Socijalna Politika i Zaposljavanje

Vlada Crne Gore

Ministarstvo rada i socijalnog staranja

Podgorica, 24.11.2009

U p i t n i k

Informacija koju od Vlade Crne Gore zahtijeva Evropska komisija u cilju pripreme Miljenja o zahtjevu Crne Gore za lanstvo u Evropskoj uniji

19 Socijalna politika i zapoljavanje

Odgovorno lice: Suad Numanovic

Rukovodilac grupe: Snezana Mijuskovic

Zamjenik rukovodioca grupe: Anka Stojkovic

Sekretar grupe: Natasa Zugic

Zamjenik sekretara grupe: Bojana Rackovic

Kontakt MEI: Maja Maras

IT Podrka: Ana Tabas


2


3

Sadraj:

POGLAVLJA ACQUIS - SPOSOBNOST PREUZIMANJA OBAVEZA KOJE PROIZILAZE IZ CLANSTVA ..................................................................................................................................... 5

Poglavlje 19: Socijalna politika i zapoljavanje ................................................................................ 6

I. RADNO PRAVO ...................................................................................................................... 7

A. Pravni i institucionalni okvir ................................................................................................. 7

B. Zapoljavanje i zatita od otkaza ...................................................................................... 13

C. Uslovi rada i zarada ......................................................................................................... 20

D. Radni sporovi ................................................................................................................... 28

II. ZDRAVLJE I ZATITA NA RADU ......................................................................................... 31

A. Opti dio ........................................................................................................................... 31

B. Po Direktivama Zajednice ................................................................................................. 31

C. Djelotvorna implementacija srodnih pravnih tekovina EU (acquis communautaire) ........... 90

III. SOCIJALNI DIJALOG .......................................................................................................... 94

IV. POLITIKA ZAPOLJAVANJA I EVROPSKI SOCIJALNI FOND ........................................ 101

A. Politika zapoljavanja ..................................................................................................... 101

B. Evropski socijalni fond (ESF) .......................................................................................... 114

V. SOCIJALNA INKLUZIJA .................................................................................................... 123

A. Uopteno ........................................................................................................................ 123

B. Osobe sa invaliditetom ................................................................................................... 139

VI. SOCIJALNA ZATITA ....................................................................................................... 154

A. Glavni faktori koji utiu na socijalnu zatitu ..................................................................... 154

B. Pregled sistema socijalne zatite .................................................................................... 174

C. Penzije ........................................................................................................................... 198

VII. ANTIDISKRIMINACIJA I JEDNAKE MOGUNOSTI ........................................................ 220

A. Antidiskriminacija ............................................................................................................. 220

B. Ravnopravnost polova .................................................................................................... 232


4


5

POGLAVLJA ACQUIS - SPOSOBNOST PREUZIMANJA OBAVEZA KOJE PROIZILAZE IZ CLANSTVA


6

Poglavlje 19: Socijalna politika i zapoljavanje


7

I. RADNO PRAVO

A. Pravni i institucionalni okvir

Pravni okvir

1 Postoji li u vaem radnom pravu definicija:

a) zaposlenog radnika (zaposlenog)?

Prema odredbama Zakona o radu (Sl. list CG, br. 49/08) zaposleni je fiziko lice koje radi kod poslodavca i ima prava i obaveze iz radnog odnosa na osnovu ugovora o radu. Zaposleni je duan da: savjesno i odgovorno obavlja poslove na kojima radi; potuje organizaciju rada i poslovanje kod poslodavca, kao i uslove i pravila poslodavca u vezi sa ispunjavanjem ugovorenih i drugih obaveza iz radnog odnosa; vodi rauna i savjesno se odnosi prema sredstvima rada i materijalnim sredstima poslodavca; obavijesti poslodavca o bitnim okolnostima koje utiu ili bi mogle uticati na obavljanje poslova; obavijesti poslodavca o svakoj vrsti potencijalnih opasnosti za ivot i zdravlje zaposlenih i nastanak materijalne tete; potuje propise o bezbjednosti i zdravlju na radu i paljivo obavlja posao na nain da titi svoj ivot i zdravlje kao i ivot i zdravlje drugih lica; postupa u skladu sa drugim obavezama utvrenim zakonom, kolektivnim ugovorom.

b) samozaposlenog radnika (samozaposlene osobe)?

Samozaposleno lice obavlja neku od samostalnih djelatnosti, nema svog poslodavca i zato taj pojam nije ureen Zakonom o radu, ali je ureen u vie posebnih propisa iz oblasti poreskog, zdravstvenog i penzijskog sistema, kao i Zakonom o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje (Sl. list CG, br. 13/07 i 79/08). Posebnim propisima je ureeno na koji nain lice koje se bavi samostalnom djelatnou uestvuje u stvaranju bruto prihoda, kako plaa dravne dabine na ostvareni prihod, kao i poreze i doprinose za obavezno socijalno osiguranje i u kojim vremenskim razmacima.

c) dravnog slubenika/funkcionera?

Prema odredbama Zakona o dravnim slubenicima i namjetenicima (Sl. list CG, br. 50/08), dravni slubenici i namjetenici su lica sa visokom, viom i srednjom strunom spremom koja u dravnim organima kao redovno zanimanje obavljaju poslove iz djelokruga tih organa, tj. imaju


8

javna ovlaenja, kao i one koje obavljaju informatike poslove, opte i administrativne poslove, planske, materijalno-finansijske, raunovodstvene i sline poslove.

Krug dravnih funkcionera u Crnoj Gori odreen je posebnim propisima. Najvaniji dravni funkcioneri su predsjednik Crne Gore, predsjednik, potpredsjednici i poslanici Parlamenta Crne Gore, predsjednik i lanovi Vlade Crne Gore, predsjednik i sudije Ustavnog suda Crne Gore, guverner, zamjenik guvernera i viceguverner Centralne banke Crne Gore, glavni dravni revizor i njegovi zamjenici, sekretari Parlamenta i Vlade Crne Gore, ministri i pomonici ministara, sekretari ministarstava, slubenci, zamjenici i pomonici upravnih organizacija i fonda (za privatizaciju, penzijsko i invalidsko osiguranje, zdravstveno osiguranje), rektori i prorektori Univerziteta Crne Gore, i drugi dravni funkcioneri, odnosno slubenici koje imenuje Vlada i Parlament Crne Gore.

d) ugovora o radu i radnog statusa?

Radni odnos zasniva se zakljuivanjem ugovora o radu, a u dravnim organima i organima lokalne samouprave zasniva se rjeenjem o prijemu u slubu.

Zakonom o radu (Sl. list CG, br. 49/08), ureena je osnovna sadrina ugovora o radu i to: naziv i sjedite poslodavca; ime i prezime zaposlenog, mjesto prebivalita, odnosno boravitva zaposlenog; jedinstveni matini broj zaposlenog, odnosno lini identifikacioni broj u sluaju stranog dravljanina; vrstu i stepen strune spreme zaposlenog, odnosno nivoa obrazovanja i zanimanja; vrstu i opis poslova koji zaposleni treba da obavlja; mjesto rada; vrijeme na koje se zasniva radni odnos (na neodredjeno ili odredjeno vrijeme); trajanje ugovora o radu na odredjeno vrijeme; dan stupanja na rad; radno vrijeme (puno, nepuno ili skraeno); iznos osnovne zarade, visinu koeficijenta i elemente za utvrdjivanje radnog uinka, naknade zarade, uveane zarade i druga primanja zaposlenog; rokove za isplatu zarade i drugih primanja na koja zaposleni ima pravo; nain korienja odmora u toku rada, dnevnog i nedjeljnog odmora, godinjeg odmora, praznika i drugih odsustava sa rada, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.

Ugovorom o radu mogu se ugovoriti i druga prava i obaveze, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.

Na prava i obaveze koja nijesu utvrena ugovorom o radu primjenjuju se odgovarajue odredbe zakona i kolektivnog ugovora.

e) poslodavca?

Definicija poslodavca ureena je Zakonom o radu (Sl. list CG, br. 49/08). Poslodavac je domae ili strano, odnosno dio stranog pravnog lica ili fiziko lice, koje sa zaposlenim zakljuuje ugovor o radu.

Poslodavac je duan da: zaposlenom obezbijedi obavljanje poslova radnog mjesta utvrenim ugovorom o radu; zaposlenom obezbijedi, u skladu sa zakonom i drugim propisima, uslove rada i organizuje rad radi bezbjednosti i zatite ivota i zdravlja na radu; zaposlenom za obavljeni rad isplati zaradu, u skladu sa zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu; zaposlenog obavjetava o uslovima rada, organizaciji rada, pravilima poslodavca u vezi sa ispunjavanjem ugovorenih obaveza na radu i pravima i obavezama koje proizilaze iz propisa o bezbjednosti i zatiti ivota i zdravlja na radu; u sluajevima utvrenim zakonom trai miljenje sindikata, odnosno predstavnika zaposlenih kod poslodavca kod kojega nije obrazovan sindikat; postupa u skladu sa drugim obavezama utvrdjenim zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu; potuje linost, titi privatnost zaposlenog i obezbjeuje zatitu njegovih linih podataka.


9

2 Primjenjuje li se vae radno pravo i na druge kategorije zaposlenih, osim na osobe u plaenom radnom odnosu?

Zakonom o radu Crne Gore (Sl. list CG, br. 49/08), svaki radni angaman je stavljen u regule radnog odnosa, osim angamana koji se uspostavlja za obavljanjem poslova izvan djelatnosti poslodavca, zakljuivanjem ugovora o djelu, koji nema karakter radnog odnosa. Odredbe Zakona o radu, kao opteg propisa primjenjuju se i na odnose koji nijesu ureeni posebnim zakonima u odreenim oblastima kada je u pitanju posebna zatita angaovanog lica (praktina obuka kod poslodavca, odreene omladinske akcije i dr.).

3 Koje kategorije radnika ne obuhvata radno zakonodavstvo? (npr. sa nepunim radnim vremenom, na odreeni period ili privremeni rad preko agencija)?

Zakon o radu (Sl. list CG, br. 49/08) se primjenjuje supsidijarno na dravne slubenike i namjetenike kao i na zaposlene u jedinicama lokalne samouprave za sva pitanja koja nijesu regulisana Zakonom o dravnim slubenicima i namjetenicima. Njihov radno pravni status ureen je posebnim zakonom i to Zakonom o dravnim slubenicima i namjetenicima. Zakonom o radu su ureeni instituti zakljuivanja ugovora o radu sa nepunim radnim vremenom, zakljuivanje ugovora o radu na odreeno vrijeme kao i privremeni i povremeni poslovi. Svi ovi oblici rada su u reimu radnih odnosa i ovi zaposleni imaju ista prava i obaveze kao i zaposleni na neodreeno vrijeme srazmjerno vremenu provedenom na radu.

4 Da li se radnici u javnom i privatnom sektoru razliito tretiraju?

U Zakonu o radu (Sl. list CG, br. 49/08) nijesu pridviene razlike izmeu zaposlenih u javnom i privatnom sektoru osim to su radni odnosi zaposlenih u dravnoj upravi ureeni posebnim zakonom. Zatim, pravo na trajk zaposlenih u Vojsci Crne Gore, policiji i dravnim organima, ureeno je na nain da radi zatite javnog interesa ne mogu organizovati trajk ako bi se na taj nain ugrozili opti interesi graana, nacionalna bezbijednost, bezbjednost lica i imovine kao i funkcionisanje organa vlasti.

5 Koje aspekte pokriva Zakon o radu (tj. primarno zakonodavstvo koje usvaja Skuptina) a koji aspekti su predmet regulatornog djelovanja ministarstva?

