SOMMARJU E|EKUTTIV U SINOPSIS TAL-POLITIKA KULTURALI · • Il-forom kollha tar-ritwali pubbli`i f'Malta juru parti`ipazzjoni pubblika massiva. • Il-festi Maltin huma okka\jonijiet

$Page 1: SOMMARJU E|EKUTTIV U SINOPSIS TAL-POLITIKA KULTURALI · • Il-forom kollha tar-ritwali pubbliì f'Malta juru partiìpazzjoni pubblika massiva. • Il-festi Maltin huma okka\jonijiet$
__________________________________________________________________________ 137

IL-POLITIKA KULTURALI F’MALTA

SOMMARJU E|EKUTTIVUSINOPSISTAL-POLITIKA KULTURALI

__________________________________________________________________________ 138


__________________________________________________________________________ 139


SOMMARJU E|EKUTTIV

Il-Premessi Ewlenin

• Malta tag]raf il-]tie[a li tg]aqqad il-wirt kulturali vast tag]ha mal-]ajjakontemporanja ta' kuljum.

• It-ti[did demokratiku tal-kultura g]andu jsib appo[[ ma' l-evolviment tal-Kunsilli Lokali, l-organizzazzjonijiet non-governattivi u l-intrapri\i individwali ukollettivi.

• Il-Gvern ~entrali, filwaqt li j\omm l-obbligu li jg]in fl-ipprogrammar kulturali,jirtira g]al qag]da fejn l-influwenza tieg]u tin\amm 'il bog]od biex t]alli l-komunita' ssir il-protagonista u l-promotur a]]ari.

• Il-Gvern jemmen fid-devoluzzjoni tal-poter fejn jid]ol il-qasam importanti tal-kultura u l-espressjoni kreattiva.

• Malta tqis il-kultura ]ajja b]ala moviment li jirridirie[i lilu nnifsu minn meddaso`jali dejqa g]al medda wiesg]a, f'èlebrazzjoni ta' kreattivit�, poter,inklu\joni u bidla.

L-Ewwel Taqsima: It-Teorija Kulturali

• Malta taqbel ma' l-idea ta' Kultura b]ala espressjoni ta' valuri so`jali uekonomiì li g]andhom applikazzjoni wiesg]a.

• Il-forum Ewro-Mediterranju fuq il-kultura jirrifletti l-]tie[a g]ad-diversit�. Il-kultura tixref b]ala intrapri\a kontinwa tas-so`jet� fejn kul]add jista'jikkontribwixxi l-g]erf, il-kreattivit� u l-veduti tieg]u dwar realt� li tirrispetta utapprezza d-diversit� u tithenna biha.

• L-Artiklu 128 tat-Trattat ta' Maastricht jiddefinixxi l-kultura b]ala medda ta'azzjoni, bil-ba\i tag]ha ffokata fuq id-diversit� u s-sussidjarit� kulturali.

• Il-Programm ta' Struttura Kulturali 2000-2004 ta' l-UE jag]raf li l-Kultura to]loqrabta so`jali essenzjali u ti[[enera [id ekonomiku.

• Malta tag]raf il-]tie[a li tikkonsidra l-evolviment reènti tal-kunètt ta'"]addiem kulturali" u "indusrija kulturali".

It-Tieni Taqsima: Is-Sinjali Kulturali Maltin

• Malta hija m\ejna b'mod e`èzzjonali b'wirt g]ani arkeolo[iku u arkitettorali.• Il-]arsien tal-wirt antik minn dejjem kien wie]ed mill-g]anijiet ewlenin tal-

politika kulturali ta' Malta.• }afna mill-istituzzjonijiet kulturali importanti ta' Malta huma marbutin

direttament mal-wirt g]ani storiku u kulturali tag]ha.• L-organizzazzjonijiet non-governattivi kellhom influwenza kbira fl-g]arfien, fil-

konservazzjoni u l-priservazzjoni tal-Wirt Malti.

__________________________________________________________________________ 140


• Il-Kunsilli Lokali, min]abba l-entitajiet legali u l-[urisprudenza tag]hom, humasie]ba kulturali kru`jali fid-devoluzzjoni tal-manutenzjoni u l-mani[ment tas-siti ta’ wirt.

• Il-promozzjoni tal-kultura f'Malta qed titbieg]ed minn qag]da elitista u toqroblejn i`-èntru tal-]ajja ta' kuljum.

• Ir-reli[jon kienet ta' importanza kbira biex tonqox l-identit� Maltija, kemm dikpopolari u kemm dik nazzjonali.

• Bidliet so`jali u ekonomiì ta' malajr, u t-tnawwir ta' valuri ri[idi, tradizzjonali ureli[ju\i wasslu g]al tiftix ikkumplikat ta' identit� individwali u nazzjonali.

• Malta issa hija pajji\ applikant biex ting]aqad ma' l-Unjoni Ewropea.• L-intellettwali u l-artisti Maltin [eneralment g]a\lu li kollettivament jibqg]u

barra mid-diskussjoni dwar l-UE.

It-Tielet Taqsima: |minijiet ta’ Bidla

• Il-modernizzar u l-animazzjoni popolari tal-mu\ewijiet u s-siti, u l-inizzjattivi lijinvolvu s-s]ubija mas-settur privat saru punti ewlenin fuq l-a[enda kulturali unazzjonali.

• Il-kwalitajiet g]onja u distintivi ta' l-identit� Maltija g]andhom jinxterdu fost il-poplu kollu u jkunu tra\messi b]ala definizzjoni ta' l-identit� tal-g\ira f'Ewropamag]quda.

• Il-potenzjal tar-rwol ta' l-arti kreattiva b]ala valur intrinsiku u li xejn ma jista'je]odlu postu f'dak li g]andu x'jaqsam mas-setg]a tan-nies, inklu\i \-\g]a\ag], g]andu ji[i rrikonoxxut u msa]]a].

• Il-b\onn li ji[u nnewtralizzati dawk il-kaw\iet li jwasslu g]al ti`]id kulturalig]andu jkun irrealizzat.

• Il-kreattivit� kulturali g]andha tintu\a b]ala katalista u b]ala strumentiffortifikat biex tkisser i`-ìrklu ta' falliment fil-valuri.

• L-objettivi kulturali ta' Malta huma l-konsiderazzjoni tal-b\onnijiet ba\iì,tmexxija effi`jenti ta' l-industrija kulturali u r-realtajiet so`jo-politiì, fejn il-partiìpazzjoni, l-inklu\joni u l-ugwaljanza jitqiesu b]ala prijoritajiet.

• {rajja twila ta' ]akma barranija, tradizzjoni ekkle\jastika b'g]eruq fondi usistema edukattiva orjentata lejn e\ami silettiv rawmu li`-ìttadini Maltin fl-instandardizzazzjoni aktar milli fil-valuri kritiì u t]assib attiv.

Ir-Raba' Taqsima: So`jo-Ekonomija Kulturali

• Minn banda Malta t]oss il-]tie[a li timmodernizza, tkun interattiva, tinfeta]g]all-globalizzazzjoni u l-g]arfien li hemm b\onn ta' standards ta' g]ajxiena]jar; u minn banda o]ra kultura ta' kompjaènza ta]t ]akma kolonjalinnewtralizzat bosta mill-potenzjal kreattiv tal-poplu.

• Minflok ma tinkora[[ixxi l-]ila li wie]ed g]andu biex jivvinta u jesperimenta fl-arti, is-sistema ta' sussidju kienet t]e[[e[ oma[[ lejn dak li hu stabbilit.

• Fil-Kultura globali issa qeg]din nitkellmu fuq "l-industriji kreattivi", "il-proèsstas-suq g]all-Kultura", "il-]addiem kulturali" u "l-]addiem kulturaliintraprenditorjali".

__________________________________________________________________________ 141


• Id-di[italizzazzjoni tal-prodotti kulturali g]andha twassal g]at-tnaqqis ta' l-importanza tal-midja kulturali "tradizzjonali", b]al kotba u materjal stampat,waqt li t-teknolo[ija l-[dida, b]all-internet u l-web sites, tikseb importanzaaktar qawwija, ukoll f'termini ta' impjieg.

Il-}ames Taqsima: L-A[enda Nazzjonali

• Il-Kunsill Malti g]all-Kultura u l-Arti g]andu jitwaqqaf b]ala korp awtonomubiex jippromovi u jimplimenta l-politika kulturali fl-ispirtu tad-direzzjoni tal-Gvern.

• Il-Kunsill Malti g]all-Kultura u l-Arti jkollua. rwol ta' politika strate[ika, ub. rwol ta' evalwazzjoni li timmonitorja u ta' assigurazzjoni g]all-kwalit�.

• I`-~entru g]all-Kreattivit� fil-Kavallier ta' San {akbu g]andu jikkontribwixxig]as-sensitivit� u s-sa]]a kulturali tan-nies billi:

1. ja]dem b]ala katalista g]all-g]amliet kollha ta' espressjoni, billi jipprovdi l-wisg]a ujestendi l-esperjenza g]al kul]add u jinvolvihom f'partiìpazzjoni interattiva;

2. jistabbilixxi ru]u b]ala èntru g]at-tpartit tal-kultura ma' pajji\i o]ra, b'hekk jikkultiva sensta' identit� kulturali bba\ata fuq dimensjonijiet lokali u diversita' internazzjonali fid-dawlta' l-impenn ta' Malta g]at-turi\mu kulturali;

3. irawwem g]arfien kulturali u estetiku fost il-[enerazzjonijiet i\-\g]a\ag];4. joffri djalogu kontinwu bejn id-diversi dixxiplini artistiì b'tali mod li jinkura[[ixxi u jmexxi r-

rièrka u d-dokumentazzjoni marbuta ma' l-arti u l-kreattivit� popolari;5. jikkontribwixxi g]all-i\vilupp so`jali u ekonomiku u l-prosperit� tal-pajji\ billi jippromovi l-

kreattivit� artistika b]ala mezz alternattiv g]ad-divertiment, g]all-awto-attwalizzazzjoni ug]all-awtorizzazzjoni.

• I`-~entru huwa wkoll marbut ma' l-interkonnessjoni kru`jali bejn l-arti u l-edukazzjoni, sabiex jinvolvi li`-ìttadini \-\g]a\ag] biex jiddeterminaw l-identita' so`jali tag]hom u jakkwistaw il-]iliet tal-partiìpazzjoni so`jali, ìvika,kreattiva u kritika.

• Sfida ewlenija g]a`-~entru hija li jag]raf il-]ti[ijiet reqdin ta' dawk li huma\vanta[[ati kulturalment, g]ax jemmen li so`jet� demokratika ma tistaxtiffunzjona sew sakemm il-poplu tag]ha kollu ma jkunx issensitizzat g]all-]tie[a tal-kreattivit�.

Is-Sitt Taqsima: It-Turi\mu Kuntestwali

• Il-politika ta’ Malta g]at-turi\mu kulturali trid t]ares lejn alternattiva u dehra litkun ta]seb aktar fis-suq, b’metodu differenti mill-kompetituri Mediterranji lijirriklamaw ix-xemx, il-ba]ar u r-ramel.

• L-istudenti Maltin g]andhom ji[u mg]allma dwar il-wirt kulturali ta' Malta u l-b\onn biex nippromovuh u nipprote[uh.

• L-istat ta' ta]sir li hawn b]alissa fejn jid]lu s-siti tal-wirt Malti j]e[[e[ politikaaggressiva g]all-preservazzjoni.

__________________________________________________________________________ 142


• Programm kulturali g]at-turi\mu g]andu jistabbilixxi lil Malta b]ala post liji[bdek bit-titjib li fih, b]ala g]ajn ta' rièrka u kreattivit� kulturali u post ta'importanza ewlenija fir-re[jun tal-Mediterran.

