Transportojmë makina dhe mallrapër në Shqiperi dhe Kosovë

Tel: 07585802477

faqe 2

NR. 11/8 www.thealbanian.co.uk info@thealbanian.co.uk

Tel: 02082169527 LONDON 1 GUSHT

Ambasadori Hamiti në “Financial Times”: Serbia tëmos bëhet kandidate për BE

LOJËRAT E FATIT PO SHKATËRROJNËSHOQËRINË SHQIPTARE NË BRITANI

NGA DIVORCET TEK VETËVRASJET…

“The Albanian” uron të gjithë besimtarëve myslimanëshqiptarë kudo që ndodhen, fillimin e Muajit të Shenjtëtë Ramazanit dhe një agjërim të lehtë, mbarësi e begati

në familjet e tyre

Aktualitet faqe 2

DREJTOR: PETRIT KUÇANAKryeredaktor: BASHKIM METALIA

REDAKSIAAkil Koci, Daut Dauti,

Pranvera Smith,Brixhilda Ndini, Diana Pepi, Blerim Ciroka, Majlind Goge,

Claire Fletcher, Flori Slatina,

Kastriot Dervishi, Enkeleid Omi, Artan Zeneli,Jeni Myftari,

Agim Shabani,Anila Hoxha, Shefit Domi,

Web-design Shefdomi.comwww.thealbanian.co.uk

albania7@gmail.com

Tel/fax:02082169527

Ambasadori i Republikës së Kosovësnë Mbretërinë e Bashkuar, Dr.Muhamet Hamiti ka botuar sot (emërkurë, 27 korrik 2011) një shkrimnë gazetën prestigjioze “The FinancialTimes” (FT) me të cilin argumenton seqëndrimi obstruksionit i Serbisë ndajKosovës e diskualifikon atë për të mar-rës statusin e kandidatit për anë-tarësim në Bashkimin Evropian (BE).Më poshtë po e japim përkthimin eshkrimit të Ambasadorit Hamiti në FT:Me qëndrimin ndaj Kosovës, Serbia epërjashton veten nga statusi i kandi-datit për BEEditoriali i juaj “Ëndrra e Serbisë përnë BE” (25 korrik), u bën thirrje qev-erive të vendeve të Bashkimit Evropianqë ta shpërblejnë Serbinë me statusine kandidatit për BE, me arsyetimin seSerbia “është bërë e pranueshme përbotën mbarë” pas arrestimit të krim-inelëve kryesorë serbë të luftës, tëakuzuar nga Gjykata Ndërkombëtarepër Krime e Hagës. Përderisa arres-timet e liderëve serbë të Bosnjës tëkohës së luftës Radovan Karaxhiqindhe Ratko Mlladiqin, bashkëpunëtorëte Millosheviqit në krime, ishin zhvil-lime të mirëseardhura, janë fare tëpamjaftueshme për ta kualifikuarSerbinë për status të kandidatit përBE.Sjellja obstruktive e qeverisë së presi-dentit Boris Tadiq e minon pajtimin nëKosovë në përpjekje për ta sfiduarekzistencën e shtetit demokratik tëKosovës, për krijimin e të cilitbashkësia ndërkombëtare, dhe vetëBE-ja, kanë investuar shumë. Mohimii pavarësisë së Kosovës dhe thirrja përndërrim të kufijve në Ballkan rreziko-jnë paqen dhe stabilitetin në rajon, tëcilat janë arritur me statusin për-fundimtar të Kosovës.Serbia sot vazhdon ta mohojëtrashëgiminë e vet kriminale dhefushatën e tmerrshme të spastrimitetnik kundër popullit shqiptar tëKosovës gjatë luftës së viteve 1998-99,

kur u masakruan 12000 kosovarë dhekur gjysma e popullsisë së Kosovës udëbua nga vendlindja e vet.Serbia qe tri vite i ka bllokuar ek-sportet e Kosovës, duke e shkelur hap-tas Marrëveshjen për Tregti të Lirë tëEvropës Qendrore (CEFTA). Për mëtej, refuzimi i Serbisë për të marrëpjesë në bisedimet me Kosovën të lehtë-suara nga BE-ja këtë muaj, qëllimi ishpallur i të cilave është përmirësimi ijetës së qytetarëve të Kosovës dhe tëSerbisë dhe rritja e perspektivës për in-tegrim me BE-në për të dyja vendet, ezhvesh qëndrimin e saj hipokrit ndajvlerave evropiane, kur bëhet fjalë përKosovën.Dr Muhamet HamitiAmbasador i Republikës së Kosovës nëMB

* * *Ambasadori i Kosovës ka botuar reag-imin te gazeta “The Financial Times” eLondrës pas një shkrimi editorial nëkëtë gazetë që lavdëronte me të madheSerbinë, e cila, simbas saj, ishte bërëvend i pranuar nga bota mbarë, mbasiqë kishte arrestuar nëntë të dyshuarpër krime lufte në tetë vjetët e fundit.“Serbia nuk kërcënon më paqen dhestabilitetin në fqinjësinë e vet”, thuhetnë editorial, duke nënvizur se “de-monët ultranacionalistë që kanëshkatërruar reputacionin e Serbisëpara njëzet vjetësh janë nënshtruar”.Te Boris Tadiqi, president i zgjedhur nëmënyrë demokratike, Serbia ka njëlider të kalibrit rajonal që po e drejtonvendin e vet me shkathtësi vendin nëdrejtim të moderuar pro-perëndimor,vazhdon lavdi i gazetës “The FinancialTimes” në shkrimin “Ëndrra e Serbisëpër në BE”. Ky lider do të donte që BE-ja ta emërtonte Serbinë candidatezyrtare për anëtarësim, por “UnioniEvropian mund të mos jetë i gatshëmtë veprojë kaq shpejt”, shpreh dronëme keqardhje kjo gazetë në komentine vet

NGA SALI BERISHA

“Dua t’ju informoj shkurtimishtedhe mbi takimin që pata meKryeministrin e Republikës sëKosovës, zotin Hashim Thaçi. Meqeverinë e Kosovës kemi qenë nëkontakt të vazhdueshëm. Mendoj senjë grusht kontrabandistësh, aven-turierësh, delinkuentësh apo dhefalanga të Serbisë së madhe, sepsejanë të përzier, të kërcënojnë rendinkushtetues të një vendi të lirë e tëpavarur përbën një gjë shumë tërëndë. Ndaj dhe qeveria e Kosovës,në mënyrën më legjitime, kandërhyrë në të drejtën e saj kom-bëtare e ndërkombëtare, për të ven-dosur kontrollin në pikat doganorenë kufirin verior të Kosovës. Kjo,pasi në diskutimin në Bruksel, au-toritetet e Kosovës kishin rënëdakord që në këto pika, si një peri-udhë kalimtare, në vulë të shkruhejdogana e Kosovës. Mirëpo kontra-bandistëve, kriminelëve dhe atyreqë vazhdojnë të mbajnë idenë e Ser-bisë së madhe nuk u intereson asnjëlloj vule, përveçse shndërrimi i zon-ave të tyre në qendra të kontra-bandës rajonale.

Ne kemi përshëndeturqëndrimin e qeverisë, kemi për-shëndetur maturinë dhe vendos-

mërinë e KFOR-it. Këto falanga, siçe dini, qëlluan mbi njësinë tokësoree ajrore të KFOR-it në vendngjarje.

Duke mbështetur plotë-sisht qeverinë e Kosovës në kon-trollin e plotë të kufijve shtetërorë tëKosovës, ne bëjmë thirrje që këtozhvillime të mos shënojnë njëbllokim të procesit të Brukselit, tëdialogut e negociatave, si interesimë i mirë i të dy vendeve, por edhei rajonit. Është rasti që Beogradi tëfaktojë se është shkëputur nga ank-thi i Serbisë së madhe.

Unë vlerësoj cilësimin qëiu bë nga Presidenti Tadiç këtyregrupeve, ndonëse të pretendosh sekontrabandistë të paguar nëBeograd kanë lidhje me zyrtarë aposhqiptarë, nuk përjashtohetmundësia e lidhjes me kontraban-distë shqiptarë, se kontrabanditëtnuk kanë kombësi, por rrogat, ata imarrin në Beograd dhe frymëzimine kanë në Beograd. Ndaj është në in-teresin më të mirë të dy vendeve tëangazhohen në luftën kundër kon-tradandës.

Embargo e mallrave serbenë drejtim të Kosovës është një akt

tërësisht i imponuar. Në 9 vite tëmarra sëbashku, pothuajse çdo vit,Serbia eksportion në Kosovë 450miloionë eruo dhe Kosova nuk ek-sporton asgjë në Serbi.

Parimi i reciprocitet u ap-likua nga qeveria e Kosovës, pasikaloi çdo lloj limiti dhe pasi edhemarrëveshja e arritur për të vendo-sur doganat nuk u respektua ngaBeogradi.

Unë kam bindjen se situ-ata është tërësisht në kontroll të au-toriteteve të Kosovës dhe prania eKFOR-it është faktor paqeje e sta-biliteti jo vetëm në Kosovë, poredhe në rajon. Shqipëria, zoti min-istër, ne mund të rrisim kontributintonë në KFOR, natyrisht, jo nëzonën problematike, por në zona tëtjera, ku shkojnë duke u spostuar de-tyrat. Ne jemi të gatshëm të rrisimkontributin tonë në njësitë e KFOR-it.”Fjala e kryeministrit Sali Berisha nëmbledhjen e qeverisë, ku njohu anë-tarët e kabinetit mbi takimin e zhvil-luar me kryeministrin e eRepublikës së Kosovës HaxhimThaçi.

Ambasadori Hamitinë “Financial

Times”: Serbia tëmos bëhet kandidate

për BE

Falangat e Serbisë së madhe kërcënojë sovranitetin e Kosovës

Aktualitet faqe 4

NGA BLERIM CIROKA

Nga do që të takohesh me shqip-tarë këtu në Londër e të bise-dosh pak vë re se një ndër

virusët më të rrezikshëm shoqërorë përShqiptarët këtu janë lojërat e bixhozit.Ndodh jo rrallë që shoku pyet shokun,miku pyet mikun e kushëriri kushëririnpër ca të holla sepse i ka humbur tëgjitha lekët tek ato makinat e bixhozit.Shpesh ndodh që rroga të jetë marrëdje e sot të kërkohet lekë hua.

Për të shkruar këtë shkrimmora shkas nga një bisedë me njëmikun tim i cili pavarësisht se në njëmoshë të pjekur, 35 vjeç, i martuar, mearsim të lartë dhe me punë të rregulltdy herë kishte rënë pre e lojërave tëfatit/djallit. Herën e parë e kishte pasurpër turp të më tregonte se kishte hum-bur një sasi diku 900 paund për njëditë. Por kur ndodhi herën e dytë endjeu të nevojshme ta diskutonte, tëkëshillohej me dikë për të gjetur zgjid-hje.. T`ju them të drejtën e pashë nëkulmin e mërzisë e sytë i ishinmbushur me lot. As që më kishteshkruar nder mend se një mik i tillë,me një personalitet të lakmueshëm, mearsim të lartë, familjar etj të bie në këtëgjendje! Gjithsesi pas disa bisedashmiku në fjalë u bind për t`u distancuarnga ato “dyqane” djallëzore.

Bazuar në vëzhgimet epërgjithshme sa vjen e sa vjen e tërritet bindja se në qoftë se mund tëbëhet një studim rreth humbjeve vje-tore që meshkujt Shqiptarët kanë ngalojërat e fatit shifrat do të jenë marra-mendëse. Pas humbjeve në lekë pasonhumbja psikologjike, familjare,shoqërore, etj.

Është vënë re se njerëzit që lozin lo-jërat e tillë janë shumë të stresuar,kalojnë depresione në shkalla tëndryshme, dëshpërime të thella, frikëpër të ardhmen, frikë në se mund tëdalin më nga baltovina ku janë zhyturetj. Në njërën anë vesi (obsesion) e ngaana tjetër ëndrra shterpë për të fituarnjë ditë e bëjnë dhe më të vështirë kth-jellimin në vepra të të riut të përfshirënë lojërat e bixhozit.

Sa familje Shqiptare kanëpërfunduar të ndarë zyrtarisht vetëm sipasojë e lojërave te djallit të mallkuarsiç janë lojërat e fatit. Sa fëmijë sotrriten nën kujdesin e vetëm të nënavesepse babai ka luajtur me lojërat e bix-hozit gjendje e cila ndikon keq nën ar-ritjet e fëmijës qoftë në mësime, qoftënë marrëdhëniet shoqërore e qoftë nëtë ardhmen e tij. Për arsye se fëmijadjalë apo vajzë qoftë ka nevojë tëpazëvendësueshme edukuese përshembullin e babait në familje. E kurai mungon… Është dëgjuar se ka ngaata Shqiptarë që pavarësisht se puno-jnë me orë të plota nuk kanë lekë as tëvizitojnë mëmëdheun. Të rinjtë qëlozin bixhoz është e vështirë të men-dosh se ato e vrasin mendjen për tëshkuar në shkollë apo për të kryerndonjë kurs zanati. Pra, i riu sa vjen ekufizon vetveten nga mundësinë që ijanë dhënë qoftë në këtë shtet e qoftënë përgjithësi në jetë.

Po cilat janë vallë shkaqet e përhapjessë kësaj sëmundjeje shkatërruese përshoqërinë? Në të vërtetë përshkrimi isaktë i sëmundjeve nuk është i lehtëpër arsye se çdo individ mund të ketë

motivimet e veta por ne do të për-mendim disa prej tyre. Së pari,shoqërimi me individë që lozin lojëratë tilla herët apo vonë do të ndikojëkeq. Të shoqërohesh me një person qëluan dhe ndoshta nuk e zë gjumi natënduke menduar rreth humbjeve të deri-tanishme dhe duke ëndërruar për sëlargu, të pamundurën, mundësinë përtë fituar ndonjëherë do të thotë se,herët a vonë, këtë sëmundje do e nd-jesh dhe ti, ky virus do të përshkojëdhe ty. Së dyti, ndikim kanë përvojat emundshme të bartura nga vendlindja.Pra ata njerëz që kanë luajtur të tilla lo-jëra kur kanë qenë në mëmëdhe e kanëshumë shumë të lehtë të vijojnë dhekëtu të njëjtën “traditë”. Së treti, thënëshkurt, karakteri i disa Shqiptarëve përt`u pasuar shpejt dhe po u lodhur.. Kajo pak që nuk duan ta kalojnë rininë në

punë fizike.. Të lindur për të bërë“qejf”.. Së katërti, padyshim që këtunjë rol të madh luan dhe gjendja civilee të rinjve, pra nëse janë të martuar dhekanë familje apo jo e sa kanë qetësifamiljare apo jo, nëse janë të pajisurme nënshtetësi apo jo, shkollimi, tëqenurit të shkolluar, shoqërimi menjerëz që i luajnë këto lojëra apo jo dhetë ngjashme.

Për të ardhur tek qëllimi kryesor i kë-tyre rreshtave lind pyetja: Cilat janëmënyrat për t`u larguar nga këto së-mundje shoqërorë: Parasëgjithash per-soni që luan duhet të bind vetveten seasnjëherë nuk ka për të fituar nga lo-jërat e fat sepse ata lojëra janë të pro-gramuara që fitues të jetë vetëmpronari. Së dyti, të harrojë ato që i kahumbur dhe të mundojë se sa shumë

mund të fitojë me një punë të suk-sesshme po përjetuar aq ankth e lodhjeshpirtërore sa përjeton nga lojërat efatit. Të mendojë se të gjithë ata qëhyjnë në ato dhoma dhe lozin janënjerëzit me një pozicion jo shumë tëkënaqshëm në shoqëri. Së treti të për-shijë në këtë llogari, e cila është ndërhumbjet me të mëdha, shkatërrimin efamiljes, humbjen e gruas dhe të fëmi-jëve. Të mendojnë se pikërisht sjelljete babait do të bëhen shembull përfëmijën, për të riun etj. Të mendojnë sesot disa fëmijë rriten me të dy prindëritdhe sërish kanë probleme në sjelljet etyre. Paramendo ata/o që rriten vetëmme një prind!!! Të mendojnë veten etyre pas ndasisë martesorë dhe arsyenqë e çoi deri këtu a ia vlejti apo jo, amund të parandalohej apo jo dhe si! Tëmendojnë se sa e të rinjve që nuk lozin

kanë suksese dhe arritje të lak-mueshme në jetë dhe sa nga ata qëlozin kanë arritur diçka në jetën e tyre..

Të mos harrojmë asnjëherë atë që naurdhëron Krijuesi i Gjithësisë në njënga librat e shenjtë ku thuhet: “''O juqë besuat, s'ka dyshim se vera, lojërate bixhozit, idhujt dhe hedhja e shig-jetës (për fall) janë vepra të ndyta ngadjalli. Pra, largohuni prej tyre që të jenitë shpëtuar.'' (El-Maide 90)”

Lajmërojmë se zt. Blerim Ciroka ofronkëshillim kofidencial për të gjithë atashqiptarë që dëshirojnë të dalin nga ka-trahura e lojërave të bixhozit. Ju mundte kontaktoni ne numrin e tel 078 14509207

LOJËRAT E FATIT, SI NJË NDËR SËMUNDJET MË TË RREZIKSHME TËSHOQËRISË SHQIPTARE NË BRITANINuk ka zonë të Londrës apo më gjerë që të mos

gjesh “grupin” e shqiptarëve që janë kthyer tashmënë skllevër të lojërave të fatit. Pjesa dërrmuese e tyre

kanë shkatërruar përfundimisht të ardhmen e tyre e mjerisht edhe të familjeve të tyre...

aktualitet faqe 5

NGA ALBIN KURTI

Aksioni i njësive speciale tëPolicisë së Kosovës për mar-rjen nën kontroll të pikave ku-

fitare në veri ishte i domosdoshëmmirëpo rezultatet e tij janë gjithsesi tëpamjaftueshme. Jo për fajin e policisëe cila tregoi gatishmëri dhe aftësi, porpër fajin e politikës qeveritare të cilësiu deshën më shumë se 12 vjet që ta ur-dhërojë policinë të shkojë në veri dhemë pak se 12 orë që ta urdhërojëkthimin e saj prej andej.

Të mos zmbrapsesh do të thotë të mosndalesh. Po u ndale, patjetër që do tëzmbrapsesh. Dhe, të mos ndalesh do tëthotë të mos ndalesh së vepruari, rish-tas e përsëri. Pra, të mos ndalesh do tëthotë ta vazhdosh aksionin, të moslejosh që ndërprerja të jetë fundi porveçse fundi të jetë ndërprerje.

Para një jave kishim aksion pa shumëfjalë të qeveritarëve për të. Sot, kemishumë fjalë për aksionin por pa vetëaksionin. Kemi inflacion të fjalëve tëkryeministrit pa veprime të mëtut-jeshme. Kemi fjalë për veprime qës’po ndodhin pas atyre veprimeve pafjalë shumë. Aksioni që ishte realizimtash është veçse premtim.

Në veri të Kosovës po mbaron koha ecila punonte për shtetin e Kosovës.Përderisa mësyente policia e Kosovës,edhe KFOR-i i shkonte pas asaj.KFOR-i rrezikon t’i shkojë sërish paspolicisë së Kosovës të cilën po e mbantë ngujuar në Prishtinë kryeministri iKosovës.

KFOR-i i shpalli pikat kufitare 1 dhe31 zona ushtarake vetëm pasi që ra nëkrye të detyrës polici Enver Zymberi eu plagosën dhjetëra policë të tjerë nëveri. KFOR-i, ashtu sikurse të gjithëfaktorët ndërkombëtarë në Kosovë,nuk i prijnë faktorit vendës por e paso-

jnë atë, e ndjekin nga pas faktorin ven-das. Faktorët ndërkombëtarë janë lart,sipër institucioneve e popullit vendës,por nuk janë para tyre. Ne, vendasit,jemi përpara. Nëse ne ecim atëherë dotë mund të na ndihmojnë mëpastaj(kush më shumë e kush më pak). Atana përcjellin, kur ecim ne. Nëse nengecim, vetëm sa do të shtypemi prejlart.

KFOR-i, EULEX-i etj. edhe sikur tanjihnin pavarësinë e Kosovës, nuk dota ndryshonin gjendjen në terren përneve. Përderisa njohja e pavarësisëmund të konsiderohet që është njëçështje e jashtme, bërja e sovranitetitdhe vendosja e integritetit territorialështë çështje dhe ndërmarrje e brend-shme. Nga jashtë mund të vijë ndihmae cila kurrsesi s’e zëvendëson dot ndër-rmarrjen e brendshme të vendësve (të

cilën, në fakt, e nënkupton). Sepse,mund të ndihmohet veçse një nismë qëtashmë është ndërmarrë, apo jo?

Qëndrimi i KFOR-it në pikat 1 dhe 31nuk është në pritje të vendosjes së Do-ganave të Republikës së Kosovës atje,dhe as të njësive speciale të Policisë sëKosovës që do t’ua garantonin do-ganierëve tonë sigurinë. Pra, pikat ku-fitare të shndërruara në zona ushtarakenuk do të mbesin të tilla deri në ditënkur do të shndërrohen në Dogana tëRepublikës së Kosovës. Porsa të zh-bllokohen rrugët në veri dhe policë tëEULEX-it t’iu bashkohen forcave tëKFOR-it, këto zona ushtarake do tëkthehen në pika kufitare, mirëpo jo tënjë kufiri ndërshtetëror por veçse ad-ministrativ. Sepse, KFOR-i dheEULEX-i nuk e pranojnë pavarësinë eKosovës të cilën nuk e njohin si re-

publikë.

Kësisoj, nuk kemi të bëjmë mesekuencë kohore ku pas intervenimit tënjësisë speciale të Policisë së Kosovës,kemi vendosjen e KFOR-it në kufirinverior dhe mandej do t’i kemi edhe do-ganat e shtetit tonë atje. Aktualisht, sit-uata më parë është ajo e një peshorejeku në njërën anë ndodhet bllokimi irrugëve në veri me barrikada prejstrukturave ilegale të Serbisë, ndërkaqnë anën tjetër kemi bllokimin e kufiritprej KFOR-it për maunet nga Serbianë pikat 1 e 31.

Përqendrimi te kontrabanda e mall-rave, zhvendosja e vëmendjes prej ile-galitetit të strukturave të Serbisëkryesisht te ilegaliteti i mallrave të Ser-bisë është në përputhje të plotë meqëndrimin për integritet të kufijve paintegritet të territorit, në veriun si hap-sirë që vrojtohet nga helikopteri iKFOR-it drejt udhëtimit për në pikatveriore të kufirit. E, mbase e gjithë kjoështë reflektim i taktikave (të kryemi-nistrit) në kushtet e mungesës sëstrategjisë (qeveritare). Thuhet se tak-tika ka të bëjë me kohën (e ngushtë),kurse strategjia me hapsirën (e gjerë).Me taktikë pa strategji do t’i kemi dypika të përkohshme në veri pa hapsirënveriore.

Qeveria e Kosovës duket se po sposto-het në rolin e spektatorit. Ajo e shikonveriun, nuk ndërhyn më atje, dheshfaqet vetë ajo për shikim në Prisht-inë. Qeveria e Kosovës thuajse nuk ka

më vullnet që të ndërhyjë në gjendjene tanishme për ta ndryshuar atë, pordëshiron të bëhet pjesë e peisazhit poli-tik, dëshiron më shumë të integrohetnë situatë sesa ta ndryshojë atë. Kjoështë arsyeja pse ne shohim që Qeveriae Kosovës disi më afër i ka bisedimet esërishme me Serbinë sesa që Policia eKosovës e ka kufirin verior tëKosovës.

