Teorije - LOKALNI ODRŽIVI RAZVOJ · LOKALNI ODRŽIVI RAZVOJ –2011 ‐©Dr Slobodan Milutinović Teorija centralnihmesta Christaller, 1933. Predpostavke: • Postojitendencija da

LOKALNI ODRŽIVI RAZVOJ – 2011 ‐© Dr Slobodan Milutinović

Zašto se gradovi nalaze tamo gde jesu?

Teorije lokacije


Ekonomske prednosti gradova• Gradovi teže da se razviju tamo gde su dostupna značajna dobra i usluge

• Gradovi su prostor na kome se razvijaju velika industrijska preduzeća

• Gradovi su prostor na kome se odvija borba za konkurentnost između različitih ekonomskih činilaca

• Gradovi nude proizvode boljeg kvaliteta po nižim cenama zbog većeg broja potrošača


Zašto neki gradovi rastu brže od drugih?

Urbana hijerarhija• Najveći gradovi su centralno locirani u odnosu na značajna

dobra ili usluge

• Što je značajnija ekonomska funkcija grada u odnosu na region, to će brže rasti njegov broj stanovnika

• Okruženje – manji gradovi i sela – postaju zavisni od velikog grada

• Gradovi se razvijaju po određenoj hijerarhiji

• Hijerarhija gradova: lokalni gradovi, regionalni gradovi, nacionalni gradovi, svetski gradovi


Opšta shema korišćenja prostora

Okruženje: polja, šume, farme

Izgrađene stambene četvrti

Centar grada

Gustina stanovništva

Cena ze

mljišta


Opšta shema korišćenja prostora Teoretski model

• Alonso, 1971– Pretpostavke:

• Grad se nalazi na potpuno ravnom prostoru• Grad ima jedan gradski centar (CBD)• Postoji dobra saobraćajna povezanost u svim pravcima• Svaki pojedinac je motivisan isključivo sopstvenim ekonomskim interesom

– Uloga rente: Samo onaj ko može najviše da plati živeće u centru grada


Opšta shema korišćenja prostora Teoretski model


Teorije lokacijeJohann Heinrich von Thünen ‐ “Otac teorija

lokacija“ (Der Isolierte Staat, 1826).Von Thünen‐ov model of poljoprivrednog

korišćenja zemljišta i lokacione rente:Predpostavke:• Svaki grad predstavlja posebno tržište

(pijaca!)• Okruženje je kontinualni prostor• Zatvoreni sistem• Linearni transportni troškovi: udaljenost i

težina!

Johann Heinrich von Thünen (1783–1850)


Johann Heinrich von Thünen (1783–1850)

0

5

10

15

20

25

30

35

0 5 10 15 20 25 30 35 40Miles

Econ

omic

Re

VegetablesDairyBeefWheat


Teorija centralnih mesta• ... broj, veličina i raspored gradova podvrgavaju se određenim zakonitostima ...

• ... osnovna funkcija gradova je tržišna funkcija...

• ... stanovništvo samo po sebi ne može”odmeriti” značaj grada ...

Walter Christaller(1893‐1969)


TeorijaTeorija centralnihcentralnih mestamestaChristallerChristaller, 1933., 1933.

Predpostavke:• Postoji tendencija da centralna mesta budu organizovana u hijerarhijski sistem;• Najmanje naselje unutar urbanog sistema može da ponudi samo ona dobra i uslugekoje zadovoljavaju svakodnevnu potrošnju;

• Potrošači nisu spremni da putuju predaleko kako bi došli do ovih dobara i usluga;• Zbog toga će ova mala naselja biti relativno blizu jedna drugima

Analizira relativnu veličinu i geografski prostor gradova kao funkciju ponašanjapotrošača.

Uspostavljanje centralnih mesta sa straneponude


FunkcijeFunkcije i i njihovnjihovrang, rang, sasabrojembrojemstanovnikastanovnikakojekoje se se opsluopslužžujuuju


TeorijaTeorija centralnihcentralnih mestamesta

ChristallerChristaller, 1933, 1933..

HijerarhijaHijerarhija urbanihurbanih centaracentara• Postoji čitav niz malih gradova koji su međusobno blizu i udaljenije centralno mestokome oni gravitiraju

• gradovi približno iste veličine razvijaju se na međusobno podjednakoj udaljenosti (južna Nemačka)

• Christaller je predložio mogući model rasporeda centralnih mesta, koji se bazira na geometrijskim figurama (obično heksagonima ili trouglovima), koji predstavljaju površinu opsluživanja naselja.



