STRATEJİ KAVRAMI VE YÖNETİMDE STRATEJİNİN ROLÜ · 2017-01-13 · Strateji Kavramı ve Yönetimde Stratejinin Rolü Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5 Örgütler

İÇİN

DEK

İLER

• Kavram Olarak Strateji

• Stratejik Planlama

• Stratejik Yönetim Yaklaşımı

• Stratejinin Benzer Kavramlarla İlişkisi

HED

EFLE

R •Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

•Strateji kavramını tanımlayabilecek

•Stratejik planlamanın aşamalarını gösterebilecek

•Stratejik yönetim yaklaşımını kavrayabilecek

•Stratejinin benzer kavramlarla ilişkisini kurabileceksiniz.

ÜNİTE

1

STRATEJİ KAVRAMI VE YÖNETİMDE

STRATEJİNİN ROLÜ

HALKLA İLİŞKİLERDE

STRATEJİ VE

PLANLAMA

Doç. Dr. Sema YILDIRIM BECERİKLİ

Strateji Kavramı ve Yönetimde Stratejinin Rolü

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

Strateji kavramına

ilişkin farklı alanlardan

çok sayıda tanım

geliştirilmiştir.

Strateji, yönetme ve

sevk etmeden farklı

olarak içinde

dinamizmi, rekabeti,

gelecek odaklı olmayı,

sezgiyi ve başarıyı

barındıran bir

kavramdır.

GİRİŞ

Stratejik düşünme biçimi ve stratejik yönetim anlayışı günümüzde tüm

örgütlerin önemini fark ettiği kavramlardır. Halkla ilişkilerde strateji ve

planlamanın çerçevesini çizebilmek için de öncelikle strateji kavramını

anahatlarıyla tanımlamak ve stratejinin yönetimdeki rolünü görebilmek

gerekmektedir. Bu ünitede stratejinin kavramsal çerçevesi çizilmeye çalışılarak

stratejik planlamanın aşamaları ortaya konulmaktadır. Böylelikle stratejik yönetim

anlayışı özetlenmekte ve stratejinin diğer kavramlarla ilişkisi kurulmaktadır.

KAVRAM OLARAK STRATEJİ

Strateji sözcük kökeni açısından iki temele dayanmaktadır. Bunlardan biri;

Latince yol, çizgi veya yatak anlamına gelen “stratum” kavramıyla; ikincisi ise, eski

Yunanlı General Strategos’un adıyla ilgilidir. Strateji sözcüğü zaman zaman, bu

generalin sanatını ve bilgisini belirtmek amacıyla kullanılmıştır. Türkçe’de ise

strateji; sürme, gönderme, götürme ve gütme anlamında kullanılmaktadır (Eren,

1997:1).

Bu kavramın yönetim alanında kullanılmaya başlanması yönetim biliminin

doğuşundan çok sonralara rastlamaktadır. Mintzberg stratejiyi şöyle

tanımlamaktadır: “Strateji şirket misyonunu ileriye götüren, dışsal ve içsel güçler

ışığında örgüt için amaçlar belirleyen, örgütün amaçlarına ulaşmasında özel

politikalar saptayan ve örgütün temel hedefleri ve amaçlarının başarılabilmesi için

bunları en uygun şekilde uygulamaya sokma sürecidir.” Mintzberg’e göre ise

strateji; örgüt ve çevre arasındaki arabuluculukta zorlayıcı bir güçtür, çevreyle ilgili

örgütsel kararların akışında tutarlı bir karakteri vardır. Argyris ise strateji

konusunda şunları söyler: “Strateji formülasyonu ve uygulaması örgütsel çevredeki

fırsat ve tehditleri tanımlamayı, örgütün zayıf ve güçlü yönlerini değerlendirmeyi,

yapıları kurmayı, rolleri tanımlamayı, uygun insanları çalıştırmayı kapsar” (aktaran

Kerin, Mahajan ve Varadarajan, 1990:4).

Mucuk’a göre ise (1994:33) strateji; sürekli değişen dış çevrenin fırsatları ve

tehlikeleri çerçevesinde amaca nasıl ulaşılacağına ilişkin düzen ve tasarı ile ilgili

düşünsel bir eylemdir. Wit ve Meyer’ da stratejiyi (aktaran White, 2004:5); örgütsel

amacın/amaçların başarıya ulaştırılması için gerçekleştirilen eylemler dizini olarak

tanımlamaktadır.

Tüm bu tanımları bir araya getirerek ortak bir tanıma ulaşacak olursak

strateji; bir kişi ve kuruluşun bir vizyona sahip olması ve buna ulaşmak için bütün

kaynak ve enerjisini yoğunlaşmış bir irade ile harekete geçirmesidir. Kuruluşların

kendi iç yapısını ve çevresini sürekli analiz ederek iç ve dış fırsatlar ve tehditler ışığı

altında, örgüt misyonunu belirleyerek, örgüt amaçlarına ulaşmada politikalar



Strateji, bütün

örgütlerin geleceğe

odaklı bir biçimde

amaçlarını

gerçekleştirmesini

sağlayacak bir süreci

harekete geçirir.

Stratejik planlama

1950’lerden sonra

toplumsal, siyasal,

ekonomik ve teknolojik

değişimlerin sonucunda

önem kazanmaya

başlamıştır.

saptama, bu politikaların uygulanmasında uygun insanlar çalıştırma ve kaynakları

daha verimli değerlendirerek örgütü daha ileriye götürme sürecidir (Erdem,

2006:7).

Strateji geleceğe yöneliktir. En önemlisi, strateji değişimi içinde

barındırmaktadır. Değişimi yaratıp ona hükmetmek, geleceği şekillendirmek ve

geleceği yönetmek, fırsat ve tehditleri önceden saptayabilmek, stratejinin temel

dayanaklarıdır (Erdem, 2006:7).

Stratejik vizyon ve stratejik karar, kişi ve kuruluşun sonraki bütün karar ve

davranışlarını etkileyecek bir başlangıç noktasıdır. Stratejiler, kuruluşların

hedeflerine ulaşmalarını sağlayan hareket tarzlarıdır.

