TCMB Enflasyon Raporu 2006 II

8/6/2019 TCMB Enflasyon Raporu 2006 II

1/64

2006-II


2/64

Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas

Enflasyon Raporu 2006-II I

NDEK LER

1. GENEL DEERLENDRME 1

1.1. Son Ayl k Dnemdeki Gelimeler 1

1.2. Tahminler 2

1.3. Riskler ve Politika Tepkisi 4

2. ENFLASYON GELMELER 7

2.1. Gereklemeler 7

2.2. Beklentiler 13

3. ARZ VE TALEP GEL MELER 19

3.1. Arz-Talep Dengesi 19

3.2. D Talep 25

3.3. Maliyetler 27

4. MAL PYASALAR ve FNANSAL ARACILIK 35

4.1. Mali Piyasalar 35

4.2. Finansal Arac l k ve Krediler 38

5. KAMU MALYES 43

5.1. Bte Gelimeleri 43

5.2. Bor Stokundaki Gelimeler 45

6. ORTA VADEL NGRLER 49

6.1. Mevcut Durumalikin Saptamalar, K sa Vadeli Grnm ve Varsay mlar 49

6.2. Tahminlerin Yorumlanmas 52

6.3. Risk Unsurlar 57


3/64


II Enflasyon Raporu 2006-II

/

/

/

/


4/64


Enflasyon Raporu 2006-II 1

1. GenelDeerlendirme1 Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) 2006 y l Ocak ay nda

enflasyon hedeflemesi rejimini uygulamaya balam t r. Enflasyonhedeflemesinde temel iletiim aralar n n ba nda Enflasyon Raporugelmektedir. TCMB, bu rapor arac l yla, enflasyonu etkileyen unsurlara bak n ve enflasyon grnmne ilikin deerlendirmelerini sunmaktad r.Raporda ayn zamanda effafl k ve hesapverebilirlik ilkeleri kapsam ndaenflasyon tahminleri ve hedefe ula labilmesi iin ngrlen politikalar dakamuoyu ile payla lmaktad r.

1.1. Son Ayl k Dnemdeki Geli meler

Enflasyondaki d y l n ilk eyreinde duraksama gstermi ve y ll k enflasyon Mart ay sonu itibar yla yzde 8,16 dzeyi ile hedefle uyumlu patikan n bir miktar zerinde gereklemitir. Bu duraksamada, bir ncekiraporda da ifade edildii gibi, 2005 y l n n ilk aylar nda fiyat art lar n ntarihsel olarak ok dk dzeylerde gereklemesi etkili olmutur. Ancak enflasyonun y l n ilk eyreinde hedefle uyumlu patikan n zerinde

gereklemesinin tek nedeni yukar da bahsedilen baz etkisi deildir. Alkolliecekler-ttn, enerji ve ilenmemi g da fiyatlar n n bu dnemde yksek oranl art lar gstermesi de bu gelimede etkili olmutur. Sz konusu rnler d lanarak elde edilen endeksin art h z incelendiinde, enflasyonun anaeiliminin aa ynl olduu ve sz konusu endeksteki ilk ayl k art ngetiimiz y l n ayn dnemine oranla daha dk olduu grlmektedir. Bir dier deyile, enflasyonun temel eilimindeki d devam etmektedir.

Ocak ay ndaki Enflasyon Raporunda, y l n ilk eyreinde enflasyondaki

d srecinin duraksayaca ancak olumsuz bir d sal gelime olmamas durumunda y l n ikinci eyreinden itibaren enflasyonun tekrar aa ynleilim izleyecei ngrlmt. Mart ay nda tekstil, haz r giyim ve derisektrnde KDV oran n n yzde 18den 8e drlmesi enflasyonun ikincieyrekte tekrar d eilimine girecei ngrsn glendiren bir gelimeolurken, yak n dnemde petrol fiyatlar n n h zl art lar gstermesi sz konusungrnn temkinle ele al nma gerekliliini gndeme getirmitir.

1 Bu rapor 13 Nisan 2006 tarihine kadar olan veriler kullan larak haz rlanm t r.


5/64


2 Enflasyon Raporu 2006-II

Fiyat gelimelerinin yan nda, son ayda ekonomik faaliyete ilikinveriler de bir nceki Raporda sunulan grnm ile paralellik gstermitir.2005 y l n n son eyreine dair mevsimsellikten ar nd r lm Gayri Safi YurtiHas la (GSYH) rakamlar , bymenin istikrarl bir grnm sergilediineiaret etmektedir. 2006 y l n n ilk eyreine ilikin a klanan sat ve retimverileri de bu grnm desteklemektedir.

2005 y l nda toplam nihai yurt ii talepteki byme ok yksek dzeylereulam ancak net d talebin katk s n n negatif olmas bymeyi s n rlayan bir unsur olmutur. Bununla birlikte, byme h z n n tarihsel ortalamalar n ok zerinde olduu da gzlenmektedir. Yksek byme h zlar n n enflasyonzerinde belirgin bir bask oluturmamas n n temel nedeni bymenin daha ok yat r m kaynakl ve verimlilik art na dayal olmas d r. Bu gelimede sony llarda mali ve parasal disiplin ile makroekonomik istikrar n srmesi sonucuoluan gven ortam n n yat r m eilimini desteklemesi belirleyici olmutur.

Sonu olarak, ilk Enflasyon Raporunun yay mland tarihten bugnekadar enflasyona ve ekonomik faaliyete ilikin a klanan veriler, TCMBninngrleri ile tutarl bir grnm arz etmitir. Son ayl k dnemdengrlemeyen bir gelimenin ortaya kmamas , sz konusu raporda kamuoyuile payla lan politika perspektifi ile uyumlu hareket edilmesine olanak tan m ve politika faiz oranlar y l n ilk ay nda deitirilmemitir.

1.2. Tahminler

Para politikas n n mevcut perspektifi alt nda, yurt ii talebin 2006 y l n nilk yar s nda yeni bir ivmelenme olmaks z n istikrarl seyrini srdreceitahmin edilmektedir. Yat r mlardaki ve verimlilik art lar ndaki istikrarl grnm de retim kapasitesi a s ndan olumlu sinyaller vermektedir. Son

dnemde tar m d istihdamda yksek oranl art lar yaanm t r. Tar msektrnden dier sektrlere kayan igc daha yksek bir talep potansiyelioluturmakta bu da toplam nihai yurt ii talebi destekleyen bir unsur olmaktad r. Ancak tar m d sektrlerde igc talebi h zla artmaya devamederken, igcne kat l m oran n n da bu art a elik etmesi, sz konusugelimenin birim igc maliyetleri kanal yla fiyatlar zerinde oluturduu bask y s n rlamaktad r. Bu dorultuda, arz ve talep koullar n n enflasyondakid srecine yapt katk nceki y llara oranla azalmakla birlikte, enflasyona bu kanaldan belirgin bir bask gelmeyecei tahmin edilmektedir.


6/64



Yeni Trk liras n n gl konumu enflasyondaki d srecine destek vermektedir. Kukusuz, sz konusu gelimede makroekonomik istikrar veyap sal dnmn yan nda uluslararas likidite koullar n n olumlu seyrinin de pay bulunmaktad r. Bu durum dnya emtia fiyatlar ndaki art lar n yurt iifiyatlara yans mas n s n rlayan bir unsur olmutur. Yeni Trk liras n n glkonumu ayn zamanda yurt ii retim faktrlerinin sermaye girdisi lehinegeliimini desteklemekte ve bu kanaldan verimlilik art lar na katk da bulunmaktad r.

nmzdeki dnemde enflasyondaki d srecine destek verecek bir dier unsur, in ve Hindistan gibi lkelerdeki ucuz igc maliyetlerinin

uluslararas rekabet arac l yla d ticarete konu olan mallar n fiyat art lar n s n rlamaya devam edecek olmas d r. Dier yandan, sz konusu lkelerdekiyksek byme ayn zamanda dnya emtia fiyatlar n n h zl artmas na katk da bulunarak girdi maliyetleri kanal yla enflasyonu olumsuz etkilemektedir. Z tynl bu iki etmenin enflasyon zerindeki yans malar birliktedeerlendirildiinde net etkinin olumlu ynde olaca tahmin edilmektedir.

Uluslararas likidite koullar ve risk priminin y l n ilk iki ay ndaki seyri,gelimekte olan lkeler lehine gereklemitir. Mart ay nda, gerek global risk itah ndaki bozulma eilimi gerekse Japonya Merkez Bankas n n faizoranlar na ilikin belirsizlik alg lamalar artm olsa da, Raporun son blmnde yer alan tahminler, global likiditeki deiimin l ml bir ekildegerekleecei ve uluslararas likidite koullar ndaki deiimin ani olmayaca ngrsne dayanmaktad r.

Yukar da sunulan makroekonomik grnm ve para politikas n n duruugz nne al nd nda, enflasyon eiliminin nmzdeki dnemde aa ynlolaca ngrlmektedir. Raporun son blmnde ayr nt l olarak ele al nantahminler, politika faizlerinin aamal olarak drld bir perspektifte,

enflasyonun 2006 y l nda hedefe yak n gerekleeceine ve 2007 y l n n ortas itibar yla orta vadeli hedeflerle uyumlu olaca na iaret etmektedir (Grafik 1.2.1). Yine ayn perspektif alt nda, ekonomideki toplam talep ve kapasitekoullar n n enflasyondaki d srecine yapt katk n n azalmakla birliktesrecei ngrlmektedir. Bir dier ifadeyle, kt a n n s f ra yak n negatif seyredecei tahmin edilmektedir.


7/64



Grafik 1.2.1. Enflasyon ve kt A Tahminleri

-3-2-1012345678910

0 5 : 0

4

0 6 : 0

1

0 6 : 0

2

0 6 : 0

3

0 6 : 0

4

0 7 : 0

1

0 7 : 0

2

0 7 : 0

3

Tahmin Aral * 2 Belirsizlik Aral

kt A

*Enflasyonun tahmin aral iinde kalma olas l yzde 70tir. 5 Aralk 2005 tarihli Enflasyon Hedeflemesi Rejiminin Genel erevesi ve 2006 y l Para ve Kur Politikas balkl duyurudaaklanan ve hesap verebilirlik ilkesinin uygulamas s rasnda temel alnacak enflasyon hedefi ile tutarl patikay gstermektedir. 2006 y l sonu nokta hedefi. Bugnk bilgiler nda 2007 y l sonu hedefi ile tutarl patikay gstermektedir.

1.3. Riskler ve Politika Tepkisi

Petrol fiyatlar n n seyrindeki belirsizlikler, nmzdeki dnemdeenflasyon hedefine ula labilirlik konusundaki temel risklerin ba nda

gelmektedir. Bir nceki Enflasyon Raporunda retilen tahminlerde petrolfiyatlar n n sabit kald varsay lm t . Ancak, bu sre zarf nda sz konusufiyatlar artmaya devam etmi ve yak n dnemde olduka yksek dzeylereulam t r. Petrol fiyatlar n n y ll k enflasyon zerinde oluturduu olumsuzetki, 2006 y l n n ilk eyreinde enflasyon bekleyilerindeki d yavalatanunsurlardan biri olmutur. nmzdeki aylarda sz konusu eilimin devametmesi halinde, petrol fiyatlar n n 2006 y l sonu enflasyonu zerindekiolumsuz etkisi hissedilmeye balayacakt r. Petrol fiyatlar ndaki art lar n etkisiu ana kadar greli fiyat deiiminden teye gememi ve petrol rnlerini

dorudan girdi olarak kullanmayan sektrlerde fiyatlama deiikliine yolamam t r. Bir dier ifadeyle, ikincil etkiler s n rl dzeyde kalm t r. Ancak, bekleyiler nceki ayl k dneme k yasla daha dikkatli izlenmesi gereken bir konuma gelmitir. Bu noktada, petrol fiyatlar ndaki art lar n srmesi ve ikinciletkilerin belirginlemesi halinde TCMBnin gerekli tepkiyi verecei tekrar vurgulanmal d r.

Enflasyondaki d srecinin yavalamas na yol aan bir dier unsur,konut sektrndeki arz a n n devam etmesi nedeniyle, kira gibi kalemlerdenormalin tesinde oluan fiyat art lar d r. 2006 y l boyunca hizmet fiyat


8/64



art lar n n, zellikle kira kaynakl olarak, genel enflasyon eiliminin oldukazerinde gerekleecei tahmin edilmektedir. Bu gelimenin, daha ok yap salve gei dnemine zg unsurlardan kaynakland ve bir sre daha devamedecei, ancak bu aamada para politikas tepkisini gerektirmediidnlmektedir. Konut arz n n zaman iinde uyum salamas yla bu durumuntedricen ortadan kalkaca tahmin edilmektedir.

