คานา

คณะผดาเนนงานไดจดทาคมอ “การใชเศษวสดในไรนาเพอปรบปรงบารงดนโดยผานกระบวนการเพาะเหด และการเหนยวนาใหเกดเหดในธรรมชาต” เพอใชเปนแหลงความรสาหรบเกษตรกรผเพาะเหดและผสนใจในการเพาะเหดและการเหนยวนาใหเกดเหดในธรรมชาต โดยการจดการองคความรและถายทอดใหแกผเขารวมการฝกอบรมทงภาคการบรรยาย และการปฏบต ซงไดดาเนนการฝกอบรมใหแกกลมเกษตรกรผเพาะเหดในเขตองคการบรหารสวนตาบลหนองเรอ อาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน มเนอหาประกอบดวยองค ความร 3 ดาน คอ ดานการปรบปรงบารงดนดวยเศษวสดในไรนา ดานการเพาะเหดครบวงจรดวยเทคโนโลยและการเหนยวนาใหเหดเกดในธรรมชาต

คณะผดาเนนงานหวงวาเนอหาสาระในคมอเลมนจะมประโยชนตอเกษตรกรผเพาะเหด นกวชาการ ตลอดจนผสนใจไดนาไปใชเปนองคความรสาหรบการพฒนาการเพาะเหดใหมคณภาพดมากขนตอไป

คณะนกวจย พฤศจกายน 2560

กตตกรรมประกาศ

คณะผ ดาเนนงานโครงการ “การจดการความรและถายทอดเทคโนโลยการใชเศษวสดในไรนาเพอปรบปรงบารงดนโดยผานกระบวนการเพาะเหดและการเหนยวนาให เกดเหดในธรรมชาต” ขอขอบคณสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต ซงเปนผ ใหทนสนบสนน ดา เนนงานโครงการน ขอขอบคณรศ .ดร . วระศก ด ศก ดศ ร รตน รศ .ดร .ถาวร วนจสานนท นายสรเชษฐ นาราภทร คณไพบลย พนทอง วทยากรผทรงคณวฒทมาถายทอดความรในการฝกอบรมเชงปฏบตการครงน รวมทงการใหความอนเคราะหภาพประกอบเพอใหการจดทาคมอมความสมบรณมากยงขน พรอมกนน ขอขอบคณองคการบรหารสวนตาบลหนองเรอ อาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน ทไดเออเฟอสถานทและใหความรวมมอรวมใจชวยใหการถายทอดเทคโนโลยโครงการนดาเนนไปไดดวยดและสาเรจลลวงตามวตถประสงคไดอยางยง

สารบญ

หนา

1. องคความรดานการปรบปรงบารงดนดวยเศษวสดในไรนา 1 1.1 องคประกอบของทรพยากรดน 1 1.2 สมบตของดนในตาบลหนองเรอ 3 1.3 ขอมลของเศษวสดในไรนา 6 1.4 ธาตอาหารทเหดตองการ 22 1.5 สารอาหารของเหด 23 1.6 องคประกอบทมในเหด 25 1.7 ความสมพนธของดน เศษวสดในไรนา 25 และการเพาะเหด 1.8 การตรวจวเคราะหดนในไรนา 31

2. องคความรและนวตกรรมการเพาะเหดครบวงจรโดยใช 41 เทคโนโลย

2.1 ชววทยาของเหด 41 2.2 การเพาะเหดฟาง 48 2.3 การเพาะเหดในถงพลาสตก 76 2.4 ปญหาการทาฟารมเหด 107 2.5 การจดการฟารมเหดถง 115 2.6 การทาปยหมกจากกอนเหดทใชแลว 139

สารบญ

หนา

3. องคความรการเหนยวนาใหเหดเกดในธรรมชาต 140 3.1 การเหนยวนาใหเหดเกดในธรรมชาต 140 3.2 เหดตนแรด 148 3.3 เหดเผาะ 153 3.4 เหดผง (ตบเตา) 161 3.5 เหดพษในปาและขอควรระวง 166

4. การแปรรปอาหารจากเหด 176 4.1 เหดสวรรค 176 4.2 เหดอบเนย 177 4.3 เหดหยอง 178 4.4 ลาบเหดหอม 179 4.5 สปาเกตตผดขเมาเหดฟาง 180 4.6 นาพรกเหดฟางเผาสามรส 181

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 1 ตวอยางคาวเคราะหของเศษวสดในไรนา 15 ตารางท 2 องคประกอบทางเคมของฟางขาว 16 ตารางท 3 คณคาทางโภชนาการของฟางขาว 17 ตารางท 4 ปรมาณธาตอาหารพชในเปลอกมน 18

สาปะหลง ตารางท 5 แสดงสมบตของดนทมเหดโคนเกดขนใน 27

ธรรมชาต ตารางท 6 ระยะเวลาการเกดของเหดรวมกบ 145

ตนไมทปลก ตารางท 7 องคประกอบทางโภชนาการของ 156

A. hygrometricus

สารบญภาพ

หนา

ภาพท 1 แสดงแผนทกลมชดดน อ.หนองเรอ 4 จ.ขอนแกน ภาพท 2 แสดงการจดการเศษวสดในไรนา 21 ภาพท 3 วธการเกบตวอยางดน 35 ภาพท 4 การบรรจหลงการเกบเกยว 136 ภาพท 5 เอคโตไมคอรไรซาทอาศยอยรวมกน 141

กบรากพช ภาพท 6 T. melanosporum 143 ภาพท 7 T. matsutake 143 ภาพท 8 A. volvata 143 ภาพท 9 การอยอาศยรวมกนระหวางตนไมและ 147

เชอรา ภาพท 10 การเพาะเหดตนแรดในกระถาง 151 ภาพท 11 A. hygrometricus (ซาย) ดอกเหดแก 154

(ขวา) ดอกเหดออน i, i', i'', endoperidia; a', a'', exoperidia; g. gleba

ภาพท 12 ลกษณะของเสนใย (hyphae) (ซาย) และ 154 สปอร (ขวา)

สารบญภาพ (ตอ)

หนา

ภาพท 13 ภาพตดขวางลกษณะของ fruit body 155 ภาพท 14 การเปดออกของ gleba 155 ภาพท 1 5 Astraodoric acids A (R1=O, R2= 157

α-OAc) และ Astraodoric acids B (R1=O, R2= α-OH)

จ.ขอนแกน ภาพท 16 การแกะดอกเหดผสมกบนา 163 ภาพท 17 ราดลงบรเวณโคนตนไมอาศย 163

1

1. องคความรดานการปรบปรงบารงดนดวยเศษวสดในไรนา

โดย ดร.อรทย ศกรยพงศ

1.1 องคประกอบของทรพยากรดน

ดนคอวตถธรรมชาตทปกคลมผวโลกอยบางๆ เกดขนจากผลของการแปรสภาพหรอผพงของหนแร และอนทรยวตถผสมคลกเคลากน โดยมสวนประกอบโดยประมาณ ดงน อนนทรยวตถ 45% อนทรยวตถ 5% สารละลาย 25% อากาศ 25% หนาทหนงทสาคญของดน คอ เปนปจจยการผลตทางการเกษตร เพราะดนมสวนประกอบใหรากพชยดเกาะ มอนทรยวตถ สารละลาย แรธาตอาหารพช และอากาศ (คณาจารยภาควชาปฐพวทยา, 2544) เมอมการผลตพช ธาตอาหารสวนหนงถกนาออกจากไรนา จงตองมการเตมธาตอาหารในรปของปยเคมหรอปยอนทรยใหแกดนในฤดกาลเพาะปลก

ความอดมสมบรณของดน ในการพจารณาวาดนนนมความอดมสมบรณ เหมาะสมกบการปลกพชหรอไม นนตองพจารณาจากสมบตของดน หลายองคประกอบทงสมบตของดนทางกายภาพ ทางเคม และสงมชวตทมอยในดน ในโครงการนจะกลาวถงองคประกอบทสาคญและพารามเตอรทมการวเคราะหตรวจสอบโดยชดตรวจสอบดนของกรมพฒนาทดน ดงน

2

ปฏกรยาดน หรอความเปนกรดเปนดางของดน (pH) มคาระหวาง 1-14 พชสวนใหญจะชอบเกดขนและเจรญเตบโตในดนทเปนกลางไมเปนกรดหรอดางจนเกนไป เนองจากธาตอาหารพชอาจถกตรงไว พชไมสามารถดดธาตอาหารนนขนมาใชประโยชนไดงาย ดงนนปฏกรยาดนทเปนกลางจงแสดงใหเหนวาพชจะดดธาตอาหารไปใชไดงาย ไนโตรเจน (N) ไนโตรเจนเปนองคประกอบของพช ประมาณรอยละ 18 เปนองคประกอบของโปรตน กรดนวคลอก กรดอะมโนทละลายได ทมอยในพช พชดดไนโตรเจนจากดนในรปของเกลอไนเตรท (NO-

3) และเกลอแอมโมเนยม (NH+4) ธาต

ไนโตรเจนจงสญเสยไดงายจากการชะลาง ดงนน การเตมไนโตรเจนลงดนอาจเตมในรปของปย การสลายตวของอนทรยวตถ รวมทงไดรบจากพชบางชนดทชวยตรงไนโตรเจนจากอากาศ ฟอสฟอรส (P) ฟอสฟอรสในดนมกไมเพยงพอกบความตองการของพช เนองจากเปนธาตทถกตรงหรอเปลยนเปนสารประกอบทละลายนาไดยาก ทาใหความเปนประโยชนของฟอสฟอรสตอพชลดลง ฟอสฟอรสทาหนาทสาคญเกยวกบการถายทอดพลงงาน เปนวตถดบในการสรางสารตาง ๆ และควบคมระดบความเปนกรด-ดางของกระบวนการลาเลยงนาในเซลล พชจะดดฟอสฟอรสในรปอนมลไดไฮโดรเจนฟอสเฟต อนมลนเปลยนรปไปเมอปฏกรยาดนเปลยนเปนกรดหรอดาง ฟอสเฟตจะรวมตวกบ

3

ไอออนประจบวกและลบของธาตทาใหกลายเปนสารประกอบทไมละลายนา ทาใหพชนาไปใชประโยชนไดนอย โพแทสเซยม (K) โพแทสเซยมเปนธาตทจาเปนสาหรบพช เชนเดยวกบธาตไนโตรเจน และฟอสฟอรส โพแทสเซยมเปนธาตทละลายนาไดด พชจะดดโพแทสเซยมจากดนในรปโพแทสเซยมไอออน กรณทโพแทสเซยมรวมตวกบธาตอนหรอถกยดในชนดนเหนยวทาใหพชนาไปใชไมได โพแทสเซยมในพชพบมากในสวนยอดของตน ปลายราก ตาขาง ใบออน และในทอลาเลยงอาหาร ความตองการโพแทสเซยมของพชมอยระหวางรอยละ 2-5 โดยนาหนกแหง โพแทสเซยมชวยกระตนการทางานของเอนไซม ชวยในกระบวนการสรางแปง ชวยในกระบวนการสงเคราะหแสง ชวยลาเลยงธาตอาหาร เปนตน 1.2 สมบตของดนในตาบลหนองเรอ

สมบตของดนในตาบลหนองเรอ อาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน จากแผนทกลมชดดน อาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน พบวาสวนใหญเปนกลมชดดน 18 และ 36 ซงมสมบตดงน

4

ภาพท 1 แสดงแผนทกลมชดดน อาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน

กลมชดดนท 18 ประกอบดวยชดดนชลบร (Cb) ชดดนไชยา (Cya) ชดดนโคกสาโรง (Ksr) และชดดนเขายอย (Kyo) มลกษณะเดนคอ ดนรวนละเอยดลกมากทเกดจากตะกอนลานา ปฏกรยาดนเปนกลางหรอเปนดาง การระบายนาคอนขางเลว ความอดมสมบรณตาถงปานกลาง ปญหาทพบ ความอดมสมบรณตา บาง

5

พนทขาดแคลนนานานและทวมขงในฤดฝน ทาความเสยหายกบพชทไมชอบนา

กลมชดดนท 36 ประกอบดวยชดดนเพชรบรณ (Pe) ชดดนปราณบร (Pr) และชดดนสคว (Si) มลกษณะเดน คอ ดนรวนละเอยดลกมากทเกดจากตะกอนลานาหรอวตถตนกาเนดเนอหยาบ ปฏกรยาดนเปนกลางหรอเปนดาง การระบายนาดถงดปานกลาง ความอดมสมบรณตาถงปานกลาง ปญหาดนเปนดนปนทราย ความอดมสมบรณตา ขาดแคลนนา และในพนททมความลาดชน ดนงายตอการถกชะลางพงทลายสญเสยหนาดน

จากสมบตของดนทมความอดมสมบรณตา การผลตพชใหได ผลผลตทมทงปรมาณและคณภาพ กรมพฒนาทดนไดแนะนาการจดการดนพนทลม ในกรณการทานาขาวใหมการไถกลบตอซงหรอไถกลบพชปยสด กอนทานาและปลกพชตระกลถวหลงเกบเกยว กรณปลกพชไร ไมผล หรอพชผกใหยกรองเพอปองกนนาทวมขงและปรบปรงบารงดนดวยปยหมก หรอปยคอก พฒนาแหลงนา และจดระบบการใหนาในแปลงปลก สาหรบในทดอนแนะนาใหใชปยหมก ปยคอก มวสดคลมดน และพฒนาแหลงนา จดระบบการใหนาในแปลงปลก

สมบตของดนทมความอดมสมบรณตาเปนสมบตประการหนงทเปนขอจากดของการผลตพช ดงนนจงควรมการใชเศษวสดในไรนา เพอปรบปรงบารงดน และเพมความอดมสมบรณของดน

6

1.3 ขอมลของเศษวสดในไรนา

ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม ดงนนวสดเหลอใชทางการเกษตรหรอในไรนา จงมอยทวไปและหลายรปแบบ โดยพนททใชในการปลกขาวจะมอยสงถง 73 ลานไร ในขณะทเนอทอกประมาณ 47 ลานไร ใชในการเพาะปลกพชอน ๆ ดงนน ฟางขาวจงเปนวสดเหลอใชทางการเกษตรทมปรมาณมากและเหมาะสมทจะนาในการปรบปรงดน นอกจากนนเปนสวนของลาตน ใบ และเปลอกของพชชนดอน ๆ ทสามารถนามาทาปยหมกและปรบปรงดนได เชน ตนขาวโพด ซงขาวโพด ตน และเปลอกถวชนดตาง ๆ และเศษตนออย ใบออย เปนตน

ดงนน เกษตรกรสามารถจะทาปยไวใชเพอปรบปรงบารงดนไดเองจากวสดเหลอใชทางการเกษตรทมอยทวไปในไรนา แตสวนใหญวสดเหลอใช เหลาน เกษตรกรมกจะไมไดนามาใชประโยชนมากนก บางครงกนาออกจากไรนาหรอกาจดโดยการเผาทง ซงเทากบเปนการทาลายธาตอาหารทพชดดจากดน จงเปนสาเหตประการหนงททาใหธาตอาหารของพชในดนลดนอยลง การทาปยหมกจงเปนแนวทางทจะไดปยอนทรยไวใชในการปรบปรงบารงดนเพอเพมอนทรยวตถใหแกดน

ลกษณะของเศษวสดในไรนามสวนสาคญตอกระบวนการยอยสลาย ซงไดแกขนาดและความสดของเศษวสด ในกรณทมการนาเศษวสดเหลานมาใชปรบปรงดน ถาเปนเศษวสดทมขนาดเลก

7

เชน ขลบขาว เศษปอ และขยไผ การผสมคลกเคลาทาไดทวถง พนทผวสมผสมมาก ดงนน โอกาสทจะถกยอยสลายจงมมากกวา ใชระยะเวลาทรวดเรวกวา เศษวสดทมขนาดใหญ

1.3.1 องคประกอบทางเคมของเศษวสด โครงสรางของเศษวสดในไรนาสวนใหญไมคอยแตกตางกนมากนก แตสงสาคญอยทองคประกอบของสารประกอบคารบอนและไนโตรเจนซงจะเปนปจจยหนงในการกาหนดอตราการยอยสลาย โดยจลนทรยจะยอยสลายสารอนทรยคารบอน จนกระทงไดโมเลกลเลกลงและนาเขาไปในเซลล เพอใชเปนแหลงของพลงงานและสรางสวนประกอบของเซลล สาหรบสารประกอบไนโตรเจนจะถกยอยสลายเชนกนและเซลลจลนทรยจะนาไปใชเปนแหลงไนโตรเจน เพอสรางสวนประกอบของเซลล เชน สารโปรตน และกรดนวคลอค (nucleic acid) เปนตน โดยปกตเซลลของจลนทรยมคา C/N ratio ประมาณ 10-15 ซงหมายความวาการทจลนทรยดดสารอนทรยคารบอนเขาไปใชในเซลล 10-15 หนวย จาเปนตองดดสารประกอบไนโตรเจนเขาไปดวย 1 หนวย จงจะทาใหเกดความสมดลของสารประกอบทงสองในเซลล และจลนทรยสามารถเจรญเตบโตไดด

การใชเศษวสดในไรนาทมคา C/N ratio ตา เชน ตนพชตระกลถวตาง ๆ อาจไมจาเปนตองเตมสารไนโตรเจน หรออาจจะเตมในปรมาณทนอยกวาทใชกบเศษวสดทมคา C/N ratio สง วสด

8

เศษพชตระกลถวมปรมาณไนโตรเจนคอนขางสงกวาเศษวสดชนดอน ซงจะมผลตอการเพมอตราการยอยสลายไดมากขน และใชระยะเวลาการยอยสลายรวดเรวกวาเศษวสดทมปรมาณไนโตรเจนตา นอกจากน เศษวสดบางชนดทมคา C/N ratio สงมาก เนองจากมองคประกอบของลกนน (Lignin) คอนขางสง ซงยอยสลายไดยาก เชน กากออย ขเลอย และขยมะพราว เปนตน เศษวสดเหลานจะใชเวลาในการยอยสลายนาน หรอใบยคาลปตสจะมสารประกอบพวกฟนอลลก (Phenolic) สงมากกวาเศษพชชนดอน ทาใหยากตอการยอยสลาย

การไถกลบเศษวสดในไรนา เปนการนาเศษพชหรอวสดเหลอใชในไรนาทไดจากการเกบเกยวผลผลต ไถกลบลงดนในระหวางการเตรยมพนทเพาะปลกและปลอยทงไว เพอใหเกดกระบวนการยอยสลายในชวงระยะเวลาหนง แลวจงดาเนนการปลกพชตอไป ซงการไถกลบนมวตถประสงคเพอเพมปรมาณอนทรยวตถใหแกดนและปรบปรงบารงดนใหมความอดมสมบรณ รวมถงทดแทนธาตอาหารบางสวนทพชนาไปใชหรอตดไปกบผลผลตทางการเกษตร 1.3.2 ปจจยทเกยวของกบการยอยสลายวสดทไถกลบ 1) ชนดของเศษวสด ชนดของเศษวสดมผลตอการเกดกระบวนการแปรสภาพสารอนทรยไนโตรเจนหลงจากการไถกลบลงในดน ในสภาพทม

9

อณหภมเหมาะสมประมาณ 35 องศาเซลเซยส พบวา องคประกอบของคารบอนและไนโตรเจนทมอยในเศษวสดแตละชนด เปนปจจยสาคญประการหนงตอการเกดสารประกอบไนโตรเจนในรปทเปนประโยชนตอพช โดยเศษวสดทมคา C/N ratio ตา หลงจากการไถกลบลงในดน จะพบวามการปลดปลอยไนโตรเจนในรปทเปนประโยชนตอพชสงกวาวสดทมคา C/N ratio สง ดงนน การไถกลบเศษวสดทมคา C/N ratio สง จะมการยอยสลายในดนนานกวาทม C/N ratio ตา จากการไถกลบเศษวสดทมคา C/N ratio มากกวา 20 : 1 จะพบวา ปรมาณไนโตรเจนทเปนประโยชนตอพชจะคอย ๆ เพมขน หลงจากการไถกลบไปแลวประมาณ 10 วน แตถาเศษวสดมคา C/N ratio เทากบหรอนอยกวา 20 จะเกดความเปนประโยชนของธาตไนโตรเจนไดเรวขนหลงจากการไถกลบวสดดงกลาว จงไมจาเปนตองใชเวลามากในการยอยสลายหลงจากการไถกลบวสดลงในดน 2) ปรมาณของวสดไถกลบ ปรมาณของเศษวสดทจะทาการไถกลบนนอยในอตราเฉลย 1 ตนตอไร (นาหนกแหง) ปรมาณของเศษวสดมความเกยวของกบระยะเวลาของการยอยสลาย หากใสเศษวสดเพอการไถกลบในอตราทสงกวา 1 ตนตอไร จะตองใชระยะเวลาในการยอยสลายนานขน มฉะนนจะกอให เกดอนตรายแก พชทปลกตามมา เนองจากกระบวนการยอยสลายของวสดททาการไถกลบยงไม

10

สมบรณ ซงจะทาใหมผลตอการใชไนโตรเจนในดน ทาใหพชททาการเพาะปลกเกดการขาดแคลนไนโตรเจนได ในกรณทเศษวสดนนมคา C/N ratio สง สามารถทจะเตมไนโตรเจนในรปของปยเคมลงในดนระหวางการไถกลบ เพอชวยใหเกดการยอยสลายไดเรวขน และเพอเปนการปองกนการขาดธาตไนโตรเจนในระหวางการยอยสลายชวงแรกหลงจากการไถกลบเศษวสด

3) อณหภม อณหภมในดนมผลตอการยอยสลายของเศษวสดและความเปนประโยชนของไนโตรเจนในดนระหวางการไถกลบเศษวสดดวย จากการไถกลบใบขาวฟาง ตนและใบถวเหลอง จะพบวาทระดบอณหภม 35 องศาเซลเซยส จะมความเหมาะสมตอการแปรสภาพหรอเพมความเปนประโยชนของไนโตรเจนใหแกดน หลงจากการไถกลบเศษวสดเปนเวลา 100 วน โดยจะมอตราการเพมความเปนประโยชนของธาตอาหารระหวาง 100-140 มลลกรมตอดน 1 กโลกรม ในขณะทสภาพอณหภมตากวา 35 องศาเซลเซยส จะทาใหมประสทธภาพความเปนประโยชนของไนโตรเจนในดนลดลง และโดยเฉพาะอยางยงทระดบอณหภมตากวา 15 องศาเซลเซยส จะทาใหกระบวนการ N-mineralization ในดนเกดขนนอยมาก ดงนน ในการไถกลบเศษวสดนน ความเปนประโยชนของไนโตรเจนในดน จะมความแปรผนตามหรอสอดคลองกบปจจยของอณหภมท

11

เหมาะสม มผลตอการสงเสรมการเจรญและเรงปฏกรยาการดาเนนกจกรรมของจลนทรยทเปนประโยชนในดน

1.3.3 ประโยชนของการไถกลบเศษวสดในไรนา 1) ชวยในการปรบปรงสมบตทางกายภาพของดน ทาใหดนมความโปรง รวนซย การถายเทอากาศดขน และลดความหนาแนนของดน ดนมการอมนาไดดขน 2) เพมปรมาณอนทรยวตถใหแกดน การไถกลบเศษวสดจะสามารถยกระดบของปรมาณอนทรยวตถในดนไดด มรายงานวาการไถกลบตอซงขาว 1 ตนตอไร เพอปลกขาวในดนชดเรณและรอยเอด มผลตอระดบอนทรยวตถในดนเพมขนจาก 0.38 และ 0.32 เปน 0.67 และ 0.53% ตามลาดบ จากการศกษาการใชประโยชนของฟางขาวโดยการไถกลบลงในดนตดตอกนในระยะยาว ทาใหปรมาณอนทรยวตถในดนเพมขนจาก 1.94 เปน 2.17% จากการศกษาการใชประโยชนจากเศษซากออยโดยการไถกลบลงในดนกอนปลกออย พบวาปรมาณอนทรยวตถในดนเพมขนจาก 1.56 เปน 1.86%

3) เพมความตานทานการเปลยนแปลงความเปนกรดเปนดางของดน เนองจากอนทรยวตถจากเศษวสดทใชในการไถกลบมสมบตในการเพมความตานทานการเปลยนแปลงความเปนกรดเปนดางของดน (Buffer capacity) ซงจะทาใหคา pH ของดนอยใน

12

ระดบทเพมขนหรอเปนกลาง จากการไถกลบฟางขาวในอตรา 1 ตนตอไรกอนปลกขาวเปนเวลาหนงเดอนในดนชดเรณและรอยเอด พบวา หลงเกบเกยวผลผลตขาว มผลทาใหคาความเปนกรดเปนดางของดนเพมขนจาก 5.6 และ 6.0 เปน 6.2 และ 6.7 ตามลาดบ

4) เพมความเปนประโยชนของธาตอาหารพชในดน อนทรยวตถมความสามารถในการแลกเปลยนประจบวกคอนขางสง จงทาใหธาตอาหารในดนทงในรปของการใสปยเคมและทมอยในดนเดม ซงอยในรปของประจบวกบางชนด ถกดดซบไวไมใหเกดการสญเสยไปจากดนและเปนพษตอพช และพชสามารถนาไปใชประโยชนได มรายงานวาการไถกลบตอซงขาวตดตอกนเปนระยะเวลานาน จะชวยลดความเปนพษเนองจากเหลกและแมงกานสในดน การใสเศษวสดฟางขาว โสนอฟรกน และปอเทองอยางละอตรา 1 ตนตอไร ในดนชดวารนเปนเวลา 90 วน มผลตอการเพมปรมาณฟอสฟอรสในดนเมอเปรยบเทยบกบการไมใสเศษวสดอนทรย โดยเพมขนจาก 9.1 เปน 14.5, 16.4 และ 16 .4 มลลกรม ตอก โลกรมตามล า ดบ และปรมาณโพแทสเซยมเพมขนจาก 95.5 เปน 205.5, 193.0 และ 161.2 มลลกรมตอกโลกรมตามลาดบ สวนในดนชดรอยเอดมผลตอการเพมธาตอาหารในดนเชนกน โดยทาใหปรมาณฟอสฟอรสในดนเพมขนจาก 2.5 เปน 5.5, 5.4 และ 4.5 มลลกรมตอกโลกรม

13

ตามลาดบ และโพแทสเซยมในดนเพมขนจาก 69.5 เปน 217.8, 188.1 และ 220 มลลกรมตอกโลกรม ตามลาดบ

5) เพมกจกรรมของจลนทรยทเปนประโยชนในดนและลดปรมาณศตรพชในดน หลงจากการใสฟางขาว ตอซง โสนอฟรกน และปอเทอง ในอตรา 1 ตนตอไรในดนชดวารนและรอยเอด จะเปนการเพมอนทรยวตถซงเปนปจจยสาคญตอการดาเนนกจกรรมของจลนทรยทเปนประโยชนในดน ทาใหเพมจานวนประชากรของจลนทรยทเปนประโยชนในดนมากขน จงเกดกจกรรมการยอยสลายเศษวสดอนทรยเพมขน เนองจากจลนทรยในดนมการใชสารอนทรยคารบอนเปนแหลงพลงงาน สงผลใหปรมาณเชอโรคพชบางชนดในดนลดลง เพราะจลนทรยเหลานมคณสมบตในการควบคมเชอโรคพชในดนไดดวย

6) ชวยลดระดบความเคมของดน การไถกลบเศษวสดในไรนา มผลตอการลดความเปนพษจากดนเคมได จากรายงาน การใชประโยชนจากแกลบ โดยการใสแกลบ 1 ตนตอไร แลวทาการไถกลบเพอปลกขาวในดนชดรอยเอด พบวา หลงการใสแกลบเปนเวลา 5 เดอน คาความเคมของนาในแปลงนาขาวลดลงจาก 3.6-3.7 dS/m เปน 0.5-0.8 dS/m

14

1.3.4 ขอมลธาตอาหารพชของเศษวสดในไรนา

ตารางท 1 ตวอยางคาวเคราะหของเศษวสดในไรนา

เศษวสด OC (%) C/N N (%) P (%) K (%)

ใบกลวย 45.23 33 1.35 1.65 1.48

เปลอกสบปะรด 47.23 33 1.43 0.22 1.86

ทะลายปาลม 47.76 37 1.28 0.16 0.90

กากมะพราว 49.39 222 0.22 0.16 1.09

ขยมะพราว 47.12 64 0.73 0.10 1.30

ใบยางพาราแหง 46.55 20 2.29 0.18 0.56

แกลบ 41.62 89 0.47 0.23 0.48

ฟางขาว 44.00 51 0.87 0.14 1.05

ใบออย 47.06 29 1.65 0.20 1.52

ใบมนสาปะหลง 44.19 13 3.50 0.27 1.17

ราขาว 46.75 21 2.22 1.03 1.31

ใบไผ 46.91 17 2.77 0.24 2.51

เปลอกออย 49.83 156 0.32 0.05 0.16

กากออย 50.33 390 0.13 0.86 0.11

ซงขาวโพด 49.38 115 0.43 0.13 0.59

15

ตารางท 1 ตวอยางคาวเคราะหของเศษวสดในไรนา (ตอ)

เศษวสด OC (%) C/N N (%) P (%) K (%)

เปลอกถวเหลอง 43.12 14 2.97 1.50 1.43

เปลอกทเรยน 47.20 34 1.37 0.42 2.51

ใบขาวโพด 43.81 18 2.38 0.37 2.22

เปลอกกาแฟ 42.53 21 2.07 0.16 2.37

ผกตบชวา 41.48 25 1.68 0.26 4.05

ทมา : สานกวจยพฒนาปจจยการผลตทางการเกษตร กรมวชาการเกษตร, 2548 1.3.5 ตอซงขาว หลงฤดการเกบเกยว มกจะพบเหนการเผาตอซงขาวเพอใหงายตอการเตรยมดนปลกขาวในฤดถดไป การเผาตอซงขาวนมทงขอดและขอเสย ดงน ขอด 1. ทาใหการไถทาเทอกงายขน 2. กาจดโรคและแมลงบางชนดในไรนา ขอเสย 1. ทาใหเกดหมอกควน เปนอนตรายตอผขบขยานพาหนะ 2. ทาใหโลกรอนขนจากแกสเรอนกระจก

16

3. ทาใหเกดการสญเสยธาตอาหารพชจากดน 4. เปนการทาลายจลนทรยทเปนประโยชนและสงมชวตเลกๆ บนผวหนาดน 5. ทาลายโครงสรางดน 6. สญเสยอนทรยวตถในดน เพอใหเขาใจอยางชดเจนถงขอดและขอเสยของการเผาไหมตอซงขาว ขอใหพจารณาถงองคประกอบของฟางขาวดงตาราง ตารางท 2 องคประกอบทางเคมของฟางขาว

องคประกอบ รอยละ เนอเซลล 21 ผนงเซลล 79 เซลลโลส 33 เฮมเซลลโลส 26 ลกนน 7 ซลกา 13

ทมา : puechkaset.com เรองฟางขาวและประโยชนจากฟางขาว

17

ตารางท 3 คณคาทางโภชนาการของฟางขาว

คณคาทางโภชนาการ รอยละ โปรตน 3.44 ไขมน 1.88 เยอใย 37.48 ปรมาณเถา 12.30 ฟอสฟอรส (P2O5) 0.11

ทมา : ถนด (2531)

จากองคประกอบของฟางขาวจะเหนไดอยางชดเจนวาเปนการเผาทาลายธาตอาหารพชใหสญเสยไป ตวอยางกรณศกษาของกรมพฒนาทดน ในการเผาตอซงปรมาณ 50-60 ลานตน จะเปนการสรางคารบอนไดออกไซดจานวน 27 ลานตน

ปจจบนคาเฉลยอนทรยวตถในดนของประเทศไทยตากวารอยละ 1 ถอวานอยมาก ปกตดนควรมอนทรยวตถไมนอยกวารอยละ 5 ดนทมอนทรยวตถมากเปนดนทมโครงสรางทางกายภาพด ไมแนนทบเปนแหลงอาหารของจลนทรย และสงมชวตในดน

จากการศกษาของสานกงานเศรษฐกจการเกษตรเขต 1 ในป 2555 ณ บานทงผง ต.ทงศรทอง อ.เวยงสา จ.นาน เกยวกบการเผาตอซง และไมเผาตอซง กอนไถกลบตอผลผลตตอไร พบวากรณเผาตอซงไดผลผลตตอไร 594 กโลกรม กรณไมเผาตอซงไดผลผลต

18

ตอไร 705 กโลกรม เปรยบเทยบรายไดตอไรกรณเผาตอซง 8,223 บาท กรณไมเผาตอซงอยท 10,039 บาท ทารายไดเฉลยไดมากกวาไรละ 1,816 บาท (www.thairath.co.th/content/482779)

