sociolingustika

8/9/2019 sociolingustika

1/9

Univerisiteti I Tiranes

Fakulteti I gjuheve te huaja

Dega Anglishte

Tema: Origjina Pellazge e Gjuhs Ilire e Shqipe

Lenda:Sociolinguistike e shqipes

Punoi:Vilson Shehu

IVc


2/9

Origjina Pellazge e Gjuhs Ilire e Shqipe

Ne librin Shqiptart autori francez Edvin Zhak, nxjerr lidhjen q ekziston

ndrmjet gjuhs shqipe dhe asaj pellazge. Gj t ciln, fatkeqsisht, studjuesit

shqiptar, njerzit e gjuhsis, me tituj dhe grada, nuk e pranojn madje ironizojn

kur autor t tjer nxjerrin kt fakt tashm i studjuar dhe i konkluduar nga shumburime. Se cili sht qndrimi i gjuhtarve shqiptar, mjafton t shikoje reagimin e

zotit Mancaku n emisionin Top-Show, pr katragjysht e shqiptarve. Ai

kundrshtoi zotin Aref, autorin franko-shqiptar q ka br nj libr pr prejardhjen

e shqiptarve, pr konkluzionet e tij pr lidhjen shqiptaro-pellazge, q autori e ka

nxjerr pas nj studimi 30 vjear, por q historiant e lashtsis e kan thn me

koh dhe mjafton vullneti dhe dshira pr ti lexuar dhe interpretuar drejt faktet e

thna pr t kuptuar historin reale. Zoti Mancaku kundrshton faktin se kuptimi i

fjals Athina sht i lidhur me shqipen dhe studjues t huaj i japin kuptim at-thna

etj. Sipas studjuesve shqiptar jan tabu studimet e deritanishme t bra pr

historin dhe gjuhsin shqiptare nga studjues t izoluar dhe do tez e hedhurndryshe bn reaksion. Duket q shqipen e shikojn t influencuar nga latinishtja

dhe q kuptohet greqishtja sht m e vjetr dhe gjuha e Homerit sht ajo greke.

Ktyre studjuesve nuk u ka rn fare n vesh fakti se vet emri i Homerit spjegohet

nga shqipja, apo q studjues t ndryshm dhe vet babai i historis Herodoti e

konsideron Homerin si pellazg q unifikoi gjuhn dhe kulturn pellazge. Se

interesimi i tij pr pellazgt vjen nga fakti se ai vet ishte i till. Se Homeri i kndon

nj periudhe kur grekt as q ishin n Ballkan. Por t gjitha kto jan t huaja pr

studiuesit shqiptar. Lexoni autorin francez q tu vij turp pr studiuesit shqiptar.

Pellazgt

Termi i vjetr "pellazg" vazhdon t mbetet m i mistershm se kurr, pasi

studiuesit e kan ende t vshtir t gjejn kuptimin e tij t sakt. Pr kt arsye,

shum gjuhtar t njohur preferojn ta zvendsojn at me termin "parahelen",

kur flasin pr gjuhn e popullit q ishte m i hershm se grekt n Ballkan.

Megjithat, Herodoti dhe Straboni kan ln dorshkrime t shumta rreth

pellazgve. Po kshtu edhe Tuqididi, Dionisi i Halikarnasit, Plini Plak, Hesiodi,

Homeri, Eskili, Sofokliu, Europidi, Virgjili e shum t tjer. Duke qen se jetuan

shum m afr asaj periudhe t historis njerzore, dshmia e tyre pr pellazgt

duhet t ket m shum pesh. Pellazgt erdhn n Ballkan n koht parahistorike

para ilirve dhe quhen nga Korkuti "paleoindoevropian". Ata ishin pararends tilirve, q m pas u bn pararends t shqiptarve. Sipas shkrimtarve t hershm,

pellazgt banonin t shprndar n rajonin Ballkano-Egjeas, duke prfshir ktu t

gjith Ballkanin, bregdetin Egje t Azis s Vogl dhe Kretn. Gjuha e tyre pellazge

cilsohej si "barbare", d.m.th. jogreke. Studimet gjuhsore tregojn se ky popull la

gjurmt e tij n Ballkan nprmjet terminologjis paragreke t emrave t njerzve,

vendeve dhe hyjnive - emra, q nuk kan asnj lidhje me greqishten, por q mund t

shpjegohen nprmjet ilirishtes dhe shqipes.


