temelelektrikmalzemeleri

7/30/2019 temelelektrikmalzemeleri

1/118

T.C.MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

TEMEL ELEKTRK MALZEMELER

ANKARA 2007


2/118

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Kararile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeliolarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarndaamalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retimmateryalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeyerehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmekve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarndauygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterliikazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmasnerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerindenulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlndasatlamaz.


3/118

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................v

GR ..................................................................................................................................1RENME FAALYET-1 .................................................................................................31. LETKENLER VE YALITKANLAR...............................................................................3

1.1. letkenler...................................................................................................................31.1.1. letkenlerin Grevi .............................................................................................31.1.2. letken Gereler..................................................................................................3

1.2. Yaltkanlar ................................................................................................................71.2.1.Yaltkanlarn Grevi............................................................................................71.2.2. Yaltkan Gereler ...............................................................................................7

1.3. letken Snflar .......................................................................................................111.3.1. plak letkenler ve zellikleri.........................................................................111.3.2. Yaltlmletkenler ve eitleri.......................................................................12

1.4. Kablolar eitleri ve zellikleri ..............................................................................131.4.1. N Kablolar (TS) ..............................................................................................131.4.2. Y Kablolar (TS) ..............................................................................................141.4.3. H Kablolar (TS) ..............................................................................................151.4.4. Dier Kablolar .................................................................................................17

1.5. letken Balantlar..................................................................................................181.5.1. letkenlerin Kesilmesi ......................................................................................191.5.2. letken zerindeki Yaltkann Soyulmas..........................................................191.5.3. letkenlerin Bklmesi .....................................................................................201.5.4. letkenlerin Eklenme Metodlar ........................................................................201.5.5. letkenlerin Terminallere Balanmas ...............................................................271.5.6. Kablo Pabucu Taklmas...................................................................................281.5.7. letkenlerin Yaltlmas.....................................................................................30

UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................31LME VE DEERLENDRME.................................................................................35PERFORMANS DEERLENDRME...........................................................................36

RENME FAALYET-2 ...............................................................................................372. KABLO DEME MALZEMELER ............................................................................37

2.1. Tesisat Borular ve Ek Paralar...............................................................................372.1.1. Grevi..............................................................................................................372.1.2. Tesisat Boru eitleri ve Ek Paralar...............................................................37

2.2. Kanallar ..................................................................................................................392.2.1. Grevi..............................................................................................................392.2.2.eitleri ve Ek Paralar ....................................................................................39

2.3. Ek Kutular .............................................................................................................412.3.1. Grevi..............................................................................................................412.3.2. eitleri ...........................................................................................................41

2.4. Kasalar....................................................................................................................422.5. Kroeler ..................................................................................................................42

2.5.1. Grevi..............................................................................................................422.5.2. Kroe eitleri .................................................................................................43

2.6. Kablo Ba ve Spiralleri ..........................................................................................44

NDEKLER


4/118

ii

UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................47LME VE DEERLENDRME.................................................................................48

PERFORMANS DEERLENDRME...........................................................................49RENME AALYET-3 .................................................................................................503. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMA................................................................................50

3.1. Topraklama.............................................................................................................503.1.1. Topraklamann nemi......................................................................................503.1.2. Topraklama eitleri........................................................................................503.1.3. Topraklama Elemanlar ....................................................................................52

3.2. Sfrlama .................................................................................................................553.2.1. Sfrlama Yapm Nedenleri...............................................................................553.2.2. Sfrlamann Sakncalar ...................................................................................55


PERFORMANS DEERLENDRME...........................................................................59RENME FAALYET-4 ...............................................................................................604. ZAYIF AKIM MALZEMELER....................................................................................60

4.1. Transformatr .........................................................................................................604.1.1. Zayf Akm Transformatr Grevi ve Yaps ..................................................604.1.2. alma Prensibi ..............................................................................................61

4.2. Butonlar..................................................................................................................624.2.1. Butonlarn Grevi ............................................................................................624.2.2. Buton eitleri .................................................................................................62

4.3. Ziller.......................................................................................................................634.3.1. Zil eitleri......................................................................................................634.3.2. Elektromekanik Zil alma Prensibi................................................................63

4.4. Kap Otomatii .......................................................................................................644.4.1. Grevi..............................................................................................................644.4.2. alma Prensibi ..............................................................................................64

4.5. Numaratr...............................................................................................................654.5.1. Grevi..............................................................................................................654.5.2. alma Prensibi ..............................................................................................65

4.6. Refkontak ...............................................................................................................664.6.1. Grevi..............................................................................................................664.6.2. alma Prensibi ..............................................................................................66

4.7. Diyafon...................................................................................................................674.7.1. Grevi..............................................................................................................674.7.2. alma Prensibi ..............................................................................................68

UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................69LME VE DEERLENDRME.................................................................................70PERFORMANS DEERLENDRME...........................................................................71

RENME FAALYET-5 ...............................................................................................725. AYDINLATMA ve PRZ DEVRE ELEMANLARI .......................................................72

5.1. Filer.......................................................................................................................725.1.1. Grevleri..........................................................................................................725.1.2. Yaplar Bakmndan Fi eitleri.....................................................................725.1.3. Enerji Alekillerine Gre Fi eitleri..........................................................73


5/118

iii

5.1.4. Jaklar ve eitleri.............................................................................................735.2. Prizler .....................................................................................................................74

5.2.1. Grevleri..........................................................................................................745.2.2. Kullanm Yerlerine Gre Priz eitleri.............................................................755.2.3. Yaplar Bakmndan Priz eitleri ...................................................................75

5.3. Duylar.....................................................................................................................775.3.1. Grevi..............................................................................................................775.3.2. Yapm Gerelerine Gre Duy eitleri .............................................................775.3.3. Yapllarna Gre Duy eitleri.......................................................................785.3.4. Kullanm Yerlerine Gre Duy eitleri.............................................................785.3.5. Byklklerine Gre Duy eitleri...................................................................785.3.6. Soketler............................................................................................................79

5.4. Lambalar (Ampl)...................................................................................................795.4.1. Grevi..............................................................................................................79

5.4.2. Lamba eitleri ................................................................................................795.5. Armatrler ..............................................................................................................825.5.1. Armatrlerin Grevi.........................................................................................825.5.2. Armatr eitleri .............................................................................................82

5.6. Aydnlatma Kontrol Elemanlar...............................................................................855.6.1. Anahtarlar ........................................................................................................855.6.2. Merdiven Otomatii.........................................................................................875.6.3. Darbe Akml Role(mpuls Role)......................................................................875.6.4. Zaman Saati .....................................................................................................875.6.5. Sensrler ..........................................................................................................87


PERFORMANS DEERLENDRME...........................................................................91RENME FAALYET-6 ...............................................................................................926. DAITIM TABLOLARI, KUMANDA ve KORUMA DEVRE ELEMANLARI ...........92

6.1. Datm Tablolar ....................................................................................................926.1.1. Grevi..............................................................................................................926.1.2. Yapldklar Malzemeye Gre Datm Tablolar ..............................................926.1.3. Kullanm Yerlerine Gre Datm Tablolar......................................................93

6.2. Sigortalar ................................................................................................................946.2.1. Grevi..............................................................................................................946.2.2. Sigorta eitleri ...............................................................................................95

6.3. Kaak Akm Koruma Roleleri .................................................................................966.3.1. Grevi..............................................................................................................966.3.2. alma Prensibi ..............................................................................................96

6.4. Roleler Grevi ve alma Prensibi .........................................................................986.5. Kontaktrler Grevi ve alma Prensibi.................................................................986.6. Selenoidler..............................................................................................................996.7. alterler, Grevi ve eitleri ...................................................................................99UYGULAMA FAALYET .........................................................................................101LME VE DEERLENDRME...............................................................................102PERFORMANS DEERLENDRME.........................................................................103

MODL DEERLENDRME.........................................................................................104


6/118

iv

CEVAP ANAHTARLARI...............................................................................................107NERLEN KAYNAKLAR............................................................................................109

KAYNAKA ..................................................................................................................110


7/118

v

AIKLAMALAR

KOD 522EE0011

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Alan ortak

MODLN ADI Temel Elektrik Malzemeleri

MODLN

TANIMI

Elektrikte kullanlan temel tesisat malzemelerinin yaplar,eitleri, retim standartlar ve balantlar ile ilgili bilgi ve

becerilerin kazandrld renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL n koul yoktur.

YETERLKTemel elektrik malzemelerini standartlara uygun semek vebalantlarn yapmak.

MODLN AMACI

Genel AmaHer trl yerde, standartlara, TSE ve elektrik i tesisleri,kuvvetli akm, topraklama ynetmeliine uygun olarak, temelelektrik malzemelerini seip, balantlarn yapabileceksiniz.

Amalar1. Standart ve ynetmeliklere uygun, iletken ve yaltkan

eitlerini seebilecek, iletken ek ve balantlarnyapabileceksiniz.

2. Standart ve ynetmeliklere uygun, kablo dememalzemelerini seebilecek ve kullanabileceksiniz.

3. Standart ve ynetmeliklere uygun, topraklama elemanlarnseebileceksiniz.

4. Standart ve ynetmeliklere uygun, zayf akm tesisatmalzemelerini seebilecek ve iletken balantlarnyapabileceksiniz.

5. Standart ve ynetmeliklere uygun, aydnlatma ve priz tesisatmalzemelerini seebilecek, iletken balantlarnyapabileceksiniz.

6. Standart ve ynetmeliklere uygun, datm tablolar, temelelektrik kumanda ve koruma elemanlarn seebileceksiniz.

AIKLAMALAR


8/118

vi

ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

ORTAM: Atlye ve laboratuvar, sektr sanayi kurulular.DONANIM: letken ve yaltkanlar, el aletleri, klemens, kablo

pabucu, izolebant, elektrik tesisat borular, buat, kasalar,kroeler, kablo kanallar, kablo ba ve spirali, topraklamaelemanlar, trafo, buton, zil, kap otomatii, fi, priz, duy,lambalar, datm tablolar, sigortalar, kaak akm rolesi,kontaktr, selenoidler, alterler, malzeme kataloglar,projeksiyon, slayt, tepegz

LME VEDEERLENDRME

Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lmearalaryla kazandnz bilgileri ve becerileri lerekkendinizi deerlendireceksiniz.

retmen, modl sonunda size lme arac ( oktan semeli,doru yanl ve tamamlamal test, uygulama vb.)uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve

becerileri lerek deerlendirecektir.


9/118

1

GRSevgili renci,

amzda teknolojik gelimeler ok hzl bir biimde olmaktadr. Hzl gelimelerzellikle elektrik-elektronik alannda daha ok grlmektedir. Siz de elektrik-elektronikalann setiiniz iin kendinizi ansl grebilirsiniz. nk hemen hemen btn mesleklerelektrikle ilikilidir; dolaysyla elektrik-elektronik alan geerliliini her zamankoruyacaktr.