• L-industrija tat-turi\mu tista' tkun stimulata u mkabbra billi ter[a' tinstab l-idjoma nattiva, permezz tal-prodott kreattiv ta' l-arti[jani, l-g]annejja, il-mu\iìsti, il-kittieba, i\-\effiena u nies o]ra kru`jali g]as-s]ubija bejn il-kulturau l-istrate[iji li jag]tu servizz lill-vi\itatur.

• G]andu jinbena programm ta' avvenimenti kulturali/turistiì li jkunu inventivi,spe`jalment g]al filg]axijiet, meta Malta toffri ftit wisq f'dak li humaopportunitajiet g]ad-divertiment iddiversifikat.

Is-Seba' Taqsima: Ir-Ritwal Pubbliku

• I`-èlebrazzjonijiet folkloristiì f'Malta kellhom g]al \mien twil nuqqas ta'kreattivit� u perspettiva g]ax issellfu fl-g]ama minn kulturi o]ra u injorawe\empji ovvji tal-kultura etnika Maltija.

• Il-karnival qed jer[a' jitqajjem bil-karattru li kellu qabel; qed jinxtered ma' l-ir]ula bil-g]ajnuna tal-Kunsilli Lokali u g]andu jittella' b]ala attrazzjonikulturali g]an-nies tal-lokal u t-turisti.

• {ie propost u approvat mill-Awtorit� ta' l-Ippjanar Villa[[ tal-Karnival li ji[borfih lil dawk li ja]dmu l-karrijiet, mu\ew tal-Karnival, ]anut tas-suveniers tal-Karnival u kafetterija; l-approvazzjoni tg]odd ukoll g]all-i\vilupp li dan il-villa[[jista' jkollu.

• Il-Kummissjoni Nazzjonali tal-Folklor g]andha tipprova

(a) tqajjem il-festi nazzjonali;(b) idda]]al fil-poplu Malti m]abba g]as-snajja' awtentiì Maltin;(`) ta`èrta li l-karnival ikabbar il-popolarit� tieg]u;(d) tikkonsolida u tkabbar l-istudji professjonali fl-espressjoni u t-tixrid ta' l-etnografija Maltija;(e) tmexxi rièrka u tfittex pariri professjonali/akkademiì marbutin mal-wirt u l-attivita' indi[eni fil-G\ejjer Maltin;(f) tidentifika u tippromovi l-konnessjoni bejn l-g]eruq etnografiì lokali fil-kuntest Mediterranju;([) tfittex s]ubijiet biex twaqqaf Mu\ew Etnografiku u torganizza festi tradizzjonali;(g) ta]dem biex tistabbilixxi Istitut tal-Folklor Malti.

• Hemm ]tie[a li ji[i stabbilit Istitut tal-Folklor Malti li

(a) jopera flimkien ma' l-Universit� ta' Malta u jservi ta' ispirazzjoni u katalista g]at-tmexxija fir-rièrka etnografika serja fl-ibliet u l-ir]ula rispettivi ta' Malta u G]awdex;

(b) j\omm l-istudji folkloristiì minsu[a fil-]ajja ta' kuljum billi jaqbad pro[ett mifrux man-nazzjondwar {abra ta' Tifkiriet }ajja biex jirrekordja t-tifkiriet tax-xju] tag]na u eventwalmentjitraskribihom u janalizzahom;

(`) jag]raf l-istint naturali tan-nies fi`-èlebrazzjonijiet tat-triq, inklu\i l-festi u l-karnival u jfassal]idma li immedjatament titfa' ]ajja [dida f'dawn i`-èlebrazzjonijiet billi j]addem ujinkura[[ixxi artisti, animaturi u rièrkaturi f'dan il-qasam biex ja]dmu mal-komunit� fi s]ubija[dida li tassigura l-invenzjoni u l-kreattivit� produttiva bil-g]an li ter[a' tivvinta l-forma u l-kontenut;

(d) b'mod partikulari jassigura li l-Karnival i\omm l-elementi "provokattivi" u "sovversivi" tieg]u billijinkura[[ixxi g]amliet satiriì.

__________________________________________________________________________ 143


• Il-forom kollha tar-ritwali pubbliì f'Malta juru partiìpazzjoni pubblika massiva.• Il-festi Maltin huma okka\jonijiet so`jali sinifikanti ]afna, imma ta' sikwit ikunu

màppsin bi tradizzjonijiet twal ta' rivalita' u tensjoni [ewwiena bejn gruppilokali. Il-koe\joni so`jali g]andha tkun karatteristika ewlenija f'dawn l-okka\jonijiet.

• Xi kritiì, spe`jalisti ta' l-arti, akkademiì u l-klassi tal-professjonisti j]arsu bl-ikrah lejn ir-ritwali pubbliì.

• Dan l-a]]ar sar sforz sabiex ikun hemm ristrutturament tal-festi ta' l-Imnarjafis-sajf, ting]ata ]ajja kulturali [dida li hija mistennija li ssawwar dimensjonio]ra fil-festi tradizzjonali u tnaqqilhom l-e`èssivit� u l-piki abbu\ivi.

• Il-Kunsill Malti tas-Snajja' kien stabbilit b'Att tal-Parlament f'Lulju ta' l-2000biex i]ares l-interessi ta' l-arti[jani, in-negozjanti u l-industriji meqjusa b]alasnajja' Maltin. Il-Kunsill jirre[istra nies ta' snajja' u intraprendituri u jippromoviinteress regolari fl-apprezzament, il-promozzjoni u r-regolar tas-snajja' Maltinfost is-setturi kollha tal-komunita'.

It-Tmien Taqsima: L-Istruttura tal-Wirt

• L-Att tal-}arsien ta' l-Ambjent (2001) se jwassal, permezz tat-twaqqif ta'Awtorita', g]all-protezzjoni u l-konservazzjoni tal-pajsa[[, inklu\i `-èntristoriì, permezz ta' mani[ment tajjeb ta' l-ambjent u l-implimentazzjoni tal-mani[ment sostenibbli tar-ri\orsi naturali.

• Ta]ri[ professjonali tar-restawraturi u l-konservazzjoni nazzjonali jsiru mi`-~entru tar-Restawr li g]adu kemm twaqqaf.

• G]al diènnji s]a] il-wirt ta' Malta tqies b]ala prodott li ried ftit investimentg]alkemm kellu jirrendi ]afna profitti.

• Il-Mu\ewijiet ma jibqg]ux biss attrazzjoni turistika imma g]andhom isirufacilitators edukattivi ewlenin fejn il-vi\itaturi jkejlu ru]hom proattivamentkontra l-[id vast tal-g]erf u l-kulturi.

• Huwa permezz ta' l-edukazzjoni li l-popolarit� kulturali tista' tiggarantixxi `-èlebrazzjoni tal-wirt ta' Malta u dda]]al fin-nies il-]ila li jifhmu, jirrispettaw ujag]mlu interazzjoni.

• Il-mani[ment kulturali g]andu j]affef l-a`èss universali g]all-kultura b'kullmezz possibbli, primarjament permezz ta' edukazzjoni g]all-]ajja.

• Struttura le[islattiva [dida li tinvolvi g]add ta' istituzzjonijiet [odda u politikafiskali innovattiva huma me]tie[a biex ila]]qu mal-problemi kontemporanji fis-settur tal-wirt Malti.

• Filwaqt li s-siti jibqg]u propjeta' pubblika, il-Gvern g]andu jfittex s]ubija mas-settur privat biex jiffinanzja parzjalment pro[etti g]at-tempji. F'xi ka\ijiet is-settur privat g]andu jimmani[[ja t-tempji. Il-Gvern g]andu j\ommsovrantendenza fuq is-siti kollha tal-wirt. Kumitat ta' garanzija g]andu jinstigaazzjoni u revi\joni xierqa.

• Is-sovrantendenza g]andha tiffoka biex tikkontribwixxi g]all-i\vilupp ta' l-a[endi so`jali u te\erìta kontroll fuq il-priservazzjoni u t-tisbi] tas-siti.

__________________________________________________________________________ 144


• Il-politika kulturali f’Malta g]andha tistudja sew l-iffurmar ta’ struttura biexjitwaqqfu Trusts u Asso`jazzjonijiet tal-Wirt Kulturali.

Id-Disa' Taqsima: Lingwa g]al Poplu• Il-qag]da lingwistika Maltija g]adha x’aktarx m’hix mag]rufa g]al kollox u

je]tie[ issir bosta rièrka qabel ma tissawwar Politika Lingwistika xierqa.• Il-lingwa g]andha funzjoni fundamentali b]ala mekkani\mu ta' integrazzjoni

so`jali.• Il-lingwa hija l-g]eruq tal-bini ta' l-etniìt�, bin-nies jaqsmu realt� komuni.• Il-qofol tal-kontenut tal-lingwa Maltija huwa ftehim indispensabbli g]as-

sopravivenza ta' l-identita' Maltija.• I`-òkon ta' Malta jag]mel il-lingwa prerekwi\it importanti g]all-identit�

nazzjonali.• L-Akkademja tal-Malti, li darba kienet l-unika korp favur l-Ilsien Malti, issa

saret wie]ed minn ]afna gruppi ta' protagonisti.• L-Ilsien Malti qed "jinqered" mix-xandara tar-radju u tat-televixin, l-aktar il-

kummentaturi ta' l-isports u l-pre\entaturi tal-programmi dwar su[[ettipartikulari b]all-informatika, il-moda, il-mu\ika u l-affarijiet tal-kìna.

• L-u\u ta' l-Ingli\ huwa mifrux ma' Malta kollha l-aktar fil-gazzetti, imma danm'g]andux idg]ajjef l-ilsien nattiv.

• L-u\u tal-Malti fl-UE, la Malta ssir membru s]i], qed jistenna tittie]eddeì\joni, imma dokumentazzjoni bil-Malti minn sorsi Ewropej di[a' [ietippubblikata.

• G]andu jkun hemm korp professjonali wie]ed li jkollu status legali biexjippromovi u jiddefendi l-Ilsien Malti f'fora lokali u internazzjonali. Dan il-korpg]andu jkun issapportjat, parti minnu, b'fondi pubbliì. Il-missjoni tieg]ug]andha tkun li:

a. josserva u jevalwa l-istat ta' l-ilsien;b. ji\viluppa Politika tal-Lingwa g]all-Malti; u`. jwettaq u jimmonitorja l-Politika tal-Lingwa.

L-G]axar Taqsima: Il-Ka\ g]al-Letteratura• Il-Moviment Qawmien Letterarju tas-Sittinijiet g]amel il-letteratura a`èssibbli

g]all-pubbliku u b’hekk ne]]a l-privile[[ li l-letteratura tkun g]all-ftit.• Ebda kittieb f’Malta ma jaqla’ l-g]ajxien tieg]u mill-kitba u kollha kemm huma

g]andhom xi impjieg ie]or.• Is-skiet tal-kittieba f’diskussjonijiet pubbliì fuq problemi politiì/popolari u

kurrenti jemar[ina lil-letteratura.• Il-Kunsill Malti tal-Ktieb g]andu:

a. jfassal pjan strate[iku biex itejjeb ix-xorti tal-Ktieb Malti;b. j]e[[e[ awturi Maltin [odda biex jippubblikaw xog]olhom;`. ja]dem biex ikun hawn protezzjoni tad-drittijiet finanzjarji u kreattivi tal-kittieba Maltin;d. jippromulga g]arfien nazzjonali tas-siwi kbir tal-letteratura Maltija;

__________________________________________________________________________ 145


e. jikkoordina mal-Kunsilli Lokali, mad-Dipartimenti tal-Gvern u ma' korpi pubbliì u privati fl-oqsma ta' l-arti, il-kultura, l-edukazzjoni, il-kotba u l-midja sabiex il-kittieba ji[u meg]juna ujkunu nkura[[uti biex jippubblikaw xog]lijiethom;

f. japplika t-teknolo[ija ta' l-informazzjoni biex jinforma lill-pubbliku dwar il-Letteratura Maltija u l-awturi tag]ha, kemm lokalment u barra minn Malta;

[. jorganizza u jamministra darba f'sena l-Premju Letterarju u l-Fiera tal-Ktieb;g. jesplora mezzi lokali u barranin li permezz tag]hom il-letteratura Maltija tista' til]aq swieq

internazzjonali permezz ta' traduzzjonijiet ta' xog]lijiet lokali u barranin.