3/9

Lidhjet e shqiptarve mepellazgt

Studiuesi i par i kohs son, q i prcaktoi shqiptart e sotm si pasardhs

t pellazgve, ishte Johan fon Han, i cili i vazhdoi krkimet e veta historike e

gjuhsore gjat 40 vjetve q shrbeu si konsull i Austris n Janin. Poeti dhe

studiuesi arbresh n Itali, Jeronim De Rada, mbrojti t njjtn tez, duke provuar

se toponimet pellazge mund t shpjegohen vetm nprmjet gjuhs shqipe. M 1879,

nj vit pasi Kongresi i Berlinit mohoi legjitimitetin e Shqipris, Pashko Vasa e

mbshteti kt argument, duke botuar n Paris dhe n Berlin, n gjuhn frnge e

shqipe, veprn e tij t njohur E vrteta pr Shqiprin dhe Shqiptart. Ai vuri n

dukje se, kur njerzit jan t detyruar t shprngulen, ata i emrtojn vendet e reja

sipas atyre t vjetrave, t cilat u duhej t'i braktisnin. Kshtu, emri i lasht i

Maqedonis ishte Emathia (shqip: e madhja) dhe pellazgt, t detyruar t

shprngulen n drejtim t trevave t sotme shqiptare, e emrtuan krahinn malore

Matia ose Mat. Virgjili pohon se heronjt e mundur t Trojs bn t njjtn gj kur

u shprnguln n Butrint; po kshtu edhe arbresht kur mbrritn n Italin e

Jugut.

Studiuesi J.Thomopullos radhiti nj numr emrtimesh t tilla dhe, ve ksaj, tregoi

se si fjalt etruske kishin t njjtn rrnj me prgjegjset e tyre n shqip. Nj tjetr

studiues modern, Spiro Konda, vuri n dukje shembuj nga Odiseja e Homerit, ku

emrat e maleve jan kompozita t prbra nga nj emr shqiptar me prejardhje nga

banort vendas pellazg dhe nga prgjegjsi i tij n gjuhn e banorve grek, q

erdhn n vend t tyre. Kshtu, mund t prmendim kompozitn Gyropetra, t

prbr nga fjala shqipe gur dhe ajo greke petra, e cila do t thot gjithashtu "gur'.

Po kshtu, ndeshet edhe fjala Megallopetras Gyres, nj kombinim i "gur i madh"

n greqisht dhe "gur" n shqip. Ve ksaj, ka shum variante t fjals shqipe mal

dhe prgjegjses s saj greke oros, si p.sh., Maleiaon oros. Duke vn n dukje prhapjen e gjer t gjuhs dhe t popullit pellazg, ai vrejti nj kompozit t

ngjashme edhe n emrtimin e malit Maliegy, afr Budapestit, ku mal sht n

gjuhn shqipe dhe egy sht prgjegjsi i tij n hungarisht. Nj tjetr studiues,

Xhaxhiu, ka vn n dukje, gjithashtu, variantet e shumta t fjals shqipe pyll, t

gjetura n ishullin pellazg t Lesbos dhe n Epir. Ai sht shprehur si m posht:

"Fakti q pellazgt, t sulmuar nga farefisi i tyre grek, u detyruan t trhiqeshin

nga ultsirat pr n pyje dhe n male, shpjegon prdorimin e gjer t emrave t

vendeve, q kan rrnjt shqipe pyll, mal dhe gur."

Studiuesit vn n dukje se gjuht e vdekura zakonisht ln gjurm

nprmjet emrtimeve t lumenjve, t maleve dhe t dukurive t tjera tqndrueshme t natyrs, ashtu si ka ndodhur me emrtimet e indianve t

Ameriks. Nj emrtim i till sht Larisa, fjala pellazge pr "kala", q prdorej

gjersisht n botn e lasht pr t shnuar nj qytet t fortifikuar. Kjo fjal, q

ndeshet ende npr harta, vrteton prhapjen e gjer t popullsis pellazge. Atlasi i

Bots Klasike i Sheperdit paraqet njmbdhjet qytete apo vendbanime me emrin

"Larisa". Nj Laris e till ndodhet n Asiri, n bregun e lumit Tiger, dhe shum t

tjera n Azin e Vogl. Njra prej tyre, q ndodhet afr Trojs, prmendet nga


4/9

Homeri si shtpia e "pellazgve t ashpr nga fushat e pasura, pjellore t Lariss".