1.3.6 เปลอกมนสาปะหลง เปลอกมนสาปะหลงเปนเศษวสดในไรนาอกชนดหนง ทยงไมไดมการใชประโยชนอยางเตมท เปลอกมนสาปะหลงทเรยกวาเปลอกดนนใหอนทรยวตถไดมากพอสมควร มธาตอาหารหลกไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม รวมทงมธาตอาหารรองและจลธาตอาหารทเปนประโยชน ดงแสดงในตาราง ตางรางท 4 ปรมาณธาตอาหารพชในเปลอกมนสาปะหลง

ปรมาณ ธาตอาหารทงหมด หนวย เปลอกมน

สาปะหลงใหม เปลอกมน

สาปะหลงเกา ไนโตรเจน % 0.58 0.71 ฟอสฟอรส % 0.05 0.08 โพแทสเซยม % 0.56 0.59 แคลเซยม % 0.45 0.24 แมกนเซยม % 0.12 0.16 โซเดยม มลลกรมตอ

กโลกรม 83.27 42.27

19

ตางรางท 4 ปรมาณธาตอาหารพชในเปลอกมนสาปะหลง (ตอ)

ปรมาณ ธาตอาหารทงหมด หนวย เปลอกมน

สาปะหลงใหม เปลอกมน

สาปะหลงเกา ทองแดง มลลกรมตอ

กโลกรม 2.91 2.65

เหลก มลลกรมตอกโลกรม

5956.75 2350.65

แมงกานส มลลกรมตอกโลกรม

840.45 234.54

สงกะส มลลกรมตอกโลกรม

13.22 15.47

ทมา : ศนยคนควาและพฒนาวชาการอาหารสตว (2548) อางโดย สกญญา จตตพรพงษ และวราพนธ จนตณวชญ

จากตารางจะเหนวาเปลอกมนสาปะหลงมธาตอาหารพชทเปนประโยชนสามารถนามาใชในการเพาะเหด หรอหมกปยสาหรบใชในไรนาเปนอาหารพช และปรบปรงบารงดนใหมความอดมสมบรณได

การเผาเศษวสดในไรนาเมอมเศษวสดเหลอจากการผลตพช เกษตรสวนหนงใชวธการเผาทาลายเศษวสดเหลาน เพอใหสะดวกในการจดการเพอผลตพชในฤดกาลตอไปจากการประเมนของกรมพฒนาทดนพบวามเศษวสดเหลอใชทยงขาดการจดการทเหมาะสม

20

เปนฟางขาว 26.81 ลานตน เศษตนขาวโพด 6.83 ลานตน เศษใบออย 9.75 ลานตน เมอมการเผาเศษวสดจากไรนาเหลาน จะทาใหสญเสยธาตอาหารไนโตรเจน 90 ลานกโลกรม ฟอสฟอรส 20 ลานกโลกรม และโพแทสเซยม 260 ลานกโลกรม คดเปนมลคากวาหาพนลานบาท ซงเกษตรกรตองจายเงนซอปยเคมเพอใสในไรนาทดแทนการสญเสยไปจากการเผาทาลาย ในกรณการเผาฟางขาวทาใหพนทการเกษตรสญเสยไนโตรเจน 6-9 กโลกรมตอไร ฟอสฟอรส 0.8 กโลกรมตอไร และโพแทสเซยม 15.6 กโลกรมตอไร จงควรมการนาเศษวสดในไรนาเหลานมาใชประโยชนและใชในการปรบปรงบารงดน (กรมพฒนาทดน, 2556)

21

ภาพท 2 แสดงการจดการเศษวสดในไรนา

เมอมการเผาเศษวสดในไรนาจะทาใหเกดการสญเสยธาตอาหารพชไปในรปกาซและเกดฝนละอองทเปนมลพษทางอากาศ แตหากนาเศษวสดในไรนานมาทากอนเชอเหดทมการเตมธาตอาหารสาหรบเหด มการปรบความเปนกรด-ดางและความชน จะนามาใชเปนวสดเพาะเหดได ซงเศษวสดในปาเปนปจจยหนงในการ

ธาตอาหารพช

ทรพยากรทดน 

เศษวสดในไรนา 

เศษวสดในปา

การเผาทาลาย

6.9 6.9 กก/ไร

N P  K

ธาตอาหารพช

0.8 กก/ไร 15.6 กก/ไร

S Ca

M  S 

ฝน

การเหนยวนาใหเกดเหด

เพมปรมาณเหดนอกฤด

กอนเชอเหด

N, P, K, OM ฯลฯ

การปรบปรงบารงดน

โปรตน 

วตามน 

ไฟเบอร เศษวสดทสาคญ

ราขาว ยเรย  

ดเกลอ  

ยปซม  

ปนข

การเผาทาลาย

6.9 กก/ไร

N P  K

0.8 กก/ไร 15.6 กก/ไร

Si Ca  Mg  S

ฝนละออง

การเหนยวนาใหเกดเหด

เพมปรมาณเหดนอกฤด

ทรพยากรทดน 

เศษวสดในไรนา 

เศษวสดในปา

กอนเชอเหด

N, P, K, OM ฯลฯ

โปรตน 

ปนขาว

ดเกลอ

รา

ยเรย  

ดเกลอ  

ยปซม  

22

เหนยวนาใหเกดเหดในธรรมชาต ซงกระบวนการใชเศษวสดในไรนานมาใชประโยชนและนากลบมาปรบปรงบารงดนจะทาใหดนไดรบธาตอาหารพช และอนทรยวตถกลบคนสดนใหมความอดมสมบรณเพมขน มโครงสรางทางเคม และทางกายภาพดขน ลดการใชปยและเหมาะกบการเพาะปลกในฤดกาลตอไป

การใชเศษวสดทางการเกษตรมาเปนประโยชนในการปรบปรงบารงดนนน ปณดา กนถาด และคณะ (2556) ไดศกษาการใชทะลายเปลาปาลมนามนทผานการนาไปไปทาเหดฟางแลวมาเปนปยในสวนมงคด พบวาสามารถชวยเพมปรมาณธาตอาหารรองนอกเหนอจากการใชปยเคมได แตไมสามารถทดแทนการใสปยเคมทเปนธาตอาหารหลกไดทงหมด นอกจากนมการนาเศษวสดอน ๆ เชน กากใยสปปะรด ขเลอย ไมไผทเหลอทงจากการทาตะเกยบมาผลตเปนวสดเพาะเหด (นางฟาภฐาน) พบวาไดผลด (จารภา ศรนาค และคณะ, 2555; สภาพร พงศธรพฤกษ และปรญญา ไกรวฒนนท, 2556)

1.4. ธาตอาหารทเหดตองการ

เหดเปนสงมชวตทตองการธาตอาหารในการเจรญเตบโตอยางนอยทสด 16 ชนดในปรมาณทแตกตางกน และธาตอาหารนน จะตองอยในรปอนทรยสาร เชน ไนโตรเจนในรปของโปรตนจากพช โปรตนทมอยในราขาว กากถว ใบกระถน เปลอกมนสาปะหลง ฟางขาว เปนตน แรธาตบางชนดอาจอยในรปสารเคมได เชน ดเกลอแต

23

ถาจะใหดควรอยในรปของสารอนทรย การใสสารอาหารใหแกเหดอยางครบถวนจะทาใหเพาะเหดไดผลผลตสง และดอกเหดมคณภาพด เมอทาการเกบเกยวผลผลตไปไดระยะหนงธาตอาหารของเหดรอยหรอลง ผลผลตเหดกจะลดตาลงหรอคณภาพดอยลง เนองจากอาหารของเหดไดจากการยอยสลายของอนทรยวตถทผพง เหดหลายชนดเจรญไดดบนอาหารจาพวกแปง เซลลโลส ลกนน แตเหดบางชนดกเลอกทจะยอยไม มลสตว และปยหมก (เอกรนทร ชวยช,2559) ดงนนวสดเพาะเหดแตละชนดจงมความสาคญและแตกตางกน - เหดทขนไดดบนขอนไม เชน เหดหหน เหดหอม เหดมะมวง เหด ขอนขาว - เหดทขนไดดบนปยหมก เชน เหดกระดม เหดฟาง เหดตนแรด - เหดทขนเนองจากการทากจกรรมของแมลง เชน เหดโคนใหญ (เหดปลวก) - เหดทขนบนรากรวมกบตนไมหรอเหดไมคอรไรซา เชน เหดเสมด เหดตบเตา เหดตนแรด 1.5. สารอาหารของเหด เหดตองการอาหารในการเจรญเตบโต ธาตอาหารสาหรบเหดประกอบดวย

6.1. แหลงคารบอน ไดแก นาตาลตาง ๆ วสดเหลอใชทางการเกษตร เชน ฟางขาว ขเลอย ทะลายปาลม หญา ผกตบชวา เปลอกมน เปลอกถว เศษฝาย ปยหมก เปนตน

24

6.2 แหลงไนโตรเจน เหดตองการไนโตรเจนในการสงเคราะหโปรตน แหลงไนโตรเจนทเหมาะสมสาหรบเหด ไดแก ยเรย เกลอแอมโมเนยม ทงแอมโมเนยมซลเฟต และแอมโมเนยมไนเตรท ไนโตรเจนจากปยธรรมชาตจาพวกมลสตว 6 .3 ธา ตอาหาร เหดจะใช ธา ตอาหาร ฟอสฟอรส โพแทสเซยม แคลเซยม และแมกนเซยม ในการเจรญเตบโต แมจะใชในปรมาณนอยแตทาใหเหดเจรญเตบโตตามปกต สารประกอบเหลานไดแก - ยปซม (CaSO4.2H2O) เพอเปนแหลงของแคลเซยมหรออาจใชหนปน (CaCO3) แทนกได - ดเกลอ (MgSO4) เปนแหลงของแมกนเซยม - ปยวทยาศาสตร เพอใหเปนแหลงของฟอสฟอรส (ในรปของแคลเซยมซเปอรฟอสเฟต) และ โพแทสเซยม (ในรปของโพแทสเซยมซลเฟต) 6.4 วตามน ในเหดบางชนดถาใหวตามนกจะทาใหเสนใยของเหดเจรญเตบโตไดด 6.5 สารกระตนการเจรญเตบโต ไดแก สารในกลม ออกซน และกรดอะมโน

6.6 อตราสวนของคารบอนกบไนโตรเจน

25

วส ด เพาะเหดส วนใหญจะเตร ยมจากวส ด เหลอใชการเกษตร เชน ฟางขาว มลสตว โดยมการปรบอตราสวนระหวางคารบอนกบไนโตรเจนใหเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของเหด

1.6. องคประกอบทมในเหด

เหดมโปรตนสงเมอเทยบกบผกใบเขยว แตเมอเทยบกบพชตระกลถว เนอสตว ไขนมแลว โปรตนในเหดนบวามนอยมาก องคประกอบหลกของเหดมนารอยละ 85-90 คารโบไฮเดรตรอยละ 4.5 โปรตนรอยละ 2.5 นอกนนเปนวตามน และแรธาตอน ๆ จากขอมลของกองโภชนาการ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข พบวาเหดตางชนดมปรมาณโปรตนแตกตางกนในเหด 100 กรม เหดโคนจะมโปรตน 4.2 กรม เหดฟาง 3.4 กรม เหดหอมสด 2.19 กรม และเหดหหน 1.4 กรม เปนตน ซงแมจะมโปรตนมากกวาผก อนแตไมสามารถทดแทนโปรตนจากเนอสตวได นอกจากน เหดม วตามน และแรธาตทสาคญ ไดแก วตามนบ แคลเซยม โพแทสเซยม ซเลเนยม เหลก กรดอะมโนกลตามก เปนตน

1.7 ความสมพนธของดน เศษวสดในไรนา และการเพาะเหด

ดนเปนปจจยการผลตทสาคญในการผลตพช เปนแหลงธาตอาหารพช ถาดนด ธาตอาหารพอเพยงและสมดล เกษตรกรยอมไมตองใสปยมากเปนลดตนทนการผลต ถาดนเสอมโทรมมธาตอาหาร

26

พชตา ดนนนยอมตองการการใสปยและปรบปรงบารงดน เพอใหตนไมเจรญเตบโตและใหผลผลตทด ซงหมายถงตนทนทเกษตรกรตองจายเพมขน ตามททราบแลววา เศษวสดในไรนามธาตอาหารพชอยปรมาณหนงทสามารถนามาใชประโยชนได ในโครงการนจะนาเศษวสดมาใชในการเพาะเหด เปนแหลงคารบอนและไนโตรเจนใหแกการเจรญเตบโตของเหด เมอเหดเจรญเตบโตและเกบเกยวผลผลตไปแลว เศษวสดจากกอนเหดสามารถนาไปใชปรบปรงบารงดนใหดนมอนทรยวตถเพมขน ดนจะมความหนาแนนลดลง มความพรน มชองวางใหนาและอากาศผาน อมนาไดดขน และมความสามารถในการกกเกบธาตอาหารพชไดดกวาดนทมอนทรยวตถตา ในขณะเดยวกนเศษวสดในไรนายงสามารถนาไปปรบปรงดน นาไปทาปยหมก และใสกลบลงในไรนาทาใหดนมความอดมสมบรณเพมขน และเหมาะสมทจะเหนยวนาทาใหเกดเหดขนในธรรมชาตหรอในแปลงผกได

สมบตของดนทเหมาะสมตอการเหนยวนาใหเหดเกดในธรรมชาต โดยในโครงการนไดเกบตวอยางดนในบรเวณทมเหดเกดในธรรมชาตมาวเคราะหถงสมบตทางกายภาพ และทางเคมดน เพอทราบถงสมบตดน และนามาเปนแนวทางในทางการปรบปรงดนในพนทองคการบรหารสวนตาบลหนองเรอ อาเภอหนองเรอ จงหวดขอนแกน ใหมความเหมาะสมเพอเหนยวนาใหเกดเหดในธรรมชาต

27

โดยเกบตวอยางดน ณ สถานเพาะชากลาไมจงหวดขอนแกน ตาบลโนนสมบรณ อาเภอบานแฮด จงหวดขอนแกน จานวน 3 ตวอยาง และตวอยางดน จานวน 4 ตวอยาง จากมหาวทยาลยมหดล วทยาเขตไทรโยค จงหวดกาญจนบร ผลการวเคราะหดนแสดงในตารางท 5

ตารางท 5 แสดงสมบตของดนทมเหดโคนเกดขนในธรรมชาต

พารามเตอร หนวย ตวอยางทสถานทเกบตวอยาง

บานแฮด ขอนแกน

ไทรโยค กาญจนบร

สมบตทางกายภาพ เนอดน

1 ทรายรวน รวนปนทรายแปง 2 รวนปนทราย รวนปนทรายแปง 3 ทรายรวน รวนปนทรายแปง 4 - รวนปนทรายแปง 

ความหนาแนนอนภาค

g cm-3 1 2.54 2.36 2 2.49 2.37 3 2.43 2.41 4 - 2.19

ความชนของดนทแรงดงบรรยายกาศ 1/3, 15

% โดยนาหนก

1 7.08, 2.77 31.81, 23.30 2 8.88, 3.43 33.27, 23.16 3 9.56, 3.88 31.99, 22.78 4 - - 36.68, 25.93

28

ตารางท 5 แสดงสมบตของดนทมเหดโคนเกดขนในธรรมชาต (ตอ)

พารามเตอร หนวย ตวอยางทสถานทเกบตวอยาง

บานแฮด ขอนแกน

ไทรโยค กาญจนบร

สมบตทางเคม ปฏกรยาดน(pH)

1 6.77 6.9 2 7.56 7.3 3 7.09 7.7 4 - 7.6

อนทรยวตถ % 1 0.98 6.90 2 1.28 6.60 3 0.68 7.19 4 - 9.26

ไนโตรเจนทงหมด

% 1 0.24 0.41 2 0.25 0.39 3 0.15 0.56 4 - 0.59

ฟอสฟอรส (Bray II)

มลลกรมตอกโลกรม

1 20.9 25.7 2 39.9 4.6 3 78.9 9.6 4 - 3.6

29

ตารางท 5 แสดงสมบตของดนทมเหดโคนเกดขนในธรรมชาต (ตอ)

พารามเตอร หนวย ตวอยางทสถานทเกบตวอยาง

บานแฮด ขอนแกน

ไทรโยค กาญจนบร

โพแทสเซยม (NH4OAc)

มลลกรมตอกโลกรม

1 67 332 2 496 62 3 76 225 4 - 222

แคลเซยม (NH4OAc)

มลลกรมตอกโลกรม

1 621 2,899 2 454 3,168 3 1,010 3,619 4 - 4,163

แมกนเซยม (NH4OAc)

มลลกรมตอกโลกรม

1 37 870 2 31 902 3 112 956 4 - 999

เหลก (DTPA)

มลลกรมตอกโลกรม

1 11.20 10.80 2 13.49 7.93 3 8.10 5.01 4 - 7.64

30

ตารางท 5 แสดงสมบตของดนทมเหดโคนเกดขนในธรรมชาต (ตอ)

พารามเตอร หนวย ตวอยางทสถานทเกบตวอยาง

บานแฮด ขอนแกน

ไทรโยค กาญจนบร

แมงกานส (DTPA)

มลลกรมตอกโลกรม

1 16.11 139.65 2 29.00 101.35 3 23.73 62.60 4 - 72.60

ทองแดง (DTPA)

มลลกรมตอกโลกรม

1 0.13 0.97 2 0.25 1.67 3 0.21 0.86 4 - 0.98

สงกะส (DTPA)

มลลกรมตอกโลกรม

1 2.02 3.83 2 0.80 0.50 3 4.23 2.15 4 - 0.80

จากผลการวเคราะหตวอยางดน พบวาสมบตทางกายภาพของดนทเหดโคนเกดขนมเนอดนเปนดนทรายรวน ดนรวนปนทราย และดนรวนปนทรายแปง มความหนาแนนอนภาคระหวาง 2.19 -2.54 g cm-3 มความชนของดนทแรงดง 1/3 บรรยากาศ ระหวาง

31

7.08 – 36.68 และทความดน 15 บรรยากาศ ระหวาง 3.43 – 25.93

สาหรบสมบตทางเคมของดน พบวาดนมคาปฏกรยาดนระหวาง 6.77 – 7.7 ซงมสมบตเปนกลาง มอนทรยวตถอยในชวง 0.68 – 9.26 % ปรมาณไนโตรเจนทงหมดระหวาง 0.15 – 0.59 % ฟอสฟอรสระหวาง 3.6 – 78.9 มลลกรมตอกโลกรม โพแทสเซยมมคาระหวาง 62 – 496 มลลกรมตอกโลกรม นอกจากนนในตวอยางดนท เกบจากท งสถานเพาะชากลาไม จงหวดขอนแกน และมหาวทยาลยมหดล จงหวดกาญจนบร มธาตอาหารรองและจลธาตอาหารในทกตวอยาง ซงเหดสามารถใชประโยชนจากธาตอาหารเหลานในการเจรญเตบโตได

1.8 การตรวจวเคราะหดนในไรนา

การตรวจว เคราะหดนในไรนาในโครงการนจะตรวจวเคราะหดนทงกอนและหลงการปรบปรงบารงดน เพอใหเกษตรกรไดเรยนรและเหนประโยชนของการใชเศษวสดในไรนาททาใหดนมความอดมสมบรณเพมขน สามารถจดการดนเพอใหเกดประโยชนตอการปลกพชใหไดทงปรมาณและคณภาพทด พารามเตอรทจะตรวจสอบไดแก ปฏกรยาดน (pH) ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรส (P) และโพแทสเซยม (K)

32

1.8.1 การเกบตวอยางดนเพอวเคราะหสาหรบการปลกพช เพอใหทราบถงความอดมสมบรณและปญหาของดนในแปลงปลกพชพรอมกบคาแนะนาในการแกไข ปรบปรง บารงดน เชน การใชปย การใชปนปรบปรงดนกรด รวมทงการใชวสดหรอสารปรบปรงดนอยางอนตามความจาเปน เพอใหการปลกพชไดผลผลตเพมมากขนและมคณภาพดขน

การเกบตวอยางดนทถกตอง ตวอยางดนทเกบมาตองเปนตวแทนทดทสดของทดนแปลงนน ถาเกบตวอยางดนไมถกตอง ผลการวเคราะหกจะไมตรงกบสมบตของดน คาแนะนาการใชปยและการจดการดนจะผดพลาดทงหมด หลกสาคญของการเกบตวอยางดนมดงตอไปน 1. ควรเกบหลงจากเกบเกยวผลผลตแลว หรอกอนเตรยมดนปลกพชครงตอไปคาแนะนาจากผลการวเคราะหดนหลายอยางจะตองนามาใชใหทนในการเตรยมดนปลกพช เชน การใสปน การไถกลบอนทรยวตถ การใสปยรองพน เปนตน การเกบตวอยางดนตองเผอเวลาสาหรบการสงตวอยางไปวเคราะห ระยะเวลาทางานของหองปฏบตการ จนถงการสงผลกลบมาให รวมแลวประมาณ 1-2 เดอน สาหรบการเกบตวอยางดนเพอจะใหหนวยวเคราะหดนเคลอนทมาบรการใหนนจะตองเกบกอนวนนดหมาย 1-2 สปดาห เพอใหตวอยางดนแหงจงจะวเคราะหได หรออาจวเคราะหโดยใชชดตรวจสอบดนภาคสนาม ซงทราบผลไดทนท 2. พนททจะเกบตวอยางดนไมควรเปยกแฉะหรอมนาทวมขงจะทาใหเขาไปทางานลาบาก แตถาแหงเกนไปดนจะแขง ดนควรมความชนเลกนอยจะทาใหขดและเกบไดงายขน

33

3. ไมเกบตวอยางดนบรเวณทเคยเปนบาน หรอโรงเรอนเกา จอมปลวก เกบใหหางไกลจากบานเรอน อาคารทอยอาศย คอกสตว และบรเวณจดทมปยตกคางอย 4. อปกรณทเกบตวอยางดนตองสะอาด ไมเปอนดน ปย ยาฆาแมลง ยาปราบศตรพช หรอสารเคมอนๆ 5. ตองบนทกรายละเอยดเกยวกบตวอยางดนของแตละตวอยางตามแบบฟอรม “บนทกรายละเอยดตวอยางดน” ใหมากทสดเพอเปนประโยชนตอการใหคาแนะนาการจดการดนใหถกตอง วธเกบตวอยางดน 1. เตรยมอปกรณทจาเปนไดแก เครองมอสาหรบขดหรอเจาะเกบดน เชน พลว จอบ และเสยม สวนภาชนะทใสดน เชน ถงพลาสตก กลองกระดาษแขง กระบง ผายางหรอผาพลาสตก และถงพลาสตกสาหรบใสตวอยางดนสงไปวเคราะห 2. ขนาดของแปลงทจะเกบตวอยางดนไมจากดขนาดแนนอนขนอยกบความแตกตางของพนท (ทราบ ทลม ทดน ทลาดชน เนอดน สดน) ชนดพชทปลกและการใชปยหรอการใชปนทผานมา แปลงปลกพชทมความแตกตางดงกลาว จะตองแบงพนทเปนแปลงยอยเกบตวอยางแยกกนเปนแปลงละตวอยาง พนทราบ เชน นาขาวขนาดไมควรเกน 50 ไร พนทลาดชนขนาดแปลงละ 10-20 ไร พชผกสวนครว ไมดอก ไมประดบ ขนอยกบขนาดพนททปลก

34

3. สมเกบตวอยางดนกระจายใหครอบคลมทวแตละแปลง ๆ ละ 15-20 จดกอนขดดนจะตองถางหญา กวาดเศษพช หรอวสดทอยผวหนาดนออกเสยกอน (อยางแซะหรอปาดหนาดนออก) แลวใชจอบ เสยม หรอพลวขดหลมเปนรป V ใหลกในแนวดงประมาณ 15 เซนตเมตร หรอในระดบชนไถพรวน (สาหรบพชทกชนด ยกเวนสนามหญาเกบจากผวดนลก 5 เซนตเมตร) แลวแซะเอาดนดานหนงเปนแผนหนาประมาณ 2-3 เซนตเมตร จากปากหลมถงกนหลม ดนทไดนเปนดนจาก 1 จด ทาเชนเดยวกนนจนครบ นาดนทกจดใสรวมกนในถงพลาสตกหรอภาชนะทเตรยมไว 4. ดนทเกบมารวมกนในถงนถอวาเปนตวอยางดนทเปนตวแทนของทดนแปลงนน เนองจากดนมความชนจงตองทาใหแหงโดยเทดนในแตละถงลงฝนแผนผาพลาสตกหรอผายาง แยกกนถงละแผนเกลยดนผงไวในทรมจนแหง ดนทเปนกอนใหใชไมทบใหละเอยดพอประมาณแลวคลกเคลาใหเขากนจนทว

35

ภาพท 3 วธการเกบตวอยางดน

5. ตวอยางดนทเกบในขอ 4. อาจมปรมาณมากแบงสงไปวเคราะหเพยงครงกโลกรมกพอ วธการแบงเกลยตวอยางดน แผใหเปนรปวงกลมแลวแบงผากลางออกเปน 4 สวนเทากนเกบดนมาเพยง 1 สวนหนกประมาณครงกโลกรม ใสในถงพลาสตกทสะอาดพรอมดวยแบบฟอรมทบนทกรายละเอยดของตวอยางดนเรยบรอยแลว ปดปากถงใหแนนใสในกลองกระดาษแขงอกชนหนงเพอสงวเคราะหตอไป

36

1.8.2 วธการตรวจวเคราะห

1. เกบตวอยางดนทระดบความลก 15 ซม. บดดนใหละเอยดดวยไมหรอขวด หากดนมความชนจะตองนามาผงในทรมใหดนแหง 2. ใชชดตรวจสอบดนภาคสนาม เพอตรวจวดคาความเปนกรดเปนดาง (pH), ไนโตรเจน (N), ฟอสฟอรส (P) และโพแทสเซยม (K) ในตวอยางดน 2.1 การตรวจวด pH

- ใชชอนตกตวอยางดนใสลงในถาดหลมประมาณครงหลม - หยดนายาทดสอบลงไปจนดนชม ใชชอนคนตวอยาง

ดนกบนายาใหเขากน - โรยผงลงไปบนตวอยางดน ผงจะดดซบสใหเหน

ชดเจนขน - เปรยบเทยบสทปรากฏบนผงดดซบสเทยบกบแผน

เทยบสมาตรฐาน อานคา pH ภายใน 3 นาท บนทกคา pH ทอานได (3.0-8.5) 2.2 การตรวจวด N

- ตกตวอยางดนลงในขวดทดสอบ - ดดนายา N-1 ปรมาตร 3 มล. ใสลงในขวดทดสอบ - ดดนายา N-2 ปรมาตร 2.5 มล. ใสลงในขวดทดสอบ

ตงทงไว 5 นาท

37

- ดดนายา N-3 ปรมาตร 5 มล. ใสลงในขวดทดสอบ - หยดนายา N-4 จานวน 8 หยด ใสลงในขวดทดสอบ - ดดนายา N-5 ปรมาตร 7 มล. ใสลงในขวดทดสอบ ถา

สารละลายเปลยนเปนสนาตาลแดงแสดงวามปรมาณ N สง แตถาไมเปลยนส ดดนายา N-5 ปรมาตร 1 มล. ใสลงในขวดทดสอบ ถาสารละลายเปลยนเปนสนาตาลแดง แสดงวามปรมาณ N ปานกลาง แตถาไมเปลยนส ดดนายา N-5 ปรมาตร 0.5 มล. ใสลงในขวดทดสอบ ถาสารละลายเปลยนเปนสนาตาลแดง แสดงวามปรมาณ N ตา แตถาไมเปลยนส แสดงวามปรมาณ N ตามาก 2.3 การสกดตวอยางดนเพอตรวจวด P และ K

- ตกตวอยางดนใสลงในขวดสกดดน - ดดนายาสกดดนปรมาตร 20 มล. ใสลงในขวดสกดดน

เขยาขวดสกดดนอยางตอเนองประมาณ 5 นาท - กรองสารละลายใสลงในขวดบรรจสารละลายใส 2.3.1 การตรวจวด P - ดดสารละลายทกรองไดปรมาตร 1 มล. ใสลงในขวด

ทดสอบ - ดดนายา P-1 ปรมาตร 1 มล. ใสลงในขวดทดสอบ - ดดนายา P-2 ปรมาตร 2 มล. ใสลงในขวดทดสอบ - ตกผง P-3 ปรมาตร 1/4 ชอน ใสลงในขวดทดสอบ

38

- เขยาขวดทดสอบ ตงทงไว 5 นาท เปรยบเทยบระดบสกบสารละลายมาตรฐาน 5 ระดบความเขมขน (ตามาก ตา ปานกลาง สง และสงมาก) บนทกคา P ทได

2.3.2 การตรวจวด K - ดดสารละลายทกรองไดปรมาตร 1 มล. ใสลงในขวด

ทดสอบ - หยดนายา K-1 จานวน 5 หยด ลงในขวดทดสอบ - ดดนายา K-2 ปรมาตร 2 มล. ใสลงในขวดทดสอบ - เขยาขวดทดสอบ เปรยบเทยบระดบตะกอนกบ

สารละลายมาตรฐาน 5 ระดบความเขมขน (ตามาก ตา ปานกลาง สง และสงมาก) บนทกคา K ทได

เอกสารอางอง

คณาจารยภาควชาปฐพวทยา. 2544. ปฐพวทยาเบองตน. สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. กรงเทพฯ. 547 หนา.

จารภา ศรนาค และคณะ. 2555. การเพาะเหด (นางฟาภฐาน) ดวยกากใยสบปะรด จากโรงงานทปโกฟดส ประเทศไทย (จากด). วนทคนขอมล 17 มถนายน 2559 เขาถงไดจาก http://www.research.ac.th/p=10022

ปณดา กนภาค, ประสาทพร คออวยชย และจระศกด วชาสวสด. (2555). การศกษาการใชทลายเปลาปาลมนามนทผานการ

39

นาไปทาเหดฟางแลวมาเปนปยในสวนมงคด. มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม. 43 หนา.

ถนด รตาณพงศ. 2531. การเสรมยเรย กากนาตาล และในกระถน-กากนาตาล ในฟางขาวสาหรบในฤดแลง. วนทเขาถงขอมล 17 มถนายน 2559 เขาถงไดจาก www.thairath.co.th/content/482779. ในเรอง เผาตอซงซาทกวงวนยงทายงจน.

สกญญา จตตพรพงษ และวราพนธ จนตณวชญ. การใชประโยชนเศษเหลอจากมนสาปะหลง, วนทเขาถงขอมล 17 มถนายน 2559 เขาถงไดจาก www.tapioeathai.org/Brochure/c-2.pdf มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กาแพงแสน จงหวดนครปฐม 48 หนา.

สภาพร พงศธรพฤกษ และปรญญา ไกรวฒนนท. 2556. การใชประโยชนขเลอยไมไผเหลอทงจากการทาตะเกยบมาผลตเปนวสดเพาะเหด. วารสารวชาการและวจย มทร.พระนคร ฉบบพเศษ ในการประชมวชาการมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล ครงท 5 หนา 20-26.

สภาพร พงศธรพฤกษ และปรญญา ไกรวฒนนท. (มปป). การใชประโยชนขเลอยไมไผเหลอทงจากการทาตะเกยบมาผลตเปนวสดเพาะเหด. วนทคนขอมล 17 มถนายน 2559

40

เขาถงไดจาก http://journal.rmutp.ac.th/wp-content/uploads/2514/08/special-energy-3.pdf. สานกสารวจและวจยทรพยากรดน กรมพฒนาทดน “กลมชดดน” วนทเขาถงขอมล 17 มถนายน 2559 เขาถงไดจาก oss101.ldd.go.th/web_thaisoilinf/62_soilgroup/62sg_desc/desc_18html.

เอกรนทร ชวยช. ปจจยของสงทมชวตทมผลตอการเจรญเตบโตของดอก-เหด.ส/ วนทเขาถงขอมล 17 มถนายน 2559 เขาถงไดจาก www.gotoknow.org/posts/399299

Nittiaya Pantuseeme. 2012. เหดมดทตรงไหน มอะไรอยในเหดโปรตนและคณคาทนาสนใจ วนทเขาถงขอมล 17 มถนายน 2559 เขาถงไดจาก www.isstep.com siamchemi.com ธาตอาหารพช.