Zakon o radu drave Crne Gore ureuje sljedea pitanja:

osnovne odredbe,

uslove za zakljuenje ugovora o radu, zakljuivanje ugovora o radu, vrste ugovora o radu,

prijavljivanje slobodnih radnih mjesta,

obrazovanje, struno osposobljavanje i usavravanje, pripravnici,


10

izmjena ugovorenih uslova rada (aneks),

radno vrijeme,

odmori,

odsustva sa rada,

zarade,naknade zarada i druga primanja,

prava zaposlenih kod promjene poslodavca,

prestanak potrebe za radom zaposlenih (tehnoloki viak), zatita ena,omladine i lica sa invaliditetom, zatita zaposlenih u sluaju steajnog postupka, zatita materinstva i prava zaposlenih koji se staraju o djeci, zatita zaposlenih kod poslodavca, nadlenog suda, nadlene inspekcije i alternativna

zatita (pred arbitrom odnosno miriteljem), odgovornost zaposlenih za povrede radnih obaveza,

zabrana konkurencije,

prestanak radnog odnosa,

kolektivni ugovori,

organizacije zaposlenih i poslodavaca,

posebne vrste ugovora o radu,

nadzor,

kaznene odredbe,

prelazne i zavrne odredbe.

Regulativom na nivou ministarstva rada ureena su pitanja koja se odnose na:

registraciju sindikalnih organizacija,

registraciju poslodavakih organizacija, formiranje Agencije za mirno rjeavanje radnih sporova, izdavanje radne knjiice, registraciju granskih kolektivnih ugovora,

registracija ovlaenih organizacija za obavljanje poslova iz zatite na radu, niz drugih pitanja koja se odnose na primjenu zatite na radu (usvojeno 11 pravilnika iz ove

oblasti).

Specifinost radnih odnosa za pojedine djelatnosti ureuju se podzakonskim aktima iz djelokruga rada nadlenih ministarstava.

6 Koji su glavni izvori prava: meunarodno pravo, ustav, zakoni, propisi, kolektivni ugovori, dobra praksa/konvencije, sudska praksa?

Glavni izvori radnog prava drave Crne Gore su Ustav, ratifikovane konvencije Meunarodne organizacije rada i drugi zakljueni i objavljeni meunarodni ugovori, zakoni, vladine uredbe, pravilnici ministarstva, kolektivni ugovori, tripartitno zakljueni sporazumi, pravilnici poslodavaca o zatiti na radu i ugovori o radu. Sudska praksa se kod nas ne tretira kao izvor prava, ali se sudovi prilikom donoenja sudskih odluka rukovode usvojenim stavovima viih sudskih instanci i naelno-pravnim stavovima Vrhovnog suda.

Osnovni izvori radnog prava u Crnoj Gori su Zakon o radu i Opti kolektivni ugovor, koji zaposlenom garantuju minimum pravne zatite. Svi akti poslodavca moraju biti usklaeni sa njima, a ako pojedine odredbe kolektivnog ugovora kod poslodavca ili drugog akta poslodavca utvruju nepovoljnije uslove rada od uslova utvrenih Zakonom o radu, primjenjivae se odredbe zakona.


11

7 Postoji li hijerarhija normi u pogledu ovih izvora prava?

Hijerarhija izvora radnog prava je sljedea: Ustav Crne Gore, ratifikovane konvencije Meunarodne organizacije rada i drugi meunarodni ugovori, zakoni, Opti kolektivni ugovor, uredbe Vlade Crne Gore, podzakonski akti ministarstva, granski kolektivni ugovori, pravilnici za oblast zatite na radu poslodavaca i ugovori o radu.

8 Omoguava li sistem proirivanje vaenja kolektivnih ugovora na sve radnike u odreenom sektoru ili teritoriji (npr. na regionalnom ili nacionalnom nivou)?

Ako postoji interes strana potpisnica kolektivnog ugovora, moe se na prijedlog neke od strana potpisnica tog kolektivnog ugovora, proiriti primjena tog ugovora na stranke koje ga nisu zakljuile ili mu naknadno ele pristupiti uz prethodno miljenje sindikata, ili predstavnika poslodavaca na koje se kolektivni ugovor proiruje i to njegovom izmjenom i dopunom. Na osnovu takve saglasnosti volja strana potpisnica kolektivnog ugovora u vezi njegove proirene primjene na sve poslodavce i zaposlene, naroito kada je u pitanju minimalna zarada primjenjivae se na svim nivoima (nacionalnom, u grani djelatnosti i na nivou poslodavca).

9 Na kom se nivou obino sklapaju kolektivni ugovori (na nivou drave, industrijske grane, preduzea, fabrike)?

Prema Zakonu o radu (Sl. List CG, br. 49/08), kolektivni ugovor moe se zakljuiti kao: opti, granski i kolektivni ugovor kod poslodavca.

Opti kolektivni ugovor zakljuuje se za teritoriju Crne Gore (nacionalni nivo) i primjenjuje se na sve zaposlene i poslodavce, a granski kolektivni ugovori za grane djelatnosti, grupe, odnosno podgrupe djelatnosti i primjenjuje se na zaposlene i poslodavce u grani, grupi, odnosno podgrupi.

Kolektivni ugovor kod poslodavca primjenjuje se na zaposlene kod tog poslodavca.

Prava i obaveze iz rada i po osnovu rada lica koja samostalno obavljaju umjetniku ili drugu kulturnu djelatnost utvruju se granskim kolektivnim ugovorom.

10 Primjenjuje li se u vaem pravnom sistemu naelo "ustupka", pri emu norma koja se nalazi nie na pravnoj hijerarhijskoj ljestvici moe izmijeniti sadraj norme koja se nalazi na viem mjestu na toj ljestvici, pod uslovom da je njeno dejstvo povoljno za radnike?

Zakonom o radu Crne Gore (Sl. list CG, br. 49/08) , utvren je meusobni odnos zakona, kolektivnog ugovora i ugovora o radu, tako da, kolektivni ugovor i ugovor o radu ne mogu da sadre odredbe kojima se zaposlenom daju manja prava ili utvruju nepovoljniji uslovi rada od prava i uslova koji su utvreni Zakonom.

Kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu moe se utvrditi, vei obim prava i povoljniji uslovi rada od prava i uslova utvrenih ovim Zakonom.


12

Ako pojedine odredbe kolektivnog ugovora utvruju nepovoljnije uslove rada od uslova utvrenih Zakonom, primjenjuju se odredbe Zakona.

Ako pojedine odredbe ugovora o radu utvruju nepovoljnije uslove rada od uslova utvrenih Zakonom i kolektivnim ugovorom one su nitavne.

Ukoliko kolektivni ugovor kod poslodavca nije zakljuen, neposredno se primjenjuje granski kolektivni ugovor za odgovarajuu djelatnost, a ako nema granskog kolektivnog ugovora primjenjuje se opti kolektivni ugovor.

11 Koji su sudovi nadleni za rjeavanje radnih sporova?

Drava Crna Gora nema specijalizovane radne sudove. U radnim sporovima u prvom stepenu odluuju osnovni sudovi, u drugom stepenu vii sudovi, a u zadnjem nivou odluuje Vrhovni sud Crne Gore. O pravima, obavezama i odgovornostima dravnih slubenika i namjetenika u dravnoj upravi i lokalnoj samoupravi odluuje se upravnim aktom, zbog ega im je zatita prava obezbijeena pred Upravnim sudom Crne Gore.

12 Postoji li inspekcija rada zaduena za nadzor nad uslovima rada?

U sastavu Ministarstva rada i socijalnog staranja organizovana je inspekcija rada koja vri nadzor nad primjenom zakona i drugih propisa kojima su ureeni radni odnosi, zapoljavanje i zatita na radu. Od strane nae drave ratifikovane su konvencije Meunarodne organizacije rada br. 81 i br.129.

13 Sadri li vae radno pravo odredbe o zatiti linih podataka radnika?

Prema Zakonu o radu Crne Gore (Sl. list CG, br. 49/08), lini podaci o zaposlenima mogu se prikupljati, obraivati, koristiti i dostavljati drugim licima samo ako je to odreeno tim ili drugim zakonom ili ako je to potrebno radi ostvarivanja prava i obaveza iz radnog odnosa. Poslodavac je duan da potuje linost, titi privatnost zaposlenog i obezbjeuje zatitu njegovih linih podataka.

Institucionalni okvir

14 Na koji nain drava posreduje u socijalnim pitanjima (npr. postupak izrade propisa, nadlene vladine institucije, upravna tijela zaduena za primjenu propisa)?

Drava Crna Gora Ustavom garantuje pravo na rad i slobodu rada, dostupnost svakog radnog mjesta i dunosti pod jednakim uslovima, pravo na zaradu od rada dovoljnu za slobodan i dostojan ivot i druga osnovna prava iz radnog odnosa, ukljuujui zakonom ureeno pravo uestvovanja zaposlenih u odluivanju. Pravo zaposlenih i lanova njihovih porodica na socijalnu sigurnost i socijalno osiguranje ureeni su zakonom i kolektivnim ugovorima, a prava u


13

vezi sa poroajem, materinstvom i njegom djece ureena su zakonom. Ratifikovane konvencije Meunarodne organizacije rada i dvostrani meunarodni ugovori o socijalnom osiguranju ine dio unutaranjeg pravnog poretka i po pravnoj snazi su iznad zakona. Veinu nacrta zakona, izmjena i dopuna zakona pripremaju nadlena ministarstva i Vlada ih dostavlja parlamentu. Prema Ustavu Crne Gore zakon moe predloiti i poslanik, kao i est hiljada biraa, preko poslanika kojega ovlaste.

Drava posreduje u socijalnim pitanjima na sljedee naine:

donoenjem zakona i drugih propisa kojima propisuje minimum osnovnih prava zaposlenih, uz mogunost da se i u drugim izvorima prava, ta prava urede povoljnije za zaposlene, zatim ureuje institucionalni okvir za osnivanje i djelovanje sindikata i udruenja poslodavaca, zakljuivanje kolektivnih ugovora, uestvovanje zaposlenih u odluivanju, trajk, socijalno partnerstvo i sl, a kaznenim odredbama pojaava obavezu potovanja zakona;

osiguranjem zatite prava pred sudom i nadzorom primjene propisa od nadlenih inspekcija, inspekcije rada, osigurava primjenu konvencija Meunarodne organizacije rada i drugih meunarodnih ugovora, zakona i drugih propisa te autonomnih izvora radnog prava;

pregovorima sa sindikatima u dobroj namjeri i zakljuivanjem kolektivnih ugovora ureuju se uslovi rada u privredi i van privrede;

osnivanjem i djelovanjem javnih ustanova kao to su: Fond penzijskog i invalidskog osiguranja Crne Gore, Fond za zdravstveno osiguranje Crne Gore i Zavoda za zapoljavanje Crne Gore u kojima zaposleni ostvaruju prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja i zdravstvenog osiguranja kao i osiguranja za sluaj nezaposlenosti. Ova osiguranja obavezna su za sve zaposlene, a veinu prava iz zdravstvenog osiguranja imaju svi graani Crne Gore.

B. Zapoljavanje i zatita od otkaza

Primanje na posao

15 Mogu li poslodavci slobodno odluiti koje radnike ele zaposliti? Postoje li posebne odredbe protiv diskriminacije (po osnovu rasnog ili etnikog porijekla, vjeroispovijesti ili uvjerenja, invalidnosti, starosti ili seksualne orijentacije?

U novom radnom zakonodavstvu Crne Gore, poslodavac nema ogranienja u odluivanju prilikom zapoljavanja lica prema potrebi procesa rada, s tim to je duan da prije zakljuivanja ugovora o radu svojim aktom utvrdi, opte i posebne uslove koje treba da ispunjava lice koje se zapoljava.

Izuzetno, prema posebnom Zakonu o profesionalnoj rehabilitaciji i zapoljavanju lica sa invaliditetom (Sl. list CG, br. 49/08), poslodavac koji ima od 20 do 50 zaposlenih, ima obavezu da zaposli najmanje jedno lice sa invaliditetom, a onaj koji ima vie od 50 zaposlenih najmanje 5% takvih lica u odnosu na ukupan broj zaposlenih.

Prema odredbama Zakoma o radu (Sl. list CG, br. 49/08), zabranjena je neposredna i posredna diskriminacija lica koja trae zaposlenje, kao i zaposlenih, s obzirom na pol, roenje, jezik, rasu, vjeru, boju koe, starost, trudnou, zdravstveno stanje, odnosno invalidnost, nacionalnost, brani status, porodine obaveze, seksualno opredjeljenje, politiko ili drugo uvjerenje, socijalno porijeklo, imovno stanje, lanstvo u politikim i sindikalnim organizacijama, ili neko drugo lino svojstvo.


