MụclụcLỜIGIỚITHIỆU

PHẦN1-CHƯƠNG1

PHẦN1-CHƯƠNG2

PHẦN1-CHƯƠNG3

PHẦN1-CHƯƠNG4

PHẦN1-CHƯƠNG5

PHẦN1-CHƯƠNG6

PHẦN1-CHƯƠNG7

PHẦN1-CHƯƠNG8

PHẦN1-CHƯƠNG9

PHẦN2-CHƯƠNG1

PHẦN2-CHƯƠNG2

PHẦN2-CHƯƠNG3

PHẦN2-CHƯƠNG4

PHẦN2-CHƯƠNG5

PHẦN2-CHƯƠNG6

PHẦN2-CHƯƠNG7

PHẦN2-CHƯƠNG8

PHẦN2-CHƯƠNG9

LỜIGIỚITHIỆU

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Thépđãtôithếđấykhôngphảilàmộttácphẩmvănhọcchỉnhìnđờimàviết.Tácgiảsốngnórồimớiviếtnó.NhânvậttrungtâmPa-venchínhlàtácgiả:Nhi-ca-laiA-xtơ-rốp-xki.LàmộtchiếnsĩcáchmạngthángMười,ôngđãsốngmộtcáchnồngcháynhất,nhưnhânvậtPa-vencủaông.Cũngkhôngphảimộtcuốntiểuthuyếttựthuậtthườngvìhứngthúhaylợiíchcánhânmàviết.A-xtơ-rốp-xkiviếtThépđãtôithếđấytrêngiườngbệnh,trongkhibạiliệtvàmù,bệnhtậttànpháchínphầnmườicơthể.Chưabaogiờcómộtnhàvănsángtáctrongnhữngđiềukiệngiankhổnhưvậy.Tronglòngngườiviếtphảicómộtnhiệtđộcảmhứngnồngnànkhôngbiếtbaonhiêumàkể.Nguồncảmhứngấylàsứcmạnhtinhthầncủangườichiếnsĩcáchmạngbịtànphế,đauđớnđếncùngcực,khôngchịunằmđợichết,khôngthểchịuđượcxarờichiếnđấu,dođóphấnđấutrởthànhmộtnhàvănvàviếtnêncuốnsáchnày.Càngyêucuốnsách,càngkínhtrọngnhàvăn,càngtônquíphẩmchấtcủaconngườicáchmạng.ThépđãtôithếđấycómộtđịavịđặcbiệttronglịchsửvănhọcLiênXôvànềnvănhọctiêntiếnthếgiới.CáchmạngthángMườithắnglợi,cuộcchiếnđấuvĩđạichưatừngcóbaogiờcủanhândânlaođộngtrênmộtdảiđấtLiênbangXôViếtrộnglớnhàngngàyđềravàđòihỏikhôngbiếtbaonhiêulàanhhùng.NhândânLiênXô,nhânloạitiếnbộchờđợivănhọcphảnánhvàđàosâuchomìnhhìnhảnhconngườianhhùngmớiấy.Lầnđầutiêntrongvănhọc,N.A-xtơ-rốp-xkithugọnđượchìnhảnhconngườimớitrongnhânvậtPa-venCa-rơ-sa-ghin.Pa-venkhôngnhữngkháchẳnvớinhữnganhhùngcủacácthờiđạitrước.Kháchẳnvớinhữngtácphẩmvănnghệcủanhữngnămđầucáchmạng,thườngcangợilòngdũngcảmvôtổchức,tảsứcmạnhtràntrề,lớnkhỏecủaquầnchúngnhưmộtsứcmạnhbộtphát,tựnhiên.Thépđãtôithếđấychotathấytừngconngườitrongmộtquầnchúngrộnglớnnẩynởnhưthếnào,dướisựlãnhđạocủaĐảngcộngsản.Thépđãtôithếđấyghilạicảmộtquátrìnhtôithép,bướcđườnggiankhổtrưởngthànhcủathếhệthanhniênXôviếtđầutiên.ThépởđâylàPa-ven,làXê-ri-ô-gia,làVa-li-a,làGiácky,cảmộtlớpthanhniênlaođộng,vừalớnlênthìgặpngaycáchmạng,ýthứcgiaicấpvàtuổitrẻbừnglêntrongbãotápcủaphongtrào.Lòngànđộnóngtôirènhọlàcuộcđấutranhthậttrườngkỳgiankhổ,thậtlàtựlựccánhsinhcủacáchmạngthángMười.NgườithợvĩđạitôirènthépấylàĐảngcộngsản,ngọncờvàbộthammưucủacáchmạng.Đảnglầnlượtlãnhđạochiếntranh,đảmbảocungcấp,tổchứcvậntải,xâydựngđườngsắt,trấnáptàndưphảncáchmạng,tổchứclựclượngnhândânrộnglớnvàthiếtlậpchínhquyềncách

mạngvữngmạnh,lãnhđạophụchồisảnxuấtvàkiếnthiết,dắtdẫnnhândânđivàomộtxãhộimới-xãhộichủnghĩa-chưatừngcóbaogiờ.Trongđấutranhvũtrangcũngnhưcôngtácxâydựng,ĐảngtậpdầnthóiquenchoPa-venchiếnthắng.Pa-ventừngbướcmộttrưởngthành,trởnênmộtchiếnsĩcáchmạnggiàdặn.Bệnhtậtmườichếtmộtsốnglàtrậnthửtháchcuốicùng.Pa-venlàthépđãtôirồinênđãthắng,toànthắng.*CuốnsáchcủaN.A-xtơ-rốp-xkitrảlờichúngta:"Thếnàolàthépđãtôi?"ĐồngchíLiêuThừaChi,chủtịchLiênđoànthanhniêndânchủTrungQuốc,vàonăm1950,viết:"Vìngọncờcủachúngtamàxungphong,màbấtkhuấttrướcquânthù,nhữngviệcđótươngđốichưaphảilàhếtsứckhókhăn.RấtkhókhănnhưPa-ven,cònsốngphútnàocũngđềulàquênmình,chỉnghĩđếncôngtác,đếnĐảng,đếnnhândân,đếnsựnghiệpcủagiaicấpvôsản,kiênquyếtphấnđấuđếncùng,đómớilàviệckhómàlàmđượcthìđángquínhất".ĐọcThépđãtôithếđấytrướchếttruyềnchochúngtalỏnghamsốngvàhamchiếnđấu.ĐấylàbảnchấtgiaicấpcủaPa-ven.ĐấylàbảnchấtthanhniêncủaPa-ven.ĐấylàphẩmchấtcáchmạngmàĐảngvàđấutranhthựctếđãxâydựngchoanh.Khôngphảingọnlửarơmsốcnổihaycáingangtàngrởmcủachủnghĩaanhhùngcánhân.Mộttinhthầnhamsốngvàhamchiếnđấucónghĩalýnhất,cócơsởnhất.KhônggìmạnhbằnglòngtintưởngcủaPa-venởnhữngmụcđíchchiếnđấucủamình.Pa-vensaymêđemtoàntâm,toànýphụcvụnhândân,hysinhcánhâncủamìnhmộtcáchnồngnhiệtlãngmạn,khôngbaogiờdodự,khônghềtínhtoán,tấtcảvìsựnghiệpgiaicấp,vìhạnhphúcnhânloại.KhônghiểumụcđíchđấutranhcủaPa-ven,đảngtínhđấutranhcủaPa-venthìchỉcảmthấyđờiPa-venđaukhổ.Không,Pa-venkhôngcảmthấyđaukhổ,Pa-venchỉnghĩđếnkhắcphụcthốngkhổ.Pa-venluônluônvuisướngvìanhluônluônđấutranhvàluônluônthắnglợi.ĐólàchủnghĩalạcquancủaPa-ven.Đólàsứcmạnh,đólàhạnhphúccủaPa-ven.Thépđãtôithếđấylàmộtkhúccatươiđẹpcủađờisống.Mỗitrangsáchnhưcuốnthêmmáuchảytrongngườiđọc,nângcaothêmnhiệttìnhcáchmạng,thúcgiụcchiếnđấu,thúcgiụccôngtác.Thépđãtôithếđấygiảiquyếtchochúngtanhiềuvấnđềnhânsinhquanmới,dạychúngtabiếtyêubiếtghétmộtcáchchínhxácvàsâumạnh,khơilênởchúngtanhữngtìnhcảmlớn,xâydựngchochúngtamộtquanniệmvềtìnhyêutrongsáng.Thépđãtôithếđấycònlàmộtkhobáukinhnghiệmcôngtáccáchmạngrấtthựctếđểnhìnchosánghơnnhiềuvấnđềmớimàcuộcsốngđềrachomỗitậpthểvàmỗiconngười,đểthựchiện"nhiệmvụnàocũnghoànthành,khókhănnàocũngvượtqua,kẻthùnàocũngđánhthắng".

*NhàvănXôViếtI-ly-aÊ-ren-buagọiThépđãđãtôithếđấylà'thánhkinhmới”củathanhniênXôViết.BàmẹcủanữanhhùngDôi-ađãtừngcổvũcảmộtthếhệthanhniênthếgiớichốngphátxíttrongđạichiếnthếgiớilầnthứhai,chobiết:"Thépđãtôithếđấylàsáchgốiđầucủacontôi".CuốnsáchđượcnhiềungườiđọcnhấtởLiênXôtrongthờikỳkhángchiếnchốngĐức.RấtnhiềuchứngcớcụthểtỏralànóđãnêugươngsángchomuônvạnPa-venmới.GiữađạihộianhhùngchiếnđấuTrungQuốcnăm1950,đồngchíTrươngMinh,mộtchiếnsĩgiảiphóngquâncónhiềuthànhtích,kiêmmộtnhàvănbộđộitrẻ,phátbiểu:"ĐọcThépđãtôithếđấyđãđểlạimộtảnhhưởngsâusắcchođờicáchmạngvàvănnghệcủatôi.NhữngsáchnhưThépđãtôithếđấynângcaotinhthầnchiếnđấuvàphẩmchấtconngười".Ởnhiềunướcdânchủnhândân,ThépđãtôithếđấyđượccoilàmộttàiliệuhọctậpcủaĐoànthanhniên.TrênbáoTiềnphongcủathanhniênPhápđãđăngđiđănglạinhiềulầncuốntiểuthuyếtPa-venấy.ThanhniênthếgiớiyêumếnPa-venngườianhđitrướccủatấtcảchúngta,ngườianhthuộcthếhệcáchmạngthángMười,thếhệmởđườnggiankhổnhất,anhdũngnhấtvàvẻvangnhất.Ởnướcta,trongcuộcđấutranhyêunướclâudài,phầnlớnthanhniênViệtNamđãđượctrảiquanhiềucảnhngộmàPa-venđãsống.NămnămchốngphátxítNhật-Pháp,chínnămchốngxâmlượcPháp-Mỹ,mộtthếhệthanhniênđôngđảonhấtđãchọnconđườngcủaPa-ven.Nhiềuanhchịemcủachúngtađãnếmtratấn,khủngbốcủanhàtùđếquốcTrongnhữngvùngsaulưngđịch,nhiềuđồngchívàbạnthâncủachúngtahysinhbấtkhuấttrướcquânthùnhưVa-li-a.TrêncácchiếntrườngViệtNam,biếtbaoXê-ri-ô-giađãbỏmìnhvàhàngvạnGiắc-kysinhsôinẩynở.DướisựlãnhđạocủaHồchủtịchvàĐảnglaođộngViệtNam,chúngtasốngnhữngchiếnđấucủaPa-ven,nhữnggiankhổcủaPa-ven,cùngdomộttìnhcảmcáchmạngnhưPa-venmàphấnđấu.CảmộtthếhệthanhniênCáchmạngtháng8lớnlêntrongkhángchiến,lớnlêncùngvớichếđộdânchủcộnghòa.ChúngtacảmthấyPa-venrấtgầnvớimình.ThépđãtôithếđấygợiýchochúngtađòihỏinềnvănnghệtrẻmớicủanướcnhàphảnánhvàđàosâunhiềuhơnnữahìnhảnhconngườianhhùngmớiViệtNam.Vàtrongkhichờđợi,hìnhảnhPa-venlúcnàygiúpchúngtanhìnrõchúngtahơn,sốnglạinhữngkinhnghiệmđãqua,củngcốvàbồibổbàihọccủathựctếcáchmạng,sốngmạnhhơnnữacuộcđấutranhvẻvangvàcònnhiềugiankhổngàynay,cànghănghái,càngdũngcảm,tiếptụcnhữngchiếnđấucủaPa-ven,pháthuynhữngthắnglợicủaPa-ven,làmsángtinhthầncủaPa-venhơnnữa.Bảndịchtácphẩmlớnnày,vềcănbảnkhôngđầyđủ,trongphươngphápcònnhiềuthiếtsót.ĐầylòngyêumếnvàtrântrọngvớiA-xtơ-rốp-xki,chúngtôitựlấylàmchưathỏamãnvềcôngviệcmìnhlàm.Chỉdámmong

gópphầnnhỏmọnphụcvụnhucầuđọcsáchngàymộtlớncủabạnđọctrẻtuổinướcnhà.Bạnđọctrẻtuổiđanggiởtrangsáchnày,xingiớithiệuvớibạnanhPa-ven,ngườibạnthân,ngườiđồngchíđitrướccủachúngta.

PHẦN1-CHƯƠNG1-Nhữngđứanàođếnnhàtaođọcbàitrướchômnghilễ,đứngdậy!Ngườimặcáodàicốđạolừmắtquáthọctrò.Mặthắnphịmỡ,cổđeocâythậptựtosù.Cặpmắttihímàdữnhìnchòngchọcvàosáuđứatròcon,bốntraivàhaigái,vừađứngnhổmdậy.Mấyđứatrẻkhiếpsợngướcmắtlấmlétnhìnhắn.Hắnchỉtayvềphíacáctrògái,ralệnh:-Nhữngconbékia,chongồixuống.Mấytrògáitrúthơithởdàingồixuống.CặpmắtlươncủalãocốVát-xi-livẫnnhìnchằmchặpvàomấyđứatròtraicònđứngđấy:-Lạigầnchanào,cácconngoancủacha.Hắnxôghế,đứnglên,sấnđếnchỗmấyđứanhỏđangnépvàonhau.-Bọnmàyđứanàohútthuốc,hởđồnhãi?Cảbốnlínhítrảlời:-Thưacha,chúngconkhôngaihútthuốcạ.Lãocốđỏmặttíatai.-Khônghútthuốcà,đồkhốnnạn!Vậythìđứanàonémthuốclávàobộtlàmbánhthánh?Khôngđứanàohútà?Được,đểtaoxem.Lậttúira!Maulên!Taobảo:Lậttúira!Bađứabắtđầumóchếtđồlềtrongtúibàyramặtbàn.Lãocốkhámtừnglitừngtívảilóttúi,cốtìmmộtvếttíchthuốclácònsótlại.Khôngthấygì,lãoquayrahỏiđứathứtư,mộtthằngbémắtđenmặcáokhoácxámvàquầnxanhcóváởđầugối:-Cònthằngnày,tạisaomàycứđứngnhưphỗngthếhả?Thằngbé,mắtnhìnđầyvẻcămtức,càunhàutrảlời:-Thưacha,quầnconkhôngcótúi.Vàtaynósờvàođườngchỉởnẹpquần.-À,àmàybảomàykhôngcótúihả?Màyngỡtaokhôngbiếtđứanàotinhnghịchlàmhỏngbộtcủataophảikhông?Lầnnàynữa,màytưởngtaovẫncứđểchomàyhọcởđâyđấychắc?Không,ônconơi,việcnàytaokhôngđểchomàyyênđâu.Hômnọ,mẹmàylạyvanmãi,taomớilàmphúckhôngđuổimày.Nhưnglầnnàythìhếtcáchrồi.Cútkhỏilớp!Vàlãotànnhẫnxáchtaiđứabé,tốngrangoàihiên.Cảlớpkhiếpđảmngồiimthinthít.KhôngaihiểutạisaothằngPa-venconnhàCa-rơ-sa-ghinlạibịđuổirakhỏitrườngnhưthế.ChỉcómộtmìnhXéc-gâyconnhàBơ-ru-giắc,bạnthâncủaPa-ven,làđãtrôngthấyPa-vennémdúmthuốcmộcvàobộtlàmbánhthánhcủalãocố,trongbếpnhàlãota,hômbọnsáutròchưathuộcbàiphảiđếnnhàlãođọcbàiđứngđợilãotaởđấy.Pa-venbịđuổi,ngồiởbậccuốithềmlớphọc,vẻmặtsuynghĩ.Vềnhàbiếtnóilàmsaobâygiờ?Nóithếnàovớimẹđược?Mẹchămlochotừnglitừng

tímẹvấtvảđầutắtmặttối,nấubếphầuhạnhàlãothanhtrasởthuế.Pa-vennghẹnngàotrongcổhọng."Làmthếnàobâygiờ?Chỉtạilãocốtrờiđánhkiacả!Mìnhkhôngthểnàokhôngtươngthuốclávàobộtcủalãota.ChínhXéc-gâyxuimình:"Cứnhétvàođichođángđờiđồsúcvậtnhơbẩnđó".Thếlàmìnhnhétvào.Xéc-gâythìnóchẳnglàmsaođâu,cònmình,chắcchắnlàbịđuổi".Từlâu,Pa-venghétcayghétđắnglãocố,màlãotathìtrùPa-venramặt.MộthômvìđánhnhauvớithằngMi-saLép-súc,Pa-venđãbịlãophạtgiamởlớpvàkhôngđượcăncơmchiều.Hômđiphạt,vìkhôngcóngườitrông,sợnóngồimộtmìnhtronglớplạinghịch,lãocốnhétPa-venvàolớphọctròlớn,ngồiởhàngghếcuốilớpđệnhị.Thầygiáolớpđệnhị,ngườibénhỏ,khôđét,mặcáovét-tôngđen,đanggiảngvềtráiđấtvàcácvìsaotrêntrời.Pa-venhámiệngngồinghe,rấtlấylàmlạ.Ratráiđấtđãcótừhàngtriệunămnayvàcácvìsaotrêntrờihóaracũnggiốngtráiđất.Pa-venthấykỳlạquá,nhữngmuốnđứnglênthưavớithầy:"Điềuthầynóithậtkháchẳnthánhsử".NhưngPa-venkhôngdámhỏi,sợbịphạt.Pa-venvốnrấtcừvềmônthánhsử,baogiờcũngđượclãocốchođiểmnhất.CậuthuộclàulàukinhtruyệnSấmtruyềncũvàSấmtruyềnmới,nhớhếtmọichuyệntrongkinhSáng-thế-kỷ.Từhômnghethầygiáogiảngngượchẳnvớithánhkinh,Pa-venkhôngyêndạmộttínào,địnhbụngmangchuyệnấyhỏilạilãocốVát-xi-li,thìgặpngayhômsauhọcbàivềkinhthánh.LãocốvừađặtmìnhxuốngghếlàPa-vengiơtayliền.Đượcphépnói,Pa-venđứngdậy:-Thưacha,saothầygiáolớptrênnóilàtráiđấtcóhàngtriệunămnaymàkinhthánhthìlạidạyChúaLờisinhratráiđấtnàymớicónămnghìn...Pa-venchưakịpnóihếtthìtiếngquátcủalãocốđãrítlênngắtlời:-Màynóisao,thằngkhốnnạn?MàyhọclờiChúaphántruyềnnhưthếđấyphảikhông?VàPa-venchưakịpmởmiệngthìlãocốđãxôngngayđến,xáchhaitaiPa-ven,dậpđầucậutavàotường.Mộtphútsaucậubébịđònđauhếtvíavàbịvứtrangoàihiên.Vềnhà,Pa-vencũngbịmẹđánhmộttrậnnênthân.Hômsau,mẹđếntrườngvannàilãocố,xinđượcchoPa-venlạivàohọc.Từhômấy,Pa-venmanglòngcămthùlãocốhếtsức.Thùvàsợ.Xưanaycậukhôngđểailàmnhụcmình.Cậukhôngquênđượctrậnđònoanứcấy.Cămgiậnuấtngườimàcốnén.CậuđãphảichịunhiềunỗibựcnữavìlãocốVát-xi-li:lãothườngkiếmcớrấtnhỏđuổiPa-venracửa;cókhihàngtuầnlễbắtPa-venngồiởgóclớpquaymặtvàotường.LãolạithôikhônggọiPa-venđọcbàiởlớp.Chonên,trướcngàynghỉlễPhụcsinhvừaqua,Pa-venmớiphảinhậpbọnvớinhững

tròkémđếnnhàlãođọcgộptấtcảbàiđểlấyđiểmhọckỳbatháng.Đượcdịp,Pa-venmớinảyratròtinhnghịch:némthuốclávàobộtlàmbánhthánhtrongbếpnhàlãota.Tuykhôngainhìnthấy,nhưnglãocốvẫnđoánbiếtngayđứanàonghịchrồi.…Giờrachơi,trẻconùarasânvàquâylấyPa-ven.Pa-vensasầmnétmặt,caumàyđứngyên.Xéc-gâyởlạitronglớp:cậuthấymìnhcũngcócandựđếnchuyệnnày,songkhônglàmthếnàođểcứubạnđược.ÔngđốcÊ-phơ-rê-mangóđầuracửasổ.GiọngnóitocủaôngtalàmPa-vengiậtnảymình.Ôngquátlên:-ĐưathằngPa-venlênđâyngay!Trốngngựcđánhthìnhthịch,Pa-venđilênbuồnghọpcủacácthầygiáo.*Lãochủhàngcơmngoàiga,ngườiđứngtuổi,mặttáingắt,mắtlợnluộc,liếcnhìnPa-venđứngnépvàobênmẹ.-Nólênmấy?Bàmẹđáp;-Cháumườihai.-Được,đểnóởlạiđâylàm.Côngnóthìtámrúpmộttháng,cộngvớingàynàođilàmthìđượccơmnuôinữa.Cáchmộtngàylàmmộtngày,tínhmỗingàylàmhaimươibốntiếngliền.Vàcoichừngnhấtlànóđừngcónảytínhăncắp.Bàmẹhốthoảngtrảlời:-Xinôngđừnglo,cháukhôngcótínhtắtmắtđâuạ.Tôixincamđoanvớiôngnhưvậy.-Thôiđược.Chonóvàolàmngayhômnay.Nóirồiquaysangphíamụhầubànđứngcạnh,đằngsauquầyrượu,lãotabảo:-MụDi-nađâu?Dẫnnóvàochỗrửabát,nóivớiconPhơ-rô-xi-agiaochonólàmthayphầnviệccủaconGơ-ri-sa.Mụbánhàngbỏcondaođangtháigiòsấyxuống,gậtđầurahiệuchoPa-ven,rồibướcquaphòng,điđếncửangáchvàochỗrửabát.Pa-venđitheomụDi-na.MẹPa-vencũngrảobướctheocon,rỉtaidặnvộimấylời:-Chămmàlàmconnhé!Đừngđểmẹmangtaimangtiếng.Bàmẹbuồnrầunhìntheocon,rồibướcracửa.Trongbuồngrửabát,côngviệctấttả.Trênbàn,đĩachấtđống,daodĩangổnngang.Nhữngngườiđànbà,khănlauvắtquavai,laulauchùichùiđĩavàdaodĩa.Mộtđứanhỏtócrốibờmxờm,khônglớnhơnPa-venmấy,đangloayhoayđunhaiấmtướngnước.Giannhàngùnngụthơinướctừchậunướcnóngrửabátđĩatỏalên.Thoạtvào,Pa-venđãkhôngthểnàonhìnrõđượcmặttừngngườiđànbàđanglàm.Cậungơngác,khôngbiếtđứngvàođâu,làmănrasao.MụDi-nalạigầnmột

chịrửabát,kéovainói:-Phơ-rô-xi-a,đâymộtchúbồiphụmớivào,thaychânrửabátcủaconGơ-ri-sa.Màychỉbảochonólàm.RồiquaylạiphíaPa-venvàchỉvàongườitêngọilàPhơ-rô-xi-aấy,mụDi-nanóithêm:-Connàytrôngvềrửabát,nóbảogìmàyphảinghetheo.Dứtlời,mụDi-naquaygóttrởrangoàiquầyhàng.-Vâng.Pa-venkhẽđáplạivàđưamắthỏiPhơ-rô-xi-a.Phơ-rô-xi-alấykhànlaumồhôitrán,nhìnPa-ventừđầuđếnchânnhưđểtínhxemcậubélàmđượcgìrồivừaxắnlạimộtbêntayảođãtuộtxuốngdướikhuỷutay,vừanóivớiPa-ven,giọngthanhthanh,dễnghe:-Việccủaemchẳngcógìkhócả.Emnomthùngnướcnày,emđunnhỏlửa,trôngsaocholúcnàothùngnướccũngđầynướcsôi.Emchẻcủinữa,rồiđếnnomthêmcảhaiấmnướcchècũnglàviệccủaem.Saunàykhinàocầnthìlauthêmdaodĩavàđiđổrác.Cũngkhốiviệc,đủlàmbởhơitaiđấy,emạ.Phơ-rô-xi-anóigiọngvùngCô-stơ-rômhaykéodàivầna;giọngnói,sắcmặtđỏhâyhâyvàcáimũicaonhọncủacôlàmPa-vencũngthấyvuivui."Cônàyngóbộcũngkhôngdữđâu";-Pa-vennghĩbụngthế,rồimạnhdạnmởmiệnghỏi:-Côbảocháubâygiờphảilàmgìtrước?Cảbếpphìcười.TiếngcườiphálênlàmátcảnhữnglờicuốicâucủaPa-ven.-Hahaha!...Phơ-rô-xi-amớivớđượccháugọibằngcô.-Haha!ChínhPhơ-rô-xi-acườitohơnmọingười.ThìrahơinướcbốcmùlênlàmPa-venkhôngtrôngrõmặtcôta.Phơ-rô-xi-amớixấpxỉmườitámtuổithôi.Ngượngquá,Pa-venquayhỏithằngbécùnglàm.-Bâygiờmìnhphảilàmgìtrước,hởcậu?Nóđãkhôngtrảlời,lạitrêuPa-venthêm:-Hỏicômàyấy,taobiếtđâuđấy.Taocóởđâyđâu-Nóirồi,nóchạyracửa,vàotrongbếpmất.Mộtbàrửabátđãcótuổilêntiếng:-Màylạiđâygiúptaomộttaylaudĩa.Cácngườilạthật,thằngbénónói,cógìmàcười.Đâynày,giữlấy.BàvừanóivừađưachoPa-venchiếckhănlau.-Lấyrăngcắnmộtđầukhăn,lấytaykéođầukiarachothẳng.Taynàycầmdĩa,cọđicọlại.Cốtnhấtđừngđểgiắtbẩnởkẽdĩa.Đểgiắtbẩnthìkhốnđấy,khôngphảichuyệnchơiđâu.Cácôngkháchănhọnhìnkỹlắm,họmàthấydĩabẩnthìvạvàothânđấy,conạ!Bàchủsẽchomàyrakhỏicửangaylậptức.Pa-venngạcnhiên:

-Saolạicóbàchủnữaà?Ởđâychỉthấyôngchủnhậncháuvàolàmthôicơmà.Bàgiàrửabátphìcười:-Ôngchủởđâychỉlàmộtthứbùnhìnthôi,conạ.Bàtamớilàchủđứngđầutrôngcoiởđây.Hômnaybàtakhôngđến.Màycứlàmrồisẽthấy.Cửamở,bangườibồibànđivào,mỗingườibêmộtchồngđĩabẩn.Mộtlão,mặtbạnhvuông,mắtlé,vairộng,nóibôbô:-Trongbếpnhanhtaylênchứ!Chuyếntàutrưasắpđếnrồi,màsaotrongnàylàmrùrờthế.NhìnthấychúbéPa-ven,hắnhỏi:-Đứanàothếnày?-Emnómớivàolàm.-Phơ-rô-xi-atrảlời.-À!Mớivàonày-LãobồibànđậpbàntaynặngtrịchcủahắnlênvaiPa-ven,ẩycậuvềphíamấylòđunnước,lêngiọng:-Nướclúcnàocũngphảicósẵn.Thếmàmàythửtrôngxem,mộtlòtắtngấm,lòkiathìlửacũngsắplụi.Hômnayônghãythachomày.Maicònnhưthế,ôngtốngvàomiệng.Hiểuchưa?Khôngnóinửalời,Pa-venquaylạilòđunnước.Thếlàbắtđầucuộcđờiđilàm.ChưabaogiờPa-venchămviệcnhưngàyđầutiênđilàmnày.Pa-venđãhiểu:đâykhôngcònnhưởnhànữa.Ởnhà,mẹbảocòncóthểkhôngnghe.Chứởđây,lãomắtlénóđãnóitrắngrarồi:khôngnghethìnóvảchovàomặtthật.Nồinấunướcchètophìnhnhưcáivại,đổbồnthùngnướcmớigọilàđầy.Khôngcóquạtlò,Pa-ventháochiếcgiàyốngquặpvàoốngthônghơi,thổilửa.Tialửatừcáclòbayratungtóe.Cảngàycứquanhquẩnvớinhữngxáchnướcđổvàonồi,đổnướcrửabát,trônglòrồilạitãimấykhănướtlaubátrahơtrênấmnướcnónghỏng,làmmọiviệcngườitasai.ĐêmđãkhuyalắmPa-venmớilầnxuốngbếp,ngườimỏinhừ.BàrửabátA-ni-xi-anhìnracửa,vừakhuấtbóngPa-ven,chépmiệngnói:-Thằngbémớilạchứ!Làmquầnquậtsuốtngày,tấttatấttưởinhưbịmavật.Cònbéthếmàđãphảiđilàmchắccũngphảivìthếnàođây.Phơ-rô-xi-angắtlời:-Thằngbékháđáođể,làmănchẳngphảikèmgìcả.MụLu-sabẻlại:-Cứđểyênrồixem,chẳngchánngayđấy.Đứanàocũngthế,mớilàmbaogiờchẳngchăm...Đếnbảygiờsáng,Pa-venmớihếttộikhổsai,ngườirãrờisaumộtđêmmấtngủvàchạyđichạylạiluônchân.Thằngbéđếnđổica,dángngườidongdỏng,mábánhđúc,haiconmắtxấc,nhìnthaoláo.Ngóxemđâuvàođấycảrồivàthấyhainồinướcvẫnđangnóngsôi,nóthọctayvàotúiquần,chétmộtbãinướcbọttướng,nhổtoẹtmộtcái,rồitrợnlòng

trắngmắtlênnhìnPa-ven,nóigiọngtrịchthượng:-Êthằngnhóc!Sángmai,sáugiờđếnthaytao.Pa-venngạcnhiênhỏilại:-Saolạisáu?Bảygiờngườitamớiđổicacơmà?-Ngườitakhác,màykhác.Taobảomàyđếnsáugiờthìmàycứđếnsáugiờ.Nếumàycãilạitaothìtaođậpvỡmặtmàyra.Liệuhồn,nhócbọ,mớivàomàđãđòilênmặt.Nhữngchịrửabátđãtantầm,chămchúnhìnhaiđứabécãinhau.Giọngxấcxược,tháiđộngangngượccủathằngbékialàmPa-ventứcđếntậncổ.Cậutiếnlạigầnnó,chựcgiãngay,songlạighìmđược,sợngàyđầuđilàmđãlôithôithìcókhibịđuổi.Pa-vensasầmnétmặt,néngiậnnói:-Này,từtừchứ,đừngchọcvàotaomàbỏngtayđấy,conạ!Maiđúngbảygiờtaomớiđến.Cònmuốnchơinhau,taochẳnglépvếđâu.Muốnthửthìtaochẳngkiêngđâunhớ.ThằngkiakhôngngờPa-vencứngthế,nênchịulép.NósửngsốtnhìnPa-venlúcấyđãnổigânmặt,rồilùilạiphíacáichậu,lẩmbẩm:-Được,rồixemaibiếttayai.Ngàyđầutiênđilàmthếlàkhôngxảyrachuyệngì,Pa-venyêntríravề,lòngkhoankhoáinhưmộtngườiđãlàmđầyđủbổnphận,cóquyềnđượcnghỉ.Bâygiờđilàmrồi,khôngaicòndámbảomìnhlàănkhôngngồirồinữa.Mặttrờibanmaiuểoảilórakhỏitòanhàmáycưa.CănnhàPa-venlụpxụphiệndầnratrongsươngsớm.Nhàđâyrồi,ngaysaubiệtthựnhàcủaLê-sinh-ski.Miệnghuýtsáo,chânbướcrào,Pa-vennghĩthầm:"Mẹchắcđãdậyrồivàmìnhthìđilàmvề.Thôithìbịđuổihọcthếcũngchẳngkhổlắm.Cóđượcnóchovàohọclạithìcũngđếnbịlãocốtrờiđánhlàmmìnhđiêuđứngkhôngsốngyênđược.Giờthìôngcóccần!"Đangnghĩlanmanthìđếnnhà.Pa-venmởcửa,rồisựcnhớ:"Cònthằngbétóchoekia,màysẽbiếttayông,ôngnhấtđịnhsẽchomàyvỡquaihàm".Mẹđangloayhoayđunnướcởsân.Thấybóngcon,bàhỏimộtcáchloâu:-Sao,côngviệcthếnàocon,cókhákhông?-Khálắm,mẹạ.Thấymẹnhưcóchuyệngìmuốnbáochomìnhbiết,Pa-venhiểungay:ngóvàocửasổmởrộng,cậuđãnhìnthấycáilưngrộngcủaA-rơ-chom.Bốirối,Pa-venhỏimẹ:-AnhA-rơ-chomđãvềđấy,hởmẹ?-Ừ,vềtốiquavàởhẳnnhà.Anhconsẽvềlàmởsởđầumáyxelửa.Pa-venmởcửa,khôngcònđủtựtinnữa.Thânhìnhtolớnngồibênbàn,lưngquayvềphíaPa-ven,bỗngngoảnhlại,cặpmắtnghiêmkhắccủaanh,dướiđôilôngmàyđenrậm,nhìnPa-venchằm

chằm.-À,taynghịchthuốcláđãvềđấyà!Chàocậu!Nóichuyệnvớianhxemchừngchẳngêmáichútnàođâu.Pa-vennghĩthầm:"Anhbiếttấtcảrồi,ôngấybựclênthểnàocũngtếchomộtmẻ.Cókhicònnệnchonữa".Pa-venvẫnhơisợanh.NhưngA-rơ-chomkhôngcóvẻgìmuốnđánhemcả.Ngồitrênghếđẩu,taytỳlênbàn,anhchỉnhìnemkhôngrờimắt.Cáinhìnkhôngravẻnhạomàcũngkhôngravẻghét,Pa-venkhôngbiếtđằngnàomàđoán.Tiếnganhphákhôngkhíyênlặngnặngnề:-Hìnhnhưmàyđãhọcxongcảrồithìphải,mọithứkhoahọcđềutinhthông,nênbâygiờmàybắtđầuchuyểnvềkhoarửabát.Pa-vennhìnchằmchặpvàokẽsàngỗ,mắtnhưdánvàomũmộtchiếcđinhđâmtrồilên.NhưngA-rơ-chomđãđứnglênđivàobếp."Lầnnàythìthoátnạnrồi",-Pa-venthởdàinhẹnhõm.Đếntối,bamẹconngồiuốngnước.AnhA-rơ-chommớitừtốnhỏilạicâuchuyệnxảyraởlớphọc.Pa-venkểlạitấtcả.Giọngmẹbuồnrầu:-Màycòníttuổiđãngỗngượcthếthìlớnlênlàmgìđược,hởcon?-Rồimẹthanphiền:-Biếtlàmsaovớinóđược?Cảnhànóchẳnggiốngtínhai.Trờiơi,contội,connợ,nólàmkhổtôibaonhiêulầnrồi.AnhA-rơ-chomđẩycáichénkhôngra,nóivớiPa-ven:-Ngheanhnóiđây,cơsựđãnhưthếtakhôngnhắcđếnnữa.Nhưngtừnayemphảithậntrọng,nghĩđếnlàmăn,đừngcótơtưởngđếntrònghịchngợm.Chịukhómàlàm.Nếucònlungtungbịđuổinữathìtaosẽsửachomộttrậnhếtđườngchui.Hãynhớlấy.Màylàmtộimẹthếđãđủrồi.Quỷquái!Đếnđâulàgâysựđếnđấy,ởchỗnàocũnglàmmangtaimangtiếng.Bâygiờthìphảithôihẳn.Nếulàmănđược,sangnămsẽxinchovàohọcnghềtrongsởđầumáy,khôngcócứởtrongbếphàngcơmmãivớiđốngbátđĩanhếchthìchẳngđờinàorahồnconngườiđược.Phảihọclấymộtnghề.Bâygiờthìcònbéquá,chưađủtuổi,mộtnămnữasẽxinchomàyvào,chắcngườitasẽnhận.Còntaođãđượcđổivềđâylàmrồi.Mẹsẽthôikhôngđilàmnữa.Khôngđểchomẹcứphảicúilưngtrướcnhữngquânkhốnnạnấymãi.Cònmàyphảimởmắtra,màyphảithànhngườimớiđược.Anhnóixong,đứngdậy,vớichiếcáovắtởlưngghếkhoáclênngườivànóivớimẹ:-Conđicóviệcđộmộttiếngsẽvề.Thânhìnhcaolớn,anhđiquacửaphảicúiđầuxuống.Rađếnsân,anhnóivọngvào:-Taocómangvềchomàycondaovàđôigiày.Nóimẹđưacho.Hàngcơmnhàgadọnhàngsuốtngàyđêm,khônglúcnàonghỉ.

Ganàycóđườngxelửađisáungả.Nhàgalúcnàocũngchậtníchngười,chỉyêntĩnhđộhai,batiếngbanđêm,giữahaichuyếntàu.Hàngtrămchuyếntàuquânsựtránhnhauởđây,từmặttrậnvề,hoặcđiramặttrận.Từngoàiấy,tàuchởvềnhữngconngườitànphế,thươngtậtđầymình.Ramặttrận,thìnólạiđưađilớplớpthịttươimặcbinhphụcxám,nhữngngườilínhkhôngtênkhôngtuổi.Pa-venlàmởhàngcơmnàyđãhainămròng.Xóbếpvàchỗrửabát,đólàtấtcảnhữnggìPa-venđãthấytronghainămtrờinay.Tronghầmrộngnày,hơnhaichụcngườilàmlụngbậntíutítcảngày.Mươingườibồibànchạyđichạylạitừngoàihàngvàobếp.LươngPa-venbâygiờkhôngphảilàtámrúpnữa,màlênmườirúprồi.Hainămđilàm,ngườilớnlên,chắcra,vànếmmùiđủthứcôngviệc.Làmchânphụbếp,ngườibịkhóihunnửanămtrời,rồilạibịtốngralàmchânrửabát.LãobếpchủđuổiPa-venra.Lãotarấtcóquyềnthế,chẳngưagìthằngbécứngđầucứngcổmàlãocholànócóthểlấydaoghèvàorănglão,nếulãođộngđếnngườinó.Pa-venchỉđượccáidaisứclàmquầnquật,chứkhôngcũngbịtốngracửatừlâurồi.Pa-venlàmkhôngbiếtmệt,vềmặtlàmănchịukhóthìkhôngaibìkịpđược.ĐếngiờkháchănđôngthìPa-venlàmhăngratrò.Hàngchồngkhaybátđĩatrêntay,cứbachânbốncẳngnhảyhàngbốn,nămbậcthangmột,từdướichỗrửabátlênbếp,rồilạitừbếpxuốngchỗrửabát.Đêmđến,kháchănvãn,bọnbồibàntụtậpnhauởdướinhà,vàogianbuồngxépcạnhbếp.Chúngthòcỗbàira,chơicanhbạclớn,sátphạtnhauchítử.NhiềulầnPa-ventrôngthấychúngxỉarahàngđốnggiấybạc.Pa-ventrôngthấychúngcónhiềutiềnnhưthếchẳnglấylàmlạ.Pa-venbiếtmỗitênbồibànấyvớđượcmỗingàybabốnchụcbạc"tiềndiêmthuốc"kháchcho,ngườidămhào,kẻmộtđồng.Cótiềnlàchúngrượu,chè,cờbạc.Pa-venthấyrấtghétbọnchúng.Cậunghĩ:"Quânkhốnnạn!AnhA-rơ-chommình,thợnguộihạngnhất,màcũngchỉcóbốnmươitámrúpmộttháng;mìnhthìmườirúp.Đồchóchỉcóviệcbàybànmàvớbởthế!Sẵntiềnlạinốcrượuhaynướngvàobàibạc".Pa-venxembọnbồibàncũngnhưbọnchủhàng,làlũngườixalạđángghét."Bọnchómáấyởđâythìlàmđầytớ,cúiluồnthiênhạ,nhưngvợconchúngnóraphốthìphèphỡnnhưbọnnhàgiàu?".Đôikhichúngdắtvợconđến,conchúngnódiệnđồngphụchọctròtrunghọc,vợchúngnóbéophịmỡ.Pa-vennghĩthầm:"Mấythằngsắpbànchongườitaăn,cókhicònnhiềutiềnhơnkháchhàngchúnghầuđấy!".Pa-vencũngchẳnglạgìnữa,cảnhữngchuyệnthườngxảyrabanđêmtrongcácxóbếp,vàcácbuồngxéphàngcơm.Khôngngườiđànbàrửabát,hayđơmmónănnàocònlàmlâuđược,nếudámtừchốikhôngchịubánthânlấyvàiđồngrúpchobấtcứkẻnàocóquyềnthếởđây.

Pa-venđãnhìnsâuvàocặnđáycuộcđời.Cậuthấynhưmìnhnhìnvàomộtcáihốbẩn,mùibùnđencặnbãbốclêntrongkhicậuđangtuổikhaokhátnhữngchuyệnmớilạ,nhữngchuyệnchưatừngbiếtđến.A-rơ-chomkhônglàmthếnàoxinchoPa-venvàohọcviệctrongsởđầumáyxelửađược.Ngườitakhônglấytrẻdướimườilămtuổi.Pa-venthìchờmongngàythoátkhỏihàngcơm.TòanhàđồsộcủasởđầumáybằngđáámkhóithậtcósứchấpdẫnđốivớiPa-ven.Pa-venthườngtheoanhđikiểmtracáctoatàu.Cậucốtìmraviệclàmgiúpanh.TừkhiPhơ-rô-xi-abịđuổiđi,cuộcđờicàngbuồntẻ.Vắngmặtngườicongáilúcnàocũngvuicũngcười,Pa-vencàngcảmthấysâusắcthêmtìnhthângiữacậuvàPhơ-rô-xi-akhăngkhítbiếtnhườngnào.Mỗisáng,vàobuồngrửabát,khôngthấyPhơ-rô-xi-a,màchỉnghetoànnhữnglờila,tiếngchửicủanhữngmụtảncưmớivàolàm,Pa-vencảmthấysaomàtrốngtrải,côđơnquá.Vàogiờvãnviệclúcđêmkhuya,Pa-venxếpnốtcủivàolòvàngồixổmtrướccửabếp,chớpmắtnhìnngọnlửa,hơiấmdễchịu.Trongbuồngrửabátchẳngcònai.BấtgiácPa-venlạinghĩđếnchuyệnPhơ-rô-xi-a.Cáicảnhtrôngthấyhômtrước,hômnaynhớlạirõmồnmột.Hômấycũngvàogiờnày.Đêmkhuya,Pa-venlầncầuthangxuốngbếp.Đếnchỗngoặt,Pa-ventòmòleolênđốngcủiđểngóvàobuồngxépxembọnđánhbạc.Canhbạcđanggaygo.Dê-li-va-nốpngồicầmcái,đangcaycú,mặtđỏnhừ.Cótiếngchânngườiởcầuthang.Pa-venquaylại:lãobồibànmắtléPơ-rô-khô-sơ-catừtrênđixuống.Pavenvộivàngchuixuốnggầmcầuthangchờcholãođikhuấtvàobếp.Pơ-rô-khô-sơ-cađãđikhỏichỗngoặt,Pa-vennhìnthấyrõcáilưngrộngvàcáiđầutocủahắn.Trêncầuthangcòncótiếngchânnhẹcủaaichạygấp:tiếngaiquenquen:-BácPơ-rô-khô-sơ-ca,chotôihỏití!Pơ-rô-khô-sơ-cadừngchân,quaylại,ngướcmắtlên,miệngcàunhàu:-Hỏigì?Tiếngchântrêncầuthangbướcxuốngnữa,Pa-vennhậnraPhơ-rô-xi-a.Phơ-rô-xi-anắmlấytayáolãobồibàn,giọngthấtthanh,hổnhển:-BácPơ-rô-khô-sơ-ca,tiềnlãoquanhaiđưachobácđâucảrồi?Pơ-rô-khô-sơ-cagiậttaylại,sừngsộ:-Cáigì?Tiềnà?Thếtaokhôngđưachomàylàgì?-Nhưnghắnđưachobácnhữngbatrămcơmà?Phơ-rô-xi-a,nghẹnngào,giọngnóirunlênbầnbật.Pơ-rô-khô-sơ-cacườigằn:-Màynóisao,batrămà?Thưabà,thếbàđịnhxơicảbatrămsao?Bàkhông

thấylàđồrửabátmàđòicảbatrămthìhơiđắtmộttíhaysao?Taochomàynămchụclàphúcrồi.Màytưởngngủvớimàykhoáilắmđấy.Lắmbàlớnlịchsựhơnmàynhiều,lạicóhọchẳnhoicũngchẳngdámđòibằngấy.Màyphảicảmơntaomớiphải,ngủmộtđêmvớingườitamàlạicònđượcxơinămchụcnữa.Đừngtưởngtaolàthằngngốc.Thôi,taothíchothêmđộhaichụcnữa.Chỉcóthếthôi,conạ!Nếumàykhônglàđồngốc,thìcứthếmàlàmăn,taosẽchechởcho.Nóixong,lãobồibànquayphắtđi,chuồnvàobếp.-Đồbaque,đồkhốnnạn!-Phơ-rô-xi-achửivàomặtnó,vàgụcđầulênđốngcủikhócnứcnở.TâmhồnPa-venbànghoàng,xáođộngkhôngsaotảxiết.Đứngtrongbóngtốinghehếtcâuchuyện,vàthấyPhơ-rô-xi-akhócnấc,đầuđậpvàothanhcủi,tayghìchặtlấycộtthangsắt,Pa-venkhôngđểlộramìnhđứngởđó.MộtýnghĩrấtrõnảyratrongócPa-ven:"CảPhơ-rô-xi-anữacũngbịchúngbắtlàmtiền,bọnkhốnnạn!Phơ-rô-xi-a!Phơ-rô-xi-aơi!".TừđấylòngcămghétcủaPa-venđốivớilãobồibàncànglắngsâuxuốngmãnhliệtthêm,màchungquanhcàngtrởnênghêtởm,đángthùghét:"Mìnhkhỏethìmìnhnệnchếtthằngsúcsinhấyngay.TiếcthaymìnhkhôngtokhỏenhưanhA-rơ-chom?".Tialửatronglòbốclênvàtắtđi,lậplòe,cuồncuộnthànhhìnhxoáyốcxanhlơ,ngọnlửarungrunglóeđỏlên;nhìnlửa,Pa-vencảmthấynhưcóaithèlưỡirachếnhạomình.Giannhàyênlặng,chỉcótiếngcủinổlépbépvàtiếngrỏgiọtđềuđềuởvòinước.Bếpvắngngắt,khôngmộtai;bếpchủvàcácbếpphụđãvàobuồngmócáonằmngủrồi.Yêntĩnhđượcbatiếngđồnghồ.Vàogiờnày,chúphụbếpCơ-lim-cathườnglênchơivớiPa-ven.Nótreocáixoongcuốicùngđãđánhbóngnhoáng,rồichùitay,nhảylênvớiPa-ven.Đếnnơi,nóthấyPa-venđangngồixổmtrướclòđểngỏ.BóngCơ-lim-calùlùtrêntường.Pa-vennhậnrangaycáibóngngườiđầurốibùnày.Cậukhôngngoảnhlại,nóivớiCơ-lim-ca:-Ngồixuốngđây,Cơ-lim-ca!Cơ-lim-caleolênđốngcủinằm,nhìnPa-venđanglặnglẽngồi,vừanóivừacười:-Cậulàmphùthủygọilửalênđấyà?Cơlim-cathôicườingay,vìthấyđôimắtsángtocủabạnbuồnrầurờiđốnglửaquayranhìnmình.Trongđôimắtbạn,lầnđầutiênCơ-lim-cathấychứađựngmộtnỗibuồnuuất.-Pa-venơi!Hômnaytrôngcậuthếnàoấy...Lặngmộtlát,Cơ-lim-cahỏitiếp:-Cóchuyệngìthế,hởPa-ven?

Pa-venđứngdậy,lạingồibênbạn,giọngnóikhekhẽ:-Chẳngcóchuyệngìcả.Mìnhchỉthấychánngấycuộcđờinàylắm,Cơ-lim-caạ!ĐôibàntayPa-venvẫnđểthõngtrênđầugốibỗngnắmchặtlại.Cơ-lim-cachốngkhuỷutaynhổmlênhỏitiếp:-Hômnaycậugặpchuyệngìmàsinhrachánvậy?-Nàophảimãiđếnnaymớisinhrachánđâu!Ngaytừhômmớivàolàmlàmìnhđãchánrồi.Cậuthửnghĩxem.Mìnhcònglưnglàmnhưlạcđà,màđứanàothíchmiệng,thíchtaycũngmắngvớivảvàorăngmìnhđược..Bịđánh,bịmắng,chẳngaibênhmình.Bọnchủthuêtớvàcậuđếnđâylàm,thếmàbấtcứđứanàocóthếlựcởđâycũngcóquyềnđánhchúngmình.Mìnhchạybachânbốncẳng,làmbởhơitairồi,màkhôngthểnàovừaýtấtcảmọiđứađược.Mìnhđãcốlàmđểkhôngaikêuđược,vậymàvẫncólúcchậmchânchưakịphầuđứanào,thìbịnónệnchongay…Cơlim-casợquá,canbạn...-Nóikhẽchứmày,khẽchứkhônglỡcóđứanàovàonghethấy.Pa-venchồmlên:-Nghethấythìđãsao?Đứanàocónghethấytaocũngcócsợ,đằngnàotaocũngđikhỏiđâycơmà,thàđiquéttuyếtngoàiđườngsắt,cònhơnchúiđầutrongxónhàmồnàyănởvớiquânđểugiả.Thằngnàotúicũngđẫybạc.Chúngnócoichúngmìnhnhưtrâu,nhưchó.Congáiởđâythìchúngmuốnlàmgìcũngđược.Nếugặpngườinàotửtếcưỡnglạithìchúngnótốngngayracửa.Màhọracửathìmàybảohọbiếtđiđâuđược?Bọnchúngnótínhthâmthật:khichođànbàvàolàm,chúngchọntoànngườitảncư,khôngcửakhôngnhà,chếtđóiđếnnơicả.Họvàolàmcốtkiếmlấymẩubánhquangày,Ởđây,ítracũngcòncóăn.Chonênchúngnóbắthọlàmgìhọcũngphảilàm…Pa-vennói,giọngđầyphẫnnộđếnnỗilàmCơ-lim-casợcóngườinghehếtchuyện,phảinhảyxuốngđóngcửalại.Pa-venvẫnnóinhưtrúthếtnỗiuấtứctronglòng:-Cònđằngấy,Cơ-lim-caạ,chúngnónệncậumàcậucứimthinthít.Tớkhônghiểusaocậulạiimđượcnhưthế.Pa-venmệtquá,ngồiphịchxuốngghếđẩubênbàn,haitayômlấyđầu,dángđiệumệtlả.Cơ-lim-cađùncủivàolòvàcũngngồilạigầnbàn.CậuhỏiPa-ven:-Đêmnaytakhôngđọcgìà?Pa-ventrảlời:-Khôngcósách.Hàngsáchđóngcửarồi.Cơlim-cangạcnhiên:-Sao?Hômnaylàngàylễà?Pa-venđáp:

-Cảnhsátđãtómngườibánsáchđirồi.Ngheđâubọnchúngtìmthấycócáigìởnhàôngta.-Chúngbắtôngtarồià?Vìsaovậy?-Tớnghengườitanóiôngtabịbắtvìchuyệnchínhtrị.Càngsửngsốt,Cơ-lim-canhìnPa-ven:-Chínhtrịnghĩalàgìhởcậu?Pa-vennhúnvainói:-Trờibiếtđược!NghengườitanóihìnhnhưaichốngNgahoàngthìgọilàchínhtrịthìphải.Cơ-lim-cagiậtnảymìnhsợsệt:-ThếcóngườidámchốngNgahoàngcơà?Pa-venđáp:-Mìnhchẳngbiếtnữa.Haingườiđangnóichuyệnthìcửamở,mụGơ-la-sa,mặtcònngáingủ,bướcvàobuồngrửabát:-Lũnhócchúngmàysaochưađingủ?Tàuchưađến,cóthểnhắmmắtđượcmộttiếngđấy.Pa-ven,đingủthôi,đểtaotrônglửacho.Chuyệnbấtngờxảyra,kếtthúcquãngđờiđilàmởhàngcơmcủaPa-vensớmhơncậutađãtưởng.VàomộtngàythángGiênggiárét,Pa-venvừatantầmđãđịnhvề,nhưngthằngbélàmthayvẫnchưachịuđếncho.Pa-venđếntrìnhmụchủxinvề,nhưngmụtakhôngchovề.Mặcdùmệtlử,Pa-venvẫnphảilàmliềnhômnữathaychothằngbékia.Tốiđếnthìđãkiệtsức.Tronglúcnghỉđêm,Pa-vencònphảixáchnướcđổđầymấynồivàđunsôichokịpchuyếntàubagiờsáng.Pa-venmởvòi,nướctắckhôngchảy.Rồiquênkhôngkhóamáylại,Pa-venngảlưngtrênđốngcủi,vàngủthiếpđilúcnàokhôngbiết.Mấyphútsau,nướclênùngụctrongvòi,nướcchảyđầycảmặtthùngchứanước,trànrasànbuồngrửabátvàolúcnàythườngrấtvắngvẻkhôngcóai.Nướccứchảymãi,lênhláng,ngậpsàn,rồitheokẽcửarỉrangoàicácphòngkhác.Nướcnhưsuốichảyngầmdướinhữngbọchàngvàva-licủahànhkháchlúcấyđangngủ.Khôngaibiết,mãiđếnlúcnướclàmướtsũngmộtngườikháchngủdướiđất,ngườinàychoàngtỉnhdậy,lalên.Mọingườithứcdậy,ngườinàongườiấynháonhàochạybổđếnchỗhànhlýcủamình.Nhốnnháocảlên.Nướcvẫncứchảyậpvào.Pơ-rô-khô-sơ-cađangdọnbànănbênphòngthứhai,thấykháchkêunáođộng,vộinhảyquanhữngvũngnước,bachânbốncẳngchạyra,đùngđùngmởtoangcửa.Nướctừlâubịcửachắnứlạiđượcdịpchảyồvàophòngnhưtháclũ.Tiếngkêulanổilêncàngdữdội.Cácbồibàntrựcnhậtchạyùavàobuồng

rửabát.Pơ-rô-khô-sơ-canhảybổtớiPa-vencònđangngủsay.Hắnđấmđánhưmưalênđầuthằngbé;Pa-ventốimàytốimặt,ngườiđaunhừ.Bịđòngiữalúccònđangngáingủ.Pa-venkhônghiểuđầuđuôirasao.Mắtnảyđomđóm,ngườinhừđònđaunhứcnhối,cậuthấtthểulêgótvềnhà.Sánghômsau,A-rơ-chơmđilàmvềthấyemđau,anhsasầmnétmặtvàcaumày,hỏiPa-venvềcâuchuyệnđêmqua.Pa-venkểlạitấtcả,A-rơ-chomhỏi:-Đứanàođánhmày?-LãoPơ-rô-khô-sơ-ca.-Thôiđược.Nằmyênđấy.A-rơ-chomlấyáodakhoáclênngười,chẳngnóichẳngrằngđirakhỏinhà.*MộtngườithợlạmặtđếnhàngcơmnhàgahỏimụGơ-la-sa:-TôimuốngặpbácbồibànPơ-rô-khô-sơ-ca.Mụtrảlời:-Ôngđợibácấymộttí,bácấysắpvềđấy.Ngườilạmặttolớnđứngdựalưngngánglấykhungcửa:-Đượctôiđứngđợiđây.Pơ-rô-khô-sơ-cabêmộtchồngbátđĩacaongất,lấychânẩycửabướcvàobuồngrửabát.-Kìa,báctavềkia!A-rơ-chomtiếnđến,bàntaynặngnhưchìcủaanhtúmlấyvailãobồibàn,nhìnthẳngvàomắthắn,hỏi:-TạisaomàylạiđánhthằngPa-venemtao?LãobồibàncốgỡtayA-rơ-chomra,nhưngmộtquảđấmtrờigiángđánhhắnngãlănxuốngsànnhà.Hắnlópngópđịnhbòdậythìmộtquảđấmnữa,ghêhơn,làmhắnnằmchếtgínhưđóngđinhxuốngsàn.Cácmụrửabáthốthoảng,vộilánhxa.A-rơ-chomquaygót,thảnnhiênbướcracửa,Pơ-rô-khô-sơ-camặtđầmđìamáu,đauquá,nằmgiãytrênsàn.Tốihômấy,ởnhàchờmãikhôngthấyA-rơ-chomđilàmvề.Mẹđihỏithăm:thìraA-rơ-chombịbắtgiamởbóprồi.Sáungàysau,A-rơ-chomđượcthavềnhà.Lúcấy,mẹđãngủrồi,A-rơ-chomđếnbêngiườngPa-vennằmvàtrìumếnhỏi:-Emcóđỡkhông?Nóirồi,anhngồixuốngcạnhPa-ven:"Emđừngbuồn,ởđờicònnhiềunỗicaycựchơnthếnữacơ,emạ!".Imlặngmộtlát,A-rơ-chomnóithêm:"Khôngsaocảemsẽđilàmởnhàmáyđiện.Anhđãxinchoem.Emvàođấylàmhọclấymộtnghề".HaibàntayPa-vensiếtchặtlấybàntaytotướngcủaanh.