Qytetet e Ballkanit, q mbanin nj emr t till, ishin: njri n lumin Peneus, n

viset e Argosit pellazg, n Thesalin Qndrore; nj Larisa Kremaste, n pjesn

jugore t Akeia-Ftiotis, dhe nj tjetr, q sot quhet Tekos, pran lumit Larisos, i cili

derdhet n Detin Jon, posht kepit veriperndimor t Gjirit t Korintit, n Elia t

Akeas. Kjo mund t na ndihmoj t vlersojm pohimin e rndsishm talbanologut Otto Blau, se mbishkrimet e lashta mbi pllakat e gurit, t zbuluara n

Kret e Lemnos m 1897-99 dhe pr nj koh t gjat t padeshifrueshme, mund t

deshifrohen nprmjet gjuhs shqipe.

Ve ktyre q tham m lart, del edhe problemi i gjuhs s mistershme t

etruskve t lasht n Italin Qndrore. Pr nj koh t gjat mendohej se ajo nuk

ka patur asnj lidhje me gjuh t tjera t njohura. Megjithat, vitet e fundit, nj

studiues italian, Filipo Koareli, n shkrimet e tij rreth Qyteteve Etruske t Italis,

deklaroi se gjuha misterioze e etruskve ishte ngushtsisht "e lidhur me gjuhn

parahelene t Lemnosit". Lemnosi sht nj ishull pellazg n perndim t Trojs

pellazge. Studiuesja bashkkohse me origjin shqiptare, Nermin Vlora Falaski,

sht autore e nj studimi t dyt rreth qytetrimit evro-mesdhetar, t titulluar

Gjuha Etruske, nj gjuh e gjall. Duke shfrytzuar veprat e studiuesve t tjer, q

nga lashtsia deri n ditt e sotme, dhe duke analizuar epigrafet e shumta etruske,

ajo arriti n prfundimin se etruskt ishin pasardhs t drejtprdrejt t pellazgve,

q populluan pjesn m t madhe t trevave mesdhetare. Teksti prej 176 faqesh, n

italisht dhe anglisht, sht ilustruar me 49 fotografi me ngjyra dhe 53 riprodhime

origjinale t mbishkrimeve etruske. Gjithashtu, jepet edhe nj transkriptim me

shkronja latine i do fjale etruske, prgjegjset e saj n italisht, anglisht e shqip, si

edhe nj pasqyr e alfabeteve prkatse. Teza e saj mjaft bindse pretendon se kto

mbishkrime etruske mund t interpretohen vetm nprmjet idioms pellazgo-ilire,

t ruajtur n gjuhn shqipe. Studiuesit shqiptar mund t mos jen shum objektiv,

por fakti sht se, pas studimit t epitafeve mbi varret, kolonat dhe qeramikn

etruske, t gjetura n Peruxhia e gjetk n Toskan, ata mund ta krahasonin kt

gjuh vetm me dialektin tosk t shqipes. Edhe vet emrtimi italian pr kt trev

etruske sht Toskana, vendi i Toskve, emr ky identik me at t shqiptarve t

jugut. Megjithat, kjo shtje u takon specialistve. Sidoqoft, mund t thuhet se,

padyshim, ktu nuk bhet fjal pr nj koincidenc t rastit.

Hulumtimi i fjalorit karakteristik t ktij populli parahelen bri q studiuesi

francez Luis Benlov t arrinte t njjtin prfundim n librin e tij La Grce avant les

Grecs (Greqia para grekve), t botuar n Paris m 1877. Ai vrejti se "shum emra

vendesh, malesh, lumenjsh e figurash legjendare, t cilat nuk mund t shpjegohennga etimologjia e fjalve greke, mund t shpjegohen fare mir nprmjet nj gjuhe

jogreke. Deri m sot vetm nj gjuh sht e aft t hedh drit mbi kto emra: kjo

sht gjuha shqipe. Prandaj autori i ktij punimi sht i detyruar t mbshtes tezn

se shqiptart e sotm jan pasardhs t popullsis, e cila jetonte para ardhjes s

grekve n trevat prgjat Adriatikut e deri n Halis" (x,xi). Halis ishte nj lum n

lindje t Azis s Vogl.