Stratejinin çok geniş bir alanda etkili olduğunu düşünürsek, gerek bir

işletmenin ya da örgütün, gerekse bir devletin, önceden belirlediği hedeflerine

ulaşmada, kendisine bir strateji belirleyerek amaca yönelmesi, önceden takip

etmesi gereken yolu çizmesi, ne yapması gerektiğini planlaması ve her türlü tedbiri

alması, her fırsatı değerlendirmesi süreci ile geleceğe odaklanması gerekmektedir

(Erdem, 2006:8).

STRATEJİK PLANLAMA

Stratejik planlama konusundaki çalışmalar 1950’lerden sonra ivme

kazanmaya başlamıştır. Stratejik planlamanın işletmelerde kullanılmaya başlaması

oldukça yeni sayılır. Stratejik planlama çalışmalarının önem kazanmasında rol

oynayan temel faktörleri şöyle sıralayabiliriz:

Değişimin evrensel bir nitelik kazanması

Teknolojik yeniliklerin hızlı gelişimi beraberinde bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi, rekabetin şiddetlenmesi

Çevre kirliliğinin tüm dünyanın sorunu hâline gelmesi

Demokratik sistemlerinin gelişmesi

Stratejik planlamanın temel amacı; örgütün çevredeki çekici fırsatlardan

yararlanmak için en iyi şekilde güçlü taraflarını nasıl kullanacağına dair yollar

bulmaktır. Stratejik planlama süreci; vizyon, misyon ve etik değerlerin saptanması,

örgütsel amaçların belirlenmesi, örgütün rekabetçi pozisyonunun tespidi, strateji

oluşturma süreci ve uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi olmak üzere beş

aşamadan oluşmaktadır (Akgemci, 2008:20).

Stratejik planların başarısı, seçilen stratejilerin en doğru bilgi kaynaklarına

dayandırılarak ve en uygun zaman belirlenerek hayata geçirilmesine bağlıdır.



Şekil 1.1. Stratejik Planlama Süreci

Kaynak: Akgemci, 2008:20.

Vizyon, Misyon ve Etik Değerler: Örgüt açısından vizyon, örgütlerin

gelecekte olmasını arzuladıkları durumun bir ifadesidir. Bu hâliyle, örgüt

stratejilerinin geliştirilmesinde ve uygulanmasında pusula işlevi görür. Misyon,

örgütün varlık nedenini, vizyona ulaşılması için gerekli ilkeleri ve ortak değerleri

içeren bir belgedir. Misyon örgüt açısından “Niçin varız?” sorusunun yanıtıdır.

Örgütün varlık nedenini, örgütün ne yaptığını, kimin için yaptığını, niçin yaptığını

açıklar. Misyon ifadesi çalışanların ve örgüt dışındakilerin örgütün neden

varolduğunu ve nereye gittiğini anlamalarına yardımcı olur. Etik değerler ise,

örgütsel yönetim açısından bazı evrensel ilke ve değerlerin benimsenmesini, bu

değerlerin örgütlerde kurumsallaşmasını ifade eder. Örgütün verdiği sözleri

tutması, güvenilir ve kaliteli ürünler/hizmetler sunması, sahip oldukları değerlere

saygı duymaları, çalışanlarına güven ve saygı duyması vs. gibi pek çok değer, etik

değerler kapsamındadır (Akgemci, 2008:21-28).

Örgütsel Amaçlar: Örgütsel amaçlar, ekonomik olan ve ekonomik olmayan

biçiminde ikiye ayrılabilir. Her örgütün öncelikli amacı ekonomik açıdan kâr elde

etmektir. Ekonomik olmayan amaçlar arasında da sosyal sorumluluk ve çevreyle

ilgili amaçlar gelmektedir. Amaçların saptanmasıyla ilgili en önemli sorun, bunların

öncelik sırasına konması ve aralarında bir denge kurulmasıdır (Çomaklı vd.,

Tart

ışm

a •Sizce günümüzdeki örgütlerin etik kodlara uygun davranması tüketicinin karar alma mekanizmalarını etkilemekte midir?

•Düşüncelerinizi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “tartışma forumu” bölümünde paylaşabilirsiniz.

Vizyon, misyon ve etik

değerlerin tanımlanması

Örgüt amaçlarının saptanması

Strateji oluşturma

(Kurumsal, iş yönetimi,

fonksiyonel)

Sonuçların

değerlendirilmesi

Örgütün rekabetçi pozisyonunun belirlenmesi



Örgütler ekonomik ve

ekonomik olmayan

amaçları arasında bir

denge kurmalıdır.

Örgütün birincil ve

ikincil paydaşları,

strateji oluşturma

sürecinde dikkate

alınması gereken

gruplardır.

Tedarikçiler, örgüte mal

ve hizmet sağlayan kişi

veya kuruluşlardır.

2007:39). Amaçların ve bu konudaki temel stratejilerin belirlenmesi ve anlamlı

hedeflerin konulması, stratejik planlamanın en zor aşamasıdır. Buradaki zorluk,

amacın çok spesifik olmasıyla, çok geniş olması arasında dikkatli bir denge

sağlanmasıyla ilgilidir. Amacın nasıl belirleneceğine ilişkin standart bir formül

yoktur. Çünkü her örgütün durum ve şartları birbirinden farklıdır.

Kaynak: Alpay, 1990:70-71.

Örgütün Rekabetçi Pozisyonunun Tespidi (İş veya İşletme Portföyünün

Analizi): Bu aşamada bir örgütün hangi ürün veya hizmetlerle hangi pazarlarda

faaliyette bulunacağı, hangi pazar diliminden çekileceği veya pazarı çekici bir hâle

getirebilmek için nasıl bir yeniden yapılanma faaliyeti içinde bulunacağı konusunda

karar verilir. Bir yandan da etkili bir çevre analizi için yöneticiler, çevrenin ne

şekilde yapılandığını dikkatli bir şekilde incelemelidir (Akgemci, 2008:35).

Strateji Oluşturma Süreci: Gerekli analizler yapıldıktan sonra örgütlerde

duruma uygun stratejiler seçilir. Bu stratejiler örgütün üst, orta ve alt yönetim

düzeylerine göre farklılıklar gösterebilir (Ülgen ve Mirze, 2004:70-71).

Stratejik planlamayı diğer plan türlerinden ayıran en önemli özelliği, planların

öngördüğü zaman süresinin uzunluğu ve örgütü bir bütün olarak dikkate almasıdır.

