TCMB TARİHÇESİ VE KURULUŞU

Ali BARANKemal BAYRAKTAR

Erdinç DEMİRCİBuğra ÖZDEMİR

Osmanlı Dönemi Para Sistemi ve Bankaları

• İlk Osmanlı parası olan “Akçe”, 1326 yılında Sultan Orhan Döneminde,

• 1477 yılından itibaren Osmanlının ilk altın parası “Sultani” ,

• “Kaime” adındaki ilk banknotlar ise 1843 yılında ,

• 1844 yılında yeni yönetimle beraber “Mecidiye” adında standart hale getirilmiş yeni altın ve gümüş paralar bastırıldı.

Bankalar

• İlk defa dış ödemeleri düzenleme işlevini üstlenen bir banka “Bank-ı Dersaadet”

• Kırım Savaşı ile beraber ödeme konusunda aracılık edecek İngiliz sermayeli “Ottoman Bank (Bank-ı Osmanî)” kurulmuştur

• Ottoman Bank 1863’te önce kendini feshetti. Daha sonra “Osmanlı Bankası” adını aldı.

• 1916 yılında yeni bir para reformu yürürlüğe girdi para birimi Kuruş oldu. Dönem içinde kurulan “İtibar-ı Milli Bankası” ileride T.İş Bankası ile 1927 yılında birleşmiştir.

Cumhuriyet Döneminde Yapılan Görüşmeler

• Ulusal bir devlet bankası kurulması fikri 1923 yılında toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde ele alındı.

• İlk ciddi girişim 1924 yılında Türkiye İş Bankası tarafından yapıldı.

Dipnot: Kurtuluş Savaşının en önemli özelliklerinden biri bu savaşın arkasında bir devlet bankası olmadan finanse edilmiş olmasıdır.Bu savaş süresince Ankara hükümetini en fazla rahatsız eden olay ise Osmanlı kağıt paralarının galip devletlere göre sürekli olarak değer kaybına uğramasıydı.

• Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Celal Bayar, tamamen devletçi politikaya karşı çıkarak, İş Bankasının merkez bankasına çevrilme önerisin sundu.

• Başbakan İsmet İnönü → Merkez Bankası = Bağımsız Yapı

Hükümet Girişimleri

• III. İnönü Hükümeti, hükümet programında ilk defa açıkça bir devlet bankası kurulması hakkında bir yasa taslağı hazırladı.

• Hedeflenen Türk parasının istikrara kavuşmasıydı

• Hükümet , Mayıs 1930 tarihinde tasarıyı Türkiye Büyük Millet Meclisine sundu.

• Sunulan tasarıyı son anda geri çeken Maliye Bakanı Şükrü Saraçoğlu, tüm kağıt paranın yetkisini bankaya verilmesini önererek tasarıda son anda değişiklik yapmıştır.

Kuruluş

• 30 Haziran 1930 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanmasıyla beraber Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kurulmuş oldu.

• Merkez Bankası 15 milyon sermayeli bir anonim şirket olarak bir yıl sonra resmen faaliyete başladı. Banknot çıkarma yetkisi 30 yıl merkez bankasına aitti fakat daha sonra 1994 yılından itibaren süresiz olarak uzatıldı.

• Merkez Bankası 3 Ekim 1931 tarihinde Ziraat Bankası binasında faaliyete geçti. Merkez Bankası günümüzde Ankara Şubesi olarak kullanılan hizmet binasına 1933 yılında taşınmıştır.

TCMB GÖREV VE YETKİLERİ

TEMEL GÖREVLER

• Fiyat istikrarını sağlamaktır.

TCMB uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirler.

Bu amaçla;

1. Açık piyasa işlemleri yapar.2. Kur rejimini belirler.3. Reeskont ve avans işlemleri yapar.4. Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetir.5. Ödeme ve menkul kıymet transferi ile mutabakat sistemlerini kurarak

bunların kesintisiz işlemelerini sağlar.6. Türk Lirası’nın hacmini ve dolaşımını düzenler.7. Para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri alır.8. Mali piyasaları izler.9. Hükümet’in mali ve ekonomik danışmanı, mali ajanı ve haznedarıdır

TEMEL YETKİLER

• Banknot çıkarma ayrıcalığına sahip tek kurumdur.• Hükümetle birlikte enflasyon hedefini belirler, buna uyumlu

olarak para politikasını oluşturur.• Yasa ile belirtilen para politikası araçlarını kullanmaya, uygun

bulacağı diğer para politikası araçlarını kullanmaya, belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir.

