Površina: 20 273 km2Dužina obale: 46,6 kmNajviši vrh: Triglav: 2864mNajveći nacionalni park: Triglav 83 807 haNajduža podzemna pećina: Postojinska jama 19,5kmNajveće jezero: Cerniško jezero 26km2, posle njega je Bledsko jezero, pa Bohinjsko jezeroNajduža reka: Sava 221kmStanovništvo: 2 032 362Državno uređenje: Parlamentarna demokratska republika, najviši držani organ: narodna skupštinaPredsednik države: Danilo TirkPristupila EU: 1.maja 2004Valuta: evro od 2007.jezik: slovenački, a u etnički mešovitim mestima takođe italijanski i mađarski.Religija: 58% rimokatolici, 42% ostale verske zajednice.Glavni grad: Ljubljana

Doseljavanje Slovena na današnju teritoriju

Preci današnjih Slovenaca došli su na današnju teritoriju tokom 6. i početkom 7. veka. Susedi su ih nazivali imenima koja su označavala sve Slovene: SCLAVI, SCLAVINI,SCLAVENI, SCLAVANI. Germani su upotrebljavali i drugo ime za Slovene: WINADI, WINEDI, po narodu sa severa Italije, Venetima, pa se kod Nemaca i danas sačuvao naziv WINDISCHE.

Tako se i jezik naziva SLOVENAČKI, VINDSKI, KRANJSKI. Ovaj poslednji naziv potiče od naziva za središnju pokrajinu Kranjsku.

Najveći obim Slovenija imala u 9. veku. Naseljavali su područje od Pirana i Trsta, do severnog dela zaliva Jadranskog mora, istočni Tirol, dolinu Drave, Mure, Aniže, austrijsko Podunavlje (do Beča), a na istoku do Blatnog jezera. Ovo široko područje Slovenci su naselili veoma ekstenzivno, pa je ostalo mesta za naseljavanje drugih naroda. To je jedan od uzroka sužavanja slovenačkog etničkog područja. Drugi uzrok je odnarođavanje.

Najznačajniji susedi alpskih Slovena bili su Obri.

Alpski Sloveni su rimske starosedeoce nazivali Vlasima (stočari).

Romanska naselja su spaljivali ne samo Sloveni nego i Germani. Ostatak romanskog stanovništva je dočekao Slovene i uticao na njhov privredni razvoj (da ne budu više nomadi, uticali su na njihov prelazak u klasno društvo). Razvija se svest o ličnoj imovini i trgovini.Pašnjaci ostaju zajednički, razvija se voćarstvo, vinogradarstvo, a iz svoje predomovine su doneli pčelarstvo, počeli su da obrađuju njivu, ali nisu koristili plug, nego rilo. Znali su i zanate- kovačke, tkačke i lončarske.

1.Geografski položaj Slovenije,regije,privredni i kulturni centri:

Slovenija je panonska, alpska i primorska zemlja. Zastava je trobojka (belo,plavo,crveno), u gornjem levom uglu je grb, dizajner zastave i grba je Marko Pogačnjik; u osnovi grba je Triglav, nebo, reke 3 zvezdice i iz grba grofova.

Do 1991 je bila deo SFR Jugoslavije, 2004 ulazi u EU, a 2007 sa tolara prelazi na evro.Susedi: Mađarka, Austrija, Hrvatska, Italija.

Statističke regije su: Pomurje, Podravska, Koruška, Savinjska, Zasavlje, Donjoposavska, Jugoistočna Slovenija, Središnja Slovenija, Gorenjska, Natranjsko – kraška, Goriška, Obalno – kraška.

Istorijske pokrajine su: Primorska (slovenska Istra), Kranjska, Koruška, Štajerska, Prekmurje.

PREKMURJE je ravnica sa dosta podzemnih voda; planina Pohorje (Maribor), taj deo je Štajerska (duvanska industrija), Novo Mesto (Krka, kozmetika), Jasenice (topionica), Maribor (duvanska industrija).Najpoznatije oblasti: Dolenjska (tu protiče Krka) i Gorenjska.Razvijena industrija u Kranju, Savinjski deo proizvodi hmelj (Celje).U Dolenjskoj (Novo Mesto) je Kočevje: tu su Nemci bili naseljeni vekovima; U 16. veku u Krajini su živeli Srbi.Maribor - glavni grad Štajerske, kroz njega protiče Drava, 400 god stara vinova loza…Koper- glavna pomorska luka Slovenije.