• Il-letteratura Maltija g]andu jkollha promozzjoni permezz ta'

i. a[enzija li tippubblika l-informazzjoni u l-bijografiji bil-Malti u bl-Ingli\ u li ta`èrta s-suqtal-prodott letterarju lokali;

ii. sosteniment ekonomiku a]jar tal-kittieba billi jin]olqu konèssjonijiet tran\izzjonali, e.g.g]otja ta' flus g]all-ivvja[[ar u x-xog]ol, sabbatikals g]all-awturi li ja]dmu u finanzjarg]ar-rièrka letterarja;

iii. il-]olqien ta' Asso`jazzjoni ta' Tradutturi;iv. l-g]arfien tal-Letteratura tat-Tfal fuq livell nazzjonali u l-provvediment ta' faìlitajiet biex

ikun animat il-kontenut letterarju b'mod dinamiku li jressaq lit-tfal biex ikunu esposti g]as-suq b'mod sofistikat;

v. it-twaqqif ta' Kunsill Malti tal-Ktieb li g]andua. jinkorpora rappre\entanza mill-Ministeru, mid-Divi\joni ta' l-Edukazzjon, l-Universit�, l-

industrija tal-pubblikazzjonijiet tal-kotba, il-midja, il-libreriji pubbliì u l-libreriji lokali;b. jipprovdi servizz ta' informazzjoni;`. jg]in awturi [odda stabbiliti biex jippubblikaw xog]olhom; ud. jorganizza lectures kommemorattivi u avvenimenti ta' premjijiet letterarji.

Il-}dax-il Taqsima: {abriet Nazzjonali

• Il-Librerija Nazzjonali ta’ Malta (LNM) g]andha nuqqas ta’ staff tajjeb uprofessjonali u ba[itt ristrett ]afna.

• Min]abba enfasi kbira fuq il-[bir ta’ materjal kontemporanju u qadim g]all-Melitensja, il-LNM traskurat ir-rwoli l-o]ra li normalment jitwettqu minn librerijinazzjonali.

• Ir-rwoli prinìpali tal-Librerija Nazzjonali ta’ Malta huma li:

a. takkwista, ti[bor u tippriserva g]all-posterit� l-[abra nazzjonali ta' materjal stampat;b. takkwista, ti[bor u tippriserva g]all-posterit� [abra komprensiva ta' manuskritti u materjal

mhux ippubblikat ie]or fuq kwalunkwe su[[ett minn awturi Maltin, jew xi aspett ta' l-istudjiMaltin minn kwalunkwe awtur;

`. tippubblika Biblijografija Nazzjonali ta' Materjal Stampat li tkun a[[ornata;d. tipprovdi tmexxija tal-libreriji Maltin f'dak li g]andu x'jaqsam ma' priservazzjoni ta' materjal

g]al-librerija u skemi nazzjonali ta' kooperazzjoni fil-]idma ta' librar u t-teknolo[ijainformatika.

• Il-Librerija Nazzjonali ta’ Malta g]andha b\onn:

a. ristrutturament serju biex issir entita' effi`jenti;b. tipproduì Biblijografija Nazzjonali darba f'sena;`. tikkonverti s-sistema li g]andha tal-cards u l-katalgi u tag]milhom f'katalgu on-line;d. Sezzjoni ta' Servizzi g]all-Qarrejja li tkun rispettabbli;e. takkwista s-servizzi ta' staff professjonali fil-qasam tar-restawr tal-kotba u l-konservazzjoni tal-

kotba;

__________________________________________________________________________ 146


f. tipprijoritizza l-microfilming tal-gazzetti u l-manuskritti;[. }anut tal-Librerija li jbieg] lill-vi\itaturi u kollezzjonisti kopji limitati ta' dokumenti storiì, siltiet

minn kotba, CDs u mementoes o]ra tal-librerija.

• Ir-rwol ewlieni ta’ l-Arkivji Nazzjonali huwa li ji[u ppriservati r-rekords ta’ l-Istatu jkunu a`èssibbli b’mod ra[onevoli g]all-pubbliku g]al skopijiet ta’ rièrka.

• L-Arkivji Nazzjonali jridu:

a. politika pro-attiva li tag]mel kuntatt ma' arkivji o]ra biex tipprovdi servizz effi`jenti g]all-qarrejjau r-rièrkaturi;

b. staff motivat u m]arre[ professjonalment;`.Sezzjoni ta' Servizzi g]all-Qarrejja li tkun rispettabbli;d. }anut ta' l-Arkivji li jbieg] lill-vi\itaturi u kollezzjonisti kopji limitati ta' dokumenti storiì, siltiet

minn fajls, CDs u mementoes o]ra ta' l-arkivji.

• Il-Libreriji Pubbliì jgawdu standard g]oli ta' effi`jenza u popolarit� immajridu:

a. aktar mani[ment awtonomu sabiex ikunu pro-attivi fit-tfassil tal-politika;b. wisg]a g]at-tkabbir;`. }anut tal-Librerija li jinkludi servizz g]at-te u l-kaf� u xi snacks.

• Hemm b\onn ta' bini [did g]al-librerija u l-arkivji, fejn servizzi u mani[mentkomuni jkunu jistg]u jinqasmu u l-pubbliku jkun moqdi a]jar. Il-Biblijotekapre\enti ssir Mu\ew tal-Librerija u l-Arkivji skond kif jixraq lil \mienha u lill-arkitettura.

• L-Universita' ta' Malta g]andha tikkontribwixxi g]al-Librerija Nazzjonali u l-Arkivji Nazzjonali billi:

a. testendi l-kors g]al Diploma ta' Librar g]al kors g]al grad fil-]idma ta' librar;b. tintroduì kors g]al Diploma fl-Arkivji.

• Il-Gvern g]andu jikkontribwixxi g]al-Librerija Nazzjonali, il-Librerija ~entrali ul-Arkivji Nazzjonali billi

a. jitlob èrtifikat ta' grad/diploma, skond il-ka\, g]al impjieg mad-Dipartiment tal-Libreriji u l-Arkivji;

b. jibda jippjana l-bini ta' ~entru g]al-Librerija u l-Arkivji li jkollu fi ]danu l-Librerija Nazzjonali u l-Arkivji Nazzjonali u l-istaff ikun jista' jinqasam bejn it-tnejn u jkun hemm wisg]a g]all-Arkivji ug]all-Melitensja;

`. jirrevedi l-Att ta' l-Arkivji Nazzjonali ta' l-1990;d. jirristruttura d-Dipartiment tal-Libreriji u l-Arkivji biex is-Sezzjoni ta' l-Arkivji jkollha l-awtonomija

mis-Sezzjoni tal-Libreriji imma xorta jibqg]u ta]t direttur wie]ed.

It-Tnax-il Taqsima: It-Teatru f'Malta

• Il-bi`à l-kbira tal-Maltin qatt ma marru t-teatru.• Objettiv ta' politika g]at-teatru f'Malta jibqa' r-ri-invenzjoni tat-teatru b]ala

forza awtentika biex tiddinamizza lis-so`jet�.

__________________________________________________________________________ 147


• Ir-ripertorju tat-Teatru Manoel huwa kwa\i nieqes g]al kollox minn xog]lijiet[odda bil-Malti.

• It-Teatru Manoel qed ja]seb kwa\i esklussivament fi drama dominanti li sikwitikollha kwalita’ dubju\a u jeskludi kwa\i g]al kollox tentattivi ta’esperimentazzjoni.

• It-Teatru Manoel g]andu b\onn jer[a’ jevalwa l-politika teatrali tieg]u skondstandards u normi definiti li jag]tu preferenza lill-attivitajiet teatrali [odda ue`ìtanti, inklu\i programmi wiesg]a u involviment tal-Kunsilli Lokali.

• L-g]an ta’ l-i\vilupp so`jo-kulturali fil-komunit� huwa li jipprovdi lin-nies kollhabl-opportunita’ u l-mezzi g]all-espressjoni sostanzjali.

• It-teatru f'Malta g]andu jassigura li l-produzzjonijiet ewlenin ji[u esperjenzivitali u awtentiì, kemm jekk ikunu bil-Malti jew b'xi lingwa o]ra, u li jassumukwalitijiet kreattivi u tekniì g]oljin.

• It-teatru alternattiv g]andu jkun inkura[[ut fi strate[ija li tinvolvi programmiwiesg]a g]al dawk li huma \vanta[[ati kulturalment u g]as-setturi tal-komunit� li jridu attenzjoni spe`jali.

• G]andu jkun hemm kollaborazzjoni mill-qrib bejn l-Iskola tad-Drama, it-TeatruManoel, il-Programm ta' l-Istudji tat-Teatru fl-Universit�, i`-~entru tal-Kreattivit� f'San {akbu, il-Junior College u d-Drama Unit fi ]dan id-Divi\jonita' l-Edukazzjoni.

• I`-~entru tal-Konferenzi f'Dar il-Mediterran g]andu jibqa' jiffunzjona b]alaèntru g]all-konferenzi u g]at-turisti imma g]andu wkoll ikollu mezzi biexjo]or[uh mill-impass finanzjarju u kulturali li jinsab fih b]alissa.

• It-teatri fl-Istitut Kattoliku fil-Furjana, l-Aurora u l-Astra fir-Rabat G]awdexg]andhom ikunu inklu\i f’politika ta' teatru nazzjonali f'Malta.

• It-teatru g]andu jistabbilixxi kriterji biex jag]mel u\u a]jar mix-xandir g]alskopijiet ta' suq u diskussjoni b'tali mod li t-teatru jibqa' dejjem fuq l-a[endatal-pajji\.

• It-teatru g]andu jsawwar rabtiet mal-komunit� tan-negozju biex jibni s]ubija[dida u jillibera lilu nnifsu mill-problemi endemiì ta' l-iffinanzjar, ming]ajrpre[udizzju g]all-grants uffi`jali li l-gvernijiet rispettivi jikkommettu ru]homg]alihom.

• It-Teatru-fl-Edukazzjoni g]andu jkun èntrali fil-]ajja tat-tfal u \-\g]a\ag] biexit-teatru j]ajjar lill-[enerazzjoni \ag]\ug]a jinterrogaw is-so`jet� b'modregolari, kritiku imma pro-attiv, u jibbenefikaw mill-kuntatti ma' artisti u gruppibarranin fi programm ta' tpartit attiv.

• Hemm b\onn ta' politika kkoordinata li tinkludi bosta mill-monumenti u sitistoriì ta' Malta li jistg]u jkunu postijiet e`ìtanti g]at-teatru fil-miftu].

• It-teatru g]andu jkollu programm ta' rièrka kontinwa biex jirrevedi l-istrate[ijikull ]ames snin.

It-Tlettax-il Taqsima: Intermezzi Mu\ikali

• L-objettiv ewlieni huwa li tin]oloq mu\ika ta' livelli g]oljin, kemm jekk tkun tal-banda, tal-kor jew ta' natura klassika.

__________________________________________________________________________ 148


• L-azzjoni ta’ l-istat g]andha tikkonèntra fuq programm inklu\iv li jinvolvianimaturi individwali, l-iskejjel, u sapport tas-suq g]al mi\uri ta’ \vilupp.