41

2. องคความรและนวตกรรมการเพาะเหดครบวงจร โดยใชเทคโนโลย ดร.วระศกด ศกดศรรตน

รศ.ดร. ถาวร วนจสานนท

2.1 ชววทยาของเหด สวนประกอบของดอกเหด

หมวกดอก เปนสวนทอยดานบนของดอกเหดเจรญตอจากปลายกานดอก หมวกเหดเมอโตเตมทจะมรปรางกลมคลายรมกาง ผวขรขระ มสแตกตางกน อาจจะมสขาว สนาตาลแดง สดา เมอบานเตมทม เสนผาศนยกลาง 5-10 ซ .ม . ขนอย กบความอดมสมบรณของอาหารและสภาพแวดลอมและชนดของเหด ใตหมวกดอกมครบมลกษณะเปนเสนตรง หรอเปนรขนอยกบชนดเหดมการจดเรยงตวจากกานดอกเปนรศมจนถงขอบหมวกดอก มผวเรยบ ขอบหยกเลกนอย บนครบนจะเปนทเกดของสปอรเหดรปไข กลม ร ผนงบางผวเรยบ 4 อน ซงเกดอยกานชสปอรรปกระบอก สปอรมขนาดเลกมากขนาด 1- 3.5x3-6.5 ไมครอน

ก านดอก เปนส วนท ช หมวกดอก ภายใน กานดอกประกอบดวยเนอเยอทแขงแรงรวมตวเปนกาน ตวกานดอกจะตงอย กานดอกมสแตกตางตามแตชนดเหด ตงแตสขาวจนถงนาตาลออน เขม หรอดา มความยาว 1.5-8 ซ.ม. ขนอยกบขนาดของหมวก

42

ดอก เสนผานศนยกลาง 1-2 ซ.ม. เหดบางชนดมวงแหวนเปนเนอเยอบางสขาวตดอยระหวางขอบหมวก และกานดอก

ปลอกหมดอกเหด (volva หรอ universal veil) เปนเนอเยอหมโคนกานดอกดานนอก เมอดอกเหดเจรญเตบโตเตมท กานดอกยดตวยาวขนจะทาใหเนอเยอดานบนของปลอกแตกออก เยอหมสวนนจะยงคงตดอยกบสวนฐานของกาน จะมรปรางคลายถวย บางชนดเปนเกลดรอบโคนกาน ดานลางของปลอกหมจะมเสนใยเจรญลงบนอาหารโดยทาหนาทยดดอกเหดใหตดกบพน

วงจรชวตของเหดโดยทวไป

ดอกเหดทเราเหนกนอยทวไปนน เปนเสนใยของเหดทมาอดรวมกนแนนจนมรปรางเหมอนรม การเจรญเตบโตของเหดจะอาศยการแบงตวของเสนใย เสนใยจะมการแตกแขนง และยดยาวออกไป เมอดอกเหดโตเตมทบรเวณใตหมวกเหดจะมกลบใตหมวก ซงบรเวณนจะเปนทสรางสปอรจานวนมากกวา 30 ลานสปอร ภายในเวลาแค 12 ชวโมง ซงเปรยบเสมอนกบเมลดพนธพชถาเราเอาสปอรไปปลกในดน ในใบไมทผพงหรอในไมสด สปอรกจะงอกเปนเสนใยขนท1 เปนเสนใยทมนวเคลยส 1 อนตอเซลล ซงจะเจรญเตบโตกลายเปนกลมของเสนใยขนท 2 ซงกลมของเสนใยน ภายในมนวเคลยส 2 อน ตอเซลล จะเรมรวมตวกนแนนเปนเสนใยขนท 3 และเรมมการสะสมอาหาร เมอสภาพแวดลอมเหมาะสม

43

จะพฒนาเปนดอกเหดเลกๆ เหลาน กจะยดตวโตขน หมวกดอกเหดกจะบานออกจนโตเตมทและสรางสปอรทกลบหมวกเหดเชนนทกปไป

1. เสนใยขนตน เปนเสนใยทเกดจากการงอกของสปอร มผนงกน มนวเคลยส 1 อน มสขาว เสนใยขนตนนจะไมสามารถสรางเปนดอกเหดได จะตองมาผสมกบเสนใยเสยกอน

2. เสนใยขนทสอง เกดจากเสนใยชนทหนงมาผสมกนไดเสนใยผนงกนทมนวเคลยส 2 อนตรงบรเวณรอยตอของเสนใยขนทสองมกจะพบขอยดระหวางหองไวเสนใยขนทสองมกจะแขงแรงเจรญเตบโตด

3. เสนใยขนทสาม เปนเสนใยทเจรญเตบโตมาจากเสนใยขนทสอง เมอเจรญเตบโตเตมทจะเกดมสารฮอรโมนกระตนใหเสนใยเปลยนแปลง โดยเสนใยมารวมตวกนสรางดอกเหด

สรระวทยาความตองการอาหารของเหด เนองจากเหดเปนพชชนตาไมมคลอโรฟล จงไมสามารถสงเคราะหแสงได ตองอาศยอาหารจากสารอนนทร ย และสารอนทร ยจากดน ปยหมก อนทรย วตถ เพ อ ใช ในการเจรญเตบโตดงนนการเตรยมวสดเพาะเหด จะตองใหวสดเพาะมสารอาหารครบสาหรบการเจรญเตบโต ปกตวสดเพาะเหดจะมสารอาการของเหดดงตอไปน

44

1. แหลงอาหารคารบอน วสดในการเพาะเหดสวนใหญจะประกอบไปดวยสารประกอบ

คารบอนสวนใหญการเจรญ เตบโตของเสนใยของเหดตองการคารโบไฮเดรต เพอใชเปนแหลงของพลงงานซงไดแก นาตาล ซงเปนพวกทมโมเลกลเลกหรอแปงขาวเจา ในวสดเพาะเหดทมสารคารโบไฮเดรตโมเลกลใหญ เชน พวกฟางขาว หรอขเลอย ตองอาศยจลนทรยยอยสลายคารโบไฮเดรตโมเลกลใหญนเปนคารโบไฮเดรตโมเลกลขนาดเลก เพอเหดจะใชเพอการเจรญเตบโตได 2. แหลงอาหารพวกไนโตรเจน เหดตองการไนโตเจนไปใชในการสงเคราะหโปรตน ขนภายในเซลลในรปแบบของเปปโทนหรอกรดอะมโนแหลงทไนโตรเจนแกเหดทเหมาะสมคอ ยเรย เกลอแอมโมเนย กรดอะมโนซงเปนแหลงของไนโตเจนทด สวนในกองปยหมกเพอเพาะเหดนนจะไดโปรตนจากจลชพทเจรญเตบโตในกองปยหมกนนเอง นอกจากนนแหลงของไนโตรเจนยงจะไดจากมลสตวจาพวก มลมา มลวว มลควาย มลไก สาหรบเหดจะไดแหลงของไนโตเจนจากกรดอะมโนจากสารโปรตนในเนอไมหรอขเลอยหรอโปรตนจากราขาวเปนตนในกรณการใชราขาวเปนแหลงไนโตรเจน นนอาจจะใชสง 15-20% ตอนาหนก

3. แรธาตตางๆ ในการเจรญเตบโตของเหดตองการแรธาตพวกแคลเซยม โพแทสเซยม แมกนเซยม เหลก ทองแดง และแมงกานส ชวยใน

45

การเจรญเตบโตเชนเดยวกน แมวาจะตองการนอยกชวยใหเสนใยเจรญเตบโตตามปกต เนองจากแรธาตนชวยทาใหขบวนการทางสรรวทยาของเสนใยเหดเปนไปตามปกตดงนนในวสดเพาะเหดมกจะใสพวกยปซม หรอปนขาว ซงมแคลเซยมเปนองคประกอบหรอปยวทยาศาสตร ดเกลอซงมแมกนเซยมเขาไป เพอการเจรญทดของเสนใยเหดนนเอง

4. ไวตามน ชวยใหเสนใยเจรญดขนหรอแขงแรงโดยเฉพาะวตามนบ 1 จะชวยกระตนในการเจรญเตบโตของเหดบางชนดได จะเหนไดวาวสดเพาะเหดทเตรยมจากพวกฟางขาว ขเลอยหรอวสดอนทผสมกบมลสตวกเพอใหธาตอาหารครบ สารเหลานจะเปนตวชวยปรบแหลงอาหารคารบอน และไนโตเจนใหมอตราสวนเหมาะ สมในกองปยหมกนนสวนใหญจะมอย ในอตรา 17:1 ซ งเหมาะสมตอการเจรญเตบโตโดยทวไป

สภาพแวดลอมทมอทธพลตอการเจรญเตบโตของเหด

กา ร เ ต บ โ ตขอ ง เห ดนอกจ ากข น อย ก บ อ าห า รแล วสภาพแวดลอมตางๆ กเปนสงสาคญในการเจรญเตบโตของเหด ไดแก อณหภม ความชน ความเปนกรดเปนดาง แสง และอากาศ

46

1. อณหภม อณหภมทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเสนใยเหด และเหมาะสมตอการออกดอกจะแตกตางกนไปแลวแตสายพนธของเหดตอ

2. นา เหดกคลายกบสงมชวตอนๆ คอ ตองการนาในการเจรญเตบโต ดอกเหดทวไปจะบอบบางและมนาเปนสวนประกอบมากกวา 90% เหดไมสามารถขนไดในทมความชนตา ในการเพาะและความชนของวสดเพาะและความชนของอากาศ จงเปนทสาคญ เพาะอาจทาใหเสนใยเหดเจรญเตบโตชาลงเนองจากขาดออกซเจน สวนความชนในอากาศทาไดโดยพนละอองนาในอากาศ หากความชนในอากาศนอยจะเกดการกระเหยของนาออกไปจากดอกเหดทาใหดอกเหดแหงและชะงกการเจรญเตบโต ความชนสมพทธ ในบรรยากาศทเหมาะสมจะอยระหวาง 80-90% หากสงเกนกวา 90% และอาการรอน เหดจะฝอตาย และถาตากวา 50% ดอกเหดจะแหงตาย

3. แสง ปกตเหดหลายชนดไมตองการแสงในการเจรญเตบโตเลย ทงการเจรญเตบโตทางดานเสนใยและดอกเหดแตแสงกอาจมผลตอการออกดอก

4. ความเปนกรดเปนดาง อาหารทเปนกรดหรอเปนดางมากเกนไป เหดอาจเจรญเตบโตไดเฉพาะทางดานเสนใยเทานน แตเหดไมสรางดอก

47

5. อากาศ เหดตองการออกซเจนทงตอนเปนดอก และระยะเสนใย แตในระยะเสนใยจะทนทานตอการขาดออกซเจนไดดกวาระยะดอก ในแปลงเพาะเหดมการระบายในอากาศไมดมกจะประสบปญหาเรองอากาศเสมอ โดยมการสะสมคารบอนไดออกไซด ทาใหจานวนคารบอนไดออกไซดมปรมาณสงจนเปนอนตรายกบเหด ผลผลตลดนอย หรอรปรางเหดผดไป คารบอนไดออกไซดนอาจเกดจากการหายใจของเหดเอง หรอจากจลนทรยตางๆ ในวสดเพาะ จานวนคารบอนไดออกไซดนมผลตอการสรางดอกเหดถามคารบอนไดออกไซด มากจะทาใหดอกเหดมขนาดเลกมากและออกเปนกระจก กานดอกเหดจะยาวกวาปกต

เอกสารอางอง

ดพรอม ไชวงศเกยรต. 2523. การเพาะเหดและเหดบางชนดในประเทศไทย. ภาควชาชววทยา มหาวทยาลยเกษตรศาสตร บางเขน กรงเทพฯ 9 น.

ถาวร วนจสานนท และวระศกด ศกดศรรตน. 2539. การเพาะเหดในถงพลาสตก. การฝกอบรมดานวชาชพหลกสตรการทาเชอและเพาะเหดเปาฮอ ภาคฤดรอน รนท 5 ภาควชาโรคพชวทยา ฝายบรการฝกอบรม คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

48

2.2 การเพาะเหดฟาง การเพาะเหดฟางเปนการเพาะเหดแบบกลางแจงนอก

โรงเรอน โดยปกตผเพาะเหดจะเพาะเหดฟางตามนาขาวหรอพนทใกล บาน ซ งคนไทยรจกรบประทานเหดฟางกนมานานแลว โดยเฉพาะเหดฟางท เกดขนเองตามฟางขาวทกองสมกนตามธรรมชาตชวงฤดฝน ความรเรองการเพาะเหดสมยใหมเรมขนเมอ 50 ปกวานเอง โดย อาจารยกาน ชลวจารณ ซงเปนผรเรมทาการเพาะเหดฟางจากเนอเยอขนรวมทงทาแปลงสาธตการเพาะเหดฟาง จนเปนทรจกกนอยางแพรหลายตงแตนนเปนตนมา จนกระทงการเพาะเหดฟางไดพฒนาจากการเพาะแบบกองสงไปเปนกองเตยโดยใชวสดเสรมชนดตางๆ เชนผกตบชวา ไสนน หรอมลสตว ชนดตางๆ ปจจบนไดพฒนาการเพาะเหดฟาง ไปเปนแบบเปลอกถวเขยว ซงมกาเนดมาจาก อ.ชมแพ เกษตรกรบรเวณรอบๆ อาเภอชมแพจะนยมการเพาะเหดฟางชนดนทาใหไดผลผลตสงกวา การเพาะเหดฟางแบบกองเตย ถง 2-3 เทา ดอกเหดกมขนาดเลกกวา เหมาะทสงโรงงานอดกระปองมาก การเพาะเหดชนดนควรจะเรยกวา “การเพาะเหดฟางแบบชมแพ” ตามแหลงตนกาเนดของการเพาะ

กอนอนควรจะมาทาความรจกกบเหดฟางเสยกอน เหดฟางจดเปนเชอราชนดหนง ซงเปนพชชนตาทไมมสเขยว จงไมสามารถจะสงเคราะหแสงไดเหมอนพชสเขยวโดยทวๆ ไปดงนน เหดฟางจงดารงชวตโดยอาศยอาหารพวกสารอนทรย และสารอนนทรยจาก

49

ดน ปยหมก หรออนทรยวตถ เพอใชในการเจรญเตบโตและดารงพนธของเหดไว

ลกษณะทางชววทยาของเหดฟาง หลงจากทเสนใยเหดชนทสองรวมตวพฒนาเกดเปนจดขาวๆเลกๆ ตอมาจะขยายออกเปนรปกระดมอยางเดนชด รปรางคอนขางกลม ดานฐานจะโตกวาดานบน ระยะนเมอผาดจะเหนโครงสรางภาพในดอกชด ตอมาเหดจะขยายออกทางดานยาวและดานกวางของดอก ทาใหเปนรปไข ซงเปนระยะทควรจะเกบดอกเหดมาก มฉะนนตนและหมวกดอกจะเจรญอยางรวดเรว ดนใหหมวกดอกปรออกเหลอแตปลอกหมโคนอย ดอกเหดทแกเตมทจะประกอบไปดวยกานดอกและหมวกดอกระยะเรมแรกกลบจะมสขาว ตอมาจะเปลยนเปนสนาตาล ทบรเวณกลบนจะเปนทสรางสปอรเหดมสขาวรปกลมรขาวขนาดเลกมาก ดานกวางขนาด 5-6 ไมครอน ดานยาวขนาด 3-4 ไมครอน (1 มม.= 1,000 ไมครอน) สปอรเหดทาหนาทคลายเมลดพนธของเหดนนเอง

การเพาะเหดฟางนนเปนการเรยนแบบจากธรรมชาตของเหด โดยอาศยหลกทเหดนเจรญอยบนอนทรยวตถทผพง แตมการปรบปรงเปลยนแปลงวธการเพาะเหดฟาง จงมการเตรยมเชอเหดฟางใหมากไวกอน รวมทงวสดเพาะใหพรอมและมปรมาณมาก เพอเชอเหดฟางเจรญเปนเสนใยไดด ทาใหไดผลผลตไดมากขนอกดวย

50

ขนตอนในการเพาะเหดฟาง สามารถแบงออกไดเปน 4 ขนตอน ดงน

1. การผลตเชอวน 2. การผลตเชอ เหดฟางบนเมลดธญพช 3. การผลตเชอเหดฟางบนปยหมก 4. การผลตดอกเหดฟาง

การทแบงขนตอนในการเพาะเหดฟางออกไปน เปนการแบงหนาทการผลตออกจากกน เพอทาใหการดาเนนการเพาะเหดดาเนนการไปอยางมประสทธภาพซงจะทาใหการเพาะเหดฟางเปนไปไดงาย สะดวก และใชเวลานอย

1. การผลตเชอวน เปนขนตอนขนแรกในการผลตเชอเหดฟาง เพอสาหรบการ

เพาะเหดฟางโดยการใชฟางขาว ขนตอนนสาคญมากตองอาศยความรความชานาญ เทคนคตางๆทใชคอนขางจะยงยาก เกษตรกรจะตองลงทนคอนขางสง ซอวสดอปกรณทมราคาแพง ตองมความรเกยวกบเหดเปนอยางด และรจกวธการรกษาความสะอาดของฟารมเหดเปนอยางดอกดวย ในการผลตเชอวนนนจะตองทาการแยกเชอเหดและเลยงเชอเหดบรสทธเสยกอน ซงขนตอนสามารถจะกระทาได 2 วธ คอ

51

1.1 การแยกเชอบรสทธจากสปอรเหด

การแยกเชอเหดโดยวธนมลกษณะคลายกบการปลกพชโดยใชเมลด เหดทไดอาจจะมลกษณะแตกตางไปจากลกษณะของพอพนธและแมพนธได ดงนนการแยกเชอเหดวธนจงมกจะใชสาหรบการปรบปรงพนธเหดชนดใหม ขอเสยของการแยกเชอเหดดวยวธนคอ สปอรเหดบางชนดทงอกออกมานนไมสามารถจะเจรญเตบโตเปนดอกเหดได จะตองมการผสมกนระหวางเสนใยทงอกมาจากสปอรตางชนดกนเทานน จงสามารถจะเจรญเตบโตเกดเปนดอกเหดได จะเหนไดวาวธการนเหมาะสมในการศกษาถงสายพนธเหดหรอผสมพนธเหดมากกวา

1.2 การแยกเชอเหดบรสทธจากเนอเยอ

การแยกเชอเหดโดยวธน เปนการตดเอาเนอเยอจากดอกเหดไปเลยงบนอาหารวนเพอเปนเสนใย วธการนจะไดเชอเหดทมลกษณะเหมอนกบพนธพอแมเดมทกประการ เปนวธการทมลกษณะคลายๆ กบการปลกพชโดยวธการตดตา ตอกง หรอตอนพชเปนวธการทเหมาะสมสาหรบเหด ซงมดอกขนาดใหญ เชน เหดฟาง เหดนางรม เหดเปาฮอ เหดนางฟา และเหดหหน เปนตน

จะเหนไดวาวธท เหมาะสมในการผลตเชอวนสามารถจะกระทาไดโดยการตดเอาเนอเยอจากดอกเหดไปเพาะเลยงบนอาหารวน โดยอาศยเทคนคการปลอดเชอ (อะเซฟตคเทคนค) กอนทจะทา

52

การเพาะเหด เกษตรกรจะตองทาการคดเลอกดอกเหดทจะนาไปเปนพอพนธเสยกอน เหดจะตองมลกษณะ ส ขนาดตรงตามความตองการของตลาด และทสาคญจะตองมผลผลตด รวมทงไมควรจะรดนากอนทเกบเหดไปทาการแยกเชอบรสทธ เนองจากจะมเชอจลนทรยชนดอนตดดอกเหดไป

เชอวนท ดจะตองไมมเชอใดๆ ปะปนอยแมแตชนดเดยว โดยทวไปเชอเหดบนวนจะมลกษณะเปนเสนใยสขาวคลายสาลฟขนมาจากผวหนาวน เมออายมากขนจะเปลยนเปนสคลาขน ดงนนกอนทจะนาไปใชอกครงหนงกโดยการตดเอาเสนใยอาหารวนขนาด 1x 1 ซ .ม .2 ยายไปเลยงบนอาหารวนใหมได เมอเสนใยใหมเจรญเตบโตแขงแรงกสามารถจะนาไปใชได การยายเชอวนนนไมควรจะทาเกน 5-6 ครง เพราะเสนใยเหดจะเสอมคณภาพ ทาใหผลผลตของดอกเหดลดนอยลง

2. การผลตเชอเหดฟางบนเมลดธญพช เปนขนตอนทสองของการเพาะเหดฟางทตองการจะเพม

จานวนเสนใยเชอเหดใหมจานวนมากขน เพอใชในการตอลงปยหมก ในขนตอนขนทสองนสามารถจะกระทาไดโดยการเลยงเสนใยเหดบนวสดทหางาย ราคาถก และสะดวกในการตดตอเชอ เชอเหดทเลยงบนวสดดงกลาวนจะเรยกวา “หวเชอ” กได

53

สาหรบประเทศไทยนนมวสดทางการเกษตรทหางาย และราคาถกอยมากมาย เมลดธญพชชนดตางๆ เชน ขาวเปลอก ขาวโพด ขาวฟาง เปนตน เมลดธญพชเหลานจดเปนวสดทเหมาะสมทจะนามาใชในการผลตเชอเมลดธญพชมาก โดยเฉพาะเมลดขาวฟางนนมความเหมาะสมมากทสด เนองจากหางาย ราคาถก และสะดวกในการถายเชอ กอนทจะทาการผลตเชอขาวฟางจะตองทาการคดเลอกเมลดขาวฟางเสยกอน เมลดขาวฟางทดจะตองไมแตกหกมาก ไมมราขน ไมมแมลงทาลายและไมมการคลกยาฆาเชอราและแมลงดวย สวนพนธขาวฟางอาจจะใชพนธสขาวหรอสแดงกได

หลกการผลตเชอขาวฟางพอสรปไดดงน นาเมลดขาวฟางลางนาทาความสะอาด แชนา 1คนใหเมลดนม รงขนลางทาความสะอาดอก 2-3 ครง เพอลางกลนเหมนเปรยวจากการหมกขามคนนาไปนงใหสกผงเมลดใหหมาดๆ กอนกรอกใสขวดแมโขงแบน อดจกสาล นงฆาเชอดวยความดน 15 ปอนดตอตารางนว (121๐C) นาน 30 นาท ทงใหเยนจงตดเชอวนทมเสนใยเจรญอยลงไป รอจนเชอเหดเดนเตมกนาไปใชได อยาทงไวจนเชอแกเกนไป เสนใยจะจบสานกนแนนเทเชอไมสะดวก

การผลตเชอขาวฟางน เกษตรกรสามารถจะกระทาไดเหมอนกน มวธการผลตทไมยงยากมาก ฟารมเหดอาจจะผลตควบคไปกบผลตเชอวนกได เนองจากเทคนคตางๆ รวมทงวสด

54

อปกรณทใชในการผลตนนสามารถใชรวมกนได เชน ตเขยเชอ หมอนงความดนไอนา รวมทงหมอบมเชอ ซงจะเหนไดวาการลงทนคอนขางสงเหมอนกน

ในขนตอนน เกษตรกรอาจจะไมทากได โดยจะเขยเชอจากวนลงบนปยหมกเลยแตขนตอนหวเชอเมลดขาวฟางจะชวยเพมปรมาณหวเชอไดมากและรวดเรว

3. การผลตเชอเหดฟางบนปยหมก เปนขนตอนการผลตเชอเหดฟางทตอจากเมลดขาวฟางหรอ

จากเชอวน เพอทจะใชในการเพาะเหดในกองฟาง การทาเชอเหดฟางสามารถใชวสดเหลอใชในการเกษตรหลายชนด เชน ผกตบชวา ใบหรอตนกลวยแหง ไสนน เปลอกฝกถวเหลอง หรอเปลอกถวเขยว มาหมกกบมลสตวหรอปยวทยาศาสตรกอนเชอเหดฟางปยหมกทวางขายในทองตลาดปจจบนจะบรรจอยในถงพลาสตกทนรอนขนาด 7x11 นว ซงทางฟารมเหดจะผลตเชอเหดในขนตอนนออกขายใหกบผเพาะเหดฟางโดยทวไป เชอเหดฟางทดเปนหวใจสาคญในการประสบความสาเรจในการเพาะเหดฟาง หากมเชออนๆ ปนจะทาใหการเพาะเหดฟางลมเหลวได

จดประสงคของการทาหวเชอเหด คอการขยายปรมาณของเสนใยของเหดใหมมากขน เมอนาไป เพาะบนวสดเพาะเสนใยของเหดกจะมการเจรญเตบโตไดอยางรวดเรวพรอมทจะพฒนาไปเปน

55

ดอกเหดไดในระยะอนสน หวเชอเหดฟาง เหดหหน เหดนางรม เหดเปาฮอ เหดตนแรดมลกษณะทคลายกนอยบาง ยกเวนเหดฟางซงมวธการทาหวเชอเหดทแตกตางออกไป

วธการทาเชอเหดฟางจากปยหมกมหลายวธ ขนอยกบราคาและปรมาณของวสดเหลอใชทางการเกษตร สตรอาหารปยจงเปลยนไปตามทองถน ดงน

สตร 1 ขมากบเปลอกเมลดบว

โดยผสมขมาผสมใหเขากนกบเปลอกเมลดบวทแชนาจนอมตว 1 คนอตราสวน1:1กองเปนรปสามเหลยมสง 60 เซนตเมตร เปนกองเตยๆหรอเปนแถวยาว หมกนาน 30 -40 วน ในระหวางการหมกควรกลบกองทกๆ 7 วน จนเปลอกเมลดบวนมเหนเปนสขาว นาเขาเครองตใหเขากนและละเอยดขน แลวผสมกบนนทเปยกชนปรมาณ 5-10 สวน หมกตออก 2-3 วน เมอกองปยหมกไมมกลนแอมโมเนยจงบรรจลงกระปองอลมเนยมหรอถงพลาสตกทนรอน นงฆาเชอในหมอนงความดน 15 ปอนดตอตารางนว นาน 30-60 นาท หรอหมอนงลกทงไอนาเดอด นาน 3 ชวโมง ทงใหถงปยหมกเยนจงถายหวเชอเมลดขาวฟางหรอเชอวนลงไป เสนใยจะเดนเตมถงปยหมกประมาณ 1 สปดาห พรอมทจะนาไปเพาะเหดฟางตอไป

56

สตร 2 ไสนน ฟางขาว หรอผกตบชวาแหงสบละเอยด 100 กก. ราละเอยด 5 กก. นาตาลทรายหรอแปง 2 กก. นา 50-60 %

นาสวนผสมตางๆ มาผสมคลกเคลาใหเขากน ตรวจเชคไมใหนาในวสดเหลอใชจากการเกษตรนนเปยกเกนไป ใชมอบบกาด อยาใหมนาไหลออกจากงามมอ บรรจใสถงพลาสตกทนรอน แลวปฏบตตามเหมอนเชนทกลาวไปขางตน

สตร 3 ไสนน ฟางขาว ผกตบชวา ตนกลวยแหง ราละเอยด 20 สวน มลสตวปก 1 สวน

ผสมวสดใหเขากนเตมนา 50-60 % หมกนาน 3 วน กลบกองทกวน ตรวจเชคความชนในกองเหด โดยใชมอบบถาไมมนาไหลออกจากงามมอแสดงวาความชนของกองพอด นาบรรจถงพลาสตกทนรอนขนาด 7x11 นว นงฆาเชอดงทไดกลาวไปขางตน

สตร 4 ฟางสบ 1 สวน ไสนน 1 สวน ละลายนาตาลทราย 20 กรมตอนา 1 ลตร

57

วธทาโดยการผสมวสดตางๆ ใหเขากน เตมนา 50-60% ตรวจเชคความชนของวสดอยาใหมนาออกจากงามมอ บรรจวสดถงพลาสตกทนรอนขนาด 7x11 นว นงฆาเชอดงไดกลาวไปแลวขางตน

สตร 5 ไสนนหรอฟางสบ 100 กก. ปยวทยาศาสตรสตร 16-20-0 2 กก. นา 50-60 กก.

ผสมวสดตางๆ ใหเขากน กองเปนสามเหลยม หมก 7-10 วน โดยกลบกองทกๆ 3 วน ตรวจเชคความชนใหพอเหมาะ บรรจพลาสตกทนรอนขนาด 7x11 นว นงฆาเชอดงกลาวไวขางตน

4. การผลตดอกเหดฟาง เปนขนตอนสดทายของการเพาะเหดฟางไดมววฒนาการการ

เพาะเรอยๆมา ตงแตสมยอาจารยกาน ชลวจารณ ซงเปนผเรมตนจากการเพาะเหดฟางแบบกองสงแลวพฒนาเปนการเพาะแบบกองเตย โดยมความสงของกองแค 30 ซ.ม. ยาว 1.50-2.00 เมตรเทานน ทาใหการเพาะเหดฟางแบบกองเตยทาไดสะดวกและไมยงยาก ใชเวลาและวสดฟางนอยกวา และเกบไดเรวกวาการเพาะแบบกองสงเปนอนมาก การดแลรกษาทาไดงายกวา และเสยเวลานอยแตอยางไรกดการเพาะเหดฟางทงแบบกองสงและกองเตยนเปนการเพาะเหดฟางทมการใชวสดเหลอใชในทางเกษตร เชน ฟาง

58

ขาวทหลงเหลออยตามนาขาวหลงจากการเกบเกยวขาวไปแลว เปนการนาเอาวสดทเหลอใชมาทาใหเกดประโยชนทงทางดานคณคาอาหารของโปรตนและระบบเศรษฐกจครอบครว

ปจจบนการเพาะเหดฟางไดพฒนารดหนา จนกระทงเปนการเพาะเหดฟางแบบใชเปลอกถวเขยว (การเพาะเหดฟางแบบชมแพ) ซงเกษตรกรสามารถจะทากองไดงายสะดวก และรวดเรว ดวยเกษตรกรเพยงคนเดยว เนองจากขนาดของกองเพาะมความสงแค 10-15 ซม. ยาว 80-90 ซม. เทานนเอง ผลผลตดอกเหดจะสงกวา 2-3 เทา และเกบไดเรวกวาการเพาะเหดฟางกองเตย แตมขอเสยอยวาไมไดใชวสดเพาะทเหลอใชจาพวกฟางเทานนเอง นอกจากเปลอกถวเขยวทเปนวสดจาเปนทใชในการเพาะปจจบนหายาก และราคาคอนขางสง (กระสอบถงปยละ 30-50 บาท)

5. วธการเพาะเหดฟางแบบกองเตย

เปนวธการเพาะเหดทไดดดแปลงมาจากการเพาะเหดฟางแบบกองสง ปจจบนควรจะไดรบการสงเสรมใหมการผลตมากขน เนองจากสนบสนนใหมการใชวสดเหลอใชจาพวกฟางขาวทเหลอในนาขาวหลงเกบเกยวเปนจานวนมาก นามาใชใหเปนประโยชน การเพาะโดยวธนจะใชไมแบบมาตรารปสเหลยมคางหมฐานสง 30 ซ.ม. กวางดานฐาน 40 ซ.ม. กวางดานบน 30 ซ.ม. ยาว 120 ซ.ม. เพอสามารถจะยกถอดไดงายและเปนระเบยบเรยบรอย มขนตอนในการเพาะเหดฟางดงตอไปน

59

1. เตรยมสถานทสาหรบใชในการเพาะ โดยทาการขดตากหนาดนขนตากไว 3-4 วน กอนวนเพาะเหดปรบหนาดนใหเรยบ

2. นาตอซงหรอปลายฟางแชนาให ชม แลวยกขนกองสมรวมกน รดนาใหชมเพอใหฟางขาวนมทงไว 1 คน กอนทาการเพาะเหด การทไมแชฟางขาวในนาเพอเปนการประหยดนาและไมทานาเสยงาย

3. วางไมแบบลงบนพนทเตรยมไว 4. นาตอซงหรอปลายฟางทชมนามาวางในไมแบบ เกลยฟาง

ใหเสมอกนโดยมความสง 10 นว (2 ฝามอ) การกดฟางใหแนนอาจจะใชมอกดหรอเทายากได ในขณะทใชเทายาควรจะรดนาไปดวย

5. นาอาหารเสรม เชน ไสนน ผกตบชวาสบแหง ตนหรอกานกลวยแหงสบซงนาไปแชนาแลว 1 ชวโมง มลสตวตางๆ ผสมลาพวนขาว 1:1 โรยเปนแถบกวางประมาณ 3 นว โดยโรยใหชดไมแบบทง 4 ดาน

6. แบบเชอเหดฟาง 1 ถงออกเปน 3 สวนเทากน (ในกรณทเพาะเหดสามชนจะแบงออกเปน 3 สวน) ทาการโรยเชอเหดฟาง 1 สวนนนบนอาหารเสรม โดยโรยใหทวทงสดานเปนอนวาเสรจการเพาะเหดชนท 1

7. นาตอฟางขาวหรอปลายขาวทชมนามาวางในไมแบบอก เกลยใหเรยบเสมอ ใชเทายาพรอมรดนาโดยมความสง 5 นว โรยอาหารเสรมเปนแถบชดไมแบบตามดวยเชอเหดฟางอก 1 สวน เปนอนวาเสรจการเพาะเหดฟางชนท 2