Bu modlde elektrikte en ok kullanlan malzemelerin basit yaplarn tanyacak, bumalzemelerin nerelerde kullanlacan ve temel devrelerde kullanmn reneceksiniz.

rendiiniz bu bilgilerden faydalanarak evrenizdeki elektrik malzemeleriniseebileceksiniz, ayrca basit devrelerde kullanp arzal elektrik elemanlarn deitirebilmebecerisi kazanacaksnz. Elektrik malzemelerini i gvenlii ve ynetmeliklere uygun olarakkullanmalsnz.

Kullanacamz elektrik malzemeleri seiminde ok dikkatli ve titiz olmalyz.Elektrik malzemeleri Trk ve uluslar aras standartlara uygun olarak imal edilmi olmaldr.lkemizdeki birok firmann ok kaliteli ve uluslar aras standartta retim yaptbilinmektedir. Eer elektrik malzemeleri standart d ise ltfen kullanmaynz; nkstandart d elektrik malzemeleri ev ve iyerlerinde kullanldnda cana ve mala bykzarar verebilmektedir.

Elektriin akas olmaz, her zaman dikkatli olunmaldr.

GR


10/118

2


11/118

3

RENME FAALYET-1

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun atlye ortamnda, standartlara veelektrik i tesisleri ynetmeliine uygun olarak iletkenleri ve yaltkanlar seebilecek, iletkenek ve balantlarn yapabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahatkavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

letken ve yaltkan eitlerini aratrnz.

letkenleri hangi yntemlerle ekleyebiliriz, aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik-elektronik malzemelerisatan iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca iletken, yaltkan,kablo, klemens kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerekarkadalarnza sununuz.

1. LETKENLER VE YALITKANLAR

1.1. letkenler

1.1.1. letkenlerin Grevi

Elektrik akmn bulunduu yerden baka bir yere iletmek iin kullanlan, bir veyabirden fazla telden meydana gelen, plak (izolesiz) veya yaltlm (izoleli) tel veya teldemetine iletken denir. Dier bir ifade ile akm kayna ile alcy birletiren ve elektrikakmnn getii yoldur.

1.1.2. letken Gereler

Elektrik ve elektronikte en ok kullanlan iletkenler ve zellikleri unlardr. zdirencifazla olan gere, zdirenci az olan gerece gre kt bir iletkendir.

RENME FAALYET-1

AMA

ARATIRMA


12/118

4

1.1.2.1. Bakr

Rahat ilenebilen, mekanik dayankll iyi, krmz renkte iletken geretir. zdirenci0,0178 mm/m (1/56), zgl arl 8,93 kg/dm, ergime derecesi 1083 Cdir. Buzellikleri ile birlikte, ok retilmesi ve ekonomik olmas iyi bir iletken olarak kullanmalann arttrmtr.

Resim 1.1: Ham ve ilenmi bakr iletken

1.1.2.2. Alminyum

Mekanik dayankll azdr, bakra gre daha yumuak yapdadr. Gm beyaz,mavimtrak renkte bir metaldir. zdirenci 0,028 mm /m (1/35), zgl arl 2,7 kg/dm,ergime derecesi 658 Cdir. Bakrdan sonra en ok kullanlan iletken gere olan alminyumdaha ok d tesisatta ve hava hatlarda elik telle birlikte kullanlr.

Resim 1.2: Alminyum iletken

1.1.2.3. Gm

Beyaz parlak renkte ve olduka yumuaktr. zdirenci 0,016 mm/m (1/ 63), zglarl 10,5 kg/dm, ergime derecesi 961 Cdir. Elektrii en iyi ileten gere olmasnaramen pahal olduundan, l aleti yapm ile, role kontaktr ve alterlerin kontaklar ilebaz sigortalarda kullanlmaktadr.


13/118

5

Resim 1.3: Gm gere ve gm alam kontaklar1.1.2.4. Demir

Parlak gri renkte yumuak bir metaldir. zdirenci 0,1 mm/m, zgl arl 7,86kg/dm, ergime derecesi 1526 Cdir. Bakr ve alminyuma gre iyi bir iletken geredeildir. Elektrik makinelerinin gvdelerinin yapmnda ve baz tezgahlarda yap malzemesiolarak kullanlr. erisinde bulunan karbonun miktarna gre dkme demir (font), yumuakdemir ve elik isimlerini alr. Ayrca mknatslanma zellii bulunduundan, sac levha halinegetirilerek elektrik motorlarnn stator nveleri ile transformatrlerin manyetik nvelerininyapmnda kullanlr.

1.1.2.5. Kurun

Gri, mavimtrak renkte, mekanik dayanm az yumuak bir metaldir. Pillerde veakmlatrlerde elektrot olarak yer alt kablolarnda ve lehim yapmnda kullanlr.

1.1.2.6. Platin

Parlak beyaz renkli yumuak bir metaldir, havada oksitlenmez. Diren, elektrot,kontak, paratner ular yapmnda kullanlr.

1.1.2.7. Kalay

Beyaz, sarmtrak renkli yumuak ve ilenebilirlii kolay olan bir geretir. Buonlusigortalarn ergiyen tellerinde, akmlatr plakalarnda, bir ksm iletken tellerininkaplanmasnda, kondansatr levhalarnn yapmnda, lehim yapmnda kullanlr.

1.1.2.8. Krom

Gm beyaz renginde sert bir metaldir. Oksitlenmedii ve mknatstan etkilenmediiiin diren yapmnda, maden kaplamaclnda kullanlr.

1.1.2.9. Tungsten

Korozyona dayankl sert bir metaldir. Yksek ergime derecesi (3410 C) nedeniylelamba flaman, diren teli yapmnda kullanlr.


14/118

6

1.1.2.10. Volfram

Yksek ergime derecesine (3500 C) sahip olduundan lamba flamanlarnnyapmnda kullanlr.

1.1.2.11. Konstantan

% 40 nikel, % 60 bakr alamndan oluur. Direnleri yksek ve s ile diren deiimiaz olduundan, diren teli yapm, l aletlerinde ve stclarda kullanlr.

1.1.2.12. Krom-Nikel

% 70 nikel, % 30 krom alamdr. Diren deeri yksek ve s ile diren deiimi azolduundan, diren teli yapm ve stc rezistans yapmnda kullanlr.

1.1.2.13. inko

Beyaz, mavimtrak renkte mekanik dayanm az ve yumuak bir metaldir. Hava vesudan etkilenmez. Diren yapmnda, pillerde negatif elektrot olarak ve l aletlerindekullanlr.

1.1.2.14. Kadmiyum

Gm mavimtrak renktedir. Kurun ile birletirilerek yumuak lehim yapmndakullanlr.

1.1.2.15. Pirin

Bakr-inko karmdr. Oksitlenmedii iin l aletleri, anahtar, alter, srglreosta gibi aletlerin kontaklarnn yapmnda, tesisat malzemelerinde kullanlr.

1.1.2.16. Civa

Beyaz parlak renkli, 18-22 Cde buharlama zelliinde svms halde bir metaldir.Elektrii, sy iletme zellii vardr. Elektrik cihazlarnda cam tp ierisinde kontakmalzemesi olarak kullanlr.Buhar zehirlidir.

Resim 1.4: Civa


15/118

7

1.1.2.17. Su

Saf su yaltkandr, ancak kullanlmak zere tabiatta bulunan su saf olmayp ierisindedeiik mineraller bulunduundan kt de olsa iletkendir. Saf su ierisine asit veya metaltuzlar katlarak iletken hale getirilir. Saf su akmlatr, pil ve galvano banyolarndaelektrolit olarak kullanlr.

1.2. Yaltkanlar

1.2.1.Yaltkanlarn Grevi

Yaltkan, elektrii geirmeyen anlamndadr. Elektrik akmn tayan iletkenleri vedier cihazlar insanlarn gvenlii asndan yaltan gerelerdir.

1.2.2. Yaltkan Gereler

Elektrik ve elektronikilikte en ok kullanlan yaltkan gerelerin zellikleriincelenecektir.

1.2.2.1. PVC (Polivinil clorr)

Ham petroln damtlmasndan meydana gelen PVC saf halde iken krlgandr.erisine deiik oranlarda ya ieren maddeler kartrlarak yumuak hale getirilir. PVCkendi rengi ile braklmayp deiik renkler verilerek iletkenlerin ve elektrikli aletlerinyaltmnda kullanlr. PVC gelien teknoloji kullanlarak effaflatrlr, eilir ve bklr,nem ve rutubet almaz, i atlamalara ve ypranmaya dayankl, temiz ve przsz olarak imaledilebilmektedir. PVC stn zelliklerinden dolay en ok kullanlan yaltkan geretir.

Resim 1.5: PVC (Polivinil Clorr) ham maddeleri

Yaltkanlarda bulunmas gereken zellikler:Yaltkanlar, akm geiine ok diren gstermeli, s ile yaltkanlk zelliinikaybetmemeli, suya dayankl olmal, nem almamal, mekanik dayankll iyiolmal, tutuma scakl yksek olmaldr.


16/118

8

1.2.2.2. Porselen

Beyaz renkte pimi topraktan yaplmaktadr. Suya, asite, s deimelerine kardayankldr. Genellikle izolatr yapmnda, anahtar, priz, alter, sigorta, duy gibi elektrikmalzemelerinde kullanlr.

Resim 1.6: Porselen gereten yaplan izolatrler

1.2.2.3. Kauuk

Bitkisel maddelerin svlarndan elde edilen ve doal bir yaltkan olan kauuk saf ikennem alr, 0 Cde krlgandr, 50 Cde birbirine yapr. Bu nedenle ierisine % 1- 4 oranndakkrt katlr. Daha ok iletkenlerin ve aletlerin yaltmnda kullanlr.

1.2.2.4. Mika

Doal bir yaltkan olan mika, parlak, sert yapl ve sya dayankldr. Asit ve yadanetkilenmeyen mika levhalar halinde bulunur. Kollektr dilimlerinin birbirine kar

yaltmnda, kondansatrlerde, deiik elektrik gerelerinin yapmnda, elektrikli havya, tve stclarda kullanlr.

1.2.2.5. Bakalit

Doal olmayp formik asit (karnca asiti) ile fenol (katran ruhu) bileiminden eldeedilir. Isya, suya kar dayankl ve serttir. Elektrik malzemelerinin yapmnda kullanlr.

1.2.2.6. Cam

Silis ve sodyum, potasyum karbonatlar, kurun ve kire oksitleri gibi eitlimaddelerin eritilerek karmndan elde edilen saydam ve krlgan bir yaltkandr. Su, ya,

asit ve gerilime kar dayankllk gsterirken ani s deimelerine kar krlgandr. Deiikizolatrlerin yapm ile elektrikli aydnlatma lamba ve armatrlerinde kullanlr.


17/118

9

Resim 1.7: Cam gereten yaplan izolatrler

1.2.2.7. Vernik

Normalde sv halde bulunmaktadr. Istlnca ve hava ile temas edince kuruyaraksertleen yaltkan geretir. Motor ve transformatr sarglarnn yaltm, bobin iletkenlerinintitreimini nleme ve bobinleri bir arada tutmak amacyla kullanlr.