Stratejik planlama, örgütün içinde bulunduğu çevre unsurlarının analizi ile başlar ve

işletmeyi etkilemesi olası dışsal faktörlerin analizi ile devam eder. Her iki analiz

sonucunda örgütün önündeki fırsatlarla, karşılaşabileceği zorluklar ortaya konmaya

çalışılır. Bütün bu noktalar dikkate alınarak, örgütün uzun dönemli amaçlar

dâhilinde stratejileri belirlenir (Şimşek, 2001:69).

Stratejik planlama; çevrenin, işletmenin politikalarının hedeflerinin,

stratejilerinin ve uygulama planlarının bir bütün olarak ele alındığı bir inceleme

şeklidir.

Bu aşamada örgüt paydaşlarıyla ilişkilerini gözden geçirmeli ve strateji

oluştururken onların durumlarını da gözetmelidir. Paydaşları, işletme sahipleri ve

hissedarlarla sınırlı tutan yaklaşımların tersine Freeman, paydaş kavramına daha

geniş bir tanımlama getirmiştir. Freeman paydaş gruplarını; hükûmetler, siyasi

gruplar, hissedarlar, finansal ve ticari birlikler, tüketiciler, çalışanlar, tüketici

koruma dernekleri, tedarikçiler ve rakip işletmeler olarak ele almıştır

(aktaranErtuğrul, 2008:216).

Örn

ek

•Örneğin küçük örgütlerde genellikle üst düzey yöneticiler bu amaçları kendileri doğrudan bir biçimde belirlerken, daha büyük örgütlerde bu süreç karmaşıklaşmakta, daha çok birimin görüşü ve müdahalesi söz konusu olabilmektedir.



Örgütler planlama

süreçlerinde ya mevcut

kaynakların kullanımına

yönelirler ya da yeni

kaynaklar yaratmaya

çalışırlar.

Freeman paydaşları, “katılımı, ortaklığı olmadan işletmenin istenildiği gibi

yaşamını sürdüremeyeceği kişi ya da grup” yani birincil paydaşlar ve “örgütü

etkileyen ya da örgütün faaliyetlerinden etkilenen fakat örgütün yaşamını devam

ettirmesi için hayati önem taşımayan birey ve grup” yani ikincil paydaşlar olarak

sınıflandırmıştır. Birincil paydaşlar; hissedarlar, işletmeye yatırım yapanlar,

çalışanlar, müşteriler, hükûmetler ve tedarikçilerden oluşurken, medya ve çeşitli

çıkar grupları ise ikincil paydaşları oluşturmaktadır (aktaran Ertuğrul, 2008: 217).

Şekil 1.2. Örgütün Paydaşları Kaynak: Freeman ve McVea, 2006:209.

Planlamalar iki yönelime sahip olabilir (White, 2004:60):

Tutucu: Kuruluşun içinde ulaşılabilir, mevcut kaynakların sınırlılıkları üzerine yükselir. Her bir birim, kaynaklarının gerektiği kadarını bu planın gerçekleşmesi için harcar.

Radikal: Mevcut sınırlılıkları kırma girişiminde bulunarak, yeni kaynaklar yaratma girişimidir.

Başarılı planlama girişimlerinde bu iki yönelim arasında bir denge tutturmak

önemlidir. İşletmeler hem mevcut sınırlılıklarını gözeterek hem de bu sınırlılıkları

aşmaya yönelik girişimleriyle birlikte planlama sürecini tamamlamalıdır (White,

2004: 60).

Bir

eys

el

Etki

nlik

•Kitle iletişim araçlarını (gazete, televizyon, radyo, internet vs.) düşündüğümüzde her birinin hedef kitleye ulaşma açısından avantajlı ve dezavantajlı yönleri neler olabilir?

Örgüt Tedarikçiler

Hükümetler

Çalışanlar

Medya Hissedarlar/ Yatırımcılar

Müşteriler

Rakipler

Çıkar Grupları



Stratejik yönetim süreci, örgütün

amaçlarıyla toplumun amaçları arasında bir

uyum yaratmayı hedefler.

Fonksiyonel yönetim ve stratejik yönetim

arasında amaç, odak noktası, sınırlamalar,

sonuçlar, bilgi kaynakları, örgüt yapısı

vs. gibi pek çok düzlemde önemli farklılıklar vardır.

Uygulama Sonuçlarının Değerlendirilmesi: Örgütün uyguladığı stratejik

planların gerçekleştirilmesi yoluyla ortaya çıkan olumlu ve olumsuz sonuçların

ölçülmesi ve değerlendirilmesidir. Bu süreçte alternatif stratejiler de değerlendirilir

ve genel anlamda çalışmaların etkinliğini artırmak ve başlangıçta belirlenen

amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığının kontrol edilmesi amaçlanır. Elde edilen sonuçlarla

bir sonraki planlama sürecine veri sağlanır.

STRATEJİK YÖNETİM YAKLAŞIMI

İnsanların belirli amaçları gerçekleştirmek üzere bir araya gelerek

oluşturdukları ve beraberce sistematik bir iş birliği yaparak çalıştıkları gruplara

örgüt adı verilmektedir. Bu bakımdan ticari yapıların yanı sıra, birlikler, dernekler,

kulüpler, politik partiler, askerî kuruluşlar, işletme birimleri, takımlar ve buna

benzer kuruluşlar da birer örgüt örneğidir (Ülgen ve Mirze, 2004:20). Stratejik

yönetim anlayışı bütün örgütler için söz konusu olabilecek bir yaklaşımdır.

Stratejik Yönetimin Özellikleri: Stratejik yönetim genel yönetim özelliklerini

de kapsar. Bunların yanı sıra stratejik yönetim, klasik (fonksiyonel) yönetim

anlayışından farklı olarak şu özellikleri gösterir (Dinçer, 1992:23-24):

Stratejik yönetim üst yönetimin bir fonksiyonudur. Örgütün bütün geleceğini ilgilendirir ve ona yön verir.

Gelecek yönelimlidir ve örgütün uzun vadedeki amaçlarıyla ilgilidir.

Stratejik yönetim, örgütü bir sistem olarak görür. Örgüt birbiriyle etkileşim içinde olduğu parçaların oluşturduğu bir bütündür. Bütün veya parçaların herhangi birinde alınan bir kararın etkisi diğer parçalarda da görülür.

