ေရ၊ ပတဝနးကငသန႔ရငးေရးႏင တစကယေရ သန႔ရငးေရး

IASCInter-Agency Standing Committee

နညးပညာရပဆငရာ လမးညြန

လသားျခငးစာနာမႈ အကအညေပးေရး လပငနးစဥမားတြင ကား၊မ အေျချပ အၾကမးဖကမႈအား ထညသြငးေဆာင႐ြကျခငး လပငနးလမးညႊန

ေဘးအႏရာယ ေလာခေရး၊ ၾကခငမႈ ျမႇငတငေရး၊ ျပနလညထေထာငရာ အကအညေပးေရး

ပညာေရး

ကေလးသငယကာကြယေစာငေရာကေရး

ကနးမာေရး

အးအမ၊ ေျမယာႏင ဥစၥာပစၥညး

အသကေမြးဝမးေကာငးမႈ

အာဟာရ

ကာကြယေစာငေရာကမႈ

ေနထငစရာ၊ အေျခခေနထငမႈႏင ျပနလညထေထာငေရး

စားနပရကၡာဖလေရးႏင စကပးေရး

စခနး ညႇႏႈငးေဆာငရြကမႈႏငစခနး စမခန႔ခြမႈ

This Myanmar edition of ပညာေရး is published by UNFPA Myanmar in 2017. This is a translation from the English edition of Guidelines for Integrating Gender-Based Violence in Humanitarian Action: Reducing risk, promoting resilience and aiding recovery, Education, first published in 2015.

These GBV Guidelines were independently translated by UNFPA Myanmar. myanmar.unfpa.org

1

ကားမ ေရးရာ အေျချပ အၾကမးဖကမႈ (GBV) သတမတေဖာထတျခငးသည အဘယေၾကာင ပညာေရးက႑၏ အေလးထားစရာ အေၾကာငးအရာ တစရပျဖင ေဆာငရြကလပကင ေနသလ။

လသားခငစာနာေထာကထားသညအကအည လအပေသာ ေဒသမား၌ အေရးအေပၚ အေျခအေနတြင ေကာငးတက ရျခငးသည အႏရာယရေသာ ႀကးပမးမႈတစရပ ျဖစေပသည။ အဘယေၾကာင႔ဆေသာ လသားခငစာနာ ေထာကထားမႈ ၏ အေရးအေပၚ အေျခအေနမားက လမႈအသငးအဝငး၏ စသတမတထားသည ကာကြယေရး နညးစနစမား ယယြငးလာျခငးေၾကာင ေကာငးသ/သားမားႏင ပညာေရးဝနးထမးမားက အထးသျဖင႔ အမးသမးမားအား လငပငးဆငရာ အေႏာငအယကေပးျခငး၊ လငပငးဆငရာ ကယထလကေရာက ကးလြနျခငးႏင ေသြးေဆာင ျဖားေယာငးမႈမားက ေကာငးသြား ေကာငးျပန အခနမားတြင ပမႀကေတြ႔ႏငသည။ အခနျပည႔ႀကးၾကပသည ဝနထမးမရျခငးသညလညး အႏငကင႔ျခငး၊ လငပငးဆငရာ အေႏာငယကေပးျခငး၊ လငပငးဆငရာေစာကားျခငး စသည႔ ကစၥရပမားက ေကာငးဝငးအတြငး၌ပငျဖစပြားၿပး သကတရြယတမား၊ ဆရာမားႏင႔ အရြယေရာကၿပးသမားက ျပကင႔ျခငးမားက ႀကေတြ႔ႏငသည။

ကင႔ဝတသကၡာမရေသာ ဆရာမားအေနျဖင ၎တ႔၏ရာထး၊အဆင႔တနးမားက အသးခကာ ေကာငးသ/သားမားအေပၚ လငပငးဆငရာ ေခါငးပျဖတ၊ အျမတထတေနမႈမားလ ရႏငသည။ UNHCR ႏင႔ Save the Children UK အဖြ႔တ႔၏ ၂၀၀၂ အစရငခစာသည အာဖရကအေနာကဘကရ ဒကၡသည စခနးမားတြင လမႈေရးဆငရာလပသားမားက အမးသမးငယမားႏင မနးကေလးမားအေပၚ လငပငဆငရာ အျမတထတ ေခါငးပျဖတမႈမားအေၾကာငးက လအမားက ကယကယျပန႔ျပန႕ လာသည။ ဆရာမားသည ကးလြနသအပစထက အဓက တစဖြ႔အေနျဖင ေဖာထတေတြ႔ရၿပး ေကာငးသ/မားအေပၚ ၎တ႔၏ ရာထးအာဏာက အခြငေကာငးယကာ ေကာငးသေကာငးသားမားအား အမတ/အဆင ႏင အထးအခြငေကာငးေပးၿပး ၎တ႔ဆမ လငမႈကစၥက ရယၾကသည။

ဤက႑မ ေလလာသရမည အေၾကာငးအရာမား

► ပညာေရးဆငရာညႏႈငးေဆာငရြကလပကငသညနညးလမးမား ► ပညာေရးလပကငေဆာငရြကေနသမား (ဝနထမးႏင ေခါငးေဆာငမႈရာထး)၊ NGOs ၊ ရပရြာအေျချပ

လထအဖြ႕အစညးမား (အမးသားၾကကေျခန/လျခမးနအဖြ႕မားအပါအဝင)၊ အျပညျပညဆငရာ လမႈေရးအဖြ႕အစညးမား (INGOs)၊ ကလသမဂၢအဖြ႕မား

► ေဒသေကာမတအဖြ႕မားႏင ရပရြာအေျချပအဖြ႕မား ( ဥပမာ- အမးသမးမား/ ဆယေကာသကမား/ လငယမားႏင လႀကးမား ပါဝငသည အဖြ႕မား

► ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသအဆငအစးရ၊ လထေခါငးေဆာငႏင အရပဖကအဖြ႕အစညးမား အပါအဝင အျခားေသာ ပညာေရးတြင ပါဝငပတသက လပေဆာငသမား

2

အေရးေပၚ အေျခအေနတြင ပညာသငၾကားျခငးသည ဓေလအရ ပညာေရးစနစ ပကျပား လာေသာေၾကာင စနေခၚမႈ တစရပျဖစလာေပးသည။

► ၿမ႕ျပေဒသတြင ေနထငေသာ ဒကၡသညစခနးမကေလးမား/ အးအမမကေလးမားသည ေကာငးလခ မတတႏငေသာအခါ သ႔မဟတ ေကာငးတြင ေကာငးသေကာငးသားအေရအတြက မားေနေသာအခါ ၎တ႔အေနျဖင ခကခစြာ ေကာငးတကရသည။

► စခနးေနရာတြင ရေနေသာ ပညာေရးစမခကမားသည မလတနးအဆင မရပါ သ႔မဟတ ကန႔သတမႈ ရေနပါသည။

► မသနစြမးကေလးမားသည အျပညျပညဆငရာဒဇင၏ စညးမဥးမား သ႔မဟတ ဆေလာေသာ ေနရာထငခငး မရသည ပညာေရးစမခကမားတြင ၎၏ ပးေပါငးပါဝငမႈက ပတပငတားဆးႏငသည။

► မဘမားအေနျဖင ၎တ႔၏ ကေလးမား ေကာငးသြား/ျပနလမးမာ GBV အႏရာယႀကေတြ႕မည က စးရမေသာေၾကာင မနးကေလးမားက ေကာငးသ႔ပ႔ရန စးရမေနႏငသည။

3

စမက

နးတ

စေလ

ာက ေ

ဘးအ

ႏရာယ

ေလာခ

ေရး

၊ ေဘ

းဒဏ

ခခႏင

မႈ ႁမ

ငတငျ

ခငးႏ

င ျပ

နလည

ထေထ

ာငမႈက

ေထ

ာကပေ

ပးရန

အတ

ြက အ

ဓကလ

အပေ

သာ

လပင

နးစဥ

မား

လပင

နးတ

စခခ

ငးစအ

လက

ေဆ

ာငရြက

ႏငေသ

ာ အ

ေရးေ

ပၚအ

ေနေျ

ခ အ

ဆငမ

ား

အက

ျဖတ

ဆနး

စစျခ

ငး၊ေ

လလ

ာသးသ

ပျခင

းႏငလ

ပငနး

စဥေရ

းဆြျခ

ငး

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခအ

ေန

ႀကတ

င က

ာကြယ

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခ

အေန

တည

ၿငမ

ေသာ

အဆ

င

ျပည

လည

ထ

ေထာင

ျခ

ငး

ပညာေ

ရးအ

ကျဖ

တဆ

နးစစ

ျခငး

လပင

နးစဥ

အား

လးတ

ြင အ

မးသ

မးမ

ား၊ မ

နးက

ေလးင

ယမ

ားႏင

အျခ

ားေသ

ာ အ

ႏရာယ

ရအပစ

မား

၏ တ

ကက

ြစြာ ပ

းေပါ

ငးပါ

ဝငမႈက

အား

ေပးႁမ

ငတငပ

ါ

ပညာေ

ရးဆ

ငရာ

စမခ

က၏

ရႈေထ

ာငအ

ားလ

းမ အ

မးသ

မးမ

ား၊ ဆ

ယေက

ာသက

မနး က

ေလးမ

ားႏင

အျခ

ားေသ

ာ အ

ႏရာယ

ရအပစ

မား

၏ ပ

းေပါ

ငးပါ

ဝငမႈႏ

င ေခ

ါငးေ

ဆာင

မႈအဆ

ငမား

က အ

ကျဖ

တဆ

နးစစ

ပါ။ (

ဥပမာ

- အမ

းသား

/သ

မး ပ

ညာေ

ရးဝန

ထမး

၏ အ

ခး၊

အပခ

ပေရ

းဝနး

ထမး

မား

(adm

inist

rativ

e)၊ ဆ

ရာမမ

ားအ

ေနျဖ

င ခန

႔အပျ

ခငးႏ

င ဆ

ကလ

ကခန

႔ထား

ျခငး

ဆငရ

ာ နည

းဗဟ

ာမား

၊ ရပရ

ြာအေျ

ချပ

ပညာေ

ရးေက

ာမတ

ႏငအ

ဖြ႕အ

စညးမ

ားတ

ြင အ

မးသ

မးမ

ား

(သငေ

တာမ

ညေန

ရာ)

ဆယ

ေကာသ

ကမန

းကေလ

းမား

ႏင အ

ျခား

အႏရ

ာယ အ

ပစမ

ား၏

ပါဝ

ငမႈမ

ား စ

သည

အား

ျဖင)

အမ

းသမး

ငယမ

ား- အ

ထးသ

ျဖင

ဆယ

ေကာသ

ကမန

းကေလ

းမား

၏ ပ

ညာေ

ရးသ

ငၾက

ားသ

ည အ

ခြငအ

လမး

က

အက

းသက

ေရာက

ေစႏင

သည

ရပရ

ြာလထ

၏ စ

သတ

မတခ

ကႏင

အေလ

အက

ငမ

ားက

သတ

မတေဖ

ာထတ

ပါ။

( ဥပမ

ာ- မ

နးက

ေလးင

ယမ

ား ေ

ကာင

းတက

ျခငး

က တ

ားဆ

းပတ

ပငသ

ည အ

မမႈက

စၥတာဝ

နမား

၊ ကေလ

းမား

သ

႕မဟ

တ အ

တငး

အဓမ

ၼလက

ထပေ

စျခင

း၊ က

ယဝန

ေဆာင

မႈ၊ အ

မးသ

မးလ

စဥသ

း တက

ယသ

န႔ရငး

မႈဆငရ

ာ ပစ

ၥညးမ

ား မ

ရရျခ

ငး၊ ေ

ကာင

းလခ၊

မနး

ကေလ

းငယ

မား

ပည

ာသငယ

မႈအေပ

ၚ ထား

ရေသ

ာ က

ားမေ

ရးရာ

ညမ

မႈ မရ

ေသာစ

တေန

သေဘ

ာထား

မား

၊ တစစ

တစခ

ေသာအ

ဖြ႕၏

ကရ႕

ေဝဖန

မႈမား

စသ

ညအ

ားျဖ

င)

GVB၏

အႏရ

ာယက

သတ

မတေဖ

ာထတ

ႏငရန

ပည

ာသငၾ

ကား

သည

ပတ

ဝနးက

င၏

ရပပ

ငးဆ

ငရာ

ေဘးက

ငးလ

ၿခမ

ႈႏင

လက

လမး

မမႈက

ဆနး

စစေလ

လား

ပါ။ (

ဥပမာ

ေက

ာငးမ

အမသ

႕ အသ

ြားအ

ျပနခ

ရး၊ မ

နးက

ေလးင

ယ ေ

ယာက

ားေလ

း သ

းျခား

သတ

မတထ

ားေသ

ာ ေဘ

းကငး

လၿခ

ေသ

ာ ေက

ာငးသ

းအမသ

ာမား

၊ အေဆ

ာကအ

ဥး အ

တြငး

အျပ

ငႏင

အနး

တစဝ

ကတ

ြင လ

ေလာက

ေသာ

အလ

ငးေရ

ာငရရ

မႈ၊ ေ

ကာင

းလၿခ

ေရး

အေစ

ာငမ

ား၊ မ

သနစ

ြမးေက

ာငးသ

/သား

မား

ႏင

ဆရာ

/မ မ

ား၏

အက

ာအက

ြယရရ

မႈ စသ

ညအ

ားျဖ

င……

)

4

စမက

နးတ

စေလ

ာက ေ

ဘးအ

ႏရာယ

ေလာခ

ေရး

၊ ေဘ

းဒဏ

ခခႏင

မႈ ႁမ

ငတငျ

ခငးႏ

င ျပ

နလည

ထေထ

ာငမႈက

ေထ

ာကပေ

ပးရန

အတ

ြက အ

ဓကလ

အပေ

သာ

လပင

နးစဥ

မား

လပင

နးတ

စခခ

ငးစအ

လက

ေဆ

ာငရြက

ႏငေသ

ာ အ

ေရးေ

ပၚအ

ေနေျ

ခ အ

ဆငမ

ား

အက

ျဖတ

ဆနး

စစျခ

ငး၊ေ

လလ

ာသးသ

ပျခင

းႏငလ

ပငနး

စဥေရ

းဆြျခ

ငး

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခအ

ေန

ႀကတ

င က

ာကြယ

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခ

အေန

တည

ၿငမ

ေသာ

အဆ

င

ျပည

လည

ထ

ေထာင

ျခ

ငး

လမႈစ

ႏႈနးစ

ညးမ

ဥးစ

ညးက

မးႏင

ကား

မေရး

ရာ၊ G

VB၊ လ

႕အခြင

အေရ

း၊ လ

မႈေရး

အရေ

ဘးဖ

ယခရ

မႈ၊ လ

ငပငး

ဆငရ

ာေႏာ

ငယက

မႈႏင

စပလ

ဥးသ

ည အ

ေျခခ

ကေ

သာ

ျပ

နာမ

ားအ

ေပၚ ပ

ညာေ

ရး ဝ

နထမး

မား

၏ အ

သအ

ျမငဗ

ဟသ

မား

က

ဆနး

စစေလ

လာပ

ါ (ဥပ

မာ- အ

ႏရာယ

မ လ

ြတေျ

မာက

လာသ

အေန

ျဖင

ေဘးအ

ႏရာယ

က သ

တငး

ပ႔တငတ

နးႏင

ေသာေ

နရာ

ႏငေစ

ာငေရ

ာက က

သမႈခ

ယႏင

ေသာေ

နရာ၊

GVB

အႏရ

ာယေလ

ာခေ

ရးႏင

ပည

ာေရး

စမက

နးလ

ပငနး

စဥေရ

းဆြ ေ

ရး

ခတ

ဆက

မႈ စသ

ည အ

သပည

ာဗဟ

သမ

ား ပ

ါဝငပ

ါသည

)

ေကာင

းသေက

ာငးသ

ားမ

ားမ

သတ

ငးပ႔တ

ငတနး

လာေ

သာ

GVB

ျဖစစ

ဥအေပ

ၚ ပည

ာေရး

လပင

နးစမ

ခက

မား

၏

ေဘးက

ငးလ

ၿခၿပ

း ကင

ဝတႏင

ကက

ညေသ

ာ တ

႔ျပနမ

ႈစြမးရ

ည တ

႔ကေလ

လာဆ

နးစစ

ပါ( ေ

လက

ငထ

ားေသ

ာျဖစရ

ပ ဝန

ထမး

မား

၊ စသ

တမတ

ထား

ေသာ

တငတ

နးမႈန

ညးစ

နစမ

ားႏင

ေစာ

ငေရာ

ကမႈ

စနစမ

ား၊ လ

႕ဝက

ထနး

သမး

မႈ၊GB

V ျဖ

စစဥက

တငး

တနသ

ညနည

းလမး

ႏင ေ

နရာႏ

ငဆငေ

သာ

ေကာင

းသေက

ာငးသ

ားမ

ား၏

အသ

ဗဟသ

တ၊

ပညာေ

ရးဝန

ထမး

မား

ကးလ

ြနေသ

ာ လ

ငပငး

ဆငရ

ာ ေစ

ာကား

ေႏာင

ယက

မႈအေပ

ၚ ထေရ

ာကစြာ

တ႔ျပ

နအေရ

းယမႈ

စသည

)

GBV

ကတ

ားဆ

းကာက

ြယသ

ည သ

တငး

အခ

ကအ

လက

မား

က ထ

ညသ

ြငးႏင

သည

အခြင

အလ

မး မ

ား ေ

ဖာထ

တႏင

ရန

လက

ရ/အ

ထက

သ႔ တ

ငျပထ

ားေသ

ာ သ

ငၾက

ားေရ

း သငရ

းညႊနး

တမး

မား

က ျပ

နလည

ဆနး

စစရန

( ဥပ

မာ- က

ားမ

ေရးရ

ာတနတ

ညမ

မႈ၊ G

BV၊ လ

ငမႈေရ

းရာႏ

င မ

းဆက

ပြား က

နးမ

ာေရး

စသ

ည သ

တငး

အခ

ကအ

လက

မား

GBV

ေဘးအ

ႏရာယ

ေလ

ာခေ

ရးဆ

ငရာ

သတ

ငးအ

ခက

အလ

ကမ

ား ထ

ညသ

ြငးႏင

သည

အခြင

အလ

မးမ

ား ေ

ဖာထ

တရန

ပည

ာေရး

ႏင စ

ပလဥ

းေသ

ာ လ

ထက

ြငးဆ

ငး အ

သးအ

ေဆာင

ပစၥည

းမား

က ေ

လလ

ာဆနး

စစပါ

၊ ( တ

ားဆ

းကာက

ြယေရ

းႏင

ေဘးအ

ႏရာယ

က သ

တငး

ပ႔တငတ

နး ႏ

ငသည

ေနရ

ာမား

ပါဝ

ငပါသ

ည)

5

စမက

နးတ

စေလ

ာက ေ

ဘးအ

ႏရာယ

ေလာခ

ေရး

၊ ေဘ

းဒဏ

ခခႏင

မႈ ႁမ

ငတငျ

ခငးႏ

င ျပ

နလည

ထေထ

ာငမႈက

ေထ

ာကပေ

ပးရန

အတ

ြက အ

ဓကလ

အပေ

သာ

လပင

နးစဥ

မား

လပင

နးတ

စခခ

ငးစအ

လက

ေဆ

ာငရြက

ႏငေသ

ာ အ

ေရးေ

ပၚအ

ေနေျ

ခ အ

ဆငမ

ား

အရင

းအျမ

စမား

စညးရ

းစေဆ

ာငးျခ

ငး

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခအ

ေန

ႀကတ

င က

ာကြယ

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခ

အေန

တည

ၿငမ

ေသာ

အဆ

င

ျပည

လည

ထ

ေထာင

ျခ

ငး

GBV

အႏရ

ာယထ

ခကခရ

ေသာ

လအ

ပစအ

တြက

GBV

အႏရ

ာယ၏

အသ

ျမငဗ

ဟသ

တႏင

ထေဘ

းအႏရ

ာယက

ေလ

ာခသ

ည န

ညးဗ

ဟာမ

ားက

ထငဟ

ပေစသ

ည ပ

ညာေ

ရးစမ

ခက

အဆ

ျပလ

ႊာေရး

သား

ပါ။

GBV

ကေလ

ာပါးေ

စသည

ပည

ာေရး

အတ

ြက အ

သက

အရြယ

၊ ကား

မႏင

ထးတ

မးအ

စဥအ

လာအ

ရ သ

ငေတ

ာေသ

ာအေထ

ာကအ

ပမား

က ေ

ဖာထ

တသ

တမတ

ၿပး ျပ

နလည

ထား

ရပါ။(

ဥပမ

ာ အ

ျခား

အေရ

းေပၚ

ပညာေ

ပး

ပစၥည

းထား

ရမႈ၊ ေ

ကာင

းဝတ

စႏင

အျခ

ားသ

ငေလ

ာေသ

ာ အ

ဝတအ

စားမ

ား၊ မ

းဆက

ပြားအ

ရြယရ

ေကာင

းသမ

ားႏင

ဆ

ရာမမ

ားအ

တြက

ကန

းမာေ

ရးဆ

ငရာ

တက

ယေရ

း သန႔ရ

ငးမႈဆ

ငရာ

ပစၥည

းမား

စသ

ည…

)

ဌာနဆ

ငရာမ

ားႏင

ပည

ာေရး

ဝနထ

မးမ

ားအ

ား သ

ငတနး

ပ႔ချခ

ငး (ပ

ထမဆ

းတ႔ျပ

နသ ပ

ညာေ

ရးဝန

ထမး

မား

)ႏင

ဆေလ

ာေသ

ာရပရ

ြာလထ

အဖြ႕

ဝငမ

ား အ

ပါအ

ဝင G

BV အ

ႏရာယ

က ေ

လာပ

ါးေစသ

ည ပ

ညာေ

ရးလ

ပငနး

စဥ၏

အ

ေကာင

အထ

ညေဖ

ာမႈႏင

ေဘ

းကငး

လၿခ

မႈဒဇ

င ဆ

ငရာ

သငတ

နးမ

ားက

ပ႔ခ

ေပးပ

ါ။

အမ

းသမး

ဥးတ

ညအ

ပစႏင

အျခ

ားေသ

ာ အ

ႏရာယ

ရ အ

ပစမ

ားအ

ား အ

သက

ေမြးဝ

မးေက

ာငး က

ၽြမးက

ငမႈဆ

ငရာ

သငတ

နးမ

ား အ

ထသ

ျဖင

ဆးျဖ

တခ

ကခ

မႈျဖစ

စဥတ

ြင သ

တ႔က

ယစာ

းျပ ပ

ါဝငႏ

ငေသ

ာ ေခ

ါငးေ

ဆာင

မႈ သ

ငတနး

မား

ပ႔ခ

ပါ။

6

စမက

နးတ

စေလ

ာက ေ

ဘးအ

ႏရာယ

ေလာခ

ေရး

၊ ေဘ

းဒဏ

ခခႏင

မႈ ႁမ

ငတငျ

ခငးႏ

င ျပ

နလည

ထေထ

ာငမႈက

ေထ

ာကပေ

ပးရန

အတ

ြက အ

ဓကလ

အပေ

သာ

လပင

နးစဥ

မား

လပင

နးတ

စခခ

ငးစအ

လက

ေဆ

ာငရြက

ႏငေသ

ာ အ

ေရးေ

ပၚအ

ေနေျ

ခ အ

ဆငမ

ား

လက

ေတြ႕အ

ေကာင

အထ

ညေဖ

ာေဆ

ာငရြက

ျခငး

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခအ

ေန

ႀကတ

င က

ာကြယ

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခ

အေန

တည

ၿငမ

ေသာ

အဆ

င

ျပည

လည

ထ

ေထာင

ျခ

ငး

လပင

နးစဥ

မား

ေရးဆ

ြျခငး

ပညာေ

ရးစမ

ခက

ေရး

ဆြရာ

တြင

အမ

းသမး

မား

ႏင အ

ျခား

ေသာ

အႏရ

ာယရအ

ပစမ

ားအ

ား ဝ

နထမး

အေန

ျဖင

ေသာလ

ညေက

ာငး ေ

ခါငး

ေဆာင

အေန

ျဖင

ေသာလ

ညေက

ာငး ပ

ါဝငေ

စပါ (

GBV

ေဘးအ

ႏရာယ

မား

တးမ

ားလ

ာျခငး

သ

႕မဟ

တ ေ

ဘးက

ငးလ

ၿခမ

ႈက ထ

ခကေစ

သည

ေဘ

းအႏရ

ာယ က

ေရာ

ကသ

ည ေ

နရာက

သတ

ခပပ

ါ)