• Il-Mu\ika-fl-Edukazzjoni g]andha tkun aktar èntrali fil-]ajja tat-tfal u \-\g]a\ag] biex il-[enerazzjoni \-\ag]\ug]a tintegra ru]ha aktar fid-dinja tal-mu\ika minflok ma timita fil-g]ama l-idoli tal-moda.

• Il-prattika li [[ag]al lill-istudenti jattendu lezzjonijiet tal-mu\ika, l-aktar g]all-ballet, u jinkitbu g]all-akkreditazzjoni formali b]ala simbolu so`jali, hijadijametrikament opposta g]all-perèzzjoni ta' gost kreattiv tal-mu\ika u l-arti um'g]andhiex tkun inkura[[uta.

• L-Orkestra Nazzjonali g]andha titlaq mill-inklinazzjoni s]i]a tag]ha li ta]sebbiss f’mu\ika klassika u tie]u l-inizjattivi fil-qasam ta’ l-idjomi kontemporanjisabiex l-udjenza tag]ha ti\died b’livelli aktar popolari minflok ma tibqa’ ta]sebbiss f’xi suq [o xi ni`à.

• L-Orkestra Nazzjonali g]andha tkun kostitwita b]ala korp professjonali bil-membri tag]ha ddedikati g]al kollox g]all-impenn tag]hom u mhux imxekklaminn arran[amenti privati. G]al din ir-ra[uni, il-membri ta' l-OrkestraNazzjonali g]andhom ikunu m]allsa b'mod xieraq u l-Gvern g]andu jipprovajattira s]ubija privata biex itaffi l-pi\ finanzjarju.

• L-Orkestra Nazzjonali g]andu jkollha post xieraq fejn il-membri jkunu jistg]ujag]mlu l-kunèrti, ir-rappre\entazzjonijiet, ikollhom it-tag]lim u jesibixxu r-rièrka tag]hom f'dak li eventwalment g]andu jkun il-Mu\ew tal-Mu\ika.

• Il-wirt mu\ikali ta’ Malta g]andu jkun ippriservat u ddisseminat kemm hawnMalta u kif ukoll barra.

• G]andha tinfeta] Skola ta\-|fin mid-Divi\joni ta' l-Edukazzjoni biex tistimuladan it-tip ta’ spettaklu.

• Il-Gvern g]andu jinkura[[ixxi bil-qawwi l-futur tal-mu\ika u \-\fin billijissapportja l-artisti, id-diretturi u l-koreografi u billi jo]loq kuntest li jwassalg]at-ta]lit ma' l-artisti barranin.

L-Erbatax-il Taqsima: L-Arti Plastika

• L-arti f'Malta g]adha attivita’ fuq ba\i part-time.• L-artisti Maltin g]adhom m’humiex organizzati f’korp wie]ed.• G]andu jkun hemm programm ta' edukazzjoni g]all-arti espressiva g]at-tfal

kollha u, fejn ikun possibbli, g]andu jkun hemm il-partiìpazzjoni ta' kull ming]andu x'jaqsam permezz ta' workshops biex jassiguraw espressjoni kreattivaminn eta' bikrija.

• L-arti vi\iva f'Malta qed issofri minn nuqqas ta' flessibilit�: g]andu jitwaqqafminnufih pro[ett ta' rièrka biex isib strate[ija dinamika.

• Il-Kunsill Malti propost g]all-Kultura u l-Arti g]andu jinstiga attivitajiet rigoru\i lijorbtu lill-artisti, b]ala individwi u b]ala grupp, ma' profil speìfiku biex ikunhemm ambjent proattiv usa'.

• Il-Kunsill Malti propost g]all-Kultura u l-Arti g]andu jirrièrka u jiskopri sistemi[odda ta' g]ajnuna sostenibbli biex jinkura[[ixxi \vilupp effettiv fl-Arti.

__________________________________________________________________________ 149


• L-edukazzjoni f'Malta g]adha nkwadrata f'kuntest strettament akkademiku, biftit skop g]al \vilupp wiesa' g]all-artist, l-aktar fil-qasam vi\iv b'orjentamentso`jali.

• L-espressjoni artistika qed tin]anaq minn sistema li hija esklussivamenti`èntrata fuq il-kisba ta' èrtifikazzjoni formali.

• L-awto-espressjoni kreattiva fost it-tfal sikwit titqies b'suspett, b]ala ]a[airrelevanti u anki perikolu\a.

• Il-Kurrikulu Minimu Nazzjonali jenfasizza li l-kreattivit� tag]ti l-ingredjent tal-gost fit-tag]lim u l-istrate[iji tat-tag]lim, u ttaffi l-proèduri ta' rutina u l-ista[nar.

• L-Iskola ta' l-Arti, istituzzjoni ta' l-Istat, m'g]andhiex vi\joni. Lanqas biss toffrikors professjonali xieraq. G]adha tibba\a it-tag]lim fuq kunètti u valuriqodma u tradizzjonali, tant li l-kors ta' diploma ta' erba' snin m’hu rikonoxxutminn ebda istituzzjoni.

• L-artisti g]andhom ikunu involuti f'xog]ol tal-komunit� biex iwittu t-triq g]ad-diversit� ta' l-attivit� kreattiva li tistabbilixxi r-relevanza u l-a`èssibilit�so`jali tag]hom.

• Is-sistema skaduta ta' patrona[[ [erarkiku g]andha titwarrab biex ikun hemmstrate[ija li to]loq u \\omm s]ubija [dida bejn l-artisti u l-pubbliku.

• Malta g]adha ma ddedikatax mu\ew g]ax-xog]lijiet tal-kontemporanji tag]ha.• Malta te]tie[ pjan kulturali biex tikkonèntra r-ri\orsi tag]ha fl-arti vi\iva.• G]alkemm il-Mu\ew ta' l-Arti jiffunzjona primarjament b]ala servizz edukattiv,

ma ja]sibx effettivament fil-vi\itatur \ag]\ug] g]ax tentattivi biex jintroduùanimazzjoni interattiva moderna li tinvolvi t-tfal u \-\g]a\ag] sa issa la kienueffettivi u lanqas konsistenti.

• Il-Mu\ew ta' l-Arti g]andu:

a. jie]u l-inizjattiva biex jorganizza programmi wiesg]a b'asso`jazzjoni mal-Kunsilli Lokali;b. jfittex li j\omm il-]idma tieg]u b'inizjattivi li jindirizzaw is-suq direttament bil-promozzjoni tal-

vanta[[i tieg]u b'mod kreattiv billi jipproduì materjal dokumentarju awdjo-vi\iv, CD-ROMS,prodotti g]all-bejg], almanakki, kif ukoll spazju g]al sessjonijiet animati u interattivi.

• G]andha titwaqqaf Asso`jazzjoni indipendenti ta' mu\ewijiet li tirrappre\ental-interessi globali tal-mu\ewijiet diversi u l-galleriji ta' l-arti f'Malta.

Il-}mistax-il Taqsima: Il-Wirt Espressiv

• Malta g]andha legat folkloristiku g]ani.• Hemm b\onn kbir ta' mani[ment espert biex iqajjem l-industrija kreattiva ta'

dan il-potenzjal qawwi.• G]andha titfassal Politika g]as-Snajja' lokali fi ]dan l-istruttura so`jo-

ekonomika kontemporanja.• Il-Villa[[ tas-Snajja' f'Ta' Qali g]andu jissebba] u jkollu servizzi personali biex

isir Mu\ew Folkloristiku ]aj.• In-nies tas-snajja' g]andhom ikunu ffinanzjati sostanzjalment fuq ba\i ta' short

term sakemm iqumu fuq saqajhom ekonomikament u jkunu jistg]u isostnu

__________________________________________________________________________ 150


lilhom infushom, biex ma jkollhomx g]alfejn jaqilbu g]all-importazzjoni u d-distribuzzjoni ta' l-imitazzjonijiet.

• L-iskejjel iridu jinkura[[ixxu l-kreattivit� fid-disinn u l-manifattura tas-snajja'biex iqajmu s-snajja' l-antiki u jinkura[[ixxu l-[enerazzjonijiet li [ejjin ]allijaqbdu s-snajja' almenu b]ala ]idma part-time.

• Il-folklor f'Malta nstab li huwa investiment turistiku qawwi.• Il-folklor qed jitqies b]ala potenzjal ta' d]ul u [eneratur g]all-impjiegi.• L-interess fil-qawmien ta' strumenti etniì Maltin qed jikseb objettivi wiesg]a, l-

aktar min]abba li qed jinvolvi l-kompo\ituri u l-mu\iìsti \g]a\ag].• Bi sponsors presti[ju\i li qed jg]inu l-Festivals tal-Folk, l-g]ejun tal-midja u

dawk tar-reklamar qed ikollhom impatt qawwi fuq il-folklor Malti.• L-Awtorit� Turistika qed timxi fuq politika li tlaqqa' alleanzi ma'

organizzazzjonijiet non-governattivi u gruppi interessati o]ra li huma impenjatif'inizjattivi tal-wirt.

• Bit-turi\mu b]ala fattur ewlieni, il-folklor Malti jista' jsibha possibbli li jkollug]eruqu jie]du l-]ajja minn termini ekonomiì.

• Il-folklor Malti huwa so[[ett g]all-esplojtazzjoni g]ax m'hemmx strutturaxierqa f'Malta biex tissalvagwardja d-drittijiet intellettwali/artistiì, u din il-problema trid tkun indirizzata.

• Malta g]andha tibda tie]u parti attiva f'konvenzjonijiet internazzjonali lijiddiskutu mi\uri g]all-]arsien u l-i\vilupp tal-]ajja fi\ika folk, drawwiet so`jalifolk, rappre\entazzjonijiet folk u arti orali/letterarja/ verbali.

Is-Sittax-il Taqsima: Ix-Xandir Pubbliku

• Min]abba t-televixin id-divertiment fid-dar huwa l-aktar wie]ed popolari f'Maltag]alkemm kien hemm tnaqqis fin-numru ta' telespettaturi.

• Il-kwalita' fil-produzzjonijiet lokali qatt ma ttie]det bis-serjet�.• Ix-xandir f'Malta jiddependi ]afna fuq pre\entazzjonijiet tad-dilettanti bba\ati l-

aktar fuq l-istint u mhux fuq g]arfien ta' grammatika tat-televixin.• Ix-xandir f'Malta huwa mg]obbi wisq g]all-udjenza \g]ira li g]andu, bil-

konsegwenza li l-kontenut, il-forma u l-kwalit� teknika qed ibatu ]afna.• L-istrutturi pre\enti tax-xandir je]tie[u jkunu a[[ornati biex jaqdu l-pubbliku

futur.• Il-pubbliku g]andu t-tendenza jag]\el il-gost u l-programmi trivjali g]ax in-nies

i[ibu ru]hom b]ala konsumaturi aktar milli b]ala sostenituri ta' prinìpji.• Ix-xandir f'Malta huwa ssussidjat bil-qawwi jew mill-Gvern, jew mill-partiti

politiì jew mill-Knisja.• Il-monopolju ta' l-Istat fix-xandir f'Malta huwa pprojbit permezz ta' l-Att tax-

Xandri 1991 li tiggarantixxi li, skond sezzjoni 41 tal-Kostituzzjoni ta' Malta,ikun hemm il-libert� ta' l-espressjoni; il-libert� ta' l-espressjoni tfisser"plurali\mu fix-xandir... ming]ajr interferenza fil-komunikazzjoni ta' l-ideat".

• L-g]oti tal-libert� tal-kelma fix-xandir \ied l-istennijiet pubbliì biex il-pubblikujie]u l-valur ta' flusu fix-xandir.