Stratejik yönetim örgütün amaçlarıyla toplum menfaatlerini bir bütünlük içerisinde ele alır. Stratejik yönetim dış çevresine karşı sosyal sorumluluk taşır.

Stratejik yönetim alt kademe yöneticilerine rehberlik eder. Bir başka ifadeyle stratejik yönetimin belirlediği amaçlar, karar ve faaliyetler işletme içinde en alt birimlere kadar herkesin ortak hareket noktasını oluşturur.

Stratejik yönetim, örgütün kaynaklarının en etkili bir şekilde dağıtımıyla ilgilidir. Örgütün temel amaçlarının gerçekleştirilmesi için gerekli kaynakları uygun bir şekilde dağıtır.

Karar vermede kullandığı bilgilerin kaynak ve verileri farklıdır. Stratejik yönetim, bir bütün olarak örgütün etkililiği ve verimliliği ile ilgili olduğu için konuya ait bilgi kaynakları ve verileri çok çeşitlidir.

Stratejik yönetim yaklaşımında karşılaşılan problemler çözüme ulaştırılırken katılımcı ve yeni çözüm yolları arayan bir yaklaşım tercih edilir. Stratejik problem çözme sürecinde uzun vadeli, bürokratik, geçmiş tecrübelerden hareketle ya da geleneksel yollar denenmez.

Örgütler, stratejik yönetim yaklaşımlarını belirlemek için araştırmalar

yürütürler. Bu araştırmalar stratejik düzeyde örgütün davranışlarını, farklı örgütler



Hedefler, belirlenmiş

bulunan stratejik

amaçların örgütlerin

bölümlerine göre ayrıntılı

hâle getirilmiş son

durumudur.

arasındaki performans farkını açıklamak, örgüt performansını geliştirecek öneriler

sunmak amacını taşırlar (Bromiley, 2005:2).

STRATEJİNİN BENZER KAVRAMLARLA İLİŞKİSİ

Strateji ve Amaç-Hedef: Amaç, bir örgütün gelecekte ulaşmayı düşündüğü

durumu ifade etmektedir. Amaç belirleme, stratejik yönetim sürecinin

başlangıcından önce gelen bir aşamadır. Amaçlar, örgütün kaynaklarının gelecekte

ulaşılan durumu gerçekleştirmek üzere düzenlenmesine yani strateji oluşumuna

temel teşkil ederler. Amaçlar stratejik sürecin gerçekleştirilmesinde bir araç

durumundadır (Eren, 1997:8).

Amaçlar, örgütlerin ulaşmaya çalıştığı uzun dönemli genel sonuçlar olarak

tanımlanabilir. Amaçlar işletmenin strateji ve planlarına yol gösterirken, hedeflerin

tanımlanmasına da temel oluştururlar. Bir örgütün saptadığı amaçların aşağıdaki

özelliklere sahip olması gerekmektedir (Eren, 1997:10-11):

Amaçlar açık, seçik ve net olmalıdır. Kimin neyi, ne kadar sürede ve nasıl yapacağı tanımlanmış olmalıdır.

Amaçlar gerçekçi ve güdüleyici olmalıdır.

Amaçlar esnek olmalı ve değişimlere ayak uydurabilmelidir.

Amaçlar somut ve ölçülebilir olmalıdır.

Kısa ve uzun vadede ulaşmak istenen amaçlar birbirinden ayrılmalıdır.

Amaçlar onu uygulayacak olanlar tarafından (çalışanlar vs.) benimsenmelidir.

Amaçlar motive edici (maddi/manevi) olmalıdır.

Amaçlar her düzeyde birbirleriyle uyumlu olmalıdır.

Hedefler ise amaçlara erişmek için gerekli olan kısa dönemli aşama

durumlarını oluşturur. Hedeflerin, amaçlara göre daha açık ve ölçülebilir bir

yapıdadır. Hedefler, stratejik amaçların bir fonksiyonudur ve stratejik amaçlara

göre daha kısa vadelidir. Genel anlamda bu ikisi amaç birbiriyle uyum içinde olmalı

ve birbirini desteklemelidir.

Tart

ışm

a •Örgütler açısından stratejik yönetimin yararları nelerdir? Nedenleriyle tartışınız.




Misyon ve vizyon farklı

ama birbirini

tamamlayıcı nitelikte

iki kavramdır. Misyon,

vizyona ulaşmayı

hedefler ve misyon

olmadan da vizyon

belirlenemez.

Vizyonun en önemli

özelliklerinden biri;

örgüt kültürünün

niteliğini ortaya

koyması ve örgüt

çalışanlarına bunu

aktarmasıdır.

Strateji ve Vizyon-Misyon: Kuruluşun vizyonu; kuruluşun ne olduğunu

tanımlar. Bu ifade kuruluşun kimliğinin özünü içerir ve teşebbüsün neden var

olduğunu açıklar. Kuruluşun kaynakları, yeterlilikleri, rekabet gücü ve

yapabilecekleriyle yakından ilgilidir. Kuruluşun nereden geldiği ve nereye gittiğini

belirtir. Vizyon hem kuruluşun değişmeyen özünü hem de değişken stratejik amaç,

hedef ve niyetleri içerir (White, 2004:55).

Vizyon bir örgütün gelecekte olmak istediği noktayı belirtir. Başka bir deyişle,

vizyon örgüt ile ilgili hayal edilen gelecektir. Vizyonun belirlenmesi ile örgütler

gelecekle ilgili hayallerini, hedeflerini, amaçlarını bir bütün hâlinde ortaya koyarlar.

Böylelikle bir örgütün hedefi net bir şekilde ortaya çıkar. Özellikle örgüt

çalışanlarınca ve örgütle ilişkide bulunan diğer paydaşlar tarafından örgütün

varmak istediği nokta anlaşılmış olur (Erdem, 2006:19).

Vizyon, özellikle misyon kavramıyla karıştırılmaktadır. Misyon bir örgütün

var olma nedenidir, vizyon ise gelecekte var olmak istediği noktadır. Misyon,

vizyona ulaşmada özelleştirilmiş bir amaç görevini görür. Ancak aynı zamanda bu

iki kavram birbirini tamamlar (Erdem, 2006:19).