PHẦN1-CHƯƠNG2Nhưcơngiólốc,tinghêgớmậpvàothànhphốnhỏnày:"Ngahoàngđãbịđánhđổrồi!"Hàngphốkhôngaidámtinlàthật.Nhưngrồimộthôm,cómộtchuyếntàurẽbãotuyếttừtừvàoganày.Haisinhviênsúngkhoácvaiáoca-pốtvộivãtừtrêntàubướcxuống,cùngvớimộtđơnvịquâncáchmạng,tayáođeobăngđỏ.Họbắtlũsenđầm,lãoquannămgiàvàtêntrưởngđồn.Khiấyhàngphốmớitinlàchuyệncóthật.Dânđổrađườngđenngòmtrêntuyếttrắng,hàngnghìnngườikéovềphíaquảngtrườngthànhphố.Ngườitaháohứclắngnghenhữngtiếngmới:tựdo,bìnhđẳng,bácái.Rồinhữngngàynáonhiệt,sôinổi,đầyxúcđộngvàhânhoanquađi.Lạibắtđầuimlặng,chỉcókháclàởtòathịsảnh,nơibọnmen-sê-víchvàbọnđảngBun(ĐảngXãhộiDo-thái)đóngtrụsởcótreolácờđỏ.Thayđổichỉcóthếthôi.Cònđâulạivàođấynhưcũ.Vàocuốiđông,mộttrungđoànvệbinhkỵmãđếnđóngđồntrongthànhphố.Sángsáng,họkéotừngtrungđộilêngachộplínhtừmặttrậnTâyNamđàongũtrốnvề.Bọnvệbinhkỵmã,đứanàovócngườicũngbéotốtmặtmàynởnang.Lũquanthìphầnnhiềulàbọnhoàngthân,bátước,vaiđeongùkimtuyến,quầncóđườngviềnchỉbạc,ynhưthờiNgahoàng,dườngnhưchẳngcócáchmạngnàoxảyra.ĐốivớiPa-ven,Cơ-lim-cavàXéc-gâyconnhàBơ-ru-giắc,dườngnhưcũngchẳngcógìlàthayđổicả.Bọnchủvẫnlàbọnchủcũ.NhưngđếnthángMườiMộtmưadầmthìxảyrachuyệngìkhangkhác.Cómộtlớpngườimớiđếnkhuấyđảongoàinhàga,nhữngngườinàyphầnlớnmớirờibỏhầmhốngoàimặttrậntrởvề.Họmangtênkỳlạlà"bôn-sê-vích".Cáitênnghechắcnịchvàlàmtintưởng.Tênấytừđâumàcó?Chẳngaibiếtcả.Bọnvệbinhkỵmãkhómàcảnđượcbinhlínhđàongũ.Cáccửakínhởnhàgathườngbịvỡluônvìsúngnổngàymộtnhiều.Binhlínhbỏmặttrậntừngkhốiđôngnghịtkéovề.Khivệbinhrachặn,thácngườimặcáoxámnàyliềnrútlưỡilêchốngcựlại.SangđầuthángChạpthìcóđếnhàngchuyếntàulínhđảongũlũlượtđổvề.Vệbinhvâylấynhàga,tưởngđứngchắnđấymàngănđượcthácngườiđangđổvề.Nhưngbọnvệbinhđãbịhàngloạtsúngmáyquạtvàomặt.Nhữngngườitừtrêntàuđổxuốngđãtừngxôngphaquenvớicáichết.Nhữngchiếnsĩmặcáoxámdồnbọnvệbinhvàotrongphố,rồilạitrởraga,lênxeđi.Từdạoấynhữngđoànxetừmặttrậncứnốitiếpnhauđổvề.*

Mùaxuân1918.Ngàyhômấy,bangườibạntrẻvừađánhbàiliênhồikỳtrậnởnhàXéc-gâychán,rồitạtvàonhàPa-ven,ngảlưngtrênbãicỏ.Buồnquá,mọitròchơilâunayđềuthấychánngấycảrồi.Đangnghĩxemlàmcáchgìhơnchoquangày,thìnghecótiếngvóngựalộpcộpgõtrênđườngphố.Mộtngườiđingựahiệnra.Conngựanhảyphắtmộtcáiquarãnhcạnhđường,sátbờràothấpquanhvườn.NgườiđingựavẫyroirahiệuchoPa-venvàCơ-lim-ca:-Này,cáccậubéơi,lạiđâychotôinhờtí!Pa-venvàCơ-lim-canhảybổrabờrào.Ngườiđingựamìnhđầybụi;bụiđườngtrườngđóngdàytrênmũcát-kétđộihấtvềđằngsau,bụichenvàokẽnhữngnếpquânphục.MộtkhẩusúngngắnnặngvàhaiquảlựuđạnĐứcđeoởđâylưngtobản.-Cáccậulàmơnchoxinhụmnước.TrongkhiPa-venchạyvềnhàlấynước,ngườilạmặthỏiXéc-gây:-Tỉnhnhàgiờtrongtayai,hởcậuem?Xécgâyđangtrốmắtchòngchọcnhìnngườiấy,nghehỏithìvộivàngtrảlờingay,háohứckểhếttintức:-Đãhaituầnnay,chẳngcóchínhquyềnnàoởđâycả.Chínhquyềncủachúngtôilàdânphốtổchứctựvệlấy.Đêm,dânhàngphốthayphiênnhauđigác,hếtđộinàyđếnđộikhác.Cònanhlàaithếhởanh?-ĐếnlượtXéc-gâyhỏilại.Ngườiđingựatủmtỉmtrảlời:-Cậuhỏilàmgì?Cònbémàđãmuốnbiếtnhiềuthếthìchónggiàđiđấy,cậuemạ!Vừalúcấy,Pa-venhaitaycầmcanướctừtrongnhàchạyra.Ngườiđingựatuừngựcmộthơihếtcanước,trảcalạichoPa-ven,rồigiậtcươngtếngựaphivềphíarừngthông.Pa-venlấylàmlạquayhỏiCơ-lim-ca:-Ngườiấylàaithế?Cơlim-canhúnvaiđáp:-Taobiếtđâuđấy.Ngaylúcấy,Xéc-gây,giọngquyếtđoán,nóivớihaibạnýkiếncủamìnhvềvấnđềchínhtrịnày:-Chắclạisẽcóđảochínhnữa.ThảonàotốiquanhàlãoLê-sinh-skikéonhauđisạch.Màhễbọngiàuđãcuốngóitếch,tứclàquândukíchsắpđếnrồi...Xéc-gâykếtluậnchílýquákhiếnchocảPa-venlẫnCơ-lim-cađềucholàphảingay.Bathiếuniêncònbànluậnchưaxongthìtiếngvóngựagiòngiãlạivanglêndọcđườngphố.Cảbachạybổrahàngrào.Từcánhrừngnhỏvòngsaunhàngườichánhkiểmlâm,ngườivàxesúngđổ

rađườngcái.Gầnsátlạiphíađàngnàycóchừngmườilămtaykỵmã,súngđặtngangyênngựa.Haingườiđiđầuthìmộtngườiđãcótuổimặcáova-rơmàuka-ki,cóthắtdâylưng,ngựcđeoốngnhòm.Bêncạnhlàngườiđingựamàlũtrẻgặpbannãy.Trênáova-rơcủangườiđứngtuổicóđínhbăngđỏ.XécgâylấykhuỷutayhíchPa-ven,đắcchí:-Màybảotaonóicóđúngkhông?Trôngxemcáibăngđỏkiacóphảilàdukíchkhôngnào.Nóisaithìmắttaonổconngươi.Đúnglàdukích...VàXécgâythíchchíthétlên,nhảyquahàngrào,nhẹnhưchimtrongchớpmắtđãrađếnphố.Haibạnchạytheosau.Cảbađứngtrênvỉahè,nhìnnhữngđoànngườimớiđến.Đoànngườicưỡingựalạigần.Ngườicưỡingựađiđầunhậnrabathiếuniên,gậtđầuchào,rồilấyroingựachỉtòanhàcủaLê-sinh-ski,cấttiếnghỏi:-Aiởnhàđóthế,cácem?-LãothầykiệnLê-sinh-skiđấy.Pa-venvừatungtăngchạytheongựavừakể:-Lãotađãchuồnđihômquarồi.Chắclãotasợcácanh...Ngườicótuổimỉmcười:-Embiếtchúngtalàaimớiđược?Pa-venchỉmẩubăngđỏđáp:-Cáigìđây?Anhbảomắtemkhôngtrôngthấycáinàyhaysao?Hàngphốtủarađường,tòmònhìnbộđộiđivàophố.Bacậubạnvẫnđứngnguyênởvỉahè,mảimêngắmnhữngngườidukíchđỏmệtnhọc,bụibámđầyngười.Đếnkhikhẩuđạibácđộcnhấtcủađơnvịđãkéoqua,lănầmầmtrênđườngđá,nhữngxesúngmáyđãdiễuđihết,lũtrẻlạichạytheocácanhdukíchđếnmãitậntrungtâmthànhphố,bộđộibắtđầuđóngquân,cảbamớichịurủnhauaivềnhànấy.BộthammưuđơnvịđóngởbiệtthựnhàLê-sinh-ski.Tốiđến,trongphòngkháchlớn,bốnngườingồiquanhmộtchiếcbànto,chânbànchạmtrổ,họlàbacánbộchỉhuyvàngườithủtrưởngđơnvị,đồngchíBun-ga-cốp,mộtngườiđãcótuổi,tóchoarâm.Bun-ga-cốptrảitấmbảnđồvùngnàylênbàn,đưangóntaychỉdẫn,vừalấymóngtayvạchlêncácđườngsávừaquaynóivớingườicógòmácao,răngbàncuốcngồitrướcmặt:-ĐồngchíÊ-ma-sên-cơ,đồngchíbảochúngtanêndànquânđánhởđâyà?Tôithìtôinghĩrằngsángmaitacứphảirútluinữa.Đánglẽtốthơnhếtlàđingayđêmnay,songquântamệtlắmrồi.NhiệmvụcủachúngtalàrútđượcvềtậnCa-da-chintrướckhiquânĐứcđến.Sứctathếnàyđemrachọithìlàchuyệnthậtbuồncười...Chỉvẻnvẹncómộtkhẩuđạibácvớibamươiviênđạn,haitrămlưỡilê,sáumươithanhkiếm;đồngchítưởnglàlựclượngghêlắmđấychắc!...QuânĐứctiến,thếmạnhnhưdòngsuốithéptrútxuống.Ta

chỉcóthểchiếnđấukhinàophốihợpđượcvớinhữngđơnvịđỏkháccũngđangrútnhưta.Vớilại,cácđồngchíạ,chúngtakhôngnênquênrằngngoàiquânĐứcrathìtrênđườngtađicònnhiềubọnphỉphảncáchmạngđangrìnhnệntanữa.Ýkiếntôilàrútluingaysángsớmmaivàtrướckhirút,chosậpcáicầusauga.QuânĐứccóchữacũngphảimấthaibangày.Thếlàmũitiếnquântheodọcđườngsắtcủachúngsẽtạmthờibịcảnlại.Bun-ga-cốphỏitấtcảnhữngngườingồidựhọp:-Cácđồngchínghĩthếnào?Taquyếtđịnhđithôi.Stơ-ru-cốp,ngồibêncạnhBun-ga-cốp,nhằnnhằncắnmôi,nhìnbảnđồrồinhìnBun-ga-cốp,khókhănlắmmớinóiđượcnhữngtiếngchưarakhỏicổhọngđãmuốntắclại:-Tôithìtôi...tán...tánthànhýkiếnBun-ga-cốp...Ngườitrẻnhất,mặcáokhoáccôngnhân,cũngđồngý:-Bun-ga-cốpbàncólý.ChỉcóÊ-ma-sên-cơ,ngườiđingựamàbanngàybọnPa-venđãgặp,làlắcđầu,phảnđối:-Nếuthếthìtậphợpnêntoánquânnàylàmquáigì?LậpnórađểmàcứrúthoàitrướcbọnĐức,khôngdámđánhchácgìcảà?Theotôi,phảichoảngnhauvớichúngởđây.Chạymãichánlắmrồi.Nếuchỉmộtmìnhtôi,thìtôiđánhngaytạiđây.Rồiđẩyghếđánhsầmmộtcái,anhđứngphắtdậyvàđiđilạilạitrongphòng.Bun-ga-cốpnhìnanhtỏvẻkhôngtánthành.-Đánhphảiđánhchocómưu,cómẹo.Ê-ma-sên-cơạ.Chứcònnémquântavàochỗnhấtđịnhtantác,bịtiêudiệtthìchúngtakhôngthểnàolàmđược.Vớilạilàmnhưthếthìlàngốcquá.Địchcócảmộtsưđoàncótrọngpháo,thiếtgiápđuổitheosauta.Chúngtakhôngphảilàconnít,đồngchíÊ-ma-sên-cơạ.Rồiquaynóivớinhữngngườikhác.Bun-ga-cốpkếtluận:-Thếlàđãquyếtđịnh:sángmaitarút.Bun-ga-cốplạitiếptục:-Vấnđềtiếptheolàvấnđềliênlạc.Vìđơnvịtarútsaucùng,nênnhiệmvụtaphảitổchứccôngtácởsaulưngđịch.Ởđâycóngãtưđườngxelửaquantrọng,thànhphốnhỏ,nhưngcóhaiga.Tacầnchọnmộtđồngchínàochắcchắn,tincậy,ởlạiđâycôngtác.Cácđồngchíđềcửngườiđi.Ê-ma-sên-cơvừađilạigầnbàn,vừanói:-Theotôi,đồngchílínhthủyGiu-khơ-raicầnởlạiđây.Thứnhất,đồngchíấylàngườiđịaphương.Thứhai,đồngchíấycónghềthợnguộivàhiểucơđiện,cóthểxinđượcvàolàmmáyđiện.Giu-khơ-railạikhôngđicùngđơnvịtavàođây,mãiđêmnaymớiđếnchonênkhônglộ.Mộttaythôngminh,chínchắnnhưthếsẽlàmcôngviệcchạy.Theotôi,đấylàngườirấthợpvới

côngtácnày.Bun-ga-cốpgậtđầu:-Đúnglắm,đồngchíÊ-ma-sên-cơạ.Tôiđồngývớiđồngchí.Nóirồiquaylạihỏinhữngngườikhác:-Khôngaicóýkiếnkhácchứ?Không.Vậythôngquavấnđềnày.ChúngtađểlạichođồngchíGiu-khơ-raiđủtiềnvàtấtcảgiấytờcầnthiếtchocôngtác.Sangvấnđềthứbalàvấnđềcuốicùng.Đólàvấnđềgiảiquyếtkhosúngởthànhphốnày.Ởđây,cókhosúnghaivạnkhẩutừthờichiếntranhNgahoàngcònlại.Hiệnđểởnhàmộtnôngdân,nhưngkhôngainhớlàcókhosúngấy.Chủnhàđãbáocáovớitôiôngtamuốnđẩyđi.LẽtấtnhiênkhôngthểđểkhosúngnàyvàotaybọnĐứcđược.Tôicóýkiếnlàphảiđốtđi.Đốtngaybâygiờ.Sánglàphảixonghết.Songchỉngạimộtđiều:khonàyởmãitítđầutỉnh,giữanhữngkhunhàcủanôngdânnghèo.Đốtthìlửacóthểcháylansangnhàdân.Stơ-ru-cốpngườisâysátđầysẹo,râutuatủatámngàychưacạo,xuatayphảnđối:-Sao...sao...saolạiđốt?Tôi...tôicóýkiếnlàđemphát...phátsúngchodân.Bun-ga-cốpquayphắtlại:-Anhnóiđemphátchodân?Ê-ma-sên-cơthíchchíkêulên:-Phải!Haylắm!Chiasúngchocôngnhânvàtấtcảnhữngaimuốnlấycũngcho.Ýkiếncừđấy.ChiachodânđểítracũnglàmbàconcógìtrongtayđểcọnhauvớiquânĐức,nếuchúngbópchặtquá.Màthếnàodânđâycũngbịchúngkẹprấtchặtrồi.Kẹpquákhôngchịuđược,làgiởsúngra.ÝkiếnStơ-ru-cốpchiasúngchodânlàđúnglắm.Cũngnênchiamộtphầnvềnôngthônnữa.Aichứnôngdânnghèothìhọsẽcấtkỹlắm.NếubọnĐứcđịnhgiởtròtrưngthu,bònvétthóclúathìlúcấy,những"củ”súngnàysẽlợihạiraphết.Bun-ga-cốpbậtcười.Đồngchínói:-Ừthìchiasúnghaythật,nhưnggiặcđếnthếnàocũngralệnhnộpsúng.Thếrồiaicũngđemnộpcảchonó.Ê-ma-sên-cơphảnđốilại:-Không,khôngphảiaicũngđemnộpcảđâu!Cóngườinộp,nhưngcũngcóngườigiữlại.Bun-ga-cốpđưamắthỏimọingười.AnhcôngnhântrẻbênhvựcýkiếncủaÊ-ma-sên-cơvàStơ-ru-cốp:-Nênphátsúngchodân.Nênphát.-Thếthìphátsúng.Thôngqua,-Bun-ga-cốpgậtđầuđồngý,rồiđứnglênnóitiếp:-Thếlàmọivấnđềđềuxong.Bâygiờchúngtacóthểnghỉđếnsáng.KhinàoGiu-khơ-raitới,bảoanhtađếngặptôi.Tôisẽnóichuyệnvới

anhta.CònđồngchíÊ-ma-sên-cơ,đồngchíhãyđikiểmtracáctrạmgácxem.Mọingườiravề,Bun-ga-cốpcũngđisangphòngngủcủanhàchủởcạnhphòngkhách,trảiáoca-pốtlênnệmgiường,rồingảlưngxuống.*Sớmhômsau,Pa-venởnhàmáyđiệnravề.Đãmộtnămrồi,cậulàmphụchânđấtlòởnhàmáynày.VừarakhỏinhàmáyPa-venthấyngayhàngphốnhộnnhịplạthường,ngườigặpmỗilúcmộtnhiều,mỗingườiđềuvácmột,haihoặcđếnbakhẩusúng.Pa-venkhônghiểuralàmsaocả,rảobướcvềnhà.ĐếngầnbiệtthựLê-sinh-ski,Pa-venthấynhữngngườikỵbinhđỏanhquenhômquađanglênngựa.Pa-vennhảybổvàonhà,rửamặtmũiqualoa,hỏimẹ,biếtA-rơ-chomkhôngcónhà,liềnnhảytótracửa,bachânbốncảng,tấttưởichạysangđầuđằngkiathànhphốđếnnhàXéc-gâylàconngườiphụthợmáyxelửa.Bốcậutacómộtcănnhànhỏvàmấuđấtcon.Xéc-gâykhôngởnhà.Bàmẹmặtđầyvàtrắng,ngườiđẫyđà,nhìnPa-venlộvẻkhôngbằnglòng:-Chỉcómaquỉbiếtnóđiđằngnào.Bảnhmắtrađãchạyrồi,thậtnhưthằngbịđộng,bịdại.Hìnhnhưlàngườitaphátsúnggìđấy.Chắclànóđangởđó.Cảlũchúngmàyđềuđángđánhđòntất,đồcònthòlòmũimàđãthíchtròđánhnhau.Chúngbaylêulổngquáchừngrồi.Cấmsaobảođược.Mộttítuổiđầu,chưacaohơncáivạinướcmàđãchựcmóvàochuyệnsúngvớiống.Màygặpthằnghạicơmấythìbảonóchotao:nómàmangmộtviênđạnvềcáinhànàythìtaochémđầuđi.Nónhặtđủthứvềđểtộivạchúngtaochịu.Cònmàynữa,màycũngđịnhchạyđếnđấyphảikhông?NhưngPa-venkhôngcònnghenhữnglờiđaynghiếncủamẹXéc-gâynữa,màđãcắmđầuchạyxarồi.Dọcđường,gặpmộtngườiđànông,manghaivaihaikhẩusúng,Pa-vensánđếnhỏingay:-Báclấysúngởđâuđấy,bảocháuvới?-ỞtrênphốVéc-khô-vi-nakia.Họđangphát.Pa-venbachânbốncẳng,cắmcổchạynhưbay.Vừachạyquahaiphốthìđụngngayvàomộtthằngbéconđangècổvácmộtkhẩusúngtrườngnặngtrịchcólắplưỡilê.Pa-venhỏinó:-Màyvớđượcởđâuđấy?-Anhbộđộiphátởtrướccửatrườnghọcấy.Nhưnggiờthìchẳngcòngìđâu,ngườitalấyhếtrồi.Phátsuốtđêmrồicòngì.Giờđếnchỉcònhòmkhông.Vànóvênhmặtkhoe:-Taolấychiếcnàylàchiếcthứhai.TinấylàmchoPa-venngheđếnrụngrời:"Mìnhthậtkhỉ,đánglẽchạythẳng

đếnđóngaylạicònrẽvềnhà.Thếlànhỡtàurồi".Bỗngchợtnghĩrađiềugì,Pa-venquayphắttrởlạinhảybabướcđuổitheothằngbékia,rasứcgiằnglấysúngởtaynóvànóigiọngrấttrịchthượng:-Màyđãcómộtkhẩu,đủrồi.Khẩunàyđểtao.Banngàybanmặtmàbịcướptrêntay,thằngbéhầmhầmxôngvàoPa-ven,nhưngPa-venđãlùilạirấtnhanh,chĩalưỡilêra,thétlên:-Lùilại,khôngôngđâmngay!Thằngbékiaứcquáphátkhócvàvừabỏchạy,vừachửichohảgiận.CònPa-venthìthỏachíquá,rồiphimộtmạchvềnhà.Cậunhảyquarào,chạythẳngxuốngnhàdưới,giấukhẩusúngcướpđượclênmáinhà,rồibướclênnhàtrên,vừađivừavuivẻhuýtsáo.*NhữngbuổitốimùahèvùngU-cơ-ren,ởnhữngthịtrấnnhỏnhưSê-pê-tốp-canàythậtlàđẹp.Trungtâmlàphốxánhỏvàngayngoạiôđãlàthônquêrồi.Nhữngbuổitốimùahèêmđềmnày,tấtcảthanhniênởđâyđềukéorađườngchơi.Contraicongáitúmnămtụmbahaytừngđôi,ngồitrênthềmnhà,trongvườn,đứngởgiậucây,hayngồingoàiđường,trênnhữngthanhgỗxếpđốngsắplàmnhà.Tiếngcườitiếnghátvanglênkhắpnơi.Khítrờibanđêmrunrẩy,ngàongạtmùihoathơm.Trênvòmtrờicaothămthẳm,saolấplánhtrôngynhưnhữngconđomđóm.Vàonhữnglúcnhưthếnày,tiếngnói,tiếnghátvọngđixalắm...Pa-venmêđàngió(ác-coócđêông).Cậutrìumếnbếchiếcđànvàolòngtỳlêngối,ngóntaynhẹnhànglướttrênhàngphím,lênxuốngnhanhthoănthoắt;tiếngđàngấpđổhồi.Nhữngtiếngtrầmngândàivàđàncấtlênmộtkhúcnhạcsaysưachanchứanhiệttìnhvàhuyếtkhí.Hộpđànmởrarồikéovào,uốnkhúcnhưsónglượn.Nghetiếngnhạc,chânkhôngthểkhôngcuốnvàobướcnhảy.Khôngchịuđược,chânaiaicũnggiậmgiật,cựaquậy.Tiếngđànrộnlênhơithởnónghổi:sốngtrênđờimớithúlàmsao!Tốinaycàngvuihơnmọitối.ĐámthanhniênthíchcườiđùađãtụtậpnhautrênđốnggỗxếpgầnnhàPa-ven.TiếngGa-lốt-sơ-ca,côgáinhàhàngxóm,nóitonhất.Giọngcôrấtấm,rấttrầmvàmượtnhưnhung.Ngườicongáiôngthợlàmđáấyvốnthíchnhảy,thíchhátvớinhữnggãcontrai.Pa-venthìhơikiềngcôta.Vìcôbạomồmbạomiệnglắm.CôđangngồingaycạnhPa-ven,cùngtrênmộttấmgỗ,tayômlấynganglưngPa-ven,khítchặtvàolòngvàcườisằngsặc:-Hãynghetôinói,tayđàncừkhôicủatôiơi!Thậtđenđủichotôilàcậucònmăngsữaquá.Khôngthìcậuđãthànhngườichồngxinhxinhcủatôirồi.Tôirấtcảmnhữngtaychơinhạc.Gặpconnhànhạclàlòngtôisaymêmềmnhũnra.

Pa-venthẹnđỏchínmặt;maymàtrờitối,khôngaithấymìnhxấuhổ.Pa-venmuốnlủixacôgáitinhnghịch,songGa-lốt-sơ-caghìkhỏe,giữchặtlại.Côtacườinhínhảnh:-Mìnhđừngchạy,mìnhyêumìnhquýcủaem.Rõchồnggìchồnglạthếnày!Pa-vencảmthấyvaimìnhépvàocặpvúxinhrắnchắccủaGa-lốt-sơ-ca,cậuthấyngàingạivàtrongngườirạorựcthếnàoấy.Chungquanhlàtiếngcườingặtnghẽovangđộngcảphốxávốnimlìm.Pa-venlấytayđẩyvaiGa-lốt-sơ-cađểgỡra,miệngnói:-Chịxêrachứchị!Làmngườitakhôngkéođànđượcnữa.Vàmọingườilạicườiầmlên,nóiđùa,nóigiỡn,chọcPa-ven.Ma-ru-xi-achêmvào:-Pa-venchơichochúngmìnhmộtbàinàothậtbuồn,thậtnãonuộttâmhồn.Vàtừtừchiếcđànlạikéogiãnra,ngóntaynhẹnhànglướttrênphím.Đànchơikhúcnhạcquenthuộcmàaicũngthích.Nhạcvừacấtlên,Ga-lốt-sơ-caháttrước.Ma-ru-xi-avàtấtcảmọingườicùngháttheo:ĐoànngườikéogheVềchốnquênhà,ThúvịlàmsaoÊmáilàmsaoĐượccalêntiếngthởthan...Tiếnghátcủatuổitrẻcấtvanglên,vọngđixađếntậnkhurừng.Bỗngcótiếnggọi:"Páp-ca!".ĐấylàtiếngA-rơ-chom.Pa-vengấpđàngiólại,gàidâyvào:-Cóngườigọi,tôiphảivềđây!Ma-ru-xi-akhẩnkhoảnnàiPa-venrốnlại:-Ngồilạichơimộttínữa,rồihãyvềcũngcònkịpchán.NhưngPa-venđangvội.-Thôi,đểđếnmai.Bâygiờphảivề,anhtôigọi.Pa-venvụtquaphốchạyvềnhà.Mởcửabướcvào,Pa-venthấyngồiởbànvớianhA-rơ-chomcóbácRô-mancùnglàmmộtchỗvớianhvàmộtngườithứbanữamàPa-venkhôngquen,Pa-venhỏianh:"Anhgọiem?"A-rơ-chomhấthàmvềphíaPa-venvànóivớingườilạmặt:-Thằngemtôiđấy?NgườilạmặtchìabàntaygânguốcrabắttayPa-ven.A-rơ-chomnóivớiem:-Pa-vennày,màynóiởsởlàmàylàmngườithợmáybịốmcóphảikhông?Maimàythửhỏixemsởnócólấyngườibiếtmáyvàothaychânkhôngnhé.Nếuhọcầnngườithìchạyvềnhàbảotao.

Ngườilạmặtngắtlời:-Thôi,đểngàymaitôicùngđivớicậuem.Tôisẽtựnóithẳngvớichủ.Pa-venbâygiờđãhiểuratạisaoanhgọimìnhvề:-Nhàmáynóđangcầnthợlắpmáyđiệnthật,cácanhạ.VìbácStăng-cô-víchvẫnlàmbịốm,phảinghỉ,chonênhômnaycáimáykhôngchạyđược.Báctabịthươnghàn.Chínhchủphảixuốngđứngmáyhailần.Họđangtìmngườithaymàchưacó.Cómộtmìnhngườiđốtlòthôi,họkhôngdámchomáychạy.Ngườilạmặtnói:"Nếuvậythìviệcchurồi"vàanhquaylạiphíaPa-ven:-Maianhsẽđếnđónemcùngđiđếnsởnhé.-VângPa-venbắtgặpcặpmắtbácta:cặpmắtmàutro,bìnhtĩnh,nhìnthẳngvàoPa-venkhôngchớp,khiếncậuhơichùn.Chiếcáobáctamàuxám,cúccàisuốt,kéocăngbólấycáilưngrộng,chắcnịch,chiếcáotrôngchậtcứng.Báctavaivàđầukhítnhau,cổnhưcổtrâu,thânhìnhvạmvỡ,sứckhỏecódưnhưmộtcâygỗsếncổthụrắnrỏivàbámchắcrễ.Khitiễnchânbácta,A-rơ-chomnói:-AnhGiu-khơ-rai,việcthếlàtạmổn,anhnhỉ.Maimờianhlạiđivớiemnóđếnsởvàloviệcấychoxong.*BộđộiđỏđiđượcbahômthìquânĐứckéovàothànhphố.Lúcchúngđến,mộthồicòixelửarúlênởnhàgamấyhômnayvốnbỏtrống.Tinlankhắptỉnh:QuânĐứcđến!Phốxárốilênnhưmộttổkiếnbịđộng,tuytừlâudânphốđãbiếtthếnàobọnĐứccũngkéođến.Biếtvậynhưngsaocũngchẳngaimuốntincả.ThếmàbọngiặcĐứcđángghêsợấyhômnaychẳngcònđâuxanữa,chúngđãởngaytrongphốrồi.Dânphốnemnépsauhàngràonhàmìnhđứngnhìn,khôngdámbướcchânrađường.BọnĐứchànhquânlàmhaihàngdọc,cứmentheorìađườngmàđiđểmặtphốvắngkhôngngười.Chúngmặcquầnáoxanhsẫm,taylămlămchĩasúngrađằngtrước,lưỡilêtobảnnhưdao,cắmvàođầusúng,mũsắtnặngtrịchúpsụplấyđầu,ba-lôđitrậnnặngtrĩuvai.Chúngđitừgavàophố,hàngquândàiliênmiên,mắtchúnggờmgờmcóvẻsẵnsàngdậptắtmọisứckhángcự,tuychẳngainghĩđếnkhángcựchúngcả.Haitênsĩquanđiđầu,súngngắnkiểuMô-detrongtay.Giữađườngphốlàtêntrùmhộitềđộimũlông,mặcquầnáoU-cơ-renmàuxanh,đitheochúnglàmphiêndịch.LínhĐứcxếphàngthànhđộihìnhvuôngvắntrongquảngtrườngtrungtâmthànhphố.Tiếngtrốngnổilên.Mộtđámnhỏdânphốđãhơihoànhồn,tụtậpnhaulại.Đứngtrênbậccửamộthiệubàochế,têntrùmhộitềđọctobản

mệnhlệnhcủatênquantưCoóc-phơ,tưlệnhquânquảnthànhphố.BỐCÁODNCHÚNGĐiềuthứnhất.-Bảnchứcralệnhchotoànthểdânphốtrongvònghaimươibốntiếngđồnghồphảiđemnộphếtvũkhí,cảsúnglẫnkiếmvàdaogăm.Aitráilệnhsẽbịxửbắn.Điềuthứhai.-Nayhạlệnhgiớinghiêmthànhphố.Từtámgiờtốitrởđi,cấmngặtkhôngđượcđilạingoàiđường.TưlệnhquânquảnthànhphốKýtên:thiếutáCOÓC-PHƠBộtưlệnhgiặcĐứcchiếmtòathịsảnhvốntrướclàtrụsởcủaXô-viếtcôngnhânlúcmớikhởinghĩa.Ngoàicửacótênlínhgáckhôngđộimũsắtmàđộimũlưỡitraicóphùhiệuconđiềuhâutotướng.Sângầnnhàthìlấylàmnơichứavũkhídânđemnộp.Suốtngày,cónhữngngườivìsợtộitửhìnhnênđemsúngnộp.Ngườilớnkhônglómặtra,thiếuniênvàcontrẻmangsúngđếnnộp.BọnĐứckhôngbắtgiữailại.Aikhôngmuốnđếnkhonộpsúngthìthừalúcđêmtối,vứtphứarađườngcái.Sánghômsau,línhĐứcđituầnnhặtđưalênxechởvềbộtưlệnh.Đếnmộtgiờtrưahếthạnnộpsúng,bọnlínhĐứckiểmkêsốsúngđãthuđượclàmộtvạnbốnnghìnkhẩu.ThếlàthiếuđâusáunghìnkhẩukhôngnộpchobọnĐức.Chúngliềntứctốcđikhámxéthàngloạtnhàdân,nhưngkếtquảchẳngcómấy.Tangtảngsánghômsau,cóhaingườithợxelửabịchúngbắnchếtgầnnghĩađịaDo-tháiởngoàithànhphố.Chúngđãkhámthấysúngtrongnhàcácanh.Ngheđọcbảnbốcáoxong,A-rơ-chomcấptốctrởvềnhà.GặpPa-venngoàisân,anhliềnnắmlấyvaiem,khẽhỏigặng:-Màycórướckhẩunàoởkhosúngvềnhàkhông?Pa-venchựckhôngnóira,songkhôngbụngnàonóidốianhđược,bènthúthậthếtcả.Haianhemđixuốngnhàdưới.A-rơ-chomvớilấykhẩusúnggiấutrênxànhà,tháoquy-látvàlưỡilêra,rồinắmchắcnòngsúnggiángmạnhvàocộtrào.Bángsúnggẫytan,A-rơ-chomnémrangoàibãihoang,cònquy-látvàlưỡilêthìquẳngvàochuồngxí.Làmxongđâuđấy,A-rơ-chomquaylạibảoem:-Màykhôngcònbébỏnggìnữa,Pa-venạ.Màyphảihiểulàkhôngđùavớisúngđượcđâu.Taonóithậtchomàybiết:chớcómanggìvềnhà.Mangvềthìcóthểmấtmạngđấy.Đừnglàmgìchemắttao,khôngrồicứmangvề,nhỡnókhámthấyởnhànàythìnóbắntaotrướctiên.Chứmàylàlỏicon,nóchẳngthèmđụngđếnđâu.Thờibuổinàylàthờibuổichómá,màyhiểuchưa?Pa-venhứakhôngdámmanggìvềnhànữa.

LúchaianhemvừađiquasânvàonhàthìthấycóxengựađỗtrướccổngnhàLê-sinh-ski.Lãothầykiện,vợnóvàhaiđứacon-Nen-lyvàVích-to-bướcxuốngxe.-Lũquạđãdẫnxácvềrồikìa?Lạisắpsửagiởgiói,lênmặt?Quỷthamabắtchúngmàyđi?A-rơ-chomnóilầmbẩmmộtcáchhằnhọcvàbướcvàonhà.Suốtngày,Pa-venngẩnngơtiếckhẩusúng.GiữalúcấythìbạnnốikhốcủaPa-venlàXéc-gâyđangrasứchìhụclấymaiđàođấtởchântườngmộtcáinhàcũbỏhoang.Cuốicùng,đàođượcmộtcáihố.Xéc-gâyđặtvàohốbakhẩusúngmớinguyênquấngiẻbaokín.Đấylàbakhẩusúngcậulĩnhđượclúcngườitaphát.CậukhôngmuốnđemnộpchobọnĐức.Thaothứcsuốtmộtđêmtrườngkhôngphảilàđểchốclátbỏmấtmóncủavừađượcấy.Lấphốxong,Xéc-gâydậndậnđất,rồikéomộtđốngráccũphủlên.Xemxétlạikỹcàngcôngviệcmìnhvừalàmđâuđấy,thấyđãvừaýrồi,cậulậtmũlưỡitrairavàlaumồhôitrán:"Bâygiờôngchothahồchúngmàytìm.Màcóthấynữathìđâylànhàvôchủ.Mìnhgiấukhôngaibiết,khôngaitrôngthấy?"*Pa-vendầndầnquenthânvớingườithợlắpmáydángdấpbềngoàicóvẻnghiêmkhắcấy.Đếnmộtthángrồi,haingườicùnglàmvớinhauởsởmáyđiện.Giu-khơ-raichỉbảochocậubéphụđốtlòhiểumáyphátđiệnchạynhưthếnàovàrènnghềchocậu.Ngườithủythủxemchừngrấtưachúbélinhlợi.Nhữngngàynghỉ,Giu-khơ-raithườngnănglạichơinhàA-rơ-chom.Ngườilínhthủychínchắn,trầmngâmnàychămchúkiênnhẫnnghehếtchuyệnkểvềtìnhcảnhgiađìnhnày,nhấtlàkhibàmẹthanphiềnvềtínhnghịchngợmcủaPa-ven.Anhbiếttừtừkhuyêngiải,làmbàcụquênmọinỗibựcbộivàlạiphấnchấntronglòng.Mộthôm,gặpPa-venởsânsởmáyđiện,giữanhữngđốngcủigỗ,Giu-khơ-rainắmlạivàmỉmcườinói:-Buemkểchuyệnlàemthíchđánhnhaulắm,"thằngcháunhàtôitínhnóhunghăngnhưcongàsống".-Giu-khơ-raicườimộtcáchđộlượng:-Kểthíchđánhnhaucũngchẳngcóhạigì.Songphảibiếtlàmìnhcầnđánhai,vàtạisaophảiđánh.Khônghiểuanhấynóiđùahaynóithật,Pa-vencãilại:-Emchẳngcóđánhnhaulungtungđâu,anhạ.Baogiờcũngcólẽphảiemmớiđánh.Bỗngngườilínhthủyhỏiđộtngột:-Emcómuốnanhdạyemđánhnhauđúngvõkhông?Pa-vensửngsốthỏilại:

-Thếnàogọilàđánhđúngvõ?-Rồiemsẽbiết.VàPa-venlầnđầutiêntrongđờichămchútheomộtbàihọcngắnvềquyềnAnh.Họcmônnàycũnghắclắm,songPa-venmauthônglạlùng.BaonhiêulầncậubịquảđấmcủaGiu-khơ-raigiángchongãbổngửarađất.SongPa-venkhôngvìthếmànản,họcrấtchămvàrấtchịukhó.Mộtngàyrấtoibức,Pa-venvừaởnhàCơ-lim-cavềđangđiđilạilạitrongnhà.Khôngbiếtlàmgì,Pa-venđịnhtrèolênnócchòiởgócvườn,khuấtsaunhà,ngồichơi.ChỗnàyPa-venvẫnthườngthíchđến.Tạtquasân,vụtvàovườn,đếnmộtcáichuồngxâybằngvánxếp,cậutheobậcgỗleolênmáinhà.Luồnquanhữngcànhcâyanhđàophủumtùmtrênnóc,Pa-ventrườnragiữamái,nằmbòraphơinắng.CổngchòimộtbêntrôngravườnnhàLê-sinh-ski,chỉbòramépmáilànhìnrõtấtcảkhuvườnvàcháibênnhàbọnlínhĐứcđóng,Pa-venthòđầuravàthấykhoảngsânlớncóxengựađỗ.CậutrôngrõcảtênlínhhầuđangchảiquầnáochothằngquanhaiĐứcđóngởnhàLê-sinh-ski.Pa-venđãnhiềulầnthấymặttêntrungúynàyởcổngnhàlãoLê-sinh-ski.Lãoquanbéoụtịt,máđỏ,mépcótírâuvểnhxv&nngắn.Lãomangkínhkẹpởmũi,độimũcát-kétcóvànhsơnbóng.Pa-venbiếtlãotaởbuồngbêncócửasổtrôngravườn;nằmtrênmáinhà,nhìnvàobuồnglãorõmồnmột.Lãoquanngồivàobànviếtlách,viếtxongrồithìcầmláthưđira.Lãođưaphongthưchotênlínhhầu,rồibướcvàolốivườnđiđếngầnhànggiậusắt.Đếnchỗgiàncây,lãotadừnglạinóichuyệnvớiai.TéralàconNen-lynhàlãoLê-sinh-skiởbụicâyđira.Lãokhoáctaynóbướclạicổng,rồicảhaiđứacùngđiraphố.Pa-venđãtheodõitừngli,từngtícảcáicảnhđó,sắpthiuthiungủthìchợtthấythằnglínhhầubướcvàobuồngtênquan.Nótreobộquầnáocủatênquanlênmắc,mởcửasổtrướcvườn,dọnbuồngxong,rồitrởrakhépcửalớnlại.Ngaysauđó,Pa-venthấynóđếntrướcchuồngngựa.Quacửasổbỏngỏ,Pa-vennhìnrõcảgianbuồng.Trênbàncóchiếcthắtlưngdavàmộtvậtgìsangsángnữa.Vậtgìthế?Pa-ventòmò,háohứcmuốnbiếtquá,bèntừmáinhàchuyềnsangcâyanhđàovàtụtxuốngvườnnhàlãoLê-sinh-ski.Cậucúirạpngườixuống,chạylomkhommấybướcthìtớikhungcửasổbỏngỏ.Nhìnvàothìtératrênbànlàcáidâydacóquaiđeokiếmvàcáibaođểmởtrongcókhẩusúngngắnmườihaiphátrấtchoángkiểu"Man-li-khe".Pa-vennghẹnthở.Trùtrừmộtlát,đấutranhtrongđầuđếnmấygiây,nhưngrồicậuđâmbạoganmộtcáchlạlùng,nhoàingườilênthànhcửasổ,vớlấybaoda,móckhẩusúngmớitinh,bónglộnmàunướcthépngảnâu,rồinhảytótravườnngay.Ngónhìnchungquanh,bốnbềkhôngcóai,cậucẩnthận

nhétsúngvàotúiquầnvàchạyvụtquavườnđếncâyanhđào.Pa-ventrèolênmáinhàthoănthoắt,nhanhnhưkhỉ.Quaylạinhìn:tênlínhhầuvẫnbìnhthảnnóichuyệnvớitênbồingựa.Trongvườnvẫnyêntĩnh...Pa-ventừtrênmáinhàtụtxuốngvàchạybiếnvàonhà.Mẹđangbậnlàmcơmdướibếpkhôngđểýgìđếncon.Vớởsauchiếchòmmộtmảnhgiẻlớn,nhétvàotúi,Pa-venlẻnracửa,băngquavườn,rồileoquahàngrào,rađườngcáiđưathẳngđếnrừng.Khichạy,khẩusúngnằmtrongtúiquầnthíchvàođùiđauđi871;ngngười,Pa-vencứmộttaygiữkhẩusúng,cắmcổphóngnhưbaytớichỗlògạchcũbỏhoang.Cậuchạynhanhquá,chânchỉhơibénđất,gióvùvùbêntai.Chỗlògạchcũnàyvắngtanhvắngngắt.Máinhàbằnggỗnhiềuchỗxiêuvẹo,nhữngđốnggạchvỡvànhữnglòhoangtàn,đượmvẻbuồntênh.Cỏdạimọclútkhắpnơi.ChỉcótaybabọnPa-venlàthỉnhthoảngđếnđâychơithôi.Pa-venbiếtnhiềungócngáchcóthểgiấucủaquývừamớivớđược.Đivàochỗlỗsạtởnganglò,Pa-venngoáinhìnlạicẩnthậnxemcóaitheomìnhkhông,nhưngđườngvắngtanh.Chỉcótiếngthôngreonhènhẹ,gióvờncuốntừngcơnbụingoàiđườngcái.Mùinhựathôngbốclênthơmphức.Pa-venđặtkhẩusúngbọcgiẻvàomộtgóctậnđáylòrồilấygạchcũchồnglênthànhthápcaongọn.Khira,Pa-vencònlấygạchtọngkíncửalòlại,nhìnkỹđểnhớdấugạchxếp,rồitrởrađườngcái,thủngthẳngbướcvề.ĐầugốiPa-venhơirun."Chuyệnnàyrồisẽrasaonhỉ?"Pa-vennghĩthầmthế,timthắtlại,lolắng.Pa-venđếnsởrấtsớmđểtránhkhỏicómặtởnhà.Cậulấychìakhóaởngườigáccổngmởcửalớnbuồngmáy.Cậulauchùitấmlướisắttronglò,đổnướcvàonồisúp-devàđốtlửa.Vừalàm,cậuvừanghĩngợi:"KhôngbiếtlúcnàyởbiệtthựLê-sinh-skirasaonhỉ?".Khoảngmườimộtgiờtrưa,Giu-khơ-raiđếntìmPa-ven,kéorasân,vàhỏinhỏ:-Tạisaohômnaychúngnóđếnkhámnhàemthế?Pa-vengiậtnảymình,losợ:-Khámnhàemà?Saumộtlátimlặng,Giu-khơ-rainóithêm:-Ừ,chuyệnchẳnglành.Emcóbiếtnókhámgìthếkhông?Pa-venbiếtrõvìsaochúngkhám,songkhôngdámnóiđếnviệclấytrộmsúngvớiGiu-khơ-rai.Lorunngười,Pa-venhỏithêm:-AnhA-rơ-chomemcóbịbắtkhông,anh?-Khôngaibịbắtcả,nhưngchúnglụclọitứtungkhắpnhà.Nghenóithế,Pa-vencũngthấynhẹngườihơn,songvẫncònlo.Mấyphúttrôiqua,Pa-venvàGiu-khơ-raimỗingườitheođuổiýnghĩriêngcủamình.Pa-venbiếtnguyênnhântạisaonhàmìnhbịkhám,chonêncànglolắngđến

kếtquảcóthểxảyra.CònGiu-khơ-raikhôngbiếtchuyệnđónêncàngrasứcđềphòng.Giu-khơ-rainghĩbụng:"Quáithật!Cólẽchúngnóđãđánhhơiđượcgìvềmìnhchắc?A-rơ-chomcóbiếtgìvềmìnhđâu.Vậythìtạisaonólạinhèđúngnhàcậutamàkhám.Phảidèchừng,cẩnthậnhơnnữamớiđược".Haingườilặnglẽrờinhauvềchỗlàmcủamình.Trướcđấymộtlúc,bênbiệtthựnhàLê-sinh-skiầmĩcảlên.Lãoquanhaikhôngthấysúng,gọitênlínhhầuvàohỏi.Khiđãbiếtlàsúngbịmấtrồi,thìthằngquan,vốnlàngườixửsựlịchthiệp,kiềmchếđượcmình,hômnaycũngkhôngnénđượcnữa,đánhtúibụivàomangtaitênlính.Yngãgiúixuống,lópngópbòdậy,đứngnemnép,taysờmépquần,mắtchớpchớp,cúiđầuchờtrậnđònkhác.LãothầykiệnLê-sinh-skibịgọiđếnhỏicũngcáulắmvàxinlỗitênquanhairốirít:nórấtkhổtâmvìchuyệnbựcmìnhnàyđãxảyratrongnhànó.ThằngVích-to,contrailão,cómặtởđấy,liềnđoánphỏngngaylàcóthểbọnhàngxómlấycắpsúng,nhấtlàthằngbéducônPa-venconnhàCa-rơ-sa-ghinlạicàngđángnghilắm.Lãobốvộihótvớitênquanhaiýkiếncủacon,chonênlãoquanlậptứcralệnhgọimộtđộituầntrađikhám.Cuộckhámxétchẳngkếtquảgì.CâuchuyệnlấysúnglàmchoPa-ventinrằngngaycảnhữngviệclàmrấtliềuđôikhicũngvẫntrôichảy.

PHẦN1-CHƯƠNG3Tô-nhi-ađứngtrướccửasổmởrộng.Côđưacặpmắtchánngánnhìnxuốngvườnnhà,nhìnnhữngcâybạchdươngquanhvườnmảnhdẻrungrinhtronggiónhẹ.Cáivườntrôngquenthuộcquá.Côkhómàtưởngđượcmìnhxanhàthếmàđãmộtnămrồi.Côcócảmtưởngnhưmìnhmớitừgiãnhữngnơiquenbiếttừthuởbénàychỉmớihômquathôivàsángnaylạiđitàusớmtrởvềnhà.Khôngcógìthayđổicả:nhữngkhómdâutâyvẫntỉaxénkỹ,lốiđitrongvườnvẫnthẳngtắp,nhưlấythướcmàkẻ,haibênvẫntrồnggiốnghoatửlanmàmẹTô-nhi-arấtưa.Chỗnàocũngnhìnthấybàntaythíchbàyvẽrởmcủanhàkiểmlâmuyênbác.VàTô-nhi-anhìnnhữnglốiđikẻthẳngsạchtrơnquáấythấychánmắt.Tô-nhi-alấyquyểntruyệnđọcdở,mởcửathôngrahànghiên,điquavườn,đẩycánhcửanhỏcóquétsơn,rồilữngthữngđivềphíahồnhàgagầncộtchứanước.Quacáicầunhỏ,côđirađườngcáiđẹpnhưmộtlốiđitrongvườn.Bênphảilàhồ,quanhbờtrồngdươngliễuvàmộtvườnthùyliễurậmrạp.Bêntráibắtđầukhurừng.Tô-nhi-ađịnhđếnchỗmỏđácũ,nhưng,chợtnhìnthấymộtchiếccầncâuđangrungrungmédướimộtlùmcâyvenhồ,côliềndừngbước.Leolênđứngníumộtcâyliễucong,côlấytayvạchcànhliễurathìthấymộtcậudamặtrámnắng,chânđiđấtquầnxắnquáđầugối.Bêncạnhcómộthộpđựngmồibằngsắttâygỉ.Cậutamảicâucá,khôngđểýđếnTô-nhi-ađangnhìnchằmchặpvàomình:-Ởđâycũngcócácơà?Pa-venbựcmìnhquaylại.Mộtcôgáikhôngquenbiết,đứngníulấythâncâyliễuđangcúisátxuốngmặtnước.Côtamặcáotrắngkiểulínhthủy,cổviềnxanhcóvạchtrắng,váyngắnmàuxámsáng,tấtkẻsọckhítvàođôigótchânthonnhỏrámnắng,giàyxinhxinhmàuhung.Làntócmàuhạtdẻtếtthànhbúitrongchiếcmũcóitovành.TayPa-vencấmcầncâuhơirunlên,cáiphaobằnglôngngỗngchúiđầumộtcái,làmnổinhũnglànsóngkhoanhtrònchạytỏaratrênmặtnướcgờngợn.Tiếngaiởphíasaukêulênhồihộp:-Cắncâurồi!Anhtrông,cácắncâu...Pa-venluốngcuốnggiậtmạnhcầncâu.Nướcbắntungtóemàchỉthấylưỡicâuquayquayvớicáimồikhông."Chà!Bữanayđicâuxúiquầy.Quỷxuiconbéđếnámmình!"Pa-venphátcáunghĩvậy,vàđểgiấunỗilúngtúng,cậulạinémcâuraxa,giữahaiđámbèotaitrâu,chínhchỗấylạikhôngnênnémcâuvàovìlưỡicâudễmắcvào

rễcây.Pa-venkhôngbuồnquaylại,môimímchặt,nóicàunhàuvềphíacôgáiđangngồiởtrênkia:-Côđứngtrênnóiléonhéocáigìthế?Làmchạyhếtcácủangườita.Câutrảlờiđốpngayxuốngcóvẻchếgiễu:-Nhưngcánóchạytừlâurồi.Cáibộanhcâuthếcũngđủlàmnóchạyhết.Vớiailạiđicâucágiữatrưanhưthếnày?Khôngbiếtcâucũngđòicâu!TừnãyđếngiờPa-vencũngđịnhgiữmồmgiữmiệngcholịchsự,songbâygiờkhôngnhịnđượcnữa.Cậuđứngvùngdậy,kéosụpmũxuốngtrán,tínhcậuhễcáulàlàmnhưthế,rồicốchọnnhữngtiếngnhãnhặnnhất:-Côlàmơnrachỗkhácđứngchoạ.MắtTô-nhi-ahơinheolại,thoángnụcườitinhnghịch:-Tôilàmrầyanhlắmcóphảikhông?Giọngnóinghekhôngcóvẻchếnhạonữamàthânmậtmuốnlàmlành.Pa-venđangsắpsửanóicụccằnvới"côả"khôngbiếttừđâuđếnnày,nghecôtanóithếcũngkhốngcáuđượcnữa.-Thôi,cômuốnxemthìcứxem,chỗrộngaimuốnđứngđâuthìđứng.Pa-venngồixuống,vàlạinhìnphao.Bấygiờphaocứquanhquẩntrongđámbèo:chắclàmồimócvàorễbèorồi.Cậudodựkhôngdámkéolên."Nếumắcthìkhôngcòncáchnàorútvềnữa.Chắcconbékiathếnàocũngsẽlạicườimình.Mìnhchỉmongnóxéođichorảnh".Pa-vennghĩbụngthế.NhưngTô-nhi-ađãngồigọntrênthânliễucongđanglắclư,đặtsáchlêngối,rồibắtđầuchămchúnhìncậubémắtđen,darámnắngkia.Cậutađãtiếpđóncôchẳngniềmnởmấyvàbâygiờlạilàmrabộkhôngchúýgìđếncôcả.Pa-vennhìnxuốngmặtnước,thấyinrõbóngngườicongáiđangngồi.CôtacứđọcsáchcònPa-ventừtừgỡdâycâubướngbỉnhvề.Chiếcphaochìmdướinước:dâymắcrễkéokhôngra."Lưỡicâukhốnkiếplạimắcmấtrồi?".Pa-venliếcnhìnthấydướimặtnướchơigợnsóngcóbóngngườimỉmcườichếnhạo.Haigãthanhniên,họctròlớpbảy,điquacầu,cạnhcộtnước.MộtđứalàconlãokỹsưquảnđốcsởđầumáyxelửatênlàXu-khác-cô;hắnnămnaymườibảytuổi,toxácnhưngngônghêvànổitiếngvìtínhđểugiả.Tóchắnhơivànghoe,mặtđầytànnhang.Ởtrường,bạnbèthườnggọichếhắnlàthằng"Sua-carỗmặt".ĐibêncạnhhắnlàthằngVích-to,conlãoLê-sinh-ski,õngẹoynhưcongái.ThằngXu-khác-côtaycầmmộtchiếccầncâurấtsang,miệngphìphèothuốclá.HắnghévàotaithằngVích-tovừanói,vừanháy:-Taovẫnbảomàylàconbénóngonnhưmộtthứnhohộpấy,ởđâycấmconnàobìvớinóđược.Rấtlãngmạnnhớ.NóhọclớpsáuởKi-ép.Hiệnvềnghỉhèởnhàôngcụlàmchánhkiểmlâm.BạnchơivớiconLi-daemgáitao.Taođãgửichonómộtmẩuthư,vănrấtkêu.Đạikhái:"Yêuemsayđắm,anhtha

thiếtchờđợithưemtrảlời".TaolạinhétvàođấymấycâuthơthuổngđượcởmộtbàithơcủathisĩNát-xônrấtăngiọng,màyạ.Vích-totòmòhỏi:-Thếrồikếtquảrasao?Xu-khác-côhơilúngtúng,đáp:-Ừ,nócũnglàmcao,màumèbảotao"đừngviếtthưlàmgìchophígiấy”.Songcongáiđứanàomớiđầuchẳngthế.Màykhônglo.Cáikhoảnyêunàythìtaocáogià.Songtaocũngchẳngthiếtmấtthìgiờtántỉnhnhũngnhẵngmãilàmquáigì.Tốiđivàoxómxưởngsửachữatàuchơigáithúhơn.Vứtrabarúplàcómộtconnhansắclàmrỏdãirarồi.Mànólạichẳngcóđủngđỉnhlàmcaogìcả?TaovẫnđichơivớilãoVan-caChi-khô-nốpđấy.Lãotalàmđốccôngxelửaấymà,màycóbiếtkhông?Vích-tobĩumôicóvẻkhinhbỉ:-Màycũngđichơitrònhơbẩnấy,hởSua-ca?Xu-khác-cônhằnnhằnmẩuthuốclá,rồibuônggiọngmỉamai:-Xinôngđừnglàmbộ,làmtịchnữa.ôngtưởngconkhôngbiếtôngđểthờigiờcủaônglàmgìđấy...Vích-tongắtlờihỏi:-Thôi,thếmàygiớithiệutaovớiconbékianhá?-Tấtnhiên,talạinhanhkhôngnóđimất.Sánghômquanócũngđicâuởđây.HaithằnglạigầnTô-nhi-a.Xu-khác-côrútđiếuthuốcđangngậmra,gậpngườilạicúichào:-ChàocôTô-nhi-aTu-ma-nô-vaạ.Côrađâycâucá?Tô-nhi-ađáplại:-Không,tôichỉxemngườitacâuthôi.-CôchưabiếtanhVích-toLê-sinh-skinhỉ.-Xu-khác-côvừahấptấpnóivừacầmtayVích-to.-Xingiớithiệuđâylàanhbạntôi,Vích-toconcụLê-sinh-ski.Vích-tongượngngùngchìatayrabắttayTô-nhi-a.Xukhác-côcốbắtchuyện:-Saohômnaycôkhôngđicâu?Tô-nhi-atrảlời:-Tôikhôngmangcầncâuđi.Xukhác-côvộinói:-Côđểtôiđikiếmmộtcáinữacôdùng.Giờmờicôtạmlấycầncâucủatôi,tôixinđikiếmcáikhácvềngay.Xu-khác-côđãgiữđượclờihứagiớithiệuVích-tovớiTô-nhi-avàbâygiờđịnhbàymẹođểVích-toởlạimộtmìnhvớiTô-nhi-a.NhưngTô-nhi-atrảlời:-Thôianhạ,tasẽlàmphiềnngườikhác.Ởđâyđãcóngườicâurồi.