• Koncept centralnog mesta kao naselja koje pružaodređene usluge ljudima koji žive u okruženju tog naselja;

• Koncept funkcija, koje predstavljaju tipove uslugakoje se pružaju i njihovog ranga,

• Koncept minimalne populacije, koji se odnosi naminimalni broj stanovnika potreban da bi ostvarivanje funkcije bilo ekonomično,

• Koncept ranga dobara ili usluga, odnosnonajmanje razdaljine koju stanovnici prelaze kako bi nabavili dobra ili usluge koje nudi centralno mesto,

• Koncept hijerarhije, koji podrazumeva organizacijucentralnih mesta prema njihovom rangu.

KompetitivnostKompetitivnostcentralnihcentralnihmestamesta!!



Primena Kristalerove teorije centralnih mesta na gradove u južnoj Nemačkoj


Od teorije centralnih mesta do konteksta urbanih sistema

• Teorija centralnih mesta: – Hijerarhija centralnih mesta razvija se kao rezultat

široke distribucije ljudi kojima su potrebna dobra i usluge (Christaler‐> ponuda; Lösh‐>potražnja)

• ... ali šta je sa ne-centralnim mestima?– Rudarski, vojni, religiozni centri: ovakvei gradovi

formiraju se kao rezultat LOKACIONIH KONSTANTI, nezavisnih od postojećće raspodele stanovništva


Veličina grada, gradovi primati i centralnost gradova

• Pravilo “rang‐veličina” :– Opisuje vezu između broja stanovnika i ranga grada unutar ukupne

hijerarhije;– nth najveći grad u državi ili regionu ima 1/n broj stanovnika u odnosu na

najjveći grad u državi ili regionu– Zasniva se na statističkoj regularnosti raspodele broja stanovnika u državi ili

regionu;

SIZE

NUMBER OF THE CITIES

1,000

10,000

100,000

1,000,000

10,000,000Log

1,000100101 10,000

Log



• Gradovi primati:– U nekim urbanim sistemima vrh distribucije pravila rang veličina je

narušen zbog neproporcionalne veličine najvećeg (i ponekad drugog najvećeg) grada;

– Gradovi primati nisu prosto stvar veličine (Karachi, New York, i Mumbai nisu primati);

– Gradovi primati nisu stvar centralnosti svetskog sistema – ima ih i u centru i na periferiji svetskog sistema gradova;

– Šta onda utiče na formiranje i rast gradova primata?• (1) uloga grada unutar nacionalnog urbanog sistema;• (2) istorijska uloga (gradovi kapije, itd);• (3) administrativna uloga, politički značaj



• Centralnost gradova– Funkcionalna dominacija grada unutar urbanog sistema;• Neproporcionalni udeo ekonoskih, političkih i kulturnih aktnivnosti;

– Efekti:• Ekonomski: kompetitivniji centralni gradovi (+), manje kompetitivna periferija (‐), kompetitivnost nacionalne ekonomije (?)

• Demografski: visok populacioni pritisak (‐), migracije (‐), stanovanje (‐), više cene zemljišta (‐)

• Životna sredina: problemi sa infrastrukturom (‐), korišćenje zemljišta(‐)


Urbani sistemi – kontekst


“[w]hen capital both accumulates and concentrates within a territory, urban growth tends to occur

throughout the same territory – more intensely at the greatest point of concentration, and secondarily

elsewhere”Charles Tilly (1992)

Coercion and Capital and European States, AD 990-1992


Kon

cent

raci

ja k

apita

la

Akumulacija kapitalaniska

niska

visoka

visoka

nista

GRADOVI PRIMATI

URBANAHIJERARHIJA

MEGALOPOLIS

VISE REGIONALNIH

CENTARA


Šta su urbani sistemi?

• Aktivnosti na regionalnom, nacionalnom i internacionalnom nivou povezane su u kompleksnu mrežu mđusobnih uticaja i međuzavisnosti.

• Urbani sistemi organizuju ovaj prostor kroz hijerarhiju gradova.

• Hijerarhijski sistem centralnih mesta (Kristalerova centralna mesta!) – naselja unutar kojih pojedine vrste proizvodnje i usluga postaju dostupni potrošačima.