Vizyon (öngörü, öngörüş, ufuk); örgütün gelecekte ulaşmak istediği noktayı

belirlemede ışık tutan ideali, paylaşılan zihinsel imajı, resmi ve düşüncesidir. Vizyon

bir gelecek duygusudur; gelecekte işletmenin müşteriler için nasıl değer yaratacağı,

kendini diğer işletmelerden nasıl farklılaştıracağı, endüstri ve sektörde nasıl

rekabet edeceği, gelecekteki konumunun ne olacağı konularında bilgi verici bir

özelliğe sahiptir. Vizyonun iyi bir yol gösterici olabilmesi için geleceği, insanların

kolayca kavrayıp anlayabileceği biçimde tanımlaması gerekir. Başarı kavramını

içermeli, insanların anlayıp kendi durumlarına uyarlayabilecekleri kadar basit

olmalıdır (Koçer, 2007:6-7).

Kısaca açıklamak gerekirse vizyonun nitelikleri aşağıdaki gibidir (Eren’den

aktaran, Erdem, 2006):

Örn

ek •Ö

•Örgütlerin gerçekleştirmek isteyebilecekleri hedeflere şöyle örnekler verebiliriz (Dinçer, 1992: 67):

•Yüzde olarak belirlenmiş pazar payına ulaşmak için değişik satış birimlerinin yapması gereken satış miktarı,

•Toplam satış tutarı için belirlenen rakam,

•Kazanılması gereken müşteri sayısı için belirlenen bir sayı,

•Yenilenmesi gereken yatırım tutarları,

•Toplam iş gücü içinde personel devir oranı,

•Satışlardan beklenen kârlılık için mamüllere veya müşteri grubuna göre belirlenmiş satış rakamları.



Misyon ifadeleri

örgütte çalışanların

motivasyonunu artırır

ve örgütün imajının

oluşumuna katkıda

bulunur.

Her yönetici ve lider için orijinaldir yani kendilerine özgüdür ve farklıdır.

Gelecekte çevrede yapılması düşünülen tüm faaliyetlerin algılanması ve değerlendirilmesini gerektirir.

Her yöneticinin, kendi ekibi ve imkânlarıyla (araç-gereç, teknoloji vb.) neleri yapabileceğini, bunların miktarını, çeşitlerini yurt içi ve yurt dışı başka ülkelerde faaliyet yapma eğilimlerinin değerlendirilmesini ve açıklamasını gerektirir.

Vizyon, yönetici tarafından açıklanıp başkaları tarafından anlaşılıp paylaşıldıkça değer kazanır.

Vizyon, açıklanan kişiye özgü, kendi işlerinin veya başında bulunduğu ya da içinde çalıştığı kuruluşun geleceğine ilişkin faaliyetlere bakış açısıdır, strateji ve amaçlar için önemli kaynakları oluşturur.

Tepe yöneticisinin ve stratejistlerin vizyonları, kuruluşun amaçlarının şekillenmesine ve bu amaçları gerçekleştirmek için uygulanacak stratejilerinin oluşturulmasına katkıda bulunur.

Vizyon, yönetici ve stratejistlerin yaratıcılık, yenilikçilik, riski göze alma, katılımcı ve paylaşımcı olma nitelikleri hakkında bilgi verir ve örgüt kültürünün niteliğini ortaya koyar.

Örgüt misyonu ve temel amaçlar, uzun dönemde işletmenin başarısını

artırmanın ve stratejik yönetimin etkili olmasının başlangıç noktasını oluşturur.

Misyon, sözcük anlamı itibariyle, bir kişi veya topluluğun üstlendiği özel görev

demektir. Örgüt yönetimi açısından bu kavram, “örgüt üyelerine bir istikamet

vermesi ve anlam kazandırması amacıyla belirlenmiş ve örgütü benzer örgütlerden

ayırt etmeye yarayacak uzun dönemli görev veya amaç” şeklinde tanımlanabilir.

Örgüt misyonu, “paylaşılan değerler” veya “ortak inançlar” demektir. Bir misyon

ifadesi işletmenin iş sahasını, temel rekabet üstünlüklerini, diğer işletmelerden

ayrıldığı noktaları ve önem verdiği felsefesi, sosyal konuları, imaj, kalite, tarz ve

standartlarla ilgili ifadeleri ve paydaşlara yönelik düşünceleri içerir (Alpkan,

2000:9).

Örgütün yaşamını devam ettirebilmesi ve başarılı olabilmesi için tüm

politika ve faaliyetlerini de içeren, bir dizi sağlam inancın olması gerekir. Örgütün

Örn

ek

•Bazı kuruluşların örnek vizyon ifadelerine göz atarsak;

•Walt Disney:Milyonları mutlu etmek için hayal gücümüzü kullanmak

•İntel: Her yıl, bir önceki yılın fiyatına ama bir önceki yılın iki katı performansta mikro-işlemciler yapmak.

•Hewlett-Packard: İnsanlığın ilerlemesi ve refahı için teknik katkılarda bulunmak.



Vizyonlar ve misyonlar

yazılı ifadelerdir,

anlamlı ve kısa bir

şekilde özetlenmelidir.

Yazılı vizyon ifadesine

vizyon beyanı, yazılı

misyon ifadesine

misyon beyanı adı

verilir.

başarısında teknolojik veya ekonomik kaynaklardan çok, örgütün temel felsefesi,

ruh ve dürtüleri rol oynamaktadır (Dinçer, 1992:61).

Strateji oluşturma sürecinin başlangıcı olarak kabul edilen misyon

cümlelerinin örgütlere kazandırdığı faydalar şöyle sıralanabilir (aktaran Köseoğlu,

2008:91):

Çalışanların örgüt amaçlarını doğru şekilde algılamasını, böylelikle bu amaçlarla bütünleşmesini sağlar.

Misyon, toplum içinde örgüt imajının oluşumunda belirleyicidir.

Misyon, örgütün belirli çerçeve içinde hareket etmesini sağlar.

Çalışanların motivasyonu ve ekip çalışmasına katkı sağlar.

Stratejik planlama sürecinin gerçekleştirilmesine yardımcı olur.

Faaliyetlerin gerçekçi değerlendirilmesini kolaylaştırır.