Xukhác-côhỏingay:-Phiềnaicơ?À,thằngnhãiấyư?-MãibâygiờhắnmớinhìnraPa-venđangngồicâuởbụicây.-Chà!Thằngấyđểtôirađuổinócútđingaytrongnháymắt.Tô-nhi-achưakịpngănlại,thìXu-khác-côđãchạyxuốngchỗPa-venđangcâu.HắnbảoPa-ven:-Thằngkia,cuốncầncâucủamàyxéongay,đi!ThấyPa-venvẫncứngồiyêntiếptụccâu,nólạiquátthêm:-Đi,đứnglênngay,cútmau!Pa-venngẩngđầulênnhìnXu-khác-cô,cáinhìnchẳnglànhgì.-Immồm!Làmgìmànhắnglênthế?Thằngkiaphátkhùnglên:-Cáigì,màylạidámlôithôivớiôngà?Đồănmày!Xéo!NóirồinólấymũigiàyđáhấttunghộpmồicủaPa-venrơitõmxuốnghồ.NướcbắntungtóelêncảmặtTô-nhi-a.Tô-nhi-akêulên:-AnhXu-khác-côơi!Anhbấtlịchsựthếmàkhôngbiếtthẹnà?Pa-venđứngphắtdậy.Cậubiếthắnlàconlãoquảnđốcsởđầumáyxelửa.A-rơ-chomlàmviệcdướiquyềnbốnó.NếubâygiờmìnhđộngđếnđồmặtbệunàythìnósẽmáchbốnóvàviệcnàythếnàocũngsẽlôithôiđếnanhA-rơ-chom.ĐấylàlýdoduynhấtlàmPa-vennénđượcgiậnkhôngxôlạingay.Xu-khác-côsợPa-venchoảngmình,liềnxônglạilấyhaitaytúmngựcPa-venđẩyxuốnghồ.Pa-venloạngchoạngngườikhoataylêntrời,bịgiúivềphíasau,nhưnglạiđứngvữngđượcngay.Xu-khác-côlớnhơnPa-venhaituổi,nổitiếnglàtayngổngáothíchđánhnhau.Bịhuýchvàongực,Pa-vennổixunglên:-À,màyđịnhchơinhauphảikhông?Đượcôngchomàybiếttayngay!Pa-venthoichonómộtquảđấmtayphảivàogiữamặtvàkhôngđểnókịphoànhồnđãtúmngayáonó,lôiđikéoxệchxuốngnước.Xu-khác-côbịdìmxuốnghồngậpnướcđếnđầugối,đôigiàybóngloángvàcáiquầnbảnhướtsũng.HắncốhếtsứcgỡkhỏihaitayPa-vensiếtchặt.NhưngPa-venđãđẩynóngãxuốngnước,rồinhảytótlênbờ.Xu-khác-côtứcđiênngười,hầmhầmxônglên,chựcxéPa-venratừngmảnh.Pa-venquaylạinhanhnhưcắtđốiphóvớikẻthù.AnhsựcnhớđếnbàiquyềncủaGiu-khơ-raidạy:"Xuốngtấnchântrái,hơiduỗichânphải,khôngphảichỉđấmbằngsứctay,màlấycảsứcngười,nhèquaihàmmàđấmmóclên".Ră...ă...ắc..c!...Tiếngrăngrậpvàonhau,Xu-khác-côbịtốngvàoquaihàmvàcắnphảilưỡiđauđiếngngười,kêuôiối,taychớivớivàlănphịchxuốngnước.

TrênbờTô-nhi-acườingặtnghẽo,vỗtayreolên:-Hoanhô!Hoanhô!Đánhcừthật!Pa-vennắmlấycầncâu,giậtmạnh,giằngchiếclưỡicâucònmắc,rồinhảytótlênđườngcái.Đikhỏi,Pa-vencònnghetiếngthằngVích-tonóivớiTô-nhi-a:-NólàthằngPa-venconnhàCa-rơ-sa-ghin,đồducôncótiếng!Mốilongạibaotrùmlấykhunhàga.Tinđồntruyềnđirằng:thợxelửatrênđườngsắtnàyđãbắtđầubãicông.Bãicôngbắtđầutừcôngnhânđoạnđầumáythuộcgalớnbêncạnh.BọnĐứcbắthaingườithợmáybịtìnhnghimangtruyềnđơnkêugọiđấutranh.NhữnganhemcôngnhâncógiađìnhởnôngthônthìcămphẫnsôisụcvìbọnĐứctịchthulươngthựcvàbọnđạiđịachủđãtheogiặctrởvềchiếmlạiấptrạicũcủachúng.Ởnôngthôn,bọncảnhbinhthuộcgiốngCô-dắcquýpháicủabọnđầulĩnhNgatrắngquấtroingựalênlưngnôngdân.Trongvùngnàyđãcóđếnchụcđộidukíchnôngdândonhữngđảngviênbôn-sê-víchtổchức.Giu-khơ-raiđãkhôngđểphíthờigiờ.Từngàyđếnởthànhphốnày,anhđãlàmđượcmộtkhốicôngtáclớn.Anhđãquenđượcvớinhiềucôngnhânxelửa,thườngđếndựcáctốivuicủanhữngthợtrẻvàđãtổchứcđượcmộtnhómtrungkiệngồmnhữngthợnguộisởđầumáyxelửavàthợxẻmáycưa.AnhđãthửdòcảA-rơ-chom,hỏiđếntháiđộanhtađốivớiĐảngbôn-sê-víchvàhoạtđộng.củaĐảng.Ngườithợnguộilựclưỡngấyđãtrảlờianhấyrằng:"AnhGiu-khơ-raiạ,vềtấtcảmớđảngpháiđó,tôikhônghiểugìlắm.Nhưngnếucầngiúpđỡmộttay,tôiluônluônsẵnsàng.Anhcóthểtinởtôi".Giu-khơ-raichoA-rơ-chomtrảlờithếcũngđượcrồi:anhbiếtA-rơ-chomlàngườicócảmtìnhđốivớiĐảngvànếuđãnóithìlàm.NhưngcũngthấyrõlàanhtagiácngộchưachínđếnmứcđộcóthểkếtnạpvàoĐảngđược.Giu-khơ-rainghĩthầm:"Khônghềgì,tronglúcphongtràonhưthếnày,cậuấyrồisẽđếnvớiĐảng".Giu-khơ-raithôiviệcởsởmáyđiện,sanglàmởsởđầumáyxelửa.Làmởđâythuậntiệnchohoạtđộnghơn.Vìởsởđiệnthìxaphongtràođườngsắtquá.Xeđilạitrênđườngsắtdạonàyrấtdồndập.BọnĐứcchởvềĐứchàngnghìntoađủcácthứchúngcướpbócđượcởU-cơ-ren:lúamì,lúamạch,giasúc....Thậtkhôngaingờ,bọnvệbinhnguỵậpđếnbắtPô-nô-ma-rên-cơ,ngườilàmđiệnbáongoàiga.ChúngđánhđậpdãmanbáctaởbộchỉhuyĐức.ChắcvìthếmàbácđãkhairacôngtáctuyêntruyềnởsởđầumáyxelửadoRô-manXi-đô-ren-cô,mộtngườibạncủaA-rơ-chomphụtrách.HaitênĐứcvàmộtthằngngụyphótưlệnhquânquảnnhàga,ngườiU-cơ-ren,ậpđếnbắtRô-mangiữalúcanhđanglàmviệc.Mộttênlínhngụysấn

đếnbànnguộicủaRô-man,chẳngnóichẳngrằng,quấtroivàomặtanh.Nóquát:-Thằngkhốnkia,đitheochúngôngngay!Cứđếnđấyrồisẽnóichuyện.-Nónhếchmiệngnhănrăngmộtcáchthảmhại,rồinắmlấytayáoRô-man:Cứđếnchỗchúngôngrồithahồmà"tuyêntruyền"!A-rơ-chomđanglàmviệcởbànbêncạnh,thấyvậynênbỏgiũaxuốngbàn;thânhìnhcaolớncủaanhsấnđếnchỗtênngụy.Cốnénnỗitứcgiận,giọnganhbậtranhưgầmlên:-Saomàydámđánhngườita,hởđồchó?Tênngụylùilại,mởbaoda,rútsúngngắn.TênlínhĐứcthấplũncũn,trậtsúngkhỏivai,nhằmanh,lênquy-látláchcách,vàsủalên:-Đứnglại!Nólămlămchĩasúng,đợianhnhúcnhíchlàbắnliền.NgườithợcaolớnđứngngâyrabấtlựctrướctênlínhĐứcloắtchoắt.Khôngthểlàmgìđượcnó.Chúngbắtcảhaiđi.Mộtgiờsau,A-rơ-chomđượctha,cònRô-manthìbịnhốtvàohầmgiam.Chỉmươiphútsau,cảsởđầumáybỏviệc,côngnhântậptrungởvườnhoanhàga.Thợbẻghivàcácthợkháclàmviệcởcáckhovậtliệucũnghưởngứngtheo.Phẫnnộđếncùngcực.Ngườitađưarayêusách-domộtngườinàođóthảora-đòithảngayRô-manvàPô-nô-ma-rên-cơ.Lòngcămphẫncàngtăngkhitênngụylúcnãydẫnmộtlũvệbinhphingựađếnvườnhoa.Taynókhoakhẩusúngngắndọadẫm.-Nếucácngươikhôngtrởlạilàmviệc,chúngtaosẽbắtgiamhếtngaylậptứcbâygiờ.Sẽchonhiềuđứaúpmặtvàotườngănđạn.Nhưngtiếnglahògiậndữcủacôngnhânlàmnóphảiđánhbàichuồnraphíanhàga.Têntưlệnhquânquảnnhàgagọiđiệnbáovề.Từtrongthànhphốđãcócam-nhôngchởđầylínhĐứcchạynhưbay,laotới.Côngnhânbắtđầugiảitán,aivềnhànấy.Tấtcảmọingườiđềubỏviệc,ngaycảcácbạnkýgacũngbãicông.CôngviệccủaGiu-khơ-raiđãmanglạikếtquả:đâylàcuộcđấutranhđầutiêncótínhchấtquầnchúngởnhàgaxelửa.BọnĐứcđặttrọngliêntrênthềmnhàga.Khẩusúngghếchnòngchồmchỗmnhưmộtconchósăn.MộttêncaiĐứcquỳbêncạnh,mộttayđểsẵnlênquy-látNhàgavắngtanh.Đêmấybắtđầubắtbớ.A-rơ-chomcũngbịbắt.Giu-khơ-raikhôngngủởnhà,nênchúngkhôngtìmthấyanh.Bọnchúngdồnngườibịbắtvàomộtnhàkhochứahàngrộngthênhthangvàchúngđặtđiềukiệncuốicùng:hoặclàtiếptụcđilàm,hoặclàratòaánquânsự.

Suốtdọcconđườngsắtnàyhầuhếtcôngnhânxelửađềubãicông.Suốthămbốntiếngđồnghồ,khôngcóchuyếntàunàochạy.Cáchnhàgamộttrămhaimươicâysốcóxảyrađánhnhauvớimộtđộidukíchmạnh,độinàyđãcắtmấtđườngvàphácáccầurồi.ĐêmcómộtđoàntàuchởlínhĐứckéođếnga.Nhưngtàuvừađếnnơithìthợmáy,étvàngườiđốtlòđềubỏtrốnkhỏiđầu.máyrồi.Thếmàngoàichuyếntàunàylạicònhaichuyếntầunữacũngchờđếnlượtkhởihành.Cánhcửasổđầumáyxelửanặngtrịchmởra,tênquanhaiĐứctưlệnhquânquảnnhàga,têntưlệnhphóvàmộttoánĐứcbướcvào.Têntưlệnhphógọi:"Nhữngtênsauđây:Arơ-chomCa-rơ-sa-ghin,Pô-len-tốp-ski,Bơ-ru-giắccónhiệmvụláichuyếnxelửanàyđi.Nếutừchối,bắnngaytạichỗ.Cóđikhông?"Bangườithợbuồnrầucúiđầu.MộttoánlínhĐứcchĩalưỡilêkèmhọđếnđầumáy,têntưlệnhphóđãquaysangchỉđịnhngườilái,étvàđốtlòchochuyếntàuđisau.*Đầutàuxelửagiậndữphìphìchuyểnmình,bắntungtóenhưmưanhữngtialửasáng,vừathởhồnghộc,vừalướttrênđườngray,laonhanhnhưxoáyvàokhoảngđêmdàyđặc.A-rơ-chomđổđầythanvàolò,lấychânđácửalòsậplại,vớicáiấmngắnvòiởngăntủ,tumộtngụmnước,rồiquayrahỏingườithợmáygiàPô-len-tốp-ski:-Tađànhchởchúngnóđisao,bốgià?Ngườithợgiàtứctốichớpchớpđôimắtdướinếplôngmàyrũxuống:-Bịgílưỡilêvàolưng,khôngchởchúngnóđicũngkhôngđược.Bơ-ru-giắcvừaliếcmắtnhìnvềphíatênlínhĐứcngồigácởtoathan,vừađềnghị:-Bỏcảđấyrồichuồnkhỏixelàhơncả.A-rơ-chomlẩmbẩm:-Tôicũngnghĩthế,songkiakìacònthằngchóĐứcđằngsaulưng.Bơ-ru-giắclóđầuracửasổ,giọngkéodài:-Ừ..Pô-len-tốp-skilạigầnA-rơ-chomthìthầm:-Takhôngthểnàochởchúngđiđược,chúhiểuchứ?Đangđánhnhaungoàiấy,dukíchđãpháđường.Màtanỡnàolạidẫnlũchónàytrongchốclátđếnthịtanhem.Chúphảibiết,ngaythờicònNgahoàng,tôicũngkhôngbaogiờchịuchởlínhđếntrongkhianhemtabãicông.Huốngchilàngàynay,ngầnnàytuổiđầu,tôilạiđilàmviệcấy.Chởquânchúngnóđiđànápanhemmìnhlàmộtcáinhụcmangsuốtđời,đếnchếtchưahếtnhục.Kípthợmáytrướcđãbỏchạyđược.Họliềumạngthật,nhưnghọvẫncứchạyđấy.Chúngtacònmặtmũinàomàchởchuyếnxenàyđiđược,chúmàynghĩsao?-Đồngývớibốgiàlắm,songcònthằngchóchếtkiathìbốtínhthếnào?-

A-rơ-chomđưamắtchỉtênlínhĐức.Ônglãothợmáycaumàylấykhănthấmmồhôitrán,cặpmắtnẩylửanhìnchằmchặpvàochiếcma-nô-mét(ápkế,mộtthứmáyđosứcđẩycủahơitrongđầumáyxelửa)nhưhyvọngtìmralốithoạttrướccảnhbíđanggiàyvòmình.Nghĩmãikhôngra,ngườithợgiàthấtvọngphátbẳn,văngramộtcâuchửirủa.A-rơ-chomlạivớlấyấmnướctu.Cảhaingườicùngnghĩnhưnhau,songkhôngaidámngỏýtrước.A-rơ-chombỗngnhớđếncâumàGiu-khơ-raiđãcólầnhỏianh:"AnhthấyĐảngbôn-sê-víchvàtưtưởngcộngsảnthếnào?"VàA-rơ-chomđãtrảlờicâuhỏiấy:"Tôilúcnàocũngsẵnsànggiúpđỡ.Anhcóthểtinởtôi..."."Vàbâygiờcáchtađanggiúpmớiquýchứ!TachởbọnĐứcđiđànápanhem...".Pô-len-tốp-skicúixuốnghòmdụngcụ,ghésátvàoA-rơ-chomdằntừngtiếng:-Thằnggáckia,phảitiêunó,chúhiểukhông?A-rơ-chomrùngmình.Pô-len-tốp-skinghiếnrăngnóithêm:-Khôngcócáchnàokhác.Đậpchếtnóiđi,vứtmáyđiềuhơivàcácdụngcụvàolò,hãmxechạychậmvànhảyxuốngchuồn.Nhưcấtđượcgánhnặngkhỏivai,A-rơ-chomnói:-ĐượcA-rơ-chomghésátvàoBơ-ru-giắcvàchobiếtquyếtđịnhấy.Bơ-ru-giắckhôngtrảlờingay.Ngườinàocũngđangđứngtrướcmộtmốinguylớn.Cảbađềucógiađìnhởnhà.GiađìnhônggiàPô-len-tốp-skilạiđôngngười:vợconcảthảychínnhânmạng.Songcảbađềuhiểurằngkhôngthểnàochởchúngnóđiđược.Bơ-ru-giắcnói:-Còngìnữa!Tôiđồngý.Nhưngtrongbachúngta,ngườinàosẽ...Bơ-ru-giắckhôngdámnóihếtcâu,nhưngA-rơ-chomthoángngheđãhiểungay.A-rơ-chomquaylạiphíaônggiàđangloayhoaybêncáimáyđiềuhơi,gậtđầurahiệunhưmuốnbáo.tinBơ-ru-giắccũngcùngýkiếnđó;nhưng,ngaylúcấy,lòngbứtrứtvìmộtvấnđềchưagiảiquyết,anhnhíchlạigầnônggiàPô-len-tốp-ski:-Bâygiờtalàmthếnàohởcụ?CụPô-len-tốp-skinhìnA-rơ-chom:-Chúkhởisựđi,chúkhỏenhấttrongbọn.Cầmlấyxàbenggõvàosọnó,cắcmộtcáilàxongthôi.ôngcụkhônggiấunổiđượchồihộp.A-rơ-chomcaumày:-Cháukhônglàmđượcđâu,cụạ.Taycháunósẽkhônglàmsaomànhấclênđượcđâu.Nghĩchocùngthìthằnglínhnàycũngchẳngcótộitìnhgì.Cảnó

nữacũngchỉvìlưỡilêgívàosaulưngmàphảiđithôi.Mắtônggiàlonglêntrongbóngtối:-Chúbảonókhôngcótội?Thếthìchúngtaláichuyếnxenàycũngcóphảilỗiởchúngtađâu.Chúngtacũngchỉvìbịnóbứcmàphảiláixeởđâythôi.Chúngtachởbọnđiđànáp.Vànóinhưchú,bọnấycũngvôtộitấtvàbọnvôtộiấysẽđibắnxảvàoanhemdukích.Thếraanhemdukíchmìnhlànhữngkẻcótộiđấychắc?Chútoxácmàbụngdạynhưbụngdạchimsẻ.Trôngchúaichảbảochúkhỏenhưgấu,thếmàchẳngcóganlàm,anhemcậyởchú...-"Được.-A-rơ-chomnóikhànkhànvàtaycầmlấyxàbeng.NhưngPô-len-tốp-skiđãrỉtai:"Không,đểxàbengchotôi.Tôidùngchắchơn.Chúcầmcáixẻngrồileolênxúcthanởtoahắtxuống.LúccầnđếnthìchotênlínhĐứcmộtnhátxẻng.Còntôicầmxàbengthìgiảtảngnhưđiđậpnhữngcụcthantovậy”.Bơ-ru-giắcgậtđầu:-Cụnóiphải-Rồibáctarađứngtrướccáimáyđiềuhơi.TênlínhĐứcđộimũchàomàodạchópđỏ,đangngồiởméptoathanphìphèohútthuốclá,súngkẹpvàođầugối,thỉnhthoảngmớiđưamắtnhìnnhữngngườithợđangloayhoaytrênđầutàu.KhiA-rơ-chomđãtrèolênxúcthan,tênlínhgáccũngchẳngđểýgìcả.ĐếnlúcônggiàPô-len-tốp-skigiảđòlấyxàbenghấtnhữngtảngthantoởthànhtoavàotrong,rahiệubảohắnlùilại,hắnngoanngoãnlùixuống,népmìnhvàocửabuồngthợmáyđểchoônggiàrộngchỗlàm.TiếngxàbengchoangvàosọtênĐứcđánhcắcmộtcái,nghekhôvàgọn,làmA-rơ-chomvàBơ-ru-giắcgiậtthótmìnhnhưngườiphảibỏng.Xáctêngiặcđổvậtralốiđinhưmộtbaothan.Chiếcmũchàomàomàudạxámchẳngmấychốchoenđẫmmáuđỏ.Đầusúngđánhvàothànhtoakêuđếnchoangmộttiếng.-Thôi,thếlàxong.-ônggiàPô-len-tốp-skinémcáixàbengxuống,miệnglẩmbẩmthế,ngườirunglên,ôngnóithêm:-Bâygiờchúngtakhôngthểláilùilạiđượcnữa.Giọngôngcụvỡra,nhưngđểphátancáiimlặngquánặngnềtrùmlênmọingười,ôngliềnkêutolên:-Thôi,tháomáyđiềuhơiđi.Tháođi!Nhanhtaylên!Mườiphútsau,mọiviệcxongxuôi,contàukhôngláichạychậmdần.Nhữngbóngđencâycốibênđườngđanghiệnlênsừngsữngtrongkhoảngsángcủaánhđèntàubỗngnhiênchìmnghỉmtrongbóngđêmmùmịt.Đènphaởđầutàucốrọivàobóngtốisongchỉcònloerađượcvàithướcchungquanh.Contàunhưđãkiệtsức,trúthơithởtàn,mỗilúcmộtchậmlại."Nhảyxuốngđichứ!"TiếngônggiàPô-len-tốp-skivanglênđằngsauA-rơ-chom.Anhbuôngtayvịn.Thânhìnhtolớncủaanhvăngraphíatrước.Chân

chạmđấtvàmặtđấtnhưchuộibắnđi.Anhtheođàcònloạngchoạngchạythêmhaibước,rồingãlănkềnhrađất.Haibóngngườinữatừhaibậcnhảyxuống,lướttheosauanh.*CảnhnhàBơ-ru-giắckhôngđượcvui.BácBơ-ru-giắcgái,mẹXê-ri-ô-gianhữnglomàrạcngườiđivìbốnhômnay,khôngnhậnđượctingìcủabáctrai.BácchỉbiếtchồngmìnhbịĐứcbắtđilàmkípxevớianhA-rơ-chomvàcụPô-len-tốp-ski.Hômqualạicóbathằngcảnhbinhnguyđếnsừngsộnạthỏivàchửirủa.Thấythế,báclolắng,mangmángđoánchắccóchuyệngìchẳnglànhđây.Sốtruộtquá,bọnvệbinhvừađikhỏi,báclấykhănchoàngđầusangbênnhàbàcụđẻraA-rơ-chommayrahỏithămđượctintứcgìvềchồngmình.Va-li-ađangdọndẹpdướibếp,thấymẹsắpđi,hỏimẹ:-Uđiđâucóxakhông,u?Mắtbácđỏhoe,giàngiụa,nhìncongáilớn,trảlời:-UsangnhàbàcụCa-rơ-sa-ghin.Mayracótingìcủathầy.HễthằngXéc-gâyvề,bảonóđảoquanhàbàcụPô-len-tốp-skihỏithămxem.Va-li-ahaitaytrìumếnômlấymẹ,tiễnracửa,lựalờianủi:-Uđừnglo,uạ!BàcụCa-rơ-sa-ghinbaogiờthấybácBơ-ru-giắcgáisangchơicũngtiếprấtmặnmà.Cảhaibàđềutưởngngườinọhỏithămngườikiađượctintứcmới,nhưngquamấycâuvàochuyện,cảhaicùngthấtvọngnhưnhau.Đêmqua,nócũngkhámnhàCa-rơ-sa-ghin.ChúngsụctìmA-rơ-chom.Khibỏđi,chúngcònralệnhchobàcụCa-rơ-sa-ghinhễthấyconvềphảilênđồnbáongay.Bàcụlấylàmlosợviệcbọnlínhtuầncảnhnguyđếnsụcbanđêmnhưthế.Lúcấy,chỉcómộtmìnhbàởnhà.Pa-venlàmcađêmởsởđiện.Sánghômsau,Pa-venvềnhàrấtsớm.KhinghemẹkểchuyệnđêmquacảnhbinhđếnkhámvàsụctìmA-rơ-chom,Pa-venhếtsứclongạichosốphậnanhA-rơ-chom.Tuytínhtìnhhaingườikhácnhau,A-rơ-chombềngoàilạihaybốpchát,songhaianhemyêuquýnhaulắm.Quýnhaumộtcáchnghiêmkhắc,khôngmơntrớnmàcũngchẳngcắnnóiralộliễuvàPa-ventựmìnhthấyrõnếuanhcầnđếnthìcóphảihysinhthếnàocũngkhôngquản,khôngdodự.Khôngnghỉmộtphút,Pa-venchạyngayrasởđầumáyxelửa,tìmGiu-khơ-rai,songkhôngthấyanhđâucả.NhữnganhemthợPa-venquencũngkhôngbiếttingìvềbangười.NhàPô-len-tốp-skicũngtuyệtkhôngbiếttingìvềôngcụ.Pa-venchạysangnhàôngcụ,đếnsângặpngayngườicontraiútlàBô-rítchobiếtnhàanhtacũngbịkhám.NósụctìmcụPô-len-tốp-ski.Pa-ventrởvềnhàvớimẹ,khôngđượcmảymaytintứcgìcả.Ngườimệtmỏi,anhuểoảinhoàixuốnggiườngvàchốclátđãngủthiếpđigiấcngủ

chậpchờn,thấptha,thấpthỏm.Cótiếnggõcửa,Va-li-aquayrahỏi:"Aiđấy?"vànângthencài.Cửamở,Cơ-lim-caMác-chen-côthòcáiđầubùtócđỏhungvào.Mặtđỏbừng,hơithởhổnhển,chắclàvừachạyrấtnhanhlạiđây.-Bàcụcónhàkhông?-Không,vừađixong.-Điđâucóbiếtkhông?-SangnhàbàcụCa-rơ-sa-ghinthìphải.Cơ-lim-cachựcquaychạyđi,thìVa-li-aníutayáogiữlại.Cơ-lim-canhìnVa-li-a,vẻdodự:-À,tôitìmbàcụcótíviệc.-Việcgìthế,anh?-Va-li-alắctayCơ-lim-cahỏigặng.-Nóiđimaulên,congấuconlôngđỏhungnóiđi,khôngemsốtruộtlắmrồi.-GiọngVa-li-anóinhưralệnh.Cơlim-caliềnquênmấtlờidặnđidặnlạicủaGiu-khơ-raiđãbảocậunhấtthiếtphảiđưathưnàyđếntậntaybácBơ-ru-giắcgáivàtuyệtđốigiữbímật.CậutathòngayvàotúimócramộtmảnhgiấydầumỡlemluốcchìachoVa-li-a.ĐốivớicôbétócvàngemgáiXéc-gâynày,Cơ-lim-cakhôngthểtừchốimộtđiềugìvìcóbaogiờcậutahoàntoànxácđịnhđượctìnhcảmcủamìnhđốivớicôbérấtkháuấyđâu.Nóithậtrathìcậubéphụbếpvốntínhkhiêmtốn,khôngrỉrăngnóivớiailàmìnhmếnVa-li-a,ngayđốivớibảnthân,cậucũngkhôngdámthúthậtđiềuđó.Va-li-ađưamắtđọcbứcthưngắn:"Nhà,nhàđừnglo.Đâybìnhyêncả.Chúngtôivẫncònsống,vẫnyênổn.Sausẽbiếtrõđầuđuôi.Nóichobàconyêntâm.Xemxonghủyngay.BƠ-RU-GIẮC"Đọcxongthư,Va-li-abổđếnbênCơ-lim-ca:-Gấuconlôngđỏcủaem,anhlấythưnàyởđâurathếanh,anhbảochoembiếtvới?Anhnóiđianh,aiđưachoanhbứcthưnày.Va-li-alắcngườicậutarấtmạnh.Vàcậubékhốnkhổ,đangsaynhưđiếuđổkhôngsaocưỡngđược,lạiphạmkhuyếtđiểmlầnthứhai:-AnhGiu-khơ-raiđưachotôiởngoàiga.Songlạinhớrakhôngđượcnói,cậutanóivớtlại:-Nhưnganhấybảophảigiữbímật,khôngđượcđưamảnhgiấychobấtcứngườinàokhác.Va-li-acườiđáp:-Đượcđượcemkhôngnóilộvớiaiđâu.GiờthìanhchạysangnhàPa-ventìmmẹembênấy.-RồicôlấytaykhẽđẩyvàolưngCơ-lim-ca.NháymắtđãthấycáiđầutóchungcủaCơ-lim-cathoángbiếnsaucổnghàngrào.Bangườithợvẫnchưaaivềcả.BuổitốiGiu-khơ-raiđếnchơinhàCa-rơ-sa-

ghinkểchobàcụnghetấtcảcâuchuyệnxảyratrênchuyếnxelửa.Bàcụhoảngsợ,Giu-khơ-raihếtlờikhuyêngiải,nóirằngbangườigiờtạmlánhởmộtvùngquêxa,ởnhờnhàchúruộtBơ-ru-giắc,yênổnlắm.Bâygiờvềngaykhônglợi,songkhônglâulắmđâu,vìquânĐứcđangbịnguykhốntorồi,tìnhhìnhsẽbiếnchuyển.Việcxảyralàmchobagiađìnhđãthâncàngthêmthân.Họahoằncóthưgửivề,cảbanhàcùngvuimừngđọc.Songnhànàonhàấy,vìvắngngườilớn,ngàycàngthấytẻlạnhvàimlìm.Mộthôm,ravẻnhưbấtchợtrẽvàothămnhàbàcụPô-len-tốp-ski,Giu-khơ-raiđưatiềnchobàcụ:-Bàmẹạ,ôngcụgửivềđây,nhưngbàmẹđừngnóihởvớiainhé!BàlãocảmkíchnắmlấytayGiu-khơ-rai:-Cảmơnbáclắm!Ôngnhàtôibịnạn,nhàcửatúngquá.Khôngcònđồngnàođonggạochocáccháuănnữa.Sựthật,tiềnấylấyởsốtiềnquỹhoạtđộngdoBun-ga-cốpđểlại.TrênđườngtừnhàbàcụPô-len-tốp-skivềsởđầumáyxelửa,Giu-khơ-raivừabướcvừasuynghĩ,lòngnhữngcảmphục:"Đượcđược.Tathửxemrồisẽrasao.Bãicôngtuyđãthấtbại,anhemcôngnhânbịchúngdọabắn,tuyđànhphảichịuvàolàm,songngọnlửađấutranhđãnhómlên,chúngkhôngthểnàodậptắtđượcnữa.Cònnhưcánhbangườikiathìthậtlàcanđảm,thậtcừ.Đúngconnhàvôsản".*BangườithợlánhnạnởmộtkhucáchbiệtbênngoàilàngVô-rô-bi-ô-va,trongmộtlòrèncũnhỏbé,váchámkhóiquaylưngrađườngcái.CụPô-len-tốp-skiđangđứngtrướccửalòlửabốcphầnphật.Ánhlửachóilòalàmmắtcụnheolại.Taycụcầmcáikìmdài,lậtđilậtlạicụcsắtđãnungđỏ.A-rơ-chomđangthụtcáibễthổilửatreovàoxàngang.Pô-len-tốp-skicườihiềnlành,rungrungbộrâu.Ngườithợmáygiànói:-Thờibuổinày,taythợvềvùngquêchẳngchếtđóiđâu.Lúcnàocũngcóviệclàm,muốnviệclàcóngay.Đấy,cứlàmởđâylấymộthaituầnnữaxem,cógạothịtgửivềchotrẻmỏởnhàchứchẳngchơi.Chúthấyđấy,ởnôngthôn,họquýthợrènlắm.Cánhtaởđâyănthậtchẳngkhácgìtưsản,chẳngmấychốcsườnnungnúcmỡchomàxem.-Cụcườihìhì,rồitiếp:-CònbácBơ-ru-giắcthìxemchừnglạicànggắnchặtvớibàconnôngdânlắm.Tayấyđãcắmchặtvàođấtnhàôngchúruộtrồi.Màthếcũngphải,chỉcólãođâyvàchúmàylàkhôngcólấytấcđấtcắmdùi,chúngmìnhchỉđộccólưngtrầnvớihaibàntaytrắng,thậtđúngnhưngườitanóilàvôsảnmạtđời,hìhì.ChứbácBơ-ru-giắcthìngườibácchialàmđôi:mộtchânđứngtrênđầumáyxelửa,cònchânkiathìlạiđứngởnôngthôn.-Lấykìmđụngvàocụcsắtcháyđỏ,giọngtrởnênnghiêmnghị;ôngcụtrầmngâmnóithêm:-Nóithậtchứ,cảnhchúngtanguylắmđấychúạ!BọnĐứckhôngcuốngóiđisớmthì

cánhmìnhphảilochuồntrướcsangvừngÊ-ca-chi-ri-nô-sláphaysangRô-stốpđithôi,kẻochúngnótómđượcthìsẽbịtreocổ,đầukhôngtớitrời,chânkhôngtớiđấtmất,chắcchắnlànhưthế.A-rơ-chomlẩmbẩm:-Cháucũngnghĩthếbốgiàạ.-Khôngbiếtnhàchúngmìnhrasao?Chắclàngườinhàbịbọnngụyđếnlàmrầyràlắmđấy?-Chứsaonữabốgià!Tađãmótayvàoviệcthìđànhbỏmặcnhàcửathôi.CụPô-len-tốp-skirúttronglòracụcsắtnungđãxanhbiếcvànhanhtayđặtlênđe.-Chúmàyđậpđi.A-rơ-chomvớlấychiếcbúatạdựngbênđe,vungmạnhquáđầurồiquaixuống.Tialửaràoràobắntungtóe,làmnhữngxótốilòrènbỗnglóesánglêntrongchốclát.CụgiàlậtđilậtlạicụcsắtcháyđỏchìachoA-rơ-chomnệnbúa.Miếngsắtngoanngoãndẹtmỏngranhưcụcsápongmềm.Đêmtốiđưahơigióấmvàocổngmởtoangcửalòrèn.*Mặthồbaolathămthẳm.Rặngthôngcuốnlấyquanhhồ,ngọnthôngđườngbệlắclư,gậtgùtrướcgió.Nhìnthông,Tô-nhi-anghĩthầm:"Ynhưnhữngngườithật".Côngảmìnhtrênkhoảngcỏxanh,giữabờsỏiđá.Trêncaolàrừngthônggiàtrấnngự,phíadưới,ởchânmỏmđádốcđâmdọcthẳngxuốngnướclàmặthồ.Bóngđáinthêmmàusẫmlênmặtnướcvenbờthămthẳm.ĐâylànơiTô-nhi-aưađếnngồichơi.Cáchđấymộtdặmđường,trongnhữngthungsâubỏhoang,giữanhữngmỏđácũ,trướckiacónhữngdòngsuốituônra,vàngàynayđãthànhbacáihồthôngnước.Ởphíadưới,gầnbờcótiếngvỗnướcbìbõmđâuđây.Tô-nhi-angẩngnhìn,lấytayvạchcànhláthìthấymộtthânhìnhmềmmạinâubóngđangbơirấtkhỏetừbờragiữahồ.Cáilưngrámnắngvàmớtócnâuhìhụpnhưconráicáđangrẽnướcbơilên,lúcngụpvàonước,lúcnhàolênvùngvẫy,mệtrồithìnằmngửaphơinắng,đôimắtnhắmnghiềnchokhỏichói,haitayvònglại,ngườihơikhomkhomkhôngđộngđậy.Tô-nhi-abuôngcànhlá,mỉmcười,tựnhạomình:-Mìnhkhỉthật,saolạinhìnngườitatắm.VàTô-nhi-acầmsáchđọc.MảixemcuốnsáchcủaVích-toLê-sinh-skichomượn,Tô-nhi-akhôngđểýcóbóngngườivừaleoquabờsỏigiữagòđấtvàrặngthông.Bỗngđâu,mộthònsỏitheochânngườivừaleorơivàocuốnsách.Tô-nhi-agiậtmìnhngẩngđầulên,Pa-venđứngngaytrướcmặtcô,ngạcnhiênvàngượngngùngvìcuộcgặpgỡbấtngờnày.

NhìnthấytócPa-venướt,Tô-nhi-ađoán:"Rangườitắmấylàanhta".Pa-venlúcấycũngnhậnrangườicongáihômxưa.-Côđấyà?Tôicólàmcôhãikhông?Tôikhôngbiếtcôngồiđây.Nóirồi,Pa-venvịntayvàobờsỏi,địnhbỏđi.-Khôngsaođâu,anhạ.Nếuanhkhôngbận,mờianhngồichơi,tanóichuyện.Pa-venngạcnhiênnhìnTô-nhi-a:-Tanóichuyện?Chuyệngìmớiđược?Tô-nhi-amỉmcười:-Saoanhcứđứngthế?Ghếđây,mờianhngồi,Tô-nhi-achỉchoPa-venmộttảngđávàhỏiPa-ven:-Tênanhlàgìnhỉ?-Páp-caCa-rơ-sa-ghin.(Páp-cacũnglàPa-ven,nhưnggọitụcvàthân)-CòntôilàTô-nhi-a.Thếlàchúngtaquennhaurồinhớ.Pa-venluốngcuốngvòmũcát-két.Tô-nhi-aphásựimlặng:-TênanhlàPáp-caà?SaolạigọilàPáp-ca?Gọithếkhôngđẹp.GọilàPa-venhayhơn.TôisẽgọianhlàPa-venđấy.Anhcóhayđếnđây...-ÝTô-nhi-amuốnnói"cóhayđếnđâytắmkhông?"nhưngngạikhôngmuốnđểPa-venbiếtmìnhđãtrôngthấyanhtatắmnênnóitrệchđi:-Anhcóhayđếnđâychơikhông?-Không,cũngtùy,thỉnhthoảngcólúcnàorỗimớiđến.-Thếanhđilàmà?-Tôilàthợđốtlòởsởđiện.Tô-nhi-abỗnghỏibấtngờ:-Aidạyanhđánhvõmàanhđánhgiỏithế,hởanh?Pa-venphậtý,càunhàu:-Tôiđánhnhauthìviệcgìđếncômàcôhỏi?Tô-nhi-acảmthấyPa-venkhôngbằnglòngcâuhỏicủamình,vộinói:-Đừnggiận,anhPa-venạ.Tôimuốnbiếtlắmchứ.Đánhnhưanhđánhhômtrước,thậtlàtayvõ.Anhđánháclắm.VàTô-nhi-aphálêncười.Pavenhỏilại:-Racôthươnghạicáithằngnhắngấyà?-Cóđâu,tráilạithếnữa.Xu-khác-côănđấmthếlàđángđờilắm.Tôithấyanhđánhhắn,tôithíchlắm.Tôinghengườitanóianhhayđánhnhaulắmthìphải.Pa-venbịchạmnọc,hỏilại:-Aibảocôthế?-Vích-toconnhàLê-sinh-skibảolàanhchuyênmônđiđánhnhau.

Pa-vensasầmnétmặt:-Vích-tolàmộtthằngđểu,mộttêncôngtửbộtchỉđượccáiõngẹo.Tôithakhôngtátchonóvỡmặtlàphúc.Hômnọtôingherõnóđặtđiềuvềtôivớicô,songtôikhôngthèmđánhnóchobẩntay.Tô-nhi-acan:-SaoanhPa-venănnóicụcthế?Thếkhôngtếtđâu!Pa-venphátcáu:"Mìnhrõvớvẩn,tựnhiênlạiđibắtchuyệnvớiconnhócconnàylàmgì?Conbégớmthật,lạiđibắtbẻlờiăntiếngnóicủamình.Nótoànlênmặtdạymình:lúcthìnókhôngthíchtênlà"Páp-ca",lúcthìbảolà"đừngănnóicục".Tô-nhi-ahỏi:-SaoanhlạighétVích-tođếnthế?-Bởivìnólàmộtcontiểuthưmặcquầnáođànông,nólàconcưngnhàquýtộc,mộtcôngtửbột,chứkhôngphảilàthanhniên.Trôngcáimặtnóthườnthượtnhưđứakhônghồn.Gặpnhữngđứanhưthế,tôingứataylắm.Nóconnhàgiàu,nóchỉchựctrèolênđầulêncổngườita.Nótưởngnómuốnlàmgìngườikháccũngđược.Tôiđâythìtôinhổtoẹtvàocáigiàucủanó.Nócứđụngđếntôithìnóbiếttaytôi.Nhữngquânấyphảidạychúngbằngquảđấmnàymớiđược.-GiọngPa-venđầygiậndữ.Tô-nhi-atiếclàđãnhắcđếntênVích-totrongcâuchuyện.CậunàychắccóchuyệngìlôithôitừcũvớianhchàngVích-toõngẹođây.Tô-nhi-axoayracốláivàocâuchuyệntừtốnhơn,hỏithămgiađình,côngănviệclàmcủaPa-ven.Pa-venkhôngnhữngbớtgiậnmàcònquêncảmuốnđingayvàcứthếvuichuyệntrảlờiTô-nhi-arấttỉmỉ.Tô-nhi-anói:-Saoanhkhôngtiếptụcđihọcnữa?-Tôibịđuổihọc.-Saolạibịđuổithếanh?Pa-venđỏtai:-Tạitôinghịchnémthuốclávàobộtlàmbánhcủalãocốdạytôihọc,nênlãoấyđuổikhôngchohọcnữa.Lãocốấylàmộttênhiểmác.Nólàmchođờitôikhốnkhổ.VàPa-venkểtấtcảđầuđuôicâuchuyện.Tô-nhi-atòmòchămchúnghe.Pa-venquêncảnỗingượngngừngbanđầu,kểchoTô-nhi-anghenhưkểchomộtcôbạnquenđãtừlâu.Pa-venkểđếnviệcanhA-rơ-chomđiláichuyếnxekhôngvề.Câuchuyệnthânmật,sôinổi.Đôitrẻkhôngnghĩgìđếnthờigiantrôiđi,đãmấytiếngđồnghồrồi.BỗngPa-vengiậtnảymình,đứngphắtdậy:-Chếtthật!Đếngiờtôiphảiđilàmrồi.Tôimảichuyệnquá.Đánglẽbâygiờlàlúctôiphảiđốtlò.Ôngcụthợcảchắcgiờđangchửiomsòm.-Rồilo

lắng,Pa-vennóivội:-Thôi,chàocô,giờtôiphảichạynhưphithânđếnxưởngngaylậptứcmớiđược.Tô-nhi-acũngđứngdậyngay,khoácáovàongười:-Tôicũngđếngiờphảiđiđây.Vậytacùngđi.-Không,tôivội,phảichạy,côkhôngtheokịpđược.-Anhtưởngthế?Chúngtacùngchạy,thixemainhanh.Pa-venđưamắtnhìnTô-nhi-acóvẻkhinhthường:-Thià?Côthithếnàođượcvớitôi!-Rồixem.Giờtahãyrakhỏiđâyđã.Pa-vennhảyquahònđá,chìataychoTô-nhi-a,vàcảhaicùngchạyraconđườngcáirộngphẳngtớinhàga.Tô-nhi-adừnglạigiữađường:-Nào,giờchúngtachạynhé!Một,hai,ba.Đốanhbắtđượcđấy.VàTô-nhi-achạytítlênnhưgiólốc.Đôiđếgiàyxinhnhỏbaynhanhtrôngnhưcánhbướm,gióthổitungtàáoxanh.Pa-venvụtđuổitheo."Mìnhsẽđuổikịptrongnháymắt"-Pa-vennghĩthế,vàcắmcổđuổitheotàáodài.Thếmàchạyđếntậnđầuđường,gầntớinhàgamớiđuổikịp.Đangđàchạy,Pa-venchạmvàongườiTô-nhi-avànắmlấyvaicô.VừathởgấpPa-venvừakêulênmừngrỡ!-Thếlàbắtđượcconchimnhỏrồinhé!-Bỏra,đauanh!Haingườicùngthởgấp,timcùngđậpmạnh.Cuộcchạysaysưa,Tô-nhi-amệtquá,nhưvôtình,tronggiâyphút,népmìnhvàobạn;mộtgiâyphútthôi,nhưngcũngđủlàmchoPa-vencảmthấyTô-nhi-atrởnêngầngũi.ChỉchốclátthoángquanhưngPa-vensẽnhớmãi.Tô-nhi-agỡtayPa-ven.-XưanayTô-nhi-achạykhôngaiđuổikịpcơ,anhạ.Haingườichiataynhau,Pa-ventayvẫnvẫymũcát-kétrảobướcchạyđếnnhàmáy.NgườithợcảĐa-ni-lôđangloayhoaybênlòlửathấyPa-venmởcửavàoliềnquaylạiđùngđùnggắt:-Màykhôngđểchậmnữahãyđến!Địnhđểtaophảiđiđốthầuthaymàyđấyhẳn?NhưngPa-venvuivẻvỗvaingườithợcảvànóilàmlành:-Thưabố,chỉmộtthoánglàconlàmlòcháyđâuvàođấythôi.RồiPa-vencặmcụikhuâncủichovàolò.Nửađêmhômấy,vàolúcngườithợcảđấtlòĐa-ni-lôđãyêngiấctrênchồngcủi,tiếngngáykhòkhònhưkéogỗ,saukhiđãchodầumỡvàomáyxong,rửatayđâuđấy,Pa-venmởôkẻolấytậpthứsáumươihaitruyệnGiu-dép-peGa-ri-ban-đi(MộtlãnhtụcáchmạngdânchủnổitiếngcủanhằndânÝhồithếkỷ19)rađọc.Pa-venmêmảiđọccuốntruyệnkểnhữngbướcmạo

hiểmliênmiêncủaGa-ri-ban-đi,ngườithủlĩnhthầnkỳđảng"Áođỏ"xứNáp-lơ.Tậptruyệncócâu:"Nàngngướcđôimắtnhungxanhbiếcnhìnchàngcôngtước..."Pa-venchợtnhớ:'Tô-nhi-acũngcóđôimắtxanhbiếc.Côbéngộthật,khônggiốngbọncongáinhàgiàukháctínào.Màlạichạynhanhnhưquỷsứnữa".Mơmàngnhớlạibuổigặpgỡbantrưa,Pa-venchẳngđểýgìđếntiếngmáylúcấyrunglênầmĩmỗilúcmộtmạnh;hơinhiềuquálàmbánhxequaytítđiênloạn,rungchuyểncảsànbê-tôngbệmáy.Pa-venvộinhìnvàoma-nô-mét:Kimđãchỉquávạchđỏbaonhiêulàđộrồi.-Khỉthật!-Pa-venrờiôkéochạybổđếnchỗcáitayvặnhơi,quayhaivòng.Tiếngxìnxịtphụtratừtrongốngkhóisauthànhlò.Pa-venkéotayvặnxuống,mắcdâycua-roavàobánhxeđẩyốngbơm.Pa-venngướcnhìnĐa-ni-lô.Mayquá,ôngcụgiàngủsaynhưchết,mồmháhốc,mũingáyrốnglênnhưsấm.Nửaphútsau,kimđồnghồma-nô-métlạitrởlạichỗbìnhthườngcủanó.*SaukhichiatayPa-ven,Tô-nhi-ađivềnhà.Cônghĩmãiđếncuộcgặpgỡvừaquavớingườithiếuniêncóđôimắtđenkia.Tựcôcũngkhônghiểusao,cuộcgặpgỡđãlàmcôthíchthú."Ởconngườianhtacóbiếtbaolửasốngvàchígangóc!Ừmàanhấychẳngthôbạonhưmìnhđãtưởng.Dùsaothìanhấyhoàntoànchẳnggiốngchútnàovớibọnhọcsinhthòlòmũixanh..."Anhtaxuấtthântừmộtloạingườikhác,từtầnglớpmàxưanayTô-nhi-achưacódịpsốnggần.Tô-nhi-anghĩthầm:"Mìnhcóthểbảoanhtađược,vàsẽlàmộttìnhbạnhayhay".Đếngầnnhà,Tô-nhi-ađãtrôngthấyLi-daconnhàXu-khác-cô,Nen-lyvàVích-to,connhàLê-sinh-ski,cảbađangngồitrongvườn.Vích-tođangđọcsách.Tô-nhi-abiếtlàhọđangchờmình.Côđếnchàomọingười,rồingồixuốngghế.ĐangtángẫunhữngchuyệntủnmủnthìVích-tongồilạigầnTô-nhi-anhỏnhẹhỏi:-Côđãđọccuốntiểuthuyếtấychưa?-À,cuốntiểuthuyếtấyà?-Tô-nhi-abỗngthốtlên:À,tôiđã…Côsuýtnóiralàđãđểquêncuốntruyệnởbờhồ.Vích-tochămchúnhìncô:-Côcóthíchcuốntiểuthuyếtđókhông?Tô-nhi-akhẽlấyđầumũigiàychậmchạpvạchđivạchlạivẽnhằngnhịttrênmặtđườngcát,suynghĩmộtlát,rồingẩngđầulênnhìnthẳngvàoVích-to:-Không,tôiđãbắtđầuđọcmộtcuốntiểuthuyếtkhác,hayhơncuốntiểuthuyếtanhchomượn.

-Àrathế.-GiọngVích-tokéodài,cóvẻbựcmình.Hắnhỏi:-Thếtácgiảlàai?MắtTô-nhi-abừngsánglên,nhìnVích-tocóvẻchếgiễu:-Chẳnglàaicả…Giữalúcđó,mẹTô-nhi-ađứngởhiêngọi:-Tô-nhi-aơi!Conmờikháchvàotrongnhàngồichơi.Tràđãpharồi.Tô-nhi-akhoáctayhaibạngáivàonhà.CònVích-tođisau,suynghĩlungvềnhữnglờiTô-nhi-avừanói,khônghiểuýrasao.*Tìnhcảmđầutiên,chưakịpnhậnrarõ,nhưngđãtừtừlenvàođờingườithiếuniênlàmnghềđấtlòlúcnàokhôngbiết,tìnhcảmấysaomàmớimẻ,saomàbồihồi,khóhiểu.Tìnhcảmấyđếnlàmxáođộnghẳntâmhồncậuthiếuniênvốntínhtinhnghịchvàbướngbỉnh.Tô-nhi-alàcongáingườichánhsởkiểmlâm,màchánhsởkiểmlâmđốivớiPa-vencũngcùngmộtgiuộcvớilãoluậtsưLê-sinh-ski.Lớnlêntrongnghèokhổvàđóirocich,Pa-vencómộttháiđộthùđịchvớinhữngkẻmàmìnhcholàbọngiàucó.Chonênanhthậntrọngvàdèchừngngẫmvềtìnhcảmmớichớmtronglòng.AnhkhôngxemTô-nhi-anhưGa-li-na,congáingườithợđá.Ga-li-nalàmộtngườibạnconnhàbìnhdân,giảndịvàdễthôngcảm.CònTô-nhi-athìPa-venngạilắm,anhsẵnsàngđốiphóquyếtliệtvớibấtcứsựchếgiễuvàkhinhbỉnàocủangườicongáiđẹpvàcóhọcthứcấy.Đếnmộttuầnnay,Pa-venkhốnggặplạicôgáiconngườichánhkiểmlâm.Chonênhômnayanhmớiđịnhrabờhồhômnọ,trênđườngđi,anhchủtâmlượnquatrướcnhàcôta,hyvọngmayragặp.Đangthủngthẳngbướcmenhàngràokhunhàcô,Pa-venthấyngaycổchiếcáolínhthủyquenthuộcthấpthoángởtậncuốikhuvườn.Pa-vennhặtmộtquảthôngbênhàngrào,nhằmnémvàochiếcáotrắng.Tô-nhi-aquayphắtlại.TrôngthấyPa-ven,côchạyrahàngrào.Côtươicườivuisướngchìatayrabắtvàreolênmừngrỡ:-Anhđếnđâyrồi!Anhđiđâutừbấyđếnnay?Emcótrởlạichỗhồnơicuốnsáchđểquên,cứtưởnglàanhsẽlạiđếnđấy.Anhvàotrongnàychơi.Pa-venlắcđầutừchối:-Pa-venkhôngvàođâu.Tô-nhi-angạcnhiêncaumày:-Tạisaovậy?-Cóthểcậucôsẽkhôngbằnglòngđâu.Vìtôicôsẽlạibịmắngmất.Thếnàocậucôcũngmắngcôsaolạiđưathằngráchrưới,chânđiđấtnàyvàonhà.Tô-nhi-anổigiận:

-Anhrõvớvẩn,anhPa-venạ.Anhvàongayđixemnào.Cậuemkhôngkhinàonóigìđâu.Anhcứvàomàxem.Vàođianh.Tô-nhi-achạyramởcổng.Pa-vendángkhôngtựnhiênngầnngạibướctheoTô-nhi-a.Haingườingồichơiởchiếcbàntrònchônhẳnxuốngvườn.Tô-nhi-ahỏi:-Anhcóthíchđọcsáchkhông?Pa-venđãbạolên:-Có.Thíchghêlắm.-Thếtrongcácsáchđãđọc,anhthíchquyểngìnhất?Pa-vennghĩmộtlátrồitrảlời.-TruyệnGiu-dép-paGa-ri-ban-đi.-Đ;ọclàGiu-dép-peG-ri-ban-dichứ!-Tô-nhi-achữalại.-Anhthíchquyểnấylắmà?-Thíchchứ.Tôiđọclẻtừngkỳ.Sáumươitámkỳrồi,khôngsótkỳnào,mỗilầnlĩnhlương,tôimuanămsốliền.NhưGa-ri-ban-đimớithậtlàmộtconngười!-GiọngPa-venđầyvẻthánphục.-Anhhùngthật!Tôihiểulắm,đấylàmộtanhhùngchânchính.Ga-ri-ban-điđãbaolầnđánhnhauvớiquânthùvàbaogiờcũngthắngchúng.Lạiđikhắpbaonhiêunước.Chà,giáôngtacònsốngđếnbâygiờ,tôisẽtìmđếnxintheongay.ôngtamộtoàncôngnhânvàođảngvàchỉvìnhữngngườinghèomàchiếnđấuthôi.-Anhcómuốnlênxemtủsáchcủaemkhông?Lênemmởtủraanhxem.Tô-nhi-anói,rồidắttayPa-venđi.NhưngPa-vencươngquyếtchốitừ:-Không,không,tôichẳngvàonhàđâu.-Saoanhkhóbảothế.Hayanhsợ,phảikhông?Pa-vennhìnxuốngđôibànchânkhônggiàychẳnglấygìlàmsạchlắm,vàgãitai:-Tô-nhi-acóchắclàcậumợTô-nhi-akhôngđuổitôiracửakhông?Tô-nhi-agiậndỗi:-Anhđừngcónóithếnữa,khôngthìemgiậnthậtđấy.-Tô-nhi-achothếlàlạà?NhưnhàLê-sinh-skichẳnghạn,họcóđểtôivàonhàđâu.Đốivớicôngnhân,nhàlãochỉtiếpdướibếpthôi.Hômnọtôicóviệcsangbênấy,conNen-lynócũngchẳngđểchobướcvàonhànữa.Trờibiếtđượcnósợcáigì,chắclànósợchântôilấm,đivàolàmbẩnthảmnhànó,-Pa-venmỉmcười.-Thôi,chúngtavàođi-Tô-nhi-anắmvaiPa-venthânmậtđẩylênhiênnhà.Tô-nhi-adẫnPa-venđiquabuồngănđếnmộtphòngrộngcókêmộtcáitủbằnggỗsếnrấtlớn.Tô-nhi-amởtoangcửatủra,vàPa-ventrôngthấycóđếnvàitrămcuốnsáchxếpthànhhàngđâurađấy.SáchnhiềuquálàmPa-venmêtít.-Giờchúngtachọnquyểnnàohayanhmangvềxem,nhưnganhphảihứađếnluônđểmượnnhữngquyểnkhácnữacơ,anhnhé?

Pa-venvuithíchgậtđầu:-Sáchthìtôithúlắm.Haingườiởchơivớinhaurấtvui,suốtmấytiếngđồnghồ.Tô-nhi-ađưaPa-venrachàomợ.GặpmẹTô-nhi-a,Pa-vencũngchẳngthấyghêgớmnhưmìnhtưởng,anhcũngthấymếnbàta.Tô-nhi-ađưaPa-venlênbuồngmình,choPa-venxemsáchhọccủacô.Ởbànchảiđầucómộtcáigương.DẫnPa-venratrướcgương,Tô-nhi-avừacườivừanói:-Saotócanhđểrốibùthế?Anhkhôngbaogiờcắttócvàchảiđầucóphảikhông?Pa-venngượngnghịunóichữa:-Dàiquátôimớicạotrọcđithôi.Chứcònlàmthếnàonữa?Tô-nhi-avừacườivừalấylượcthưanhanhtaychảiquamáitócrốibờicủaPa-ven.CônhìnPa-venvànói:-Bâygiờcóphảikhácrồikhôngnào?Tócanhphảiđihúichonóđẹpchứ.Lúcnãy,trôngđầuanhynhưđầuconsóirừngấy.Tô-nhi-aliếcnhìncáiáosơ-mibạcphếch,chiếcquầncộcđãmòndũngcủaPa-vencóýkhôngbằnglòngnhưngkhôngnóigìcả.Pa-venbắtgặpcáinhìnđóvàcảmthấyngượngvềcáchănmặccủamình.Khichiataynhau,Tô-nhi-acònmờiPa-venlạichơiluôn,vàcôđãlàmchoPa-venphảihứalà.haingàynữasẽđếnrủTô-nhi-ađicâu.Pa-vennhảytótquacửasổravườn:anhkhôngmuốnđiquanhàngoàimộtlầnnữa,sợlạigặpphảimẹTô-nhi-a.*VắngA-rơ-chom,nhàCa-rơ-sa-ghintúngtợn:lươngPa-venkhôngđủchidùng.Bàmẹđànhbànvớicon:cólẽbàlạinênđilàmchăng?CũngđượcdịplànhàLê-sinh-skiđangcầnngườinấubếp.NhưngPa-vengạtđingay:-Không,mẹạ,consẽxoayraviệclàmthêm:Ởsởmáycưađangmượnngườixếpgỗphiến.Consẽxinlàmnửabuổi,kiếmthêmthìhaimẹcontiêucũngvừa.Cònmẹthìcứnghỉởnhà.Đểmẹđilàm,anhA-rơ-chomvềsẽmắngcon.Anhsẽbảo:"Màykhôngxoayxởđượcchomẹhaysaomàđểmẹphảiđihầuhạngườitamãithế?"Bàmẹthìbảolàbàcầnphảiđilàm,nhưngPa-venkhăngkhăngkhôngnghenênbàđànhchịuthôi.Ngayngàyhômsau.Pa-venđãđếnlàmởsởmáycưa:đemcácphiếngỗmớicưacònướtxếpraphơichokhô.ỞđâyanhgặpnhiềubạnquennhưMi-sơ-caLép-súclàbạnhọccùngtrườngtrướcđâyvàVa-ni-aCu-lê-sốp,Pa-vencùngvớiMi-sađồngývớinhauhaingườilàmchungmộtphầnviệc.Tiềnlươngcũngkhakhá.BanngàyPa-venlàmởsởmáycưa,chiềuđếnlạichạytớinhàmáyđiện.