Nëse Qeveria e Kosovës ulet përsëri nëbisedime me Serbinë, gjithçka do t’inënshtrohet interpretimit të ri. Vendimii Qeverisë së Kosovës për ta dërguarnjësinë speciale në veri do të rikupti-mësohet. Ai do të fitojë kuptim të ri,domethënie të re. Shpjegime të tjera dotë gëlojnë në opinionin publik dhe in-stitucionet politike. Prej atij që kryem-inistri Thaçi gjithçka që ndërmori ishtepër të rifilluar sa më parë bisedimet meSerbinë sepse vetëm asisoj ai bëhet ipërdorshëm për Brukselin dhe fitonamnesti prej tij, e deri te mbulesa e vi-jueshme e fazave të rastit Limaj (në tënjëjtën ditë u mor vendimi qeveritarpër ta pyetur Gjykatën Kushtetuese përimunitetin e deputetëve dhe ai përmoslejimin e mallrave prej Serbisë; poashtu, në të njëjtën ditë ndodhindërhyrja e njësive speciale të Policisësë Kosovës në veri me ngritjen e ak-takuzës kundër Fatmir Limajt ngaEULEX-i) për të cilin shakaxhinjtë pr-ishtinas thonë se do të pasohet mevendimin e Qeverisë për ta sulmuarVranjën ditën që EULEX-i do ta ar-restojë Limajn.

Taktika pa strategji, apo, integritetii kufijve pa integritetin e territorit

Ka festuar ditëlindjen në mënyrën më tëmirë.

Lycamobile, ofruesi më i madh botëror ithirrjeve me kosto të ulët ndërkombëtare për ko-munitetet e emigrantëve, festoi ditëlindjen e saj5 me Boris Johnson, Kryetari i Londrës

Lycamobile ka nisur rrugën e sa nëkorrik 2006 dhe ka zgjeruar shërbimin e saj në14 vende në verën e 2011. Subaskaran Allirajah,përfaqësuesi i Lycamobile, dhe vetë një emi-grant në Britani të Madhe në vitin 2000komen-toi, "Mbretëria e Bashkuar, dhe veçanërisht nëLondra, me shumë komunitete të ndryshme tësaj dhe vizion global, ishte vendi më i natyrëshpër zyrën e Lycamobile. Unë jam shumë krenarpër rritjen spektakolare që Lycamobile ka arriturnë 5 vjet dhe shumë i nderuar që Boris John-son,Kryetari i Bashkisë së Londrës, është këtusot për të na ndihmuar të festojmë këtë momenttë rëndësishëm "

Lycamobile ka pësuar rritjen e sajduke investuar në njerëz, procesin eteknologjisë, dhe markë për të ofruar shërbime

të cilësisë së lartë për klientët e saj. "Shërbimiynë Lycamobile në 14vende të krijon një dis-tancë të konsiderueshme në mes nesh dhekonkurrentët tanë më të afërt i cili dotë rritetvetëm kur ne të përshpejtojë ritmin tonë nëmuajt e ardhshëm. Ne jemi të gëzuar për tëmirëpritur të gjitha komunitetet e familjes Ly-camobile dhe janë të angazhuar për të ofruar njëshërbim me cilësi të lartë i cili do të mundësojëklientëve tanë për të qëndruar në kontakt memiqtë dhe në mbarë botën të familjes në çmimemë të volitshme, "komentoi Milind Kangle,CEO, Lycamobile.Kryetari i Bashkisë së Londrës, Boris Johnson,shtoi: "Unë jam i kënaqur që jam këtu sot për tëndihmuar në përvjetorin e pestë të Lycamobile.Kjo kompani e re, me selinë e saj në zemër tëDocklands, ka shënuar një periudhë të suk-sesshme dhe unë i uroj çdo sukses në vitet qëvijnë ".

Lycamobile feston ditëlindjen e pestë me Boris Johnson

aktualitet faqe 6

NGA OLAF IHLAU

Dymbëdhjetë vjet pas inter-venimit të NATO-s gjatë luftësnë Kosovës, është bërë e qartë

se ishte gabim historik i BashkimitEvropian që nuk i ka integruar të gjithashtetet e dala nga Jugosllavia në njëthes, pas luftërave të ndarjes. Derisa tëgjitha shtetet e Ballkanit të mos bëhenanëtare të BE-së, ato do të mbesinThembra e Akilit e Evropës. Eskala-cioni i përgjakshëm i situatës në pikënkufitare në Jarinje ndërmjet Serbisëdhe Kosovës demaskon edhe njëherëtjetër faktin se edhe pas intervenimit tëkomunitetit ndërkombëtar 12 vjet mëparë dhe investimeve miliardëshe, ra-joni i Ballkanit Perëndimor nuk e kagjetur paqen me vetveten – jo në as-pektin afatgjatë.

Mina të pashpërthyera endembushin disa nga fushëbetejat e dikur-shme të rajonit, ndërsa ekziston njërrezik i vazhdueshëm se plagët që sapojanë mbyllur do të hapen përsëri. Nëatë aspekt, përcaktimi i asaj se kush ika provokuar aktet e fundit të dhunësështë i një rëndësie dytësore. Pakicatserbe në Kosovën veriore kurrë nuk ekanë pranuar faktin se ata dikur mundtë kenë jetuar në një krahinë serbe, porse shtëpia e tyre tani është pjesë e njështeti që është 90 për qind e kontrol-luar nga shqiptarët dhe që është njohurnga 80 shtete të botës, në mesin e tëcilave edhe prijësit më të mëdhenj tëBashkimit Evropian, që nga shpallja epavarësisë së saj.

Me mbështetjen e forcavepaqeruajtëse të KFOR-it, Kosova Ve-riore gjatë viteve të fundit ka mbeturnjë lloj zone gri, në të cilën serbët ikanë vazhduar jetët e tyre dhe kanëvazhduar të mbajnë lidhje të ngushta

me Serbinë fqinje – që nga kufiri nëafri e gjithandej deri në Beograd.

Por tash, qeveria e kryemi-nistrit të Kosovës, Hashim Thaçi, edhevetë një lloj provokuesi, nuk do ta pra-nojë më këtë status quo. Tentimi i for-cave speciale të policisë së Kosovëspër të okupuar pikat kufitare në një puçtë befasishëm, me qëllim të aplikimittë kontrolleve doganore në të ardhmen,ka shkaktuar përleshjen e fundit.

Më herët, negociatat ndërm-jet Serbisë dhe Kosovës, të cilat pombahen me ndërmjetësimin e BE-së qënga marsi, kanë ngecur. Beogradi kaanuluar që ishte supozuar të adresonteçështjen e njohjes së vulave doganoretë Kosovës. Serbët druajnë se një gjë etillë do të nënkuptonte njohjen zyrtaretë Kosovës si një shtet i pavarur.

Në aspektin afatgjatë, sido-qoftë, serbët duhet ta pranojnë re-alitetin e ri politik. Pas ekstradimit tëtë kërkuarve të fundit për krime lufte –Ratko Mladiq dhe Goran Haxhiq – nëTribunalin ndërkombëtar të Hagës,presidenti serb, Boris Tadiq, po pret në

Beograd që Brukseli t’ia pastrojërrugën vendit të tij për t’u bërë edhezyrtarisht kandidat për anëtarësim nëBE, në dhjetor.

Por një kusht për këtë ështëaftësia për të treguar progres të qën-drueshëm në krijimin e marrëdhënieve

pozitive me fqinjët e Serbisë, përfshirëkëtu edhe Kosovën, ku BE-ja aktual-isht ka të stacionuar misionin e vet mëtë rëndësishëm në rajon. Çështja më erëndësishme – ajo e statusit tëardhshëm të enklavës serbe nëKosovën Veriore – mbase do të adreso-

het vetëm pas fillimit të negociatave tëpranimit të Serbisë në BE. Ato do tëjenë më se të diskutueshme, po ashtu,për shkak se çdo copëtim territori, siçështë nënvizuar nga serbët, mund tëshkaktojë po ashtu një reagim zinxhirëndërmjet Bosnjës dhe Maqedonisë sidhe të hapë edhe njëherë Kutinë e Pan-dorës që mund të nxisë një paranojëkolektive, tensione të reja etnike dhedënime.

Kamuflimi i civilizimit nëBallkanin Perëndimor vazhdon të jetëtejet i hollë dhe turmat ekstremistemund ende të shihej përtej tij.

Dymbëdhjetë vjet pas inter-venimit të NATO-s gjatë luftës nëKosovës, është bërë e qartë se ishtegabim historik i Bashkimit Evropianqë nuk i ka integruar të gjitha shtetet edala nga Jugosllavia në një thes, pasluftërave të ndarjes.

Derisa të gjitha shtetet e Bal-lkanit të mos bëhen anëtare të BE-së,ato do të mbesin Thembra e Akilit eEvropës.

GABIMI HISTORIK I BE-SË, FAJTOR PËR

KONFLIKTIN NË KOSOVË

NGA NDUE UKAJ

ÇFARË DUHET TËMËSOJ KOSOVA NGA

NGJARJET EFUNDIT?

Kosova edhe njëherë tejkaloi sfidën eradhës falë forcave të mëdha të NATO-s, veçmas forcave të specializuara tëamerikanëve, gjermanëve, francezëvedhe italianë. Kjo është një dëshmi eqartë se shteti i brishtë i Kosovës, endenuk ka ndërtua kapacitete për ta sigu-ruar vetë integritetin e shtetit dhe paprezencën ndërkombëtare mund të nacenohet ky integritet kurdo dhe si do.Përkundër vullnetit të qeverisë dheveçmas të policisë së Kosovës, duhetkuptuar se projekti i shtetit të Kosovës,duhet harmonizuar edhe një kohë tëgjatë në plotëni me shtet e fuqishme qëna nxorën nga kthetrat e Serbisë. Kjopër faktin se po të mos te ishin forcat epërgatitura te KFOR-it, ato banda do temund te drejtoheshin edhe këndej urës,madje pa telashe te mëdha. Kjo ështënjë dëshmi sa i brishte është shteti iKosovës dhe një dëshmi pse Kosovaduhet te mendoj me ndryshe për ra-portet e ardhshme me BashkësinëNdërkombëtare, veçmas me shtet qe nakane shpëtuar, na kane sjell lirinë dheshteti.

Të bëjmë një kthim mbrapa.Projekti për ndërtimin e shtetit tëKosovës, qysh në fillimvitet e 90-ta,

është nisur si projekt partneriteti, mesKosovës dhe bashkësisë ndërkom-bëtare, e veçanërisht mes Kosovës dhebotës perëndimore, me të cilën edheështë zhvilluar tërë procesi, duke qenënjëfarë mënyre Kosova e sotme pro-dukt i përbashkët. S’do mend se kypartneritet ishte e vetmja alternativapër të shpëtuar Kosovën nga thundrat epolitikës serbe. Pa as më të voglënmëdyshje, pa këtë bashkëpunim e pakëtë partneritet të fuqishëm, madjeedhe ekstremistët më të mëdhenj do tëkuptonin se Kosova s’do të ishte kjo qëështë, së këndejmi edhe procesi dheproblemi i Kosovës, mund të ishte rastizoluar krejtësisht në politikënndërkombëtare. Në këtë këndvështrim,çdo dimension i mos ruajtës së këtyremarrëdhënieve dhe këtij partneriteti,përbën rrezik në veti dhe si i tillë ështëi dëmshëm për tërë procesin e tashëme sidomos për të ardhmen e vendit dheperspektivën e pa alternativë perëndi-more.

Ideja e shtetit të Kosovës, eartikuluar në dekadën e fundit të shek.XX, përmes një filozofie rrënjësishtedhe esencialisht perëndimore, nxorinë pah vlerat e përbashkëta që kashoqëria kosovare me qytetëriminperëndimore, me popujt e lirë e të

zhvilluar, që duan lirinë, demokracinëdhe përparimin. Në saje të kësaj idejedhe artikulimit të mençur të saj, si dhenë saje të qëndrimi të dinjitetshëm tëpopullit të Kosovës dhe përfaqësimit tëjashtëzakonshëm nga klasa politike,bota perëndimore, na shpërblehu meintervenimin e saj me precedent nëmarrëdhëniet ndërkombëtare.

Kosova dhe shoqëria koso-vare, e në suaza më të gjëra edhe ra-joni, i përkasin një botë ku sajimet enxituara të cilat synojnë të realizojnëqëllimet me mjete të dhunshme, kuali-fikohen apriori si projekte ekstremedhe si të këtilla izolohen. Më tej, ne ipërkasim një botë ku vetëmbashkëpunimi dhe ndërvarshmëriandihmon në integrimin dhe zgjedhjene problemeve. Aq më tepër, Kosova ipërket botës e cila mbështetet tekvlerat e demokracisë liberale, teparimet e dialogut. Andaj, në këtë botëthyerja e principeve primare e pari-more të demokracisë, tendenca për tëkrijuar segregacione në çfarëdo formedhe politika të njëanshme, të cilat nëvend të dialogut, zgjedhin dhunën dherrugën, duhet kuptuar se përveç kuali-fikimit si ekstreme, nuk kanë koncep-time tjera.Shoqëria jonë është formësuar në

planin psikologjik, nën ankthin erobërisë së gjatë nëpër të cilën kemikaluar, por në një përmasë tjetër, edherezultat i formësimit me makthin efrikës. Kjo ka krijuar një gjendje tërëndë psikologjike.Në këto ditë dramatike, kur drejtpër-drejtë u cenua integriteti dhe territori-aliteti i Kosovës, na u bë e qartë sa erëndësishme është që të ruhet qetësiadhe raporti i fuqishëm me botënperëndimore. Nga bashkësiandërkombëtare u ndihmuam ta ruajmëdinjitetin e shtetit, në kohën kur ban-dat serbe u vërsulën ndaj policëve dhedoganierëve të Kosovës.

Mirëpo është shqetësuesefakti për një diskurs të paartikuluarqartë lidhur me qëndrimin kundërBashkësisë ndërkombëtare, veçanër-isht kundër EULEX-it që po shprehetkurdo e me shpesh qarqe të caktuara.Kjo shtron pyetjen, si të duash të inte-grohesh në Europë dhe në anën tjetërmos ta pranosh një autoritet civil që eka dërgua kjo bashkësi në Kosovë dheqë e ke kërkuar vetë? Kjo pyetje ështëmjaft sfiduese dhe një aspekt që shpër-faq anakroninë tonë përballë sfidavetona shtetërore.Proklamimet tona për integrim dhediskursi kundër bashkësisë perëndi-

more këtu, janë dy çështje antagoniste,që krijojnë një anomali të çuditshme.Në botën perëndimore një gjë dihetmirëfilli: moskumunikimi dhe mos-bashkëpunimi, bashkë me politikatdiotemike përbëjnë rrezik dheparaqesin krizë identiteti politikë. Nenuk guxojmë të tregojmë këto shenja.Andaj, Kosovës në të mirë të Kosovësështë të mos krijohet logjika rrënuese.Aq më parë, nëse lejohet të ushqeheniluzione se pa këtë bashkësi shtetesh,mundemi me sendërtua objektivattona.

Në këto ditë vendimtare përtë tashmen dhe të ardhmen e Kosovës,kjo luftë nervash duhet izoluar, për tëvetmin qëllim: Kosovën, lirinë dhe in-tegritetin e saj. Lëvizjet e fundit poli-tike parë në këndvështrimin eperspektivave të përgjithshme të ra-jonit, janë një sinjal ogurzi që vijnë ngapolitika e Beogradit. Kjo duhet tavetëdijësoj politikën tonë, e veçmas in-stitucionet që të ndërrojnë qasjen në ra-port me zhvillimet e brendshme dhe tëjashtme.

Sfidat për Kosovën e re janëtë shumëllojshme. Vetëm duke kul-tivuar marrëdhënie të harmonizuarame shtetet mike, mund të tejkalohenkëto sfida.

Sfida për Kosovën

aktualitet faqe 7

NGA MILAZIM KRASNIQI

Kriza më e re në marrëdhënietndërmjet Kosovës e Serbisë,pas qëndrimit të njëanshëm të

Bashkimit Europian në favor të Ser-bisë, ka qenë e parashikueshme dhe eparalajmëruar. Në një tekst të shkruarpër “Start”, më 5 korrik 2011, pata par-alajmëruar se, “me këtë dialog të shpi-fur dhe me këto kuazimarrëveshje tëimponuara, Bashkimi Europian po për-gatitë një skenar të errët për Kosovën,i cili fillon me delegjitimimin e shtetittë ri (të cilin edhe ashtu Bashkimi Eu-ropian nuk e njeh), me ndarjen e tij, eka rrezik edhe me një konflikt të ri tëarmatosur, i cili mund të bëhet i pash-mangshëm në një pikë kur nacional-izmi serb do të përpiqet që t’i finalizojëfitoret e dhuruara nga Bashkimi Eu-ropian. Në qoftë se jemi gjallë, do tashohim se skenari i zgjedhur ngaBashkimi Europian, nëse nuk korrigjo-het shpejt, këtë epilog dramatik e bëntë pashmangshëm”.

Burokratët e Bashkimit Eu-ropian, sigurisht që nuk e kanë lexuarkëtë tekst, sepse ata nuk dëgjojnë e nukmarrin vesh asgjë nga ato që nuk upëlqejnë. Ndjekin politikat e veta, tëcilat janë rezultat i pafuqisë së tyre fak-tike për vendimmarrje efektive dhe ilënë gjërat të rrjedhin vetë, duke sh-presuar se do të ndalen vetvetiu nëndonjë kthesë. Kjo lloj politikëbërjejeeuropiane e ka lejuar spastrimin etnikdhe gjenocidin në Bosnjë e Hercegov-inë në vitet 1991-1995 dhe në Kosovënë vitet 1998-1999.

Po të mos ishte vendosmëriae Shteteve të Bashkuara të Amerikës,

e cila e imponoi Marrëveshjen e Dej-tonit (1995) dhe Marrëveshjen e Ku-manovës (1999), sot këto dy vende,sado që janë në truallin europian, do tëishin ende vatra të konflikteve të ar-matosura, ndërsa popullsia e tyre do tëdegdisej në të katër anët e botës, paasnjë shpresë për kthim. Fatkeqësisht,Bashkimi Europian këtë njollë të zezëmorale, simbol i së cilës janë ushtarëtholandezë, që e lanë Srebrenicën nëduart e Ratko Mlladiçit, nuk ka bërëpërpjekje që ta fshijë as në vitet paspërfundimit të luftërave gjenocidale tëSerbisë. Përkundrazi, ka vazhduar tapërkëdhelë Serbinë, duke e favorizuarnë rrugën e integrimit dhe duke e lejuaredhe më tutje ndërhyrjen e saj brutalenë BeH dhe veçmas në Kosovë.

Praktikisht, Bashkimi Eu-ropian ka bërë përpjekje dhe ka arriturnë masë të madhe që ta zërë këmbën eRusisë, si avokate e Serbisë. Ky pozi-cionim i njëanshëm në favor të Serbisëu pa edhe në dialogun ndërmjet Prisht-inës e Beogradit, me ç’rast BashkimiEuropian nuk arriti ta fshehë qën-drimin favorizues ndaj Serbisë dhediskriminues ndaj Kosovës. Ky pozi-cionim i BE-së, nga Serbia u lexua sinjë leje e re që ta përshkallëzojëndërhyrjen kundër Kosovës, jo vetëmme ndërhyrje brutale në punët e saj tëbrendshme, po edhe me bllokimin e di-alogut. Bllokimi i dialogut erdhi si pa-sojë e triumfalizmit në Serbi se ulegjitimua prezenca e saj në Kosovë, uarrit legalizimi i strukturave të sajshtetërore dhe përparoi ideja e ndarjessë Veriut.

Këto qasje u promovuan nëmedia për ditë të tëra nga shefi i dele-gacionit serb në bisedime, BorisllavStefanoviçi, i cili në një rast patideklaruar madje se, “Serbia i ka nëKosovë të gjitha strukturat, përveç

ushtrisë”. Në një sfond të tillë, të pre-sioneve të dyanshme ndaj Kosovës,nga Bashkimi Europian në njërën anëdhe nga Serbia në anën tjetër, konfliktii përmasave më të gjera ishte praktik-isht i pashmangshëm. Alternativë ishtegjunjëzimi i shtetit të ri para kësajaleance të re ndërmjet Bashkimit Eu-ropian të zonjës Eshton dhe Serbisë sëBoris Tadiçit.

Prandaj, vendimet dheveprimet e qeverisë së Republikës sëKosovës lidhur me imponimin e reci-procitetit në tregtimin me Serbinë dhemarrja e kontrollit në pikat doganore 1dhe 31 në veri të vendit, kanë qenë tëdomosdoshme për ta frenuar agre-sionin në rritje kundër integritetit dherritjen e rrezikut të ndarjes së veriut tëvendit. Meqë aplikimi i reciprocitetitishte i pamundshëm pa u mbyllur dyvrimat e zeza, pikat doganore 1 dhe 31,kKryeministri Hashim Thaçi morivendim që ato pika të merren nën kon-troll me anën e forcave speciale të poli-cisë së Kosovës. Ky ka qenë njëvendim i rëndë, i cili Kryeministrin evendit do ta etablojë në kujtesë si njëudhëheqës të guximshëm, që në një sit-uatë shumë të vështirë, ka marrë njëvendim historik, i cili do të jetë pikëkthese në historinë e shtetit. Suksesi iforcave speciale të policisë sëKosovës, të cilat i morën pikatdoganore 1 dhe 31, është një përku-jtesë krenare e çlirimit të vendit në tin1999. Edhe Enver Zymberi është njëdëshmor i këtij çlirimi të vonuar tëkësaj pjese të vendit.

Në tërë këtë dramë, në tëcilën konflikti i armatosur ishte nëprag, pas djegies së pikës doganore tëJarinjës nga bandat e sponsorizuaranga qeveria e Beogradit, EULEX-i kambajtur një qëndrim që do të mbahetmend si qëndrim i turpshëm. Mbajtja e

distancës së njëjtë ndaj një qeverielegjitime të një shteti sovran, e cila eka ftuar këtë mision për ta ndihmuarsundimin e ligjit dhe ndaj bandavekriminale që djegin institucionet e atijshteti, nuk ka asgjë të përbashkët mevlerat europiane. Fakti që policë ru-munë, kolegë të vrasësve që përgjakënKosovën para disa viteve, ishin lënë tëruanin pikën doganore, tregoncinizmin e këtij misioni. Po të mosishte KFOR-i, EULEX-i ka pasurrrezik të shndërrohej në një spektator,që e ha turpin me bukë, ngjashëm meushtarët holandezë në Srebrenicë. Kyqëndrim hileqar i EULEX-it me siguriqë do të ketë pasoja për mandatin e tijnë të ardhmen në Kosovë. Por, kjoështë më pak se sa mësimet e tjera qëdo të prodhojnë këto zhvillime në pikatdoganore 1 dhe 31. Mësimi më i madhprej këtyre zhvillimeve është se ështëkompromentuar mundësia e pranimittë Serbisë si shtet kandidat ngaBashkimi Europian deri në fund tëvitit. Me ndërhyrjet brutale në Kosovë,me aplikimin e bllokadës ekonomikendaj Kosovës tash tre vjet dhe me sul-met edhe ndaj KFOR-ut, Serbia esotme është zbuluar keqas si mbetur-inë e trashëgimisë millosheviçiane.Akuzat e Presidentit të Serbisë, BorisTadiç, ndaj administratës amerikane sigjoja inspiruese e operacionit të qev-erisë së Kosovës në Veri, janë vetëmmaja e ajsbergut e atij qëndrimi kronikdhe histerik antiamerikan dhe në es-encë antiperëndimor që mbretëron nëSerbi. Si e tillë, ajo nuk e ka vendin nëstrukturat europiane. Nëse pranohet,kjo do të komprometojë vetëBashkimin Europian.

Mësimi i dytë i këtyre zhvil-limeve është se u bë përfundimisht eqartë se Kosova ka nevojë që ta legal-izojë praninë afatgjatë të NATO-s,

sepse pa këtë prani, ajo do të jetëpërherë e rrezikuar nga agresioni i Ser-bisë dhe nga indiferenca e BE-së.Kosova duhet të kërkojë aranzhmanetë reja me NATO-n, në mënyrë qëprezenca ushtarake e KFOR-it të trans-formohet dhe të shndërrohet vetëm nëprezencë ushtarake të trupave tëNATO-s, gjë që parashihet edhe nëKushtetutën e vendit. Mësimi i tretënga këto zhvillime është se u bë e qartëqë Ballkani nuk është larguar ngarreziku i konflikteve të armatosura, dhekjo do të mbetet kështu përderisaBashkimi Europian nuk e pranon meprocedura të përshpejtuara Kosovënbrenda vetes, para Serbisë.