5/9

Verifikimiialfabetitpellazg

Shkrimi i nj gjuhe t folur prbn nj histori mjaft interesante. Alfabeti

pellazg, me sa duket, ka ardhur te ne nprmjet fenikasve. Pasi, ashtu si e

perfeksionuan zejtart fenikas zejtarin egjiptiane, n at mas sa mbreti Solomon i

thirri pr t ndrtuar tempullin e tij n Jerusalem, po n at mnyr fenikasit

zvendsuan hieroglifet e ndrlikuara egjiptiane me alfabetin e par, n t cilin do

tingull shprehej me an t nj simboli t thjesht. Madje, edhe mallrat e tyre m t

muara prej metali, qelqi e fildishi nuk ishin aq t rndsishme sa ky sistem

shkrimi, q u prhap nga tregtart e tyre anemban pellgut t Mesdheut. Shum

nga popujt q huazuan simbolet fenikase, i modifikuan ato n mnyr q t

shprehnin tinguj t ndryshm t gjuhs s tyre. N t vrtet sht pohuar se "do

alfabet i bots s qytetruar e ka prejardhjen nga alfabeti fenikas". Karakteret apo

simbolet pellazge nuk kan mbijetuar n dorshkrime, por ato jan gjetur n

mbishkrime mbi gur, qeramik e, m von, n monedha. Alfabetet e ndryshme,

gradualisht, u bn shenja dalluese t kulturave apo qytetet-shteteve t ndryshme.

Pr rrjedhoj, kur kolonit greke e rrethuan pellgun mesdhetar e, madje, kaluan

edhe prtej tij, secila prej tyre prdorte shkrimin karakteristik t shtetit nga e kishte

prejardhjen. Kshtu, p.sh., shkrimi kalkidik, i prdorur n Kumae dhe Neapolis, n

Kampinia t Italis s Jugut, ishte ai i qytetit t origjins, Kalkis, n ishullin grek t

Eubeas. Shkrimi dorik, i gjetur n Korkyr (Korfuz) dhe Sirakuz, ishte nga qyteti i

origjins, Korinti. Mirpo, kto alfabete t ndryshme shpeshher shtonin ose

humbisnin simbole gjat prshtatjes s tyre me dialektet vendase. Edhe alfabeti

etrusk nuk u zbulua nga mbishkrimet npr vazo, t importuara nga Athina e

Korinti dhe t gjetura n varret etruske, por nga ato n varret e monumentet e tyre

prej guri. Kto mbishkrime, sipas autoriteteve shkencore, prcaktojn origjinn e

alfabetit etrusk nga Kalkisi i Eubeas.Tabelat krahasuese dshmojn pr origjinn e njjt t alfabetit etrusk dhe

t katr alfabeteve t tjera italike: latin, faliskan, umbrian dhe oskan. Nga

krahasimi i ngjashmrive dhe i ndryshimeve t ktyre katr alfabeteve, Isak Tejlor

pati mundsi t rindrtonte alfabetin am, t prdorur nga kolont e par n Itali,

dhe e cilsoi at si "pellazg". Alfabeti pellazg i rindrtuar sht krahasuar me at

etrusk dhe katr t tjert n t njjtn tabel. Ve ksaj, monedhat e prera n Kalkis

prmbajn shkronja, nga t cilat mund t rindrtohet edhe alfabeti i tyre. Tejlori

pohon se nj krahasim midis dy rindrtimeve prcakton prfundimisht se alfabeti

pellazg i Italis e kishte prejardhjen nga alfabeti primitiv i Kalkisit. Ky prfundim

mbshtetet, gjithashtu, nga fakti se monedhat e hershme etruske ndoqn standartete peshs dhe format numizmatike t monedhave eubease, kur mbishkrimet

prdornin t njjtin alfabet. Nga ky studim krahasues i disa alfabeteve t lasht

shohim se grekt dhe romakt i bazuan alfabetet e tyre n at fenikas dhe, ve ksaj,

prfitojm alfabetin pellazg t rindrtuar. Gjithashtu, prcaktojm origjinn

pellazge t popullsis etruske n Itali, gj q mbshtet shkencrisht pohimet e

Tuqididit, Dionisit, Virgjilit e t tjerve.