1.2.2.8. Ya

Sv halde bulunan yalar, kullanldklar yere gre trafo ve alter ya eklindeisimlendirilir. Yaltkan gere olarak kullanlan yalarn nem almama, iyi bir s transferiyapma, yksek gerilime kar dayankllk gibi zellikleri bulunmaldr. Trafolarn yaltlmasve soutulmasnda, alterlerde ark sndrc olarak kullanlr.

1.2.2.9. Parafin

Beyazms renkte iyi bir yaltkan olan parafin, yaltkan gerelerin zerine srlerekyaltkanlklarn arttrr ve neme kar korur.

1.2.2.10. Amyant

Kalsiyum silikat ve magnezyum karmndan elde edilen lifli bir yaltkandr. eitlikalnlklarda levhalar halinde bulunur. Isya ve yanmaya dayankl olduu iin elektriklisoba, t, havya gibi cihazlarda kullanlr.

1.2.2.11. Presbant

Dayankl ve ok iyi bir yaltkan olan presbant, kadn pres ile sktrlmasndan eldeedilir. Sarglarn yaltmnda, transformatr sarglar iin makara yapmnda, endvi ve statoroyuklarnn yaltmnda kullanlr.

Resim 1.8: Presbant eitleri ve motorda kullanm


18/118

10

1.2.2.12. Makaron

Pamuun rlmesi, ya veya vernik ile doyurulmasyla elde edilen boru eklindekiyaltkandr. eitli renklerde ve kalnlkta yaplan makaron, sarglarn ek yerleri ile sarggiri ve k ularnn yaltmnda kullanlr.

Resim 1.9: Makaronlar

1.2.2.13. Kat

Kullanma yerlerine ve grdkleri ilemlere gre, mumlu, ziftli veya katranl, yal,parafinli kat eklinde isimlendirilir. yi bir yaltkan olduklarndan kk transformatrbobinlerinin yaltmnda, kondansatrlerde, yer alt kablolarnda kullanlr.

1.2.2.14. Aa

Doal bir yaltkandr. Yksek sya, mekaniki etkilere dayankl deildir. Emprenyeedilerek aa direk, l aleti altlklar, trafo takozu ve motorlarda oyuk tas yapmndakullanlr.

Resim 1.10: Aa direkler

1.2.2.15. Pamuk

Doal bir yal

tkan olan pamuk, kuru iken ok iyi bir yal

tkand

r. 125 Cden yksekslarda yanarak kmrleir. Pamuk, iplik ve erit halinde (tiret) motor, trafo ile dier

sarglarn bandaj ve yaltmnda kullanlr.

1.2.2.16. Kuvars

Nemden, yksek sdan, asitlerden etkilenmeyen doal bir yaltkandr. Elektriklicihazlarn yaltkan ksmlarnn yapmnda, stma cihazlarnda ve toz halinde sigortabuonlarnda kullanlr.


19/118

11

1.2.2.17. zolebant

Bir PVC rn olan izolebant, plastik zerine yaptrc madde srlerek yaplr. Ekyerlerinin ve iletken gerelerin yaltlmasnda kullanlr. En ok kullanlan izolebant 10 mmgeniliinde rulolar halinde bulunur

Resim 1.11: zolebant eitleri

1.2.2.18. Ebonit

Kauuk ierisine %20- 48 orannda kkrt katlmas ile elde edilir. Sert kauuk veyasert lastik olarak da anlan ebonit, akmlatr kaplar, l aleti altlklar yapmnda vealetlerin yaltmnda kullanlr.

1.3. letken Snflar

letkenler plak ve yaltlm olmak zere eitlere ayrlr.

1.3.1. plak letkenler ve zellikleri

Elektriki olarak yaltlmam iletkenlerdir, tek telli ve ok telli plak iletkenler olmakzere eitlere ayrlr.

Tek Telli plak letkenler: Btn iletken tek bir telden meydana gelir.Genelde 16 mmden byk kesitte yaplmamaktadr, topraklama ve hava hattesislerinde kullanlr.

ok Telli plak letkenler:letken kesiti bydke ilemek zorlatndan,birden ok kk kesitli iletken bir araya getirilip birbiri zerine burularak(sarlarak), 35 mmden 150 mmye kadar byk kesitte ok telli, plak

iletkenler yaplmaktadr.


20/118

12

Resim 1.12: ok telli alminyum ve bakr plak iletkenler

1.3.2. Yaltlmletkenler ve eitleri

Elektrik akmna kar izole etmek iin zerleri yaltkan bir madde ile kaplanan

iletkenlerdir. ounlukla elektrolitik bakr ve alminyumdan yaplrlar. Gnmzde en okkullanlan yaltm maddesi PVCdir.

1.3.2.1. Tel Saysna Gre Yaltlmletkenler

Tek Telli Yaltlm letkenler: letken ksmn tamam tek telden yaplaniletkenlerdir. 16 mm kesite kadar yaplr.

ok Telli Yaltlm letkenler: ok telli plak iletkenin zeri bir izole ilekaplanarak yaplr.

Resim 1.13: Tek ve ok telli yaltlm iletkenler

1.3.2.2. Damar Saysna Gre Yaltlmletkenler

Tek Damarl Yaltlm letkenler: Bir veya daha ok plak telin zerininyaltkan ile kaplanmasndan meydana gelir. Sabit ve hafif iletme artlarndasva alt ve sva st tesisatta kullanlr. Tek damarl tek telli ve tek damarl oktelli eitleri vardr.

ok Damarl Yaltlmletkenler: Birden fazla, tek telli veya ok telli damarayr ayr yaltldktan sonra, tek bir yaltc klf altnda toplanarak yaplrlar.ok damarl tek telli ve ok damarl ok telli eitleri vardr.


21/118

13

Resim 1.14: ok damarl iletkenler

1.4. Kablolar eitleri ve zellikleri

Elektrik enerjisini ileten ve iki elektrik cihazn birbirine elektrik akmyla balayan,elektrie kar yaltlm, bir veya birden ok damardan oluan yaltlm iletkendir. Ayrcabir sinyali bir yerden baka bir yere iletmede de kullanlr.

Resim 1.15: Deiik kablo eitleri

Elektrik ve elektronikilikte en ok kullanlan kablo eitleri incelenecektir.

1.4.1. N Kablolar (TS)

Sabit olarak sva st ve sva altnda kullanlr. Normal ve hafif iletme artlarndaalan elektrik tesislerinde kullanlr.

Kablolar; TS (Trk standartlar), VDE (Alman standartlar), IEC (nternationalElectrical Comission), BS (British Standart) sembollerine gresnflandrlmaktadr.


22/118

14

1-Bir veya ok telli bakr iletken2-Protodur yaltkan3-Dolgu4-Protodur manto (klf)

1-Bakr iletken2-Protodur yaltkan3-Protodur d klf

1-Bakr iletken2-Yar iletken tabaka3-Protothen-x yaltkan4-Yar iletken krep kad5-Bakr tellerden ekran6-Koruma bant7-Protodur d klf

rnek:NVV (TS) - VDE karl NYM;

ekil 1.1: NVV ( NYM) kablo

NVV kablo zellii: Bir veya ok telli, bakr iletkenli, bir veya ok damarlprotodur (PVC bazl zel bir termoplastik ) yaltkanl, protodur d klflantigron alak gerilim kablosudur. Toprak altna denmez. eitli kesitte vedamarl yaplmaktadr, 1,5- 2,5- 4- 6-10- 16 mm kesitlerinde ve 2,3,4 damarl

standart retilir.

1.4.2. Y Kablolar (TS)

Enerji, ebeke ve aydnlatma, kumanda (enerji santrallarnn vb.) kablosu olarakharite, kablo kanallarnda, toprak altnda zel olarak imal edildii takdirde tatl ve tuzlusuda kullanlr. Sabit tesislerde kullanlan ve ar iletme koullarna dayankl kablodur.

rnek 1: YVV(TS) VDE karl NYY;

ekil 1.2: YVV kablo

YVV kablo zellii: Bir veya ok telli, bakr iletkenli bir veya ok damarl,protodur yaltkanl, protodur d klfl alak gerilim enerji kablosudur

rnek 2: YE3SV(TS) VDE karl 2XSY;

ekil 1.3: YE3SV kablo


23/118

15

1-Tayc eleman2-Lastik klf3-Protodur yaltkanl numaraldamarlar4-Ayrc5-Tekstil rg6-Soua dayankl protodur d klf

1-Bir telli bakr iletken2-Protodur yaltkan

YE3SV kablo zellii: ok telli, bakr iletkenli, dielektrik kayplar ok kkProtothen-x (Saf polietilenin eitli yntemler uygulanarak, mekanik zelliklerigelitirilmi termoset yaltkan ) yaltkanldr. zel i ve d yar iletken tabakal,yksek ksa devre akmlarna kar uygun kesitte ve zel olarak takviye edilmibakr ekranl, protodur d klfl, bir damarl orta gerilim enerji kablolardr(E3-apraz bal polietilen, S-Siper, V-PVC termo plastik yaltkan veya klf).

rnek 3: YSLTK-JZ (VDE);

ekil 1.4: YSLTK- JZ kablo

YSLTKJZ kablo zellii; nce ok telli bakr iletkenli, protodur yaltkanl,damarlar numaral, zeri lastik klfl tayc elemanl, kuru, buharl ve slakyerlerde asansr, vin ve yryen bant tesislerinde kullanlan kablolardr.Standart kesitleri 1 mm x (7, 12, 18, 24, 30 damarl) olarak yaplmaktadr.

1.4.3. H Kablolar (TS)

Kapal ve kuru yerlerde, sabit tesislerde ve hareketli cihaz balantlarnda, sva alt vesva stnde kullanlr.

rnek 1:HO5V-U (TS) - Eski TS sembol NV;

ekil 1.5: HO5V-U kablo

HO5V- U kablo zellii: Kapal ve kuru yerlerde, sabit tesislerde, datmtablolarndaki irtibatlarda, sva alt ve sva stnde boru iinde, kroelerzerinde kullanlan bir damarl kablodur. Standart kesitleri 0,5- 0,75- 1 mmdir.Msaade edilen iletme scakl 70Cdir (Harflerin anlamlar; H- Harmonizetip, 05- 300 ile 500 Volt gerilim, V- PVC yaltkan, U- Tek telli).