• Tabi kurum ve kuruluşların bu düzenlemelere uygun hareket edip etmediğini ve kendisine gönderilen bilgilerin doğru olup olmadığını denetlemeye görevli ve yetkilidir.

TEMEL YETKİLER

• Nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür. Mali piyasaları izlemek amacıyla; – bankalar, diğer mali kurumlar ile bunları düzenlemek ve

denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgileri istemeye ve istatistiki bilgileri toplamaya yetkilidir.

– TCMB olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TSMF)’nun kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu Fona avans vermeye yetkilidir.

YASADA 2001 YILI DÜZENLEMELERİ: GETİRİLEN YENİLİKLER

1. Merkez bankasının bağımsızlığı2. Hükümetle uyum içinde çalışma3. Yeni görev ve yetkiler

1. Merkez bankasının bağımsızlığı

• TCMB’nın temel amacının fiyat istikrarını sağlamaktır ve Banka ülke para politikasının belirlenmesinde ve uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur.

• Fiyat istikrarını sağlamak ve enflasyonla mücadele edebilmek için, kullanılan para politikası araçlarını doğrudan belirleme ve kullanma ile görevli ve yetkilidir.

TCMB’nın Bağımsızlığı Kapsamında;

• Hazine’ye ve kamu sektörüne avans ve kredi verilmesi uygulaması kaldırılmış,

• Hazine ile kamu kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarının birincil piyasadan satın alınması yasaklanmış,

• Banka’ca Hükümet’in büyüme ve istihdam politikalarının ancak fiyat istikrarını sağlama amacıyla çelişmemek kaydıyla desteklenmesi öngörülmüş,

• Başkan Yardımcıları’nın atanması, görev süreleri, görevden alınamamaları konularında düzenlemeler yapılmış,

• Banka’nın, para politikasının belirlenmesinde ve uygulanmalsında şeffaflığı ve para politikası kararlarında hesap verilebilirliği/ açıklanabilirliği arttırılmış,

• Banka’nın bu Yasa ile kendisine verilen görev ve yetkileri, kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak yerine getireceği ve kullanacağı belirtilmiştir.

2. Hükümetle uyum içinde çalışma

• Enflasyonla mücadelenin etkin biçimde sürdürülmesi amacıyla, enflasyon hedefini Hükümet ile birlikte belirleme görev ve yetkisi ile donatılmıştır.

• Türk Lirası’nın iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki denkliğini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek yetkisini Hükümetle birlikte kullanacağı belirtilmiştir.

• Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla, Banka bünyesinde danışma fonksiyonu üstlenen Para Politikası Kurulu oluşturulmuş ve kurulda Hükümet tarafından atanan bir üyeyle birlikte Hazine’nin de temsili öngörülmüş, Hükümet politikalarıyla uyum sağlanması gereği vurgulanmıştır.

3. Yeni Görev ve Yetkileri

• Finansal sistemle ilgili tüm istatistiki bilgiler ile ekonomideki ve ödemeler dengesindeki gelişmelerin izlenmesinde gerekli görülecek diğer istatistiki bilgileri toplama yetkisi genişletilmiştir.

• Mali sistemi izleme ve değerlendirmeler yapma• Bir bütün olarak makro ekonomik dengelerin sağlanması için;

etkin ve güvenilir bir ödeme sistemi kurmak ve sürdürmekle görevlendirilmiştir.

Türkiye’de Merkez Bankacılığı ve Kriz Dönemleri

Türkiye’de Merkez Bankacılığı ve Kriz Dönemleri

• Türkiye de Merkez Bankacılığı’nda ilk olarak kuruluş ve unvanı gelmektedir. Merkez Bankası banknot çıkarma yetkisine sahip tek banka olmakla beraber yasada yazılı görev ve yetkilerle donatılmıştır. Hukuki olarak anonim şirketidir ve diğer bankalar gibi kar amacı gütmez.

• Merkez Bankasının temel amacı fiyat istikrarını sağlamak ve sürdürmektir. Bunları başarabilmesi için de bazı görevleri vardır. Bunları ikiye ayırabiliriz. İlki para ve kur politikaları ile ilgili görevler ikincisi ise diğer temel görevlerdir.

Para ve Kur Politikaları ile İlgili Görevler

• Para politikası stratejisini belirlemek,

• Bu strateji doğrultusunda kullanılacak para politikası araçlarını seçmek,

• Hükümet ile birlikte döviz kurunu belirlemek,

• Finansal istikrarı sağlamak.

Diğer..