İyi bir misyon ifadesinin taşıması gereken unsurlar şunlardır (Dobson, vd.,

2004:10):

Örgütün amacı (Örgütün ya da örgütün temel faaliyetlerinin bildirimi)

İşle ilgili hedeflerin temeli

İşletmenin anahtar inanç ve değerleri

İş dünyasındaki temel paydaşların kimler olduğunun tanımlanması

Çalışanlara nasıl davranmaları gerektiğinin tanımlanmasında yönlendirici ilkeler

Strateji, vizyon ve misyon kavramları arasındaki ilişkiye baktığımızda,

misyonun örgütün varolma nedenini açıklayarak örgüt çalışanlarına yol gösterdiğini

görürüz. Örgütte paylaşılan değerler, ortak inançlar, ilişkiler, örgüt kültürü, örgüt

misyonunun içinde var olmaya devam ederler. Misyon “Biz ne yapıyoruz?”

sorusunun cevabıdır. Strateji bir örgüte yön vermek, amaca ulaşmak için çeşitli

Bir

eys

el

Etki

nlik

•Eğitim sektöründe faaliyet gösteren bir dershanenin halkla ilişkiler uzmanı olsaydınız nasıl bir misyon oluştururdunuz?

Örn

ek

•Arçelik LG klimanın oluşturduğu vizyon ve misyon ifadeleri, aralarındaki farkı net bir şekilde ortaya koymaktadır:

•Vizyon ifadesi: İklimlendirme alanında ilk tercih olmak.

•Misyon ifadesi: Müşterilerimize, hissedarlarımıza, çalışanlarımıza en yüksek faydayı sağlamak için çevre dostu, yenilikçi, güvenilir, teknolojik ve rekabetçi ürünleri sunarak yaşanılan her ortamdaki hava kalitesini yükseltmek.



Strateji ve örgütün

gelecekte arzu edilen

duruma ilişkin

planlamayı kapsar.

Önemli olan vizyonun

herkesçe açıkça

anlaşılmasıdır.

yollar saptamak, sürekli analiz yaparak örgüte dinamiklik kazandırmak için

başlatılan ve sona erdirilmeyen bir süreçtir. Vizyon ise örgütün gelecekte var olmak

istediği noktayı gösteren ve stratejilere bir pusula niteliğinde yol gösteren, bir nevi

stratejilerin, hedeflerin, amaçların sentezidir. Örgütlerde vizyonun

belirlenmesinden sonra çalışanlara bildirilmesi vizyon beyanı olarak

adlandırılmaktadır. Vizyon beyanının belirlenmesi örgütlere pek çok fayda

sağlamaktadır. Vizyonun belirlenmesi ile stratejik yönetimin temeli de oluşturulur.

Yönetim süreci belirlenen vizyona göre oluşturur (Erdem, 2006:20).

Vizyonlar yazılı olarak ifade edildiklerinde çalışanlarca daha kolay kabul

edilir, sürekliliği anlaşılır ve vizyona bağlılık artar. Bunun yanı sıra vizyonun

içeriğinin ne olacağı da tartışma konusudur. Vizyon bilgileri kuvvetli, hatırlanmaya

değer, teşvik edici, anlamlı ve kısa olmalıdır. Ancak uzun vizyon bildirileri de

görülmektedir. Misyon bildirileri ve vizyon bildirileri bazen tek bir beyanda da ifade

edildiği görülür (Erdem, 2006:20).

Strateji ve Politika: Strateji ve politika kavramları sıkça eş anlamlı olarak

kullanılan kavramlardır ve birbirleriyle karıştırılmaktadırlar. Her iki kavramın

karıştırılma nedeni, çoğunlukla aynı yer ve zamanda olabilmeleridir. Ancak bazı

açılardan farklılaşmaktadırlar (Dinçer, 1992: 16-17):

Politika ile strateji arasındaki en önemli fark; politikalar karar verirken bir düşünme rehberidir, stratejiler ise bu rehber doğrultusunda amaçların oluşturulması ve kaynak kullanım kararlarının verilmesidir. Yani örgütler politikalar aracılığıyla örgütün olmak istediği durumun bir resmini çizer ama örgütün bunların nasıl başaracağını gösteren planlar çıkarmaz.

İkinci fark; strateji gelecek yönelimli olduğu için kısmi belirsizlik şartlarıyla ve riskli durumlarla iç içedir. Bu açıdan, sürekli değişen durumlarla ilgilidir ve eksik bilgiyle alınan kararlardan oluşur. Hâlbuki politikalar açıkça tanımlanabilen ve sık sık değişmeyen durumlarla ilgilidir. Politika bir kez belirlendikten sonra sıkça değiştirilmez.

Üçüncü fark; stratejiler, daha çok örgüt ve çevresi arasındaki ilişkiler üzerine odaklanır. Değişen her durum ve olay için genellikle özel bir çaba ve kararı gerekli kılar. Hâlbuki politikalar her türlü seviyede ve alanda tekrar eden yönetim uygulamalarıyla ilgilidir ve bu uygulamayı yapacak yöneticilerin davranışlarını yönlendirir. Bu açıdan stratejiler dinamik bir yapıdayken, politikalar bir takım emir ve kurallardan oluşur.

Dördüncü fark, süreç ve amaçlarla ilgilidir. Politikalar daha uzun süreliyken, amaçlarla her zaman doğrudan doğruya ilgili değillerdir. Politika

Tart

ışm

a •Bir örgütün yazılı vizyon ve misyon beyanları olması ona neler kazandırır?




Stratejiler, planları

içeren süreçlerdir.

Strateji ve taktik

arasında hem zaman

hem de kapsam

açısından farklılıklar

sözkonusudur.

uygulamaları da örgütün amaçlarına yönelik olmakla beraber her politik uygulamayı bu amaçların gerçekleştirilmesiyle açıklamamız mümkün olmayabilir. Ancak stratejiler, amaçlarla daha yakından ilgilidir ve eldeki bütün güçleri etkili bir şekilde amaçlara yöneltme faaliyetlerini kapsar.

Stratejiler daha çok örgütün ileriyi görme ve ilerde toplum içinde örgütün

yerini belirleme veya alacağı şekli tasarlama sürecidir. Oysa politikalar, hem

stratejik faaliyetler yerine getirilirken, hem de diğer yönetsel kademelerdeki

kararlar uygulanırken uyulması gereken kuralları ortaya koymaktadır.