24/118

16

1-nce ok telli bakr iletken2-Protodur yaltkan3-Protodur d klf

1-Kalayl iletken2-Kauuk izolasyon3-Kauuk klf

rnek 2:H03VV-F (TS) Eski TS sembol FVV;

ekil 1.6: HO3VV-F kablo

HO3VV- F kablo zellii: Mekanik zorlamalarn az olduu kapal ve kuruyerlerde, hareketli irtibat kablosu olarak kullanlr. nce ok telli bakr iletkenliok damarl, protodur yaltkanl, protodur d klfl, fleksibl kablolardr.Standart kesitleri 0,50 mm x (2 ,3 veya, 4 damarl )- 0,75 mm x (2 , 3 veya, 4damarl ) olarak yaplmaktadr (H- Harmonize tip, 03- 300 volt gerilim, V- Pvc

yaltkan, F- Fleksibl ince ok telli ).

rnek 3:H05RR- F (TS );

ekil 1.7: HO5RR-F kablo

HO5RR- F kablo zellii: Kalayl, ince ok telli, bakr iletkenli lastikyaltkanl, ok damarl, lastik d klfl endstriyel tip kablolardr. Rutubetliyerlerde, su stclar, elektrik ocaklar, el matkaplar ve elektrikli el lambalargibi tanabilir atlye cihazlarnda, mekanik etkilerin az olduu yerlerdekullanlr. Standart kesitleri 0,75- 1- 1,5- 2,5- 4 mm x (2, 3 veya 4 damarl)olarak yaplr (H- Harmonize tip, 05- 300/500 V gerilim, R-ok telli, F-Fleksiblince ok telli ).

rnek 4:H05VV5-F(TS);

ekil 1.8: HO5VV5-F kablo ( kumanda ve kontrol kablosu )


25/118

17

nce ok telli, bakr iletkenli, protodur yaltkanl, damarlar numara baskl, flexiblkontrol, l ve kumanda kablolardr. Mekanik zorlamalarn bulunmad yerlerde, kontrol

cihazlarnda, bilgisayar sistemlerinde kullanlr. Standart kesitleri 0,75 mm x eitli damarsaylarnda yaplr.

1.4.4. Dier Kablolar

Alpek Kablolar: Alpek tipi hava hatt kablolarnda, plastik yaltkanlalminyum faz iletkenleri plak ntr iletkeni etrafnda bklerek sarlmtr.Ask teli btn yk ve gerilmeleri tar. Alak gerilim hatlarnda kullanlr.

ekil 1.9: Alpek kablo ( alminyum yaltlm kablo )

Scakla dayankl kablolar: Yksek ortam scaklnn bulunduu kuruyerlerde kullanlr.

rnek: SA(E);

ekil 1.10: SA kablo (silikon, yanmaz kablo )

Bir telli, bakr iletkenli, silikon kauuk yaltkanl, yksek sya dayankl kablolardr.Aydnlatma elemanlarnn ve cihazlarnn balantlarnda, alt cihazlarnn balantlarnda,panolarn i balantlarnda, 180- 250 C scaklkta kullanlabilir. Standart kesitleri 1,5- 2,5-4- 6- 10 mmdir (S-Silikon kauuk).

Haberleme kablolar: Plastik izoleli ve klfl, yer alt-kanal- ask telli hava,d ve i tesisatta kullanlr. Dielektrik kayplar ok azdr.

rnek: KPD-V ;

ekil 1.11: KPD-V kablo

Bina ii tesisatlarda santral ile abone datmlarnda kullanlr. Elektrolitik (tavl) bakriletken (TS ve IECye gre), PE (polietilen) izolasyon, nem iermeyen ve dielektrik zelliiolan polyester bant, gri renkli PVC d klf, iletken aplar 0,4-0,5 mm ve eitli damarsaylarnda yaplr.


26/118

18

Koaksiyel kablo: Anten kablosu olarak kullanlmaktadr. Empedans 75 ,

kablonun ortasnda zeri yaltlm ve canl u olarak anlan bir iletken bulunur.Yaltkann zerinde ise hasr eklinde rlm metal siper vardr.

ekil 1.12: Koaksiyel kablo

Fiber optik kablo: Cam fiberden yaplmtr, k aktarm yaplmaktadr,aktarlan k dntrc vastasyla tekrar elektrik sinyaline evrilir,elektromanyetik alanlardan etkilenmez.

Resim 1.16 : Fiber optik kablo

1.5. letken Balantlar

letkenlerin balantlarnda, iletkenlerin kesilmesi ve yaltkannn soyulmasn,bklmesini, ek yntemlerini, terminallere balantsn ve kablo pabucu taklmasninceleyeceiz.


27/118

19

1.5.1. letkenlerin Kesilmesi

letkenler genellikle 100 metrelik toplar halinde retilir, dolaysyla iletkenlerikullanacamz zaman kesmek gerekirse, kesme ilemini eitli aletlerle i gvenliikurallarna uygun yapmamz gerekir.

letkenlerin kesilme yntemleri unlardr;

Pense ile: nce, rgl, bkl iletken ve kablolarn kesilmesinde kullanlr.

Yan keski ile: nce, rgl bkl iletken ve kablolarn kesilmesinde kullanlr.

Hidrolik kesme pensesi veya demir testeresi ile: Kaln kesitli iletken vekablolarn kesilmesinde kullanlr.

Resim 1.17: letkenlerin pense ve yankeski ile kesilmesi

Resim 1.18: letkenlerin hidrolik kesme pensi ile kesilmesi

1.5.2. letken zerindeki Yaltkann SoyulmasElektrik tesisatlarnda kullanlan iletkenlerin zeri yaltkan kapldr. letkenler

eklenecei veya bir yere balanaca zaman, zerindeki yaltkann soyulmas gerekir. letkenve kablolarn zerindeki yaltkann kartm ve eer iletkende oksit tabakas olumusatemizlenmesine iletkenlerin soyulmas denir. letkenlerin zerindeki yaltkann kartmsrasnda, iletkenin zedelenmemesine ve gereinden fazla soyulmamasna ok dikkatedilmelidir. letkenlerin soyulmasnn yaplmasnda; yan keski, kablo soyma pensi, akkullanlmaktadr.


28/118

20

Resim 1.19: Yaltkann soyma pensi ile karlmas

1.5.3. letkenlerin Bklmesi

letkenlerin tablo, pano montajnda ve u ksmlarnn, soyulduktan sonra kullanmyerlerine balanmas iin bklmeleri gerekebilir. Bklme ilemlerinde genellikle inceiletkenler iin kargaburun, kaln iletkenler iin pense kullanlr. Bklecek iletken bkmnoktasndan (iletken zerindeki yaltkann zedelenmemesine dikkat edilmeli) skcatutulduktan sonra istenen ada bkme gerekletirilmelidir.

ekil 1.13: letkenlerin bklmesi

1.5.4. letkenlerin Eklenme Metodlar

Elektrik tesisatlarnda iletkenlerin ksa gelmesi veya dz giden bir hattan enerji almakgerektiinde ekleme ilemi yaplr. Ekleme ilemi yaplrken iletkenler deiik metodlarlabirbirleri zerine sarlr. Genellikle ince kesitli iletkenler el, pense veya kargaburun ilesarlarak, kaln kesitli iletkenlerin eklenmesi ise klemenslerle yaplr. Boru ierisinde

kesinlikle ekyaplmamaldr. Ekleme ileminden sonra temasn iyi olmas iin lehimlenebilir,ek yerleri izolebant ile yaltlmaldr.

1.5.4.1. Dz Ek

Genellikle ince kesitli iletkenlerde el, pense ve kargaburun kullanlarak yaplr.letkenin tek damarl veya iki damarl olmas ekin yapm eklini deitirmez.


29/118

21

Ancak iki damarl iletkenle yaplan ekte damarlardaki ekyerleri akmamal veekleme ileminden sonra zerleri izolebantla sarlmaldr. Dz ekte dikkat edilecek husus, ek

yerinin salam ve skolmasdr. Gevek olarak yaplan eklerde hem ek yeri alr, hem deiletkenlerde temas zayf olur ve arkoluur.

Dz Ek Yapmlem Sras

Eklenmek zere setiiniz iletkenlerin u ksmlarndan 30 mmlik ksmsoyarak anz.

letkenleri ak ksmlarn st ste getirerek apraz ekilde tutunuz (Resim1.20.a).

letkenler apraz durumda iken 1/3 orannda tutulmasna dikkat ediniz.

letkenleri kesime noktalarndan birini dierinin zerine 90lik bir a ilebknz.

Bkme ilemine, bir iletkenin tamam dier iletkenin zerine sarlana kadardevam ediniz (Resim 1.20.a-b.).

Dier iletkeni, birinci iletkenin zerine bu kez ters ynde ve ayn ekildesarnz.

Bkme ilemini yaparken zerine iletken sarlan blmn eilme ve burulmayapmamasna ve sk sarlmasna dikkat ediniz.

U ksmlarnda fazlalk varsa, sarlan iletkene zarar vermeden fazlalk ksm

dikkatlice kesiniz. inizin dzgnlnden emin olduktan sonra yaltnz. Ekyaplacak iletkenlerin, yaltkannn ayn renk olmasna dikkat edilmelidir.

Resim 1.20.a: letkenlerin dz ek yapm


30/118

22

Resim 1.20.b: letkenlerin dz ek yapm

Resim 1.20.c: letkenlerin dz ek yapm

letken ekinin gevek olmamasnadikkat ediniz, gevek yaplmekler tehlikeli sonular meydanagetirebilir.


31/118

23

Resim 1.21: ok telli iletkenlerin dz ek yapm

ok telli iletkenlerin yaltkann soyar iken iletkenlerin kopmamasna dikkat edilir, iftdz ek yapmnda da iki ek yerinin karlkl gelmemesine dikkat edilir (Resim 1.22.). Ayrcakablolar ek muflar ile de ekleme yaplabilir (Resim 1.23).

Resim 1.22: ift dz ek yapm

Resim 1.23: Kablolarn ek muf ile eklenmesi


32/118

24

1.5.4.2. T Ek

Alak gerilim hava hatlarnda ve i tesisatta ekme kuvveti az olan yerlerde kullanlr.Hava hatlarda klemens ile ekleme yaplrken i tesisatta buat ierisinde klemens ile veyasarlarak yaplr. Eer ekme kuvveti fazla ise dml T ekyaplr. T ek yaplrken iletkenizolesinin zedelenmemesine dikkat edilmelidir. Ekten sonra ek yerinin izolebant ileyaltlmas gerekir.

T ek yapm ilem sras

Setiiniz iki tekli iletkenden birinin ucunu istenen lde soyarak anz.

kinci iletkenin ek alnacak yerinden 30 mmlik bir blmn soyarak anz.

Birinci iletkeni, T ek alnacak iletkenin zerine dik olarak ve izoleli ksmniyice yaklatrarak tutunuz (Resim 1.24.e. baknz ).

letkeni bkerek sarnz, ekin skekilde olmasna dikkat ediniz.

Sarma ilemi tamamlandktan sonra, bklen iletkende fazlalk kalrsa, fazlalkeserek kaldrnz ve ek yerini izolebantla yaltnz.

Resim 1.24.a: T ek yapm


33/118

25

Resim 1.24.b: T ek yapm

ekil 1.14:T ek eitleri

1.5.4.3. ift T Ek

Dz giden hatlardan iki farkl yne ek almak iin kullanlan bir yntemdir. Ek alnaniletkenlerin soyulmu ksmlar, ek alnacak iletken zerinde farkl ya da ayn ynleresarlabilir. ift T ek yapldktan sonra ek yerinin iletkenliini ve dayanmn arttrmak iinlehimlenebilir, ek yerinin izolebantla yaltlmas gerekir.

Resim 1.25: ift T ek ekil 1.15: ift T ek


34/118

26

1.5.4.4. zel Ekler

Genellikle d tesisatta kaln kesitli iletkenler klemens ve boru ile eklenir. Alakgerilimli i tesisatlarda ise klemens bulunmad yerlerde veya iki iletkenin ayn yerebalanmas gerektiinde fare kuyruu ve gemeli tip ekler yaplr.