အမ

းသမး

မား

၊ ဆယ

ေကာသ

က မ

နးက

ေလးမ

ားႏင

အျခ

ားေသ

ာ အ

ႏရာယ

ရအပစ

မား

အတ

ြက

ပညာေ

ရးသ

ငၾက

ားႏင

သည

အခြင

အလ

မးမ

ား ပ

မကယ

ျပန႔ေ

စသည

နည

းဗဟ

ာမား

လက

ေတြ႕အ

ေကာင

အထ

ညေဖ

ာပါ

(သငၾ

ကား

မႈ အ

ေထာက

အက

မား

ျပနလ

ညး ဖ

ြ႕စည

းျခငး

၊ သမရ

းကမ

ဟတ

ေသာ

ပညာေ

ရးလ

ပငနး

စဥမ

ား၊

ေကာင

းအသ

းစရတ

အတ

ြက ရ

နပေင

ြ၊ ေက

ာငးျပ

ငပက

ေလးမ

ား ေ

ကာင

းျပနလ

ညအ

ပႏမႈ၊

အျပ

ညျပ

ညဆ

ငရာ

ဒဇငႏ

င ဆ

ေလာေ

သာ

ေနရာ

ထငခ

ငး စ

သည

တ႔က

ျပနလ

ညဖြ႕

စညးျခ

ငး)

ေကာင

းပတ

ဝနးက

င ေ

ဘးက

ငးလ

ၿခမ

ႈက ႁမ

ငတငေ

ပးသ

ည န

ညးဗ

ဟာမ

ား (အ

မးသ

မးမ

ား၊ မ

နးက

ေလးင

ယမ

ား၊

အမ

းသား

မား

ႏင ေ

ယာက

ားေလ

းမား

ႏင တ

ငပငၿ

ပး) လ

ကေတ

ြ႕ အေက

ာငအ

ထည

ေဖာပ

ါ။

ပညား

ေရးလ

ပငနး

စဥမ

ားတ

ြင ဝန

းထမး

မား

အေန

ျဖင

GBV

ေဘးအ

ႏရာယ

ေလာခ

ရနအ

တြက

စဥဆ

ကအ

ျပတ

အ

ေထာက

အပေ

ပးျခ

ငးႏင

သငတ

နးပ႔ခ

ျခငး

မတစဆ

င ၎

တ႔၏

စြမး

ေဆာင

ရည မ

ားက

ႁမငတ

ငပါ။

(ဥပမ

ာ-

ကား

မေရး

ရာ၊ G

BV၊ အ

မးသ

မးအ

ခြငအ

ေရး/လ

႔အခြင

အေရ

း၊ လ

မႈေဘ

းဖယ

ခရမႈႏ

င လ

ငမႈေရ

းရာ

သငတ

နးမ

ား

ပ႔ခေ

ပးျခ

ငး၊ ပ

ညာေ

ရးဝန

ထမး

မား

အား

လးအ

ား လ

ကနာ

ရမည

စသတ

မတခ

ကမ

ားက

နာလ

ညးသ

ေဘာေ

ပါက

ေစရန

လ

ကမတ

ထးေ

စၿပး

ေသ

ခာလ

ပေဆ

ာငရန

ႏင ေ

ကာင

းဆရာ

မား

ႏင ပ

းေပါ

ငးၿပ

အၾက

မးဖက

မႈကငး

စငးေ

သာ

ပတဝန

းကင

ဖနတ

းရန

စသည

အား

ျဖင

7

စမက

နးတ

စေလ

ာက ေ

ဘးအ

ႏရာယ

ေလာခ

ေရး

၊ ေဘ

းဒဏ

ခခႏင

မႈ ႁမ

ငတငျ

ခငးႏ

င ျပ

နလည

ထေထ

ာငမႈက

ေထ

ာကပေ

ပးရန

အတ

ြက အ

ဓကလ

အပေ

သာ

လပင

နးစဥ

မား

လပင

နးတ

စခခ

ငးစအ

လက

ေဆ

ာငရြက

ႏငေသ

ာ အ

ေရးေ

ပၚအ

ေနေျ

ခ အ

ဆငမ

ား

လက

ေတြ႕အ

ေကာင

အထ

ညေဖ

ာေဆ

ာငရြက

ျခငး

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခအ

ေန

ႀကတ

င က

ာကြယ

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခ

အေန

တည

ၿငမ

ေသာ

အဆ

င

ျပည

လည

ထ

ေထာင

ျခ

ငး

GBV

ကၽြမ

းကင

ပဂၢလ

မား

ႏင တ

ငပငၿ

ပး ေ

ဘးက

ငးလ

ၿခၿပ

း လ႕ဝ

ကထ

နးသ

မးမႈရ

ေသာ

ဆေလ

ာေသ

ာ ေစ

ာငေရ

ာကမႈစ

နစမ

ားက

သတ

မတေဖ

ာထတ

ပါ။ (

ဆလ

သည

မာ လ

ြတေျ

မာက

လာသ

မား

က

လြေျ

ပာငး

မႈလမး

ေၾက

ာငးမ

ား ဖ

နတးေ

ပးျခ

ငးႏင

ပည

ာေရး

ဝနထ

မးမ

ားအ

ေနျဖ

ငလည

း ေဘ

းအႏရ

ာယမ

လြတ

မေျမ

ာကလ

ာသအ

ား အ

ကအ

ညအ

ေထာက

အပ

ရႏငမ

ညေန

ရာမ

ား ႏ

ငဆငသ

ည သ

တငး

အခ

ကအ

လက

မား

ေပ

းႏငသ

ည အ

ေျခခ

စြမးရ

ညမ

ား ရ

ေအာင

ေသ

ခာ

လပေ

ဆာင

ပါ။

အေရ

းေပၚ

ကာလ

ၿပးေ

နာက

အမ

းသမး

မား

၊မနး

ကေလ

းငယ

မား

ႏင အ

ျခား

ေသာအ

ႏရာယ

ရအပစ

မား

အတ

ြက

ကား

မေရး

ရာ မ

ညမ

ေသာစ

သတ

မတခ

ကမ

ားမ

အၾက

မးဖက

မႈကငး

သည

ဓေလ

မား

သ႔ ေ

ျပာင

းလျခ

ငး၊ ေ

လးစ

ားမႈမ

ား

စသည

အခ

ကမ

ားပါ

ဝငသ

ည ေ

ကာင

းသငရ

းညႊနတ

မးမ

ားက

ေရး

ဆြရန

ႏင အ

ေကာင

အထ

ညေဖ

ာေဆ

ာငရြက

ရန

ပညာေ

ရးဝန

ႀကးဌ

ာနႏင

အတ

တက

ြပးေပ

ါငး ေ

ဆာင

ရြကပါ

(ဥပမ

ာ- အ

မးသ

မးမ

ားႏင

မနး

ကေလ

းငယ

မား

စြမ

းေဆ

ာငရည

ႁမငတ

ငသည

စမက

နးမ

ားက

ဥးတ

ညေရ

းဆြျခ

ငး၊ လ

ငမႈဆ

ငရာႏ

င မ

းဆက

ပြားက

နးမ

ာေရး

၊ က

ားမေ

ရးရာ

စသ

တမတ

ခက

မား

၊ HIV

၊ ရင

းႏတ

ညေဆ

ာကမႈစ

ြမးရည

၊ GBV

ႏင

ပဋပက

ၡ အသ

ြငေျပ

ာငးျခ

ငး ဆ

ငရာ

သငရ

းညႊနး

တမး

မား

စသ

ညအ

ားျဖ

င)

►

ေပၚလ

စမား

ဆေလ

ာေသ

ာ GB

V တ

ားဆ

းကာက

ြယေရ

းႏင

တ႔ျပ

နမႈနည

းဗဟ

ာမား

က ပ

ညာေ

ရးစမ

ခက

မား

၏

မဝါဒမ

ား၊ စ

သတ

မတခ

ကမ

ားႏင

လမး

ညႊနမ

ားတ

ြင ထ

ညသ

ြငးပါ

(ဥပမ

ာ- အ

မးသ

မးဝန

ထမး

မား

အေန

ျဖင

တနး

တအ

လပအ

ကငအ

ခြငအ

လမး

၊ ပည

ာေရး

ဝနထ

မးမ

ားႏင

ဆရာ

/မမ

ားအ

တြက

လငပ

ငဆငရ

ာေခါ

ငးပျ

ဖတ

မႈႏင

အလ

ြသးစ

ားမႈႏ

င ဆ

ကစပ

သည

လက

နာရမ

ည စ

သတ

မတ စ

ညးမ

ဥးမ

ား၊ G

BV ျဖ

စရပမ

ားအ

ေၾက

ာငးက

အ

ကာအ

ကြယ

ျပေ

ပးၿပ

း လ႕ဝ

က ထ

နးသ

မးမႈရ

သည

သတ

ငး အ

ခက

အလ

ကမ

ား ေ

ဝမမ

ည လ

ပထလ

ပနည

းမား

ႏင

ကင

ဝတမ

ား စ

သည

အား

ျဖင)

8

စမက

နးတ

စေလ

ာက ေ

ဘးအ

ႏရာယ

ေလာခ

ေရး

၊ ေဘ

းဒဏ

ခခႏင

မႈ ႁမ

ငတငျ

ခငးႏ

င ျပ

နလည

ထေထ

ာငမႈက

ေထ

ာကပေ

ပးရန

အတ

ြက အ

ဓကလ

အပေ

သာ

လပင

နးစဥ

မား

လပင

နးတ

စခခ

ငးစအ

လက

ေဆ

ာငရြက

ႏငေသ

ာ အ

ေရးေ

ပၚအ

ေနေျ

ခ အ

ဆငမ

ား

လက

ေတြ႕အ

ေကာင

အထ

ညေဖ

ာေဆ

ာငရြက

ျခငး

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခအ

ေန

ႀကတ

င က

ာကြယ

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခ

အေန

တည

ၿငမ

ေသာ

အဆ

င

ျပည

လည

ထ

ေထာင

ျခ

ငး

ပညာေ

ရးႏင

စပလ

ဥးသ

ည ႏ

ငငအ

ဆငႏ

င ေဒ

သအ

ဆငဥ

ပေဒႏ

ငမဝါ

ဒမား

တြင

GBV

ေဘးအ

ႏရာယ

ေလ

ာခေ

ရး

နညးဗ

ဟာ

ထည

သြငး

ႏငရ

နႏင

ေရရည

တည

တေသ

ာရနပ

ေငြခြေ

ဝသတ

မတေပ

းႏငရ

န ည

ႏႈငးတ

ငျပ

ေဆြးေ

ႏြးပါ

။ (ဥ

ပမာ-

မနး

ကေလ

းငယ

မား

ႏင အ

ျခား

ေသာ

အႏရ

ာယရ

အပစ

မား

အေန

ျဖင

ေဘးက

ငးလ

ၿခစ

ြာ ပည

ာသငၾ

ကား

မႈက

အေႏ

ာငအ

ယက

အဟ

န႔အတ

ားျဖ

စေစသ

ည ခ

ြျခား

ဆက

ဆသ

ည အ

မအက

ငဆ

းမား

က သ

တမတ

ေဖာ

ထတ

ရန

စသည

အား

ျဖင)

►

ျပနၾ

ကား

ဆက

သြယ

ေရးႏ

င သ

တငး

အခ

ကအ

လက

ျပနလ

ညေဝ

မျခ

ငး

GBV

ျဖစစ

ဥသတ

ငးပ႔တ

ငတနျ

ခငး/

အစရ

ငခစာ

မား

ႏငဆ

ငေသ

ာ သ

တငး

အခ

ကအ

လက

မား

က ပ

ညာေ

ရးက

႑ႏင

လ

သား

ခငစ

ာနာ

ေထာက

ထား

သည

လ႔အ

သက

အဝန

းတြင

လပေ

ဆာင

ေနေသ

ာ မတ

ဖကမ

ားအ

ား ေ

ဘးက

ငးလ

ၿခၿပ

း က

ငဝတ

စသတ

မတခ

ကႏင

အည

ျပန

လည

ေဝမ

သည

ပည

ာေရး

လပင

နး စ

စဥမ

ားက

ေသ

ခာလ

ပေဆ

ာငပါ

။ (ဥ

ပမာ-

သတ

ငးအ

ခက

အလ

ကမ

ား ေ

ဝမရ

ာတြင

ေဘးအ

ႏရာယ

မ လ

ြတေျ

မာက

လာသ

ႏင ၎

၏မသ

ားစဝ

ငမား

ႏင

ရပရြာ

လထ

အေပ

ၚ အႏရ

ာယက

ေရာ

ကေစ

ေသာအ

ေျခအ

ေန သ

႔မဟတ

၎၏

ဂသ

ကၡာက

ထခက

ေစမႈမ

ရေစေ

သာ

သတ

ငးအ

ခက

အလ

ကမ

ားေဝ

မျခ

ငး။

ေကးရ

ြာအဆ

င ပည

ာေရး

ဆငရ

ာ အ

ျမငဖ

ြငျခင

းလပင

နးစဥ

မား

တြင

GBV

ႏငစပ

လဥ

းေသ

ာ သ

တငး

အခ

ကအ

လက

မား

(ေ

ဘးအ

ႏရာယ

က တ

ငတနး

သည

ေနရာ

ႏင က

ာကြယ

ေစာင

ေရာက

မႈ ခယ

ရမည

ေနရာ

မား

ပါဝင

သည

တ

ားဆ

းကာက

ြယျခ

ငးမ

ား )ထ

ညသ

ြငးပါ

။

9

စမက

နးတ

စေလ

ာက ေ

ဘးအ

ႏရာယ

ေလာခ

ေရး

၊ ေဘ

းဒဏ

ခခႏင

မႈ ႁမ

ငတငျ

ခငးႏ

င ျပ

နလည

ထေထ

ာငမႈက

ေထ

ာကပေ

ပးရန

အတ

ြက အ

ဓကလ

အပေ

သာ

လပင

နးစဥ

မား

လပင

နးတ

စခခ

ငးစအ

လက

ေဆ

ာငရြက

ႏငေသ

ာ အ

ေရးေ

ပၚအ

ေနေျ

ခ အ

ဆငမ

ား

ညႏႈင

းေဆ

ာငရြက

ျခငး

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခေ

အန

ႀကတ

င က

ာကြယ

အေရ

းေပၚ

အ

ေျခ

အေန

တည

ၿငမ

ေသာ

အဆ

င

ျပည

လည

ထ

ေထာင

ျခ

ငး

အမ

းသမး

မား

၊ မနး

ကေလ

းငယ

မား

ႏင အ

ျခား

အႏရ

ာယရအ

ပစမ

ားအ

ေပၚ က

ေရာ

ကႏင

သည

GBV

ေဘ

းအႏရ

ာယမ

ား

သတ

မတေဖ

ာထတ

ရနႏင

ကာက

ြယမႈျ

ပလ

ပရန

အျခ

ားက

႑မ

ားႏင

ပးေ

ပါငး

ေဆာင

ရြကပါ

။

GBV

အတ

ြက အ

ေထာက

အပႏ

င လ

မးည

ႊနေပး

ရနအ

တြက

GBV

ပးေ

ပါငး

ေဆာင

ရြကမည

နည

းလမး

မား

ရာေ

ဖြရနႏ

င လ

အပပ

ါက ပ

ညာေ

ရးဝန

ထမး

မား

က တ

ာဝနခ

အေန

ျဖင

တာဝ

နေပး

အပၿ

ပး G

BV ည

ႏႈငးေ

ဆာင

ရြကေရ

း အစည

းအေဝ

းတြင

ပမနတ

ကေရ

ာကေစ

ျခငး

ျဖင

ပးေပ

ါငးပ

ါဝငေ

စပါ။

ေစာင

ၾကပၾ

ကည

ရႈျခင

းႏင

အက

ျဖတ

သတ

မတျခ

ငး

စမက

နးတ

စေလ

ာက G

BV ေ

ဘးအ

ႏရာယ

ေလာခ

ေရး

လပင

နးစဥ

မား

က ေ

စာငၾ

ကပ

ၾကည

ရႈႏငရ

န အ

သက

အရြယ

၊

ကား

မ၊ မ

သနစ

ြမးႏင

အျခ

ားေသ

ာ ထ

ခကလ

ြယမႈက

ျဖစေ

သာအ

ခက

မား

က ခ

ြျခား

ၿပး

အဓက

ကေ

သာ

ညႊနး

ကနး

မား

က

သတ

မတေဖ

ာထတ

ျခငး

၊ စေဆ

ာငးျခ

ငးႏင

သးသ

ပျခင

းမား

ျပလ

ပပါ။

စမက

နးရလ

ဒမား

က တ

ငးတ

ာျခငး

အား

ျဖင

GBV

ေဘးအ

ႏရာယ

ေလ

ာခေ

ရးဆ

ငရာ

လပင

နးစဥ

မား

ကအ

ကျဖ

တပါ

။ (ျဖ

စႏငေ

ခရေ

သာ

ဆန႔က

ငဘ

က အ

ကးဆ

ကမ

ားအ

ပါအ

ဝင) သ

တငး

အခ

ကအ

လက

မား

က ဆ

းျဖတ

ခက

ခမည

သမ

ားထ

ဆ

းျဖတ

ခက

ခရာ

တြင

အေထ

ာကအ

က ျဖ

စေစရ

နႏင

တာဝ

နယ တ

ာဝနခ

မႈက ေ

သခ

ာေစရ

န အ

သးျပ

ပါ။

မတခ

က။ ။

အထ

ကတ

ြငေဖာ

ျပထ

ားေသ

ာအဓက

လပင

နးမ

ားသ

ညစမ

ခက

ေရးဆ

ြရာတ

ြငအေက

ာငးဆ

းစျပ

ပတစခ

အရႏ

စကာလ

သတ

မတခ

ကအ

လက

ျပစ

ထား

ပါသ

ည။အ

နကေရ

ာငျဖ

ငေဖာ

ျပထ

ားေသ

ာ လ

ပငနး

စဥမ

ားသ

ည

အေရ

းေပၚ

အေျ

ခအေန

အေစ

ာဆးအ

ဆငမ

ာ ပည

ာေရး

လပင

နး ေ

ဆာင

ရြက ေ

နသမ

ားအ

တြက

အႀက

ျပထ

ားသ

ည အ

ေျခခ

ကတ

ကဝတ

မား

ျဖစေ

ပးသ

ည။ ထ

အႀက

ျပထ

ားသ

ည အ

ေျခခ

ကတ

ကဝတ

မား

ကစမ

ခက

ေရးဆ

ြရာတ

ြငအ

ေကာင

းဆးစ

ျပပအ

ျဖစေ

ဆာင

ရြကရန

မလအ

ပပါ။အ

ကဥ

းခပ

ဇယား

ကြက

တြငထ

ကတ

ကဝတ

မား

သည

ေခါင

းစဥတ

စခခ

ငးစတ

ြငအၿမ

တနး

ပထမ

ဥးစာ

းေပး

မႈ ျဖ

စစရာ

မလပါ

။ လပင

နးအ

ားလ

းက အ

ေကာင

အထ

ညမေ

ဖာႏင

ပါက

အ

ထးသ

ျဖင

အေရ

းေပၚ

အေျ

ခအေန

၏ အ

ေစာပ

ငးက

ာလမ

ားတ

ြင ထ

အႀက

ျပထ

ားသ

ည အ

ေျခခ

ကတ

ကဝတ

မား

က ဥ

းစား

ေပးေ

ဆာင

ရြကၿပ

းအျခ

ားလ

ပငနး

စဥမ

ားက

ေနာက

ပငးမ

အေက

ာငအ

ထည

ေဖာေ

ဆာင

ႏငသ

ည။အ

ေျခခ

ကတ

အဝတ

မား

ႏငဆ

ငသည

သတ

ငးအ

ခက

အလ

ကမ

ားက

အပင

း၂ေခ

ါငးစ

ဥအလ

က လ

မးည

ႊန၏ ေ

နာက

ခသမင

းတြင

ေလလ

ာပါ။

10

မေျပလညေသာမသားစမားသည သားေယာကားေလးမား၏ ပညာေရးကဥးစားၿပး သမးမနးကေလးအတြက ေကာငးလခ၊ ေကာငးဝတစႏင အျခားေသာ ပပးပစၥညးမားအတြက ေငြကနေၾကးကချခငးမရပါ။ ထအခကတ႔သည အမးသမးမားအတြက ေကာငးပညာေရးႏငဆငေသာ စရတမားအတြက စးပြားေရးဆးကးႏင လငပငဆငရာ ေခါငးပျဖတမႈအႏရာယက ျမငမားစြာႀကေတြ႕ရသည။ ေယာကားေလးမား ေကာငးတကခြင ရရေနေသာ အခနတြင မနးကေလးငယမားက ေကာငးတကခြငမရရျခငးသညလညး GBV ၏အသြငသ႑ာနတစချဖစသည။

ထ႔အျပင တစကယေရသန႔ရငးဆငရာ အသးအေဆာငႏင အေထာကအပမရျခငး၊ ရာသလာျခငးႏငပတသကေသာ ဓေလအရ မၾကားဝ မနာသာျဖစေနသည ရးရာအစြအလမးမားႏင ကရ႕ရႈတချခငးတ႔သည ရာသလာေသာ ဆယေကာသက မနးကေလးငယမားအတြက ေကာငးမနမန မတကေတာဘ ေကာငးထြကႏႈနး ျမငမားလာေစသည။ မသားစေစာငေရာကရန တာဝနမား၊ သကငယလကထပျခငးႏင ကယဝနေဆာငျခငး တ႔သညလညး မနးကေလးငယမားအတြက ေကာငးဆကတကရနအတြက အဟန႔အတားတစခ ျဖစေနသည။ မနးကေလးမားအေနျဖင ေကာငးတကရန စာရငးသြငးထားသည အေရအတြက မားေသာလညး မလတနးၿပး ေကာငးထြကႏႈနးက တစခါတစရ လမႈဝနးကငတြင မားေနသည။

ေကာငးသငရးညႊနးတမးႏင သငၾကားေရးပစၥညးမားကလညး GBV ကေကာေထာကေနာကချပ ထားသည ကားမေရးရာက႑ႏင လငမႈေရးရာတ႔ႏင ဆကစပေနသည ရးရာအယအဆမားက အားေပးေထာကခေနသည။ ထျပနာမားသည ဆရာမအေရအတြကနညးေသာေကာငးတြင (အထးသျဖင ဆးျဖတခက ခႏငသည တာဝနခရာထး) ပမးဆးဝါး လာေစသည။လငကြ၊လငေျပာငးထားသမား၊ မနးမလာမား၊ေယာကားလာႏင လငတ လငကြ ႏစမးလးက စတဝငစားေသာကေလးမားႏင လငယမားသည (ႏစဖကခၽြန) အထးသျဖင ေကာငးတြင အႏငကင ခရႏငေျခ ပမားသည။ ေကာငးတာဝနခမားတြင လငပငးဆငရာ အသးအႏႈနး၊ ကားမေရးရာ စသတမတခကမားအေပၚ နားလညမႈအားနညးေနျခငးက ကြျပားမႈ ရေသာ ေကာငးသ/သားမားအေပၚ ေဘးဖယထားျခငးရႏငသည။ ယၾကညရေသာ လႀကးမား၊ ဆရာ/မမားအေနျဖင GBV ႏင အျခား GBV ပစမား ႀကေတြ႕ရေသာကေလးငယမားႏင လငယမားအား ပထမဥးစြာတ႔ျပနေပးႏငမညသမား ျဖစရနလအပသည။ ဖြငဟေျပာဆမႈအေပၚ ၎တ႔၏ တ႔ျပနမႈသည ကေလးမားအတြက ပဓာနကေသာ ရလဒျဖစေနသည။

INEE အေျခခကေသာစသတမတခကက ဘာေတြေျပာထားလ

လကလမးမမႈႏင ပညာသငၾကားသည ေကာငးဝနကငႏင ဆငသည စသတမတခက ၂ ။ ။ အကာအကြယေပးျခငးႏင ကနးမာေပာရြင သခရရမႈႈ

ပညာသငၾကားေရး စမခကမားသည ကာယေျႏၵေႏာငယကမႈႏင လငေခါငးပျဖတမႈျပနာမားက ေစာငၾကပ ေလလာျခငးႏင တ႔ျပနအေရယ ေဆာငရြကသငသည။ မဘမား ပညာေရး ဝနထမးမားႏင ဆရာ/မမားအေနျဖင ေကာငးအသြား/ျပန သငၾကားေရး ပတဝနး ကငတြင အႏရာယေလာခေရး နညးလမးမားက သေဘာတ ေဆာငရြကသငပါသည။ ေအာကေဖာျပပါ အခကမား ပါဝငႏငပါသည။

► လငမႈဆငရာ ကာယေျႏၵေႏာငယကမႈ၊ ေခါငးပျဖတျခငး၊ ေစာကားျခငးႏင အျခားပစ GBV အႏရာယမားအတြက စညးမဥးေရးဆြ ၿပး ေၾကျငာကပထားသငသည။

► မညသညအျပအမက လကခႏငျခငးမရေသာ အျပအမဟ သရနားလညရန လအပေနေသာ ဆရာမားႏင အျခားပညာေရး ဝနထမးမားအတြက ၎တ႔လကနာရမည စသတခကစညးမဥးထတြင ထစညးမဥးက ထညသြငးပါ။

► အရြယေရာကၿပးသ အမးသမးမားအေရအတြကက သငၾကားေရးတြင ပၿပးပါဝငေစျခငးျဖင ပညာသငၾကား ေနေသာ အမးသမးမားအတြက ကာကြယမႈက အေသအခာေပးႏငမည။

ကားမေရးရာအေျချပ အၾကမးဖကမႈ ျဖစပြားပါက လ႕ဝကထနးသမးမႈရၿပး ေဘးကငးလၿခေသာ သတငးပ႔ တငတနး တ႔ျပနေဆာငရြကသည စနစမားက အလြနပငအေရးႀကးပါသည။