Làmđượcmườihôm,Pa-venmangvềchomẹmộtmóntiền.Khiđưatiềnchomẹ,Pa-venngượngngùngdichântrênđất,trùtrừmãimớidámnói:-Mẹơi,mẹcóthểmaychoconmộtchiếcáoxa-tanhxanhkhôngmẹ?Nhưchiếcáonămngoáicủaconấymà.Maythìtốnmấtđộnửasốtiềnnày,nhưngconcònkiếmđượcnữa,mẹđừnglo.-RồiPa-vennóithêmnhưđểxinlỗivìđãđòihỏimẹnhiềuquá:-Mẹxemđây,cáiáoconđangmặctàngquárồi.-Đượcđược,conạ,mẹsẽmuangayvảihômnayrồimaimẹsẽcắtáochocon.Ừ,phảiđấy,conchẳngcóchiếcáomớinào.Mẹgiànhìncontrìumến.*Pa-vendừnglạibênhiệucắttóc,thòtayvàotúi,sờlạiđồngtiềnrúptrongtúi,rồimớidámbướcvào.Thợcắttóclàmộtchànghómhỉnhchỉghếbànhchokhách.-Mờicậungồi.Ngồilọtthỏmvàochiếcghếbành,Pa-venngắmvàogươngthấyvẻmặtmìnhlúngtúngngơngơngácngác.-Húitrọcphảikhôngcậu?-Ngườithợcắttóchỏi.-Vâng,àkhôngphải.Báchớttócchotôi.Hớtthếnàylàhúikiểugìbácnhỉ?-TayPa-venluốngcuốngrahiệu.-Đượcđượctôihiểurồi.-Ngườithợcạomỉmcười.Mườilămphútsau,Pa-venđira,mồhôinhễnhại,nhưngđầutócmớihúi,chảilượctrôngchỉnhlắm.Ngườithợcắttócphảikhónhọcmấtnhiềuthờigiờvớimớtócbờmkhóbảođó,nhưngnướclãvàrănglượccuốicùngđãthắng.Rađường,Pa-ventrúthơithởdài,độichụpmũcát-kétxuốngtậnmắtnghĩbụng:"Mẹmìnhtrôngthấyđầumớisẽnóithếnàonhỉ?"*Pa-venkhôngđếnrủđicâucánhưđãhứa,làmTô-nhi-abựcmìnhlắm."Cáianhchàngđốtlònàychẳnglịchsựchútnàocả!"-Tô-nhi-alấylàmbựcdọc,songmãikhônggặplạiPa-ven,Tô-nhi-acảmthấybuồn.Côsắpđidạochơithìmẹmởcửavào,báotin:"Tô-nhi-a,cókháchtìmcon.Mẹmờivàonhé?"Pa-venđứngởcửa.Thoạtnhìn,Tô-nhi-acũngkhôngnhậnđượcrangay.Pa-vendiệnáoxa-tanhxanhmớitinh,quầnđen,đôigiàyđánhxibónglộnvànhấtlàtócmớicắtgọngàng,khôngxùlênnhưhômnào,làmTô-nhi-achúýngay.Tóckhôngrốibùnhưtrướcnữa,cậubéđốtlòmắtđenbâygiờtrôngkháchẳn.Tô-nhi-ađãchựcthốtranỗisửngsốtcủamình.NhưngkhôngmuốnlàmchoPa-venđãngượngramặtlạiphảibốirốithêm,nêncôlàmbộnhưkhôngđểýđếnsựthayđổirõrệtđó.

Tô-nhi-atráchngayPa-ven:-Saoanhkhôngđếnrủđicâu?Anhgiữlờihứathếđấy?Anhkhôngbiếtxấuhổà?MấyngàynayPa-venlàmthêmởsởmáycưa,nênkhôngđếnđược.Pa-venkhôngdámnóichoTô-nhi-abiếtrằngđểsắmáoquầnnày,mấyngàynayPa-venđãphảicặmcụilàmđếnmệtlử.NhưngTô-nhi-anghequađãtựđoánrangayvàmọinỗibựcdọcvớiPa-venđãbiếnđiđâuhếtcả:-Tarahồchơiđi.Haingườiđiravườnrồibướcrađườngcái.VàPa-venkểchoTô-nhi-anghenhưkểchongườibạnthânnhấtcâuchuyệnbímậtvềkhẩusúnglấycắpđượccủalãoquanhai.RồianhhứahômnàosẽdẫnTô-nhi-avàotậnrừngsâutậpbắn.Bấtchợt,Pa-venbuộtmồmgọiTô-nhi-abằng"em":-Nhưngemnhớ,chuyệnanhkể,emđừngnóilộvớiai,kẻohạianhđấy.Tô-nhi-anghiêmtranghứa:-Emsẽkhôngbaogiờlộvớiaiđểhạianhđâu,anhạ!

PHẦN1-CHƯƠNG4Lửađấutranhgiaicấpgaygắt,ácliệt,bốccháycảvùngU-cơ-rennày.Sốngườicầmsúngđánhnhaumỗingàymộtđông,vàmỗilầnxungđộtlạiđẻrathêmnhữngngườichiếnđấumới.Đốivớingườidân,cuộcđờiêmđềmnămxưađãchìmxavàodĩvãng.Giờđangđùngđùngbãotáp,ìnhoàngtiếngđạibáclàmrungchuyểnnhữngcănnhànhỏọpẹp.Vàngườidânépmìnhvàotườnghầmẩmướthayrúcxuốngnhữnghàotrúẩnđàovội.BọnthổphỉdướitrướngPết-lu-rađủmàusắc,đủxuhướngnhưnướclũtrànvềvùngnày:quanlớn,quannhỏ,đủcácthứđầulĩnhkiểuGô-lúp,Ác-khan-ghen,An-ghên,Goóc-divàhằnghàsasốmônpháithổphỉkhác.BọnquancũcủaNgahoàng,bọnxãhộicáchmạngtảphái,hữupháixứU-cơ-ren,bấtcứtênanhchịnàocóganrủđược,mộttụilưumanhgiếtngườinữatheo,làtựxưngngaylàmđầulĩnh;đôikhichúngcònkéocờvàngxanhdatrời,hiệucờcủaquânPết-lu-ravàcướplấychínhquyền,tùytàitùysứcmàchiếmlấyphạmvitácoaitácquái.Tên"đầulĩnhtrưởng”Pết-lu-ramộquânlậpnhữngtrungđoàn,sưđoàncủanóchínhtừđámthổphỉôhợpấyđượcbọncu-lắcvàcáctrungđoànngườiGa-li-xithuộcquânđoànxungkíchcủatênđầulĩnhCô-nô-vannhậpbọnvàothêm.Giữađámbùnnhơnhữngquânphảncáchmạngvàbọncu-lắc,nổibùnglênnhữngđơnvịdukíchđỏ,vàđấtchuyểndướihàngtrămngànmóngngựasắt,đấtchuyểndướinhữngbánhxebòchởsúngliênthanhvànhữngchuyếnxelửachởpháobinh.VàothángTưcủanăm1919rốibờinày,ngườithườngdânngơngácbịnhiềuphenkinhhoàngchếtkhiếp,cứsớmmaingủdậy,chưakịpdụimắt,đãhémởcửasổnhàmình,ghésanglolắnghỏingườihàngxómdậytrước:-BácÁp-tô-nomPê-tờ-rô-víchnày,chínhquyềntỉnhmìnhhômnayvềquânnàonhỉ?Áp-tô-nomPê-tờ-rô-víchvừaxốcquầnđùi,vừalấmlétnhòmchungquanhxemcóaikhôngrồinóithìthào:-Khôngbiết,bácA-pha-nắtKi-ri-lô-víchạ.Đêmquacóquânnàokéovàoấy.Đợitýxem.NếuquânnàymàhànhngườiDo-tháithìđúngcánhPết-lu-rarồi.Nếuphảibộđội"cácđồngchí"vềthìgặpcái,nghecáchănnóilàbiếtngaythôi.Tôicũngđangđứngđâyrìnhxemlàbọnnàođểcòntínhtreoảnhgìtrongnhàchotiện,tránhmọichuyệnlôithôivàomình.Hômnọ,bácGhê-ra-xim,lánggiềngnhàtôi,lầmmộttímàbịmộtvố.NhìnchưarõtrắngđenđãvộitreoảnhLê-ninlên,tưởnglầmlàcáchmạngđãvề.Thìvớngaybathằngngụyậpvào.Báctính,bathằngquânPết-lu-ravừanhìnthấyảnhđólàxôvàobáctangay,cứroingựanệnlấynệnđể.Bịđếnhaimươiroi.Chúngnói:"Đồchó,cáithằngcộngsảnkia.Ôngsẽrócdaxẻothịtmàychếttươi

ngay”.Bácấycốkêuxin,cốphântrầnvớichúng,songvôhiệu.Trôngthấytừngtoánlínhcósúngđingoàiđường,hàngphốđóngsậpcửasổ,tránhmặttrốntrongnhà.Taihọađãđếnquánhanh…Anhemcôngnhânthìnghiếnrăngcaumày,cămtứcnhìnlácờmàuvàngxanhdatrờicủabọncônđồdướitrướngPết-lu-ra.Anhemcôngnhân,lựclượngcònyếu,khôngsaochốngnổicơnsóngbàichủngsô-vanh(chỉtinhthầnvịchủngmùquáng,hẹphòi)bộtphátđó,chỉtrỗilênmỗikhicóbộđộiđỏbịquâncờvàngxanhdatrờibaovây,épphảiđánhvềchọcsâuvàothànhnhưmộtmũidùixoáyvàothâncây.Lácờruộtthịtđỏchóiphấpphớitrênnóctòathịsảnh,mộtngày,haingày,nhưngrồibộđộilạirútđi,vàtìnhhìnhtrởlạinhánhem,tranhtốitranhsáng.Hiệnnay,lãoquannămGô-lúpđanglàmchúangựtrịtrongthànhnày.Lãotalà"vinhdựvàkiêuhãnh"củasưđoàntảngạnsôngĐơ-nhi-ép.Hômquađámquângồmhaingàntêngiếtngườicủalãothắngthếkéovàothànhphố.Lãoquannămđiđầucưỡiconngựagiốngtốtmã.NắngthángTưđãnóngmàlãovẫnkhoácáobành-tôcủangườivùngCô-ca-dơ,độimũlôngxứDa-pô-rôcóđínhhuyhiệumàutía,mìnhmặcquânphụckiểuSéc-kết,lưngđeođủbộ:daogămvàkiếmnạmbạc.Lãoquannămtrôngbảnhtrai,lôngmàyđen,damặttái,hơirámvàngvìlãohayuốngrượusaybebét.Miệnglãongậmcáipíp.Trướccáchmạng,lãolàmchuyêngianônghọctrongnhữngđồnđiềntrồngcủcảiđườngcủanhàmáylàmđường.Cuộcđờiấymờtẻlắm!Bìsaođượcvớidanhvọngđầulĩnhnày.Vàanhchàngchuyêngianônghọcngoilênmặtnhữngdòngnướcđụcngầuđangtrànngậpngựaxứnày.GiởđâylãotađườngđườnglàquannắmđầulĩnhGô-lúp.Rạphátđộcnhấtcủathànhphốđãđượctranghoàngđểmởdạhộichàomừngbọnmớiđến.Tấtcả"tinhhoa"củagiớithượnglưutríthứcthuộcpháiPết-lu-rađềucómặt:đámgiáohọcngườiU-cơ-ren;haicongáilãocố:conA-nhi-axinhđẹpvàemnólàDi-na,lũbànhỏ,bàlớnsởtại,tấtcảđámđầytớcũcủalãobátướcPô-tô-skingàytrước,mộtdúmtiểutưsảnxưngdanhlàphái"Cô-dắctựdo",bọnxãhộicáchmạnghậusinhcủaxứU-cơ-ren.Rạpchậtních.MặcquầnáođịaphươngU-cơ-rensặcsỡthêuhoa,vòngcổ,dảibăngđủmàusắc,cácmụgiáohọc,haicongáilãocố,nhữngmụtrưởnggiảđượccảmộtlũsĩquanbâulại,bọnnàyđeo"cựagà"lẻngxẻngtrônghệtnhưnhữngbứctranhcổtảnhữngngườicô-dắcDa-pô-rô.Nhạcbinhcủatrungđoànđangvanglêninhỏi.TrênsânkhấuhốihảchuẩnbịdiễntíchNadaStô-đô-li-a.Điệnkhôngcó,ngườitađãbáođếnbộthammưucholãoquannămbiết,lãođịnhthânchinhđếndựbuổidạhộinàychothêmphầnlongtrọng.Chonênnghebáokhôngcóđiệnlãođủngđỉnhhấthàmralệnhchotênquanhầulà

Pa-lê-nứt;tênnàycòncótênlàlãomộtPô-li-an-xép.-Phảicóđiện.Màymuốnchếtthìchết,nhưngphảitìmchokỹđượcmộtthằngthợđiệnvàbắtnóchữachomáyđiệnchạy.-Thưađạitá,xintuânlệnh.Pa-lê-nứtkhôngchếtvàđãtìmđượcthợđiện.Haitiếngđồnghồsau,mấytênlínhngụydẫnPa-venđếnnhàmáyđiện.HaibácthợlắpmáyvàthợchữaxemáycũngbịđiệuđếncùngvớiPa-ven.Tênquanhầunóicộclốc:"Nếubâygiờtốikhôngcóđiện,taosẽtreocổtuốtbađứabay".Nóvừanóivừachỉtaylênxànhàbằngsắt.Lýlẽcộclốcấyđãcóhiệuquả:đúngthờihạnhắnđịnh,điệnlạisáng.Giữalúcdạhộiđangnáonhiệt,thìlãoquannămđivào.Lãođivớiconđàocủalãolàcongáinhàhànglãotrọ.Đứacongáingựcnởnúngnanúngnính,tócđennhạtnhưmàulúamạch.Bốnólàlãochủquángiàusụchonóđihọcly-xê(trunghọc)ởtỉnhlỵ.Khiconbévàlãoquanđãlênngồitrênghếdanhdựngaytrướcsânkhấuthìlãoquannămrahiệuchophépbắtđầu.Mànkéolênngay.Ngườixemcònnhìnthấylưnglãođạodiễnchạyvộivàobuồngtrò.Giữalúctrênsânkhấuđangdiễnkịch,bọnsĩquancùngvớiđàocủachúngracănhàngănuốngthảcửavớinhau,nốcnhữngthứrượumạnhmàtênquanhầuPa-lê-nứtvétkhắpmọinơivề,chénnhữngmónthịtchúngtịchthucủadân;đếncuốichầukịchthìcảlũchúngnóđãchếnhchoánghơimenrồi.Tênquanhầunhảylênsânkhấu,điệubộnhưđóngkịchtuyênbố:-Thưacácquýông,quýbà,sắpsửabắtđầukhiêuvũ.Mọingườivỗtayhoannghênh,rồiđirakhỏiphòngchobọnlínhngụydẹpghếlấychỗnhảy.Nửagiờsaulàtrongrạpđãnhảyloạnlênrồi.Khoáichí,bọnsĩquancủaPết-lu-ramặtbừngbừngnhưlửa,saysưanhảynhữngmụckhónhấtcủavũCô-dắcvớilũsưtửcáiđịaphươngmánóngđỏửng.Tiếngchângiậmìnhịchlàmrungchuyểncảtườngrạphátcũđãmọt.Cùnglúcấy,ởmécốixaylúamộtđộikỵbinhtiếnvàothànhphố.VọnggáccủaquânGô-lúpđóngởđầutỉnhtrôngthấyhốthoảngvớvộilấysúngmáy.Tiếngquy-látláchcách.Tiếngthétlêntrongđêmtối:-Ai?Đứnglại!Haibóngđennổilêntrongđêmtối,mộttênlạigầnlũlínhgác,giọngồmồmtrảlơi:-ĐâylàđầulĩnhPa-vơ-lúcvàquâncủaNgười.CácngườicóphảiquâncủaGô-lúpkhông?Tênđộitrưởngngụytiếnratrảlời:-Vâng.Pa-vơ-lúchỏi:-Quâncủatađóngởđâuđược?

-Dạ,đểtôixingọiđiệnthoạivềbộthammưuhỏixem.-Tênđộitrưởngđáplại,rồitiếnvàocănnhàbênđường.Mộtlát,hắnchạylạiralệnhchobọnlínhgác.-Quânbaydẹpsúngmáybốtrítrênđườngcáiđểchoquanđầulĩnhngàiđi.Pa-vơ-lúcgiậtcươngngựađivàdừnglạitrướcrạphátsángchoang,quanhrạpngườiđangđilạinhộnnhịp.Hắnquaylạinớivớitênquanbaphụtáđứngbêncạnh:-A,a,ởđâyhọchơivuinhỉ.Taxuốngngựavàochơicáiđã.Thếnàobọnmìnhcũngquắpđượcmộtvàiconmáikhaukháuđi.Trongấychắckhôngthiếugiống.Sta-lơ-cônày,ngươithuxếpchỗchoquânlínhởnhớ.Còntathìdừnglạiđâycùngvớibọnvệbinhcủata.Nóirồi,hắnnhảyxuốngđấtđếnphịchmộtcái,làmconngựacũngphảiloạngchoạngkhôngđứngvững.Đếncửarạphát,haitênlínhPết-lu-ravácsúngđứnggác,chặnlạihỏi:-Ngàichoxemgiấymời.Pa-vơ-lúckhinhkhỉnhnhìnbọnlínhgác,lấyvaiẩymộtthằngrabên.Mườihaitênhộvệcũngẩybọngácvàđitheotênđầulĩnhbướcvào.Ngựacủachúngđãbuộccảngoàihàngrào.Bọnmớiđếnbịđểýngay,nhấtlàthânhìnhđồsộcủaPa-vơ-lúc.Hắnmặcáosĩquanbằngnỉtốt,quầnxanhnhưquầnvệbinh,đầuhắnđộimũlôngcaolêunghêu.KhẩuMô-deđeovắtquavai,lựuđạntaythòrakhỏitúi.-Aithếnhỉ?-Tiếnghỏinhauthìthàotrongđámngườiđứngvâyquanhbọnđangnhảynhót.TênphócủaGô-lúpđangnhẩyrấthammêđiệuBãotuyếtmêcuồng.Hắnnhảyvớicongáilớncủalãocố,connàyquaytítchẳnggiữýtứgìcả,váytốclênxòera,khiếnbọnPa-vơ-lúcnhìnthấycảquầnđùilụabóng.Chúngtrốmắtnhìnđầyvẻkhoáitrá.Pa-vơ-lúclấyvairẽđámđôngbướcvàochínhgiữavòngnhảy.Cặpmắtđụcngầudánmãivàochâncongáilãocố,hắnthèlưỡiliếmcặpmôihéo,rồiđiquavòngnhảyđếnchỗdànnhạc,giơroingựaralệnh:-ChơibàivũkhúcCô-dắc!Tênnhạctrưởngchẳngđểýgìđếnmệnhlệnhcủahắn.Pa-vơ-lúcliềnvungtayquấtroingựavàolưngnhạctrưởnglàmhắnnảyngườilênnhưbịchócắn.Nhạcimbặt,cảrạplặngđi.Congáilãochủquáncămtứclắm,cánhtaykẹpchặtkhuỷutaylãoquannămGô-lúp:-Thậtlàđểucáng!Mìnhđừngđểchochúngnóláothếđược.Gô-lúpnặngnềđứngdậy,lấychânđẩychiếcghếtrướcmặt,tiếnlênbabước,đếngầnPa-vơ-lúcmặtsátmặt.LãotanhậnraPa-vơ-lúcngaytừđầu.LãocómốihiềmthùcũvớiPa-vơ-lúc,taykìnhđịchtranhchấpvớilãongôichúatểvùngnày.

Mớicáchđâymộttuần,Pa-vơ-lúccũngđãchơikhămlãomộtvốrấtcay.Giữalúcđangkịchchiếnvớimộttrungđoànđỏ,mộttrungđoànđãnhiềulầnlàmchoquânGô-lúpkhốnđốn,dánglẽphảiđưaquânđánhtậphậuvàoquânbôn-sê-vích,Pa-vơ-lúclạibỏmặcGô-lúp,quayraậpvàomộtthịtrấn.Bộđộiđỏđóngởđấycómấyđồnnhỏ,Pa-vơ-lúcdồnhọrakhỏithịtrấnkhôngkhólắm.Lấyxongthịtrấn,liềnbốtrílínhgácngănbọnGô-lúp,rồichoquânvàotổchứcăncướpđànghoàng.Lẽtấtnhiên,chúngcàndânDo-thái,làmđúngynhưmộttênbộhạ"chínhtông"củaPết-lu-rathườnglàmvậy.TrongkhiấythìbộđộiđỏthừacơkhuýpcánhquânsườnbênphảicủaGô-lúp,nệntơibờirồirútmất.Vậymàquânkiêukỳvịkỷấyhômnaylạingangnhiênkéobừavàorạphátnàyvàtrướcmặtlão,đườngđườnglàmộtvịquannămđầulĩnh,dámgiơroiđánhngườinhạctrưởngcủalão.Không,khôngthểđểchohắnlàmnhưthếđược.Gô-lúpbiếtnếukhôngtrịngaylậptứctênđầulĩnhngạomạnnày,thìcòngìlàuytíncủalãođốivớiquânlínhtrongtrungđoànnữa.Trongmấygiâyđồnghồ,haiđứalặnglẽgườmmắtnhìnnhau,khôngnói.Mộttaynắmchắcđốckiếm,mộttaysờvàokhẩusúngtrongtúi,Gô-lúpquátlên:-Aichophépngươidámđánhngườicủatao,đồkhốnnạn!TayPa-vơ-lúccũnglầnđếnbaodakhẩuMô-de.-Xinngàihãytừtừ,tướngquânGô-lúpạ!Nếukhôngthìngàicóthểlộnbậtđếgiàyđấythôi.Xinngàiđừngtrêuvàotôi,kẻotôikhôngnéngiậnđượcđâu.NhữnglờiấycànglàmchoGô-lúptứctràolêncổ.Hắnralệnh:-Quânđâu,tốngcổchúngnókhỏiđâychota,quậtvàomặtchúngnó!Chomỗiđứahaimươinhămroiđònchonhừtửchúngnóra!LũsĩquanCô-dắcnhưmộtđànchóchạyxôlại,ậpvàovâykínlấybọnPa-vơ-lúc.Mộttiếngsúngnổgiòntan,nhưtiếngbóngđèngiángmạnhxuốngđất.Quânhaibênquầnnhaunhưbầychódữcắnlộn.Haibêncùngđiêntiếtlêncả,lấykiếmđâmnhau,nắmlấytócnhau,bópcổnhau.Đámphụnữsợxanhmắt,rúlênthấtthanhnhưtiếnglợnbột,lủiraxabọnđànôngđangcấuxénhau.Mấyphútsau,bọnPa-vơ-lúcbịtướchếtvũkhí,ănđònnhừtử,bịđẩyrasân,rồibịvứtrađường.Pa-vơ-lúctronglúcloạnđảbịtuộtmấtcảmũlông,mặtmàybêbếtmáutím,vũkhíbịtướcsạch.Hắntứclộnruột,nhảylênngựacùngbộhạphiđithẳng.Thếlàhỏngmấtcảbuổidạhộirồi.Sauchuyệnvừaxảyra,chẳngaicònbụngdạnàomàđúđởnnữa.Phụnữnhấtđịnhkhôngchịuởlạinhảy,nằngnặcđòidẫnvềnhà.Thấythế,Gô-lúpphátkhùnglên.Hắnralệnh:

-Gáclấycửa,cấmkhôngchoairangoài.Tênquanhầuhốihảvânglệnh.Mọingườikêucaphảnđối,Gô-lúpcứmộtmựcbắtởlại:-Thưaquýbà,quýông,tasẽnhảyđếnsáng.Tôixinnhảytrướcbài"van"đầuđây.Nhạclạinổilên,songnhạcchơichẳngđượcmấychốc.Lãoquannămômcongáilãocốchưakịpđihếtmộtvòngthìlínhgácđãđâmbổvàorạphátkêulên:-QuânPa-vơ-lúcđãvâyrạphát.Cửasổnhìnxuốngđườngởgầnsânkhấubịbắnvỡtoangkínhrơitungtóe.Ngaychỗvỡháhốcấy,mộtkhẩuliênthanhthòmõmvào,miệngsúngdõitheonhữngbóngngườikhiếpđảmđangchạytánloạn.Đểtránhnòngsúngghêsợ,mọingườichạydồnvàogiữarạphát.TênquanhầucủaGô-lúprútsúngbắnvàobóngđènđiệnnghìnnến,tiếngnổnhưbom,mảnhvỡtóeranhưmưarơirắclênđầumọingười.Tốiomom.Bênngoàicótiếngthétvào:"Đirangoàisântấtcả"!Vàtiếnglamắng,tiếngchửirủanhaonhaolên.Tiếngrúthấtkinh,mêdạicủaphụnữ,tiếngralệnhgiậndữcủalãoGô-lúpđangtấttảtrongphòng,lồnglộnquáttháoralệnh,địnhtậphợplũsĩquanđãmấtvía,tiếngsúng,tiếngkêuinhỏingoàisânhòathànhmộtthứồnàonáođộngởngoàinhưchợvỡ.KhôngaiđểýlàPa-lê-nứtđãchuồnracửasautrôngramộtphốvắng,chạynhưgióvềbanthammưutrungđoàn.Nửagiờsau,haibênđánhnhauratrò,chiếntrậndànragiữaphố.Cótiếngsúngnổgiònliêntiếpphátanyêntĩnhbanđêm,tiếngliênthanhvangrềnkhôngngớt.Dânphốrấtđỗikinhngạc,vộivàngtụtkhỏigiườngngủyênấm,chạyradánmắtvàocửasổnhìn.Dầndầntiếngsúngimđi,chỉcònngoàiméngoạiôxa,cótiếngliênthanhvanglênnhưchósủa.Đánhnhaungớtdần.Sángrồi...Tindữvangđikhắpthànhphố:ngườitađồnsắpsửacócuộccànDo-thái.TinđồnấychuivàotậnnhữngtúplềuDo-tháithấplètè,cửasổtihí,bámcheoleotrênbờdốcbẩncủarãnhnướcđổrasông.Trongnhữngchiếchộpgọilànhàấy,dânnghèoDo-tháisốngchenchúc,khổsở.ỞnhàinmàXéc-gâylàmđãđượchainăm,phầnlớnanhemthợsắpchữvàthợmáyđềulàngườiDo-thái.Xéc-gâythânvớianhemnhưbàcontrongnhà.Màtấtcảthợinlàmộtnhàthật.HọđoànkếtnhaulạichốnglãochủBơ-lum-tanhgiàusụ,vênhváo.Giữachủvàthợlàmộtcuộcđấutranhkhôngngừng.LãoBơ-lum-tanhchỉtìmcáchbònrútchonhiềusứclaođộngcủathợ,màtiềnlươngthìtrảítnhất.Chonên,nhàinthườngcókhiđóngcửahàngtuầnlễ:thợinbãicông.Anhemthợtấtcảmườibốnngười.Xéc-gâyíttuổinhất,cũngphảilàmmườihaitiếngmộtngày,quaymáyinquầnquật.

HômấyXéc-gâyđểýthấyanhemcóvẻlolắng,xônxao.Đãmấythángnay,tìnhhìnhnguyngập,nhàinkhôngcóviệclàmđều,làmxongmónhàngnàylạiphảiđợimónhàngkhác.Hiệnđanginbảnhiệutriệucủa"đầulĩnhtrưởng”.BácthợsắpchữMên-đenkéoXéc-gâyramộtgóc,cặpmắtbuồnrầucủabácnhìnXéc-gâyhỏi:-ChúcóbiếtsắpcócàndânDo-tháiởđâykhông?Chúbénhìnbácta,ngơngác:-Không,emkhôngbiếtgìcả.Bàntaykhôđét,vàngkhècủaMên-đenđểlênvaiXécgâyvànóiđầytincẩnnhưchanóivớicon:-Nóđịnhcànthậtđấy.NósẽhànhhạdânDo-thái.Anhhỏichúnhé,chúcólònggiúpanhemtronglúchoạnnạnnàykhông?-Nhấtđịnhlàgiúpchứ!Cháugiúpđượcgì,cháuxingiúpngay.Xinbáccứnóiđi.Anhemthợcũnglắngtainghecâuchuyện.-ChúthảolắmXê-ri-ô-giaạ.Anhemchúngtôitinởchú.Ôngcụđẻrachúcũnglàdânthợnhàtacả.Chúchạyngayvềnhànhé,nóivớicụxemcónhậnchomấyngườigiàvớiđànbàcongáitrốntạmlạiđằngnhàkhông.Chúngtôisẽchọntrướcnhữngngườisanglánhbênấy.Rồinóithêmvớinhàxemcócònnhàailánhđượcnữanhé.HiệnnaybọnphỉấychưadámđụngđếnngườiNga.Chúchạynhanhvềhỏingayhộ,gấplắmrồi.-Đượcbáccứtinởcháu!CháuchạysanghỏicảnhàPa-venvàCơ-lim-canữa.Chắcnhàchúngnócũngkhôngtừchốiđâu.Xéc-gâyxămxămchạyđi,nhưngMên-đenthốtnhiênlongạiníulạihỏithêm:-Hãygượmmộtchút,Pa-venvớiCơ-lim-calàngườithếnào?Chúcóhiểubụnghọkhông?Xécgâygậtđầuchắcchắn:-Bọnnóthếnàoư?Pa-venconnhàCa-rơ-sa-ghinđốivớicháunhưanhemruộtvậy.AnhcủaPa-venlàthợmáy.Mên-đenyêntâm:-À,nhàCa-rơ-sa-ghinanhcóbiết.Trướccùngthuêchungmộtnhà.Cóthểnhờvảđượcđấy.Thôichúđi,chóngvềtrảlờichobiếtnhé.Xéc-gâynhảymộtbướcrađếnđường.*SaukhibọnGô-lúpđánhnhauvớibọnPa-vơ-lúcđượchaihômthìmởracuộccànDo-thái.Pa-vơ-lúcthuabịđánhbậtrangoài,liềnchiếmlĩnhthịtrấnbêncạnh.Trongtrậnđánhnhauđêmấymỗibênthiệtchừnghaichụcmạng.Xáclínhchếtđưavộiđếnnghĩađịa,chônngayhômấy,đámtangkhôngkèn,

khôngtrống.Vìchếtnhưthếchẳngvinhgì.Haithằngđầulĩnhcắnnhaunhưhaiconchódạiđầuđường,làmchếtoanlính,nếutanglễlinhđìnhthìcũngbấttiện.KểthìPa-lê-nứtcũngmuốnchôncấtầmĩđểkếttộiPa-vơ-lúclàgiặcđỏ;songuỷbanxãhộicáchmạng,dolãocốVát-xi-licầmđầukhôngtánthànhlàmnhưthế.ChuyệnđánhnhauđêmtrướcgâybấtmãnsâusắctrongcảđơnvịGô-lúp,nhấtlàđạiđộivệsĩlạicàngấmức,vìchúngbịsứtmẻnhất.Đểdẹpmốibấtbìnhđóvàlấylạitinhthầncholính,thằngquanhầuPa-lê-nứtđềnghịvớichủtướngchomở"mộtchầutươi”.ĐấylàtiếnglóngchúngtrângtráodùngđểgọicáithúnhơbẩnđicànDo-thái.Lãoquannămsắpcướicongáilãochủhàngcơm,cũngchẳngmuốnlàmnáođộngthànhphốlàmgì,songPa-lê-nứttánmãiđểlãothấylàphảilàmnhưthếcholínhtrángđỡbấtmãn,nêncuốicùnglãođồngý.ThậtratrậncànnàycũnglàmcholãoquannămngàingạivìlãomớivàoĐảngxãhộicáchmạng.Vảlạibọnkhôngưalãocóthểrêuraolắmchuyệnchẳnghay:họsẽtungdưluậnlàlãokhátmáuDo-tháivàthểnàocũnglạitonhótvới"đầulĩnhtrưởng”đểlàmmấtuytíncủalão.NhưnghiệnthờiGô-lúpcũngcólệthuộcchặtgìvào"đầulĩnhtrưởng”Pết-lu-rađâumàsợ,vìlãotựkiếmcháclấyđểnuôiquânmình,thuađượclãochịucảkiamà.Vớilại"đầulĩnhtrưởng”cũnghiểuchánbộhạmìnhthếnàorồi.Hắnđâucóảotưởngnhưlàngườicủahắncónhân,cóđức.Chínhhắnnhiềulầncũngralệnhchobộhạtịchthuđượcbaonhiêuthìphảitríchmộtphầngửilênbộchỉhuytiêudùng,chứcònnóiainữa.CònnhưtiếngđồnlàkhátmáuDo-tháithìđãhẳnrồi,vềkhoảnấydanhcủaGô-lúpđãvanglừng:chẳngcầnthêmthắtgìlắm,đãthànhtíchchán.Trậncànbắtđầulúcmờsáng.Mộtlànsươngmờxámngoétbaophủthànhphốnhỏ.Phốxávắngtanh.ĐườngphốchichítnhưmộtmớdâyvảiướtquấnquanhnhữngkhuphốcủadânDo-tháimọclênlộnxộn,vàđangimlìmnhưchết.Nhữngcửasổnhỏđóngkínmít,mànchecửabuôngxuốnghết,trôngnhữngkhungcửanhưnhữngconmắtngườimù.Đứngngoàinhìnvào,ngườitathấynhữngkhuphốDo-tháidườngnhưđangcònngủtrưa,saylắm,nhưngthậtrabêntrongkhôngaidámngủ.Nhànàonhàấyđangchờtaihọagiángxuống.Ngườinàocũngănmặcquầnáosẵnsàngrồi,quâyquầntrongmộtcănbuồnghẹp,chỉcónhữngtrẻthơchưabiếtgìmớicònngủyênđượctrêntaymẹmàthôi.Sánghômấy,tênđộitrưởngvệsĩlàXa-lô-mư-ga,dabánhmật,mácósẹothâmthâm-vếttíchmộtnhátkiếmcũ-lênlaymãitênquanhầuPa-lê-nứt.TênquanhầuPa-lê-nứtnặngnhọcthứcgiấc.Nócònđắmđuốitronggiấcmơkỳquặc:conquỷgùvànhănnhưbịcảđêmámảnhbâygiờvẫnlấymóngsắccàocấucổhọngnó.Nhưngkhingócdậy,đầuđaunhứcthìhắn

mớihiểu:téraconquỷấylàthằngXa-lô-mư-gađanglayđầuhắn.Xa-lô-mư-galắcvaitênquanhầu:-Dậyđithôi,ôngthầndịchơi!Muộnlắmrồi.Đếngiờbắtđầurồi.Khônguốngsaythêmnữavào!Pa-lê-nứtbấygiờđãtỉnhhẳn,ngồinhổmdậy;cơnnhứcđầulàmhắnnhănmặt,hắnnhổbãinướcbọtđắngsè.-Bắtđầucáigì?-Hắntrốmắtngâydạinhìntênđộitrưởngvệsĩ.-Còncáigìnữa?CáiviệctrócbọnDo-tháichứcáigìnữa.Màylúlấprồisao?Thậttình,Pa-lê-nứtđãquênkhuấymấtcảrồi.Ngàyhômqua,hắnuốngrượuchayvớiGô-lúpởdướiấp.Gô-lúpđemconvợchưacướivàlũbạnrượucủanóvềdướiấysuấtthờigiancànnày.Gô-lúpthấymìnhvắngmặttrongsuốtthờigiancànlàrấttiện.Saunàycósaocóthểđổchocấpdướihiểulầmlệnhtrêntrongkhichủtướngvắngmặt.CònPa-lê-nứtởnhàsẽthahồlàmtấtcảmọichuyệnmộtcáchcóýthứchẳnhoi.Chà,cáimón"chầutươi"ấythìPa-lê-nứtlàtaythạocótiếng.Pa-lê-nứtmúcmộtthùngnướcgiộilênđầu,thùngnướclàmnótỉnhrượuhẳn.Nóđếnngaybanthammưu,điđi,lạilại,racácmệnhlệnh.Đạiđộivệsĩđãlênngựa.Tênquanhầutínhcẩnthậnđãralệnhcholínhđứnggácngănxómthợvànhàgavớitrênphố,đểtránhmọiphiềnphứccóthểxảyra.TrongvườnnhàLê-sinh-skiđặtmộtkhẩusúngmáychõrađườngcái.Nhỡcôngnhâncóđịnhậpvàocứuthìsẵnsàngquạtđạnchìnày.Chuẩnbịxongđâuđấy,tênquanhầuvàXa-lô-mư-galênngựa.KhiquânsắpsửatiếnthìPa-lê-nứtmớichợtnhớra:-Dừnglại,tínữathìquên...Đánhhaixengựađitheo:taphảichuẩnbịđồmừngđạitálấyvợ.Hô!hô!hô…Chiếnlợiphẩmhạngnhấtthìbiếuchủtướngnhưthườnglệ.Còntùbinhgiốngcáihạngnhấtthìvềta,phóquancủangười.Ha,ha,ha...Màyhiểurồichứ,thằngđầugỗkia?Tiếng"đầugỗ"chỉXa-lô-mư-ga.Mắtvàngệchcủatênnàysánglên:-Rồiaicũngcóphầncả!Bọnchúngtiếnrađường.ĐiđầulàPa-lê-nứtvàXa-lô-mư-ga,tiếptheosaulàlũvệsĩđilộnxộn,khônghàngngũ.Sươngsớmtanhẳnrồi.Đếntrướcnhàhaitầng,cótấmbiểnhoengỉđề"Phúc,cửahàngtạphóavàquầnáo",Pa-lê-nứtghìmcươngngựalại.Conngựacáilôngxámcủanóchânrấtthon,cuồngcẳnggõmónglênvỉahè.Pa-lê-nứtnhảyxuốngđấtralệnh:-Nào,nhờtrờiphùhộ,tabắtđầutừđâyđithôi.Nólạinóithêmvớibọncưỡingựađangđứngbaolấyxungquanhnó:

-Xuốngcảđithôi,bắtđầubiểudiễnrồi.Nghetanói,quânbay,giờcógặpDo-tháicũngđừngbậpvàosọvội:thongthả,rồihẵnghay.Cònnhưđốivớiđànbàcongái,nếukhôngthậtmuốnquá,tacốkìmlạinhớ,đểđếntối.Mộttênvệsĩnhebộrăngbàncuốcrahỏilại:-Cấptrênnóikìmlạithếnàocơ?Nhỡbênkianóbằnglòngmêđithìsao?Nghetênquânkianóithế,cảlũchúngnócườinhưphá.Pa-lê-nứtnhìntênquânấycóvẻkhenngợi:-Chuyện!Nếubênkianóbằnglòngthìcứviệc!Cònaimàcóquyềncấmchúđượcnữa.Nóirồi,nóđếntrướchiệubuôn,lấychânđámạnhvàocửađóngkín,cánhcửagỗsếncảtấmkhôngrungchuyểnmộttínào.Khôngvàolốinàyđược,tênquanhầuquayragócnhàđilạicửabênvàonhàởcủalãochủ.Tayhắnnắmđốckiếm.TheosaulàXa-lô-mư-ga.Trongnhàcóbangười.Họđãngherõtiếngmóngngựalộpcộptrênvỉahè,songđếnkhinghetiếngngựađứnggiậmchânmãingoàicửa,tiếngbọnlínhquatườngvọngvàotrong,thìcảbađềubayhếthồnvía,đứngngâyranhưchết.LãoPhúcgiàusụđãcùngvợconbỏthànhphốnàyđi,chuồnkhỏiđâytừhômqua.HắngiaonhàcửalạichongườiởlàRi-vatrôngnom.Ri-valàmộtcôgáimườichíntuổi,tínhhiền,ítnóivànhẫnnhục.MuốnchoRi-vaởnhàvắngmộtmìnhđỡsợ,lãobảocôđưacảbốmẹgiàđếnở.Cảbangườiphảitrôngnhàchođếnkhilãovề.Ri-vachựckhôngnhận,songlãonhàbuônquỷquyệtđólạidỗngon,dỗngọtcôconởdễbảo:chắcđâuđãcócàn.Vớilạicógìmàsợmớiđược:nghèothìaingườitalấygìcủamình.Rồilãocònlàmrabộnhânđức,hứavớiRi-vahômnàolãovềsẽthưởngchochiếcáomới.Cảbađềulolắng,nghengóng,cốbámlấyhyvọng:nàobọnlínhcólẽsắpsửabỏchỗnàyđixa,nàocóthểchínhlàchúnglầm,cóthểchúngkhôngdừnglạiởtrướccửanhànàyđâu,chẳngqualàtạimìnhnghelẫnđấythôi.Nhưng,nhưđểđậpvỡtantànhnhữnghyvọngđó,tiếngđậpthìnhthìnhnệnvàocửa.Nghethấytiếnggiàyđávàocửa,ôngcụBê-sắc,bốđẻRi-va,tócbạcphơ,mắtxanhhốthoảngnhưmộtđứatrẻthơkhiếpsợ,đứngbêncửanhàngoài,cấttiếnglâmrâmcầunguyện.Ôngcụsùngđạo,mêmancầuxinThượngđếtốilinhphùhộ,cầuThượngđếchechởcho,đểquỹdữkhônggieotaigiánghọaxuốngnhànày.Bàcụ,đứngnépbêncạnh,tiếnglâmrâmcầukinhcủaôngcụlàmbàkhôngnhậnrangayđượcnhữngtiếngchânngườiđangbướctớigần.Ri-vathìtrốnvàobuồngtrongcùng,nấpsaumộtcáitủgỗsếnlớn.Mộttiếngđậpmạnh,dữdội,giángvàocửalàmhaiôngbàgiàrunbắnngười.

-Mởcửa!-Tiếngđậpcửanữaầmầm,dữhơn,rồicótiếngchửirủađiêngiận.Nhưngtayôngbàgiàkhôngcònđủsứcnângthencàinữa.Thếlàbángsúngtừbênngoàinệnchanchátvàováncửa.Cánhcửarunglênbầnbật,rồivỡtoangra.Línhcầmsúngậpvàonhà,sụcsạocácxó.Chúnglạilấybángsúngphácửaranhàngoài,rồiđiranângthencàimởcửachính.Bắtđầucướpphávơvét.Xa-lô-mư-gađánhvềnhàGô-lúphaixengựađầyvảivóc,giàydépvànhiềuthứhàngkhác;khinótrởlạinhàhàngPhúc,thìnghemộttiếngrúghêrợn.Đểchoquânlínhlụclọingoàihàng,Pa-lê-nứtđivàobuồngtrong.MắtnóxanhlèvàsắcnhìnchòngchọcvàobangườiDo-tháikhốnnạn,rồinóivớivợchồngônggià:-Cút!Cảhaiôngbàgiàkhôngnhúcnhích.Pa-lê-nứtbướclênmộtbước,từtừrútkiếmrakhỏivỏ.-Mẹ!Mẹơi!...-Tiếng.Ri-varúlênnhưxé.TiếngrúghêrợnmàXa-lô-mư-ganghethấychínhlàtiếngrúđó.BọnlínhnghethấytiếngrúchạyvàothìPa-lê-nứtquaylại,chỉvàohaiôngbàgià,ralệnhcộclốcchobọnlính:-Tốngcổhaivợchồngthằnggiànàyđi!Khiquânlínhđãđẩyđượchaivợchồngôngcụđirồi,hắnbảoXa-lô-mư-ga:-Màyhãyđợingoàiấyđã,tacótíchuyệncầnnóivớiconbénày.Nghetiếngkêucủacongái,ônglãoBê-sắcxôlạiphíacửathìbịngaymộtquảtốngvàongựcđếnuỵchmộtcái,khuỵungườivàotường.Ônglãobịđaunghẹnsằngsặc.Bàcụthườnglànhnhưbụt,lúcấychồmlênnhưconsóidữvồlấythằngXa-lô-mư-ga.-Buôngchotaovào,chúngmàylàmgìthế?Bàcụcốsứcxôngvàocửa,Xa-lô-mư-gakhôngtàinàogỡđượcngóntaybàcụcứnắmriếtlấyáohắn.ÔngcụBê-sắchồilạichạyđếncứuvợ.-Đểchúngtaovào,đểchúngtaovào,ốitrờiđấtơi!Contôi!HaivợchồngônglãoxúmvàođầyđượcXa-lô-mư-garangoàicửa.Têngiặcnổixung,rútbángsúngngắnnệnvàođầubạccủaônggiàlàmcụBê-sắcngãlănrađất,khôngkêuđượcmộttiếng.Trongbuồng,tiếngRi-vakêuthétlên.Bịchúngkéotuộtrangoàiđường,bàcụcămuấtnhưđiênnhưdại,tiếngbàlatrờithảmthiếtvàkêucứutuyệtvọngvanginhcảphốxá.Trongnhàtiếngkêuđãtắt.Pa-lê-nứtởbuồngnhốtRi-vabướcra,Xa-lô-mư-galúcđóđãsờtayvàoquảđấmmởcửa,đếnlượthắnchựcvào,nhưngPa-lê-nứtnắmtayhắnlại,quaymặtđinói:

-Thôi,đừngvàonữa.Nóđiđờinhàmarồi;taođãlấygốiphủlênmặtnó.Pa-lê-nứtbướcquaxácôngcụBê-sắc,chânhắnnhúngvàomộtvũngmáuđặcsệtvàđenngòm.-Mẹkiếp!Tiềnđầubấtlợi!Miệnglẩmbầmthế,hắnbướcra.Quâncủahắnlặnglẽkéođirasau,vàsànnhà,bậccửabêbếtnhữngvếtgiàydínhmáuđỏlòm.Khắpcảthànhphốđâucũngcócướpphá.Bọnhunghãntranhcướpnhaumồiăn,thộplấycổhọngnhaunhưmộtlũchósói.Đâyđó,lưỡikiếmtuốtrakhỏivỏlóesángkhoalêntrời.Nhữngthùngrượubằnggỗsến,totướngtừtrongnhàhàngrượulănramặtđườngcái.Rồibọncướpxôngvàophácácnhà.Khôngaichốngcựlại.Chúngậpvàocácbuồngvộilụclọimọixó,lúcđirathìnặngtrĩutaynhữngcủacảicướpbócđược,đểlạihàngđốngbừabãinhữnggiẻrách,nhữnggốivànhữngđệmráchtứtung,lôngrơilảtả.Ngàyđầumớichỉcóhaingườichết:chaconRi-va!Nhưngđêmđến,taihọachếtchócmớighêngườihơnnữa.Đếnchậptối,tấtcảtoánquânđủloàithúdữnày,đứanàocũngsaymáuvàsayrượu.BọnlínhcủaPết-lurađầuócchuếnhchoánghơimen,đãmấtcảlươngtrirồi,chỉchởđêmtốiđến.Bóngtốixuống,chúngcàngđượcthảtayhơn.Trongđêmtốicàngdễbópchếtmạngconngười.Bọnsóilangcũngưabóngtốiđểdễcắnxénhữngngườiđanghấphối.Nhiềungườikhôngbaogiờquênđượchaiđêmvàbangàykhủngkhiếpấy.Baonhiêucuộcđờiđãbịthươngtổn,tanvỡ,baonhiêumáitócxanhđãbạcđirấtnhanhtrongnhữnggiờđẫmmáunày,baonhiêunướcmắtđãtuônrơi!Vàcóaithấuchochăng:nhữngngườicònsốngsótcósungsướnghơnđâu!Sungsướnglàmsaođượckhitâmhồnbịtrốngtrải,khilòngbịnỗinhụcnhãchưatừngcóđếngiàyvòghêgớm,tâmtưphiềnmuộn,tiếcthươngnhữngngườithânđãmấtđikhôngbaogiờtrởlạinữa.TrongcácngõchậtchộicủaxómDo-thái,nhữngtấmthâncòntrẻcủanhữngngườicongáiđauthươngnằmtrơtrơ,haitayduỗihấtngược,mìnhbịđâm,bịchém,bịhànhtội,vẫncònnguyêndấuquằnquạitrongcơngiãygiụa,khángcự.Mãiởtậnngoàibờsông,trongcănnhànhỏcủangườithợrènNa-um,bọnhùmbeoháumồichựchiếpchịvợanhNa-um,mớigặpphảisứckhángcựdữnhất.AnhthợrènNa-umđangsứctraihămbốntuổi,tonhưlựcsĩ,bắpthịtrắnnhưthépquenquaibúasắtđâucóchịuđểvợmìnhbịnhục.Trongcuộcxôxátngắnngủivàkhủngkhiếp,haichiếcsọngụybinhbăngđi,vỡratừngmảnhnhưmộtquảdưahấuthối.Na-umbừngbừngkhíuấtcủakẻđằngnàocũngchết,đánhrấtdữđểcứumạngmìnhvàcảmạngvợnữa.Anhgiằnglấysúngbắnlạihồilâu,tiếngsúnggiòngiãnhằmvàophíabờsôngcó

quânlínhGô-lúpthấynguyđangchạyđếncứu.Na-umbắnhếtđạn,viêncuốicùnggửivàongựcvợcònmìnhthìlắplướilêvàosúngxôngthẳnglêntrướccáichết.Đạngiặcbắnnhưmưa.Na-umvừabướcrathềmđãngã,tấmthâncaolớnrơiphịchxuốngđất.Ngườitathấymặtbọnphúnôngbéonúcởvùngquêgầnđấydắtxeđến.Ngựacủachúngbéotốt.Chúngchấtlênxetấtcảnhữngthứgìchúngthíchmắt,chởđivộivộivàngvàng.ConcáihoặcbàconchúnglàngụybinhchođầulĩnhGô-lúp,giúpchúngchấthànglênxe.Chúngchởvề,rồilạihốihảđánhxera,làmhai,bachuyếnnữa.Xéc-gâycùngvớichavừađưamộtnửasốanhemthợinđiẩn,nhườngchohọhầmnhàvàgácxép.Điquavườnđểtrởvềnhà.Xéc-gâytrôngthấymộtngườiđangchạytrênđường.ĐấylàmộtôngcụDo-tháivừachạyvừathởhổnhển,tayvungvầy,đầukhôngmũ,ngườilóngngalóngngóngtrongchiếcáodàilòngthòngvàváchằngváđụp,mặttáimétvìkhiếpsợ.ĐằngsaulàmộttênlínhPết-lu-racưỡiconngựaxámphóngtheo.Nóđãđuổitớigần,ngườinóchựccúixuốngchém.Nghetiếngvóngựalóccócsaulưng,cụgiơtaylênnhưđểtựvệ.Xéc-gâyliềnnhảybổrađườngphố,xôngratrướcconngựa,lấyngườimìnhcheđỡchoôngcụgià:-Khôngđượcđụngvàocụgià,đồăncướp,đồchó!Tênlínhngụyđangđàtaykhôngmuốnkìmlại,liềntrởsốngkiếmđậpvàomáiđầutrẻvànghoe.

PHẦN1-CHƯƠNG5Quânđỏmạnhmẽđánhluicácđơnvịcủa"đầulĩnhtrưởng”Pết-lu-ra.TrungđoànGô-lúplạibịgọiratrận.ỞthànhphốSê-pê-tốp-cachỉcònmộtsốnhỏquânlàmnhiệmvụbảovệhậuphươngvàtêngiámbinhởlạimàthôi.Dânphốđãbắtđầucựaquậy,đilại.ĐồngbàoDo-tháilợidụnglúctạmyên,chôncấtngườinhàbịnạn.TrongnhữngtúplềutàncủaxómDo-thái,cuộcsốngđãtrởlại.Nhữngbuổitốiyêntĩnh,tiếngsúngnổìầmthoángvọnglạinhưnhữngdịpsấm.Chắclàđangđánhnhaudữởđâugầnđây.Thợxelửabỏnhàgabòvềthônquêkiếmviệclàm.Trườnghọcđóngcửa.Trongthànhphố,tuyênbốthiếtquânluật.*Đêmtốinhưmực,ảmđạm,ghêrợn.Nhữngđêmnhưthếnày,mắtsángcómởtocũngkhôngnhìnthấygì,điđâuphảisờsoạng,mòmẫmnhưngườimù,sẩychânmộttílàrơitõmxuốnghốrãnh.Dânphốbiếtthờibuổinàyngồinhàkhôngthắpđènlàhơncả.Cóánhlửatrongnhàcóthểlàmchonhiềukẻmòđếnquấyrầy.Thàchịutốicònyênthânhơn.Nhưngcónhữngngườingồiyênkhôngđành,thìhọcứđichothíchcẳng,dânphốchẳngcóviệcgìdínhdángđếnhọ.Dânkhôngđiđâulàmgì.Chắcchắnnhưvậy,chẳngaidạigìđirađườnglúcnày.Vậymàvàomộtđêmcũngtốinhưthếnày,cóngườilầnbướcđi.ĐếnnhàCa-rơ-sa-ghin,ngườiấythậntrọnggõkhẽvàokhungcửasổ.Thấykhôngaitrảlời,ngườiấygõlầnnữa,mạnhhơnvàgấphơn.Pa-venđangnằmmêthấymộtconvậtlạlùng,khônggiốngngười,đangchĩasúngmáyvàoanh;anhđịnhchạy,nhưngchạyđiđâuđược,tiếngsúngmáycứnổlạchcạch,lạlùng,ghêrợn.Tiếnggõlanhcanhvàocửakínhđanggiụcmởcửagấp.Pa-ventừtrêngiườngnhảyxuống,menlạigầncửasổnhìnxemaigõ.Nhưngngoàibóngđenlờmờthấpthoángsaucửakính,cậukhôngnhìnrõlàai.Pa-venởnhàmộtmình.Mẹsangchơibênnhàchịgáicóchồnglàmthợmáyởxưởnglàmđường.CònanhA-rơ-chomthìđilàmởlòrènthịtrấnbên,quaibúađểkiếmăn."ChắclàA-rơ-chomgõcửachứkhôngainữa".Pa-venđịnhmởcửa,cậunóivọngvàobóngtối:"Aiđấy?"Bóngđencửđộngsaucửakính.Tiếngtrảlờikhànkhànkhekhẽ:-Anhđâymà!Giu-khơ-raiđây.Haibàntaybámlênthànhcửasổ,Giu-khơ-raiđãnhôđầuvàongangmặtPa-

ven.Giu-khơ-raithìthào:-Anhđịnhđếnngủnhờnhàemmộtđêm.Cóđượckhông,em?Pa-venvồnvãđáplại:-Anhhỏihaythật,nhấtđịnhlàđượcchứ,anhtrèoquacửasổmàvào.ThânhìnhlựclưỡngcủaGiu-khơ-railuồnquakhungcửavàonhà.Anhđóngcửasổlại,khôngđivàongay,cònđứngbêncửanhìnta,taivểnhlênnghengóng.Mãikhibóngtrăngtừsauđámmâylóra,soirõđườngphố,anhchămchúnhìnđườngphốvắngtanh,khôngcóai,mớiquaylạinóivớiPa-ven:-Vàothếnàycólàmmấtgiấccủamẹkhông,em?Chắcmẹđangngủ?Pa-vennóichoGiu-khơ-raibiếtcậuởnhàmộtmình.ngườilínhthủybấygiờmớithấythoảimáivànóitohơn:-Emthấyđấy,từhômnổrabãicông,bọnchókhôngrờianhmộtbước,chúngnómuốnđậpchúngtasaunhữngviệcvừaxảyrangoàigadạonọ.Nếuanhemcôngnhânđoànkếthơn,thìtrongkhichúngnócànđồngbàoDo-thái,tacóthểsửachochúngmộtmẻ...Nhưngemhiểukhông,bàconmìnhcònchưadámnhảyvàolửa,chưadámvùnglên.Chonênthấtbại.Bâygiờchúnglùngbắtanh.Hailầnchúngđãậpđếnđịnhchộpanh.Hômnaytínữaanhbịchúngvớđược.Anhđivềnhà,trèotườngsauvàonhưmọilần.Anhcònđangdừngchânmộtlátởgầnnhàchứaxethìthấyngaymộtlưỡilêlùlù:mộtthằngđứngrìnhnấpsauthâncâytrongvườn.Thếlàanhchuồnthẳng,đếnnhàemđây.Anhtínhthảneoởđâyvàingày.Emthấykhôngcógìtrởngạichứ?Khôngà?Thếthìhaylắm.Giu-khơ-raivừacởiđôigiàybếtbùnvừathởlấylạisức.Giu-khơ-raitớiđây,Pa-venlấylàmmừnglắm.Nhữngngàygầnđây,sởmáyđiệnnghỉviệc.Ởnhàvắngvẻmộtmình,Pa-vencũngthấychán.Haianhemđingủ.Pa-vennằmlàngủngáy,cònGiu-khơ-raithìhútthuốclámãi.Rồianhđứngdậy,khẽrónrénchânkhông,mòđếngầncửasổ.Anhnhìnrađườngphốhồilâu.Khôngthấygì,anhlạitrởvàogiườngvàmệtquángủthiếpđi.Bàntayanhluồndướigốiđặtlênmộtkhẩusúngngắnnặng.Hơinóngcủabàntaylàmấmcảkhẩusúng.*CáiđêmGiu-khơ-raiđếnbấtngờvàtámngàysausốngchungvớianhthậtcóảnhhưởngrấtlớnđốivớiPa-ven.Lầnđầutiên,Pa-venđượcnghengườithuỷthủnóinhiềuđiềumớilạ,quantrọngvôcùnglàmtâmhồnanhhếtsứckhíchđộng.Nhữngngàyvừaquathậtlàquyếtđịnhchotươnglaicậucôngnhânđốtlòtrẻtuổi.Ngườilínhthủyẩntạiđây,bịquânthùgiăngbẫymaiphụcởhaiđầu,anhtranhthủlúcbấtđắcdĩphảinằmimnày,truyềnchochàngthanhniênháohứclắngngheanhnóitấtcảngọnlửagiậndữvàlòngcămthùbốccháycủamìnhđốivớibọnphảnđộngmangcờvàngxanhđangbópnghẹtmiềnnày.