8. นาตอซงมาวางในไมแบบอกเกลยใหทว ใชเทายารดนาใหมความสงเทากนโรยอาหารเสรมใหทวดานบนกอง ตามดวยเชอเหด

60

ฟางใหทวหลงแปลง เชนกน ปดทบดวยฟางหนาสก 2 นว นาไมแบบออก โดยใชมอกดกองฟางนดหนอยเปนอนวาเสรจการเพาะเหดฟางกองเตยไป 1 กอง (ในฤดหนาวอาจจะทาถง 5 ชน)

9. เรมทาการเพาะเหดฟางกองตอไป ซงจะมวธการเหมอนกน โดยใหมความกวางระหวางกองประมาณ 5 นว (1 ฝามอ) การเพาะเหดแบบกองเตยจะทากองเหดประมาณแถวละ 10-15 กอง เพอเปนการเพมผลผลต อาจจะโรยเชอเหดฟางบรเวณชองระหวางกองไปดวย

10. นาผาพลาสตกใสคลมกองฟางใหมดชด โดยใหผาพลาสตกแนบไปหลงแปลงเพาะปดทบดวยฟางขาว เพอลดความรอนจากแดด ในฤดหนาวจะปดทบดวยฟางคอนขางจะบางหนอย

11. หลงทาแปลงเพาะไป 3-5 วน นาไมไผเรยวเลกขนโครงครอมกองเพาะเหดใหสงจากดานบนของกอง 20-30 เซนตเมตร ถาเปนฤดหนาวใหเตยลงมาหนอย ในระยะนควรดแลแปลงเพาะเหดเปนพเศษ ทาการตรวจดอณหภมของแปลงเพาะ ถารอนเกนไปกเปดผาพลาสตกออก เพอระบายความรอนออกไป ในชวงนจะใชฟางขาวเปยกปดทบไวเพอกนไมใหความชนลดลง แลวปดทบดวยผาพลาสตกใหหนาขนเพอชวยเกบความรอน

12. เมอทาการเพาะเหดไปแลว 6-8 วน จะเรมเหนเสนใยเหดเดนเตมแปลงเพาะ ระยะนควรตรวจดความชนของแปลงเพาะ กองฟางควรจะมความชนอยในระดบพอด ซงสามารถจะทดสอบไดโดยการดงฟางออกมาแลวบดด หากมนาซมมานดหนอยแสดงวากองฟางชนพอด ถาหากไมมนาหยดออกมาแสดงวากองฟางแหง

61

เกนไป ควรจะตองรดนาเพอเพมความชน แตในระยะทเปนดอกเหดเลกๆ จะถกนาโดยตรงไมได ดอกเหดจะเนาฝอไป ควรใชบวรดนาฝอยขนาดเลกๆ รดบรเวณรอบๆ ถง หรอใชฟางเปยกคลมแปลงเพาะถาหากบดฟางดแลวมนาหยดออกมาแสดงวาแฉะเกนไป ควรจะตองเปดผาพาสตกออกใหลมโกรกระบายเอาความชนออกไปนอกจากนนการเปดกองจะชวยใหอากาศระบายไดดการเปดกองนควรจะกระทาตอนเชาหรอเยน

13. ประมาณวนท 10-12 จะเหนใยเหดรวมตวเปนตมเลกๆ สขาว จะเจรญเตบโตเปนดอกเหดภายใน 2-3 วน ดงนนจะเรมเกบดอกเหดไปไดเมอทาแปลงเพาะไปแลว 12-15 วน ระยะการเกบดอกจะชาหรอเรวจะขนอยกบวธการเพาะ และฤดกาลเปนอยางมาก การเกบดอกควรจะเกบทมลกษณะเปนรปไข ปลอกยงไมแตกออกดานฐานของดอกจะกวางกวาดานหมวกดอก วธการเกบโดยการใชมอดงดอกเหดแลวหมนซายหมนขวา ในกรณทเหดเกดหลายๆ ดอกเปนกระจกจะตองเกบขนมาทงหมด ดอกเลกททงไวบนกองกจะเนาฝอตายไป กลายเปนแหลงสะสมของเชอโรคได

6. การเพาะเหดฟางกองเตยดวยใชเปลอกมนสาปะหลง

รปการเตรยมแปลงดนเพอการเพาะเหดฟาง ม 2 รปแบบ

รปแบบท 1 ขดดนใหเปนหลมแปลงสเหลยมผนผา กวางยาวตามความเหมาะสมกบฤดกาล

62

รปแบบท 2 ขดพรวนดนใหเปนหลงเกาเคลาแปลงผก มรองนาโดยรอบ นยมทาแบบนในฤดฝน เพราะฝนตกและนาอาจทวมแปลงเพาะเหดฟางได

ลกษณะของเปลอกมนทเหมาะสมกบการนามาเพาะเหดฟาง

1. ตองเปนเปลอกมนสดใหม ไมไดลางนามานาน 2. เปลอกมนม 2 แบบ คอ เปลอกมนลางจะเปยก และ

เปลอกมนแหงปนดน วสด 1. เปลอกมนสาปะหลงจากโรงแปง 2. เชอเหดฟาง 3. ผาพลาสตก 4. ปยเคมสตร 15-15-15 5. ปนขาว, ปยคอก 6. ฟางขาว 7.ไมไผ 8. ไมแบบบลอก

6.1 ขนตอนการเพาะเหดฟางกองเตยดวยใชเปลอกมนสาปะหลง

1. เมอเตรยมแปลงเรยบรอย และใหเรมทาการเพาะโดยใชเปลอกมนทอาจเปยกหรอแหงอยกไดบรรจอดลงแบบบลอก ถาแหงเกนไปใหเอานารดลงไปใหชม ปรบหนาเปลอกมนให เสมอกนใชฝาไมขนาดพอด ทาการกดทบใหแนนกดไว และทาการถอดไมออก ทาบลอกตอไปโดยมชวงหาง 1-2 คบ ไปจนตลอดแนวแปลงเพาะ

2. นามลววตากแหง และอาหารเสรมตางๆ เทาทม โปรยใหทวแปลง โรยนาใหเปยกชมอกครง

3. นาเชอเหดฟางทคดดแลวทาการยอยและโปรยใหทวแปลง ทาการปกไมโคง คลมผาพลาสตกจะมรปโคงเปนหลงเตา

63

4. นาปลายฟางขาวมาคลมปดบงแสงอาทตยใหภายในคอนขางมด ทาการโรยนาใหฟางเปยกปองกนไมใหลมพดฟางไป ทาเชนนใน 2-3 วนแรก ดแลรกษาในเรองอณหภมและความชนการระบายอากาศ

5. การเกดของดอกเหดฟางทเพาะดวยเปลอกมนมกจะเกดบรเวณดนเปนสวนมาก ดอกเหดมกมสเทาออกดา แสดงวานาหนกดอกจะด ถาตองการใหขาวสกหนอยกใหลดระดบความชนในกองเพาะลงตงแตในระยะทเหดเรมออกดอกเปนเมดเลกๆ ดอกเหดกจะขาวมากขนเมอมขนาดโต 6.2 การเพาะเหดฟางโดยใชตนและหวมนสาปะหลงสด

วสดและอปกรณ 1. ตนมนสาปะหลงสด 2. เชอเหดฟาง 3. ฟางขาวแหง 4. ผาพลาสตก 5. ไมไผเหลาเรยวยาว 1.50 เมตร 6. ปยคอกขวว/ราพวนขาว 7. บวรดนา 8. บงก 9. ตะกราผลไมพลาสตก กวาง 30 ซม. ยาว 57 ซม. สง 30 ซม.

วธการเพาะ 1. ปรบพนททาใหดนรวนและเรยบ 2. บดตนมนใหเปนชนเลกๆ ดวยเครองสบมนนามนทบดละเอยด

ไป ผสมกบดน และขวว/ราพวนขาว

64

3. ใชบงกนาสวนผสมไปใสในแบบกลองพลาสตกบรรจผลไมทเตรยมไว 1-2 บงก

4. ใชมอกดเชอในกลองพลาสตกใหแนน รดนาใหเปยกโชก 1 บวรดนา ดงแบบกลองพลาสตกออกจากแปลงเพาะเหด

5. นากลองพลาสตกไปเพาะเหดกองใหมใหหางจากกองเดมประมาณ 1 คบ

6. การเพาะเหดโดยใชตนมนสดนสามารถทากองเพาะยอยไดถง 10-20 กอง แลวแตความยาวของพนท

7. นาเชอเหดมาบใหยอยออกเปนชนสวนเลกๆ โรยเชอเหดตามลงไปพนดนรอบๆ กองเพาะเหดฟาง

8. ใชไมไผขนโครงใหโคนอยระหวางกองเพาะเหดยอย ใหไมโครงเหดครอบแปลงใหโคนอกดานหนงไปปกอยตรงกลางระหวางแปลง

9. คลมผาพลาสตกสดาครอบไมโคงครอบปดคมใหมดชด 10. ขดดนมากลบชายผาพลาสตกทคลมแปลงเหดฟางใหมด 11. ใชฟางขาวคลมทบบนผาพลาสตกประมาณ 5-6 วน เหด

จะเรมเปน pin head หามรดนาเพราะเหดจะเนาและฝอ 12. วนท 8-9 ระยะนเหดเรมเปนดอกเลกๆ ควรรกษาความชน

ใหเหมาะสม แตระวงอยาใหดอกเหดโดนนาโดยตรง

6.3 การเพาะเหดฟางกองเตยจากกอนขเลอยเหดเกาทใชแลว

ชนดกอนขเลอยทเหมาะสมกบการเพาะเหดฟางไดแก กอนเกาของเหดเปาฮอ เหดนางรม เหดนางฟา เหดนางรมฮงการ

65

สวนกอนเกาชนดอนๆ นนไมนยมเพราะเมอนามาเพาะจะไดผลผลตไมด อาหารเสรมมกนยมใชผกตบชวาสบตากแหง และเสรมปยตางๆ บนหนาดน เชน มลสตว ปยเคม ฯลฯ หมายเหต : กอนเชอขเลอยเกาควรเปนแบบทเพมเอาทงออกมาไมนาน และกอนเหดยงมเสนใยเหดสขาว

ขนตอนการเพาะเหดฟางดวยถงขเลอยเกา 1. การขดดนเตรยมแปลงเพาะเหดฟางแบบนนยมขดพรวนดนใหรวนซย มรองระบายลอมรอบควรมการเตรยมทกอยางรอไวไมหางจากพนททานามากนก ดนทขดเตรยมแปลงควรตากแดดไวกอนเพอเปนการฆาเชอทไมพงประสงคในดน 2. ผกตบชวาสบตากแหงไมควรแหงมากแลวนานเกนไป สามารถใชไดแมจะมสเขยวสดปนอยบาง 3. การเรยงกอนเหดเอาดานเปนปากกอนหนเขาชนกนไวตรงกลาง 4. การเลอกทควรเลอกทมหญาขน ถาไมมแสดงวาดนบรเวณนนไมเหมะสาหรบการปลกเหดฟาง 5. ทาการเพาะเปนแปลงยาว 7-10 บลอก หางกนแปลงละ 1 เมตร 6. โรยผกตบชวาสบตากแหงทแชนา 10 นาท แลวรดนาทผวดนและกองเพาะใหชมอกครงกอนโรยเชอบนหนาดนเพมอกครง 7. คลมผาพลาสตกออก เพอเปนการเพมอากาศทาการเปดดระบายอากาศจนเปนดอกเกบผลผลตได เรมทาตงแตวนท 2 หลงการโรยเชอเหดแลว

66

6.4 การเพาะเหดฟางแบบอตสาหกรรมประยกต

การเพาะเหดฟางแบบอตสาหกรรม มวธการ 5 ขนตอน 1. การผสมวสดกอนขนชน 2. การเพาะเลยงเสนใย 3. การเพาะเลยงดอก 4. การเกบดอกเหดฟาง 5. การทาความสะอาดและบรรจหบหอเพอจาหนาย 6.4.1 ขนตอนท 1 การผสมวสดกอนขนชน

สตร 1. - ขเลอย 100 กโลกรม - ดน 30 กโลกรม - กากเบยร 5 กโลกรม - ยปซม 2 กโลกรม - ปนขาว 1 กโลกรม - นาสะอาด 80-100 ลตร - เชอเหดฟาง 100-150 ถงแบน สตร 2 - ขเลอย 100 กโลกรม - ดน 50 กโลกรม - รา 5 กโลกรม - ยปซม 2 กโลกรม - ปนขาว 1 กโลกรม - ยเรย 30 กรม

67

- นาสะอาด 80-100 ลตร - เชอเหดฟาง 100-150 ถงแบน หมายเหต: ราเปนสารอาหารทใหโปรตน ยปซมชวยใหเสนใยแขงแรง ปนขาวชวยปรบความเปนกรดดาง ยเรยชวยในการทาใหเกดความรอนในกองวสดเพาะ ชวยในการรกษาความชนในกองวสดเพาะ ขเลอยเปนตวทเชอเหดจะไดรบเซลลลโลส

วธการผสมวสดกอนขนชน

- นาขเลอยมาทาการผสมคลกเคลากบสตรอาหาร - นาเอาดนทมาผสมใหเขากน - นายเรยผสมนา 10 ลตร/กรม จานวนสองกระปอง มารดผสม

คลกเคลาใหเขากน - นานาสะอาดมารดลงอกดใหเปยกพอสมควร คลกเคลาใหเขา

กนด - ทาการผสมเชอดทเตรยมไว - นาเชอทดมากระจายออกเปนกอนเลกๆ ระวงอยาใหแตก

ละเอยดมากจนเกนไปเพราะจะทาใหเสนใยเดนออกตวชาหรอออนแอจนมราอนแทรกได นาเชอใสภาชนะทสะอาดรวมไวใหมากพอ ทาการแบงกองขเลอยททาการผสมออกเปนกองเตรยมไว (ใชเชอทอบไอนาหามผสมเชอเขาไปกอน ตองเอาวสดเพาะใสภาชะหรอขนชนใหเรยบรอย ทาการอบไอนา เมอเยนลงจนอณหภมอยท 35๐C จงทาการตอเชอได

68

วธการขนชน แบงอกเปน 2 แบบ

* แบบเปนกระบะ มความกวาง 1/2-1 ตารางเมตรเปนอยางนอย

* แบบเปนชนๆใชตาขายรองพนวธบรรจขนชนตองใสใหมความหนาทเหมาะสม ไมหนาเกนกวา 1 ฟต เมอไดทแลวทาการปรบผวหนาดวยมอใหสวยงาม

- เมอขนชนเรยบรอยแลวกรดดวยนาสะอาด หรอนาผสมยเรย 1-2 กระปอง หรอ ประมาณ 10-20 ลตร ใหทวหนากองวสดเพาะ เปนการทาใหมความชน

6.4.2. วธการเลยงเสนใย การเลยงเสนใยในระยะแรกเสนใยตองการอบ รอน ชน ม

คารบอนไดออกไซดสงมาก ในชวงเวลา 2-3 วนแรกทมเสนใยเหดเดนตองทาการปดใหอบรอนชน และเปดดวนท 2-3 สงเกตการณเดนของเสนใยถาเสนใยเดนใกลเตมหมดแลวใหทาการระบายอากาศไดเลย

อณหภมทเหมาะสม - วนท 1 อณหภมทเหมาะสม 37 ๐C - 38๐C - วนท 2 อณหภมทเหมาะสม 35 ๐C - 36๐C - วนท 3 อณหภมทเหมาะสม 34 ๐C - วนท 4 อณหภมทเหมาะสม 32๐C - 28๐C - วนท 5 อณหภมทเหมาะสม 27 ๐C - 26๐C

69

การเลยงเสนใยเหดฟาง - ตรวจความชนและอณหภมวนละ 3 ครง - ทาการเปดระบายอากาศเมออณหภมสงมากเกนไป - พนนาเปนละอองฝอยๆ เมอวสดนนแหง - ทาความสะอาด ไลแมลงสปดาหละ 1 ครง

6.4.3. การเลยงเสนใยเหดฟางใหออกดอก - ทาการเปดระบายอากาศวนละ 3 ครง พรอมพนนาเปน

ละอองฝอย - รกษาความชนใหเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของดอกเหด

ฟาง - รกษาความสะอาดชนเพาะ

6.4.4. การเกบดอก - เกบดอกเหดฟางทมลกษณะหวพงเรยว - เกบดอกเหดฟางทไดรบความกระทบกระเทอนออกใหหมด - ผเกบดอกเหดฟางตองรกษาความสะอาดโรงเพาะเหดฟาง

วธการทาความสะอาดดอกเหดฟาง - เมอเกบเหดมาแลวตองทาความสะอาดกอนการบรรจ - ใชมดตดเอาวสดเพาะออกใหหมด - ใชผาสะอาดเชดเบาๆ โดยรอบดอกเหดฟาง

70

6.4.5. การบรรจดอกเหดฟางจาหนาย - บรรจตามขนาดทตองการ - ทาใหดนารบประทาน - ทาการปดผนก สงเขาแชเยนทอณหภม 4๐C - 14๐C

การเพาะเหดฟางแบบนทากนเปนอตสาหกรรมในฮองกง และไตหวน โรงเรอนเพาะเหดควรเปนทมการถายเทอากาศไดตลอดจนควบคมอณหภมความชนได วสดทใชเพาะมฟางขาว ขฝาย ในการเพาะตองนาวสดไปผสมกบอาหารเสรมบางชนด เชน ราขาว วสดเพาะตองผานการฆาเชอ โดยการพนไอนารอนเขาไปในโรงเรอนจากนนทงใหวสดเพาะเยนจงโรยเชอ วสดเพาะใชขฝาย 100 กก. ผสมกบราขาว 4-6 กก. นาสวนผสมไปทาใหชน หมกไว 4 วน แลวเอาไปบรรจในชนเพาะในโรงเรอน พนไอนารอนทาการฆาเชอภายในโรงเรอน รกษาอณหภมภายในโรงเรอนท 65๐C เวลา 12 ซม. ปลอยใหวสดเพาะเยนแลว จงโรยเชอเหดใหเตมหนากระบะเพาะ หรอใชฟางสบ จานวน 100 กก. แชนาคางคนแลวกองไวกลางแจง 6 วน จงบรรจฟางลงในชนเพาะในโรงเรอนหนา 1 ฟต แลวปลอยไอนารอนฆาเชอภายในโรงเรอนและวสดเพาะใชอณหภม 60๐C หรอ นาน 5-6 ชม. เมอวสดเพาะเยนจงโรยเชอเหดลงไป เหดฟางจะออกดอกในเวลาใกลเคยงกบทเพาะแบบกองเตย แตวธเพาะในโรงเรอนจะใหผลผลตสงกวา เพราะผานการฆาเชอทาใหเหดฟางเจรญไดรวดเรว แตมขอเสยคอลงทนสง และปญหาเรอง

71

ศตรของเหดมมาก วธเพาะแบบนเหมาะสาหรบฟารมเหดทเพาะเหดจาหนายเปนอตสาหกรรมเนองจากการลงทนสงนนเอง

7. การเพาะเหดฟางโดยใชเปลอกถวเขยว

วสดเพาะ 1. เปลอกถวทกชนดยกเวนเปลอกถวลสง 2. ปยคอก 3. เชอเหดฟาง 4. นา 5. ละอองขาว

อปกรณทใชเพาะ 1. เปลอกถวเขยวหรอถวพมหรอถวตางๆ ทมเปลอกไมแขง และไมเคยถกฝนหรอผานการแชนามาแลว 2. ปยคอกตองเปนปยคอกทแหง ใชมลสตวอะไรกได ทสามารถหาไดงายปราศจากโรคและแมลงตางๆ 3. ละอองขาวหากไดละอองขาวทเกาหรอใหมกได หากไมมกสามารถใชดนกนคอกหรอปยหมกกได 4. เชอเหด ตองเปนเชอเหดทด สงเกตไดจากการจบดถง เชอเหดตองมนาหนกปานกลาง ไมมเชอราอนปน สามารถมองเหนเสนใยขนเตมถงและบรเวณเสนใย ไมมจดสนาตาลหรอจดสขาวคลายๆ ปมของเหดเกดขน ซงนนหมายถงวาเชอเหดเรมแกตวแลวซงจะทาใหเกดดอกเหดไมด อกอยางหนง เมอถอดเอากอนเชอเหดออกจากถงกอนเหดยงไมด อกอยางหนง เมอถอดเอากอนเชอเหดออกจากถงกอนเหดยงสามารถคงรปเดมอยได

72

5. นาทใชเพาะตองเปนนาทจด ไมมเกลอเจอปน หมายความวาหากเปนนากรอย หรอนาทเกดจากบรเวณดนเคมไมควรนามาใชเดดขาด นาทเนาเสยกไมควรใช

การเลอกใชสถานท แลวแตฤดทจะทาการเพาะ หลกใหญกคอตองเปนททไมใชดนเคมหรอสถานทนมศตรรบกวน หากเปนฤดหนาวควรเพาะกลางแจง ฤดรอนควรเพาะในรมราไร ฤดฝนควรเพาะในรมทสามารถปองกนนาฝนได

สวนใหญแลว กสกรนยมเพาะในแปลงนา ทงนยงเปนการเพมปยใหกบนาขาวอกดวย อกทงยงปราศจากศตรรบกวนอนเกดจากเปด ไก ไร และมด เปนตน

วธการเพาะ นาเปลอกถวไปแชนาประมาณ 1 ชวโมง หากไมมนาแชกใช

วธเอานารดแลวคลก เคลาใหเปยกขนใหทวแลวตงกองคลมดวยผาพลาสตก บมทงไว 12-24 ชวโมง กลาวคอ บมเวลาเชาแลวเพาะเวลาเยน หรอบมเวลาเยนแลวเพาะในเวลาเชา ทงนเพราะตองการใหเปลอกถวนมและสามารถเกบความชนไวไดมากกวา คลายๆ กบเปนการกระตนใหเปลอกถว เรงปลอยสารอาหารใหกบการเจรญของเหดไดอยางรวดเรว

ทาการปรบพนท โดยการดายหญา พรวนดน บรเวณทจะทาการเพาะ แลวรดนาใหชม เปลอกถวทหมกไวแลวอดลงไปในลงไม

73

นน รดนา การกองควรใหสงประมาณ 1 ฝามอ แลวยกแบบไมออก กองตอไปกควรกองใหหางกนประมาณ 1 คบ ดานกวางหนากองควรใชประมาณ 4 กอง ดานยาวแลวแตความตองการของเราเอง เมอกองเสรจแลว กทาการพรวนดนในระหวางกอง และรอบๆ กองทพรวนดนไวแลวรดนาใหชม

นาเชอเหดมาขยใหเปนกอนเลกๆ แลวโรยลงบนปยคอกและละอองขาวทโรยไวกอนแลวทาการรดนาอกครงหนง โดยใชเชอ 1 ถงตอ 1 ตารางเมตร แลวใชผาพลาสตกคลมยดกอง แลวใชฟางคลมเอาไว

การดแลรกษา หลงจากเพาะ 5 วนทาการเปดกองดแลวยกขนโครงไมไผ

สงเกตวา กองเหดขนเกนไปหรอไม โดยสงเกตจากการเปยกแฉะบนกองเหด หากชนแฉะใหทาการเปดกองผงแดดไวประมาณ 1 ชวโมง แลวทาการยกโครงไม แลวคลมดวยผาพลาสตกใหมดชดแลวคลมดวยฟางหรอหญาคา หลงคา หลงจากนน 3 วน (วนท 8 หลงเพาะ) ทาการเปดกองอกครงหนง เพอตรวจดความชนหากแหงเกนไปใหใชฉดนาเปนฝอยลงบนกองเปลอกถวพอประมาณ แลวคลมกองเหดไวเหมอนเดม หลงจากนนอก 3 วน กทาการตรวจแปลงอกครงหนง หากมดอกเหดเรมมปลายดอกแหลม แลวสามารถเกบไปบรโภคหรอขายได รวมอายการเพาะเหดประมาณ 11-13 วน จากการกองจนกระทงการเกบดอก

74

วธการเกบดอก เมอดอกเหดโต และมลกษณะดอกเหดมปลายแหลม ก

สามารถเกบได โดยการเกบตองระมดระวงดอกเหดขางเคยงดวย เมอเกบแลวอยางทงโคนดอกเหดหรอดอกเหดทกระทบกระเทอนไวในแปลง ทงนกเพราะวาดอกเหดอาจเนาได

ขอควรคานง 1. การโรยเชอไมควรมากเกนไปเพราะจะทาใหเกดดอกเหดตดกนแนนเกนไปทาใหไดนาหนกดอกนอย 2. การรกษาอณหภมในกองเหดในระยะตมเหด จาเปนทสด อยาใหรอน หรอแหงเกนไป เพราะดอกเหดอาจฝอและไดดอกเหดเลก บานเรว นาหนกนอย 3. การเกบดอกเหดตองกระทาตงแตเชามดและเกบในขณะดอกเหดยงตมอย 4. หากกองเหดแหง ควรรดนาบรเวณนอกกองไมควรรดนาในกองเพราะอาจถกดอกเหดทกาลงเจรญอยทาใหดอกเหดฝอได

เอกสารอางอง

โกหยง หนภกด. 2542. การเพาะเหดฟางโดยไมตองนงฆาเชอภมปญญาของโกหยง. นตยสารสาหรบการเกษตร ขอมล

75

ลกคาปฏบตไดจรง ปท 1 ฉบบท 4 ปกษหลง เดอนกรกฎาคม.

สานกงานกลาง ศนยรวมสวนเหดบานอรญญก. 2547. การเพาะเหดฟางในตะกราจากวสดเหลอใช. วารสารเพอชาวฟารมเหด ปท 13 ฉบบท13/5 พ.ค.

ชาญยทธ ภาณทต, นรนทร สมบรณสาร และนงนช แตงทรพย. การเพาะเหดฟางในโรงเรอน. กองสงเสรมพชสวน กรมสงเสรมการเกษตร.

ดพรอม ไชยวงศเกยรต. การเพาะเหดฟาง. 2516. วารสารชมรม เหด. ปท 1 ฉบบท 1มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ถาวร วนสานนท. 2534. การเพาะเหดฟางแบบกองเตยดวยฟางขาว. เอกสารประกอบการฝกอบรมสงเสรมการเพาะเหดแบบครบวงจร โครงการอสานเขยว ภาควชาโรคพชวทยา มหาวทยาลยขอนแกน.

ปราโมทย ไทยทตกล. 2543. การเพาะเหดฟางในชนวางของ. วารสารดเดนดานวชาการประจาป 2541- 2542 จาก สยช. เกษตรธรรมชาต เหดสวนครว ฉบบท 4. ศนยรวมสวนเหดบานอรญญก.

76

ไพบลย พลทอง. 2538. การใชวสดกากมนสาปะหลงเพาะเหดฟาง. วารสารชมรมถายทอดเทคโนโลยการเกษตร ปท 1 ฉบบท 3.

2.3 การเพาะเหดถงพลาสตก การเพาะเหดในถงพลาสตก เรมตนเมอป พ.ศ. 2518 ทฟารม

เหดแถวรงสต กรงเทพมหานคร โดยเรมตนดวยการเพาะเหดนางรมกอน แลวจงตอดวยการเพาะเหดเปาฮอ การเพาะเหดถงพลาสตกเปนการเพาะเหดในโรงเรอนเปนครงแรก ตอมาการเพาะเหดดวยวธใชถงพลาสตกไดเจรญกาวหนา และพฒนาขนมาเปนลาดบ ทวทกภาคของประเทศไทย มกาลงการผลตเหดในถงพลาสตกเปนแสนๆ ถงตอวน คดเปนนาหนกเหดสดไดประมาณ 3 หมนกโลกรมตอวน ดงนนการเพาะเหดในถงพลาสตกจงเปนอาชพเสรมไดทางหนงหลงการทานา ซงมฟางขาว 300 กโลกรม/ไร เพาะเหดขายได 30 กโลกรมๆ ละ 20 บาท จะได 600 บาท ไมวาจะทาการผลตเหดในภาคไหนของประเทศไทย ถาหากเกษตรกรตองการจะเพาะเหดเปนการคา แลวควรจะตองศกษาดานการตลาดใหดเสยกอนทจะทาการผลตอยางใหญโต ลงทนกนเปนแสนหรอลานๆ บาท ในการทาฟารมเหด มฉะนนอาจจะประสบการขาดทนไดนอกจากการผลตจะตองเปนอาชพเสรมแลว เหดจดเปนผกทมคณคาทางอาหารสงประกอบดวยโปรตน วตามน และเกลอแรสง

77

จงนาจะใชเปนอาหารเสรมใหกบลกหลานของเกษตรกรเพอความแขงแรงและมคณภาพชวตทดขน

ปจจบนนเทาทสารวจดจะพบวา การเพาะเหดในระบบถงพลาสตกนไดขยายออกเปนวงกวางไปในเหดหลายๆ ชนด ไดแก เหดนางฟา เหดหหน เหดหอม เหดยานาง เหดขอนขาวและเหดกระดาง เปนตน นอกจากนควรมการพฒนาการเพาะ เหดฝรงหรอเหดแชมปญอง ในระบบถงพลาสตกใหไดในอนาคต โดยทวไปแลวเหดตางๆ ดงกลาวมานเปนเหดทสามารถขนไดตามตนไมชนดตางๆ ทผพงตามธรรมชาต การเพาะเหดกเรมจากเพาะเหดเหลานบนตอไม หรอทอนไม จนปจจบนจงไดมการปรบปรงและพฒนาขนมาเปนลาดบจนสามารถเพาะเหดเหลาน ดวยวสดเหลอใชทางการเกษตร เชน ฟางขาว ชานออย และขเลอย เปนตน

การเพาะเหดในถงพลาสตกมระบบการผลตแบงออกได 4 ขนตอน เกษตรกรททาฟารมเหด อาจจะทาเพยงขนตอนเดยวหรอทาครบทกขนตอนเลยกได ในประเทศทอตสาหกรรมการเพาะเหดไดเจรญรดหนาไปแลว สวนมากกจะแบงหนาทผลตกนเพอความสะดวกและเปนการลดตนทนการผลต

การเพาะเหดในถงพลาสตกจากขเลอยใหมม 4 ขนตอน 1. การผลตเชอวน 2. การผลตเชอเมลดธญพช 3. การผลตเชอถง

78

4. การผลตดอกเหด 1. วธการผลตเชอวน

เปนขนตอนแรกในการเพาะเหดชนดตางๆ ในถงพลาสตก เปนการเตรยมเสนใยบรสทธของเหดแตละชนด ปจจบนการผลตเชอวนไมคอยนยมทาขายกนแลว เนองจากมตนทนการผลตคอนขางสง ฟารมเหดจะตองลงทนเชอวสดอปกรณทมราคาแพง เกษตรกรจะตองมความรเกยวกบเหดเปนอยางด และรจกรกษาความสะอาดของฟารมเหดเปนอยางดอกดวย ในการผลตเชอวนนนจะตองทาการแยกเชอและเลยงเชอเหดบรสทธเสยกอน ซงขนตอนในการผลตเชอวนในเชงการคา สามารถจะกระทาได 2 วธ

1.1 การแยกเชอบรสทธจากสปอรเหด

การแยกเชอเหดโดยวธนมลกษณะคลายกบการปลกพชโดยใชเมลด เหดทไดอาจจะมลกษณะแตกตางไปจากลกษณะของพนธและแมพนธได ดงนนการแยกเชอเหดวธนจงมกจะใชสาหรบการปรบปรงพนธเหดเพอหาสายพนธชนดใหม ขอเสยของการแยกเชอเหดดวยวธนคอ สปอรเหดบางชนดทงอกออกมานนไมสามารถจะเจรญเตบโตเปนดอกเหดได จะตองมการผสมกนระหวางเสนใยทงอกออกมาจากสปอรตางชนดกนเทานน จงสามารถจะเจรญเตบโตเกดเปนดอกเหดได จากวธการนเหมาะสมในการศกษาถงสายพนธเหด หรอผสมพนธเหดมากกวา

79

1.2 การแยกเชอเหดบรสทธจากเนอเยอ

การแยกเชอเหดโดยวธน เปนการตดเนอเยอจากดอกเหดไปเลยงบนอาหารวนเพอใหเปนเสนใย วธการนไดเชอเหดทมลกษณะเหมอนกบพนธพอแมเดมทกประการ เปนวธการทมลกษณะคลายๆกบการปลกพชโดยวธการตดตา ตอกง หรอตอนพช เปนวธการทเหมาะสาหรบเหดซงมดอกขนาดใหญ เชน เหดฟาง เหดนางรม เหดเปาฮอ เหดนางฟา และเหดหหน เปนตน