Resim 1.26: Hava hat klemensi ile ek yapm

1.5.4.5. Klemens Eki

Klemens, kablolarn balant ve ek gerecidir. Plastik, porselen ve metalden yaplaneitleri vardr. eitli boyutlarda yaplmaktadr, iletkenlerin kalnlna gre byklseilmelidir. nce kesitli iletkenler daha iyi elektriki temas salanmas iin, kaln kesitliiletkenler sarlarak eklenmesi zor olduundan klemenslerle eklenir. Ayn kesitte olmayaniletkenlerin eklenmesi uyumsuzlua neden olur. Ayn veya farkl kesitteki iletkenler klemenskullanlarak eklendiinde iletkenler arasnda daha sk bir irtibat salanr. Klemensle eklemeyaplrken iletkenlerin klemens boyuna gre yeterli miktarda almasna ve uygunbyklkte klemens kullanlmasna dikkat edilmelidir. Ayrca ince iletkenlerin dayanmn

arttrmak iin birka kez katlanmal ve klemens vidasnn tam altna gelmesi salanmaldr.Klemensin sktrma vidalar yeterince sktrldktan sonra, klemens dna taan ak ularvarsa kesilerek kaldrlmaldr.

Resim 1.27: PVC klemensler


35/118

27

Resim 1.28: Porselen ve ray klemens

Klemensle ek yapm ilem sras

Eklemek zere setiiniz uygun klemens ve iletkenleri inceleyerek, iletkenlerinucunu klemensin boyunu gemeyecek ekilde soyarak anz ve bknz.

letkeni klemense takmak iin klemensin vidalarn geveterek iletkeningeecei kadar boluk anz.

Ular alm (ayn kesitte) iletkenlerin tamam klemensin iinde olacak ekildekarlkl yerletiriniz.

Gevetilen klemens vidalarn iyice sknz.

eitli kesitlerdeki tek ve ok telli iletkenleri deiik klemenslerle aynekildeekleyiniz.

ekil 1.16: Klemens eki

1.5.5. letkenlerin Terminallere BalanmasYaltkan soyulmu olan iletken ular, balant yerinin (terminalin) zelliine gre

ekillendirilir. Vidalara balanacak tek telli ve ok telli iletkenler, vida apna grekargaburun ile bklr. letken ucu vida apna uygun olarak kvrldktan sonra meydanagelen halka ucu kapatlr ve iletkene dokundurulur. Daha sonra ierisine, alt ve stksmlarna pul veya rondela konularak vida geirilir. Bu srada iletkenin vidaya saat ibresiynnde sarlmasna dikkat edilmelidir. ok telli iletkenler vida ierisine geirildikten sonrau ksmlar lehimlenmeli veya tel ile sarlmaldr.


36/118

28

ekil 1.17: letkenlerin terminallere balants

1.5.6. Kablo Pabucu Taklmas

Kaln kesitli ve ok telli iletkenlerin cihazlara balants, ou kez mmkn olmaz.Kablo pabular deiik tipte ve deiik boyda yaplmaktadr. ok telli ve kaln kesitliiletkenlerin ularna, balamadan nce kablo pabucu taklr. Kablo pabucu, mekaniki veelektriki bakmdan iyi bir balant salar. Balant srasnda iletkenlerin plak ksmlarnnpabu dnda kalmamasna dikkat edilmelidir. Gerekirse zerine taklan iletkenle birliktelehimlenerek balant mukavemeti arttrlabilir.

Resim 1.29: Kablo pabu skma pensleri

Resim 1.30: Kablo pabular


37/118

29

Resim 1.31: Kablo ular ve ykskleri

Kablo pabucu taklmas ilem sras

Elinizdeki iletkene uygun kablo pabucunu seiniz.

letkenin ucunu kablo pabucuna geecek kadar uygun boyutta soyunuz,gerekirse iletkeni fra ile temizleyiniz.

letkenin soyulmu ucunu kablo pabucundaki yerine geiriniz.

Kargaburun veya pense kullanarak (byk kesitli iletkenlerde pabu s kma aletikullanarak) kablo pabucunu sktrnz. Kesinlikle eki, tornavida vb. aletlerlevurarak pabucu skmaynz.

Kablo pabucunda fazla iletken varsa dikkatlice keserek kaldrnz, sktrlm

iletkeni gerekirse lehimleyiniz.

ekil 1.18: Kablo pabucu taklmas

Resim 1.32: Kablo pabucu taklmas


38/118

30

1.5.7. letkenlerin Yaltlmas

letkenler eklendikten sonra plak olan ek yerlerinin birbirine dokunarak ksa devreolmamas iin ve herhangi bir harici dokunmaya kar mutlaka yaltlmas gerekir. tesisattaek yerlerinin yaltlmasnda izolebant, sarglarn ek yerlerinin yaltlmasnda ise makaronkullanlr. zolebant ile yaplan yaltma ileminde sarma iine, yaltkan ksmn zerindenbalanr ve izolebantn st ste gelmesi salanarak ek yerinin zeri tamamen sarlr. Ekzerindeki izolebant kalnl, kullanlan gerilime gre deiir.

Resim 1.33: letkenlerin yaltlmas


39/118

31

UYGULAMA FAALYET

LETKENLERN KESLMES ve YALITKANININ SOYULMASI

lem Basamaklar neriler

letkenleri kesiniz. nce kesitli iletkenlerin yankeski ve pense ilekesileceini, kaln kesitli iletkenlerin testereveya hidrolik pens ile kesileceini unutmaynz.

Gerekli olan iletkeni seiniz ve uzunluunutespit ediniz.

Kesici aletin az ksmn, iletkende iaretlenenyere 90 dik olacak ekilde koyunuz.

Kesici aleti normal bir kuvvetle skarak iletkenikesiniz.

letkenlerin yaltkannsoyunuz.

letkeni yankeski ile soymak iin uygun biryankeski alarak yankeskinin kesici aznsetiiniz iletken zerinde iaretlenen yereyerletiriniz.

Hafife bastrp dndrmek sreti ile (iletkenksm zedelemeden) yaltkan ksm kesiniz ve

iletkenin ucuna doru ekerek kartnz. letkeni kablo soyma pensi ile soymak iinsoyulmak istenen ksmn balangcn, kablosoyma pensinin azna ve uygun olan yereyerletirip pensenizi, setiiniz iletkeni tutacakkadar sktrnz.

Soyulmak istenen ksm yeterli ve iletkendeuygun yerde bulunuyorsa, kablo soymapensenizi biraz daha sktrarak yaltkan ksmnkesilmesini ve soyulmasn salaynz.

Yaptnz ilemlerde i gvenlii tedbirlerineuyunuz.

UYGULAMA FAALYET


40/118

32

LETKENLERN BKLMES ve DZ EK YAPILMASI


letkenleri istenilen alardabknz.

Her hangi yntemle atnz iletkeni veyanceden alm bir iletkeni kargaburun ya dapense kullanarak (30 -60 -90 vb.)bkebilirsiniz. Bunun iin elinize kargaburunualarak bklmek istenen yerden tutunuz.

Bir elinizle iletkeni tutarken dier elinizdekikargaburunu hafife skarak istediiniz adadndrp bknz.

Bkme ileminde yaltkan ksmn

zedelenmemesine dikkat ediniz.

letkenleri dz ek yntemi ileekleyiniz.

Dz ek yaplacak iletkenlerin kesitleri veyaltkan klf renkleri ayn olmaldr. Dz ekyntemini tekli ve oklu iletkenlerle ayr ayruygulaynz. Ayrca ift dz ek yntemini deuygulaynz.

Dz ek yapmnda, Resim 1.20denfaydalannz.

Eklenmek zere setiiniz iletkenin uksmlarndan 30 mmlik ksm soyarak anz.

letkenleri ak ksmlarn st ste getirerekapraz ekilde tutunuz.

letkenler apraz durumda iken 1/3 oranndatutulmasna dikkat ediniz.

letkenleri kesime noktalarndan birinidierinin zerine 90lik bir a ile bknz.

Bkme ilemine, bir iletkenin tamam dieriletkenin zerine sarlana kadar devam ediniz.

Dier iletkeni, birinci iletkenin zerine bu kezters ynde ve aynekilde sarnz.

Dz ekin sk olmasna dikkat ediniz, eklemeilemini yaptktan sonra ekin zerini yaltnz.Yaltma ileminde izolebant veya makaronkullannz.

Yaptnz ilemlerde i gvenlii tedbirlerineuyunuz.


41/118


42/118

34

KABLO PABUCU TAKMA ve TERMNAL BALANTISI YAPILMASI

lem basamaklar neriler

Kablo pabucu taknz.

Seilen kabloya uygun kalnlkta pabu seiniz. letkenin ucunu kablo pabucuna geecek kadar

uygun boyutta soyunuz. letkenin soyulmu ucunu kablo pabucundaki

yerine geiriniz. Kargaburun veya pense kullanarak kablo

pabucunun kanatklarn iletken zerine yatrpsktrnz.

Kablo pabucunda fazla iletken varsa dikkatlicekeserek kaldrnz, sktrlm iletkenigerekirse lehimleyiniz.

Kaln kesitli kabloya pabucu skarken, kablopabucu skma pensini kullannz.

Kesinlikle ekile ve tornavida ile vurarakpabu takmaynz.

letkenleri terminallerebalaynz.

Vidalara balanacak tek telli ve ok telliiletkenler, vida apna gre kargaburun ilebklr.

letken ucu vida apna uygun olarakkvrldktan sonra meydana gelen halka ucu

kapatnz ve iletkene dokundurunuz. Daha sonra ierisine, alt ve st ksmlarna pul

veya rondela konarak vida geiriniz. gvenlii tedbirlerine uyunuz.


43/118

35

LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aada Doru-Yanl ve oktan Semeli deerlendirme kriteri uygulanmtr.

1. Bakrn zdirenci alminyumun zdirencinden fazladr.DORU YANLI..

2. Gm bakrdan daha iyi bir iletkendir.DORU YANLI..

3. Tungsten metalinin ergime derecesi dktr.

DORU YANLI..4. Krom- nikel, diren teli ve rezistans yapmnda kullanlr.

DORU YANLI..

5. Saf su akmlatr ve galvanoda elektrolit olarak kullanlr.DORU YANLI..

6. Ham petroln damtlmasndan meydana gelen PVC saf halde iken krlgandr.DORU YANLI..

7. Presbant elektrikli soba, t ve havya gibi cihazlarda yaltm iin kullanlr.DORU YANLI..

8.Tek telli plak iletkenler ka mm kesite kadar retilmektedir?