Giu-khơ-rainóirõràngdễhiểu;lờinóigiảndị,đithẳngvàolòng.ỞGiu-khơ-rai,khôngmộtmảymayhoangmang,dodự.Anhbiếtrõvàtinchắcconđườngmìnhtheo,vàPa-venbâygiờmớihiểutấtcảmộtmớđảngpháimangtênrấtkêuấy,từ"xãhộicáchmạng”đến"xãhộidânchủ”,"xãhộiBaLan",gồmtoànnhữngkẻthùhiểmđộccủagiaicấpcôngnhân.Chỉcómộtchínhđảngcáchmạngduynhất,kiênquyếtchiếnđấuchốngbọngiàucóápbức,đấylàĐảngbôn-sê-vích.Trướckia,Pa-venthấytấtcảnhữngđiềuấyrốinhưbòngbong.Vàbâygiờ,cóngườivạchrachocậubéđốtlòtrẻtuổithấyrõsựthậttànnhẫncủacuộcđời,ngườiđólàmộtngườicươngnghị,mộtđảngviênbôn-sê-víchtrungkiên,mộtthủythủtrênbiểnBan-tích,nướcdarámmàugióbiển,mộtngườiđãvàoĐảngcôngnhânxãhộidânchủNga(TiềnthâncủaĐảngCộngsảnLiênXô)từnăm1915;Pa-venlắngngheGiu-khơ-rai,nóinhìnanhvớicặpmắtthánphục.-Nàyemạ!Khianhcònbé,anhcũnggầngiốngnhưem.Anhcósứckhỏemàkhôngbiếtlàmgì.Bảnchấtanhbướngbỉnh,hunghăng.GiađìnhanhnghèokhổHễcứnhìnbọnconnhàgiàu,ănno,mặcdiệnlàlònganhcămghétsôilên.Nhiềukhianhchoảngchúngkhôngtiếctay,songkhôngđiđếnđâu,màchỉtổănvọtcủaôngcụđẻraanh.Emạ,mộtthânmộtmìnhchiếnđấuchẳngtàinàothayđổiđượccuộcđời.EmPa-ven,emđủđiềukiệnđểtrởnênmộtchiếnsĩtrungthànhchiếnđấuchosựnghiệpcôngnhânta.Nhưngchỉhiềmemcònnonquá,vềýthứcđấutranhgiaicấp,emrấtlờmờ.Anhsẽchỉchoemconđườngchânchínhvìanhbiếtemcóthểthànhngười.Anhkhôngchịuđượcnhữngcậucảùì,bụsữa.Lúcnàyđây,lửacáchmạngđãnungnấuthếgian.NhữngngườinôlệđãvùngdậyvàhọphảiđạpphăngcuộcđờicũNhưngmuốnthế,phảicómộtlớpngườitươngthân,tươngáivàdũngcảm,khôngphảinhữngđứaconcưngrúcbọcmẹ,màlànhữngtaychắcchắn,đểđếngiờquậtnhauthìkhôngnhưloàigiánsợánhsánglẩntrốnvàokhevách,màlàbiếtxôngrađậpkhôngthươngtiếc.Nóiđếnđây,Giu-khơ-rainắmtayđấmxuốngbàn.Anhđứngdậyđúttayvàotúiquần,caumày,điđilạilạitrongphòng.CảnhnằmimkhônghoạtđộngđốivớiGiu-khơ-rainặngnềkhóchịu.Anhthấymìnhởlạithịtrấnnàythêmnữavôích,nênđãquyếtđịnhvượtquamặttrậnvềbắtliênlạcvớicácđơnvịđỏ.Trongthànhphốhiệncònlạimộtnhómchínđảngviêncótráchnhiệmtiếptụcgâycơsở.Giu-khơ-raibựctứcnghĩthầm:"Khôngcóta,cácđồngchícũngsẽlàmđược,takhôngthểnàongồibótaynhưthếnày.Tađãmấtởđâymườithángtrời,cũngđủrồi".MộthômPa-venhỏiGiu-khơ-rai:-AnhGiu-khơ-rai,anhlàaithếhởanh?

Giu-khơ-raitayđúttúi,đứngdậy.Anhchưahiểungayýcâuhỏirasao:-Sao,emkhôngbiếtanhlàaiư?Pa-venkhẽđáplại:-Emchoanhlàmộtngườibôn-sê-víchhaylàmộtngườicộngsản.Giu-khơ-raibậtcười,đấmtayvàongựcrộngbịbóchặttrongchiếcmayôlínhthủykẻdọc:-Đúngthế,emạ.Đúng,cũngnhưhaitiếngbôn-sê-víchvàcộngsảnnghĩachỉlàmộtmàthôi.-Vànghiêmnétmặt,anhnóitiếp:-Nhưng,emđãbiếtthếthìphảinhớđừngnóihởđiềuđóvớiai,nếuemkhôngmuốnchúngnómócruộtanh.Emhiểuchứ?Pa-vengiọngquảquyết,đáplại:-Vâng,emhiểu.Ngoàisâncótiếngnóigiòngiã;mộtbọnngườikhônggõcửacứxồngxộcvào.Giu-khơ-raisờtayvàotúiđịnhrútsúngngắn,nhưnglạithôingay.BướcvàonhàlàXéc-gây,xanhvàgầyhơntrước,đầuquấnbăng,cùngđivớiVa-li-avàCơ-lim-ca.-Chàocậuạ!-Xéc-gâyvừacườivừabắttayPa-ven.-Bachúngmìnhđếnthămcậu.Va-li-akhôngdámđểtớđiđâumộtmình,côấysợ.CònCơ-lim-cakhôngdámđểVa-li-ađiđâumộtmình,cậuấycũngsợnốt.Cậutatuytócđỏhoe,màkhônraphếtđấy.Va-li-alấytaybịtmồmanh,cườinói:-Anhđếnbahoa.Từsánggiờanhấycứtrêumãi,làmanhCơ-lim-cađếnkhổ.Cơ-lim-cacườihồnnhiên,đểlộhàmrăngtrắngnhởn:-Emtráchlàmgìngườiốm!Sọcậuấybịnónệnvỡrồi,nêncậuấynóilungtungđấymà.Cảbọncườiầmlên.Xéc-gâybịthươngvìkiếmphangvàođầu,chưakhỏihẳn.CậungồilêngiườngPa-ven.Câuchuyệngiữamấyngườibạnliềnnởnhưngôrang.Xéc-gâyxưanayvốntínhvuinhộn,bâygiờtrởnêntrầmlặng.AnhkểlạichoGiu-khơ-rainghechuyệntênlínhngụyđánhmình.Giu-khơ-raiquenbiếttấtcảbọntrẻđó.AnhcũngđãtừngnhiềulầnđếnnhàBơ-ru-giắc.Anhmếnđámthanhniêncôngnhânấy.Họchưatìmđượcđườngđitrongcơngiôngtốcủađấutranh,nhưnghọđãtỏrõnhữngkhátvọngcủagiaicấpmình.Vàanhchămchúnghebathiếuniênkểchuyện,mỗingườitrongbọnhọđãgiấucácgiađìnhDo-tháitrongnhàmìnhđểcứugiúpđồngbàoDo-tháiquakhỏitrậncàn.Vàđêmấy,Giu-khơ-rainóirấtnhiềuvềLê-nin,vềnhữngngườibôn-sê-vích,giúpchođámthanhniênhiểurõhơnnhữngsựviệcđangxảyra.Đếntậnkhuya,.Pa-venmớitiễnbabạnravề.CứtốitốiGiu-khơ-raithườngđivắng,tậnđêmkhuyamớivề.Trướckhirời

bỏnơinày,anhđếngặpcácđồngchíởlạihoạtđộngđểbànvềcôngtácphảilàmsaukhianhrútđinơikhác.Đêmấy,Giu-khơ-raiđikhôngthấytrởvề.Sángngủdậy,Pa-venthấygiườngGiụ-khơ-raichănđệmvẫnnguyênkhôngcóainằm.Pa-venlinhtínhthấylolo,sợxảyrachuyệnkhônghay,bènkhoácvộiáođira.Pa-venđóngcửavàgiấuchìakhóavàomộtchỗmàGiu-khơ-raiđãbiết,rồiđithẳngđếnnhàCơ-lim-cahỏithămxemcóbiếtgìvềGiu-khơ-raikhông.MẹCơ-lim-ca,ngườiđẫyđà,khuônmặttohơirỗ,đanggiặtquầnáo,nghePa-venhỏiGiu-khơ-raithìtrutréolên:-Màytưởngtaokhôngcóviệcgìlàm,suốtngàychỉcanhnhàbácGiu-khơ-raichomàyđấychắc?ChỉtạicáibáckhậpkhiễngấymànhàbàcụDô-du-li-khabịkhámxéttungcảlên.Khônghiểumàycầngìbáctamàmàycứquấnlấybácấy?Màykhôngđánhbạnvớingườitađược.RõkhéođượcmộtlũCơ-lim-ca,nhàbáctavớimày...-Vừanói,bàvừavòmạnhthêmđốngquầnáođanggiặt.BàmẹCơ-lim-cavốnlàngườiđànbàlắmđiều,ănnóichuangoa.TừnhàCơ-lim-ca,Pa-venlạitạtsangnhàXéc-gâynóichobạnbiếtmốilolắngcủamình.NghePa-venkể,Va-li-anóixenvào:-Gìmàanhcứcuốnglênthế.Cóthểanhấynấnnáởlạichơinhàaiquen.-NhưnggiọngVa-li-atỏracũngkhôngtinđiềumìnhnóilắm.NhàXéc-gâycốnàianhởlạiăncơm,nhưngPa-venchẳngcònbụngnàoởlạiđược,anhcảmơnrồiravề.Vềgầnđếnnhà,Pa-venướcthầmsẽthấyGiu-khơ-rai.Cửanhàvẫnkhóanhưcũ.Pa-venđứngsữngtrướccửa,lòngnặngtrìnhtrịchchẳngbuồnbướcvàocănnhàvắng.Anhđứngngoàisânsuynghĩmộtlúc,rồikhônghiểunghĩsao,đixuốngnhàdưới.Anhtrèolênxànhà,vuốtmạngnhệndínhởmặt,từmộtgóckín,rútrakhẩusúngngắnMan-li-khebọcgiẻnặngtrĩu.Khẩusúnglủnglẳngtrongtúi,Pa-venbướcracửađilênnhàga.Chạykhắpmọinơi,khôngđượctingìvềGiu-khơ-raicả.Trênđườngvề,quabiệtthựquenthuộcnhàngườichánhkiểmlâm,Pa-venchậmbướclại.Mộtmốihyvọngmơhồlàmanhngướcnhìnlêncửasổ,nhưngvườnvànhàđềuvắngkhôngmộtbóngngười.Khiđiquarồi,Pa-vencònngoáilại,nhìnmộtlầnnữacáclốiđitrongvườnphủđầylákhômàugỉsắt.Cảnhvườnthậthoangvắng,hiuquạnh,chắccảnhàđivắngxa,khôngaitrôngcoi.Cảnhtượngimlìm,vắngngắtcủatòanhàcổcànggợimốibuồncủaPa-ven.Pa-venvàTô-nhi-avừagiậnnhaumộttrậngăngnhấttừtrướcđếnnay.Câuchuyệnxảyrabấtngờ,đãgầnthángnayrồi.Thủngthẳngđixuốngphố,tayđúttúiquần,anhvừađivừanhớlạichuyệngiậnnhauvớiTô-nhi-ahômtrước.

Mộthômđangđingoàiphốtìnhcờgặpnhau,Tô-nhi-amờiPa-venđếnchơinhà.-ChiềumaicậumợemđếnnhàbácBon-san-skiăncỗ.Emởnhàmộtmình.Đếnchơivớiem,anhPa-vơ-lusanhớ,chúngmìnhsẽcùngnhauđọccuốntruyệnhaylắm,truyệnXa-sơ-caGi-gu-lếpcủaAn-đơrê-ép.Emđãxemtruyệnấyrồi,nhưngemthíchđọclạivớianh,anhởchơicảtốithìvuilắm.Anhđếnchứ?(Pa-vơ-lusacũnglàtênPa-ven,nhưnggọirấtthânmật)Dướivànhmũnhỏmàutrắngphủlấymáitócnâudàymàuhạtdẻ,cặpmắttocủaTô-nhi-anhìnPa-venchờđợitrảlời.-Đồngý,anhsẽđến.Vàhọchiataynhau.Pa-venrảobướcđếnnhàmáy.Suốtngàyhômấy,anhcứnghĩmãiđếncảmộtbuổitốisẽđượcởchơivớiTô-nhi-a,haingườisẽởbênnhau.Nghĩthế,anhcảmthấyhìnhnhưngọnlửacháycàngsánghơnvàcủinổláchtáchvuihơn.Tốiđến,khiPạ-vengõcửachính,Tô-nhi-amởcửa,nóihợilúngtúng:-Emcókhách.Họtựnhiênđến,chứemkhôngmời.Nhưnganhcứvào,anhPa-vơ-lu-saạ.Pa-venquayracửa,chựcbướcđi,Tô-nhi-anắmlấytayáoanh:-Anhcứvào,anhạ.Họđượcquenanhcũngtốtchohọ.RồiTô-nhi-akhoáctaydẫnPa-venquanhàănđếnphòngmình.Vàođếnnơi,Tô-nhi-amỉmcườigiớithiệuvớibọnthanhniênnamnữđangngồiđó:-Chưaquennhauphảikhông?ĐâylàanhPa-venCa-rơ-sa-ghin,bạntôi.Bọnấycóbangười,đangngồiởquanhchiếcbàntrònkêgiữaphòng.Li-da,emgáiXu-khác-cô,nữsinhrấtkháu,dangămngăm,miệngxinhxinhcóvẻhaylàmnũng,máitócchảiuốnđỏmdáng.RồiđếnmộtanhchàngmàPa-venkhôngbiếtlàai,ngườidongdỏng,mặcáođenlịchsự,tócchảibóngmượt,mắtxám,cócáinhìnđầyvẻchánchường.NgườingồigiữalàVích-toLê-sinh-ski,diệnbộquầnáohọcsinhrấtbảnh.ChínhhắnlàngườiPa-ventrôngthấytrướctiên,khiTô-nhi-avừahécửa.HắncũngnhậnraPa-venngay.Đôilông.màynhỏ,congcủahắnrướnlên,tỏvẻngạcnhiên.Pa-venlặnglẽdừngởcửamộtlát,mắtgườmgườmnhìnthằngVích-to.Tô-nhi-amuốnphásựimlặngkhôngkhéođócủaPa-ven,liềnmờianhvàovàquaylạigiớithiệuvớiLi-da:-Li-da,làmquenđi.Li-dađứnglêntòmònhìnPa-ven.Pa-venđộtnhiênquayphắtlạivàbướcnhanhquacănphòngănnằmtrongcảnhtranhtốitranhsáng,anhđithẳngracửa.Tô-nhi-ađuổitheođếnhiênnắmlấyvaiPa-ven,giọngxúcđộng:

-Saoanhlạibỏđi?Emchủýmuốnmờianhvàođểchúngnóđượclàmquenvớianhcơmà!NhưngPa-vengỡtayTô-nhi-ara,trảlờixẵng:-Thôicôkhôngcầnđemtôirabêutrướcmặtnhữngquânấy.Tôikhôngcóviệcgìphảidâyvớichúngnó.Cólẽcôthíchchơivớibọnchúng,côntôithìtôichíghét.Nếubiếttrướccôthânvớilũấy,tôiđãchẳngbaogiờđếnđâyđâu.Tô-nhi-acốnéngiận,ngắtlờiPa:ven:-Tạisaoanhlạiănnóivớiemnhưthế?Emchưatừnghỏianhchơithânvớiai,aihayđếnthămanh.Pa-venvừabướcxuốngthềmravườn,vừanóidỗi:-Thôi,côcứviệcgiữlấybọnbạnấycủacô.Còntôithìtôikhôngđếnđâynữađâu.Nóirồi,Pa-venchạyrahàngrào.Từngàyấyđếngiờ,Pa-venchẳngcólầnnàogặplạiTô-nhi-anữa.NhữngngàygiặccànDo-thái,Pa-venvàngườithợđiệncùnglàmvớianhbậntìmchỗchogiađìnhđồngbàoDo-tháiẩnởsởđiện,vìmảiviệcnêncũngquêncảcâuchuyệngiậnnhauvớiTô-nhi-ahômtrước.HômnayPa-venchừngnhưmuốngặplạiTô-nhi-a.Giu-khơ-raithìbiếnđâumất,vềnhàthìchỉthấyvắngvẻ,trơtrọimộtmình.ĐiềuđólàmchoPa-venrấtkhổ.Dảiđườngmàuxámcònướtbùnlầycủatuyếttanmùaxuân,lồilõmổgàđầymộtthứnướcđụcmàunâu,chạyngoặtsangbênphải.Ởphíasaucănnhànhôrađườngcái,tườngloanglổróchếtvữa,haiphốgặpnhau.Đếnngãtư,chỗcáiquánđổnát,cửađãsậpcònmangtấmbiểntreongược"Đâybánnướcsuối",Vích-toLê-sinh-skichiatayLi-da.NắmbàntayLi-datrongtaymình,Vích-tonhìnngườiyêutìnhtứ-Thếnàocũngđếnchứem?Đừngsaihẹnnhớ!Li-dagiọnglẳnglơ,đáplại:-Emsẽđến!Emsẽđến!Anhđợinhé!Côtabướcđicònnheođôimắtnâumàuhạtdẻ,lẳngvàhứahẹn,cườitìnhvớiVích-to.Li-dađichưađượcmườibướcthìthấyhaingườiđànôngtừchỗngoặtbướcraphốlớn.Mộtngườiradángthợđitrước,ngườiđẫy,ngựcrộng,áovét-tôngmặcngoàiphanhrađểlộchiếcáomay-ôlínhthủykẻsọc,mũcát-kétđenđộisụpxuốngtrán,mộtbênmắtsưnghúptímbầm.Ngườiấybướcvữngchắc,chânxỏgiàydavàngkhôngcổ,đihơikhậpkhiễng.SaungườiấylàmộttênlínhngụyPết-lu-rađicáchbabước.Hắnmặctoànđồxanhxám,manghaibaođạnởdâylưng,lưỡilêcắmđầusúngchĩathẳng

vàolưngngườiđitrước.Haiconmắttihícủatênngụy,từdướivànhmũlông,nhìnchòngchọcvàogáyngườibịápgiải.Râuméphắnvàngkhèthuốclá,vểnhranhưlôngdím.Li-dađichậmlại,tạtsanghèphốbênkia,Pa-venlúcấyđisaucôtacũngđangbướcraconđườngnày.Khiquaysangbênphảiđểvềnhà,Pa-vencũngtrôngthấyhaingườiđànôngđangđi.Pa-venkinhngạc,chânanhnhưđóngđinhxuốngđấtkhôngbướcđượcnữa:Pa-vennhậnngayraGiu-khơ-rai."Anhấykhôngvềtéravìthế!".Giu-khơ-raiđilạigần.TimPa-venđậpđổhồi:ýnghĩdồndậprốilêntrongđầu,khómàtrấntĩnhđượckhómànhớđượcmìnhnghĩgì.Thờigiờđểsuynghĩgấpquá.MộtđiềurõrànglàGiu-khơ-raiđãbịbắt.Nhìnhaingườiđilạigần,mọithứtìnhcảmquaycuồngnhưcơngiólốclàmPa-venbốirối."Làmgìbâygiờ'?Đếnphútcuốicùng,Pa-venchợtnhớratrongtúicókhẩusúngngắn.-"Đểchohaingườivừađiquamặtmình,bắnvàolưngthằngnguythìGiu-khơ-raisẽthoát”-Anhquyếtđịnhngaytứckhắclàmcholuồngýnghĩkhôngcònquaycuồngnữa.Hàmrănganhnghiếnchặtnhưcắnvàonhau.Mớihômquachứnàođãlâugì,Giu-khơ-raichẳngđãnóivớimình:"Nhưngmuốnthế,phảicómộtlớpngườitươngthân,tươngáivàdũngcảm!...".Pa-venngoáirađằngsau,liếcmắtnhìnrấtnhanh.Đườngvàothànhphốvắngvẻ.Khôngmộtbóngngười.Trướcmặtcóbóngdángthướtthacủamộtcôcongáimặcáobành-tôngắnmùaxuânđirảobước.Thứngườiđókhôngngạilắm.Pa-venđứnglại,khôngnhìnthấyphốngangrẽrađườngnày.Chỉthấyđằngxa,trênconđườngraga,cómấybóngngườithấpthoáng.Pa-ventránhratậnmépđường.ĐếncáchnhauvàibướcthìGiu-khơ-raitrôngthấyPa-ven.AnhngướcmắtnhìnPa-ven,đôilôngmàyrậmnảylên.Giu-khơ-rainhậnraPa-venvàsửngsốtnênđichậmlại.Lưỡilêcủatênnguybinhthúcvàosaulưng,giọnghắnquátthethé:-Đimaulênkhôngcóôngchomộtbángsúngbâygiờ.Giu-khơ-raibướcdàira.AnhmuốnnóigìvớiPa-ven,nhưnglạithôivàvẫytaymộtcáinhưrahiệuchàobiệt.Sợtênlínhnguyrâuhoechúý,Pa-venđểchoGiu-khơ-raiđiqua,rồiquaylảngsangbên,làmnhưmìnhdửngdưngchẳngđểýgìđếnchuyệnđangxảyratrướcmắt.MộtýnghĩlolắngnhưxoáyvàoócPa-ven:"Nhỡrabắntrượt,đạncóthểtrúnganhGiu-khơ-rai..."Songthằnglínhnguyđãbướcđếnkềngaybênmìnhrồicònsuynghĩlàm

saođượcnữa?Vàchuyệnđãxảyranhưsau:khitênnguyđilênngangmặt,Pa-venxôngngayvàonó,nắmlấykhẩusúng,giúimạnhxuốngđất.Lưỡilêsiếtvàolềđườngkêurítlên.Tênnguybịđánhbấtngờ,bànghoàngmấtmộtlúcnhưngrồihồingaylạiđược,hắnlấyhếtsứcgiằnglạikhẩusúng.Pa-venđècảngười,giữchịtlấykhẩusúng.Đụngphảicò,súngnổ,đạnbắnvàolềđườngbậtlênmộttiếngchốitaivàbăngsangrãnhbênđường.Nghetiếngsúng,Giu-khơ-rainhảysangbênvàquaylại.TênlínhngụyhếtsứcgỡkhẩusúngởtayPa-venra.Hắnxoayxoaykhẩusúng,vặntayPa-ven.NhưngPa-venvẫngiữchặt.Hắnnổikhùnglêntứcsùibọtmép,quậtPa-venngãxuốngđất.Nhưngvẫnkhôngănthua,khônggỡđượckhẩusúng.Pa-venngãxuống,kéothằngngụyngãtheo.Tronggiờphútnày,khôngsứcgìtrênđờicóthểkhiếnPa-venbuôngkhẩusúngrađược.Nhảyhaibước,Giu-khơ-raiđãđếnkềbên.Mộtquảđấmnặngnhưchìvunglênhìnhvòngcung,giángxuốngđầutênlínhnguy.Mộtgiâysau,nóđãphảibuôngPa-venra;bịbồiluônhaiquảtrờigiángnữavàomặt,thânhìnhnó,nhưcáibịnặng,ngãlănkềnhxuốnghốrãnhbênđườngcái.CũngđôicánhtayrắnchắccủaGiu-khơ-raiđãnângPa-ventừdướiđấtđứngdậy.Vích-torờingãtưmộtquãng,vừađivừahuýtsáobài"nhưlôngchimtrướcgiólòngngườiđẹpthườngdễđổithay".Vích-tohãycònxúcđộngvìbuổigặpgỡLi-davàlờicôtahẹnhômsausẽtìmnhauởgầnchỗnhàmáybỏkhông.TrongđámnhữngtaychimgáithànhthầnởtrườngcónhiềutiếngđồnđạivềLi-da.Ngườitanóicôấyvềmónyêuđươngthìbạolắm.CáithằngXôm-catrơtráovàtựphụ,cũngđãcóhômkhoevớiVích-tolàlơnđượcconbérồi.TuyVích-tocũngchẳngtinmồmthằngXôm-calắm,nhưngvẫnđịnhbụngmaithửxemnhữngđiềuhắnnóicóđúngkhông,bởivìdùsaoLi-dacũnglàmộtmiếngmồixinh,đầysứcquyếnrũ."Nếuconbéđếnthậtthìmìnhphảitỏrabạodạnmớiđược.Nghenóiconbécũngdễđểchohôn.VànếuconnhàXôm-cakhôngbịpmìnhthì..."-DòngýnghĩcủaVích-tobỗngbịđứtquãng:haitênlínhPết-lu-rađiqua,Vích-tonéngườitránh.Mộttênđiconngựacụtđuôi,taylắclắccáithùngmúcnướcbằngvảibạt,chắchắnchongựađiuốngnước.Cònthằngkiamặcáongắn,quầnxanhlụngthụngtayđặtlênđầugốithằngđingựa,miệngđangkểchonónghemộtcâuchuyệnbôngphèng.Vích-tosắpbướcđi,mộttiếngnổbấtthìnhlìnhvanglênngoàiđườnglàmhắnđứngdừnglại.NgoảnhlạiVích-tothấytênlínhthứnhấtquấtngựalồnglên,phitớichỗcótiếngnổ.Thằngkiathìlấytayđỡkiếmchạytheosaunó.

Vích-tocũngchạytheochúng,rađếngầnđầuphốthìlạinghethấymộttiếngnổnữa.Từchỗngoặt,thằngđingựalúcnãybấtthìnhlìnhchạytrởraphíaVích-to,hắnlấygótchânvàlấycảcáithùngthúcvàomìnhngựa;đếntrại,vừanhảyvàokhỏicổng,hắnđãlabáongaychobọnlínhđangđứngởsân:-Cáccậuơi!Súngđâurangay,chúngnóthịtmộtanhemmìnhngoàikia!Chốclátđãcónhiềuđứatừtrongsânchạyxổra,vừachạyvừalênquy-látláchcách.ChúngtómlấyVích-to.Trênđường,ngườiđứngxúmđông,trongđócócảVích-tovàLi-da.Li-dabịgiữlạiđểlàmchứng.Li-dasợquáđãđứngsữngngaytạichỗ,khiGiu-khơ-raivàPa-venchạyngangquamặtcô.CôngạcnhiênnhậnrangườiđánhtênlínhPết-lu-ralạichínhlàthiếuniênmàhômnàoTô-nhi-acóýmuốngiớithiệuvớimình.Ngườinọtheosaungườikia,nhảyquahàngràomộtbiệtthự,vàliềnngaylúcđó,cómộttênlínhđingựaphirađườngphố.ThấyGiu-khơ-raivácsúngchạy,còntênlínhđiápgiảithìđangcốsứcbòdậy,tênđingựaliềnthúcngựavềphíahàngràobiệtthựđó.Giu-khơ-raiquaylại,kềsúngvàovai,bắntênlínhđingựa,làmtênnàyphảiquayngựalùilại.Khẽnhúcnhíchcặpmôisưngvều,tênngụyđiápgiảikểlạiđầuđuôicâuchuyện.Thằnglínhđingựanghexongmắng:-Làmthếnàomàmàyđểthằngtùnóchuồnngaydướimũi,hởđồngunhưlợn?Màysẽbiếttộimày,haimươinhămroivàomôngđít.Bựcmình,tênlínhápgiảicũngcãilại:-Màythìmalanhlắmđấy!Đểchonóchuồndướimũi!Aimàbiếtđượccóquânkhốnnạnnótừđằngsauxôngvàotaonhưmahiện,mavậtấy.Li-dacũngbịhỏicung.Côkhaiynhưtênlính,songgiấukhôngnóirằngmìnhbiếtngườihànhhunglàai.Tấtcảmọingườicómặtđềubịdẫnvềđồngiámbinhvàđếntốitêngiámbinhralệnhthảhọra.TêngiámbinhngỏýmuốntựmìnhđưaLi-davềtậnnhà,nhưngcốtatừchối.Miệngtênnàysặcmùirượuvốt-cavàýcủahắntachẳngcótửtếgì.Vích-tođưaLi-davề.Đườngvềnhàgacònxa,Vích-tokhoáctayLi-davừađivừamừngthầm,cóchuyệnxảyramớicódịpmaythếnày.Khigầnđếnnhà,Li-dahỏi:-Anhcóbiếtaicứungườitùkhông?-Li-dabảotôilàmsaomàbiếtđược.-AnhcónhớtốihômnàoTô-nhi-agiớithiệuvớichúngmìnhmộtthiếuniên?Vích-tođứngdừnglại,sửngsốt:-Pa-venCa-rơ-sa-ghinchứgì?

-Đúng,tôimangmángnhớhìnhnhưtênanhtalàCa-rơ-sa-ghinthìphải.Anhnhớchứ,hômấyanhchàngtrôngthấychúngmìnhlàlỉnhđingay,đếnlạ.Chínhanhtađấy.Vích-tokinhngạc:-Li-dakhôngtrôngnhầmchứ?-Không,Li-danhớkỹnétmặtanhtalắm.-ThếsaoLi-dakhôngkhaivớiônggiámbinh.Li-danổigiận:-Anhchotôilạicóthểđilàmcáiviệckhốnnạnấyư?-Côchothếlàkhốnnạnà?Chỉtênkẻhànhhungngườilínhápgiảitheocôlàkhốnnạnsao?-Thếtheoanhlàchínhtrựchaysao?Anhquênmấtnhữngviệcchúnglàm.AnhkhôngbiếtởtrườngtacóbiếtbaobạnhọcsinhDo-tháivìchúngmàmồcôichamẹ.VậymàanhlạicònmuốntôiđitốcáoPa-venCa-rơ-sa-ghinnữaư?Thôi,cảmơnanh,khôngngờanhlàngườinhưthế!Vích-tocótưởngđâuLi-datrảlờinhưvậy.HắnkhôngmuốngâychuyệnvớiLi-da,nêntìmcáchnóilảngsangchuyệnkhác:-Li-dađừnggiận,tôinóiđùađấythôi.TôikhôngbiếttínhLi-danguyêntắcnhưthếđấy.Li-dađápgọnlỏn:-Lốiđùacủaanhkhóngửilắm.ĐếntrướcnhàLi-daXu-khác-cô,khichiataybạn,Vích-tohỏi:-MaiLi-dađếnchứ?Vích-tochỉnghethấycâutrảlờilửnglơ:-Tôikhôngbiết.Trênđườngvềphố,Vích-to.suytính:"Ồ!Nếucôảcholàbấtchínhthìthưacôtôilạihoàntoànnghĩkhác.Tấtnhiênvềphầnriêngmình,đứanàobắtđứanàovàđứanàocứuđứanàothoát,mìnhchẳngcầnbiếtlàmquáigì".Vích-toLê-sinh-skivốndòngdõiquýtộcBaLan,nênghétbọnPết-lu-ravàquânđỏnhưnhaucả.Dùthếnàongàymột,ngàyhaiđây,quânlêdươngBaLancũngkéovàovàsẽlậplạichínhquyềnchânchính,thậtsựcủaquýtộcBaLan.SongcơhộinàydùsaocũnglàdịpcóthểlàmtiêuđờithằngnhãiPa-ven.Chúngsẽvặncổnóngaychomàxem.Vích-tomộtmìnhởlạiSê-pê-tốp-ca,trọnhàbàthímlàvợngườiphógiámđốcxưởngđường.CònbốmẹnóvàemgáinólàconNen-lythìđãđếnởVác-xô-vitừlâu.BốVích-tohiệnđanggiữmộtchứcvụquantrọngbênấy.Cửanhàgiấycủađồngiámbinhvẫnmở.Vích-tobướcvào,đượcmộtlúcrồiđiravớibốntênlínhPết-lu-ra.BọnlínhtheoVích-tođivềphíanhàPa-ven.Vích-tochỉtayvàocửasổcóđènsángnóikhẽ:-Nhànóđâyrồi.

Hắnngoảnhlạiphíatênquanhaiđứngcạnh,hỏi:-Tôicóthểvềđượcchứạ!-Vângcậuvề,bọntôiđủtómcổđượcnórồi.Mộtlầnnữa,xincảmơncậu.Vích-torảobướcchuồnthẳng.*ChúngđánhvàolưngPa-venmộtroinữa,rồinémvàobuồnggiam.Haitayanhgiơlênchạmphảitườngcủagianbuồngtốiom.Anhsờsoạngthấymộtchỗgiốngnhưchiếcbụcgỗ,liềnngồixuống,ngườikiệtsứcđaunhưdần.Pa-venbịbắtgiữalúckhôngngờnhất."SaobọnPết-lu-ralạibiếtđượclàanhnhỉ?Khôngaitrôngthấyanhcơmà!Chúngsẽlàmgìanhkhôngbiết?KhônghiểuanhGiu-khơ-raiđâu”.HaingườichiataynhauởnhàCơ-lim-ca,Pa-venđếnnhàXéc-gây,cònGiu-khơ-raithìchờđếntốilàtrốnkhỏithànhphố.Pa-vennghĩthầm:"Maymàmìnhgiấukhẩusúnglêntổquạrồi,chứkhôngchúngkhámthấythìtiêuđời.Nhưngmàsaochúnglạibiếtlàmìnhđượcnhỉ?"ĐiềukhôngtàinàođoánrađượcấycứgiàyvòPa-venmãi.BọnlínhPết-lu-rakhámxétnhàPa-venchẳngkiếmchácđượcgìbởcả.BộcánhdiệnvàchiếcđàngióthìanhA-rơ-chomđãmangxuốnglàng.Cáirươngcủamẹthìmẹđãmangđi,thànhthửbọnlínhlụclọimãikhắpnơimàchẳngvớđượcgìnhiều.NhưngPa-venkhôngbaogiờquênđượcđoạnđườngbịđánhtừnhàđếnđồn.Đêmtốinhưbưnglấymắt.Trờinặngtrĩumây.Đònđánhkhôngtiếctay,bịđávàosườn,bịđạpvàolưngtúibụi,mạngsườnbịthụicáinàoracáiấy,Pa-ventốitămmặtmũiđinhưngườimấthồnmấttrí.Ngoàicửabuồnggiam,cótiếngngườinói.Buồngbêncạnhlàchỗlínhgác.DướigầmcửacóvệtsánglàmPa-venchúý,Pa-venđứngdậylấytaysờsoạngmentheotường,lầnđikhắpbuồnggiam.Đốidiệnvớicáibục,Pa-vensờthấycửasổ,chấnsongcórăngcưachắcchắn.Pa-venthửlấytaylay,nhưngchấnsongbằngsắtchắclắm.Buồnggiamnàycóvẻnhưtrướcđâylàkhochứahàng.Pa-venmòlạicửa,đứngnghengóngđộngtĩnhmộtphút,rồikhẽấnquảđấm.Cánhcửakêulênkenkétđếnác.Pa-venphátcáu"Mẹkiếp!Chúngchẳngchịuchodầu”.Pa-vennhìnquakhecửahở,thấytrênmépbụccóđôibànchânbẩn,ngónchânkhoằmkhoằmchìara.Pa-venlạivặnquảđấm,nhưngcửalạikêutohơn.Trênbục,cómộtbóngngườiđầurốibù,mặtngáingủ,ngồinhổmdậy,gãiđầurốirít,miệngphunramộtthôimộthồinhữnglờitụctĩu;khiđãềàchửitụcchánrồi,hắnsờlênkhẩusúngdựngngayđầubục,nóilạnhnhưtiền:-Đóngngaycửalại!Còndámnhìnônglầnnữathìôngchoănluônphátđạn.

Pa-venấncửalại.Phòngbêntiếngcườirộlên.Đêmấy,Pa-vennghĩlunglắm.Lầnđầuđịnhgópsứcvàocuộcchiếnđấuđãgặpsựkhôngmayrồi.Mớibướcđầuđãbịchúngtómđượcvànhốtvàođây,nhưchuộtmắcbẫy.Anhvẫnngồi,thiuthiumộtgiấc,nửangủnửamê:hìnhảnhmẹhiệnra,khuônmặtgầygầy,dăndeo,đôimắtthânquýyêudấu.Mộtýnghĩthoángqua:"Maymàmẹkhôngcónhà,mẹcónhàthìthậtphiềnlòngmẹ".Ánhsánglờmờchiếuquacửasổinlênnềnnhàmộtkhungvuôngmàuxám.Bóngtốilùidần.Sắpsángrồi.

PHẦN1-CHƯƠNG6Ngôinhàtocổkínhchỉcómộtcửasổchemànthelàthắpđènsángmàthôi.Ngoàisân,conchóTơ-rê-dobịxíchsủalênkhànkhàn.Đangthiuthiungủ,Tô-nhi-anghemangmángcótiếngmợnóinhỏ:"Chưa,emnóchưangủđâu,Li-dacứvàođây”.Bạnđến,chânbướcnhẹnhàng,trìumếnômchoànglấyTô-nhi-a,xuatanhếtvẻngáingủởcô.Tô-nhi-acườimệtmỏi:-Li-dađếnchơihayquá,nhàmìnhhômnaycóvuilớn:cậumìnhbịmệthômqualêncơnsốtnặng,hômnayđãdứtcơn,suốtngàyngủyên.Cònmìnhvàmợmìnhthìcũngnghỉ,vìsuốtmấyđêmnaykhôngchợpmắt.Li-dacótingìkểđi?Tô-nhi-akéobạnlạingồicạnhtrênđi-văng.-Ồ,tinthìrấtnhiều,nhưngcómộttinmàmìnhchỉcóthểkểriêngvớiTô-nhi-athôi.-Li-davừanóivừacười,mắttinhnghịchliếcnhìnvềphíamẹTô-nhi-a.MẹTô-nhi-acũngmỉmcười.Bàlàmộtngườiđànbàđoantrang,điđứngnhanhnhẹnnhưcòncongái,tuynămnayđãbamươisáutuổi;bàcócặpmắtmàutrothôngminh,khuônmặtđầynghịlực,khôngđẹpsắcsảonhưngcóduyên.NgheLi-danói,bàkéoghếlạigầnđi-văng,nóiđùa:"Được,bác.bằnglòngđểhaicôngồinóichuyện.riêngvớinhau.Songtrướchếtcháuhãykểchobácnghenhữngtintứcaicũngngheđượcđãnào?"-Tinthứnhất,Tô-nhi-aạ,làchúngmìnhsẽkhôngđihọcnữa.Hộiđồngnhàtrườngđãquyếtđịnhcấpbằngtấtnghiệpchohọcsinhlớpbảy.-GiọngLi-dakểcàngphấnkhởi.-Mìnhmừnglắm.Mìnhđãngấycáimónđạisốvàhìnhhọclắmrồi!Màhọcnhữngcáiấylàmgìkiachứ?Bọncontraithìđãđành,chúngnócóthểsẽhọclênnữa,tuychúngnócũngchẳngbiếtsẽhọcởđâuvàbaogiờ.Chỗnàocũnglàmặttrậnđánhnhau.Sợthật!Nhưngcònchúngmình,chúngmìnhrồisẽđilấychồngcả.Màđờilàmvợthìcócầngìđếnđạisốđâu?-Nóiđếnđây,Li-dacườiphálên.MẹTô-nhi-angồivớihaicômộtlát,rồitrởvềphòngmình.Li-danhíchlạigầnTô-nhi-a,lấytayquàngcổbạn,rỉtaikểlạicuộcxôxátmàLi-dađãđượcmụckíchởngãtưngoàiphố.-Tô-nhi-athửtưởngtượngmìnhđãngạcnhiênchừngnàokhinhậnrangườiđánhtháochotùlà…Tô-nhi-athửđoánxemai?Tô-nhi-anghechuyệnrấtham,thấyhỏithìnhúnvaitỏvẻkhôngbiết.Li-dabuộtmiệng:-NgườiđólàCa-rơ-sa-ghin.Tô-nhi-anghegiậtnảymình,cúixuống,đauđớn,nhưhỏilạichínhmình:

-Ca-rơ-sa-ghinà?Li-da,muốnthửxemTô-nhi-anghetincólaođaokhông,bâygiờđãbiếtrõkếtquảrồi,thíchchíliềnkểsangchuyệnbấthòagiữacôvàVích-to.Li-damảikểchẳngđểýgìđếnvẻmặtTô-nhi-alúcđóđãtáiđingóntaythonthondứtdứtnếpáocộctaymàuxanh.Li-dađâucóbiếtlúcnàytráitimTô-nhi-aselạibaonhiêulolắng.Li-dakhôngtàinàohiểuđượcvìsaohànglôngmirấtdàytrênđôimắtđẹpkialạirunrầynhữngloâu.Tô-nhi-achẳngnghegìcâuchuyệnvềthằngquanhaisayrượumuốntiễnLi-davềnhàđểgiởtrònữa.MộtýnghĩduynhấtgiàyvòTô-nhi-a:"Vích-tobiếttênngườiđánhtháolàPa-ven.TạisaoLi-dalạinóichohắnbiết?"VàbấtgiácTô-nhi-abuộtmồmnóitocâuđólàmchoLi-dakhônghiểurasao.-Mìnhnóicáigì?-SaoLi-dalạiđemnóivớiVích-tovềchuyện"anhPa-vơ-lu-sa",nghĩalàvềchuyệnanhPa-venCa-rơ-sa-ghinlàmgì?Vích-tocóthểsẽtốcáo...-Khôngđâu!Mìnhtinlàkhông,vìnghĩchocùngthìVích-totốcáolàmgìmớiđược?Tô-nhi-angồiphịchxuống,tayômriếtlấyđầugối.-Li-daạ,Li-dakhônghiểugìcả!Vích-tovàPa-venthùghétnhau.Ngoàiralạicònchuyệnkhácnữa…Li-dađãlàmmộtviệcrấtsailàđãkểchoVích-tobiếttênngườiđánhlínhlàPa-vơ-lu-sa.ĐếnbâygiờLi-damớinhậnthấynỗihồihộploâucủaTô-nhi-a,vàtiếnggọi"Pa-vơ-lu-sa"âuyếmmàTô-nhi-abuộtmiệngthốtrakhiếnLi-dabỗngnhiênhiểuhếttấtcảnhữngchuyệnmàlâunayLi-dacònmangmángngờngợ.Li-dacảmthấymìnhcólỗi,nênimbặt,tháiđộbốirối.Li-danghĩthầm:"Thếlàmìnhnghĩkhôngsai!Ngộthật!HóaraTô-nhi-ađãphảilòngrồi.Phảilòngaimớiđượcchứ?Phảilòngmộtanhthợtầmthường..."Li-darấtmuốnhỏichuyệnnày,songvìnểbạnlạithôi.Muốntìmcáchlàmnhẹlỗimìnhđốivớibạn,cônắmlấytayTô-nhi-a.-Tô-nhi-aơi,Tô-nhi-alolắmphảikhông?Tô-nhi-ađangmảinghĩđiđâu,đáplại:-Không,cóthểVích-totửtếhơnmìnhtưởng.Mỗibêntheođuổimộtýnghĩriêng,câuchuyệnkhôngănkhớpvớinhau.GiữalúcđóthìĐê-mi-a-nốpđến.Cậutalàmộtthiếuniênnhútnhát,vụngvềcùnghọcmộtlớpvớiTô-nhi-avàLi-da.Tiễncácbạnvềrồi,Tô-nhi-acònđứngmộtmìnhhồilâungoàicổng.Dựalưngvàohàngrào,côthừngườinhìnđườngcáichạythẳngvàophốnhưmộtdảilụamàusẫm.Giólàgiốnglangthangchơivơivôtận,giónhẹvậtvờ,đếnvờntrênmáTô-nhi-a,giómanghơiướtmátlạnhvàhươngvịhoacỏmùaxuân.Xaxa,nhữngcửasổởcáccănnhàtrongphốnhấpnháynhưnhữngconmắtđỏđụcngầugiươnglênnhìn,báohiệuđiềugìchẳnglành.Dướikia

làphốxáđốivớicôxalạ.Dướiphốấy,dướimộtmáinhàởphốấy,ngườibạncứngđầucứngcổcủacôvẫncònchưahaytainạnsắpgiángxuốngđờianh.Vàcóthể,anhcũngđãquêncảTô-nhi-arồi.Baonhiêungàyđãtrôiquatừlầngặpcuốicùng.Lầnấy,Pa-venxửsựkhôngđúng,nhưngdùsaocũnglàchuyệnđãqua,Tô-nhi-ađãquênbẵngđirồi.Ngàymai,Tô-nhi-asẽgặpPa-venvàtìnhbạnsẽnốilại,tìnhbạnấythậtdạtdàoêmái.Tô-nhi-atinlắm,tìnhbạnsẽnốilại.Chỉcầuchođêmnayđừngxảyrachuyệngìtaihại.Nhưngsaođêmnayrờnrợnnơmnớpdườngnhưbóngđêmẩnnấp,bóngđêmđangđứngrình...Trờilạnh.Tô-nhi-anhìnlạiconđườnglầnnữa,rồibướcvàonhà.Nằmcuộntrongchăn,côngủthiếpđivớiýnghĩ:chỉcầuchođêmnayđừngxảyrachuyệngìtaihại!...Sángtinhsương,cảnhàcònngủ,Tô-nhi-ađãbừngtỉnhdậy.Cômặcvộiquầnáo,rónrénnhènhẹđirasânđểkhỏilàmthứcgiấcngườinhà,rồimởxíchconchólôngxùTơ-rê-dodắtđiraphố.ĐếntrướcnhàPa-ven,Tô-nhi-adừngchânlại,dodự,nhưngrồiđẩycửabướcvào.Conchóchạytrướcngoenguẩyđuôi...Cũngvàosángnay,từsớmA-rơ-chomởdướilàngvềđixengựacùngvớibácchủlòrèncủaanh.Tớicửa,anhxốcbaobộtmìngườitatrảcôngchoanhlênvai,rồibướcvàosân.Bácchủlòrènmangnhữngthứcònlạitrênxe,bướctheosau.A-rơ-chomnémbaobộtmìxuốngbêncửađểngỏ,cấttiếnggọi:-Páp-caơi!Song,khôngcótiếngđáplại.Ngườithợrènthấythếnói:-Thìtacứđemvàonhà,cònđứngđâychờgìnữa!Xếpmọithứvàobếpđâuđấy,A-rơ-chombướcvàophòngvàkinhngạcđứngđờngườira:nhàcửabịlụclọiđảolộnlungtung,quầnáocũvứtbừarasànnhà.A-rơ-chomngơngáckhônghiểusựthểrasao,càunhàuquaylạinóivớingườithợrèn:-Trờiđất!.Thếnàynghĩalàthếnào?Bácchủlòrèncũngthêmvào:-Thậtlàloạn.-Khônghiểuthằngbérúcvàođâu?-A-rơ-chombắtđầuphátcáu.Nhưngnhàcửavắngtanh,chẳngcóaimàhỏi.Bácchủlòrèntừgiãravề.A-rơ-chomđirasân,tìmkiếmchungquanh."Thậtchẳnghiểucâuchuyệnrasaonữa!Cửathìbỏngỏ,màPáp-cathìmấthút".Cótiếngchânđiđằngsau,A-rơ-chomquaylại.

Conchóto,taivểnh,đứngngaytrướcmặt.Mộtcôcongáimàanhkhôngquentừhàngràođivàonhà.CôtanhìnA-rơ-chom,giọnghỏikhẽ:-EmcầngặpanhPa-ven.-Tôicũngđangcầngặpnóđây.Trờibiếtđượcnórúcvàođâu!Tôivừavề,cửabỏngỏmàchẳngthấynóđâu.-RồiA-rơ-chomhỏicôta:-CòncôđếntìmPa-venphảikhông?Câutrảlờilạilàmộtcâuhỏi:-AnhcóphảilàA-rơ-chom,anhruộtPa-venkhôngạ?-Phải,côhỏilàmgìvậy?Nhưngcôgáikhôngđáplại,vẻmặtloâungướcnhìncánhcửamở."Saomìnhkhôngđếntừtốihômqua?Cólẽthếrồiư,cólẽthếrồiư?..."-Nghĩthế,nỗilonặngnềcàngđètrĩucõilòngTô-nhi-ahơnnữa.A-rơ-chomcònđangngạcnhiênnhìncôgái,thìcôtalạihỏi:-Anhvềđãthấycửađểngỏ,vàPa-venkhôngcónhà,phảikhônganh?-Phải!NhưngtôimuốnbiếtcôđếntìmPa-vencóviệcgì?Tô-nhi-abướclạigần,đưamắtnhìnchungquanh,rồinóivớiA-rơ-chom,giọngbồihồi:-Emkhôngbiếtchắclắm.SongnếuPa-venkhôngcónhàtứclàđãbịbắtrồi.A-rơ-chomgiậtbắnmình,hốthoảng:-Bịbắtvìsaocơ?Tô-nhi-anói:-Tađivàotrongnhànóichuyện.A-rơ-chomimlặng,ngheTô-nhi-akể.KhiTô-nhi-ađãkểtấtcảnhữngđiềucôbiết,A-rơ-chomthấtvọng.A-rơ-chomtứcbựcchửiđổnglên:-Àthậtlàlũkhốnnạn!Bọnchóchỉchựccóthế!...Bâygiờtôimớihiểutạisaotrongnhàbịlụctunglênnhưthế.Maquỷđâuđãdẫnthằngbévàocâuchuyệnnày...Bâygiờkhôngbiếttìmnóởđâuchothấy?Còncô,côlàainhỉ?-EmlàcongáiôngkiểmlâmTu-ma-nốp.EmcóquenPa-ven.-Àà-A-rơ-chomkéodàimãitiếng"à".-Đây,tôimangbộtmìvềchonóănthêmmộtchút,thếmàbâygiờthìnhưvậyđấy...Haingườilặnglẽnhìnnhau.LúcchàoA-rơ-chomravề,Tô-nhi-adặnkhẽ:-Emvềđây.CólẽanhsẽtìmthấyPa-ven.Chiềunayemsẽđến,anhchoembiếttinvềanhấy.A-rơ-chomimlặnggậtđầu.*Connhặnggầycòmthứcgiấcngủmùađôngbayvoveởgóccửasổ.Mộtcôgáinôngdânchốngtayvàođầugối,ngồiởmépchiếcghếdàiđệmđãmòn

trơ,mắtcôthờthẫnnhìnxuốngsànnhànhớpnháp.Lãogiámbinhngậmbênmépmộtđiếuthuốcláđangnguệchngoạcviếtkíntờgiấy;dướihàngchữ"trungúygiámbinhthànhSê-pê-tốp-ca”hắnhíhửngkýngoằnngoèo,rồiđóngcondấutênmình.Cótiếnglộpcộpngoàicửa,hắnngửngđầulên.Xa-lô-mư-ga,tayquấnbăng,đứngtrướcmặthắn.Lãogiámbinhcấttiếngchào:-Cơngiólànhnàođưacậuđếnđâythế?-Cậubảogiólànhà?MộttênởtrungđoànBô-gunlàmtaytớgẫylòixươngrađây.Cómộtngườiđànbàngồiđấy,songXa-lô-mư-gachẳnggiữýgì,văngtụcngay.-Thếcậuvềđâychữahaysao?-Cóchữaởbênkiathếgiới.Khắpcácmặttrậnchúngnóuyhiếpquânmình,ngấyđánhnhauquárồi.Lãogiámbinhngắtlờihắn,hấtđầurahiệuchỉngườicongái.-Thôi,chốcnữatasẽnóichuyện.Xa-lô-mư-gangồiphịchxuốngghếđầuvàtrậtmũra,đínhhuyhiệuđinhbasơnmen:quốctrưngcủa"U-cơ-rendânquốc".Hắnbắtđầunồinhỏ:-Gô-lúppháimìnhvềđây.Sắpcómộtsưđoànbộbinhvềđâytrúquân.Cóthểsinhralắmchuyện,mìnhphảivềtrướcthuxếp.Cóthểlà"đầulĩnhtrưởng"sẽthânhànhđếnđây,vàcùngđivới"đầulĩnhtrưởng”còncómộttaytaitomặtlớnnướcngoàinữa.Vìthếđừngcóaihởmồmgìvềvụ"chấttươi"hômtrướcmàvạđấynhé!Còncậuthìđangviếtgìđấy?Têngiámbinhnhếchmiệngchuyểnmẩuthuốclásangmépkia,đáplại:-Tớvớđượcmộtthằngnhãiconchếtrấp.CậunhớthằngchaGiu-khơ-raichứ,gãlínhthủyxúithợxelửachồmlênvớichúngmìnhấymà?Cậubiếtkhông,chúngmìnhtómđượcnóởngoàigađấy.-Thếrồithếnào?-Xa-lô-mư-ganhíchlạigần,chămchúnghe.-ThếrồithằngÔ-men-sên-cơ,trưởngđồnnhàga,làmộtthằngngunhưbò,đưathằngchaGiu-khơ-raisangđâymàchỉchomộtthằnglínhgiảiđi.Vìthếchonêncáithằngnhãiconđangbịgiambâygiờnómớiđánhtháođượcchothằngkiagiữabanngàybanmặt.Chúngnótướcsúngthằnglínhcủamình,đấmvỡquaihàmrồibiến.ThằngGiu-khơ-raithìmấttích,cònthằngnhãithìrơivàotaymình.Hồsơđây,đọcmàxem.TêngiámbinhấnchoXa-lô-mư-gamộttậpgiấy.Thằngnàylấytaytráicònlànhlầngiởtậphồsơxemphớtqua.Xongrồi,hắnnhìnchằmchặptêngiámbinh:-Thếcậuchảmoiđượcởnócáigìà?Têngiámbinhbựcmìnhkéosụpchiếcmũcát-kéttớisátmắt.

-Mìnhmấtnămngàytrờivấtvảvớinórồiđấy.Nómộtmực:'Tôikhôngbiếtgìhết.Tôikhôngđánhtháochoaicả”.Thậtgiốnggiặclỏicon.Thằnglínhápgiảithìnhậnđúngmặtnórồi,vừanhìnthấyđãsuýtnữathìđèthằngnhãirachịtlấycổ.Phảigiằngnóra,vìthằnglínhđâubịÔ-men-sên-cơchoănhaimươilămroivềtộiđểtùxổng,nênhắnấmứccứmuốnnuốtchửngthằngnhãi.Thôigiữmãicủanợấycũngchẳngđượctíchsựgì.Tớđịnhviếtgiấysangbênthammưuđểxinlệnhchotreocổ.Xa-lô-mư-ganhổnướcbọtkhinhbỉ.-Màylànhquá.Phảitaytaothìnóđãphunrarồi.Màythậtlàđồconnhàthầytu,hạngmàykhôngbiếtcáchlấycung.Giámbinhgìmànhưlàthầydòngấy!Màyđãnệnnóratròchưađã?Lãogiámbinhphátcáu:-Màynóithếmàcũngnóiđược.Bỏcáilốinóimỉaấycủamàyđi.Taolàmgiámbinhởđây.Yêucầumàyđừngchõvàoviệccủatao.Xa-lô-mư-gathấytêngiámbinhsừngsộthìcườilênhahả:-Hàhà!Thôixinôngthầydòngnonđừngbốclênthếmànổconngươi,lòiconmắt.Việccủamàythôimặcxácmày.Bâygiờmàynóichotaobiếtđàođâuđượchaichai"cay”đây.Têngiámbinhcũngcườilàmlành:-Cáimónấythìcóthểđược.-Cònvềthằngnhãinày.-Xa-lô-mư-gagíngóntayvàotậpgiấy.-Cáithằngnhãinày,nếumàymuốnchonótongđờithìchớnóimườisáutuổi,màphảitănglênmườitám.Dễthôi,vònglạitírâuconsốsáulàđượckhôngthìtrênchẳngduyệtbảnánđâu.*Trongnhàphacóbangườibịgiam.Mộtôngcụgiàrâuriaxồmxoàm,mặcáobôngrách,nằmnghiêngtrênbục,haicẳnggầyđétcoquắplạithảmhạitrongchiếcquầnvảithôlụngthụng.Cụbịgiamvìtênlínhngụyđóngởnhàcụcóconngựabiếnđâumất.Dướiđất,mộtmụnạdòng,mắttihírấtgiangiảo,cằmnhọnhoắt,vốnlầmnghềnấurượu.Mụbịkếttộiăncắpđồnghồvàcácthứđồquýkhác.Ởmộtgócdướikhungcửasổ,Pa-venngảđầutrênmũcát-kétnát,nằmgầnnhưbấttỉnh.Ngườitađẩyvàonhàgiammộtcôgáitrùmkhănsặcsỡkiểunôngdân,haimắttosợsệt.Côđứngmộtlúc,rồilạingồibênmụđànbànấurượu.Mụtađưamắtxétnétcôtừnglitừngtí,rồihỏiliếnthoắng:-Côbékiacũngvàokhámđấyà?Khôngcótiếngđáplại.Mụtavẫnkhôngchịuthôi:-Saobịtómthế?Cóphảibịbắtvìnấurượulậukhông?Côgáinôngdânđứngdậy,nhìnmụgiàkhóchịuấykhẽđáplại:-Không.Tôibịbắtvìanhtôi.