14

Zabranjeno je uznemiravanje i seksualno uznemiravanje na radu i u vezi sa radom.

Uznemiravanje, u smislu Zakona o radu jeste svako neeljeno ponaanje uzrokovano nekim od osnova iz ovog zakona, kao i uznemiravanje putem audio i video nadzora, koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica koje trai zaposlenje, kao i zaposlenog, a koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, poniavajue ili uvredljivo okruenje.

Seksualno uznemiravanje, u smislu ovog zakona, jeste svako neeljeno verbalno, neverbalno ili fiziko ponaanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica koje trai zaposlenje, kao i zaposlenog lica u sferi polnog ivota, a koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, poniavajue, neugodno, agresivno ili uvredljivo okruenje.

Zaposleni ne moe trpjeti tetne posljedice u sluaju prijavljivanja, odnosno svjedoenja zbog uznemiravanja i seksualnog uznemiravanja na radu i u vezi sa radom.

16 Ima li drava monopol na slube za zapoljavanja nekih radnika?

Drava Crne Gore nema takav monopol. Zavod za zapoljavanje Crne Gore, kao javna institucija sa svojstvom pravnog lica vodi evidenciju nezaposlenih lica, sprovodi pripremu za zapoljavanje i aktivnu politiku zapoljavanja, posreduje pri zapoljavanju u zemlji i inostranstvu i osigurava prava tih lica za vrijeme nezaposlenosti. Navedene djelatnosti, osim osiguranja prava za vrijeme nezaposlenosti, mogu u zemlji obavljati i druga pravna i fizika lica pod uslovima da imaju dozvolu ministarstva nadlenog za poslove rada, te da ispunjavaju kadrovske, organizacione i druge uslove propisane podzakonskim aktom ministra nadlenog za rad.

17 Da li je omoguena zatita privatnih podataka radnika?

Prema Zakonu o radu (Sl. list CG, 49/08) i Zakonu o evidencijama iz oblasti rada (Sl. list RCG, br. 69/03), poslodavac je duan da vodi evidenciju i uva radni dosije zaposlenog, pa s toga ima i obavezu da potuje linost, titi privatnost zaposlenog i obezbjeuje zatitu njegovih linih podataka.

Molimo, navedite detalje iz zakonodavnog ili regulatornog okvira koji se odnose na tri gorenavedena pitanja.

18 Kojim se pravnim formama reguliu odnosi iz rada (npr. ugovori na neodreeno vrijeme, ugovori na odreeno, privremeni rad, rad sa nepunim radnim vremenom, druge forme)?

Zakonom o radu drave Crne Gore (Sl. list CG, br. 49/08) utvreno je da se radni odnos zasniva zakljuivanjem ugovora o radu. Ugovor o radu je izraz saglasnosti volje poslodavca i zaposlenog i smatra se zakljuenim kada ga potpiu i zaposleni i poslodavac.

Ugovorom o radu se ureuje:

rad na neodreeno vrijeme, rad na odreeno vrijeme,


15

rad sa nepunim radnim vremenom,

rad za obavljanje poslova u domainstvu. obavljanje poslova kod kue, obavljanje privremenih i povremenih poslova,

rad sa nepunim radnim vremenom i

dopunski rad.

Radni odnosi dravnih slubenika i namjetenika koji obavljaju poslove u dravnoj upravi i jedinicama lokalne samouprave ureen je posebnim zakonom i to Zakonom o dravnim slubenicima i namjetenicima (Sl. list CG, br. 50/08) i radni odnos ovi zaposleni zasnivaju rjeenjem.

19 Podlijeu li ti razliiti odnosi formalnim uslovima (npr. pisanim ugovorima s odreenim obavezujuim odredbama)?

Zakonom o radu (Sl. list CG, br. 49/08) je propisano da se radni odnos zasniva ugovorom o radu i za svaku od pobrojanih pravnih situacija zakljuuje se posebna vrsta ugovora o radu kao to je ugovor o radu na neodreeno vrijeme, ugovor o radu na odreeno vrijeme, ugovor o radu sa nepunim radnim vremenom, ugovor o radu za obavljanje poslova kod kue. Zakonom o radu je utvrena sadrina ugovora o radu koja je obavezna, kao i konstatacija da se ugovorom o radu mogu ugovoriti i druga prava i obaveze u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.

20 Zahtijeva li se od poslodavaca da svojim radnicima prue informacije o uslovima rada? Koje vrste informacija moraju pruiti? Odnosi li se to i na radnike koji se upuuju na rad u inostranstvo?

Prema Zakonu o radu poslodavac informie svoje zaposlene, odnosno sindikalnu organizaciju najmanje jednom godinje o:

rezultatima poslovanja;

razvojnim planovima i njihovom uticaju na poloaj zaposlenih, kretanju i promjenama u politici zarada;

mjerama poboljanja uslova rada, bezbjednosti i zatiti na radu i drugim pitanjima vanim za materijalni i socijalni poloaj zaposlenih.

Poslodavac obavjetava sindikalnu organizaciju o:

mjerama bezbjednosti i zatite na radu; uvoenju nove tehnologije i organizacionim promjenama; rasporedu radnog vremena, nonom radu i prekovremenom radu; donoenju programa o uvoenju tehnolokih, ekonomskih i restrukturalnih promjena i

programa ostvarivanja prava zaposlenih za ijim je radom prestala potreba; vremenu i nainu isplate zarada.

Poslodavac ima obavezu da blagovremeno obavijesti i dostavi akta za sindikalnu organizaciju radi prisustvovanja sastancima organa poslodavca na kojima se razmatraju inicijative i predlozi poslodavca. Predstavnik sindikalne organizacije ima pravo da uestvuje u raspravi pred nadlenim organima poslodavca.

Sve odredbe Zakona o radu primjenjuju se i na zaposlene koji su upueni na rad u inostranstvo od strane poslodavca sa sjeditem u Crnoj Gori, ako posebnim zakonom nije drugaije odreeno.


16

Zatita od otkaza

21 Koje pravne odredbe vae za prekid ugovora o radu zbog porodiljskog ili roditeljskog odsustva?

Nakon isteka porodiljskog odsustva jedan od roditelja ima pravo da odsustvuje sa rada dok dijete ne napuni tri godine ivota. Za vrijeme odsustvovanja sa rada zaposleni ima pravo na zdravstveno i penzijsko-invalidsko osiguranje, a ostala prava i obaveze iz rada i po osnovu rada miruju. Za vrijeme odsustvovanja sa rada radi korienja ovog prava zaposleni nema pravo na naknadu zarade.

22 Da li pravni sistem omoguava sistem naknade u sluaju da je ugovor o radu raskinut zbog ekonomskih razloga (npr. potekoe s nabavkom)?

Prema Zakonu o radu (Sl. list CG, br. 49/08), zaposlenom koji je proglaen vikom, a nije mu obezbijeeno ni jedno od prava predvienih programom ostvarivanja prava zaposlenih za ijim je radom prestala potreba, poslodavac je duan da isplati otpremninu najmanje u visini est prosjenih zarada u Crnoj Gori.

Zaposlenom licu sa invaliditetom koji je proglaen tehnolokim vikom, a nije mu obezbijeeno ni jedno od prava predvienih programom ostvarivanja prava, poslodavac je duan da isplati otpremninu: najmanje u visini 24 prosjene zarade, ako je invalidnost prouzrokovana povredom van rada ili boleu; kao i najmanje u visini 36 prosjenih zarada, ako je invalidnost prouzrokovana povredom na radu ili profesionalnom boleu.

Zarada koja se uzima za isplatu otpremnine smatra se prosjenom zaradom u Crnoj Gori, umanjena za poreze i doprinose koji se isplauju iz te zarade, ostvarena u mjesecu koji prethodi mjesecu u kojem zaposlenom prestaje radni odnos.

Visina otpremnine za zaposleno lice sa invaliditetom utvruje se na osnovu prosjene zarade poslodavca, ako je to za njega povoljnije. Zaposlenom koji je ostvario pravo na otpremninu, zbog ekonomskih tekoa, prestaje radni odnos, odnosno otkazuje se ugovor o radu, danom kada je isplata izvrena.

23 Da li pravni sistem sadri odreena prava koja se odnose na kolektivni tehnoloki viak?

Nakon pribavljenog miljenja sindikata, odnosno predstavnika zaposlenih i Zavoda za zapoljavanje Crne Gore, poslodavac je duan da donese program mjera za rjeavanje vika zaposlenih, koji sadri: razloge prestanka potrebe za radom zaposlenih; kriterijume za utvrivanje zaposlenih za ijim je radom prestala potreba; ukupan broj zaposlenih za ijim radom prestaje potreba; broj, kvalifikacionu strukturu, godine starosti i sta osiguranja zaposlenih za ijim radom prestaje potreba i poslove koje obavljaju.

Mjere za zapoljavanje su: raspored na druge poslove kod istog poslodavca u stepenu strune spreme zaposlenog, sa punim ili nepunim radnim vremenom, raspored kod drugog poslodavca u


17

stepenu strune spreme zaposlenog, sa punim ili nepunim radnim vremenom; strunog osposobljavanja, prekvalifikacije ili dokvalifikacije za rad na drugo radno mjesto kod istog ili drugog poslodavca i druge mjere u skladu sa kolektivnim ugovorom ili ugovorom o radu.

Kriterijumi koji se odnose na donoenje programa mjera za zapoljavanje vika radne snage, ne mogu biti u suprotnosti sa odredbama zakona koji se odnose na zabranu diskriminacije zaposlenih i lica koja trae zaposlenje.

Program mjera za rjeavanje vika zaposlenih donosi nadleni organ poslodavca, odnosno poslodavac.

24 Kako glasi definicija kolektivnog ili ekonomskim razlozima uslovljenog tehnolokog vika/ otputanja?

Prema Zakonu o radu (Sl. list CG, br. 49/08), ukoliko poslodavac utvrdi da e zbog tehnolokih, ekonomskih i restrukturalnih promjena u periodu od 30 dana doi do prestanka potrebe za radom zaposlenih na neodreeno vrijeme i to za najmanje: 10 zaposlenih kod poslodavca koji ima u radnom odnosu vie od 20, a manje od 100 zaposlenih na neodreeno vrijeme; 10% zaposlenih kod poslodavca koji ima u radnom odnosu najmanje 100, a najvie 300 zaposlenih na neodreeno vrijeme; 30 zaposlenih kod poslodavca koji ima u radnom odnosu preko 300 zaposlenih na neodreeno vrijeme, duan je da o tome odmah, pisano obavijesti sindikat, odnosno predstavnike zaposlenih i Zavod za zapoljavanje Crne Gore.

Obavjetenje u navedenom smislu, duan je da dostavi i poslodavac koji utvrdi da e doi do prestanka potrebe za radom najmanje 20 zaposlenih u periodu od 90 dana, bez obzira na ukupan broj zaposlenih.

Ovo obavjetenje sadri: razloge za prestanak potrebe za radom zaposlenih; broj i kategoriju zaposlenih koji su zaposleni na neodreeno vrijeme; kriterijume za utvrivanje zaposlenih za ijim je radom prestala potreba; broj i kategoriju zaposlenih za ijim je radom prestala potreba; period u kome e se sprovesti mjere za zapoljavanje vika radne snage i kriterijume za izraunavanje visine otpremnine.

Sindikat, odnosno predstavnici zaposlenih i Zavod za zapoljavanje Crne Gore duni su da dostave poslodavcu svoje miljenje u vezi obavjetenja u roku od osam dana od dana dobijanja tog obavjetenja.