A) 25 mm B) 20 mm C) 16 mm D) 30 mm E) 35 mm

9. NVV (TS) kablonun VDE (Alman) sembolne gre karl hangisidir?

A) NYY B) NYV C) NVY D) NYM E) NMY

10. Aadakilerden hangileri ek yapmnda doru olan uygulamalardr?

1. ift eklerde, ek yerleri karlkl gelmelidir. 2. Ek yaplacak iletken d yaltkan klfrenkleri ayn olmaldr. 3. Ek yaplacak iletkenlerin kesitleri ayn olmaldr. 4. Eer ekmekuvveti fazla ise dml T ek yaplmaldr.A) 1- 2- 3 B) 1- 2- 4 C) 2- 3- 4 D) 1- 3- 4 E) HEPS

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizideerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularlailgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dierfaaliyete geiniz.

LME VE DEERLENDRME


44/118

36

PERFORMANS DEERLENDRME

MODL ADI: Temel ElektrikMalzemeleriUYGULAMA FAALYET: letken ekve balantlarn yapmak

RENCNN

ADI SOYADI:.SINIF VE NU:.

AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnzbecerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr1. letken ve yaltkanlar doru seebildiniz mi?

2. letkenleri uygun yntem ve aralarla kesip yaltkannsoyabildiniz mi?3. letkenleri uygun yntem ve aralarla bkebildiniz mi?

4. Uygun yntem ve ara gerelerle dz ek yapabildiniz mi?

5. Uygun yntem ve ara gerelerle T ek yapabildiniz mi?

6. Klemensle ek doru yapabildiniz mi?

7. Kablo pabucunu uygun yntem ve ara gerelerle takabildiniz mi?

8. Kablolar terminale uygun yntem ile takabildiniz mi?

9. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?

DEERLENDRME

Yaplan deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden

geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzntamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.



45/118

37

RENME FAALYET-2

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun atlye ortamnda, standartlara veelektrik i tesisleri ynetmeliine uygun olarak, kablo deme malzemelerini seebilecek vedemesini yapabileceksiniz.


evrenizde bulunan kablolarn denmesinde hangi malzemeler kullanlmtr,aratrnz.

evrenizde bulunan kablo deme yntemlerini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri sataniyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca tesisat borular, kanal,kroe kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnzasununuz.

2. KABLO DEME MALZEMELER2.1. Tesisat Borular ve Ek Paralar

2.1.1. Grevi

Elektrik tesislerinde alclar ile enerji kayna ve kumanda aralar arasndaki balant,iletkenlerle salanmaktadr. Devrenin alt srede kablolarda, evreye tehlikeli olabilecekenerji geii vardr. Bu tehlikeli durumun ortadan kaldrlmas iin, kablolar boru veparalar iine alnr. Boru ve paralar da tesisin yaplaca ortama uygun zellik veekillerde eitli gerelerden yaplr.

2.1.2. Tesisat Boru eitleri ve Ek Paralar

Tesisat borular, dz borular ve bklgen borular olmak zere ikiye ayrlr. Tesisatboru ek paralar, dirsek ve muf olarak adlandrlmaktadr.

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA


46/118

38

2.1.2.1. Dz Borular

Sert termoplastikten (PVC) veya sacdan yaplmtr. Gnmzde PVC (plastik) alevalmayan borular tesisatlarda kullanlmaktadr. PVC borular anmaya ve korozyonadayankldr. PVC borular, eitli boyda ve aplarda retilir. PVC borularn yn deitirdiiyerlerde dirsekler, borularn ksa geldii yerlerde ek paras (muf) kullanlr. Eski tesisatlardasva st tesisatlarda bergman (yumuak elik sacdan, ii ziftli kartonla yaltlm boru), svaalt tesisatlarda peel (elik sacdan, ii yaltkansz boru) borular kullanlyordu.

Resim 2.1: Dz PVC tesisat borular

Resim 2.2: Tesisat Boru dirsei ve muf

2.1.2.2. Bklgen BorularBklgen (spiral) borular metal ve yaltkan (PVC) gerelerden yaplr. Hareketli,

bklgen, arpma ve vurma tehlikesi olan yerlerde kullanlr. eitli aplarda ve boydaretilir (Spiral boru standart aplar 9111418263237 mm ).

Resim 2.3: PVC ve metal spiral ( bklgen ) borular


47/118

39

2.2. Kanallar

2.2.1. Grevi

Bina ierisinde sva alt tesisat denip tamamlandktan sonra telefon, bilgisayar,asansr, televizyon, seslendirme ve bildirim tesisatlar, kuvvet tesisatlar yaplmaktadr. Butesisatlar svann zerine ve deiik ekillerde dendiinden zellikle i dekorasyonundzenli grnmn bozar. Bunun iin sonradan denen elektrik tesisatlar zel tayclarkullanlarak, dekoratif grnmle uyumlu hale getirilmitir.

2.2.2.eitleri ve Ek Paralar

Kablo kanallar (PVC), kablo tavalar (sac), busbar kanal enerji datm sistemi olmakzere genelde kanal eiti vardr.

2.2.2.1. Kablo Kanal

Genellikle seyyar tesisatlarn, dekoratif demelere uyumlu bir ekilde ekilmesinisalar. eitli boyut ve renklerde genelde 2 m uzunluunda yaplr. Pano tipi ve duvar tipikanallar mevcuttur. Ara blme, i ke, d ke, T ke, sonlama, priz montaj seti gibi ekparalar bulunur.

Resim 2.4: PVC kablo kanal

Resim 2.5: Pano tipi PVC kablo kanal


48/118

40

2.2.2.2. Kablo Tavalar

Kablo tavalar, zellikle havadan veya duvardan gemesi gereken bir veya birden oksaydaki kablolarn emniyetli bir ekilde ve bir arada tanmas iin kullanlr. Bunlar eitligenilikte ve uzunlukta, delikli saclardan U profil eklinde yaplrlar. Tavana zel aparatlarile aslarak, duvara ise ayak balanarak monte edilir.

ekil 2.1: Kablo tava ve merdivenleri

ekil 2.2: Kablolarn denmesi

2.2.2.3. Busbar Kanal Enerji Datm Sistemi

Tavana monte edilen kanallar ile baral datm sistemi olan busbar sistemignmzde yeni gelitirilen enerji datm sistemidir. Bu datm sistemi aydnlatma, kuvvetve hem aydnlatma, hem de kuvvet tesisat birlikte yaplabilmektedir. Busbar sisteminde,atlye ierisinde bulunan makine ve tezgahlarn tamamna ulaacak ekilde, iinde enerjitayan alminyum veya bakr baralarn bulunduu kanallar denir. Ayrca hareketlimakineler iin troley sistemi ile hareket halinde kesintisiz enerji salanmaktadr. Busbarkanall sistemin deiik uygulama ekilleri ve bunlar uygulamaya ynelik, eitli yangereleri mevcuttur.

ekil 2.3: Busbar kanal yaps ve birletirilmesi


49/118

41

ekil 2.4: Busbar enerji datm sistemi uygulamalar

Resim 2.6: Busbar enerji datm sistemi uygulamalar

2.3. Ek Kutular

2.3.1. Grevi

Elektrik tesisatlarnda ierisinde iletkenlerin eklendii ve datmlarnn yapld ekkutulardr (buatlar).

2.3.2. eitleri

Gnmzde sva alt ve sva st tesisatta kullanlan buatlar PVCden veya metaldenyaplmaktadr. 5-7 cm apnda ve deiik derinliklerde yuvarlak buatlar dnda, deiikboyutlarda kare buatlar ve nemli yer buatlar bulunmaktadr.


50/118

42

Resim 2.7: Sva alt yuvarlak ve kare PVC buatlar

Resim 2.8: Sva st antigron buatlar

2.4. Kasalar

Anahtar ve prizlerin montaj iin kullanlan gerelerdir. PVCden sva alt ve sva stolarak imal edilir. Normal, norm (derin kasa), gemeli ve al pan kasalar olarak eitlerivardr.

Resim 2.9: Normal ve derin kasa

Resim 2.10: Alpan ve gemeli kasa

2.5. Kroeler

2.5.1. Grevi

Kablolarn, borularn duvar veya tavana tutturulmasna yarayan gerelerdir. PVC veyasacdan yaplr.


51/118

43

2.5.2. Kroe eitleri

Kroeler boru veya kablolarn zelliine ve apna gre deiik byklklerde retilir.Plastik veya sac kroe, ivili kroe, antigron kroe, ray ve tandr kroe (hava hatiletkenlerinde kullanlr) olarak adlandrlr. Antigron kroeler en ok 30 cm aralklarladbellerle tutturulur. Dbeller plastikten veya elikten imal edilen, eitli boyutlarda yaplanvida tutturma gerecidir. ivili kroeler ile kablo denmesi tavsiye edilmemektedir.

Resim 2.11: ivili kroeler Resim 2.12: Ray ve antigron kroeler

Resim 2.13: Kroe eitleri

Resim 2.14: Plastik ve elik dbel eitleri


52/118

44

2.6. Kablo Ba ve Spiralleri

Plastik malzemeden yaplan, kilitli balar ya da spiral eklindeki eritler, kablolarnbir arada durmasn salar. Pano gvdesine yapmalar iin altlklar da vardr. eitli boydave kalnlkta eitleri vardr.

Resim 2.15: Kablo balar

Resim 2.16: Kablo balarnn kullanm

Resim 2.17: Kablo spirali kullanm


53/118

45

Kablo kanal ve antigron kroe denmesi

Resim 2.18

Antigronkroe

Antigronkroe Buat

Kat Panosu

Prizkasas Prizkasas

ekil 2.5

ekil 2.6


54/118

46

Resim 2.19

Resim 2.20: NVV kablo


55/118

47

UYGULAMA FAALYET

PVC KABLO KANALI DENMES ve ANTGRON KROELER LE KABLODENMES


Kablo kanal montajnyapnz.

Enerji altnda almaynz.

Uygun boyutlarda PVC kablo kanaln seiniz. Planete veya duvara kanal gei yerini

iaretleyiniz. Kablo kanaln ve kapan istenen uygun boyda,

dzgn olarak kesiniz (demir testeresi veya akile).

Kablo kanal ularnda oluan apaklartemizleyiniz. Kanal, planete veya duvara montaj deliklerini

anz. Kanal duvar veya planeteye uygun ve dzgn bir

ekilde tutturunuz. Kanal kapaklarn taknz. Kesici aletleri kullanrken dikkat ediniz ve emniyet

ve gvenlik tedbirlerine uyunuz.

Antigron kroe ile kablodemesini yapnz. 3 x 2,5 antigron (NVV) kablosunu seiniz. Uygun boyda ve kesme aleti ile kabloyu kesiniz. Kabloya uygun boyutta antigron kroeyi seiniz. Eer kroeler byk seilirse, kablo sk ekilde

tutturulamaz. Planete veya duvara uygun aralklarla (30 cm)

kroe montaj deliklerini iaretleyip deliniz. Duvaramontaj yaplacaksa matkab ok dikkatli kullannz.

Kasalar ve buatlar ekle uygun olarak montajyapnz.

Kroeleri montaj deliklerine tutturunuz. Kabloyu kroelere yerletiriniz ve kroe

kapaklarn taknz. Kabloyu buat ve kasalara geiriniz. lerinizi verilen srede yapnz.

UYGULAMA FAALYET


56/118

48

LME VE DEERLENDRME


Aada bu renme faaliyetiyle ilgili test, tamamlamal, doru-yanl lme kriterleriuygulanmtr.