จะเหนไดวาวธทเหมาะสมในการผลตเชอวน สามารถจะกระทาไดโดยการตดเอาเนอเยอจากดอกเหดไปเพาะเลยงบนอาหารวนโดยอาศยเทคนคการปลอดเชอ (Aseptic technic) กอนทจะทาการเพาะเลยง เกษตรกรจะตองทาการคดเลอกดอกเหดทนาไปเปนพอพนธแมพนธเสยกอน เหดจะตองมลกษณะ ส ขนาด ตรงตามความตองการของตลาด และทสาคญจะตองมผลผลตด รวมทงไมควรรดนากอนทจะเกบดอกเหดไปทาการแยกเชอบรสทธ เนองจากจะมเชอจลนทรยชนดอนตดดอกเหดไป

เชอ วนท ดจะตองไมม เชอใดๆ ปะปนอยแมแตนดเดยว โดยทวไปเชอเหดบนวนจะมลกษณะเปนเสนใยสเขยวคลายสาล ฟขนมาจากผวหนาวน เสนใยเหด เมอมอายมากขนจะเปลยนเปนสนาตาลคลาขน เสนใยอาจจะเหนยวและเขมมากขน ดงนนกอนทจะนาไปใชอกครงหนงกโดยการตดเอาเสนใยบนอาหารวนขนาด 1x1 ซม .2 ยายไปเล ยงบนอาหารวนใหม ไ ด เม อ เสนใยใหมเจรญเตบโตแขงแรง กสามารถจะนาไปใชได การยายเชอวนนนไม

80

ควรจะทาเกน 5-6 ครง เพราะเสนใยเหดจะเสอมคณภาพ ทาใหผลผลตของดอกเหดลดนอยลง 2. การผลตเชอเมลดธญพช

เปนขนตอนท ตองการจะเพมจานวนเสนใยเชอเหดใหมจานวนมากขน และเพอเพมความสะดวกในการถายเชอในขนตอนทสองนสามารถจะกระทาไดโดยการเลยงเสนใยเหดบนวสดทหางายราคาถก และสะดวกในการตดตอเชอ เชอเหดทเลยงบนวสดดงกลาวนจะเรยกวา “หวเชอ” กได

สาหรบประเทศไทยนน มวสดทางการเกษตรทหางายและราคาถกอยมากมาย เมลดธญพชชนดตางๆ เชน ขาวเปลอก, ขาวโพด, ขาวฟาง เปนตน เมลดธญพชเหลานจดเปนวสดทเหมาะสมทจะนามาใชในการผลตเชอธญพชมากโดยเฉพาะเมลดขาวฟาง นนมความเหมาะสมมากทสด เนองจากหางายราคาถก และสะดวกในการถายเชอกอนทจะทาการผลตเชอเมลดขาวฟางนน จะตองทาการคดเลอกเมลดขาวฟางเสยกอน เมลดขาวฟางทดจะตองไมแตกหกมาก ไมมราขน ไมมแมลงทาลาย และไมมการคลกยาฆาเชอราและแมลงดวย สวนพนธขาวฟางอาจจะใชพนธสขาว หรอสแดงกได

หลกการผลตเชอขาวฟาง พอจะสรปไดดงน นาเมลดขาวลางนาทาความสะอาด แชนา 1 คน ใหเมลดนม รงขนลางทาความสะอาดอก 2-3 ครง เพอลางกลนเหมนเปรยวจากการหมกขามคน นาไปนงใหสก ผงเมลดใหหมาด ๆ กอนกรอกใสขวดแมโขงแบน อดจกสาล นงฆาเชอดวยความดน 15 ปอนด ตอตารางนว (121๐C) นาน 30 นาท ทงใหเยนจงตดเชอวนทมเสนใยเจรญอยลงไป รอจน

81

เชอเหดเดนเตมกนาไปใชได อยาทงไวจนเชอแกเกนไป เสนใยจะจบสานกนแนน เทเชอไมสะดวก

การผลตเชอขาวฟางน เกษตรกรสามารถจะกระทาไดเหมอนกน มวธการผลตทไมยงยากมาก ฟารมเหดอาจจะผลตควบคไปกบการผลตเชอวนกได เนองจากเทคนคตางๆ รวมทงวสด อปกรณทใชในการผลตนน สามารถใชรวมกนได เชน ตเขยเชอ หมอนงความดนไอนา รวมทงหองบมเชอ ซงจะเหนไดวาการลงทนคอนขางสงเหมอนกน 3. การผลตเชอถง

เปนการขยายหรอเพมปรมาณเสนใยบรสทธทไดจากหวเชอขาวฟางใหมากขนบนวสดจาพวกขเลอย ฟางหมก หรอปยหมกในถงพลาสตก เพอทจะนาไปเปดใหออกเปนดอกเหดตอไป การจะใชวสดเหลอใชประเภทใด ควรคานงถงการหาวสดนนไดยากหรองาย ราคาถกมากนอยเพยงใด

ขเลอยทจะนามาใชในการผลตเชอเหดถงมอย 2 ประเภท ขเลอยไมเนอแขง ขเลอยไมเนอแขงนน เปนอาหารชนเลว

ของเสนใยเหด เชอเหดยงไมสามารถนาไปใชไดจะตองนาเอาขเลอยไมเนอแขงไปหมกกบปยวทยาศาสตรหรอมลสตว เชน ขวว ขควาย ขไก หรอขมา อยางใดอยางหนง โดยใหขเลอยมความชน 50-70% การหมกจะทากองในทรมหรอกลางแจงกได ในกรณทไมมฝนตกการหมกใชเวลาประมาณ 3 เดอน กลบกองทกๆ 15 วน ถาแหงเกนไปกรดนาใหความชนชวยได ขเลอยหมกทสามารถจะนาไปใชไดตองไมมกลนแอมโมเนยหลงเหลออย กอนทจะนาไปบรรจถงพลาสตกใสปนขาว ดเกลอ หรอยบซม ในอตราสวน 1% โดย

82

นาหนก แลวนาไปนงฆาเชอดวยหมอนงความดนไอนา 15 ปอนดตอตารางนว เวลา 1 ชวโมง หรอหมอนงลกทงเวลา 3 ชวโมง ทงไวใหเยนถงทาการถายหวเชอขาวฟางลงไป รอจนเชอเดนเตมถงจงนาไปเปดใหออกดอกเหดในโรงเรอนตอไป

ขเลอยไมเนอออน สาหรบขเลอยไมเนอออนไมตองนาไปหมกกอนการผลตสามารถไปผสมกบราละเอยดหรอขาวโพดปน กอนการนงฆาเชอไดเลย

ฟางแหงสบ นอกจากการผลตเชอถงจากขเลอยแลว ฟารมเหดบางแหงใชฟางสบหมกกบปยวทยาศาสตร หรอมลสตวตางๆ ใหฟางแหงสบมความชน 50-70% เสยกอน โดยการนาไปแชนาใหเปยกกอนกได หมกฟางประมาณ 7-14 วน กลบกองทก 3 วน จนกองฟางหมดความรอน และไมมกลนแอมโมเนยกอนจะบรรจถงพลาสตกคลกเคลาดวยปนขาว ซงจะชวยปรบความเปนกรดเปนดางและชวยไลกลนแอมโมเนยทตกคางออกใหหมดเรวขน การฆาเชอในถงกใชวธเดยวกนกบทกลาวไปแลว ระยะเวลาการบมเชอถงกขนอยกบชนดของเชอเหดเชน เหดนางรม และนางฟา ใชเวลาประมาณ 1 เดอน เหดเปาฮอใชเวลาประมาณ 1 1/2 เดอน เหดหหนใชเวลาประมาณ 1 เดอน สตร วสดตางๆ ทใชสาหบทากอนเชอเหดนางรม เหดนางฟา เหดขอนขาว เหดบด เหดยานาง เหดหอมและเหดหหน

1. ขเลอยไมเนอแขง - ขเลอย 100 กก. - ปยยเรย 2 กก.

หรอมลไก , มลวว – ควาย, มลมา 20 กก.

83

- ปนขาว 1 กก. - ความชน 50-70 กก.

2. ขเลอยไมเนอออน ( ไมยางพารา, ฝนปอ, ไมแดง, ไมมะมวง ฯลฯ)

- ขเลอยไมเนอออน 100 กก. - ราละเอยด 5 กก. - ดเกลอ 100 กรม - ยปซม 200 กรม - แปงขาวเจาหรอแปงขาวเหนยว 1 กก. - ปนขาว 1 กก. - นาตาลทราย 1 กก. - นา 50- 70 กก.

3. ฟางขาวสบ (ขาวเจา, ขาวเหนยว) - ฟางสบขนาด 5-10 นว 100 กก. - ปยยเรย หรอแอมโมเนยซลเฟต 1 กก.

(สตร 20-20-0, 16-20-0 2-3 ก.ก.) - ดเกลอ 0.2 กก - ปนขาว 0.5-1 กก.

หมายเหต : สตรฟางขาวสบ เหมาะสาหรบการเพาะเหดในสกลเหดนางรม, เหดนางฟา และเหดเปาฮอ

จะเหนไดวาในการผลตเชอถงนน เกษตรกรสามารถจะทาได ไมมขนตอนหรอใชเทคนคมาก ขนาดของฟารมเหดกขนอยกบการบรโภคของดอกเหด ถาเปนฟารมเหดขนาดเลกกลงทนไมมาก แตถาเปนฟารมขนาดใหญกลงทนขน

84

4. การผลตดอกเหด เปนการนาเอาเสนใยเหดทเจรญเตบโตอยางเตมทอยบนวสด

เพาะพวกขเลอยหรอฟางสบ มาเพาะเลยงอยในสภาพแวดลอมทเหมาะสมตอการทเสนใยเหดจะรวมตวกนกระตนเหดเปนดอกขนมา

วธการเพาะใหเกดดอกเหดของเหดตางละชนดจะแตกตางกนออกไป สาหรบการเพาะ เหดนางฟา, นางรม, หลนจอ กเพยงดงสาลออกเอาถงกอนเชอวางบนชนหรอชนแขวนตามแนวนอน ถาหากตองการประหยดคอขวด กถอดออก แลวพบถงพลาสตกเขาทเดมกได รดนา

สวนเหดหหนกทงกอนเชอจนเสนใยเหดรดตวเปนจดสนาตาล จงดงเอาจกสาลคอขวดออก เอายางรดไวเหมอนเดม ใชมดกรดขางถงเปนรปแนวเฉยง 45 ๐C หรอกากบาทวางกอนเชอบนชน ชนแขวนหรอบนพนดน รดนาเหดจะออกตามแนวรอยกรดเหลานน

สวนเหดขอนขาว , เหดแชมปญอง จะใชมดกรดตรงบาถงพลาสตกโดยรอบแลวดงออกมาวางถงเหดในแนวตง

โดยทวไปในการผลตดอกเหด เกษตรกรอาจจะซอถงมา หรอผลตเชอถงเอง สาหรบเกษตรกร รายใหม อาจจะหาประสบการณในการเพาะดอกเหดโดยการซอเชอถงมากอน แลวนาเชอมาผลตดอกเหดในโรงเรอนควบคมความชน อณหภม แสง และ การถายเทอากาศ เพอเปนการเพมประสบการณในการผลตดอกเหด เมอมความรความชานาญมากขนจงจะผลตเชอถงเอง และขยายโรงเรอนการผลตดอกเหดใหมากขน ผลผลตของดอกเหดขนอยกบปจจยหลายอยาง เชน อาหารในเชอถง โรงเรอนเพาะ อณหภม,

85

ความชน, การถายเทอากาศ การรดนา พนธของเหด และศตรทรบกวนขณะออกดอก

โรงเรอนเพาะเหด เกษตรกรจะสรางใหมขนาดเลกหรอใหญกไดตามกาลงความสามารถในการผลตดอกเหดโรงเรอนเพาะเหดทดจะตองมการเกบรกษาความชนไดด มการระบายอากาศไดด มชนวางถงเหดทพอเหมาะ สามารทางานในสะดวก

การระบายอากาศในโรงเรอนเพาะเหด มความสาคญเหมอนกบในฟารมเหดขนาดใหญ เหดแตละถงจะหายใจปลอยกาซคารบอนไดออกไซดออกมา เมอมกาซชนดนมากๆจะมผลตอผลผลตและรปรางของดอกเหดได โรงเรอนเพาะทมการถายเทไมด ผลผลตจะนอยลง ดอกเหดบดเบยวดอกขนาดเลก ดงนนโรงเรอนจะตองจ ด ให ม การระบายอากาศทางด านข า ง เพ อ ระบายก าซคารบอนไดออกไซดออกไป

นาและการรดนา เพอรกษาความชนในโรงเรอนเพาะกมความสาคญเหมอนกน ในการผลตดอกเหด ปกตจะรดนาวนละ 2 ครง คอ ตอนเชาและตอนเยน แตถาอากาศคอนขางแหง อาจจะเพมเปน 3-4 ครง นาทใชรดเหดจะตองเปนนาจด ไมมคลอรนเจอปน ไมเปนนากรอยเคม โดยเฉพาะนาเคมไมสามารถใชรดเหดไดเลย เพราะวาจะไมทาใหเหดออกดอกไดเลย

อณหภมในโรงเรอนเพาะเหดมความสาคญเชนกน เหดแตละชนดตองการอณหภมทเหมาะสมในการผลตดอกเหดไมเหมอนกน เชน เหดนางรม เหดเปาฮอ เหดหลนจอ และเหดหหน ตองการอณหภมธรรมดา

ในชวงฤดรอน หรอฤดฝน สวนเหดนางฟาและเหดหอม ตองการอณหภมคอนขางเยน ดงนนในการผลตดอกเหดแตละฤดก

86

ควรจะมการจดการชนดของ เหดทจะผลตควบคไปดวย เพอทฟารมเหดจะไดมรายไดอยางสมาเสมอตลอดทงป สวนเหดขอนขาวตองการอากาศรอนชน วธการปฏบตการเพาะเหดในถงพลาสตก

1. การผลตเชอวน ในการแยกเชอเหดบรสทธ ไมวาจะโดยวธจากสปอร หรอ

จากเนอเยอจะ ตองทาการเพาะเลยงเนอเยอ และเสนใยเหดบนอาหารวน สตรอาหารวนทใชไดผลผลตดมอยหลายสตร แตทใชไดผลและมวธการเตรยมทไมยงยากกคอ วนอาหารวนพดเอ (PDA) ซงมสตรดงน สตร อาหารวน พดเอ มสตรดงน หรออาหารวนเหดหอม เฉพาะมสตรดงน

มนฝรง 200 กรม มอลตสกด 20 กรม นาตาลเดกซโตรส 20 กรม เปปโตน 1 กรม ยสตสกด 20 กรม นาตาลกลโคส 20 กรม วน 15 กรม วน 15 กรม นา 1 ลตร นา 1 ลตร

หมายเหต: ใชมนเทศแทนมนฝรงได 1.1 วธเตรยมอาหารวนในขวดแบน

1. ลางทาความสะอาดมนฝรง ตดเปนชนเลกๆ ขนาด 1 ลกบาศกเซนตเมตร

2. ตมในนาประมาณครงลตร ดวยไฟออนๆ จนมนฝรงเรมนม จงกรองเอาแตนามนฝรงเอาไปใช ละลายวน 15 กรม ในนาเดอดอกครงลตร แลวจงนาไปผสมกบนาตมมนฝรง

87

3. ผสมนาตาลเดกซโตรส 20 กรม และยสตสกดลงไปในนากรองมนฝรงทกาลงรอนเพอทนาตาล และยสตสกดจะไดละลาย เตมนาจนครบ 1 ลตร

4. กรอกอาหารเหลวลงขวดแมโขงแบน โดยใชกรวยเลกๆ ชวยใหอาหารสงจากกนขวด ประมาณ 1 ซม. ระวงอยาใหอาหารเปอนปากขวด ทาความสะอาดดวยผาถาหากเปอน

5. อดจกสาลเขาไปในขวดสก 1 นว และเหลอไวดานนอกสก 1/2 -1 นว ระวงอยาใหจกแนนหรอหลวมเกนไป

6. ตดกระดาษปดจกสาลกนเปยกขณะนงฆาเชอ 7. นงฆาเชอดวยหมอนงความดนไอนา (หรอออโตเคลฟ) ท

ความดน 15 ปอนดตอตารางนว เวลา 30 นาท ทงใหเยน 8. พออาหารวนเรมเยน จงนาไปเอยง 15 องศา ดานคอขวดให

อาหารวนเอยงไปไมเกนครงขวดระวงอยาเอยงใหใกลคอขวดมาก เพราะจะทาใหเกดการตดเชออนๆ งายขนในขณะเขยเชอ

9. ลนไฟฆาเชอปลายเขมเขยจนรอนแดง แลวลนเรอยมาจนเกอบถงมอทงไวใหเยนประมาณ 10-20 วนาท นาไปตดชนวนขนาด 1 ลกบาศกเซนตเมตร เขยปลายเขมเขยไว

10. ยายเชอวนลงไปวางตรงบรเวณกงกลางเมลดขาวฟางเสรจแลวลนไฟปากขวดอกครงหนง อดจกสาล เอยงขวดกลบมาใหอยในสภาพเดม หมกระดาษไว 11. นาไปบมไวบนชนในหองอณหภมตามแตชนดของเหด

1.2 การเพาะเลยงเนอเยอเหดบนอาหารวน ในการตดเนอเยอเหดไปวางลงบนอาหารวนพดเอผสมยสต

สกดหรอเขยยายเชอ จะตองกระทาโดยใชเทคนคทปองกนไมใหม

88

เชอจลนทรยอนๆ เขามาปะปน ซงเราเรยกวา “เทคนคปลอดเชอ” (อะเซฟตคเทคนค) ดงนนกอนทจะเรมใชเขมเขยเชอจะตองลนไฟฆาเชออนๆ ทปลายเขมเขย, ปากขวดอาหารวน, ทาความสะอาดมอ และบรเวณทปฏบตงานดวยแอลกอฮอล 70% ทกครง เปนตน ในการเลยงเนอเยอดอกเหดมวธการดงน

1. เลอกดอกเหดทมลกษณะตรงตามตองการ จะตองเปนเหดทไมเปยกนาไมออนเกนไปและไมแกเกนไป

2. ฉกดอกเหดเปน 2 ซก ตามแนวยาว 3. ลนไฟเขมเขยเชอทปลายเขมจนแดง แลวลนผานมาทางดาม

ถออยางรวดเรว ทงไวใหเยนประมาณ 10-20 วนาท 4. ใชปลายเขมเขยสะกดหรอตดเอาเนอเยอตรงบรเวณระหวาง

กานดอกกบหมวกดอกเปนชนเลกๆ ตดปลายเขมเขยไว 5. ดงจกสาลออกจากขวดอาหารวน ลนปากขวดพรอมทงยาย

เนอเยอเหดลงไปวางบนตรงกลางอาหารวนพดเอ 6. ลนไฟปากขวดอาหารวนอกครงพรอมปดจกสาล 7. นาไปบมไวทอณหภมหองระหวาง 23๐C - 28 ๐C 8. เมอมเสนใยเหดสขาวเจรญออกมาจากเนอเยอเปนรศม

ประมาณ 3 ซม. กสามารถยายเชอนาไปใชได 2. การผลตเชอขาวฟาง

ในการผลตหวเชอขาวฟาง มวธปฏบตดงน 1. ลางทาความสะอาดเมลดขาวฟาง คดเมลดลบและเมลดเสย

ออกซงจะเหลอเมลดทจมนาไดแชเมลดทลางนาไว 1 คน 2. นามาลางนาใหมอก 2-3 ครง จนหมดกลนเปรยว

89

3. นาไปนงใหสกดวยหมอนง หรอหวดนงขาวเหนยว ถาหากไมมหมอนงกอาจจะใชวธตมใหเมลดเรมพองบาน และปรออกเลกนอยประมาณ 10%

4. นาเมลดขาวฟางทสกแลวไปผงใหหมาดในกระดงหรอตะแกรงทกรองนาไดจนผวเมลดเกอบแหง

5. กรอกเมลดขาวฟางลงในขวดแมโขงแบนทสะอาด โดยใชกรวยชวยผานลงไปในขวดประมาณครงขวด หรอ 2/3 ขวด ทาความสะอาดปากขวดในกรณทเปอนเมลดขาวขณะกรอกใสขวดดวยผาสะอาดชบนา

6. อดจกสาลหมดวยกระดาษแลวนงฆาเชอดวยความดนไอนา 15 ปอนดตอตารางนว ทงไว 2 วน

7. ตรวจดขวดเมลดขาวฟางท ไมบดดวยนาเยมๆ สขาว บรเวณกนขวดนาไปใชในการเลยงเชอเหด

8. ลนไฟฆาเชอปลายเขมเขยเชอจนรอนแดง แลวลนเรอยมาจนเกอบถงมอ ทงไวใหเยนประมาณ 10-20 วนาท นาไปตดเชอวนขนาด 1 ลกบาศกเซนตเมตร เขยตดปลายเขมเขยไว

9. ขณะเดยวกนดงจกสาลออกจากขวดเมลดขาวฟาง ลนไปปากขวดพรอมทงเอยงขวดใหเมลดขาวฟางมาอยทางดานหนง

10. ยายเชอวนลงไปวางตรงบรเวณกงกลางเมลดขาวฟางเสรจแลวลนไฟปากขวดอกครงหนง อดจกสาล เอยงขวดกลบมาใหอยในสภาพเดม หมกระดาษไว

11. นาไปบมไวบนชนในหองอณหภมตามแตชนดของเหด

90

3. การผลตเชอถง ในการผลตเชอถงน สามารถจะทาไดจากขเลอยไมเนอแขง,

ขเลอยไมเนอออน และฟางขาวแหงสบ ในกรณของขเลอยไมเนอแขง หรอฟางสบจะตองนาไปหมกเสยกอน ซงวธการหมกกไดกลาวไปแลวในการบรรยายการผลตหวเชอ และการเพาะเหด การผลตเชอถงจากฟางขาวสบ ซงมวธการดงน

1. นาฟางแหงสบ 5-10 นว ผสมกบนาคลกเคลากนหรอ อาจจะใชวธฉดพนนาอยาใหเปยกเกนไป หรอแหงเกนไป ทงไว 1 คน

2. ผสมเศษฟางทชมชนดวยนานกบราละเอยด 15% โดยนาหนกคลกเคลาใหเขากนเปนอยางด ตรวจเชคเศษฟางสบไมใหชมนาหรอแหงเกนไป โดยใชมอบบดฟางสบทมนาพอดจะเกาะตวเปนกอนจะมนาไหลออกมาตามงามมอ และไมรวนซยเนองจากแหงเกนไป

3. นาสวนผสมนบรรจในถงพลาสตกทนรอนขนาด 7 x 11 นว ประมาณ 700 กรม ถง 1 กโลกรม ใชมออดหรอทบใหแนนพอสมควร ใสคอขวดพลาสตกรดดวยยางหนงสตก อดจกสาลสวมฝาครอบกนหยดนา

4. นงฆาเชอดวยหมอนงความดนไอนา 15 ปอนดตอตารางนว นาน 1 ชม. หรอหมอนงลกทงนาเดอดนาน 3 ชม. ทงไวใหเยนในหองเกบทสะอาด ลมสงบ

5. เปดจกสาล เทเชอเมลดขาวฟางลงไป 10-20 เมลด การถายเชอเมลดขาวฟางเปนขนตอนทสาคญ จะตองทาในหองทปลอดเชออน ๆ ในหองถายเชอจะตองตดหลอดอลตราไวโอเลต เปดไฟฆาเชอ 1 ชม. กอนถายเชอและควรฉดพนแอลกอฮอล 70% เหนอ

91

กอนถงกอนการปฏบตงานทกครง ปดจกสาลไวตามเดมไปวางบนชนในโรงเรอนบมเชอ จะวางทางแนวตงหรอแนวนอนกได เหดใชเวลาประมาณ 2 เดอน เสนใยจะเดนเตมถง

6. เมอเชอเดนเตมถง ทงไวใหเชอเหดรดตวอก 1-2 อาทตย จงนาไปเปดใหออกดอกในโรงเรอนเพาะเหดตอไป การผลตเชอถงจากขเลอยไมเนอออน

1. ชงวสดตางๆ ทใชเพาะเหดตามสตร 2. ฉดพนนาประมาณ 65% โดยนาหนกลงบนขเลอยใหผสมกน 3. ตรวจเชคความชนในขเลอย โดยใชมอบบด แตถามนาเลด

ออกมาจากงามมอแสดงวามความชนมากเกนไป 4. โรยสตรอาหารอนๆ เชน ดเกลอ ยปซม ปนขาว ผสม

คลกเคลากบขเลอยใหเขากน สวนราขาวจะผสมลงไปในขเลอยกอนทจะบรรจในถงพลาสตกเทานน

5. บรรจขเลอยทผสมเรยบรอยแลว ลงในถงพลาสตกทนรอน 7x 14 นว คอขวดขนาด อดจกสาล ปดดวยกระดาษ

6. นาไปนงฆาเชอในหมอนงลกทงนาน 3 ชวโมง หมอนงความดน 15 ปอนดตอตารางนว นาน ½ ชม. ทงใหเยน จงเทเชอลง

เอกสารอางอง ชาญณรงค สมาวงษ. 2545. เหดนางรม บทเรยนแรกของผเพาะ

เหด. คมอการเพาะเลยงเหดเศรษฐกจ.คมอการเพาะเหดอยางมออาชพ รวมการเพาะเหดกนได เหดนางฟา, เหดนางรม, เหดเปาฮอ, เหดหหน, เหดขอนขาว, เหดหอม, เหด

92

ลม,เหดตนแรด, เหดแครง, เหดโคนนอย, เหดยานาง. สานกพมพนาคา.

ดพรอม ไชยวงศเกยรต. 2531. การเพาะเหดในถงพลาสตก. พมพสวย. กรงเทพฯ.

ดพรอม ไชวงศเกยรต. 2523. การเพาะเหดและเหดบางชนดในประเทศไทย ภาควชาชววทยา มหาวทยาลยเกษตรศาสตร บางเขน กรงเทพฯ 9.

ถาวร วนจสานนท และวระศกด ศกดศรรตน. 2539. การเพาะเหดในถงพลาสตก. การฝกอบรมดานวชาชพหลกสตรการทาเชอและเพาะเหดเปาฮอ ภาคฤดรอน รนท 5 ภาควชาโรคพชวทยา ฝายบรการฝกอบรม คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

ถาวร วนจสานนท. 2534. การเพาะเหดนางฟาและเหดหหนในถงพลาสตก. คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

ถาวร วนจสานนท. 2542. การเพาะเหดหอมในถงพลาสตก. การฝกอบรมเชงปฏบตการ การเพาะเหดหอมนอกฤด. บรการวชาการทางสงคม ภาควชาโรคพชวทยา คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

วระศกด ศกดศรรตน. 2529. การผลตเหด. คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

93

บทปฏบตการท 1

การผลตเชอวน คานา ในการเพาะเหดเศรษฐกจทกชนดจะตองเตรยมเชอเหดบรสทธใหได มฉะนนแลวการเพาะเหดจะประสบปญหาขาดทน การแยกเชอบรสทธจงเปนขนตอนทสาคญทสดในกระบวนการเพาะเหดทกชนด

วตถประสงค 1. เพอใหผเขาฝกอบรมรจกเทคนคปลอดเชอ 2. ใหผเขาฝกอบรมทราบถงวธการแยกเชอเหดบรสทธ 3. ใหผเขาฝกอบรมทราบถงเทคนคการถายเชอและการผลต

เชอวนจากเหดเศรษฐกจ

วสดอปกรณ 1. ดอกเหดสดทไมรดนา เชน เหดฟาง เหดหหน เหดสกล

นางรม เหดหอม 2. อาหารเลยงเชอ PDA 3. เขมเขยเชอ มดผาตดพรอมใบ ตะเกยงแอลกอฮอล ตเขย

เชอ กระดาษทชช

94

การผลตเชอวน ในการแยกเชอเหดบรสทธ ไมวาจะโดยวธจากสปอรหรอ

จากเนอเยอจะตองทาการเพาะเลยงเนอเยอและเสนใยเหดบนอาหารวน สตรอาหารวนทใชไดผลดมอยหลายสตร แตใชไดผลและวธการเตรยมทไมยงยากกคออาหารวนพดเอ (PDA)

ขนตอนการเพาะเลยงเนอเยอเหดบนอาหารวน ในการตดเนอเยอเหดไปวางลงบนอาหารวนพดเอหรอเขยยายเชอ จะตองกระทาโดยใชเทคนคทปองกนไมใหมเชอจลนทรยอนๆ เขามาปะปน ซงเราเรยกวา “เทคนคปลอดเชอ” (aseptic technique) ดงนนกอนทจะเรมใชเขมเขยเชอจะตองลนไฟฆาเชออนๆ ทปลายเขมเขย ปากขวดอาหารวน ทาความสะอาดมอ และบรเวณทปฏบตงานดวยแอลกอฮอล 70% ทกครง เปนตน

ในการเลยงเนอเยอดอกเหด มวธการดงน 1. เลอกดอกเหดทมลกษณะตรงตามตองการ จะตองเปน

เหดทไมเปยกนา ไมออนเกนไปและไมแกเกนไป 2. ฉกดอกเหดเปน 2 ซก ตามแนวยาว 3. ลนไฟปลายมดผาตดจนเกอบแดง แลวลนผานมาทาง

ดามถออยางรวดเรว ทงไวใหเยนประมาณ 10-20 วนาท 4. ใชปลายใบมดตดเอาเนอเยอตรงบรเวณระหวางกานดอก

กบหมวกดอกดานบนและดานลาง ตอดวยซายและขวาจนเปนชนสเหลยมเลกๆ

95

5. ใชปลายเขมเขยทลนไฟฆาเชอแลว และดามเขมเขยใหมความยาวเทาทวางเนอเยอ จมเนอเยอเหดขนมา

6. ดงจกสาลออกจากขวดอาหารวน ลนปากขวดพรอมทงยายเนอเยอเหดลงไปวางบนตรงกลางอาหารวนพดเอ

7. ลนไฟปากขวดอาหารวนอกครงพรอมปดจกสาล 8. นาไปบมไวทอณหภมหองระหวาง 23๐C - 28 ๐C 9. เมอมเสนใยเหดสขาวเจรญออกมาจากเนอเยอเปนรศม

ประมาณ 3 ซม. กสามารถยายเชอนาไปใชได วธปฏบตการผลตเชอวน

1. ใหผเขาฝกอบรมทาการแยกเชอเหดนางฟา ทานละ 1 ชนด 2. หลงจากแยกเชอ 1 วน ใหผเขาฝกอบรมทกคนสงเกตดการ

เจรญเตบโตของเสนใยเชอเหด เสนใยเหดบรสทธจะตองเจรญออกมาจากเนอเยอเหดเทานน หากพบการปนเปอนของเชอแบคทเรยหรอเชอราชนดอน ตองแยกเชอใหมเทานน

3. ทาการยายเชอเหดบรสทธทแยกไดลงบนอาหารพดเอใหม พรอมสงใหอาจารย

4. วาดรปเหด พรอมตดดลกษณะของครบกานชสปอร หรอสปอรของดอกเหด

5. สงรายงานหลงจากปฏบตการเสรจเรยบรอยแลว คาถาม 1. ทาไมเชอบรสทธ 1 ชน จงสามารถนาไปผลตเชอถงได 14,000 ถง ........................................................................................................... ........................................................................................................... ...........................................................................................................

96

2. ทาไมเชอบรสทธจงมความสาคญในการเพาะเหดในถงพลาสตก ........................................................................................................... ........................................................................................................... ...........................................................................................................

เอกสารอางอง

ดพรอม ไชยวงศเกยรต. 2531. การเพาะเหดในถงพลาสตก. พมพสวย. กรงเทพฯ.