25 Imaju li predstavnici radnika pravo da budu informisani i konsultovani?

Ukoliko poslodavac utvrdi da e zbog tehnolokih, ekonomskih i restrukturalnih promjena doi do prestanka potrebe za radom zaposlenih na neodreeno vrijeme duan je da u pisanoj formi dostavi obavjetenje sindikatu, odnosno predstavnicima zaposlenih i Zavodu za zapoljavanje Crne Gore, koje treba da sadri: razloge za prestanak potrebe za radom zaposlenih; broju i kategoriji zaposlenih koji su zaposleni na neodreeno vrijeme; kriterijume za utvrivanje zaposlenih za ijim je radom prestala potreba; broj i kategoriju zaposlenih za ijim je radom prestala potreba; period u kome e se sprovesti mjere za zapoljavanje i kriterijume za izraunavanje visine otpremnine.


18

26 Ko su u takvim sluajevima radniki predstavnici i na koji se nain oni imenuju?

Sindikalna organizacija moe imenovati ili izabrati jednog sindikalnog predstavnika koji e je zastupati. Sindikalne organizacije prilikom osnivanja donose Statut, kojim propisuju nain izbora sindikalnog predstavnika, kao i njegova prava i obaveze.

27 Pod kojim uslovima ostvaruju ta prava?

Nijesu propisani uslovi za ostvarivanje prava sindikalnog predstavnika, izuzev obaveze sindikalne organizacije da obavijesti poslodavca o imenovanju sindikalnog predstavnika, kako bi poslodavac bio informisan o zaposlenom koji ima aktivnu legitimaciju za zastupanje te sindikalne organizacije.

28 Imaju li organi uprave kakvu ulogu u tom postupku (npr. postoji li uslov da se planirano proglaavanje tehnolokog vika mora najaviti organima uprave kako bi im se dalo vremena za pronalaenje rjeenja za probleme koje bi mogle izazvati takve mjere proglaavanja tehnolokog vika)?

Poslodavac je duan da u pisanoj formi dostavi obavjetenje Zavodu za zapoljavanje Crne Gore, koji dostavlja poslodavcu svoje miljenje, u roku od osam dana od dana dobijanja tog obavjetenja.

29 Ukljuuje li pravni sistem prava u pogledu pojedinanog proglaavanja za tehnoloki viak/otputanja?

Propisi iz radnih odnosa ne predviaju razliku u pravima zaposlenih zavisno od toga da li im se otkazuje pojedinano ili u sklopu kolektivnog smanjivanja radne snage. S tim u vezi prava zaposlenih ista su u sluajevima otkaza ugovora o radu pojedinano kao i otkaza u sluaju kolektivnog otkazivanja. To su pravo na otkazni rok i na otpremninu.

30 Da li sistem garantuje da e ugovori o radu i dalje biti na snazi nakon to preduzee promijeni vlasnika?

Novo rjeenje u Zakonu o radu (Sl. list CG, br. 49/08) je da u sluaju statusne promjene odnosno promjene poslodavca, u skladu sa posebim zakonom, poslodavac sljedbenik preuzima od poslodavca prethodnika kolektivni ugovor i sve ugovore o radu zaposlenih koji vae na dan promjene poslodavca.

Poslodavac prethodnik duan je da poslodavca sljedbenika potpuno i istinito obavijesti o pravima i obavezama iz kolektivnog ugovora i ugovora o radu koji se prenose. To znai da se zatita


19

zaposlenih sastoji u obezbjeivanju istih uslova rada koje su imali kod poslodavca prethodnika utvrenih kolektivnim ugovorom koji se prenosi na novog poslodavca.

31 Koji uslovi vae u takvim sluajevima?

Prema odredbama Zakona o radu, poslodavac prethodnik ima obavezu da o prenoenju ugovora o radu na poslodavca sljedbenika pisanim putem obavijesti zaposlene iji se ugovori o radu prenose.

Ako zaposleni odbije prenos ugovora o radu ili se ne izjasni u roku od pet radnih dana, od dana dostavljanja obavjetenja, poslodavac prethodnik moe zaposlenom otkazati ugovor o radu.

Poslodavac sljedbenik duan je da primjenjuje kolektivni ugovor prethodnika najmanje godinu dana od dana promjene poslodavca, osim ako prije isteka tog roka: istekne vrijeme na koje je zakljuen kolektivni ugovor kod poslodavca prethodnika i ako kod poslodavca sljedbenika bude zakljuen novi kolektivni ugovor.

32 Omoguuje li sistem zatitu od otkaza u takvim sluajevima? Jesu li bivi i novi poslodavac obavezni da informiu i konsultuju se sa predstavnicima radnika? Vae li ta prava i u sluajevima u kojima je bivi vlasnik u postupku proglaavanja steaja?

Zatita od otkaza je omoguena zaposlenom u ovakvim situacijama, samo ako se zaposleni blagovremeno izjasni o prihvatanju prenosa ugovora o radu na drugog poslodavca. U takvim sluajevima radni odnos nastavlja se po zakonu, a na otkaz novog poslodavca odnose se sve zakonske odredbe o razlozima i postupku otkazivanja kao da nije bilo promjene poslodavca.

Prema Zakonu o radu (Sl. list CG, br. 49/08), poslodavac prethodnik i poslodavac sljedbenik duni su da prije promjene poslodavca, obavijeste reprezentativni sindikat kod poslodavca o: datumu promjene poslodavca; razlozima za promjenu poslodavca; pravnim, ekonomskim i socijalnim posljedicama promjene poslodavca na poloaj zaposlenih i mjerama za njihovo ublaavanje.

Poslodavac prethodnik i poslodavac sljedbenik duni su da prije promjene poslodavca, u saradnji sa reprezentativnim sindikatom preduzmu mjere u cilju ublaavanja socijalno-ekonomskih posljedica na poloaj zaposlenih.

Navedena pravila ne vae u sluaju kada je bivi vlasnik u postupku proglaavanja steaja.

Zakonom o radu je po prvi put kao novi institut u Crnoj Gori, utvrena zatita zaposlenih u sluaju steajnog postupka, kojim je utvreno pravo na isplatu neisplaenih potraivanja kod poslodavca nad kojim je pokrenut steajni postupak zaposlenih koji su bili u radnom odnosu na dan pokretanja steajnog postupka u periodu za koji se ostvaruju prava utvrena ovim zakonom.

Prava na potraivanje zaposlenih u steaju, ostvaruju se sa osnovom iz ovog zakona, ako nijesu isplaena u skladu sa posebnim Zakonom o insolventnosti privrednih drutava (Sl. list CG, br. 62/08).

Ako su neizmirena potraivanja djelimino isplaena u skladu sa posebnim zakonom, zaposlenom pripada pravo na razliku do nivoa prava utvrenih po ovom zakonu.


20

33 Predvia li pravni sistem naknadu za nezaposlene? Postoji li takva odredba u radnom zakonodavstvu ili u zakonodavstvu koje se odnosi na socijalnu zatitu?

Pravo na osiguranje za sluaj nezaposlenosti, odnosno pravo na novanu naknadu predvieno je Zakonom o zapoljavanju (Sl. list RCG, br. 5/02, 79/04, 29/05, 12/07 i Sl. list CG, br. 21/08).

Pravo na novanu naknadu, shodno odredbama ovog zakona, moe ostvariti osiguranik kojem je u smislu Zakona o radu (Sl. list CG, br. 49/08) prestao radni odnos bez njegovog zahtjeva, saglasnosti ili krivice, ako je bio u radnom odnosu kod jednog ili vie poslodavaca sa punim radnim vremenom najmanje devet mjeseci neprekidno ili 12 mjeseci sa prekidima u posljednjih 18 mjeseci i ako se prijavi Zavodu za zapoljavanje u roku od 30 dana od dana prestanka radnog odnosa. Pod istim uslovima pravo na novanu naknadu ostvaruje i osiguranik koji je prestao da obavlja djelatnost preduzetnika bez svoje krivice.

lanom 54 Zakona o zapoljavanju propisano je da pravo na novanu naknadu pripada nezaposlenom licu u trajanju od tri mjeseca do 12 mjeseci, srazmjerno vremenu provedenom na radu, sa izuzetkom da nezaposleno lice koje ima vie od 25 godina staa osiguranja ima pravo na novanu naknadu do ponovnog zaposlenja, odnosno do nastupanja nekog od osnova za prestanak prava na novanu naknadu, propisanih navedenim zakonom. Za vrijeme korienja prava na novanu naknadu, nezaposlenom licu uplauju se doprinosi za zdravstveno i penzijsko i invalidsko osiguranje u skladu sa Zakonom o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje (Sl. list CG, br. 13/07 i 79/08).

Nezaposleno lice koje je Zavod za zapoljavanje uputio na struno usavravanje, prekvalifikaciju, dokvalifikaciju ili specijalizaciju, a koje ne prima novanu naknadu, ima pravo na novanu pomo za vrijeme trajanja strunog osposobljavanja.

C. Uslovi rada i zarada

Uslovi rada

34 Koje kazne mogu izricati poslodavci u sluaju neobavljanja posla?

Prema Zakonu o radu (Sl. list CG, br. 49/08) poslodavac moe otkazati ugovor o radu zaposlenom ako za to postoji opravdani razlog koji se odnosi na radnu sposobnost zaposlenog, njegovo ponaanje i potrebe poslodavca, i to ako zaposleni odbije da radi na radnom mjestu na kojem je rasporeen ili odbije da izvri radne obaveze iz ugovora o radu. U tom sluaju poslodavac je duan da prije otkaza ugovora o radu pisanim putem upozori zaposlenog na postojanje razloga za otkaz ugovora o radu i da mu ostavi rok od najmanje pet radnih dana od dana dostavljanja upozorenja da se izjasni na navode iz upozorenja. Odluku o otkazu ugovora o radu donosi nadleni organ poslodavca, odnosno poslodavac u formi rjeenja. Zaposleni koji nije zadovoljan rjeenjem ima pravo da pokrene spor pred nadlenim sudom za zatitu svojih prava u roku od 15 dana od dana dostavljanja rjeenja.


21

35 Da li pravni sistem daje radnicima neka osnovna prava, poput ljudskog dostojanstva na poslu?

Zakon o radu (Sl. list CG, br. 49/08) sadri odredbe o zabrani uznemiravanja na radu i u vezi sa radom. Uznemiravanje, u smislu ovog zakona, jeste svako neeljeno ponaanje uzrokovano neposrednom i posrednom diskriminacijom, kao i uznemiravanje putem audio i video nadzora, koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica koje trai zaposlenje, kao i zaposlenog, a koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, poniavajue ili uvredljivo ponaanje.

Seksualno uznemiravanje, u smislu ovog zakona, jeste svako neeljeno verbalno, neverbalno ili fiziko ponaanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica koje trai zaposlenje, kao i zaposlenog lica u sferi polnog ivota, a koje izaziva strah ili neprijateljsko, poniavajue, neugodno, agresivno ili uvredljivo okruenje.

Isto tako, ovim zakonom je utvreno da je poslodavac duan da potuje linost, titi privatnost zaposlenog i obezbjeuje zatitu njegovih linih podataka.

36 Koji je minimum starosne dobi za zapoljavanje?

Minimum starosne dobi za zapoljavanje je najmanje15 godina ivota.

37 Poev od koje starosne dobi i pod kojim uslovima mogu djeca obavljati sitnije poslove?

Prema Zakonu o radu (Sl. list CG, br. 49/08), lice mlae od 15 godina ivota ne moe biti radno angaovano.

38 Koji su jo koraci uinjeni u cilju zatite njihovog tjelesnog i moralnog integriteta?

Rad djece ispod 15 godina ivota (zbog zloupotrebe razliite prirode) je sankcionisan krivinim zakonodavstvom.

39 Postoje li posebne odredbe o doputenom broju radnih sati za osobe mlae od 18 godina? Ako postoje, ta konkretno odreuju?

Zaposleni mlai od 18 godina ivota moe raditi puno radno vrijeme od 40 asova u radnoj nedjelji. Zakon o radu (Sl. list CG, br. 49/08) sadri i odredbe o zabrani prekovremenog rada i rada nou zaposlenih mlaih od 18 godina ivota, osim kada se dogode okolnosti koje nastaju usljed vie sile radi spreavanja tete koja zbog toga moe nastati kod poslodavca.