Hizmet grubundaki fiyat art n n 2006 y l enflasyonuna katk s n nyakla k 2,5-3 puan aras nda olaca ngrlmektedir. Bu durumda 2006 y l hedefine ula labilmesi iin mal grubu enflasyonunun yzde 3 civar ndagereklemesi gerekmektedir. Ne var ki, son dnemde ya meyve sebze, petrol,ana metal ve alt n gibi para politikas n n etki alan d nda kalan kalemlerinfiyat art lar ndaki h zlanma bu olas l azaltmaktad r. Bu noktada, sz konusukalemlerdeki fiyat art lar n n byk oranda geici nitelik ta d ve ikinciletkiler s n rl kald srece para politikas n n sert tepki vermeyecei zenlevurgulanmal d r.

nmzdeki dneme ilikin temel risklerden bir dieri, global risk itah ve uluslararas likidite koullar ndaki seyrin ngrlme gldr. Sondnemde cari a n finansman kalitesindeki art n ve kamu maliyesindeki

olumlu gelimelerin, olas oklara kar ekonominin dayan kl l n art rd dnlmektedir. Ancak yine de mevcut durumda sz konusu yndengelebilecek bir okun, ekonomimizi olumsuz etkileme potansiyeli ta d da bir gerektir. Bylesi bir gelimenin ortaya kmas halinde, ncelikleenflasyonun orta vadeli hedeflerle uyumlu olmas amalanacakt r. Budorultuda, politika tepkisi zamana yay larak, d kaynakl oklar n ekonomizerindeki etkisinin fiyat istikrar na zarar vermeden yumuat lmas salanm olacakt r.

Fiyat istikrar

makroekonomik istikrar ve srdrlebilir bymea s ndan olmazsa olmaz bir n kouldur. Son y llarda bu dorultuda nemliad mlar at lm t r. TCMB bu kazan mlar n daha da ileriye gtrlmesikonusunda zerine den grevi yerine getirmeye devam edecektir.Enflasyonist olmayan bymenin srdrlebilirlii bak m ndan belirleyici olanana unsurun, makroekonomik istikrar n kal c l na ilikin gven olduuunutulmamal d r. Bu balamda, mali disiplinin kalitesini daha da art racak yap sal dzenlemeler konusunda kararl l n devam etmesinin yan s ra, rekabetve yat r m ortam n gelitirecek dolay s yla uzun vadede verimlilik art lar n

destekleyecek reformlar

n sreklilii kritik nem ta

maktad

r.


9/64




10/64



2. EnflasyonGelimeleri2.1. Gerekle meler

2006 y l n n ilk eyreinin sonunda tketici fiyatlar y ll k art oran yzde 8,16 olmutur. 2005 y l sonu itibar yla yzde 7,72 seviyesinde olany ll k Tketici Fiyatlar Endeksi (TFE) art oran nda, 2005 y l ba nda g da,sal k ve eitim kalemleri Katma Deer Vergisi (KDV) oranlar ndagerekletirilen indirimin oluturduu baz etkisinin de pay olduugrlmektedir. zel Kapsaml TFE Gstergelerinde (KTG) 2005 y l n n

ikinci yar s ndan itibaren gzlenen y ll k bazdaki d eiliminin 2006 y l n nilk eyreinde duraksad gzlenirken, bu duraksaman n geici olduungrlmekte ve olumsuz bir d sal gelimenin gereklememesi durumunday l n ikinci eyrei ile birlikte tketici enflasyonunun aa ynl eiliminiyeniden kazanmas beklenmektedir.

Grafik 2.1.1. Yl Sonu Enflasyon Hedefi ve Yllk TFE Enflasyonu(Yzde Deiim)

0

5

10

15

20

25

30

35

O c a . 0

3

M a y . 0

3

E y l . 0

3

O c a . 0

4

M a y . 0

4

E y l . 0

4

O c a . 0

5

M a y . 0

5

E y l . 0

5

O c a . 0

6

Y ll k Enflasyon Hedef

Kaynak: TK.

2006 y l ilk eyreinde yzde 1,25 oran nda artan tketici fiyatlar n nseyrinde ne kan unsurlar: (i) beklentilerin stnde artan ilenmemi g darnleri fiyatlar , (ii) talep ve rekabet koullar neticesinde yksek orandaazalan giyim fiyatlar , (iii) ttn rnleri fiyatlar nda gzlenen art lar ve (iv)hizmet sektr fiyatlar n n seyri olarak s ralanabilir.


11/64



Grafik 2.1.2.lk eyrek Enflasyonuna Alt Kalem Katklar (Puan)

-1,5

-1

-0,5

0

0,5

1

1,5

G da ve

Alkolszecekler

Alkoll

ecekler veTtn

Giyim ve

Ayakkab

Konut Lokanta ve

Oteller

Dier Alt

Kalemler

2005 2006

Kaynak: TK, TCMB.

Mevsimsel fiyat hareketlerinin y l n ilk eyreinde tketici fiyat endeksizerinde etkili olduu ve g da fiyatlar nda gzlenen yksek art lar n tketicifiyatlar zerinde yaratt olumsuz etkinin giyim fiyatlar nda gzlenen yksek oranl sezonluk indirimler ile s n rland gzlenmitir. Y l n ilk eyreindeyzde 5,10 oran nda artan g da fiyatlar zerinde mevsimsel olarak yksek oranda artan ya sebze fiyatlar n n yan s ra, sebze kalemleri d nda kalan,zellikle et ve ekmek gibi rnlerde gzlenen yksek fiyat art lar da belirleyici olmutur. Giyim ve ayakkab grubunda sezon sonu indirimlerinin bir nceki y l n zerinde olmas , talep ve rekabet koullar ndaki gelimelerin giyimenflasyonundaki de yapt katk n n artarak devam ettiine iaretetmektedir. Dier taraftan, Mart ay nda tekstil, haz r giyim ve deri sektrndeKDV oran n n yzde 18den yzde 8e drlmesinin de nmzdekidnemde tketici fiyatlar n olumlu etkileyecei dnlmektedir.

Y l n ilk eyreinde, ttn rnleri fiyatlar nda gzlenen fiyat art lar tketici enflasyonunu olumsuz etkileyen bir dier unsur olmutur. Aral k ay nda ttn rnleri fiyatlar nda gerekletirilen yksek oranl art lar nnemli bir k sm n n Ocak ay na da yans d grlmektedir. Sz konusu grupfiyatlar nda, geen y l Austos ay nda zel Tketim Vergisi (TV) art neticesinde gerekleen yksek oranl art lar n TFE zerinde yaratt olumsuz, ancak geici etkinin 2006 y l n n nc eyrei itibar yla ortadankalkmas ve y ll k tketici enflasyon oran n n yakla k bir puan gerilemesi beklenmektedir.


12/64



Mal ve hizmet gruplar n n y l n ilk eyreinde tketici fiyatlar na yapt katk lar ayr t r ld nda, hizmet grubunun yapt katk n n azald , mal grubufiyat art lar n n ise h zland gzlenmitir. Y l n ilk eyreinde hizmetfiyatlar art oranlar n n kira kalemi d nda y ll k bazda geriledii ve tketicifiyatlar zerinde olumsuz etkisinin azalmaya balad grlmektedir (Tablo2.1.1). zellikle, lokanta ve otel hizmetleri ile ulat rma hizmetleri fiyatlar n ny l n ilk eyreinde geen y l n ayn dnemindeki art oranlar n n belirginolarak alt nda gerekletii grlmtr. te yandan,emek youn hizmetlerolarak adland r lan fiyatlar dorudan ynlendirilmeyen, enerji fiyatlar ndandorudan etkilenmeyenhizmetlerdeki y ll k enflasyon oranlar , 2004 y l ndaki

d eiliminin ard ndan, son bir y l boyunca sabit denilebilecek bir seviyedeseyretmektedir. Ayr ca, konut arz n n artan konut talebine k sa srede cevapverememesine bal olarak, y l n ilk eyreinde kira fiyat art lar n n geeny lki seviyesine yak n oranlarda gereklemesi, sz konusu fiyatlar n y lgenelinde de tketici fiyatlar zerinde olumsuz etki yapaca na iaretetmektedir (Tablo 2.1.1). Bu saptamalar n nda, hizmetlere ynelik talepgelimeleri ve hizmet retimindeki verimlilik gelimeleri dikkatle izlenmekteolup, sz konusu gelimelere ynelik temkinli bak srdrlmektedir.

Mal grubu fiyat gelimeleri incelendiinde, enerji ve ilenmemi g darnleri fiyatlar n n 2006 y l n n ilk eyreinde bir nceki y la k yasla dahayksek oranlarda artt gzlenmektedir. Enerji grubunda akaryak t fiyatlar (ulat rma grubuna ynelik enerji fiyatlar ), ham petrol fiyatlar ndakigelimeler neticesinde bir nceki y la k yasla daha s n rl oranda artarken,akaryak t d nda kalan konut grubuna ynelik doalgaz ve su gibi enerjifiyatlar nda daha yksek oranl art lar grlmtr. Bir nceki y l n ilk eyreine k yasla, akaryak t rnleri fiyatlar n n art h z n n yavalamas olumlu bir gelime olarak ortaya ksa da, petrol fiyatlar n n Mart ay sonu

itibar yla yeniden ykseli eilimine girmesiyle birlikte fiyatlar n ulat mevcut yksek seviyeler enflasyonun gelecek dnemlerdeki seyri a s ndandikkatle takip edilmektedir.

2005 y l n n son eyreinden itibaren y ll k enflasyona belirgin orandakatk yapan ilenmemi g da rnleri, mal grubu fiyat art lar n n 2006 y l n nilk eyreinde h zlanmas nda temel belirleyici olmutur. Sz konusu grupfiyatlar n n 2006 y l ilk ayl k dnemindeki art oran bir nceki y l n 5,2 puan zerinde yzde 8,81 olarak gereklemitir. te yandan, tar msal retim

performans na bal olarak gelien ilenmemi g da rnleri ile uluslararas


13/64



piyasalardaki gelimelerin belirleyici olduu enerji fiyatlar n n d nda kalanmal fiyatlar incelendiinde, sz konusu fiyatlar n yzde 2,01 oran ndakigerileme ile bir nceki y l n ayn dnemine gre daha dk bir enflasyonaiaret ettii grlmektedir (Tablo 2.1.1).

Tablo 2.1.1. Mal ve Hizmet Grubu Fiyatlar ( Aylk Yzde Deiim)2005 2006

I II III IV Y llk ITFE 0,83 1,74 1,30 3,65 7,72 1,251. Mallar -0,24 1,16 0,80 4,42 6,21 0,80

Enerji 1,73 0,73 3,81 1,20 7,65 2,63lenmemi G da 3,61 -7,87 0,25 11,12 6,34 8,81 Enerji velenmemi G da D Mallar -1,94 3,91 -0,05 3,79 5,71 -2,01

Dayan kl Mallar -0,37 3,61 -0,80 4,41 6,91 -1,66Dayan kl Mallar (Alt n Fiyatlar Hari) 1,86 3,66 -1,86 2,23 5,94 -3,04Yar Dayan kl Mallar -3,38 5,75 -1,10 3,76 4,85 -3,65Dayan ks z Mallar 2,11 -2,58 2,60 4,91 7,07 4,64

2. Hizmetler 3,85 2,77 3,65 1,87 12,68 2,41Kira 4,26 3,74 7,06 4,04 20,48 4,08Lokanta ve Oteller 5,19 2,65 3,29 3,09 14,98 3,02Ulat rma Hizmetleri 7,87 2,04 6,00 1,11 17,97 1,27Dier Hizmetler 1,75 2,73 1,72 0,56 6,92 1,80

Kaynak: TK,TCMB.