Pa u përmbushur këto pro-jekte, kurrë nuk do të arrihet stabiliteti,jo vetëm në veri të Kosovës, po as nëzemër të Serbisë, sepse nacionalizmifashisoid serb do të prodhojë nëmënyrë serike incidente, konflikte dheideologji luftënxitëse. Serbia ështëpengmbajtëse e rajonit në rrugën e tijtë integrimit, por ajo në të njëjtën kohëështë edhe vetë peng i vetvetes, ngasenuk është çliruar ende nga politikafashisoide. Bllokadat në Rudare e nëZupç janë shenjat më autentike të kësajSerbie, që po e mban peng edhe ra-jonin, po edhe vetveten. Ajo në njërënanë kërkon të heqë kufijtë me Europën,ndërsa në anën tjetër kërkonndryshimin me dhunë të kufijve me njështet fqinj, dhe për këtë aplikon jovetëm embargon ekonomike, por edhebllokimin e rrugëve me trupa të gjallëtë grave, të fëmijëve dhe të priftërin-jve. Ndërsa, nga historia e jo fort elargët europiane e dimë se kush i kafrymëzuar njerëzit që të sakrifiko-heshin në këso mënyre “patriotike”,duke vdekur në fakt, për një kauzëmonstruoze.

PIKA(T) E

KTHESËS

aktualitet faqe 8

NGA AVDYL SULAJ

Nga çdo rrugë a shteg që të zg-jedhësh këtë verë për të hyrënë Malësi të Gjakovës

(Tropojë), para syve të shfaqen pamjesa të bukura dhe të madhërishme.

Konfiguracioni magjepsës i viseve tëkësaj krahine të lind kënaqësi estetike,të vë në mendime, të evokon historinë,të kujton legjendat me kreshnikët.

Ndalojmë te Qafa e Morinës, duke ukthyer prej Gjakove. Një qafë malimadhështore. Ajo ka shërbyer historik-isht si portë natyrore nëpër të cilënkanë kaluar shqiptarët nga Shkodra emalësitë e veriut, në Kosovë dhe anas-jelltas. Ajo ishte portë bujare, pakanata, gjithnjë e hapur e për të gjithë.Ndërkohë regjimet dikatoriale komu-niste i vunë kanata politiko-ushtarake,e rrethuan me gardh elektrik e ushtarë,e bënë tabu kalimin e lirë nëpër të 50vjet për shqiptarët nga të dyja anët ekufirit.

Tashmë kjo portë, falë lirisë, falëçlirimit të Kosovës, është gjithnjë ehapur, plot jetë e gjallëri, me varganeveturash e automjetesh të ndryshme.

Kundrojmë pellgun e Tropojës. Prejkëtu shihet si në pëllëmbë të dorës, siprej një llozhe të madhe, gjithë teatrikryesor natyror i Malësisë. Luginaposhtë maleve shtrihet si platé e blertëe tij. Vargmalet që e rrethojnë:Shkëlzeni kryelartë, Qypi i Gracit,Maja e Hekurave, Shtylla e Grisë,Korja e Gegysenit, deri te Maja e Be-gajve, shpalosen si llozha e ballkone tëtij. Në këtë teatër janë luajtur role tëndryshme fatesh njerëzore. Këtu je-honin pushkët kur lindnin djem, tëcilët do t’i delnin zot vatanit; jehoninkëngët majëkrahu, tupani e çiftelia nëdasma e miqësi. Këtu u jetuan dhedrama e tragjedi të dhimbshme nëluftërat kundër pushtuesve, shpeshherëmë tragjike se ato të Eskilit e të Shek-spirit.

Përballë kësaj Qafe shquhet mad-hërishën në horizont, e përflakur ngaperëndimi i diellit, Qafa e Kolçit, e cilalidh këto visore të Malësisë me Nikaj-Merturin. Te ajo qafë kalonte udha emoçme e Pultit, një Vijë Egnatia e vi-seve të Veriut, prej Shkodre deri nëKosovë. Përballë saj në drejtim të By-tyçit një portë tjetër e madhe, Qafa eLuzhës.

Dhe ngado, qafa e gryka malesh, tëcilat malësorët i mbyllën me gjokset etyre për të ndalur vërshimet e hordhivebarbare ndër shekuj. Kështu, vetëm nëQafë të Previsë, kanë rënë 24 dësh-morë të kombit në luftëra të ndryshmepër liri dhe pavarësi; në Qafë të Mor-inës 14 të tjerë, në atë të Luzhës 10 …

Buzëmbrëmje. Dielli na lë lamtu-

mirën e ditës. Shtëllunga të tejmëdharesh ulen si balona majë Shkëlzenit.Ato përhapen majëmaleve dhe dukennë muzg si dallgë të shkumëzuaraoqeani. Qielli i purpurtë erret prej tisittë natës. Qyteti “Bajram Curri”rrezëllin si kurorë gjigande prej rru-azash të arta të dritave elektrike.

Të nesërmen në mëngjes udhëtojmëdrejt fshatit Valbonë. Gryka e Dragob-isë ushton prej makinave me udhëtarë.Karvane me njerëz e tufa bagëtish qëdalin për verim në bjeshkë. Vizitorë eturistë prej rretheve të tjera të vendit etë huaj ndalojnë shpesh. Kamerat etyre filmojnë, aparatet fotografike fik-sojnë në celuloid pamje marramendëse

të shpatmaleve të këtyre anëve, ku emadhërishmja me të bukurën e idilikenjanë gërshetuar mrekullisht. Edheshkëmbi dhjetëra metra I lartë ka ruaj-tur në shtat ndonjë qetë të vogël,ndonjë folezë të zbukurar me bar elule, ka vënë ndonjë kurorë pishash nëmajë të tij. Molikat shfaqen alel mevello të gjelbra, të sapozgjuara prejgjumit. Lart në male zbardhojnë endelara bore si “vatra qëndrese” të dimrittë shkuar. Te Fusha e Gjesë në Val-bonë, një grup nxënësish, të veshur hi-jshëm me rroba shumëngjyrëshe,shëtisin e luajnë si trumbë pëllumbash.Këtu, duke alel ajrin e pastër, të pasurme ozon të pishave, sytë të bëhen mëtë mprehtë. Oreksi të shtohet.

Turistët janë përhapur gjithandej.Kanë ngrehur edhe çadra, të cilat Ikanë sjellë me vete, bashkë me veturae automjete të ndryshme, madje dhebiçikleta e motoçikleta. Na bën për-shtypje një burrë I moshuar, fy-tyrëkuqlosh. Quhej Peter, ngaGjermania. Ai thotë se Tropoja e,veçanërisht Valbona, janë vende që tëlënë pa mend me pamjet e tyre.

Vendësit e shfrytëzojnë këtë sezonme shërbimet që ofrojnë. Hajredin Se-limi sapo është kthyer prej “BajramCurrit” me automjetin e tij, të ngarkuarme ushqime, fruta e perime. Ai na tre-gon për turizmin familjar, që ka ngriturnë banesë të tij, me fjetje, gatim e shër-bime të tjera. Janë ndërtuar dhe alel

shërbimi këtu e teRrogami I Shalës.

Bjeshkët e Malësisë sëGjakovës ndryjnë perla emrekulli të mahnitshme,që mjaft prej tyre njihenpak. Ato shpalosen dhe nëbashkësi. Numri shtatëështë I njohur si numëralel, si Shtatë mrekullitë ebotës, Shtatë ale tokë eshtatë ale qiella etj. Edhekëtu gjenden mrekulli tënatyrës që arrijnë këtënumër, si Shtatë Liqenet eSylbicës, të cilat përfaqë-sojnë shtatë margaritarë tëbukur sykaltër në pllajat ekësaj bjeshke të bukur.Apo Shtatë Grykat, siçjanë Gryka e Dragobisë,Gryka e Valbonës, Grykae Çeremit etj. Ndërkohëdalin në pah dhe bukuri tëtjera ujore të mrekull-ishme, si gjashtë liqenet eJezercës, Liqeni I Dashitnë bjeshkë të Doberdolit,Liqeni I Ponarëve nëbjeshkë të Krasniqes. Apolumi I Valbonës, që rrjedhsi drenushë kaltëroshegjoksit të alpeve; lumi ICurrajve si degë e kristaltëe tij, I cili e merr vrapin nëlartësitë alpine të katunditpiktoresk Curraj I Epër etj.

Ditën tjetër ndalojmë nëKika, mbi Dragobi.Ngjitemi grykës përpjetë.Ja Çeremi, ky fshat alpin

me bukuri të veçanta, I rrethuar memale e bjeshkë të shëndetshme, plotahe, pisha e bredha. Prej aty kalojmënë kurorën lindore të bjeshkëve tëKrasniqes. Ajri I freskët, dielli I kënd-shëm dhe humnerat poshtë saj, të kri-jojnë ndjesinë sikur je në një planettjetër. Lugina e Valbonës, me shpat-malet si mure anash, të krijon përfy-tyrimin e një kështjelle vigane.Kreshtat e majave përvijohen në hori-zont si bedena qiellgrithës të saj. Qën-drojmë të Kungji I Armve. Bjeshkët tëzgjojnë kërshëri dhe me emrat e tyre.Këtu është një rrafsh i bukur, ku mblid-heshin malësorët gjatë verave,bëheshin kuvende, falej Bajrami etj.Ndërkohë aty vareshin armët, prej ngae ka marrë dhe emrin. Më tutje ështëBira e Kusisë, një bjeshkë me lëndinatë gjelbra, ku ka një birë të madhe, nëtë cilën, kur hidhen gurët, tingëllojnësi në kusi,. Në horizont kah lindjashquhen dhe bjeshkë të tjera me emraburimorë shqip: Bigat (prej bigë) nëRadeshe të Gashit, Përbuja (nga për +bujë, bujtje) e Shipshanit, Tringëllimaetj.

Prej kësaj kurore syri të rrok gati tëgjitha bjeshkët e Malësisë së Gjakovës.Në përceptimin e tyre zotëron mad-hështorja, epikja, legjendarja. Hasani,miku im nga Dragobia, i cili mëshoqëron, më flet për ciklin e kresh-nikëve, për protagonistët e tij, Mujëndhe Halilin.

- Ja, më thotë ai ndër të tjera, dukeshtrirë dorën në drejtim të Majës sëHekurave, mbi Klysyrë. Qatje janëLugjet e Verdha. Luginës, poshtë atyneLugjeve, nuk këndojnë kurrë qyqja aszogjtë, se e ka nemë Kunja (Ajkuna)atë vend, kur e ka gjetë djalin të vor-ruem. Ma nelt, në perëndim të Drago-bisë, te Qeta e Dozhlanit, asht Vorri iImerit të Mujs.

Kësisoj, eposi ynë legjendar ruhet igjallë në emervendet dhe në kujtesën ebanorëve të këtyre anëve. Gegysenasittë flasin për Login e Kunors në bjeshkëtë tyre. Këtu, sipas legjendave, Mujaka vënë kurorë me Ajkunën. Atymblidheshin dhe kreshnikët e gjuaningurapeshk, hanin deshë të pjekur, nise-shin për Kotorre etj. Në Lugje tëVerdha, sipas gojëdhënave, është dhenjë lëndinë, ku “Sokol Halili e kakaluar natën e parë me Tanushën e kra-jlit”. Në Breg-Lumi të tregojnë Lugune Zanave…

Duke zbritur Grykës së Dragobisëmbi Klysyrë m’u kujtua dimri i ashpëri 2005-ës. Orteku i madh, që ishterrokullisur nga ana e Lugjeve tëVerdha, e kishte mbuluar krejtësishtlumin e Valbonës, deri në rrugën auto-mobilistike të anës tjetër. Ndërkohë ajoe kishte zhbiruar atë dhe rridhte mah-nitshëm poshtë kubesë gjigande të or-tekut. Të dukej si skenë e gjallë ngapoema Martesa e Halilit.

Lugina e Valbonës është këto ditë epopulluar plot pushues. Ata lahen nëlumë e rreziten në diell breg saj.

Ndërsa përjetoja pamjet magjepsësetë këtyre bjeshkëve, m’u kujtua njëthënie e Dostojevskit: Ne jetojmë nënjë parajsë, por nuk duam ta njohim.Ato, duke na rrezatuar në shpirtimazhe romantike dhe kënaqësi es-tetike të pafundme, edhe ftojnë, bëjnëthirrje e kërkojnë një shfrytëzim mëfrytdhënës të tyre, një ndikim më tëmadh shndërrues e zbukures nga shteti,shoqata e fondacione të ndryshme.Këtë luginë të bukur e shfytyrojnë përvizitorët e turistët, retë e pluhurave qëngrihen rrugës automobilistike ngamakinat e automjetet në udhëtim. As-faltimi i saj, i filluar qyshkur, ka nge-cur në hyrje të Grykës së Dragobisë.Në fshatin Valbonë sëpata e druvarëveka prerë dhe pishat e bredhat e bukur,në hije të të cilëve pushonin shumë tëardhur. Lëvizjet e banorëve drejt qen-drave qytetëse, po çojnë në shpopul-limin e fshatrave të tërë. KatundiCurraj i Epër, me bukuri të rralla naty-rore dhe një ndër vatrat më të pasura tëepikës sonë legjendare, ku janë mbled-hur këngë të spikatura të ciklit tëkreshnikëve, është boshatisur. Në disabjeshkë ka vite që nuk del njeri përverim në to.

Dhe braktisja e malësisë, mosdaljanë bjeshkë e qitja e tyre në harresë, dotë thoshte shkretim i tyre, do të shkak-tonte vdekje të ngadaltë të miteve e tëlegjendave, të emërvendeve si “për-mendore të kujtesës njerëzore”, siç ivlerëson një dijetar; do të çonte nëhumbje të mjaft trashëgimive tona tëmrekullueshme kulturore.

KËTË VERË TË NXEHTË VISOREVETË MALËSISË SË GJAKOVËS

Aktualitet faqe 9

NGA VISAR ZHITI

Në kohën kur shembej Muri iBerlinit, në vendin timhiqeshin statujat e fundit të

Leninit dhe të Stalinit, kurse shtatorja elartë e diktatorit Enver Hoxha u rrëzuanga turmat, që ishin ngritur në protestadhe u zvarrit si një përbindësh ibronztë rrugëve të kryeqytetit. Rastësisht u njoha me një gjerman, qëkishte ruajtur copëra gurësh nga Murii Berlinit. I kërkoj një.. "Po më dhendonjë copë nga statuja e diktatorittuaj", - më tha. Dhe kështu bëmëshkëmbimin në natyrë, i dhashë pakmermer nga piedestali i Enver Hoxhësdhe mora një copëz guri nga Muri iBerlinit. Teksa e mbaja në dorë, përveçtë tjerash, mendova dhe këtë metaforëtronditëse për mua. Statuja e diktatoritmund të barazohej me muret, qëndanin atdheun nga vendet e tjera, ngaEuropa, ne brenda na ndante dhun-shëm me njëri-tjetrin, madje secilin endante tragjikisht nga vetvetja.

Mendoni letërsinë nën tëtilla mure.Ndërkaq dua të shtoj se në demon-stratat tona në Shqipëri, kur sapo ishteshembur Muri i Berlinit, studentët dheturmat e revoltuara, që bërtisnin: "Eduam Shqipërinë si gjithë Europa",ngrinin lart dhe dy portrete shkrim-tarësh shqiptarë, atë të Ismail Kadaresëdhe të Rexhep Qoses, ky i dyti ngaKosova, mes të cilëve kohët e funditplasi një konflikt për identitetin eu-ropian të shqiptarëve, ndërkohë, sëfundmi fare, kritiku Qose hodhi nështyp mendimin provokues se letërsiashqipe nuk është në nivelin europian.Menjëherë e kundërshtuan disashkrimtarë të tjerë, duke thënë se letër-sia shqipe është në nivelin europian.Pata rast të ndërhyj dhe unë në njëgazetë shqiptare. Thashë që letërsiashqipe thjesht është letërsi europiane,se shkruhet nga shkrimtarët e një pop-ulli që jeton në Europë. Këtë mendimkishte dhe një albanalog kanadez,kurse një shkrimtar rumun do tëthoshte në mënyrë paradoksale seLetërsia shqipe është më e fortë seShqipëria.

Në ndërhyrjen time nëgazetë shtoja se ne kemi çështje më tërëndësishme. Ndër të tjera mund tëdiskutohet për letërsinë dhe rolin e sajnë robëri dhe në liri, para dhe pasrënies së Murit të Berlinit ose shtatoressë diktatorit, se, siç thashë, janë e njëjtagjë.

Në Shqipëri, ku ishte endaluar disidenca dhe fjala e lirë, kujanë dënuar shkrimtarë, varre shkrim-tarësh dhe libra, madje ka ndodhur ajoqë s'ka ndodhur kurrkund në asnjëkohë, as në rendin skllavopronar e asnë mesjetë, ka qenë e dënuar metafora,prandaj dhe janë pushkatuar poetë,ndërsa në mbarim të shekullit XX ka ukrye kriminalisht varja e fundit në tëgjithë perandorinë komuniste, në mestë qytetit ngritën trekëmbëshin e HavziNelës, bashkëvuajtës imi në burg, i cilii pari dhe i vetmi kishte shkruar njëpoezi për të drejtat e njeriut, kur ishtee ndaluar të përmendej Helsinki, nejse,dua të them se në Shqipëri tani ka dhenjë letërsi tjetër, që vjen nga ferri, delnga burgjet dhe balta e internimeve,ringjallet nga varret. Kjo letërsi nukështë kundër letërsisë, siç i trembeshin,thjesht sjell vetveten.

------------

Dy gjysmat e një letërsie me re-alitete të ndryshme

Letërsia shqipe ka qenë endarë me një Mur të trashë Berlini.Gjysma zhvillohej në Republikën So-cialiste të Shqipërisë dhe gjysma tjetërnë Kosovë, por dhe në Maqedoni eMal të Zi në ish Jugosllavi, dhe më tejakoma, në diasporë, në Itali e SHBA.Dhe gjysmat e letërsisë shqipe pothuajnuk komunikonin me njëra-tjetrën.Njëri vëlla siamez ishte i vdekur përtjetrin.Kur Shqipëria socialiste u mbyll dhe ubë si një kështjellë-burg kafkiano-buz-zatiano-kadareane, me burgje të tjeratë vegjël brenda, kur, për një gjysmëshekulli, shtypej gjithçka për të ndër-tuar një utopi dhe eksperimentohejmonstra e njeriut të ri, kur njeriu mëshumë është i vjetër dhe i ri gjithmonë,i shenjtë, teksa prisheshin me radhëvlerat e së kaluarës, në traditë dhe nëkulturë, ishte e detyruar të ushtrohejvetëm metoda e Realizmit Socialist,veprat e së cilës u ngjanin tullave të njëmuri ndarës. I këndohej vetëm komu-nizmit që do të vinte, me poema e ro-mane, partisë dhe diktatorit, pa lejuartë merreshe me realitetin.Gjithçka tjetër ishte e ndaluar, sidomospo të vinte nga Perëndimi e sidomosnga Italia, që ishte afër dhe që regjimi

i gëzohej faktit se mes dy vendeve tonakishte një mur të madh prej uji, që dall-gëzonte: deti.

Megjithatë, e kam thënë dheherë tjetër, letërsia e vërtetë gjentemënyra dhe forma për të qenë vetvete,jo paralel me letërsinë e realizmit so-cialist, pronë e shtetit, as si pasqyrim ipërmbysur i saj.Letërsisë shqipe i duhej të qëndronte,të gjente mënyrat për të kundërshtuardhe, sipas meje, këto janë interesantepër t'i rrëfyer…E para. Jo, po filloj nga e dyta,lejomëni.Mos do të ishte më mirë ta nisja nga etreta? Për t'u kuptuar, ndoshta, shërbenkapërcimi, si në një mur, që, për takaluar, gjendet vendi më i përshtat-shëm.

Letërsia shqipe, ajo, e rralla,që i shmangej socrealizmit, në vitet ediktaturës për të kundërshtuar absurdindhe për të përballuar diktaturën, kapërdorur metaforën dhe gjuhën e Ezo-pit, edhe kur ato ndaloheshin, sidomospoezia me emrat e njohur tradicionalë,kur s'kuptohej në donin përmirësim tëregjimit a ndryshim të tij.

Proza arrinte ndonjëherë tështirej sikur po rrëfente një fabul andodhì të kohërave të tjera apo tëvendeve të tjera, pra, jo të ShqipërisëSocialiste, por të largëta, larg, emegjithatë aludimet kuptoheshin. Edhe

nëntekstet. Shumë romane të shkrim-tarit më të njohur, Ismail Kadare, nëkëtë merrni subjekte dhe nga lashtësiadhe mitet, ai arrinte të bënte autopsinëe shtetit perandorak otoman për të kup-tuar burokracinë vrastare të shtetit ak-tual, denonconte komunizmin nëMoskë apo në Kinë, absurdin dheshtypjen që në Shqipëri ishin më keq. Së katërti, letërsia e përkthyer nëShqipëri ka ndikur në emancipimin elexuesit, në kthjellimin e mendjeve. Nekemi një shkollë të mirë përkthimi,sidomos të klasikëve.

Homerin e ka përkthyer njëi burgosur, Gjon Shllaku, kurse Dan-ten, një tjetër i burgosur, Pashko Gjeçi.I pari mundi të shkojë në Greqi vetëmkur ra Muri i Berlinit dhe i dyti, s'mundtë vinte dot në Itali, ku kishte studiuar,për shkak të sëmundjeve të rënda qëmori burgjeve.

Shpesh në Shqipëri nuk uvihej emri i përkthyesve nëpër botime,si p.sh. Dramat e Lorkës, shqipëruarnga i burgosuri i përhershëm KasëmTrebeshina apo romaneve të Kadaresënë frëngjisht, që i përkthente virtuoziJusuf Vrioni, fisnik i burgosur ashtu siçnuk i vihej dhe mbi librat e diktatoritqë përkthente po ai. Këtë bënim dheme botimet në italisht të poetit KudretKokoshi, i burgosur dhe ai Në shqipishin tashmë Shekspiri dhe Servantesiapo dhe një pjesë e "Dekameronit" të

Bokaçios, p.sh., që pastaj ndalo-heshin(!?!).

U ndalua dhe romani"Çoçarja" i Moravias, p.sh. Po kështu undaluan Hemingueji si amerikan, Es-enini, liriku i rus, fshatari i zhgën-jimeve të mëdha nga revolucioni, poredhe Lukreci i lashtë, s'dihet pse, pat-jetër nën ndikimin e revolucionit kul-turor kinez, edhe Remarku, përkthyershkëlqyer nga ebreu Robert Shvarc, qëe modernizoi shqipen e përkthimeve.Kurse modernët s'lejohej të përkthe-heshin. As që bëhej fjalë për Kafkën eXhojsin, Kamynë apo Joneskun. Sido-mos po të ishin gjallë autorët e huaj,qofshin dhe komunistë, sepse mund "tëtradhtonin" kauzën.

Por kur lexonim për diktatu-rat e Amerikës Latine, Asturiasin,p.sh., nënkuptonim dhe tonën.Ndërkaq përktheheshin shkrimtarëafrikanë dhe nga ata që s'njiheshin fareas në vendet e tyre. Ribotoheshinklasikët e socializmit si Gorki, Fada-jevi, Majakovskij, Go Mo Zho, MaoCe Dun, por edhe romantiku i madheuropian Hygo, apo ai i realizmit kritikBalzaku, që njiheshin mirë tek ne, se ikishte pëlqyer në rininë e vet në Francëdiktatori ynë Enver Hoxha, por boto-heshin me pjesë të hequra, kapituj tëtërë, të pa përshtatshëm ose siç thuhejndër ne atëherë: me gabime ideore apokufizime, (vijon ne faqe 14)

MURI I BERLINIT DHE LETËRSIAQË DI UNË - NJË KOMB, DY

SHTETE. PO LETËRSIA E TYRE?

aktualitet faqe 11

Agjërimi është një adhurim iveçantë tek Allahu i Lartësuar.Ai është një prej detyrimeve

me të cilat nuk u veçua vetëm ymetimusliman, por Allahu ia detyroi atëedhe popujve të tjerë para nesh e kjotregon rëndësinë e tij. Shkenca e sotmeka zbuluar që agjërimi forcon sisteminimunitar tek agjëruesi për t’i bërë ballëshumë sëmundjeve. Faqja jonë mjekë-sore në këtë numër flet për rolin eagjërimit në shërimin e shumë së-mundjeve, të paraqitura nëpërmjeteksperimenteve reale.