2. Etnonimi na teritoriji današnje Slovenije: hidronimi i toponimi:

Iz toponima saznajemo i šta se dogodilo sa starosedeocima. Toponimi-jezičko i istorijsko objašnjenje porekla imena pojedinih mesta. Iz toponima saznajemo sta se sve dogodilo sa starosedeocima. Toponimi nas upozoravaju da su slovene zainteresovale stare ruševine nekih naselja pa su tim mestima davali svoja imena,ne znajui prava. Neka mesta su svoja imena zadržala (Ptuj,Celje,Kranj) a neka su svoja imena proširila na ceo kraj (Podjuna). Ouvala se veina hidronima a to su Sava,Drava,Krka I Mura.

3. Razvoj pismenosti; prvi pisani spomenici:

Najstariji sačuvani pisani spomenici potiču s kraja 10. i početka 11. veka. To su tzv. Brižinski (ili Frajzinški) rukopisi. Njih je kasnije obradio Valentin Vodnih a objavio ih je Jernej Kopitar.Drugi spomenici su pisani glagoljicom ili ćirilicom , a Brižinski latinicom(bitna razlika). Kaže se da je Brižinske spomenike pisao Nemac po diktatu Slovenca. U ovom periodu srednjeg veka su rukopisi retki. Osnovni nosioci pismenosti i knjževne delatnosti u ovom periodu bili su plemići i sveštenstvo.

Stiški rukopis (iz 1440. godine) sadrži prvu strofu jedne uskršnje crkvene pesme i smatra se najstarijim zapisom jedne slovenačke pesme uopšte.

Ostali: Rateški, Čedadski…

4. 16. vek : Trubar,Dalmatin i Bohorič

U 16. veku odjeci reformacije i protestantizma zapljuskuju Sloveniju. Ovaj vek se smatra početkom razvoja slovenačkog književnog jezika i smatra se da je razvoj počeo 1550.godine.

Pod uticajem nemačkog luteranstva i evropskog humanizma, nekolicina slovenačkih sveštenika na čelu sa Primožem Trubarom organizuje slovenačku protestansku crkvu.

Primož Trubar - protestantski reformator, odštampao prvu slovenačku knjigu. Izdaje 2 knjige: -Abecedarijum (vrsta bukvara)- ABECEDARIUM -Katehizen (priručnik za sveštenike)- CATECHISMUS (prva knjiga na slovenačkom, štampana 1550.godine)

Trubarov lik se nalazi na apoenu od 1 evra. Školovao se u Saldovigu, Beču, i zato se u njegovom jeziku osećaju nemački i latinski. Bio je sveštenik, vrlo otvoren, smatrao je da treba graditi škole, a ne crkve i zato ga ljudi nisu voleli. Tri puta je proterivan iz Ljubljane, posle 3. puta je otišao u Tibigen. Knjige je pisao svojim dijalektom, obogatio ga je Ljubljanskim govorom.U 16. veku se formira krug istomišljenika - Dalmatin, Krelj, Bohorič- smatra se da su oni postavili temelj slovenačkom književnom jeziku.

Sebastijan Krelj: Biblija za decu 1566, bila je namenjena verskoj nastavi, uveo je nov način pisanja. Branio je pravopisne reforme i težio da očisti jezik.

Jurij Dalmatin: prevod Biblije 1584. To je bio njegov životni cilj. Svi koji su želeli da pišu na slovenačkom, imali su tu knjigu kao uzor. Ovaj prevod je koristio još 2 veka, a novi je nastao u 19. veku.

Adam Bohorič:. Bio je obrazovani humanista obučavan u manastirima. Napisao je slovenaku gramatiku ARTICAE HORULAE 1584.godine na latinskom. Hteo je da pokaže da se pravila ovog jezika mogu primeniti i u slovenakom. U tom radu namestio je pravila prve gramatike slovenakog alfabeta, zvanog kao Bohoriev alfabet.

Ovaj književni jezik iz 16. veka postavlja temelj modernom. Do druge polovine 18. veka ovaj duhovni proces je naglo prekinut. U 17. veku nema mnogo sačuvanih knjiga. U 18. veku jezik je bio nejedinstven (svaka pokrajina je pisala na svoj način). u 18. i 19. veku je slovenački jezik bio poluslužbeni, glavni je bio nemački.