Mụkiacứhỏigặng:-Thếônganhlàmsao?Ôngcụgiàphảichenvào:-Cáinhàmụkia,thóiđâucứlàmtộingườitanhưthế?Lòngngườitađangnhưtannát,màmụcứlắmđiều,hỏirarả.Mụkiaphátcáu,quayphắtlạiphíabục:-Aikhiếnônglênmặtdạyđờithếhảônglãokia?Tôicónóivớiôngđâumàôngchenvào?Ônglãobựcmìnhnhổnướcbọt.-Lãocứnóiđấy.Mụphảiđểchongườitayênchứ!Trongnhàgiamlạiimbặt.Côgáinôngdâncởikhănquàngtrảixuốngđấtnằm,lấytaygốimá.Mụhàngrượulấycơmraăn.Ônglãongồidậy,buôngchânxuốngđấtvàthủngthẳngquấnmộtđiếuthuốchút.Khóithuốckhétlẹttỏakhắpnhàgiam.Miệngcònnhồmnhoàmnhaicơmbỏmbabỏmbẻm,mụkiacàunhàu:-Cáinhàônglãokia,khôngđểchongườitaăncơmyênnữa.Khétlênlènlẹt.Hútgìmàhútlắmthế.Ynhưcáiốngkhói!Ôngcụchẳngvừa,nóilại:-Mụsợgầyđià?Chẳngmấychốcrồicửakiamụđikhônglọt.Mụgọithằngbékiavàochonóănvới,cònhơnlàtọngcảvàomồmmộtmìnhmìnhthế.Mụkiabựcmìnhcãilại:-Tôibảonóănmànócóănđâu.Cònông,ôngđừngcómởmồmlàđụngđếntôi;tôikhôngăncủanhàôngđâumàôngnói.Ngườicongáingoảnhlạiphíamụnấurượu,hấtđầurahiệuvềphíaPa-ven,hỏimụta:-Bàcóbiếtsaoanhấybịbắtkhôngbà?Mụkiavớđượcngườihỏichuyện,bắtlấyngay,kểluôn:-Ngườitỉnhnàyđây.ConútmụnấubếpCa-rơ-sa-ghinđấymà.Rồimụghévàotaicôgáithìthào:-Cậuấyđánhtháochomộtanhbôn-sê-vích.Anhnàytrướclàlínhthủycũngởtỉnhnày,trọởnhàmụDô-du-li-kha,ngaycạnhnhàtôi.Côgáinôngdânbỗngsựcnhớlạinhữnglờilúcnãycủalãogiámbinh:"Tớđịnhviếtsangthammưuđểxinlệnhchotreocổ...".Từngđoànxelửatớitấpchạyđếnmắckẹtvớinhauởnhàga.Cáctiểuđoànlínhtừtrêntàuđổxuốngồnào,rốiloạn.Chuyếntàubọcsắtcóbốntoakiểu"Da-pô-rô"từtừbòtrênđườngsắt.Línhđẩysúnglớntừtrênnhữngtoakhôngmuixuống,kéongựatừtrongcáctoahàngra.Bọnkỵbinhthắngngựatótlênđichènquađámbộbinh,rasângađứngthànhmộtđộikỵmã.Cai,quảnnhốnnháogọisốhiệuđơnvịcủachúng.Nhàgaồnàonhưmộttổong.Đámđônglộnxộnnhữngngườicuốngquít

ầmĩ,dầndầnsắpthànhtừngtrungđộivuôngvắn,rồidòngngườisúngốngđókéoàoàovàothànhphố.Mãiđếntậntối,xengựavẫnkêulóccóctrênđường,bộphậnhậucầncủasưđoànmớiđếnvẫntiếpnhautiếnvàothànhphố.Vàđiđoạnhậulàđạiđộithammưu,mộttrămhaimươicáimõmgàolên:TrênphốnàycótiếnggìẦmầmnáođộngnổilên?ĐấylàđầulĩnhPêt-lu-raXuấthiệndướitrờiU-cơ-ren...Pa-vennhómlênnhìnquacửasổ.Trongnhánhemcảnhchiềuxuốngsớm,anhngherõtiếngbánhxelănầmầmtrênđườngphố,tiếngchânrầmrậpvàtiếnghátnhaonhao.Phíasaucótiếngngườidịudàngnóikhẽ:-Cólẽquânlínhkéovàothành.Pa-venngoảnhlại.Ngườinóilàthiếunữbịdẫnvàotốiqua.Pa-venđượcnghechuyệncôta,mụnấurượuhỏigặngmãilàmcôphảinói.ThiếunữấyquêởmộtlàngcáchSê-pê-tốp-cabảydặm.Anhcô-Gơ-rít-cô-vốnlàmộtdukíchđỏ,trướckialàmchủtịchủybandâncàynghèo.Khiquântaphảirútlui,Gơ-rít-côcũngđeongaybăngđạnsúngmáyvàongườivàtheoanhemđi.Giađìnhanhgiờthìbịchúngnókhủngbố.Nhàchỉcóđộcmộtconngựacũngbịchúngdắtđimất.ôngbốbịbắtđemratỉnh,bịhànhhạtrongxàlim.Tênlýtrưởnghộitề,mộttaythuộcloạitrướckiaGơ-rít-côđãbắtvàokhuônvàophép,bâygiờđượcdịptrảthù,chuyênmôncắtnhàanhphảichohếtlũlínhnàyđếnlũlínhkhácđóng.Giađìnhkhốnkhổđếncùngcực.Tốihômquatêngiámbinhđếnlàngvâyráp,tênlýtrưởngdẫnnóđếnnhàcôbé,côlọtvàomắtlãoquantư;sángsớmnóchođemcôlêntỉnhlấycớ"đểlấykhẩucung".Pa-venthaothứckhôngngủ,lòngbồnchồn,mắtkhôngsaonhắmđược.Mộtýnghĩduynhấtquaycuồngtrongđầu:"Ngàymairồisẽrasao..".Mìnhmẩybịđánhgiờvẫncònđauêẩm.TênlínhgiảiGiu-khơ-raithùanh,đánhanhdãmannhưthúdữ.Anhcốlắngnghetiếngrìrầmtròchuyệncủahaingườiđànbàbêncạnhchokhuâynỗilòngcămuất.Côgáithấpgiọngthìthàokểđếnchuyệnlãoquantưđịnhgiởtrò.Lãoquantưđãsánđến,nằnnì,dậmdọa.Bịcưỡnglại,hắnđùngđùngnổigiận,hùnghổdọa:"Màykhôngchịu,taocứnhốtvàohầmnhàphathìmàyđừngcóhòngrakhỏinữa".Bóngtốitrànvàodầndầnngậphếtgianphòng.Đêmđến,mộtđêmnghẹtthở,tâmtưthaothứcgiàyvòkhôngbiếtngàymairồisẽrasao.SáungàyởđâyđốivớiPa-ventưởngchừngnhưđếnhàngthángrồi.Nằmsànđấtcứng

nhưđá,ngườilạicàngđaunhừ.Trongphònggiamnàychỉcòncóbangười:tênquanhaiđãthảmụhàngrượurađểvềlấychấtcaymanghầuchúng.Ôngcụgiànằmtrênbụcgỗngủkỹ,ngáykhỏenhưởnhàvậy.Ynhưmộtnhàhiềntriết,cụlúcnàocũngbìnhthản,đêmnàocũngngongiấc.Khơ-ri-chi-na-côgáinôngdân-vàPa-vennằmdướiđấtgầnnhưkềbênnhau.Chiềuqua,Pa-vennhìnquacửasổthấyXéc-gâyđứngỉuxìuhồilâutrướcnhàpha,buồnrầunhìnlênnhữngcửasổtrạigiam."Xéc-gâychắcbiếtmìnhbịnhốtởđây".BangàynaycóngườigửivàochoPa-venmấymẩubánhmìđen.Aigửiđến,chúngcũngchẳngchohay.Đãhaihômnay,têngiámbinhlàmPa-venhoảnghốtvìnhữngcâutrahỏixoimói.Trathếnghĩalàthếnào?Pa-venchốihếtkhôngkhaigìcả.Vìsaokhôngkhai?Bảnthânanhcũngkhôngbiết.Anhmuốncanđảm,anhmuốnmìnhcũngcứngcỏinhưnhữnganhhùngđọcthấytrongsách.Nhưngđếnkhichúngbắtanh,dẫnanhđigiữađêmdày,lúcđiquacáihìnhthùlùlùcủacốixaychạybằnghơinước,cótiếngmộtthằnglínhápgiảinói:"Bẩmtrungúyđưanóđilàmgìnữa,cứchomộtphátvàolưnglàxongchuyện".LúcấyPa-venmớicảmthấyrờnrợn.Phải,mớimườisáutuổiđầumàđãphảichếtthìkhổthật.Vìkhiđãchếtrồithìdùsaocũnglàmãimãikhôngsốngnữa,khôngbaogiờsốngnữa.Khơ-ri-chi-nacũngnghĩngợi.CôhiểusốphậnPa-venhơncảPa-venkia.Anhtachắccònchưabiếtchuyện...chứcôthìđãnghechúngnóithếnàorồi.Banđêm,Pa-venkhôngngủ,cứdaydứtvậtmình.Khơ-ri-chi-nacảmthấythươnganh,ôi,thươngkhôngbiếtbaonhiêumàkể.SongKhơ-ri-chi-nacũngcónỗiđauđớncủamình,côkhôngquênđượcnhữnglờikhủngkhiếpcủalãogiámbinh:"Liệuhồn,mairồibiếttaytao.Khôngbằnglòngtao,thìtaovứtxuốngchobọnvệsĩ.LínhCô-dắcchúngnókhôngchêmàyđâu.Tùymàychọnđấy”.LòngKhơ-ri-chi-nanặngtrìnhtrịch.Chẳngcòncóthểtrôngaithươngchophậnmìnhnữa!Cótộitìnhgìchocam.CóphảivìcôđâumàanhGơ-rít-côđitheodukíchđỏ?"Ôi?Saosốngởthếgiannàykhổđếnthếnày!"Nỗiđauđớnnhoinhóiứnghẹnlấycổ.Thấtvọngmênhmông,hãihùngkhủngkhiếp,tấtcảnhưchẹtlấylòng;Khơ-ri-chi-nanứcnởkhóc.Tấmthânnontrẻrunlên,losợvàbuồnvôhạn.Cóbóngngườiđộngđậyởgóctường:-Emlàmsaothế?Khơ-ri-chi-nangỏvớingườibạnítnóinỗikhổcùngđườngcủamình,tiếngnóikhẽ,nhưngmanghơithởnồngnàn.Pa-venlặngnghe,bàntayđặtlênđôibàntayKhơ-ri-chi-na.-Bọnquỷấychúngnósẽhànhhạemđếnchếtmất.-Côgáinghĩmàkhiếpđảm,nuốtnướcmắtthìthào:-Emđếnbịvớichúngnómất.Sứcemkhông

làmgìchúngnóđược.Biếtnóigìvớingườicongáinày?Biếtnóigìđược?Nóikhôngralời!Cuộcđờibạnbịdồnđếnchỗcùngđường,đếnchỗngạtthở.Hayngàymaidùngvõlựcbênhbạn,khôngđểchúngđemđi,đánhnhauvớichúngnó.ChúngnósẽđậpchếtKhơ-ri-chi-na,chémđứtcổ,vànhưthếlàxongđời.Đểanủingườibạngáiđangbịđaukhổgiàyvònày,Pa-venchỉbiếtlấytaytrìumếnvuốtvebàntaybạn.Tiếngkhócnguôidần.Chốcchốc,tiếnglínhgácngoàicửaquenmiệnghỏingườiqualại:"Ai,đứnglại!"Rồilạivẫnlàcanhtrườngtịchmịch.Ônglãongủsaynhưchết.Thờigianvôhìnhtrôiđichậmchạp.ĐôicánhtayômlấyvàkéoriếtPa-venlạigần.Pa-venkhônghiểurasao.ĐôimôiKhơ-ri-chi-nanónghổithathiếtthủthỉ:-Anhơi,anhyêucủaem,đằngnàoemcũngbịrồi,khôngthằngquanlàmnhụcem,thìlũlínhcũnglàmnhụcemmất.Anhhãyngheem,anhơi!Emkhôngmuốntrinhbạchcủaemvàotayđồchónhơbẩn.-Khơ-ri-chi-na,emnóisao?SongđôicánhtaymầmmẫmcứriếtlấyPa-ven.Khómàrờicặpmôimọngvànóngbỏngấy.Lờinóicủacôgáigiảndịvàâuyếm.Pa-vengiờmớihiểuđiềumàbạnmuốncầuxinmình.Ýthứcvềhiệntạithốtnhiênmờđinhữnghìnhảnhghêrợn:khóasắtcủabuồnggiam,thằnglínhgáccóriađỏhoe,lãoquantư,nhữngtrậnđòndãman,bảyđêmthaothứcngộtngạt,tấtcảchìmđắmvàodĩvãng.GiâyphútnàychỉcònđôimôinóngbỏngvàkhuônmặtướtđầmnướcmắtcủaKhơ-ri-chi-na.BỗngnhiênPa-vensựcnhớđếnTô-nhi-a.Anhquênnànglàmsaođược?Đốivớilònganh,đôimắtấyđẹpxiếtbaovàyêudấuxiếtbao!Pa-vencònđủsứcdứtra.Anhđứnglên,choángváng,lảođảonhưngườisayrượu,haibàntayníulấysongsắtcửasổ.TayKhơ-ri-chi-nasờsoạngvớilấyanh:-Anhơi,thếnàohởanhơi?Tiếnggọimangbaonhiêuđắmđuối!Pa-vencúixuống,nắmrấtchặtđôibàntaycủaKhơ-ri-chi-na:-Anhkhôngthểnàolàmthếđược,Khơ-ri-chi-naạ.Anhhiểuemrấttốt.Pa-vencònnóinữa,nhưngchínhanhcũngkhônghiểumìnhnóigì.Đểphátancáiimlặngđangđètrĩuxuốngđó,Pa-venđứnghẳndậy,bướclạichỗônglãonằm,ngồixuốngmépbụclayôngdậy:-Cụcóthuốcchocháuxinđiếu.Tronggóckia,côgáigụcmặtvàokhăntrùmđầu,khócnứcnở.Sớmhômsau,lãogiámbinhvàlínhđếnbắtKhơ-ri-chi-nađemđi.ĐôimắttocủangườicongáingẩngnhìnPa-venvĩnhbiệt.Trongđôimắtđógửilại

cảniềmtráchmóc.KhiKhơ-ri-chi-nabịgiảiđikhỏi,cửađónglại,lòngPa-vencàngthấynặngnề,bóngtốicàngthấydầyđặchơn.Suốtngàyhômấy,ônglãokhôngtàinàogợiđượcPa-vennóimộttiếng.Bọnlínhđổigác.Tốiđến,chúngdẫnthêmmộtngườibịbắtnữavào.Pa-vennhậnngayraĐô-lin-nhích,ngườithợmộcởnhàmáyđường.Pa-venđãgặpanhdạothángHainăm1917,lúclànsóngcáchmạngxôđếntậnSê-pê-tốp-canày.Hồiấy,trongbaocuộcbiểutìnhmíttinhầmĩ,Pa-vennghethấychỉcómộtngườibôn-sê-víchnói.Ngườibôn-sê-víchấychínhlàanhĐô-lin-nhíchnàyđây.Anhđãleolênhàngràobênđường,đứngrakêugọibinhlính.Pa-venvẫncòninsâutrongtrínhớlờikếtluậncủaanhtahômấy:"Cácbạnbinhlính!Cácbạnhãycùngđivớinhữngngườibôn-sê-vích:họkhôngbaogiởphảnlạiquyềnlợicácbạn!"Vàtừdạođóđếnbâygiờ,Pa-venmớigặplạingườithợmộcấy.Ngườianhtrôngvạmvỡ,mậpmạp,mặcchiếcáosơ-mivàngbạcmàu,ngoàikhoácáovét-tôngđãcũ.Thoạtvàoanhđưamắtchămchúnhìnquanhphònggiammộtlượt.Ôngcụgiàsuốtngàyngồiimkhôngcóainóichuyện,chắckhổtâmlắm,nêngiờcóngườibạnmớiđểtâmsựôngcụcóvẻthú.Đô-lin-nhíchngồivàobụcvớicụvừaquấnthuốchútvừahỏicặnkẽmọichuyện.RồianhngồilạigầnPa-ven.-Cònchúcóchuyệngìkểanhnghevớikhông?Làmsaochúlạibịrơivàođây?NghePa-ventrảlờinhátgừng,Đô-lin-nhíchbiếtPa-venchưadámtinmìnhnênítnóithế.NhưngkhiđãhiểuPa-venbịbuộctộigìrồi,đôimắtthôngminhcủangườithợmộcngạcnhiênchămchămnhìnPa-ven.AnhngồisátcạnhPa-ven:-VậyrachúđãđánhtháochoGiu-khơ-raiphảikhông?À,rathếđấy.Anhcũngkhôngbiếtlàchúngtómđượcchú.Pa-vensửngsốt,chốngtaynhổmdậy:-Giu-khơ-rai?Giu-khơ-rainào?Tôikhôngbiếtgìhết.Tựnhiênvôcớcứgántộivàochongườita...NhưngĐô-lin-nhíchmỉmcười,nhíchlạigần,nóinhỏ:-Thôichú,vớianhchúđừngchốimãithế.Anhcònbiếthơnchúnữacơ.VàĐô-lin-nhíchnóikhẽhơnđểcụgiàkhỏinghethấy:-ChínhanhđưaGiu-khơ-raiđitrốn.Anhấygiờthìchắcchulắmrồi.Giu-khơ-raiđãkểhếtchuyệnemchoanhnghe.Suynghĩmộtlát,Đô-lin-nhíchnóithêm:-Cònchúthìchúcứngđấy.Songcứxétviệcchúcònđâythìtàiliệucủanóvềchúchẳngcóquáigìđâu.Cóthểnóilàcũngchẳngcógìđángngạilắm.Ngườithợmộcnóixong,cởiáovét-tôngrảixuốngsàn,ngồilên,dựalưngvàotườngvàlạicuốnđiếuthuốcnữa.

NhữnglờivừarồicủaĐô-lin-nhíchlàmchoPa-venđãhiểu:Đô-lin-nhíchlàngườicủata,rõlắm.Ừ,nếuanhấyđãđưaGiu-khơ-raiđitrốnthìtứclà....ĐếnchậptốithìPa-venđượcbiếtlàĐô-lin-nhíchbịbắtvìtộituyêntruyềnđịchvận.Chúngtómđượcquảtanganhđangpháttruyềnđơncủaủybancáchmạngtoàntỉnhkêugọibinhlínhngụyđầuhàngvàchạysanghàngngũquânđỏ.Đô-lin-nhíchvốnlàngườithậntrọng,nênchỉkểchoPa-venmộtsốchuyệnthôi.Anhnghĩthầm:"Aimàbiếttrướcđược.Nếucậubébịchúnglấysắtthôngnòngsúngmànệnchothì...Cậutahãycònnonlắm".Tốikhuya,haingườisủasoạnđingủ,Đô-lin-nhíchmớitỏnỗilolắngcủamìnhtrongmộtcâuchuyệnngắngọn:-Pa-venạ,tìnhcảnhchúngmìnhcóthểnóilàbiđátlắmđấy,mắccẳngrồi.Đànhphảiđợixemthếnàothôi.Ngàyhômsau,lạithêmngườibịbắtnữavào:bácthợcạoDen-xecóhaitainhưtaivoi,cổngẳng,cảtỉnhaicũngbiếtmặt.BáctahoataymúachânnóngnảykểbôbôvớiĐô-lin-nhích:-Đâychuyệnthếnàyđây.LãoPhúc,lãoBơ-lup-tanh,lãoTơ-rắc-ten-beđịnhmanglễvậtđếnchàomừngđầulĩnhtrưởng.Tôibảohọ:cácôngmuốndânglễvậtchongườitathìcácôngcứviệcmang.CònnhưđưakiếnnghịthìaithaymặtcảđámdânDo-tháinàymàkývào?Nóicácngàithalỗi:cóđứađếchnàoký.Bọnhọkývìhọtínhchuyệncólợichohọ.Phúccócửahàng.Tơ-rắc-ten-becómáyxay.Còntôithìcógì?Nhữngngườinghèođóikháccógì?Bọnkhốrácháoômchúngtôichẳngcócóckhôgìcả.Nhưng,khốnnỗi,tôichỉđượccócáilưỡidàimàthôi.Chẳnglàngàyhômnaycómộtôngđộivàohàngtôicạomặt.Ôngtathuộcđạoquânmớikéovàođây.Tôihỏiôngta:"Thưaôngbảogiùmcháu,đầulĩnhtrưởngliệucóbiếtdânDo-tháiởđâybịcànkhôngạ?NgàicótiếpmộtđoànđạibiểuDotháilênkêuvớingàikhông,ôngnhỉ?"Từthuởchasinhmẹđẻ,cáilưỡitôiđãlàmhạitôibaolầnrồi.Bàconthửđoánxem?Tôicạochoôngta,bôikemxoaphấnđẹpđẽ,tươmtất,dùngtoànthứthượnghảohạng.Thếrồiôngtatrảcôngtôinhưthếnào?Ôngtađứngdậy,đánglẽtrảtiềncôngchotôithìtráilại,ôngtabắtngaytôivềtội"tuyêntruyềnchốngchínhphủ”.VàDen-xenắmtayđấmngựcthìnhthịch:"Tuyêntruyềncáigìchứ?Nàotôicónóicáigì?Tôichỉhỏimộtcâuthườngthôi...Thếmàngườitalạitốngtôivàonhàgiam…"Den-xetứctối,nắmlấykhuyáoĐô-lin-nhíchvặnvặn,lúcthìkéotaynày,lúckéotaykiacủaĐô-lin-nhích.Đô-lin-nhíchkhôngnhịnđượccườitrướccơnnóngnảycủaDen-xe.Khibácthợcạodứtlời,anhnghiêmnétmặt:-BácDen-xenày,báccũnglàngườihiểubiếtđấy,thếmàcólúcbáclạidạidộtđếnthếđược.Báctưởngđãlàlúcmởmồmnóichosướnglưỡihaysao.Tôikhôngcókhuyênbáctựdẫnxácvàođâyđâunhớ.

Den-xenhìnĐô-lin-nhíchhiểuývàphẩytaythấtvọng.Giữalúcấycửamở;ngườitaẩymụđànbànấurượuvào.MụđangchửithậmtệthằnglínhCô-dắcgiảimụ:-Trờiđánhthánhvậtcảlũchúngmàyvớithằngquannhàchúngmàynữa.Rượucủatao,nónốcchocạn,rồicháyxácnóra!Tênlínhgácđóngcửalại,tiếngthencàiláchcách.Mụhàngrượungồixuốngbục.Ônglãonóiđùangay:-Sao,mụlắmđiềukialạivàođấyà?Mờimụngồichơi,làmkháchcủabàconchúngtôivậy.Mụtanguýtônggià,vớlấygóiquầnáo,rồingồiphệtxuốngsànbêncạnhĐô-lin-nhích.Chúnglạinhốtmụ,saukhiđãtướccủamụmấychai"cay”.Bỗngdưngcótiếngđộngởngoàicửabốtgác;rồicótiếngairalệnhháchdịch.Nhữngngườibịgiamđềuquayđầungóracửa.*Ởquảngtrường,gầncáinhàthờnhỏ,caolêunghêu,cóthápchuôngrấtcổ,đangdiễnramộttròlạthườngchưatừngcóởthànhphốnày:bọnngụydiễubinh.Nhữngđơnvịcủasưđoànbộbinh,súngốngnainịttừđầuđếnchân,đứngthànhđộihìnhchữnhật,đềurămrắptrênbamặtquảngtrường.Ởđằngtrước,batrungđoànbộbinhđứngtheođộihìnhôvuôngkéodàitừcổngnhàthờđếnsuốtdọchànggiậutrườnghọc.Mộtđámngườihọpthànhmộtkhốimàuxámbẩn,độimũsắttrôngnhưquảdưahấubổđôiúpsụplấyđầu,đứngsắphàngthẳng,súngcầmtaydựngbênhông,băngđạncuốnđầyngười.Đấylàsưđoànthiệnchiếnnhấtcủanền"Đốcchính”.ChúngănmặcchữngvìlấyởnhữngkhoquầnáocủaquânđộiNgahoàngcũ.Sốquânnàyhơnmộtnửalàconnhàcu-lắc,nhữngquânthùghétchínhquyềnXô-viếtramặt.QuânphảnđộngNgatrắngnémsưđoànnàyvàothịtrấnSê-pê-tốp-cađểbảovệđầumốiđườngxelửacótínhchấtchiếnlượctrọngyếubậcnhấtnày.TừSê-pê-tốp-cacóđườngsắtđinămngả.ĐốivớiPết-lu-ra,mấtSê-pê-tốp-catứclàmấttấtcả.Chínhthể"Đốcchính”củachúngthếlàchỉcònmảnhđấttíxíunày.Thủđôcủa"Đốcchính"bâygiờphảiđóngởthịtrấnVi-nhít-xanhỏbé.Tên"đầulĩnhtrưởng”đãđịnhthânhànhđếnduyệtcácđơnvị.Quânlínhsẵnsàngđónhắn.Ởhàngcuối,xếpchokhuấtmắtvàotậnxóquảngtrườnglàtrungđoànlínhmớiđộngviên.Đámthanhniênấychânkhônggiầy,quầnáotạpnhamđủkiểu,đủmàu;nhữngchàngdânquêấybịbọnngụysụcvàotậnlàngkéokhỏiổnằmhaytómngaygiữađườngtrongnhữngđêmcànbắtlính,chẳngcóbụngdạnàođiđánhnhaucả.Họnóivớinhau:-Aidạigì!

BọnsĩquancủaPết-lu-rachỉđạtđượckếtquảlàápgiảihọvàothànhphố,chiarathànhcácđạiđộivàtiểuđoàn,rồiấnsúngvàotayhọ.Nhưngngayngàyhômsaumộtphầnbasốđóđãbiếnmất,sốcònlạimỗingàymộtítđi.Phátngaygiàycholớpthanhniênđóthìquáưlàdại,vảlạigiàycủabọnngụycónhiềulắmđâu,nênchúngliềnralệnhđilêntậptrungphảimangkèmtheocảgiầy.Kếtquảrấtngộnghĩnh.Vìnhữngngườibịbắtlàmlínhấyđàođâuragiày,ngaymảnhgiẻráchbuộclạt,buộcdâythépđủdínhđượclấychâncũngchẳngcónữalà.Chúngđànhdẫnhọđichânđấtrathamgiacuộcduyệtbinhcònhơn.SaubộbinhlàđếntrungđoànkỵbinhcủaGô-lúp.Bọnnàyđứngánngữgiữđámđôngdânphốđangtòmò.Aicũngmuốnxemduyệtbinhthếnào."Đầulĩnhtrưởng”sắpđếnnơirồi.Thànhphốnàymấykhicóduyệtbinhnhưthế.Chonêndânphốkhôngaimuốnbỏquatròvuikhôngmấttiềnnày.Trênnhữngbậcthềmnhàthờ,bọnvõquan,bọnchứctước,haicongáilãogiáotrưởng,mộtmớcácviêngiáohọcU-cơ-ren,mộtnhómCô-dắc"tựdo”,viênthịtrưởngngườihơigùlưng,-tómlạilàđámthượnglưucủa"xãhội"ởđây.Trongsốđócótêntổngthanhtrabộbinh,mặcquânphục.Chínhhắntachỉhuycuộcduyệtbinhhômnay.Trongnhàthờ,lãocốVát-xi-li,mặcáochầu,chuẩnbịlàmlễ.NgườitachuẩnbịđóntiếpPết-lu-ralongtrọnglắm.Cómangcảcờvàngxanhdatrờiđếnnữa.Línhmớihômnayphảituyênthệtrướcmặt"đầulĩnhtrưởng”.Tênchỉhuysưđoànngồitrênchiếcxe"Pho"tàng,rócsơn,lòisắt,chạyvềphíanhàgađónPết-lu-ra.LãotổngthanhtrabộbinhrahiệugọigãquannămSéc-nhắcmảnhkhảnh,cótírâumépvểnhlênrấtđiệu:-Anhlấymộtngườiđitheo.Chạyvềđoànbộvàhậucầnkiểmtralại.Bốtríchosạchmắt,chotươmtấtđâuvàođấyNếuởđấycóbọntùthìsànglọclạixem.Bọnlemnhemthìtốngcổranhớ.Séc-nhắcrậpchânđứngnghiêmchào,rồicùngmộttênquanbaphingựavềđoànbộ.Tênthanhtraquaylạivồnvãhỏiđứacongáilớnlãocốđạo:-Còncơmnướcthếnào,cô?Chutấtrồichứ?-Ngàikhônglo,cóquangiámbinhthânđếntrôngnomrồiạ.-Connàyđáplời,haimắtthèmthuồngđắmđuốinhìntênthanhtrađẹptraikia.Bỗngtấtcảnáođộnglên:mộttênkỵbinhcúirạptrênbờmngựa,phitới.Hắnvẫytayvàkêulên:-Đếnrồi!Tênthanhtraliềnhô:-Đứngvàohàng!

Bọncaiđộichạyvềchỗ.Khichiếcxeô-tô"Pho"thởhổnhàhổnhểnđỗbênthềmnhàthờ,nhạccửbài:XứU-cơ-renvẫnsốngmãi."Đầulĩnhtrưởng”Pết-lu-ratheosautênsưđoàntrưởng;nặngnềbướcrakhỏixe.Yngườitầmthước,đầubướucắmchắctrêncáicổđỏgay,mặcáoCô-dắcxanhbằngdạtốt;lưngthắtdâydavàng,giắtkhẩuBơ-rao-ninhnhỏxíubênhôngđựngtrongtúibằngdahươulộn.Đầuyđộimũlưỡitraikiểu"Kê-ren-ski":cómanghuyhiệucáiđinhbasơnmen.TrônghìnhdạngXi-mônPết-lu-rachẳngcótướngnhàbinhtínào.Vẻbựctức,ynghetênthanhtrabáocáorấtngắn.Sauđótênthịtrưởngđọcchúctừ.Pết-lu-ralơđãngnghe;quađầutênthịtrưởng,ynhìnxuốngcáctrungđoànquântrướcmặtsắpthẳnghàng.Ygậtđầurahiệuchotênthanhtra:-Chobắtđầuduyệtbinh.Yleolênmộtcáibụcnhỏgầncộtcờhòhétvớilínhmươiphút.Ynóikhônghùnglắm,khôngcóhứng,vìđiđườngmệt.Ynóixongthìrắptheolệnhchỉhuy,quânlínhreolên:"Vinhquang!Vinhquang!".Ybướcxuốngvàlấykhănlautránrồicùngvớitênthanhtravàtênsưđoàntrưởngduyệtcácđơnvị.Khiđiquanhữnghànglínhmớiđộngviên,ynheomắtkhinhbỉ,cắnmôitỏvẻbựcmình.Duyệtbinhgầnxong,thìđoànlínhmớiđộngviêntừngtrungđộimột,hàngngũloạcchoạc,đigầntớicộtcờchỗlãocốVát-xi-litaycầmsáchbổnđứnglàmphép,bọnlínhhônsáchbổn,rồihônvàomộtgóclácờ.Đanglúclàmlễthìxảyramộtchuyệnbấtngờ.Mộtđoànđạibiểukhôngbiếtởđâumọcra,lenlỏivàoquảngtrường,lùlùtớitậnchỗPết-lu-ra.ĐiđầulàlãoBơ-lúp-tanh,láigỗgiàusụ,lễmễbêlễvật.TheosaulàlãochủhiệutạphóaPhúcvàbatênláibuôntokhác.Bơ-lúp-tanhkhúmnúmcúirạplưngdânglễvậtchoPết-lu-ra:-ToàndânDo-tháichúngtôikínhcẩnchàomừngngàiQuốctrưởng,độiơncaodàycủangàivàtỏlòngsùngbáingài.Kínhmongngàichấpnhậnchotờchúctừcủachúngtôi.Tênđộiđứngbênnhậnlễvật,Pết-lu-raliếcquatờchúctừ,rồilẩmbẩm:-ĐượcVừalúcấythìlãoPhúclenlênngay:-Bẩmtướngcông,chúngconcắncỏlạyngàithiânchochúngconđượclàmănbuônbánvàchechởchochúngconlàngườiDo-tháikhỏibịnhữngcuộccànDo-thái-LãoPhúckhókhănmãimớidámnóiđếntiếng"cànDo-thái"này.Pết-lu-ra,mặthầmhầm,caumàykhóchịu.

-QuânđộitakhôngcócànDo-thái,cácngườiphảibiếtthếmớiđược.LãoPhúcbuôngthõngtay,tiunghỉu.Pết-lu-ranhúnvaibựctức,cáucáiđoànđạibiểurấtchướngnày.Yquayphắtlại.Đứngsauy,Gô-lúpđangmímmôicắnrâumépđensì.-Đạitádânkêuvềlínhcủaông.Ôngphảixétxemvìsaodânkêu,vàthihànhnhữngbiệnphápcầnthiết.-Rồihắnquaylạitênthanhtraralệnh:Bắtđầuchodiễubinh.ĐoànđạibiểuvôphúccóngờđâulạichạmtránGô-lúpởđây,bènvộivàngtìmcáchlủiđi.Lúcbấygiờ,mọingườiđixemđềuchúývàobọnlínhđangsửasoạndiễubinh.Tiếngchỉhuythétlêncộclốc.Gô-lúpvẻmặtbềngoàicốtrấntĩnh,đónđầuBơ-lúp-tanh,nóinhỏnhưngdằntừngtiếng:-Xéongayđichỗkhác,đồngoạiđạo.Xéongaykhôngôngchobămthịtchúngmàylàmba-têbâygiờ.Nhạccửmộtbảnhànhkhúc,vànhữngđơnvịđầutiênvàđầudiễu.KhiđingangquachỗPết-lu-rađứng,chúnghôlênhaitiếng"Vinhquang!"nhưcáimáy,rồiquayrẽsangcácphốbên.Điđầucácđạiđộilàbọncaiđộimặcquầnáoka-kimới,bướcungdungnhưđidạophố,tayvevẩychiếcgậychỉhuy.Đâylàlầnđầutiênbọncaiđộicầmgậy,cũngnhưbọnlínhbồngsúng,đượchọclốidiễubinhnhưthế.Cáiđuôisaurốtlàlínhmớiđộngviên,điloạcchoạc,khôngbiếtbướctheolốinhàbinh,vừađivừaxôđẩynhau.Tiếngchânđấtlêtrênđườngnghelàoxào.Caiđộichạyngượcchạyxuôiđểgiữhànglối,nhưngkhôngtàinàogiữđược.Khiđạiđộihaiđiqua,mộtgãđirìabênphải,mặcáosơ-mivảithô,mảiháhốcmồmnhìn"đầulĩnhtrưởng”,vấpphảiổgà,ngãsóngsoàiramặtđường.Súngcủagãquệtvàođákêuđếnkengmộtcái.Gãlópngópchựcbòdậy,nhưngbịdòngngườiđisauhỗnloạnkéotrànquađạpgãtalạingãgiúingayxuốngnữa.Ngườiđứngxemthấythếcườibòra.Cảtrungđộicủagãtarốitung.Đámlínhcònlạiđisautánloạn.Gãthanhniênrủirokianhặtsúngđứngdậychạyvộitheođộimình.Pết-lu-rathấycảnhtượngchánchườngấy,quaymặtđikhôngbuồnnhìnnữa..Ykhôngchờchohàngquânđidiễuhếtbỏđiraxeô-tô.Tênthanhtrachạytheosaukhúmnúmhỏi:-Đứcđầulĩnhtrưởng,ngàikhôngởlạixơicơmạ?Pết-lu-rathốtratiếnggọnlỏn:-Không.TrongsốnhữngngườitrèolênhanggiậusắtcaonhàthờđứngxemdiễubinhcóXéc-gây,Va-li-avàCơ-lim-ca.

Xéc-gâytaybíuchắclấycộtgiậu,đôimắthằnhọcnhìnbọnđứngởdướithềm.-Va-li-aơi,tađivềthôi!Hạmànđếnnơirồi.Xéc-gâytaybuôngsongsắttụtxuống,giọngkhiêukhích,nóirấtto.Nhữngngườiđứngxemnghecâunói,kinhngạcngoáicổlạinhìn.Xéc-gâythảnnhiên,khôngđểýđếnai,cứđithẳngracửa.EmgáianhvàCơ-lim-cađitheosau.*QuannămSéc-nhắcvàmộtquanbađitheophingựađếnđồngiámbinh,nhảyphắtxuống.Chúngđưangựachotênlínhhầu,rồihộctốcđivàotrạivệsĩ.Séc-nhắcgiọngháchdịchhỏitênlínhgác:-Đồntrưởngđâu?Tênlínhấpúng:-Conkhôngbiết,ôngđồnđiđâurồiấyạ.Séc-nhắcđưamắtnhìnmộtvònggianphònggáclộnxộn,bẩnthỉu,nhìnnhữnggiường,chănđệmxộcxệch,trêncómấytênlínhCô-dắcphấtphơnằmchỏnggọng.Cócấptrênvàomàbọnchúngcũngkhôngthèmđứngdậynữa.Séc-nhắcthétlên:-Saobẩnnhưchuồngbòthếnày?-Hắnlabọnlínhđangnằm:-Bọnbaynằmđấylàmgìnhưđànlợnxềmớiđẻxongthế?MộttênlínhCô-dắcngồinhổmdậy,ợmộtcáinhưngườiănquáno,rồilènhèbựctức:-Làmgìmàthétlênthế?Chúngtôicũngcómồmbiếtthétđượccả.Séc-nhắcchồmlên:-A,màyláo,màycóbiếtmàynóivớiaikhông?Đồngunhưbò!TaolàđạitáSéc-nhắcđây.Hiểuchưa?Đồchóchết!Đứngdậyngaylậptứckhôngcóroinàyôngquấtngayvàolưngbâygiờ.-Séc-nhắcnóngtiếtlồnglộnlên.-ônghẹnchochúngmàymộtphút,chúngmàyphảitứckhắcvứtngaynhữngthứbẩnthỉunàyđi,dọnlạigiường,rồingồilạichorangườimộttí.Bộđộigìmànhưthế.ChẳngphảilínhCô-dắcnữa,màthậtlàmộtlũcướpđường.Séc-nhắctứcgiậntớicaođộ;đụngphảichậurácgiữađường,hắnbựcquálấychânđángay.Tênquanbacũngphụhọatheo,chửirủalungtung,quấtroivunvútvàokhôngkhí,đuổinhữngtênlínhđangnằmbòdậy.-Đức"đầulĩnhtrưởng”đangduyệtbinh.Ngàicóthểghévàođây.Quânbayhoạtlênxemnào,maulên!Bọnlínhnhậnracâuchuyệntrởnênquantrọng,khôngphảitròđùa,cóthểănđònthậtvìuydanhSéc-nhắcthìaimàkhôngbiếtnữa.Chúngchạyđidọndẹpnhốnnháolênnhưngườiphảibỏng.Côngviệcbắtđầuchạyhăng.

TênquanbađềnghịvớiSéc-nhắc:-Bâygiờtađixemlạibọntù.Chẳnghiểuchúngnhốtnhữngaiởđây!Nhỡrađức"đầulĩnhtrưởng”ngàingóvào,thìlạicóchuyệnmất.Séc-nhắchỏitêngác:-Đứanàocầmchìakhóa?Mởngaynhàphaxemnào!Tênquảncơchạyvộilại,mởcửa.Lãoquannămvẫnquátầmầm:-Đồntrưởngsaođiđâumấtmặt!Cứđểtachờmãihắnhaysao?RồiSéc-nhắcralệnh:-Đitìmđồntrưởnggọivềđâychota.Tậphợpđộivệsĩrasân,sắpthẳnghànglại…Tạisaosúngkhôngcólưỡilê?Tênquảnphântrần:-Bẩmquan,chúngconmớiđổiđếnhômqua.Nóirồi,hắnchạyracửa,đitìmđồntrưởng.Tênquanbalấychânẩycửanhàpha.Mộtvàingườingồiởsànđứngnhổmdậy,nhữngngườikhácvẫnnằm.Séc-nhắcralệnh:-Mởcửara,ởđâytốiquá.Hắnnhìnkỹtừngmặtngườibịgiam.-Làmsaomàbịgiam?Hắnquắcmắthỏiôngcụgiàđangngồitrênbục.Cụnàyđứngdậy,xốclạicáiquần,giọnglắpbắpsợsệttrảlờiấpúng:-Bẩmngài,lãokhôngbiết.Lãothấydẫnđếnđâythìởđây.Ởnhàlãomấtconngựa,lãocótộigìđâu.Tênquanbangắtlời:-Mấtconngựacủaai?-Ngựacủaquânđộiạ.Cácôngquyềnđóngởnhàlãobánnóđilấytiềnuốngrượuvàbâygiờlạiđổtộicholão.Séc-nhắcliếcmắtrấtnhanh,nhìnônggiàtừđầuđếnchânvànhúnvaibựcmình:-Nhặtquầnáo,rồixéo.-Séc-nhắcquátlênthế,rồiquaylạimụnấurượu.Ônglãovẫnchưatinlàchúngthamình,quaylạiphíatênquanba,chớpchớpcặpmắtlờđờhỏilại:-Thưa,thếlãođượcvềạ?Tênquanbagậtđầu:-Ừ,bướcđingaychorảnh.Ônglãovộivớlấycáitúitreoởbục,rồiláchracửalủimất.Séc-nhắcđãhỏiđếnmụnấurượu:-Cònmụkia,saomụbịgiamởđây?Mụhàngrượunhainghiếnngấuchohếtmiếngba-tê,rồinóihuyênthuyên:-Bẩmquanlớn,thậtoancon.Conởgóa.-Cácôngấyđếnnhàconuống

rượu,rồibắtgiamcon.Séc-nhắchỏi:-Taongheralàmụbánrượuchứgì?Mụtalấylàmphật.,ý,kêuca:-Saogọilàbánđượcạ?Nhưôngđồntrưởngđâylấycủaconbốnchai,màkhôngtrảxunàocả.Cácôngấythếcả,uốngrồiquịt.Thếcòngọilàbuônbánsaođượcnữaạ.-Thôi!Tahiểurồi?Mụcútđiđâuthìcút,nhanhlên.Mụtakhôngđểlũquanngụyphảinhắclạilệnhcủachúnglầnthứhainữa,vớlấycáithúng,cúilạycảmơnrốirít,rồiđigiậtlùiracửa.-Đatạcácquan.Xintrờiphậtphùhộcácngàiđượcmạnhkhỏe.Đô-lin-nhíchtrònxoemắtnhìntấnhàikịchđó.Khôngaitrongnhữngngườitùởđâycònhiểunhư.thếlàthếnào.Chỉrõmộtđiều:chắcbọnmớiđếnlàchỉhuycaocấpgìđâynênmớicóquyềnthảtùnhưvậy.Séc-nhắchỏiđếnĐô-lin-nhích:-Còntênkia,tạisaomàybịbắt?Tênquanbathétlên:-Đứngdậy!Trướcmặtđạitáphảiđứngdậy!Đô-lin-nhíchnặngnề,chậmchạpđứngdậy.Séc-nhắchỏilại:-Taohỏimàytạisaobịbắt?Đô-lin-nhíchnhìnbộrâumépvểnhcủatênquannămđếnmấygiây,nhìncáimặtcạonhẫncủahắn,rồinhìncáimũlưỡitraimớikiểu"Kê-ren-ki"cóđínhhuyhiệusơnmen.Bỗngnhiênmộtýnghĩtáobạothoángquatrongóc:"Mayracóthểăntiềnđấy?"Vàanhnóiraýnghĩvừavụtđếntrongđầu:-Tôibịbắtvìtộiđichơisautámgiờtối.Toànthâncăngthẳngđếnđauđớn,anhchờđợi.-Thếđêmhômđilàmgì?-Bẩmlúcấychưakhuya,mớicómườimộtgiờthôiạ.Miệngnóimàbụngvẫnkhôngtinlàthoátđược.Nhưngđầugốianhrunlênkhinghetiếngquátcộclốc:-Cút!Anhquênkhuấycảchiếcáovét-tông,cứthếđiracửa.Lãoquanbađãhỏisangngườikhác.Pa-venlàngườicuốicùng.Anhđangngồitrênsàn,rấtđỗibànghoàngkhônghiểuchuyệnralàmsaonữa,cũngkhôngđủthờigiờđểngẫmnghĩtạisaochúnglạithacảĐô-lin-nhíchrađược.Khôngthểnàomàhiểuđược.Chúngthảtấtcảhaysao.NhưngsaolạithảĐô-lin-nhích?...Đô-lin-nhíchbảovớichúnglàbịbắtvìđichơikhuya...Pa-venvụthiểura.TênquannămhỏiđếnlượtbácthợcạoDen-xegầynhom.Vẫnmộtcâuhỏi

đihỏilạiđó:-Cònmày,saobịbắt?Den-xemặttáimét,hồihộp,hăngmáutrảlời:-Cácôngấybảocontuyêntruyền,conkhônghiểucontuyêntruyềncáigìcả.Séc-nhắcvểnhtailênnghe:-Cáigì?Cáigì?Tuyêntruyềnà?Màytuyêntruyềncáigì?Den-xekhoataykhônghiểuýrasao:-Concóbiếtđâu,conchỉnóingườitalấychữkývàobảnđơnkêucủadânDo-tháiđưalênđức"đầulĩnhtrưởng".TênquanbavàSéc-nhắcnhíchlạigầnDen-xe:-Đơnkêugì?-DạđơnxincấmcànDo-thái.Ngàicũngbiếtởđâyvừacómộtcuộccànghêngười.Dânchúngkhiếpđảm.Séc-nhắcngắtlời:-Tahiểurồi.Đượcmuốncóđơnkêuchúngtaosẽthảođơnkêuchomày,đồDo-tháimạtkiếp.RồiSéc-nhắcquaylạibảotênquanba:-Giữquânnàychotacẩnthận,đemdẫnxađi,đưanóvềbanthammưu;tasẽnóichuyệnthẳngvớinóđểxemchínhđứanàođầutêucáiviệcđơnkêunày.Den-xechựcnhoilêncãi,songroingựacủatênquanbađãquấtvàolưng:-Câmmồm,thằngchóchết.Bácthợcạođaunhănmặtlại,lùivềgócphòng;môirunlêncốnéntiếngkhócnấcứlêncổ.KhicảnhcuốiđódiễnrathìPa-venđãđứngdậy.TrongnhàgiamchỉcònmìnhanhvàDen-xe.Séc-nhắcđãđứngtrướcPa-ven,giươnghaimắtđenhauháunhìnanhtừđầuđếnchân:-Thằngnày,chuyệngìthế?TiếngPa-venđápnhanh:-Concắtmộtmiếngyênngựađểlàmđếgiày.Tênquannămkhônghiểuhỏilại:-Yênngựanào?-CóhaiônglínhCô-dắcđóngởnhàcon,conchótdạicắtchiếcyênngựacũđểlàmđếgiày,chonêncácônglínhCô-dắcbắtconđemđếnđây.-Vàhănglên,vớihyvọngngâyngấtđượctrảlạitựdo,Pa-vennóithêm:-Nếuconbiếtlàkhôngđượclấythì…LãoquannămnhìnPa-ven,bĩumôikhinhbỉ:-Khônghiểulãođồntrưởnggiámbinhlàmcáingỗnggì?Thậttrờimàhiểuđượcralàmsao!Bắtgiamđượcnhữngcủaquýthật?-Rồihắnquayracửa,

hétPa-ven:-Thôichomàyvềnhàvànóivớibốmàychomấycáiphátvàomôngđít.Ranhcon,xéo!Pa-vencònngỡlàtaimìnhnghenhầmvàcontimnhưmuốnnhảyrakhỏilồngngực,anhnhặtcáiáovéttôngcủaĐô-lin-nhíchbỏrơitrênsàn,rồichạyracửa.AnhquaphònggácvàtheosauSéc-nhắcđangđira,anhvụtquasân,rồichạyquacổngsắtvàrađườngcái.TrongnhàgiamchỉcònlạibácthợcạoDen-xeđenđủi.Đaubuồntêtái,bácđưamắtnhìnchungquanh.Theobảnnăng,bácđimấybướcracửa,nhưngmộttênlínhgácđãvàokhépcửa,khóatráilạivàngồitrênchiếcghếđẩuchắnngayđó.Đứngtrênthềmnhàgiam,Séc-nhắcrấtlấylàmhàilòng,nóivớitênquanba:-Thậtmaymàchúngmìnhngóđếnđây.Màyxemchúngnhétvàođâyđủcócnháibỏđi.Mìnhphảichotênđồntrưởnggiámbinhngồitùítnhấtlàhaituầnmớiđược.Thôi,tađichứ!Tênquảnđãtậphợpsẵnlínhcủanósắphàngởcảngoàisân.Thấytênquannăm,hắnchạylạibáocáo:-Bẩmquanđạitá,doanhtrạixếpdọnđãxongđâuvàođấyrồiạ!Séc-nhắcchochânvàobànđạp,nhảyphắtlênyênngựa.Còntênquanbathìvẫnloayhoayvớiconngựabấtkhamcủanó.Séc-nhắcvừalầndâycương,vừabảotênđội:-Màybảovớiđồntrưởnggiámbinhlàtaođãthảhếtcảlũchóchếtmàhắnthunhặtbấylâunay.Màynóithêmvớihắnlàtaosẽchohắnngồitùhaituầnvìtộiđểbẩnthỉuởđây.Cònthằngđangbịnhốtkiathìđiệungaylậptứcsangthammưu.Chúngbaythìchuẩnbịchosẵnsàng!Tênđộiđáplại,tayđưalênngangvànhmũ:-Xintuânlệnhquanđạitá.Tênquannămthúcngựacùngvớitênquanbaphilạiquảngtrường,nhưngdiễubinhởđóđãxongtừlâurồi.*ChạyquađượcbảynhàthìPa-vendừnglại.Khôngcònsứcmàchạytiếpnữa.NhữngngàyđóikhátbịgiamtrongphòngngộtngạtlàmPa-venkiệtsức.Vềnhàthìkhôngđược.ĐếnnhàBơ-ru-giắcthìnhỡracóaibiếtlàcóthểlàmliênlụy,tancửanátnhàbạn.Vậythìđiđâubâygiờ?Anhkhôngbiếtlàmthếnào,cứchạy,nhữngvườnrauvàsânsaucácnhàđãlùilạisauanh.Mãiđếnkhichạmngườivàohàngràonhàaiđó,Pa-venmớisựctỉnh.Pa-venđứngsữnglạisửngsốt:sauhàngràocaomàmìnhđangđứngtựalưngđâylạichínhlàvườnnhàôngchánhkiểmlâm.Hóarađôichânmỏidừcủamìnhlạiđưamìnhđếnđây.Mìnhđãđịnhbụngđếnđâyhaysaoấynhỉ?Không.