__________________________________________________________________________ 151


• Ix-xandir pubbliku, g]alhekk, g]andu l-obbligu li jipproduì programmiedukattivi biex jissodisfa s-sussidju tieg]u u l-programmi divertenti biex jattiratelespettaturi u reklami u ma j]allihomx imorru f'xi stazzjon ie]or.

• Ix-xandir pubbliku g]adu mhux qed jaqdi lil kul]add.• Hemm b\onn ta' tis]i] ta' divertiment attiv u partiìpatorju anki fuq ix-xandir

pubbliku.• Irid ikun hemm skema ta' promozzjoni ta' xandir kulturali biex tg]in g]aqdiet

jew individwi jfasslu kontenut alternattiv.• Materjal tax-xandir importat jiddependi ]afna fuq l-industrija tad-divertiment

bil-lingwa Ingli\a. Id-doppja[[ g]all-ilsien nattiv huwa limitat ]afna u jintu\abiss g]ad-dokumentarji.

• Irid jitwaqqaf Istitut Nazzjonali g]al Awdjo Vi\joni biex ikun ma]\en nazzjonalig]all-materjal tar-radju u t-televixin lokali.

• L-g]an tax-xandir pubbliku huwa li jipprovdi lill-udjenza bl-a]jar informazzjoni,edukazzjoni u divertiment waqt li fl-istess ]in joffri spazju g]al talenti lijippromovu l-identita' nazzjonali u valuri so`jo-kulturali.

Is-Sbatax-il Taqsima: |g]a\ag] g]all-Kultura

• I\-\g]a\ag] qed jit]assbu dwar il-fatt li l-globalizzazzjoni qed tiknes l-aspirazzjonijiet ideolo[iì u tibdilhom b'mi\uri uniformi bba\ati biss fuq kriterjiekonomiì.

• L-objettiv g]a\-\g]a\ag] g]andu jkun li j]affef id-diskussjoni re[jonali,nazzjonali u internazzjonali fuq il-provvediment g]all-i\vilupp kulturali ukreattiv ta\-\g]a\ag] kemm [ewwa u kif ukoll barra l-edukazzjoni formali,biex

1. jistimula n-networking, it-twaqqif ta' s]ubija u t-tpartit ta' l-informazzjoni bejn organizzazzjonijietgovernattivi u non-governattivi;

2. jidentifika u jinkura[[ixxi prattika tajba fil-qasam ta' l-edukazzjoni ta' l-arti.

• Dawn l-objettivi jiddependu fuq

a. fatturi li jaffettwaw il-partiìpazzjoni ta\-\g]a\ag] fil-programmi artistiì u kulturali;b. g]arfien interkulturali u diversita' kulturali;`. g]arfien aktar fil-fond tar-rwoli tal-provvedimenti kulturali g]a\-\g]a\ag];d. t]arri[ ta' artisti u g]alliema li jridu ja]dmu ma\-\g]a\ag];e. strutturi [odda li jippermettu li\-\g]a\ag] u l-arti joqorbu lejn xulxin.

• Id-dimensjoni Ewropea li tippromovi proèss attiv ta' komunikazzjoni uinterazzjoni bejn il-kulturi biex kul]add jistag]na, g]andha ti[i addottata fil-kurrikula ta' l-iskejjel fid-dixxiplini kollha biex ikun hemm edukazzjoniinterkulturali.

• L-orjentazzjoni tal-mod ta' g]ajxien fost i\-\g]a\ag] tbeg]edhom mill-ideatkonvenzjonali tal-kultura.

• L-arti tradizzjonali g]andha sehem `kejken fil-]ajja ta\-\g]a\ag].• Id-divertiment ta\-\g]a\ag] g]andu l-popolarit� tieg]u.

__________________________________________________________________________ 152


• Il-kultura ba\ika ta\-\g]a\ag] hija marbuta ma' l-espressjoni popolari.• L-idea ta\-\g]a\ag] fuq il-kultura hija marbuta mal-mu\ika rrekordjata, max-

xbihat tat-televixin u l-vidjo, mal-prodotti ma]duma mekkanikament, modamg]a[[la, divertiment live, informazzjoni di[itali, ikel ta' malajr, vja[[ar,attivita' sesswali ]ielsa, ko\metiì u prodotti addittivi.

• Il-lingwa ta\-\g]a\ag] sikwit ikollha kodiì u konver\azzjonijiet bla strutturi u\-\g]a\ag] jiddikjaraw ru]hom fuq dawn il-prinìpji u jikkundannaw mudellikonvenzjonali.

• L-isfida tal-lum hija kif se nidderie[u l-]e[[a kbira u l-ener[ija anarkika ta\-\g]a\ag] lejn interazzjoni so`jali po\ittiva.

• It-tfassil tal-politika x'aktarx tintg]amel minn nies li jkunu mbeg]din mill-kulturakummer`jali awtentika ta\-\g]a\ag]. G]alhekk, l-azzjoni partiìpatorja ta\-\g]a\ag], ukoll madwar il-mejda tad-diskussjoni, g]andha tippromovi l-proèss attiv tal-komunikazzjoni u l-interazzjoni bejn il-kulturi biex jistag]nakul]add.

• I\-\g]a\ag] iridu jakkwistaw awto-identit� u maturit� u g]alhekk g]andhomjing]ataw il-libert� ta' spazji awtonomi u kuntatti tajba ma' l-adulti li jafdaw.

• Il-kultura Mediterranja prevalenti tal-familja nukleari g]adha toffri ]afnaprotezzjoni li\-\g]a\ag] Maltin.

• L-attitudnijiet kemxejn mg]aw[a ta\-\g]a\ag] f’Malta juru nuqqas kospikwuta’ impenji u valuri kritiì.

• Is-so`jalizzazzjoni u l-partiìpazzjoni li m'humiex nieqsa minn fost i\-\g]a\ag]Maltin, g]andhom ikunu inkura[[uti g]ax jipprovdu a`èss g]ar-responsabilit�, status so`jali u opportunit� biex l-i\vilupp personali jkunikkontrollat.

• I\-\g]a\ag] g]andhom ikunu mismug]a u meqjusa f'kull aspett jewpossibilita' ta' l-i\vilupp so`jali.

• I\-\g]a\ag] g]andhom ikunu mg]allma biex ikunu kreattivi ]alli ji\viluppawfondi u ri\orsi [odda.

• L-Istat g]andu ja`ètta li \-\g]a\ag] jistg]u jintla]qu mhux bilfors bl-edukazzjoni imma permezz ta' attivitajiet kreattivi li jinvolvu l-aspettekonomiku.

It-Tmintax-il Taqsima: Id-Dijaspora

• I`-òkon ta' Malta u l-popolazzjoni relattivament kbira tag]ha sfurzaw bostaMaltin biex isiefru u jsibu l-g]ajxien tag]hom x'imkien ie]or.

• L-g]eruq Maltin jestendu 'l bog]od u fil-wisg]a f'bosta pajji\i u l-lingwa Maltijahija mitkellma, ukoll f'xi g]amla djalettali tag]ha, minn bosta gruppi etniì ta'dixxendenza Maltija.

• G]andhom jin\ammu rabtiet qawwijin mal-gruppi etniì ta' Maltin permezz ta'l-ambaxxati u l-konsli, permezz ta' sussidju finanzjarju u inkura[[iment ta'turi\mu kulturali fost il-[enerazzjonijiet sussegwenti ta' emigranti Maltin.

• Il-Kummissjoni tal-Maltin Imsifrin (1989) u l-Li[i li [iet wara ]olqu rabtaeffettiva bejn l-emigranti Maltin u l-Gvern Malti u l-emigranti Maltin ing]atawi`-ìttadinanza doppja.

__________________________________________________________________________ 153


• Fl-a]]ar tad-disg]inijiet id-dritt g]a`-ìttadinanza doppja [ie esti\ g]al ulied l-emigranti Maltin.

• Irid ikun hemm politika multi-kulturali biex jibdew mi\uri edukattivi kontra d-diskriminazzjoni razzjali li fl-img]oddi kienet ftit imma li issa qed ti\died.

• G]andu jkun hemm politika biex nattiraw it-turi\mu reli[ju\ lejn Malta, ni[bdul-Insara biex i\uru postijiet ta' attrazzjoni sagra f'Malta.

• Il-Programm ta' Roots li twaqqaf mill-Ministeru tat-Turi\mu b'kollaborazzjonimal-Ministeru ta' l-Edukazzjoni jrid jissa]]a] biex jil]aq aktar gruppi etniì ta'dixxendenza Maltija.

• Il-lingwa Maltija trid tissa]]a], l-istudju tag]ha jrid ikun aktar ippopolarizzat uddemokratizzat, u l-gruppi etniì Maltin irid ikollhom g]ajnuna biex jitg]allmu l-Malti.

• It-tixrid ta’ l-edukazzjoni tal-kultura ta’ missirijiethom fost it-tieni [enerazzjoni uta’ warajha ta’ emigranti Maltin g]andha sservihom ta’ g]ajnuna biexjistabbilixxu ru]hom fil-komunit�.

• Il-[rajja ta' l-emigrazzjoni Maltija g]andha tkun parti integrali ta' l-istudju ta' l-istorja Maltija.

• G]andu jinfeta] Mu\ew ta' l-Emigrazzjoni biex jikkommemora l-eluf ta' Maltinli ]allew xtutna biex ifittxu g]ajxien barra minn Malta u biex nirrekordjaw l-esperjenzi ta' l-emigranti Maltin barra u ta' l-emigranti barranin f'Maltapermezz ta' l-istorja.

__________________________________________________________________________ 154


SINOPSIS TAL-POLITIKA KULTURALI

L-Objettivi Ewlenin

• Malta t]addan politika kulturali li tag]fas fuq partiìpazzjoni wiesg]a, mhuxfuq konvenzjoni settorjali u vertikali.

• Il-politika kulturali miftu]a ta' Malta tag]ti importanza lill-kulturi l-o]ra kollha.• Malta tippromovi b'mod attiv il-kooperazzjoni kulturali internazzjonali

b'attenzjoni spe`jali fuq il-kulturi Ewro-Mediterranji.• Malta tippreserva l-arti tradizzjonali.• Malta tipprattika politika ta' a`èss ]ieles u inklu\iv g]all-kultura.• Malta g]andu jkollha fidu`ja fid-dritt ta’ a`èss ]ieles g]all-kultura u g]all-

espressjoni kreattiva• F’Malta, il-Gvern ~entrali, waqt li j\omm l-obbligu li jg]in fil-programmi

kulturali, g]andu jirtira g]al qag]da li minnha ma jkollux wisq influwenza ]allil-komunit� ssir il-protagonista u l-promutur a]]ari.

• Se jkun hemm transfer mill-kunètt deterministiku tas-sussidju g]al wie]ed ta'investment, sapport attiv, s]ubija vijabbli u xiri ta' servizzi.

• Malta ssegwi politika kulturali li temmen fid-devoluzzjoni tal-poter, biex il-Kunsilli Lokali, l-organizzazzjonijiet non-governattivi u l-individwi jsiru partiminn programm nazzjonali miftu] li jo]loq u ji\viluppa l-attivit� kulturali.

• Malta tqis il-kultura ]ajja b]ala moviment li jirridirie[i lilu nnifsu minn meddaso`jali dejqa g]al medda wiesg]a, f'èlebrazzjoni ta' kreattivit�, poter,inklu\joni u bidla.

L-Ewwel Taqsima: It-Teorija Kulturali

• Malta tiddemokratizza l-kultura sabiex dak kollu li jwassal g]al xi \vanta[[kulturali jkun innewtralizzat.

• Malta tu\a l-inizjattiva kultural b]ala katalista, bi`à g]odda ta’ setg]a biextkisser i`-ìklu li jwassal g]al xi \vanta[[ kulturali.