6/9

Fjaloridhe gjuhapellazge

A.J. Van Vindekens, profesor n Universitetin e Luvenit, n Belgjik, ka

shkruar rreth nj gjuhe t lasht indoevropiane, t ciln e quan pellazge. Ai nguli

kmb se shum fjal n greqishte mund t shpjegohen si t prejardhura nga nj

gjuh parahelene, t ciln e quajti pellazge. Struktura morfologjike e emrave t

prvem dhe e toponimeve prkon me nj gjuh paragreke. Ata q u vendosn t

part n pellgun e Egjeut, para ardhjes s grekve, i quan "proto-indoevropian".

Pjesa e par e punimit t tij prfshin studimin fonetik t zanoreve dhe t

bashktinglloreve pellazge. Pjesa e dyt merret me formimin e emrave, n mnyr

t veant me prapashtesimin, emrat e prvem dhe toponimet. Emrin e

perndeshs Athina, pr shembull, e shpjegon si t prejardhur nga fjala at (baba), e

gjetur n shqipe e n gjuh t tjera indoevropiane, por me nj prapashtes

femrore, q e bn at nn. Van Vindekens vrejti se toponimet pellazge gjenden t

prhapura nga Azia e Vogl e deri n Itali, por veanrisht n Iliri dhe n Greqin e

sotme. Kto emra vendesh ndeshen n Greqi m me shumic se n do vend tjetr,

kurse emrat pellazg t njerzve dhe t hyjnive gjenden vetm n greqishte. Kjo e

bri Van Vindekensin t besonte se popullsia m e dendur, q fliste gjuhn pellazge,

ndodhej n Greqi. M tej, ai shtoi se gjuha ilire ishte zhdukur, duke ln pas vetm

disa emra t prvem, t cilt gjenden n dorshkrimet greke e latine. Sikur gjuha

ilire t ishte ruajtur si greqishtja, ai besonte se numri i emrave t prvem dhe i

fjalve t tjera do t dshmonin se popullsia pellazge n Iliri do t kishte po at

dendsi t madhe si n Greqi.

Grekt, ilirt dhe italiant gjetn n brigjet mesdhetare nj gjuh, nga e cila

huazuan nj numr t madh fjalsh q shnonin sende t njohura e t panjohura.

Ata e asimiluan qytetrimin pellazg, duke e pasqyruar kt n fjalorin e huazuar.

Jan identifikuar shum fjal pellazge, q prdoren pr t shnuar kafsh t tilla si: gomar, derr, pllumb, salamandr e hardhuc, si edhe fjal t tjera q shnojn

bim, minerale, vegla muzikore, lojra, lundrim, tregti, ndrtim, artin e lufts,

gjueti, familje, shoqri e besim. Prania e kaq shum huazimeve dshmon se grekt,

ilirt dhe italiant as e zhdukn dhe as e dbuan menjher popullsin pellazge, t

ciln e gjetn n ato treva. Pushtuesit duhet t ken bashkjetuar me vite t tra me

pellazgt, duke huazuar, kshtu, nj pjes t mir t fjalorit t tyre.

Van Vindekens arriti n prfundimin se grekt, ilirt dhe italiant nuk mund

t ken qen indoevropiant e par, q u vendosn n Evropn Jugore dhe n Azin

e Vogl. Ata jan paraprir nga pellazgt. Ndonse nuk e datoi ardhjen e

pellazgve, ai ishte i sigurt se ata u vendosn n gadishull para ardhjes s fisevehelene t Jonve, aty midis viteve 2000 e 1600 p.e.s. Vetm ather kur pakica jone

u prforcua me ardhjen e eolve dhe akejve, rreth vitit 1500 p.e.s., si edhe me dort

lufttar, rreth vitit 1000 p.e.s., ata ishin n gjendje t nnshtronin pellazgt e t

zvendsonin qytetrimin e tyre. Autori sht i bindur se pellazgt u larguan nga

djepi i tyre indoevropian n t njjtn koh me hititt, shprngulja e t cilve

sigurisht q i paraprin asaj t grekve.