Nhưngtạisaomìnhlạiđứngngaytrướcbiệtthựnàymàkhôngdừngchânđứnglạiởchỗkhác?Anhkhôngtàinàotrảlờiđượccâuhỏiđó.Phảikiếmchỗnàonghỉchâncáiđã,rồicònnghĩcáchđixanữa.Trongvườnnàycómộtvòmcâyrấtkín,nấpvàođấychẳngaithấyđượcđâu.Pa-vennhảylên,bámlấymépmộtthanhgỗ,trèolênhàngràorồitụtsangbênkia.Anhđưamắtnhìnmáinhàthấpthoángsaurặngcâyrồiđithẳngđếnvòmcây.Nhưngchỗvòmcâytrốngtrảiquá.Dạohècòncónhodạiphủkín,giờthìcâycốitrơtrụi.Anhđịnhquayra,nhưngmuộnquárồi:tiếngchósủadữdộiởsaulưng.Mộtconchótotừtrongnhàđangchạyhồnghộctheolốiđiđầylá,xồracắnanh,sủaoangcảvườnlên.Pa-venđứngthếthủ.NónhảyxổvàonhưngbịPa-venlấychânđá.Conchólồnglênchựcnhảyvàolầnnữa.Thậtcũngchẳngbiếtrồisẽrasao,nếulúcđókhôngcótiếngaiquáquenthuộclanhlảnhlalên:-Tơ-rê-do,chạylạiđâynào!Tô-nhi-achạyra,cầmlấyvòngxíchcổlôiconchóTơ-rê-dolại,rồinóivớibóngngườiđangđứngbênhàngrào:-Anhlàmthếnàomàvàođâyđược?Conchónàyhaycắnlắmđấy.Maymàtôi…Tô-nhi-achưanóihếtcâuđãimbặt,mắtmởtonhìn.AnhchàngtrẻtuổikhôngrõlàmsaovàođâyđượcnàygiốngPa-venquá!Bóngkiađộngđậy,khẽhỏilại:-Em...côkhôngnhậnratôisao?Tô-nhi-areolênmộttiếngvàbổlạichỗPa-ven:-AnhPa-vơ-lu-sa,anhđấyư?ConchóTơ-rê-donghetiếngchủkêutưởnglàrahiệuchocắn,bènnhảyxổlên.-Khôngđượccắn,đi!Tơ-rê-dobịTô-nhi-ađáchomấycái,hụchặccúpđuôichạyvàotrongnhà.Tô-nhi-anắmlấytayPa-venhỏi:-Anhđượcthahaysao?-Thếemcũngbiếtchuyệnà?Tô-nhi-akhôngnénđượcnỗihồihộp,cảmđộng,trảlờicâumột:-Embiếthết,Li-dakểchoemnghe.Nhưnganhlàmthếnàorađược?Ngườitathaanhhaysao?Pa-ventrảlời,giọngmệtmỏi:-Chúngthanhầm,emạ.Anhtrốnkhỏinhàpha.Chắcbâygiờchúngđangtruynã.Anhcũngkhôngđịnhđếnđây.Tìnhcờtrôngthấyvòmcâykiaanhtínhvàoẩnđểnghỉmộtlát.-Rồinhưđểxinlỗi,Pa-vennóithêm:

-Anhmệtlắm!Tô-nhi-anhìnanhmộtlúclâu,chanchứatìnhthương,trìumếnmặnnồng,vừalolắng,vừavuisướng...Tô-nhi-asiếtchặttayPa-ven:-AnhPa-ven,anhPa-venyêuquý,anhPa-venthânthiếtbébỏngcủaem,emyêuanh…anhcóhiểuemkhông?Anhrấtbướngcủaem.Tạisaotốihômnọanhlạiđùngđùngbỏvề?Giờanhphảivàonhàem.Emgiữanhlại,khôngchoanhđinữađâu.Anhởnhàemyênổn.Anhởđâyđếnbaogiờyênthìthôi.Pa-venlắcđầu:-Nhỡchúngtìmthấyanhởnhàemthìlàmthếnào?Anhkhôngthểvàonhàemđược.TayTô-nhi-acàngsiếtchặt,midàirungrung,mắtsánglên.-Anhkhôngvàothìchẳngbaogiờanhcòngặpđượcemnữa.Vớilại,anhA-rơ-chomkhôngcónhà,anhấyđãbịchúngápgiảiđiláixerồi.Cácanhcôngnhânxelửađềubịchúngbắtđilàmcả.Anhtínhđiđâubâygiờmớiđược?Pa-venhiểuthấulòngTô-nhi-alolắng,nhưngmốilosợcóthểgieotaivạchongườicongáimàanhyêudấukhiếnanhngầnngại.Baonhiêuthửtháchđãlàmanhkiệtsứcmệtlả,bụngđóinhưcàolàmPa-venkhôngcưỡnglạiđượcnữa:anhnghetheo.TrongkhiPa-venngảlưngởghếdàibuồngTô-nhi-a,thìTô-nhi-axuốngnóichuyệnvớimẹởdướibếp:-Mợơi,trênbuồngconcóanhPa-venCa-rơ-sa-ghinlàhọctròcon,mợnhớrachứ?Conkhôngdámgiấumợđiềugì.Anhấybịbắtvìđánhtháochomộtngườilínhthủybôn-sê-vích.Anhấyvừatrốnrađược,nhưngkhôngcónơinàoẩncả.-GiọngTô-nhi-abắtđầurun:-Mợơi,conxinphépmợđồngýđểanhấyởnhờnhàta,convanmợ!ĐôimắtTô-nhi-avanlơnnhìnmẹ.Bàmẹthìnhìnmắtconnhưdòxét.-Đượcmợcũngchẳngcấmcon.Songconchocậutaởvàođâumớiđược?Tô-nhi-ađỏmặt,bốirối,hồihộptrảlời:-Đểanhấyởtrongbuồngcon,nghỉtrênghếdài.Songmợđừngnóigìvớicậuvội,mợnhớ.Mẹnhìnthẳngvàomắtcon:-Conbấylâunaykhócmãi,thếralàvìnóđấy?-Vângạ.-Nhưngnómớiíttuổiđầu!Tô-nhi-anóngruột,mânmêrứttayáosơ-miđangmặc.-Vâng,songnếuanhấykhôngtrốnđượcthìcũngbịđembắnnhưngườilớnvậy.Pa-venởtrongnhàlàmbàmẹkhôngđượcyêntâm.BàlolắngvềchuyệnPa-venbịbắt,màTô-nhi-athìrõrànglàcảmmếncậubéđórồivàbàcũng

lolắngvìbàhoàntoànkhôngbiếtgìvềPa-venhết.CònTô-nhi-athìbậntíutít:-Phảichoanhấytắm,mợạ.Bâygiờconlochoanhấytắmngay.Anhấybẩnnhưngườithợmớiởlòra...Đãlâulắmrồi,anhấycóđượctắmrửagìđâu.Tô-nhi-avộivãchạyđiđunnước,sắpquầnáovàđểkhỏiphảinóinhiềuvớiPa-ven,côđùngđùngdắttayanh,dẫnvàobuồngtắm.-Anhphảithayhếtquầnáođi.Quầnáoanhphảigiặtmớiđược.Anhlấyquầnáokiamàthay.VàTô-nhi-achỉcáiáolínhthủycổtrắngkẻdọc,cáiquầnốngrộngthùngthìnhđãgấpcẩnthậnđểtrênghế.Pa-venđưamắtngạcnhiênnhìnchungquanh.Tô-nhi-amỉmcười:-Đâylàquầnáogiảtraingàyhộitráhìnhcủaem,chắcanhmặcvừa.Thôiemđểanhtắmnhớ.Emxuốngdọncơmanhăn.Nóirồiđóngsậpcửa.Pa-venchỉcònbiếtlàmtheolờiTô-nhi-acởiquầnáoravànhảyvàochậutắm.Mộtgiờsau,bàmẹ,Tô-nhi-avàPa-venngồiăncơmdướibếp.Đóiquá,Pa-venănhếtđĩathứbamàkhôngđểý.MớiđầucómặtbàmẹTô-nhi-a,Pa-vencũngngượng,nhưngsauthấybàniềmnở,anhđâmdạnra.Cơmxong,cảbangườisangbuồngTô-nhi-a.MẹTô-nhi-ahỏihanPa-ven,anhkểchobànghenhữngbướcgiantruâncủamình.Nghexong,mẹTô-nhi-ahỏi:-Thếemđịnhthếnàobâygiờ?Pa-vensuynghĩ:-ConđịnhgặpanhA-rơ-chomcon,rồiđikhỏiđây.-Điđâu?-ConđịnhđiU-mânhayđiKi-ép.ConchưabiếtđiđâuNhưngchắcchắnlàphảiđikhỏiđâymớiđược.Pa-venkhôngtàinàongờđượcsốphậnmìnhcóthểthayđổinhanhnhưthế.Sángcònbịnhốtởnhàgiam,bâygiờđãởbênTô-nhi-arồi,mặcquầnáomớitinhvàcáichínhlàđãđượctựdo.Cuộcđờiđôikhixoayhẳnchiềulạinhưthếđấy:lúcthìbóngtốimùmịttrùmkíncuộcđời,lúcthìánhsángmặttrờilạitươivuicườivớibạn.NếukhôngcómốilobịbắtlạithìlúcnàyPa-vencảmthấyđúnglàsungsướnghoàntoànrồi.Nhưngchínhngaygiữalúcnày,lúcanhđangởcáinhàrộngrãivàyêntĩnhnày,thìchúngcóthểbắtlạianhngayởđây.Phảiliệuđi,đếnđâucũngđược,đừngởlạiđâynữa.Nhưngnàobụngcómuốnrờinơinàyđâu!Thậtlàoáioăm!LúcđọctruyệnvịanhhùngGa-ri-ban-đithìmêthật!CứmơướcđượcnhưGa-ri-ban-đi.Tuybiếtđờiôngta

giankhổlắm,bịđuổikhắpthếgiới,nhưngvẫnthèmcuộcđờiđó.Thếmànếmmùitratấnghêkhiếpmớiđượcbảyngàymàđãthấydàiđằngđẵngnhưđếncảnămtrườngrồi.Xemthếthìramìnhchẳngcótướnganhhùng.Tô-nhi-angảđầuvềphíaPa-venhỏi:-Anhđangnghĩgìthế,anh?Pa-vencócảmtưởngnhưđôimắtcủangườiyêuxanhthămthẳmvôcùngtận.-Tô-nhi-aơi,emcómuốnanhkểvềKhơ-ri-chi-nachoemnghekhông?Tô-nhi-ađonđả:-Anhkểđi.-Vàtừhômấy,Khơ-ri-chi-nakhôngtrởlạinữa.Đoạncuốicủacâuchuyện,Pa-venkhókhănmãimớikểnốtđược.Trongphòngtịchmịch,chỉcótiếngđồnghồkêutíchtắcđềuđều...Tô-nhi-acúiđầu,cắnchặtmôi,cốgiữkhỏibậttiếngkhóc.Pa-vennhìnngườiyêu,giọngquảquyết:-Anhphảiđingayhômnay.-Không,không,hômnayanhkhôngđiđâucả.NhữngngóntaythonthonấmápcủaTô-nhi-akhẽlầnmáitóccứngcủaPa-vengiậttócanhtrìumến.-Tô-nhi-aạ,emphảigiúpanh.CầnrasởđầumáyxelửahỏithămtintứcanhA-rơ-chomvàđưamảnhgiấyanhviếtchoXéc-gây.Anhcókhẩusúngngắngiấutrêntổquạ.Anhkhôngthểđếnlấyđược,nênmuốnnhờXéc-gâyđếnlấyhộ.Emcógiúpđượcanhkhông?Tô-nhi-ađứngdậy:-Đượcanhạ.EmsẽđitìmLi-da,cùngvớicôtavàosởđầumáy.ThếanhviếtchoXéc-gâyđi,emsẽđưađến.Anhấyởđâu?Nếuanhấymuốnđếngặpanhthìnóilàanhởđâuđược?Suynghĩmộtlát,Pa-venđáp:-Cứbảoanhấychiềunaymangkhẩusúngđếnvườnnhà.Đếnkhuya,Tô-nhi-amớivề,Pa-venđãngủsay.TayaivuốttránlàmPa-venthứcdậy.Tô-nhi-acườivuisướng:-AnhA-rơ-chomsắpđếnngaybâygiờ.Anhấymớiđivề.CóôngcụđẻraLi-dabảođảm,nênanhấyđượcphéprangoàimộttiếng.Đầumáyanhấyláicònđỗtrongsở.Emkhôngthểnóiđượclàanhởđâychỉbảoanhấyđếnđây,emcóviệcquantrọnglắmcầnnhắnanhấy.Kiakìa,anhấyđãđếnrồi!Tô-nhi-achạyracổng.A-rơ-chomthấyPa-vencònngỡlàmắtmìnhtrôngnhầm,đứngsữnglạingaytrướccửa.A-rơ-chomvàorồi.Tô-nhi-akhépcửalạiđểcậumìnhbịđauthươnghànnằmởbênphònggiấykhỏinghetiếng.TayA-rơ-chomômchặtlấyPa-ven,ghìemvàolòng,làmkhớpxươngPa-venkêurăngrắc:

-EmPáp-cacủaanh!*Thếlàquyếtđịnhrồi:maiPa-venđi.A-rơ-chomthuxếpchoemngồivàođầumáydobácBơ-ru-giắcláiđiCa-da-chin.A-rơ-chomthườngngàytínhkhôkhan,đãphảinônnaotronglòngvìlolắngchoem,khôngbiếtsốphậnemrasao.Bâygiờthìlònganhdạtdàovuisướngkhôngsaokểxiết.-Vậycứthếemnhé.Nămgiờsángmai,anhđónemởnhàkhovậtliệu.Lúcchấtcủilêntàuthìemtrèolênngồiluôn.Anhmuốnnóichuyệnnữavớiem,songđếngiờphảivềrồi.Maianhlạiratiễnemđi.Bâygiờcácanhbịđộngviên,đangcóbiênchếthànhtiểuđoànlínhthợxelửa,làmviệccólínhmangsúngđikèmynhưdướithờigiặcĐứcvậy.Anhtừgiãemravề.Bóngtốitrùmxuốngrấtnhanh.Xéc-gâysẽđếnđâybằnglốicổngvàovườn.Pa-venđiđilạilạitrongphòngtốiđợiXéc-gâyđến.Tô-nhi-avàmẹcònngồiởđầugiườngcậuTô-nhi-a.Pa-venvàXéc-gâygặpnhautrongtối:haibạnsiếtchặttaynhau.CảVa-li-acũngđến.Bangườinóichuyệnnhỏ:-Mìnhkhôngmangkhẩusúngđếnchocậuđược.Sânnhàcậugiờđầylínhngụyđóng.Xengổnngang.Chúngđốtlửagiữasân.Thậtchẳnglàmthếnàoleolêncâycótổquạđượccả.Khôngmaythếđấy.Pa-vennóiđểbạnyênlòng:-Thôicóccầnsúngnữa.Cólẽthếcànghay.Điđườngcósúng,nótómđượcthìlạimấtđầu.Songkhinàolấyđượcthìcậuphảicốlấyđinhé.Thếnàocũnglấyđiđấy.Va-li-anhíchlạigần:-Baogiờanhđi?-Mai,Va-li-aạ,vàolúcmờsáng.-Nhưnganhlàmthếnàotrốnrađược,nóichoemnghevới.Pa-venthìthầmkểlạiqualoachuyệnvừaxảyra.Bangườitrẻtuổichiataynhauthânthiếtquá.Xéc-gâykhôngđùanhưmọikhinữa,lòngbồihồicảmđộng.GiọngVa-li-anghẹnngàomãimớithốtra:-Thôi,anhđikhỏemạnh,anhPa-vennhớ.Đừngquênchúngemđấy!Bónghaingườibạnđirachìmngayvàođêmtối.Trongnhàlặnglẽ.Chỉcótiếngđồnghồbuôngtiếngtíchtắcđềuđềukhôngmệtmỏi.Pa-vencũngnhưTô-nhi-achẳngainghĩgìđếnđingủcả:chỉcònsáutiếngnữathôi,haingườiđãphảixanhau,vàcóthểsẽkhôngbaogiờđượcthấylạimặtnhaunữa.Thờigiờngắnngủithếnày,kểlểvớinhaulàmsaohếtđượctrămngànýnghĩvàlờinóimàmỗingườimangnặngtronglòng.Tuổithiếuniên!Tuổithiếuniêntươiđẹpbiếtbao,khibạncònchưabiếtgì

đếnkhátvọng,màbạnchỉmớicảmthấymơhồtrongnhữngtiếngđậpgấpgấpcủatráitim;khibàntaycủabạnrunrẩy,sờsợ,rụtnhanhlại,vìvôtìnhchạmvàongựcngườibạngái,khitìnhbạncủatuổiniênthiếucònngănđượclòngbạnkhôngđểđiđếnbướccuốicủatìnhcảm.Còngìtrênđờicóthểngọtngàohơnhaicánhtayngườiyêuđangquànglêncổbạnvàcáihôncủaainồngcháy,nhưcóluồngđiệnphátra.Đâylàcáihônthứhaitừkhiđôitrẻthânnhau.Ngoàimẹra,Pa-vencóđượcaiâuyếmbaogiờ.Tráilạianhbịđòn,bịđánhnhiều.Vàvìthế,anhcàngcảmthấyhếtsứcthấmthíasựâuyếmcủaTô-nhi-a.Suốtcảcuộcđờivấtvảcaynghiệt,Pa-vencóbaogiờbiếttrênđờicóniềmvuisướngấy.Ngườicongáinàyđâylàhạnhphúclớntrênđườngđờianhđi.Anhngửimáitócthơmvàtưởngchừngnhưnhìnthấymắtngườiyêu.-Anhyêuemlắm,Tô-nhi-aạ.Anhkhôngthểnóihếtlònganhvớiemđược.Anhkhôngbiếtnóithếnào.Baonhiêuýnghĩquênhết...Tấmthânmềmmạinàychiềuanhngoanngoãnbiếtbaonhiêu.Songtìnhbạncủatuổithiếuniênvẫnlàtrênhết!-EmTô-nhi-a,baogiờyênhànrồi,anhsẽlàmthợđiện.Nếubấygiờemvẫnkhôngchêanh,nếuthậtemyêuanh,chứkhôngphảichỉthíchchovuithìanhsẽlàngườichồngtốtcủaem.Anhsẽkhôngbaogiờđánhem.Nếuanhmàlàmemkhổthìanhsẽkhôngsốnglàmgì.Vàsợômnhaumàngủquênđitronglòngnhau,đôitrẻrờinhau,đểmẹkhỏinghĩđếnđiềugìkhôngtốt.Đôibạncònhứavớinhausẽkhôngbaogiờquênnhau,rồimớiđingủ.Lúcấyđãquánửađêm.Sángsớm,mẹTô-nhi-ađánhthứcPa-vendậy.Anhnhảythoắtxuốngđất.GiữalúcPa-venvàophòngtắmlấyáocũcủamìnhthay,đigiàyvàkhoácchiếcáovét-tôngcủaĐô-lin-nhíchrangoài,thìbàmẹđánhthứcTô-nhi-adậy.Haingườivộivãrađitrongsươngmaiầmướt;họđivềphíanhàga,vòngvàokhocủi.A-rơ-chomđangsốtruộtđợihaingườibêntoathanchởđầycủi.Khóiphìlênphủmờcảđầumáylớn.Đầumáythongthảlạigần.BácBơ-ru-giắctừtrongca-binnhìnquacửasổ.Phútbiệtlyngắnngủi.Pa-venbíuchắclấytayvịnthangxe,trèobậcsắtlêntàu.Lênrồi,anhquaynhìnlại.Haibóngthânyêuđứngởlốichắnngangđườngtàu:thânhìnhcaolớncủaA-rơ-chomvàbêncạnhlàTô-nhi-athonthon,nhỏbé.GiómạnhnhưgiậndữthổiphầnphậtvàocổáovàlàmbayngượcmớtócbồngmàuhạtdẻcủaTô-nhi-a.Tô-nhi-avẫytay,khôngnénđượcthổnthức.A-rơ-chomliếcnhìncôbé,thởdài:"Nhấtđịnhhaiđứabéphảilòngnhaurồi.À,tayPa-vennày,thếmàbảonócònbébỏng”.

Khicontàuđãkhuấtvàođườngngoặt,A-rơ-chomquaylạiphíaTô-nhi-a:-Từnay,chúngtalàchỗthântìnhcả.VàbàntaybénhỏcủaTô-nhi-alọtthỏmtrongbàntaytotướngcủaA-rơ-chom.Từxavọnglạitiếngầmầmcủacontàuchạygấplên.

PHẦN1-CHƯƠNG7Đãmộttuầnnay,thànhphốbịgiaothônghàovàdâythépgaiđánhđailấychungquanhchichítnhưmạngnhện,thứccũngnhưngủđềusốngdướitiếngnổrềncủatrọngpháovàtiếnggiòngiãcủanhữngloạtsúngtrường.Chỉđếnđêmkhuyalắm,tiếngsúngmớiim.Nhưngchốcchốclạicóvàiloạtsúngvìhoảngmàbắnxéphátanyêntĩnh:đấylàcácvịtrítiềntiêubắndònhau.Tờmờsáng,ngườitaloayhoaybênnhữngkhẩuđạipháobốtríởnhàga.Khẩusúnghácáimõmđenrakhạcđạngiậndữvàghêsợ.Ngườitalạihốihảtọngvàonhữngcáimõmấynhữngkhẩuphầnchìmới.Ngườilínhpháothủgiậtdây;mặtđấtrungchuyển.Cáchxathànhphốbadặm,métrênmộtlàngdoHồngquânchiếmlĩnh,đạntráiphábayvèorúlêntrênkhông,làmáthếtmọithứtiếng,rồirơixuốngbắntungnhữngmảnhđấtvụnlêntrời.PháobinhđỏđặttrongsânmộttuviệnBaLanlâuđờixâytrênngọnđồicaoởgiữalàng.ĐồngchíủyviênquânsựcủakhẩuđộitênlàDa-mô-chinđangngủgật,đầudựavàocàngsúng,thứcchoàngdậy,nịtlạidâydamangkhẩuMô-dechothêmchặt,lắngnghetiếngđạnbay,chờtiếngnổ.Giọngđồngchísangsảngvangcảsân:-Cácđồngchíơi,dậyđithôi!Maitasẽngủnốt.Cácchiếnsĩngủbênnhữngkhẩupháocũngvùngdậylẹnhưngườichỉhuycủamình.ChỉcóXi-đô-súclàchậm,miễncưỡngnhấccáiđầucònngáingủ.-Bọnchúngnóđểuthật.Chưasángđãsủalênrồi.Quânsúcsinh!Da-mô-chincảcười:-Nóilàmgìchúngnó,Xi-đô-súc.Quânchúngnólànhữngphầntửchưagiácngộ.Chúngnócónểgìgiấcngủcủacậu.Xiđô-súccàunhàungồidậy.VàiphútsaupháotađãgiãkhỏenổđùngđùngtrênsântuviệnvàbắnpháầmầmvàothànhphốSê-pê-tốp-ca.Trênngọnốngkhóinhàmáyđường,mộttênsĩquanPết-lu-ravàtênlínhđiệnthoạileolêntheobậcthangsắtbắcbêntrongốngkhóinhàmáy,ngồitrênsàngỗbằngmảnhvánxếplạiNgồitrênsàncao,chúngnhìnrõchungquanh,cảthànhphốnhưnằmtronglòngbàntaychúng.Từtrênngọnốngkhóicaoấy,chúngchỉhuychopháobắn.Chúngthấyrõtừngbướctiếnluicủaquânđỏđangvâythành.Ngàyhômấy,bênhàngquânđỏhếtsứcrộnrịp.Trongốngnhòmnhãnhiệu"Dét-xơ”thấyrõnhữngđơnvịcủahọhànhbinh.TrênđườngsắtđếngaPô-đôn,đoànxelửabọcsắttừtừtiếnlên,vừađivừanãpháokhôngngớt.Sauđoàntàulànhữnghàngbộbinh.Quânđỏmởnhiềuđợtxungphong.Songquânnguybốtríbámchắclấyngoạivithànhphố.Cácgiaothônghàobốccháynhưhỏangục.Tiếngnổđiêncuồngvangâmkhôngtrung,nghecứtomãi,và

nhữnglúctấncôngthìhóathànhmộtchuỗitiếnggầmrềnrúlênliêntiếp.Vàbêntuyếnbôn-sê-víchbịđạntrútxuốngnhưmưalũ.Khôngthểtrấnđượcsứcphảncôngcăngthẳngquásứcchịuđựngcủaconngườiấy,bêntaphảirútluiđểlạitrênchiếntrườngnhữngxáckhôngđộngđậy.Ngàyhômấy,nhữngđợttấncôngvàothànhphốmỗilúcmộtquyếtliệt,mộtdày.Lúcnàokhôngtrungcũnginhlênnhữngloạtsúngđạibác,bầnbậtchuyểnđộng.Đứngtừngọnốngkhóinhàmáycóthểnhìntoànthểcácmặttrận,bọnquantrắcngụythấyrõnhữngmũiquânbôn-sê-víchcólúclảođảo,néprạpxuốngđất,vấpngã,songlạivùngdậytiếnlênkhônggìcưỡngnổi.Bênđỏgầnchiếmđượctoànbộnhàga.Ngụyquântungratrậntấtcảsứcdựtrữ,nhưngkhôngthểnàolấpđượcchỗthủngởmặttrậnnhàga.Nhữnghàngquânđỏlòngđầyquyếttâmmãnhliệtàoàotiếnvàocácphốquanhnhàga.Trungđoànngụythứbacónhiệmvụgiữnhàgađãbịđộtkíchácliệtbậtrakhỏinhữngvịtrícuốicùng,bịdồnrakhỏinhữngvườnrau,khómcâymàchúngbốtrí,bịchiacắttứtung,vộirútchạyvềphíatrungtâmthànhphố.Hồngquânkhôngđểchoquânđịchkịphoànhồn,khôngđểchochúngcóthờigiờnghỉchân,cứxônglêndùnglưỡilêquéthếtmọisứckhángcựvàtrànvàocácphốnhưngọntriềubăngbăng.KhôngcònsứcmạnhnàotrênđờicóthểgiữXéc-gâyởlạidướihầmnhàđượcnữa.Anhđangcùngcảnhàvàhàngxómẩndướiấy,nhữngchuyệnxảyratrênđườngphốthúcgiụcanhchạylên,ngồiyênkhôngtàinàochịuđược.Mặcmẹquáttheo,Xéc-gâyđãnhảyrakhỏicáihangmátlạnhấy.MộtchiếcxebọcsắtXa-gai-đa-sơ-nyầmầmchạyquamặtnhà,nhảđạnratứphíamởđườngchoquânngụyPết-lu-rađanghoảngvíabỏchạytánloạn.MộttênngụychạytrốnvàosânnhàXéc-gây,vộivãcuốngquýttrúthếtbaođạn,mũsắtvàkhẩusúng,rồinhảyquatườnglẩnvàođámvườnrau.Xéc-gâyđánhbạonhìnrađường.QuânPết-lu-racóchiếcxebọcsắtyểmhộchạytrốntheoconđườngvềphíagaTây-nam.Đườngvàophốvắngngắt.Bỗngcómộtvệquânđỏnhảyrađườngcáinằmrạpxuốngđấtbắn.Theosauanhlàngườithứhairồingườithứba...Xéc-gâynhìnthấyhọrõlắm:họkhommìnhvừachạyvừabắn.Mộtvệquânđỏ,ngườiTrungQuốc,ngheđạibácnổvẫncứđuổiđịchkhôngthèmnằmxuống.Anhtanướcdaxạmmàusươnggió,haimắtsángrực,phongphanhmanháocụttay,thắtlưngđeobăngđạnsúngmáy,haitaylămlămlựuđạn.Chạynhưbaytiếntrướctấtcảmọingườilàmộtđộiviêntrẻmăngvácsúngliênthanh.Đấylàmũithứnhấtcủaquânđỏđộtnhậpvàothịxã.LòngXéc-gâyrộnlênvuisướng.Anhnhảybổrađường,lớntiếnghôlên:-Hoanhôcácđồngchí!NgườivệquânTrungQuốcbấtngờđâmsầmphảicậuthiếuniênấy,tínữaxôngã.Anhđãchựchăngmáugiậnxôlạinệncậubé,songthấyvẻmặthớnhởcủaXéc-gâythìlạithôingay;giọngthởhổnhển,anhquáthỏi:

-Pết-lu-ra?Nóchạyđâu?SongXéc-gâycònmảichạyđichỗkhác,khôngnghethấyanhhỏi.Xéc-gâynhảyvàosânnhà,vớlấykhẩusúngvàbaođạnmàtênnguytrútlại,khoácvàongười,rồihốihảchạytheođoànvệquânđỏ.MãiđếnkhiHồngquânchiếmlĩnhxongnhàgaTây-nam,ngườitamớinhậnraXéc-gây.Saukhiđãchiếmđượcmấychuyếnxechởđạndượcvàtrangbị,đãđuổiđịchchạyvàorừng,quânđỏdừnglạiđểnghỉngơivàchỉnhđốnlạiđộingũ.AnhđộiviêntrẻgiữsúngmáylạigầnXéc-gâyngạcnhiênhỏi:-Đồngchíởđâuđấy?-Emngườiđịaphương,ởthànhphốnày.Emđợicácđồngchímãi.AnhemHồngquânxúmquanhlấyXéc-gây.AnhTrungQuốcmỉmcườihíhửng:-Tồngchínàytôibiết.Tôigặptồngchíấyhô:"Hoanhôcáctồngchí”.Tồngchíấylàngườianhemta,mộtngườibôn-sê-vích,tồngchíấythanhniên,tốtlắm.(TrongcuộcnộichiếnởNgacónhiềuđồngchíquốctế(trongđócóTrungQuốc)thamgiaHồngquânchiếnđấubêncạnhcôngnhânvànôngdânXô-viết)VàanhtavuisướngvỗvàovaiXéc-gây.LòngXéc-gâyrạorựcsungsướng.HồngquânđãngaytừđầunhậnXéc-gâynhưnhậnmộtngườithân.AnhcùngvớicácanhHồngquângiươnglưỡilêtrần,xungphongchiếmlấynhàga.Hàngphốrộnlên.Dânphố,ẩnlâuđãmệt,tứctốcrakhỏicáchầmnhà,xúmđếnđầuđườngxemHồngquânđangtiếnvào.MẹXéc-gâyvàVa-li-anhìnthấyXéc-gây:đangđitronghàngngũHồngquân,đầukhôngmũ,vaivácsúng,nganglưngđeobaođạn.Bàmẹtứcgiậngiơtaylêntrờilalối.ThằngXéc-gâyconbàmàdínhvàochuyệnđánhnhau!Khôngthểnàonhưthếđược.Thửnghĩxem:banngàybanmặt,trướcmắttấtcảhàngphốmàvainóvácsúngđitheongườitadiễubinh.Rồisaunàysẽrasao,saunàyxảyrachuyệngìthìlàmthếnào?Nhữngýnghĩđólàmbàđiênngười,khôngnénđượcnữa,bàquátlên:-Xéc-gây,cóxéongayvềnhàkhông!Vềngaylậptức!Màyđứnglạitaobảo,thằngkhốnkiếpkia.Titoeđibộđội!Vềnhàrồibàdạychomàyđiđánhnhau!Vàbàchạytheoconđịnhlôilại.NhưngXéc-gây,chínhXéc-gâymàbàthườngcủngđầubéotai,Xéc-gâygườmgườmnhìnbà.Anhbịmắngthẹnđỏmặt,nhụcquá,ngắtlờimẹ:-Mẹlacũngchẳngđược!Cơnkhôngvềđâu.Vàvẫnrảobướcđilên.Bàmẹgiậnsôingườitrutréo:

-Quânnàyláothật.Nódámmởmồmnóivớimẹnóthếđấy.Được,đãthếmàyđừngcóbòvềnhàbànữanhé!Xéc-gâykhôngngoảnhmặtlại:-Conchẳngvềnữađâu.Bàđứngsữngởbênđường,ngơngác.Nhữngchiếnsĩdarámnắngvàngườibámđầybụiđườngdiễuquatrướcmặtbà.Cótiếngaichắcnịchnóiđùa:-Máđừngkhóc,máạ.Chúngconsẽbầucậuấylàmchínhủy.Cảtrungđộiồlêncườivuivẻ.Hàngtrướccủađạiđộicấtlêngiọngđồngcamạnhmẽ:Cácđồngchíơi!Tađiđềubước.Ratrậntiền,dũngcảmđilên!Dấnthânmìnhmởđườngtiêntrước.Tớitựdođangchờta...NhữnghàngkhácháttheorắnrỏivàgiọngXéc-gâylanhlảnhvanglêntrongtiếnghátchungấy.Xéc-gâyđãtìmđượcmộtgiađìnhmớicủamình.Đạiđộicóthêmmộtlưỡilê,lưỡilêcủaXéc-gây.TrêncổngbiệtthựnhàLê-sinh-skitreomộttấmbìatrắng,cóđềchữ:"Ủybancáchmạng”.Bêncạnhlàmộtbứctranháp-phíchđỏrực:hìnhmộtchiếnsĩHồngquântrỏtayvànhìnthẳngvàongườiqualại,dướicóhàngchữ:"AnhđãgianhậpHồngquânchưa?”.Đêmquacáccánbộbanchínhtrịcủasưđoànđãđemdánnhữngbứcáp-phíchđó,nhữngtuyêntruyềnviênkhôngnói.NgaycạnhlàlờikêugọiđầutiêncủaủybancáchmạnggửitoànthểnhândânlaođộngthànhSê-pê-tốp-ca."Cácđồngchí,Bộđộivôsảnđãgiảiphóngthànhphố.ChínhquyềnXô-viếtđãđượclậplạiChúngtôikêugọiđồngbàotrấntĩnh.LũkhátmáubàiDo-tháiđãbịđánhđuổi.Songmuốnchochúngkhôngbaogiờtrởlạinữa,đểtiêudiệthoàntoànbọnchúng,hãythamgiađộingũHồngquân.Hãyđemhếtsứcủnghộchínhquyềncủanhândânlaođộng.TừnayviệcquânchínhtrongthànhphốdoTưlệnhtrưởngđơnvịbảovệthànhphốchỉhuy.Việcdânchínhdoủybancáchmạnglãnhđạo.ChủtịchủybancáchmạngĐÔ-LIN-NHÍCH"TrongbiệtthựnhàLê-sinh-skixuấthiệnnhữngngườimớiđến.Tiếng"đồngchí”mớihômquaainóiđếnlàmấtmạng,hômnayđichỗnàocũngnghethấy.Nghetiếng"đồngchí”ấy,lòngmớirộnràngxúcđộnglàmsao.Đô-lin-nhíchthìkhôngcònbiếtgiấcngủ,biếtnghỉngơilàgì.Ngườithợmộcấyđangtổchứcchínhquyềncáchmạng.Trêncánhcửamộtphòngnhỏcủatòabiệtthự,dánmộtmảnhgiấyđềbằngbútchì:"Đảngủy”.Nơiđây,đồngchíI-gơ-na-chi-ê-vađanglàmviệc.I-gơ-

na-chi-ê-valàmộtcánbộphụnữbìnhtĩnh,vữngvàng.BanchínhtrịsưđoàngiaochođồngchívàđồngchíĐô-lin-nhíchnhiệmvụtổchứcchínhquyềnXô-viếtMớiquamộtngàyđãcóđủnhữngngườigiúpviệcngồitrongcácphònggiấy;tiếngmáychữláchcách;hộiđồngcungcấplươngthựcđãđượcthànhlập.PhụtráchhộiđồngnàylàPư-gi-ki,tínhnóngnảysôinổi.Anhđãlàmthợmáyphụởxưởngđường.Vớiđứctínhkiênquyếthiếmcó,ngaytừnhữngngàyđầuthiếtlậpchínhquyềnXô-viết,anhcôngnhânngườiBaLanấyđãđảngaybọncôngchứccaocấpxưởngđường,mộtlũgiấumặtngầmnuôithùsâuđốivớinhữngngườibôn-sê-vích.Tronghộinghịxínghiệp,anhđấmmạnhtayxuốngbàn,nóivớianhemthợ,nhữnglờithôcộcbằngtiếngBaLan,rắnchắcvàkhôngkhoannhượng:-Cóđiềuchắcchắnlàcuộcđờitrướcđâyđãtiệthẳnrồi.Chachúngta,cảchúngtanữa,đãsuốtđờihùnghụclàmthuêchothằngbátướcPô-tô-ski.Thếlàđủlắmrồi.Chúngtađãxâynhữngtòalâuđàichonó,thếmàbátước"chítônchíkính"chỉchochúngtavừavặnđủđểkhỏichếtđóinhănrăng,đủsốngnailưngmàđilàmkhổsaichochúngnó.Biếtbaonhiêunămtrờirồi,tấtcảlũbátướcPô-tô-skivàcảbọnhoàngthânXan-gút-côphèphỡnsốngbámtrênlưngchúngtarồi?Ởđây,trongchúngtakhôngcókhốinhữngthợBaLanbịthằngPô-tô-skibóclột,rócxương,bòntủycũngnhưbaonhiêuanhemthợNgavàU-cơ-renkhácđấyư?Vậymàcóbọntaysaicủalũquýtộctungratrongcôngnhânnhữngtinđồnxảoquyệt.ChúngnóbảochínhquyềnXô-viếtsẽbópchặttấtcảmọingười.Đấylàluậnđiệuvukhốngđểucángnhất,cácđồngchíạ.Chưabaogiờanhemthợthuộcmọithànhphầndântộcđượchưởngnhiềuquyềntựdonhưngàynay.Tấtcảvôsảnlàanhem.Nhưngcònđốivớibọnchủ,bọnquýtộc,đốivớitụichúngnóthìtasẽbópchặtchúnglại,cácđồngchícóthểtinnhấtđịnhlànhưthế.Tayanhlạivunglên,rồilạiđậpmạnhxuốngcạnhbàn:-Kẻnàobắtchúngtaphảilàmđổmáunhữngngườianhemcủachúngta?Bọnvuaquan,từbaonhiêuthếkỷnay,đemnôngdânBaLanđánhdânThổNhĩKỳvàbaogiờcũngđemmộtdântộcnàyxôngvàođánhgiếtcướpphámộtdântộckhác.Biếtbaonhiêumạngngườibịtànsát,biếtbaotaihọatrútxuốngđầunhândân.Kẻnàocầnchuyệngiếtngườinhưvậy?Cóphảichúngtakhông?Nhưngrồichúngtasẽlàmchokhôngcònnhữngchuyệnnhưthếnữa.Bọnhútmáuloàingườiđãhếtthờirồi.Ngườibôn-sê-víchđãtungrakhắpthếgiớinhữngcâunóilàmbọntưsảnkhiếpsợ:"Vôsảntoànthếgiới,liênhiệplại!"Cóthếchúngtamớicứuđờichúngtađược.Cóthếtamớihyvọngđượccóngàymaisungsướng,khitấtcảthợthuyềnđãđoànkếtbốnbểmộtnhà.Cácđồngchí,hãygianhậpĐảngcộngsản!CũngsẽcómộtnướcCộnghòaBaLan,nhưnglàmộtnướcCộnghòaXô-

viết.MộtnướcCộnghòakhôngcólũPô-tô-ski,lũchúngnóthìchúngtasẽtiêudiệtđếntậngốcrễ.TrongnướcBaLanXô-viếtđó,tựchúngtasẽlàmchủ.CóailàkhôngbiếtbạnnghềcủachúngtalàBơ-rô-ních?Anhấygiờđượcchỉđịnhlàmủyviênnhândânphụtráchxínghiệpchúngta.Bàihátchínhthứccủachúngtanóisao?"Naymaicuộcđờicủatoàndânkhácxưa.Baonhiêulợiquyềntấtquataymình".Thậtnhưthếđấy.Cácđồngchí,đốivớichúngtasẽlànhữngngàyvuinhưhội.Nhưng,cácđồngchíđừngcónghelờicủalũrắnđộcgiấuđầu!Nếulòngtincậycủagiaicấpcôngnhântacóthểgiúpchúngtalàmđượcthìchúngtasẽlàmchocácdântộctrênthếgiớiđoànkếtthânyêulẫnnhau.Nhữnglờinóimớilạđó,anhđãnóiratừđáylònggiảndịcủangườicôngnhân.Khianhnóixong,từtrêndiễnđànbướcxuống,đámthanhniênhếtsứccảmtìnhnhiệtliệthoanhôanh,biểuđồngtìnhvớianh.Nhưngnhữngngườilớntuổichưadámcôngkhaitánthành."Biếtđâuđấy?Nhỡmaibôn-sê-víchlạirútlui,thìrồilạiphảivạmiệng.Nếukhôngbịtreocổthìchắcítracũngbịđuổikhỏinhàmáy”.ỦyviênnhândânphụtráchgiáodụclàônggiáoSê-nô-pư-ski,ngườigầy,mảnhkhảnh,béloắtchoắt.HiệnnaytrongsốcácgiáoviênđịaphươngchỉmớicóSê-nô-pư-skilàngườihếtlòngvớibôn-sê-víchmàthôi.Đạiđội"côngtácđặcbiệt”đóngđốidiệntrụsởủybancáchmạng,làmtráchnhiệmbảovệủyban.Chiềuđến,mộtkhẩusúngmáyMắc-xim,vớibăngđạnlòngthòngnhưconrắn,đặtchồmchỗmngaytrướccửa,sẵnsàngđốiphóvớimọichuyệnbấttrắc.Bêncạnhkhẩusúngmáy,haichiếnsĩđứnggáccầmsúngtrường.NữđồngchíI-gơ-na-chi-ê-vađếntrụsởủybanthìđểýngayđếnngườivệquânđỏtrẻmăngtrongsốhaingườiđó.-Đồngchíbaonhiêutuổi?-Tôimườisáurồi.-Đồngchíngườiđịaphương?Anhlínhtrẻmỉmcười:-Vâng,tôivàobộđộimớihômkia,giữalúctađangđánhvàothànhphố.I-gơ-na-chi-ê-vanhìnkỹngườichiếnsĩtrẻ:-Ôngcụđẻrađồngchílàmgì?-Thợmáyphụ.Giữalúcấy,Đô-lin-nhíchcùngvớimộtquânnhânnàonữabướcvàobiệtthự.NữđồngchíI-gơ-na-chi-ê-vaquaylạinóivớiĐô-lin-nhích:-Anhnày,tôiđãtìmđượcngườicánbộtổchứcchokhuđoànthanhniêncộngsảnrồiđó.Đồngchínàylàngườiđịaphương.Đô-lin-nhíchđưamắtnhìnXéc-gây:-À,téraconbácBơ-ru-giắc!Cònđợigìnữa,emđitổchứcbọntrẻlại.

Xéc-gâyngạcnhiên,nhìncácđồngchílãnhđạo:-Thếcònđạiđộitôi?Đô-lin-nhíchđãchạylênbậcthềmcònngoáilại:-Việcđóđãcóbọnmìnhthuxếp.Chiềuhômsau,ĐoànủyđịaphươngcủaĐoànthanhniêncộngsảnU-cơ-renđượcthànhlập.Cuộcđờimớiậpđếnbấtngờ.Xéc-gâybịcuốnvàocơngiólốccủaphongtrào,saysưahiếntấtcảchophongtrào.Anhchẳngnghĩgìđếngiađình,tuynhàởngaygầnđâythôi.Xécgâyđãthànhmộtngườibôn-sê-vích.CóđếnmườilầnanhrúttrongtúiraxemmảngbìatrắngcóghidòngchữĐảngcộngsảnbôn-sê-víchU-cơ-renchứngnhậnanhlàđoànviênthanhniêncộngsảnvàbíthưcấpủy.AimàcóýkhôngtinđiềuđóthìcứnhìnthắtlưngXéc-gâykhắcbiết,thắtlưngđeobaosúngmaytạmbằngvảibạttrongcókhẩusúngngắnMan-li-kherấtoai,mónquàcủaPa-venthânthiếtgửilại.Đólàmộtthứgiấychứngminhkhônggìgiàusứcthuyếtphụchơn.Chà,cậuPa-venlạikhôngcóởđâymớitiếclàmsao!Suốtcảngày,Xéc-gâychạycôngtáccủaủybancáchmạnggiaocho.GiờthìnữđồngchíI-gơ-na-chi-ê-vađangđợianh.Haingườisẽđilênga,vàobanchínhtrịsưđoàn,lấytàiliệutuyêntruyềnvàsáchbáochoủybancáchmạng.Xéc-gâychạybổrađường.Đồngchícánbộbanchínhtrịngồixehơiđợihaingườingayngoàicửaủyban.Đườnglêngakháxa.BanthammưuvàbanchínhtrịcủasưđoànU-cơ-renXô-viếtthứnhấtđóngngaytrêncáctoaxelửanhàga.Tranhthủlúcđiđường,I-gơ-na-chi-ê-vahỏiXéc-gây:-Hômnayvềngànhcủachú,chúđãlàmđượcgìrồi.Đãgâyđượccơsởchưa?Chúphảituyêntruyềnvàocácbạnbècủachú,nhữngconemcôngnhânấy.Khôngchậmtrễđược,phảitổchứcngaynhómthanhniêncộngsản.NgayngàymaichúngtasẽthảovàchoinlờikêugọicủaĐoànthanhniêncộngsản.Sauđótậphợpthanhniênmít-tinhởrạphát.Látnữađếnbanchínhtrị,chịsẽgiớithiềuvớichúcôRi-taUất-chi-nô-vích.Nếuchịkhônglầmthìcôtaphụtráchcôngtácthanhniênthìphải.Ri-talàmộtthiếunữmườitámtuổi,tócnâucắtngắn,mặcchiếcáova-rơka-kimới,nganglưngcóthắtdâydanhỏbản.GặpXéc-gây,Ri-tađãnóichoanhngherấtnhiềuđiềumớivàhứagiúpXéc-gâytrongcôngtác.KhiXéc-gâyravề,Ri-tađãđưachoanhmộtbótàiliệudày,vàđặcbiệtlàcógiaotậntayanhmộtcuốnsáchnhỏ:cươnglĩnhvàđiềulệcủaĐoànthanhniêncộngsản.Mãitớikhuya,nữđồngchíI-gơ-na-chi-ê-vavàXéc-gâymớivềđếnủybancáchmạng.VềđếnnơithìVa-li-ađangđứngđợiởvườn,trôngthấyanhlàgaygắttráchngay:

-Gớm,anhkhôngbiếtxấu.Thếnào,anhđịnhtừbỏhẳnnhàhaysao?Tạianhchonênmẹkhócmấyngày,thầygiậnlắm.Nếucứđểthếmãithìkhôngtốtđâu.-Khônghềgìđâu,Va-li-aạ.Anhthậttìnhhếtsứcbận,khôngcóthờigiờvềnhà,anhnóithậtđấy.Hômnaynữaanhcũngkhôngvềnhàđâu.NhưngVa-li-aơi,anhcầnnhờemviệcnày.Emđivàođây.Anhphảinóivớiemmớiđược.Va-li-akhómànhậnrađấylàanhmìnhnữa.Xécgâythayđổihẳn,hìnhnhưcóaibắtđiệnvàongườianh.Xécgâykéoemngồixuốngghếđâuđấy,rồiđithẳngngayvàocâuchuyện.-Chuyệnthếnàyđây.EmphảivàoĐoàn.Emkhônghiểuà?VàoLiênđoànthanhniêncộngsản.Đoàndoanhlàmchủtịch.Emkhôngtinà?Đâyđọcđi!Va-li-ađọcchứngminhthưvàsửngsốtnhìnanh:-EmvàoĐoànthìlàmgìđược?Xéc-gâydangrộngcánhtay:-Làmgìà?Emtưởngkhôngcóviệcchoemlàmà?Đâynày,bàcụnonạ,mấyđêmnaylàanhkhôngngủ.Phảirasứctuyêntruyền.NữđồngchíI-gơ-na-chi-ê-vabảolàsẽtậphợptấtcảthanhniênởnhàhátđểgiảithíchchohọbiếtvềchínhquyềnXô-viết.Đồngchíấylạibảoanhphảiđọcdiễnvăn.Anhthìanhnghĩrằngnữđồngchíấyđãlầm,vìanhchẳngbiếtđọcdiễnvănrasao,giaochoanhthìđếnhỏngmất…Sao,emnghĩvềĐoànthếnào?-Emkhôngbiếtthếnào.Nếuvàothìmẹlạicànggiậnhơnnữathôi.-Va-li-aạ,emđừngcónghemẹ.Mẹkhônghiểutígìđâu.Mẹchỉnghĩcómộtđiều:giữrịtconcáiởbênmình.KểthìkhôngphảilàmẹkhôngưachínhquyềnXô-viết.Tráilại,mẹcòncảmtìnhnữalàđằngkhác.Songmẹchỉmuốnchoconcáinhàkhácđánhnhaungoàimặttrận,chứkhôngphảilàconmình.Nhưthếcóđúngkhông?EmcónhớanhGiu-khơ-rainóigìvớichúngtakhông?EmthửxemPa-ven,Pa-vencónghemẹcậuấyđâu.Bâygiờchúngtacóquyềnsốngchorasống.Va-li-aạ,emkhôngthểtừchốiviệcvàoĐoànđược.Kểhaianhemmìnhmàcùngcôngtácthìtốtbiếtchừngnào.Emhoạtđộngtrongđámcongái,cònanhcôngtácbọncontrai.CònthằngquỷCơ-lim-catócđỏ,anhsẽkếtnạpnóngayhômnay.Emquyếtđịnhđinào.Sao...emvàohaykhông?Đâyquyểnsáchnàysẽgiảithíchtấtcảchoemmọiđiều.Xéc-gâymóctúilấycuốnsáchđưachoem.Va-li-anhìnanhkhôngrờimắt,thấpgiọnghỏianh:-NhưngnhỡbọnPết-lu-ranótrởlạithìsẽrasaohởanh?LầnđầutiênXéc-gâynghĩđếnđiềucóthểxảyrađó.-Nótrởlạiấyà,anhthìthếnàocũngđivớianhemrồi.Nhưngcònemthìthếnàonhỉ?Mẹchắcsẽkhổlắm.-NóiđếnđâyXéc-gâylặngngườiđi,imbặt.

-Anhcứghitênemvào,anhXéc-gâyạ,nhưnggiữkínđừngchomẹbiết,cũngđừngchoaibiếtcả.Chỉriênganhvàembiếtthôi.Emsẽgiúpanhmọiviệcnhưngđừngchoaibiếtcảthìlợihơn.-Emnóiphảiđấy,Va-li-aạ.Giữalúcđó,I-gơ-na-chi-ê-vabướcvàophòng.-ĐồngchíI-gơ-na-chi-ê-va,đâylàVa-li-a,emgáitôi.TôiđãnóichuyệnvớiVa-li-avềlýtưởngcủata.Va-li-ahoàntoànđủtiêuchuẩnvàoĐoàn,đồngchíạ.Nhưngchỉphảicáilàmẹchúngtôikhótính.ĐồngchíxemcóthểkếtnạpVa-li-amàgiữkínkhôngchoaibiếtđượckhông?Vìgiáthửtacóphảirútlui,tôithìdễlắm,tôithìthếnàocũngvácsúngđirồi,nhưngcònVa-li-a,nóthươngmẹkhôngnỡrờiđiđược.NữđồngchíI-gơ-na-chi-ê-vangồiởcạnhbàn,lắngtaingheXéc-gây,rồinói:-Kếtnạpnhưthếcũngđược.Màlạicàngtốtnữa.*Rạphátđầychậtđámthanhniênồnào.Họthấycóáp-phíchdánbáocómíttinhthìkéonhauđếnđây.Độinhạccủacôngnhânmáyđườngđếngiúpvui.Côngchúnghômnaygầnnhưgồmrặthọctròly-xêcảtrailẫngái,vàhọcsinhtrườngtiểuhọc.Họkéonhauđếnđâyvìmít-tinhthìít,màvìnghenóicóbiểudiễnvănnghệthìnhiều.Mànkéolên.ĐồngchíRa-dinbíthưquậnđoàn,ngườinhỏ,gầy,mũinhọnnhọnvừamớiởquậnvềbướcrasânkhấu.Đồngchínóiđượcthínhgiảchămchúnghe,nóivềcuộcđấutranhđangtrànlankhắpnướcvàkêugọithanhniênđoànkếtchungquanhĐảngcộngsản.Đồngchínóinhưmộttayhùngbiệnthật,songbàinóilủngcủngnhiềudanhtừphứctạpnhư"mác-xítchínhphái","xãhộivịchủng”v.v...,nhữngchữấytấtnhiênngườinghekhônghiểunghĩalàgìcả.Đồngchínóixongđượcvỗtayrantánthưởng.ĐồngchínhườnglờichoXéc-gây,rồiđivềngay.CáiviệcmàXéc-gâyrấtngạiđãđến.Bàinóichưachuẩnbịxong."Nóigì?Nóivềcáigì?".Xéc-gâycốnghĩralờimànói,songchẳngrađượccâugìhết,đầuócđảolộnrốibời.ChịI-gơ-na-chi-ê-vangồiởbànchủtịchkhẽnhắcXéc-gây:"Nóivềtổchứcchiđoàn".Xéc-gâyliềnnóingayvàocácvấnđềcôngtácthựctế.-Tấtcảcácđồngchíđãngherõrồi.Bâygiờchúngtacầnthànhlậpchiđoàn.Vậyaitánthànhđềnghịcủatôi?Cảphòngtrởnênimlặng.Ri-tađỡlờichoXéc-gây,Ri-tabắtđầunóivềtổchứcthanhniênởMát-xcơ-va.CònXéc-gâythìngượngnghịuđứngtránhrabên.

TháiđộcủangườinghecóvẻthờơđốivớiviệctổchứcchiđoànlàmchoXéc-gâythêmbốirối.Anhhằnhọcnhìncửtọa.Ri-tanói,thínhgiảcũngkhôngchúýnghe.ThằngDa-li-va-nốpthìnhìnRi-tacóvẻkhinhramặt,hắnghétaithìthầmcáigìvớiconbéLi-da.Bọnhọctròcongáilớptrênởly-xê,mũibébằngtíđánhphấn,thìngồiởmấyhàngghếđầu,liếcngang,liếcdọc,nhữngcáiliếcgiếtngười.Bọnnónóichuyệnthìthàovớinhaukhôngdứt.Ởmộtgócrạp,gầnchânthangbướclênsânkhấulànhómthanhniênHồngquânnhàmình,vàgiữađámanhemấy,Xéc-gâynhậnraanhchàngđộiviênsúngmáyquenbiết.Anhtangồigầnmépsânkhấu,đangbựcdọclắm,đầycămtứcnhìnconLi-davàconAn-nadiệnngấttrời.Cảhaiđứađangngangnhiêntánchuyệnvớiképchẳngbiếtngượnglàgì.Cảmthấymìnhnóikhôngainghe,Ri-taliềnkếtluậnnhanhbàinóivànhườnglờichochịI-gơ-na-chi-ê-va.Tiếngnóiôntồncủachịlàmphònghọpyênlặngchămchú.Chịnói:-Cácđồngchíthanhniên,cácđồngchímỗingườihãysuynghĩkỹnhữngđiềungheđượctốinay.Tôitinchắcrằngtrongsốcácđồngchísẽcónhữngngườiđếnvớicáchmạngđểlàmnhữngchiếnsĩtíchcực,chứkhôngphảilànhữngkhángiảxemchơi.Đoànthanhniênsẵnsàngmởcửađóncácđồngchí,tùycácđồngchíquyếtđịnhlấy.Đểcácđồngchítựmìnhphátbiểuýkiếncủamìnhthìhơn.Xinmờinhữngaimuốnphátbiểulênphátbiểuýkiến.Phònghọplạiimlặng.Ởtíthàngghếcuốiphòng,cótiếngvanglên:-Tôixinnói!Mộtthanhniênmắthơilác,trôngnhưcongấucon,bướclêndiễnđàn.ThanhniênấylàMi-saLép-súc.-Đồngchívừarồiđãnóithếthìtôixincóýkiến.Nếucầnủnghộnhữngngườibôn-sê-víchthìtôikhôngbaogiờtừchối.ĐồngchíXéc-gâyđãbiếttôiđấy,tôixinghitênvàoĐoànthanhniêncộngsản.Xéc-gâymỉmcười,mặtmàytươirạng.Anhnhảyrađứnggiữasânkhấu:-Tôibiếtđồngchínày.Mi-salàmộtthanhniêncủata.Chaanhlàthợbẻghi,bịxelửakẹpchết,vìthếchonênanhkhôngđượcđihọc.Cácđồngchíxemđấyanhhiểungaynhiệmvụphảilàm,tuychẳngcóhọcqualy-xênàocả.Cửtọalaónhaonhaolên.Mộtcậuhọctròtócuốnquănxinphátbiểu:tròấytênlàÔ-cu-sếp,conlãodượcsĩ.Ô-cu-sếpxốcáođứngdậynói:-Xinlỗicácđồngchí,chứtôikhônghiểungườitamuốnđòichúngtôilàmgì.Muốnchúngtôilàmchínhtrịư?Vậythìbaogiờchúngtôimớiđượchọc?Chúngtôiphảihọcchoxongly-xê.Vâng,nếucácđồngchímờichúngtôivàohộithểthaohaycùngnữavàocâulạcbộđểđọcsáchbáothìchúng

tôikhôngcóchốitừ.Songđilàmchínhtrịđểrồinhỡrathờithếthayđổibịtreocổư?Xinlỗicácđồngchíthôi.Tôidámchắcrằngchẳngcóaiđồngýđilàmchuyệnđócảđâu.Tiếngcườirộkhắpgianphòng.Ô-cu-sếpbướcxuốngvàngồilạichỗ.Anhbộđộigiữsúngmáyhùnghổkéochụpmũcát-kétxuốngtrán,nhảylênchỗdiễnđàntứcgiậnquắcmắtnhìnkhắplượtcácdãyghế,rồithétlên:-Chúngmàycườià,hởđồkhốnnạn?Đôimắtrừngrựccháynhưhaicụcthanhồng,anhvừanóivừathở,giọngnóivàtoànthânrunlêntứcgiận:-TêntôilàGiác-kyI-văng.Tôikhôngbiếtchamàcũngkhôngbiếtmẹtôilàai.Tôilàmộtđứatrẻmồcôi,sốngcầubơcầubất,ngàylangthanghèphố,đêmlănrangủởbờgiậubờrào.Đóikhátkhôngcóchỗnươngthân.Đờikhổsởnhưchó,chứkhôngnhưhạngchúngmàytoànlàconcáinhữngnhàgiàusụ.NgàynaychínhquyềnXô-viếtđếnrồi.CácanhHồngquânthunạptôivàomộttrungđộiđãnuôitôi,choăn,chomặc,chogiàyđi,dạychotôihọc,vàchủyếulàđãlàmchotôigiácngộ.Nhờđómàtôithànhmộtngườibôn-sê-víchvàtôinguyệnlàmmộtngườibôn-sê-víchchođếnchết.Tôi,tôibiếtlắm,vìsaophảichiếnđấu.Vìchúngtôi,vìnhữngngườicùngkhổ,vìchínhquyềncôngnhân.Chúngmàyngồiđấymànhạobáng,màcườihínhưmộtđànngựa,chúngmàykhôngbiếtlàngaysátthànhphốnày,haitrămđồngchíđãngã,đãvĩnhviễnhysinh...-Nóiđếnđây,giọngGiác-kyrunglênnhưmộtdâyđànkéocăng.-Nhữngđồngchíđóđãkhônghềdodự,đãhiếncảđờimìnhchohạnhphúccủachúngta,chosựnghiệpcủachúngta...Vàtrênkhắpđấtnước,biếtbaonhiêuđồngchínữađãhysinhtrêncácmặttrận.Thếmàgiữalúcđó,bọnchúngmàycònngồiyên,đỏngđảnh,ngoảnhmặtđi...RồiGiác-ky,quaymặtvềphíachủtịchđoàn,giơtaychỉđámcửtọa:-Cácđồngchílạiđikêugọinhữngquânấyư?Đồchúngnómàlạihiểuđượchaysao?Không!Mộtđứathừaănvớimộtngườichếtđóikhôngđiđôivớinhauđược.Mấytrămmặtmàchỉcómộttiếngđáplạichúngtathôi.Bởivìđấychínhlàtiếngnóicủamộtcậubémồcôicùngkhổ.-Anhquaylạiphíacửtọahétlêngiậndữ.-Cònhạngchúngmàythìchúngtaokhôngcầnđếnmặtchúngmày.Chúngtaokhôngphảicầuxinchúngmàyủnghộ!Đồchúngmàychỉlàmvướngcẳngchúngtaothôi.Hơithởhầmhập,Giác-kykếtluận:-Nhữngquânnày,chỉđemliaquáchmộtbăngđichorảnh!Anhtừdiễnđànchạyxuốngchẳngthèmnhìnai,bướcthẳngrangoàicửa.Chủtịchđoànkhôngmộtaiởlạidựdạhội.Trênđườngvềủybancáchmạng,Xéc-gâynói,giọngchánnản:-Thậtlànhỡtàu.Giác-kynónóithếmàđúng.Chẳngđượctíchsựgì,cáiđámhọcsinhấy.Lũchúngnó,thậtghétmặt.