OPERACIONIAgjërimi kryen funksionin e kirurgutduke eliminuar qelizat e shkatërruara etë dobëta prej trupit. Uria, që shoqëronagjërimin, vë në lëvizje aparatet ebrendshme të trupit duke konsumuarqelizat e dobëta për të përballur këtëuri, kështu që trupit i jepet rasti i volit-shëm të rikthejë gjallërinë dhe ak-tivitetin e tij. Gjithashtu agjërimi ështëmbrojtje për trupin prej shumë tepri-cave të dëmshme si për shembull:gurët, shtesat e mishit, gjëndrat dh-jamore, madje edhe vetë plagët në fil-limin e formimit të tyre.

SËMUNDJET E LËKURËSAgjërimi është i dobishëm në kurimine sëmundjeve të lëkurës, pasi ai pakë-son përqindjen e ujit në gjak. Pakësimii tij në lëkurë sjell:- forcimin e imunitetit të lëkurës dherezistimin ndaj mikrobeve dhe së-mundjeve epidemike;- pakësimin e sëmundjeve të lëkurës tëcilat përhapen në sipërfaqe të mëdha tëtrupit;- pakësimin e sëmundjeve alergjikeduke i vënë kufi problemeve të lëkurëssë yndyrtë;- me agjërimin pakësohen sekrecionethelmuese të zorrëve dhe zvogëlohetpërqindja e thartimit që shkaktonpuçrra të vazhdueshme.

DHIMBJET E NYEJVEKjo është një sëmundje shumë e përha-pur, sidomos në moshat prej 30-50vjeç. Problemi i vërtetë është semjekësia e sotme ende nuk ka arriturnë ndonjë mjekim. Eksperimentetpraktike në Rusi kanë vërtetuar, seagjërimi gjatë tre javëve të njëpas-njëshme ndihmon trupin që tëshkarkojë mbeturinat dhe lëndët hel-muese, të cilat janë shkaktare të kësajsëmundjeje. Këto eksperimente janëbërë mbi një grup të sëmurësh dherezultatet kanë qenë të kënaqshme.

TROMBOZAAgjërimi ka ndikim të madh në mbro-jtjen prej trombozës së zemrës dhe tru-rit. Shumë studiues shkencorë emjekësorë kanë vërtetuar që agjërimi

zvogëlon përqindjen e yndyrave nëtrup, duke zvogëluar kështu koles-terolin. Kjo lëndë ngjitet në muret edamarëve duke sjellë rritjen e përqind-jes së tij dhe rritjen e yndyrave në trup,si rrjedhim çon në ngrirjen e damarëveduke shkaktuar edhe hollimin edamarëve të zemrës dhe trurit.

DIABETIAgjërimi është një rast i mirë për tëzvogëluar përqindjen e sheqerit në gjaknë pikën më të ulët të tij. Ai i jep gjën-drave të pankreasit një rast të mirë përpushim, sepse detyra e tij është të prod-hojë insulinë, e cila e shndërron she-qerin në yndyra që depozitohen nëinde. Kur ushqimi e kalon masën e in-sulinës së sekretuar, pankreasi lodhetdhe si rrjedhojë e ndërpret aktivitetin e

tij, kështu sheqeri grumbullohet nëgjak duke rritur përqindjen e tij gradu-alisht, derisa shfaqen simptomat e së-mundjes. Për këtë arsye, klinikat endryshme kuruese, në tërë botën, prak-tikuan agjërimin si metodë kurimi përtë sëmurët me diabet, në periudha tëndryshme kohe, në varësi të gjendjesshëndetësore të tyre. Kjo metodë kapasur rezultate dhe sukses të kë-naqshëm pa përdorur ilaçe të tjera.

SËMUNDJA E MBRETËRVENdryshe quhet edhe “përdhesi” i cilikrijohet nga ngrënia e tepërt, sidomose mishit. Shkaku është defekti qëndodh në grumbullimin e proteinave tëgjendura në mishra, sidomos në mishine kuq, gjë që çon në grumbullimin eacidit të urinës, sidomos në nyjën e

gishtit të madh të këmbës. Gjatë prek-jes së nyjës me këtë sëmundje ajo ën-jtet dhe skuqet duke u shoqëruar medhimbje të mëdha. Ndoshta masa ekripërave në urinë mund të rritet e pas-taj të grumbullohet në veshka duke for-muar gurë. Pakësimi i masës sëushqimit është kurimi kryesor i kësajsëmundjeje shumë të përhapur.

INFEKSIONETDobia e agjërimit shfaqet në mënyrë tëhapur tek të sëmurët me infeksionetperiodike të tretjes e në krye të tyrejanë: infeksioni peridik i stomakut,vështirësia e tretjes dhe trazimi i zor-rëve. Agjërimi i jep këtyre organevemundësinë e pushimit për mase njëmuaj. Gjithashtu ai ka ndikim të madhedhe në kurimin e tyre, madje edhe tësëmurët me kolonë përfitojnë shumëprej agjërimit. Te të sëmurët me alergji,agjërimi dhe racionalizimi i ushqimitndihmojnë të largohen shumë së-mundje alergjike. Pushimi i aparatittretës është i domosdoshëm për tëshëruar shpejt disa sëmundje.

SËMUNDJET E ZEMRËSAgjërimi ka një vlerë të madhe përshumë sëmundje të zemrës, pasi 10% egjakut të pompuar nga zemra shkon nëaparatin tretës gjatë procesit të tretjes.Kjo sasi zvogëlohet gjatë agjërimit,sepse nuk kemi proces tretjeje gjatëditës. Kjo do të thotë më pak lodhjedhe më shumë qetësi për muskujt ezemrës.Në një studim të paraqitur në konfer-

encën e sëmundjeve të zemrës në Ara-binë Saudite në shkurt të 1998, janëeksperimentuar mbi 86 të sëmurë mesëmundje të ndryshme të zemrës sipsh, damarët apo valvulet e zemrës, 86% e tyre arritën të agjëronin tërë mua-jin e Ramazanit dhe vetëm 10 % e tyreu detyruan ta ndërprisnin atë disa ditëdhe në përfundimin e muajit 78 % etyre ndiejnë përmirësim të gjendjesshëndetësore, kurse 11 % e tyrendiejnë të shtoheshin simptomat nga tëcilat ankoheshin. Agjërimi ndihmon nëkurimin e tensionit të lartë të gjakut,sepse ulja e peshës që shoqëronagjërimin, ul gjithashtu edhe tensionine gjakut në mënyrë të dukshme, si edhelëvizjet fizike në namazin e teravisëndihmojnë në uljen e tensionit tëgjakut. D. Shahid Et’har në një hulum-tim të botuar në revistën amerikane“Jirir” përcakton se personi gjatë na-mazit të teravisë konsumon 200 kalori.Kështu, nëse agjëruesi i përmbahet njëushqimi normal, duke evituar tepriminnë yndyra dhe sheqerna, do të gjejë tekRamazani mbrojtje për zemrën e tijdhe kurim për sëmundjen e saj.

DHJAMOSJAAgjërimi, pa e tepruar, është mjeku mëi aftë dhe më i lirë. Ai çon në uljen epeshës, me kusht që ta shoqërojë nor-maliteti në sasinë e ushqimit në kohëne iftarit dhe njeriu të mos e fryjë stom-akun me ushqim e lëngje pas agjërimit.Vetë Profeti, lavdërimi dhe paqja e Al-lahut qofshin mbi të, e fillonte iftarinme disa kokrra hurma ose me pak ujë epastaj ngrihej dhe falte namazin e ak-shamit. Kjo është tradita dhe metodamë e mirë për atë që agjëron, që ndër-pritet nga ushqimi e lëngjet për orë tëtëra. Sheqeri i gjendur në hurma i sjellnjeriut ndjesi ngopjeje, pasi gjaku atë ethith shumë shpejt e në të njëjtën kohëi jep trupit energjinë e nevojshme përtë vazhduar aktivitetin e mëtejshëm.Por nëse e fillon ngrënien pas një urietë gjatë duke ngrënë mish e bukë,atëherë tërë këto ushqime duan njëkohë të gjatë të treten e një pjesë e tyretë shndërrohet në sheqerna e si rrjed-him njeriu ndien ngopje. Kështu njeriuvazhdon të mbushë stomakun e tij mbimasë, duke menduar se ai akoma ështëi uritur. Rrjedhimisht agjërimi e kahumbur specifikën e tij në sjelljen eshëndetit dhe elegancës, duke u kthyernë fatkeqësi për njeriun, sepse i shto-het më tepër shëndeti dhe dhjami. Këtëgjë nuk e do Allahu për robërit e tij, kurka vënë detyrim agjërimin e Ra-mazanit.

KURIM PSIKOLOGJIKAgjërimi nuk shëron vetëm sëmundjete trupit, pasi ai është detyrim i të Di-jshmit e të Urtit, kështu që ai është iplotë e nuk ka mangësi. Më poshtë poparaqesim mendimin e një personi qëka provuar të agjërojë pa pasur asnjëlidhje me islamin.

Dhjetë sëmundje tëcilat i shëron agjërimi

Transportojmë makinadhe mallra për në

Shqiperi apo KosovëNa kontaktoni:

07585802477

Ersans ka një përvojë të pasurpër të provuar specialist tëndihmojë dhe këshillojë përkërkesë lëndime personale(Personal Injury Claims)

Ne ofrojmë vlerësimfalas dhe nje pakete“ nese nukfition nuk paguan” (no win nofee) për të siguruar se nuk kazbritje të bërë nga ndonjë kompensim për të cilat ju mundtë drejtë

Ne ju sigurojmë që ju do tëmerrni 100% të kompensimittuaj dhe shërbimi ynë nuk dot’u kushtojë asnjë qindarkë

Sheikh SalemExpert in Relationship and love

International Hearler & Spiritualist order withmany years experience in Europe, Asia,

Usa & Africa.I can help you solve all your problems regarding

relationship, love and back, curses, unexplained

illnes, union or separation, black magic

problems, exams, business flushing, Love

matters etc.

Your satisfaction is my concernTel:02070550227

Mob 079505929083 days result 100% guaranteed

Unë mund t’iu ndihmoj në zgjidhjen e

problemeve në lidhje me marrëdhëniet në çift,

problem në dashuri, mallkime, sëmundje të

pashpjegueshme, problemet e magjisë së zezë,

provimet, problem biznesi, problem dashurie etj

etj.

Për tre ditë rezultati i garantuar 100%Me kontaktoni

Tel:02070550227Mob 07950592908

Kudo që shikoni simbolin MoneyGram

DËRGONI NGA: MERRINI NË SHQIPËRI TEK: MERRINI NË KOSOVË TEK:

*Përveç tarifave të transferimit të zbatueshme për një transaksion, një vlerësim i këmbimit të monedhës të vendosur nga MoneyGram ose agjenti i tij do të aplikohet. **Promovimi drejtohet dhe organizohet nga MoneyGram International Limited, 1st Floor Senator House, 85 Queen Victoria Street, London EC4V 4AB. Kjo oferte eshte e hapur per te gjithe banoret ne Mbreterine e Bashkuar qe jane mbi 18 vjec. Cmimi zgjidhet automatikisht pas cdo transferimi te MoneyGram qe behet nga agjentet e MoneyGram ne Indi, Pakistan, Bangladesh, Turqi, Kosove dhe Shqiperi, nga 1 gusht deri ne 1 shtator 2011. Jane 6 cmime me £200 qe do terhiqen. Kjo varet nga rregullat e percaktuara. Per me shume informacione per keto rregulla vizito www.moneygram.co.uk. Të gjithë agjentët e mësipërm janë agjentë të MoneyGram International Limited në ofrimin e shërbimeve të transferimit të parave. MoneyGram International Limited është e autorizuar dhe e kontrolluar nga Autoriteti e Shërbimit Financiar. © 2011 MoneyGram. Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Për më shumë informacion vizitoni ww.moneygram.com ose telefononi në numrin e telefonit: 00800 8971 8971

GËZUAR MUAJIN E

MADHËRUESHËM TË RAMAZANIT!

DËRGONI NË SHQIPËRI

DHE KOSOVË DERI NË £100

ME VETËM £4.90 PAGESË*

DËRGO PARA NË SHTËPI PËR

TË PATUR SHANCIN PËR TË

FITUAR £200**

CS38

23

Kudo që shikoni simbolin MoneyG

DËRGONI NGA:

zbatueshmtë transferimit tëtarifave *Përveç London EC4V 4AB. Kjo oferte eshte e hapu

qe do£200me1. Jane 6 cmime201shtatorMoneyGram International Limited është e a

Për më shumë info

CS38

23

ram

M

motë këmbimitivlerësim një transaksion,njëpër meur per te gjithe banoret ne Mbreterine e Bashkuar qe j

mPere percaktuara.rregullat nga varetterhiqen. Kjo oAutoriteti e Shërbimit Futorizuar dhe e kontrolluar nga

.mormacion vizitoni ww

MERRINI NË SHQIPËRI TEK:

tijiagjentiose MoneyGram nga vendosur tëonedhës tomatikisht pas cdane mbi 18 vjec. Cmimi zgjidhet au

.mwwwvizitoketo rregulla per shume informacionemeTë gjitha të drejtat e re1 MoneyGram.. © 201Financiar

moneygram.com ose tel

organizohdhedrejtohet **Promovimi aplikohet.tëdodo transferimi te MoneyGram qe behet nga agjentet e

janëmësipërm eagjentët gjithëTëmoneygram.co.uk. ezervuara.

efononi në numrin e te

MERRINI NË KOSOVË T

SFloor 1stLimited, International MoneyGramnga het urqi, KoTMoneyGram ne Indi, Pakistan, Bangladesh,

ofrimInternational Limited nëtë MoneyGramagjentë

lefonit: 00800 8971 897

TEK:

Street,ictoria VQueen 85 House, Senator osove dhe Shqiperi, nga 1 gusht deri ne 1

parave.tëtransferimitshërbimeve tëmin e

71

www.flowersonline24.com

Dërgoni lule në të gjithë botën. Mundësia më fantastike për të kujtuar të dashurit tuaj në mëmëdhe apo në botë

A ka dhuratë më të çmuar sesa një tufë me lule për të dashurën

tuaj në Tiranë apo gjetiu? Dërgoni Lule në Shqipëri dhe Kosovë!

TELEFONO: 07788406825

A Class Motors

Na kontaktoniAgim Halili

tel;02084530008mob;07932024665

www.aclassmotors.co.ukinfo@aclassmotors.co.uk

34c Park Royal RoadPark Royal

London, NW107LNJU MIRËPRESIM

Mos harroni! Nese thoni se keni shkuar nga Gazeta“The Albanian” përfitoni; *10% ZBRITJE

Me eksperiencë 12vjeçare në AngliBëjmë Servisimin, riparimin e të gjitha llojeve dhe modeleve të automjeteve si sherbime tjera -Skanimin e problemeveelekronike si dhe rregullimin etyre,-Goma-Regjistrimin e gomave-Saldime,-Modifikime,-e shumë shërbime të tjera

BEJMË GJITHASHTUEDHE KONTROLLIN

TEKNIK (MOT)Garazhi ynë është

i liçensuar për lëshimine çertifikatës së emotisë

Forum faqe 14

(Vijon nga faqe 9)>>>

që gjithsesi kanë ndikuar në mendës-inë, formimin dhe shijet e lexuesitshqiptar, që të mos ishin aq të egra dhetë shkreta njëkohësisht sa ç'donte t'ibënte Realizmi Socialist yni.Së pesti do të thosha se gjinia letrare ehumorit, një pjesë nga satirat, skeçet ekomeditë nga estradat shqiptare, qëduke mos e marrë shumë seriozishtrrezikun e tyre, shteti s'e vinte re se sijanë tallur duke krijuar një si pakë-naqësi qesharake, të përgjithshme, tëpakuptim, anonime, qoftë dhe padashje.

Janë krijuar qindra dhe mi-jëra barcoleta dhe folklor opozitar,sidomos në qytetin verior të Shkodrës,ndoshta me humorin më të hidhur nëtë gjithë perandorinë komuniste, sa ar-riti puna që dhe të burgoseshinpërhapësit e tyre.Së gjashti në Shqipërinë socialiste, ar-ratisej, sado pak, letërsi nga Kosova, sinjë alternativë e letërsisë shqipe, mëme liri dhe më me modernitet, mevokacion identitetin, sidomos në poezime poetët më të njohur si Ali Podrimja,Azem Shkreli, etj, dhe me prozatorët siAnton Pashku, të lexuar fshehurazi, etj.Andej, shihnim, se lejoheshin forma tëndryshme letrare, metafora e dënuar,sinteza, ironia, protesta, dhe përkthe-heshin kontemporanët, që kaloninfshehurazi kufirin si trakte…

Së shtati. Nëse kishte njëletërsi të socrealizmit, brohëritëse,mediokre, vrastare, që vetëm himni-zonte deri në marrëzi partinë dhe sis-temin, (pati vende si Rumania, që epërdorën lavdërimin e tepruar për tëkrijuar efekte të kundërta,) në Shqipëri,shkrimtarët e politizuar, fanatikë,ortodoksë, pa qenë të ndërgjegjësuarpër antimisionin, shpesh me talent tëpamjaftueshëm, që denonconin kolegëte tyre, etj, etj, bënë që të neveritej kjolloj letërsie, edhe pse sunduese. Tani të kthehemi te ajo që lashë, teçështja e dytë. Në Shqipëri herë pashere dilnin libra nga qarkullimi, kom-plotoheshin me heshtje ose ndalo-heshin, sepse u gjendeshin gabimeideo-politike në përmbajtje, metaforadhe gjuha e Ezopit që thashë më lart,apo që s'u pëlqente forma.Pra, ne kishim vepra të ndaluara të

autorëve të pa ndaluar.Shembuj: goditeshin romane tëshkrimtarit Petro Marko si "Qyteti ifundit", bashkë me to dhe vetë autoriapo romani "Tuneli" i Dh. Xhuvanit,"Ata të tre e të tjerë" i K. Kostës,poema të Viktor Qurkut, Faslli Halitit,Bardhyl Londos, etj., ndërsa autorëtçoheshin të punonin kantiereve apofermave a kritikoheshin ashpër. Ndod-hte të dilte nga qarkullimi dhe të kom-plotohej me heshtje dhe ndonjë libër ishkrimtarit të mirëbesuar DritëroAgolli, kryetar i Lidhje së Shkrim-tarëve dhe Artistëve shqiptarë, etj., dheshpesh e më shpesh kritikoheshin apokomplotoheshin me heshtje ose ndalo-heshin përgjysmë apo fare dhe ukërkohej një variant tjetër ipranueshëm veprave të IsmailKadaresë, si p.sh. romani "Dimri i vet-misë së madhe", që u bë "Dimri imadh", apo "Nëpunësi i pallatit të ën-drrave", për të cilin u mblodh dhe njëplenum partie dhe e kërcënoi autorin,s'dihej ç'ndëshkim do të mund tagjente, edhe flakja në "ferr", ku qenëmbyllur të pavdekur kundërshtarët epandreqshëm.

Dhe dalim tek e para tani,infernalja, danteskja, armiqësorja dhee rrezikshmja, e fshehta, e panjohura.

Te letërsia tjetër, që kundërshtoi hapur,disidente, e shkrimtarëve të arratisurapo të mbyllur burgjeve apo varreve.Librat e tyre, së bashku me një pjesë tëletërsisë të së kaluarës, çoheshin nëfabrikë të letrës për t'u ricikluar në letërtë bardhë, sterile si harrimi.

Që për fat të keq, kjo letërsiatëherë ishte e detyruar të mbetej epanjohur për lexuesin e gjerë, pra, pandikim në atë gjysmë shekulli diktato-rial, kur vepronte shfarosshëm socre-alizmi. Pjesa tjetër e saj mbruhejfshehurazi, nën tokë dhe priste përm-bysjen të dilte.Masakra nisi me poetin Gjergj Fishta,Homeri i fundit në Ballkan, akademiknë Itali, i propozuar për çmimin"Nebel", të cilit i ishte ndaluar edhevdekja, as i vdekur s'pranohej, i kishinprishur dhe varrin në një kishë dhe es-htrat ia kishin hedhur në lumë. Eposi itij u ndalua rreptësisht.

Por shkrimtari tjetër indaluar Ernest Koliqi, i mërguar poli-tik në Romë, themelues i tregimit mod-ern shqiptar, do të parashikonte në njëdramë të tij qysh në vitet '70 rënien ekomunizmit, pra do të ishte, sipasmeje, një lloj Xhorxh Oruelli pozitiv,një autor anti "1984". Vepra e tij i bënnder gjëthe inteligjencës së EuropësLindore.

Do të çanin telat me gjembadhe do të arratiseshin nga Shqipëria,Martin Camaj, Arshi Pipa, ky i fundit,me të dalë nga burgu, nga Jugosllaviado të vinte në Itali, ku do të botontesonetet e famshëm të kanalit, që ikishte marrë me vete, të shkruara mbiletra të holla cigaresh, kur punonte si iburgosur në tharjen e një kënete. Mëvonë do të arratisej dhe tregimtaribrilant Bilal Xhaferri dhe do të haptenjë gazetë në Çikago. Mbetën burgjeverebeli Kasëm Trebeshina, romancier ipapajtueshëm, as me veten, i lodhur sëqeni shqiptar dhe do të vetëshpallej sëfundmi si turk, apo Lazër Radi, gazetardhe poet, i laureuar në Romë, do tëburgosej liriku qytetar Frederik Resh-pja, që do të guxonte të mos e pranonteakuzën se qe shkruar me gabime or-tografike, do të dënohej me vdekjePjetër Arbnori, por ia falën jetën pa editur se më vonë do të bëhej kryetar iParlamentit pluralist shqiptar dhe do tëbotonte romanet e shkruara në burg,me emër tjetër, gjoja se ishin përk-thime.

Edhe romanet e të burgo-surit Astrit Delvina, i diplomuar nëItali, do të botoheshin pas vdekjes sëtij, kur askush s'e dinte se ai kishteqene gjallë dikur.

Dua të kujtoj dhe një grua,

yll, e bukur, shkrimtaren MusineKokalari, e lauruar dhe ajo për letërsinë Itali, që ka pasur korrespodencë,thuhej, me shkrimtarin AlbertoMoravia, e futën në burg si kundër-shtare, donte të themelonte një partidemokratike. Vdiq e vetmuar, e hod-hën në karrocerinë e një kamioni zha-vorri.Edhe unë u dënova vetëm dhe vetëmpër poezi, sepse nuk ishin të realizmitsocialist, por të trishtuara, pesimiste,me metafora. Po isha dhe biri i Heku-ran Zhitit, edhe ai i dënuar, edhe kri-jimtaria e tij, dramat dhe poemat.

Në burg do të gjeja shkrim-tarë si Halil Laze, që nuk shkruantedot, por i tregonte ato që do të donte tëshkruante apo piktorët Edison Gjergo,Ali Osekun, Valeri Dyrzi-Tarasov,arkitektin Maks Velo, kritikun e teatrit,Miho Gjini, muzikantë dhe këngëtarësepse donin Bahun apo Wagnerin apoCelentanon e vendit në bregun përtej.etj.Në burgun klasik të Burrelit ishin dhedramaturgu Fadil Paçrami, që partia nëpushtet e kishte nxjerrë nga skena e vetsiç kishte nxjerrë më parë profesorin eMarksizmit në Moskë SejfullaMalëshovën apo Mehmet Myftiun, au-tori i romanit të parë disident në klan-destinitet.