ဆေလာေသာ ကနးမာေရး၊ စတလမႈႏစသမေဆြးေႏြးမႈ၊ ကာကြယမႈႏင တရားဥပေဒအေထာကအပမားက အႏရာယမ လြတမေျမာကလာသ အေနျဖင ရရႏငရမညျဖစၿပး ၎အျပင ေကာငးမြနစြာ ညႏႈငးထား ေဆာငရြကထားသည လမးေျပာငးစနစက ရရသငပါသည။

ဆရာမားႏင အျခားပညာေရးဝနထမးမား စသတမတခက ၂- လပငနးအေျခအေန

လကနာရမည စသတမတခကစညးမဥးက ဆရာ/မမားႏင ပညာေရးဝနထမးမားအတြက အမအကင ဆငရာ စသတမတခကအတြက အျပအမႏငဆငေသာ စသတမတခကမားက ရငးလငးစြာ သတမတ ထားၿပး လကနာကငသးမႈမရေသာ သမားအတြက ေနာကဆကတြျပဌာနးခကမားပါရသည။ ပညာေရးပဂၢလမား အေနျဖင အကာအကြယေပးေသာ၊ လၿခမႈရေသာ ပညာေရးဝနးကငထနးသမးထားရရန လငမႈဆငရာႏင လငမႈဆငရာေခါငးပျဖတမႈကငးေဝးျခငး သ႔မဟတ ပညာေရး သငၾကားေနသမား၏ လငမႈဆငရာအၾကမးဖက ခရမႈႏင ေဘးဖယထားခရမႈ စသညတ႔ ပါဝငပါသည။

(Excerpted from Inter-Agency Network for Education in Emergencies. 2010. Minimum Standards for Education: Preparedness, response, recovery, <http://toolkit.ineesite.org/inee_minimum_standards>)

11

မေျပလညေသာမသားစမားသည သားေယာကားေလးမား၏ ပညာေရးကဥးစားၿပး သမးမနးကေလးအတြက ေကာငးလခ၊ ေကာငးဝတစႏင အျခားေသာ ပပးပစၥညးမားအတြက ေငြကနေၾကးကချခငးမရပါ။ ထအခကတ႔သည အမးသမးမားအတြက ေကာငးပညာေရးႏငဆငေသာ စရတမားအတြက စးပြားေရးဆးကးႏင လငပငဆငရာ ေခါငးပျဖတမႈအႏရာယက ျမငမားစြာႀကေတြ႕ရသည။ ေယာကားေလးမား ေကာငးတကခြင ရရေနေသာ အခနတြင မနးကေလးငယမားက ေကာငးတကခြငမရရျခငးသညလညး GBV ၏အသြငသ႑ာနတစချဖစသည။

ထ႔အျပင တစကယေရသန႔ရငးဆငရာ အသးအေဆာငႏင အေထာကအပမရျခငး၊ ရာသလာျခငးႏငပတသကေသာ ဓေလအရ မၾကားဝ မနာသာျဖစေနသည ရးရာအစြအလမးမားႏင ကရ႕ရႈတချခငးတ႔သည ရာသလာေသာ ဆယေကာသက မနးကေလးငယမားအတြက ေကာငးမနမန မတကေတာဘ ေကာငးထြကႏႈနး ျမငမားလာေစသည။ မသားစေစာငေရာကရန တာဝနမား၊ သကငယလကထပျခငးႏင ကယဝနေဆာငျခငး တ႔သညလညး မနးကေလးငယမားအတြက ေကာငးဆကတကရနအတြက အဟန႔အတားတစခ ျဖစေနသည။ မနးကေလးမားအေနျဖင ေကာငးတကရန စာရငးသြငးထားသည အေရအတြက မားေသာလညး မလတနးၿပး ေကာငးထြကႏႈနးက တစခါတစရ လမႈဝနးကငတြင မားေနသည။

ေကာငးသငရးညႊနးတမးႏင သငၾကားေရးပစၥညးမားကလညး GBV ကေကာေထာကေနာကချပ ထားသည ကားမေရးရာက႑ႏင လငမႈေရးရာတ႔ႏင ဆကစပေနသည ရးရာအယအဆမားက အားေပးေထာကခေနသည။ ထျပနာမားသည ဆရာမအေရအတြကနညးေသာေကာငးတြင (အထးသျဖင ဆးျဖတခက ခႏငသည တာဝနခရာထး) ပမးဆးဝါး လာေစသည။လငကြ၊လငေျပာငးထားသမား၊ မနးမလာမား၊ေယာကားလာႏင လငတ လငကြ ႏစမးလးက စတဝငစားေသာကေလးမားႏင လငယမားသည (ႏစဖကခၽြန) အထးသျဖင ေကာငးတြင အႏငကင ခရႏငေျခ ပမားသည။ ေကာငးတာဝနခမားတြင လငပငးဆငရာ အသးအႏႈနး၊ ကားမေရးရာ စသတမတခကမားအေပၚ နားလညမႈအားနညးေနျခငးက ကြျပားမႈ ရေသာ ေကာငးသ/သားမားအေပၚ ေဘးဖယထားျခငးရႏငသည။ ယၾကညရေသာ လႀကးမား၊ ဆရာ/မမားအေနျဖင GBV ႏင အျခား GBV ပစမား ႀကေတြ႕ရေသာကေလးငယမားႏင လငယမားအား ပထမဥးစြာတ႔ျပနေပးႏငမညသမား ျဖစရနလအပသည။ ဖြငဟေျပာဆမႈအေပၚ ၎တ႔၏ တ႔ျပနမႈသည ကေလးမားအတြက ပဓာနကေသာ ရလဒျဖစေနသည။

INEE အေျခခကေသာစသတမတခကက ဘာေတြေျပာထားလ

လကလမးမမႈႏင ပညာသငၾကားသည ေကာငးဝနကငႏင ဆငသည စသတမတခက ၂ ။ ။ အကာအကြယေပးျခငးႏင ကနးမာေပာရြင သခရရမႈႈ

ပညာသငၾကားေရး စမခကမားသည ကာယေျႏၵေႏာငယကမႈႏင လငေခါငးပျဖတမႈျပနာမားက ေစာငၾကပ ေလလာျခငးႏင တ႔ျပနအေရယ ေဆာငရြကသငသည။ မဘမား ပညာေရး ဝနထမးမားႏင ဆရာ/မမားအေနျဖင ေကာငးအသြား/ျပန သငၾကားေရး ပတဝနး ကငတြင အႏရာယေလာခေရး နညးလမးမားက သေဘာတ ေဆာငရြကသငပါသည။ ေအာကေဖာျပပါ အခကမား ပါဝငႏငပါသည။

► လငမႈဆငရာ ကာယေျႏၵေႏာငယကမႈ၊ ေခါငးပျဖတျခငး၊ ေစာကားျခငးႏင အျခားပစ GBV အႏရာယမားအတြက စညးမဥးေရးဆြ ၿပး ေၾကျငာကပထားသငသည။

► မညသညအျပအမက လကခႏငျခငးမရေသာ အျပအမဟ သရနားလညရန လအပေနေသာ ဆရာမားႏင အျခားပညာေရး ဝနထမးမားအတြက ၎တ႔လကနာရမည စသတခကစညးမဥးထတြင ထစညးမဥးက ထညသြငးပါ။

► အရြယေရာကၿပးသ အမးသမးမားအေရအတြကက သငၾကားေရးတြင ပၿပးပါဝငေစျခငးျဖင ပညာသငၾကား ေနေသာ အမးသမးမားအတြက ကာကြယမႈက အေသအခာေပးႏငမည။

ကားမေရးရာအေျချပ အၾကမးဖကမႈ ျဖစပြားပါက လ႕ဝကထနးသမးမႈရၿပး ေဘးကငးလၿခေသာ သတငးပ႔ တငတနး တ႔ျပနေဆာငရြကသည စနစမားက အလြနပငအေရးႀကးပါသည။

ဆေလာေသာ ကနးမာေရး၊ စတလမႈႏစသမေဆြးေႏြးမႈ၊ ကာကြယမႈႏင တရားဥပေဒအေထာကအပမားက အႏရာယမ လြတမေျမာကလာသ အေနျဖင ရရႏငရမညျဖစၿပး ၎အျပင ေကာငးမြနစြာ ညႏႈငးထား ေဆာငရြကထားသည လမးေျပာငးစနစက ရရသငပါသည။

ဆရာမားႏင အျခားပညာေရးဝနထမးမား စသတမတခက ၂- လပငနးအေျခအေန

လကနာရမည စသတမတခကစညးမဥးက ဆရာ/မမားႏင ပညာေရးဝနထမးမားအတြက အမအကင ဆငရာ စသတမတခကအတြက အျပအမႏငဆငေသာ စသတမတခကမားက ရငးလငးစြာ သတမတ ထားၿပး လကနာကငသးမႈမရေသာ သမားအတြက ေနာကဆကတြျပဌာနးခကမားပါရသည။ ပညာေရးပဂၢလမား အေနျဖင အကာအကြယေပးေသာ၊ လၿခမႈရေသာ ပညာေရးဝနးကငထနးသမးထားရရန လငမႈဆငရာႏင လငမႈဆငရာေခါငးပျဖတမႈကငးေဝးျခငး သ႔မဟတ ပညာေရး သငၾကားေနသမား၏ လငမႈဆငရာအၾကမးဖက ခရမႈႏင ေဘးဖယထားခရမႈ စသညတ႔ ပါဝငပါသည။

(Excerpted from Inter-Agency Network for Education in Emergencies. 2010. Minimum Standards for Education: Preparedness, response, recovery, <http://toolkit.ineesite.org/inee_minimum_standards>)

12

ပညာေရးစမကနး အားနညးခကရျခငးသည GBV ျပနာက ႀကးထြားႏငေစၿပ ပညာေရးစမကနး ေကာငးမြနျခငး သည GBV ေလာကမႈ အတြက အဓက ကသည။

အကယ၍ ပညာေရးစမခကမားက ေကာငးမြနစြာ ဒဇငေရးဆြပါက ပညာေရးဆငရာ သငေထာကကမားသည ကေလးမားႏင လငယမားအတြက GBV အႏရာယက ကာကြယမႈေပးႏငေသာ ပတဝနးကငတစချဖစႏငသည။ အေတြးေခၚေကာငးေကာငးျဖင စမခကေရးဆြသည ပညာေရးမဟာဗဟာမားႏင ဖြ႔စညးတညေဆာကပမား၊ ၿမ႕ျပႏင စခနးတြငးရ အႏရာယရေသာဇမ ေဝးေသာေနရာမားသ႔ သငၾကားေရးဌာနမား ေျပာငးေရြ႕ထားရျခငး၊ ေကာငးဆရာ/မ မားႏင ပညာေရးဝနထမးမားအား ေသခာစြာအလပခန႔အပျခငးႏင သငတနးပ႔ခေပးျခငး၊ ေကာငးသ/သားမားႏင ရပရြာလထအား အသအျမငဖြငေပးျခငးက ေကာငးသ/သားမား ႀကေတြ႕ႏငဖြယရေသာ အသြငသ႑ာန အမးမးေသာ GBV အႏရာယက ေလာခႏငသည။ ထပေလာငး၍ အလယတနးဆကလကတကခငးထားသမားတြင ေစာစးစြာ လကထပျခငး (သ႔) လငမႈလပငနးျဖင ဝငေငြရာမႈမးျဖစရန အလားအလာနညးသည။

ေကာငးဆသညမာ ရးရာဓေလမားႏင စသတမတခကမားက ရငဆငတြနးလနႏငၿပး ကားမေရးရာတနးတညမမႈက ျပနလညးပေဖၚေစႏငကာ GBV အႏရာယကလညး တားဆးကာကြယႏငသည ေနရာတစချဖစသည။ ထ႔အျပင ရးရာဓေလႏငစပလဥးေသာဘာသာရပမားက မလတနးႏင အလယတနး ၂ ခလးတြင သငၾကားေပးျခငးသညလညး အမးသမးမား၊ မနးကေလးငယမားႏင အျခားအႏရာယရေသာ အပစမားအတြက အၾကမးဖကမႈကငးေသာဓေလ၊ တနးတညမမႈႏင ေလးစားမႈကႁမငတငေပးမည အခြငအလမးက ဖနတးေပးႏငသည။ ေကာငးမားသည မနးကေလးငယမားႏင ေယာကားေလးမားႏစဥးစလးအတြက ကားမေရးရာ စသတမတခကမား၊ လ႔အခြငအေရးမား၊ ေစာကာခရမႈ ကာကြယေရး၊ ပဋပကၡညႏႈငးေရးႏင ဆကသြယေရးကၽြမးကငမႈအတြက ထေရာကေသာေနရာမားလညး ျဖစသည။ လထထကြငးဆငးသည နညးမားက ေကာငးမားႏငမဘမားအၾကား ယၾကညမႈကရရေစၿပး ေကာငး၌ ေကာငးသ/သားသငယေနေသာ အျပသေဘာေဆာငသည စသတမတခကမား၊ အေလအထမားက အားေပးသည ဝနးကငတစခက ဖနတးေပးႏငသည။

► အသကေမြးဝမးေကာငး စြမးရညႁမငတငျခငး အစအစဥမတစဆင GBV အႏရာယရသမားအား ခဥးကပျခငး- မနးကေလးမားႏင လငယအမးသမးမားက အျပသေဘာေဆာငေသာ ေခါငးေဆာငမႈ စြမးရညမားတညေဆာကေပးၿပး ၎တ႔၏ စြမးရညႁမငေပးျခငး အားျဖငေကာငးတြငးႏင ေကာငးျပငပ ႏစေနရာစလးတြင GBV တားဆးကာကြယမႈက ကညေပးႏငသည။ ထ႔အျပင ေကာငးမားသည လငယမား၊ ဆယေကာသကမား၊ ေယာကားေလးမားအတလကတြၿပး ေရရညက ယၾကညလကခထားေသာ ေယာကားဖသဘာဝႏင ေယာကားတစဥးျဖစျခငး၏အဓပၸါယစသည ယၾကညခကမားကလညး ရငဆငတြနးလနႏငေသာ အခြငအလမးမား ဖနတးေပးပါသည။

► ပညာေရးသည အမးသမးမား၊ မနးကေလးမားႏင အျခားအႏရာယရအပစမားအတြက အနာဂတ စးပြားေရးႏင လမႈေရးအခြငအလမးမားအတြက အဖးတနအရညအခငးမားျဖစသည။ ပညာေရးသည ကားမ ေရးရာဖႏပမႈမားက ေကာလႊားႏငေသာ စြမးရညရရေစၿပး ဗဟသတႏင ကၽြမးကငမႈလညး ရႏငသည။ ပဋပကၡေၾကာင ထခကမႈရေသာ ေနရာမားတြင အရညအေသြးရေသာ အလယတနးပညာသငၾကားျခငး အခြငအလမးရရေအာင ေဆာငရြကျခငးသည လထတြငး ျပနလညထေထာငေရး ႀကးပမးမႈတြင အေရးပါေသာ အခနးက႑၌ ပါဝငႏင၍ ေရရညၿငမးခမးေရး အတြကလညး အေထာကအကျဖစေစသည။

13

► ပညာေရးက႑မ GBV ကာကြယမႈႏင တ႔ျပနမႈလပငနးက ေဆာငရြကရာတြင GBV အထးျပမား၊ GBV လပငနးလပကငေဆာငရြကသမားႏင ညႏႈငးေဆာငရြက သငသည။ ပညာေရး က႑တြင လပကငေဆာငရြကေနသမားသည ကားမေရးရာ၊ စတကနးမာေရးႏင စတပငးဆငရာ ပပးမႈ (MHPSS)၊ HIV၊ အသကႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ လပငနးမား ေဆာငရြကေနသည မတဖက အဖြ႕အစညးမားႏင ပးေပါငးလပေဆာငသငသည။ (ညႏႈငးေဆာငရြကျခငးတြင ၾကညပါ)

စမကနးတစေလာက ကားမ ေရးရာအေျချပ အၾကမးဖကမႈမား GBV ကသတမတထတေဖာျခငး

အကျဖတဆနးစစျခငး၊ ခြျခမးစတျဖာျခငးႏင စမကနးေရးဆြရာတြင GBV အတြက

ထညသြငး စဥးစားရမည အဓက အခကမား

ေအာကတြငေဖာျပထားေသာ ေမးခြနးမားသည ပညာေရးက႑တြင လပကငေဆာငရြကသမားအေနျဖင လပေဆာငရမည ပမနေစာငၾကပၾကညရႈျခငးႏင မားျပားေသာအကျဖတမႈတြင ေပါငးစပႏငမည ျဖစႏငေခရေသာစးစမးမႈနယပယအတြက အႀကျပခကမားျဖစသည။ ျဖစႏငပါကစးစမးမႈမားက ဌာနတြငးႏင ဌာနတြငးစညးကမး၊ ေဘာငအတြငး ပညာေရးက႑အတြက လပကငေဆာငရြကသမားႏင အျခားက႑မား၊ GBV အထးျပမားႏင အတတကြ လပေဆာငသငသည။

ဤစးစမးေလလာမႈနယပယသည “ အေကာငအထညေဖာျခငး” ေအာကတြငရေသာ အဓကတာဝနဝတရား ၃ ချဖစသည လပငနးစဥေရးဆြျခငး၊ မဝါဒႏင ျပနၾကားဆကသြယေရးႏင သတငးအခကအလကေဝမျခငးႏင ခတဆကေနသည။ စးစမးေလလာမႈနယပယမ ထြကရလာေသာ အခကအလကမားက GBV အႏရာယ တားဆးကာကြယျခငးႏင ေလာပါးေစျခငးႏင လြတေျမာကလာသက တ႔ျပနမႈေပးသည ပညာေရးလပငနးစဥ ေရးဆြျခငးက အေထာကအပရေစရန အကျဖတသးသပမႈျပလပသငသည။ ဤသတငးအခကအလကမားသည လကရလပငနးစဥမားက ျပနလညညႏႈငးေရးျခငးႏင လပငနးစဥအသစေရးဆြရာတြင ဥးစားေပးမႈႏင လအပခကမားက သတမတ ေဖာထတရနအတြက ကညပပးေပးသည။ လပငနးစဥေရးဆြျခငးႏငဆငေသာ အခကအလကမား၊ ေဘးကငးၿပး ကငဝတႏငညေသာ အကျဖတဆနးစစမႈမား၊ အခကအလကစမမႈႏင ေဝမမႈမားအတြက အပငး (၂) သတမတထားေသာ နယပယလမးညႊန၏ ေနာကခသမငးေၾကာငးတြင ေလလာၾကညရႈပါ။

ေအာကေပၚျပပါ စးစမးမႈဧရယာမားသည လကရရေနေသာ လမးညႊနသည ပညာေရးတြင ကားမေရးရာႏင GBV ကစၥရပမားက သတမတ ေဖာထတရန ျဖညဆညးေပးေသာေၾကာငး အထးသျဖငပညာေရးအတြက ျပငဆငမႈ၊ တ႔ျပနမႈႏင ျပနလညထေထာငမႈတ႔ပါရသည INEE အေျခခစသတမတခကမားအသးျပ သငပါသည။ (<http://toolkit.ineesite.org/inee_minimum_standards>). The JointNeeds Assessment Toolkit (<www.savethechildren.org.uk/sites/default/files/docs/Ed_NA_Toolkit_Final_1.pdf>)။ ထ႔အျပင Global Education

1 ဤလမးညႊနစာအပ၏ရညရြယခကမာ ကားမေရးရာအေျချပအၾကမးဖကမႈႏင အျခားအၾကမးဖကမႈပစမား အတြက အႏရာယရအပမားတြင ဆယေကာသကမနးကေလးမား၊ အသကႀကးအမးသမး၊ အမေထာငဥးစး အမးသမးမား၊ မဒမးကငခရ၍ေမြးဖြားလာေသာ ကေလးမား၊ ေဒသခတငးရငးသားမးႏြယစ၊ ဘာသာေရးအပစ ငယမား၊ ေယာကားလာ၊ လငတဆကဆသ၊ ႏစဖကခၽြနလငေျပာငးသႏင intersex (LGBTs)၊ HIV ေရာဂါ ကးစကခေနရသမား၊ မသနစြမးသမား၊ လငမႈလပငနးသ႔ တြနးပ႔ခရသမား၊ လငမႈလပငနးေခါငးပျဖတ ခရသည ကေလးမား၊ အကဥးကသမား၊ အးအမႏငေဝကြာေနသမား၊ မဘမ၊ လကနကကငမားႏင ပတသကသ၊ အၾကမးဖကမႈမ လြတေျမာကလာသမားပါဝငသည။ ဤအပစအတြက ကာကြယမႈမား အခြင အေရးႏင လအပခကမားက စာမကႏာ ၁၁ တြငၾကညပါ။

14

Cluster အဖြ႕သညလညး အေရးေပၚ အေျခအေနတြင ပညာေရးဆနးစစေလလာမႈ ျပလပရနအတြက အေျခခကေသာ လမးည႔ႊနစာတမးမားက ျပစေဆာငရြကခသည။

အကျဖတဆနးစစမႈအတြက အဓက ဥးတညအပစမား ► ပညာေရး၊ အစးရဌာနမား၊အရပဖကအဖြ႕အစညးမား၊ ရပရြာႏင ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမား၊

ေကာငးအပခပေရး၊ ဆရာ/မမား၊ ေကာငးသ/သားမား၊ မဘဆရာအသငး၊ GBV ၊ ကားမေရးရာႏင မတကြျပားမႈမား (Diversity)အထးျပမား

► ထခကနစနာသမားႏင ရပရြာလထမား ► ေဒသတြငးေျပာငးေရႊ႕ေနထငသမား၊ ဒကၡသညစခနး၊ အမရငလထမား

ေအာငျမငရန အလားလာေကာငးေသာ အေလအထမား

ညႏႈငးေဆာငရြက အေလာအတငးလပႏငသည စမခကသည လထႏင လငယအပစမ တငပငေဆြးေႏြးၿပး ေရရညတညတမႈအတြကႏင ရပရြာလထႏငသကဆငသညစတခစားခက(ownership)ကျဖစေပၚေစပါသည။ (Rachim ႏင Holland) ၂၀၁၆ UNHCR ၂၀၀၁) ။ ၿပးေျမာကရန ရးရငး လြယကေသာလညး မဆေလာေသာ လထေခါငးေဆာင ေရြးျခယမႈေၾကာင အႏတသေဘာေဆာငေသာ အကးတကေရာကမႈသာ ရရၿပး လကရ မညမမႈက ပၿပး အားေကာငးလာေစပါသည။ သငတနးက စြမးေဆာငရညက ႁမငတငျခငးပစတစမး ျဖစေသာေၾကာင ထခကအလြယဆး လငယအပစမားက သတမတေဖာထတၿပး ခဥးကပပးေပါငး လပေဆာငရမညျဖစၿပး မဘမားႏင အပထနးသမားက စမခကလပငနးမားတြင ေအာငျမငမႈရရန ပးေပါငးပါဝငရမည။ ( Sommres, 2001) စမကနးက ထခကနစနာသ လထ၏ လအပခကက ျမငသာေသာလညး ေတာငးဆခကက လးလးလားလား မခရန မျဖစႏငပါ။ သ႕ေသာ မနးကေလးမားထေရာကႏငရန အားသြနခြနစက အထးသျဖင “ ရပရြာတြင မျမငသာေသာသမား” ထေရာကရမည။ ရပရြာလထႏင လငယမား ပးေပါငးပါဝငႏငရန ရးရငးေသာ စကားလးမားက အသးျပျခငးႏင အခကအလကမားက ေဒသဘာသာစကားျဖင ဘာသာျပနေရးသားထားပါ။ ( Sommres, 2001)။ ပးေပါငး ပါဝငျခငး လထအားလးပါဝင ေစျခငးနညးလမးက စမခက အေကာငအထညေဖာရာတြင ေႏာငေႏးမႈရႏငေသာလည ေရရညတညတမႈအတြက ေအာငျမငမႈရရန အလြနအေရးပါသည။

(Adapted from Zeus, B., and Chaffin, J. 2011. Education forCrisis-Affected Youth: A literature review. INEE Adolescentand Youth Task Team, <www.ineesite.org/uploads/files/resources/AYTT_LitReview_2012-02-14.pdf>)

15

စးစမးေလလာမႈျပလပရန ျဖစႏငေခရေသာနယပယမား (မတခက - ဤစာရငးမားသည ၿပးျပညစမႈမရပါ)

ပညာေရးစမခကေရးဆြျခငးႏငဆငေသာနယပယမား-

ပးေပါငးပါဝငမႈႏငေခါငးေဆာငမႈ

(က) ပညာေရးဝနထမးေခါငးေဆာငမႈရာထးအပါအဝင ကား/မ အခးက ဘယေလာကရပါသလ။ ► အမးသမးဝနထမးမားအတြက သငတနးႏင ထပမသငတနးေပးသည စနစရပါသလား။ ► GBV အႏရာယတးေစႏငေသာ ထးတမး (သ႔) လၿခေရးကစၥမားက သတ႔၏ အလပခန႔ထားမႈႏင