22

40 Postoje li generalna rjeenja koja se tiu radnog vremena? Kako se definie radno vrijeme? Da li postoje specifina pravila za one koji rade kao pomorci, u civilnom vazduhoplovstvu ili na eljeznici?

Puno radno vrijeme iznosi 40 asova u radnoj nedjelji, utvreno je Zakonom o radu (Sl. list CG, br. 49/08). Samo izuzetno ako iznenadno poveani obim posla ne moe biti zavren u okviru redovnog radnog vremena, radno vrijeme zaposlenom moe trajati i due od punog radnog vremena (prekovremeni rad) ali ne due od 10 asova nedjeljno, po pisanom nalogu poslodavca.

Zaposleni je duan da radi due od punog radnog vremena u sluajevima:

prevencije neposrednog nastupanja opasnosti po bezbijednost i zdravlje ljudi ili vee materijalne tete,

elementarne nepogode (zemljotres, poplava),

poar, eksplozija, joniizirajue zraenje, epidemije ili zaraze veih razmjera, zagaivanja vode, namirnica, saobraajnog ili drugog udesa, potrebe da se prui hitna medicinska intervencija, potrebe da se izvri hitna veterinarska intervencija.

Ako je uveden prekovremeni rad iz pobrojenih razloga on moe trajati dok se ne otklone uzroci zbog kojih je uveden.

Odluku o rasporedu radnog vremena, preraspodjeli radnog vremena, skraenom radnom vremenu i uvoenju rada dueg od punog radnog vremena donosi nadleni organ poslodavca.

Preraspodjela radnog vremena moe se izvriti kada to zahtijeva priroda djelatnosti, organizacija rada, bolje korienje sredstava rada, racionalno korienje radnog vremena i izvravanje odreenih poslova u utvrenim rokovima. To znai da poslodavci koji obavljaju djelatnosti kao to su pomorski saobraaj, zatim oni koji rade u civilnom vazduhoplovstvu ili na eljeznici, imaju mogunost da odlukom o preraspodjeli radnog vremena utvrde radno vrijeme svojih zaposlenih u skladu sa citiranom normom ali su duni da zaposlenim omogue pola sata odmora u toku dnevnog rada i najmanje 12 asova neprekidnog odmora izmeu dva uzastopna radna dana.

Poslodavac je duan da preraspodjelu radnog vremena uredi tako da ukupno radno vrijeme zaposlenog u prosjeku ne bude due od punog radnog vremena na godinjem nivou.

41 Koje je maksimalno sedmino radno vrijeme?

Puno radno vrijeme u okviru radne nedjelje iznosi 40 asova. Kao to je u prethodnom odgovoru pojanjeno samo izuzetno se radno vrijeme moe produiti. Odredba o duini radnog vremena utvruje se u ugovoru o radu kod poslodavca i ne moe se utvrditi u trajanju duem od 40 asova na nedjeljnom nivou.

42 Koji razliiti naini organizovanja radnog vremena postoje (npr. na godinjem nivou, fleksibilno, prekovremeno, itd)?

Zaposleni moe zakljuiti ugovor o radu sa punim ili nepunim radnim vremenom. Na poslovima na


23

kojima uz primjenu mjera zatite na radu nije mogue zaposlenog zatititi od tetnih uticaja, uvodi se skraeno radno vrijeme srazmjerno tetnosti uticaja na zdravlje zaposlenog ali ne krae od 36 asova nedjeljno.

Zaposleni je duan na zahtjev poslodavca raditi due od punog radnog vremena (prekovremeni rad) u sluajevima prijeke potrebe ali ne due od 10 asova nedjeljno. Zaposlenom mlaem od 18 godina ivota ne moe se odrediti rad dui od punog radnog vremena kao ni eni za vrijeme trudnoe i eni koja ima dijete mlae od tri godine ivota.

Puno i nepuno radno vrijeme je mogue rasporediti tako da radno vrijeme tokom jednog perioda moe trajati due, a tokom drugog perioda krae od punog radnog vremena pod uslovom da u prosjeku ne bude due od punog radnog vremena u toku godine.

43 Kakav je sistem plaenog odsustva?

Zaposleni ima pravo u svakoj kalendarskoj godini na godinji odmor utvren kolektivnim ugovorom, odnosno ugovorom o radu u trajanju od najmanje 18 radnih dana.

Zaposleni mlai od 18 godina ivota ima pravo na godinji odmor u trajanju od najmanje 24 radna dana, zaposleno lice sa invaliditetom i zaposleni koji radi skraeno radno vrijeme, zbog obavljanja naroito tekih,napornih i za zdravlje tetnih poslova, ima pravo na godinji odmor u trajanju od najmanje 30 radnih dana.

Zaposleni ima pravo na odsustvo sa rada uz naknadu zarade (plaeno odsustvo) u sluaju smrti lana ue porodice sedam radnih dana, a u sluaju sklapanja braka, poroaja supruge, tee bolesti lana ue porodice, polaganja strunog ispita i u drugim sluajevima do sedam radnih dana, a shodno kolektivnom ugovoru.

44 Kakva zatita postoji za radnike koji rade nou?

Rad koji se obavlja u vremenu od 22 asa do 6 asova narednog dana smatra se radom nou.

Zaposleni ne moe raditi nou due od jedne radne nedjelje.

Zabranjen je rad nou eni koja radi u industriji i graevinarstvu izuzev ako radi na rukovodeem radnom mjestu ili koja obavlja poslove zdravstvene ili socijalne zatite, zatim zaposlenom mlaem od 18 godina ivota.

Rad nou predstavlja poseban uslov rada i zaposleni koji radi nou najmanje tri asa svog dnevnog radnog vremena odnosno koji radi nou jednu treinu svog godinjeg radnog vremena ima pravo na posebnu zatitu po propisima iz oblasti o zatite na radu.

Zaposleni koji radi nou ima pravo na uveanu zaradu u skladu sa kolektivnim ugovorom.

45 Imaju li socijalni partneri kakvu ulogu pri primjeni razliitih oblika organizovanja radnog vremena?

Zakonom o radu (Sl. list CG, br. 49/08) je utvreno da puno radno vrijeme iznosi 40 asova u radnoj nedjelji. U okviru 40-to asovne radne nedjelje utvreno je pravo zaposlenih na odmor u toku dnevnog rada (pauza od najmanje 30 minuta), odmor izmeu dva uzastopna radna dana (12


24

asova) i dan nedjeljnog odmora (24 asova), a za zatiene kategorije zaposlenih (zaposleni mlai od 18 godina, ene, trudnice i roditelji djece do tri godine ivota i samohrani roditelj) ogranienja u poglede nonog rada, prekovremenog rada i rada u preraspodjeli radnog vremena.

Uloga socijalnih partnera u vezi sa navedenim pitanjima je od posebnog znaaja u postupku donoenja Zakona o radu.

46 Omoguuje li sistem zatitu radnika s ugovorima o radu na nepuno radno vrijeme ili na odreeno vrijeme, te radnika koji se zapoljavaju putem agencija za privremeno zapoljavanje?

Zakon o radu (Sl. list CG, br. 49/08) obezbjeuje zatitu zaposlenih sa ugovorima o radu za nepuno radno vrijeme, na odreeno vrijeme kao i lica koja se angauju na povremenim i privremenim poslovima. Stoga, zaposleni koji je zakljuio ugovor o radu na odredjeno vrijeme, sa nepunim radnim vremenom ili na privremenim poslovima ima ista prava (i u smislu zatite), obaveze i odgovornosti iz rada, kao i zaposleni koji je zakljuio ugovor o radu na neodreeno vrijeme, srazmjerno vremenu provedenom na radu.

47 Kakva zatita postoji u sluajevima bitnih promjena uslova za rad?

Bitna promjena uslova rada nije sama po sebi opravdani razlog za otkaz ugovora o radu. O namjeri uvoenja nove tehnologije, te o promjenama u organizaciji i nainu rada, poslodavac je duan savjetovati se sa predstavnicima sindikata. U sluaju bitnih promjena uslova rada, poslodavac je zaposlenom duan obezbijediti osposobljavanje, dokvalifikaciju, prekvalifikaciju ili usavravanje, ali je i zaposleni duan da u skladu sa svojim sposobnostima i potrebama rada uestvuje u tim oblicima osposobljavanja za rad u novim uslovima. Ako navedeno osposobljavanje nije bilo mogue, otkaz je doputen.

Zarada

48 Postoji li minimalni garantovani nivo zarade? Je li to zakonski minimum ili je podloan odredbama kolektivnog ugovora? Kako se utvruje iznos zarade? Koji su relevantni kriterijumi?

Donoenjem novog Zakona o radu (Sl. list CG, br. 49/08), koji je u primjeni od 2008. godine, u odredbama lana 80 i 81 ovog zakona, utvreno je da zaposleni ima pravo na minimalnu zaradu za standardni uinak i puno radno vrijeme, odnosno radno vrijeme koje se izjednaava sa punim radnim vremenom, u skladu sa zakonom, kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu.


25

Zakonom o radu daje se koncepcijski osnov pojma minimalne zarade, a nain i postupak njenog utvrivanja ureuje se Optim kolektivnim ugovorom.

Pri utvrivanju minimalne zarade polazi se od: trokova ivota, kretanja prosjene zarade u Crnoj Gori, egzistencijalnih i socijalnih potreba zaposlenih i njihove porodice, stope nezaposlenosti, kretanja zaposlenosti na tritu rada, produktivnosti rada, profitne stope u privredi i opteg nivoa ekonomske razvijenosti u Crnoj Gori.

Minimalna zarada utvruje se po radnom asu i ne moe biti nia od minimalne zarade za period koji prethodi periodu za koji se utvruje ta zarada.

Minimalna zarada prema materijalnim mogunostima u odreenoj grani djelatnosti, odnosno kod poslodavca moe se utvrivati i u veem iznosu od iznosa utvrenog Optim kolektivnim ugovorom.

49 Na koji se nain garantuje isplata nadnica i plata?

Zakonom o radu (Sl. list CG, br. 49/08) predvieno je da se zarada zaposlenom isplauje u rokovima i na nain kako je to utvreno kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu, a najmanje jednom mjeseno.

Propisima iz oblasti radnih odnosa nije onemoguena isplata dnevnih i nedeljnih zarada, ali zbog nepostojanja tradicije, isplata zarada u tim rokovima nije uobiajena.

Obraun zarade poslodavac iskazuje u bruto iznosu i iz njega zaposleni treba da vidi sve elemente zarade i to: vrijeme za koje se zarada isplauje, doprinose za socijalno osiguranje i poreze koji se plaaju iz zarade i odbitke od zarade ako ih ima. Obraun zarade se dostavlja zaposlenom prilikom svake isplate.

Poslodavac koji na dan dospjelosti nije mogao da izvri isplatu zarade ili je ne isplati u cjelini, duan je da do kraja mjeseca u kojem je isplata dospjela, zaposlenom urui obraun zarade koju je bio duan da isplati i ovaj obraun ima snagu vjerodostojne isprave, za sluaj zatite prava zbog neisplaene zarade kod nadlenog suda.

50 Imaju li radnici generalnu prednost pri naplati i namirenju iz imovine poslodavaca kad je rije o isplati nadnica i plata?

Odlukom o platnom prometu u zemlji (Sl. list RCG, br. 78/04, 6/05, 33/05), lan 16, koju donosi Centralna banka Crne Gore, nije predviena prednost pri isplati zarada u odnosu na druge obaveze poslodavaca, ve se nalozi za plaanje obaveza izvravaju prema datumu dospijea i redosljedu prijema.

Zakonom o insolventnosti privrednih drutava (Sl. list CG, br. 62/08) (lan 86), predvieno je da se potraivanja na ime neisplaenih bruto zarada prije podnoenja predloga za pokretanje steajnog postupka (sa ogranienjem do 10.000 po zaposlenom), nalaze u klasi prioritetnih potraivanja za namirenje iz imovine poslodavca kod kojeg je otvoren steajni postupak.