Në burg do të shkruante ditarin e tijFatos Lubonja, romanet e tij SpartakNgjela dhe do të vinte dhe shkrimtariBashkim Shehu, djali i kryeministrit tëdiktaturës, që ende s'dihet, u vetvra apoe vranë.

Një pjesë e të dënuarvembeti pavdekësisht nëndhe, u pushkat-uan, kryesisht nga radhët e klerit kato-lik. U vranë poeti dhe studiuesiBernandin Palaj, Anton Arapi, ViçensPrenushi. Trifon Xhagjika, i cili recitoidhe një poezi në sallën e gjyqit "Atd-heu është lakuriq". Në burg mbylli sytëdramaturgu Ethem Haxhiademi.

U pushkatuan poetët e rinjVilson Blloshmi dhe Genc Leka, meakt-ekspertizë nga kolegë, njëra grua,shkrimtare e përkthyer dhe në Itali, meemër perëndeshe, atë të gjuetisë, mehark në dorë, i cili do të shndërrohej nëpushkët e skuadrës së pushkatimit.

Gjyqtarët e tyre përsëri janëgjyqtarë. Kemi bërë detyrën, thonë,kur i ngacmon ndonjë gazetë a ndonjëlibër i ri. Po detyrën e njeriut kur do tabëjnë? A do të pendohen, a do tëkërkojnë falje ndonjëherë ata që bënëdiktaturën, edhe pse kanë dale vepramonumentale nga të burgosurit poli-tikë si ajo e At Zef Pllumit, që kanëtronditur opinionin…

“Do të çanin telat me gjemba dhe do të arratiseshin nga Shqipëria, Martin Camaj, Arshi Pipa, ky i fundit, me tëdalë nga burgu, nga Jugosllavia do të vinte në Itali, ku do të botonte sonetet e famshëm të kanalit, që i kishte

marrë me vete, të shkruara mbi letra të holla cigaresh, kur punonte si i burgosur në tharjen e një kënete. Më vonëdo të arratisej dhe tregimtari brilant Bilal Xhaferri dhe do të hapte një gazetë në Çikago. Mbetën burgjeve rebeli

Kasëm Trebeshina, romancier i papajtueshëm, as me veten, i lodhur së qeni shqiptar dhe do të vetëshpallej sëfundmi si turk, apo Lazër Radi, gazetar dhe poet, i laureuar në Romë, do të burgosej liriku qytetar Frederik Reshpja, që do të guxonte të mos e pranonte akuzën se qe shkruar me gabime ortografike, do të dënohej me

vdekje Pjetër Arbnori, por ia falën jetën pa e ditur se më vonë do të bëhej kryetar i Parlamentit pluralist shqiptardhe do të botonte romanet e shkruara në burg, me emër tjetër, gjoja se ishin përkthime. “

Forum faqe 16

ar,ur:i-

i im.uraj,sel-

nërie-h-etu-nëo-ka

nië.

kau-h-

sëf-ajtësëtë

ong-o-jomon

pi,së82ër44tëkarëtëbitëtaiaqëtë

r-të

at-j-e.heatet,ër,re

?NGA TANUSH FRASHERI

Autorit për hartimin e librit1 iështë dashur te kryejë një punëtë pa lodhur kërkimore ndër

arkiva dhe të shfletojë një mori tëmadhe literature për të hartuar Histor-inë e Kishës katolike shqiptare. Z.Pe-ters, me këtë rast, ka bërë një punë tëlavdërueshme këmbëngulëse, me vull-net e me pasion.Meqë, një histori eKishës katolike nuk ka qenë shkruarmë parë,pra autorit i është dashur tëpunojë në një terren të pashkelur, ai kë-sisoj ka vendosur tullën e parë nëthemelin e kësaj historie të Kishës sëmartirizuar katolike,e cila nuk qe evetme—të njëjtin fat pësuan edhesimotrat e saj si ajo ortodokse edhe ajomyslimane,por pa harruar se përshkaktë formimit të rreptë akademik në filo-zofinë teologjike por edhe në fushat eshkencave laike e kul-turës së gjerë,grushti i hekurt ka rënë më fort e mëbrutalisht mbi katolicizmin shqiptar.

Mirëpo, mjerisht,autoriashtu si Parsifali,që nuk dyshonte nëasgjë po i merrte të gjitha gjërat tëmirëfillta (authentisch), sadoqë e dintese nuk po shkonte në kopshtin e mag-jepsur të Klingsor-it,edhe ai i merr tëmirëqëna mendimet e një pakice tëvogël të prelatëve katolikë shqiptarëdhe bije në gabimet e tyre.Në libër tëbije në sy asimetria në gjykimin e ka-tolikëve dhe myslimanëve.Autori fajete rënda të asaj pakice priftërinjsh,esidomos të ndonjërit i cili shkon shumëlarg “sa t’i sinjalizojë policisë italianelëvizjet e françeskanëve, që përndi-qeshin,si dhe të kallëzojë eprorinprovincial,ndërsa njëkohësisht orvatejtë shfrytëzonte favorin që gëzontepranë pushtuesit për të shmangur masamë të rrepta kundër urdhërit,“siçshkruan studjuesi italian Morozzodella Rocca2, rreket t’i shfajësojë aposteriori—me një paragjykim që nukmerr parasysh realitetin e ngjarjevehistorike,se bazohet kryekëput në kon-stanten e fajësisë së myslimanëve.Kyështë edhe kriteri i dytë.Z.Peters,në historinë e shkruar prej tijnuk merr parasysh raportin e lidhjevemes myslimanëve dhe të krishterëve eveçanërisht katolikëve.Ai fantazonduke përdorur një teologji të ngjizur(ersinnen) si një sistem përjashtues tëmyslimanëve,sistem ky që ështëpikënisja e përmbysjes së raportit realekzistues mes myslimanëve dhe kato-likëve dhe burim i paraqitjes mi-tologjike të fajësisë së përhershme tëmyslimanëve,që shfajëson fajet e qën-drimeve të gabuara të asaj pjese tëvogël të prelatëve katolikë.Këtë fa-jësi(sic) autori e merr si një arsenal ar-gumentesh për të shpjeguar e për tëpërligjur sajimin (Erfindung) e kon-tradiktave të lindura nga diktati i mys-limanëve mbi katolikët.Kisha katolike shqiptare ka pasur simoto fe e atdhe,dhe i ka mbeturbesnike gjer ne fund këtij parimi,siç dota shpjegoj më poshtë.Ajo„muhamedanin e mbante si vëllapërkah komsia (kombësia,T.F.) e po-litikisht“,ndryshe nga pikëpamja e au-torit,që dasinë (Spaltung) fetare e kabazën ku mbështet rindërtimin e his-torisë së Kishës katolike shqiptare.Ainë vend që të tregojë kushtet objektiveqë lehtësojnë fajet e veprimeve tëpadrejta të asaj pjese të vogël tëprelatëve katolikë dhe të nxjerrë në pah

(hervorheben,klar stellen) meritat eqëndrimet e drejta të atdhedashurisë tëpjesës tjetër të katolikëve, përkundra-zi,tregon moskuptim kundrejt këtij pa-triotizmi.Madje (sogar) ai shkon aqlarg sa i kritikon ata për këtë qëndrimpatriotik dhe nuk kupton pse kjo pjesee madhe katolikësh nuk i përkrahuveprimet e papërgjegj-shme të pakicësnë rastin e krijimit të “Republikës sëMirditës“,“Krye-ngritjes së Duk-agjinit“ dhe kërkesës antipatriotike tëkantonizimit të Shqipërisë mbi bazafetare.Autori për të mbrojtur këtë pa-kicë prela-tësh katolikë stigmatizonmyslimanët, duke hymnizuar një fe ob-skurantiste.

Kështu e vërteta, e perver-tuar në arsyetimin ideologjik të skual-ifikimit të „armikut“ mysliman,paradoksalisht bëhet vegël e mohimittë rolit pozitiv të pjesës më të mirë tëkatolikëve.Imagjinata e autorit bëhet epa kontrollueshme prej tij.Kjo mendësie shpie z.Peters aq larg sa të vërë shën-jën e barazimit mes regjimit të Presi-dentit e mbretit Zog (1925-1939) dhetë regjimit të perversionit më të madhpolitik të historisë sonë kombëtare—të E.Hoxhës e trashëgimtarëve të tijpolitikë (1944-1990).Dhe për të gjeturpërkrahje nuk gjen më mirë se tëmbështetet te një letërsi e krijuar ngaarmiqtë më të rreptë të fesë,të ci-lën equanin atë opium për popullin.Logjika e denigrimit sistematik tëmyslimanëve vepron si një bume-rang;ajo fut frymën e përçarjes fetaredhe nxit luftën e ashpër kundër mod-elit hegjemonist të tij.

Këto mendime të autoritjanë një tregues që vënë në dukjembështe-tjen e tepruar të një farë opin-ioni ekzistues në ndonjë mjedis shken-cor, që kërkon të zbulojë dhe tëbarazojë myslimanët shqiptarë me fon-damentalistët e sotshëm. Dhe prandajz.Peters në librin e tij bie nëerrance,gjendjen e gabimit të përher-

shëm,të iluzionit dhe të pasigurisë ndajsë vërtetës historike.Ce qui répugne leplus à l’histoire,c’est précisément lesubjectivisme (atë që historia përbuzmë shumë është pikërisht subjek-tivizmi),shkruan At Gjon Shllaku nëstudimin e tij per Giovanni Gentile-n3.Torquato Tasso,poeti i shquar italian,përmes Sidonia-s, personazhit tëdramës së tij pastorale Aminda, thotëLa haine est affreuse et barbare (Urre-jtja është e lemerishme dhe barbare).Brenda mundësive që lejon kuadri ingushtë i diskutimit le të shohim disanga shtrembërimet kryesore të faktevehistorike,mbështetur mbi dokumentetarkivore.

1 – Çështja e Kryengritjes së Mirditës.Lidhur me të ashtuquajturën„kryengritje“ të Mirditës dhe Repub-likën fantomatike të Mirditës, au-tori injoron faktet e dokumentuara his-torike për karakterin e vërtetë të këtijinskenimi dhe qorton padrejtësisht ka-tolikët pse ata pse ata nuk e përkrahën“Republikën e Mirditës“(f.34).Shkur-tas,e vërteta mbi këtëkryengritje, është ndryshe nga pikë-pamja e autorit dhe e të përkrahurve tëtij.

Pas vrasjes së kreut tëMirditës Prenk Bib Dodës, hapja e tes-tamentit tregoi se,në kundërshtim mesa pritej,ai( P.B.Doda) nuk kishte lënësi trashëgimtar politik G.M.Gjonin, icili përmes at Anton Ashikut,ishtemiqësuar me gjeneralin frëng Bardi deFourtou,Komandant i Forcave tëpranisë Ndërkombëtgare nëShqipëri,që mbronte interesat politikefranko-jugosllave.Madje Prenk pashanuk i pat lënë në trashëgimi GjonMarka Gjonit,të kushëririt,as edhetapitë e pronave personale por jandante fisit,sipas testamentit të hartuarnë Shkodër me 22 prill 1916.4 Këtofakte sollën një krizë,të cilën qeveriashqiptare deshi ta qetësonte përmes një

zgjidhjeje administrative: i propozoiGj.M.Gjonit të emërohej në Tiranë nënjë post me një rrogë fikse.Mirëpogjenerali Bardie de Fourtou, me një ur-dhëri ilegal, kërkoi me forcë t’ia dorë-zonin tapitë Gj.M.Gjonit dhe njerëzvetë tij me shpresë se do t’i tërhiqte edhemirditorët në favor të çështjes franko-jugosllave5.

Qeveria e Beogradit,dukepasur përkrahjen e Francës dhe atout-në e Marka Gjonit në dorë, gjeti shkastë mos zbatonte vendimin e Lidhjes sëKombeve (LK) për tërheqjen e trupavejugosllave nga territoret e njohura sitoka të brendshme tëShqipërisë.Madje ajo shkoi edhe mëlarg:nuk njohu autoritetin e kompe-tencën e Këshillit të LK-së për tëndërhyrë në çështjen e kufirit meShqipërinë.Ata e shtynë Gj.M. Gjonin,të arratisej në Prizren,i cili me 23 prillu vendos aty dhe kërkoi ndihmënsërbe.Në fillim të qershorit ai u kthyenë Mirditë,duke pasur me vete njëshumë të madhe me napolona ari,qënisi t’i shpërndajë e të përhapëthashetheme se „qeveria eTiranës,thjesht myslimane, kishte përqëllim të pengonte lirinë fetare tëmirditorëve katolikë.“Megjithatë ainuk pati shumë sukses në përhapjen ekësaj gënjeshtre,sepse shumica emirditorëve qëndroi indiferent.Më 7 korrik,përfaqësuesi i Shqipërisënë LK,Imzot Fan Noli protestoi en-ergjikisht për këto provokacione ju-gosllave,që synonin të krijoninturbullira.Po atë ditë trupat jugosllavepushtuan krahinën e Gashit e Kras-niqit,kurse Gj.M.Gjoni me 10 korrik,ngaqë nuk e arriti qëllimin,u arratis përsëri në Prizren.AtëhereBeogradi publikoi një telegram metë cilin gjoja Gj.M.Gjoni e njoftontese si rezultat i zemërimit të kato-likëve miriditorë nga qeveria mysli-mane e Tiranës,që donte asgjësimin etyre,po shpallte Republikën e Mirditës

dhe formimin e një qeverie fan-tomatike6.Disa javë më vonë u kthyenë Mirditë,së bashku me disa oficerërezervë jugosllavë (Osman Bali,HalitLleshi e Taf Kaziu).Protestat e përsëritura të Shqipërisë nëLK bënë që organizata ndër-kombëtaretë dërgonte Komisionin hetimor,siç uquajt ndryshe edhe Komisioni Seder-holm,nga emri i profesoritsuedez.Komisioni i para-qiti raportinLK-së ku mes tjerash thuhet:

Shkaku kryesor i kryengritjes duketse ka qenë ambicia personale

dhe lakmia e Marka Gjonit që sh-presonte të bëhej kryetar i shtetit

të pavarur të Mirditës.U duk se ainuk gëzonte aspak(guère)respek-

tin e bashkëqytetarëve të vet,(…)7Komisioni vërtetoi se nga “18 mijëbanorë e Mirditës Gj.M.Gjoni kishtemundur të bënte për vete vetëm 1300prej tyre,kurse shumica tjetër epërkrahësve të tij ishin komitësërbë;madje u konstatua se edhe arma-timi i Marka Gjonit ishte i tëri ju-gosllav.Vetë mirditasit u mblodhën në krye-qendrën e krahinës,në Orosh,dhe të5 22 prijësit e fiseve i telegrafuan LK-së ku e njoftonin se ata i qëndro-ninbesnikë qeverisë së Tiranës kurseGj.M.Gjonin e konsideronin trad-htar.Me 2 tetor Dom Zef Gjinaj itelegrafoi LK-së se i ashtuquaj-turipërfaqësues i Republikës Mirditës nëGjenevë,at Ashiku, është një prift i për-jashtuar prej urdhërit françeskan,siç eripohon edhe arqipesh-këvi i Shko-drës8 Jugosllavia duke parë se letra eGj.M.Gjonit u doq,atëhere për të tretënherë e hodhi maskën dhe nisi një agre-sion të ri.Por kësaj here i bëri llogaritëgabim sepse Konferenca e am-basadorëve në Paris,e mbledhur me 9nëntor 1921,e kryesuar nga franceziJules Cambon,shpalli vendimin për-fundimtar lidhur me kufijtë e

DISKUTIM PËR DISA ÇËSHTJE HISTORIKE TE LIBRIGESCHICHTE DER KATHOLISCHEN KIRCHE IN

ALBANIEN ME AUTOR PRELATIN MARKUS W.E.PETERS

Forum faqe 17

Shqipërisë, Jugosllavia,de-shi s’deshi, u shtrëngua të tërhiqej meturp9.Kjo është simplex ratio veritas,logjikae thjeshtë e fakteve (Ciceroni), për tëashtuquajturën „Republikë eMirditës“.Prandaj më kot autori kri-tikon qëndrimin e drejtë e patriotik tëkatolikëve mirditorë.

2 – Çështja e Kryengritjes së Duk-agjinit .Një aspekt tjetër i trajtimit tëgabuat të së vërtetës prej autorit shi-het te përpjekja e tij t’i japë edheKryengritjes Dukagjinit vetëm karak-terin e një „Aufstand gegen dieZogu diktatur“ (f.57).Kjo është vetëmnjë pjesë e së vërtetës,por jo egjitha.Natyra e Kryengritjes së Duk-agjinit është komplekse:te ajo gër-shetohen disa elementë.Rrjedha engjarjeve dhe karakteri i shpërthimit tëkryengritjes grosso modo është si mëposhtë:1-Gjendja ekonomike e krahinave mal-ore të Shqipërisë së Veriut ishte mjaft erëndë.Popullsia katolike e myslimanejetonin në varfëri të tmerrshme.2-Parashikimi i Zambonit që pohon sekeqësimi i mëtejshëm i gjen-djesekonomike në krahinat malore vinte nërend të ditës kryengritjen10,u vërtetua.Malësorët e veriut herëpashere ngrininkrye. Qeveria e Presidentit mori masatë rrepta shtypëse dhe nisi çarmatimine popullsisë.3-Këtyre dy faktorëve të brendshëm uduhet shtuar edhe nje faktor i jashtëmrreziku kërcënues jugosllav,në terri-torin e Jugosllavisë ishin vendosurshumë refugjatë.Këta të arratisur ishinnjë atout e fortë në dorën e Beograditpër t’i bërë shantazh Tiranës.Ju-gosllavia u kishte lënë “dorë të lirë“ nëzhvillimin e aktivitetit politik.Prandajqeveria shqiptare i kërkoi Beogradit tandalonte këtë veprimtari të të ikurve.

6 Këtij rreziku, që vinte nga

kufiri jugosllav, i bënte jehonë edheministri italian në Tiranë,Aloisi,kuranalizonte synimet e Beogradit në nx-itjen e frymëzimin e lëvizjeve në Veritë Shqipërisë,në telegramin për Mus-solini-n.Aty ai theksonte se Jugosllaviandjek tre qëllime:a-të bashkojë or-ganikisht masën e të aratisurve në ter-ritorin e saj;b-të frikësojë Zogun;c-tëprovojë qëndrueshmërinë e regjimitshqiptar11.4-Arsyeja e këtij qëndrimi të Ju-gosllavisë duhet kërkuar në pakënaqë-sinë e saj nga politika e afrimit meItalinë që ndiqte presidentishqiptar,Ahmet Zogu12.Pikërisht përtë frenuar këtë afrim Beogradi përdoriDom Loro Cakën.Grupi i tij,siç pohonBodrero,ministri i legatës italiane nëBeograd,në telegramin e gjatë përRomën,pat nisur një propagandë aktivekundër myslimanëve dhe qeverisëmyslimane të Tiranës13.Dhe bëninthirrje për kryengritje.5-Refugjatët politikë shqiptarë,qëkishin pas bërë pjesë në opozitën par-lamentare,mësuan se në takimin eLivornos,30 shtator 1926,mes Mus-solini-t e Chamberlaine-it,kryeministrianglez i kishte lënë dorë të lirë në Shqipëri Duçes.Prandaj ata la-jmëruan brenda vendit udhëheqë-sit shpirtërorë të katolikëve dhe tëmyslimanëve të Veriut të mos eshpërthenin kryengritjen se kishterrezik që Mussolini, për t’i ardhurZogut në ndihmë, të dërgonte ushtarëte tij në Shqipëri. Kjo shpjegon edhe pse një pjesë e katolikëve mba-jtën një qëndrim të ftohtë ndaj udhëz-

imeve që u dërgoi Dom L.Caka dhevetë kryengritjes14.Mjerisht pra u kanalizua gjendja e keqeekonomike e politike në Shqipërinë eVeriut në shërbim të arritjes së syn-imeve jugosllave. Ko- kë krisja e Dom L.Cakës për ta nisurkryengritjen,mosorganizimi i mirë,mospasja e një programi dhe last but notleast fryma separatiste dhe antimysli-mane,qëndrimi indiferent e një pjese tëpopullsisë katolike vepruan kundërkryengritjes dhe ajo dështoi.Por dëmine parashikuar e bëri:me 27 nëntor 1926Zogu nënëshkroi,i shtytur nga tronditjae rrezikshme e pushtetit të tij,“Paktin emiqësisë e të sigurimit“ me Italinë.Dom L.Caka,fajin për dështimin e re-voltës ja u hedh myslimanëve kurshkruante në Letrën nr.3:

“(…) element muhamedansh(shqyptar (…) janë nji pemë e ndyet,e

Ahmeti asht nji degë e pemëstyne,por rrajt (rrënjë,T.Fr. ) e pemës

jan kta. Spata pra,i do vu rrajs sepër ndryshe edhe rrzimin e Ah-

metit,ata rraj,po ksi degësh kan meqitë.“15

Këto qëndrimepërçarëse,qortimet kundër vetë kato-likëve sollën izolimin e tij saqë u brak-tis nga të gjithë,siç i telegrafon Romësministri i legatës nëVjenë,Auriti:“Megjithatë me leshtës-inë (ingenuita)më të madhe Dom LoroCaka më pohoi se tashmë nuk mund t’ivarte më shpresat në asnjë forcë,dukeqenë se në pjesën më të madhe ithtarëte tij janë thithur nga “Bashkimi Kom-bëtar“,kurse të tjerët kanë marrë rrugëne kthimit pa ua vënë veshin këshillavetë mija16.

Ja përse Kryengritja e Duk-agjinit nuk qe thjesht një kryengritjevetëm kundër Zogut.Natyrisht që kjonuk justifikon qëndrimin e egër të qev-erisë Tiranës,e sidomos nuk mund tashfajësojë atë për vrasjen mizore tëDom Gjon Gazullit.Por e vërteta his-torike nuk mund të kapërcehet si nëvrapimin me pengesa.

3 – Çështja e protektoratit italian mbiShqipërinë.Një vëmendje autori i kakushtuar edhe kërkesës së përsëritur nëkohë(1919,1933) të asaj pjese fare tëvogël prelatësh katolikë për protek-toratin italian në Shqi-përi me shpjegimin e justifikimin emjerueshëm “dass es mit den Mus-limen unmöglich sei,die Unab-hägigkeit Albanies zu retten“ (f.54-55dhe më parë në f.34).Kjo kërkesë përprotektoratin italian i bëhej pikërishtKonferencës së Paqes në Paris,e cilavendin tonë e kishte shtrirë në shtratine operaconit dhe fqinjët tanë ,së bashkume mbrojtë-sit e tyre,me bisturi nëdorë kush e kush më shumë donin t’izhvasnin një copë si në tablonë e Rem-brandt-it „Mësimi i anatomisë sëprof.Tulp“.Kjo kërkesë bëhej në njëkohë kur populli shqiptar — mysli-man,katolik e ortodoks, ishte ngritur nëkëmbë e përmes sakrificash të mëdhambronte me gjak vendin e vet.Po le të shohim kujt i kërkohej të ishteprotektore:Italia, më 1919,ishte njëfuqi që mbante ende të pushtuar terri-tore të vendit tonë.Ishte një fuqi meshumë mëkate ndaj vendit tonë,sepse:

1 Përmes stratagjemës për mbrojt-jen e personelit të Kryqit të Kuq ital-ian,zbarkoi trupat e saj në portin eVlorës dhe pushtoi një pjesë të Juguttë vendit (1914);

2 Në kohën kur ushtritë grekemasakronin popullsinë e Jugut dhebënin shkrumbë e hi fshatrat

tona17,ushtria italiane bënte sehir dhenuk lëvizi nga vendi të mbronte pop-ullsinë me paramendimin: të gjenin pretekst të mos tërhiqnin ushtrinë etyre nga territoret e pushtuarashqiptare (1914 -1915);kurse Austro-Hungaria veproi ndryshe;

3 Agjentët e Italisë,koloneli Mau-riccio,kapiteni Moltedo dheprof.Chinigo, përkrahën e nxitën ele-mentët reaksionarë e fanatikë në re-voltën e tyre kundër regjimit të princWied-it,për ta shtyrë princin të largo-hej nga Shqipëria. Arrestimi i agjen-tëve,mbi bazën e doku-menteve tëkapura e dëshmitarëve të shumtë,e de-tyroi Italinë dhe përfaqësuesin e sajpranë princ Wied-it,baronin Aliotti,tahiqnin maskën dhe të kërkonin meforcë lirimin e tyre18.