Uluslararas piyasalardaki gelimeler erevesinde yksek orandaartmaya devam eden alt n fiyatlar hari tutularak incelendiinde (Kutu 2.1),dayan kl tketim mal fiyatlar y ll k art oran n n 2005 y l n n ilk yar s ndagsterdii art sonras nda, 2005 y l Austos ay ile birlikte azal eiliminegirdii grlmektedir (Grafik 2.1.3). Sz konusu azal eilimi, 2006 y l n n ilk eyreinde glenerek devam etmi ve grup fiyatlar y l n ilk ay nda yzde3,04 gibi nemli bir oranda gerilemitir. Bu belirgin gerilemede, tketimtalebine gsterge olabilecek mobilya ile genel olarak rekabete a k ve dvizkurundaki gelimelere duyarl teknoloji youn mallar ieren elektrikli veelektriksiz aletler grup fiyatlar nda s ras yla yzde 7,81 ve 5,55 oranlar ndagzlenen azal lar belirleyici olmutur (Grafik 2.1.3). Genel olarak

deerlendirildiinde, 2006 y

l

ilk eyrek sonu itibar

yla dayan

kl

tketimmallar fiyat gelimeleri, mobilya ile elektrikli ve elektriksiz ev aletlerigruplar nda eilimlerin tersine dnmesinin etkisiyle olumlu bir grnm arzetmektedir.


14/64



Grafik 2.1.3. Dayankl Mal Grubu Fiyatlar (Altn Hari)(Yllk Yzde Deiim)

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

O c a . 0

4

M a r . 0

4

M a y . 0

4

T e m . 0

4

E y l . 0

4

K a s . 0

4

O c a . 0

5

M a r . 0

5

M a y . 0

5

T e m . 0

5

E y l . 0

5

K a s . 0

5

O c a . 0

6

M a r . 0

6

Dayan kl Mallar (Alt n Hari)MobilyaElektrikli ve Elektriksiz Aletler

Kaynak: TK, TCMB.

Y l n ilk eyreinde, mevsimsel fiyat hareketlerinin tketici fiyatlar zerinde belirleyici olduu gz nne al nd nda, enflasyonun genel gidiat hakk nda mevsimlik rnler hari zel Kapsaml TFE Gstergelerininincelenmesi faydal olacakt r. Enerji, alkoll iecekler ve ttn rnleri hariolarak hesaplanan KTG-E endeksinden mevsimlik rnlerin kar lmas ileelde edilen KTG-E* endeksinde, 2005 y l n n ba ndan itibaren gzlenen

y ll k art oranlar ndaki gerilemede, y l n ilk eyreinde bir duraksamagrlmektedir. te yandan, enerji, ilenmemi g da rnleri, alkoll iecekler ve ttn rnleri ile alt n hari olarak hesaplanan endeks (KTG-D*)mevsimsel etkilerden ar nd r ld nda, d eiliminin y l n ilk eyreinde dedevam ettii gzlenmektedir (Grafik 2.1.4). En dar kapsaml KTG olan vedolayl vergileri d layan KTG-F ve G gstergelerinde, Mart ay nda gzlenen belirgin ykseliler, ay ierisinde giyim rnlerine uygulanan KDVoranlar ndaki indirimlerin sat c lar ile tketiciler aras nda payla ld na iaretetmektedir.

Tablo 2.1.2. zel Kapsaml TFE Gstergeleri (2003=100)2005 2006

I II III IV Y llk ITFE 0,83 1,74 1,30 3,65 7,72 1,25A. Mevsimlik rnler hari TFE 2,06 1,84 2,75 1,48 8,39 2,31 B. lenmemi g da rnleri hari TFE 0,37 2,95 1,58 2,68 7,78 0,12C. Enerji hari TFE 0,67 1,94 0,89 4,07 7,75 1,01 D. lenmemi g da rnleri ve enerji hari TFE 0,09 3,44 1,14 2,98 7,84 -0,38E. Enerji, alkoll iecekler ve ttn rnleri hariTFE 0,59 2,05 -0,16 4,00 6,58 0,74

F. Enerji, alkoll iecekler, ttn rnleri,fiyatlar ynetilen/ynlendirilen dier rnler ve

dolayl vergiler hari TFE 0,30 2,23 -0,33 4,45 6,75 1,75G. Enerji, alkoll iecekler, ttn rnleri, fiyatlar ynetilen/ynlendirilen dier rnler, dolayl vergiler ve ilenmemi g da rnleri hari TFE -0,38 3,98 -0,32 3,25 6,61 0,26Kaynak: TK.


15/64



Grafik 2.1.4. TFE ve zel Kapsaml TFE Gstergeleri (E* ve D*)(Yllk Yzde Deiim)

4

5

6

7

8

9

10

O c a - 0

5

u b - 0

5

M a r - 0

5

N i s - 0

5

M a y - 0

5

H a z - 0

5

T e m - 0

5

A u - 0 5

E y l - 0

5

E k i - 0

5

K a s - 0

5

A r a - 0

5

O c a - 0

6

u b - 0

6

M a r - 0

6

TFEE*D* (Mevsimsellikten Ar nd r lm )

E*: Enerji, alkoll iecekler ve ttn rnleri ile mevsimlik rnler hari TFE.

D*: Enerji, alkoll iecekler ve ttn rnleri, ilenmemi gda ve altn hari TFE.Kaynak: TK, TCMB.

retici fiyatlar 2006 y l n n ilk eyreinde yzde 2,48 oran nda artm t r.nceki raporlar m zda da belirtildii zere, retici Fiyatlar Endeksinde(FE) fiyatlar n vergi hari tutularak hesaplanmas neticesinde, endeksinnemli bir k sm n oluturan imalat sanayi fiyatlar ham madde fiyatlar ile kur gelimelerine kar gemie oranla ok daha hassas hale gelmitir (Grafik 2.1.5). malat sanayi ierisinde sz konusu etkinin belirgin olarak hissedildiisektr, yksek vergilere tabi olan rafine edilmi petrol rnleri sektrdr.

Y l n ilk eyreinde Yeni Trk liras n n gl seyri petrol fiyatlar ndankaynaklanan olumsuz etkiyi k smen telafi etmekle birlikte, akaryak t rafineri k fiyatlar genel FE zerinde belirleyici olmaya devam etmitir. Bunedenle, retici fiyatlar zerinden yap lacak deerlendirmelerin, petrolrnlerinin dorudan etkili olduu kalemler d lanarak yap lmas daha anlaml olacakt r. Sz konusu kalemlerin etkisi d land nda, imalat sanayifiyatlar ndaki y ll k art 2005 y l son eyreine gre hafif bir art eiliminegirse de, dk dzeylerde seyretmeye devam etmektedir (Grafik 2.1.6).

Grafik 2.1.5.malat Sanayi Fiyatlar ve Dviz Kuru Sepeti(0,5ABD Dolar +0,5 Euro) (Yllk Yzde

Deiim)

Grafik 2.1.6. FE ve Petrol rnleri Harimalat SanayiFiyatlar (Yllk Yzde Deiim)

-20

-10

0

10

20

O c a . 0

4

M a r . 0

4

M a y . 0

4

T e m . 0

4

E y l . 0

4

K a s . 0

4

O c a . 0

5

M a r . 0

5

M a y . 0

5

T e m . 0

5

E y l . 0

5

K a s . 0

5

O c a . 0

6

M a r . 0

6

malat Sanayi Fiyatlar

Dviz Kuru Sepeti

0

3

6

9

12

O c a . 0

5

u b . 0

5

M a r . 0

5

N i s

. 0 5

M a y . 0

5

H a z . 0

5

T e m . 0

5

A u . 0 5

E y l . 0

5

E k i

. 0 5

K a s . 0

5

A r a . 0

5

O c a . 0

6

u b . 0

6

M a r . 0

6

Petrol rnleri HarimalatSanayi Fiyatlar

FE

Kaynak: TK, TCMB.


16/64



2006 y l ilk eyreinde, uluslararas metal fiyatlar nda yksek art lar gzlenirken, FE iindeki ana metal sanayi fiyatlar nda yzde 2,31 oran ndaart kaydedilmitir. Nisan ay ba nda, uluslararas metal fiyatlar nda gzlenenyksek oranl art lar, ana metal sanayi fiyatlar ndaki art lar n y l n ikincieyreinde de devam etme olas l n art rmaktad r.

2.2. Beklentiler

Beklentileri lmeye ynelik temel bilgi kayna TCMB BeklentiAnketidir. Anket, ounluu mali sektrde olmak zere mali ve reel sektrdekarar al c ve uzman kiilerle profesyonel kat l mc lara uygulanmaktad r.

Enflasyon beklentileri enflasyon gereklemeleri zerinde gerek fiyatgelimelerine gerekse cret ayarlamalar na temel tekil etmesi a s ndan belirleyici olmaktad r. Bu erevede, TCMBnin analiz vedeerlendirmelerinde sz konusu beklentilerdeki gelimeler nem ta maktad r.Beklentiler bata TCMBnin verdii orta vadeye ynelik sinyaller veekonominin btnne ynelik grnm olmak zere bir ok faktrdenetkilenmektedir. Para politikas n n orta vadeye odaklanmas ve bu erevedeenflasyon hedeflerinin y ll k olarak ilan edilmesi, daha uzun dnemli

beklentilere dair bilgi edinme gereksinimini ve bu beklentilerdeki deiimlerinanalizini gerektirmektedir. Bu dorultuda, 2006 y l Nisan ay ile birlikte,TCMB Beklenti Anketine yirmi drt ay sonras na ilikin tketici enflasyon beklentisi dahil edilerek orta vadeye ynelik bilgi kmesi geniletilmitir.

2005 y l na ait enflasyon beklentileri, y l genelinde ekonomik birimlerinenflasyon beklentilerini enflasyon hedefi ile uyumlu belirlediklerine, bunun daenflasyona gelen petrol fiyat art lar gibi oklar n kal c l n s n rlad naiaret etmektedir. 2006 y l na ynelik y l sonu tketici enflasyonu beklentisi

incelendiinde, Nisan ay ikinci anket dnemi itibar yla enflasyon beklentisinin2006 y l sonu hedefinin 0,79 puan zerinde olduu ve sz konusu fark ngenelde son ayl k dnemde korunduu grlmektedir. te yandan, gelecek on iki ayl k dneme ilikin tketici enflasyonu beklentileri y l n ilk eyreindegerilemekle birlikte, ubat ay ndan itibaren beklentilerin gerileme h z n nolduka yavalad ve k smen yatay bir seyir izledii gzlenmektedir (Grafik 2.2.1).


17/64



Grafik 2.2.1. 12 ve 24 Ay Sonrasndaki TFE Beklentisi(Yllk Yzde Deiim)

3

4

5

6

7

8

9

A r a . 0 4

O c a . 0 5

u b . 0 5

M a r . 0 5

N i s . 0 5

M a y . 0 5

H a z . 0 5

T e m . 0

5

A u . 0 5

E y l . 0 5

E k i . 0 5

K a s . 0 5

A r a . 0 5

O c a . 0 6

u b . 0 6

M a r . 0 6

N i s . 0 6

12 Ay 24 Ay

Kaynak: TCMB.

Yirmi drt ay sonras na ilikin tketici enflasyon beklentisi ise, son anketdnemi itibar yla, 2008 y l Nisan ay iin yzde 4,67 oran nda bir y ll k enflasyona iaret etmektedir (Tablo 2.2.1). Gerek on iki ay gerekse yirmi drtay sonras na ynelik uzun dnemli tketici enflasyonu beklentilerinin, ilgilidnemlere ilikin hedeflerin bir miktar zerinde olmas , enflasyondaki d sreci a s ndan temkin gerektiren bir gelime olarak deerlendirilmektedir.Bununla birlikte daha uzun vadeli beklentilerin daha dk dzeylerdeseyretmesi enflasyon hedeflemesi baar s a s ndan cesaretlendirici bir gzlemdir./

Tablo 2.2.1. TFE Enflasyon Beklentisi

Cari Dnem AnketDnemiY l Sonu Y ll k TFE

Beklentisi12 Ay Sonras n n Y ll k

TFE Beklentisi24 Ay Sonras n n Y ll k

TFE BeklentisiOcak-06 1 5,68 5,49

2 5,67 5,54ubat-06 1 5,75 5,45

2 5,81 5,45Mart-06 1 5,80 5,46

2 5,78 5,44 Nisan-06 1 5,76 5,41 4,64

2 5,79 5,47 4,67Kaynak: TCMB.