26

51 Postoje li dodatne garancije u sluaju kada je poslodavac insolventan? Konkretnije, omoguuje li sistem osnivanje posebnih garantnih ustanova koje bi titile potraivanja radnika kojima nije isplaen novac zbog insolventnosti poslodavca? Na koji nain rade takve ustanove i kako se njima upravlja?

Zakonom o radu (Sl. list CG, br. 49/08) u odredbama l. 97 do 101, konstituisan je novi institut zatite zaposlenih u sluaju, odnosno zatite lica koja ostaju bez posla po sili zakona zbog pokretanja steajnog postupka, a koja do donoenja ovog zakona nijesu imala adekvatnu zatitu. Stoga, e formiranje Fonda rada, u skladu sa l. 38 Zakona o zapoljavanju (Sl. list 5/02, 79/04, 29/05, 12/07 i Sl. list CG, br. 21/08), kako za lica koja postaju tehnoloki viak, tako i za lica iz steajnog postupka, imati karakter garantne institucije, koja obezbjeuje isplatu potraivanja zaposlenom koji je na dan pokretanja steajnog postupka bio u radnom odnosu kod poslodavca, kao i licu koje je bilo zaposleno u periodu za koji se ostvaruju prava utvrena zakonom. To dalje znai da e se neizmirena potraivanja po osnovu rada, u sluaju pokretanja steajnog postupka koja nijesu isplaena u skladu sa Zakonom o insolventnosti privrednih drutava (Sl. list CG, br. 62/08), koja se po pravilu izmiruju iz steajne mase, izmirivati preko Fonda rada.

Imajui u vidu navedene odredbe zakona i injenicu da je formiranje Fonda rada kao garantne institucije, obaveza i iz Uputstva savjeta EU 80/987/EEZ o zatiti zaposlenih u sluaju bankrotstva poslodavca sa izmjenama i dopunama sadranim u Direktvi EU 2002/74/EZ, zbog zatite prava zaposlenog na potraivanja u vezi neizmirenih obaveza iz rada koja su lina i neotuiva, Vlada Crne Gore preduzima mjere za formiranje ove institucije. S tim u vezi pripremljena je radna verzija Zakona o Fondu rada, ije se usvajanje oekuje poetkom 2010. godine.

52 Da li postoje programi za uee radnika u dobiti, posjedovanju dionica i sl.?

Zakonima nije ureeno uee radnika u dobiti, niti radnika participacija u akcionarstvu. U naem sistemu ne postoji taj institut. Radnici se tretiraju kao i svi graani, i imaju ista prava i obaveze kao i svi graani i pravna lica po tom pitanju, shodno Zakonu o hartijama od vrijednosti (Sl. list RCG, br. 59/00, 10/01, 43/05, 28/06 i Sl. list CG, br. 53/09) i Zakonu o privrednim drutvima (Sl. list RCG, br. 6/02 i Sl. list CG, br. 17/07 i 80/08). Neke zemlje su uvodile taj institut u ranoj fazi svojinske i upravljake transformacije drutvene svojine, kao institut radnike solidarnosti (participacija radnika u akcionarstvu), ali Crna Gora nije.

Rasporeivanje radnika

53 Da li postoje pravila koja se odnose na radnike koje je u vau zemlju rasporedilo preduzee koje ima sjedite u nekoj dravi lanici EU?

Zakonom o zapoljavanju i radu stranaca iz 2008. godine (Sl. list CG, br. 22/08) utvreni su uslovi za fleksibilniji pristup stranaca tritu rada u Crnoj Gori.

Strano privredno drutvo koje u Crnoj Gori ima registrovanu organizacionu jedinicu moe da privremeno premjesti svog zaposlenog na rad u toj organizacionoj jedinici, pod uslovom da je stranac u tom privrednom drutvu zaposlen najmanje godinu dana.


27

Stranci koji se mogu uputiti, u smislu ovog zakona su: rukovodioci, menaderi i specijalisti.

Dozvola za rad upuenog stranca izdaje se na zahtjev te organizacione jedinice, registrovane u Crnoj Gori, na period od jedne godine.

Izuzetno, od utvrenih pravila, ako se poslovi koje obavlja upueni stranac ne mogu zavriti za vrijeme na koje je dozvola izdata, dozvola za rad se moe produiti najdue do dvije godine.

Informisanje i konsultovanje sa predstavnicima radnika

54 Postoje li neka pravila koja se tiu informisanja i konsultovanja radnika na nivou preduzea i firmi?

Poslodavac shodno Zakonu o radu (Sl. list CG, br. 49/08) treba da informie sindikalnu organizaciju, najmanje jednom godinje o: rezultatima poslovanja; razvojnim planovima i njihovom uticaju na poloaj zaposlenih, kretanju i promjenama u politici zarada i mjerama poboljanja uslova rada, bezbjednosti i zatiti na radu i drugim pitanjima vanim za materijalni i socijalni poloaj zaposlenih. Poslodavac je obavezan da obavjetava sindikalnu organizaciju o: mjerama bezbjednosti i zatite na radu; uvoenju nove tehnologije i organizacionim promjenama; rasporedu radnog vremena, nonom radu i prekovremenom radu; donoenju programa o uvoenju tehnolokih, ekonomskih i restrukturalnih promjena i programa, vremenu i nainu isplate zarade.

Poslodavac je duan da blagovremeno obavijesti i dostavi akta za sindikalnu organizaciju radi prisustvovanja sastancima organa poslodavca na kojima se razmatraju inicijative i predlozi poslodavca.

Optim kolektivnim ugovorom je predvieno da poslodavac treba sindikatu da uruuje pozive sa materijalima, radi prisustvovanja predstavnika sindikata sjednicama odgovarajuih organa, odnosno tijela na kojima se razmatraju njegova miljenja, predlozi, inicijative i zahtjevi.

Poslodavac predstavnicima sindikata dostavlja informacije, biltene kao i druge podatke od znaaja za rad sindikata, odnosno za ostvarivanje prava zaposlenih i omoguava isticanje obavjetenja sindikata u prostorijama poslodavca koje su za to odreene.

55 Postoje li neka pravila koja se tiu informisanja i konsultovanja sa predstavnicima radnika na meunarodnom nivou?

Konvencijom br. 87 o sindikalnim slobodama i zatiti sindikalnih prava predvieno je da se sindikalne organizacije mogu udruivati na nacionalnom i internacionalnom nivou. Ustavom Crne Gore propisano je da su potvreni i objavljeni meunarodni ugovori i opteprihvaena pravila meunarodnog prava sastavni dio unutranjeg pravnog poretka, imaju primat nad domaim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose ureuju drukije od unutranjeg zakonodavstva. Kako nacionalnim zakonodavstvom ovo pitanje nije regulisano, to se neposredno primjenjuje navedena Konvencija koju je Crna Gora ratifikovala i predstavlja dio pravnog sistema Crne Gore.


28

D. Radni sporovi

56 Postoji li poseban sud nadlean za sporove iz kolektivnih ugovora?

Ne. U pravnom sistemu drave Crne Gore ne postoje specijalizovani sudovi za sporove iz kolektivnih ugovora ve su radni sporovi u nadlenosti redovnih sudova. U prvom stepenu odluuju osnovni sudovi, u drugom stepenu vii sudovi a u treem stepenu odluuje Vrhovni sud Crne Gore. O pravima, obavezama i odgovornostima dravnih slubenika i namjetenika (zaposlenim u dravnoj upravi i jedinicama lokalne samouprave) odluuje se upravnim aktom pa je sudska zatita prava ovih zaposlenih obezbijeena pred Upravnim sudom Crne Gore. Shodno tome, sporovi nastali u vezi primjene kolektivnih ugovora rjeavaju se pred redovnim sudovima.

57 Postoji li pravo na trajk?

Pravo na trajk garantovano je Ustavom drave Crne Gore. trajk, kao prekid rada koji zaposleni organizuju radi zatite svojih profesionalnih i ekonomskih interesa, ureen je Zakonom o trajku (Sl. list RCG, br. 43/03, 61/04, 71/05 i Sl. list CG, br. 16/07 i 49/08). Organizovanje trajka odnosno uee u trajku pod uslovima utvrenim Zakonom o trajku ne predstavlja povredu radne obaveze, ne moe biti osnov za pokretanje postupka za utvrivanje disciplinske i materijalne odgovornosti zaposlenog, za udaljavanje zaposlenog sa rada i ne moe za posledicu imati prestanak radnog odnosa zaposlenog.

58 Na koji je nain regulisano pravo na trajk?

Pravo na trajk je ureeno Zakonom o trajku (Sl. list RCG, br. 43/03, 61/04, 71/05 i Sl. list CG, br. 16/07 i 49/08). trajk se moe organizovati u pravnom licu, odnosno njegovom dijelu i kod preduzetnika ili u grani djelatnosti ili kao generalni trajk. trajk se moe organizovati i kao trajk upozorenja koji moe trajati najdue jedan sat. Odluku o stupanju u trajk kod poslodavca donosi nadleni organ ovlaene organizacije sindikata ili vie od polovinu zaposlenih kod poslodavca odnosno njegovom dijelu. Odluku o stupanju u trajk u grani djelatnosti, odnosno o stupanju u generalni trajk i trajk upozorenja donosi nadleni organ ovlaene organizacije sindikata u Crnoj Gori.

Odlukom o stupanju u trajk utvruju se: zahtjevi zaposlenih, vrijeme poetka trajka, mjesto odravanja i nain na koji se vodi trajk i trajkaki odbor koji zastupa interese zaposlenih i u njihovo ime vodi trajk.

trajkaki odbor je duan da trajk najavi dostavljanjem poslodavcu pisane odluke o stupanju u trajk najkasnije pet dana prije dana odreenog za poetak trajka, odnosno 24 sata prije poetka trajka upozorenja.

Ako se trajk ispoljava okupljanjem zaposlenih, mjesto okupljanja ne moe biti van poslovnih-radnih prostorija, odnosno van kruga poslovnog prostora zaposlenih koji stupaju u trajk.


29

59 Kakva ogranienja postoje u pogledu prava na trajk u privatnom i javnom sektoru?

Pravo na trajk je generalno, pravo svih zaposlenih u Crnoj Gori, s tim to se moraju potovati ogranienja prava na trajk koja se odnose na Vojsku Crne Gore, policiju i zaposlene u dravnim organima. Ustavom Crne Gore, u lanu 66 stav 2 utvrdjeno je: Pravo na trajk moe se ograniiti zaposlenima u vojsci, policiji, dravnim organima i javnoj slubi u cilju zatite javnog interesa, u skladu sa zakonom. Zakonom o vojsci Crne Gore ( lex specijalis) u lanu 51 utvreno je Licima na slubi u vojsci je zabranjeno sindikalno i politiko organizovanje i nemaju prav na trajk.

Ovo ogranienje je definisano odredbama Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o trajku i glasi: Zaposleni u Vojsci Crne Gore, policiji i dravnim organima, radi zatite javnog interesa ne mogu organizovati trajk, ako bi se na taj nain ugrozili opti interesi graana, nacionalna bezbijednost, bezbijednost lica i imovine kao i funkcionisanje organa vlast.

Pored ovoga postoji utvrena obaveza za uesnika u trajku za sluaj da se trajk organizuje u djelatnostima od javnog interesa da dok trajk traje uesnici u trajku su duni da potuju Odluku o minimumu procesa rada.

Od javnog interesa su djelatnosti od posebnog znaaja za odbranu i bezbijednost Crne Gore, zatim poslovi neophodni za izvravanje obaveza utvrenih meunarodnim ugovorima kao i djelatnosti iji bi prekid rada po prirodi posla, u skladu sa posebnim zakonom, moga da ugrozi ivot i zdravlje ljudi ili da nanese tetu velikih razmjera.

Prilikom utvrivanja minimuma procesa rada osniva odnosno poslodavac duan je da pribavi miljenje ovlaene organizacije sindikata ili vie od polovine zaposlenih radi postizanja sporazuma.

Ako se akt o minimumu procesa rada i nainu njegovog obezbjeenja ne donese na opisani nain sporazumno, minimum procesa rada i nain njegovog obezbjeenja, utvruje se aktom osnivaa, odnosno direktora ili izvrnog direktora poslodavca.