4 Italia nënëshkroi Paktin e Lon-drës(1915) ku Shqipëria ishte kthyernë një pazar levantin për të plotësuarkërkesat italiane që të hynte në Luftëne Parë Botërore;

5 Pikërisht më 1919,ministri italiani P.të Jashtme, T.Tittoni,në-nëshkroime kryeministrin grek,ElefthériosVenizellos, marrëveshjen për ndarjen eJugut të Shqipërisë mes tyre.Por mëkati më i madh i kësaj pakicefare të vogël dhe bashkë me ta edhe iautorit,është se mendimi i tyre bintendesh me opinionin e për-gjithshëm katolik.Ja si shkruan kon-sulli italian në Shkodër,Perricone,Romës:

“(…)pa marrë parasysh pagesat nëndihmë të etërve françeskanë

të gjithë Shqipërisë,qëndrimi ietërve françeskanë të këtij qyteti

është treguar besëpakë dhe armiqë-sor kundrejt nesh për shkak të

disa etërve xanxarë(turbullues) tëkryesuar nga At Vinçenc Prenu-

shi.(...).Ai është përpjekur përherët’i nxisë etërit e Shkodrës kun-

dër nesh nën pretekstin e na-cionalizmit e lirisë së Shqipërisë.(…)

Janë të njohura dokumentet e fir-muara prej At V.Prenushit kun-

dër protekcionit tonë nëShqipëri.“19.(nënv. T.Fr.)Kurse studenti i Kolegjit Urbano tëPropaganda Fides,djakon ShtjefënKurti,ja si i shkruan famullitarit të Dur-rësit,Lekë Bitrajt:

„Italia po don me na da e kësaj Zotija dhashtë të mbrapshtën si-

kur deri sot ja ka dhanë.Trathtarëtët’anë ma të mëdhaj janë itali-

anë.“20Me këtë kërkesë për protektoratin ital-ian pakica e prelatëve katolikëShqipërinë Lupo ovem comisti (Jadorëzuat qingjin ujkut),si thotë Tac-iti!Dhe preteksti i saj mbështetet mbinjë fallsifikim historik:se me mysli-manët pavarësia e vendit nuk mund tëshpëtohet!!!Historia jonë e hedhposhtë këtë pretendim.Edhe në kohën esundimit të Perandorisë osmane, mys-limanë e të krishterë kanë luftuar sëbashku pa këto dallime fetare tëmbrapshta.Pikërisht Shqipëria nuk kapasur luftra fetare,si në vendet e tjerase myslimani e ka parë të krishterin sivëlla dhe anasjelltas.Vetëm një rast iveçantë nuk mund të përgjithësohetdhe të përdoret abuzivisht,kur prej atijveprimi të disa qënieve shpirtfëlliqurafanatikësh myslimanë vuajtën dheluftuan krah për krah myslimanë e tëkrishterë(katolikë e ortodoksë).Dhe nuk ka si justifikohet me mysli-manët përsëritja e fajit të rëndë,sapër ta quajtur vetëm kështu,më1933,kur kjo pakicë priftërinjsh kërkoinga Italia fashiste „die einzige Hoff-nung für das Land, einen Katholi-schen König habe,und große Wunschist nun,dass Italien für dieses Landeinen Prinzen aus dem Haus Savoyenbestimmen möge.“(f.78).

Këtu jemi përpara një abuz-imi tjetër: princi Savoia qe große Wun-sch.E shumta ishte vetëm obsesioni iasaj pakice prelatësh filoitalianë.Që atanuk kishin tagër ta merrnin dëshirën etyre si dëshi-rën e të gjithëve,po ja le fjalën ministrittë legatës italiane në Tiranë,Soragna,i cili i telegrafon Romës,me16 janar 1931:

„Lajmi kryesor i vërtetuar prej mejeështë se françeskanët janë du-dukekurdisur projekt-thirrjen e princ Wied-it,po qe se mbretit Zog

vdes.Ati provincial më hapi zemrëndhe për sa i takon kësaj çësh-

tje më tha se françeskanët mendo-jnë se (…) banorët e maleve e ka-

në për zemër besnikërinë përWied-in,të cilit i kanë dhënë besën

dhe megjithëse Wied është protes-tant është i preferuar,cilësia e tij

si i tillë (protestant ) e bën më tëpranueshëm prej myslimanëve se

u jep më shumë garanci për qën-drimin asnjanjës;së fundi zgjedhja

e Wied-it ndërkombëtarisht ështëmë e lehtë të pranohet.“21Në vitin 1933 kjo pakicë e vogëlpriftërinjsh i përsëriti kërkesën Mus-solini-t për një princ nga dera e Savoia-s atëher kur fashizmi synonte koloniz-imin e Shqipërisë e ishin vendosur atydymijë italianë22;kur po e shndrrontevendin në trampolinë të pushtimeve tëardhshme agresi-ve;kur pikërisht armiqësia kundër ital-ianëve ishte rritur,madje kle- rikët,siçshkruan Morozzo della Rocca,“pra-nonin paratë e Romës por jo të përf-shiheshin në politikën e Romës“23,armiqësi e cila vazhdoi edhe me push-timin e Shqipërisë(1939) saqë Mëkëm-bësia e Përgji-thshme (Luogotenenca)në kumtarin sekret nr.19 shkruan:

„8 – Në mjedisin e etërvefrançeskanë me banim në Shkodër gji-ith-

një vihet re njëfarë pakënaqsie(…).Për t’i dhënë menjëherë fund

një aktiviteti të tillë Luogotenencanisi arrestimin e një ati (më tur-

bulluesi) dhe është shtyrë të propo-zojë largimin e elementëve të

tjerë prej urdhërit.Prestigji ifrançeskanëve ndër male do të pësojë

goditjen e fundit sapo që ne të arri-jmë të shtrijmë e të intensifikoj-

më aty ndihmën tonë sociale e sido-mos shëndetësore.“24Dhe kjo kërkesë indirekte për protek-toratin bëhej kur Mbreti Zog kishtenisur të afrohej me vendet demokratikeevropiane:— nuk ripërtëriu Paktin e Miqësisë;—mori pjesë në Konferencën Ballka-nike,që

u mbajt në Bukuresht (tetor 1932);— kur shtypi evropian i bëri jehonëpre sioneve fashiste të kërkesës përbashkimin doganor,sipas informataveme burime nga Tirana; — kur afrimime Francën pruri vi-tën e një person-aliteti të lartë frëng.25 Pra tamam, në sa Shqipëria po përpiqejtë shpëtonte nga dara shtrën-guese efashizmit,kjo pakicë priftërinjsh kato-

forum faqe 18

likë, kërkuan princin Savoia,duke bërëlojën e kundrapeshës së Romës,dhe meprepotencë i njohin vetes të drejtën tëflasin në emrin e të gjithë katolikëvepaharruar të shfajsohen në kurizin emyslimanëve. Autori u mban ison(in die gleiche Kerbe schlagen).Po

sikur të bënin të njëjtën gjë dhe myslimanët e ortodoksët,duke u justi-fikuar edhe ata në dëm të katolikëve?Këtyre qëndrimeve të papërgjegjshmepo t’u shtojmë Hossanna-të që i kënd-uan regjimit të pushtimit („Hylli iDritës“ nr.3-7 Marc 1939 dhe nr.3-4Marc-Prill 1941)26 atëhere bëhet eqartë sa vlerë ka shfajësimi me „fajin“e myslimanëve.Po kufizohem,në vend të komenteve,tëcitoj Tacitin që në Analetshkruan:Ruere in servitium,vrapuan tëbëhen skllevër,kur përshkruan qën-drimin e gjithë atyre konsujve,sena-torëve dhe kalorësve që,pas vdekjes sëAugustit,nxituan t’i paraqesinbesnikërinë e tyre Tiberit,du-ke vërtetuar kështu se tashmë Romakishte hequr dorë nga dashuria e dikur-shme për lirinë.27.

4 – Çështja e kantonizimit tëShqipërisë.Në librin e z.Peters trajto-het edhe pikëpamja e asaj pakiceprelatësh katolikë që kërkonin mengulm kantonizimin e vendit mbibazën fetare,dmth kantoni katolik,kan-toni musliman dhe kantoniortodoks.Kjo mendësi (mentalitet) nukmerrte parasysh faktin se Shqipërianuk ishte e ndarë edhe gjeografikishtsipas feve,në territorin e saj popull-sia,në aspektin fetar, ishte e përzjerësidomos në Shqipërinë e Mesme e tëJugut.Madje edhe vetë Veriu nuk ishtekrejtësisht katolik sepse kishte dhezona myslimane.

Në kuadrin e së mundëshmes,pomjaftohem të tërheq vëmendjen në fak-tin se kjo pakicë prelatësh katolikë dheautori që u mban ison,nuk përfillin nëkëtë mes as shkencën e ethnologjisëdhe as përcaktimin e termit komb. Nëkëtë përçartje (Phantasterei) ata sjellinsi model kantonet zvicerane.Siç dihet në Zvicër jeton një bashkësi epërbërë prej tre ethnish kryesore: grupiethnik gjerman (73.5),ethnia frënge(20.1%) dhe ethnia italiane(4.5%)28.Këto ethni kanë formuar sëbashku kombin zviceran,ose helvetik(prej emrit të fisit të elvetëve, që zunëvend aty në sh.II,para Krishtit),dhemegjithatë si gjuhë zyrtare kombëtarejanë pranuar të tre të folmet e të triagrupeve ethnike:gjermanishtja,frëngji-shtja dhe italishtja,ndonëse nocioni ikombit parakupton një gjuhë të vetmetë përbashkët.29.Në këtë mes,gabimi antihistorik qën-dron në faktin se këtë model zviceran,ajo pakicë priftërinjsh dhe autori që ushkon pas e transplan-tojnë nëShqipëri.Mirëpo nuk marrin në kon-sideratë,edhe në këtë rast, problemine „mospajtimit imunologjik“ të trans-plantit me historinë, që sjell fenomenine „mospranimit“nga vërtetësia his-torike, ashtu si jo rrallë haset edhe nëmjekësi.Kombi shqiptar,pavarësishtnga procesi historik i vendosjes së trefeve aty,ka qenë një bashkësi e qën-drueshme qysh në kohët elashta.Ilirët,edhe pse përjetuan pesëshekuj me radhë presionin e vazh-dueshëm të gjuhës,të kulturës,të za-koneve e të fesë romake nuk uromanizuan,siç ngjau me dakët,meiberët e me frankët.Këtë rrezik e ndër-prenë dyndjet e barbarëve, që e lidhën

popullsinë iliro-shqiptare më ngushtë-sisht me fenë e krishtere, ngase ajo„forconte më mirë se fejapoliteiste,bashkimin e tyre kundër fi-seve barbare dhe sllave të gozhduaranë paganizmin e tyre.“30. Kjo peri-udhë e krishterimit të përbashkët tëshqiptarëve u ndërpre në vitin 1054 mendarjen e kishës në dy degë:kishënortodokse, ose kisha e Lindjes,nënvartësinë e Patriarkanës së Ko-standinopojës dhe kishës katolike,osekisha perëndimore, nën vartësinë e Pa-patit të Romës. Por edhe vartësia ngaKostandinopoja përmbante në vetveterrezikun e helenizimit dhe të sllav-izimit. Shqiptarët në përpjekjet e tyrekundër ortodoksizimit u ndihmuan nga„Vrulli kalorsiak i normanëve italianëdhe ekspansioni ekonomik iVenedikut,të cilët bënë që Shqipëria tëshpëtojë pothuajse tërësisht ngasovraniteti i Bizantit dhe të gjal-lërojë(mbijetojë) sërishmi“,siç pohonhistoriani i shquar N.Jorga.31

Shqiptarët kanë qënë katolikët e vetëmnën Perandorinë bizantine.32 Me ard-hjen e turqve osmanë nëBallkan,ndryshe nga sa mendo-het,“nuk ka pasur nga ana e drejtuesveosmanë,vullnet asimilimi ndaj popull-sisë së nënështruar,nuk ka pasur njëasimilim të detyruar“,sepse Perandoriaosmane „nuk kishte interes të kthentenë fenë islame masat e krishtere“,ajopërkundrazi ishte fort pak e interesuarpër këtë kon-vertim, prej të krishterëvevilte taksën ispendje ( 25 aspra) dhetaksën për frymë ,shkruan historiani ishquar frëng,Robert Matran.33Gjithsesi shqiptarët,pavarësisht ngafetë e ndryshme, janë një ethni evetme,një komb,që përqafoi dhe ruajtitre fe.Feja nuk është ethni.Kërkesa e kantonizimit,jo vetëm vjennë kundërshtim me faktet historike tëpakontestueshme por është dhe një aktimoral sepse kër-kon të përçajë kom-bin me pretendimin se pakica katolikeshqiptare na qënkërka një “ethni“ mëvete,ashtu siç duhen quajtur përshoqërim idesh,edhe myslimanët eortodoksët.Si rrjedhim këtij „kombi“katoliki takonte edhe e drejta e kapitula-cioneve,prandaj ju duhej edhe njëprotektor, mbrojtës i huaj i “të drej-tave“ — të cilat ja siguronte Kon- venta e Kapitulacioneve,si dikur qëkëtë drejtë e kishte Austro - Hun-garia,protektore e të drejtave të të kr-ishterëve nën sundimin e perando-risë osmane.E gjitha kjo shpinte ujë

nën rrogozin e protektoratit ita-lian.Veçse ideatorët e kantonizimit„harronin“,si padashur,se Shqipëriaishte një shtet sovran e i pavarur eanëtare e LK dhe automatikisht kapit-ulacionet dhe kantonizimi ishin njëkartë e djegur në dorën e përçarësve fe-tarë të kombit.Pastaj ata „haronin“ sendryshe nga Zvicra,Shqipëria ishte errethuar prej fqinjësh grabitqarë të cilëtjanë përpjekur kush e kush të rrëm-benin sa më shumë territore shqiptare— sidomos fqinja jonë jugore,Gre-qia,edhe sot e kësaj dite kërkon Jugune Shqipërisë dhe famëkeqin „Komitet içlirimit të Vorioepirit“,që mban gjallëkëtë ëndërr të kahershme kimerikegreke,nuk e ka nxjerrë jashtëligjit,edhepse është anëtare e Evropës sëBashkuar.Për këto arsye krijimi i kantoneveshqiptare ishte kambana e vdekjes përvendin tonë;ajo do të hapte rrugën endikimeve të „protektorë-ve“,sipaspërkatësisë fetare,që do të sillnin në

vend një pandemo-nio,kuvend të dja-jve dhe Shqipëria e pakta nuk do të sh-pëtonte nga pushteti i Luçiferit.Por kjopakicë nuk përfill as edhe vetë opin-ionin e popullsisë katolike dhe sashkruhej në shtypin e tyre,“Hylli iDritës“:

„Ma tepër,vjetin 1921 çohet njikomision shqyptarësh katolik e sh-

kon në Genève e lyp prej Lidhjessë Komeve që Shqypnia e Epër

(në Mat e përpjetë)t’u qitëte kantoni pa-varshëm në vedi.Kleri ka-

tolik po sa muer lajmin protestoitelegrafisht kundra kësaj kërkese

dhe i deklarojë Lidhjes Komeve semuhamedanin e mbante si vë-

lla përkah komsija e politikisht.Këtëdeklaratë e bani edhe në vje-

tin e kaluem kur njifarë Lambert-it,lypte prej Lidhjes Komeve,qi

Shqypnia të dahej e të qeverisej nëKantone.“345 – Çështja e barazimit të regjimit të

mbretit Zog me atë të E.Hoxhës.Autori, përveç që abuzon me për-dorimin e termit diktator e diktaturë,orvatet të barazojë,të vendosë në njëplan, regjimin e Enver Hoxhës me atëtë mbretit Zog.Realiteti tragjik i regjimit të E.Hoxhëstregoi se ai ishte: pushteti që masakroi440.000 viktima të pafajshme;regjimintelektualngrënës; shkatërruesi iqelizës së shoqërisë shqiptare - famil-jes; rrethuesi i Shqipërisë me tela megjemba — ku sundonte çizmja sig-urimit; regjimi që e mbylli Shqipërinënë terrin e një izolimi të hekurt; qëmasakroi barbarisht përmes torturashçnjerëzore prelatët e të gjitha feve porveçanërisht priftënjtë-dijetarë kato-likë;që i ktheu kishat e xhamitë nëstalla,palestra,shtëpi kulture;që hodhinë erë kishën e Vaut të Dejës, e vetmjakishë e stilit roman që kish mbeturende në Ballkan;që xhamitë e mbroj-tura nga ligji i shtetit si monumentekulture, dhe si të tilla të sapo restauru-ara, u shëmbën gjer në themel35.Ndërsa, si thotë Fedri, ai që nuk thotëtë vërtetën ndëshkohet nga vetë vesi itij,kështu i ngjan edhe z.Peters kurparaqet arritjet e katolikëve nën “ qev-erinë e Zogut të dominuar nga mysli-manët“ dhe lan duart si Pons Pilati me„Ungerechtigkeiten Zogu-Diktatur“(f.66) duke cituar Enciklope-dinë shqiptare,të hartuar ngakomunistët.Sidoqoftë,për të plotësuarsa më sipër, mjafton të lexosh sashkruan vetë z.Peters,në pjesën e titul-luar Albaniens Katholizismus 1944-1967 (f.132-209).Po më mirë po ja le fjalën autorit,që,në faqe të ndryshme të librit, na dëftenkëto „padrejtësi të diktatures sëZogut“mysliman:

“Am 27 Juni 1929,P.V.Prenushi(…)errichtete (…) das neuKlerikat(…)sowie das neue Kolleg fürdie schüler und Aspiranten.“ (f.65);“ImApril(1929) können die Franziskanerden Erweiterungsbau ihre Kolleg ein-weihen,“ (f.66); “Auch seitens derS t i g m a t i n e n , f r a n z i s k a n i s c h e nFrauenordner,setzte um 1930 einesegensreiche Mission in Tiranaein,wo ein Kloster eröffnet wird,eineG r u n d -14 schule (1932)mit 180 Schülerinnen(...)“ (f.66);Erzbischof Mjeda (…)imVertraulichen Auftrage der albanischenRegirung nach Romgereist,(1930,f.67);„die kirliche Presse erlebte in den 10Jahren einen Aufschwung.“, (f.68); „der König“ versicherte „Bumçi aus-

drücklich seines höhstens Respekt fürden katholischen Klerus und dass erdas Konkordat „mit vollsten Willen be-grüßt,so Zogu.“ (f.69);die Regirung „fest-gelegt,daß die katholischen Schülerihre Kokarden wieder tragen dürfen,“(1934,f.80); „Am Juni (…) dieKatholischeAktion (…) in form der Antonius –Gesellschaft,(…) gegründet wordenwar,“(1937,f.87);nisi të dalë çdo muajrevista; „Leka„,Hylli i Dritës“ ,“ZâniShna Ndout“,“Kumbona e së Diellës“,me porosinë e mbretit mysliman,qeve-ria idhuroi Dom Mark Vasës një vilëbuzë Adriatikut,në Vlorë,për meritat etij patri-otike:si predikues i parë nëgjuhën shqipe (1909),u bashkua mepatriotët shqiptarë kundër sundimitotoman e pushtimit italian të Vlorës ehinterlandit të saj,prandaj u inter-nua(1915-1918) në Hora e Arbërisë(Itali),mori pjesë si simpatizant iLuftës Vlorës (1920) dhe prandaj mepatriotët e tjerë u internua në ishullin eSazanit (që autori nuk e ka përmendurfare këtë prift patriot)36….Prandaj mendoj se barazimi i gux-imshëm i mbretit Zog me E.Hoxhënmbështetet në mendësinë e autoritnötige die Leute zu Glauben sipas ver-setit të Ungjillit „nötige die Leute zukommen“(Lukas.14/23)37

*Kjo asimetri,këto dy masa në gjykimine veprimeve nga njëra anë të kato-likëve dhe nga tjetra të myslimanëve eka shtyrë autorin të shkruajë edhe njësërë pavërtetësish historike të tjera,disaprej të cilave po i përmend kalimthi:1 – Reforma arsimore(1933-34); nëlibër paraqitet nën dritën e një reformekundër shkollave të krishtera(katolikedhe ortodokse),duke bërë autori tëvetën pretendimin „ die katholischenSchulen verbi-tet.“(f.77).Mirëpo Mo-rozzo della Rocca, edhe Iljas Gogaj,kaanalizuar thelbin e reformës arsimorepa parti pris,pa paragjykim, dhe nxjerrnë shesh arsyet e vërteta të reformëskur shkruan:

Në ato rrethana politike ,në të cilatShqipëria përpiqej të shkëputej ngapërqafimi mbytës i Italisë,shndërimi isistemit shkollor shqip tar kishte kup-timi e një mase thjesht antiitaliane,qësynonte pavarësinë e vendit të vogëladriatikas përballë ndërhyrjessë fqin-jit të vet.“38.