ถาวร วนจสานนท. 2544. การเพาะเหดหอมแบบครบวงจร. การฝกอบรมเชงปฏบตการ พฒนาอาชพ. บรการวชาการทางสงคม ภาควชาโรคพชวทยา คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

97

บทปฏบตการท 2

การผลตเชอเมลดธญพช การผลตเชอเมลดธญพชเปนขนตอนททาเพอเพมปรมาณเสนใยเชอเหดใหมจานวนมากขน และเพอเพมความสะดวกในการถายเชอ ในขนตอนนสามารถทาไดโดยการเลยงเสนใยเหดบนวสดทหางายราคาถก และสะดวกในการถายเชอ เชอเหดทเลยงบนวสดดงกลาวนจะเรยกวา “หวเชอ” กได

สาหรบประเทศไทยนน มวสดทางการเกษตรทหางายและราคาถกอยมากมาย เชน เมลดธญพชชนดตางๆ (เชน ขาวเปลอก, ขาวโพด, ขาวฟาง เปนตน) เมลดธญพชเหลานจดเปนวสดทเหมาะสมทจะนามาใชในการผลตเชอธญพชมากโดยเฉพาะเมลดขาวฟางนนมความเหมาะสมมากทสด เนองจากหางายราคาถก และสะดวกในการถายเชอ กอนทจะทาการผลตเชอเมลดขาวฟางนน จะตองทาการคดเลอกเมลดขาวฟางเสยกอน เมลดขาวฟางทดจะตองไมแตกหกมาก ไมมราขน ไมมแมลงทาลาย และไมมการคลกยาฆาเชอราและยาฆาแมลงดวย สวนพนธขาวฟางอาจจะใชพนธสขาว หรอสแดงกได

การผลตเชอขาวฟางน เกษตรกรสามารถทาไดเอง มวธการผลตไมยงยาก อาจจะผลตควบคไปกบการผลตเชอวนกได เนองจากเทคนคตางๆ รวมทงวสด อปกรณทใชในการผลตนนสามารถใชรวมกนได เชน ตเขยเชอ หมอนงความดนไอนา รวมทงหองบมเชอ เปนตน

98

วตถประสงค 1. เพอเพมปรมาณเชอเหดบรสทธใหมากขน 2. เพอทราบถงการเจรญเตบโตของเสนใยเหดบนเมลดขาวฟาง

อปกรณ 1. เมลดขาวฟาง (แชนาแลว 1 คน) 2. 2. ขวดเหลาแบนหรอขวดโซดา (คนละ 1 ขวด) 3. จกสาล 4. ตะเกยงแอลกอฮอล 5. เขมเขยเชอ6. ตเขยเชอ 7. หมอนงขาวเหนยว 8. หวดนงขาวเหนยว 9. หมอนงความดน 10.กรวยพลาสตก 11. กระดาษหนงสอพมพ/กระดาษสนาตาล 12. แรก 13. แอลกอฮอล 95% (ใสขวด) 14. ฟอกกแอลกอฮอล 70% 15. เตาแกส 16. ยางวง 17. ทพพหรอไมพาย 18. ผาขาวบาง 19. กะละมง 20. ถาดอะลมเนยม (สาหรบผงขาวฟางทนงแลว)

วธการผลตหวเชอขาวฟาง 1. ลางทาความสะอาดเมลดขาวฟาง คดเมลดลบและเมลดเสย

ออกซงจะเหลอเมลดทจมนาได แชเมลดทลางนาไว 1 คน 2. นาขาวฟางมาลางนาอก 2-3 ครง จนหมดกลนเปรยว 3. นาไปนงใหสกดวยหมอนง หรอหวดนงขาวเหนยว ถาหาก

ไมมหมอนงกอาจจะใชวธตมใหเมลดเรมพองบานและปรออกเลกนอยประมาณ 10%

99

4. นาเมลดขาวฟางทสกแลวไปผงลมใหหมาดในกระดง หรอตะแกรงทกรองนาไดจนผวเมลดเกอบแหง

5. กรอกเมลดขาวฟางลงในขวดแมโขงแบนทสะอาด โดยใชกรวยชวยผานลงไปในขวดประมาณครงขวด หรอ 2/3 ขวด ทาความสะอาดปากขวดในกรณทเปอนเมลดขาวขณะกรอกใสขวดดวยผาสะอาดชบ

6. อดจกสาลหมดวยกระดาษและรดยางวงแลวนงฆาเชอดวยความดนไอนา 15 ปอนดตอตารางนว ทงไว 2 วน

7. คดเลอกขวดเมลดขาวฟางทไมบด (ถาเสยจะมนาเยมๆ สขาวขนบรเวณกนขวด) นาไปใชในการเลยงเชอเหด

8. ลนไฟฆาเชอปลายเขมเขยเชอจนรอนแดง แลวลนจนเกอบถงมอ ทงไวใหเยนประมาณ 10-20 วนาทนาไปตดเชอวนขนาด 1 ลกบาศกเซนตเมตร เขยตดปลายเขมเขยไว

9. ขณะเดยวกนดงจกสาลออกจากขวดเมลดขาวฟาง ลนไฟทปากขวดพรอมทงเอยงขวดใหเมลดขาวฟางมาอยอกดาน

10. ยายเชอวนลงไปตรงบรเวณกงกลางเมลดขาวฟาง เสรจแลวลนไฟปากขวดอกครงหนง อดจกสาล เอยงขวดกลบมาใหอยในสภาพเดมแลวหมกระดาษไวดงเดม

11. นาไปบมไวบนชนในหองอณหภมตามแตชนดของเหด

100

บทปฏบตการเตรยมหวเชอเมลดธญพช 1. ผเขาฝกอบรมเตรยมหวเชอเมลดขาวฟาง คนละ 1 ขวด

พรอมเขยนชอลงบนขวด/กระดาษดวยปากกา permanent 2. ถายเชอเหด คนละ 1 ชนด ลงในขวดขาวฟาง 3. รายงานผลการเจรญของเสนใยเหด โดยการหาคาเฉลยการ

เจรญของเสนใยในแนวตงและแนวนอน

เอกสารอางอง ดพรอม ไชยวงศเกยรต. 2531. การเพาะเหดในถงพลาสตก. พมพ

สวย. กรงเทพฯ. ถาวร วนจสานนท. 2543. การเพาะเหดหอมในถงพลาสตก. การ

ฝกอบรมเชงปฏบตการ การเพาะเหดหอมนอกฤด. บรการวชาการทางสงคม ภาควชาโรคพชวทยา คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

101

บทปฏบตการท 3

การเพาะเหดในถงพลาสตก คานา

เปนการขยายหรอเพมปรมาณเสนใยบรสทธทไดจากหวเชอขาวฟางใหมากขนบนวสดจาพวกขเลอย ฟางหมก หรอปยหมกในถงพลาสตก เพอทจะนาไปเปดออกเปนดอกเหดตอไป การจะใชวสดเหลอใชประเภทใดควรคานงถงการหาวสดนนไดยากหรองาย ราคาถกมากนอยเพยงใด ขเลอยทจะนามาใชในการผลตเชอเหดถงมอย 2 ประเภท

ขเลอยไมเนอแขง ขเลอยไมเนอแขงนน เปนอาหารชนเลวของเสนใยเหด เชอเหดยงไมสามารถนาไปใชไดจะตองนาเอาขเลอยไมเนอแขงไปหมกกบปยวทยาศาสตรหรอมลสตว เชน ขวว ขควาย ขไก หรอขมา อยางใดอยางหนง โดยใหขเลอยมความชน 50-70% การหมกจะทากองในทรมหรอกลางแจงกได ในกรณทไมมฝนตกการหมกใชเวลาประมาณ 3 เดอน กลบกองทกๆ 15 วน ถาแหงเกนไปกรดนาใหความชนชวยได ขเลอยหมกทสามารถจะนาไปใชไดตองไมมกลนแอมโมเนยหลงเหลออย กอนทจะนาไปบรรจถงพลาสตกใสปนขาว ดเกลอ หรอยปซม ในอตราสวน 1% โดยนาหนก แลวนาไปนงฆาเชอดวยหมอนงความดนไอนา 15 ปอนดตอตารางนว เวลา 1 ชวโมง หรอหมอนงลกทงเวลา 3 ชวโมง ทงไวใหเยนถงทาการถายหวเชอขาวฟางลงไป รอจนเชอเดนเตมถงจงนาไปเปดใหออกดอกเหดในโรงเรอนตอไป

102

ขเลอยไมเนอออน สาหรบขเลอยไมเนอออนไมตองนาไปหมกกอนการผลต สามารถไปผสมกบราละเอยดหรอขาวโพดปน กอนการนงฆาเชอไดเลย

ฟางแหงสบ นอกจากการผลตเชอถงจากขเลอยแลว ฟารมเหดบางแหงใชฟางสบหมกกบปยวทยาศาสตร หรอมลสตวตางๆ ใหฟางแหงสบมความชน 50-70% เสยกอน โดยการนาไปแชนาใหเปยกกอนกได หมกฟางประมาณ 7-14 วน กลบกองทก 3 วน จนกองฟางหมดความรอน และไมมกลนแอมโมเนย กอนจะบรรจถงพลาสตกคลกเคลาดวยปนขาว ซงจะชวยปรบความเปนกรดเปนดางและชวยไลกลนแอมโมเนยทตกคางออกใหหมดเรวขน การฆาเชอในถงกใชวธเดยวกนกบทกลาวไปแลว ระยะเวลาการบมเชอถงกขนอยกบชนดของเชอเหดเชน เหดนางรม และนางฟา ใชเวลาประมาณ 1 เดอน เหดเปาฮอใชเวลาประมาณ 1 1/2 เดอน เหดหหนใชเวลาประมาณ 1 เดอน วตถประสงค

1. เพอทราบถงวธการเพมปรมาณเชอเหดบรสทธบนวสดประเภทขเลอย

2. เพอทราบขนตอนการผสมอาหารเสรมและอาหารหลกกบวสดขเลอย

3. เพอทราบถงวธการบรรจขเลอยผสมอาหารเสรมและหลกในถงพลาสตกทนรอน

4. เพอทราบถงการฆาเชอจลนทรยในเชอถงขเลอยดวยหมอนงลกทง

103

อปกรณ ขเลอยนามนยางพารา ยปซม ดเกลอ ราละเอยด นา ถงทนรอน ขนาด 7x11 นว คอขวดพลาสตก สาล ยางหนงสตก หมอนงไอนาลกทง วธการปฏบตการเพาะเหดในถงพลาสตก ในการผลตเชอถงน สามารถจะทาไดจากขเลอยไมเนอออนและหญาแหงบด 1.การผลตเชอถงจากฟางขาวสบ ซงมวธการดงน สตร ฟางขาวสบ (ขาวเจา, ขาวเหนยว) ฟางสบขนาด 5-10 นว 100 กก. ปยยเรยหรอแอมโมเนยซลเฟต 1 กก. ปยดบเบลซปเปอรฟอสเฟต 1-2 กก. ดเกลอ 0.2 กก. ยปซม 0.5 กก. ปนขาว 0.5-1 กก. นาตาลทรายหรอแปงขาวเจา 1 กก. ราละเอยด หรอขาวโพดปน 5 กก.

1.1 นาฟางสบหมกกบปยยเรยทงไว 3 วน หมกกบปยดบเบลซปเปอรฟอสเฟตตออก 3 วน

1.2 เตมดเกลอ ยปซม ปนขาว ผสมวสดเพาะใหชมชน 65% เตมราละเอยด 15% โดยนาหนก คลกเคลาใหเขากนเปนอยางด ตรวจเชควสดเพาะไมใหชมนาหรอแหงเกนไป โดยใชมอบบดวสด

104

เพาะทมนาพอดจะเกาะตวเปนกอนจะไมมนาไหลออกมาตามงามมอ และไมรวนซยเนองจากแหงเกนไป

1.3 นาสวนผสมนบรรจในถงพลาสตกทนรอนขนาด 7x11 นว ประมาณ 700 กรม ถง 1 กโลกรม ใชมออดหรอทบใหแนนพอสมควร ใสคอขวดพลาสตก รดดวยยางหนงสตก อดจกสาลสวมฝาครอบกนหยดนา

1.4 นงฆาเชอดวยหมอนงความดนไอนา 15 ปอนดตอตารางนว นาน 1 ชม. หรอหมอนงลกทงนาเดอดนาน 3 ชม. ทงไวใหเยนในหองเกบทสะอาด ลมสงบ

1.5 เปดจกสาล เทเชอเมลดขาวฟางลงไป 10-20 เมลด การถายเชอเมลดขาวฟางเปนขนตอนทสาคญ จะตองทาในหองทปลดเชออนๆ ในหองถายเชอจะตองตดหลอดอลตราไวโอเลต เปดไฟฆาเชอ 1 ชม. กอนถายเชอ และควรฉดพนแอลกอฮอล 70% เหนอกอนถงกอนการปฏบตงานทกครง ปดจกสาลไวตามเดม ไปวางบนชนในโรงเรอนบมเชอ จะวางทางแนวตงหรอแนวนอนกได เหดใชเวลาประมาณ 2 เดอน เสนใยจะเดมเตมถง

1.6 เมอเชอเดนเตมถง ทงไวใหเชอเหดรดตวอก 1-2 อาทตย จงนาไปเปดใหออกดอกในโรงเรอนเพาะเหดตอไป 2. การผลตเชอถงจากขเลอยไมเนอออน สตร ขเลอยไมเนอออน 100 กก. ราละเอยดหรอขาวโพดปนหรอกระถนปน 5 กก. ดเกลอ 100 กรม ยปซม 200 กรม

105

แปงขาวเจาหรอแปงขาวเหนยว 1 กก. ปนขาว 1 กก. นาตาลทราย 1 กก. นา 50-70 กก.

2.1 ชงวสดตางๆ ทใชเพาะเหดตามสตร ผสมขเลอยใหเขากนโดยใชจอบ/พลว

2.2 ฉดพนนาประมาณ 65% โดยนาหนก ลงบนขเลอยใหผสมกน 2.3 ตรวจเชคความชนในขเลอยโดยใชมอบบด แตถามนาเลด

ออกมาจากงามมอแสดงวามความชนมาก 2.4 บรรจขเลอยลงในถงพลาสตกใหมความแนนพอควร ถงละ

1 กโลกรม 2.5 รวบปากถงพลาสตก สอดเขาคอขวด ดงชายพลาสตกลง

มาจนคอขวดตดดานบนกอนถงเหด รดยางหนงสตก ใชมอกดขเลอยดานบนปากถงใหเปนหลมเลกนอย

2.6 อดจกสาล ปดกระดาษ รดยางหนงสตก 2.7 นาถงขเลอยใสตะแกรงเหลกแลวนาไปนงฆาเชอในหมอนง

ไอนาลกทงอณหภม 100 องศาเซลเซยส นาน 3 ชวโมง หรอหมอนงความดนไอนาอณหภม 121 องศาเซลเซยส นาน 1 ชวโมง 3. บทปฏบตการการผลตเชอถง

1. ใหผปฏบตผลตเชอถง คนละ 3 ถง นาไปนงฆาเชอหมอนงลกทง นาน 3 ชวโมง

2. เมอถงขเลอยเยน จงทาการถายเชอเหดจากเมลดขาวฟางลงบนถงขเลอยคนละ 3 ชนด ดวยเทคนคปลอดเชอ

106

3. ตรวจวดการเจรญเตบโตของเสนใยเหด ทกๆ 3 วน จนกระทงเสนใยเหดเจรญถงกนถง

4. บนทกและสงรายงาน

เอกสารอางอง ดพรอม ไชยวงศเกยรต. 2531. การเพาะเหดในถงพลาสตก. พมพ

สวย. กรงเทพฯ. ถาวร วนจสานนท. 2544. การเพาะเหดหอมแบบครบวงจร.

การฝกอบรมเชงปฏบตการ พฒนาอาชพ. บรการวชาการทางสงคม ภาควชาโรคพชวทยา คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

107

2.4 ปญหาการทาฟารมเหด ในการทาฟารมเหดใหประสบความสาเรจอยรอดปลอดภย

ในยคเศรษฐกจตกตาน เปนเรองทไมงายนกและไมยากนก ผทจะทาฟารมเหดใหประสบความสาเรจจะตองมความอดทน และขยนขนแขงอยตลอดเวลา รจกปรบตวใหเขากบสภาวะเศรษฐกจซงมความไมแนนอนและเปลยนแปลงอยตลอดเวลาหมนศกษาหาความรจากการอานและปรกษาหาความรจากผเชยวชาญจากวงการเพาะเหด เจาของฟารมเหดจะตองตนตว วเคราะหหาสาเหต ลดตนทน แกปญหาตางๆ ในการเพาะเหด

การเพาะเหดจะประสบความสาเรจจะตองรเขา ซงหมายถงชนดเหดชนดทเราตองการเพาะในทกๆ ดาน ตงแตลกษณะทางพฤกษศาสตรของเหด สรรวทยาของเหดเปนอยางไร ตองการธาตอาหารชนดใดเปนพ เศษ อณหภมท เหมาะสมตอการเจรญเตบโตและการออกดอก เหดทกชนดตองการความชนสมพทธมากกวา 80% ดงนนในการเพาะเหดชนดตางๆ จะตองศกษาหาความรของเหด รจกอปนสยของเหดชนดทตองการเพาะ ซงเทากบเปนการรเขา (ชนดเหดทจะเพาะ) รวมทงจะตองรเรา คอ มความรเขาใจ ทกๆ ดาน เกยวกบชนดเหดทตองการเพาะ กนและนอนกบเหด หากสามารถทาไดดงน กจะเปนการรบ 10 ครง กจะชนะ 10 ครง ซงกหมายถงวาการทาฟารมเหดกจะประสบความสาเรจนนเอง

108

สงทตองคานงในการเพาะเหดมดงน

1. วตถดบ เปนวสดทจาเปนตอการเพาะเหด ปญหาวตถดบจาพวกขเลอยมราคาแพงขน สงถงคนรถละ 20,000 บาท ทาใหเปนปญหาในการผลต จนกระทงทาใหขาดทนได จาเปนจะตองหาวสดอนทดแทนเชน หญาตางๆ ทมลาตนจาพวกพงหรอแขม รวมทงวตถดบอนๆ เชน คานามน ตอซงฟางขาว อาหารเสรมราขาว มราคาสงเชนกน ฟารมเหดจะตองอยไมไกลจากแหลง ในการจดหาวสดเพาะ

2. การขนสงคมนาคม สถานทตงฟารมเปนสวนทสาคญเหมอนกน ทาใหตนทนการผลตสงขน ฟารมเหดจะตองอยในสภาพภมประเทศ และมภมอากาศ ไมไกลจากตลาดหรอแหลงรบซอ มความสะดวกตอการสงสนคาทจะตองใชระยะเวลาไมนาน ซงทาใหเหดมคณภาพตาลง เกดการเนาเสยหาย

3. ความรและทกษะ เจาของฟารมเหดทดจะตองมความรและทกษะทด ปรกษาผเชยวชาญเหด ขวนขวายหาความรใหมทนสมย การขาดความรในการเพาะเหด เชน การเกดสงเจอปนในเชอเหด การเกดวชพชเหด ขนตอนบางอยางเกดความผดพลาด หากไมสามารถแกไขปญหาไดทนทวงท สงผลตอทาใหผลผลตเหดออกมาไมเพยงพอหรอนอยเกนไป จะประสบการขาดทนได นอกจากนนจะตองใชเชอเหดทมคณภาพ ไมแกเกนไปหรอออนเกนไป การคดเลอกแมเชอ เปนขนตอนแรกของการทาเชอ จะตองคานงถง

109

พนธทให ผลผลต ส ขนาดดอก ตามทตลาดตองการเจรญเตบโตทอณหภมระดบตางๆ แมเชอเตรยมไดจากเนอเยอจะได ดอกเหดทด ไมมโรคตดตอ การคดเลอกแมเชอทดเปนสงจาเปนทสาคญทสด มฉะนนหยอดเชอแลวเสนใยไมเดน ดงนนควรสงซอจากศนยรวบรวมเชอเหดแหงประเทศไทย หรอฟารมเหดทเชอถอได มฉะนนเหดทเพาะจะไมออกดอก

การเตรยมวสดเพาะเหดจะแตกตางกนไปตามชนดของเหดทจะทาการเพาะ ผเพาะจะตองพจารณาใหเหมาะสม วสดจะตองหมกกอนหรอไม ขนตอนตางๆจะตองใสเพมธาตอาหาร วธและเวลาในการกลบกอง การใหความชน ความเปนกรดเปนดางทเหมาะสม การเตรยมอาหารเสรม ความชน การบรรจถงและการนงฆาเชอ จดเปนเรองสาคญอยางยง เพราะมผลตอผลผลตและการปนเปอนจากเชอจลนทรยชนดอน

4. การจดการฟารม เจาของฟารมเหดทดจะตองมความรทางดานการจดการทด สามารถจดการใหเปนระบบ มบญชรายรบรายจาย ตนทนกาไร จะขายเหดทไหน ซงตองมความรในการจดการเรองราคาของเหดใหด มฉะนนอาจถกเอารดเอาเปรยบได

5. การดแลรกษา ฟารมเหดทดจะตองมความสะอาดกอนเปนลาดบแรก เนองจากความสกปรกเปนบอเกดเชอโรค ความสะอาดของฟารมจะตองอาศยความรวมมอจากทกคนในฟารม ผจดการฟารม

110

จะตองออกกฎระเบยบเรองความสะอาดในหองปฏบตการใหด เจาหนาททกคนจะตองปฏบตโดยเครงครด ผใดฝาฝนจะตองถกลงโทษปรบ เพราะความสกปรกเปนบอเกดเชอโรค ทาใหเกดการปนเปอนของเชอราชนดอนๆ ทาใหกอนเชอดเสยหายจนขาดทนได เจาหนาทจะตองดแลหองปฏบตการเขยเชอ หองบมเชอโรงเปดดอก การ ให น า และกา ร เ ก บดอก โ ร ง เป ดดอกจะต อ งมสภาพแวดลอมท เหมาะสม เชน ปรมาณกาซออกซเจน และคารบอนไดออกไซด อณหภม ความชนเหมาะสมตอการออกดอก เพอปองกนกอนกอใหเกดความเสยหาย

6. โรคระบาด โรคเปนปญหาทสาคญเชนกน เชอโรคมสาเหตเกดจาก การตดเชอจากเชอรา เชอแบคทเรยทาใหเกดโรคเนา เชอไวรส เขาไปทาลายดอกเหดทกาลงเจรญเตบโต ทาใหดอกแคระแกรน ปญหาโรคในฟารมเหด ซงเปนสงทยากตอการรกษา ทางทดจะตองปองกนกอนเทานน หมนเดนดแลแปลงเหดใหทวถงทกวน หรออาจจะมแมลงกดกนจนเกดรอยททาใหเชอราและแบคทเรยเขาไปในถงเพาะเหดจนเสยหายได โรงเรอนสกปรกทาใหเปนแหลงสะสมของโรคและแมลง อาจมเชอราเกดขนทดอก เพราะรดนาโดนดอกเหด

7. แมลงศตรเหด ดวง มด แมลงวน ปลวก ไร เปนสงทเขาทาลายเหดทาใหเกดการปนเปอนเชอไมเดน ทาใหผลผลตเนาเสยหาย หนกดกอนเชอ ในระหวางบมกอนเชอ จะเกดการปนเปอน หนมากด

111

กน ดอกเหดเสยหาย แมลงหรอหนอนเจาะดอก ทาใหดอกเหดไมสวย ทาใหดอกเหดเปนปะการง

8. หลงการเกบเกยว เหดจดเปนผกชนดหนงซงจะเนาเสยหายได การเกบเกยวเหดจะตองมวธการทถกตอง สะอาดถกหลกอนามยหากมการเกบทไมดจะทาใหเหดเนา และเปนโรคตามมาได ภาชนะทใชในการบรรจจะตองเหมาะสม จะทาใหสามารถเกบรกษาเหดไดนาน เทคโนโลยหลงการเกบเกยวเหดเปนสงสาคญทเดยว

เอกสารอางอง

กอบเกยรต บนสทธ. 2532. การบรหารการปราบแมลง- ศตรเหด. การฝกอบรมหลกสตรการทาเชอและเพาะเหด. กลมงานวจยแมลงศตรผกและไมดอกไมประดบ กองกฏและสตววทยา กรมวชาการ เกษตร.

กอบเกยรต บนสทธ. 2538. แมลงศตรเหดทสาคญ. เทคนคการผลตเหด กรมวชาการเกษตร.

กอบเกยรต บนสทธ. 2539. แมลง-ศตรเหด. การบรหารศตรเหด กองกฎและสตววทยา กรมวชาการเกษตร.

กอบเกยรต บนสทธ. 2539. การกาหนดทางเลอกในการปองกนกาจดแมลง – ศตรเหด.การบรหารศตร กองกฎและสตววทยา กรมวชาการเกษตร.

112

กอบเกยรต บนสทธ. 2543. การบรหารศตรเหด. คมอถายทอดเทคโนโลยการผลตเหด กองสงเสรมพชสวน กรมวชาการเกษตร.

กอบเกยรต บนสทธ, พรทพย วสารทานนท, ฉตรไชย ศฤงฆไพบลยและสจจะ ประสงคทรพย. 2543. แมลง -ไรศตรเหดในประเทศไทย Insect and Mite Pests of Mushroom in Thailand. กองกฎและสตววทยา กรมวชาการเกษตร.

ชาญยทธ ภาณทต, นงนช แตงทรพย, ประไพรศร พทกษไพรวน, กอบเกยรต บนสทธ. 2539. การบรหารศตร เหด.กองสงเสรมพชสวน กรมสงเสรมการเกษตร.

ฉตรชย ศฤงฆไพบลย. วธการแกปญหาการกระบาดทาลายของไรศตรเหด.2532. วธการแกปญหาการระบาดทาลายของไรศตรเหด.การฝกอบรมหลกสตรการทาเชอและ เพาะเหด. กองโรคพชและจลชววทยา รวมกบสานกฝกอบรมและถายทอดเทคโนโลย กรมวชาการเกษตร.

ดพรอม ไชยวงศเกรยต. 2551. ไรศตรเหด.ทระลกงานพระราชทานเพลงศพ อาจารยดพรอม ไชยวงศเกยรต ณ วดพระศรมหาธาตวรมหาวหาร: 66. อกษรสยามการพมพ.6

113

ประไพศร พทกษไพวน. 2532. โรคเหดทเกดจากเชอรา. กลมงานวทยาไมโค กองโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตร

ประไพศร พทกษไพรวน. 2543. โรคเหด.คมอถายทอดเทคโนโลยการผลตเหด. กองสงเสรมพชสวน.

ปราโมทย รกษาราษฎร. 2539. การบรหารศตรเหด. กลมพชผก กองสงเสรมพชสวน กรมสงเสรมการเกษตร. เมษายน– มถนายน. กลมงานวทยาไมโค กองโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตร.

อาภา ตนตสระ. 2539. การบรหารศตรเหด. กลมพชผก กองสงเสรมพชสวน กรมสงเสรมการเกษตร.

ศนยรวมสวนเหดบานอรญญกชมชนตนรกเหด. 2548. เหดปราบแมลง. จดหมายขาวเพอชาวฟารมเหดชมฅนรก.

สรภ กรตยะองกร. 2532. เรองนารเกยวกบไวรส (ศตรเหด). กลมงานวสาวทยา กองโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตร.

เสรมศกด หงสนาค. 2540-2541. การปองกนกาจดหนศตรเหด. กองกฏและสตววทยา กรมวชาการเกษตร.

114

สทธชย ปทมลองทอง. 2544. โรคและศตรเหด. เสนทางสอาชพเงนลานกรรมวธการเพาะเหด.ทองพบเหดนางฟา กลมสตรอาสาพฒนา ปาสมล (ประธานกลม) ต.นาวน อ.เมอง. จ.เพชรบร.

สญชย ตนตยาภรณ. 2541. ปญหาในเชอเหดฟาง.ขาวสารเพอผเพาะเหด ฉบบท 1 มกราคม - เมษายน. อครราชทต ทปรกษาการเกษตร ประจากรงแคนเบอรา ออสเตรเลย

หนงสอเทคโนโลยชาวบาน. 2548. ศตรพชโรคของเหด. จดหมายขาวเพอฟารมเหด ปท 4 ฉบบท 5 พ.ค. คอลมน เทคโนโลยการเกษตร. ศนยรวมสวนเหดบานอรญญก (ชมชนฅนรกเหด).

อปสร เปลยนสนชย, พชรา ปญจสมานวงศ และจรส ชนราม. 2532. โรคและศตรเหดทเกดจากไสเดอนฝอย กองโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตร.

อปสร เปลยนสนไชย, พชรา ปญจสมานวงศ และจรส ชนราม. 2540. การศกษาการแพรกระจายของไสเดอนฝอยศตรเหดฟาง Distribution of parasitic nematodes on straw mushroom. สรปงานวจยกองสงเสรมพชสวน กรมสงเสรมการเกษตร.

115

2.5 การจดการฟารมเหดถง

รศ.ดร.ถาวร วนจสานนท

จดประสงค

การจดการบรหารปญหาการทาฟารมเหด สงทตองคานงในการเพาะเหด

1. วตถดบ 2. การขนสงคมนาคม 3. ความรและทกษะ 4. การเตรยมวสดเพาะเหด 5. การจดการฟารม

116

6. การดแลรกษา 7. โรคระบาด 8. แมลงศตรเหด 9. หลงการเกบเกยว

การจดการบรหารปญหาการทาฟารมเหด

ในการทาฟารมเหดใหประสบความสาเรจอยรอดปลอดภยในยคเศรษฐกจตกตา เปนเรองทไมงายนกและไมยากนก ผทจะทาฟารมเหดใหประสบความสาเรจจะตองมความอดทน และขยนขนแขงอยตลอดเวลาตองรเขารเรา ทาใหรบ 10 ครง ชนะ 10 ครง

สงทตองคานงในการเพาะเหดมดงน 1. วตถดบ 2. การขนสงคมนาคม 3. ความรและทกษะ 4. การเตรยมวสดเพาะเหด 5. การจดการฟารม 6. การดแลรกษา 7. โรคระบาด 8. แมลงศตรเหด 9. หลงการเกบเกยว

117

1. วตถดบ เปนวสดทจาเปนตอการเพาะเหด ปญหาวตถดบ

จาพวกขเลอยมราคาแพงขน สงถงคนรถละ 22,000 บาท ทาใหเกดเปนปญหาในการผลต จนกระทงทาใหขาดทนได จาเปนจะตองหาวสดอนทดแทนเชน หญาตางๆ ทมลาตนแขงจาพวกพงหรอแขม

2. การขนสงคมนาคม สถานทตงฟารมเปนสวนทสาคญเหมอนกน ทาใหตนทนการผลตสงขน ฟารมเหดจะตองอยในสภาพภมประเทศ และมอากาศเยน ไมไกลจากตลาดหรอแหลงรบซอเหด

3. ความรและทกษะ เจาของฟารมเหดทดจะตองมความรและทกษะทด

ปรกษาผเชยวชาญเหด ขวนขวยหาความรใหมทนสมย การขาดความรในการเพาะเหด แกปญหาไมได ผลผลตตา หวเชอเหดตองมคณภาพด วสดราคาถก

4. การเตรยมวสดเพาะเหด แตกตางกนไปตามชนดของเหดทจะทาการเพาะ ผ

เพาะเหดจะตองพจารณาใหเหมาะสม วสดจะตองหมกกอนหรอไม ขนตอนตางๆ จะตองใสเพมธาตอาหาร การใหความชน ความเปนกรดเปนดาง

118

5. การจดการฟารม เจาของฟารมเหดทดจะตองมความรทางดานการ

จดการทด สามารถจดการใหเปนระบบ มบญชรายรบรายจาย ตนทนกาไร จะขายเหดทไหน ควรมการประกนราคาเหด

6. การดแลรกษา ฟารมเหดทดจะตองมความสะอาดกอนเปนลาดบ

แรก เนองจากความสกปรกเปนบอเกดเชอโรค ทาใหเชอโรคระบาดอยางรวดเรว ความสะอาดของฟารมจะตองอาศยความรวมมอจากทกคนในฟารม ผจดการฟารมจะตองออกกฎระเบยบเรองความสะอาดในหองปฏบตการใหเครงครด ผฝาฝนจะตองถกลงโทษ

แนวทางการแกไข

การถายเทอากาศ มชองระบายอากาศ ปองกนการสะสม CO2 เปดประตหนาตางตอนเชามด

เพยงพอกบการพฒนาของดอกเหดเปดหนาตางหรอชองแสง หรอใชแสงไฟ แสงสวาง

ความชน หมนตรวจ RH ภายในโรงเรอน และภายนอก ในระยะเปดดอก 80-90 %

สตรมาตรฐาน/สตรดดแปลงสตรอาหาร

119

7. โรคระบาด โรคเปนปญหาทสาคญเชนกน เชอโรคมสาเหตเกด

จาก การตดเชอจากเชอราเชอแบคทเรยทาใหเกดโรคเนา เชอไวรส ไสเดอนฝอย เขาไปทาลายดอกเหดทกาลงเจรญเตบโต ทาใหดอกแคระแกรนเกดเปนปญหาโรคระบาดในฟารมเหด

โรคเหด

อาการผดปกตทเหดแสดงออก ทางดานรปรางและโครงสราง

โรคเหดทเพาะในถง การทเสนใยเหดไมเจรญ หรอเสนใยไมเดน หรอเสนใยเดนแตชะงกเมอมเชอราอนเจรญไดเรวกวา หรอเสนใยเดนและมเชอราอนปนเปอนในถงเหดเปนบางสวน

โรคเหด สาเหต 1. โรคเกดจากเชอมสาเหต 2. โรคเกดจากเชอไมมสาเหต

โรคเหด

เชอ สาเหต 

ไวรส 

แบคทเรยแบคทเรย 

120

เหดถง เหดทเพาะเลยงในถงพลาสตกบรรจขเลอยหรอฟางหมก หรอวสดเหลอใชทางการเกษตรอนๆ เปนหลก หรอวสดเหลอใชจากผลผลตทางการเกษตรอนๆ เปนหลก และมอาหารอนๆเปนอาหารเสรม แลวใสเชอทตองการลงไป

Ex – เหดสกลนางรม (Genus Pleurotus) เชน เหดนางรม เหดนางฟา เหดเปาฮอ เหดภฏาน เหดสชมพ เหดขอนขาว

สาเหตของการปนเปอนของเชอ ทงกอนเชอเหดทเกบดอกแลว ในบรเวณฟารม หวเชอไมบรสทธ ถงแตก หรอแมลงทาลาย

การปองกนการเกดเชอปนเปอน 1. ตรวจสอบความสะอาดและความบรสทธของหวเชอ 2. การถายเทเชอ ควรทาในหองทสะอาด 3. รกษาความสะอาดโรงเพาะ และบรเวณรอบๆ 4. เมอเกบผลผลตหมดแลว ควรพกโรงเพาะ 2-3 สปดาห

โรคทเกดจากเชอรา 1. เชอราดา กลม Aspergillus

Aspergillus flavus A. Fumigatus A. niger

www.shroomery.org/

121

- กอนเชอเหดสเขยวเขมเกอบดา บางสวนมสนาตาล - เกดจากดานบนลามลงไปขางลาง หรอลางขนบน

2. เชอราดา Botryodiplodia - ขเลอยในถงเหดมสนาตาลเขมเกอบดา - เรมแรกเชอรามสขาว และขยายกวางไปเรอยๆ กอนเลกๆ สดานนออกมาทผวถง

3. เชอรากลมราเขยว หรอ Green Mould Gliocladium sp. Trichoderma spp.