Zaposlene koji su duni da rade za vrijeme trajka radi obezbjeenja minimuma procesa rada odreuje direktor odnosno izvrni direktor i trajkaki odbor, najkasnije pet dana prije poetka trajka.

60 Je li doputeno iskljuenje s rada (lockout)?

Iskljuenje sa rada zbog uea u trajku nije doputeno u Crnoj Gori, a doputeno je iskljuenje sa rada samo u skladu sa Zakonom o radu (Sl. list CG, br. 49/08).

61 Kako je ureeno iskljuenje s rada (lockout)?

Iskjluenje sa rada zbog uea u trajku nije doputeno, pa nije ni ureeno propisima drave Crne Gore.


30

62 Postoje li posebni naini rjeavanja radnih sporova, npr. mirenje, posredovanje i arbitraa?

Zakonom o mirnom rjeavanju radnih sporova (Sl. list CG, br. 16/07) ureen je nain i postupak mirnog rjeavanja kolektivnih i individualnih radnih sporova kao i izbor miritelja i arbitara.

Vlada Crne Gore je donijela Odluku o osnivanju Agencije za mirno rjeavanje radnih sporova (Sl. list CG, br. 69/08).

U skladu sa navedenom Odlukom u toku je formiranje Agencije za mirno rjeavanje radnih sporova, u ijoj nadlenosti je izbor miritelja i arbitara i obavljanje svih strunih poslova koji se odnose na mirno rjeavanje radnih sporova.


31

II. ZDRAVLJE I ZATITA NA RADU

A. Opti dio

63 Molimo vas da date opti pregled nacionalnih politika, strategija i zakonodavstva u oblasti zdravlja i zatite na radu.

Ustavom Crne Gore je propisano da "Zaposleni imaju pravo na zatitu na radu.

U Crnoj Gori na podruju zatite na radu primjenjuje se Zakon o zatiti na radu (Sl. list RCG, br. 79/04), kao krovni zakon za ovo podruje i ratifikovane konvencije Meunarodne organizacije rada.

Pored Zakona o zatiti na radu primjenjuju se podzakonski propisi doneseni na osnovu zakona, kao i drugi tehniki propisi i standardi.

Postojei Zakon o zatiti na radu ne sadri pravni osnov za proces harmonizacije i implementacije sa Acquis-em Evropske unije, pa je planirano donoenje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zatiti na radu do kraja 2009. godine.

Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona planirano je da se stvori pravni osnov da Ministarstvo rada i socijalnog staranja Crne Gore uskladi nacionalno zakonodavstvo sa zakonodavstvom Evropske unije i na taj nain transponuje direktive iz oblasti zatite na radu kroz donoenje odgovarajuih podzakonskih akata.

Takoe e se definisati nadzor nad stanjem zatite na radu koji vri Inspekcija zatite na radu.

U skladu sa preporukama Meunarodne organizacije rada, u planiranom Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o zatiti na radu, za pojedine prekraje, uvee se i mogunost mandatnog novanog kanjavanja na licu mjesta od strane inspektora zatite na radu.

Prema Programu rada Vlade Crne Gore, planirano je usvajanje Strategije za unaprijeenje zdravlja radnika i zatitu na radu u 2010. godini.

B. Po Direktivama Zajednice

64 Okvirna direktiva (89/391/EEZ)

a) Postoje li u vaoj zemlji slini zakonski akti za podruje koje pokriva Okvirna direktiva?

Zakon o zatiti na radu (Sl. list RCG, br. 79/04) je usklaen s okvirnom Direktivom 89/391/EEZ.


32

b) Ako postoji nekoliko zakonskih akata u ovoj oblasti, moete li opisati na koji su nain oni usklaeni i kako se meusobno nadopunjuju?

Osim Zakona o zatiti na radu (Sl. list RCG, br. 79/04) postoji niz podzakonskih propisa koji

detaljnije reguliu materiju sadranu u Direktivi.

Podzakonski propisi koji su pratei propisi Zakona o zatiti na radu su:

Pravilnik o nainu i postupku procjene rizika na radnom mjestu (Sl. list RCG, br. 43/07); Pravilnik o nainu i postupku osposobljavanja zaposlenih za bezbjedan rad (Sl. list RCG,

br. 57/06);

Pravilnik o postupku i rokovima za vrenje periodinih pregleda i ispitivanja sredstava za rad, sredstava i opreme line zatite na radu i uslova radne sredine (Sl. list RCG, br. 71/05);

Pravilnik o polaganju strunog ispita za lica koja se bave poslovima zatite na radu (Sl. list RCG, br. 67/05);

Pravilnik o uslovima koje mora da ispunjava pravno ili fiziko lice za obavljanje strunih poslova iz zatite na radu i o postupku za utvrivanje ispunjenosti tih uslova (Sl. list RCG, br. 67/05);

Pravilnik o voenju evidencija iz oblasti zatite na radu (Sl. list RCG, br. 67/05); Pravilnik o nainu voenja registra ovlaenih organizacija za obavljanje poslova zatite na

radu (Sl. list RCG, br. 67/05)

Pravilnik o pitanjima iz zatite na radu koja treba urediti ugovorom o radu (Sl. list RCG, br. 67/05);

Pravilnik o sadraju elaborata o ureenju gradilita (Sl. list RCG, br. 4/99); Pravilnik o sadrini i nainu izdavanja izvjetaja o povredi na radu (Sl. list RCG, br. 18/93); Pravilnik o mjerama i normativima zatite na radu od buke u radnim prostorijama (Sl. list

SFRJ, br. 21/92);

Pravilnik o tehnikim normativima za dizalice (Sl. list SFRJ, br. 65/91); Pravilnik o mjerama i normativima zatite na radu na oruima za rad (Sl. list SFRJ, br.

18/91);

Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu u eljeznicama (Sl. list SRCG, br. 11/88); Pravilnik o zatiti na radu pri utovaru i istovaru (Sl. list SRCG, br. 13/88); Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu pri mehanikoj preradi i obradi drveta i slinih

materijala (Sl. list SRCG, br. 9/88);

Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu za graevinske objekte namijenjene za radne i pomone prostorije (Sl. list SRCG, br. 27/87);

Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu u crnoj metalurgiji (Sl. list SRCG, br. 16/87); Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radi pri proizvodnji i preradi obojenih metala (Sl.

list SRCG, br. 31/86);

Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu u umarstvu (Sl. list SRCG, br. 16/86); Pravilnik o optim mjerama zatite na radu od opasnog dejstva elektrine struje u objektima

namijenjenim za rad u radnim prostorijama i na radilitima (Sl. list SRCG, br. 6/86); Pravilnik o obezbjeenju sredstava, ishrane i prevoza radnika od mjesta smjetaja do

mjesta rada i nazad (Sl. list SRCG, br. 5/86);

Pravilnik o nainu i postupku prethodnih i periodinih specijalistikih ljekarskih pregleda radnika (Sl. list SRCG, br. 25/80);

Pravilnik o opremi i postupku za pruanje prve pomoi i organizovanju slube spasavanja u sluaju nezgode na radu (Sl. list SFRJ, br. 21/71);

Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu pri preradi i obradi koe, krzna i otpadaka od koe (Sl. list SFRJ, br. 17/70);

Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu pri izradi eksploziva i baruta i manipulisanju eksplozivima i barutima (Sl. list SFRJ, br. 55/69);


33

Pravilnik o sredstvima line zatite na radu i linoj zatiti opreme (Sl. list SFRJ, br. 35/69); Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu u graevinarstvu (Sl. list SFRJ, br. 42/68 i

45/68), osim lana 3; Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu u poljoprivredi (Sl. list SFRJ, br. 34/68); Naredba o zabrani upotrebe motornih benzina za odmaivanje, pranje i ienje metalnih

dijelova predmeta od drugog materijala (Sl. list SFRJ, br. 23/67);

Pravilnik o mjerama zatite pri rukovanju eksplozivnim sredstvima i miniranju u rudarstvu (Sl. list RCG, br. 9/68 i 35/72);

Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu o tehnikim mjerama za razvijae acetilena i acetilenske stanice (Sl. list SFRJ, br. 6/67, 29/67, 27/69 i 52/90);

Uputstvo o nainu vrenja nadzora nad pridravanjem propisa o zatiti na radu i preduzeima koja proizvode za odreene vojne potrebe (Sl. list SFRJ, br. 23/66);

Uputstvo o nainu vrenja nadzora nad pridravanjem propisa o zatiti na radu u organima unutranjih poslova i ustanovama organa unutranjih poslova (Sl. list SFRJ, br. 66/65);

Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu pri utovaru tereta u teretna motorna vozila i istovaru tereta iz takvih vozila (Sl. list SFRJ, br. 55/65);

Pravilnik o posebnim mjerama zatite na radu pri termikom obraivanju legura lakih metala u kupatilima sa nitratnim solima (Sl. list SFRJ, br. 48/65);

Pravilnik o higijensko-tehnikim zatitnim mjerama pri luko-transportnom radu (Sl. list FNRJ, br. 14/64);

Pravilnik o higijenskim i tehnikim zatitnim mjerama pri ronilakim radovima (Sl. list FNRJ, br. 36/58);

Pravilnik o tehnikim i zdravstveno-tehnikim zatitnim mjerama na radovima pri hemijsko-tehnolokim procesima (Sl. list FNRJ, br. 55/50 - prilog br. 9);

Pravilnik o higijenskim i tehnikim zatitnim mjerama pri radu u kamenolomima i ciglanama, kao i kod vaenje gline, pijeska i ljunka (Sl. list FNRJ, br. 69/48);

Opti pravilnik o higijenskim i tehnikim zatitnim mjerama pri radu (Sl. list FNRJ, br. 56/47);

Pravilnik o higijenskim i tehnikim zatitnim mjerama pri radu u grafikim preduzeima (Sl. list FNRJ, br. 56/47);

Pravilnik o higijenskim i tehnikim zatitnim mjerama pri radu u kudeljarama (Sl. list FNRJ, br. 56/47 i 36/50).

c) Da li je vae zakonodavstvo primjenjivo i na javni i na privatni sektor?

Zakon o zatiti na radu (Sl. list RCG, br. 79/04) odnosi se podjednako na javni i privatni sektor. Odredbe zakona primjenjuju se na sve zaposlene koji rade na teritoriji Crne Gore kod domaih i stranih pravnih i fizikih lica, dravnim organima, odnosno jedinicama lokalne samouprave, zaposlene koji su upueni na rad u inostranstvo, ako su propisima zemlje prijema predviene nepovoljnije mjere zatite na radu od onih koje su predviene ovim zakonom, kao i na sva druga lica koja uestvuju u radnim procesima ili su prisutna u procesu rada i radnoj sredini, ako posebnim zakonom nije drugaije odreeno.

d) Na koji nain nacionalni zakoni ukljuuju princip objektivne odgovornosti poslodavca (lan 5)? Konkretno, da li se izriito navodi da obaveze radnika ne utiu na odgovornost poslodavca? Da li su predvieni sluajevi djelovanja vie sile?

Odredbama Zakona o zatiti na radu (Sl. list RCG, br. 79/04) utvreno je da je u svim varijantama za organizovanje i sprovoenje mjera zatite na radu odgovoran poslodavac. Njegova odgovornost


34

u sluaju smrtne povrede na radu, kolektivne povrede na radu i teke povrede na radu, kao i opasne pojave koja bi mogla da ugrozi bezbjednost i zdravlje zaposlenih se pretpostavlja, a on se moe osloboditi krivice samo ako se dokae da je do dogaaja dolo krivicom zaposlenog, druge osobe ili usljed vie sile.

e) Da li su obaveze poslodavaca navedene u Okvirnoj direktivi propisane nacionalnim zakonima? Kada su u pitanju radnici, da li se nacionalni zakoni bave pitanjem odgovornosti radnika za zdravlje i zatitu na radu i ukoliko je to sluaj, koje su njihove obaveze?