1. Muf, tesisat borusunun ek yapmnda kullanlr.DORU YANLI..

2. Busbar enerji datm sisteminde, enerji tanmasnda bakr veya alminyum baralarvardr.

DORU YANLI..

3. Aadakilerden hangisi kasa eitlerinden deildir.A) Normal B) Derin (Norm) C) Gemeli D) Alpan E) Antigron

4. Tandr kroe kablolarn duvara tutturulmasnda kullanlmaktadr.DORU YANLI..

5. Antigron kroeler en ok ka cm aralklarla denmelidir.A) 40- 70 cm B) 45- 65 cm C) 30- 60 cm D) 20- 70 cm E) 35- 65 cm

Aadaki sorulardaki boluklar doldurunuz.

6. letkenlerin sva stne denmelerini salayan gerelere. ve...denir.

7. letkenlerin, iinde ek yaplmasn salayan gerelere denir.

8. Anahtar ve prizlerin sva altna tutturulmasn salayan gerelere denir.

9. Kablolarn bir arada durmasn salayan gerelere ..ve ..denir.

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnzsorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

LME VE DEERLENDRME


57/118

49


MODL ADI: Temel ElektrikMalzemeleriUYGULAMA FAALYET: Kablokanal ve antigron kroe demesiniyapmak

RENCNN



DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

1. Tesisat borusu ve kablo kanaln doru seebildiniz mi?

2. Busbar kanal enerji datm sistem elemanlarn doru seebildinizmi?3. Buat, kasa ve kroe eitlerini doru seebildiniz mi?

4. Kablo ba ve spirallerini doru seebildiniz mi?

5. Kablo kanaln duvara veya planeteye uygun yntemledeyebildiniz mi?6. Antigron kroe ile kabloyu duvara veya planeteye uygun yntemle

deyebildiniz mi?7. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?

DEERLENDRME

Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzdengeiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzntamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.



58/118

50

RENME AALYET-3

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun atlye ortamnda, standartlara veelektrik i tesisleri ve topraklamalar ynetmeliine uygun olarak, topraklama elemanlarnseebileceksiniz.


Topraklama neden yaplr, aratrnz.

Topraklama eitleri nelerdir, aratrnz.

evrenizde bulunan topraklama yntemlerini inceleyiniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri sataniyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca topraklama elemanlarkataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.

3. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMA3.1. Topraklama

3.1.1. Topraklamann nemi

Gerilim altnda olmayan btn tesisat ksmlarnn, uygun iletkenlerle toprak kitlesiierisine yerletirilmi bir iletken cisme (elektrot) balanmasdr. Topraklamann amac,elektrikli alclar kullananlarn can gvenliini salamak ve cihazlarn zarar grmesininlemektir. Btn elektrik makinelerinin gvdeleri, borularn madeni ksmlar, kurunlukablolarn kurun klflar, tablo ve benzerlerinin metal ksmlar topraklanmaldr.

3.1.2. Topraklama eitleri

Koruma, iletme, fonksiyon ve yldrma kar topraklama olmak zere drt eittir.

AMA

ARATIRMA

RENME FAALYET-3


59/118

51

ekil 3.1: Topraklama ekilleri

3.1.2.1. Koruma Topraklamas

nsanlar ve canllar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin iletme akmdevresinde bulunmayan iletken bir blmn topraklanmasdr. Cihazlarn gerilim altnda

olmayan metal ksmlarnn topraklanmasdr.

3.1.2.2. letme Topraklamas

letme akm devresinin bir noktasnn, cihazlarn ve tesislerin normal iletilmesi iintopraklanmasdr. Bir iyeri veya fabrikann enerjisini salamak iin alan trafonun veyaalternatrn yldz noktalarnn topraklanmasdr. ki ekilde, dirensiz ve direnli iletmetopraklamas yaplmaktadr.

3.1.2.3. Fonksiyon Topraklamas

Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonu yerine getirmesi

amacyla yaplan topraklamadr. Fonksiyon topraklamas, topra dn iletkeni olarakkullanan iletiim cihazlarnn iletme akmlarn da tar.

3.1.2.4. Yldrma Kar Topraklama

Yldrm dmesi sonucunda iletme gerei gerilim altnda bulunan iletkenlereatlamalar (geri atlamalar) geni lde nlemek iin iletme akm devresine ilikin olmayaniletken blmlerin topraklanmasdr. Yldrm topraklamas sistemineparatnerde denir.


60/118

52

Paratner sisteminde yakalama ubuu vardr ve bu ubuk binalarn en st noktasnamonte edilir, bu ubua toprak iletkeni balanr ve balanan iletken toprak iindeki elektrota

tutturulur.

ekil 3.2: Paratner tesis elemanlar

ekil 3.3: Yldrm olumas ve binann paratner tesisi

imekli ve yldrm dme riskli havalarda elektrikli cihaz filerini prizden ekiniz.

3.1.3. Topraklama Elemanlar

Topraklama tesisinde kullanlan elemanlar; topraklama iletkeni, topraklayclar,

topraklama balant elemanlar ve zemindir.

3.1.3.1. Topraklama letkeni

Topraklanacak bir aygt veya tesis blmnn bir topraklaycya balayan toprandnda ya da yaltlm olarak topran iinde ekilmi bir iletkendir. eitli kalnlktayuvarlak, rgl veya yass lama eklinde bakr veya galvanizli iletkenden yaplmaktadr.


61/118

53

Topraklama iletkenlerinin en kk kesitleri, elektrik tesislerinde topraklamalarynetmeliine gre;

Bakr: 16 mm

Alminyum 35 mm

elik 50 mm olmaldr.

Resim 3.1: Bakr ve galvaniz toprak iletkeni3.1.3.2. Topraklayc (Topraklama Elektrodu) eitleri

Topraklayclar toprak ile srekli temasta bulunduu iin korozyona kar dayanklmalzemelerden olumaldr. erit, ubuk ve levha topraklayclar olmak zere eitlerivardr. Levha topraklayclarn kullanlmas pek tercih edilmemektedir. Ayrca betontemeline gmlen elik ve elik kazklar veya dier doal topraklayclar topraklamatesisinin bir ksm olarak kullanlabilir.

erit Topraklayclar:erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplanve genellikle az derine gmlen topraklayclardr. Bunlar uzunlamasna

denebilecei gibi yldz, halka, gzl topraklayc ya da bunlarn bazlarnnbir arada kullanld biimde dzenlenebilir.

ubuk Topraklayclar: Boru yada profil elikten yaplan ve topraa aklarakkullanlan topraklayclardr. Genellikle plak bakr veya bakr kaplamalelikten yaplr. En az 0,51 metre derine gmlmelidirler.

ekil 3.4: Galvaniz ve bakr ubuk topraklayclar

Levha Topraklayclar: Dolu ya da delikli levhalardan yaplantopraklayclardr. Bunlar genel olarak teki topraklayclara gre daha derinegmlr.


62/118

54

Yeni yaplacak binalarda temel topraklayc tesis edilmesi zorunludur.

ekil 3.5: Binalarn temel topraklamas

3.1.3.3. Balant Elemanlar

Klemens, pabu ve dier yardmc balant elemanlarndan olumaktadr, bakr vegalvanizden yaplmaktadr.

Resim 3.2: Topraklama balant elemanlar

3.1.3.4. Zemin ve zellikleri

Topran zgl elektrik direnci vardr. Bu diren kenar uzunluu 1 metre olan toprakbir kpn karlkl iki yzeyi arasndaki direntir.

Bataklk 5- 40 ohm. m

Killi ve humuslu toprak 20- 200 ohm. m

Kum 200- 2500 ohm. m

akl 2000- 3000 ohm. m olarak direnleri tespit edilmitir.

zgl direnci az olan zemin iyi bir topraklamaya olanak verir.


63/118

55

3.2. Sfrlama

3.2.1. Sfrlama Yapm NedenleriGerilim altnda olmayan btn tesisat ksmlarnn ebekenin sfrlama hattna

(topraklanm ntr hattna) veya ayr ekilmi koruma iletkenine balanmasdr. Alternatr,trafo gibi cihazlarn topraklanm sfr (ntr) noktalarndan kan hatlara sfr veya ntr hattdenir. Topraklamaya gre daha kolay ve ucuz olan bu korunma eklinde, elektrikli cihazdaherhangi bir kaak olduunda ksa devre meydana gelir ve sigorta atarak cihazn enerjisinikeser. Yani sfrlama yaplmakla, gvdeye kaak arzas ksa devreye dntrlereksigortay attrmak suretiyle devrenin enerjisi kesilmi olur. Masrafsz ve kolayuygulanmasnn yannda, sfrlamann birtakm sakncalar da vardr.

ekil 3.6: Topraklama ve sfrlama yaplmas

3.2.2. Sfrlamann Sakncalar

Giri faz ntr iletkenleri eer yer deitirilirse alclar zerinde faz verilmi olur.Normalde ntr hattnda enerji bulunmamaldr; ancak ebeke hatlarnn dengesiz yklenmesisonucu olarak ntr hattnda da enerji olabilir. Kk deerdeki kaaklar sigorta tarafndanalglanmayaca iin cihaza dokunan kiiler iinde her zaman potansiyel tehlike oluturur.


64/118

56

Gnmzdeki ebeke su borular yaltkan malzemedendir, topraklama yapamaz.

Su borusundan topraklama yaplamaz.


65/118

57

UYGULAMA FAALYET

TOPRAKLAMA LETKEN BALANTISI YAPILMASI


Topraklama iletkenini ekiniz.

Sfrlama yapnz.

Elektrikli bir cihaz seiniz. Topraklama iletkenini seiniz, iletken

yaltkannn yeil- sar renk olmasna dikkatediniz.

Elektrikli cihazn gvdesine yaltlmtelden topraklama iletkenini balaynz.Balant yeri eer boyal ise boyatabakasn kazynz.

Baladnz yaltlm iletkeni datmtablosundaki topraklama barasna veyatopraklama iletkeni bulunan buata kadarekiniz.

Topraklama iletken balantsn yapnz,

balantnn gevek olmamasna dikkatediniz.

Eer ortamda topraklama hatt yoksasfrlama yapnz.

Sfrlama balants iin renmefaaliyetindeki balant eklindenfaydalannz.

Sfrlamann sakncal olduunuunutmaynz.

Enerji altnda almaynz. gvenlii ve emniyet tedbirlerine

uyunuz. Uygun ara gereleri kullannz.

UYGULAMA FAALYET


66/118

58

LME VE DEERLENDRME


Aadaki sorular, tamamlamal, doru-yanl olarak deerlendiriniz.

1. nsanlar ve canllar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin, cihazlarngerilim altnda olmayan metal ksmlarnn topraklanmasna, denir. Boluudoldurunuz.

2. Transformatr sarglarnn yldz balant noktasnn topraklanmasna,.denir.

3. Bakr topraklama iletkeni kesiti en az 10 mm olmaldr.DORU YANLI..

4. Alminyum topraklama iletkeni kesiti en az 35 mm olmaldr.DORU YANLI..

5. ubuk topraklama elektrotu en az 0,2 metre derine gmlmelidir.DORU YANLI..