18/64



KUTU 2.1. ULUSLARARASI ALTIN FYAT GELMELERVE TFE ZERNE ETKLER

Uluslararas Geli meler

Uluslararas piyasalarda altn fiyatlar 2005 ylnn ikinci yar s ile birlikte keskin bir art eiliminegirmitir (Kutu 2.1.Grafik 1). Hanehalknn altn talebinin yksek olduu ekonomilerden biri olanlkemizde, altn TFEde, grece nemli bir arla sahiptir. Bu balamda, altn fiyatlar nnenflasyon zerindeki etkisinin mercek altna alnmas tketici fiyat endeksi dinamiklerinin daha iyianlalmas asndan yararl olacaktr.

Altn Fiyatlar nn TFE zerindeki Etkisi

TFE ierisinde eitli mal ve hizmetler grubu altnda yer alan altn fiyat endeksi, yurt d piyasalardaki gelimelere olduka paralel bir seyir izlemektedir. Sz konusu fiyatlar ABD dolar cinsinden ifade edildiinde, yllk art oranlar nn yurt d fiyatlara ok yakn seyrettii grlmektedir (Kutu 2.1.Tablo 1).

Kutu 2.1. Grafik 1. Yurt D ve Yurti Altn Fiyatlar Kutu 2.1. Tablo 1. Yurt D ve Yurti Altn Fiyatlar

200

300

400

500

600

700

800

0 1 . 9

4

0 1 . 9

5

0 1 . 9

6

0 1 . 9

7

0 1 . 9

8

0 1 . 9

9

0 1 . 0

0

0 1 . 0

1

0 1 . 0

2

0 1 . 0

3

0 1 . 0

4

0 1 . 0

5

0 1 . 0

640

60

80

100

120

140

160Uluslararas Alt n Fiyatlar (ABDdolar )

TK Alt n Fiyat Endeksi (ABD dolar cinsinden) (saeksen)

Y ll k Yzde Deiim Uluslararas

FiyatlarTK Fiyatlar *

(ABD Dolar Cinsinden)

2002 20,4 20,32003 22,6 22,32004 8,6 9,62005 15,4 14,5

* 2002-2004 dnemi iin TFE (1994=100), 2005y l iin TFE (2003=100) kullan lm t r.

Kaynak: IMF-IFS, TK. Kaynak: IMF-IFS, TK.

2005 ylnda altn fiyatlar yurt d piyasalarda bir nceki yla oranla yaklak yzde 15,4 orannda

artarken, TK taraf ndan hesaplanan altn fiyatlar ndaki art dolar baznda yzde 14,5 olmutur.Sz konusu ylda yzde 7,72 orannda artan tketici fiyatlar nn yaklak 0,18 puanlk ksmn yaniyzde 7,72 oranndaki enflasyonun yzde 2,31ini altn fiyatlar ndaki art oluturmutur. Bu adanbakldnda, 2005 ylnda altn fiyat artnn TFEye etkisinin nceki yllara oranla ok artt ifadeedilebilir (Kutu 2.1.Grafik 2). 2006 ve 2007 yllar nda yzde 5 ve yzde 4 gibi dk enflasyonoranlar nn hedeflendii gz nne alnrsa, bu konunun nemi hedefe ulalabilirlik asndan dahada artmaktadr.


19/64



Bu dorultuda, uluslararas piyasalarda 2005 ylnn ikinci yar sndan itibaren belirgin oranlardaartan altn fiyatlar nn 2006 yl genelinde izleyecei seyir yllk tketici enflasyonu asndan byk

nem tamaktadr. Zira, uluslararas fiyatlar n ulat 640 ABD dolar seviyesinin yl genelindekorunduu varsaymnda dahi, altn fiyatlar nn tketici fiyatlar zerinde yllk bazda yaklak 0,31puan artr c etki yapaca ngrlmektedir (Kutu 2.1.Tablo 2).

Kutu 2.1. Grafik 2. Altn Fiyatlar nn Yllk TFE Enflasyonundaki Katk Pay (Yzde)

0.67%

0.36%0.46%

2.31%

0.0%

0.5%

1.0%

1.5%

2.0%

2.5%

2002 2003 2004 2005

Kaynak: TK.

Alternatif senaryolar altnda altn fiyatlar nn TFE zerindeki olas etkileri Kutu 2.1.Tablo 2de

sunulmutur. Uluslararas piyasalarda, 2006 yl sonu itibar yla fiyatn 800 ABD dolar na kmas durumunda altn fiyatlar nn TFE zerinde yllk bazda yaklak olarak 0,69 puan gibi oldukayksek oranda etki oluturaca belirtilmelidir. Ancak, dviz kurunda gzlenebilecek dalgalanmalar ntabloda sunulan net katk puanlar nda farkllamaya yol aaca gz nnde bulundurulmaldr. Bubalamda, altn fiyatlar nn nmzdeki dnemde nasl bir seyir izleyeceine dair deerlendirmeler nem kazanmaktadr.

Kutu 2.1. Tablo 2. Farkl Altn Fiyat Senaryolar

2006 Y

l

SonundaUluslararas Alt n Fiyatlar (ABD dolar )

TFE Y

ll

k Art

na NetKatk Puan

640 0,31 660 0,36680 0,40700 0,45750 0,57800 0,69

Kaynak: TCMB.


20/64



nmzdeki Dnemde Uluslararas Altn Fiyatlar nn Seyri

Altn, dnyada enflasyonun ivme kazand veya ivme kazanmasnn beklendii ve belirsizlikunsurlar nn kur hareketlerinin ngrlebilirliini azaltt dnemlerde, risk eitlendirmesineyardmc olacak alternatif bir yatr m arac olarak ne kmaktadr. 2005 ylnda toplam dnya altntalebi iinde yzde 72,9 orannda arla sahip olan mcevher amal altn talebinde yzde 4,5orannda art gereklemitir. Geleneksel olarak, altnn mcevher olarak youn bir ekildekullanld in, Hindistan ve Orta Dou blgelerinde yaanan yksek gelir artlar sz konusu talepartnda belirleyici olmaktadr. Toplam altn talebi iinde, pay dk olsa da, uluslararas yatr mkurulular taraf ndan gerekletirilen yatr m amal talepte meydana gelen yzde 25,9 oranndakiart da dikkat ekicidir (Kutu 2.1.Tablo.3).

Kutu 2.1. Tablo 3. Alt Kalemler Baznda Altn Talebi*2004 2005 2005 / 2004 DeiimTon % pay Ton % pay %

Mcevher 2.618,1 74,7 2.736,2 72,9 4,5Endstriyel 409,8 11,7 418,5 11,1 2,1 Yat r m 476,1 13,6 599,6 16,0 25,9Toplam 3.504,0 - 3.754,3 - 7,1 * Veriler Dnya Altn Konseyi internet sitesinden (www.gold.org) alnmtr.

Mart ay sonlar ndan itibaren altn fiyatlar ndaki art eiliminin keskinlemesi, 2006 ylna ait talepverileri eriilebilir olmamasna ramen, talebin yine yatr m kaynakl olduunu dndrmektedir.

Gelimi lkelerde enflasyonist basklar n artmakta oluu, kresel dengesizlikleri giderici tedbirlerinuygulanmaktan kanlmas ve uluslararas yatr m kurulular nn 2006 yl altn fiyatlar tahminlerinisrekli olarak yukar ya doru revize etmekte olmas altn fiyatlar nn yksek seviyelerinikoruyacan ve hatta ykseli eilimini srdrebileceini dndrmektedir.

Sonu

nmzdeki dnemde altn fiyatndaki artlar n devam edebilecei beklentileri glenmitir. Bylebir durumda altn fiyatlar nn 2006 yl sonu enflasyonu zerindeki etkisi azmsanamayacakboyutlarda gerekleebilecektir. Kukusuz, altn fiyatlar nn ok yksek artlar sergilemeye devametmesi ksa vadeli enflasyon bekleyileri zerinde etkili olabilecektir. Ancak, doas gerei altnn

dier sektrlere girdi tekil etmedii ve dolaysyla altn fiyatlar nn enflasyon zerindeki ikinciletkilerinin petrol ve ana metal gibi dier emtia fiyatlar na oranla ok daha snrl olduuunutulmamaldr. Altn fiyatlar ndaki artlar n bir sre sonra tekrar makul ltlere kavutuu bir varsaym altnda, orta vadede altn fiyatlar nn enflasyon zerindeki etkisinin son derece snrl olaca ve ikincil etkilerin kontroll seyredecei dnlmektedir. Bu erevede TCMB, enflasyonhedeflemesi uygulamasnda altn fiyatlar ndaki artlardan kaynaklanan enflasyon deiimlerine buaamada tepki vermeyecektir.


21/64




22/64



3. Arz veTalep Gelimeleri3.1. Arz-Talep Dengesi

GSYH 2005 y l n n son ayl k dneminde, geen y l n ayn dneminegre yzde 9,5 oran nda art gstermitir. Bylelikle, 2005 y l genelindeGSYH bymesi yzde 7,4 olarak gereklemitir. S k para ve maliye politikalar yla e anl yrtlen yap sal reform srecinin kesintisiz devam iktisadi temellerin glenmesini salarken, buna paralel olarak risk primindekid, reel faizlerdeki gerileme ve Yeni Trk liras n n yabanc para birimlerikar s nda glenmeye devam etmesi 2005 y l nda toplam yurt ii talepteki h zl

bymenin temel belirleyicileri olmutur.

Grafik 3.1.1. GSYH ve Toplam Nihai Yurti Talep(Mevsimsellikten Ar ndr lm)

24000

2600028000

30000

32000

34000

36000

38000

40000

03-I 03-II 03-III 03-IV 04-I 04-II 04-III 04-IV 05-I 05-II 05-III 05-IV

GSYH Toplam Nihai Yurti Talep

Bin YTL

Kaynak: TK, TCMB.

Y l n ilk dokuz ayl k dnemine ilikin veri gncellemeleri 2005 y l GSYH bymesini 0,9 puan yukar ynl etkilerken, bu etken d land ndaekonomik byme, Ocak 2006 Enflasyon Raporuna temel oluturan beklentilerimizle uyumlu gereklemitir. Y l n son ayl k dneminde,mevsimsellikten ar nd r lm verilerle GSYHnin, nceki eyree k yaslayavalayarak bymesi, ekonomik faaliyetlerin enflasyondaki d srecinedestek veren dzeylerdeki seyrinin devam n salam t r (Grafik 3.1.1, Grafik 3.1.2).

retim ynyle incelendiinde y l n son eyreinde, tar m ve malikurulular sektrleri d ndaki tm alt gruplar n katma deerlerinde art gzlenmitir. Bu dnemde ve y l genelinde ekonomik bymeye en yksek


23/64



katk y hizmetler sektrnn yapt grlmektedir. zellikle, y l n soneyreinde sanayi sektr katma deerindeki yksek oranl art sonucundaticaret ve ulat rma-haberleme sektrlerinin bymeye katk lar artm t r.Bunun yan s ra, inaat sektrndeki h zl byme de srmtr.

Tablo 3.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYH Gelimeleri(Sabit Fiyatlarla, Yllk Yzde Deiim)

2003 2004 2005Y ll k I II III IV Y ll k I II III IV Y ll k

1-Tketim Harcamalar 5,6 11,6 15,4 5,9 4,7 9,0 4,1 3,9 9,8 14,1 8,1Kamu -2,4 2,6 -7,8 -7,0 11,1 0,5 4,4 4,0 3,2 0,0 2,4zel 6,6 12,4 18,4 7,3 3,6 10,1 4,1 3,9 10,4 16,7 8,8Dayan kl Tketim Mal. 24,0 48,0 61,4 28,9 -5,7 29,7 3,2 2,9 26,0 31,3 15,0G da 4,1 5,3 2,6 0,0 5,4 2,8 3,3 8,6 10,8 8,7 8,2Yar Day. ve Dayan ks z 2,1 8,2 36,8 18,3 16,3 18,8 9,0 3,0 3,7 39,6 12,9

2-Sabit Sermaye Yat r mlar 10,0 57,6 47,4 26,1 11,2 32,4 10,3 20,0 30,6 33,0 24,0Kamu -11,5 -5,9 -8,7 -10,8 0,9 -4,7 30,7 30,2 38,2 17,1 25,9zel 20,3 65,5 63,1 38,9 17,7 45,5 8,8 18,4 29,0 41,6 23,6

3- Stok Deiimi* 3,0 2,5 1,4 -1,2 2,5 1,1 0,6 -0,7 -3,0 -6,3 -2,54-Mal ve Hizmethracat 16,0 10,9 17,2 8,2 14,4 12,5 14,0 6,7 3,9 10,9 8,55-Mal ve Hizmetthalat 27,1 31,3 32,7 16,1 19,6 24,7 10,6 9,1 11,2 15,3 11,56-Toplam Yurt i Talep 9,3 20,6 21,4 8,1 8,5 14,1 5,6 6,8 10,9 11,6 8,87-Toplam Nihai Yurti Talep 6,5 19,8 22,9 9,9 6,3 14,1 5,5 8,4 14,5 19,1 11,58-GSYH (Harcama Yoluyla) 5,8 11,8 14,4 5,3 6,3 9,0 6,6 5,5 7,7 9,5 7,4*GSYH bymesine katk , yzde.Kaynak: TK.