• Urbani sistemi takođe pokazuju funkcionalne razlike unutar ovakve hijerarhije, zbog geografske distribucije rada (“gradovi čelika”, “gradovi tekstila”, ali i gradovi sa mnogo izbalansiranijim funkcijama).


World urban system

World cities in the global urban systemThe sphere of influence of world cities, based on an analysis of the regional headquarter functions of the world’s largest advanced business services firms (accountancy, advertising, banking and finance, and law). After Taylor, P. J. “World cities and territorial states under conditions of contemporary globalization,”Political Geography, 19, 2000, pp. 5—32.


Evropski urbani sistem


Rast evropskog urbanog sistema od 1860.



Centar‐periferija vs. policentričnost?

• Centralne zone– Koncentracija ljudi i aktivnosti

– Viši životni standard

– Relativno duža istorija ekonomskog prosperiteta u odnosu na susedne zone;

– Koncentracija inovativnosti

– Atraktivne za preduzetnike;

– Bolja dostupnost.


Centar‐periferija vs. policentričnost?

• Centralne zone– ‘mesta u kojima se sve dešava’

• i

– ‘mesta iz kojih se vlada’

• Na koji se način “periferije” mogu ohrabrivati da preuzmu funkcije “centra” ?– Zejedničke strategije razvoja


Evropska vizija: izbalansirani policentrični urbani sistem

• Policentrični urbani sistem je prostorna organizacija gradova koju karakteriše funkcionalna raspodela rada, ekonomska i institucionalna integracija i politička saradnja.

• Policentričnost se odnosi na relativne funkcije gradova i urbanih prostora. Olicentričnost se dešava onda kada dva ili više gradova imaju komplementarne i povezane funkcije.

• Tri predpostavke policentričnosti: – Funkcije (često, ali ne uvek zavise od veličine),

– Tokovi i

– Saradnja (zavisi od međusobnog razumevanja, strateških interesa i zavisnosti).


• Policentričnost ima dva komplementarna aspekta:– Morfološki – distribucija urbanih prostora unutar date teritorije (hijerarhija, distribucija, broj gradova).

– Relacionalni, ‐mreža tokova i saradnje između urbanih prostora




• Zbog čega sve ovo?– Razlike između gradskih i seoskih prostora u funkcionalnom smislu nisu više tako velike u EU

– Gradovi moraju biti mesta koja pružaju usluge stanovništvu i ekonomiji

– Urbana mreža mora da bude strukturalni kostur celokupnoj teritoriji

– Policentrizam zavisi od kapaciteta ove mreže da efikasno i harmonično opslužuje sve delove



• Zašto je policentrizam osnovni politički cilj Evropske strategije prostornog razvoja (ESDP)– Policentrični urbani sistemi stimulišu ekonomski rast

– Policentrični urbani sistemi su ekološki održiviji

– Policentrični urbani sistemi podržavaju terotorijalnu koherentnost u većoj meri nego monocentrični


Tri nivoa Evropske policentričnosti


Evropski sistem policentričnosti (makro nivo)

“Blue Banana” “Bunch of grapes”


Evropski sistem policentričnosti (mezonivo)


Evropski sistem policentričnosti (mikronivo)


Policentričnost u ESDP

• Makro nivo (Evropa)– Jačanje nekolikoi zona globalne integracije (uz “Pentagon”)

• Mezo nivo (regionalni / međuregionalni)– Integrisati gradove‐regione, osigurati funkcionalnu komplementarnost

• Mikro nivo (unutarregionalni)– Povećati ekonomsku snagu kroz bolju povezanost i saradnju


Izbalansiraniji urbani sistemi na nacionalnom nivou?

Polycentrism in European countries: the capital urban agglomeration's share of total population in each country.


Funkcionalni urbani prostori (FUA) u EU

• Šta je FUA?– Ne postoji univerzalna definicija grada ili urbanog

– Mnoge evropske države definišu slično FUA ili imaju identične koncepte:• Prostori koji obuhvataju mogućnost svakodnevnog putovanja na posao (“komjuting” zone)


1,595 FUAs in EU.

Dense urban structure in the central parts of Europe, stretching from the United Kingdom in the north via the Netherlands, Belgium, western Germany and northern France, and continuing both east and west of the Alps; in the west to Italy, and in east through the Czech Republic, south Poland and Slovakia into Hungary.