5. Usmeno stvaralaštvo: motivi Lepe Vide I Kralja Matjaža,lirska poezija i balada :

Usmena književnost za razliku od pisane se vezivala za nize staleže, seoske. Pisana je stvarana na dvorovima,zamkovima i manastirima. Specifinost usmenog stvaranja u Sloveniji je bila lirska poezija.Tu se radilo o dva odvojena sveta,tuđem, feudalnom, viteškom, herojskom a sa druge strane domaem, svakodnevnom seljačkom životu, koji zavisi od “božje volje”. Slovenački ovek mogao je identifikovati samo ono sto mu je blisko. Dominira ljubavna poezija, pesme uz rad, obredne i običajne pesme. Pojedini istorijski događaji (verski ratovi, borbe sa turcima) kao i pojedine istorijske linosti (Matija Korvin tj. kralj Matjaž) nalaze mesta u slovenačkim epskim pesmama.

Pojedini istorijski događaji i ličnosti nalaze mesto u slovenačkim epskim pesmama, ali one nemaju pretenziju da veličaju borbe - "Kralj Matjaž i Alenčica"- Alenčica je njegova žena i nije važna sve dok je ne ugrabe Turci.

Lepa Vida – motiv pitanja vernosti, neverstva, lične sreće, ponižavajućeg položaja žene u srednjem veku, iskazana su veoma neposredno.

6. Barok u slovenačkoj umetnosti; književnost, likovna i muzička umetnost

Barokna književnost razvijala se pre svega na onim područjima na kojima se ostvarila i renesansa. U krajevima koji nisu prošli kroz renesanu, kao Slovenija može se govoriti o pojedinim baroknim tendencijama. Rei pisane na slovenakom jeziku barkokne tendencije uočljive su samo u delima koja uslovno spadaju u književnost. To su teološki tekstovi, crkvene besede, verske drame(pasije) i duhovne pesme.

Likovna i muzička umetnost tog doba u Sloveniji nosi obeležja baroknog stila. Barokne crkve, oltari, kipovi i slike mogu se i danas nai ne samo u Ljubljani već i po zabačenim mestima Slovenije. U 17.veku se javlja žanr oratorijuma i opere.

Re u doba baroka spajana je i sa slikom, sa grafikim i likovnim vizijama sveta. Ambijent, barokno kiena crkva u svetlo-tamnim nijansama i slikama koje upuuju na dvojstvo duše i tela, uticali su na propovednike i njihovu propoved. Knjige iz baroknog doba su štamparksi podvizi. Barok je imao sjaj, teatralnost reči i slike, isprepletanost zvuka,slike i rei.

Najvidnija obeležja baroka su u arhitekturi, muzici, likovnim umetnostima, pozorištima - predstave na slovenačkom, nemačkom, italijanskom, latinskom. Zvanični jezik je bio slovenački. Već je bila osnovana akademija filharmonije. Literatura je bila verska za obrazovane, bohoričica se skoro izgubila.U 18. veku je bila živa pozorišna umetnost. Bila je važna i filharmonija – Academia Philoharmonicorum.

7. Škofjeloški pasjon; Pozorište u 18. I 19. veku

Škofjeloški pasjon (Processio Locopolis) je dramsko delo u baroknom dobu. Napisan je 1721. godine od strane Lorenca (oca Romulada, Danijela Marušia) to je najstariji sačuvan dramski komad na slovenakom, takodje jedina sačuvana evropska knjiga “stradanja” iz baroknog perioda. Tekst je u stilu monologa ljudi, podeljen u 13 slika uzetih iz biblijskog teksta. Sastoji se od 869 stihova. Nastupa veliki broj likova, figura i maski. Osnovni cilj je da podseti sve da obavljaju svoju dužnost – POKORU. Celo delo je zamišljeno kao povorka koja se zaustavlja na odredjenim tačkama Škofje Loke.

U to vreme se pricao latinski, nemaki, italijanski i slovenački. Postojalo je 5 vrsta pozorista: 1.jezuitsko (dramatizuje motive iz života svetaca)2.kapucinsko (verska igra)3.nemački putujuci komedijaši (od barokne drame do puke komedije)4.italijanska opera sa pantomimičkim i baletskim dodacima5.puka farsa

Prvo pozorište ustanovljeno je u Beču 1708. godine a u Ljubljani 1709.godine.