ပတသကေသာ အေၾကာငးအရငးမား ရပါသလား။

(ခ) အမးသမးမား၊ ဆယေကာသကမနးကေလးမားႏင အျခားအႏရာယရ အပစမားသည လထအေျချပပညာေရးလပငနးမားတြင တကကြစြာ ပးေပါငးပါဝငမႈရပါသလား။ (ဥပမာ- မဘဆရာအသငး၊ ရပရြာလထေကာမတ စသညမား) ျဖစႏငလင သတ႔ေတြက ေခါငးေဆာငမႈအခနးက႑ေတြမား ပါဝငပါသလား။

(ဂ) အမးသမးအတတပညာရင (သ႔) လထတြင သငၾကားေရး၊ ညႊနးၾကားေပးသ (ဂရ) (သ႔) အျခားနညးျဖင မနးကေလးမားက ပပးေပးႏငသ အထး သျဖင အမးသမးလငယမား ေကာငးတြင ရပါသလား။

(ဃ) ပညာေရးတြင ဥးေဆာငလပကငေဆာငရြကေနသက အျပညျပညဆငရာ စသတမတခကက သျမငနားလညၿပး (လမးညႊနအပါအဝင) GBV ကေစာငေပးေသာ အေလးထားမႈ ကာကြယေရးႏင ေလာခေရး မဟာဗဟာက သတ႔လပငနးတြင ထညသြငးရန သျမငသေဘာေပါကပါသလား။

ဓေလထးတမး၊လထစသတမတခကႏင အေလအကငမား

(င) ပညာေရးစမခကအေပၚ လကလမးမမႈႏငရရႏငမႈအတြက အထးသျဖင မနးကေလးမားႏင အျခား အႏရာယရအပစမားအေပၚ ျပနာက မညကသ႔ အကးတကေရာကမႈရႏငသနညး။

(စ) မလတနးႏင အလယတနးအဆငတြင မညသည ကေလးႏင လငယမားက ေကာငးမတကတာလ (သ႔) ေကာငးတကရန အခကအခရသလ။ (ဥပမာ- ဆယေကာသက မနးကေလးမား၊ ကေလးဥးစးေသာ အမေထာငစ၊ ကေလးအေမျဖစေသာမနးကေလးငယ၊ လငေစာကားမႈမ လြတေျမာကလာသ၊ စစတပႏင ပတသကေသာ ကေလးမား၊ မသနစြမးေယာကားေလး/မနးကေလးမား ၊( LGBT)၊ ၿမ႕ေပၚဒကၡသညကေလးမား)

► ပညာသငၾကားေရးတြင မနးကေလးမားအေနျဖင မညသညထးတမးအစဥအလာအတားအဆးက ရငဆငရလ။ (ဥပမာ- ကားမေရးရာ စသတမတခကေၾကာင ေယာကားေလးမားက မနးကေလးႏင ယဥလင ဥးစားေပးခရျခငး၊ ကားမေရးရာ အရ မနးကေလးအေပၚ ခြျခားဆကဆ ေသာ သေဘာထား၊ ပညာသငၾကားေရးစနစတြင ကေလးႏင (သ႔) အဓမၼလကထပခငးျခငး၊ အမမႈကစၥတာဝနမား…)

► အျခားအႏရာယရအပစမ ကေလးမားပညာသငၾကားရန အတားအဆးျဖစေသာ ဓေလထးတမးေတြက ဘာေတြလ။ (ဥပမာ- ဖယကဥထားျခငး၊ ခြျခားဆကဆမႈ၊ ဆငးရျခငးမသားစမ အေမြဆကချခငးႏင ဆငေသာ လငမႈဆငရာစသတမတခကမား ၊ LGBT လငယမားအတြက ပညာသငၾကားေရးက မပပးရေသာအေၾကာငးမား လမႈဝနးကငက ဖယခရျခငး (သ႔) လကနကကငအပစႏင ဆကစပေသာကေလးမား အခပခရျခငး၊ ဒကၡသညကေလးမား ၿမ႕ျပေဒသတြငး ေကာငးမားက လကမချခငး…)

► ဤနညးဗဟာမားက ေကာငးျပငပေရာကေနေသာ ကေလးမား ေကာငးျပနတကႏငအတြက အကးဝငလား။

16

စးစမးေလလာမႈျပလပရန ျဖစႏငေခရေသာနယပယမား (မတခက - ဤစာရငးမားသည ၿပးျပညစမႈမရပါ)

(ဆ) ပညာေရးတြင မဘ/ လထပးေပါငးပါဝငမႈႏင ဆငသည အေျခအေနက ဘာေတြလ။ ► မဘဆရာအသငး (PTA) သ႔ အျခားအလားတအဖြ႕အစညးရလား။ ► အမးသမးမားႏင အမးသားမား ဘယေလာကအတငးအတာအထ ပါဝငလ။ ► အမးသမးမားပါဝငမႈအတြက ဓေလထးတမးအရ ခပျခယမႈရလား။

(ဇ) ပညာသငၾကားေရးတြင မနးကေလးမားအေပၚ ေယာကားေလးမား၏ အျမင၊ မနးကေလးမားက အျခားမနးကေလးမားအေပၚ အျမငႏင ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမားက ေယာကားေလးမားေပၚ အျမငက ဘယလရလ။

► ကားမေရးရာမညမမႈႏငဆငေသာ စတေနသေဘာထားႏင အေလအကငမာအေပၚ အေထာကအထား ရသလား။

► ဤစတေနသေဘာထားႏင အေလအကငမားက ေထာကချခငးႏင ေရးရးစြအယက မနးကေလးမားက စြမတကငသးေနလား။ (အထးသျဖင ဆယေကာသက မနးကေလးမား)

(စ) ေကာငးသြား/ျပန လၿခမႈအတြက မနးကေလးမားက ဘယအရာမားက သတခပရမလ။ ေယာကားေလးမား အတြငး၌ အၾကမးဖကမႈႏင ဆငေသာ အႏရာယမား ေကာငးတကရာတြင ရငဆငရတာမးရလား။ (ကားမ အေျချပျခငး ျဖစသည/ မျဖစသည)

GBV အႏရာယလြတေျမာကလာေသာ ကေလးမား၏ ပမနအကအညေတာငးသည အေလအကငမားက ဘာေတြလ။ အျခားပစ အၾကမးဖကမႈ အတြကေကာ ဘာေတြရလ။ ျဖစစဥက သတငးပ႔ျခငးႏင ပတသက၍ အႏရာယေတြက ဘာေတြလ။ (လၿခမႈ၊ ဝငးပယခရမႈ)

အေျခခအေဆာကအဥးႏင လၿခမႈ

(ည) ေကာငးမားႏင အျခားသငၾကားေရးေနရာမားက အမးသမးမား၊ မနးကေလးငယမားႏင အျခားအႏရာယရ အပစမားအတြက လၿခၿပး တနးတညမစြာ ေကာငးတကႏငမည ေနရာတြငရသလား။

► အမးသမးမား၊ မနးကေလးမားက လၿခစတခရေသာ ပတဝနးကငရသညေနရာအတြက ဆးျဖတခက ေပးရာတြင ပါဝငမႈရသလား။

► ပညာသငၾကားေရးအဆငအားလး (မလတနးသာမဟတ) က သငၾကားႏငခြငက ညတစြာရရ႕လား။ ► ေကာငးမားသည မသနစြမးသမားအပါအဝင အားလးတကေရာက သငၾကားႏငရန အျပညျပညဆငရာ

စညႊနးက အေျခခထားပါသလား။ သ႔မဟတ ဆေလာေသာေနရာ ျဖစပါသလား။ ( ဥပမာ- ကယကာယ မသနစြမးသ၊ ဒဏရာရေနသမား ၊ အျမင (သ႕) အျခားအာရခစားခြင ခ႕တေနသမား)

(ဋ) ေကာငးတကရသည အကြာအေဝး လမးေၾကာငးသြားလာမႈတြင ေကာငးသားအားလး (အထးသျဖင မနးကေလးမားအတြက ) လၿခမႈ ရသလား။ မဘမား လကခႏငၾကသလား။

► လအပလင ေကာငးသ/သားမား ေကာငးသြား/ျပန လၿခမႈအတြက အေဖာလကေပးရန အစအစဥရသလား။ ► ေကာငးသ/သားမားႏင ဆရာ/မ မားက လၿခမႈအတြက ေကာငးပတဝနးကင အႏရာယရေသာ ေနရာမား

အတတကြ ေဖာထတ ပေဖာၾကည တာမးရလား။ ► မလၿခမႈအလားအလာအတြကေကာ အေစာငေတြထားရရန အစအစဥရလား။

17

စးစမးေလလာမႈျပလပရန ျဖစႏငေခရေသာနယပယမား (မတခက - ဤစာရငးမားသည ၿပးျပညစမႈမရပါ)

စာသငေကာငးပတဝနးကငက အျမငအားျဖင လၿခမႈရလား။ ► လေလာကေသာ အလငးေရာငးရရ႕လား။ ► အမသာမား သးလ႔ရရ႕လား။သးသးသန႔သန႔ျဖစရ႕လား။ လၿခေသာေနရာမာေကာ ရရ႕လား။ အေရအတြက

အားျဖင လေလာကရ႕လား။ ကား မ သးရန ခြျခားထားလား။ ► တစကယေရးသန႔ရငးမႈဆငရာ အေထာကအပပစၥညးမားက မးဆကပြားအရြယရ ေကာငးသမားႏင

ဆရာမမားအတြက ထားရပါသလား။ ► ပညာသငၾကားေနစဥ ေကာငးသ/ေကာငးသားမားႏင ပညာေရးဝနထမးမား အထးသျဖင အမးသမးမား၊

မနးကေလးမားႏင အျခားအႏရာယရ အပစမားအတြက GBV ႏငဆကစပသည ေတြ႕ႀကေလရေသာ အႏရာယက ဘာေတြလ။ (ဆရာမား ဝနထမးမားမ လငေခါငးပျဖတျခငး၊ အေႏာငအယကေပးျခငး (သ႔) ေကာငးတြငး အႏငကငျခငးက ေကာငးသားမား အထးသျဖင လငေျပာငးထားသမား၊ ေကာငးစရတေပးရနအတြက လငႏငဆငေသာ ဆကစပမႈ၊ ေခါငးပျဖတမႈမး ရပါသလား။

သတငးပ႔တငတနးသည နညးလမးမားႏင ေစာငေရာကမႈစနစ (လႊေျပာငးေပးသည လမးေၾကာငးမား)

(ဍ) GBV အႏရာယမ လြတေျမာကလာသမားက ဆေလာသည ေစာငေရာကမႈ အေထာကအကရႏငမည လႊေျပာငးေပးထားေသာ လမးေၾကာငးရသလား။ ဤနညးလမးမားက ပညာေရးႏငေရာ ခတဆကမႈရသလား။

► ေကာငးသ/သားမား ႏင ပညာေရးဝနထမမားအား လငမႈဆငရာေခါငးပျဖတမႈႏင ေစာကားမႈ အပါအဝင GBV အႏရာယ ႀကေတြ႕ၿပး သတငးပ႔တငၾကားရနႏင ေနာကဆကတြ လပေဆာငရန နညးစနစမားက သတငးေပးျခငး ရသလား။

► GBV အႏရာယလြတေျမာကလာသမားက ကားမေရးရာႏင အသကအရြယလက ဝနေဆာငမႈအေထာကအပ ေပးႏငသည ပစၥညးမား ပညာသငၾကားေရးပတဝနးကငတြင ရရရ႕လား။

► ဥပေဒအထမးအကြပက အႏရာယလြတေျမာကလာသမားမ သကတရြယတေစာကားမႈက ဆရာမားအား တငၾကားျခငးအတြက အႏရာယ ရႏငလား။ (သ႕) တငတနးမႈက တ႔ျပနလင ဆရာ/မ မားအတြကေကာ အႏရာယရလား။

► ေကာငးသ/သားမားက အစရငချခငးႏင လႊေျပာငးျခငးစနစမား၏အရညေသြးမားအေပၚ အႀကျပခကႏင အျမငမားက ပမနေမးျမနးေလရလား။

ပညာေရးဝနထမးက သငတနးေပးရာတြင

► GBV အႏရာယဖြငဟေျပာဆသည အႏရာယမ လြတေျမာကလာသမားက တေလးတစားႏင ထထေရာကေရာက မညကသ႔ ဆကဆရမညနညး။

► လၿခစတခမႈရၿပး လ႕ဝကထနးသမးေသာ ကငဝတကကညေသာ ခကျခငးလႊေျပာငးမႈက မညကသ႕ ေဆာငရြကရမညက ေျပာျပပါသလား။

► အႏရာယလြတေျမာကလာသ ထတေဖာေျပာၾကားၿပးေနာက ေကာငးတကရန (သ႔) ေကာငးျပနတကရန မညကသ႔ အေကာငးဆး အေထာကအကေပးမလ။

(ဏ) GBV အႏရာယလြတေျမာကလာသမားက လထအဖြ႕အစညးမားက ပပးမႈမးရလား။ ဤလပငနးမားက ပညာေရးႏင ခတဆကမႈရလား။

18

စးစမးေလလာမႈျပလပရန ျဖစႏငေခရေသာနယပယမား (မတခက - ဤစာရငးမားသည ၿပးျပညစမႈမရပါ)

သငၾကားသည အရညအေသြးႏင ပညာေရးသငရးညႊနးတမး

(က) ဆရာမားႏင အပခပေရးဝနထမးမားက မနးကေလးမား အထးသျဖင ဆယေကာသကမား စြမးရည ျမငတငျခငးႏင ဆငေသာ အေၾကာငးအရာမားက သငတနးရရ႕လား။

► ဆရာျဖစသငရးညႊနးတမးတြင လငမႈေရးရာႏင အျခားကားမေရးရာႏင ျပနာမား ရငးလငးစြာ ထညသြငးထားတာ ရလား။ (ဥပမာ- ကားမ ေရးရာ အေလးထားမႈပါေသာ သငၾကားနညး မနးကေလးမား ေယာကားေလးမားက ထခကေစေသာ အေၾကာငးအရာမား ေကာငးေနျခငးႏင ေအာငျမငမႈအဆငစသည အေၾကာငးအရာမား)

► ဤသငတနးမားႏင ပညာေရးသငရးညႊနးတမးက အသက၊ လင- ကားမေရးရာတ႔၏ ဓေလႏင ေကာ ဆေလာမႈရလား။

(ထ) သငၾကားေရးပစၥညးမားက မနးကေလးႏင အျခားအႏရာယရ အပစအတြက ဆေလာမႈရသည ပစၥညးမားဟတရ႕လား။

► သတ႔က ကားမေရးရာေရးရးစြအယက ေရာငၾကလား ► မလတနး အလယတနးသငၾကားနညးမားက မနးကေလမား၏ တနးတညမမႈက အေလထားရ႕လား။

(ဥပမာ- မနးကေလးမားက ေယာကားေလးမားႏင တနးတေမးခြနးမားစြာေမးရန အားေပးမႈမး၊ ေယာကားေလးမားအား အပစတြငလႊမးမးမႈမရန စသညတ႔ သန႕ရငးေရးအလပက ေယာကားေလးမနးကေလးတနးတြခြျခားထားတာမးရလား)

► သငၾကားေရးပစၥညးမားတြင ေဒသအသဗဟသတႏင အေလအကငတ႔အေပၚအေျခခၿပး ကားမေရးရာ တနးတညမမႈ GBV၊ HIV ၊ လ႔အခြငအေရးမား၊ ဆကဆေရး ကၽြမးကငမႈမား အေၾကာငးပါရ႕လား။ အရညအေသြးျပညမၿပး တကမႈႏင ဆေလာမႈရေသာ လငမႈဆငရာ ပညာေရးက ေကာငးသားအားလးတ႔ အသက ကားမေရးရာႏင ဓေလႏင ဆေလာစြာ ေသာနညးလမးျဖင ပပးေပးပါသလား။

ပညာေရးေပၚလစမားႏငဆငေသာ နယပယမား

(က) GBV ကာကြယေရးႏင ေလာခေရးမဟာဗဟာမားက ပညာေရးစမခက၏ ေပၚလစမား၊ သတမတစႏႈနးမား၊ လမးညႊနခကမားတြင ထညသြငးရ႕လား။

► အမးသမးမား၊ မနးကေလးမားႏင အျခားအႏရာယရအပစမားက ပညာေရးေပၚလစ၊ စသတမတခကႏင လမးညႊနမား ေရးဆြရာတြင အဓပၸါယရစြာ ပါဝငၾကရ႕လား။ အဘယေၾကာငဆေသာ ထအရာသည ၎တ႔၏ အခြငအေရးက သတမတေဖာထတေပးသညအျပင အထးသျဖင ၎တ႔သည GBV ႏင ခတဆကေနေသာေၾကာငျဖစသည။ ၎တ႔အေနျဖင မညသညနညးလမးျဖင ပါဝငပါသနညး။

► ဤေပၚလစမား၊ စသတမတခကမားႏင လမးညႊနခကမားက အမးသမးမား၊ မနးကေလးငယမားႏင အမးသားမားႏင (လအပခလင) သးျခားစ ဆကသြယမႈရရ႕လား။

► ပညာေရးဝနထမးမားက ဤေပၚလစမား အေကာငအထညေဖာရာတြင ကၽြမးကငမႈရေအာင သငၾကားေပးထားသလား။ ဒါအျပငလအပေသာစြမးရညမား ျဖညဆညးေပးပါသလား။

19

စးစမးေလလာမႈျပလပရန ျဖစႏငေခရေသာနယပယမား (မတခက - ဤစာရငးမားသည ၿပးျပညစမႈမရပါ)

(ခ) ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသအဆင ဆငရာ ပညာေရးက႑မ ေပၚလစမားက မနးကေလးမားႏငအျခားအႏရာယရေသာအပစမားအား ပညာသငခြငအလမးရမႈအတြက ခြျခားဆကဆမႈရလား။သ႔မဟတပါက ၎တ႔၏လၿခမႈက အဟန႔အတားျဖစေစပါသလား။ (ဥပမာ- ကယဝနရေသာ ဆယေကာသကမနးကေလးမား ပညာဆကလကမသငၾကားရျခငး)

(ဂ) ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသအဆင ဆငရာ ပညာေရးက႑မ ေပၚလစမားႏင စမခကမားတြင GBV ဆကစပေသာ အႏရာယေလာခေရး မဟာဗဟာမားတြင ထညသြငးေရးဆြတာမးရလား။ ဤမဟာဗဟာသည ေရရညတညတမႈအတြက ရပေငြခြေဝမထားျခငးမးရလား။

ပညာေရးႏင ဆငေသာနယပယတြင ဆကသြယေရးႏင သတငးေဝမျခငး

(က) ပညာေရးစမခကက လထအတြငး (ဥပမာ- မဘဆရာအသငး (သ႕) လထ- မဘပးေပါငးေဆာငရြကသည လပငနးတြငGBV အႏရာယမား ကာကြယေရးအေၾကာငးႏင အႏရာယလြတေျမာကလာသမား အခြငအေရးမားအေၾကာငး အျမငဖြငေျပာၾကားရ႕လား။

► အႏရာယေတြ႕လင ဘယမာ သတငးပ႔ရန ဘယမာ ေစာငေရာကမႈ ယရနစသည အသအျမငေပးသည လပငနးမးရရ႕လား။ (လ႕ဝကစြာထနးသမးထား ျခငးက ဝနေဆာငမႈေပးသညေနရာတြင လထအဆငတြင ထားရမႈအပါအဝင)

► သတငးေပးရာတြင အသက၊ ကားမေရးရာႏင ထးတမးစဥလာအရ ဆေလာမႈနညးလမးမားျဖင ေပးရ႕လား။ ► အမးသားမား အထးသျဖင လထေခါငးေဆာငက ဤအသျမငဖြင လပငနးမားတြက ေျပာငးလမႈ

ကယစားလယ အေနျဖင ပါဝငၾကသလား။

အရငးအျမစ စညးရးလႈ႔ေဆာရာတြင GBV ထညသြငးစဥးစားရမည အဓကအခကမား

ပညာေရးစမခက အဆျပလႊာေရးရာတြင GBV ႏငဆငေသာ အရငးအျမစစညးရးမႈမားအတြက ထညသြငးစဥးစားရမည အေရးပါေသာ အခကမားမာ ေအာကပါအတငး အေလးထားေဖာျပထားပါသည။ အေရးေပၚမတငမရပေငြ (သ႔) အေရးေပၚၿပးဆးၿပးေနာက (သ႔) ျပနလညထေထာငေရး ဖြ႕ၿဖးေရး အတြက မညသညရပေငြေတာငးခရာတြင အဆျပလႊာတြင GBV ၏ထးျခားသည အႏရာယမားႏင ဤအႏရာယအတြက ေဆာငရြကမည မဟာဗဟာမားတြင ဗဟသတမားပါရပါက အဆျပလႊာအတြက အားျဖညေပးလမမည။

အေရးတႀကးသရရန လအပေသာ အခကမားရပေငြရရမႈက ေကာလြနၿပး

အရငးအျမစစညးရးျခငးသည ရပေငြရရမႈတစခသာ မဟတဘ လသားအရငးအျမစမားေထာကပမႈ၊ အေထာကအပႏင အလႈရငမား၏ ကတကဝတက ျမငတငလကျခငး ျဖစသည။ အရငးအျမစစညးရးေရးႏင ဆငေသာ အေထြေထြစဥးစားမႈမားက အပငး ၂ သမငးေၾကာငး တြငေလလာပါ။ ထပေလာငးၿပး လသားခငး စာနာေထာက ထားေသာအဖြ႕/ မတဖကအဖြ႕မားႏင ပးေပါငးၿပး အရငးအျမစစညးရးျခငး နညးဗဟာမားက ေအာကတြငရေသာ “ ညႏႈငးေဆာငရြကျခငး” ေခါငးစဥတြင စားျပစေဖာျပထားပါသည။

20

လသားခငးစာနာ ေထာကထားမႈ လအပခက၏ လႊမးၿခရႈျမငမႈ ► အဆျပလႊာသည ပညာေရးနယပယရ GBV ႏင ဆကစပသည လၿခမႈအႏရာယမား၊ ကာကြယေရးအတြက

လအပခကမားႏင ထခကသ လထ၏ အခြငအေရးမား ေရးသားထားပါသလား။ ► GBV က ကယကယျပန႔ျပန႔ ကးကားမႈတစခအေနျဖင မဟတဘ GBV ၏ သးျခားပစမားအတြက

ေဘးအႏရာယမား ( လငမႈဆငရာေစာကားမႈ၊ အရငးႏးေဖာမ အၾကမးဖကမႈ၊ အမးသမးလငအဂၤါ ျဖတေတာကျခငး၊ အသကငယ လကထပျခငး စသည) က ေဖာျပၿပး ျပနလညသးသပမႈျပလပ ပါသလား။

► ရပပငးဆငရာ လၿခမႈႏင သငၾကားေရးလကလမးမမႈႏငဆငေသာ ျပနာမား နားလည သေဘာေပါကပါသလား။ လင အသက မသနစြမးႏင အျခားေသာ ဆေလာေသာ ထခကမႈျဖစေစသည အခကမား စသည ခြျခားထားပါသလား။ လငယမားႏင ဆယေကာမနးကေလးမား ႀကေတြ႕ရေသာ ေဘးအႏရာယႏင ဆကစပေသာ အေၾကာငးအရငးမားႏင GBV ေဘးအႏရာယႀကေတြ႕ေသာသမားက ေဖာျပထားပါသလား။

► အဆျပလႊာက ေအာကပါအခကမားက ညႊနးဆထားပါသလား။• မနးကေလး၊ ေယာကားေလး အၾကား ေကာငးမတပတငျခငး၊ ေကာငးတကျခငးႏင ေကာငး

ဆကလကထားရျခငး အခးက မလတနး အလယတနးပညာ သငၾကားေရးတြင ညႊနးဆျခငးရပါသလား။• ေခါငးပျဖတျခငး၊ ေစာကားခရျခငး အစရငခစာတြင လင အသက မသနစြမးမႈႏင အျခား

အျခားထခကလြယေသာ အခကမားတြင ခြျခားေဖာျပထားမႈ ရပါသလား။• ေကာငးအပခပေရးႏင ဆရာ/မမား၏ ကား-မ အခးစသညတ႔က ထညသြငးေဖာျပရ႕လား။

► ပညာေရးက႑တြင GBV အေၾကာငးသတမတေဖာထတရာတြင ႀကတငမနးဆထားေသာ စနေခၚမႈမားက ခြျခမးစတျဖာတငျပထားရ႕လား။ (ဥပမာ- ေကာငးတြငးႏင အနးပတဝနးကငရ လၿခမႈ အႏရာယမား ၊ အၾကမးဖကမႈအေပၚထားရေသာ သေဘာထားအျမငႏင ယၾကညမႈ၊ လထႏင ေကာငးတြင လငမႈေရးရာႏင ကား မေရးရာ စသတမတခကမား ၊သငၾကားေရးဌာန၏ GBV ကာကြယေရးတ႔ျပနေရးအတြက စြမးေဆာငႏငမႈ) ရသလား။