Countries further north and south are less populated and have less dense urban systems. This isespecially true of Ireland, the northern areas of the UK, Norway, Sweden, Finland, Estonia, Latviaand Lithuania, but also for parts of Spain, Greece, Bulgaria and Romania.


Typology of Functional Urban Areas


Nacionalne urbane strukture

• Od 29 država, 11 se mogu smatrati policentričnim.

• Generalno male države i one koje su na “periferiji” su više monocentrične.

• Samo dve od najvećih država (Francuska i UK) imaju dominaciju jedne FUA (London i Pariz)


Trendovi u Evropskom urbanom sistemu u kasnim osamdesetim

• Rastu neki transnacionani subevropski sistemi;• Mali broj velikih gradova jača svoju poziciju unutar evropskog urbanog sistema;

• Nekoliko gradova se međusobno povezuju i učvršćuju svoj položaj unutar globalnog sistema (London, Pariz, Amsterdam i Cirih)


European Urban System today



Increasing Social Segregation in Cities

Street Crime, Manchester

Beggar in London

Segregation of Roma communities

Homelessness

Unemployment in CEEUnemployment in CEE


Some National Urban Systems in Europe


French urbansystem

Half century of intensive urban growth;Cyclical waves of urbanization after II

World War (“Baby-Boom”, than declination…), but never like in UK, Germany, Italy…

In the 70s urban sprawl started (first in the larger cities)The share of urban population in the peri-

urban ring still increasing, but without the exact proof that urban sprawl represent a strong feeling against urban way of life. Rather, it is the result of land policies combined with the better transportation optionsUrban form: combined advantages of

compact cities and more dispersed settlements.Daily migrations as main characteristic!Paris – primate city!“The booming South” (Nice, Marseille,

Toulouse,…): in-migrations (mainly from ex-colonies)Northern Technopolitan development:

knowledge-based cities (Alpin region, Rhone valley)


Spanish urban system

Spain has two large FUAs, and a balanced network of other large and medium‐sized FUAs. Strongest population growth in small FUAs, while large FUAs are losing population.

Note how the smaller cities tend to be linked to middle‐order cities, while these in turn are linked to regional metropolies, which are linked to the national metropolises, Madrid and Barcelona. These linkages represent the major flow of capital, information, and goods within the Spanish urban system.


Irish urban system

Ireland has only six FUAs and is dominated by Dublin. All FUAs are growing strongly, the smallest ones morethan large cities (in percentage).


Key Challenges for European Cities


Key Challenges for North‐Western Europe• Overheating of the main urban centres, with rapid increases in house

prices and traffic congestion (for example, Ireland, Luxembourg)• Deteriorating urban living conditions in some core cities, as an outcome of

urban decline (for example, Belgium)• ‘Ghetto’ formation in suburbs of larger cities and towns, social exclusion

and segregation (for example, France)• Social segregation, anti‐social behaviour, perceptions of insecurity and

limited integration of immigrant communities (for example, Randstad cities in The Netherlands)

• Population loss in cities, due to limited economic opportunities and related emigration – with ageing population and strains on local finance (for example, former Eastern Germany, some W. German cities)

• Rural depopulation, due to inability to adjust to changes in agricultural economy and outflow of young people (for example, France)


Key Challenges for Southern Europe(1)

• Concentration of population and associated pressures (for example, Athens, Thessalonica – Greece)

• Pressures on urban infrastructure, including transport, land and water due to rapid increase in population and the state of infrastructure (for example, Spanish cities, including coastal zones)

• Lack of affordable housing in larger cities, notably Madrid and Barcelona (Spain)

• Pressure on transport networks, congestion and pollution (for example, North Italy)

• Urban sprawl and uncontrolled (sometimes illegal) development invillages, towns and cities (for example, Greece)


Key Challenges for Southern Europe (2)• Urban sprawl, traffic problems and lack of open land as a

consequence of population pressures (for example, Cyprus)• Rapid urban growth and lack of open space (for example,

Malta)• Limited integration of new immigrants and access to housing

(for example, Northern Italy)• Disproportionate concentration of immigrant communities in

the suburbs and certain sections of inner city Lisbon and Porto (Portugal)

• Urban insecurity and crime levels in larger cities (for example,Portugal)

• Ageing and diminishing population, with high shares of elderly people (for example, Trieste, Bologna, Firenze – Italy)


Key Challenges for Northern Europe

• Lack of affordable housing due to rolling back of council housing and reluctance of private sector to fill this part of market (for example, Stockholm, Sweden)

• Social and ethnic segregation, integration of immigrant communities (for example, Danish cities)

• The (re)integration of immigrant populations and those made unemployed through industrial restructuring (for example, Sweden).