Ex T. harzianum, T. hamatum, T. aureoviride, Gliocladium virens

- ครงแรกเหนเสนใยของเชอเจรญเตบโตด - สปอรรวมกนหนาแนนเปนหยอมสเขยวมะกอก หรอเขยวเขม

4. ราเขยว Penicillium หรอ Paecelomyces

Penicillium

-ชอบ T. ปานกลาง - มกเกดดานลางของถง

122

ลกษณะ

Paecelomyces

ลกษณะ

5. ราสสมหรอรารอน (Neurospora sp.) - มกเปนกระจกบรเวณปากถง - ลกษณะสชมพอมสม หรอเปนกอนตดกนสชมพ Imperfect stage Monilia

‐ หยอมสเขยวตองออน เหลองออนปนเขยว สเทาออน

- ทนตออณหภมสง - มกพบในเหดหอม

เปนฝนสซดๆ สงเกตเสนแบงเขตการเจรญเตบโตของเหดและเชอราไดชดเจน

123

6. ราเมอก (Slime mould)

เกดกบถงเหดทเปดถงเกบดอกไปแลวหลายรน เหนสเหลองชดเจน ดานขางถงและปากถง มกเกดกบเหดหหนซงกรดถงดานขาง

โรคทเกดจากเชอแบคทเรย

1. โรคเนาสนาตาลของเหดภฏาน

สาเหต Pseudomonas tolaasii

อาการ* หมวกเหดดานบนเปนจดสเหลองออน แลวเปลยนเปนสนาตาล

Bacterial 

124

* แผลทกานดอก เปนสเหลองหรอนาตาลแดง แผลยบตว

ความเสยหาย ดอกเหดเลกกวาปกต ผวหมวกมสนาตาลออน ชางาย ไมเปนทตองการของตลาด

2. โรคจดสนาตาลของเหดเปาฮอ และโรคเนาเหลองของเหดสกลนางรม

เชอ Pseudomonas fluorescens

อาการของเหดเปาฮอดอกเหดทโผลพนคอขวดบางดอกมสเหลองซด ดอกไมสมบรณ กานลบเปนกระจก หมวกดอกมสนาตาลออนประปราย อก 1-2 วนจดสนาตาลเขมขน และยบตวลง

โรคจดสนาตาลจากเชอบคเตร

125

- ดอกเหดสเหลอง ดอกเลกผดปกต มวนงอ ดอกเหดเหยวเหลองทงกระจกและไมพฒนา ดอกเนาเหลองของเหดนางรมหรอภฏาน

ความเสยหาย

การปองกน

1. ลดความชนในโรงเรอนไมใหเกน 80-85% 2. การรดนา ใหผวหนาของดอกเหดแหงภายใน 3 ชม. 3. ใชสารเคมเมอจาเปน

เกบผลผลตในดอกรนแรกไมได ถามเชอมาก และลงในถงเหดทาใหเสยหายทง

คลอรน 10 cc / นา 1 ปบ

ดอกเหดนางรมแสดงอาการโรคทเกดจากเชอบคเตรทโคนดอก 

โรคเนาเหลองจากเชอบคเตร

126

โรคเกดจากเชอไวรส

เชอไวรส อนภาคทรงกลม ขนาดเสนผาศนยกลาง 25 มม. ถายทอดโดย mechanical mean

โรคไวรสของเหดนางรมพบครงแรกเมอ พ.ศ.2527 ท นครปฐม

อาการ ดอกเหดมวนขนหรองอลง ดอกขนาดเลก ขอบดอกไมเรยบ เมอถกนาจะฉานากวาปกต หรอดอกแคระแกรน ชอดอกสนเปนกระจก

โรคเกดจากเชอไมมสาเหต

- สภาพแวดลอมไมเหมาะสม

อากาศแปรปรวน อณหภมเปลยนแปลง ความชนในวสดเพาะไมเพยงพอ

- สภาพแวดลอมในโรงเพาะไมเหมาะสม

แสงมากเกนไป ความชนสมพทธในอากาศมนอย CO2 ในโรงเรอนมากเกนไป

- การเสอมของเชอเหด

- ความผดปกตทางพนธกรรม

โรคเกดจากเชอไมมสาเหต

127

โรคราสนมของเหดเปาฮอ ดอกเหดภายนอกและโคนดอกจะซดๆ สนาตาลคลายสนม

โรคดอกหงกของเหดสกลนางรม

ลกษณะบนเหดนางรมและภฏาน - ครบดอกหงกหยกเปนคลน ระยะระหวางครบไมชดกน ครบเปนเนอเดยวกนกบกานดอก - สดอกเหดยงสขาวหรอขาวนวลปกต หรอเทาออน

ลกษณะบนเหดเปาฮอ กานดอกสนผดปกต ลบไมสมบรณ หมวกดอกเลก บดเบยว

ดอกไมบานคลออก สดอกเหดสเทาดาทงดานหนาและดานหลง

โรคเหดฟาง 1. โรคราเมดผกกาด 2. โรคราเขยว

โรคดอกหงกของเหดสกลนางรม

128

3. ราเหดหมก หรอเหดขหมา (Ink Cap, Coprinus sp.) 4. โรคเนาเละของเหดฟาง โรคราเมดผกกาด

เชอ Sclerotium rolfsii

- มกเกดกบเหดฟางเกาคางป และถกแดดฝน - เชอมกเกดเปนหยอมๆ การทาลาย

โรคราเขยว

เชอ Trichoderma, Gliocladium และ Penicillium

โรคราเขยว ขฝาย ฟางขาว บนดนและดอกเหด ทงในการเพาะแบบกองเตย หรอการเพาะแบบอตสาหกรรม

* เสนใย

* ดอกเหดออนๆ นมกวาดอกปกต

129

ราเหดหมก หรอเหดขมา (Ink Cap)

การเพาะแบบกองเตย ใชฟางเกา กองเพาะรอนหรอแฉะเกนไป

การเพาะแบบอตสาหกรรม หมกฟางไมด อบไอนาในอณหภมทไมท

โรคเนาเละของเหดฟาง เชอ Pseudomonas sp. - พบในเหดฟางทเพาะในโรงเรอน - ความเสยหายทงโรงเพาะ

อาการ ดอกเหดผวไมเรยบ มจดขาวคลายประแปง ไมเกน 1 วน ผวดอกเหดเปนตะปมตะปา ผวขรขระทงดอก ชา เนาและมนาเยม

130

การปองกนกาจดโรคเหดฟาง

1. เลอกซอหวเชอจากแหลงทเชอถอได 2. เลอกตอซงทปราศจากเชอ 3. เขาใจถงสภาพความตองการในการเจรญเตบโตของเหด

ฟาง 4. ความสะอาดของแปลงเพาะ

โรคสมองไก (Truffle disease) เชอ Diehliomyces microsporus บรเวณดนกลบ กอนสขาวนวลปนนาตาล หรอสมออน

รปรางเปนคลนคลายสมอง อายมากสนาตาล หรอนาตาลเขม ปยเพาะเหด สนาตาลเขม นมเละ

131

โรคราเขยว เชอ Trichoderma konongii, T. viridi

อาการ - กานดอกเนาเสย บางดอกมแผลสนาตาลแดง และแหงตาย - หมวกเหดสนาตาล เกดเสนใยขาวฟบนดอกเหด หรอบนดน

โรคราเขยวมะกอก (Olive Green Mould)

เชอ Chaetomium globosum var. Olivaceum ราแขงขนและราชเหต ปยทกาลงหมกมสเขยวขมา ฟางตดกนเปนหยอมๆ เชอราจะสรางตมเลกๆ สเขยวมะกอก เขยวคลาเกอบนาตาล ผวขรขระ โรคราสนาตาล (Brown Plaster Mould) เชอ Papulspora byssina ราแขงขน & ราชเหต ปยหรอดนเปนหยอมสขาวเปลยนสนาตาลออน หรอผงสนาตาลออนมกเกดกบปยหมกหรอดนทชนเกนไป เหดหมก (Coprinus spp.) เกดดอกเหดเลกแกยบตวมสคลายนาหมก ในโรงเพาะมเหดหมกปยเพาะเหดมแอมโมเนยเหลออย

132

การใชสารปองกนกาจดโรคเหด เมอมความจาเปน ใชสารปองกนกาจดเปนประจา เกดการระบาดของโรคเพอลดปรมาณของเชอ ใหนอยลง

3. การทาเชอเหด 4. การจดเตรยมวสดเพาะเหด

- วสดทตองหมก - วสดทไมตองหมก

5. การดแลรกษา บมเชอ บงคบใหออกดอก ใหนา เกบดอก สภาพแวดลอม

ทเหมาะสม 1. แมลงศตรเหด ดวง มด แมลงวน ปลวก ไรเปนสงทเขาทาลายเหดทาใหเกดการปนเปอน เชอไมเดน ทาใหผลผลตเนาเสยหาย

ตวเตมวยหนอนแมลงวน Sciarid หนอนแมลงวน Sciarid

133

หนอนแมลงวนฟอรด (Phorid) ตวเตมวยหนอนแมลงวนฟอรด (Phorid)

2. หนอนผเสอ ผเสอกลางวน ขนาด 8-9 มม.

(Dasysesrugosella)

- วางไขบนจกสาลกอนเชอ

การทาลายเสนใยเหดขาด ไมเจรญ ไมออกดอก เชอเหดถกทาลายเหนเปนขยสนาตาลเปนทางยาวคดเคยวไปมา

3. หนอนผเสอกนใบจาก ผเสอกลางคน (Lepidoptera)

134

- มกวางไขบรเวณใบจากททาโรงเรอน - ตวหนอนมสนาตาล หวสดาโต ขนาด 10-20 มม. 4. ไรศตรเหด

Ex ไรไขปลา (Luciaphorus sp.)

- มกระบาดในเหดหหน โดยกดกนเสนใย - สองดวยกลองจลทรรศนเหนเปนสขาวกลมเลกๆ - ตวแมขยายพนธไดโดยการผสมพนธหรอไมตองผสมพนธ

กได ตวเมยผสมพนธสวนใหญเปนตวเมย

ตวเมยไมผสมพนธเปนตวผทงหมด

ไรชนดอนๆ ไรหยดนา ไรขาวใหญ ไรกนขาว

135

5. ศตรอนๆ ยงไมสรางปญหารนแรงดวงเจาะเหด แมลงหว มอดยาสบ มอดหนวดยาว

หลกการบรหารแมลงศตรเหด รกษาความสะอาดอยางถกหลกอนามย วางเวนพกโรงเรอนไวสกระยะ ดแลเอาใจใสความเปลยนแปลงของเหดทกระยะ หลกเลยงการใชสารเคม หากจาเปนตองใชตองศกษา

วธใชใหละเอยด มการวางแผนการจดการกอนลงมอปฏบต

การบรหารศตรเหด

ตองทราบขนตอนทสาคญตอการเพาะเหด

1. เลอกชนดเหดทจะผลตขนกบ

- ตลาด - ทตงฟารม - ภมประเทศ - ภมอากาศ - ความยากงายในการจดหาวสดเพาะ

2. คดเลอกแมเชอสงทตองคานงถง

- ส

136

- ผลผลต - คณภาพ - ขนาดดอก - การตอบสนองตอ T. ระดบตางๆ

เชอทด บรสทธ ไมเปนโรคตดตอ

9. หลงการเกบเกยว เหดจดเปนผกชนดหนงซงจะเนาเสยหายได การเกบ

เกยวเหดจะตองมวธการทถกตอง สะอาดถกหลกอนามย หากมการเกบทไมด จะทาใหเหดเนา และเปนโรคตามมาได ภาชนะบรรจกอนสงขายสาคญมาก

สทธน เจรญคด, 2553 ภาพท 4 การบรรจหลงการเกบเกยว

137

เอกสารอางอง

กอบเกยรต บนสทธ. 2539. แมลง-ศตรเหด. การบรหารศตรเหด กองกฎและสตววทยา กรมวชาการเกษตร.

กอบเกยรต บนสทธ. 2543. การบรหารศตรเหด. คมอถายทอดเทคโนโลยการผลตเหด กอง สงเสรมพชสวน กรมวชาการเกษตร.

ฉตรชย ศฤงฆไพบลย. วธการแกปญหาการกระบาดทาลายของไรศตรเหด. 2532. วธการแกปญหาการระบาดทาลายของไรศตรเหด. การฝกอบรมหลกสตรการทาเชอและ เพาะเหด. กองโรคพชและจลชววทยา รวมกบสานกฝกอบรมและถายทอดเทคโนโลย กรมวชาการเกษตร.

ดพรอม ไชยวงศเกรยต. 2551. ไรศตรเหด. ทระลกงานพระราชทานเพลงศพ อาจารยดพรอม ไชยวงศเกยรต ณ วดพระศรมหาธาตวรมหาวหาร: 66. อกษรสยามการพมพ.6

ประไพศร พทกษไพรวน. 2543. โรคเหด. คมอถายทอดเทคโนโลยการผลตเหด. กองสงเสรมพชสวน.

ปราโมทย รกษาราษฎร. 2539. การบรหารศตรเหด. กลมพชผก กองสงเสรมพชสวน กรมสงเสรมการเกษตร. เมษายน–

138

มถนายน. กลมงานวทยาไมโค กองโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตร.

อาภา ตนตสระ. 2539. การบรหารศตรเหด. กลมพชผก กองสงเสรมพชสวน กรมสงเสรมการเกษตร .

ศนยรวมสวนเหดบานอรญญกชมชนตนรกเหด. 2548. เหดปราบแมลง. จดหมายขาวเพอชาวฟารมเหดชมฅนรก.

สรภ กรตยะองกร. 2532. เรองนารเกยวกบไวรส (ศตรเหด). กลมงานวสาวทยา กองโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตร.

เสรมศกด หงสนาค. 2540-2541. การปองกนกาจดหนศตรเหด. กองกฎและสตววทยา กรมวชาการเกษตร.

สทธชย ปทมลองทอง. 2544. โรคและศตรเหด. เสนทางสอาชพเงนลากรรมวธการเพาะเหด. ทองพบเหด

139

2.6 การทาปยหมกจากกอนเหดทใชแลว

การทาปยหมกจากกอนเหดทใชแลว วสด

กอนเหดทใชแลว 1 ตน ปยยเรย 300 กรม ปนขาว 3 กก. ปยคอก 50 กก. พด.1 1 ซอง นาหมก 25 ลตร วธทา

1. ตกอนเหดทใชแลวใหแตก แลวผสมปยยเรย ปนขาว ปยคอก พด.1 ใหเขากน รดดวยนาหมกใหเปยกพอด คลกเคลาใหเขากน

2. กลบกองทกวน เปนเวลา 2-4 สปดาห 3. เมอกองปยเยน คยกองปยแลวไมมไอกสามารถนาไปใชได

140

3. องคความรการเหนยวนาใหเกดเหดในธรรมชาต

3.1 การเหนยวนาใหเกดเหดในธรรมชาต

ปจจยสภาพแวดลอมของการเกดเหดในธรรมชาต สภาพแวดลอมของการเกดเหดในธรรมชาต สวนใหญจะขนอย

ปจจยตางๆดงน

1. ตวเชอเหด เหดหลายๆชนดทเพาะกนแพรหลายในปจจบนจะเกดขนในปาไมแทบทงสน อาจจะพบขนอยบนตนไมนานาชนด ตามรากไม ตามพนดน ขนอยกบวาจะเปนเหดชนดใด เชน เหดโคนขนอยตามพนโดยอาศยอยรวมกบปลวก มความสาพนธกนอยางแนบแนน เหดเผาะ เหดผงขนอยกบรากของตนยางนา เปนตน โดยมความสมพนธกนเปนแบบไมคอรไรซา

2. ตนไม จะมความจาเพาะตอชนดเหดทขน เหดทกชนดไมจาเปนจะตองอาศยกบรากพชทกชนด และไมทกชนดกไมจาเปนทจะตองมเหดขน เหดและตนไมจะตองมความจาเพาะตอกนนนเอง

3. สภาพแวดลอม ไดแก อณหภม ความชนในดนและในอากาศ ความอดมสมบรณของดน จะเปนสงทจาเปนตอการเจรญเตบโตตอเสนใยของเชอราทเจรญอยในรากของตนไม เมอเสนใยของเชอราเจรญเตบโตเตมท ในรากไมและสภาพแวดลอมเหมาะสม จะทาใหเกดเปนดอกเหด เชน เหดโคน เกดจากจาว

141

ปลวก เหดเผาะเกดทโคนตนยางนา เหดผงเกดทตนมะกอก เปนตน (อทยวรรณ, 2554)

เหดราไมคอรไรซา (Mycorrhizal Fungi)

ไมคอรไรซา คอ เชอราทอาศยอยรวมกนแบบพงพาอาศยกน (symbiotic relationship) ในระบบรากพชบรเวณเซลลผว ลกษณะภายนอกผวรากคลายรากฝอยมสสนแตกตางกน เชน สขาว สทอง สเหลอง สนาตาล เปนตนไมคอรไรซาจะชวยหานาและธาตอาหารใหพช สวนเชอราจะไดรบสารอาหารทตนไมขบออกมาทางราก เชอราไมคอรไรซาสามารถแบงออกเปน 7 ชนด คอ เอคโตไมคอรไรซา เอนโดไมคอรไรซา เอคเทนโดไมคอรไรซา เออรคอยดไมคอรไรซา อารบทอยดไมคอรไรซา มอนโทรพอยดไมคอรไรซา ออรคดไมคอรไรซา

ภาพท 5 เอคโตไมคอรไรซาทอาศยอยรวมกนกบรากพช https://mycorrhizas.info/ecm.ht

142

เชอราชนสงทเปนเหดกนไดและกนไมได คอเอคโตไมคอรไรซาสวนใหญอยในไฟลม Basidiomycota และ Ascomycota พชอาศยของเชอราชนดนเปนตนไมใหญหลายชนด เชน ตนไมหลายสกลในตระกล Dipterocarpaceae เชน ยางนา และเหงยง เปนตน (โสภณ, 2558)

ประโยชนของเหดไมคอรไรซา 1. ชวยเพมพนทผวและปรมาณของรากพชและตนไม

2. ชวยเพมความแขงแรงใหแกระบบของรากไม 3. ชวยเพมความสามารถในการดดซบนาอาหารใหแกตนไม เชน ฟอสฟอรส ไนโตรเจน โพแทสเซยม 4. ชวยสลายและดดซบอาหารจากหนแรในดนทสลายตวยากและพวกอนทรยสารตางๆ ทยงสลายตวไมหมดใหพชนาไปใชประโยชนตอได

ชนดของเชอราททาใหเกดความสมพนธแบบเอคโตไมคอรไรซา ซงเปนเหดอยในไฟลม Basidiomycota เปนสวนใหญและบางชนดอยในไฟลม Ascomycota บางชนดใชเปนอาหารได เชน เหด black truffle (Tuber melanosporum) เหดสนญปน (Tricholoma matsutake) และเหดผง (Boletus spp.) เปนตน และเหดบางชนดเปนพษรนแรง โดยเฉพาะเหดสกล Amanita spp. (โสภณ, 2558)

143

การปลกเชอเหดรวมกบไมยนตน

1. การใชดนเชอ (soil inoculums) นาดนเชอเหดพนบานทบรเวณโดยรอบตนไมมเหดเคยขนมากอน ขดลก 10-20 ซม. ใหมรากเดมตดมาดวยนาไปคลกกบดนเพาะปลก อตราสวน 1:5 แลวเพาะเมลดหรอตนกลาไมทเปนพชอาศยของเหดชนดนน ขอด ประหยด ไมยงยาก ซบซอน ขอเสย ดนมนาหนกมากขนยายลาบาก ไมทราบเชอเหดทเหมาะสมกบตนกลาไดและดนมการปนเปอนของเชอโรคตดมาได

2. การใชสปอร (spore inoculums) ใชกบเหดทมปรมาณสปอรจานวนมาก เชน เหดลกฝน เหดเผาะ และเหนทมทรงกลมอนๆ นาสปอรไปละลายนาหรอคลกกบ

ภาพท 6 T. melanosporum ภาพท 7 T. matsutake

https://www.drdelicacy.com/shop/truffles/black-truffles-winter-black-or-perigord/

http://www.sft66.com/fungi/html/matsu.html

http://www.amanitaceae.org/?Amanita%20volvata

ภาพท 8 A. volvata

144

เมลดพนธโดยตรงกอนเพาะกลา หรอนามาละลายนาในอตราสวน 1:200 แลวนาไปรดหรอพนกบตนกลาในแปลงเพาะ ขอดทางาย ไดพนธเหดททราบชนดพนธกอนเพาะ ขอเสยไมสามารถเกบสปอรในปรมาณมากๆไดในเหดบางชนด ไมสามารถคดเลอกสายพนธทดมประสทธภาพสง

3. การใชดอกเหด (sporocarp inoculums) นาดอกเหดหรอชนสวนดอกเหดมาปดละเอยด แลวนาไปผสมกบนาสะอาดอตราสวน 1:100 หรอนาดอกเหดมาขยกบนาสะอาดในอตราสวน 1:50 จากนนนาไปรดบนเมลดพนธหรอตนกลาในแปลงเพาะ ขอดทาไดงายไมยงยาก ขอเสยตองใชดอกเหดในปรมาณมากๆ และเมอไดดอกเหดมาแลวตองใชทนท

4. การใชเสนใย (mycelial inoculums) เลยงเชอในอาหารเลยงเชอ เชน PDA โดยเตม วตามนบ 1 (10 มก.) และเตมภไมทซลเฟต 30 กรม เลยงเชอนาน 3-4 เดอน เมอเสนใยเจรญเตมทนามาคลกกบดน หรอปนผสมนาไปรดตนกลาไม หรอนาไปขยายในเมลดขาวฟางเชนเดยวกบการทาหวเชอเมลดขาวฟางในถงพลาสตก ขอด สามารถคดเลอกสายพนธเหดได ขอเสยใชเครองมอและอปกรณคอนขางมาก

145

ตารางท 6 ระยะเวลาการเกดของเหดรวมกบตนไมทปลก

ชนด ชนดของตนไมทเกดรวมและลกษณะพนท ระยะเวลาเกด

เหดระโงกขาว ยางนา ชาด พะยอม ตว / ดนรวนปนทราย

ตนโต 24 เดอน

ตนกลา 36 เดอน

เหดระโงกเหลอง ยางนา ชาด กะบาก ตว / ดนรวนปนทราย

ตนโต 12 เดอน

ตนกลา 36 เดอน

เหดเผาะ ยางนา เตงรง มะคา ชาด พะยอม ตว / ดนรวนปนทราย

ตนโต 24 เดอน

ตนกลา 36 เดอน

เหดผง แคบาน มะกอกนา ทม ยางนา ตนแสง หลง / ดนรวนปนทราย

ตนโต 12-24 เดอน

ตนกลา 24เดอน

เหดแดง ยางนา ชาด พะยอม / ดนรวนปนทราย

ตนโต 12 เดอน

ตนกลา 36 เดอน

146

ตารางท 6 ระยะเวลาการเกดของเหดรวมกบตนไมทปลก (ตอ)

ชนด ชนดของตนไมทเกดรวมและลกษณะพนท ระยะเวลาเกด

เหดกอ, เหดนาหมาก

ยางนา ชาด พะยอม / ดนรวนปนทราย

ตนโต 24 เดอน

ตนกลา 36 เดอน

เหดไคล ตนหม ตว / ดนรวนปนทราย

ตนโต 6 เดอน

ตนกลา 36 เดอน

เหดปลวกไกนอย กระถนณรงค / ดนรวนปนทราย

12 เดอน

เหดปลวกขาวดอ ใตตนไมใหญทเปนดนรวนเหนยว

8 เดอน

เหดปลวกตาบ ใตตนไมใหญทเปนดนรวนเหนยว

18 เดอน

(อทย, 2554)

147

ภาพท 9 การอยอาศยรวมกนระหวางตนไมและเชอรา

เอกสารอางอง

ดพรอม ไชยวงคเกยรต. 2536. แนวโนมการเพาะเหดเผาะในสวนปา. ขาวสารเพอผเพาะเหด 1(2): หนา 6-7

ประสพชย นามราพทธา. 2549. ระบบนเวศผยอยสลายอนทรยสาร. (เหดปา) เอกสารคาสอนวขาการผลตเหด สาขาวชาวทยาศาสตรการเกษตร มหาวทยาลยมหดล วทยาเขตกาญจนบร

อทย อนพมพ. 2554. การปลกปาปลกเหดเจดชวโคตร. คณะบรหารศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. อบลราชธาน. 100 หนา.

โสภณ บญลอ. 2558. เชอรามายคอรไรซา. คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. ขอนแกน. 367 หนา.

http://www.apsnet.org/edcenter/illglossary/Article%20Images/Forms/DispForm.aspx?ID=797

148

3.2 เหดตนแรด

เหดตนแรด (Tricholoma crissum (Berk.) Sacc.)

ชอวทยาศาสตร: Tricholoma crassum (Berk.) Sacc.

วงศ: Tricholomataceae

ชอพนบาน: เหดตนแรด, เหดจน, เหดตบเตาขาว, เหดคะนองชาง Habitat: พบไดทวไปตามพนดน ชอบดนรวนปนทราย โคกดน ทงหญา ปาโปรง ในฤดฝน

1. ลกษณะ

หมวกดอก (cap) ขนาดใหญ รปกระทะควาสขาวหมนหรอขาวนวลถงนาตาลออน เสนผานศนยกลาง 5-15 ซม. ขอบมวนลงเปนรปทรงกลม ครบหมวกดอก (gill) แผนบางสขาว เรยงเปนรศม

http://www.imgrum.org/media/1248209460436196944_1127576334

https://www.youtube.com/watch?v=9YwWvZOEeC4

149

รอบกานดอก เปราะบางฉกขาดงาย กานดอก (stalk) ยาว 10-12 ซม. โคนกานดอกมเสนผานศนยกลาง 7-24 ซม. และคอยเรยวไปทางดานปลายกานดอก มเสนใยสานกนคลายตาขาย เนอสขาวยดหยนได เมอเจรญเตมทจะสรางสปอรบรเวณใตครบหมวกดอก ขนาด 5-6.5 × 6.5-7.6 µm สปอรสขาว กลมร ผวเรยบ (Teaumroong et al., 2002)

2. คณคาทางโภชนาการ

เหดตนแรด 100 กรม ใหพลงงานทงหมด 54.3 กโลแคลอร ประกอบดวยไขมน 0.287 กรม คารโบไฮเดรต 10.02 กรม โปรตน 2.91 กรม เสนใย 0.486 กรม นา 84.38 กรม เถา 1.293 กรมและแรธาตทเปนแคลเซยม 2.71 มลลกรม ฟอสฟอรส 115.75 มลลกรม และเหลก 3.35 มลลกรม (สมาคมนกวจยและเพาะเหดแหงประเทศไทย)

3. สรรพคณทางยา

มสารตานอนมลอสระ ตานโรคมะเรงลดระดบนาตาลและคอเลสเตอรอลในเลอดได ทาใหระบบการไหลเวยนของเลอดภายในรางกายดลดอาการกระเพาะอกเสบ หรอมแผลในกระเพาะอาหาร

150

4. การผลตเหดตนแรด

การเตรยมวสดเพาะจากขเลอยไมยางพารา 1. ขเลอยไมยางพารา 100 กโลกรม 2. ราละเอยด 5 กโลกรม 3. ยปซม 2 กโลกรม 4. ปนขาว 1 กโลกรม 5. ดเกลอ 2 กรม ปรบความชนวสดเพาะ 60-65% เหมอนกอนเหดทวไป นาไปบมทอณหภม 28-38 ºC บมนาน 50-60 วน แลวรอใหเสนใยเดนเตมกอนเชอเหดอก 7-10 วน

การเตรยมวตถดบเพาะเหดตนแรด 1. ดนปน ทขดลกจากผวดน 25 ซม. (กรณทไมมการปลกผกบนหนาดน) 2. กอนเชอเหดตนแรดทเสนใยเดนเตมกอน (พนท 1 ตารางเมตรใชกอน 100 กอน) 3. แปลงเพาะตองอยในทดอน 4. ปยคอกหรอปยหมกเกา

การเพาะเหดตนแรดในแปลงเพาะ 1. เตรยมแปลงเพาะโดยทาเปนบอลกประมาณ 25 ซม. ขนาด 1×4 เมตร ตอแปลง หรออาจกวาง 1 เมตร ความยาวแลวแตพนทและความตองการของเกษตรกร

151

2. นากอนเชอเหดทมเสนใยเดนเตมถง นาถงพลาสตกออกมาเรยงในแปลงทเตรยมไวใหชดตดกนจนเตมแปลงเพาะ 3. นาดนรวนมากลบบนกอนใหมดชด หนาประมาณ ½-2 นว นาฟางขาวมาคลมรดนาใหชม รกษาความชนอยาใหแหง 4. เกบดอกไดประมาณ 20-40 วน หลงจากเพาะ

การเพาะเหดตนแรดในกระถาง 1. เปดปากถงกอนเชอเหนตนแรดทมเชอเดนเตมถง เอาวสดอดปากถงทง 2. ดงปากถงลงมา 1 นว 3. บรรจลงในกระถางทเตรยมไว แลวเอาดนกลบเลกนอย

ภาพท 10 การเพาะเหดตนแรดในกระถาง

กอนเชอเหดตนแรดทดงถงลงมา 1 นว เหดตนแรดทเพาะในกระถาง

152

เอกสารอางอง Teaumroong, N., Sattayapisut, W., Teekachunhatean, T.,

Boonkerd, N. Using agricultural wastes for Tricholoma crissum (Berk.) Sacc. production.Microbiology of composting. 231-236.