စမခကကးေၾကာငးဆေလာမႈ ► အေရးေပၚအေျခအေနတြင ျပငဆငမႈအတြက အဆျပလႊာေရးသားရာတြင

• GBV အႏရာယေလာေရးအစအစဥက ပညာေရးတြင လငျမနစြာ တ႔ျပနႏငရန အသက၊ ကား မ ေရးရာ၊ ထးတမးအလက ဆေလာေသာ အေထာကအကမား ႀကတငျပငဆငထားမႈ ရပါသလား။ (ဥပမာ- ကားမေရးရာ အေလးထား၍ ခငခမႈရေသာ အေရးေပၚ ေဆးေသတာထားရမႈ၊ ေရခးခနး အမသာအလငးေရာငရရမႈ၊ ေကာငးဝတစ (သ႔) အျခားဆေလာေသာ အဝတအထညမား၊ အရြယေရာကေသာ ဆရာမမားႏင ေကာငးသမားတြက ကနးမာေရးသး ပစၥညး၊ မသနစြမးမား အသးျပႏငသည အထားအသ စသညျဖင)

• အစးရ၊ ပညာေရးဝနထမး (ပညာေရးဝနေဆာငမႈ ပထမတ႔ျပနမႈေပးမညသ စသညအပါအဝင) သငေတာေသာ လထအဖြ႕ဝငမားက ပညာသငၾကားေရးတြင GBV အႏရာယေလာခေရး အေၾကာငး သငတနးေပးထားရ႕လား။

• ကြငးဆငးလပငနးအတြက ပစအမးမးႏငဘာသာစကားအမးမးပါရေသာ ပညာေပးပစၥညးမားအတြက အပကနကစရတထပ၍ လအပပါသလား၊ (ဥပမာ- မကမျမင၊ နားမၾကားသစသညတ႔အတြက ရပပကားခပစသည ပညာေပးပစၥညး)

21

► အေရးေပၚ အေျခအေနတ႔ျပနမႈအတြက အဆျပလႊာေရးရာတြင• GBV အႏရာယေလာခေရးအတြက ပညာေရးစမခကက မညကသ႔အေကာငထညေဖာမညက ရငးလငး

စြာေဖာျပထားပါသလား။(ဥပမာ-သငရးညႊနတမး၊ သငၾကားေရးဝနကင၏ တညေနရာႏင ဒဇငး) • SPHERE လကစြတြင ေဖာျပထားေသာ စသတမတခကမားႏင ကကညမႈရရ႕လား• ပညာေရးက႑တြင အမးသမးဝနထမးမားအတြက လၿခမႈ၊ ထေရာကမႈရေသာ လပငနးခြငျဖစရန

ကနကစရတအပ ထပမလအပပါသလား။ (ခရးသြားရမည ကစၥအပါဝင တာဝနမာက အမးသမး ဝနထမးတစဥးထကမက ခန႔အပေပးျခငး ႏင အမးသမးဝနထမး၏ မသားစဝင အမးသားအား ခရးစရတေထာကပျခငးျဖင အမးသမးဝနထမးအား အေဖာျပေပးေစျခငး)

► အေရးေပၚအေျခအေနၿပးေနာက ျပနလညထေထာငေရးအတြက အဆျပလႊာေရးရာတြင • ပညာေရးစမခကက GBV အႏရာယရသ၏ ေဘးကငးလၿခမႈႏင လေနမႈဘဝအဆငအတနးႁမငတငေပး

သည ေရရညတညတေသာ နညးဗဟာမားႏင GBV ကေလာခရန ေရရညႀကးပမးလပေဆာငမႈမားအေပၚ ျဖညဆညးေပးမည နညးလမးမား ရငးလငးခကမား ပါရပါသလား။ (ဥပမာ- အစးရအေနျဖင ကားမ ေရးရာတနးတညမမႈႏင မနးကေလးငယမား အထးသျဖင ဆယေကာသကမနးကေလးမား၏ စြမးရညႁမငတငျခငးက အားေပးသည မလတနးႏင အလယတနးအဆငသငရးညႊနတမးတြင အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရာတြင အေထာကအပေပးျခငး)

• ေရရညတညတမႈက ရရေစရန ရပရြာလထႏင အတတကြအလပလပမည ကတကဝတက အဆျပလႊာတြင ထငဟပေစပါသလား။

စမခကအားရငးလငးေဖာျပျခငး ► အဆျပထားသည လပငနးမားသည GBV အႏရာယမလြတေျမာကလာသအတြက ေဆာငရြကေပးသည

ပညာေရး လပငနးစဥစမခကအတြက လမးညႊနစညးမဥးႏငအဓကခဥးကပနညးလမးက ထငဟပေစသလား။ (လ႔အခြငအေရး အေျချပ၊ လြတေျမာကလာသဗဟျပ ႏင ရပရြာအေျချပ)

► အဆျပထားသည လပငနးစဥမားသည အရငးအျမစမားက တးႁမငလာေအာငႏင ဗဟာကကေဆာငရြကႏငရနအတြက အျခားလမႈေရး လသားခငစာနာေထာကထားေသာ လပငနးေဆာငရြကေနေသာ မတဖကမားႏင ခတဆကမႈက ေဖာျပထားပါသလား။

► စမခကက အမးသမးမား၊မနးကေလးမားႏင အျခားအႏရာယရအပစအား ပညာေရးဝနထမးအေနျဖင လထအေျချပ ပညာေရးေကာမတအတြက ပးေပါငးပါဝငမႈက အားေပးပါသလား

22

အေကာငအထညေဖာရာတြင GBV ကထညသြငးစဥးစားရမည အဓက အခကမား

ေအာကေဖာျပပါ အေၾကာငးအရာမားသည လသားခငးစာနာေထာကထားေသာ အကအည လအပသည ေနရာတြင ပညာေရးစမကနးမားက အေကာငထညေဖာ ေဆာငရြကမညဆပါက ေတြ႔ေနကျဖစသည GBV ႏငဆကစပေသာ စဥးစားရမည အခကမားျဖစပါသည။ ဤစဥးစား ေတြးေခၚရမည အခကမားသည အေျခအေနႏင ေနရာေဒသအလက ကငသးရမညျဖစၿပး အၿမတနးထညသြငး စဥးစားရမည အခကမားက ဥးတညထားသည ရပရြာ၏ အေရးႀကးေသာ အခြငအေရးမား၊ ေဖာျပထားေသာ လအပခကမားႏင သတမတေဖာထတထားသည အရငးအျမစမားျဖစပါသည

ပညာေရးစမကနးတြင GBV ကာကြယေရးႏင တ႔ျပနမႈက ေပါငးထညျခငး

(၁) အမးသမးမားႏင အျခားအႏရာယရ အပစမားက ဝနထမးအျဖစ ေခါငးေဆာငအျဖစ ပညာေရးစမကနးတြင ပါဝငေစပါ။ (ဤအေျခအေနက လၿခမႈအႏရာယရႏငျခငး (သ႕) GBV အႏရာယမား မညတ႔က သတျပပါ)

► ပညာေရး႑တြင အမးသမးမား ဝနထမးအျဖစ ၅၀% ပါဝငေရးက ႀကးပမးေဆာငရြကပါ။ စနစတကႏင လပငနးစဥတြင ေခါငးေဆာငမႈႏင ေနရာရမႈဥးတည၍ သငတနးေပးပါ။ (ဥပမာ- အတနးငယ အေရးမႀကးေသာဘာသာသငၾကားေစျခငးထက ရာထးႀကးေသာေနရာတြင ထားရရန)

► အမးသမးမား( ဆေလာလင ဆယေကာသကမနးကေလးမား) ပညာေရးႏင ဆကစပသည ေကာမတႏင အဖြ႕မားတြင တကကြစြာပါဝငေစပါ။ အမးသမးအခနးက႑ ေျပာငးရန ႀကးပမးမႈတြင ဆယေကာသက မနးကေလးမားတြင တငးမာမႈ အလားအလာရႏငမႈက သတျပပါ။ လအပလင အမးသားမားႏင စကားအေျခအတငေျပာရာတြင ပါဝငေစျခငးက အမးသားမား၏ ကညမႈလညးရႏငသည။

► လထေခါငးေဆာင၊ ဘာသာေရးေခါငးေဆာင၊ အျခားလထအဖြ႕ဝငမားက စမကနး အေကာငအထည ေဖာရာတြင ပါဝငရနဖနတးျခငးျဖင အမးသမးမား၊ ဆရာမမားႏင အပခပေရးဝနထမးမားတြင လၿခမႈ ရသလခစားရၿပး အကညလညးရႏငသည။

► အႏရာယရ အပစမ လပဂၢလမားက ပညာေရးဝနထမးအျဖစ ေခါငးေဆာငမႈႏင သငတနးေပးသည ရာထးက ခန႔ထားပါ။ စမခကတြင ထခကလြယမႈႏငဆငေသာ ျပနာမားက လေလာကစြာသတမတေဖာထတမႈရမရ ေသခာေဆာငရြကရနအတြက ၎၏သြငးအားစမားက ပါဝငေစပါ။

23

၂။ အမးသမးမား၊ မနးကေလးငယမားႏင အျခားအႏရာယရအပစမားအတြက ပညာေရးစမခက၏ လကလမးမမႈက ကယျပန႔စြာရႏငမည မဟာဗဟာက အေကာငထညေဖာပါ။

► အေရးေပၚအေျခအေနစတငၿပးေနာက ေဒသခကၽြမးကငမႈက သးၿပး အမးသမး၊ မနးကေလး၊ ေယာကားေလးမားႏင အမးသားမားတ႔ျဖင တငပငၿပး မလတနးႏင အလယတနးအဆင ပညာသငၾကားေရးက အျမငဆးျပနလညထေထာငပါ။ ေကာငးမားမရရင ေကာငးေဆာငေနရာ အသစက ေကာငးသားမားတြက လၿခမႈေပးႏငေသာ ေကာငးေနရာသစက ဖနတးပါ။ သငၾကားေရး အစအစဥ ရပတန႔သြားမည အျဖစမးက ေရာငရားပါ။

► ပစတကမဟတေသာ (သ႔) သမရးကမဟတေသာ (သ႔) ဓေလထးတမးအရမဟတေသာ ပညာေရး စမကနးတစခ အေကာငအထညေဖာပါ။ (ဥပမာ- ညစာကကဝင၊ အေဝးသင၊ ေကာငးဆငးခန၊ ရပရြာလပငနး၊ ယာယသငၾကားေရးေနရာမား၊ ကြနပတာအေျခခၿပး ျပနလန သငၾကားေစျခငး စသည)။ ဤသမရးကမဟတေသာနညးလမးသည ပမနေကာငးေဆာငမရႏငေသာ သ႕မဟတ လကလမးမမႏငေသာ ေကာငးသ/သားအခ႕အတြက အေထာကအကျဖစပါသည။ (ဥပမာ- မသနစြမးသမား၊ ငယရြယသမခငမား အမမႈတာဝနယေနရေသာေၾကာင ေကာငးမတကႏငသမား၊ လကနကကငတပဖြ႔ႏင ဆကစပေသာကေလးမား စသည)

► ပညာေရးစမခကတြင အမးသမးမား၊မနးကေလးမားႏင အျခားအႏရာယရအပစမား ပးေပါငး ပါဝငမႈအတြက အတားအဆးျဖစေစသည အေထာကအပႏင ဓေလထးတမးမားက သတမတေဖာထတပါ။• အမမႈကစၥႏင အမမႈတာဝနႏငပေနေသာ အမးသမးမားႏင ဆယေကာသကမနးကေလမား၏

လအပခကႏင ကကညေစရန သမရးကႏင သမရးကမဟတေသာ ပညာေရးစမခက၏ အခနႏင တညေနရာက ေသခာစြာလပေဆာငပါ။

• အမးသမးမား၊ ငယရြယသကေလးအေမမားအတြက ပညာေရးလပငနးမားတြင လၿခစတခစြာပးေပါငးပါဝငႏငရန ၎တ႔၏ ကေလးအား လၿခမႈရစြာ ေစာငေရာကမႈေပးပါ။

ေအာငျမငရန အလားလာေကာငးေသာ အေလအထမား

ဆဒနႏငငေတာငပငးတြင အမးသမးဆရာမအနညးငယသာရသည။ ထသ႔ျဖစျခငးသည ေကာငးထတြင မနးကေလးငယမားအတြက အမးသမးစျပ ပဂၢလႏင လမးညႊနျပသမရျခငးက ဆလသည။ ေကးရြာပညာေရးစြမးရညႁမငတငေရး EVE က ၂၀၀၈ ခႏစတြင အာဖရကပညာေရးယၾကညခက (AEP) ႏင ေတာငပငးဆဒနက အစးရပညာေရးဝနႀကးမားႏင ညႏႈငးေဆာငရြက၍ လအပခက ကြကလပျဖညႏငရန ရညရြယၿပး ေကာငးသားမခငမား ( School Mother) အေယာက (၁၀၀)က EVE လထမႈေရြးခယၿပး ေကာငးမခငမားအျဖစထားရသည။ လပငနးစဥ၏ အဓကရညရြယခကမာ ေကာငးတြင မနးကေလးမား ေကာငးတကႏငရနႏင ပညာသငၾကားႏငေသာ အေထာကအပျဖစေစသည ဝနးကငတစခ ဖနတးႏငရနျဖစသည။ ေကာငးမခင အဖြ႕က မနးကေလးမားအား ကနးမာေရး၊ တစကယေရးသန႔ရငးေရး ကသ႕ေသာ ျပနာႏငဆငေသာ သတငးအခကအလကမား အကညႏငအႀက ဥာဏေပးျခငးႏင အမးသမးငယမား၏ ေကာငးတြငး ျပငပ ပညာေရးႏင စပလဥးၿပး ပပးေပးျခငး လပေဆာင ေပးသည။ မနးကေလးငယမား၏ အျမငႏင လအပခကမားက ေကာငးအပႏင မဘထတငျပေပးၿပး ညႏႈငး လပေဆာငေပးျခငး၊ အမမားသ႔ သြားေရာကလညပတျခငး မနးကေလးမားအတြက ပညာသငၾကားမႈက အေရးပါေသာအခြငအေရးျဖစေၾကာငး အျမငဖြငေျပာၾကား ေပးသည

(Adapted from the African Educational Trust. 2011. Empowering Village Education: Improving enrolment and retention of girls in primary schools in South Sudan, <http://africaeducationaltrust.org/wp-content/uploads/2014/07/2011-Empowering-Village-Education.pdf>)

24

• အျပညျပညဆငရာဒဇငးႏငလကရ အေဆာကအဥးက လကေလာညေထြမႈရေစျခငးသည မသနစြမးမားလညး လာေရာကႏငသည။

• ျဖစႏငလင သမရကမဟတေသာ ရနပေငြႏင ေကာငးစရတေထာကပျခငးမး ကညေထာကပေပးပါ။ (ဥပမာ- ပညာသငဆ၊ အေျခအေနေပၚ မတည၍ေငြလႊေပးျခငး၊ ေကာငးပစၥညးအသးအေဆာင၊ ေကာငးဝတစ၊ ေကာငးတြငအစားအစာေကၽြးျခငး… စသည)

ေအာငျမငႏငေခရသည အလားအလာေကာငးေသာအေလအကင

WFP ကမၻာစားနပရကၡာ ေထာကပေရးအစအစဥမ ေကာငးအဟာရေကၽြးစမခကျဖင ေကာငးတြင မနးကေလးငယမား ေကာငးျပနလညတက ေရာကသညအေရအတြကျမငမားလာသည။ ပညာေရးသည အမးသမးမားအေပၚအၾကမးဖကမႈ ရပတန႔သြားေအာင အေရးပါေသာ အခကမားထက တစချဖစသည။ ခကႏငကြနဂ ျဖစရပမားက မနးကေလးမားအား အစားအေသာကေဝစက အမကျပနယသြားရန ပပးေပးျခငးက လြနခေသာ ၂ ႏစထကစာရင ေစာစးစြာလကထပျခငး အေရအတြက သသသာသာေလာကလာသညက ေထာကျပေနပါသည။ Kenya တြင ေကာငးတြင အစားအေသာကေထာကပေရးအစအစဥက ေျမာကပငးေျခာကေသြ႕ေသာေဒသတြငးရ မနးကေလးငယမား ေကာငးတကႏငေအာင ကညေပးသည။ WFP အေနျဖင အတငးအဓမၼလကထပျခငးမ ထြကေျပးလာေသာမနးကေလးငယမားအား ေကာငးအပေကာငးစားေနရနအတြက အစးရဌာနက ပပးေပးပါသည။

(Excerpted from Pattugalan, G. 2014. ‘LinkingFood Security, Food Assistance and Protectionfrom Gender-Based Violence: WFP’s experience’,Humanitarian Exchange, Number 60, pp. 30–33,<www.odihpn.org/humanitarian-exchangemagazine/issue-60>)

ေအာငျမငရန အလားအလာေကာငးေသာအေလအကင

ယဂနဒါေျမာကပငး Amurce & Gulu ေဒသတြင ေကာငးဆငးၿပးသညႏင တခ႕ေဒသမားက ေကာငးတြင ကနေနခၿပး ရာသလာခနမနးကေလးမား ေကာငးပကကြကမႈမျဖစေအာင မနးကေလးမားႏင ေယာကားေလးမားက ေစးခသာသည ကနးမာေရးႏင သန႔ရငးေရးအသးအေဆာင (အမးသမးလစဥ)က လပၾကသည။ မနးကေလးႏင ေယာကားေလးမားသည ဂြမးႏက စာအပ၊ ေဘာလသငးအပထားေသာ အမးသမး လစဥသးေဆာငက လပၾကသည။ ဤပစၥညးထပခါတလလေလာသးႏငၿပး လေပါငးမားစြာလညး ခသည။ ေစးႏႈနးႀကးေသာ ေဒသခဆငမားတြင ေရာငးသညပစၥညးအတြက အစားသးႏငသည ယဂနဒါရလင - ၅၀၀၀ ခန႔သာကၿပး ၂.၅၀ မတတႏငသအတြက အျခားအေျပာငးလနညးျဖစသည။

မနးကေလးမားအတြက ကနးမာေရးအသးအေဆာငမရျခငး၊ ေရခးခနး၊ အနညးငယ (သ႔) သးသန႔ထားေသာ ေရခးခနးမရျခငးႏင အမးသမး ဆရာမရျခငး စသည အေၾကာငးမားက ဆယေကာသကမနးကေလးမား၊ ေကာငးပကမႈျဖစေစေသာ အေၾကာငးမားျဖစေစသည။ Gulu တြင မနးကေလးမား ေကာငးပကျခငးမ ေလာကရန ႀကးပမးရာတြင ကနးမာေရးအသးအေဆာင(အမးသမးလစဥသး)ျပလပျခငးျဖင လထအား အမးသမးမား ပညာသငၾကားမႈအတြက အျမငဖြငလပငနးမားလပေဆာငခသည။ ဖြ႕ၿဖးေရးေဆာငရြကလပေဆာငေနေသာ မတဖကအဖြ႔အစညးက အခ႕ေကာငး မားတြင မနးကေလးအဝတလခနးဖြ႕ေပးျခငး၊ အမးသမးဆရာမမားက ႏစသမေဆြးေႏြးျခငး အတတပညာ လမးညႊနေပးျခငးတ႔က ေဆာငရြကသည။ Awich စမခကက ၂၀၁၀ တြင မလတနးအစပးခရာ မနးကေလးမားေကာငးျပနဝငသည အေရအတြက ၂၀၁၀ တြင (၂၆၈)ႏင ၂၀၁၁ တြင ၁၀၀ အထတးလာသညက ေတြ႕ရသည။

(Adapted from <www.irinnews.org/report/93291/uganda-sanitary-pads-keep-girls-in-school>)

25

► ကေလးသငယမားႏင လငယမား၏ ေကာငးထြကႏႈနးႏင ေကာငးျပငပေရာကအေရအတြက ေလာကေစမည နညးဗဟာမားက အေကာင အထညေဖာပါ။ (ဥပမာ- အသက၊ ကားမ ေရးရာႏင ဓေလထးတမး အေလးထားသည ကြငးဆငးအစအစဥ၊စစတပႏင ဆကစပမႈရေသာ ေယာကားေလး၊ မနးကေလးမားအတြက ျပနလညေကာငးစာရငးသြငးသည အစအစဥ၊ ေကာငးျပငပေရာကလငယမားအတြက ေပါငးကး အစအစဥ၊ ေကာငးမတပတင ေကာငးသားမား ေကာငးတကႏႈနး စားသြငးထားရရန အတြက အခကအလကသးစနစ…..• ရပရြာထတြင ျဖစေပၚေနေသာ ကားမေရးရာျပနာသည အထးသျဖင လငယႏင

ဆယေကာသကမနးကေလးတ႔၏ ေကာငးလပငနးမားႏင ဆကစပေနေသာေၾကာင ထျပနာတ႔အား ေကာငးမြနစြာနားလညေစရနႏင သတသတမတမတေဖာထတႏငရန ေသခာေဆာငရြက လပေဆာငပါ။

• ေကာငးေနေသာ၊ေကာငးေနလေသာ မနးကေလးမားအေပၚ တးမားလာသည GBV အႏရာယမားက ေလာခရနအတြက မလတနးႏင အလယတနးအဆင ၂ ခလးတြင ေဆာငရြကပါ။

၃။ ေကာငးပတဝနးကငႏငအနတစဝကတြင ရပပငးဆငရာေဘးကငးလၿခမႈျမငမားလာေစမည နညးဗဟာမားက အမးသမးမား၊ မနးကေလးမား၊အမးသားမားႏင ေယာကားေလးမားႏင တငပငေဆြးေႏြးၿပး အေကာငအထညေဖာ လပေဆာငပါ။

► ပညာသငၾကားေနသည ပတဝနးကငတြင အလားအလာရသည GBV ႏင စပလဥးသည အႏရာယ ေလာနညးေအာင လပေဆာငပါ။ (ဥပမာ- ကားမ သးသန႔သတမတထားေသာ အပေဆာင၊ အမသာ၊ ေရခးခနးမား ထားေပးပါ။ ေရမရႏငေသာ ေကာငးမားတြင တစကယေရသန႕ရငး ေရးႏငဆငေသာ ပစၥညးမားရရမႈအတြက ေရေပးေဝမႈရေသာေနရာတြင ေကာငးေနရာသတမတပါ။ သြားလာလမးေၾကာငး အလငးေရာငရရမႈ၊ ေဘးကငးရာေျပာငးေရႊ႕ေနထငသညလမးေၾကာငး လၿခမႈ…)

► ဆေလာမႈရမညဆလင လကရလထကာကြယေရးနညးမားတြင လၿခေရးအေစာငမားအား အႏရာယအလားလာရႏငသည ေကာငးပတဝနး ကငတြင ျဖညထားပါ။ (ဥပမာ- ေကာငးအမသာ တစဝက၊ ေကာငးသြားေကာငးျပနလမး) လအပသလ လၿခေရးပဂၢလမားႏင ပးေပါငးေဆာငရြကပါ။ (ၿငမးခမးေရးအဖြ႕မား အပါအဝင ) လထႏင ကယကယျပန႔ျပန႔ပးေပါငးပါ။ လအပခလင ေကာငးသြား/ျပန အေစာင ထားေပးပါ။

► အႏရာယကေရာကလာလင တ႔ျပနႏငရနအတြက အေရးေပၚ လၿခေရးလပထးမားက သးစြႏငရန ေဆာငရြကပါ။ (ဥပမာ- လကကငဖနးအေရးေပၚေခၚအေဖာထားသညစနစ၊ အၿမအဆငသငရေနသ (stand-by)

၄။ ပညာသငၾကားသည ေနရာမားတြင GBV အႏရာယေလာခရန ပညာေရးဝနထမးမားအား စဥဆကမျပတေထာကပေပးျခငးႏင သငတနးေပးျခငးျဖင စြမးေဆာငရည ျမငတငေပးပါ။

► ေဒသတြငးအေလအကငမား အေပၚအေျခခၿပး ကားမေရးရာႏင ဓေလထးတမး အကဆပသည ဘာသာစကားႏင နညးလမးမား အသးျပကာ မလတနး ၊ အလယတနးပညာေရးဝနထမးအားလး ( အပခပေရး၊ လၿခေရးစသညတ႕ အပါအဝင) က ကားမေရးရာ၊ GBV ၊ အမးသမးအခြငအေရး/ လ႔အခြငအေရးမား၊ လမႈဝနးကငကဖယထားျခငးႏင လငမႈဆငရာအေၾကာငးမား သငတနးပ႔ခေပးပါ။ ဆရာမမားက ကား-မေရးရာ အကဆပမႈရသည သငၾကားေရးမဟာဗဟာက သငတနးေပးၿပး ေရရည တညတမႈ ရရေစရနအလ႕ငာ အနာဂတမာ ဆရာျဖစလာမည ဆရာ/မအဖြ႕တစဖြ႕က ေထာကပမႈေပးပါ။ ပညာသငၾကားေရးဝနးကငတြင GBV က လစလရႈသည ဝနထမးမား၏ ဓေလေၾကာငျဖစေသာ

26

စတေနသေဘာထားႏင အျပအမက သတမတေဖာထတပါ။ ► ကေလးသငယမားႏင လငယမားအေပၚ အၾကမးဖမးမႈက ကာကြယတားဆးျခငးႏင