• Lack of development opportunities in smaller and more peripheral towns (for example, Denmark)


Key Challenges for Central & Eastern Europe

• Shortage of affordable housing and rapid increases in housing costs (Prague, Tallinn, Vilnius)

• Rapid changes in household structure, with housing stock not adjusting (Czech Republic, Poland)

• Low quality of the post WWII housing stock (All C& E. Europe)• Financial problems of new owners of large housing estates, following

privatisation (Hungary)• Social exclusion issues around the Roma population (Hungary, Slovakia,

Czech Republic)• High unemployment and poverty in areas of industrial decline (Poland,

Czech Republic, Hungary)• General decline of (urban) population due to demographics and

outmigration (Czech Republic, Poland)• Population decline and abandoned housing estates due to outmigration of

non‐nationals (Estonia, Latvia)• Limited financial capabilities of local governments (all C& E. Europe)


What to expect in the future?SCENARIOS


Trend Scenario: Per capita GDP in 2015


• The knowledge and service economy is largely based on direct contacts. This favours metropolitan regions where international high‐level financial and business services are located.

• New technologies offer potentials for economic development in non‐metropolitan areas, but accessibility remains a key factor for the exploitation of these potentials.

• Regions highly dependent on low and medium technology level exports are the most vulnerable to global competition.

• Some eastern European regions may need a long time before they come close to EU average levels of GDP per capita.


Factors of sensitivity to globalisation


Median age towards 2030



• The effects of family policies aimed to mitigate population ageing and decline are likely to be felt only in the long‐term and, thus, the issue of immigration will need to be seriously considered in order to maintain a stable and balanced population in Europe.

• Although the core economic area of Europe (i.e. the ‘Pentagon’ area between London, Paris, Milan, Munich and Hamburg), will continue to be the most preferred destination, European Mediterranean regions can also expect significant in‐migration, just as, increasingly, the twelve countries that joined the EU recently.

• Metropolitan areas are likely to continue to be the most favoured destinations. This will reinforce their current demographic development, and increase the risk of socio‐economic and cultural segregation and conflict.


Proportion of newcomers moving into core cities over the previous two years, 2004


The fight to tackle climate change will be won or lost in

cities,

Ken Livingstone, Mayor of London, 2007.


CO2 emissions per surface due to inter‐urban road traffic


Number of tropical nights over Europe

Dankers and Hiederer, 2008


Improvements in the quality of the urban environment

NOx pollution in Europe


• In some peripheral areas of the member states that recently joined the EU, major efforts are needed to reach European standards of regional accessibility.

• Higher energy prices will be most disadvantageous for peripheral and rural regions.

• Mobility patterns will become more differentiated, and, unless energy prices increase significantly, mobility is likely to increase.

• In spite of technological advancements, air pollution and CO2 emission levels are likely to remain unsatisfactorily high and will thus continue to contribute to accelerating climate change.


A territorial trend scenario

• Total EU population increases only through enlargement

• Increasing, but globally controlled external migration.

• Slowly increasing total activity rate.

• Slowly growing R&D expenditures, but technological gap with the US persists.

• Decreasing public expenditure.• Steady increase of energy prices.

• Further liberalisation of international trade.

• Little coherence between policies devoted to innovation and competitiveness and those devoted to cohesion.

• Moderate overall climate change (+1° C) but increased frequency of extreme local events.

• Enlargement: Western Balkans (with Croatia acceding first) by 2020 and Turkey by 2030.


Outcomes?• A remarkable concentration of activity has occurred in the metropolitan areas of the central economic area, the Pentagon, but also in less central regions (mainly capital cities and other European engines). As a result, the Pentagon has extended outwards along main transport corridors in the direction of major metropolitan areas like Barcelona and Madrid, Rome, Glasgow, Copenhagen, Stockholm and Oslo, Berlin and Warsaw, Prague, Vienna and Budapest


Spatial structure and urban hierarchy in 2030

Documents

Teorije - LOKALNI ODRŽIVI RAZVOJ · LOKALNI ODRŽIVI RAZVOJ –2011 ‐©Dr Slobodan Milutinović Teorija centralnihmesta Christaller, 1933. Predpostavke: • Postojitendencija da