กศน.ตาบลหนองสองหอง จงหวดขอนแกน. 2559. เหดตนแรด สรรพคณและประโยชนของเหดตนแรด. Retrieved fromhttp://khonkaen.nfe.go.th/t_nongsonghong/index.php?name= knowledge&file=readknowledge&id=160

สมาคมนกวจยและเพาะเหดแหงประเทศไทย. 2010. สรรพคณทางยาเหดตนแรด. Retrieved from http://www.thaimushroomsoc.com/index.php?lay=show&ac=article&Id=539719049&Ntype=3

อภชาต ศรสอาด. 2552. เหดเศรษฐกจ คมอการเพาะเหดอยางมออาชพ. สานกพมพนาคา.กรงเทพฯ

เสนทางเศรษฐ มตชนทว. 2014. การเพาะเหดตนแรด ตอน 2 /เสนทางเศรษฐ-มตชน. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=eG_E3fFnMkk

153

3.3 เหดเผาะ

เหดเผาะ (Astraeushy grometricus)

ชอวทยาศาสตร: Astraeushy grometricus (Pers.) Morgan ชอสามญ: Hygroscopic earthstar, False earthstar, Barometer earthstar, Earth star วงศ: Astraeaceae ชอพนบาน: เหดเผาะ, เหดถอบ, เหดเหยง, เหดหนง, เหดดอกดน Habitat: เกดตนฤดฝนขนอยบรเวณผวดน ในปาเตงรง ปาสน ชอบดนทมการระบายนาไดด เชน ดนทรายหรอดนลกรง (ราชบณฑตยสถาน, 2539) ในประเทศไทยพบเหดเผาะ 2 ชนด คอ เหดเผาะหนง (A. odoratus) และเหดเผาะฝาย (A. asiaticus)

http://hello2day.com/pad-ped-hed-tob/

154

1. ลกษณะ

ดอกเหดกลมคอนขางแบน เสนผานศนยกลางประมาณ 1-3 ซม. ขนเปนดอกเดยวไมมกานดอก ดอกเหดออนมสนาตาลออน เมอแกจะมสนาตาลเขมถงดา มผนงดอก (peridium) 2 ชน คอ ชนนอก (exoperiduim) และชนใน (endoperidium) ดานในสดเรยกวา “Gleba” (ภาพท 26) ประกอบดวยฐานสปอร (basidium) และสปอร (basidiospores) จานวนมากผนงชนนอกประกอบดวยเนอเยอ 2-3 ชนผนกตดกน เนอเยอชนนอกสดหนาประมาณ 2-3 มม. เมอดอกเหดแกจะแตกออกเปนแฉก 4-9 แฉก(ภาพท 4) สวนผนงชนในเปนเยอบางๆ หนาประมาณ 0.5 มม. สขาวออน ถาแกจะเปลยนเปนสนาตาล แลวปลอยสปอรออกมาตามแรงดนทเกดขนในดอกเหดสปอรมรปรางกลม ขนาด 7-11 µmสนาตาลอมเหลอง ผวหยาบโดยรอบ มเสนใยผนงหนา 3-4 µm (อนงค, 2541) (ภาพท 27)

(Gaumann, 1982) (Gaumann, 1982)

ภาพท 11 A. hygrometricus (ซาย) ดอกเหดแก (ขวา) ดอกเหดออน i, i', i'', endoperidia; a', a'', exoperidia; g. gleba

ภาพท 12 ลกษณะของเสนใย (hyphae) (ซาย) และสปอร (ขวา)

155

2. คณคาทางโภชนาการ

เหดเผาะ 100 กรม ใหพลงงาน 47 กโลแคลอร และมคารโบไฮเดรต 8.6 กรม ไขมน 2.4 กรม โปรตน 2.2 กรม เสนใย 2.3 กรม นา 87.8 กรม และสวนทเปนเถา 1 กรม คดเปนรอยละองคประกอบทางโภชนาการของดอกเหด (ตารางท 8 ) มองคประกอบทเปนวตามน ประกอบดวย ไทอามน (thiamin) 0.04 มลลกรม ไรโบฟลาวน (riboflavin) 0.03 มลลกรม ไนอาซน (niacin) 0.7 มลลกรมและวตามนซ 12 มลลกรม (กองโภชนาการ, 2554)

ภาพท 13 ภาพตดขวางลกษณะของ fruit body

ภาพท 14 การเปดออกของ gleba Baseia et al., 2002

Baseia et al., 2002

156

ตารางท 7 องคประกอบทางโภชนาการของ A. hygrometricus

Parameters analyzed

Fruit bodies (% content) Outer part Inner part

Moisture 83.87 Ash 2.5

Carbohydrate 29.48 35.41 Starch 0.11 -

Oil 1.05 0.24 Protein 11.71 4.66 Fiber 0.02 0.13

Ascorbic acid (mg/100g)

3.26 0.26

Thiamine (µg/100g) 5.23 3.54

(Singh, 2011)

3. สรรพคณทางยา

ชวยยบยงการเกดของเซลลมะเรง บารงรางกาย รกษาอาการชาใน แกชาใน แกไข ชวยใหเลอดแขงตวไดเรว บรรเทาอาการคนตามนวมอหรอนวเทา ชวยในการสมานแผลทาใหผวเรยบเนยนและปองกนวณโรคได พบสารออกฤทธทางชวภาพจากดอกเหดเผาะหนง คอ

157

Astraodoric acids A และAstraodoric acids B (ภาพท 30) ตานเชอมยโคเรยมและฤทธตานเซลล (cytotoxicity) ซงปองกนเชอวณโรคและยบยงเซลลมะเรงได

(Arpha et al., 2012)

4. การผลตเหดเผาะตามธรรมชาต 1. นาเหดเผาะแกจดมาแกะเอาสปอรดานในออกมาผสมกบนา 2. นาไปรดกลาตนไมหรอโคนตนไมทกสปดาห สปดาหละครง 3. สงเกตดตนกลาถาเรมมเนอเยอเหดเผาะเจรญเตบโตแลวใหนาไปปลกไดตนกลาไมทนยมคอ ยางนา มะคา เตง รง 4. ปถดไปกจะมเหดเผาะเกดตามรากไมตนนนเมอตนไมโตพอประมาณใหเรมทาการเกบเหดเผาะได ขอควรระวง: การเกบเหดเผาะจากธรรมชาต ควรสงเกตดอกเหดทมลกษณะคลายเหดไขหงส (Scleoderma citrinum) ซงสรางสารพษกลม Gastrointestinal ทาเกดความผดปกตตอระบบทางเดนอาหาร มอาการคลนไสอาเจยน และทองรวง

ภาพท 15 Astraodoric acids A (R1=O, R2= α-OAc) และ Astraodoric acids B (R1=O, R2= α-OH)

158

5. การผลตหวเชอเหดเผาะ 5.1 ตดชนสวนเนอเยอดานในของผนงชนนอกวางลงบนอาหารเลยงเชอ (Potato Dextrose Agar; PDA) ทาในสภาพปลอดเชอ (Aseptic technique) 5.2 นาไปบมในทมด ทอณหภม 35 ºC เปนเวลาประมาณ 15 วน ใหเสนใยเจรญดกอนนามาทาหวเชอ 5.3 นาเมลดขาวเจาและดนรวนมาอบแหง บดใหละเอยดแลวรอนผานตะแกรง 5×7 ชอง/ตารางนว 5.4 ผสมเมลดขาวเจากบดนรวนในอตราสวนของดนรวน 45% แลวเตมนาในวสดมความชน 80% 5.5 ยายชนสวนเสนใยเหดขนาดเสนผานศนยกลาง 5 มม. ลงในวสดทาหวเชอทเตรยมไวดวยเทคนคปลอดเชอแลวนาไปบมทอณหภม 35 ºC เปนเวลาประมาณ 30 วน ** วสดหลกทเหมาะสาหรบทาหวเชอคอ เมลดขาวเจาเมลดขาวเจากลอง เมลดขาวฟาง เมลดขาวเหนยวและเมลดขาวโพด ตามลาดบ ** วสดเสรมทเหมาะสาหรบทาหวเชอคอ ดนรวน จกสบปะรด หวมนสาปะหลง และนาตาลทราย

159

เอกสารอางอง Baseia, G.I., Galvao, T. C. O. (2002). Some interesting

gasteromycetes (Basidiomycota) in dry areas from northeastern brazil. ActaBotanicaBrasilica, 16(1), 1-8.

Gaumann, A.E. (1928). Comparative morphology of fungi (1st ed.). New York: McGraw-Hill Book Company, Inc.

Arpha, K., Phosri, C., Suwannasai, N., Mongkolthanaruk, W.,Sodngam, S. (2012). Astraodoric Acids A-D; New lanostanetriterpenes from edible mushroom Astreusodoratus and their anti-mycobacterium tuberculosis H37Ra and cytotoxic activity.Journal Agricultural Food Chemistry, (60), 9834-9841.

Singh, N. (2011). Wild edible plants: a potential source of nutraceuticals. International Journal of Pharma Sciences and Research, 2 (12), 216-225.

กองโภชนาการ. 2554. ตารางแสดงคณคาทางโภชนาการอาหารไทย (Natritive Values of Thai foods). กรมอนามย. กรงเทพฯ. 136 หนา

160

อชรญาณปวรศกร วฒนโกศล. 2549. “ การผลตหวเชอเหดเผาะ I: วสดทาหวเชอทเหมาะสม,” วารสารวชาการมหาวทยาลยอบลราชธาน,8(3), น. 36.

อชรญาณปวรศกร วฒนโกศล. 2549. การผลตหวเชอเหดเผาะ II: อตราสวนและความชนของวสดทาหวเชอ และอณหภมบมเชอทเหมาะสม. วารสารวชาการมหาวทยาลยอบลราชธาน, 8 (3), น. 49.

อนงค จนทรศรกล. 2541. เหดเมองไทย. กองวจยโรคพช กรมวชาการเกษตร. กรงเทพฯ. 161 หนา

161

3.4 เหดผง

ชอวทยาศาสตร : Phlebopus colossus (R. Heim) Singer วงศ : Gyrodontiaceae

ชอสามญ : Bolete

ชอพนบาน : เหดปอดมา, เหดผง, เหดนาผง, เหดตบเตา

Habitat : เกดในฤดฝนบนดนทชนขนเปนดอกเดยว พบในปาดบแลงและปาเบญจพรรณ

1. ลกษณะ

หมวกเหดโคงนนแบบกระทะควาเกอบเปนครงวงกลม มสแดงเลอดหม ผวบนของหมวกเหดไมเรยบ เพราะมรอยยนขรขระเปนบางสวน หมวกเหดมเสนผาศนยกลางประมาณ 6 ซม. กานดอก เหดยาวประมาณ 8 ซม. โคนใหญปลายเรยวเลกลงกวาเลกนอย โคนปลายกานใหญประมาณ 1-1.5 ซม. รปรางตงตรงเปนรปทรงกระบอก กานมสเดยวกบหมวกคอนขางหยาบเปนเสนยาวๆ ตลอดกาน เนอภายในมสเหลอง มลกษณะยดหยนและเปราะเหมอนเหดสดทวไป

162

2. คณคาทางโภชนาการ

เหดตบเตา 100 กรม จะใหพลงงาน 29 กโลแคลอร ประกอบดวย นา 92.4 กรม โปรตน 2.5 กรม ไขมน 0.1 กรม คารโบไฮเดรต 4.5 กรม แคลเซยม 13 มลลกรม ฟอสฟอรส 37 มลลกรม ไทอามน 0.06 มลลกรม ไนอาซน 2.0 มลลกรม วตามนซ 16 มลลกรม (วจตรา, 2559) มวตามนเอและวตามนอ 9.43 และ 2.37 ไมโครกรมตอ 100 กรม

3. สรรพคณทางยา

ปรบภมคมกนและใชในการปองกนโรคมะเรงไตไดอยางมประสทธภาพ (Wang et al., 2014) เปนสารตานอนมลอสระโดยม scavenging effect ถงรอยละ 16.67 (ทศพร และคณะ, 2557) สวนสรรพคณทางยาของเหดตบเตานนเปนยาบารงหวใจ บารงตบ บาร งปอด กระจายโลหต และดบพษรอนภายในร างกาย นอกจากนยงชวยบาบดอาการปวดหลง ปวดขอ ปวดเสนเอนและกระดก ปองกนการชกกระตก (วจตรา, 2559)

4. การเพาะเหดผง

4.1 เพาะเชอดวยดอกเหดโดยตรง โดยการนาดอกเหดแกทมสปอรมาสบแลวนาไปฝงบรเวณใกลๆ รากของพชอาศย หรอสบดอกเหดใหละเอยด แลวนาไปผสมกบนาราดบรเวณรากของพชอาศย

163

1) นาดอกเหดทแกจดมาบดหรอปนใหละเอยด 2) ผสมนาสะอาด 1 เทาตว หมกทงไวประมาณ 1 คน 3) ผสมนาสะอาดอกประมาณ 2 – 3 เทาตวเพอเพมปรมาณใหมมากขน 4) ขดหลมลกประมาณ 1 ฝามอ บรเวณรมเงาชายพมตนพชทตองการเพาะเหดแตละหลมขด หางกนประมาณ 1 ศอก ทารอบรมเงาชายพมตนพช 5) ใสเชอเหดประมาณ 1 แกวเลก ตอ 1 หลม 6) กลบทบดวยดนเหมอนเดม รอเวลาประมาณ 1 – 3 ป จะเกดดอกเหด

ภาพท 16 การแกะดอกเหดผสมกบนา

ภาพท 17 ราดลงบรเวณโคนตนไมอาศย

164

4.2 เพาะเชอดวยเชอเหดทเจรญบนอาหารเลยงเชอ (PDA) 1) นาดอกเหดมาแยกเชอบรสทธบนอาหารเลยงเชอดวยวธการปลอดเชอ 2) นาไปบมและรอใหเสนใยเจรญเตมท เสนใยสคลาเชนเดยวกบสของดอกเหด 3) เมอเชอเหดเจรญจนเตมอาหารวนนามาปน(หรอขยา)ใหละเอยดในนา 4) นาไปราดบรเวณโคนตนพชอาศย

4.3 เพาะเชอดวยเชอเหดทเจรญบนเมลดขาวฟาง 1) นาเชอบรสทธทเจรญบนอาหารวนมาเพาะขยายในเมลดขาวฟางทนงฆาเชอแลว 2) เมอเสนใยเจรญเตมทนาเมลดขาวฟางทมเชอเหดเจรญอยมาขยากบนาแลวกรองเอาแตนาไปราดบรเวณโคนตนพชอาศย (ไมนาเชอบนเมลดขาวฟางไปฝงบรเวณรากพชอาศย เพอหลกเลยงแมลงในดนทจะมากนเมลดขาวฟาง) 3) ปลกเชอเหดซาบนพชอาศยตนเดมอยางนอย 3 - 4 ครง เพอใหเชอเหดตบเตาเขาเจรญอยรวมกบรากพชอาศย ** ตนไมทเหมาะเปนพชอาศย เชน มะกอกนา ยางนา มะมวง เปนตน

165

เอกสารอางอง Ang, D., Sun, S.Q., Wu, W.Z., Yang, S.L. and Tan, J.M.

(2014). Characterization of a water–soluble polysaccharide from Boletus edulis and its antitumor and immunomodulatory activities on renal cancer. Carbohydrate Polymers, 25(105). 127-134.

กรมสงเสรมการเกษตร. มปป. เหดตบเตาอยางยงยน. สานกพฒนาการถายทอดเทคโนโลย. Retrieved from: agrimedia.agritech.doae.go.th/book/book-veg/VS%20070

วจตรา เหลยวตระกลและ วชรญา เหลยวตระกล. (2559). การสรางมลคาเพมของเหดตบเตาโดยการยดอายการเกบรกษาและการพฒนาบรรจภณฑ. รายงานวจยฉบบสมบรณ.

166

3.5 เหดพษในปาและขอควรระวง

ประเทศไทยม ภมประเทศท เอ ออ านวยให เกด เหดหลากหลายชนดดวยกน มทงทกนไดและกนไมได สวนใหญอยกลม Basidiomycetes ซงมความหลากหลายทางชวภาพมาก ทาใหเกดการแยกระหวางเหดพษและเหดทกนไดยาก ตองศกษาลกษณะสณฐานวทยาเปนหลก คอ ขนาด ส พนผว เนอเยอ และกลน เหดพษทพบและเกบไปบรโภคมากทสดสกล Amanita หรอกลมเหดระโงก Entoloma และ Clitocybe รองลงมาเปนสกล Agarricus, Lepiota, Russula, Boletus และ Hygrocybe ตามลาดบ

1. เหดพษทสาคญ

1.1 เหดระโงกหนกานลาย (Amanita virosa)

https://alchetron.com/Amanita-virosa-1677014-W

167

ลกษณะ หมวกดอกสขาว เรยบเปนมนเลกนอย กานสขาวปกคลมดวยเสนใยเปนลาย มวงแหวนเปนเยอบางสขาวหลดงาย โคนโปงเปนกระเปาะกลมและมเปลอกหมรปถวยแนบตดกาน

1.2 เหดระโงกขาวหรอเหดไขตายซาก (Amanita verna)

ลกษณะ หมวกดอกสขาวเรยบมนวาว กานมวงแหวนบางส

ขาว โคนกานมเปลอกหมรปถวยแนบตดกาน

1.3 เหดเกลดขาว (Amanita pantherina)

https://www.pinterest.com/pin/185140234659208957/

https://en.wikipedia.org/wiki/Amanita_pantherina

168

ลกษณะ หมวกดอกสนาตาลอมเหลอง มสะเกดนนสขาวบนหมวก มวงแหวนเปนแผนบาง โคนโปงเปนกระเปาะ และมแถบเปนวงเรยงซอนกนหลายชน

1.4 เหดผงทองร (Suillus subluteus)

ลกษณะ หมวกดอกสเหลองอมนาตาล ผวชนเปนเมอก ใตหมวกดอกมรสเหลองอมนาตาล กานมจดสนาตาลและมวงแหวนเปนเยอเมอกซงทาใหทองรวง

1.5 เหดหมวกจน (Innocybe rimosa)

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:2011-11-26_Inocybe_rimosa_(Bull.)_P._Kumm_185170.jpg

169

ลกษณะ หมวกดอกสเหลองอมนาตาล กลางหมวกเปนปมนน ผวหมวกเปนเสนใยหยาบแผเปนรศม ขอบหมวกฉกเมอบาน กานสขาวนวลหรอเหลองมขนละเอยด

1.6 เหดกรวดครบเขยว (Chlorophyllum molybdites)

ลกษณะ หมวกดอกสขาว แหง มเกลดสเหลยมสนาตาลออนอมชมพ ครบขาว แลวเปลยนเปนสเขยวปนเทา กานขาวหรอนาตาลออน มวงแหวนหนาขอบ 2 ชน เคลอนลงไดเมอดอกแก

1.7 เหดนาหมาก (Russula emetica)

170

ลกษณะ หมวกดอกสแดงถงแดงชมพ เรยบ หนดมอ กลางหมวกเปนแองเลกนอย ครบและกานสขาว มพษเมอดบ กนไดเมอตมสก

1.8 เหดขควาย (Psilocybe cubensis)

ลกษณะ หมวกดอกสนาตาลเหลองออน กลางหมวกส

นาตาล ครบสนาตาล กานทรงกระบอกมวงแหวนสนาตาลฉกงาย ทกสวนเปลยนเปนสเงนเมอชา

1.9 Entoloma conspicuum

ลกษณะ หมวกดอกสนาตาลออน กลางหมวกหยกยน ดอกออนขอบหมวกจะมวนงอเขา ครบขาวแลวเปลยนเปนสชมพอมนาตาล กานสนาตาลออน แขงกรอบและโปงตรงกลางเลกนอย ผวกานขรขระเปนสนคลายตาขายหางใหญ

https://en.wikipedia.org/wiki/Psilocybe_cubensis

171

2. สารพษจากเหด

2.1 พษตอตบ เปนสารในกลม cyclopeptides เหดทมสารชวพษชนดน คอ เหดในตระกล Amanita, Lepiota, Conocybe และ Galerina ในพวกดงกลาวน Amanita เปนอนตรายมากทสด ประกอบดวยสารชวพษ 2 จาพวกไดแก amatoxins และ phallotoxins เปนพษตอไต ตบออน ตอมหมวก ไต กลามเนอ และสมอง เปนสารทเปนพษตอตบรนแรงมาก แตถกดดซมไดนอยจากทางเดนอาหาร จงเปนพษตอรางกายนอย ทาใหเกดอาการคลายทางเดนอาหารอกเสบในชวงตนเทานน

ลกษณะทางคลนก 6-12 ชวโมง หลงรบประทานอาหาร ทางเดนอาหารอกเสบอยางรนแรง ทองรวงอยางแรง ถายเหลวเปนนาคลายอหวาต อจจาระอาจมมกเลอดปน ถาไมไดรบการรกษาผปวยอาจตายในระยะน

2.2 พษตอระบบประสาทกลาง สารชวพษจากเหดทออกฤทธตอระบบประสาทกลางม 2 จาพวก ไดแก 2.2.1 Monomethylhydrazine (Gyromitrin) ไดแก เหดในตระกล Gyromitra, Helvella, Disciotis และ Sarcosphaera เปนพวกทมแอสโคสปอร (ascospore) ลกษณะ

172

คลายอานมา บางสายพนธรบประทานได ลกษณะการเกดพษจากสารพวก hydrazine คลายกบทพบในพษจาก isoniazid คอออกฤทธขดขวางการสราง gamma-aminobutyric acid (GABA) ซงเปนสารส อประสาทประเภทยบ ยงในสมองหล งจากผ ปวยรบประทานเหดทมสารพษชนดน 6-24 ชวโมง จะเรมมอาการ มนงง ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน ทองเดน และเปนตะครว ผปวยสวนใหญจะมอาการชวงนไมมากนก หลงจากนนอาจมอาการเพอ ชก จนถงหมดสตได สดทายอาจเกดภาวะตบวายและไตวายจนเปนสาเหตใหถงแกกรรมได

2.2.2 Indoles (psilocin-psilocybin) เหดทมสารชวพษในกลมน ไดแก เหดในตระกล Conocybe, Copelandia, Gymnopilus, Naematoloma, Panaeolina, Panaeolus, Psilocybe และ Stropharia เปนเหดพษขนอยตามกองมลววมลควายแหง มอยทวไปทกภาคของประเทศไทย ตาราแพทยแผนโบราณเรยกวา "เหดโอสถรวมจต" นยมรบประทานกนในรปของสลดผก หรอเจยวกบไขออกฤทธตอระบบประสาททาใหประสาทหลอนหลงจากรบประทานประมาณ 30 นาทถง 1 ชวโมง ผปวยจะเรมรสกเคลบเคลม ตามดวยการรบรทผดไปจากความเปนจรง และประสาทหลอน มอาการเดนโซเซ มานตาขยาย หวใจเตนเรว หายใจถ ความดนโลหตสง ระดบนาตาลในเลอดลด มอาการแสดงของ

173

ระบบประสาทกลางถกกระตน มความเคลอนไหวมากผดปกต จนกระทงถงชกได

2.3 พษตอระบบประสาทอตโนมต เหดพนธทมสารชวพษชนดนมากจนสามารถเปนพษแกคนไดคอ เหดในตระกล Inocybe, Clitocybe และ Omphalotus สวนใน Amanita muscaria นนมสารชวพษชนดนเพยงเลกนอยเทานนหลงจากรบประทานเหดทมสารชวพษชนดนประมาณ 30 นาทถง 1 ชวโมง จะเกดอาการเรยกวา "cholinergic crisis" ซงประกอบดวยหวใจเตนชา หลอดลมหดเกรง เสมหะมาก มานตาหดเลก นาลายฟมปาก นาตาไหล ปสสาวะอจจาระราด และอาเจยน สารชวพษชนดนถกดดซมผานทางระบบทางเดนอาหารไดนอย และถกทาลายไดดวยความรอน การปรงอาหารจงสามารถทาลายสารชวพษชนดนได

2.4 พษตอไต สารชวพษจากเหด ซงมพษตอไตเปนอาการเดน พบในเหดตระกล Cortinarius เดมเชอวาเหดพวกนไมมพษ แตปจจบนมรายงานจากประเทศโปแลนดและญปนวา ทาใหเนอไตอกเสบ หลอดไตถกทาลาย (tubulo-interstial nephritis & fibrosis) แตโกลเมอรลสคอนขางปกตรวมทงมรายงานวาเปนพษตอตบดวยอาการเรมตนเกดขนใน 24-36 ชวโมง หลงรบประทาน ผปวยจะมอาการ กระเพาะอาหารอกเสบ เบออาหาร คลนไส ปวดศรษะ

174

หนาวสน และปวดกลามเนอ ภายหลงจากมอาการดงกลาวแลวหลายวนจนถงสปดาห ผปวยจะมอาการปสสาวะบอย ไตวายอยางชาๆ และเรอรง

2.5 พษรวมกบ alcohol คลาย disulfiram สารช ว พษท ม ฤท ธคล าย disulfiram ไ ดแ ก coprine ประกอบดวยกรดอะมโนพบในเหดตระกล Coprinus สารนจะไมมพษถาไมรบประทานรวมกบการดมสรา ออกฤทธยบยงเอนไซม acetaldehyde dehydrogenase ทาให acetaldehyde คงอยในเลอดเปนจานวนมาก อาการจะเรมเกดขนใน 10-30 นาท หลงจากรบประทานเหดแกลมเหลา และอาจเกดขนเมอดมสราหลงจากรบประทานเหดแลวถง 1 สปดาหกได ผปวยจะมอาการหนาแดง ตวแดง ใจสน หายใจหอบ เหงอแตก เจบหนาอก ชาตามตว มานตาขยาย และความดนโลหตสง อาจพบความดนโลหตตาไดเนองจากหลอดเลอดขยายตว

2.6 พษตอทางเดนอาหาร เหดทมสารชวพษซงจดในกลมน คอเหดททาใหเกดอาการเฉพาะระบบทางเดนอาหารภายใน 30 นาท - 3 ชวโมง มอาการจกเสยดยอดอก ออนเพลย คลนไส อาเจยน ทองรวง และไมทาใหมอาการทางระบบอนๆ มเหดมากมายหลายพนธททาใหเกดอาการดงกลาว

175

เอกสารอางอง ศนยพษวทยารามาธบด. (2015). สารพษจากเหด. Retrieved

from http://med.mahidol.ac.th/poisoncenter/th/pois-cov/mushroom.

สมาคมนกวจยและเพาะเหดแหงประเทศไทย. โปสเตอรเหดพษทสาคญในประเทศไทย. กรมวชาการเกษตรสมาคมนกวจยและเพาะเหดแหงประเทศไทย. (2555). เหดไทย 2555 กรกฎาคม-ธนวาคม. กรงเทพ. 85 หนา.

176

4. การแปรรปอาหารจากเหด

โดย รศ.ดร.ถาวร วนจสานนท

4.1 เหดสวรรค

เครองปรง 1. เหดภฐาน 100 กรม 2. นามนพช ½ กระทะ 3. กระเทยม 4 กลบ 4. นาตาลปบ 80 กรม 5. พรกไทย 1 ชอนชา 6. ซอวขาว 3 ชอนโตะ 7. งาขาวคว 2 ชอนชา

วธทา 1. ฉกเหดสด 1 กก. เปนฝอยใหเสนเทาๆ กน ตากแดด 1 แดด นาเหดมาชงใหครบ 100 กรม 2. นากระทะมาตงไฟออนควงาขาวใหเหลองตามใจชอบ เสรจแลวตกใสถวยพกไว 3. ตงกระทะใสนามน ½ กระทะ พอนามนรอนรบนาเหดใสกระชอนลงไปทอดในนามนพอเหลองตกขนใหสะเดดนามน พกไวใหเยนบนกระดาษซบมน 4. เทนามนออกจากกระทะเหลอไวเพยงเลกนอย ใสกระเทยมและพรกไทยลงไปเจยวแลวใสซอว นาตาลทชงไว เคยวใหเดอด นาเหดททอดพกไวบนกระดาษซบมน เทลงในกระทะคลกเคลาใหทว เสรจ

177

แลวนางาทควพกไวมาโรยคลกเคลาใหเขากน พกไวใหเยนแลวคอยตกเสรฟ

4.2 เหดอบเนย

เครองปรง 1. เหดภฐาน 1 ขด 2. นามนพช ½ กระทะ 3. เนยสด 50 กรม 4. นาตาลปบ 80 กรม 5. เกลอปนเลกนอย (ตามชอบ) 6. งาขาวคว 2 ชอนโตะ

วธทา 1. ฉกเหดสด 1 กก. เปนฝอยใหเสนเทาๆ กน ตากแดด 1 แดด นามาทอดในนามนพอเหลอง ตกขนใหสะเดดนามน พกไวใหเยนบนกระดาษซบมน 2. ควงาขาวใหเหลองตามใจชอบ เสรจแลวเทใสถวยพกไว 3. นากระทะมาตงไฟแลวนาเนยสดลงไปใสในกระทะ เอาตะหลวคนจนเนยละลายหมด แลวใสนาตาลเคยวใหเดอดใชไฟออน พอเคยวไดทแลวนาเหดททอดพกไวบนกระดาษซบมน คอยๆ เทลงไปในกระทะ คลกเคลาใหทวแลวนางาทควพกไวมาโรยคลกเคลาใหเขากน พกไวใหเยนแลวคอยตกเสรฟ

178

4.3 เหดหยอง

เครองปรง 1. เหดนางฟาและนางรม ประมาณ 2 กก. 2. ซอวขาว 2 ชอนโตะ 3. ซอสปรงรส (ตราภเขาทอง) 2 ชอนโตะ 4. เกลอแกง ¼ ชอนโตะ 5. นาตาล 3-4 ชอนโตะ 6. ผงชรส

วธทา 1. นงเหดใหสก แลวทงไวใหพออนๆ 2. ใชสอมหรอเขมหรอไมทสามารถเขยเหดใหฉกออกจากกนจนเปนฝอยละเอยด 3. นาเหดและอปกรณตางๆ ทกลาวไวขางตนมาหมกดวยเครองปรง ทงไวประมาณ 20-30 นาท 4. เสรจแลวนาไปใสหมอหรอกระทะ ควใหสกโดยใชไฟออนๆ ควไปเรอยๆ จนกระทงเหดแหงและกรอบ ชมด ถาชอบรสหวานกใหเตมนาตาลลงไป ถาชอบรสเคมกเตมซอสลงไป แลวนาไปควตอจนเหดแหงและกรอบขน 5. ถาจะใหเหดหยองแหงกรอบมากขน นาไปตากแดดรอนจดอก 3-4 ชม. นาเหดทไดบรรจกระปองเพอรบประทานตอไป

179

4.4 ลาบเหดหอม

เครองปรง 1. พรกแหง 10 เมด 2. หอมแดง 5 หว 3. กระเทยม 10 กลบ 4. มะแทรบ (ซอไดทรานขายอาหารชาว

เหนอ สนามหลวง) 5. กะป ½ ชอนโตะ 6. เหดหอม (ลางนาแลวยาง) 3 ขด 7. นาซป 8. ผกช ตนหอมหนละเอยด ½ ถวย

วธทา 1. ควพรกแหง หอม กระเทยม โขลกใหเขากนดแลวรวมกบ มะแทรบซงควจนหอม 2. นาลงผดในกระทะซงใสนามนเลกนอย 3. เมอหอมแลวใสนาซปและเหด เตมนาปลาเลกนอย 4. ตกใสภาชนะ โรยดวยตนหอมและผกชทหนไวแลว

180

4.5 สปาเกตตผดขเมาเหดฟาง

เครองปรง 1. สปาเกตตตมสก ½ กลองเลก 2. เหดฟางผาซก 2 ขด 3. เหดหอม 1 ขด 4. พรกเหลอง 5 เมด 5. กระเทยมปอกเปลอก 10 กลบ 6. พรกไทย 1 ชอนชา 7. ใบกระเพรา ½ ถวยตวง 8. ซอวขาว 1 ชอนโตะ 9. ซอสปรงรส 1 ชอนโตะ 10. นาปลา 2 ชอนโตะ 11. นาตาล 2 ชอนโตะ 12. นามนหอย 2 ชอนโตะ 13. นามนสาหรบผด ¼ ถวยตวง

วธทา 1. ตมนาเดอดใสสปาเกตตตมพอสก ตกขนแชนาเยนสงขนสะเดดนา ใสนามนลงไปเคลาใหทวเสนเพอใสเสนสปาเกตตจะไดไมตดกน 2. โขลกพรกกบกระเทยมใหละเอยด จงใสพรกไทยโขลกใหเขากน 3. นานามนใสกระทะพอรอน ใสเครองทโขลกลงไปผดใหหอม ใสเหดผดพอสก ปรงรสดวยซอวขาว นาปลา นามนหอย นาตาล ซอสปรงรสผดใหเขากน ชมรส ใสใบกระเพรา 4. จดเสนสปาเกตตใสจาน แลวตกเหดทผดราดบนเสนสปาเกตตพรอมรบประทาน

181

4.6 นาพรกเหดฟางเผาสามรส

เครองปรง 1. พรกแหง 10 เมด 2. กระเทยม 10 กลบ 3. หอมแดงทอดใหสก 3 หว 4. นาตาลปบ 2 ชอนโตะ 5. นาปลา 2 ชอนโตะ 6. กะปทอด 1 ชอนโตะ 7. นามะขาม ½ ถวย 8. นามนพช 1 ชอนโตะ 9. เหดฟางยาง 2 ขด

วธทา 1. นาพรกแหง หอม กระเทยม โขลกรวมกนใหละเอยด 2. ใสนามะขาม นาตาลปบ ตงไฟออนเคยวจนเขากน และใสสวนผสมขอ 1 มาคลกเคลา เตมเหดฟางยางทโขลกจนละเอยด แลวผดจนแหง ปรงรสเปรยว เคม หวาน ใชรบประทานกบผกสด

182

คณะนกวจย ดร.อรทย ศกรยพงศ รศ.ดร. ถาวร วนจสานนท รศ.ดร.วระศกด ศกดศรรตน นายสรเชษฐ นาราภทร นางสาวประภสสร พลวงศ นายสนต นมนวลรตน ผจดทาคมอ ดร.อรทย ศกรยพงศ นายสนต นมนวลรตน สถานทตดตอ สานกวทยาศาสตรเพอการพฒนาทดน กรมพฒนาทดน 2003/61 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เจตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทรศพท : 02-5613521 โทรสาร : 02-5613167 http://osd101.ldd.go.th/