7/9

Origjinaindoevropiane e gjuhvepellazge, iliredhe shqipe

Familjet e gjuhve

Studiuesit e gjuhsis vn n dukje se gjuht moderne nuk jan t izoluara,

por i takojn nj familjeje t veant gjuhsh simotra, disave prej t cilave mund t'u

gjendet edhe gjuha am e prbashkt. Duke shkuar sa m thell n kt proces

rindrtimi historik, del e qart se shum prej ktyre gjuhve am e kan prejardhjen

nga nj gjuh e pashkruar, edhe m e lasht, t ciln studiuesit e quajn

"indoevropiane". Nj diagram skematike, q pasqyron marrdhniet midis

gjuhve t ndryshme indoevropiane, tregon, pr shembull, se gjuht marathi, urdu,

hindu dhe bengali bjn pjes n familjen sanskrite, ndonse vet kjo e fundit tani

ka dal jasht prdorimit. Por sanskritishtja ishte pjestare e familjes indike dhe, s

bashku me iranishten, formonin grupin indo-iranian, i cili, nga ana e tij, e kishte

prejardhjen nga nj baz indoevropiane. uditrisht, ky diagram tregon se ndr 47

gjuh moderne me baz indoevropiane vetm dy prej tyre, shqipja dhe armenishtja,

kan nj prejardhje t drejtprdrejt nga indoevropianishtja, pa ndonj prind tndrmjetm gjuhsor. Aspektet teknike t ksaj shtjeje u takojn specialistve.

Mirpo duket i pakundrshtueshm fakti q shqipja sht nj nga gjuht m t

vjetra indoevropiane dhe shqiptart jan ndr popujt m t vjetr indoevropian.

Karakteristikat efamiljesindoevropiane

Gjuht indoevropiane, pra, prbjn nj familje gjuhsh, disa t gjalla e disa

t vdekura, t cilat kan lidhje farefisnie me njra-tjetrn dhe paraqesin ngjashmri

midis tyre. Gjuht indoevropiane kan disa shkall ngjashmrie n fjalorin e tyre,

n sistemin fonetik e n strukturn gramatikore, sigurisht me ndryshimet prkatse

si rezultat i evolucionit shekullor. Strukturat e tyre gramatikore, pr shembull,

karakterizohet nga sistemi i gjinis, i numrit dhe i rasave pr emrat, premrat e

mbiemrat, si edhe nga sistemi i zgjedhimit pr foljet. Fondi indoevropian ka

kontribuar, gjithashtu, pr fjalorin e pasur t gjuhve simotra, duke prfshir edhe

shqipen. Fatkeqsisht, ky fond nuk arriti t merrte kurr trajtn e nj gjuhe t

shkruar. Por specialistt e gjuhsis nuk e kan ndrprer punn e tyre t madhe

hulumtuese. Ata jan t bindur se, duke krahasuar nj fjal n disa gjuh simotra,

shpesh mund t arrihet te nj rrnj e prbashkt. Prapashtesat dhe mbaresat e

ndryshme, q i shtohen rrnjs, dshmojn se kto gjuh simotra kan nj sistem t

zhvilluar lakimi apo zgjedhimi, ashtu si greqishtja e vjetr dhe latinishtja, ose edhe

shqipja e sotme. N kt mnyr, studiuesit kan zbuluar me qindra fjal t parme,

t cilat mendojn se e kan origjinn n nj gjuh t prbashkt. Disa prej ktyre

fjalve n shqipe jan: dit, nat, dimr, i leht, i thell, pun, zemr, ujk, uj, i

rnd, jam, kam, bie, ha, pi e shum t tjera. Ky fond i trashguar arrin n m

shum se 2000 fjal t parme, q nuk jan pak po t kemi parasysh se prej tyre jan

formuar fjal t tjera t prbra, si p.sh., nga "pun" kemi: puntor, punonjs,

punim, punishte, mbipun, puntori, pundore, dit-pun e shum t tjera. Pr


8/9

shkak se fjal t tilla t parme gjenden n gjuht e folura nga Evropa Veriore gjer

n Indi, ather gjuha e prbashkt hipotetike sht quajtur indoevropiane.