• Banknot basımı ve dolaşımı,

• Hazineye mali danışmanlık etmek,

• Ödeme sistemlerini belirlemek,

• Elektronik Fon Transferi(EFT) ve Elektronik Menkul Kıymet Transferi(EMKT)

• Veri ve enformasyon üretmek.

Kriz Dönemleri

• 1994 KRİZİ:İçeride zaten üst üste sürmekte olan temel dengesizlikleri üzerine Avrupa para piyasasında ki kargaşa Türkiye’de 1993 de başlayıp 1994’e kadar süren kısa süreli ama şiddetli bir krizin tetikçisi oldu.

• Faiz hadleri Hazine bonolarında yüzde 400 ü aşarken TEFE yüzde 121, TÜFE ′yüzde 106 lı rakamlara sıçradı. Yaklaşık 500 bin kişi işinden oldu. Ayrıca ′ülkeden kaçan yabancı sermaye miktarı ise 4.2 milyarı buldu. Krizden çıkmayı hedefleyen Çiller- Karayalçın hükümeti bir dizi önlemler aldı.

• Bu önlemlere göre; kamu harcamaları kısıtlanacak, KİT’lerin yatırım payı azaltılacak, vergiler artırılacaktı. Ayrıca Merkez Bankası da TL’yi %16.6 oranın da devalüe etti. TL’nin dolar karşısında ki değeri 17.250 oldu. Bunun sonucunda Moody’s gibi kuruluşlar ülkenin kredi notunu düşürdü. Alınan başarılar geçici ve etkisiz oldu.

• 1998-1999 KRİZİ:1998 yılında Asya ülkelerinde olan kriz Rusya’da yeniden Ağustos ayında patlak verdi.

• Dünya üretiminde ve ticaretinde daralma oldu ve bu durum Türkiye’yi de etkiledi. Ülkeden 6 milyar dolar sıcak para çıkışı oldu. Ayrıca 17 Ağustos Marmara Depremi de ekonomiye darbe vurdu. Bundan sonra Merkez Bankası önlemler aldı. İlk önce 10 milyon TL’yi piyasaya sürdü. Ayrıca Aralık ayında IMF ile Stand-by anlaşması imzaladı ve enflasyonu düşürme politikası uyguladı.

• Enflasyonu düşürmek için sıkı maliye politikası, kur ve para politikası uygulanacağı bunun yanında siyasi iradeden destek alınacağı IMF’ye taahhüt edildi. Bu taahhütler piyasayı olumlu yönde etkiledi.

• 2001 KRİZİ:2000 yılının ilk günlerinden itibaren hızla gerileyen faiz ve düşüşe geçen enflasyonun Türkiye üzerinde oluşturduğu olumlu hava 20 Kasım 2000 tarihinde yaşanan finansal dalgalanma ile ortadan kalktı ve bu ekonomik dalgalanma 19 Şubat MGK toplantısında ki gerginlikle büyük bir krize dönüştü.

• Kriz bir günde Merkez Bankası’ndan 7.5 milyar doların çekilmesine ve gecelik faizlerin yüzde 7.500’e kadar çıkmasına neden oldu. 3 gün boyunca Merkez Bankası tarafından kur açıklanmadı ancak TCMB IMF’nin izniyle dalgalı kur sistemine geçildiği açıklandı.

• Merkez Bankası’nca yapılan açıklamada; enflasyona yönelik sıkı para politikasının süreceğini ve Merkez Bankası’nın piyasada aktif rol alacağı söylendi. Ardından kabineye çağırılan Kemal Derviş bir takım önlemler aldı ve bu önlemler neticesinde ekonomik göstergeler iyiyi gösterse de hükümet istifa ederek erken seçim kararı aldı.

TCMB TEŞKİLATI VE ORGANLARI

TCMB TEŞKİLATI VE ORGANLARI

A- GENEL KURUL

• Genel Kurul aşağıdaki görev ve yetkileri haizdir: • Banka Meclisi tarafından verilen yıllık rapor ile

Denetleme Kurulu raporunun tetkiki; • Bankanın bilanço, kar ve zarar hesabının tetkiki ile

karara bağlanması; • Banka Meclisi üyelerinin ve Denetleme Kurulunun

ibrası; • Sermayenin artırılması; • Esas Mukavelede değişiklik yapılması; • Bankanın tasfiyesi hakkında karar verilmesi.