ဆကစပေနသည လကနာရမည စသတမတခက စညးမဥးမားအေပၚ ဆရာ/မ မားႏင ပညာဝနထမးမား နားလညမႈရျခငးႏင လကမတေရးထးရန အေသအခာေဆာငရြကပါ။ ထလကနာရမည စသတမတခကမားထတြင ဆရာမားက ကးလြနသည ေကာငးသားမားအေပၚ လငမႈဆငရာေစာကားျခငးႏင ေခါငးပျဖတျခငးတ႔ႏင ဆကစပေနသည တကေသာ ျပဌာနးခကမားရေစရန ေသခာေဆာငရြကပါ။

► GBV ျပနာက ကယတငႏင ၎တ႔၏ ေကာငးသေကာငးသားမား ႀကေတြ႔ေျဖရငးေနရသည ဆရာ/မ မားက အေထာကအပေပးရနအတြက လကရစတကနးမာေရးႏင စတဓါတပငးဆငရာ ႏစသမ႔ေဆႊးေႏြး ေပးသညအစအစဥမားႏင ခတဆကေပးပါ။ ထသ႔ လပေဆာငျခငးသည ဆရာႏင ေကာငးသား ႏစေယာက လးအတြက GBV အႏရာယျမငမားလာေစသည အႏတသေဘာ သ႔မဟတ အပကသေဘာေဆာငသည စတေနသေဘာထားက ေလာခရန အကအညေပးႏငသည။

► ဆရာမားႏင အမးသားကနးမာေရး ဝနထမးမားအား အၾကမးဖကမႈကငးသည ဝနးကငဖနတးျခငး၊ GBV က လစလရႈသည ဖဆနျခငးႏငဆကစပသည ယၾကညခကမားအား စနေခၚျခငး စသညအေၾကာငးအရာမား ေဆြးေႏြးမႈျပလပရာတြင ပါဝငေစၿပး ေကာငးသ/သားႏင ဆရာ/မ အားလးအတြက ေဘးကငးလၿခၿပး ၿခမးေျခာကမႈကငးသည ဝနးကငတစခဖနးတရာတြင ၎တ႔၏ အခနးက႑က သတမတေစပါ။

► ကေလးသငယမားအေပၚ အၾကမးဖကမႈ ေလာခေစရန ေကာငးတြင ႀကးမားေသာႀကးပမးမႈမားက GBV ေလာခရန ႀကးပမးေဆာငရြကေနသမားႏင ခတဆကပါ။

ေအာငျမငရန အလားအလာရေသာ အေလအကငမား

ေတာငအာဖရကရ စမခက ႏစခက ဆရာ/မမား မညကသ႔ ကြျပားမႈမားက ေဆာငရြကႏငသညက အာရစကေဆာငရြကခသည။ Western Cape မာရေသာ ျပညသ႔ကနးမာေရးဆငရာေကာငးရ သငတနးစမခက၏ အစတအပငးျဖစသည မလတနးဆရာ/မ မားအား ၎တ႔ ကားမေရးရာ အေျချပ အၾကမးဖကမႈအေပၚ ထားရသည စတေနသေဘာထားက အကျဖတသးသပေစၿပး ၎တ႔၏ စကားလးႏင အျပအမမတစဆင သြယဝကေသာနညးလမးျဖင ျပနလညးသးသပေစသည။ ေကာငးတြငးရ ကားမေရးရာ အေျချပအၾကမးဖကမႈ မား၏ မတကြျပားမႈမားက နားလညျခငးသည ၎တ႔၏ ေနစဥဘဝတြငရေသာ ျပနာမားက ေလာက ေစႏငသည။အာဖရကေတာငပငးရ ေကာငးမားတြင ကားမေရရာ အေျချပအၾကမးဖကမႈ သတမတေဖာထတသည “ ကၽြႏပတ႔၏ မကလးမားက ဖြငထားသည” အမညရ သငတနးလကစြစာအပသည ဆရာ/မ မားႏင ကနးမာေရးဝနထမးမားအတြက ကၽြမးကငမႈ ရေသာ ဖြၿဖးေရးအတြက ကရယာျဖစသညအျပင ေကာငးတစခလး ခဥကပနညးလမးႏင ေပၚလစမားေရးဆြႏငရန စမတတစခ ျဖစေပသည။ လကစြစာအပသည GBV ႏင HIV အၾကား အေရးႀကးသည ခတဆကမႈတစခက ဖနတးေပးသညအျပင ေဘးကငး လၿခမႈရေသာ ေကာငးမား ဖနတးႏငရနအလ႔ငာ ခငမာသည နညဗဟာက ေထာကပေပးပါသည။

(Excerpted from Ward, J. 2007. From Invisible to Indivisible:Promoting and protecting the right of the girl child to be free from violence. UNICEF, <https://www.unicef.at/fileadmin/media/Infos_und_Medien/Info-Material/Maedchen_und_Frauen/From_Invisible_To_Indivisible_-_Rights_of_Girl_Child.pdf>.For more information, see Department of Education, Republic ofSouth Africa. 2011. Opening Our Eyes: Addressing gender-basedviolence in South African schools. Canada–South Africa EducationManagement Programme, <www.unicef.org/southafrica/SAF_request_openingoureyes.pdf>)

27

GBV အထးျပသမားႏင႔ တငပငၿပး အႏရာယမ လြတေျမာကလာသမားအား လၿခမႈ၊ လ႕ဝကထနးသမးမႈႏင႔ ဆေလာေသာ ေစာငေရာကမႈစနစ (ဆလသညမာ လႊေျပာငးလမးေၾကာငး)က သတမတေဖာထတေပးၿပး ပညာေရး ဝနထမးမားအား အေျခခစြမးရညသငတနး ပ႔ခေပးကာ ၎တ႔အေနျဖင အႏရာယမ လြတေျမာကလာသအား အေထာကအပရႏငမညေနရာႏငဆငေသာ သတငးအခကအလကမားက ပပးေပးပါ။

► ပညာေရးဆငရာဝနထမးမားအား လြတေျမာကလာသမားအတြက ဝနေဆာငမႈက လြေျပာငးေပးမည ေနရာပါသည သတငးအခကအလကမားက ေထာကပေပးပါ။ အႏရာယလြတေျမာကလာေသာ ကေလးသငယမား အေနျဖင ခဥးကပႏငမည အမးသမးဆရာမမားက ဥးတညၿပး အခကအလက မားကေထာကပေပးပါ။ စာသငေကာငးတြင ဆရာ/မႏင ေကာငးသ/သားမားအတြက အခက အလကေတြ အဆငသငရရႏငရန ေသခာေဆာငရြကရနႏင လႊေျပာငးလမးေၾကာငးႏင ဆငေသာ သတငးအခကအလကမား ေနာကဆးရသတငးမား ျဖစေစရန ေသခာေဆာငရြကပါ။

► မလတနး၊ အလယတနးပညာေရးပဂၢလမားအား အသြငသ႑နမားစြာ GBV က မညသ႔စမရမညက သငတနးေပးပါ။ (ႏႈတျဖင႔အေႏာကယကေပးမႈ၊ အႏငကင႔မႈ၊ လငၿပငဆငရာ ေစာကားမႈ၊ ေခါငးပျဖတမႈ) အႏရာယမ လြတေျမာကလာသမားကလညး၊မညက႔သ႔ ေလးေလးစားစားကည သတငးေပးရမည၊ လၿခမႈႏင႔လဝကသည႔ အမအယာျဖင႔ ၎တ႔၏ သတငးေပးပ႔ရာတြငအခြင႔

ေအာငျမငရန အလားအလာေကာငးေသာ အေလ႔အကင႔

IRC မ(ကေလးသငယမား)ပဋပကၡႏင႔ ေတြ႔ႀကရေသာ(ကေလးမား လငယမား)က ခႏငရညရေအာင ထခကမႈမားေပာကကငးေအာင သငၾကားေပးသည။ပညာေရး စမခကသည လၿခမႈရၿပ ေစာကားမႈ၊ေခါငးပျဖတမႈကငးျခငး၊ေစာင႔ေရာကမႈ”စျပ”အျဖစ သငၾကားေရး ပတဝနးကင၊ အသက/ဖြ႔ၿဖးမႈအရ ဆေလာေသာ လမႈေရးစတခစားမႈဆငရာ သငၾကားေရးတ႔တြင အရညအေသြးျပည႔ဝသည ပညာေရးက ပဋပကၡေၾကာင႔ ထခကရသည႔ ႏငငမားတြင သငတနးေပးၾက သည။’’ကသမႈပါေသာအတနးမား” ခဥးကပနညးက IRC၏ႏစ(၃၀)ပဋပကၡျဖစေသာ ေနရာမားတြင လပေဆာငခ႔ေသာ အေတြ႔အႀကက အေျခချခငး အာဖဂနနစစတန၊ အသယးပးယား တြင (၄)ႏစ လပေဆာငခ႔ေသာ သေတသနက အေျခခသည။ခဥးကပနညးတြင ဆရာမားက ကသႏငမႈႏင႔ ထနးသမးထားႏငမႈျဖင႔ ကေလးမားျပနလညေကာငးမြန ႀကးထြား ဖြ႔ၿဖးလာမႈက အာရစကသည။

ေရာဂါေပာကကငးေအာငကသေသာ အတနးမားက ေကာငးမားမဆရာမားက စတဓါတေရးရာျပနလည ေကာငးမြနေရးျမႇင႔ျခငး၊ ခမးေျမသာယာ မႈႏင႔ လမႈေရးစတခစားမႈဆငရာက ကေလးမား လငယ လရြယမား အတြက ျမႇင႔တငေပးသည။ေရာဂါေပာကကငးျခငးက သတျပမသညမာ စာသငခနးမ ဆရာမား ဒကၡႀကေတြ႔စဥ၊ ႀကေတြ႔ၿပးေနာက ကေလးမားအား အျပသေဘာေဆာငေသာ အေထာကအပမားႏင႔ သငတနးက ၎တ႔ အေတြ႔အႀကမားႏင႔ ဥးစားနားလညသငတနးေပးခ႔သည။ Congoႏငင တြင IRC က အဓကလပေဆာငမႈ(၃)ခဖနတး၍ သငၾကားမႈ အရညအေသြးျမႇင႔တငေပးခ႔သည။

► သငရးညႊနးတမးက စာနာနားလညေစေသာ နညးျဖင႔ ခဥးကပခ႔သည ► ေကာငးအေျချပစနစ၊အလပခြငတြင ဆရာမားက သငတနးေပးျခငး၊ေလ႔ကင႔ေပးျခငးႏင႔ ► ေကာငး၏စမခန႔ခြေရးေကာမဏႏင႔ မဘ-ဆရာအသငးမားက ကညပပးျခငးမ လထပါဝငမႈ ပလာၿပး၊

ပညာေရးတြင အၾကမးဖကမႈ ေလာ႔ေစသည။

(Adapted from Fancy, K., and McAslan Fraser, E. 2014. ‘DFID Guidance Note on Addressing Violence against Women and Girls (VAWG) in Education Programmes’, p. 13, <https://www.gov.uk/government/publications/violence-against-women-and-girlsaddressing-violence-against-women-and-girls-in-education-programming>)

28

အေရးမားအား ေရြးခယ ရန နညးလမးမား၊အႏရာယကေရာကျခငးအတြက သတငးပ႔ျခငးက မညသ႔ေစာင႔ေရာကမႈ ယရန စသညတ႔က ေျပာျပေပးပါ။

► ျဖစႏငမညဆလငGBVအထးျပသတစဥးက သငၾကားေရးဌာနတြင အႏရာယမလြတေျမာကလာသ မားက ခကခငးအကညေပးျခငး၊ေနာကဆကတြေစာင႔ေရာကမႈေပးႏငရန ခန႔အပထားပါ။

၆။ အေရးေပၚအေျခေနၿပးေနာက ပညာေရးဝနႀကးဌာန ႏင အတတကြ အလပလပၿပး ကာလၾကာျမငစြာ တညရေနေသာ ကားမေရးရာ မညမမႈ စသတမတခကမားေျပာငးလရနႏင အမးသမးမား၊ မနးကေလးမား ႏင အႏရာယရေသာ အပစမားအေပၚ ေလးစားမႈႏင အၾကမးဖကမႈကငးသည ဓေလက ႁမငတငအားေပးသည ေကာငးသငရးညႊနးတမးက ေရးဆြ အေကာငထညေဖာပါ။

အမးသားႏင အမးသမး ၂ ဥးလးအတြက မလတနးႏင အလယတနးအဆင ပညာေရးစမခကထတြင လငမႈဆငရာ ကနးမာေရးႏင GBV ျပနာမား အား အသကအရြယ၊ ကားမႏင ဓေလအရဆေလာသည သငရးညႊနးထတြင ထညသြငးပါ။ ဤသငရးညႊနးတမးအား အေျခခ သတငးအခကလကမား ျဖစသည ခႏၶာကယ မညသ႔ အလပလပသည၊ ခႏၶာေဗဒအရ ေျပာငးလမႈမား၊ လငမႈဆငရာ၊ ဓမၼတာလာျခငးအား စမျခငး၊ ကားမ ေရးရာတနးတညမမႈ၊ ဆကဆေရး စြမးရညႏင ကနးမာေရးဆကသြယေရး၊ လငမတစဆငကးစကေရာဂါ ျဖစသည HIV၊ ေဘးကငးေသာ လငမႈ၊ မသားစအစအစဥ၊ GBV အသြငအမးမးက ျဖစေစသည အေၾကာငးတရားမား၊ လငမႈေစာကားမႈ၊ ခနးေတြ႕ျခငးမ အၾကမးဖကမႈ၊ အတငးအဓမၼလကထပ ေစျခငး၊ ရငးႏးအေဖာ၏ အၾကမးဖကမႈႏင အျခားအမတြငးအၾကမးဖကမႈမား စသည အေျခခသတငးအခကလကမား ပါဝငေဆာင ေသခာေဆာငရြကပါ။

► သကတရြယတအၾကမးဖကမႈမ တားဆးကာကြယရန ပဋပကၡေျဖရငးႏင ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသည ပညာေရးလပငနးစဥမားက အားေပး သည သငရးညႊနးတမးက ထပမတးခ႕ပါ။ ( ဥပမာ- ပဋပကၡေျဖရငးျခငး၊ အမးသမးႏင ကေလးသငယအခြငအေရး၊ ၿငမးခမးေရး ပညာေပး၊ မတကြျပားမႈ သငတနးမား၊ ေလးစားမႈႏင သညးခမႈ၊ အၾကမးဖကမႈကငးေသာ ဖဆနမႈ စသည)။ မနးကေလးမား ႏင ေယာကားေလး မားအား - အတတကြႏင ခြျခားထားျခငး- ေဆြးေႏြးပြလပေပးျခငးျဖင ကားမ ေရးရာႏင အၾကမးဖကမႈစသည အခကမားအေပၚ ယၾကညမႈမားက ေဖာထတရနျဖစသည။ ျဖစႏငပါက လငယမားအတြက လငမႈေရးရာႏင ရငးႏးဆကဆေရးအတြက အသကအရြယ၊ ကားမႏင ဓေလအရ ဆေလာေသာအေၾကာငးအရာက ေဆြးေႏြးေပးပါ။

► ဥးတညအေကာငထညေဖာ ေဆာငရြကေနသည႔ စမခကမားမ အမးသမးမား၊မနးကေလးငယႏင႔ အႏရာယရေသာ အပစ၏ စြမးေဆာင ရညျမင႔တငပါ။(ဥပမာ-ေခါငးေဆာငမႈဆငရာ ဖြ႔ၿဖးေရးသငတနး၊ ဘဝရငသနမႈ ကြမးကငသငတနး၊ အသကေမြးဝမးေၾကာငး သငတနးမားႏင႔ အလပအကငရရေရးအတြက ခတဆကေပးျခငး၊ အသကေမြးဝမးေၾကာငးႏင႔ စမခက၊ အားကစားအတြက အခြင႔အလမး၊ အႏပညာႏင႔ အျခားအပနးေျဖ ေပာစရာအစအစဥမား၊ အထးသျဖင႔ ဆယေကာသက မနးကေလးမား၊ ကြမးကငမႈေဝမျခငး ေတြ႔ဆမႈမားမ လမႈအသငးအဝငးထေထာငရန။) လထအတြကေကာငးအေျချပ(သ႔မဟတ) ေကာငးထြကၿပး လငယအားဥးတညသည ပစ (Model) ႏစခတြင ရပရြာႏင သငေတာမည ပစက စဥးစားပါ။

29

ပညာေရးေပၚလစတြင GBV တားဆးကာကြယျခငးႏင႔ တ႔ျပနလပေဆာငျခငးက

ထည႔သြငးေပါငးစပပါ

၁။ ပညာေရးစမခက၏ လမးညႊနမား ေပၚလစမားႏင စသတမတခကမားတြင GBV ကာကြယျခငးႏင႔ တန႔ျပနျခငး မဟာဗဟာမားက ထည႔သြငးပါ။

► (၁) GBV အႏရာယေလာ႔ချခငး၊ (၂) အမးသမးမား၊ မနးကေလးမားႏင႔ အႏရာယရ အပစမား၏ ပးေပါငးပါဝငမႈက ေကာငးသားမား ပညာေရးဝနထမးႏင႔ ေခါငးေဆာငမား အေနျဖင႔ လထအေျချပ ပညာေရးလပငနးမားသကသ႔ အားေပးသည စမခကေပၚလစမား အေကာငထညေဖာရန သတမတေဆာငရြကပါ။ • ပညာေရးဝနထမးအတြက ကေလးေစာင႔ေရာကေရးႏင႔ဆငေသာ ေပၚလစ• အမးသမးမားတနးတအလပရရေရး စသတမတခက• ပညာေရးဝနထမးမား၊အလပခနတြငး GBV ႏင႔ လငမႈေရးရာ/မးဆကပြား

ကနးမာေရးသငတနးေပးမည ေပၚလစ• ကယဝနေဆာငအမးသမးမား ေကာငးတတခြင႔ေပၚလစ

► အကယ၍မရခလင GBV ၊ လငမႈဆငရာေခါငးပျဖတျခငးႏင ေစာကာျခငးကငးသည အကာကြယေပးေသာ ဝနးကငတစခ ထနးသမးမည ကတကဝတပါသည ဆရာ/မ မားႏင ပညာေရး ဝနထမးမားအတြက မျဖစမေနလကနားရမည လပထးနညးမား (CoC)က အေကာငထညေဖာရန သကဆငရာ ပညာေရးဝနႀကးဌာနအား လပေဆာငေစပါ။ GBV ႏင႔ လငပငးဆငရာ ေခါငးပျဖတ ေစာကားမႈကငးရန• CoC ဒဇငးေရးဆြရာတြင (ဆရာ၊ဆရာမမား၊ေကာငးသားမဘမား၊ ေကာငးသားမား၊လထအဖြ႔

ဝငမားႏင႔ သင႔ေတာေသာ အစးရတာဝနရသ) အႀကဥာဏႏင႔ ပမနေဆြးေႏြးလပေဆာငသည႔ ပးေပါငးပါဝငမႈ နညးလမးက အသးျပပါ။

• လငပငဆငရာ အျမတထတျခငး၊အႏငကင႔ျခငးႏင႔ စသတမတခကမား ခးေဖာကမႈအေပၚ ထေရာကစြာ အေရးယေဆာငရြကရန၊ မတတမးတငရန၊ စစမးရနႏင႔ သတငးပ႔ရနအတြက လ႕ဝကစြာ တငၾကားခက၊အစရငခရန နညးလမးမားက အသကဝငေအာင လပေဆာငပါ။ အေရးမႈမရေသာ ကစၥမားကငတြယရန မဟာဗဟာ ေရးဆြပါ။

အေရးတႀကးသရရန လအပေသာ အခကမားလႊေျပာငးလမးေၾကာငး

“လြႊေျပာငးလမးေၾကာငး” သည အေလာအတငးရေသာ နညးလမးတစချဖစၿပး အႏရာယမ လြတေျမာကလာသအား အေထာကအပ ျဖစေစၿပး အရညအေသြးျပည၀ေသာ ဝနေဆာငမႈမားျဖစသည ေဆးဘကဆငရာ ေစာငေရာကမႈ၊ စတကနးမာေရးႏင စတလမႈ ႏစသမ ေဆြးေႏြးမႈ၊ ရအကအညႏင ဥပေဒေဘာငအတြငး တရာမတေသာ အေထာကအပ စသညတ႔ႏင ေဘးကငးလၿခစြာ ခတဆကေပးျခငး ျဖစသည။

30

► အစးရ၊ေကာငးအပခပေရး၊ေကာငးစမခန႔ခြေရး၊မဘဆရာအသငး၊ ဆရာမားႏင႔ ေကာငးသားမား GBV ႏင႔ ဆငေသာ ေကာငးအေျချပလပငနးစမခကက အတတကြလကတြၿပး ေရးဆြႏငရန ေထာကပေပးပါ။ သးျခားေကာငးမား၏ အေနအထားအရ တညရႏငသည ေဘးအႏရာယက သတမတေဖာထတသည နညးဗဟာမားေရးဆြပါ။(ဥပမာ- ကား၊မေရးရာ ညမေသာ လထလ ၿခေရးေကာမတ၊ေကာငး သ႔ အေစာင႔အေရာကမား ထားရရန စစဥျခငး၊ လထအေျချပ လၿခေရး အေစာင႔အေရာကမား….

► အႏရာယမ လြတေျမာကလာသမားက ဗဟျပ၍ စသတမတခကႏင႔ ကကညမႈ ရေသာ GBV အစရငခနညးစနစမား၊ ေစာင႔ေရာကမႈစနစမားပါဝငေရးဆြအေကာငထညေဖာပါရန လပေဆာငပါ။ ဆလသညမာ(လႊေျပာငးလမးေၾကာငး) (သငၾကားေရးပတဝနကငတြင လငမႈဆငရာ အျမတထတျခငး၊ ေစာကားျခငး စသည႔တ႔ ပါဝငသည။

► ဤေပၚလစမား၊ စသတမတခကမား၊ လမးညြနးမားက ပညာေရးဝနထမးမားၾကား၊ကယကယ ျပန႔ျပန႔ေရာကရရန ျဖန႔ေဝပါက ေဒသအလကဘာသာစကားမားျဖင႔ စစဥႏငလင ျဖန႔ေဝပါ။ မကမျမင၊ဆြ႔အနားမၾကားသမားအတြက ႏင႔ စာမတတသမားအတြက သကဆငရာ ရပပကာခပမား အသဖငမား အသးျပပါ။ လထအစညးအေဝးမားတြငလညး ေၾကျငာပါ။

သငခနးစာ ရရမႈ

၂၀၀၉ခႏစတြင Sierra Leone ႏငင၏ ပညာေရးဝနႀကးဌာနမ UNFPA ႏင UNICEF ၏ အေထာကအပျဖင ဆရာ/မမားအတြက အမးသားအဆင အတတပညာဆငရာ လကနာရမည စသတမတခကတစခက စတငေဆာငရြက လပေဆာငခသည။ အလႊာေပါငးစ ညႏႈငးတငပငေဆြးေႏြးမႈက Sierra Leone အႏ႕ ေဆာငရြကၿပး ဖြ႕ၿဖးေရး၏ ေနာကဆးအဆတငမႈက သတငေပးရနျဖစသည။ သငတနးလကစြစာအပက UNICEF မ ေရးသား ျပစၿပး လကနာရမည စသတမတခကက အေကာငထညေဖာမညနညးလမးမားႏင ဆငသည ၃ ရကသာ အလပရေဆြးေႏြး ပြက ေကာငးတငးရရႏငေအာင ေဆာငရြကခၿပး စာသငခနးႏင အျပသေဘာေဆာငသည အျပအမဆငရာ စမခန႔ခြမႈ၊ သငၾကားမႈအတတပညာအေပၚ ထားရသည ကတကဝတ/ စတေနသေဘာထား၊ လ႔အခြငအေရးႏင ကေလးသငယမား အခြငအေရး၊ ကေလးမားအေပၚ ေခါငးပျဖတမႈႏင ႏပစကညဥးပနးမႈ၊ အပခပမႈ၊ တာဝနယမႈ၊ အဂတလကစားမႈႏင မတတမးေရးမတျခငးစသည အေၾကာငးအရာမားပါဝငသည။ အဓက သငခနးစာရရမႈမား အေနျဖင ေအာကတြငေဖာျပထားပါသည။

► လကနာရမည စညးမဥးမား ေရးဆြရာတြင ပညာေရးဝနႀကးဌာနႏင႔ ေကာငးဆရာ၊ဆရာမ သမဂၢတ႔၏ အနးကပပးေပါငးမႈ၏ အေရးပါမႈ

► ႏငငေတာအဆင႔ႏင႔ ေဒသတြငးအဆင႔တြင လကနာရမည စသတမတခကမား အေကာငထညေဖာျခငးႏင႔ အားေပးျခငးအတြက ေကာငးဆရာ၊ဆရာမ သမဂၢ၏ အဓက အခနးက႑

► တငတနးမႈမားႏင႔ ေစာကားမႈျဖစရပမားက မတတမးတငရနႏင႔ ေစာင႔ၾကပၾကည႔ရႈရန တၿပငနက လပေဆာငျခငး စနစမားထားရျခငး၏ အေရးပါမႈ

► လငပငးဆငရာေစာကားခမႈႏင႔ ဆငးရမြေတမႈ အၾကားခတဆကမႈမားက အသမတျပပါ။ သ႔မသာ စသတမတခက ႏင႔ ျပည႔မေသာ ဆရာ/ဆရာမမားက လပခလစာႏင႔ လပငနးခြင ပမတးတကလာမည ျဖစသည။