Obaveze poslodavaca sadrane u Okvirnoj direktivi su propisane odredbama Zakona o zatiti na radu (Sl. list RCG, br. 79/04) u dijelu koji nosi naslov "Prava, obaveze i odgovornosti poslodavca.

Zaposleni je odgovoran disciplinski i materijalno u sluaju nepridravanja propisanih mjera zatite na radu i neizvravanja svojih obaveza iz zatite na radu utvrenih ovim zakonom, Kolektivnim ugovorom i optim aktom poslodavca.

Zaposleni ima pravo i obavezu da se prije poetka rada upozna sa mjerama zatite na radu na poslovima radnog mjesta na koje je rasporeen, kao i da se osposobljava za njihovo sprovoenje.

Zaposleni ima pravo i obavezu da poslodavcu daje predloge, primjedbe i obavjetenja o pitanjima zatite na radu.

Zaposleni koji radi na poslovima sa poveanim rizikom ima pravo i obavezu da obavi ljekarski pregled na koji ga upuuje poslodavac, u skladu sa posebnim propisima o zdravstvenoj zatiti.

Zaposleni je obavezan da:

za vrijeme rada primjenjuje propisane mjere zatite na radu, namjenski koristi sredstva za rad i sredstva i opremu line zatite na radu, sarauje sa poslodavcem i strunim licem zaduenim za zatitu na radu kako bi se sprovele propisane mjere za zatitu na radu na poslovima na kojim radi;

u skladu sa svojim saznanjima, odmah obavijesti poslodavca, pisano ili usmeno, preko svojih predstavnika, o nepravilnostima, nedostacima, tetnostima, opasnostima ili drugoj pojavi koja bi na radnom mjestu mogla da ugrozi njegovu bezbjednost i zdravlje ili bezbjednost i zdravlje drugih zaposlenih.

Ako poslodavac, poslije dobijenog obavjetenja ne otkloni nepravilnosti, tetnosti, opasnosti ili druge pojave u roku od tri dana ili ako zaposleni smatra da za otklanjanje utvrenih pojava nijesu sprovedene odgovarajue mjere zatite na radu, mogu zatraiti intervenciju inspekcije rada (zatite na radu) i o tome obavijestiti struno lice zadueno za zatitu na radu.

Zaposleni ne smije da zapone i obavlja rad pod uticajem alkohola i drugih sredstava zavisnosti.

Zaposleni je duan da se podvrgne provjeri da li je pod uticajem alkohola ili drugih sredstava zavisnosti u sluajevima i na nain utvren aktom poslodavca, u skladu sa propisima o bezbjednosti saobraaja.

f) Na koji nain nacionalni zakoni propisuju uzimanje u obzir optih principa prevencije koje poslodavac mora primjeniti prilikom preduzimanja mjera zatite zdravlja i bezbjednosti radnika (lan 6.)?

Naela iz lana 6 okvirne Direktive 89/391/EEZ preuzeta Zakonom o zatiti na radu (Sl. list RCG, br. 79/04) kojim se propisuje da se: "Zatita na radu obezbjeuje se primjenom savremenih tehnikih, zdravstvenih (medicinskih), ergonomskih, socijalnih, organizacionih i drugih mjera i


35

sredstava za zatitu na radu, otklanjajui rizike od povreivanja i oteenja zdravlja ili njihovim svoenjem na propisanu mjeru u postupcima. Preventivne mjere su one mjere koje se preduzimaju ili planiraju na svim nivoima rada kod poslodavca, radi sprjeavanja povreivanja ili oteenja zdravlja i blie su propisane podzakonskim aktima iz oblasti zatite na radu i drugim propisima.

g) Da li nacionalni zakoni propisuju da procjena rizika treba biti sainjena u pismenoj formi (lan 9)? Da li nacionalni zakoni propisuju da taj dokument bude na raspolaganju radnicima, njihovim predstavnicima i inspektorima rada? Na koji nain je taj uslov sadran u nacionalnom pravu i na koji nain se sprovodi u preduzeu?

Poslodavac je duan da u skladu sa organizacijom rada, radnim procesom, sredstvima za rad, sirovinama i materijalima koji se koriste u tehnolokim i radnim procesima, kao i drugim elementima koji mogu da izazovu rizik od povrede na radu, oteenje zdravlja ili oboljenje zaposlenog, saini akt o procjeni rizika za sva radna mjesta u skladu sa zakonom, a nain i postupak procjene rizika na radnom mjestu kod poslodavca sa mjerama za spreavanje, otklanjanje ili smanjenje rizika na najmanju moguu mjeru je propisan Pravilnikom o nainu i postupku procjene rizika na radnom mjestu (Sl. list RCG, br. 43/07).

Poslodavac je duan da zaposlenog ili njegovog predstavnika informie u vezi sa:

rizicima po bezbjednost i zdravlje i zatitnim i preventivnim mjerama i aktivnostima u odnosu na svaku vrstu radnog mjesta ili posla;

mjerama prve pomoi u sluaju povrede na radu, zatiti od poara i postupku evakuacije zaposlenih pri pojavi ozbiljnih i bliskih opasnosti i o licima koja su zaduena za sprovoenje ovih mjera;

pravima u oblasti medicine rada, higijene rada i ergonomije;

zdravstvenim opasnostima na radu;

planovima, mjerama i odlukama koje bi mogle tetno da se odraze na zdravlje zaposlenih usljed zagaenja vazduha, buke ili vibracija na radnom mjestu.

Poslodavac je duan da poslodavca ije je zaposlene angaovao da rade kod njega, po bilo kom osnovu, na adekvatan nain informie o gore navedenim pitanjima.

Poslodavac je duan da predstavnika zaposlenih, o pravima i obavezama koje se odnose na zatitu na radu, informie i na taj nain mu omogui:

uvid u listu profesionalnih nesrea do kojih moe doi ako zaposleni nije u mogunosti da radi due od tri radna dana;

uvid u izvjetaje o profesionalnim nesreama svojih zaposlenih; pristup procjeni opasnosti za zatitu na radu, ukljuujui i opasnosti sa kojima se suoavaju

grupe zaposlenih izloenih posebnom riziku, kao i o odlukama koje se odnose na mjere zatite koje treba preduzeti;

pristup odlukama koje su proistekle iz zatitnih i preventivnih mjera od inspekcijskih i drugih organa zaduenih za zatitu na radu.

Nadzor nad sprovoenjem Zakona o zatiti na radu, propisa donijetih na osnovu njega i tehnikim i drugim mjerama koje se odnose na zatitu na radu vri Ministartvo rada i socijalnog staranja preko Inspekcije zatite na radu, ako zakonom nije odreeno da nadzor u sprovoenju tih propisa u odreenim djelatnostima vre drugi organi, pa inspektori zatite na radu prilikom nadzora uporeuju stvarno stanje zatite na radu kod poslodavca sa procjenom rizika iz akta o procjeni rizika na radnim mjestima. Ukoliko utvrdi da procjenom nisu obuhvaene sve opasnosti i tetnosti kojima su izloeni zaposleni, inspekcija ima pravo da naredi poslodavcu da izvri izmjenu i dopunu akta o procjeni rizika.


36

h) U lanu 9 navodi se da poslodavac mora voditi evidenciju povreda na radu koje su za posljedicu imale onesposobljavanje radnika za rad u periodu duem od tri radna dana, kao i da mora sastavljati izvjetaje o povredama na radu koje su pretrpjeli njegovi radnici.

Zakonom je propisano da je poslodavac duan da vodi i uva propisanu evidenciju o: povredama na radu, bolestima u vezi sa radom i profesionalnim oboljenjima.

Poslodavac je duan da zaposlene obavezno osigurava od povreda na radu, profesionalnih oboljenja i oboljenja u vezi sa radom.

Premije za osiguranje padaju na teret poslodavca, a odreuju se u zavisnosti od nivoa rizika od povreivanja i oboljenja u vezi sa radom.

Uslovi i postupci osiguranja od povreda na radu, profesionalnih oboljenja i oboljenja u vezi sa radom zaposlenih ureuju se posebnim zakonom.

Pravilnikom o sadrini i nainu izdavanja izvjetaja o povredi na radu je propisano da prijavu o povredi na radu preduzee izdaje povrijeenom radniku, odnosno zdravstvenoj ustanovi u kojoj je izvren pregled radnika u roku od 24 asa od momenta saznanja za uinjenu povredu. Prijava o povredi na radu izdaje se u etiri primjerka. Prijavu o povredi na radu u koju su upisani podaci propisani ovim pravilnikom preduzea, u roku od tri dana, dostavlja Fondu zdravstvenog osiguranja kod kojeg radnik ostvaruje prava utvrena propisima o zdravstvenom osiguranju.

Fond zdravstvenog osiguranja zadrava dva primjerka prijave o povredi na radu za svoje potrebe, a ostale primjerke dostavlja preduzeu koje jedan primjerak dostavlja radniku, odnosno porodici povrijeenog radnika.

Propisani obrazac prijave o povredi na radu je dat u prilogu.

PRIJAVA O POVREDI NA RADU

FOND ZDRAVSTVENOG OSIGURANJA

I PODACI O PREDUZEU

Pitanja Odgovori

1. Obveznik podnoenja prijave (preduzee ili poslodavac)

Pun naziv preduzea (za poslodavca ime i prezime)

2. Reg. br. obveznika doprinosa

3. ifra djelatnosti

4. Puna adresa preduzea (mjesto, ulica i broj, optina, republika)

II PODACI O POVRIJEENOM

5. Ime i prezime radnika

6. Matini broj


37

7. Pol (muki - enski)

8. Dan, mjesec i godina roenja

9. Ulica i broj

Mjesto, optina

Republika

10. Mjesto

Optina

Republika

11. Zanimanje

12. kolska sprema

13. Struno obrazovanje

14. Struna sprema propisana za obavljanje poslova na kojima je radnik povrijeen

III PODACI O POSLOVIMA, VREMENU I MJESTU POVREDE NA RADU

15. Radno mjesto na koje je radnik rasporeen

16. Posao koji je radnik obavljao u momentu kada se dogodila povreda na radu

17. Radni sta radnika na poslovima na kojima se povrijedio

18. Ukupan penzijski sta radnika

19. Da li je radnik ranije pretrpio povredu na poslu i koliko puta

20. Da li je radnik ranije pretrpeo povredu na poslu i koliko puta

21.

Kada se povreda dogodila

Dan, mjesec, godina

22. Dan u sedmici

23. Doba dana - sat (0-24)

24. Radni sat od poetka rada

25. Naziv mjesta sa adresom gdje se povreda dogodila


38

26. Optina

27. Republika

28. Na svom radnom mjestu

29. Na drugom mjestu rada

30. Na redovnom putu od stana do mjesta rada

31. Na redovnom putu od mjesta rada do stana

32. Na slubenom putu

33. Ostalo

IV PODACI O POVREDI NA RADU I MJERAMA ZATITE NA RADU

34. Koliko je ukupno radnika povrijeeno radu (zajedno sa povrijeenim)

35. Koliko je ukupno radnika poginulo na mjestu dogaaja, odnosno umrlo na putu do zdravstvene ustanove

36. Da li se slina povreda desila ranije na istim poslovima - zadacima

37. Izvor povrede - materijalni uzronik (meunarodna ifra)

38. Uzrok povrede - nain povreivanja (meunarodna ifra)

39. Kratak opis nastanka povrede

40. Da li je u momentu povrede radnik radio na radnom mjestu sa posebnim uslovima rada

41. Da li je radnik ispunjavao propisane uslove rada na poslovima sa posebnim uslovima rada

42. Da li je radnik podvrgnut prethodnom i periodinom ljekarskom pregledu

43. Da li je radnik osposobljen za bezbjedan rad za poslove na kojima je dolo do povrede

44. Da li je za poslove, na kojima se desila povreda propisano korienje sredstava line zatite

45. Da li su sredstva line zatite bila data radniku i da li je ista koristio

46. Navesti koje su mjere zatite na radu bile sprovedene na polovima gdje se povreda dogodila

V PODACI O OEVICU


39

47. Ime i prezime

48. Puna adresa prebivalita

Documents

Socijalna Politika i Zaposljavanje