6. Levha topraklayclar, dier topraklayclara gre daha derine gmlmelidir.DORU YANLI..

7. Killi ve humuslu toprak zgl direnci, akl zgl direncinden daha oktur.DORU YANLI..

8. Gerilim altnda olmayan btn tesisat ksmlarnn ebekenin sfrlama hattna(topraklanm ntr hattna) veya ayr ekilmi koruma iletkenine balanmasna sfrlamadenir.

DORU YANLI..

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerekkendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiinizsorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevapverdiyseniz dier faaliyete geiniz.

LME VE DEERLENDRME


67/118

59


MODL ADI: Temel ElektrikMalzemeleriUYGULAMA FAALYET:Topraklama iletkenini ekmek vesfrlama yapmak

RENCNN



DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

1.Topraklamann nemini kavradnz m?

2.Topraklama eitlerini kavradnz m?

3.Topraklama elemanlarn doru setiniz mi?

4.Topraklama iletkenini doru ve uygun yntemle ektiniz mi?

5.Topraklama balantsn doru yaptnz m?

6.Sfrlama yaplma nedenlerini ve sakncalarn kavradnz m?

7. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?

DEERLENDRME

Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzdengeiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzntamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.



68/118

60

RENME FAALYET-4

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun atlye ortamnda, standartlara veelektrik i tesisleri ynetmeliine, Bayndrlk Bakanl Elektrik Genel Teknikartnamesine uygun olarak, zayf akm malzemelerini seebilecek ve balantlarnyapabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat

kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Zayf akm tesisatlarnda neden dk gerilim kullanlmaktadr, aratrnz.

evrenizde bulunan zil tesisatnda hangi elemanlar kullanlmtr, aratrnz.

Kap otomatii nasl almaktadr, aratrnz.

Resmi dairelerde hizmetlilerin arlmasnda hangi sistem kullanlmaktadr,aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri sataniyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca zayf akm tesisatmalzemeleri kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerekarkadalarnza sununuz.

4. ZAYIF AKIM MALZEMELER

4.1. Transformatr

4.1.1. Zayf Akm Transformatr Grevi ve Yaps

Transformatr; sarglarndan herhangi birine uygulanan alternatif gerilimi,elektromanyetik endksiyon yolu ile dier sarglarnda ayn frekansta; fakat farkl akm vegerilime dntren ve hareket eden paras olmayan elektrik makinesidir. Kk gltransformatrlere zil transformatr denilmekte ve 220 / 3- 5- 8 volt, 220 / 4- 8- 12 volt ve220/ 24 voltluk standart gerilimlerde retilmektedir. Gleri ise 5- 10- 20- 50 watt olarakdeimektedir.

RENME FAALYET-4

AMA

ARATIRMA


69/118

61

Zayf akm transformatr, demir nve ve sarglar olmak zere iki blmden meydanagelmitir. Demir nve, 0,35- 0,5 mm. kalnlndaki birer yzeyleri yaltlm ince silisli

saclarn paketlenmesi ile yaplmtr. Sarglar primer ve sekonder sarg olmak zere ikiadettir.

Drc trafolarda birbiriyle elektriki balants olmayan bu iki sargdan ince kesitliiletkenle ok sipirli olarak sarlan birinci sargya primer sarg, kaln kesitli iletkenle az sipirliolarak sarlan ikinci sargya ise sekonder sarg denir. Zil, kap otomatii, refkontak,numaratr, kap otomatii zayf akm trafo kna balanr (4- 8- 12 volt).

Resim 4.1: Zayf akm transformatr (raya montajl)

4.1.2. alma Prensibi

Transformatr prensip emasnda, primer sargya alternatif gerilim uygulandnda,bobinden alternatif akm geer. Bu akm, demir nve zerinde zamana gre yn ve iddetideien bir manyetik alan meydana getirir. Devresini sekonder sargnn bulunduu ayakzerinden tamamlayan deiken manyetik alan kuvvet izgileri, sekonder sarg iletkenlerinikeserek bir emk (elektro motor kuvvet) endkler.

Sarg . Sarg .Primer Sekonder

U1U 2

I I1 2

N N1 2

Manyetik Alan

Nve

ekil 4.1: Transformatr prensip emas

Bu ekilde aralarnda hibir elektriki ba olmad halde, primer sargya uygulananalternatif gerilimin etkisi ile sekonder sargdan ayn frekansl, dk gerilim elde edilir.Transformatrn, sekonder sargsndan dk deerli alternatif gerilim uygularsak bu defadier sargsnda ayn frekansl yksek gerilim alrz. Fakat fazla akm ekilemez.


70/118

62

4.2. Butonlar

4.2.1. Butonlarn Grevi

arma ve bildirim tesisatlarnda devreye enerji verip kesmeye yarayan elemanlarabuton denir. Buton, iletkenlerin baland iki vida ve yayn hareket ettirdii bir kontaktanmeydana gelmitir. Buton normalde yay tarafndan ak tutulur ve zerinden akm gemez.

Butona basldnda yay kuvveti yenilerek hareketli kontan vidalar zerine basmas, yanidevreyi kapatmas salanr. Bu durumda devreden akm geer. Zil butonu zerinden elimiziektiimizde yay, tekrar konta iterek devreyi aar.

ekil 4.2: Buton

4.2.2. Buton eitleri

Zil butonlar, sva alt veya sva st, yuvarlak, keli, etiketli, oklu (butoniyer)eklinde retilir. Son yllarda butoniyerler sesli ve grntl haberlemeye olanaksalamaktadr. Ayrca kap otomatii ve merdiven otomatii butonlar, yangn bildirimbutonlar da bulunmaktadr.

Resim 4.2: Zil butonlar (hoprlrl, fotoselli, kameral)

Transformatrn bir sargsna doru gerilim uygulandnda kndan gerilimalabilir miyiz, aratrnz.


71/118

63

4.3. Ziller

4.3.1. Zil eitleri

Zil, zayf akm tesisatnn bildirim ksmn oluturmaktadr. eitleri; elektromekanikzil, elektronik zil, melodili ziller en ok kullanm alan bulmaktadr.

Resim 4.3: Elektromekanik ve elektronik ziller

4.3.2. Elektromekanik Zil alma Prensibi

Elektromekanik zil, elektromknats, tokmak, an ve bunlarn monte edidii kaidedenmeydana gelir. Bobin ularna 8-12 voltluk alternatif gerilim uygulandnda, bobin etrafndabir manyetik alan meydana gelerek bobinin gbeini oluturan sac nveyi mknatslar.Mknatslanan nve, karsndaki paleti eker ve ucundaki tokmak ana vurur. Palet ekildiianda A konta aldndan bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda nve mknatslnkaybederek paleti brakr. Palet normal konumuna dndnde ise kontak kapanarak tekrarbobine gerilim gelmesi oluur. Zilin almas, bobine gerilim uyguladmz mddetedevam eder.

ekil 4.3: Elektromekanik zil i yaps

Zil ayar vidasndan, zilin alma sesini ayarlaynz.


72/118

64

4.4. Kap Otomatii

4.4.1. GreviApartman veya dier binalarn ana giri (cmle kap) kaplar, s kayb ve gvenlik

asndan kapal tutulmas gerekir. Bu amala kap, genelde hidrolik bir kol dzenei ilesrekli kapal tutulur. Dardan gelen kiiye kapnn otomatik olarak almasn salayanelektrikli elemana kap otomatii denir. Kap otomatii zerinde gergi zincirleri vardr, bugergi zincirini ayarlayarak iyi bir alma salanmaktadr. Yeni nesil kap otomatiklerinde buzincir dzenei kaldrlmtr, kap otomatiine enerji geldiinde direk kap almaktadr.

Resim 4.4: Kap otomatikleri


Kap otomatii zerinde (zincirli tip) elektromknats, kurma kolu, srg kolu, yerinegetirme yay mandal, palet gibi elemanlar bulunmaktadr. Mekanik paralarn oluturduu

kilit sistemi elektromknatsn enerjilenmesi ile harekete geerek kap zerindeki kilidi aar.Kap otomatii daima, srgl kilitle birlikte kullanlr ve alr, kapanr ve bina kapsnn itarafna monte edilir. Srg kolu, kk bir zincir yardmyla kilit srgsne, kurma kolu ise,kap mesnedindeki duvara balanr. Bina kaps kapatlnca, kurma yay gergin duruma gelirve kurma yayna bal srg kolu ekilmek ister, fakat srg kolu pimi ve palet zerindekitrnaa takl bulunan mandal nedeni ile ekilemedii iin srg kolu hareket edemez ve kapalmaz.

Kapnn almas iin, paletin ekilmesi ve mandaln trnaktan kurtulmas gerekir.Kap otomatii bobini enerjilenince (butona basldnda) bobin mknatslanarak paletinieker ekmez mandal trnaktan kurtulur. Bylece gergin durumdaki kurma yay, srg kolupiminin mandal zerindeki yerinden kurtulmasn salar. Srg kolu ekilerek kilidi vedolaysyla kapy aar. Kap aldktan sonra yerine getirme yay yardmyla srg kolupimi, mandal zerindeki oyua girer ve kap otomatii tekrar kurularak yeniden almayahazr hale gelir.


73/118

65

ekil 4.4: Zircirli tip kap otomatii i yaps

4.5. Numaratr

4.5.1. Grevi

Gnmzde kullanm yeri ok azalm olan numaratr tesisat apartmanlarda kapcy,iyerlerinde hizmetliyi armak amacyla kulanlmaktadr. Gnmzde eskiden kalmatesisatlar haricinde kullanm azdr. Kullanlan yerler tam olarak bitmedike retimi vetesisat da yaplacaktr.

Resim 4.5: Numaratr


Numaratrler ve be aboneli olarak yaplmaktadr. Daha fazla aboneye ihtiyaolduunda l veya beli gruplar oluturularak say arttrlabilir. Numaratrlerde her aboneiin bir elektromknats, elektromknatsn nnde bir palet ve bu paletin zerinde dmeyehazr bekleyen bir numara bulunur. Elektromknatslara ayr ayr butonlar kumanda eder veher elektromknats tek bir zile seri baldr.


74/118

66

Numaratr tesisatnda numaratr, kapc veya hizmetli odasnda, butonlar ise binalardadaire iinde, resmi dairelerde ise ynetici odasnda bulunur. Kapc yada hizmetliyi armak

isteyen kii, numaratr butonuna basarak kapc odasndaki zili alarken kendisine ait olannumarannda, numaratr ekranna dmesini salar. Zilin almas ile arldn anlayanhizmetli, numaratre bakarak kim tarafndan arldn anlam olur. Numaratr kurmakolu yardm ile den numaray yerine kaldrdktan sonra hizmeti yerine getirmek zeregider, bu arada kendisi bakalar tarafndan aranmsa dndnde numaratre bakarak bunuanlayabilir.

1

Trn

ak

Ekran

Numara

Bobin

Paletin ekilme yn

Numaralandrma kolu

220/12 V 6/25 A

Mp

R

Documents

temelelektrikmalzemeleri