(Adapted from Fancy, K., and McAslan Fraser, E., 2014. ‘DFID Guidance Note on Addressing Violence against Women and Girls (VAWG) in Education Programmes’, p. 13, <https://www.gov.uk/government/publications/violence-against-women-and-girlsaddressing-violence-against-women-and-girls-in-education-programming>)

31

၂။ GBV အႏရာယေလာ႔ခေရး မဟာဗဟာမားက ႏငငေတာႏင႔ ေဒသဆငရာ အဆင႔ပညာေရးဥပေဒႏင႔ ေပၚလစမားတြင ထည႔သြငး ေပါငစပျခငးရန ေရရညတညတရန ရနပေငြခထားမႈအတြက ရငးလငးတငျပပါ။

► အစးရ၊ ရးရာဓေလ႔ေခါငးေဆာငးမားႏင႔ အျခားပါဝငပတသကသမားအား ပညာေရးလကလမး မမေသာ မနးကေလးမား ႏင႔ အႏရာယရေသာ အပစမားက လၿခစတခရေသာ၊ပညာသငၾကားခြင႔ရရေရးအေပၚ အဟန႔အတားျဖစေစသည ခြျခားဆကဆသည အေလအထမားက သတမတ ေဖာထတေပးရန ဥပေဒႏင ေပၚလစမားက ျပနလညး သးသပျပငဆငရန အစးရ၊ ရးရာဓေလ႔ေခါငးေဆာငးမားႏင႔ အျခားပါဝငပတသကသမားအား ဥပေဒမား (ထးတမးစေလ႔ ဥပေဒ အပါအဝင) ေထာကပေပးပါ။ ဥပမာ. • မလတနးႏင႔အလယတနး အခမ႔ပညာသငၾကားျခငးႏင႔ ေကာငးမားတြင အစားအေသာက

ေကြးေမြးျခငး က႔သ႔ေသာ ေကာငးႏင႔ဆကစပသည႔အသးစရတမား ေလာ႔ခေပးသည႔ ေပၚလစမားက ျမင႔တငရန

• ဒကၡသည/ ေဒသတြငးေျပာငးေရႊ႕ခရသမား၏ေကာငးမားက အစးရေကာငးမားအျဖစ အသ အမတျပရနႏင႔ အလားတ ဝနေဆာငမား၊ခစားပငခြင႔ရရေရး တငျပေဆြးေႏြးရန။

• အေရးေပၚအေျခေန၏ အေစာပငးကာလတြငးရ လငမႈဆငရာ၊လမႈေရးရာေဘးဖယထားမႈ၊ အမးသမးအခြင႔အေရး၊ ကားမေရးရာ စသည႔ အေၾကာငးအရာမားက သငတနး ပ႔ခထားသည႔ ဆရာ/ဆရာမ မားအား အေရးေပၚတန႔ျပနမႈအေနျဖင႔ ခန႔အပရန မႈဒါဒၾကမး

• မလတနးႏင႔ အလယတနးၿပးေျမာကႏငရန မနးကေလးမား၏ အခြင႔အေရးက ကာကြယေပးသည႔ ဥပေဒေပၚလစမား ေသခာမႈရေစရန

► ေကာငးသ/ေကာငးသားမားႏင ပညာေရးဝနထမးမားအတြက GBV ႏငဆကစပသည ေဘးကငးလၿခမႈတငးတာျခငးအတြက ေပၚလစႏင လပငနးစဥမား ေရးဆြရန ေသခာေဆာငရြကပါ။ (ဥပမာ- ႏငငေတာ စညးမဥးဥပေဒ လပငနးစဥမားတြင ေကာငးတြငး အၾကမးဖကမႈက ပတပငျခငးႏင႔ ဒဏေပးျခငးတ႔ ပါရေစရန)

► ဆေလာေသာဝနႀကးဌာနမား ကGBVႏင႔ဆကစပေသာေပၚလစမား၊ စမကနးမား အေကာင ထညေဖာေရးဆြရာတြငပ႔ပးေပးပါ။လထ၏ အေထာကအပမားအား အားေပးရနႏင႔ ေနာကဆကတြဆးကးမား ေလာ႔ေစရန၊ အသပညာေပးလႈပရားမႈမား လပေဆာင၍ ေပၚလစမားက လထအတြက မညသ႔ အကးျပေၾကာငး သရရန စေပါငးလႈပရားမႈလပရန

ေအာငျမငရန အလားအလာေကာငးသည႔ အေလ႔အကင႔

နေပါႏငင-ပဋပကၡၿပးေနာက ပညာေရးမဟာဗဟာတြင မနးကေလးမား နမ႔ကေသာ လတနးစား၊ေဒသတြငး လမးစ၊ မသနစြမးကေလးမားႏင႔ ပညာေရးအတြက ေထာကပ႔ေၾကး ေပးျခငးျဖင မဘမားအား ကေလးေကာငးတကရန မကလးေပး ဆြေဆာငမႈမား စစဥရန ျဖစသည။

(Excerpted from Holmes, R. 2010. ‘The Role of SocialProtection Programmes in Supporting Education inConflict-Affected Situations’. United Nations Educational,Scientific and Cultural Organization, <http://unesdoc.unesco.org/images/0019/001913/191354e.pdf>)

32

ပညာေရးႏငဆကစပသည ဆကသြယျခငးႏင သတငးမေဝျခငးတြင

GBV တားဆးကာကြယေရးႏင တ႔ျပနမႈက တေပါငးတညးထားရန

၁။ ပညာေရးစမခကက ပညာေရးဌာနအတြငး (သ႔) ကယျပန႔ေသာ လသားခငးစာနာ ေထာကထား ေသာ အဖြ႕မားသ႕ GBV သတငးပ႔တငတနးမႈ ႏငဆငေသာ သတငး အခကအလကမား ေဝမရာတြင လၿခမႈႏင ကငဝတ စသတမတခကႏင အညေဆာငရြကရန ေသခာလပေဆာငပါ။

► လြတေျမာကလာသမား၊ ၎တ႔မသားစႏင လထအား လၿခမႈအႏရာယမျဖစေစျခငး သ႔မဟတ မညသမညဝါျဖစေၾကာငး ထတေဖာျခငးမရသည ဌာနခငးႏင ဌာနအတြငး သတငးေဝးမသည စသတမတခကမားက ေရးဆြပါ။ အျပညျပညဆငရာ ကားမအေျချပ အၾကမးဖကမႈဆငရာ သတငးအခကအလက စမခန႔ခြျခငး စနစ (GBVIMS) အသးျပမႈက စဥးစားသးသပၿပး လကရ ကနးမာေရးဆငရာ သတငးအခကအလက စမခန႔ခြမႈစနစႏင (GBVIMS) ၏ ခတဆကမႈက ရာေဖြေဖာထတပါ။

၂။ GBV သတငးအခကအလကမားက ပညာေရးႏင ဆကစပေသာ လထသ႔ကြငးဆငး လပငနးမားႏင အသပညာ အျမငဖြငလပငနးမားတြင ထညသြငးပါ။

► GBV အထးျပမားႏင အလပလပ၍ GBV အေၾကာငး ပညာေရးကြငးဆငးလပငနးမားတြင ေပါငးထညပါ။ (ဥပမာ- လထႏင စကားအေျခအတငေဆြးေႏြးမႈ၊ အလပရေဆြးေႏြးပြမား၊ လထ ေခါငးေဆာငမားႏင အစညးအေဝးမား ကနးမာေရးသတငးေပး၊ မဘဆရာအသငးႏင ေတြ႔ဆျခငးႏင မဘအဖြ႕မား စသညအားျဖင)

► တားဆးကာကြယမႈေပးသတငး အခက လကမား၊လြတေျမာကလာသမား ၏ အခြငအေရးမား၊ရပရြာအဆငဝနေဆာငမႈ ေပးရာတြင လ႕ဝက ထနးသမးထားမႈမား စသညအေၾကာငးအရာမား ပါဝငေအာင အျမငဖြငလပငနး မားအား ေသခာေဆာငရြကပါ။

► ပစအမးမးႏင ဘာသာစကားမးစသးပါ။ (ဥပမာ- မကမျမငအတြက Bralie၊ လကဟနေျခဟန၊ ရးရငးေသာ သတငးရပပကားခပမား စသညျဖင)

► ရပရြာလထႏငပးေပါငးၿပး GBV အေျခခထားသည ပညာေရးဆငရာ စမခကမား၏အေရးပါမႈက ေဆြးေႏြးပါ။

► အမးသမးမား၊ မနးကေလးငယမားႏင အမးသားမား ေယာကားေလးမား (လအပလင သးျခား) သတငးစကားျပစျခငးႏင ျဖန႔ျဖးရာတြင ပါဝငေစျခငးအားျဖင အသက ၊ ကားမေရးရာႏင ဓေလအရ ဆေလာမႈရေအာင ေဆာငရြကႏငသည။

► ပညာေရးဝနထမးမားအား GBV၊ အမးသမးအခြင အေရး/ လ႔အခြငအေရး၊ လမႈဝနးကငမ ေဘးဖယခရျခငး၊ လငမႈေရးရာ၊ စတဓါတေရးရာေရးဥး သနာျပစမႈ ( ဥပမာ- လြတေျမာကလာသမားက သတငးေပးရာတြင လၿခမႈကငဝတ အညလ႕ဝက ထနးသမးမႈ စသညတ႔က) အေၾကာငးအရာမားက ကြငးဆငးေလလာေရးဝနထမးမားအား ေၾကေၾက ညကညက သငေပးပါ။

► ရပရြာထရ အမးသားႏင ေယာကားေလးမား အထးသျဖင လထေခါငးေဆာငမားက ေျပာငးလမႈ ေအဂငအေနျဖင အမးသမးမားႏင မနးကေလးမား၏ ပညာေရးအတြက အေထာကအပျဖစေစသည ဝနးကငတစခတညေဆာကရာတြင ပါဝငေစပါ။( ဥပမာ- အလပရေဆြးေႏြးပြ၊ သငတနး၊ရပရြာေခါငးေဆာငႏင ေတြ႕ဆျခငး၊ ကားမေရးႏင အခြငအေရးဆငရာ ျပနာမားအား ေဆြးေႏြးျခငး စသည)

33

► အမးသမးမား၊ မနးကေလးငယမားႏင အျခားအႏရာယရအပစမားအား ပညာေရး ကြငဆငးလပငနး မားႏင ေဆြးေႏြးေဟာေျပာပြ မားတြင ေဘးကငးလၿခစြာ ပးေပါငးပါဝငမႈအတြက ရငဆငႀကေတြ႕ ရသည အဟန႔အတားမားက သတမတေဖာထတေပးသည မဟာဗဟာမား ေရးဆြပါ။ (ဥပမာ- ပ႔ေဆာငဆကသြယေရး၊ ေနာကဆကတြ အႏရာယမား၊ ကေလးေစာငေရာကမႈ စသည) ေဆြးေႏြးပြ စကားဝငတြင အသက၊ ကားမႏင ဓေလအရ အကဆပမႈျဖစေစရန ေရးဆြထားေသာ မဟာဗဟာမားက ေကာငအထညေဖာပါ။ (လ႕ဝကထနးသမးမႈ၊ အမးသမး မနးကေလးငယ မားေဆြးေႏြးေသာ အဖြ႔တြင အမးသမးပပးေပးထားရျခငး) သ႔မသာ တကေရာကသ မားအေနျဖင GBV ႏင ဆငေသာ ျပနာမားက တငျပေဆြးေႏြးရန လၿခမႈက ခစားရမညျဖစသည။

လသားခငးစာနာ ေထာကထားေသာ လပငနးမားက ေဆာငရြကေနသည က႑ႏင႔

ညႏႈငးေဆာငရြကရာတြင GBV ထည႔သြငးစဥးစားရမည႔ အဓကအခကမား

ညႏႈငးျခငးပထမအဆင႔အေနျဖင႔ ပညာေရးစမခကမ GBV ညႏႈငးသည႔ နညးစနစက ရာေဖြ၍ GBV အထးျပသ ႏငငတြငး ရ/မရ ေဖာထတပါ။ GBV အထးျပသမားက စာရငးျပစ၍ ပညာေရးဝနေဆာငမႈ လပငနး လပကငသမားအတြက အကညေတာငးရာတြင

► GBV အႏရာယႏငသကဆငသည ပညာေရးစမခကမားအား ဆနးစစေပးသည ပညာေရးဆငရာ အကျဖတဆနးစစမႈက ဒဇငးေရးဆြၿပး ေဆာငရြကပါ။ ၎အျပင ပညာေရးလကကငေဆာငရြကေနသမားႏင GBV အႏရာယမားက ေလာခႏငသည မဟာဗဟာမားေရးဆြ လပေဆာငပါ။

► ပညာေရးဝနထမး မား အား ကား/မ ေရးရာအေၾကာငး ၊ GBV အမးမး၊ လ႔အခြငအေရးမား၊ လြတေျမာကလာသမားႏင မညသ႕ ေလးစားမႈ ၊ ပပးမႈ၊ ေစာငေရာကမႈေပးရန စသညတ႔က သငတနးေပးပါ။

► GBV မလြတေျမာကလာသမားက ပညာေရးဝနထမးက ဖြငဟဝနခမည သအတြက စသတမတခကပါဝငသည လြေျပာငးလမးေၾကာငး စနစျပစပါ။ ပညာေရးဝနထမးမားအား လၿခမႈ၊ ကငဝတႏငအည လ႕ဝကထနးသမးသည လြေျပာငးေပးမႈမညသ႔ ေဆာငရြကရမညက စသည အေျခခကသည စြမးရညႏင ဗဟသတတ႔က ေသခာေဆာငရြကေပးပါ။

► ထခကမႈရေသာ လထက ကား/မ ေရးရာႏငဆငေသာ ျပနာမား၊ GBV ႏင အမးသမး အခြငအေရး/ လ႔အခြငေရးမားအေၾကာငး သငတနးပ႔ခေပးျခငးႏင အျမငဖြငေဟာေျပာပြမား လပေပးပါ။ အဘယေၾကာင ဆေသာ ထအေၾကာငးအရာမားသည ပညာေရးႏင ခတဆကေနေသာ ေၾကာငျဖစသည။

ထ႔ျပင ပညာေရးစမကနးမားက အျခားလသားခငးစာနာ ေထာကထားေသာလပငနးမား ေဆာငရြကေနသည

အေရးတႀကးသရန လအပေသာအခကမားတကေသာ GBV သတငးအခကအလကမား

လထကြငးဆငးလပငနးမားတြင GBV ႏငဆကစပေနသည သမားအပါအဝင ထခကမႈခစားေနရေသာ အပစအတြက ေဘးကငးလၿခမႈက တငးတာျခငးႏင ေဘးကငးလၿခမႈ ကစၥရပမားအေၾကာငးေဆြးေႏြးမႈမားက ထညသြငးသငသည။ GBV သတငးအခကလကအတြကေဆာငရြကရာတြင GBV အထးျပမဟတေသာ သမားအေနျဖင GBV အထးျပမားႏင ညႏႈငးျခငးအားျဖင ေဆာငရြကသငသည။

34

အဖြ႔မားႏင ခတဆကေပးျခငးျဖင GBV အႏရာယ ပေလာႏငမည။ အျခားက႑မားႏင ညႏႈငးေဆာငရြကႏငမည အႀကျပခက ေထာကခခကမားက ေအာကတြင ေဖာျပထားပါသည။(လသားခငးစာနာေထာကထားမႈတ႔ျပနျခငးအရ စညးရးလႈ႔ေဆာသည က႑မားအရ စဥးစားရန)ဇယားတြင မပါေသာလညး ပညာေရးလပငနးလပေဆာငေနသမားက ရခလင အျခားမတဖကမားက ရခလင အျခားမတဖကမားက ကားမေရးရာ စတ၊ ကနးမာေရးႏင စတဓါတေရးရာ ပပးမႈ (MHPSS) HIV အသကႏင သဘာဝပတဝနးကငစသည မတဖကမားႏင ညႏႈငးလပေဆာငသငသည။ GBV ႏငဆငေသာ ညႏႈငးလပေဆာငရြကမႈတာဝနမားက အပငး ၂ ေခါငးစဥအလက လမးညႊနတြင ၾကညပါ။

ပညာေ

ရး

စခနးတြငး ညႏႈငးေဆာငရြကမႈႏင စခနးတြငး စမခန႔ခြမႈ

► CCCM မတဖကအဖြ႔အစညးမားႏင႔ အတတကြ အလပလပပါ။ ပညာေရးစမခကအတြက စခနးအတြငးရ လၿခမႈရေသာ/မလၿခေသာ ေနရာမားက(ယာယစာ သငရနေနရာ အပါအဝင) မနးကေလးမားႏင႔ အျခားအႏရာယရေသာ အပစမား၏ ေဘးကငးလၿခမႈဆငရာသတမတခက အေပၚ အေျခခၿပး သတမတေဖာထတပါ။

► မးဆကပြားအသကအရြယရ မနးကေလးမားႏင အမးသမးမားအား တစကယေရ သန႔ရငးေရးဆငရာ အေထာကအပပစၥညးမား ျဖန႔ေဝးရာတြင ပပးေပးၿပး ထအေထာကအပပစၥညးမားအား ေကာငးပတဝနးကငတြင ေလာဖြတရနႏင စြန႔ပစရနအတြက မနးကေလးမား၏ အခြငအေရးမားႏင လအပခပမားႏင ကကညမႈရသည စနစမားက စစဥေရးဆြပါ။

► မညသညလငယႏင ေကာငးသ/မားက ေကာငးတက/မတကသည အေျခအေနက ေလလာဆနးစစရန ကား မ ခြျခားထားၿပး ေကာငးတကသည မတတမးႏင အစားအေသာက ေဝျခမးေရး မတတမးမား သ႔မဟတ စခနးစားရငးသြငးထားသည မတတမးႏင တကကာ စစေဆးၿပး သငေတာသလ လသားအရငးအျမစႏင အေျခခအေဆာကအဥးမားအား စစဥေရးဆြပါ။

ကေလးသငယမား ကာကြယေစာငေရာကေရး

► ကေလးသငယကာကြယေရးႏငဆငေသာလပငနးမားက လပေဆာငေနသည သမားက စားရငးျပစထားပါ။

► GBV အႏရာယမ လြတေျမာကလာသကေလးမားအား ခဥးကပရမည နညးလမး ႏင ေဘးကငးလၿခၿပး ကင႔ဝတကကညကာ လ႕ဝကစြာ အျမနဆးလြေျပာငးႏငမညနညးလမးမားႏငဆငေသာ အေၾကာငးအရာမားက ဆရာ/ဆရာမမားအား သငတနးေပးပါ။

► ကေလးသငယေစာင႔ေရာကေရးကစၥရပမားသည ဆရာ/မ မားႏင ဝနထမးမား၏ အလပခန႔အပ ေရြးခယ အကျဖတသည ေနရာတြင ထညစဥးစားေစရန ေသခာေဆာငရြကပါ။

► အႏရာယမလြတေျမာကလာသမား ဖြင႔ဟေျပာဆခကအရ ကေလးသငယမား၏ ရငးႏးကၽြမးဝငေသာ စတကနးမာေရးႏင စတလမႈ ႏစသမေဆြးေႏြးမႈအတြက လႊေျပာငးမညေနရာမားႏင ဆငေသာ အခကအလကမား ရယပါ။

35

ပညာေ

ရးကေလးသငယမား

ကာကြယေစာငေရာကေရး ► ကေလးမား၊ဆယေကာသကမားအတြက ပညာသငၾကားေပးသည႔

ေနရာ သြားသည႔လမးေၾကာငးမားက ေစာငၾကပၾကညရႈၿပး ျဖစႏငေခ ရေသာ လၿခမႈမရသညေနရာမားအား အမတလပထားပါ။/မးေမာငးထးထားပါ။

► လကရရပရြာလထ၏ ကာကြယေရးနညးမားက အားေကာငး လာေအာင လပေပးျခငးျဖင႔ ကေလးမား၊ ဆယေကာသကမား၊ ေကာငးသြားရန လၿခမႈရေအာင ေသခာေဆာငရြကပါ။ ဥပမာ- ကေလးငယေစာင႔ေရာကေရးေကာမတ၊ေ စာင႔ၾကည႔ေကာမတ၊ ေန႔ကေလး ထနးဌာနမား၊ ယာယစာသငရနေနရာမား၊ အမးသမး၊ကေလးႏင႔ ဆယေကာ သကတ႔၏ ရငးႏးကြမးဝငေသာ ေနရာ၊ ကေလးသငယေစာင႔ေရာကေရး ကြနယကမား၊ အမးသမးမားႏင႔ ကေလးမားအတြက အမးသားရမား၏ ေစာင႔ေရာကမႈ စသည႔ျဖင႔.

စားနပရကၡာႏင စကပးေရး ► ေကာငးတြငး အာဟာရ ေကြးေသာအဖြ႔၊ အစားအစာ ေဝငသမား၏ စာရငးက ျပစထားပါ။

ကနးမာေရး ► ကနးမာေရးက႑တြင အလပလပသမား စာရငးျပစထားသည႔ ဆရာမား၊ ဆရာ/မ မား၊ ေကာငးသားမား၊မဘမားႏင႔ ရပရြာ လထအား လငမႈေရးရာႏင႔ မးဆကပြား ကနးမာေရးအေၾကာငး သငတနးေပးပါ။ (ကယဝနေဆာငျခငး၊HIV ၊SPI၊ စသျဖင႔.)