B- BANKA MECLİSİ

a) Para politikası stratejisi ve enflasyon hedefi doğrultusunda uygulanabilecek para politikasına ve kullanılabilecek para politikası araçlarına ilişkin kararların alınması,

b) Tedavüldeki banknotların değiştirilmesine, tedavülden kaldırılmasına ve yok edilmesine ilişkin konularda düzenleme yapılması ve karar alınması,

c) Açık piyasa işlemlerine, döviz ve efektif işlemlerine, reeskont ve avans işlemleri ile reeskont ve avans faiz oranlarına, zorunlu karşılıklara ve umumi disponibiliteye, diğer para politikası işlemleri ve araçlarına, ülke altın ve döviz rezervlerinin yönetimine ilişkin usul ve esasların tespiti ile gerekli düzenlemelerin yapılması,

C- PARA POLİTİKASI KURULU

• Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla para politikası ilke ve stratejilerinin belirlenmesi,

• Para politikası stratejisi çerçevesinde Hükümetle birlikte enflasyon hedefinin belirlenmesi,

• Para politikası hedefleri ve uygulamaları konusunda belirli dönemler itibarıyla raporlar hazırlayarak Hükümetin ve belirleyeceği esaslar doğrultusunda kamuoyunun bilgilendirilmesi,

• Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirlerin alınması ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejiminin belirlenmesi, ile görevli ve yetkilidir.

D- DENETLEME KURULU

• Denetleme Kurulu, Bankanın bütün muamele ve hesaplarını denetler. Başkanlık, Denetleme Kurulunun talep edeceği bütün malumat ve vesikaları vermekle yükümlüdür. Denetleme Kurulu üyeleri hissedarlar tarafından seçilir. Görev süreleri 2 yıldır.

E- BAŞKANLIK (GUVERNÖRLÜK)

• Başkan (Guvernör), Bakanlar Kurulu kararıyla beş yıllık bir dönem için atanır. Bu sürenin sonunda yeniden atanabilir. Başkan (Guvernör), en yüksek icra amiri sıfatıyla Bankayı sevk ve idare eder ve yurt içinde ve dışında temsil eder. Başkan (Guvernör)'a yardımcı olmak üzere dört Başkan (Guvernör) Yardımcısı atanır

F- İDARE MERKEZİ

• İdare Merkezi, Başkanlık ve birimlerden oluşur. İdare Merkezi Teşkilatı, 13 Genel Müdürlükten oluşturulmuştur.

• Genel Müdür birim başkanı olarak birimini bu Yönetmelikle yer alan usul ve esaslar doğrultusunda sevk ve idare eder..

ARAŞTIRMA VE PARA POLİTİKASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

• Bankanın, temel amacı olan fiyat istikrarını sağlamaya yönelik olarak uygulayacağı para politikasını belirleyebilmesi için gerekli ekonomik analizi yapmak,

• Fiyat istikrarı hedefine ulaşmak için temel politika seçeneklerinin belirlenmesine yönelik olarak para ve kur politikaları konularında inceleme, analiz ve araştırma yapmak,

• Bankanın uygulayacağı para politikasını belirlemekte kullanacağı modelleri geliştirmek,

• Fiyat istikrarı hedefine ulaşmak için temel politika seçeneklerinin belirlenmesinde esas alınmak üzere, bankacılık kesimi ve finansal yatırımcıların davranış biçimlerini incelemek, analiz etmek ve araştırmak,

• Dünya ekonomilerine ilişkin analiz ve öngörülerde bulunmak, olası gelişmelerin Türkiye ekonomisine etkilerini incelemek ve analiz etmek, ile görevlidir.

BANKACILIK VE FİNANSAL KURULUŞLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

• Fiyat istikrarının gerçekleştirilmesi hedefi doğrultusunda finansal istikrarın sağlanması ve sürdürülmesi amacına yönelik olarak finansal sektörde faaliyet gösteren kuruluşlar ve mali piyasalarla ilgili gelişmeleri izlemek, değerlendirmek, araştırma ve incelemeler yapmak, gerektiğinde ilgili mercilere görüş vermek,

• Bankaların kredi verme işlemleri ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranları ve katılma hesaplarında uygulayacakları kar ve zarara katılma oranları ile kredi işlemlerinde faiz dışında sağlanacak diğer menfaatlere ilişkin esas ve şartları belirlemek,

• İhracatı teşvik mevzuatı hükümlerini uygulamak, ile görevlidir.