• Malta tirsisti g]al s]ubija kulturali Ewro-Mediterranja li tippromovi spazjukulturali Ewro-Mediterranju.

It-Tieni Taqsima: Is-Sinjali Kulturali Maltin

• Il-]arsien tal-wirt antik jibqa' wie]ed mill-g]anijiet ewlenin tal-politika kulturalita' Malta.

• Fejn ikun possibbli, siti tal-wirt isiru sostenibbli tag]hom infushom. G]al dan il-g]an, is-siti tal-wirt ikunu fdati lil sie]ba kulturali u organizzazzjonijiet non-governattivi kemm g]all-mani[ment/manutenzjoni effettiv u kemm b]alapostijiet li g]alihom ikun hemm assigurati l-a`èss u l-partiìpazzjoni.

__________________________________________________________________________ 155


• Ir-reli[jon li kienet ta' importanza kbira biex tonqox l-identit� Maltija, g]andhatkompli titqies b]ala punt ewlieni ta' referenza f'kull studju ta' politika kulturalif'Malta.

• Il-midja titqies fattur importanti fit-tkabbir ta' valuri nazzjonali f'kuntest so`jali liqed jinbidel.

• It-turi\mu, kolonna importanti fl-ekonomija Maltija, jitqies sors qawwi li jassorbibosta ]addiema kulturali.

• Il-promozzjoni tal-kultura f'Malta g]andha tkun ]ielsa minn tendenzi elitisti ug]andha t]ajjar xejriet demokratiì u esti\i.

• Il-kontribuzzjoni kbira li taw l-organizzazzjonijiet non-governattivi g]all-konservazzjoni u l-priservazzjoni tal-wirt kulturali ta’ Malta jkun rikonoxxut, fejnpossibbli, billi dawn f’komunjoni mal-Kunsilli Lokali jsiru sie]ba kulturali fil-mani[ment/manutenzjoni tas-siti tal-wirt.

• Il-Kunsilli Lokali jkunu inkura[[uti u anki m]e[[a sabiex isiru sie]ba kulturali lija]dmu b’kollaborazzjoni ma’ organizzazzjonijiet non-governattivi biexjimmani[[jaw/i\ommu effettivament is-siti tal-wirt fl-in]awi tag]hom.

It-Tielet Taqsima: |minijiet ta’ Bidla

• Politika kulturali g]al Malta tbiddel l-attitudni Maltija ta' standardizzazzjonif’wa]da ta’ valuri kritiì u t]assib attiv.

• L-objettivi kulturali ta' Malta jkunu:

1. l-istudju tal-b\onnijiet ba\iì u l-valuri;2. mani[ment effi`jenti ta' l-industrija kulturali; u3. il-kisba tar-realtajiet so`jo-kulturali, ji[ifieri l-partiìpazzjoni, il-kreattivit� u l-ugwaljanza.

• Il-kwalitajiet g]onja u distintivi ta' l-identit� Maltija se jinxterdu fost il-poplukollu u jkunu tra\messi b]ala definizzjoni ta' l-identit� tal-g\ira f'kuntest Ewro-Mediterranju.

• Il-potenzjal tar-rwol ta' l-arti kreattiva b]ala valur intrinsiku u li xejn ma jista'je]odlu postu f'dak li g]andu x'jaqsam mas-setg]a ta`-ìttadini, inklu\i \-\g]a\ag], se ji[i rrikonoxxut u msa]]a].

• Dawk il-kaw\iet li jwasslu g]al ti`]id kulturali se jkunu nnewtralizzati.• Malta tistenna li l-artisti, l-intellettwali u l-]assieba qawwijin tag]ha jesploraw l-

impuls kreattiv u kollettiv tal-poplu kollu.• Malta se ti\viluppa strate[ija kulturali orizzontali li twassal g]ad-devoluzzjoni

tas-setg]a kreattiva, tinkura[[ixxi s]ubija olistika, ting]aqad ma’ atturiewlenin fl-i\vilupp tal-komunit� u tiffoka fuq awtoritajiet re[jonali u lokali.

• Il-kreattivita' kulturali se tintu\a b]ala katalista u b]ala strument iffortifikat biextkisser i`-ìklu ta' falliment fil-valuri.

• Il-modernizzazzjoni u l-animazzjoni popolari tal-mu\ewijiet u s-siti, kif ukollinizjattivi li jinvolvu s]ubija mas-settur privat, se jkollhom post prominenti fuq l-a[enda tal-kultura nazzjonali.

• Malta se tassigura li l-fondi barranin li jistg]u jinkisbu, b]all-programmi MediaPlus u Culture 2000 ta’ l-UE, jintu\aw fl-a]jar interess tal-wirt kulturali Malti.

__________________________________________________________________________ 156


Ir-Raba' Taqsima: So`jo-Ekonomija Kulturali

• Politika kulturali g]al Malta ta]seb fil-]tie[a li timmodernizza, tkun interattiva,tinfeta] g]all-globalizzazzjoni u l-g]arfien li hemm b\onn ta' standards ta'g]ajxien a]jar.

• Politika kulturali g]al Malta tbiddel l-oma[[ lejn dak li hu stabbilit ma'inkura[[iment biex wie]ed ikollu ]ila jivvinta fl-arti, u fl-istess ]in tag]raf il-profil li qed jixref tal-kunètt [did tal-]addiem kulturali.

• Politika kulturali tag]raf il-b\onn immedjat g]al ta]ri[ professjonali fil-qasamtal-Mani[ment Kulturali.

Il-}ames Taqsima: L-A[enda Nazzjonali

• Jitwaqqaf Kunsill Malti g]all-Kultura u l-Arti b]ala korp awtonomu biexjippromovi u jimplimenta l-politika kulturali fl-ispirtu tad-direzzjoni tal-Gvern.

• Il-Kunsill Malti g]all-Kultura u l-Arti jkollu

a. rwol ta' tfassil ta' politika strate[ika, ub. rwol ta' evalwazzjoni li timmonitorja u tassigura l-kwalit�.

• I`-~entru g]all-Kreattivit� fil-Kavallier ta' San {akbu jag]raf l-interkonnessjoni kru`jali bejn l-arti u l-edukazzjoni u l-b\onnijiet ta' dawk lihuma \vanta[[ati kulturalment billi jikkontribwixxi g]as-sensitivita' u l-[idkulturali tal-poplu kollu u mhux ta’ xi settur/i preferenzjali.

• I`-~entru g]all-Kreattivit� jibni s]ubija [dida li tista’ tkun paradimma g]alsapport korporattiv g]all-kultura u l-arti.

Is-Sitt Taqsima: It-Turi\mu Kuntestwali

• Programm kulturali g]at-turi\mu jistabbilixxi lil Malta b]ala post li ji[bdek bit-titjib li fih, b'aktar kreattivit� u bl-i\vilupp ta' l-identit� fir-Re[jun tal-Mediterran.

• L-istudenti Maltin ji[u mg]allma dwar il-wirt kulturali ta' Malta u l-b\onn biexnippromovuh u nipprote[uh b]ala valur intrinsiku u turistiku.

• Jinbena programm ta' avvenimenti kulturali/turistiì li jkunu inventivi, biexjimmotiva lill-arti[jani, l-g]annejja, il-mu\iìsti, i\-\effiena u nies o]ra kru`jalig]all-industrija tas-servizzi, u jistimula u jkabbar l-industrija tat-turi\mu.

• Tinbena politika aggressiva g]all-preservazzjoni ta' postijiet ta' wirt f'Malta,inklu\i skemi li jinvolvu lit-tfal u li\-\g]a\ag].

• Titwaqqaf A[enzija ta’ }idma mag]rufa b]ala Wirt Malta li tidda]]al fistruttura legali biex, fost o]rajn, tikkonserva, tirrestawra, tamministra utimmani[[ja s-siti tal-wirt kulturali.

• Bini storiku ewlieni li b]alissa qed jintu\a b]ala uffiìni tal-Gvern jitbattal ujkun offrut g]all-attrazzjoni turistika.

• Il-potenzjal ta’ Malta g]at-turi\mu devozzjonali/reli[ju\ ikun \viluppat.

__________________________________________________________________________ 157


Is-Seba' Taqsima: Ir-Ritwal Pubbliku

• Ir-ritwali pubbliì jie]du dimensjoni o]ra billi jing]araf l-u\u ekonomikutag]hom u permezz ta' l-attrazzjoni tag]hom g]all-vi\itaturi lokali u barranin.

• I`-èlebrazzjonijiet folkloristiì ikollhom il-kreattivit� u l-perspettiva u ji[uggwidati biex jutilizzaw e\empji ovvji tal-kultura etnika Maltija.

• Il-Karnival jer[a' jitqajjem bil-karattru li kellu qabel, jinxtered ma' l-ir]ula bil-g]ajnuna tal-Kunsilli Lokali u jittella' b]ala attrazzjoni kulturali g]an-nies tal-lokal u t-turisti, filwaqt li j\omm l-ispontanjet� me]tie[a g]al èlebrazzjonib]al din li trid tkun awtentika b'mod popolari.

• Ikun hemm inkura[[iment biex jintroduù l-element satiriku fil-Karnival, biexjer[g]u jin]atfu l-kwalitajiet essenzjali ta' l-avveniment u titnaqqas it-tensjonifil-polarizzazzjoni politika ta' Malta.

• Jinbena Villa[[ tal-Karnival li fih ji]bor lil dawk li ja]dmu l-karrijiet, mu\ew tal-Karnival, ]anut tas-suveniers u kafetterija.

• Jitqajmu l-festi tradizzjonali biex jikkonsolidaw l-g]eruq Maltin, isa]]u l-IlsienMalti u jg]aqqdu lin-nies permezz ta' l-identit� u s-sens li huma jag]mlusehem minn komunit�.

• Tit]e[[e[ [ibda lejn is-snajja' awtentiì Maltin, l-aktar permezz tal-KunsillMalti tas-Snajja' li jipprova jqajjem apprezzament regolari, promozzjoni ukontroll tas-snajja' Maltin.

• Ji\diedu l-istudji professjonali fl-espressjoni u d-diffu\joni ta' l-etnografijaMaltija.

• Ti[i inkura[[uta r-rièrka u jinkiseb parir professjonali f'dak li g]andu x'jaqsamma' wirt u attivita' indi[ena f'Malta.

• Jing]arfu u jkunu promossi rabtiet bejn l-g]eruq etnografiì nattivi fil-kuntestMediterranju.

• Jitwaqqaf Istitut tal-Folklor Malti biex:

(a) iservi ta' ispirazzjoni u katalista g]at-tmexxija fir-rièrka etnografika serja fl-ibliet u l-ir]ularispettivi;

(b) jaqbad pro[ett mifrux man-nazzjon dwar {abra ta' Tifkiriet }ajja biex jirrekordja t-tifkiriet tax-xju] tag]na;

(`) jag]raf l-istint naturali tan-nies fi`-èlebrazzjonijiet tat-triq;(d) jag]ti ]ajja [dida li`-èlebrazzjonijiet tat-triq;(e) jassigura li l-Karnival i\omm l-elementi "provokattivi" u "sovversivi" tieg]u billi jinkura[[ixxi

g]amliet satiriì.

• L-interessi ta’ l-arti[jani li jidhru ta]t l-arti, is-snajja’, il-kummer` u l-industrijameqjusin b]ala snajja’ Maltin ikunu ssalvagwardjati u promossi l-aktar meta l-Kunsill Malti tas-Snajja’ jibda jiffunzjona.

It-Tmien Taqsima: L-Istruttura tal-Wirt

• Il-pajsa[[ Malti jkun im]ares u kkonservat.

__________________________________________________________________________ 158


• I`-~entru Malti tar-Restawr isir l-a[enzija nazzjonali ta' Malta g]all-konservazzjoni u t-ta]ri[ professjonali tar-restawraturi.