Strateji ve Taktik: Strateji ve taktik birbirleriyle ilişkili iki kavramdır. Strateji,

nereye gitmek istenildiğini ve neden gitmek istenildiğini belirtir. Taktikler ise, oraya

nasıl ulaşılacağını gösterirler. Stratejiler genellikle uzun bir süreyi içerirler. Taktikler

ise genellikle kısa döneme ilişkindirler. Genel özelliğe sahip stratejilerin özel

durumlarda uygulanmasıyla ilgilidirler. Stratejiler genellikle kapsamlı, genel

ifadelerken taktikler büyük ölçüde ayrıntılardan oluşur. Kısaca, taktik belli bir amaç

doğrultusunda fırsatların ve kaynakların en iyi biçimde kullanılabilmesi için değişen

koşulların gerektirdiklerini de karşılayabilecek en kısa dönemli kararlardır. Taktikler

genel olarak uygulamaya yöneliktirler. Bu bakımdan harekete ve ayrıntıya

odaklıdırlar (Akgemci, 2008:6; Erdem, 2006:16).

Strateji ve Plan: Strateji uzun süreli seçimler ve amaçlarla ilgilidir. Plan ise,

amaçlara ulaşmak için araçlar ve yolların kararlaştırılması yani neyin, nasıl

yapılacağının saptanmasıdır. Plan kavramı genel olarak strateji, politika, yöntem ve

program olarak açıklanan kavramları kapsamaktadır. Çünkü plan, işletmenin

çevresiyle veya çevresel gelişmesiyle ilgilidir (Akgemci, 2008: 6).

Plan bütün kaynakları tek bir amaca yönelten, kaynak kullanımını denetim

altına alan, idari önceliklere göre belli kaynakların belli karar merkezlerinin emrine

girmesini ve verimliliği en üst düzeyde tutacak, düzenleyici yazılı bir belge,

yönetimi adım adım amaçlara götüren bir yol göstericidir. Strateji ise temelinde

planı da barındıran bir kavramdır. Strateji amaçlara odaklanmışken, plan amaca

ulaşmak için neyin, nasıl, ne zaman yapılacağı ile ilgilenir (Erdem, 2006: 18).

Görüldüğü üzere strateji kavramı pek çok kavramla ilişkilidir. Bu kavramlarla

karşılıklı olarak birbirini tamamlar, ancak onlarla aynı şeyi ifade etmez.

Örn

ek

•Bir işletme herhangi bir ürününü üretimden kaldırıp yerine yeni bir ürün sunabilir. Bu stratejik bir karardır. Ancak her iki ürünü de üretirken, hammadde temininde kaliteyi esas alabilir, bu işletme politikasıyla ilgili bir karardır.



Öze

t

•Stratejiler kuruluşların kendilerini sürekli bir biçimde analiz ederek geleceğe odaklı bir biçimde değişimi yönetme çabalarının ürünüdür. Örgütler vizyonlarında ve misyonlarında belirledikleri amaçlara geliştirdikleri stratejiler yardımıyla ulaşırlar.

•Stratejik yönetim üst yönetimin bir fonksiyonudur. Gelecek yönelimlidir ve örgütü birbiriyle etkileşim hâlindeki parçaların oluşturduğu bir sistem olarak ele alır. Örgüt ve toplum çıkarları arasında bir denge sağlamayı hedefler. Alt kademe yöneticilerine rehberlik ederek örgütün kaynaklarının en etkili bir şekilde dağıtımını sağlamayı amaçlar.

•Örgütsel amaçlar; bir örgütün gelecekte ulaşmayı düşündüğü durumu ifade ederken örgütsel hedefler amaçlara ulaşmak için kısa vadede geliştirilen somut durumlardır. Vizyon ifadeleri yönetici ve stratejistlerin yaratıcılık, yenilikçilik, riski göze alma, katılımcı ve paylaşımcı olma nitelikleri hakkında bilgi verir ve örgüt kültürünün özelliklerini verir. Örgütün paylaşılan değerlerini ve ortak inançlarını içeren misyon ifadeleri de stratejik planlama sürecinin gerçekleştirilmesine yardımcı olur. Stratejiyle yakından ilişkili bir başka kavram olan politika da örgütte uyulması gereken kuralları ifade ederken, stratejiler örgütün ileriyi görme ve gelecekte yer almak istediği konumu belirleme işini gerçekleştirirler. Bu süreçte stratejiler örgütün nereye ve neden gitmek istediğini ortaya koyarken, taktikler oraya nasıl ulaşılacağını göstermektedir. Stratejiler, bir örgütün geleceği için uzun dönemli bir bakış açısıdır. Bu çerçevede geliştirilen planlar ise daha çok stratejilerin uygulanması görevini üstlenir. Strateji amaçlara odaklanmışken, plan amaca ulaşmak için neyin, nasıl, ne zaman yapılacağı ile ilgilenir.



Öd

ev

• Otomotiv sektöründe faaliyet gösteren bir kuruluşun halkla ilişkiler uzmanı olduğunuzu düşününüz. Firmanız için bir vizyon ve misyon oluşturunuz. Oluşturduğunuz vizyon ve misyon ifadelerini gerekçeleriyle açıklayınız.

• Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “ödev” bölümüne yükleyebilirsiniz.



Değerlendirme

sorularını sistemde ilgili

ünite başlığı altında yer

alan “bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli

olarak

cevaplayabilirsiniz.

iz

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi stratejinin temel özelliklerinden biri değildir? a) Strateji, bir planlama sürecini barındırır. b) Strateji, kuruluşların kendi iç yapılarını ve çevrelerini sürekli analiz etmelerini

gerektirir. c) Strateji, örgüt amaçlarına ulaşmada politikalar saptar. d) Strateji, değişimi içinde barındırır. e) Strateji, geçmiş odaklıdır.