Zbulimiivendit t origjins

Ku e ka burimin fondi indoevropian? Zbulimi gradual i ktij fjalori

indoevropian u ka dhn dor shkenctarve t rindrtojn mnyrn indoevropiane

t jets dhe t prfytyrojn mjedisin e tyre. Ekzistenca e nj rrnje t prbashkt pr

fjalt fush, kal, shtpi dhe mjalt etj., dshmon pr njohjen e objekteve t tilla jo

vetm nga prdoruesit e sotm t ktyre gjuhve, por edhe nga ata t kohs

parahistorike indoevropiane. N t kundrt, mungesa

e nj rrnje t prbashkt pr disa fjal t prshkrimit t mjedisit mund t

jet me domethnie t madhe. Indoevropianishtja duket se ka nj rrnj t

prbashkt pr fjal t tilla si: bor, ujk dhe lis; ndrkoh, nj rrnj e till mungon

pr fjalt det, ishull, pr pemt e kafsht tropikale si, palma, arra e kokosit, tigri e

deveja. Kjo i bri studiuesit q, logjikisht, ta prcaktonin qendrn ose bazn

indoevropiane prreth maleve t Kaukazit apo Uraleve. Megjithat, mungesa edorshkrimeve e bn t vshtir nj prcaktim m t sakt e m dogmatik.

Prcaktimiikohs s shprbrjes

Kur filloi gjuha am indoevropiane t degzohej e t shprbhej n gjuh t

tjera t vjetra t mvonshme, prej t cilave do t zhvilloheshin gjuht e sotme

simotra? Pranohet prgjithsisht se gjuha ka tendencn e ndryshimit me kalimin e

shekujve. Pr shembull, gjuha angleze e katr shekujve m par, e prdorur n

dramat e Shekspirit, tani sht arkaike, por ende e kuptueshme; kurse anglishtja e

vjetr e 12 shekujve m par, q ndeshim te Beovulfi, sht fare e pakuptueshme.

Njohja e ritmit t ktyre ndryshimeve gjuhsore e pajis studiuesin me nj mjet mats

t prafrt, me an t t cilit ai mund t prcaktoj kohn q duhet pr kalimin nga

nj gjuh n nj tjetr. Gjuht m t vjetra indoevropiane t shkruara, t dshmuara

rreth vitit 1400 p.e.s., ishin hititishtja, sanskritishtja, gjuha mikenase dhe

greqishtja. Kto gjuh tashm kishin ndryshuar shum nga njra-tjetra. Gjuhtart

llogaritin se duhet t jet dashur nga 2000 deri n 3500 vjet q nj gjuh am t

merrte forma t ndryshme. Kjo do t thot se indoevropiant, si fols t nj gjuhe t

prbashkt, datohen rreth vitit 4000 ose 5000 p.e.s.

Shihet qart se gjuhsia hedh edhe drit edhe hije n krkimin ton pr origjinn

parahistorike t popullit shqiptar dhe t gjuhs s tij. Prandaj, n kt pik, edhe ne

po ua lm specialistve q t merren me misterin e ksaj shtjeje. Por duhet

theksuar se bashkprkimi i prgjithshm i mendimeve shkencore sht se populli

shqiptar dhe gjuha shqipe jan pasardhsit modern m t afrt t ilirve,

pellazgve dhe fillesave indoevropiane. Kjo e bn edhe m t qart arsyen prse ky

popull i vjetr sht mbajtur i patundur pas gjuhs dhe kulturs s tij t lasht.

Ndonse atdheu i tyre sht pushtuar shpesh nga grekt, romakt, sllavt e turqit

dhe ndonse ata shpesh kan prdorur gjuhra tregtie, t importuara gjetk,

njerzit, q sot njihen si shqiptar, kan ruajtur me vendosmri e sukses gjuhn,


9/9

zakonet, traditat dhe identitetin e tyre t lasht, pellazg e ilir .

Edwin Jacques "Shqiptart Historia e popullit shqiptar nga lashtsia deri n ditt e

sotme" faqe 43-50

Punoi:Vilson Shehu

IVc

Documents

sociolingustika