► အမးသမးဝနထမးႏင႔ ေကာငးသမားအတြက လအပသလ ကနးမာေရးသးပစၥညးပါေသာ ပးမားေဝပါ။

အသကေမြးဝမးေကာငး ► အသကေမြးဝမးေၾကာငးလပငနး လပသမားႏင႔အတ အလပလပပါ။• စာတတေျမာကမႈ၊ ေငြေရးေၾကးေရးဆငရာစာေပမား၊

အသကေမြးဝမးေၾကာငး ဆငရာ အသကေမြးဝမးေၾကာငးမႈ သငတနးမား စသည႔ က႑မားပါဝငသည သမရးကမဟတေသာ ပညာသငၾကားေရး စမခကအား အေကာငထည ေဖာပါ။

• ဤစမခကက စးပြားေရး အားျဖညေပးရန လအပေနသည ေကာငးျပငပ ေရာက လငယမားက ေထာကပေပး ေနသည အသကေမြးဝမး ေၾကာငးစမ ခကမားႏင႔ခတဆကေပးပါ။

36

ပညာေ

ရးအဟာရ ► အာဟာရလပငနးလပကငသမားႏင႔အတတကြ လပေဆာငပါ။

• ပညာေရးစမခကတြင - ေကာငးသမားျဖစေသာ ကေလးသငယ အရြယမခငမား အပါအဝင အလပလပေနေသာ မခငမားအား ၎၏ ကေလးမားအား ႏ႔တကေကြးျခငး၊ကေလးထနးေပးျခငးျဖင ပပးေပးပါ။

• ေကာငးတြငးအာဟာရေကြးသည႔ စမခကက အေကာငအထည ေဖာျခငးျဖင မဘမ႔ကေလးမားႏင႔ ကေလးသငယ ဥးေဆာငေသာ အမေထာငမားက အထး အာရစက၍ ေကာငးတကႏႈနး ျမငတငေသာ အားျဖင ထကေလးမားသညလညး ပညာေရး သငၾကားတကေရာကႏငေၾကာငး ေသခာေစပါသည။

အကာကြယေပးမႈ ► ေစာင႔ေရာကမႈလပငနးမားေဆာငရြကေနေသာ သမားႏင အတတကြ ပးေပါငးလပကငေစျခငးျဖင႔ သင ၾကားေရးပတဝနကငႏင အနးတစဝကတြက ကာကြယမႈက ေစာင႔ၾကပပါ။

► ေဒသတြငးရဥပေဒ အာဏာပငမားႏင မတဖက အေနျဖင ခတဆက၍ GBV အႏရာယရသ၏ ေကာငးသြား၊ေကာငးျပနလၿခႏငစပလဥးေသာ အခြငအေရးမားက ေသခာေဆာငရြကပါ။

ေနထငစရာ၊ ေနရာခထားေရးႏင ျပနလညထေထာငမႈ

► SS & R လပသမားႏင႔အတ အလပလပပါ။ အျပညျပညဆငရာ ဒဇငးႏငအည သ႔မဟတ သင႔ေလာေသာ ေနရာထငခငးႏင လၿခၿပး သြားေရာကႏငသည ေကာငးသ/သားမား အတြက ေကာငးမားႏင႔ အျခားပညာသငၾကားေရးေနရာမားက ဒဇငးေရဆြပါ။ ေကာငးတြငးျပနလညထေထာငေရးလပငနးလပေနစဥတေလာကလး၊GBV ႏင႔ ဆကစပေသာ လၿခမႈအေၾကာငး သတမတေဖာထတပါ။

တယလဖနး၊ေၾကးနနးႏင႔ ေရဒယ တးျမင႔ဆကသြယ

ျခငးက႑

► ဆကသြယေရးက႑ႏင႔ ခတဆက၍ ပညာသငၾကားေရးတြင GBV အႏရာယ ေလာ႔ကေစရန သတေပးစနစမား ထားရပါ။ ဥပမာ- လကကငဖနးႏင႔အျခား နညးပညာအသးျပ၍ ေစာကားမႈမားက တားဆးပါ။

ေရ၊ တစကယေရ သန႔ရငးမႈႏင

ပတဝနးကငသန႔ရႈငးေရး

► ေယာကားေလးႏငမနးကေလး သးသန႔ခြျခားထားသည အမသာႏင ေျခလကေဆးသည ေနရာအပါအဝင ေဘးကငးလၿခ လကလမးမမႈရၿပး သးသန႔ရသည တစကယေရးသန႔ရငးေရး အေထာကအပေနရာမားက ဒဇငးေရးဆြ ေဆာကလပပါ။

► GBV သတငးအခကအလကမား ထညသြငးထားသည ေကာငးပတဝနးကင သန႔ရငးေရးႁမငတငေပးသည လပငနးမားက ေဆာငရြကပါ။

► တစကယေရးသန႔ရငးေရး အသးအေဆာငမားက ဆေလာသည႔ ေနရာတြင အမးသမးဝနထမးမားႏင႔ ေကာငးသမားအား ပပးေပးပါ။

37

စမကနးအား ေစာင႔ၾကပၾကည႔ရႈျခငးႏင႔ ဆနးစစအကျဖတျခငးလပငနးမားတြင GBV

က ထည႔သြငးစဥးစား ရမည႔ အဓက အခကမား

ေအာကတြငေဖာျပထားေသာ ညႊနးကနးမားမာ ဤအေၾကာငးရာနယပယတြင ပါရသည ေထာကခ အႀကျပခက မားေပၚတြင အေျခခထားျခငးျဖစၿပး ၿပးျပညစမႈ မရေသးပါ။ ဤညႊနးကနးမားက စမကနးသကတမးတစေလာက ေဆာငရြကခေသာ လပငနးမား၏ တးတကမႈႏင ရလဒမားက တငးတာရန အသးျပႏငပါသည။ ေနာကဆး ရညရြယသညမာ ထေရာကမႈရေသာ စမကနးျဖစေစရန ႏင ထခကခစားရေသာ လထအတြက တာဝနခယမႈက တးတကေစရနျဖစသည။ “ညႊနးကနးမား၏ အဓပၸါယဖြငဆခက” သည ညႊနကနးက တငးတာရန လအပေသာ အခကအလကမားက ေဖာျပသည။ “ျဖစႏငေခရသည အခကအလကအရငးအျမစ” သည က႑ သ႔မဟတ မတဖကအဖြ႕ မားႏင လအပေသာ သတငးအခကအလက ေကာကယႏငရန လကရ ရေနေသာ အရငးအျမစမားက အႀကျပေပးပါသည။ “ပနးတငသတမတခက” မာ ေအာငျမငမႈရေအာင အေကာငထညေဖာ လပေဆာငရနအတြက သတမတေပးထားေသာ အဆငျဖစပါသည။ “အေျခခညႊနးကနးမား”မာ စမကနး၏ အေစာဆး အခနမားတြင ေကာကယၿပး ေနာကထပ တငးတာမႈမားအတြက ရညညႊနး အမတအျဖစ သးရနျဖစသည။ လပငနးရလဒ (output) မာ လပငနးတစခမ ထြကေပၚလာသည ျမငသာသည လတတေလာ ရလဒျဖစသည။ စမကနးရလဒ (outcome) မာ လမႈေရး အမအကင ႏငပတဝနးကငး အေျခအေန တးတကေျပာငးလမႈမားက တငးတာပါသည။ လပငနးပနးတငက လပငနးတစခ မေဆာငရြကမ သတမတသငၿပး စမခကအား ေဆာငရြကစဥတစေလာက စမခက၏ အခနအတငးအတာ၊ ရရႏငေသာ အရငးအျမစမားႏင ေနာကခအေျခအေနတ႔အေပၚ အေျခခ၍ လကရအေနအထားႏင သငေလာေစရန ညႏႈငးျပငဆငႏငသည။

ဤအေၾကာငးအရာနယပယက ကယစားျပသည သကဆငရာက႑မားမ ညႊနးကနးမားက ေကာကယၿပး အစရငခစာ ပ႔သငသည။ ညႊနးကနးအခးအား ထက႑၏ ကယပငလမးညႊနခကႏင အရငးျမစမားမ ရရႏငသည။ (ဇယား၏ ေအာကတြငၾကညပါ)။ ေစာငၾကညႀကးၾကပျခငးႏင ဆနးစစသးသပျခငးအတြက ပမသရလပါက အပငး(၂)- အဓက အေၾကာငးအရာ နယပယအလက လမးညႊန၏ ေနာကခသမငးေၾကာငးမား- တြငၾကညပါ။

ညႊနးကနးမားက ျဖစႏငသည အတငးအတာအထ အသကအရြယ၊ ကားမ၊ မသနစြမးမႈႏင အျခားထခကလြယမႈ အခကအလကမားအရ ခြျခားေဖာျပသငသည။ အႏရာယကလြယေသာ အပစမား၏ ထခကလြယမႈႏင စပလဥး၍ ပမသရလပါက အပငး (၁) - မတဆက တြငၾကညပါ။

38

ေစာငၾကညၾကးၾကပျခငးႏင ဆနးစစသးသပျခငးအတြက အညႊနးကနးမား စမကနးအဆင

ညႊနးကနးမား ညႊနးကနးအဓပၸါယသတမတခကအခကအလကရႏငေသာ

ရငးျမစ ပနးတ

င

အေျ

ခခ

လပင

နးရလ

ဒ

စမက

နး ရ

လဒ

ဆနးစစျခငး၊ စတျဖာေလလာျခငး ႏင အစအစဥေရးဆြျခငး

ပညာေရးက႑အတြက ဆနးစစေလ႔လာမႈ မားတြင GBV ေမးခြနး မားက ထည႔သြငးျခငး

GBV လမးညႊနးမားx GBV ႏင႔ ဆကႏြယေသာ ေမးခြနးမား ပါဝငသည႔

ပညာေရး က႑ ဆနးစစေလ႔လာမႈအေရအတြက x ၁၀၀

___________________________ပညာေရး က႑ေလ႔လာမႈ အေရအတြက

*ဆနးစစေလ႔လာမႈ ေမးခြနးမားတြင

ဆေလာသလ ျပျပငထည႔သြငးႏင သည႔

ေလ႔လာရမည႔ GBV နယပယမား အား စာမကႏာ

(၁၃)တြင ၾကည႔ပါ။

ဆနးစစမႈ အစရငခစာမားႏင႔ လပငနး အေထာကအကမား သ႔မဟတ က႑ အဆင႔

၁၀၀%

ဆနးစစေလလာမႈတြင အမးသမးမား ပါဝငမႈ

ဆနးစစေလလာမႈတြင ပါဝငေျဖဆသည အမးသမး အေရအတြက x ၁၀၀

_________________________ဆနးစစေလ႔လာမႈတြင ပါဝငေျဖဆသ

အေရအတြကႏင႔

ဆနးစစေလ႔လာမႈအဖြ႔၏အမးသမးအဖြ႔ဝင အေရအတြက x ၁၀၀

_________________________ဆနးစစေလ႔လာမႈအဖြ႔ဝငအေရအတြက

ဆနးစစမႈ အစရငခစာေအဂငစ သ႔မဟတ က႑အဆင႔

၅၀%

စာသငၾကားသည ပတဝနးကင ေနရာမားတြင GBV အႏရာယ ျဖစေစႏငေသာ အခကမားအား ေဘးဒဏသင႔ လမားႏင႔ တငပငေဆြးေႏြးမႈ

ကား/မ၊အသက အရြယအလက ခြျခားကာ တငပင ေဆြးေႏြးမႈ

အေရအတြကဆငရာGBV အႏရာယ ျဖစေစႏငေသာ

အခကမားအား ထခက ခစားရေသာ လထႏင႔ တငပငေဆြးေႏြး

သည႔သငၾကားေရး ဝနးကငအေရအတြက X ၁၀၀________________________

သငၾကားေရးဝနးကင အေရအတြက

အရညအေသြးဆငရာစာသငၾကားေရးဝနကင ေနရာမားအတြငးႏင႔ ပတဝနးကငတြင ထခကခစား ရေသာ လထသည မညသ႔ေသာ GBV အႏရာယ ျဖစေစႏငေျခ အမးအစား မားက ေတြ႔ႀကေနရပါသနညး။

အဖြ႔ အစညး ဆငရာ မတတမး မား၊ ဥးတည အပစ ေဆြးေႏြးပြမား (FGD)၊ အဓက သတငး အခက အလက ေပးႏင သႏင႔ ေတြ႔ဆေမးျမနးသမား (KII) ဆနးစစမႈအစရင ခစားမား

၁၀၀%

39

ေစာငၾကညၾကးၾကပျခငးႏင ဆနးစစသးသပျခငးအတြက အညႊနးကနးမား စမကနးအဆင

ညႊနးကနးမား ညႊနးကနးအဓပၸါယသတမတခကအခကအလကရႏငေသာ

ရငးျမစ ပနးတ

င

အေျ

ခခ

လပင

နးရလ

ဒ

စမက

နး ရ

လဒ

အမးသမးမားအတြကေကာငးတကရာတြင ႀကေတြ႔ရသည အႏရာယ ၏ အေၾကာငးအရငး

ကနးဂဏနးအခကအလကေကာငးတကမညဟေျပာေသာေၾကာင GBV ၿခမးေျခာကခရသည အမးသမးအေရတြက

x ၁၀၀_______________________ေကာငးတကရန ေတာငးဆေသာ

အမးသမး အေရအတြကအရညအေသြးဆငရာ

စစတမး၊ အပစဖြ႔ေဆြးေႏြးျခငး ၁၀၀%

အရငးအျမစမားအား ရာေဖြစေဆာငးျခငး

ပညာေရးဆငရာ ရနပေငြ အဆျပလႊာမား သ႔မဟတ နညးဗဟာ မားတြင GBV အႏရာယ ေလာ႔ခေရးအား ထည႔သြငးျခငး

GBV လမးညႊနးမားမ GBV အႏရာယ ေလာ႔ခေရး ရညရြယခက၊ လပငနး သ႔မဟတ အညႊနးကနး အနညးဆး

တစခထည႔သြငးထားေသာ ပညာေရးဆငရာ ရနပေငြ အဆျပလႊာ သ႔မဟတ နညးဗဟာ အေရအတြက

x ၁၀၀_______________________

ပညာေရး ဆငရာရနပေငြ အဆျပလႊာ သ႔မဟတ နညးဗဟာ အေရအတြက

အဆျပ လႊာမား အား ျပနလည ဆနးစစ ျခငး (ေအဂင စ အဆင႔ သ႔မဟတ က႑အဆင႔

၁၀၀%

ပညာေရး ဝနထမးမားအား GBV လမးညႊနး မႈမားက ေလ႔ကင႔ သငတနးေပးျခငး

GBV လမးညႊနးသငတနးတြင တကေရာကခ႔ေသာ ပညာေရးဝနထမး

အေရအတြက x ၁၀၀___________________ပညာေရးဝနထမးအေရတြက

သငတနး တက ေရာကသမား စာရငး၊ အစညး အေဝးမတတမး၊စစတမး (ေအဂငစအဆင သ႔မဟတ ကဏအဆင)

၁၀၀%

40

ေစာငၾကညၾကးၾကပျခငးႏင ဆနးစစသးသပျခငးအတြက အညႊနးကနးမား စမကနးအဆင

ညႊနးကနးမား ညႊနးကနးအဓပၸါယသတမတခကအခကအလကရႏငေသာ

ရငးျမစ ပနးတ

င

အေျ

ခခ

လပင

နးရလ

ဒ

စမက

နး ရ

လဒ

လကေတြ႕အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကျခငး

► စမကနးေရးဆြျခငး

ပညာေရးဆငရာ ရပရြာ အေျချပေကာမတတြင အမးသမးမား၏ ပးေပါငးပါဝငမႈ

ပညာေရးဆငရာ ရပရြာအေျချပေကာမတတြငပးေပါငးပါဝငသညလအေရအတြက x

အမးသမး x ၁၀၀____________________________ပညာေရးဆငရာ ရပရြာအေျချပေကာမတတြငပးေပါငးပါဝငသညလအေရအတြက

အရညအေသြးဆငရာအခကအလကအမးသမးမားအေနျဖင ပညာေရးဆငရာ ရပရြာအေျချပအဖြ႕တြင ပါဝငသည ၎တ႔အျမငက ဘာလ။ အတားအဆး ေတြက ဘာလ။ ပညာေရးဆငရာ ရပရြာအေျချပအဖြ႕တြင မဘဆရာသငးလညးပါသည။

စစတမး FDG၊ KIIလထပါဝငေဆာငရြကသည ေျမပဆြျခငး

၅၀%

ထခကမႈရေသာေနရာမားတြင ဆရာ/မ၏ အခး

အေရအတြကဆငရာ-ထခကမႈရေသာေနရာတြင စာသငသည

ဆရာမအေရအတြက________________________

ထခကမႈရေသာေနရာတြင စာသငသည ဆရာအေရအတြက

အဖြ႕အစညး မတတမး ၁း၁

ထခကမႈရေသာေနရာ မားတြင ပညာသငၾကားတက ေရာကသည ထခကမႈရေသာ မနးကေလး ေယာကားေလး အခး

အခကအလကမားက အသကအရြယႏင GBV အမးအစားအလက ခြျခားသတမတပါ။

ထခကမႈရေသာေနရာ မားတြင ပညာသငၾကားတက ေရာကသည

မနးကေလးအေရအတြက______________________ထခကမႈရေသာေနရာ မားတြင

ပညာသငၾကားတက ေရာကသည ေယာကားေလး အေရအတြက

ပးတြပညာေရးဆငရာ လအပခက စစတမး ေကာကယျခငး W matrix

ျပနာ မျဖစမ ရေသာ အခကအလက ေပၚ အေျခခ ကာ ဆးျဖတ မည

41

ေစာငၾကညၾကးၾကပျခငးႏင ဆနးစစသးသပျခငးအတြက အညႊနးကနးမား စမကနးအဆင

ညႊနးကနးမား ညႊနးကနးအဓပၸါယသတမတခကအခကအလကရႏငေသာ

ရငးျမစ ပနးတ

င

အေျ

ခခ

လပင

နးရလ

ဒ

စမက

နး ရ

လဒ

လကရ တာဝနထမးေဆာင ေနေသာ ဝနထမးမ စသတမတ စညးကမးက လကမတထးသမား

လကရတာဝနထမးေဆာငေနသာဝနထမးမ စသတမတစညးကမးက

လကမတထးသအေရအတြက x ၁၀၀_________________________

လကရတာဝနထမးေဆာငေနသာဝနထမးအေရအတြက

အဖြ႕အစညး၏ မတတမး ၁၀၀%

ေကာငးတြငးရ GBV လြတေျမာကလာသအား တငတနးျခငးႏင လႊေျပာငးေပးျခငးစနစ

GBV လြတေျမာကလာသအား တငတနးျခငးႏင

လႊေျပာငးေပးျခငးစနစရသည ေကာငး အေရအတြက x ၁၀၀

________________________ေကာငးအေရအတြက/သငၾကားေရး

ဌာနအေရအတြက

အပစဖြ႕ေဆြးေႏြးျခငး KII ၁၀၀%

► ေပၚလစ

ပညာေရးဆငရာေပၚလစ၊ လမးညႊနႏင စသတမတခကတြင GBV တားဆးကာကြယေရးႏင တ႔ျပနအေရး ယမႈအား ထညသြငးေစျခငး

GBV ၏ တားဆးကာကြယေရးႏင တ႔ျပန အေရးယေဆာငရြကေရးပါဝငေစသည

ပညာေရး ေပၚလစ၊ လမးည႔ႊနႏင စသတခကအေရအတြက x ၁၀၀______________________ပညာေရး ေပၚလစ လမးညႊနႏင

စသတမတခက

စာရြကစာတမးမားအား ျပနလညး ဆနးစစျခငး (အဖြ႔အစညး၊က႑၊ အမးသားအဆငႏင ကမၻာအဆင)

ကြငးဆငး ေလလာ သည အခါ ဆးျဖတ ျခငး

► ဆကသြယေျပာဆမႈမားႏင သတငးအခကအလကမေဝမႈမား

GBV အစရငခစာမားအား မေဝေပးရာတြင လ႕ဝကခကထနးသမထားရသည ဝနထမးမား၏ ဗဟသတ

ေမးျမနးရာတြင GVB အမႈကစၥမားဆငရာ သတငးကစၥမားမ ေဝမႈတြင

အၾကမးဖကခရသ မညသမညဝါဆသညကသရသြားႏငေသာ အခကအလကမားအား

မေဖာျပသငေသာ မနကနစြာ ခကျခငးေျဖဆႏငေသာ ဝနထမးမား

အေရအတြက x ၁၀၀__________________________စစတမးတြင ပါဝငေသာ ဝနထမးအေရအတြက

စစတမးေကာကယျခငး (ေအဂငစ သ႔မဟတ စမကနး အဆင)

၁၀၀%

42

ေစာငၾကညၾကးၾကပျခငးႏင ဆနးစစသးသပျခငးအတြက အညႊနးကနးမား စမကနးအဆင

ညႊနးကနးမား ညႊနးကနးအဓပၸါယသတမတခကအခကအလကရႏငေသာ

ရငးျမစ ပနးတ

င

အေျ

ခခ

လပင

နးရလ

ဒ

စမက

နး ရ

လဒ

GBV လႊေျပာငးစနစ အေၾကာငး အခကအလကမား က ပညာေရးဆငရာ ကြငးဆငးလပငနးမားတြင ပါဝငေစျခငး

GBV အႏရာယျဖစႏငေျခမားက မညသည ေနရာက သတငးပ႔ႏငမည၊

အၾကမးဖကခရသမားအတြက ကသေစာငေရာကမႈမားက

မညသညေနရာတြင လကလမးမရရႏငမည ဟသည သတငးအခကအလကမား ပါဝငေသာလထတြငးကြငးဆငးေဆာငရြကသည ပညာေရး လပငနးစဥမားအေရအတြက

x ၁၀၀________________________လထတြငး ကြငးဆငးေဆာငရြကသည

ပညာေရးလပငနး အစအစဥမား အေရအတြက

စာအပ၊ စာေပ မတတမးမားအား ျပနလည ဆနးစစေလလာျခငး၊ အဓကသတငးအခကအလက ေပးနငသႏင ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးျခငး KII, စစတမး (ေအဂငအဆငႏင က႑အဆင)

ကြငးဆငး သညအခါ ဆးျဖတရန

ညႏႈငးေဆာငရြကျခငး

GBV အႏရာယေလာ ခေရးဆငရာ လပငနးမား ၏ ညႏႈငး ေဆာငရြကျခငး

GVB အႏရာယေလာ႔ခေရးလပငနးမား သတမတေဖာထတရန ေဆြးေႏြးသည

ပညာေရးမဟတေသာ က႑အေရအတြကx ၁၀၀

________________________လသားခငးစာနာမႈျဖင

တ႔ျပနေဆာငရြကေနမႈတစခတြင စခနးအဆငတြငပါဝငေနၾကေသာ

ပညာေရးမဟတသညက႑အေရအတြက

က႑မားႏင GBV ေဘးအႏရာယ ေလာခေရးလပငနးမား စာမကႏာ ၃၆ တြင ေဖာျပထားသည။

KII၊ အစညးအေဝး မတတမးမား၊ (ေအဂငအဆငႏင က႑အဆင)

ကြငးဆငး သညအခါ ဆးျဖတရန

43

Key Resources ► The Inter-Agency Network for Education in Emergencies (INEE) and its Gender Task

Team have created a series ofresources, including ‘Preventing and Responding to Gender-Based Violence in andthrough Education’. Inter-Agency Network for Education in Emergencies, <http://toolkit.ineesite.org/resources/ineecms/uploads/1059/Preventing_and_Responding_to_GBV.pdf>INEE Toolkit, <http://toolkit.ineesite.org> INEE Toolkit’s Gender Section, <http://toolkit.ineesite.org/inee_minimum_standards/implementation_tools/%3Ch3%3Ekey_thematic_issues%3Ch3%3E/gender> Gender Equality in and through Education: INEE pocket guide to gender, http://toolkit.ineesite.org/pocket_guide_to_gender

► The Joint Education Needs Assessment Toolkit, <www.savethechildren.org.uk/sites/default/files/docs/Ed_NA_Toolkit_Final_1.pdf>. This resource has been developed by the Global Education Cluster to enable Education Cluster staff andpartners in the field to: undertake preparedness planning for emergency assessments collectively design and conduct an education needs assessment (rapid and/or comprehensive) generate reliable, comprehensive and timely information needed to guide effective inter-agency education in emergencies responses highlight immediate, critical education issues and ensure effective coordination across education partners in an emergency.

► The Good School Toolkit by Raising Voices in Uganda contains a set of ideas and tools that will help educators explore what a good school is and guide them through a process that will help them create one. It was developed with the help of schools in Uganda and deliberately focuses on ideas and activities that do not require specific financial resources—just commitment and perseverance. <http://raisingvoices.org/good-school>

► For a training manual for students on preventing schoolrelated violence against girls, see: United States Agency for International Development. 2009. ‘Doorways 1: Student training manual on school-related gender-based violence prevention and response’, http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/pnado240.pdf

► The IASC has created an online course that provides the basic steps a humanitarian worker must take to ensure gender equality in programming, including education. To access the course see Inter-Agency Standing Committee. 2010. ‘Different Needs – Equal Opportunities: Increasing effectiveness of humanitarian action for women, girls, boys and men’, <www.interaction.org/iascgender- elearning>

► For a checklist for ensuring gender-equitable programming in the education sector, see Inter-Agency Standing Committee. 2006. Gender Handbook in Humanitarian Action, <https:// interagencystandingcommittee.org/system/files/legacy_files/ IASC%20Gender%20Handbook%20%28Feb%202007%29.pdf>

► For a toolkit and recommendations from UNHCR on preventingand responding to violence against women and girls in refugeeschools, see United Nations High Commissioner for Refugees(UNHCR). 2007. Safe Schools and Learning Environment: How to prevent and respond to violence in refugee schools. Geneva: Technical Support Section, Division of Operational Services, UNHCR, http://toolkit.ineesite.org/toolkit/INEEcms/uploads/1048/Codes_of_Conduct_Refugee_Schools.PDF

44

► Fancy, K., and McAslan Fraser, E. 2014. ‘DFID Guidance Noteon Addressing Violence against Women and Girls (VAWG) in Education Programmes’. London: VAWG Helpdesk, <https:// www.gov.uk/government/publications/violence-againstwomen-and-girls-addressing-violence-against-women-andgirls- in-education-programming>

► United Nations Population Fund and Save the Children. 2009. ‘Adolescent Sexual and Reproductive Health Toolkit for Humanitarian Settings: A companion to the Inter-Agency Field Manual on Reproductive Health in Humanitarian Settings’, <www.unfpa.org/publications/adolescent-sexual-andreproductive- health-toolkit-humanitarian-settings>. This toolkit provides information and guidance to advocate for adolescent sexual and reproductive health (ASRH) and implement adolescent-inclusive SRH interventions.

► For a curriculum to help facilitate dialogue between adults and young people on issues related to adolescent reproductive health, see Program for Appropriate Technology in Health (PATH). 2006. Tuko Pamoja: Adolescent reproductive health and life skills curriculum. Nairobi, www.popcouncil.org/uploads/ pdfs/frontiers/Manuals/KARHP_guide1.pdf

► Women’s Commission for Refugee Women and Children. 2005. ‘“Don’t Forget Us”: The education and gender-based violence protection needs of adolescent girls from Darfur in Chad’. New York: WRC, www.refworld.org/docid/48aa830f24.html

► World Bank. n.d. ‘Addressing Violence against Women within the Education Sector’, http://siteresources.worldbank.org/ INTGENDER/Resources/Education.pdf

► United Nations High Commissioner for Refugees and Save the Children UK. 2002. ‘Note for Implementing and Operational Partners: Sexual violence & exploitation – The experience of refugee children in Guinea, Liberia and Sierra Leone’, <www. savethechildren.org.uk/sites/default/files/docs/sexual_ violence_and_exploitation_1.pdf>

► For programme strategies targeting work with boys to end violence against women and girls, see: Oxfam GB and KAFA. 2011. ‘Women and Men Hand in Hand against Violence: Strategies and approaches of working with men and boys for ending violence against Women’, http://policy-practice.oxfam. org.uk/publications/women-and-men-hand-in-hand-againstviolence- strategies-and-approaches-of-workin-118174 (English); <www.kafa.org.lb/StudiesPublicationPDF/PRpdf18. pdf> (Arabic)

► For tools and resources for life skills facilitators, see WarChild Holland’s ‘I Deal’ series: www.warchildlearning.org/

► For a report documenting and sharing some of the key successes and examples of best practice emerging from one of the organization’s flagship multi-country girls’ education initiatives, see ActionAid. 2013. ‘Stop Violence against Girls in School: Success stories’, www.actionaid.org/sites/files/ actionaid/svags_success_stories.pdf

<www.gbvguidelines.org>

<http://gbvaor.net> <https://interagencystandingcommittee.org>

IASCInter-Agency Standing Committee