Talep bileenleri a s ndan incelendiinde ise, 2005 y l n n son ayl k dneminde GSYH bymesine en yksek katk y zel tketim harcamalar n nyapt grlmektedir. Yar -dayan kl ve dayan ks z mallara ynelik

harcamalardaki h

zl

art

, bu dnem talep gelimelerinde en dikkat ekici unsur olmutur. Y l n ilk dokuz ayl k dneminde geen y l n ayn dnemine k yaslayzde 5,3 oran nda art gsteren yar -dayan kl ve dayan ks z mallar tketimi,y l n son eyreinde y ll k yzde 39,6 oran nda artarak dayan kl mallar tketimi ile birlikte zel tketim harcamalar n n GSYH bymesine en yksek katk yapan iki bileeninden biri olmutur. te yandan, yurt ii talebin dier bileeni olan zel yat r m harcamalar y l n son eyreinde gerek makine-tehizat gerekse inaat yat r m kaynakl gl byme eilimini srdrmtr.Kamu harcamalar da sz konusu dnemde yat r m odakl bir biimde

ekonomik bymeyi desteklemitir.

Bu erevede, 2005 y l n n son ayl k dneminde toplam nihai yurt iitalep bir nceki y l n ayn dnemine k yasla yzde 19,1 gibi yksek bir orandaartm t r (Tablo 3.1.1). ayl k dnemler itibar yla incelendiinde,mevsimsellikten ar nd r lm veriler de toplam nihai yurt ii talepteki h zl byme eiliminin y l n son eyreinde srdn gstermektedir (Grafik 3.1.1).


24/64



Toplam nihai yurt ii talep ve GSYHdeki h zl bymeye kar n,mevcut retim eiliminin fiyatlar zerinde bask yaratmayan bir dzeyi ifadeetmesinin ard ndaki etkenler u ekilde s ralanabilir. lk olarak, bymenin arzynl kaynaklar incelendiinde, byme-enflasyon ilikisini belirleyen nemli bir unsur olan verimlilik art lar n n srmesi birim igc maliyetlerinidrerek dier maliyetlerdeki art lar n etkisini s n rlamaktad r. kincisi, bymenin talep ynl kaynaklar incelendiinde, yat r mlar n GSYH iindeki pay n n artmaya devam ettii grlmektedir. Yat r m harcamalar ndaki glart eiliminin sryor olmas , sermaye derinlemesi yoluyla k smi emek verimliliindeki art lara verdii destek paralelinde enflasyonist bask lar

s

n

rlamaktad

r. Dolay

s

yla, yurt ii talep kompozisyonunun yap

s

h

zl

byme ile enflasyondaki dn e anl bir ekilde srdrlmesine destek vermektedir. ncs, d ticarete konu olan baz mal gruplar na (dayan kl tketim, makine-tehizat) ynelik harcamalardaki bymenin, veri fiyatdzeyindeki bir talep art ndan ziyade, greli fiyat avantaj taraf ndan belirlenen bir art ifade ettii dnlmektedir. Zira, reel cretlerdeki art lar enflasyon zerinde ek bir talep bask s yaratacak dzeyde bulunmamaktad r.Gerek Yeni Trk liras n n yabanc para birimleri kar s ndaki gl konumugerekse tketim ve yat r m mallar ithalat fiyatlar ndaki d eilimi

dorultusunda ortaya kan greli fiyat etkisi, h zl talep bymesini enflasyona s ndan bir risk unsuru olmaktan uzak tutmaktad r. Dier bir deyile, YeniTrk liras n n yabanc para birimleri kar s ndaki gl konumu, yurt ii talep bymesine destek veren bir unsur olmas na kar n, fiyatlar zerindekidorudan etkisinin yan s ra, yat r m talebini uyarmak suretiyle verimlilik kazan mlar na katk yaparak, h zl bymenin fiyatlar zerindeki etkisinis n rlamaktad r.

zetle, reel faiz ve reel kurun bir bileimi olarak dnlebilecek mevcut

parasal durum, fiyatlar zerinde bask yaratmayan h zl bymeyi mmknk lmaktad r. Kukusuz, faiz farklar ve global likidite koullar n n yaratt k savadeli hareketler bir tarafa, reel kurun orta vadeli eilimi iktisadi temeller ve bekleyiler taraf ndan belirlenmektedir. Dier bir deyile, verimlilik vereformlar gibi yap sal unsurlardaki olumlu grnmn yan s ra ekonomik vesiyasi istikrar n sreceine dair bekleyiler Yeni Trk liras n n yabanc para birimleri kar s ndaki gl konumunun srdrlebilir olmas yla yak ndanilikilidir.1 Sz edilen yap sal unsurlar ve bekleyilerin yan s ra global likidite

1

Avrupa Birliine yak nsama srecinde d ticarete konu olan ve olmayan sektrlerdeki verimlilik oranlar n n Euro Blgesinek yasla farkl lamas n n, greli fiyatlar ve reel kur davran zerindeki etkileri, Kutu 3.1de ele al nm t r.


25/64



koullar ndaki mevcut eilimlerin devam halinde Yeni Trk liras n n 2006y l nda da gl konumunu srdrmesi srpriz olmayacakt r. Ancak, parasaldurum ekseninde ortaya konulan enflasyonist olmayan h zl bymedeerlendirmesi, arz-talep koullar n n enflasyondaki d srecine yapt katk n n azald gereini deitirmemektedir (Grafik 3.1.2).

Grafik 3.1.2. kt A (Yzde)

-10

-8

-6

-4

-20

2

4

6

0 0

- I

0 0

- I I I

0 1

- I

0 1

- I I I

0 2

- I

0 2

- I I I

0 3

- I

0 3

- I I I

0 4

- I

0 4

- I I I

0 5

- I

0 5

- I I I

0 6

- I

Kaynak: TCMB.

Gncel veriler, 2005 y l n n son ayl k dneminde yavalayarak artanmevsimsellikten ar nd r lm zel tketim harcamalar n n, 2006 y l n n ilk eyreinde de bir nceki dneme k yasla bir ivmelenme olmaks z n bymeyedevam ettiine iaret etmektedir. Bu dnemde, reel tketici kredisi kullan m aylar itibar yla h zlanarak artarken, mevsimsellikten ar nd r lm beyaz eyayurt ii sat lar da bir nceki eyree k yasla art eiliminde olmutur. 2006y l ilk eyreine ilikin mevsimsellikten ar nd r lm veriler, yurt iine yap lanotomobil sat lar nda 2005 y l n n son eyreine k yasla bir art a iaret etmesede, y ll k bazdaki art oranlar otomobil talebinin gl seyrini koruduunu

gstermektedir. CNBC-e mevsimsel dzeltilmi tketim endeksi 2006 y l n nilk eyrei itibar yla bir nceki ayl k dnem ortalamas n n alt ndad r.Mevsimsellikten ar nd r lm tketim mallar ithalat ise Ocak ve ubataylar nda artarak bir nceki ayl k dnemin zerinde gerekleecei sinyalinivermektedir. Btn gstergeler bir arada deerlendirildiinde, sanayi retimi veotomobil yurt ii sat lar gibi gstergelerde 2006 y l Ocak ve ubat aylar ndagzlenen bozulman n tketim harcamalar nda kal c bir durgunlua iaretetmedii dnlmektedir. Mart ay ktisadi Ynelim Anketindeki (YA)retim, i piyasa sipari ve sat lar ile eldeki i hacmi gstergelerindeki olumlu

gidiat bu dnceyi destekler niteliktedir. zetle, son dneme ilikin verilere


26/64



gre, zel tketim harcamalar ndaki byme srmekle birlikte, art h z fiyatlar a s ndan bask yaratacak bir dzeyi ima etmemektedir.

Grafik 3.1.3. Yatr m Harcamalar ve Uzun Vadeli D Kredi Kullanm (Yllklandr lm)

-1.0

0.5

2.0

3.5

5.0

6.5

8.0

9.5

0 0

- I

0 0

- I I I

0 1

- I

0 1

- I I I

0 2

- I

0 2

- I I I

0 3

- I

0 3

- I I I

0 4

- I

0 4

- I I I

0 5

- I

0 5

- I I I

10000

14000

18000

22000

26000

30000

34000zel Sektr Uzun Vadeli D Kredi Kullan m ,sol eksen

zel Yat r m Harcamalar

Milyar $ Bin YTL

Kaynak: TK, TCMB.

Yurt ii talebin dier bileeni olan zel yat r m harcamalar ndaki gl byme eilimi srmektedir. Sermaye mallar ithalat , tketim mallar ithalat na benzer ekilde yksek oranl art lar sergilemektedir. Bunun yan s ra,mevsimsellikten ar nd r lm verilerle yurt iine yap lan a r ticari ara sat lar 2006 y l n n ilk eyreinde bir nceki ayl k dneme k yasla art ynndedir. Mevsimsellikten ar nd r lm verilerle, imalat sanayi altkollar ndan makine-tehizat ve elektrikli makine retimlerinde Ocak ay ndagzlenen bozulma,ubat ay nda tersine dnmtr. te yandan,YA yat r mharcamas eilimi, Ocak-Mart dnemindeki gerilemeye kar n, yksek dzeylerini korurken, yat r m harcamas dnlmyor diyenlerin pay ndanemli bir deiiklik grlmemitir. Sz konusu dnemde, yat r mharcamalar n k s tlayan faktrlerden talep belirsizlii etkeninin pay gerilemeye devam ederken, yetersiz net getiri etkeninin pay ndaki art ilekredi faiz oran beklentisinin d eilimindeki duraksama dikkat ekicidir.Bununla birlikte, zel yat r m harcamalar n n yurt d finansman koullar ilede yak ndan ilikili olduu unutulmamal d r (Grafik 3.1.3). Nitekim, yurtd ndan salanan uzun vadeli kredi kullan m n n Ocak-ubat dneminde geeny l n ayn dnemine k yasla yksek bir oranda artmas , zel sektr yat r mtalebindeki gl seyrin srd ynnde sinyal vermektedir.


27/64



te yandan, inaat sektrne ara girdi salayan sektrlerin ba nda gelenmetalik olmayan dier mineral maddeler retiminin, mevsimselliktenar nd r lm verilerle, 2006 y l ilk iki ay itibar yla bir nceki eyrek ortalamas n n zerinde olmas , inaat sektrndeki canl l n srdngstermektedir. Ekonomiye duyulan gven ile birlikte gerek faiz oranlar ndakid gerekse vadelerin uzamas gibi kredi imkanlar n n genilemesi, gemi makroekonomik istikrars zl k dnemlerinde ertelenmi olan konut talebiniuyarmaktad r. Dolay s yla, inaat sektrnn mevcut eilimini orta vadede dekorumas beklenmektedir. Nitekim, konut kredilerinin toplam tketici kredileriiindeki pay , 2005 y l n n Mart ay nda yzde 23,8 iken 2006 y l n n ayn

ay

nda yzde 47,8e ykselmitir. 2005 y

l

n

n son eyrei itibar

yla yap

ruhsatlar na ilikin veriler incelendiinde de zellikle konut inaatlar na ynelik eilimin srd grlmektedir.

Grafik 3.1.4. Dzenli zel Sektr stihdam ve Gda Tketim Harcamalar (Yllklandr lm, Yllk Yzde Deiim)

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

0 1

- I V

0 2

- I

0 2

- I I

0 2

- I I I

0 2

- I V

0 3

- I

0 3

- I I

0 3

- I I I

0 3

- I V

0 4

- I

0 4

- I I

0 4

- I I I

0 4

- I V

0 5

- I

0 5

- I I

0 5

- I I I

0 5

- I V

Dzenli zel Sektr stihdam

G da Harcamalar

Kaynak: TK.