Me reformën u mbyllën të gjithashkollat jo shtetërore:1-Shkolla teknikeamerikane(Tiranë);2-Gjimnazi ifrançeskanëve dhe jezuitëve(Shkodër);3-Shkolla private(Tiranë,Shkodër);4-Shkolla profesion-ale italiane(Shkodër,Korçë,Berat,Gjirokastër);5-Shkolla private e muzikës(Tiranë);6-Instituti „Kyrias“(Kamëz-Tiranë);7-Shkolla e Komunitetitmysliman(Tiranë);8-Liceufrancez(Korçë) dhe 9-Shkollaamerikane e Kavajës.392 – Autori mundohet me sofizma tëshfajësojë kolaboracionizmin e asajpjese të vogël prelatësh katolikë që„mit dem neuen Machthabern arangierten.(… )zu groß waren dieSchwerikeiten mit dem müslima-nisch dominierten Zogu-Regimegewesen.(f.103) apo se pushtuesit ekolaboracionistët e tjerë shqiptarë jubënë „besondere Geschenke“ (f.104).Ky lloj sofizmi të sjell ndërmend për-rallën e Fedrit të qenit besnik, me moralin:Kush është befas dorëhapëtçmohet nga mëndjelehtët,por pret më

kot të gënjejë të zgjuarit!403 – Pavërtetësi në biografinë e DomLazër Shantosë.Autori pretendon se„muß man vissen dass dieser seit 1925im Schweizer Exil lebte,(…)(f.103) kurse më tutje thuhet që „fürein Jahr nach Jugoslawien,von wo aus er in die Schweiz(…)zog.“(f.290).E vërteta është ndryshe.Dom LazërShantoja iku nga Shqipëria në dhjetor1924 dhe u vendos në Beograd, bashkëme të vëllanë,kapiten Luigj Shan-tonë,në vitin 192541. Pas dy vjetësh,janar 1927,ai shkon me ndejë nëKotor42.Pas atentatit kundër jetës sëmbretit Zog ,në Vjenë më 1931,DomLazër Shantoja shkoi të vendoset nëBienne të Zvicrës, si famullitar i fa-mullisë katolike-romane, siç ishkruan,me 12 prill 1932, diplomatititalian Michelle Scammacca,atëkohëme shërbim diplomatik në AdisAbeba,(Etiopi)43.Prej Bienne i nis disaletra edhe dr.Italo Zingarelli-t për t’ikërkuar ta ndihmojë të lejohet të hyjënë Itali44.Pas ndërhyrjes së Zingarelli-t më në fund Faralli,asokohe Kryetar izyrës „Shqipëria“në Ministrinë eJashtme të Italisë,e njofton MustafaKrujën,me 28 prill 1936,se D.L.Shan-toja „mund të hyjë lirisht nëmbretëri.“45.4 – Çështja e grabitjes së vilësmbretërore (1914).Për grabitjen e vilësmbretërore, autori pa e përmbajturveten, po me vetëkënaqësi të duk-shme,shkruan “die um einenturkophilischen Pascha versammeltenMuslime Zentral-albaniens verjagt undsamt Königsvilla ausgeplün-derthaben.“(f.63). Për këtë akuzë nuk jepasnjë burim se ku mbështetet Natyrishtedhe kjo pavërtetësi duhet regjistruarnë psiko-zën antimyslimane—e cila epërshkon librin fund e krye, që e shtynautorin deri në shtrëmbërim të qël-limshëm të së vërtetës historike.Dihet historikisht se me shpërthimin eLuftës I Botërore princ Wied-iu largua nga Shqipëria me anijen ital-iane „Misurata“ dhe vilën si dhegjërat me vlerë i la nën mbikëqyerjen epërgjegjësinë e Komisionit të Kontrol-lit Ndërkombëtar(KNK),që atëkohëishte nën kryesinë e konsullit italianGalli46 dhe „u vulosën me dyllë të kuqme vulën zyrtare italiane“.47 Në nën-tor 1914,princesha Sofi von Wied ikërkoi Carl Buchberger-it,ish-anëtar iKabinetit civil (Zivilkabinett) të princWied-it (ishte bashkë me kapiteninMario Fortunato Castoldi-n),ta „ndih-monte në një çështje delikate e tëvështirë“,shkruan Buch-berger,pasisendet me vlerë të familjes tyre baroniAliotti,ministri i legatës italiane pranëprinc Wied-it,njeri pa skrupuj moralë48,vulat e vëna mbi arkat ku qenëmbyllur veprat e shumëvlefshme tëartit,sixhadetë,tablotë e sende të tjera.,iprishi dhe urdhëroi të dërgoheshin nëbanesën e tij.Buchberger i shkroi njëletër mbretit të Italisë,Vittorio Em-manuele-it,në emër të familjes së çiftitprincor,ku i lutej t’i ktheheshin sendetme vlerë—pronë e tyrepersonale;ndërsa princeha Sofi u patiadresuar personaliteteve të larta tënjëtën lutje.Por nuk morën asnjëpërgjigje.49Për këto e për të tjera të meta të libritvërtetësia historike e tij është dëmtuar

mjaft rëndë.Kishte të drejtë PaterAnton Harapi kur shkruante „Me

vepra shkatërimtare,me propagandë(…)nuk formohet baza e shoqërisë së

nesërme“50.TanushFrashëri

NGA NDUE UKAJ

Kultura është shpirti i njëkombi, ajo forca e brendshmeshtytëse qe e bën te gjalloj. Një

popull pa kulture, rrezikon gjithmonët’iu nënshtrohet shtypjes, jolirise,dhunës, tensioneve te brendshme.Ndërsa, një popull që vë në ballë tëkulturën, është i afte me i sfidua gjithate papriturat, me i tejkalua tensionet ebrendshme. Kësisoj, kultura mbetetnjë force shtytëse, qe edukon qeveris-jen, popullin dhe stimulon forcat pozi-tive. Andaj ka ardhur koha për njëtrajtim dinjitoz te kulturës. Kështuruhet dhe përforcohet substanca ekombit dhe përshpejtohet rruga e inte-grimit në familjen perëndimore.

Shoqëria jonë, s’duhet tëinkurajojë diskurse ideologjike që in-terpreton çështjen e integrimeve, sipasapetiteve të ulëta, naive e primitive, eqë shmangen nga thelbi i integrimit nëfamiljen Perëndimore-integrim ky qënënkupton një shkëputje nga mendësiasterotipe e të menduarit shabllonik e tëhuaj; nga mentaliteti që në vend tëpunës ka fjalët, në vend të tolerancëskultivon intolerancën dhe arrogancën,në vend të bashkëpunimit vë në pah in-dividualizmin dhe shpirtin egoist, nëvend të kreativitetit shfrytëzon im-itimin.

Në sfondin e zhvillimeve tëhovshme politike, kudo hapësiraveshqiptare, kryefjala e diskursit politik,akademik, mediatik, të sferave të biz-nesit, mbetet çështja e integrimeve eu-ropiane. Ajo që i karakterizon këtodebate, natyrisht mbetet një diskurspatetik për të ardhmen europiane tëKosovës, proklamuar nga institucionetdhe segmentet tjera shoqërore, madjeme një nervozizëm dhe diskurs naiv.Ç’është e vërteta, në jetën publikeshqiptare, nuk ka fjalë më të shpeshtaqë përdoren dhe njëkohësisht abuzo-hen se fjalët: integrime në familjenperëndimore. Përsiatjet për këtë orien-tim nacional janë nga më gjithfarsh-met. Është bë tashmë klishe nëmendësinë shqiptare, të flitet mëdiskurs të lartë çështja e integrimevenë familjen e madhe perëndimore, porduke ju shmangur esencës së këtij pro-cesi. Madje, ky aspekt orientues na-cional, përmendet në çdo vend, për çdolloj organizimi, nga çdo kush, me vende pa vend. Madje, edhe pushtet tonambijetojnë në saje të këtij proklamomi.Sidomos sforcohet ky soj diskursi kurkemi data të rëndësishme, apo edhekur retorika mashtruese politike vihetnë shërbim të poltikbërsëve të ditës.Mirëpo kulmi i saj gufon kur ka krizapolitik.

Nga e gjithë kjo, krijohetpërshtypja se jemi bërë të veçantë nëkëtë çështje. Natyrshëm në këtë aspektprijnë politikanët, të cilët përmes njëdiskursi, në esencë retorikë (mbaseedhe të rrejshëm e heretik) trumbeto-jnë fuqishëm këtë filozofie politike.Mirëpo, në praktikën e përditshme,shihen qartë, anët e kundërta të kësajmedalje, që nisen prej godinave ngaproklamohen këto politika, e deri tekshkollat e nivelit të ultë që formësojnëshoqërinë tonë, pastaj universitetianarkist, televizioni publike politike,akademia, e gjetiu, në të cilat shpër-faqet një arrogancë e përgjithshme kul-turore; mendësi kjo joperëndimore.

Është fakt i pa kon-

testueshëm se orientimi ishqiptarëve për ofrimi dheintegrimi në vleratperëndimore, mbetetshekullor. Fatkeqësisht mëshumë se gjithë popujt eu-ropian shqiptarët, përshekuj jetuan shkëputurnga Europa për shkak tëkonformizmit me ide-ologji, kultura dhe orien-time tjera që na u vërsulën.Rikthimi i dinjitetshëmmbetet ideal i kamotshëmi shqiptarëve, i artikuluarpërmes luftërave dhe filo-zofisë së Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, me aspiratate të madhit Pjetër Bog-danit, eruditit të pashem-bullt (prototipit të lëvizjessë gjerë panperëndimore,prej së cilit u frymëzua njëlëvizje e gjerë në dy deka-dat e fundit tek shqiptarët)dhe, e shumë personaliteteve të mëdhakombëtare, në altarin e së cilitangazhim u shkrin shumë figura ndrit-ura të kombit, deri te Lëvizja e dekadëssë fundit në Kosovë, që u nis ngakolosët Anton Cetta, Ibrahim Rugovadhe shumë idealist, që zgjedhjen eçështjes së Kosovës nuk e shihnin sinjë ndarje me kufi, por mundësi për t’uintegruar në strukturat Perëndimore, nëvlerat e përbashkëta të këtij civilizimi.Përbashkimi për integrimin në struktu-rat perëndimore, përveç aspektevetjera, duhet ketë një konensuespsikologjik, që nënkupton manifes-timin e vlerave dhe kulturës perëndi-more, në gjitha aspektet e organizmittë jetës sonë kombëtare, pa ju shman-gur edhe çështjeve të ndjeshme. Nëdukje të parë, të krijohet përshtypja sepër këtë objektivë ekziston një kom-promis nacional. Mirëpo, segmente tëcaktuara shqiptare, këtë objektive ekanë keqkuptuar. Mbase, edhe kamu-fluar nga ithtarë të rrymave tjera de-struktive, që kanë sytë nga errësira dhejanë barikaduar në taborre tjera kultur-ore. Shembuj të tillë ka mjaft.

Një nga standardet funda-mentale për integrim, ai që paracaktone determinon gjitha aspektet tjera, pamëdyshje është kultura. Ky aspekt qëduhet ta gjej formën e vet të ar-tikulimit, tashmë nëpër institucione, jome diskurs folklorik, por me nismareale që ndryshojnë në esencë gjendjene tanishme dhe do të krijonin perspek-tiva për integrime reale në perëndim.Angazhime këto që do të stoponin kul-turën tonë të stërmbushur me nuancakulturore që kanë çfarëdo prejardhjetjetër, përpos mendësi e kulturëshqiptare dhe hiq më pak perëndimore.

Në procesin e integrimeve,ne shqiptarët, natyrshëm jemi më tëvonuarit në rajon. Madje edhe passhteteve që sapo janë krijuar, mbase,edhe pas shteteve të brishta që sapokanë dal nga luftërat. Dijetari i madhshqiptar Faik Konica thoshte “shqip-tarët në histori gjithmonë vonohen”.Kjo vonesa e jonë është produkt i tëmenduarit stereotip, anadollak që s’katë përbashkët, bash asgjë me shoqëritëe përparuara perëndimore. Ky mental-itet e ka penguar dhe po pengon proce-set pozitive në hapësirat shqiptare.

Kultura është ajo qe ne nashpëton si komb, na nxjerr nga anon-

imiteti dhe aspektet degraduese që nacilësojnë, që nga politika deri tekekonomia e rënd. Kultura, është shpirtiqe i jep fizionomi trupit tonë te gjym-tuar kombëtar, karshi botës së për-paruar dhe karshi proceseve te rëndaqë na sfidojnë si komb, pa marrparasysh hapësirën gjeografike ku je-tojmë. Në këtë aspekt, një kulturë epërbashkët, e integruar, e pagjymtuar,sipas klaneve e grupeve të caktuara, ra-joneve e grupeve gjuhësore, do të shër-bente në ngritjen e kombit nëpiedestalin e kombeve të emancipuaraperëndimore, si një mënyrë për t’u rik-thyer dinjitetshëm në këtë familje.Mbase, definimi i qartë i rolit dhefunksionit që ka kultura në tërësibrenda sistemi të parimeve që përbëjnëboshtin e integrimeve, do të shkurtonrrugën drejtë rikthimit tonë në Famil-jen Perëndimore dhe do të bëhej katal-izatore e ndryshimeve pozitive.Natyrisht vetëm një kulturë e mirë-filltë, me shije e vlera që përkojnë mëaspektet kulturore që praktikohen nëFamiljen Perëndimore, pa kamuflimedhe ndarje të barikaduara në taborretjera kulturore. Kësisoj ndërtojmëpremisat për një vëmendje më tëmadhe nga bota e zhvilluar dhe hapimshanse reale për përfaqësim të denjëbrenda Familjes në fjalë.

Për të realizua sa mëplotënisht çështjen e integrimeve,duhet të ekzistoj vullneti i plotë. Dheky vullnet, në perceptimin e drejtë tërrugës për ofrim, duhet të ndryshoi di-mensionin: nga retorika demagogjike,duhet të merr përmbajtje të mirëfilltë,jetësimin e standardeve dhe politikatkulturore reale perëndimore. Në tëvërtetë, kultura është fushë që prede-terminon gjitha aspektet tjera orga-nizuese të shoqërisë perëndimore, qënga institucionet, demokracia, ekono-mia, arsimi e sferat tjera. Ndërsa nëprocesin e integrimeve shqiptare, kul-tura ka mbetur jashtë sistemit.

Ajo çka është e rëndësishmepër proceset e tanishme në hapësiratshqiptare është kuptimi i faktit se inte-grimi në botën e përparuar, përveç as-pekteve tjera, duhet të shoqërohet edheme transformime të rrënjësishme tëbrendshme, që prekin çështje të nd-jeshme të forëmsimeve kulturore dhepsikologjike. Nga qendrat tona politikee kulturore, duhet të hartohen projekte

të mençura që ndikojnë në edukimin eshijeve kulturore dhe formësimin etyre sipas parametrave moderne.Kështu do të plotësoheshin boshllëqete shumta që janë krijuar në këtohapësira, sidomos nga plagët etrashëguara, prej së cilave lëngojmëdhe nga të cilat vështirë shkëputemi.Plagë këto që janë në esencë pengesa eintegrimeve edhe të brendshme, edhetë jashtme.

Përmes plotësimit të stan-dardit kulturor, do të mund të bëheshinafri mentalitetesh e botëkuptimesh;ofrim ky që assesi s’mund të ndodh,vetëm më aspektet tjera politike, asekonomikë, siç është tentuar kotas qëvite të tëra. Ky ofrim, pikësëpari,nënkupton një mendësi kulturoreperëndimore në politikë, në ekonomi,në konceptet e sigurisë, në kulturë, nëshikimin nga e ardhmja, dimensione qëkarakterizojnë universalitetin e kësajkulture e civilizimi të përparuar.

Shtresimet kulturore të njëkombi, tiparet dhe vetëdija, përcakto-jnë edhe politikat institucionale, pasqy-rojnë edhe mendësinë institucionale,pasqyrojnë edhe ekonominë e çka jotjetër?

Në jetën tonë kombëtar,edhe pse flitet shumë për procesin e in-tegrimeve, shumë pak zihet në gojë as-pekti kulturor i këtij procesi. Andajedhe politikat kulturore, bashkë me atoedukative, janë lënë preh e diletantëveqë prodhojnë opinione çoroditëse, tipetë menduarit të çfarëdoshëm, por joshqiptar, jo perëndimor, jo integrues.Në çdo analizë racionale dhe të pan-garkuar, në suaza të një normaliteti tëpaekzagjeruar, shohim se angazhimetqë bëhen, me vetëdije a pa të, pikërishtdalin kundër filozofisë dhe themeleveperëndimore. Ma thotë mendja, se kyobjektiv politikë, ekonomik, kulturoretj. nga segmente të caktuarashoqërore, është perceptuar gabimisht.Për të mos thënë, kuptohet vetëm nësuaza të interesave egoiste nacionale.Andaj, kemi sot kaq shumë trumbe-time për koncepte tjera, aspak tëmoderuara e perëndimore.

Për të qenë pjesë e familjesnë fjalë duhet të pranohen sistemi dhevlerat që ngërthen në vete kjo familjepolitike, ekonomike, kulturore etj.,duke kuptuar faktin se nuk mund tëjesh pjesë e një sistemi vlerash univer-

sale, siç janë parimet dhe vlerat qëngërthen në vete filozofia dhe qenësiae Familjes Perëndimore e njëkohësishttë angazhohesh në të kundërt të këtyrevlerave. Kjo është një ëndërr e bukur,por e parealizueshme

Në botën shqiptare, veçmasnë atë kosovare, ekziston një keqinter-pretimit e keqkuptim i integrimit. Nëtë vërtetë këtë vello të keqkuptimit estërngarkojnë të ngarkuarit me kulturënë Kosovë, pastaj arsimimi, mediat ekushdo jo tjetër. Pa dyshim, në këtë aksproblemi qendror mbeten tek institu-cionet kulturore, që asnjëherë nukdalin jashtë zyrave për të parë në re-alitet politikat kulturore të Familjes nëfjalë dhe për të punuar për një tro hig-jen kulturore në Kosovë, pse jo edhenë Shqipëri dhe hapësira tjera kom-bëtare, nga papastërtia dhe shija embrapsht që e kanë vërshuar embërthyer kulturën kombëtare, atë qëmban gjallë shpirtin e një kombi.Janë shumë arsye të cilat të shtyjnë tëmendosh se brenda organizmit të sh-pirtit të shqiptarëve, në Kosovë, poredhe jashtë, në hapësirat tjerashqiptare, vepron diçka e brishtë, nënsubstratin e së cilit zihen dëshira tëndryshme, naive, klanore, fisnore, gru-pore dhe më së paku universale: vleradhe parime të cilat i njeh bota emoderuar perëndimore.

Këtë e themi ngase shohim,çdo ditë e më tepër, në “kulturë” tëmarshojnë diletant, të cilët në vend setë bëjnë kulturë, bëjnë antikulturë. Nëvend se të përafrojnë mentalitetin mebotën civilizuar, e largojnë. Pra bëjnëbash antikulturë në kuptimin puro tëfjalës. Këtë segment e hasim edhe nëpolitikë, edhe në ekonomi, edhe nëarsim e kudo jo tjetër. Veçanërisht nëmuzikën allaorientalosllave, pastaj nga“serialet e shumta humoristike” në tëcilat të zihet fryma nga johigjenia kul-turore dhe estetike që ngërthejnë nëvete, pastaj një sistem arsimor i de-graduar, etj.

Këndej pari edhe krijohenhapësira për të prodhuar opinione tëçoroditura nga çdo kush dhe atë nëemër të kulturës. Në të vërtetë, nësebën ndonjë analizë sado sipërfaqësoretë disa hallkave kulturore, sheh qartënjë përçudnim vlerash, një shije, qës’ka të bëjë asgjë më proklamimetperëndimore. Kjo çka ndodh me kul-turën, është rruga më e mirë kundër in-tegrimeve në Familjen Perëndimore.Në tersi, strukturat kulturore, të cilat nëvend se të angazhohet për të pro-movuar një sistem vlerash kompatibileme Familjen Perëndimore, shkojnë nëdrejtim të kundërt dhe instalojnëmendësi bizantino-orientale.

E kemi thënë shpeshherëdhe po e përsërisim se kultura është ajoqë na avancon në rrugën e përparimit sikomb, është shpirti që i jep fizionomiturpit tonë kombëtar të sakatosur; ështëaduti i vetëm me të cilin mund të pla-sohemi në botën civilizuar perëndi-more, në të cilën synojmë tëintegrohemi. Por me këso lloj “kul-ture”, ne jo vetëm që do vazhdojmë tëvajtojmë mjerimin që na ka mbërthyer,por edhe do shtrojmë të njëjtat pyetje edileme: Cili është atdhe ynë, ky që ejetojmë në mjerim, apo ai që e shohimnë retorikën demagogjike të politikës?

KULTURA PËRSHPEJTON INTEGRIMETkulture faqe 19

kulture faqe 20

NGA DR. ENO KOÇO

Çesk Zadeja është kompozitoriqë me krijimtarinë e tij krijoinjë epokë të tijën midis

epokave të ndryshme të historisë sëmuzikës shqiptare. Ai qëndron diku nëqendrën e një hapsire kohore, ku prapatij, në kohë, qëndrojnë klasikëtmuzikorë shqiptarë të gjysmës së parëtë shekullit XX, dhe përpara tij, gjith-një në kohë, brezat më të rinj tëmuzikantëve shqiptarë. FenomeniZadeja përbën nocionin e atij që domund të merrej si etalon i imazhitmuzikor shqiptar. Edhe përpara tij dheaq më tepër më pas, nuk qenë të paktëmuzikantët, kompozitorët, që lëvruanme ndërgjegje kombëtare sfera tëndryshme të formimit shpirtërormuzikor shqiptar, bazuar në etnicitetine këtij populli. Padyshim, koncepti ikombëtares (edhe pse tani ky termduket disi i dalë mode) dhe i individ-uales ndryshonte nga veriu në jug tëShqipërisë, por ndryshonte edhe midiskrijuesve vendas dhe atyre të dias-porës.

Nëse Lec Lurti, MikelKoliqi e Prenk Jakova në krijimtarinë etyre ndoqën linjën e muzikës qytetareshkodrane duke huazuar edhe nga tra-dita europiane romantiko-patriotike, nëse Martin Gjoka e Tish Daia ndoqënlinjën e shfrytëzimit të motiveve tëMbi-Shkodrës e atyre malësore më nëlindje, në se Tonin Harapi kultivoimelosin qytetar të dasmës dhe ahengutshkodran, dhe duke u hedhur ne jug, nëse Thoma Nasi e Kristo Kono për-punuan meloditë folkorike dhe modet eToskërisë të zonës së Korçës, në se FanNoli do të prirej qëllimisht drejt njëtingëllimi “arkaik” muzikor për tësjellë ndjesira lashtësie, qytetërimiantik apo kohësh të lavdishme të gër-shetuara këto me motive bizantine derinë citimet nga Pasionet e Shën Mateut,në se kompozitori beratas Murat Shehui cili në veprën e tij simfonike lëvroimuzikën dhe këngën e qytetit të tij, prakëto pika referimi që prekin në mënyrëtë përgjithëshme panoramën e muzikëssavante shqiptare, ndoshta të marra tëgjitha sëbashku, ishin pika referimiedhe për Çesk Zadenë.

Por a kishte njohuri Zadejapër kompozitorët shqiptarë jo shko-dranë, a ishte ai i vetëdijshëm që në fil-limet e tij për rrugën që do të ndiqte?Vështirë të pohohet kjo gjë. Zadejapërbënte thjesht një rregull, më tepërse sa përjashtim. Ai do të vazhdonte nëmënyrë konshiente atë që kishin bërëBuzuku, Budi, Bardhi e Bogdani tëcilët ndihmuan çështjen kombëtare mepërkthimin e librave të shenjtë të kr-ishterë të shkruara në alfabetin latin,ndikim ky që erdhi nga rilindja italianee shekujve 15 dhe 16 dhe nga racional-izmi dhe iluminizmi i shekujve tëmëvonë. Nuk dimë se kur e si ështëzhvilluar në Shkodër muzika klasike,savante, në shekujt e kaluar, porveprimtaria muzikore kishtare lokaleka data të sakta që nga mesi i shekullit19. Formacione instrumentale italianepor dhe nga ato që vinin nga Dalmaciae kishin bërë Shkodrën vënd te prefer-uar ku do të zhvillonin veprimtaritë etyre sezonale muzikore, jo vetëm nëkishë por edhe në ambjente të hapura.Ndër kolegjet katolikë të Shkodrëszhvilloheshin programe të rregulltamuzikore, që ato që disponoj unë tështypura datojnë nga viti 1902.

Mbiemrat e dëgjuar shkodranë janë tëshkruara në këto programe koncertesh,midis të cilëve Bushati, Bumçi, Naraçi,Simoni, Laca, Kodheli, Rota, Gu-rakuqi, Mosi etj. dhe midis tyre edheZadeja. Familja Zadeja, veç të jatit tëÇeskut, Rrok Zadeja, që ishte ndëranëtarët themelues të shoqërisë artis-tike “Bogdani,” kishte dhe të tjerë ek-sponentë të letësisë e muzikës, si axhai madh Gasperi, këngëtar e krijuespopullor, Andrea, Luigji, Dom NdreZadeja, ky i fundit poet e krijues imelodramave, dhe padyshim Tonini,vëllai i Çeskut, muzikant e kritik në zëshkodran. Çesk Zadeja kishte privi-legjin të trashëgonte një sfond rela-tivisht të begatë kulturor krahinor, kuveç emrave të mësipërm vlen të për-menden edhe emrat e folkloristëveBernardin Palaj e Gjon Kujxhia. Që muzika kishtare ka patur ndikim nëpraktikën e traditën muzikore lokale tënjë pjese të kompozitorëve katolikëshkodranë, kjo është e vërtetë, por qëkjo traditë mbarte tipare të fuqishmekrahinore e kombëtare, kjo është edhemë e vërtetë. Të tri prirjet kryesore qëmbartin tiparet e muzikës së kultivuarshkodrane, ajo qytetare e bazuar krye-sisht mbi ahengun shkodran, ajo memotive të malësise së mbi-Shkodrës emë në lindje, dhe ajo mbi traditën emuzikës romantike europiane, kishin sipikësynim krijimin e një fizionomiekombëtare, pra atë të një etniciteti

shqiptar. Kjo në vetvete përbënte njëtrashëgimi, një traditë. Çesku morishumë nga Martin Gjoka që dhe kyk-ish marrë nga Frano Ndoja. Ky i funditeci në gjurmët e Palok Kurtit nëlëvrimin e muzikës qytetare shko-drane, atë të ahengut, dhe që në pik-pamje të formimit dhe të teknikësmuzikore, njohuritë do t’i merrte ngamjeshtri italian Giovani Canale, i cilikuptohet i sillte këto njohuri nëShkodër të marra nga vendi i tij. PorMartin Gjoka solli në Shkodër edhe njëeksperiencë e tijën të përftuar në Aus-tri. Pra siç shihet nga ky vështrim ret-rospektiv, ruajtja dhe kultivimi ifolklorit qytetar shkodran nga kom-pozitorë me prirje profesioniste egjente këtë muzikë shpesh të veshurme petka romantike perëndimore nëpikpamje të harmonisë, formës apopërpunimit që i bëhej materialitmuzikor vendas.