• Il-Mu\ewijiet, minn sempliì attrazzjoni turistika, isiru facilitators edukattiviewlenin fejn il-vi\itaturi jkejlu ru]hom mal-[id vast tal-g]erf u l-kulturi.

• Il-wirt ta' Malta jitqies b]ala prodott li jrid investiment xieraq, inklu\i programmita' g]arfien edukattiv u involviment pubbliku.

• Tkun introdotta struttura le[islattiva [dida li tinvolvi g]add ta' istituzzjonijiet[odda u politika fiskali innovattiva biex tla]]aq mal-problemi kontemporanjifis-settur tal-wirt Malti.

• Tinstab s]ubija mas-settur privat biex jiffinanzja parzjalment pro[etti g]at-tempji. Il-Gvern jibqa' j\omm is-sovrantendenza fuq is-siti kollha tal-wirt,filwaqt li s-settur privat bl-involviment ta' organizzazzjonijiet non-governattivi ul-Kunsilli Lokali, jie]u ]sieb it-tempji u siti o]ra. Kumitat ta' Garanzija g]andujinstiga azzjoni u jimmonitorja l-progress.

Id-Disa' Taqsima: Lingwa g]al Poplu

• Ikunu mmonitorjati l-idjosinkrasiji fl-u\u ta' l-Ilsien Malti fix-xandir permezz ta'ta]ri[ xieraq fit-ta]dit u l-kitba bil-Malti fost in-nies tal-midja u x-xandir.

• Isir kull sforz biex il-Malti jsir wie]ed mil-lingwi uffi`jali ta' l-UE f'ka\ li Maltassir membru s]i].

• Jitwaqqaf korp professjonali wie]ed li jkollu status legali biex jippromovi ujiddefendi l-Ilsien Malti f'fora lokali u internazzjonali. Il-missjoni tieg]u tkun li:

a. josserva u jevalwa l-istat ta' l-ilsien;b. ji\viluppa Politika tal-Lingwa g]al Malta; u`. jwettaq u jimmonitorja l-Politika tal-Lingwa.

L-G]axar Taqsima: Il-Ka\ g]al-Letteratura

• Il-Letteratura Maltija jkollha parti essenzjali fil-kunètt kurrenti ta’ l-identita’ u l-identifikazzjoni tad-diversit�.

• Il-kittieba Maltin ji[u m]ajra jippartiìpaw f’dibattiti pubbliÌ biex il-LetteraturaMaltija titpo[[a fix-xena dominanti.

• Il-letteratura tat-tfal tkun rikonoxxuta fuq il-livell nazzjonali u jkun hemmfaìlitajiet li janimaw il-kontenut letterarju b’mod dinamiku li jikkorrispondi ma’l-espo\izzjoni sofistikata tat-tfal g]as-suq.

• Il-letteratura Maltija jkollha promozzjoni billi titwaqqaf a[enzija li tippubblika l-informazzjoni u l-bijografiji bil-Malti u bl-Ingli\ u li ta`èrta s-suq tal-prodottletterarju lokali.

• Jitjieb is-sosteniment ekonomiku tal-kittieba billi jin]olqu konèssjonijiettran\izzjonali, b]al ng]idu a]na g]otja ta' flus g]all-ivvja[[ar u x-xog]ol,sabbatikals g]all-awturi li ja]dmu u finanzjar g]ar-rièrka letterarja;

• Titwaqqaf Asso`jazzjoni ta' Tradutturi biex tinkura[[ixxi traduzzjonijiet g]all-Malti u mill-Malti, u b'hekk tipprovdi g]al attivit� kross-letterarja.

__________________________________________________________________________ 159


• Il-Kunsill Malti tal-Ktieb jg]aqqad id-diversi interessi fil-Lingwa Maltija,jinkura[[ixxi l-pubblikazzjoni ta' kotba bil-Malti, l-aktar billi jg]in lil awturi[odda biex jistampaw xog]olhom, u jikkoordina mal-Kunsilli Lokali biexjapplikaw it-teknolo[ija moderna ta' l-informazzjoni ]alli jippopolarizzaw il-ktiebMalti u jorganizzaw lectures ta' tifkiriet u avveniment ta' premjijiet letterarji.

Il-}dax-il Taqsima: {abriet Nazzjonali

• Ikun hemm Kors ta' Diploma fl-Arkivji fl-Universit� ta' Malta.• Il-Kors ta' Diploma g]al-Librar fl-Universit� jkun esti\ g]al kors li jwassal g]al

kwalifika og]la fis-su[[ett.• Kwalifika akkademika fix-xog]ol ta' Librar u Arkivji, skond il-ka\, tkun

obbligatorja g]all-impjegati tad-Dipartiment tal-Libreriji u l-Arkivji.• Il-Librerija Nazzjonali ta’ Malta (LNM) issir “librerija ming]ajr ]itan” billi:

1. tipprovdi rabtiet konnettivi ma’ katalgi o]ra madwar id-dinja;2. toffri servizzi wiesg]a tal-librerija u ta’ l-arkivji, toffri web sites u tag]ti a`èss g]all-katalgu u

r-riserva ta’ servizzi permezz ta’ l-internet.

• Ikun hemm ristrutturament tad-Dipartiment tal-Libreriji u l-Arkivji biex isirA[enzija ta' }idma b'entit� statutorja indipendenti bil-Librerija Nazzjonali u l-Arkivji Nazzjonali ta’ Malta (ANM) jkollhom mani[ment separat imma jaqsmul-istess servizzi u faìlitajiet.

• Isiru bosta riformi o]ra fil-Librerija Nazzjonali u l-Arkivji Nazzjonali la titwaqqafdin l-A [enzija ta' }idma.

• Jinfeta] Servizz g]all-Ferg]at tal-Librerija f’kull Kunsill Lokali li g]adm’g]andux librerija.

• Il-Librerija Pubblika ~entrali (LP~) timmira g]a\-\g]a\ag] ta’ bejn is-16 u l-35u t]ajjarhom jinqdew aktar bis-servizzi tag]ha permezz ta’ provvediment ta’prodotti u servizzi li jappellaw g]alihom.

• L-ANM jqeg]du ru]hom f’qag]da li jag]mlu s]ab ma entitajiet kummer`jaliinteressati fir-riproduzzjoni ta’ materjal rari g]all-konsum lokali u turistiku.

• Fil-Librerija ~entrali jsiru r-riformi li ma jistg]ux isiru ta]t is-sistema pre\enti, latitwaqqaf l-A[enzija ta' }idma.

• Jinsab is-sit g]all-bini l-[did ta' Librerija u l-Arkivji u jkun ippjanat biex ikunhemm servizzi u mani[ment komuni u l-pubbliku jkun moqdi a]jar.

• Il-Biblijoteka ssir Mu\ew tal-Libreriji u l-Arkivji kif jixraq lil \mienha u l-arkitettura tag]ha.

It-Tnax-il Taqsima: It-Teatru f'Malta

• It-Teatru Manoel jing]ata status legali s]i].• It-teatru f'Malta jibqa' r-ri-invenzjoni tat-teatru b]ala forza awtentika biex

jintrabat mas-so`jet� u r-realtajiet kontemporanji tag]ha.

__________________________________________________________________________ 160


• It-Teatru Manoel jinga[[a drammaturgi [odda, jinstiga idjoma [dida u xejriet[odda, anki tekniì, filwaqt li jwettaq programm wiesa' biex ixerred l-avveniment teatrali fost il-poplu.

• Istituzzjonijiet b]at-Teatru Manoel u `-~entru ta' Kreattivit� f'San {akbujistabbilixxu kollaborazzjoni mill-viìn ma' l-Iskola tad-Drama, il-Programm ta' l-Istudji Teatrali fl-Universit�, il-Junior College, u d-Drama Unit, u fl-istess ]inisawru rabtiet ma' èntri drammatiì barra minn Malta.

• It-teatri fl-Istitut Kattoliku fil-Furjana, l-Aurora u l-Astra fir-Rabat G]awdexikunu inlu\i f'politika ta' teatru nazzjonali f'Malta.

• It-Teatru-fl-Edukazzjoni jkun èntrali fil-]ajja tat-tfal u \-\g]a\ag] biexjinterrogaw is-so`jet� b'mod regolari u pro-attiv.

• It-Teatru f'Malta jassigura li l-produzzjonijiet ewlenin jirriflettu esperjenzi vitali uawtentiì biex jitkabbru kemm jista' jkun it-talenti ta' kittieba, artisti u tekniì.

• It-teatru alternattiv ikun inkura[[ut fi strate[ija li tinvolvi programmi wiesg]ag]al dawk li huma nieqsa kulturalment u g]as-setturi tal-komunit� li jriduattenzjoni spe`jali.

• L-esperjenza tat-teatru tkun offruta kreattivament lil dawk b'di\abilit� utinkludi programmi ta' terapija bid-drama.

• It-teatru jitpo[[a dejjem fuq l-a[enda tal-pajji\ permezz ta' u\u a]jar tal-mezzitax-xandir biex jin]oloq forum dwar realtajiet attwali.

• It-teatru jsawwar rabtiet mal-komunit� tan-negozju biex jibni s]ubija [dida litag]mlu sostenibbli.

• It-teatru Malti jkun esportat biex ikun hemm rappr\entanza f'festivals,avvenimenti u fora barranin.

• I`-~entru tal-Konferenzi f'Dar il-Mediterran jibqa' jiffunzjona b]ala èntrug]all-konferenzi u g]at-turisti imma jkollu mezzi biex jo]or[uh mill-impassfinanzjarju u kulturali li jinsab fih b]alissa.

• Il-Kunsilli Lokali jkunu m]e[[a biex jippre\entaw avvenimenti teatrali lijippromovu t-talenti u jirriflettu s-so`jeta' u biex jikkollaboraw ma’ strutturinazzjonali, b]at-Teatru Manoel u `-~entru g]all-Kreattivit�.

It-Tlettax-il Taqsima: Intermezzi Mu\ikali

• Il-Gvern se jinvesti f’attivitajiet mu\ikali li jkunu partiìpatorja g]a`-ìttadinikollha.

• Tin]oloq mu\ika ta' livelli og]la mill-pre\ent permezz tal-Mu\ika-fl-Edukazzjoni li ssir aktar èntrali fil-]ajja tat-tfal u \-\g]a\ag] u b'hekktintegrahom aktar fid-dinja tal-mu\ika.

• L-edukazzjoni tal-mu\ika f’Malta titjieb biex tkejjel l-esperimentazzjonikreattiva, il-flessibilit� u l-i\vilupp, bis-sa]]a tal-Kunsilli Lokali.

• Il-prattika li [[ag]al lill-istudenti jattendu lezzjonijiet tal-mu\ika g]al skopijietta' akkreditazzjoni u b]ala simbolu so`jali titnaqqas bil-qawwa.

• L-Orkestra Nazzjonali tkun kostitwita b]ala korp professjonali u b'post xieraqbiex tipprattika u tag]ti l-kunèrti fih.

__________________________________________________________________________ 161


• Il-Gvern se jirsisti biex jattira s]ubija privata ma' l-Orkestra Nazzjonali biex il-membri tag]ha jibqg]u ddedikati l-]in kollu lejha u ma jkunux imxekkla minnarran[amenti privati.

• Il-Gvern jippromovi l-Festival Malti tal-Kanzunetti, il-Festival ta’ l-G]ana, il-Festival tal-{azz u avvenimenti simili biex ji\viluppa u jkabbar il-firxa kollha ta’l-interess etniku u mu\ikali fil-G\ejjer Maltin.

• Il-mu\ika u \-\fin jing]aqdu f’impenn g]all-komunit�.