Tketim ve yat r m harcamalar na ilikin gstergelerin yan s ra, Ocak ay Enflasyon Raporunda da vurguland zere, orta vade talep-enflasyonilikisi a s ndan nem arz eden bir dier unsur ise tar m-d sektrlerdekiistihdam gelimeleridir. Sz konusu sektrlerdeki istihdam genilemesine paralel olarak tar m-d isizlik oran n n sergilemekte olduu h zl d eilimi dikkat ekmektedir. Bu gelimelerin enflasyon a s ndan yans mas ,tar m sektrnden dier sektrlere kayan igcnn gerek daha yksek ortalama cret kar l gerekse daha yksek bir tketim eilimi paralelindeehirlerde daha byk bir talep yaratabilme potansiyelidir. Bu a dan

dnldnde, 2004 y l n n ikinci ayl k dneminden itibaren y ll k bazda


28/64



h zlanarak artan zel sektrde dzenli olarak istihdam edilenler ile g daharcamalar aras ndaki iliki dikkat ekicidir (Grafik 3.1.4).

zetle, yurt ii talebe ilikin bilgi ieren mevcut gstergeler, 2005 y l n nson eyreindeki greli yavalaman n ard ndan 2006 y l n n ilk ayl k dneminde de bir nceki eyree k yasla bir s nmaya iaret etmemekle birlikte,yurt ii talebin halen gl seyrettii ynnde sinyal vermektedir. Dolay s yla,talep koullar n n enflasyondaki d srecine yapt katk n n azald ynndeki ngrmz devam etmektedir.

3.2. D Talep

2004 y l nda 15,6 milyar ABD dolar olan cari ilemler a 2005 y l nda23,1 milyar ABD dolar na ulam ve Gayri Safi Milli Has lan n (GSMH)yzde 6,4 olarak gereklemitir (Grafik 3.2.1). Cari ilemler a ndaki art eilimi 2006 y l n n ilk iki ay nda da devam etmektedir. 2005 y l Ocak-ubatdneminde 3,7 milyar ABD dolar olan cari ilemler a , 2006 y l n n ayn dneminde 5,9 milyar ABD dolar olmutur.

2005 y l nda, hem ihracat hem de ithalat art h zlar n n, 2004 y l na greazald , y l n ikinci yar s nda ise, ihracat art h z n n ithalat art n n oldukaalt nda gerekletii gzlenmektedir (Grafik 3.2.2). Dier taraftan, toplam

ihracat iinde nemli paya sahip olan tekstil ve giyim sektrleri ihracat

n

n

Grafik 3.2.1. Carilemler Dengesi / GSMH*

(Yzde)

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

9 8

- I I I

9 9

- I I

0 0

- I

0 0

- I V

0 1

- I I I

0 2

- I I

0 3

- I

0 3

- I V

0 4

- I I I

0 5

- I I

* Yllklandr lm veriler ile.Kaynak: TCMB


29/64



performans , genel ihracat performans n n alt nda kalm , 2005 y l Kas may ndan itibaren ise ihracat y ll k olarak gerilemeye balam t r. Emek-younolan sz konusu sektrlerde, ucuz igcne dayal retim yapan, in bataolmak zere, Uzak Dou lkelerinin yaratt fiyat rekabeti, ihracat performans n , dolay s yla retim ve istihdam olumsuz etkilemektedir. Fiyatrekabeti etkisinin nmzdeki dnemde de devam etmesi beklenmektedir.

Grafik 3.2.2.thalat vehracat(Milyar ABD Dolar , Yllk % Deiim)

05

101520253035404550

0 3

- 0 3

0 5

- 0 3

0 7

- 0 3

0 9

- 0 3

1 1

- 0 3

0 1

- 0 4

0 3

- 0 4

0 5

- 0 4

0 7

- 0 4

0 9

- 0 4

1 1

- 0 4

0 1

- 0 5

0 3

- 0 5

0 5

- 0 5

0 7

- 0 5

0 9

- 0 5

1 1

- 0 5

0 1

- 0 6

thalat

hracat

hracat (Tekstil-giyim hari)

%

* aylk hareketli ortalamalar.Kaynak: TK.

thalat n kompozisyonu incelendiinde, toplam ithalat iinde en yksek paya sahip olan ara mallar ithalat art oran 2005 y l nda yat r m ve tketimmallar ithalat art oranlar n n zerinde gereklemitir. Bu gelimede, petrolfiyatlar ndaki art n etkisi olduu grlmektedir. Nitekim, ithalat miktar endekslerine gre, 2005 y l nda ara mallar ithalat art yat r m ve tketimmallar ithalat art n n olduka gerisinde kalm t r. te yandan, 2005 y l n nikinci yar s nda, gerek cari fiyatlarla gerekse miktar endeksleriyleincelendiinde, yat r m ve tketim mallar ithalat n n y ll k byme oranlar artarken, ara mallar ithalat n n byme oran gerilemitir. Tketim ve yat r mmallar na ynelik ithalat n artmas nda YTLnin gl konumu yan nda szkonusu mal gruplar ndaki ithalat fiyatlar n n dmesi de etkili olmutur. thalatkompozisyonunda, 2005 y l n n ikinci yar s ndan itibaren gzlenen deiim,2006 y l n n ilk iki ay nda da devam etmektedir. Bu dnemde, tketim veyat r m mallar ithalat s ras yla yzde 43,9 ve yzde 26 oran nda artarken, aramallar ithalat n n art oran yzde 8,3te kalm t r. Mevsimsellikten


30/64



ar nd r lm veriler de, ara mallar ithalat nda gerilemeye iaret etmektedir.2 Yat r m mallar ithalat n n yksek oranlarda artmaya devam ediyor olmas , ortave uzun dnemde yksek oranl bymenin srdrlebilmesi a s ndan nemta maktad r. Dier taraftan, tketim mallar ithalat nda, greli fiyatlar n etkisive 2005 y l ba ndaki dk baz n da katk s yla gzlenen yksek oranl art lar, k sa dnemde enflasyonu drc etkide bulunmakla birlikte, caria n ve bymenin srdrlebilirlii a s ndan yak ndan izlenmektedir.

demeler dengesinin sermaye ve finans hesaplar incelendiinde, 2004y l nda 2 milyar ABD dolar olarak gerekleen dorudan yabanc sermayeyat r mlar n n, 2005 y l nda, zelletirmelerin h zlanmas yla, 8,6 milyar ABDdolar na GSYHnin yzde 2,4 ulat grlmektedir. Bunun yan s ra, bankac l k kesimi ve zel sektrn kredi kompozisyonunda uzun vadelikredilerin pay n n artmas cari a n srdrlebilirlii konusundaki endieleriazaltmaktad r. 2006 y l nda da, zelletirme gelirleri ileirket sat n almalar n ndevam yla, dorudan yabanc sermaye yat r mlar n n yksek seviyesinikorumas ngrlmektedir. Avrupa Birlii (AB) yak nsama srecininuluslararas sermayenin Trkiyeye olan ilgisinin devam n salayaca dnlmektedir. te yandan, dorudan yabanc sermayenin zellikle yeni

retim birimleri kurmak eklinde gelmesi iin yat

r

m ortam

n

niyiletirilmesine ynelik mevzuatta nemli deiiklikler yap lmas na kar n, bukonudaki uygulaman n etkinletirilmesine olan ihtiya devam etmektedir.

Cari ilemler a n n k sa vadede ekonomik istikrar ve enflasyon hedefia s ndan risk oluturmas beklenmemektedir. Tketim mallar ithalat ndakiart n greli fiyat deiimlerinden kaynakland ve talep ynl enflasyonist bask yaratmad dnlmektedir. Ayr ca, s k maliye politikas ndan dnverilmemesi, devam eden zelletirme sreci, cari ilemler a n n

srdrlebilirliine dair endieleri s

n

rland

rmaktad

r.3.3. Maliyetler

Trkiye statistik Kurumu (TK) taraf ndan a klanan malatSanayinde al anlar, retimde al lan Saat ve K smi Verimlilik Endeksisonular na gre 2005 y l n n son ayl k dneminde imalat sanayi istihdam bir nceki y l n ayn dnemine gre yzde 1,1 oran nda azalm t r (Tablo

2

Ara mallar

ithalat

ndaki gerilemede, Ocak ay

nda yaanan olumsuz hava koullar

na bal

olarak sanayiretiminde gzlenen dn de etkisi olabilecei dnlmektedir.


31/64



3.3.1). Kamu imalat sanayi istihdam ndaki h zl gerileme bu dnemde dedevam etmitir. zel imalat sanayinde, retimleri y ll k bazda gerileyen tekstilve giyim sektrlerindeki olumsuz gidiat, bu sektrlerin istihdam na dayans m t r. 2004 y l n n son ayl k dnemi itibar yla, imalat sanayiistihdam nda yzde 34,3 paya sahip olan sz konusu sektrler d ar da b rak ld nda, zel imalat sanayi istihdam , 2005 y l n n son ayl k dneminde yzde 2,3 oran nda artm t r.

Tablo 3.3.1.malat Sanayindestihdam, Reel cret ve Verimlilik Gelimeleri(Bir nceki Yln Ayn Dnemine Gre Yzde Deiim)

2004 2005I II III IV Y ll k I II III IV Y ll k

stihdam

(1)

0,7 2,7 2,2 2,2 2,0 1,9 -1,7 -1,8 -1,1 -0,7Kamu -13,6 -11,0 -9,6 -9,7 -11,0 -10,2 -7,1 -8,6 -7,2 -8,3zel 2,4 4,5 3,7 3,6 3,6 3,2 -1,2 -1,1 -0,4 0,1

cret(2) 0,2 5,1 3,4 1,6 2,5 3,2 2,1 1,6 0,7 1,9Kamu 2,9 7,7 5,6 2,9 4,7 8,7 5,4 9,0 8,4 7,9zel 2,5 7,5 5,3 3,9 4,8 3,5 2,0 1,0 -0,1 1,6

Verimlilik (3) 8,5 13,6 6,4 1,6 7,3 5,1 4,3 6,1 8,4 6,0Kamu 14,8 13,1 5,6 8,5 10,5 7,0 11,8 15,5 9,8 10,9zel 9,0 15,0 7,6 1,2 8,0 6,1 3,5 5,2 8,8 5,9

Kazan(4) -0,6 3,7 1,5 -0,5 1,3 2,8 2,7 2,5 0,8 2,2Kamu -0,6 9,2 1,2 2,5 3,2 10,6 3,5 8,8 3,0 6,3zel 2,6 5,9 4,6 2,3 4,3 2,9 3,2 2,0 1,3 2,4

(1) TKmalat Sanayinde retimde alanlar Endeksi, 1997=100.(2) TK Dnemler tibar yla retimde allan Saat Bana Reel cret Endeksi, 1997=100.(3) TK Dnemler tibar yla retimde allan Saat Bana Ksmi Verimlilik Endeksi, 1997=100.(4) TK Dnemler tibar yla retimde alan Kii Bana Reel Kazan Endeksi, 1997=100.

malat sanayi retimindeki art n srmesiyle birlikte, 2005 y l n n son ayl k dneminde, al lan saat ba na k smi verimlilik endeksi yzde 8,4oran nda artm t r. Ayn dnemde, al lan saat ba na reel cretler kamuimalat sanayinde yzde 8,4 oran nda artarken zel imalat sanayinde yzde 0,1oran nda gerilemitir. zel imalat sanayinde, verimlilik yksek bir orandaartarken reel cretlerin gerilemesi sonucunda, reel birim cretler bir nceki

y

l

n ayn

dnemine gre yzde 8,2 oran

nda gerilemitir (Grafik 3.3.1). Reel birim cretlerin olumlu seviyelerini korumas , enflasyondaki d srecinindevam nda en nemli faktrlerden birisi olmutur.

2006 y l nda, imalat sanayinde yat r mlar ve istihdam n, ncekidnemdeki seyrini izlemesi durumunda, verimlilik art lar n n devam etmesi beklenebilir. te yandan, Ocak Enflasyon Raporunda belirtildii zere, 2006y l iin belirlenen memur maalar ve asgari cret art lar , cretlerdeenflasyonun zerinde bir art olabileceine iaret etmektedir. Dolay s yla, reel


32/64



birim cretlerin 2006 y l nda enflasyondaki d srecine yapaca katk n nazalaca dnlmektedir.