8. Valvazor; Cojs

Janez Vajkard Valvazor - najznačajniji autor barokne slike koja se uklapa u pisanu re. Rođen 1641. godine a umro 1693.god. Objavio je sedam raskošno ilustrovanih knjiga, objavio je Ovidijeve Metamorfoze u slici, dva topografska albuma (Vojvodstvo Kranjskog I nadvojvodstva Koruškoga), pa graficke predstave smrti (teatrum mortis). Krunu njegovog stvaranja predstavlja obimno etvorotomno polihistorsko delo “Slava vojvodstva kranjskoga” 1689.godine. Tu je opis verovanja,običaja,legendi…

Žiga Cojs, osnovao je I vodio kružok koji je delovao kao univerzitet. Posedovao je bogatu biblioteku, prikupljao je sve do tada napisane knjige na slovena

kom jeziku, kao I glagolske I ćirilične rukopise. Cojs je najplodniji autor na slovenačkom u 18. I 19.veku.

Kružoci su bili svojevrsne kulturne institucije u kojima se okupljaju učeni ljudi različitih profila, razmenjujući međusobno iskustva i podstičući jedni druge na rad. Prva povezivanja u kulturi u ime zajedničkog delovanja javila su se u prethodnom, barkonom razdoblju, krajem 17.veka. To su bile akademije nastala po uzoru na onovremene italijanske akademije, odnosno udruženja učenih ljudi.

9. Kopitar, Prešern, Levstik, Cankar, Župančić, Jenko, Kete, Murn :

Jernej Kopitar: Početak 19. veka se može nazvati Kopitarevim dobom u Sloveniji. Jernej Kopitar (1780-1844), izašao je iz Cojsovog kružoka. U njegovu kuu je ušao jako mlad ,postao je Cojsov lini sekretar I bibliotekar. Uz njegovu pomoć otišao je u Beč I tamo ostao zauvek. Bio je vrsni poznavalac balkanskih jezika pa je postao cenzor za slovenske I novogrčke knjige. Bio je skriptar pa kustos dvorske biblioteke a pred kraj života postao je sveštenik. Za slovenačku kulturu izašlo je 1808. godine njegovo najznačajnije delo Prva naučna gramatika slovenačkog jezika. Bavio se objavljivanjem starih rukopisa, bio je autoritarna ličnost. Imao je vrstu saradnju sa V.Karadziem.Kada je postao vodeća ličnost slovenačke kulture, usmeravao je mlađu i stariju generaciju i išao je logikom- PIŠI KAO ŠTO GOVORIŠ. 1817. se otvara prva katedra na Liceju njegovom zaslugom. Stvarao je u vreme romantizma.

France Prešern: Njegovo ime I delo zauzimaju visoko mesto. U javnosti se pojavljuje kasno u 27.godini života. Studirao je I doktorirao je pravo. Tek 3 godine pred smrt je dobio slobodu da otvori advokatsku kancelariju. Bio je neshvaćen kao pesnik I kao advokat. Objavio je samo jednu zbirku pesama“Poezija”. Bio je romantiar I to je stavljao u prvi plan. Njegova poezija se oslanja na raniju, pisanu, domaću I stranu književnost. Napisao je 66 soneta I jednu špansku romansu. Kranjska č'belica - u njoj Prešern objavio svoje pesme. Prešern je najpoznatiji po Sonetnom vencu - vrlo komplikovana forma, iz svakog stiha ide novi sonet, metrička forma je nenadmašna. Sve njegove pesme su iskreno emotivne, ali je pisao i satirične pesme u kojima kritikuje Kopitara. Napisao je pesmu Zdravljica (Zdravica), posle 1991. je njenih 7 stihova izabrano da budu slovenačka himna.

Fran Levstik: (realizam, 19.vek) Živeo je u Ljubljani, Beču, radio u biblioteci, pisao je pesme na početku (bile su elegične), smatra se osnivačem modern proze, objavio je roman ''Martin Krpan'' kao i "Putovanje od Litije do Čateža" (u njemu je osnova za razvoj buduće slovenačke književnosti.). Imao

je dosta uticaja na savremenike. Bio je književnik, političar, lingvista. Najbolja pesma je “Kralj u bekstvu” balada. Radio je i na drami. .U njegovim delima vidimo dosta toga o odnosu slovenačke pismene I usmene književnosti.