DENETİM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

• Bankanın birimlerinin, şubelerinin ve temsilciliklerinin bütün işlemlerini, faaliyetlerini denetlemek,

• Yıllık denetim planlarını yapmak, onaya sunmak ve bunların uygulanmasını sağlamak,

• Bankanın faaliyet performansını iyileştirmek • Bankanın nakit para ve diğer varlıklarının yeterli derecede

korunup korunmadığını denetlemek, • Başkan tarafından verilecek denetimle ilgili diğer görevleri

yapmak, ile görevlidir

EMİSYON GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

• Ulusal paranın basımı ve dolaşımını düzenlemek, • Banknotları dolaşıma çıkarmak ve gerekli görüldüğü zaman

yeni emisyonlarla değiştirmek, banknotların baskı programını düzenlemek ve Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü ile eş güdüm sağlamak,

• Dolaşımdan kaldırılan banknotlar ile eskimiş, yıpranmış ve fiziki parça kaybına uğramış banknotların dolaşımdan çekilmesi ile sayım, ayırım, iptal ve yok etme işlemlerini yürütmek,

• Devlet iç borçlanma senetlerinin basımından yok edilmesine kadar bütün mali servis işlemlerini yapmak ve

• Banka hisse senetleri ile ilgili işlemleri yapmak, ile görevlidir.

İNSAN KAYNAKLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

• Bankanın insan kaynakları politikasını belirlemek ve insan kaynağını en etkin şekilde kullanmak amacıyla üst yönetime önerilerde bulunmak, ile görevlidir

İŞÇİ DÖVİZLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

• Yurt dışında yaşayan vatandaşların tasarruflarının yurda getirilmesini sağlamak amacıyla döviz hesapları açmak ve bu hesaplarla ilgili iş ve işlemleri yapmak, ile görevlidir.

PİYASALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ • Ülke döviz ve altın mevcutlarını etkin bir

biçimde yönetmek amacıyla, uluslararası döviz, para, altın, menkul kıymet ve bunlara bağlı türev piyasalarında işlem yapmak,

• Para arzını ve ekonominin likiditesini düzenlemek amacıyla Banka nam ve hesabına Banka Kanunu'nda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde açık piyasa işlemleri yapmak,

• Bankacılık sisteminde belirsizlik ve güvensizlik

oluşması ve fon çekilişlerinin hızlanması halinde, haklarında belirsizlik ve güvensizlik oluşan, ödeme kabiliyeti olan bankalara likidite desteği kredisi kullandırmak,

• İç borçlanmada Hazineye danışmanlık yapmak

• Uygulanmakta olan para ve kur politikaları çerçevesinde döviz ve efektif işlemleri yapmak,

• Yurt içi ve yurt dışı finansal piyasaların takibi ve finansal piyasalardaki gelişmeleri analiz etmek, ile görevlidir.

• Piyasalar Genel Müdürlüğü ; Para Piyasaları Müdürlüğü,Açık Piyasa

İşlemleri Müdürlüğü,Hazine İşlemleri Müdürlüğü,Döviz ve Efektif Piyasaları Müdürlüğü,Döviz işlemleri Müdürlüğü,Döviz ve Risk Yönetim Müdürlüğü olmak üzere altı müdürlük halinde faaliyet gösterir.

H- BANKNOT MATBAASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

• Türk lirası ve bedeli karşılığında yabancı devlet banknotları, DİBS, hisse senedi ve tahvil, milli piyango bileti ve vize etiketi gibi kıymetli evrakı üretmek,

• Banknot ve kıymetli evrak üretimi ile bağlantılı matbu evrakı üretmek veya temin etmek,

• Sahteliğinden şüphe edilen Türk lirası ve yabancı devlet banknotları ile Banka üretimi kıymetli evrakla ilgili incelemeler yapmak, ile görevlidir. İ- ŞUBELER

• Şubeler, Banka Meclisi Kararı ile gerekli görülen yerlerde açılmaktadır. Bankanın bu husustaki kararları Başbakanlığa bildirilir.

• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının Türkiye çapında 21 adet Şubesi bulunmaktadır. Bunlar:

Adana Şubesi ,Ankara Şubesi , Antalya Şubesi, Bursa Şubesi ,Denizli Şubesi , Diyarbakır Şubesi, Edirne Şubesi , Erzurum Şubesi , Eskişehir Şubesi , Gaziantep Şubesi , İskenderun Şubesi ,İstanbul Şubesi, İzmir Şubesi , İzmit Şubesi , Kayseri Şubesi , Konya Şubesi , Malatya Şubesi , Mersin Şubesi,Samsun Şubesi,Trabzon Şubesi ,Van Şubesi

İLGİNİZ İÇİNTEŞEKKÜR EDERİZ ..