L-Erbatax-il Taqsima: L-Arti Plastika

• Min]abba li l-arti vi\wali f'Malta qed issofri minn nuqqas ta' flessibilit�, sejitwaqqaf pro[ett ta' rièrka biex isib strate[ija dinamika g]all-arti vi\ivaf'Malta.

• Ji[u rrièrkati sistemi li jissapportjaw l-arti vi\iva [dida u sostenibbli biex i]ajru\vilupp effettiv.

• Il-Kunsill Malti propost g]all-Kultura u l-Arti jinstiga attivitajiet rigoru\i li jorbtulill-artisti, b]ala individwi u b]ala grupp, ma' profil speìfiku biex ikun hemmambjent proattiv usa'.

• L-awto-espressjoni kreattiva fost it-tfal ti[i inkura[[uta billi jin]oloq gost fit-tag]lim u fl-istrate[iji tat-tag]lim u billi ti[i stabbilita l-edukazzjoni g]all-artiespressiva g]at-tfal, skond il-provvedimenti tal-Kurrikulu Minimu Nazzjonali.

• L-Iskola ta' l-Arti ssir aktar dinamika b]ala istituzzjoni kreattiva li t]ares fil-wisg]a.

• L-artisti jkunu involuti f'xog]ol tal-komunita' biex iwittu t-triq g]ad-diversit� ta'l-attivit� kreattiva li tistabbilixxi r-relevanza u l-a`èssibilit� so`jali tag]hom.

• Fil-Mu\ew ta' l-Arti ti[i introdotta animazzjoni interattiva moderna li tinvolvi t-tfal u \-\g]a\ag] biex l-arti tibda ta]seb effettivament fil-vi\itaturi \-\g]ar.

• Jitwaqqaf Villa[[ ta' l-Arti fil-bera] fejn artisti lokali jit]alltu ma' artisti barraninli jkollhom akkomodazzjoni temporanja fil-villa[[, u fejn l-istudenti u l-artistijesploraw talenti kreattivi [odda u j]e[[u l-partiìpazzjoni pubblika direttaf'ambjent [did.

• Se tkun politika stabbilita g]all-Mu\ew ta’ l-Arti li jinkludi nies b’di\abilit� fl-attivitajiet tieg]u.

• Il-Mu\ew ta’ l-Arti jorganizza programmi wiesg]a bi s]ab mal-Kunsill Lokali ujinkludi wirjiet \g]ar ta’ kwalit� g]olja li jduru minn post g]al ie]or u lijkollhom lectures pubbliì, diskussjonijiet u skemi ta’ animazzjoni.

• Il-mu\ewijiet in [enerali jippruvaw jag]mlu l-]idma tag]hom li tkun sostenibbliminnha nfusha permezz ta’ inizjattivi li jindirizzaw direttament is-suq.

Il-}mistax-il Taqsima: Il-Wirt Espressiv

• Se ti[i ddraftjata Politika g]as-Snajja’ Lokali biex ma jkunx hemmfragmentazzjoni u nuqqas ta’ fokus xieraq.

__________________________________________________________________________ 162


• Malta tibda tie]u parti attiva f'konvenzjonijiet internazzjonali li jiddiskutu mi\urig]all-]arsien u l-i\vilupp tal-]ajja fi\ika folk, drawwiet so`jali folk,rappre\entazzjonijiet folk u arti orali/letterarja/ verbali.

• In-nies tas-snajja' jkunu ffinanzjati fuq ba\i ta' short term sakemm iqumu fuqsaqajhom ekonomikament u jkunu jistg]u isostnu lilhom infushom, biex majkollhomx g]alfejn jaqilbu g]all-importazzjoni u d-distribuzzjoni ta' l-imitazzjonijiet tas-snajja'.

• Il-Villa[[ tas-Snajja' f'Ta' Qali jissebba] u jkollu servizzi personali biex isir il-Mu\ew Folkloristiku ta' Malta.

• L-iskejjel jinkura[[ixxu l-kreattivita' fid-disinn u l-manifattura tas-snajja' biexiqajmu s-snajja' l-antiki u jinkura[[ixxu l-[enerazzjonijiet li [ejjin ]alli jaqbdu s-snajja' almenu b]ala ]idma part-time.

• Il-Kunsill Malti tas-Snajja’ jfittex li jqajjem is-snajja’ lokali u jinkura[[ixxi lin-nies tas-snajja’ biex ma jaqbdux jimpurtaw l-imitazzjonijiet u jqassmuhom.

• Il-politika fit-tul ma tieqafx mal-priservazzjoni (tas-snajja’) imma tg]addi g]all-kreattivit�, invenzjoni, marketing u pre\entazzjoni sabi]a, b’èrtifikazzjoni ta’awtentiìt� ta’ prodotti ma]ru[a mill-Kunsill tas-Snajja’.

Is-Sittax-il Taqsima: Ix-Xandir Pubbliku

• Id-divertiment partiìpatorju jissa]]a], anki fix-xandir pubbliku.• Il-kwalit� u d-diversit� fil-produzzjonijiet lokali tittie]ed bis-serjet�.• Jitwaqqaf Istitut Nazzjonali g]al Awdjo Vi\joni biex ikun il-ma]\en nazzjonali

g]all-produzzjonijiet tar-radju u t-televixin lokali.• Tissawwar politika tal-lingwa biex tassigura li l-aspett lingwistiku jkun

irrispettat, imseddaq, \viluppat u professjonalment immonitorjat.• Il-politika tax-xandir ting]ata direzzjoni o]ra biex tivvinta pro[etti ta’ kwalit� li

jassiguraw attivitajiet siewja ta’ kultura awtentika, u dan g]ax il-mudelli tax-xandir ming]ajr ti[did iwasslu g]al kodiì [enerali ta’ letar[ija u ri\ultatipassivi.

• Gwida u pariri tekniì xierqa jing]ataw lix-xandara tar-radju biex jevitawmaterjal li jkollu konsegwenzi u kwalita’ dubju\i.

• Ix-xandir pubbliku jikkonsidra l-missjoni tieg]u biex jipprovdi lill-udjenza tieg]ubl-a]jar tag]rif, edukazzjoni u divertiment, jesplora, jippromovi u jipprovdispazju g]at-talenti u jippromovi l-identit� nazzjonali, il-valuri so`jali u l-kultura.

• Il-PBS jer[a’ jkun kostitwit f’elementi [odda ta’ negozju biex ji[[eddedradikament u jkollu staff ie]or ta]t mani[ment modern.

• Jitwaqqaf Kunsill Konsultattiv tax-Xandir biex jimmonitorja x-xandir pubblikufejn tid]ol il-kreattivit�, id-diversit�, il-kwalit�, l-indipendenza, l-imparzjalit�u l-interess pubbliku.

Is-Sbatax-il Taqsima: |g]a\ag] g]all-Kultura

__________________________________________________________________________ 163


• Biex ikun hemm edukazzjoni interkulturali ti[i adottata fid-dixxiplini kollha fil-kurrikula ta' l-iskejjel id-dimensjoni Ewropea li tippromovi proèss attiv ta'komunikazzjoni u interazzjoni bejn il-kulturi biex kul]add jistag]na minnxulxin.

• Isir kull sforz biex nidderie[u l-]e[[a kbira u l-ener[iji ta\-\g]a\ag] lejninterazzjoni so`jali po\ittiva.

• I\-\g]a\ag] ikunu inkura[[uti biex jippartiìpaw fin-negozjati li jaffettwaw l-interessi ekonomiì, so`jali u personali futuri tag]hom.

• I\-\g]a\ag] jing]ataw il-libert� ta' l-ispazji awtonomi u tal-kuntatti tajba ma' l-adulti li jafdaw biex jakkwistaw l-awto-identit� u l-maturit�.

• I\-\g]a\ag] ikunu inkura[[uti jippartiìpaw b]ala mezz g]all-provvediment ta’azzjoni demokratika, koe\joni so`jali u b]ala mezz biex isa]]u ujikkonsolidaw l-istima tag]hom infushom.

• Il-Gvern ja`èrta li dak li jaqa’ ‘l barra mill-arti konvenzjonali u mill-programmikonvenzjonali ta’ g]ajnuna jibbenefika mir-ri\orsi finanzjarji.

• Jintg]amlu sforzi serji biex jinstabu mi\uri ta’ politika xierqa g]as-suq marbutama’ l-industriji kulturali u wkoll biex jinstabu sie]ba [odda lesti li jemmnu fl-ener[iji kreattivi ta\-\g]a\ag].

• Is-so`jalizzazzjoni u l-partiìpazzjoni li m'humiex nieqsa minn fost i\-\g]a\ag]Maltin, ikunu inkura[[uti g]ax jipprovdu r-responsabilit�, status so`jali uopportunit� biex l-i\vilupp personali jkun ikkontrollat.

• I\-\g]a\ag] ji[u mismug]a u meqjusa f'kull aspett jew possibilit� ta' l-i\viluppso`jali.

• I\-\g]a\ag] ji[u mg]allma biex ikunu kreattivi ]alli ji\viluppaw fondi u ri\orsi[odda.

• I\-\g]a\ag] jintla]qu mhux biss bl-edukazzjoni imma permezz ta' attivitajietkreattivi u inizjattivi.

It-Tmintax-il Taqsima: Id-Dijaspora

• Jin\ammu rabtiet qawwijin mal-gruppi etniì ta' Maltin permezz ta' l-ambaxxatiu l-konsli, permezz ta' sussidju finanzjarju u inkura[[iment lid-dixxendentiMaltin biex jivvja[[aw lejn Malta ]alli jfittxu kultura nattiva u permezz ta’faìlit� biex l-emigranti j\ommu l-jedd tat-twelid u l-identit�.

• B'kollaborazzjoni mal-Kummissjoni ta' l-Emigranti, jinfeta] Mu\ew ta' l-Emigranti li jkollu dokumenti, stampi, kontijiet, vi\i qodma, passaporti u]wejje[ ta' Maltin li siefru biex isibu l-g]ajxien tag]hom barra.

• Ukoll b’kollaborazzjoni mal-Kummissjoni ta’ l-Emigranti u ma’ gruppi ta’emigranti Maltin jew id-dixxendenti tag]hom, jin\ammu mill-Gvern Maltiprogrammi ta’ sapport attiv g]all-identifikazzjoni u l-manutenzjoni tal-g]eruqetniì Maltin u g]all-promozzjoni tat-turi\mu kulturali Malti.

• Ikun hemm politika multi-kulturali biex jinbdew mi\uri edukattivi kontra d-diskriminazzjoni razjali li fl-img]oddi kienet injorata imma li ma tistax tintnesafil-futur.

• Ikun hemm politika biex nattiraw it-turi\mu reli[ju\ lejn Malta.

__________________________________________________________________________ 164


• Il-Programm ta' Roots li twaqqaf mill-Fondazzjoni ta' l-Istudji Internazzjonali,mill-Ministeru tat-Turi\mu u l-Ministeru ta' l-Edukazzjoni jissa]]a] biex jil]aqaktar gruppi etniì ta' dixxendenza Maltija.

• Il-gruppi etniì Maltin ikollhom g]ajnuna biex jitg]allmu l-Malti.• Il-[rajja ta' l-emigrazzjoni Maltija ssir parti integrali mill-istudju ta' l-istorja

Maltija.• Titwaqqaf Federazzjoni Internazzjonali ta’ Komunitajiet u Asso`jazzjonijiet

Maltin minn pajji\i fejn hemm residenti ta’ ori[ini Maltija.

Documents

SOMMARJU E|EKUTTIV U SINOPSIS TAL-POLITIKA KULTURALI · • Il-forom kollha tar-ritwali pubbli`i f'Malta juru parti`ipazzjoni pubblika massiva. • Il-festi Maltin huma okka\jonijiet