Kjo ishte pak a shumëpanorama përpara se Zadeja të nisej nëMoskë për studime (1951-1956), pasdy vjet studimesh (1941-1943) qëkishte bërë në Akademinë Santa Ce-cilia të Romës. Në Moskë, nën drej-timin e kompozitorëve që trashëgoninkulturën muzikore ruse të gërshetuarme një radhë sistemesh teknikë tëmuzikës perëndimore, ai përftoi apo ipërshtati vetes veç teknikave kom-pozicionale, formën tregimtare tëligjëratës muzikore e cila anonte nga

epizmi e dramaciteti, gjë që dot’i nevoitej kompozitorit tëardhshëm në trajtimin intelek-tual të muzikës kombëtare.Ndryshe nga parardhësit e tijmuzikantë, qofshin këta tëShkodrës apo nga e gjithëShqipëria që lëvruan kryesishtmotive e ndjesí që kishin tëbënin me krahinat e origjinës sëtyre, Zadeja e përqendroi vë-mendjen drejt një krijimtarieme tendencë e frymë mbarëkombëtare, pan-shqiptare, dukelëvruar epikën e saj, ashtu dheheroikën e festiven. Ai iureferua analizës melodike emodale të trevave të ndryshmeshqiptare në veçanti, pra dukekompozuar vepra të mbështe-tura në karakteristika krahinoretë caktuara, nga Gegëria nëLabëri e Toskëri. Nga ana tjetërvëmendja e tij u përqendrua nëatë që tipare lokalë të mund tëshkriheshin në trajtën e njëetosi specifik shqiptar.Pra ai do të krijonte gradualishtportretin e tij prej muzikantimendimtar ku vend parësor dotë merrte rrëfimi intelektual, ar-tikulimi po aq intelektual imjeteve krahinore shprehësedhe disi më pak artikulimi i for-mës, për ta plotësuar më tej mesituata vallesh të veriut ku sh-palosej dinamika e optimizmi,me situata epiko-heroikembështetur në pentatoninë labe,por edhe toske, tipare këto që

mbroheshin e inkurajoheshin nga idetëe metodës së realizmit socialist. A undikua Zadeja nga kjo metodë?Padyshim që po, ashtu si Shostakoviçi,Prokofievi e Haçaturiani në BashkiminSovjetik. A ndikoi në cilësinë emuzikës së tij përqafimi i kësajmetode?

Çesku e dominoi mendiminmuzikor për afro dyzet vjet nëShqipëri. Ai, me disa përjashtime, ditit’u shmanget veprave me program apodeklarim agjitativ e ilustrativ, dhe në tënjejtën kohë diti të “mbronte” idetë e“metodës” krysisht me fjalë, duketheksuar karakterin kombëtar, për tëcilën ai ishte krejt i sinqertë, dheanashkalonte frymën euforike social-iste. Nocioni i kombëtares, ipsikologjisë kombëtare tek Zadeja nukishte dogma e imponuar nga metoda;ai ekzistonte në qënien e tij, nëndërgjegjen e tij, ai besonte tek ky no-cion sepse i tillë ishte sfondi i tij kul-turor i trashëguar nga qyteti i lindjesdhe shkolla e lartë ku studioi. Gjith-pushtetshmëria e tij në botën muzikoreshqiptare ishte forcë e mëndjes së tij;ai e kontrollonte kohën, e manovronteatë, qëndronte vazhdimisht syhapur,nuk ekzaltohej por as edhe binte nëdëshpërim të thellë. Ky kontroll ivetvehtes reflektohej edhe në muzikëne tij. Në të gjen melodi të gjetura, tematë goditura e të frymëzuara, por edhe

të rezervuara në zgjerimin dhe shtrir-jen e tyre, sikur ruhej nga ngazëllimi.Më e theksuar u bë kjo në vitet e pasSimfonisë së tij dhe Delinës, pra pasviteve ‘50-‘60. Erdhi kjo vetpërmba-jtje nga shpërthimet melodike e të kan-tilenës si rezultat i një stadi të ri tëvetëdijes e etikës së tij muzikore, apokoha që jetonte ia imponoi atij këtë“sens mase”?

Do të niste për të në gjysmëne dytë të viteve ’70 dhe gjatë viteve ’80periudha e një përpunimi analitik har-monik të veprave të tij, ajo e qëmtimittë qelizës muzikore mbi bazën e mo-tiveve e modeve folklorike e qytetare,e tensionit dramatik, e abstragimit tëgjuhës muzikore, shpesh drejt kroma-tizmit. Kam përshtypjen se Zadeja iperiudhës së fundit krijuese, i viteve’90, veçanërisht me Tre skicat përorkestër, është ai i një çlirimi ndjen-jash, i një poetizmi e shakaje që i buronnga shpirti, i një gjuhe muzikore të kth-jellët, elokuente e me një sens tëpërkryer mase në frazimin dhemënyrën e ligjërimit. Sikur donte tëthonte: “Perëndi, më jep edhe pak kohëse tani mund të shprehem lirisht, hapur,tani mund ta them fjalën time të plotë.” Zadeja shkroi thuajse në të gjithagjinitë muzikore. Ai e bëri këtë se nde-hej i aftë dhe i sigurtë në gjinitë qëshkruante, veçanërisht në muzikënsimfonike e instrumentale. Por ai e bërikëtë edhe sepse në këtë mënyrë i tre-gonte botës muzikore shqiptare që kykishte për të qënë etaloni i një gjinie tëcaktuar me fizionomi shqiptare. Kohae provoi dhe vazhdon ta provojë qëveprat e tij përbëjnë repertorin bazë tëinstrumentistave dhe orkestrave tona.Nëse imponimi i tij gjatë sistemit to-talitar do të kishte qënë arbitrar,atëherë reagimi pas viteve ’90 do tëishte dukshëm në dëm të tij. Faktorikohë mbetet gjithmonë ai që vlerësonveprën e mirë nga ajo më pak e mirë.Vlera e Zadesë është vetëm në fillimete matjes së saj. Brezat qe do të vinëkam bindjen që do të kontribuojnë nëkëtë drejtim.

Sa mendimtar e i stërholluarnë krijimtarinë e tij më të mirë vokale-simfonike, aq dhe i thjeshtëzuar e ikursyer bëhej Zadeja në krijimet qëbënte për grupet amatore. Ky ishtetipari shoqëror i tij. Janë të panumurta,si askush, pjesët që shkruante për këtogrupe për Koncertet e Majit. Një pjesë,padyshim, i shkruante për më tepër tëardhura brenda limiteve të rrogave të“socializmit”, por shumë prej tyrembeten edhe sot krijime të mirëfillta eserioze.

E tillë është Suita No.1 përorkestër. Tipari shoqëror i tij nuk ishtethjesht për pak më shumë humor ezbavitje; ai ishte i krejt natyrshëm ngai cili buronin miqësira të mira dhe psejo, dobiprurëse. Përmes kontakteve meindividë e drejtues të grupeve amatore,ai jo vetëm tatonte pulsin e kohës por ebënte vetë atë më “tokësor” nëmënyrën e shkrimit. Ai orkestronte për

ÇESK ZADEJA KOMPOZITORI

QE BERI EPOKE

kulture faqe 21

ato instrumenta që realisht ekzistoninnë këto grupe, për mundësitë praktiketë shfrytëzimit të vokalit amator. Por aishte çdo gjë që dilte nga dora e tij epërkryer? Sigurisht që pjesë të pam-baruara kishte, veçanërisht në vallet ekëtyre grupeve amatore, por sa kom-pozitorë të tjerë në sistemin “socialist”plotësonin nevoja të tilla kur koha asistemi shoqëror diktonin kërkesa tëtilla?

A nuk bëri të njejtën gjëShostakoviçi me operetën e tij Çerjo-mushki, pa përmendur të tjerë kom-pozitorë shumë të aftë sovjetikë dhenga vëndet e “demokracive popul-lore”? Më duhet të nëvizoj se edhe nëkëtë pikë, Zadeja besonte në këtokërkesa të kohës, ashtu si dhe të tjerëkompozitorë, që t’i vinin në ndihmë tëlëvizjes amatore. Edhe bisedat ishkonin me artistët amatorë. Më mirë,në fund të fundit, biseda me artistë joprofesionistë, sesa pirje kafesh e disku-timesh jo aq të shëndetëshme nëpërvëndet ku mblidheshin artistë intelek-tualë. Ai do të vinte nëpër këto klubekur do të thonte fjalën e tij, kur do iduhej të mbronte muzikën por edheqënien e tij. Thuhej që Zadesë ndon-jëherë nuk i merrej vesh diksioni kurfliste nëpër konferenca. Ashtu është,kur ia donte puna për të kaluar një sit-uatë delikate të karakterit ideollogjik,ai bëhej më pak i kuptueshëm, ndërsakur donte t’i merrej vesh mirë mesazhii tij, ai ishte nga më të qartët dhe ngamë bindësit në ato që shtronte.Shkrimet e tij në gazetën “Drita”, herëtë përgjithshëm e anshkalues, por në tëshumtën e rasteve të fuqishëm e

paekuivoke, ishin provë e forcës dheshprehjes së tij intelektuale.

Për gjatë një periudhe më setridhjetëvjeçare, Zadeja mori dalën-gadalë pamjen e atit të muzikësshqiptare, jo vetëm për nga krijimtariadhe publicistika, por dhe nga detyra qëi vuri vetes për të përgatitur kompozi-torë të rinj. Në këtë fushë rezultatetishin të mahnitëshme. Nuk bëhej fjalëvetëm ata që studjuan drejtpërsëdrejtime të, por ishin edhe të tjerë muzikantëqë indirekt përfitonin nga eksperiencae tij, të cilën ai nuk hezitonte t’ua jepte.Vështron tek ky brez kompozitorëshdhe nuk dallon shtampa të mënyrëskompozicionale të tyre, përkundrazidallon zhvillim individualitetesh. Ajoqë i dallon muzikantët që seriozishtndoqën parimet estetike e ideore tëZadesë, ishte, në rastet më të mira dhenë veprat më të mira të tyre, qartësia emendimit, e formës, e teknikave speci-fike kompozicionale dhe mbi të gjitha,shfrytëzimi me art e finesë i folkloritmuzikor fshatar e qytetar shqiptar. Nukduhet harruar se prezantimi i teknikavemë të avancuara kompozicionale gjernë vitet ’90 nuk mund të kalonte farepa problem, e jo më qëndrime krejtpersonale krijuese sipas preferencavetë rrymës së dëshiruar, as që mund tëbëhej fjalë.

Ashtu si dhe të tjerë kom-pozitorë, edhe Zadeja ishte i vetëdi-jshëm për këtë realitet. Brenda këtijrealiteti ai do të vazhdonte kërkimindhe eksperimentimin në veprat e tij,me ide jashtë shablloneve e kornizavejo vetëm të asaj që metoda diktonte nëkrijimtarinë muzikore shqiptare, por

edhe brenda krijimtarisë së tij. Praishte tjetër ajo që shpesh artikulohej nështyp e konferenca, pra tjetër e thëna etjetër e bëra. Për analogji, më 1931Shostakoviçi do të shprehte antipatipër Skrjabinin, për estetikën e tij“borgjezo-dekadente”:

“Ne e konsiderojmë Skr-jabinin” – thonte Shostakoviçi, “siarmikun tonë muzikor më të hidhur.Pse? Sepse muzika e tij priret drejt njëerotizmi aspak të shëndetshëm.Gjithashtu drejt misticizmit, pasivitetitdhe fluturimit jashtë realitetit jetësor.” Muzikantët e estetët shqiptarë më menuhatje stimuloheshin nga këto sinjaleartikulimesh të gjuhës muzikore sëZadesë, të tjerë i referoheshin thënieve,fasadës. Vitet ’70 e ’80 ishin kohë tëtrazuara në mendimin muzikor profe-sionist shqiptar. Lindën dikutime prir-jesh e parimesh estetike muzikore.Veprat shpesh duheshin mbrojtur ngakompozitorët e tyre, gjë që bëhejnëpërmjet sulmeve të ndërsjellta. Taniato diskutime, shpesh tepër emo-cionale, i përkasin së kaluarës, procesithistorik të muzikës artistike shqiptare.Ato që kanë mbetur janë veprat. Se-leksionimi tashma në fillimet edemokracisë bëhet më pak i imponuar.Ekzekutuesit janë ata që do të përzg-jedhin, kritika do të dijë të bëjëvlerësime jashtë euforizmave eshikimeve pasionale për njërin apotjetrin autor. Koha është faktor i rëndë-sishëm në këtë përzgjedhje shijesh ekonceptesh estetikë. Veprat e Zadesëjapin shënja të jetëgjatësisë. Materialimuzikor i tyre duket që ka shumë përtë zhbiruar.

Zadeja mendimtar shfaqet ifuqishëm në redaktimin, vëzhgimin,përpunimin e një varg punëveakademike të bëra nga studiuesitmuzikorë te rinj. Ai u mor edhe meprogramet muzikore të shkollës sëmuzikës. Ai qëndronte në epiqendër tëbotës muzikore shqiptare. Edhe au-toritetet shtetërorë e partiakë kishinnevojë për të. Ai iu imponua atyre,ashtu si Kadareja në Shqipëri eShostakoviçi në Bashkimin Sovjetik.Të shumtë ishin ata që me vullnet tëmirë dëshironin aprovimin a Zadesëpërpara se puna e tyre të dilte në dritë.Këta besonin tek njohuritë e Zadesë,tek sugjerimet e tij, tek dashamirësia etij kur kjo përligjej, doemos edhe tekinfluenca e tij në mendimin intelektualmuzikor.

Për një periudhë prej pesëvjetësh nuk munda të shoh dot Zadenë,për shkak të largimit tim në Angli. Nëdy vjetët e fundit të jetës së tij bised-uam mjaft, ndoshta jo aq shpesh sa mëparë, megjithatë kishim shumë sendepër të shkëmbyer. Një pjesë të të rejavem’i kishte shkruar në letrat që dërgontenë Angli. Ato janë letra personale, të tëçiltra dhe e ndjeja veten edhe më tëafërt me të që ai më rrëfente për vër-shtirësitë ekonomike që kalonte ai dhefamilja e tij, si dhe për gëzimet e tij, siçishte takimi me kolegët në “Lidhjen eKompozitorëve Rusë” pas më se 40vjetësh. Midis radhëve, ai do të mëshkruante: “Kultura jonë kombëtare kanevojë për t’u njohur, për t’u respek-tuar, për t’u rinjallë në këtë krizë tëthellë dhe shpirtrore . . . të paktënkështu mendoj . . .” Në një letër tjetër

vazhdon: “Gëzohemi që përkohësishtjemi mirë me shëndet, të paktën qën-drojmë në këmbë, me të dyja . . . aq mëtepër kur kujton vdekjen e Simonit,Nikollës s së fundi Toninit që vuajtimjaft dhe vdiq me dishpërim tëndieshëm. Fatkeqësi e pariparueshme.” Po i përfundoj këto fjalë për Zadenëme një tjetër fragment nga një letër etij, nga e cila nuk dëshiroj aspak të vënë dukje ndonjë kompliment që ai mëbën, ashtu si ndodh midis miqsh, sesapër t’ju njohur me atë bashkëpunimprofesional dhe miqësor që kam paturme të, ashtu si dhe me kompozitorë tëtjerë, për t’ju njohur me atë thjeshtësi epërkushtim që ai kishte e vepronte, sh-pesh si ato gjestet kalorsiake, duke iahequr vlerat e atributet e vetes dheduke ia dorëzuar ato tjetrit. Ai do të mëshkruante: “Për vetë natyrën time nukshprehem shumë, por nuk mund të lapa të falenderuar për kujdesin eveçantë që ke treguar për muzikën timemodeste në të tërë karierën tënde tëvështirë. Me plot të drejtë mund të juquaj bashkëautor me që ekzekutimi ivëmendshëm, me ndjenjë dhefrymëzim nga ana tënde ka bërë qëshumica e veprave të mia të fitojnë‘qytetarinë’, të ecin këmba dorës mekohën . . .”

Edhe pse fjalët e tij janëtepër elogjioze e fisnike, një gjë ështëe vërtetë, që në muzikën e Zadesë unëgjej një shprehje të pastër të mendimittë tij intelektual dhe që çdo herë që iekzekutoj veprat e tij, aq më shumë idee ndjesí të reja e përshkojnë qënientime.

info@thealbanian.co.uk TEL/FAX:02082169527 07947177160

Red Driving SchoolInstruktori Shqiptar

Artan Jakupi ne sherbimin tuaj

Menyra me e lehte per temarre patenten

angleze Ju ndihmojme edhe per

marrjen e testit teteorise

Pyetjet ne anglisht tashme te perkthyera ne gjuhen

shqipe per vetem £25Mesimi i pare £15 ora

Mesimet e tjera £20

Per 10 ore £190Kontaktoni Artanin 07769628835

ALMOH ENGINEERING (UK) LTDHand Car wash

SpecialistsAll chemicals &Accessories for

Car washwe also repair Pressurewashers and vacuum

Ne disponojme gjithçka qe ju duhetper autolarjen tuaj

me 15vjet eksperience ne ofrojme cilesi tegarantuar dhe çmimet fantastike ejani dhe

binduni se ne kemi gjithckaa qe ju duhetper Lavazhin tuaj

Nese do te hapni Lavazhin tuaj te ri ne jundihmojme per gjithcka

UNIT G , PEGASUS WORKS8-10 ROEBUCK ROAD,HAINAULT IND ESTATE,

HAINAULT ESSEXIG6 3UF

MOB 07940042781, 07506174533 TEL: O2085002093

Mos harroniNe bejme te gjitha

riparimet e paisjevete lavazheve tuaja

english faqe 23

Are you looking for a second homeaway from the expat hot spots?Christopher Middleton identifies 20intriguingly different locationsaround the world to suit everybudget and taste

By Christopher Middleton

There’s no law which says that whenyou’re buying an overseas property ithas to be in Provence or Tuscany. WithEuropean boundaries blurring, andgrowing numbers of countries relaxingrules on foreign ownership, the worldis increasingly one’s oyster when itcomes to choosing where to live.Which is why we’ve spread our netwide this week to bring you this selec-tion of unpolished pearls. Some are inreasonably well-charted locations,while others are distinctly off-the-radar.

Still, whether you’re buying in Bor-deaux or on the banks of the Bospho-rus, it is essential to enter into anyproperty purchase with your feetfirmly on the ground.You may not be able to speak the locallanguage, but you do need to know theLatin phrase “Caveat emptor” - BuyerBeware. With the right research and

advice, now is a great time to snap upa second home somewhere unex-pected.

Under £100,000Albania

Not so long ago, this was a countryrenowned for nothing but grimnessand the oppressive rule of Communistdictator Enver Hoxha. But even the

Party couldn’t blot out the sunshine,and despite its infrastructure, Albaniahas a climate that’s every bit equal toits neighbour Greece. What’s more,you can pick up a basic Albanian sea-side flat for the price of a family cruise(well, an expensive one, anyway). Thewebsite www.property-abroad.comhas apartments in the resorts of Vlora

and Saranda for just £25,000 (viewsacross to Corfu), and for £29,000, youcan buy an apartment at Lalzit Bay, ahuge, new (i.e. still being built) beach-front development, 20 miles from thecapital Tirana. For more details, ring08451 258600 or visit www.lalzit-bay.com. http://www.telegraph.co.uk

FROM DR MUHAMET HAMITI

Your editorial, “Serbia’s EUdream” (July 25), urges Euro-pean Union governments to

award Serbia EU candidate status, onthe grounds that the country has “comein from the international cold”, havingarrested the top Serbian war criminalsindicted by the International CriminalCourt in The Hague. While the arrestsof wartime Bosnian Serb leadersRadovan Karadzic and Ratko Mladic,Slobodan Milosevic’s cohorts in crime,have been a welcome development,

they fall far too short to qualify Serbiafor EU candidate status.

The obstructionist behaviourof President Boris Tadic’s governmentundermines reconciliation in Kosovoin a bid to challenge the existence ofthe democratic state of Kosovo, forwhose establishment the internationalcommunity, and indeed the EU, hasgenerously invested. DenyingKosovo’s independence and calling forredrawing of borders in the Balkans isa threat to fledgling peace and stabil-

ity in the region and indeed Europe,which the finality of Kosovo’s statushas engendered.Present-day Serbia continues to be indenial of the criminal legacy and des-picable ethnic cleansing campaignagainst the Albanian people of Kosovoin the 1998-99 war, when 12,000Kosovars were slaughtered and half ofKosovo’s population driven out oftheir homeland.

Serbia has for three yearsblocked Kosovo’s exports, in clear vi-

olation of the Central European FreeTrade Agreement. In addition, Serbia’srefusal to participate in this month’sEU-facilitated dialogue with Kosovo,whose stated goal is to improve thelives of people in Kosovo and Serbia,and to enhance the EU accessionprospects for both countries, lays bareits hypocritical attitude to EU valueswhen it comes to Kosovo.

Muhamet Hamiti,Ambassador of the Republic

of Kosovo in the UK

Serbia’s stance on Kosovorules out EU candidate status

20 BEST PLACES TO BUY A

SECOND HOME ABROAD

BLAVO & CO SOLICITORS:19 John Street

LondonWC1N 2DL

Tel: +44(0)207 025 2020Fax: +44(0)207 404 1650

DX 273 CHANCERY LANE

Blavo & Co SolicitorsCentral House1 Ballards Lane

Barnet London N3 1LQ

Tel: 02083498020Fax: 02083498630

We hold a Legal Aid franchise in:

CRIMINALArrested? Free 24hr Police Station Representation

• Murder

• Assaults

• Serious Offences

• Fraud

• Motoring Offences

DEBTAdvice & Assistance on Debt Problems

• Negotiating Settlements

FAMILYDivorce & Separation

• Financial Settlement

• Cohabitation

• Children (Private/Public Law) • Domestic Violence

HOUSINGDisrepair • Possession • Homelessness • Landlord • Tenant

IMMIGRATIONAsylum

• Advice on Residency

• Nationality

• Work Permits • Appeals

WELFARE BENEFITAll Benefit Problems • Assistance with Appeal Reviews & Tribunals

CONVEYANCINGBuying or Selling Flat/House • Right to Buy • Remortgages

• Buying Business Lease of Freehold

EMPLOYMENTUnfair Dismissals • Claims in the Tribunal • Contracts

COMPANY AND COMMERCIAL LAWTakeovers and Mergers

•Group Reconstruction and Share Buybacks

•Sales andPurchases of Business Assets and Shares

•Managements Buy-outs and Buy-ins

• Equity Investments in Company by Individuals

and Joint Venture Investors

• Share Option Agreements • Joint Venture Agreements

•Shareholders Agreements

• Minority Shareholders’ Rights

BANKING AND FINANCEGeneral Banking Refinancing • Acquisition Finance

• Property Based Lending

•Intercreditor/Priority Arrangements

COMMERCIAL LAWAgency • Distributorship • Franchise

• Supply and General Commercial Agreements

• Partnership Agreements

• Limited Liability Partnership Agreements

* Data Protection Issues

• Basic Intellectual Property Issues

CIVIL LITIGATION

• SPORTS LAW

MENTAL HEALTH LAW

AVOKATI SHQIPTARNAIM HASANI NË SHËRBIM

TË SHQIPTARËVE NË MBRETËRINË

E BASHKUARnaim.hasani@legalblavo.co.uk

Kompania jonë ofronndihmë ligjore LEGAL AID për të

gjithë ata që i plotësojnë kushtet

(PËRBALLË STACIONIT TËTRENIT FINCHLEY CENTRAL)