Grafik 3.3.1.zelmalat Sanayiinde Birim Reel cret Endeksi*

(1997=100)

55

65

75

85

95

105

115

125

9 8

- I

9 8

- I I I

9 9

- I

9 9

- I I I

0 0

- I

0 0

- I I I

0 1

- I

0 1

- I I I

0 2

- I

0 2

- I I I

0 3

- I

0 3

- I I I

0 4

- I

0 4

- I I I

0 5

- I

0 5

- I I I

* TK zel imalat sanayi retimde allan saat bana reel cret endeksi ile TK zel imalat sanayi retimdeallan saat endeksinin arplmasyla oluturulan toplam reel cret endeksinin; TK zel imalat sanayi aylksanayi retim endeksine blnmesiyle oluturulmutur. Dier bir deyile birim reel cret endeksi, reel cretlerinksmi emek verimliliine oran eklinde ifade edilmektedir. Kaynak: TK, DPT, TCMB.

Ham madde fiyatlar nda uluslararas piyasalarda 2005 y l nda gzlenenyksek fiyat art lar 2006 y l n n ilk eyreinde de devam etmitir. Emtiafiyatlar nda 2005 y l n n son eyreinde ham petrol fiyatlar ndaki azal lardankaynaklanan gerileme eilimi 2006 y l ilk eyreinde kesintiye uram t r.Uluslararas piyasalarda ham petrol fiyatlar nda 20 Aral k30 Ocak aras ndagzlenen ykseli eilimi, bu tarihten sonra yerini hafif bir gerileme eilimine b rakm t r. Ancak 22 Mart tarihi itibar yla yeniden balayan ykseli sonucunda ham petrol fiyatlar Katrina Kas rgas s ras nda yaanan tarihi zirve

deerlerini de aarak 13 Nisan itibar yla 70,2 USD/varil seviyesine ulam t r.Sektrde at l kapasitenin dk seviyelerde olmas , yksek kresel bymeneticesinde artan talep ile Nijerya veran gibi nemli petrol reticisi lkelerleilgili belirsizlikler, retim kesintileri ve bu konudaki olumsuz bekleyiler ham petrol fiyatlar n yukar ya eken en nemli etkenler olmutur. Petrol hra Edenlkeler Organizasyonu (OPEC) 8 Mart tarihli olaan toplant s nda 28 milyonvaril/gn olan retim kotas n deitirmeme karar alm , yap lan a klamada piyasalara yeterli miktarda arzda bulunulduunu, hem tketici hem de reticiler iin makul bir fiyat seviyesinin korunmas gerektii belirtilmi, ilerleyen


33/64



aylarda da bu eilimin korunaca taahht edilmitir. Uluslararas Enerji Ajans (IEA) 2006 y l talep byme beklentilerini bir miktar aa ekmekle birlikte, byme h z beklentisinin 2005 y l n n zerinde olmas , bu y l iinde devreyegirmesi beklenen yeni kapasite imkanlar na ramen, 2006 y l boyunca petrolfiyatlar n n yksek seviyelerini koruma ihtimalini glendirmektedir.

Uluslararas metal fiyatlar ndaki ykseli eilimi y l n ilk eyreindeglenerek srmtr. Yksek kresel byme eilimi metal fiyatlar n yukar ya iterken, yat r m fonlar n n sektr yat r m aralar na ynelik ilgisininartmas , metal fiyatlar n n beklentilerin tesine ykselmesinde belirleyiciolmaktad r. 2005 y l nda, petrol ve metal fiyatlar nda gzlenen art lar sonucunda artan ithalat birim deer endeksinin, 2006 y l ilk eyreinde de bueilimi koruduu grlmektedir. Sonu olarak, petrol ve metal fiyatlar n n,enflasyon a s ndan olumsuz etkilerinin 2006 y l nda da devam etmeolas l n n artt dnlmektedir.

Tablo 3.3.2. Hammadde Fiyatlar nalikin Gstergeler 2004 2005 2006

Y ll k I II III IV Y ll k I

thalat Birim Deer Endeksi* 116,0 125,2 124,5 122,9 123,7 124,1 127,5

Ham Petrol Fiyatlar ($/varil, Brent) 38,4 47,6 51,6 61,6 56,9 54,4 61,9

IMF Emtia Fiyatlar Endeksi* 134,6 151,5 162,1 182,2 177,9 168,4 190,4

Enerji Fiyatlar Alt Endeksi 134,5 162,1 177,8 208,5 199,2 186,9 212,0

Metal Fiyatlar Endeksi 135,3 161,5 163,5 168,2 184,1 169,3 208,1* 2006 y l ilk eyrek verileri Ocak veubat aylar n kapsamaktadr.Kaynak: IFS, TK, Bloomberg.


34/64



KUTU 3.1. GRELFYAT FARKLILAMASI, VERMLLK VE REEL KUR

ktisat yaznnda ska sz edilen satn alma gc paritesi yaklamna gre, yurt ii fiyatlar n yurt

d fiyatlara orannn (reel kur), sabit bir dzeyi ifade eden uzun dnem denge deerindensapmalar geici niteliktedir. Ancak, ortaya koyulan alternatif yaklamlar, reel kurun uzun dnemdenge deerinin zaman iinde deiebileceini, dolaysyla satn alma gc paritesinden sapmalar nkalc olabileceine iaret etmektedir. D ticaret hadlerindeki deiimler, ekonominin da aklkdzeyi, ulatrma maliyetleri, rekabeti olmayan piyasa yaps, d ticarete konu olmayan mallar nvarl ve sermaye hareketleri gibi unsurlar sz edilen sapmalara ynelik getirilen iktisadiaklamalar n birkadr. Avrupa Birlii yaknsama srecindeki gelimekte olan lke tecrbeleriasndan dnldnde ise, saylan unsurlar arasnda d ticarete konu olan ve olmayanmallardaki fiyat farkllamas reel kurun uzun dnemler boyunca belli bir ynde sergilediihareketleri aklama konusunda n plana kmaktadr. Bu kategoriye giren ekonomimizde son

yllarda Yeni Trk lirasnn glenme eilimi ile d ticarete konu olan ve olmayan mallar arasndakifiyat farkllamasnn e anl olarak gzlenmesi, sz konusu greli fiyat farkllamas ile reel kur ilikisinin daha yakndan incelenmesi gerektiine iaret etmektedir.

Balassa-Samuelson Etkisi

ktisat yaznnda, d ticarete konu olan ve olmayan mallardaki fiyat farkllamasn ve reel kur davrann aklayan unsurlar n banda, Balassa-Samuelson etkisi gelmektedir. Balassa (1964) veSamuelson (1964) taraf ndan ortaya koyulan bu kavram, d ticarete konu olan ve olmayan sektrler arasndaki greli verimlilik oranlar nn uluslararas dzeyde farkllk gstermesinin satn alma gcparitesinden yapsal ve kalc sapmalara neden olabileceini ileri srmektedir. Buna gre, greli

olarak daha emek-youn bir retim srecine sahip olan d ticarete konu olmayan sektrlerde, dticarete konu olan sektrlere kyasla daha dk verimlilik artlar nn grlmesi, reel kurdadeerlenmeye yol amaktadr. Dier bir ifadeyle, bir lkede d ticarete konu olan sektrlerdekigreli verimlilik artlar , reel kur endeksine konu olan yabanc lkelere kyasla daha yksekolduunda, sz edilen lkenin paras reel anlamda deer kazanmaktadr. Bu noktada reel kuruntemel bileenlerine ayr tr lmas, bahsedilen etkinin daha iyi anlalabilmesi iin kolaylksalayacaktr.

Reel kurun standart gsterimine gre, reel kurun yzde deiimi, nominal kurdaki yzde deiim velkeler aras enflasyon farklar nn toplamndan olumaktadr (Denklem 1).1 Burada q& vee&(yabanc para / ulusal para), reel ve nominal kur byme orann; p&ve * p& ise srasyla yurt iive yurt d enflasyon oranlar n gstermektedir. Ticarete konu olan sektr iin reel kur (T q& ), szkonusu sektrdeki enflasyon orannn kullanlmas suretiyle ( *T T pve p && ) hesaplanabilecektir (Denklem 2).ki denklemin fark alnarak, reel kur deiimleri, d ticarete konu olan sektrdeki reelkur deiimleri ile iki lkenin greli fiyat farkllamasndaki deiim cinsinden tanmlanabilmektedir (Denklem 3). Sz konusu eitlikteki greli enflasyon orannn d ticarete konu olan ve olmayanmallar cinsinden ifade edilebilmesi iin, genel enflasyon oranlar nn d ticarete konu olan ve

1 Nokta ile iaretlenmi ve kk harf ile gsterilen karakterler, ilgili deikenin byme orann gstermektedir. Nominal kurdaki artdeerlenme eilimine iaret etmektedir. Denklemlerde kullanlan T, ticarete konu olan sektr; N ticarete konu olmayan sektr; * ise yabanclkeyi temsil etmektedir. Bu analizde yabanc lke olarak Euro blgesi seilmitir.


35/64


36/64



Trkiyede Verimlik Artlar ve Greli Fiyat Farkllamas

zellikle Avrupa Birlii yaknsama srecindeki dier gelimekte olan lke rneklerinde olduu gibi,Trkiye ekonomisinde de son yllarda ulusal para reel olarak deerlenme eilimindedir. Yukar da anlatlanmekanizma, hzl verimlilik artlar nn bu srece katks olduuna iaret etmektedir. Kutu 3.1.Grafik 1, d ticarete konu olan ve olmayan sektrlerdeki fiyat farkllamasnda, greli verimlilik artlar nn rolnnnemli olabileceini gstermektedir. Sz konusu iliki, Trkiye ekonomisinin 2001 ylnda yaad krizinetkisiyle kr lm gibi grnse de, son dnemde verimlilik farklar ile greli fiyat farklar nn yeniden birliktehareket ettii grlmektedir. Sonu olarak, verimlilik artlar ve d ticarete konu olan ve olmayan mallar nfiyat artlar ndaki farkllama, lkemizde son yllarda reel dviz kuru geliiminde rol oynayan unsurlardanbiridir.5

Kutu 3.1. Grafik 1

D

Ticarete Konu Olan ve Olmayan Sektrlerdeki Verimlilik Farklar

ve Greli Fiyatlar Grafik 1.a: Trkiye Grafik 1.b: Euro Blgesi

0,90

1,00

1,10

1,20

1,30

1,40

1,50

1,60

9 6 - I

9 6

-

9 7 - I I I

9 8 - I

I

9 9 - I

9 9

-

0 0 - I I I

0 1 - I

I

0 2 - I

0 2

-

0 3 - I I I

0 4 - I

I

0 5 - I

Verimlilik Oran (VT/VN)_Trkiye(PN/PT) Trkiye

0,95

1,00

1,05

1,10

1,15

1,20

9 6

- I 9 6

-

9 7 - I

I I

9 8

- I I

9 9

- I 9 9

-

0 0 - I

I I

0 1

- I I

0 2

- I 0 2

-

0 3 - I

I I

0 4

- I I

0 5

- I0,98

0,99

1,00

1,01

1,02

1,03

1,04

1,05

Verimlilik Oran (VT*/VN*)_Euro Blgesi, sol(PN*/PT*) EURO, sa

Grafik 1.c: Trkiye ve Euro Blgesi Arasndaki Greli Verimlilik ve Greli Fiyat Farklar

-0,10

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

9 6

- I

9 6

- I V

9 7

- I I I

9 8

- I I

9 9

- I

9 9

- I V

0 0

- I I I

0 1

- I I

0 2

- I

0 2

- I V

0 3

- I I I

0 4

- I I

0 5

- I

lkeler Aras Greli Verimlil ik Farklar

lkeler Aras Greli Fiyat Farklar

Kaynak: Avrupa Merkez Bankas , TCMB ve TK.

5 Mal ve hizmet snflamas d ticarete konu olan ve olmayan sektrler iin gsterge olarak kullanlmtr. Yabanc lke iin de benzer bir snflamakullanlmtr.