2. Aşağıdakilerden hangisi stratejik planlama sürecinin aşamalarından biri değildir?

a) Vizyon, misyon ve etik değerlerin saptanması b) Örgütsel amaçlarının saptanması c) Örgütün rekabetçi pozisyonunun belirlenmesi d) Örgütün paydaşlarını saf dışı bırakması e) Sonuçların değerlendirilmesi

3. Aşağıdaki yaklaşımlardan hangisi, stratejik planlama sürecinde yeni kaynaklar yaratmayı hedeflemektedir?

a) Aktif yaklaşım b) Radikal yaklaşım c) Modern yaklaşım d) İlerici yaklaşım e) Tutucu yaklaşım

4. Aşağıdakilerden hangisi örgütsel amaç ve hedefler arasındaki farklardan biridir?

a) Hedefler, amaçlara erişmek için gerekli olan kısa dönemli aşamalardır. b) Amaçlar, hedeflere göre daha açıktır. c) Amaçlar, hedeflere göre daha ölçülebilirdir. d) Hedefler, amaçlara göre daha genel ifadelerdir. e) Amaçlar, hedeflere göre daha çelişkili bir yapıda olabilir.

5. Aşağıdakilerden hangisi vizyon ve misyon farkını ortaya koymaktadır?

a) Misyon örgütün var olma nedeni, vizyon gelecekte var olmak istediği noktadır. b) Vizyon örgüt kültürünün niteliğini ortaya koyarken misyon örgütün dış çevresiyle

ilgilidir. c) Vizyon, örgütün teknolojik ve ekonomik kaynaklarına vurgu yaparken, misyon

örgütün temel felsefesi ve ruhuyla ilgilenir. d) Vizyon ifadesinin orjinal olması gerekirken, misyon ifadesinin oluşturulmasında

böyle bir zorunluluk yoktur. e) Vizyon ifadesi örgütün çalışanlarınca, misyon ifadesi yöneticilerince belirlenir.

6. Stratejik planlamayla ilgili çalışmalar ne zaman artmaya başlamıştır?

a) 1950’lerden sonra b) 1960’lardan sonra c) 1970’lerdan sonra d) 1980’lerden sonra e) 1990’lardan sonra



7. Aşağıdakilerden hangisi örgütün ikincil paydaşları arasında yer alır? a) Müşteriler b) Çalışanlar c) Medya d) Hükûmetler e) Hissedarlar

8. Örgüte mal ve hizmet sağlayan kişi/kuruluşlara ne ad verilir?

a) Müşteriler b) Çalışanlar c) Medya d) Hükûmetler e) Tedarikçiler

9. Aşağıdakilerden hangisi stratejik planlamanın sahip olduğu ikili yönelimi kavramsal olarak doğru ifade etmektedir?

a) Tutucu-Radikal b) Geleneksel-Modern c) Gerici-İlerici d) Aktif-Pasif e) İlkel-Modern

10. Aşağıdaki ifadelerden hangisi strateji ve taktik arasındaki farka ilişkin değildir?

a) Taktikler örgütün nereye gitmek istediğini, stratejilerse oraya nasıl ulaşılacağını gösterir.

b) Stratejiler genellikle uzun bir süreyi, taktikler kısa bir dönemi içerir. c) Stratejiler daha kapsamlı ifadelerden oluşurken, taktikler ayrıntılardan oluşur. d) Taktikler uygulamaya dönük olduklarından daha fazla harekete odaklıdırlar. e) Taktikler daha ayrıntılı yapılardır.

Cevap Anahtarı: 1.E- 2.D- 3.B- 4.A- 5.A-6.A-7.C-8.E-9.A-10.A



YARARLANILAN KAYNAKLAR

Akgemci, T. (2008). Stratejik Yönetim. Ankara: Gazi Kitabevi. Alpay, Y. (1990). Bütçeden Stratejik Yönetime: İşletme Planlaması. İstanbul: Cem. Alpkan, L. (2000). Stratejik Yönetimin Kapsamlılığı, Stratejik Tercihler ve Yönetici Özellikleri

Arasındaki İlişkiler. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gebze: Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Bromiley, P. (2005). The Behavioral Foundations of Strategic Management. UK: Blackwell. Çomaklı, Ş. E., Ekici, K. M. ve Şahım, T. Z. (2007). Geleceği Planlamada Stratejik Yönetim. Ankara:

A-C. Dinçer, Ö. (1992). Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası. İstanbul: Timaş Yayınları. Dobson, P., Starkey, K. ve Richards, J. (2004). Strategic Management: Issues and Cases. UK:

Blackwell Publishing. Erdem, A. (2006). Stratejik Yönetim ve Kamu Örgütlerine Uygulanabilirliği. (Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi). Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eren, E. (1997). İşletmelerde Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası. İstanbul: Der. Ertuğrul, F. (2008). “Paydaş Teorisi ve İşletmenin Paydaşlarla İlişkilerinin Yönetimi”. Erciyes

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 31: 199-223. Freeman, R. E. and McVea, J. (2006). “A Stakeholder Approach to Strategic Management”. (ed).

Cary L. Cooper, Chris Arygris, William H. Sturbuck, John McGee. The Blackwell Encyclopedia of Management: Strategic Management. (ss. 204-224). UK: Blackwell Publishing.

Kerin, R. A., Mahajan, V. and Varadarajan, R. R. (1990). Contemporary Perspectives on Strategic Market Planning. USA: Allyn and Bacon.

Koçer, İ. (2007). İşletme ve Organizasyonlarda Stratejik Yönetim Yaklaşımları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Köseoğlu, M. A. (2008). “İşletmeler Varolma Sebeplerini Nasıl İfade Ederler? KOBİ’lerin Misyon İfadeleri Üzerine Bir Araştırma”. Yönetim ve Ekonomi. 15(2). 89-97.

Mucuk, İ. ( 1994). Pazarlama İlkeleri. İstanbul: Der. Şimşek, Ş. (2001). Yönetim ve Organizasyon. Konya: Günay Ofset. Ülgen, H. ve Mirze, S. K. (2004). İşletmelerde Stratejik Yönetim. İstanbul: Literatür. White, C. (2004). Strategic Management. NewYork: Palgrave Macmillan.

BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

Pearce, J. ve Robinson, R. (2010). Strategic Management. USA: McGraw-Hill. Hill, C. W. L. and Jones, G. R. (2009). Strategic Managment: An Integrated Approach. USA:

SouthWestern College Publications. Özel, M. (1995). Stratejik Yönetim ve Liderlik. İstanbul: İz.

Documents

STRATEJİ KAVRAMI VE YÖNETİMDE STRATEJİNİN ROLÜ · 2017-01-13 · Strateji Kavramı ve Yönetimde Stratejinin Rolü Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5 Örgütler