Ivan Cankar (19. i 20. vek) Bio je 8. dete u zanatskoj trgovačkoj porodici, otac je otišao u Bosnu da radi, a majka je ostala. Pošto je bio odličan đak, pomogli su mu da upiše gimnaziju. Bavio se politikom, bio je kandidat socijal-demokrata. Njegovu prvu zbirku pesama "Erotika". 1899. su spalili ali je ponosno objavljena. Pisao je romane, drame, crtice (prozna dela). Njegova dela: "Sluga Jernej i njegovo pravo", "Moj život", "Slika iz snova", "Lepa Vida", "Bela hrizantema".

Oton Zupancic (1878-1949) Radio je kao arhivar, zatim kao dramaturg I na kraju kao direktor Ljubljanskog narodnog pozorišta. Svoje vreme posvetio je pozorištu I prevođenju. Posle rata izabran je za akademika. Objavio je 5 zbirki pesama: Časa opojnosti, Preko ravni, Samogovori, Uzore vidovdanske. Izdao je I par zbirki pesama za decu, najpoznatija je Ciciban (reč dolazi iz srpskog-preko turskog- znači deca koja su ,mlađa od školaraca'). Izuzetno je znaajan kao prevodilac sa engleskog, ruskog, nemakog, francuskog i italijanskog.

Simon Jenko: Tokom gimnazije sa prijateljima osniva asopis “Vaj”. Kao samostalna knjiga izašla je njegova zbirka pesama “Pesmi” tu je jedna trećina njegovih pesama. On je pre svega liričar,pesnik koji izražava ljubav, doživljaj prirode, ličnih osećanja. Osim opisne I ljubavne pisao je I rodoljubivu poeziju, satirinu I šaljivu poeziju.

Josip Jurčić - rođen u Dolenjskoj, studirao u Beču i postao novinar."Deseti brat"- prvi slovenački roman koji je napisan, to je bilo u 19.veku!

Dragotin Kete: Pesme: Jablan, Eh ta lepa krmarica, Ti me ljubiš zar ne devo. Tu su opisi prirode I ljubav a to je njegov peat. Savremenici su ga smatrali najzrelijom ličnošću I najboljim piscem moderne.

Josip Murn: ( 1879-1901) spada medju najveće liričare slovenačke književnosti. Životna situacija mu nije dala da se vine u umetničke sfere.

10. Plečnik; slikarstvo

Joze Plecnik (1872-1957) bio je najpoznatiji slovenački arhitekta, radio je u Beogradu, Beču, Pragu I Ljubljani. Srodio se sa bečkom secesijom (poznatom po odbacivanju dekorativnih motiva istorijske umetnosti u korist nove). Od 1900 bavio se arhitekturom u Beču. Od 1938. član SAZU (Slovenke akademije znanisti i umetnosti), počasni građanin Ljubljane, dobitnik Prešernove nagrade, počasni doktor nauka. Projektovao je Tromostovje u Ljubljani. Bio je i dizajner nameštaja. Crkva Svetog Antona u Beogradu je njegovo delo.

Tadašnja situacija likovne umetnosti bila je posledica raznih faktora: društveni, politički I ideološki. Društvena kretanja su smanjila kulturni uticaj koji se najviše odrazio u likovnoj

umetnosti. Tek u drugoj polovini 19.veka se počelo popravljati. Glavni zadatak je bilo slikanje gradjanskih portreta, slikari su bili Kavčić,Langus,Stroj.Tada se istakla grupa “Vesna” sa ciljem da se kod slovenaca postave temelji nacionalne umetnosti.

Ivana Kobilca(19. i 20. vek)-slikarka-crkvene freske u Sarajevu-najznačajnija slovenačka slikarka-pripada realizmu-posvetila se figuralnom slikarstvu; slika "Leto"-period braon i ružičaste boje;slikanje senki i poigravanje svetlošću-slika "Kofetarica"; portret slikarke-kao fotografija

Rihard Jakopič (19. i 20. vek)-impresionista-otvorio je prvu slovenačku umetničku fotografiju. Promovisao je slovenačko slikarstvo u Beču. Koristio je svetle boje.

Ivan Grohar (19. i 20. vek)-impresionista-slika "Sejač"-počeo kao crkveni slikar, nastavio kao realista, a onda preuzeo impresionističke elemente.-slika "Jabuka u cvetu"-narodna umetnost (Panjske kočnice)

Panjska končnica: slika na drvetu, tačnije na posebnim drvenim obojenim kutijama. Slovenci su ih prodavali Nemcima.