37/64



Bu noktada, son yllardaki verimlilik artnn kaynann irdelenmesi faydal olacaktr. Kukusuz, 2001krizi sonrasnda sregelen yapsal reformlar ve ekonomide zel sektrn rolnn artmas, verimlilikartlar n dorudan desteklemektedir. Bunun yannda, gerek son yllarda kararllkla uygulanmakta olanekonomi politikalar sonucunda artan gven ortamnn, gerekse uluslararas likidite koullar nndestekledii sermaye girilerinin verimlilik artnda rol olduu dnlmektedir. Zira sz konusu faktrler ulusal parann gl konumunu devam ettirmesinde nemli bir rol oynamaktadr. Ulusal parann glseyri ithal sermaye mallar nn dier girdi bileenlerine kyasla fiyatlar n drerek yatr m harcamalar ntevik etmekte, bu da sermaye derinlemesine neden olarak d ticarete konu olan sektrlerde ksmiemek verimlilii artlar n desteklemektedir. Sonu olarak Balassa-Samuelson etkisi erevesinde, dticarete konu olmayan sektrlerde greli olarak daha hzl fiyat artlar ortaya kmakta, bu da ulusalparann reel olarak deerlenmesine katkda bulunmaktadr. Bir dier ifadeyle, yapsal reformlar ndorudan etkisinin yannda, son yllarda artan gven ortam ve makroekonomik istikrar da d ticaretekonu olan ve olmayan mallar arasndaki greli fiyat farkllamas yoluyla dolayl olarak ulusal paranngl konumunu yapsal olarak desteklemektedir.

Greli Fiyat Farkllamasna Yol Aan Dier Unsurlar

D ticarete konu olan ve olmayan sektrlerdeki fiyat farkllamasn aklayan tek unsur verimlilik artlar deildir. Trkiye rnei dikkate alndnda, Yeni Trk lirasndaki nominal deerlenme, hizmetler sektrfiyatlama davranlar ndaki katlklar ve son yllarda artan uluslararas rekabet, sz edilen unsurlardan nplna kanlardr. Son dnemde artan sermaye girilerinin Yeni Trk liras zerinde nominal deerlenmebasks oluturmas, d ticarete konu olan sektrlerde fiyat artlar n snrlamakta, d ticarete konu

olmayan grupta (zellikle hizmetlerde) ise nemli bir etki yapmamaktadr. Dolaysyla, nominal kurdakideerlenme greli fiyatlar n d ticarete konu olmayan mallar lehine deimesine katkda bulunmaktadr.Den enflasyon ortamnda d ticarete konu olmayan sektrlerdeki fiyatlama katlklar (gemieendeksleme davran ve baz sektrlerde rekabeti olmayan piyasa yapsnn varl), sz konusu farknalmasna destek veren dier bir unsurdur. Tm bunlara ek olarak, son yllarda in ve Hindistan gibilkelerdeki ucuz i gc maliyetlerinin artrd uluslararas rekabet de, d ticarete konu olansektrlerdeki fiyat artlar n snrlamakta ve greli fiyat farkllamasn desteklemektedir.

Sonu olarak ekonomi yaznnn da ngrd gibi, son yllarda ekonomimizdeki d ticarete konu olan veolmayan mallar arasndaki greli fiyat farkllamas ile verimlilik art arasnda yakn bir iliki olduu

gzlenmektedir. Bu balamda, yukar da ortaya konulan analiznda, Yeni Trk lirasndaki reeldeerlenmenin bir blmnn son yllardaki hzl verimlilik artndan kaynakland ifade edilebilmektedir.nmzdeki dnemde Avrupa Birliine reel yaknsama srecinde verimlilik artlar nn sreceivarsaym altnda, Yeni Trk lirasnn gl konumuna bu kanaldan destek gelmeye devam edecektir.


38/64



4. Mali Piyasalar ve FinansalArac l k 4.1. Mali Piyasalar

2006 y l n n ilk iki ay nda risk priminde gzlemlenen olumlu seyir,Mart ay nda yurtiinde olumsuz alg lanan gelimeler ve global likiditekoullar ndaki belirsizlikler neticesinde yavalam t r (Grafik 4.1.1). Dier taraftan, bte performans n n baar l bir ekilde srdrlyor olmas bekleyilerdeki bozulmay s n rland ran en nemli gelime olarak ne km t r. Uluslararas likidite koullar nda Mart ay nda gzlemlenmeye

balanan olumsuz trend, gelimi lkelerin para politikalar ndaki belirsizliklerden kaynaklanmaktad r. Japon Merkez Bankas , son zamanlardagzlemlenen byme ve enflasyonda art eilimi neticesinde piyasalardakiJapon Yeni likiditesini daraltmay hedeflediini a klam t r. ABDde sene ba nda k sa dnemli faiz art r mlar n n yzde 5 seviyesinde duraca beklenirken, son dnemde a klanan byme ve enflasyon verileri ndafaiz art r mlar n n sene ba ndaki beklentileri aabilecei alg lamalar artm t r.

TCMB, 2006 y l nda gerekletirdii Para Politikas Kurulu (PPK)toplant s nda yzde 13,5 seviyesinde olan politika faizini deitirmemitir.2005 y l Ekim ay ndan itibaren gecelik fonlama maliyetinin alt ndagereklemekte olan stanbul Menkul K ymetler Borsas (MKB) Tahvil veBono Piyasas nda oluan gsterge niteliindeki faiz oran ; faiz indirimlerin

Grafik 4.1.1. Risk Primi Gstergeleri

5 Y ll k CDS Oranlar

50

250

450

650

850

1050

1250

1450

2 0 . E

k i . 0

0

2 0 . N

i s . 0

1

2 0 . E

k i . 0

1

2 0 . N

i s . 0

2

2 0 . E

k i . 0

2

2 0 . N

i s . 0

3

2 0 . E

k i . 0

3

2 0 . N

i s . 0

4

2 0 . E

k i . 0

4

2 0 . N

i s . 0

5

2 0 . E

k i . 0

5

JP Morgan EMBI+ Trkiye Endeksi

100

300

500

700

900

1100

2 7 . A u .

0 2

2 7 . A

r a . 0

2

2 7 . N

i s . 0

3

2 7 . A u .

0 3

2 7 . A

r a . 0

3

2 7 . N

i s . 0

4

2 7 . A u .

0 4

2 7 . A

r a . 0

4

2 7 . N

i s . 0

5

2 7 . A u .

0 5

2 7 . A

r a . 0

5

Kaynak: Bloomberg.


39/64



duraklamas , global likidite koullar ve yurtiindeki belirsizlikler neticesinde Mart ay nda ykseli gstermitir (Grafik 4.1.2).

Grafik 4.1.2. Faiz Oranlar ndaki Gelimeler (Bileik, Yzde)

13

15

17

19

21

23

25

27

29

31

0 2 - O c a - 0

4

0 7 - u b - 0

4

1 4 - M a r - 0

4

1 9 - N i s - 0

4

2 5 - M a y - 0

4

3 0 - H a z - 0

4

0 5 - A

u -

0 4

1 0 - E y l - 0

4

1 6 - E k i - 0

4

2 1 - K a s - 0

4

2 7 - A r a - 0

4

0 1 - u b - 0

5

0 9 - M a r - 0

5

1 4 - N i s - 0

5

2 0 - M a y - 0

5

2 5 - H a z - 0

5

3 1 - T e m - 0

5

0 5 - E y l - 0

5

1 1 - E

k i - 0

5

1 6 - K a s - 0

5

2 2 - A r a - 0

5

2 7 - O c a - 0

6

0 4 - M a r - 0

6

MKB Tahvil ve Bono Piyasas Faiz Oran (Gsterge Niteliinde, Bileik)

TCMB Gecelik Faiz Oran (Bileik)

Kaynak:MKB, TCMB.

MKBde oluan faizler, 2006 y l n n ilk eyreinin sonundagetiimiz y l sonuna gre her vadede daha dk seviyede gereklemitir.(Grafik 4.1.3). Bu gelimede, enflasyondaki d eiliminin 2006da da

devam edecei beklentisi etkili olmutur. Bununla beraber, getiri erilerinindaha uzun vadeli ucunun nceki dnemlere k yasla daha yatay bir seyir izlemesi, iktisadi birimlerin, sz konusu dnemde, ileriye ynelik risk alg lamalar nda temkinli bir duru sergilediklerini teyit etmektedir.

Grafik 4.1.3. Getiri Erileri

12,00

14,45

1 AY 2 AY 3 AY 4 AY 6 AY 9 AY 12 AY 18 AY

Vadeye Kalan Ay Say s

30 Eyll 2005 30 Aral k 2005

31 Mart 2006

F a i z O r a n l a r

Kaynak:MKB.


40/64



Gsterge k ymet faizleri ve TCMB Beklenti Anketinden elde edilen12 ayl k enflasyon bekleyilerinden hesaplanan reel faizler y l n ilk eyreinde art eilimi gstermemitir (Grafik 4.1.4).

Grafik 4.1.4. Reel Faiz GelimeleriReel Faiz (MKB Gsterge Faizi ve 12 Aylk Enflasyon Bekleyilerine Gre)

5

10

15

20

25

30

35

O c a . 0

2

N i s

. 0 2

T e m . 0

2

E k i

. 0 2

O c a . 0

3

N i s

. 0 3

T e m . 0

3

E k i

. 0 3

O c a . 0

4

N i s

. 0 4

T e m . 0

4

E k i

. 0 4

O c a . 0

5

N i s

. 0 5

T e m . 0

5

E k i

. 0 5

O c a . 0

6

Kaynak:MKB, TCMB.

2006 y l n n ilk iki ay nda Yeni Trk liras n n glenme eilimidevam etmitir. Mart ay nda ise risk primindeki ykseli sonucunda YeniTrk liras , Euro ve ABD Dolar ndan oluan sepet kar s nda deer kaybetmitir (Grafik 4.1.5).

Grafik 4.1.5. Dviz Kuru Gelimeleri

1,15

1,25

1,35

1,451,55

1,65

1,75

1,85

0 2 . O

c a . 0

2

0 2 . T

e m . 0

2

0 2 . O

c a . 0

3

0 2 . T

e m . 0

3

0 2 . O

c a . 0

4

0 2 . T

e m . 0

4

0 2 . O

c a . 0

5

0 2 . T

e m . 0

5

0 2 . O

c a . 0

6

YTL/Sepet (0.5 Euro-0.5 ABD Dolar )

Reel Efektif Kur Endeksi (TFE Bazl )

100

110

120

130

140150

160

170

180

O c a . 0

2

T e m . 0

2

O c a . 0

3

T e m . 0

3

O c a . 0

4

T e m . 0

4

O c a . 0

5

T e m . 0

5

O c a . 0

6

Kaynak: TCMB.


41/64



Dier taraftan, yurtd nda Yeni Trk liras na olan talebin gstergesiolan yabanc bankalar n Yeni Trk liras cinsinden gerekletirdii tahvilihralar , 2006 y l n n ilk eyreinde 2005in son eyreine gre artm t r (Grafik 4.1.6). hra miktar 2006 y l n n ilk eyreinde getiimiz y l n ayn dnemine k yasla olduka dk bir seviyede gereklemi olsa da, 2005 ba ndaki ykl ihralar n birikmi talebi de ierdii dnldnde, ihramiktar ndaki istikrar n srmekte olduu dnlmektedir. 2006 y l n n ilk eyreinde, mevcut k ymetlerin vade yap s nda getiimiz y l n soneyreine k yasla nemli bir deiim gereklememitir.

4.2. Finansal Arac l k ve Krediler

Finansal sistemin yeniden yap land r lmas ve makroekonomik istikrar nsalanmas ile oluan gven ortam bankac l k sisteminin ve bireylerin beklentilerini olumlu etkilemi ve finansal szlemelerin vadelerinde uzamaya,

szlemeye konu olan tutarlarda da art a neden olmutur. Bu gelimenin bir yans mas halen srmekte olan kredi genilemesi olmutur (Grafik 4.2.1). Busre bir taraftan bankalar n ve hane halk n n ta d riski art rsa da, dier yandan lkenin byme potansiyelini ykseltmekte ve finansal derinlemeyekatk da bulunmaktad r. Bylelikle, finansal kesimin para politikas aktar mmekanizmas ndaki etkinlii artmaktad r. Merkez Bankas , bu etkileri birlikteele almakta ve ngrleriyle tutarl seyreden kredi gelimelerini yak ndan takipetmektedir.

Grafik 4.1.6. Yabanc Bankalar n YTL Cinsindenhra Ettikleri Tahviller

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

5.000

1 .

e y r e

k

2 0 0 5

2 . e y r e

k

2 0 0 5

3 . e y r e

k

2 0 0 5

4 . e y r e

k

2 0 0 5

1 .

e y r e

k

2 0 0 6

eyrek Baz nda Gerekleen hralar

h r a

T u t a r

( M i

Documents

TCMB Enflasyon Raporu 2006 II