I-gơ-na-chi-ê-vangắtlời:-Điềuđókhônglấygìlàmlạ:hầuhếtkhôngphảilàthanhniênvôsản.Phầnlớnhoặclàđámthanhniêntiểutưsảnhoặclàlớptríthứcthànhthị,lũthanhniênnhởnnhơ.Phảitiếnhànhcôngtácởtrongquầnchúngthanhniêncôngnhân.Dựavàođámthanhniênmáycưavàmáyđường.Song,cuộcmít-tinhkhôngvôíchđâu:tronganhchịemhọcsinhcónhữngphầntửtốtđấy.Ri-tacũngđồngývớiI-gơ-na-chi-ê-va:-Xéc-gâyạ,nhiệmvụchúngtalàkhôngngừngtuyêntruyềninsâuvàoócmỗingườinhữngtưtưởngvànhữngkhẩuhiệucủachúngta.Mỗiviệcxảyra,Đảngphảigiảithíchbìnhluậnchoquầnchúngcầnlaohiểu.Chúngtasẽtổchứcmộtloạtnhữngcuộcmít-tinh,nhữngcuộchộinghị,nhữngcuộcđạihội.Banchínhtrịđangmởhộinhàhátmùahèởtrênga.Ítlâunữasẽcómộtchuyếntàutuyêntruyềnđến.Lúcđóchúngtacóthểpháttriểnphongtrào.Xéc-gâyhãynhớlờiLê-nin.Lê-ninđãnói:chúngtasẽkhôngbaogiờthắngđược,nếutakhônglôicuốnvàocuộcđấutranhnhữngkhốiđôngđảoquầnchúngcầnlao.Xéc-gâyđưaRi-tavềnhàgathìđãkhuya.Lúcbắttaytừgiãnhau,anhnắmlấybàntayRi-ta,siếtrấtchặtvàgiữtrongtaymìnhmộtgiây.Ri-tathoangthoángmỉmcười.Trướckhivềtrụsở,Xéc-gâycòntạtthămnhà.Mẹanhlalốiomsòm,anhvẫnimkhôngnói.Nhưngđếnkhichacũngnóichenvàothìanhkhônggiữđượcnữa,quayranóilại,khiếnchakhôngcònbiếtnóithếnào.-Thầyđểchoconnói.ConhỏithầycáingàyquânĐứcởđâythầybỏviệc,bãicông,lạithịtcảthằnglínhgáctrênxelửanữathìthầycónghĩđếnnhàkhông?Thầycónghĩchứ,songthầyvẫnlàmbởivìýthứccủangườithợbắtthầyphảilàmnhưthế.Thìngàynay,concũngnghĩnhưthầy,concũngnghĩđếnnhà.Conbiết,nếuquântaphảibỏđấtnàymàđithìnhàvìconcũngcóthểbịchúnglàmrầyđấy.Song,nếuchúngconđánhthắng,Hồngquânđánhthắngthìthắnglợilàthắnglợichungcủagiaicấpcôngnhânta.Conkhôngthểcứkhoanhtayngồiởnhàđược,thầyạ.Thầychắchiểuchocon.Thếmànhàcòncứmènheoconlàmgì?Thầybiếtconđivàoconđườngphải,thầyphảinângđỡcon,giúpconmớiphảichứ.Đằngnày,thầylạicũngnhiếcmóccon.Conxinthầynghĩlại,thầyđừngnóiconnữa,thầykhôngnóiconthìcontinlàmẹconcũngthôikhôngkêunữa.ĐôimắtxanhvàtrongcủaXéc-gâynhìnthẳngvàocha,dịudàngmỉmcười,tinchắclàmìnhcólý.BácBơ-ru-giắcngồitrênghếdài,bốirối,nhếchđôiriaméprậmvàchòmrâuđâmtuatủacườixòa,lộrahaihàmrăngvàngkhè.-Thằngquái,màylạiđịnhdạykhôntaođấyhả?Màytưởngmàygiờcósúngthìtaosợkhôngdámđánhđònmàyđấychắc?

Tronggiọngnóicủabáckhôngcógìlàđedọacả.Lúngtalúngtúng,bácchìabàntaynổichairabắtchặttaycon:-Thôi,conđi.Conđangđilênchảnhẽthầylạihãmconlại.Chỉcốtmộtđiềulàđừngcóquênchúngtao,thỉnhthoảngconxinphépanhemvềnhàchơi,Xéc-gâynhé!Bấygiờlàđêm.Cánhcửamởhéhắtramộtvệtánhsángchiếulênnhữngbậcthềm.Tronggianphònglớnkêghếđi-văngđệmmềmlótdathúnon,nămngườingồiquanhchiếcbàngiấyrộngnhàlãoluậtsưLê-sinh-ski.ủybancáchmạngđanghọpởđấy.Đô-lin-nhích,I-gơ-na-chi-ê-va,chủtịchủybanđặcbiệtlàChi-mô-sen-côđộimũlông,trônggiốngnhưngườidânKiếc-ghi,vàhaiủyviênủybancáchmạnglàSu-đích,côngnhânđườngsắt,ngườicaolêunghêunhưcâysào,vàanhcôngnhânsởđầumáyxelửamũitẹttênlàÔ-sta-súc.Đô-lin-nhích,ngảngườixuốngbàn,nhìnchằmchằmthẳngvàomặtnữđồngchíI-gơ-na-chi-ê-va,giọngkhànkhàn,dằntừngtiếng:-Phảibảođảmcungcấpchomặttrận.Côngnhâncũngcầnăn.Thếmàtừkhitavàođây,bọnnhàbuôn,bọnđầucơtăngvọtgiácả.ChúngkhôngchịubánhànglấytiềnXô-viết,màchỉnhậnlấygiấybạc"Ni-cô-lai"hoặcgiấybạc"Kê-răng-ski"thôi.Ngayhômnayđây,taphảiđịnhgiácácmặthàng.Chúngtacũnghiểuchánlàbọnđầucơkhôngchịubántheogiátahóagiáđâu.Thếnàochúngcũnggămlại.Lúcđótasẽkhámxétvàtrưngthuhếthàngcủabọnbóclộtấy.Khôngthểcứnhẹtaymãiđược.Takhôngthểđểyênmãichoanhchịemcôngnhânchếtđóiđược.ĐồngchíI-gơ-na-chi-ê-vakhuyênchúngtathậntrọng,chớcólàmmạnhquá.Tôithìtôigọingaycáilốidèdặtấylàtínhchấtnhunhượccủatríthứcđấy.l-gơ-na-chi-ê-vađừnggiận.Tơithấythếnàothìnóinhưthế.Vảchăng,tacólàmgìcácnhàbuônnhỏvàbàconbuônthúngbánmẹtđâu.NgườitabáochotôibiếttrongnhàcủalãochủquánDô-nacómộtcáihầmbímật.TrướckhiquânPết-lu-ratới,bọnbuônsụđãgiấuởđấynhiềuhàngtíchtrữlắm.(Giấybạc"Ni-cô-lai:giấybạccủaNgahoàng.Giấybạc"Kê-răng-ski:tiềncủachínhphủlâmthời-chínhphủtưsảnphảnđộng)Đô-lin-nhíchđưamắtnhìnChi-mô-sen-côcóvẻchâmbiếm,Chi-mô-sen-côhỏilạimộtcáchỉuxìu:-Saocậubiếtđược?ThấyĐô-lin-nhíchbiếtmọichuyệntrướccảmình,Chi-mô-sen-côđâmrabựcbộivìđánglẽraanhlàngườiphảibiếtnhữngchuyệnđótrướctiên.Đô-lin-nhíchcười:-Hêhê.Tớbiếttất,ônganhạ,-ngừngmộtlát,anhtiếp:Tớkhôngnhữngbiếtcáihầmmàlạicònbiếtcảchuyệnhômquacậuvàđồngchíláixecủasưđoàntrưởngđãtucạnvớinhaumộtnửalítrượunữakia.Chi-mô-sen-côngồikhôngyêntrênghế.Nướcdamặtvàngvàngbỗngđỏ

ửnglên."Chà!Thánhthật!"Chi-mô-sen-côkêulêngiọngđầykhâmphục,nhưngnhìnthấyI-gơ-na-chi-ê-vacaumày,thìlạiimngay.RồinhìnĐô-lin-nhíchnghĩthầm:"Gớm,thằngchathợmộcnàyquỷquáithật.Chắclạicótìnhbáoriênggìđây”.TiếngĐô-lin-nhíchnóitiếp:-ChínhchúbéXéc-gâyđãchotôibiếtđấy.Xéc-gâycóngườibạnlàmởhàngcơmnhàga.NhữngngườinấubếpkểchobạnXéc-gâybiếtlàtrướckialãochủDô-nagiaohàngchohọ,cầnbaonhiêucũngcó.HômquathiXéc-gâyđãcótinchắcchắn:hầmthìcóhẳnđirồi,nhưngphảibiếthầmđóởđâumàtìm.Đấy,Chi-mô-sen-côhãychọnmộtsốanhemđisụcngayđibảocảXéc-gâyđitheonữa.Phảilàmthếnàođểtronghômnaytruychoracáikho.Truyrathìcócáiđểcungcấpchoanhchịemthợvàbộđộicủasưđoàn.Nửagiờsau,támngườicósúngậpvàonhàlãochủquánDô-na.Haingườiđứnggácngoàicửa.Lãochủbéoquay,bụngphệ,tròntrùngtrụcnhưcáithùngrượu,tóchunglởmchởmdựngngược;chiếcchângiảbằnggỗđilộpcộptrênsàn,hắnchạyrakhúmnúmtrướcnhữngngườimớiđến,giọngmũikhànkhàn,thìthàokhẽthưa:-Dạ,cácđốngchíđếncóviệcgìđấyạ?Saolạiđếnkhuyathếnàyạ?Mấyđứacongáilãochủ,đứngsaulưnglãota,chúngvừathứcdậy,hãycònkhoácáochoàngngoài.ánhđènpincủaChi-mô-sen-côlàmchúngnheomắtlại.Buồngbêncạnh,mụvợphốpphápcủalãovừamặclạiquầnáovừakêurên.Khôngnóiquanhco,Chi-mô-sen-côtrảlời:-Chúngtôiđếnkhámnhàông.Họdõitừngviêngạchnềnnhà.Rồicáinhàdướichấtđầycủi,ngoàikho,trongbếp,cáihầmxếprượurộngthênhthangchỗnàocũnglụcsoátthậtkỹ,nhưngkhôngthấytămhơicáihầmbímậtgiấuhàngđâucả.Trongchiếcbuồngnhỏcạnhbếp,ngườiởgáinhàchủquánđãngủsaylắmchẳngcònbiếtcóngườinàovàonhànữa.Xéc-gâykhẽlaycôtadậyhỏi:"Côlàmchonhànàyphảikhông?".Côtacònngáingủ,thấyhỏilạquá,rụtvaivàochăn,lấytaychemắtbịchóiánhđèn,rồikhônghiểuđầuđuôirasao,hỏilại:"Phải,emlàconở.Thếcòncácanh,cácanhlàai?".Xéc-gâynóichocôtarõvàđirađểcôtamặcquầnáođứngdậy.Chi-mô-sen-côhỏilãochủquánởtrongphòngănrộnglớn.Lãonàythởphìphì,nổicáu,kêula:-Cácđồngchíbắtchúngtôithếnàonữa?Nhàtôikhôngcócáihầmnàokháccả.Cácđồngchíthấyđấycácđồngchíxétlắm,tôicamđoanlàchỉmấtthờigiờthôi.Trước,tôicócửahàngrượunày.Giờthìhếtrồi.Nghèoxơnghèoxác.BọnPết-lu-racướphếtnhẵn,suýtnữachúnggiếtcảtôi.Chính

phủXô-viếttavề,tôimừnglắm.Nhưngcòncủacảicủatôicóbaonhiêuthìcácđồngchíthấycảđấy.-Vàhắnxòenhữngngóntaychuốimắnra.ĐôimắtgianđầytiamáuđỏcủahắnhếtnhìnChi-mô-sen-côđếnnhìnXéc-gây,hếtnhìnXéc-gâylạinhìnvàogócnhà,rồinhìnlêntrần.Chi-mô-sen-côcắnmôibựctức:-Nghĩalàôngvẫncứgiấu?Mộtlầncuốicùng,tôibảoôngphảichỉchochúngtôihầmgiấuhàngđâu.Mụvợnóichenvào:-Đồngchíbộđộidạythếnàoạ?Chúngcháuđóikhát,khổsở,đangchếtdở.Họlấyhếtsạchsànhsanhcủanhàcháu.Mụđịnhkhóc,nhưngkhốnnỗichẳngrặnđượcrahộtnướcmắtnàocả.-Nhàmụchếtdởvậymàvẫnnuôiđượcconở.-Xéc-gâyđưaranhậnxétấy.-Conởgìnóhởtrời!Nólàconbékhôngcửakhôngnhà,khổsở,khôngcóchỗnươngthân,chúngcháuthươnghạiđemvềnuôi.ĐấycứđểchoconKhơ-ri-chi-nanónóichocácôngnghexemcóthậtkhông.Chi-mô-sen-côsốtruộtquátlên:-Thôiđược,tacứtiếptụckhámđi!Sángrõrồi,màtrongnhàlãochủquánanhemvẫntiếptụckhámxétráoriết.Chi-mô-sen-côbựcmìnhvìđãmấtmườibatiếngliềntìmtòikhôngcókếtquả.Anhđãđịnhthôikhôngkhámnữa.Xéc-gâyđãđịnhbỏđi,bỗngnhiênnghethấytrongbuồngxépngườiởgáicótiếngthìthàokhekhẽcủaKhơ-ri-chi-na.-Cáihầmđâuởtrongbếp,dướicáilòbánhấy.Trongmườiphút,cáilòtotướngđãbịdỡđi,đểlộnắphầmbằngsắt.Mộtgiờsau,chiếcxecamnhôngchởđầythùngvàbaonặngtừnhàtênchủquánrờiđi,giữamộtđámđôngtòmòxúmlạixem.*Mộtngàynóngbức,bàmẹPa-vẹncắpgóiconquầnáotrởvềnhà.NgheA-rơ-chomkểchuyệnlạivềPa-ven,bàkhócthương,lòngđauxót.Từđấy,bàcụsốngnhữngngàyđaubuồn.Khôngcòngìănnữa,phảinhậnquầnáoanhembộđộivềgiặt.Anhemtrảcông,cấpchobàphiếumộtkhẩuphầnlươngthựccủabộđội.Vàomộtbuổichiều,A-rơ-chomđilàmvề,bàcụtrôngquacửasổ,thấyanhđirảobướckhácmọingày.Vừađặtchântớicửa,anhtayđẩycửa,miệngbôbônóingay:"ThưcủaemPa-ven!"ThưPa-venviết:AnhA-rơ-chomthânmến,Embáotinanhbiết,emvẫncònsống,songkhôngđượckhỏelắm.Embịđạnvàođùi,nhưngnayđãkhárồi.Bácsĩbảođạnchưavàoxương.Anhđừnglochẳngviệcgìđâu,sẽkhỏianhạ.Ởquânyra,nếuđượcphép,emsẽvềthămanh.Lầntrước,emchưađiđếnchỗmẹởđượcđâu.Dọcđường,em

nhậpđoànkỵbinhđỏ,nayemlàđộiviêncủalữđoànkỵbinhmangtênđồngchíCô-lốp-ski,mộtanhhùngnổitiếngmàchắcanhcũngbiếttên.Emchưatừnggặpngườinàoanhdũngnhưđồngchílữđoàntrưởng,emrấtkhâmphụcđồngchíấy.Mẹđãvềchưaanh?Nếumẹvềrồi,anhthưavớimẹ:em,đứaconútcủamẹ,xinthathiếtchàomẹvàmongmẹthalỗichoemvìđãlàmmẹlonghĩnhiều.EmbécủaanhT.B.-Anhtạtlạinhàôngchánhkiểmlâmvàchobênấyxemthưnàyvới.Bàcụkhócnhiều.Vàđứaconbédạicủabàquêncảghiđịachỉnơiđangnằmđiềutrị.Làmsaomàtìmđượcnó?Xéc-gâynăngghévàomộttoaxelửasơnxanh,ngoàicóbiểnđểchữ:"Tổtuyênhuấnbanchínhtrịsưđoàn".I-gơ-na-chi-ê-vavàRi-talàmviệcởđây,trongmộtngăntoanhỏ.I-gơ-na-chi-ê-vamồmngậmmãimộtđiếuthuốckhôngbaogiờhút,nhếchmépmỉmcườidídỏm.Xécgâylàbíthưkhuđoànthanhniên,thườngđếnđâylấytàiliệu,báochí.AnhdầndầnthânvớiRi-talúcnàokhôngbiếtvàcứmỗilầnởtoatàuravềngoàitàiliệusáchbáo,anhlạimangtheocảniềmvuixônxaocủanhữngbuổigặpgỡngắnngủiấy.NhàhátngoàitrờidoBanchínhtrịsưđoàntổchứchômnàocũngchậtníchcôngnhânvàbộđội.Đoànxelửatuyêntruyềncủaquânđoànthứ12chungquanhdánđầynhữngáp-phíchvàbiểungữmàutươi,đậutrênđườngsắt.Hoạtđộngsôinổingàyvàđêm.Bộphậninđầyắpcôngviệc.Anheminxuấtbảnbáo,truyềnđơn,hiệutriệu.Ởđâysátbêntiềntuyến.Mộtbuổitối,Xéc-gâytìnhcờvàonhàhát.AnhtrôngthấyRi-tangồigiữađámchiếnsĩHồngquân.Khuyavề,tiễnchânRi-talêngatớichỗởcủacáccánbộBanchínhtrị,Xéc-gâyđộtnhiênhỏi:-ĐồngchíRi-tanày,khônghiểusaotôilúcnàocũngmonggặpRi-taghêlắm?-VàXéc-gâynóithêm:CóRi-taởbêncạnhtôithấytrongngườithoảimáivôcùng.MỗilầngặpRi-tavề,tôicảmthấyhăngháithêmvàmuốnlàmviệcmãikhôngnghỉ.Ritangắtlời:-ĐồngchíXéc-gây,chúngtacầnhiểunhaumớiđược.Từnayvềsau,đồngchíkhôngnênđivàocáilốitìnhcảmlãngmạnấynữa.Tôikhôngthíchthếđâu.Xéc-gâythẹnđỏmặtnhưanhhọctròbịthầyquở.Anhđáplại:-TôinóivớiRi-tanhưmộtngườibạnthânmàRi-tathìlại...TôihỏiRi-ta:tôicónóigìphảncáchmạngkhông:Đãthếnhấtđịnhtừnaytrởđi,tôichẳngnóigìnữa!VàXéc-gâyvộichìataybắttaychàobiệtRi-ta,anhquaytrởlạixuốngphố,đinhanhnhưchạy.Đếnmấyhômliền,Xéc-gâykhôngraganữa.ChođếnhômchịI-gơ-na-chi-

ê-vachogọiXéc-gâyđến,anhcũngtìmcớthoáitháclàbậncôngtác.Màthậttình,anhcũngbận,vùiđầuvàocôngviệc.*Mộtđêm,Su-đíchđivềnhàanh,quaphốcónhiềucôngchứccaocấpcủanhàmáyđườngngườiBaLanở,thìbịbắntrộm.Taliềnkhámxétcácnhàthìbắtđượcsúngvànhiềutàiliệutổchứcbímậtlà"Ngườibắncung”củabọnđồngđảngvớitênphát-xítBaLanPin-xút-ki.Ri-tađếndựphiênhọpủybancáchmạngbànvềvụnày.GặpXéc-gây,Ri-takéorachỗkhuất,hỏibằnggiọngôntồn:-Xéc-gâybâygiờlạinổitựáitiểutưsảnđấyà?Vìchuyệncánhânđểảnhhưởngđếncôngtáchaysao?Thếchẳnglợigìđâu,đồngchíạ!VàtừđấyXéc-gâylạinăngđếnchiếctoaxanhnhưtrước.Anhđidựhộinghịtoànkhu.HaingàyXéc-gâythamgiathảoluậnsôinổi.ĐếnngàythứbathìcùngvớicảhộinghịcầmvũkhísuốtmộtngàytrờiđuổibọnthổphỉDa-rút-nilàmộttênsĩquancủaPết-lu-rachạytrốnvàokhurừngvensông.Xongcuộctruythổphỉđó,Xéc-gâyvềchỗchịI-gơ-na-chi-ê-vathìgặpRi-ta.LạiđưaRi-tavềtrụsởngoàiga.Sắpsửachiatay,anhnắmthậtmạnhbàntaycủaRi-ta.Ri-tagiậttaylạicóvẻgiận.Vàtừđấy,Xéc-gâyrấtlâukhônghềbénmảngđếnchiếctoaxanhnữa.AnhcốýtránhmặtRi-tangaycảnhữnglúccócôngviệccầngặp.Ri-tađóngặp,chấtvấnlại,thìXéc-gâynóibuộtra:-NóigìvớiRi-tanữa?NóirồiđểRi-talạighépchotínhchấttiểutưsản,haylạibuộcchotộiphảnbộigiaicấpcôngnhânấyà?*MộthômcácchuyếnxecủasưđoànCô-ca-dơmangtênCờđỏđếnnhàga:Bađồngchíchỉhuydaxámnắngđiđếnủybancáchmạng.Đồngchíấyngườigầydongdỏngcao,lưngthắtchiếcdâydanạmbạc,vớđượcĐô-lin-nhíchthìquayngay:-Thôi,đồngchíkhôngphảitrìnhbàygìnữa.Chúngtôicầnmộttrămxecỏchongựaăn.Ngựađangđóinhănrăngra.Xéc-gâyvàhaiđồngchíHồngquânnữađượcpháiđilấycỏ.Đếnmộtlàngthìrơingayvàomộtbọnphỉcu-lắcbịbọnnàytướchếtvũkhívàđánhchomộttrậnthừasốngthiếuchết.ChúngcholàXéc-gâycòntrẻnênđánhíthơnhaiđồngchíkia.Maycócác.đồngchítrongủybandâncàynghèobiếttinđếncứuđượcvàchoxeđưavềtỉnh.MộtphânđộiHồngquânđượcpháiđếndẹpbọncu-lắcvàhômsauthìlấyđượccỏvề.Xéc-gâynằmđiềutrịởnhàchịI-gơ-na-chi-ê-va,khôngvềgiađình,tránhchonhàbiếtđểnhàkhỏilo.Ri-tađếnthăm.Tốihômấy,lầnđầutiên,chínhRi-talạibắttayanhtrìumếnvàsiếtchặt.Rồiđếnmộttrưahènóngnhưthiêu,Xéc-gâyđếntoaxeRi-ta,đọcchobạn

nghebứcthưmớinhậnđượccủaPa-venvànóichuyệnvớiRi-tarấtlâuvềngườibạnthâncủamình.Lúcđi,anhnóivớiRi-ta:-Xéc-gâyvàorừngđây,đếnhồtắmmộtcái.Ri-tangừnglàmviệc,gọivớiXéc-gây:-Đợimộttí,haichúngmìnhcùngđi.Đếnbênhồ,mặtnướcphẳnglặngnhưmộttấmgương,haingườidừnglại.Nướctrongmáttrôngđếnmuốntắm.Ri-tabảoXéc-gây:-Xéc-gâyrađườngcáiđứngchờmộtlátnhé.Ri-tatắmđây!Xéc-gâyrangồitrênmộttảngđágầncầu,mặtngửaranắng.Đằngsaulưng,tiếngnướcvỗbìbõm.Thấpthoángquarặngcâyngoàiđường,Xéc-gâynhìnthấyTô-nhi-avàủyviênquânsựcủachuyếnxetuyêntruyềnlàTru-gia-nin.Tru-gia-ninđẹptrailắm,diệnbộcánhrấtbảnh,mìnhthắtnịtdacóbuộcnhiềudâytualàmđiệu,đôiủngmớitoanh.ChàngtakhoáctayTô-nhi-avàđangkểmộtchuyệngìchocôấynghe.Xéc-gâynhậnrangườicongái.ChínhlàngườimangthưcủaPa-venlạichomìnhhômPa-venmớitrốnkhỏinhàtù.Tô-nhi-avẫnnhìnXéc-gâychòngchọc.Chắccôtacũngnhậnra.KhihaingườivừabướctớingangmặtXéc-gây,thìXéc-gâyrútbứcthưtrongtúiragọiTô-nhi-a:-Đồngchí,dừnglạichotôihỏimộtchút.Tôicómộtcáithưtrongđócóliênquantớiđồngchímộtphần.Xécgâychìamảnhgiấychữviếtkínđặc.Tô-nhi-abuôngtayTru-gia-nin,cầmthưđọc.Láthưrungrungtrongbàntay.Khitraolạiláthưấy,Tô-nhi-ahỏiXéc-gây:-AnhkhôngbiếtgìhơnnữavềanhPa-ven,hởanh?-Không.Từphíasau,tiếngchânRi-tagiẫmlênhònsỏikêukenkét.ThấyRi-ta,Tru-gia-ninvộinóinhỏvớiTô-nhi-a:"Tađithôi".Nhưnggiọngchếgiễu,khinhbỉcủaRi-tađãgọigiậtlại:-ĐồngchíTru-gia-nin,ởcơquansuốtngàyđangtìmđồngchí.Tru-gia-ninnguýtRi-tabằngcặpmắthằnhọc:-Tìmlàmgìmớiđượcchứ?Khôngcótôi,việcvẫnchạy.Ri-tanhìntheoTô-nhi-avà.Tru-gia-nin,rồinói:-Khôngbiếtbaogiờmớitẩyđượchạngnhơbẩnấyrakhỏihàngngũ!Rừngcâyrìràonhữngngọnsếntokhỏelắclư.NướchồtrongmátlàmchoXéc-gâythèmtắm.Tắmxong,anhtrởlạithấyRi-tađangngồiởthânmộtcâysếnđổ.Haingườivừatròchuyệnvừađisâuvàorừng.Đôibạnbảonhaudừnglạinghỉchơiởmộtkhoảngrừngthưađầycỏtươi.Rừngsâutịchmịch,chỉcótiếngsếnreonhưthìthầmcùngnhau.Ri-tanằmlêncỏmượt,lấytaygối

đầu.Cặpchânthon,đôibànchânxỏđôigiàyđãcũ,luồnvàolớpcỏcaophủkín.Xéc-gâybỗngđưamắtthoángnhìn.ĐôigiàyRi-tađãcũmàvámớikhéolàmsao!Anhnhìnlạiđôigiàyốngcủamìnhhámõm,ngónchânlòira.Bấtgiácanhphìcười.-Xéc-gâycườigìthế?Xécgâychỉchiếcgiày:-Ri-tatrông.Giàythếnàythìchúngmìnhđitrậnđánhnhaulàmsaođược?Ri-takhôngnóisao.Miệngngậmmộtngọncỏ,chịcònmảinghĩđếnmộtchuyệnkhác.Cuốicùng,chịnói:-Tru-gia-ninlàmộtđảngviênrấtkém.Cáccánbộchínhtrịcủatađềumặcquầnáoráchmướp.Còntayấythìchỉnghĩđếndiệnvàothânchođẹp.ThậtlàmộtphầntửlạcloàivàoĐảng…Cònnhưởngoàimặttrậnthìtìnhhìnhnghiêmtrọngthậtđấy.Đấtnướcchúngtacònphảitrảiquanhiềuchiếnđấukhốcliệt-Vàngừngmộtlát,Ri-tanóithêm:-Chúngtaphảiđánhgiặcbằngcảlờinóilẫnbằngsúng,Xéc-gâyạXéc-gâyđãbiếtnghịquyếtcủaTrungươngĐảngđộngviênmộtphầntưđoànviênthanhniêncộngsảnramặttrậnchưa?Ri-tachorằngchúngmìnhchẳngnhómlửaởSê-pê-tốp-cađượclâuđâu.Xéc-gâylắngnghe,hơisửngsốtvàbấtchợttronggiọngnóicủaRi-tacócáigìkhangkhác.Đôimắtđen,ướtvàsángcủaRi-tanhìnchămchămvàoanh.Anhchựcthốtlên,nóivớiRi-tarằngđôimắtRi-tanhưmặtgươnglonglanh,cáigìcũngcóthểsoivàođấyđượcSonganhkịpthờigiữmiệngkhôngnói.Ri-tanhổmdậy,chốngkhuỷutayxuốngđất.-SúngXéc-gâyđâu?Xéc-gâybuồnthiusờtaylênthắtlưng:-Hômvềnôngthônlấycỏ,xảyraxôxát,bọncu-lắcđãtướcmấtrồi.Ri-tathòtayvàotúiáova-rơmócrakhẩuBơ-rao-ninhsángloáng:-Xéc-gâytrôngcâysếnkianhớ!-Ri-tatrỏmộtthâncâyxùxìcáchchỗnằm25bước.Ri-tagiơsúngngangtầmmắt,gầnnhưkhôngngắm,bắnngay.Vỏcâyrạnnứtvìviênđạn.-ThấyRi-tabắnchưa?-Ri-tanóicóvẻthíchthú,rồilạibắnlầnnữa.Vỏcâylạivỡtunglên,rơiràoràoxuốngcỏ.Ri-tađưasúngchoXéc-gây,giọngchếnhạo:-GiờđếnlượtXéc-gâythửbắnxemcóphảilàtaysúngtốtkhôngnào.Baphátchỉsaicómột.Ri-tamỉmcười:-Tưởngkhôngbắnđượcnhưthếđâukiađấy.Ri-tađặtsúngxuống,vàngảmìnhtrêncỏ.Dướilượtvảiáochẽnnhúlêncặpvúnở.-Xéc-gâyơi,lạiđây!-TiếngRi-tagọikhẽ.

Xéc-gâylạigần.-Xécgâyơi,nhìntrờimàxem.Trờixanhquánhỉ.Ờ,màmắtXéc-gâygiốngmàudatrờiquá.Thếkhôngtốt.MắtXéc-gâyphảixámnhưmàunướcthépấymớiđược.Màuxanhcócáigìmềmyếuquá.Rồiđộtnhiên,Ri-taômchầmlấymáiđầutócvàngvàápmôihônXéc-gây,cáihônkhônggìcưỡngnổi.*Haithángtrôiqua.Rồimùathutới.Đêmtốiậpxuốnglúcnàokhôngbiết;bóngđêmtrùmmộtmànđenlêncâycỏ.Ngườiđiệnbáoviêncủabanthammưusưđoànđangmảicúiđầutrênchiếcmáyđánh"moóc",băngchữnhưconrắndàitrườnquanhữngngóntay.Từnhữngdấuchấmvàdấugạchtạchtè,anhtadịchrabứcđiện,rấtnhanh:"Gửithammưutrưởngsưđoànthứnhất,đồngsaogửichủtịchủybancáchmạngthànhphốSê-pê-tốpca.Tôiralệnhtảncưhếttấtcảcáccơquancủathànhphốtrongvòngmườitiếngđồnghồsaukhinhậnđượcđiệnnày.Trongthànhđểlạimộttiểuđoàn,tiểuđoànnàysẽthuộcquyềnchỉhuycủatrungđoàntrưởngtrungđoànX...,chỉhuytrưởngphânbộmặttrận.Banthammưusưđoàn,banchínhtrịvàtấtcảcácbanquânsựphảichuyểnlùivềgaBa-ran-sếp.Thihànhxonglệnh,báocáolêntưlệnhsưđoàn.Chữký...Mườiphútsau,chiếcmô-tôgiươngmắtđènphasángthắpbằngđất,chạyvùnvụtquacácphốkhuyalặngngắtnhưtờ,rồidừnglạitrướctrụsởcáchmạng,máyrunglênsùngsục.Liênlạcviêncưỡimô-tôđếnđưabứcđiệnhỏatốcchochủtịchủybancáchmạngĐô-lin-nhích.Điệnvừatớixong,mỗingườimộtviệcchạytíutít.ĐạiđộicôngtácđặcbiệtđượctậphợplạiChỉmộtgiờsau,bánhxelănvangtrênđườngphố.XenàoxeấychởđầyắptàiliệuvàđồdùngcủaủybanđưađếngaPô-đôn-skixếplêncáctoatàu.Xéc-gây,ngheđọcxongbứcthưđiện,chạytheobámlấyđồngchíđimô-tô.-Đồngchíơi,cóthểchotôiđinhờlêngađượckhông?-Ngồiđằngsau,nhưngphảibámchochắcnhớ.Toaxanhđãmắcvàođoàntàu.Đứngcáchtoamươibước,Xéc-gâyômchặtlấyvaiRi-ta,lòngcảmthấyđangmấtđimộtcáigìhếtsứcthânthiếtvàquývôgiámiệngthủthỉ:-ChàoRi-tanhớ,chàođồngchíthânmếncủaXéc-gây.Chúngtasẽcòncóngàygặpnhau,nhưngcốtnhấtRi-tađừngquênXéc-gâynhớ.Xéc-gâykinhsợthấyrằngmìnhsắpòalênkhócmất.Đãphảixanhaurồi.Khôngcònđủsứcđểnóigìthêmnữa,anhchỉnắmlấytayRi-ta,bópchặttrongtaymình.VừasángthìthànhphốSê-pê-tốp-cavànhàgađãbỏkhôngvắngngắt,côquạnh.Đầumáychuyếnxelửacuốicùngrúccòiầmĩnhưmộtlờichàotừ

biệt,vàphíasauga,tiểuđoànchiếnđấucònbốtrítrongthànhđểyểmhộchocuộcrútluiđóngrảihaibênđườngsắt.Lávàngrơi,bỏthâncâytrơtrụi.Giócuốnlábaylảtảtrênmặtđườngphố.Xéc-gây,mặcáokhoácHồngquân,mìnhđeochichítbăngđạn,cùnghơnchụcđồngchígiữngãtưsaunhàmáyđường.QuântađợiquânBaLanđến.LãoÁp-tô-nômPê-tơ-rô-víchchạysanggõcửanhàlánggiềngGhê-ra-ximLê-ông-chi-ê-vích:LãoGhê-ra-ximngủdậychưakịpthayquầnáo,thòđầubùrangoàicửamởhé:-Chuyệngìthếbác?LãoÁp-tô-nômchỉbộđộiđỏđangdiễuqua,súngchĩađàngtrước,nháymắtbảoôngbạnhàngxóm:-Họrút.LãoGhê-ra-ximnhìnôngbạn,vẻlongại.-BáccóbiếthuyhiệucủaquânBaLanthếnàokhông?-Ngheđâulàhuyhiệudiềuhâumộtđầuthìphải.-Tảođâuđượcmộtcáibâygiờnhỉ?LãoÁp-tô-nômđưataylêngãigáycóvẻgiậndữ,suynghĩ,mộtlátlãotuônra:-Họthìcầncócgì.Họđứngdậy,giũáolàkéonhauđi.Còncánhmìnhthìởlại,mặccánhmìnhxoayxởnátócmànghĩcáchănởchohợpvớichínhquyềnmớiđến.Tiếngsúngmáynổ,phátancáiyêntĩnhcủabuổisớm.Bỗngngoàiga,mộtchiếcđầutàukéocòi,thétlên;ởphíaấycótiếngđạibácnổvang.Mộtquảtráipháhạngnặngrítlên,xoáyvụtlêntrời,rồirơixuốngphốsaunhàmáy,tỏakhóixanhbaophủnhữngbụirậmbênđường.Bộđộiđỏtừnghànglặnglẽtiếnquaphố,chốcchốclạingoáicổlạinhìn.GiọtnướcmắtlànhlạnhrơitrêngòmáXéc-gây.Anhvộivànglấytayquệtnướcmắt,liếcxembạnđồngđộicónhìnthấymìnhkhóchaykhông.Không,khôngainhìnthấycả.CạnhanhlàbácthợmáycưaAn-tíchvừagầy,vừacaolêunghêu.NgóntayAn-tíchmiếtvàocòsúng,nétmặtbuồnbã,đămchiêu.MắtbácgặpđôimắtXéc-gâyđangnhìnmình.Bácliềnngỏvớingườiđồngchítrẻnhữngýnghĩthầmkíntronglòng...-Chúngnórồisẽkhủngbốhọhàngbàconthânthíchchúngmình,nhấtlànhàtôithếnàocũngbị.TôilàngườiBaLan.Chúngnósẽbảo:"ThằngnàyngườiBaLanmàdámđánhquânđộiBaLan".ôngcụtôithếnàocũngbịđuổikhỏinhàmáycưavàchắcrồisẽbịchúngđánhđậpmất.Tôiđãbảoôngcụđitheochúngmình.Songôngấybảokhôngnỡlòngnàobỏmặcgiađình.Chà,lũgiặcdãman!Chỉmongđượcchoảngngayvớichúngnóchođỡức!-BáclấytayhấtmạnhlênchiếcmũHồngquânhơirộngvừachụpxuốngmắt.

…Thôi,tạmbiệtquêhươngyêudấu,tạmbiệtthànhphốbéxíu,bẩnthỉu,nhàcửatồitàn,đườngđikhúckhuỷunày!Tạmbiệtnhữngngườithân,tạmbiệtVa-li-a,tạmbiệtcácđồngchítừđâyphảirútvàobímật.BọngiặctrắngBaLan,bọnlêdươngngoạichủng,hungác,tànnhẫn,đangtiếnvềđâyrồi.Côngnhânsởđầumáyxelửa,áonhớpdầumỡ,đitiễnbộđộiđỏ.Mặthọbuồnrầunhìntheobóngđoànquânđi.Xéc-gâyđứttừngkhúcruột,nóitolênvớianhemthợ:-Chúngtôinhấtđịnhsẽcóngàytrởlạiđây,cácđồngchíạ.

PHẦN1-CHƯƠNG8Trongsươngsớmlúcmặttrờichưamọc,dòngsôngánhlênbàngbạcvàêmđềmchảyrìrầmgiữahaibờsỏiđá.Gầnbờ,mặtnướcsônglặngmàuxámnhạtdườngnhưkhôngđộng,đôilúclonglanhsáng.Nhưnggiữadòngsông,nướcthămthẳmsóngnhấpnhôquằnquạihốihảtrôiđi.Consôngxinhđẹp,hùngvĩấylàconsôngĐơ-nhi-ép,consôngĐơ-nhi-épmànhàvănGô-gônđãviếtnênángvăntuyệtdiệu:"Tươiđẹpthay,consôngĐơ-nhi-ép..."Bờsôngbênphải,núiđádựngđứng.Dườngnhưnúiấychạyđếnđây,sắpsửađâmsầmvàobờsôngthìthốtnhiêndừngchânđứngsữnglại,ngâyngấttrướckhoảngbaolatrờinước.Bờsôngbêntráithoaithoảinhữngbãicát.Sauvụnướclớnmùaxuân,dòngsôngthumìnhvàobờsỏi,đểlạinhữngbãicátấy.Bênbờsôngcónămngườinấptronghầmchậthẹp,giữkhẩusúngMắc-xim.Đấylàđộiviễntiêucủasưđoànbộbinhthứbảy.Xéc-gâynằmnghiêngbênsúngmáy,mặtngoảnhrasông.Hômqua,bộđộitagiaochiếnliênmiênvớigiặc.ĐạibácBaLan,nhưbãotáplàmchotantác.Saucùng,kiệtsức,họđànhđểthànhKi-éplọtvàotaygiặcvàluivềcốthủởtảngạnsôngĐơ-nhi-ép.Đãphảirútlui,lạithươngvongnặngvàcuốicùngmấtKi-épđãlàmchocácchiếnsĩđaubuồn.Sưđoànthứbảynàyđâyđãchiếnđấuanhdũngvượtquavòngvâycủađịch,mởđườngláchquarừngrậm,tiếnđếngầngaMa-lin-nơ.Họtấncôngrấtgắt,đánhtanbọnBaLanchiếmđóngnhàga,dồnchúngvàorừng,giảiphóngđườngđiKi-ép.BâygiờthìthànhKi-épdiễmlệđãmấtvàotaygiặcrồi.Cácchiếnsĩmặtmàyủdộtvàbuồnbựctronglòng.QuânBaLanđãđánhbậtcácđơnvịHồngquânkhỏiĐác-nhi-xavàchiếmđượcmộtcăncứnhỏbêntảngạnsông,cạnhchiếccầuđườngxelửa.Chúngrasứcđánhrộngranữa,nhưnggặpsứcphảncôngmãnhliệtcủaHồngquân,chúngchẳngnhíchthêmđượcbướcnàocả.Xéc-gâyngắmdòngsôngđangchảyvàanhkhôngthểkhônghồitưởnglạichuyệnxảyrangàyhômqua.Hômqua,vàolúcmặttrờiđứngbóng,anhđangcùnganhemhăngmáuxônglênthìđụngphảiquânBaLantrắngtrongmộtđợtphảncôngquyếtliệt.Lầnđầutiên,Xéc-gâyđứngtrướcmặtđốimặtmộtkẻthù.Mộtthằnglê-dươngBaLan,khôngrâu,khôngria,cầmsúngcắmlưỡilêPhápdàinhưthanhkiếm,chạylạiđâmXéc-gây.(BọncanthiệpBaLanlúcbấygiờdocácđếquốcPháp,Anh,Mỹtrangbị).Nónhảynhưchoichoi,miệngkêuxìxàxìxồ.Xéc-gâychỉcònkịpnhậnrahaimắtnótrợntrừngđiêncuồng.Chưađầymộtgiâyđồnghồ,Xéc-gâyđãlấyđầulưỡilêcủamìnhđánhbậtlưỡilêtênBaLan.ChiếclưỡilêPhápsángloángrơibắnsangbên.

TênBaLanngãvậtxuống...Xéc-gâyđâmlưỡilêkhôngcóruntay.Anhbiếtanhcònphảigiếtnhiềunữa.Chínhanhlàngườibiếtyêuthathiết,đốivớitìnhbạnrấtmựcthủychung,anhcóphảiđâulàmộtđứahungtànđộcác.Songanhbiếtrằngnhữngngườilínhbịlừadốikia,ănphảithuốccủabọnsâumọttoànthếgiới,đangxônglạiđánhnướcCộnghòacủaanhvớimộtthúđiêngiậnthậtlàcủaloàisúcvật.VàXéc-gâythẳngtaygiếtchochóngđếnngàytrêntráiđấtnàykhôngcòncóngườichémgiếtngườinữa.Pa-ra-mô-nốplắcvaiXéc-gây:-Này,Xéc-gâyxuốnghầmđi,kẻochúngnótrôngthấychúngmìnhđấy.*Đãmộtnămnay,Pa-venhànhquânđidọcngangkhắpmiềnquêhươngxứsở,khingồitrênmộtchiếcxekéosúngmáy,khileolênbệmộtkhẩuđạibác,khicưỡitrênconngựaxámcụttai.Khỏera,cứngrắnra,anhđãlớnlêntronggianlaokhổcực.Ngườianhđeobaođạnsátvàodađếnbậtmáu,chỗsátđãthànhsẹovàdâysúnglằntrênvaiđãchailênthànhmộtụthịtkhôngbaogiờtanđượcnữa.Trongcómộtnămtrời,mắtanhđãthấybiếtbaonhiêucảnhđờighêgớm.Cùnghàngngànchiếnsĩkhác,áoquầntảtơi,chânđấtnhưmình,nhưnglònghừnghựcbốccháyngọnlửakhôngbaotắtcủacuộcđấutranhvìchínhquyềngiaicấp,Pa-venđãbướcchânđikhắpcácngảcủaTổquốcU-cơ-renvàchỉbịdứtrakhỏicơnbãotápấycóhailần.Lầnthứnhất,bịthươngvàođùi,lầnthứhai,vàomộtngàythángHailạnhbuốtcủanăm1920,anhgiãygiụatrongcơnsốtnhớpnhápcủabệnhchấyrận.CáibệnhchấyrậntruyềnnhiễmđãtáchạicáctrungđoànvàsưđoàncủatậpđoànquânthứmườihaighêgớmhơncảnhữngcỗsúngmáyBaLankia.Tậpđoànquânlúcđóđóngởmộtkhurộnglớn,rảihầukhắpmiềnBắcU-cơ-ren,ngănđườngtiếncủaquânBa-lan.Vừadứtbệnh,Pa-venđãtrởvềđơnvịngay.Bâygiờ,trungđoàncủaPa-venđóngởmộtvịtrícơđộnggầngaPhơ-rông-tốp-ca,trênconđườngngoặttừCa-da-chimđiU-mân.Gaởgiữarừng.Nhữngtúpnhàbịtànpháxúmquanhkhugabénhỏ.Đấylànhữngcănnhàhoangtrốngtrải,dânbỏđivìkhôngthểnàoởđượcyên.Hainămqua,chậpchờncólúcyêntĩnh,cólúclạiđánhnhaudữ.Suấthainămtrời,gaPhơ-rông-tốp-cađãchứngkiếnbiếtbaonhiêulàchuyện!Lạisắpsửaxảyranhiềuviệclớn.Tronglúcsưđoànmườihaibịtổnthấtnặng,tanrãtừngphần,trướcsứcthọcmạnhcủaquânđộiBaLan,phảirútluivềgầnKi-épthìnướcCộnghòavôsảnchuẩnbịgiángmộtđònchítửvàoquânthùlúcđóđangsaysưathừathắngtiến.

Nhữngsưđoànkỵbinhdạndàylửađạncủatậpđoànkỵbinhthứnhấtđãmởcuộctrườngchinhchưatừngcótronglịchsửchiếntranh,từvùngBắcCô-ca-dơxaxôichuyểnđếnU-cơ-ren.Cácsưđoànkỵbinhthứtư,thứsáu,thứmườimộtvàthứmườibốnlầnlượttiếnđếnU-mânvàtậpkếtởsautrậntuyếncủata.TrênđườngxôngtớinhữngcuộcchiếnđấuácliệtkỵbinhđãquétsáchbọnphỉMa-khơ-nô.Mộtvạnsáungànnămtrămthanhkiếm,mộtvạnsáungànnămtrămchiếnsĩdarámnắngđồngcỏ.BộTổngtưlệnhHồngquânvàBộTổngtưlệnhmặttrậnTây-namhếtsứcgiữbímậtđểchoquânBaLancủaphát-xítĐiu-xuýt-skikhôngthểnàođốiphókịpvớicuộchànhquâncótínhchấtquyếtđịnhđangchuẩnbị.BộthammưucủanướcCộnghòavàcácmặttrậntrựctiếpphụtráchtậphợpkhốikỵbinhnày.ChiếnsựngừnghẳnởmặttrậnU-mân,đườngdâyliênlạcthẳngtừMát-xcơ-vađếnBộthammưumặttrậnKhác-cốplàmviệckhôngngừng.TừKhác-cốp,điệnlạibáođicácbộthammưucáctậpđoànquânthứmườibốn,thứmườihai.Điệnbáotạchtèghinhữngmệnhlệnhmậtmãlênnhữngbăngđiệnhẹp:"KhôngđểchoquânBaLanchúýđếnquânđoànkỵbinhcủatatậpkết".ChiếnsựngừngtrênkhuvựcU-mân.ChỉgiaochiếnkhinàovànơinàobọnBaLantiếnquânuyhiếpđoànkỵbinhcủaBu-đi-on-ny,tránhchokỵbinhkhỏibịdồnvàotìnhthếphảigiaochiếnquásớm.Đốnglửatrúquânbậpbùngngọnlửamàuhung,khóibốclênxoắntíthìnhtrônốc.Loàinhặngrừngkhôngchịuđượchơikhóibaytứtungnhưongvỡtổ.Cácchiếnsĩngồiquanhngọnlửatheohìnhvòngcung,lửahồnglàmmặthọánhlênbóngnhưmàuđồng.Nhữngchiếccà-mènvùitrongtrobiếcánhlửa.Nướcsôisùngsục.Mộtngọnlửatừkhúcgỗcháylóerabénsémmộtchiếcđầubù.Ngườibịcháytócbựcmìnhphátbẳn:-Rõkhỉ!Anhemchungquanhbậtcườikhúckhích.Mộtngườilínhgiàmặcáodạ,râumépxénngắn,đangchìanòngsúngraánhlửaxem,thấyvậynóikhẽ:-Thằngbénàymảiđọckhoahọcquá,đếnnỗisánvàolửacháymàcũngkhôngbiết.-Pa-venơi!Đọcgìthế,kểchochúngtớnghevới.Pa-ven,ngườilínhtrẻấy,vừalấytaymânmêmớtócsémcủamình,vừamỉmcườinói:-ĐồngchíAn-đơ-rơ-súcạ!Cuốnsáchhaytuyệt.Đãđọcvàolàtôikhôngthểnàobuôngrađượcnữa.NgườingồicạnhPa-venlàXê-rê-đa,mộtthanhniêncócáimũingắn,hếchlên,đangchămchúválạidâyđeobaođạn,hairăngcắnchặtlấysợichỉxám

to,nghebạnnóivậythìtòmòhỏi:-Thếcuốnsáchviếtvềaihởcậu?-Xê-rê-đataycuộnđoạnchỉcònlạivàocáikimcắmtrênmũdạ,nóithêm:-Nếunóivềtìnhyêuthìmìnhthúlắmđấy.Chungquanhcườirộlên.Mát-vây-súcnhôcáiđầutóccắtngắnlên,nheomắtláulỉnhnóitrêuXê-rê-đa:-Tìnhyêulàchuyệncũnghay,Xê-rê-đaạ.Cậuđẹptrai,trôngrấtbảnh!Hễquântađiđếnđâu,cáccôảthấycậuđềumêtít.Chỉphảimộtcáitậtnhỏ:mũicậuquángắnvàhếchlênlàmchomưacứrơitọtvàotrong.Nhưngmàcóthểchữađược.CậucứlấyquảlựuđạnNô-vít-kitreovàođầumũi,chỉmộtđêmlàmũidàiravàquặpxuốngthôi.(Thứlựuđạntay,nặnggầnbốncân,dùngđểpháhàngràodâythépgai).Câunóibôngđùaấylàmmọingườipháracườisằngsặc.Nghetiếngcười,mấyconngựabuộcởnhữngxesúngmáycũngphảirùngmìnhphìhơimộtcáchhoảnghốt.Xê-rê-đalừđừquaymặtlại:-Hơnnhauchẳngphảiởcáiđẹptrai,màởcáisọnày.-Xê-rê-đađậptaylêntránnhưrahiệuchỉcáiđầuto-Đấynhớ,lưỡicậucaynhướtthếmàcậucứvẫnlàmộtthằnghếtsứckhờ.Vớilạicậucóđôitailạnhnhưtiềnnữa.Haichiếnsĩchựcxôngvàovậtnhau,nhưngđồngchítiểuđộitrưởngTa-ta-ri-nốpđãcanngay:-Này,này,cáccậuơi,vặcnhaulàmgì!ThôiđểPa-vennóđọcsáchchomànghecònhơn.-Phảiđấy!ĐọcđiPa-venạ!-Tiếnghưởngứngnhaonhaolên.Pa-venkéocáiyênngựalạigầnánhlửa,ngồicưỡilênyên,mởtrênđầugốicuốnsáchkhổnhỏsongkhádày.-Báocáocácđồngchí,cuốntruyệnnàytênlàRuồitrâu.Đồngchíchínhủytiểuđoànchotôimượnđấy.Cuốntruyệnrấtthấmthíađốivớitôi.Cácđồngchíngồiyênđừngđùa,tôiđọcchomànghe.-Thôiđọcđi,nhanhlên.Chẳngaipháđámđâu.KhiđồngchítrungđoàntrưởngPu-dư-rếp-skicùngđồngchíủyviênquânsựĐô-rê-ninđingựa,lẳnglặngđếngầnđốnglửa,thìtrôngthấymườimộtcặpmắtchâuchâuvàomộtchiếnsĩđangđọctoquyểntruyện.Pu-dư-rếp-skiquayđầulạiphíađồngchíchínhủyviênlấytaychỉnhómngười:-Đâylàmộtnửasốanhemquânbáocủatrungđoàn,trongđócóbốnthanhniêncộngsản,íttuổilắm,songmỗicậuđềubằngmộtchiếnsĩcừ.Anhtrôngcậuđangđọctruyện,vàcậukianữacócặpmắtynhưcặpmắtcủaconsóicon,đấylàCa-rơ-sa-ghinvàGiác-ki.Haicậubéthânvớinhaulắm,nhưngcũngganhngầmvớinhaulắm.TrướckiathìPa-venlàmộttayquânbáogiỏinhấtcủatôi.GiờcóGiác-kilàtayđịchthủkhálợihạicủacậuta.Anhtrông

kìa,cáccậutađanglàmcôngtácchínhtrịđấy.Nhìnthìchẳngaibiếtlàlàmcôngtác,nhưngtácdụnglạirấtlớn.Anhemgọihọlà"Độithanhniêncậnvệ",tênấythậtđúngquá.Đồngchíủyviênquânsựhỏi:-Đồngchíđangđọckiacóphảilàchínhtrịviênđộiquânbáokhông?-Không.ChínhtrịviênlàCơ-ra-me.Trungđoàntrưởngchongựabướclên.Đồngchícấtgiọngnóito:-Chàocácđồngchí!Mọingườiquaylại.Trungđoàntrưởngnhẹnhàngxuốngngựa,đilạigầncácchiếnsĩđangngồi.-Cácđồngchíngồisưởiđấyà?-Trungđoàntrưởnghỏi,nụcườirộngrãiởtrênmôi.TrênkhuônmặtcứngcỏicủađồngchívớiđôimắtbéhơigiốngmặtngườiMôngCổ,vẻnghiêmkhắcđãbiếnđi.Cácđồngchíniềmnởđónđồngchíchỉhuynhưmộtngườiđồngđộihiềntừ,nhưmộtngườibạnthân.Đồngchíủyviênquânsựvẫnngồitrênngựađịnhđitiếpsangđơnvịkhác.Pu-dư-rếp-skikéobaosúngMô-deraphíasau,rồilạingồicạnhPa-venvànói:-Mờicácđồngchí,tahútmộtđiếuthuốc.Tôicóthuốcláhútcũngtạmđược.Châmthuốcxong,trungđoàntrưởngquayranóivớiđồngchíủyviênquânsự:-Đồngchícứvềtrướcđi,đồngchíĐô-rê-ninạ.Tôiởlạichơivớianhemmộtlát.Nếuởbộthammưucầnđếntôi,đồngchítinchotôibiếtnhé.KhiĐôrê-ninđãđikhỏi,Pu-dư-rếp-skiquaylạibảoPa-ven:-Chúđọctiếpđi,tôicũngnghevới.Đọcxongnhữngtrangcuối,Pa-venđặtsáchlêngốivàbângkhuângnhìnchămchămvàongọnlửa,nghĩngợi.Trongmấyphútđồnghồ,khôngainóimộtlời.Tấtcảmọingườiđềuxúcđộngvìcáichếtcủa"Ruồitrâu”.Pu-dư-rếp-skihútmộthơithuốclá,chờđợianhemlêntiếng.LờiphátbiểucủaXê-rê-đaphátancáikhôngkhíyênlặng.-Câuchuyệnbithảmthật.Aimàtưởngcóđượcnhữngconngườibảnlĩnhnhưthếtrênđờinày.MộtngườithườngkhôngthểchịuđượccựchìnhđếnđộấyNhưngkhingườiấyđãvìlýtưởngmàchiếnđấuthìnhấtđịnhgiữvữngđượctinhthần.GiọngXê-rê-đahếtsứcxúcđộng.Câuchuyệnlàmanhcảmxúcsâuxa.An-đơ-ru-sa,mộtngườithợhọcviệcđónggiàyvùngBê-lai-aXéc-cốp,bừngbừngphẫnnộ:-Thằngáctăngkhốnnạnđómàvớphảitaytôithìtôiđâmchếtnóngaytạichỗ!

An-đơ-rơ-súclấyquecủiấnthêmchiếccả-mèncủamìnhvàobếp,rồinóibằngmộtgiọngtintưởng:-Chếtmàbiếtmìnhchếtvìmộtsựnghiệpgìthìchếtcũngđánglắm.Trongtrườnghợpấyanhthấymìnhcóđủsứcmạnhđểkhôngsợchết.Tasẵnsàngđiđếncáichếtmộtcáchkiênnhẫnkhitacảmthấycóchínhnghĩaởphíata.Chínhcáiđólàmconngườitatrởthànhanhhùngđấy.TôibiếtmộtđồngchítrẻtuổitêngọilàPô-rai-ca.CáihômbọngiặctrắngthọcvàoÔ-đét-xa,mộtmìnhanhtaxungphongđánhcảmộttrungđộichúngnó.Bọnchúngchưakịpgiởlưỡilêđâmanh,anhđãrútlựuđạnra,quăngngaydướichânmình.Ngườianhtanratừngmảnh,nhưngcảbọnBaLancũngtanxác.Ấythếmàtrônganhtabềngoàichẳngcóvẻgìđâu.Khôngaiviếtsáchnóivềanhta.Songchuyệnanhtathậtđángchépvàosách.Hàngngũtacóvôsốđồngchíưutúnhưthế.An-đơ-rơ-súclấythìaquấycà-mèn,thèlưỡiranhắpngụmtrà,rồinóitiếp:-Cũngcócáichếtnhưchóchết,chếtđục,chếtônhục.BữachúngtôiđánhnhauởI-di-a-sláp,mộtthịtrấncổ,xâytừđờivuanàongàytrướctrênsôngGô-rin,đấycómộtnhàthờBaLan,ynhưcáipháođài,khólắm.Thếmàcũngvàođượctất.Quântahàngmộttrèovào,leolêncáclốiđinhỏngoằnngoèo,sườnbênphảicóanhemngườiLét-tô-nikiềmchếchorồi.Còntađổraphốlớn.Rađếnphốlớnthìtrôngthấygì?Gầnvườnhoacóbaconngựađóngyênsẵnbuộcvàohàngrào.Bọntôitrướctìnhhuốngấytấtnhiênbảonhau:phennàytómcổbọnBaLan.Cảmườingườihếtcảvàosân.ĐồngchíđạiđộitrưởngngườiLét-tô-nitaylămlămcầmkhẩuMô-deđitrước.Vàođếnnhàchínhthìcửađãmở.Bọntôiđivào.TưởngtómđượcbọnBaLan,hóarakhôngphải.Trongđócósẵnmộttổcủata.Họvàotrướcchúngmình.Chẳnghayhớmgìcáichuyệnđangxảyraởđấy.NhànàyvốncómộtthằngsĩquanBaLanở.Bọnmấtdạyởtổấyvàođèngaymụvợthằngấyrađểcưỡnghiếp.ĐồngchíchỉhuyngườiLét-tô-nicủachúngmìnhtênlàBơ-rê-đi,trôngthấythếthétlêncâugìbằngtiếngLét-tô-ni.Rồichotómcổbađứakialôirasân.HômấychỉtôivàmộtđồngchínữalàngườiNga,còntoànngườiLét-tô-nicả.Họnóigìvớinhau,mìnhnghekhônghiểu,songcũngthấycâuchuyệnrõràng:kẻnàophạmlỗithìsẽbịxử.NgườiLét-tô-ni,tínhthẳng,rắnchắcnhưđálửa.Họấnbathằngkiavàosátváchchuồngngựa.Mìnhnghĩthầm:chết,chắclàhọđịnhbắntanxácbatênnàyđây.Trongsốbađứađócómộttênvạmvỡ,chắcnịchcốcưỡnglại,mồmchửirủa,văngtụclungtung.Hắnlaầmlên:ailạinỡvìmộtmụđànbàmàtreocổtôi?Haitênkiacũngvanxinrốirít.Trôngthấynhưthếmàớnlạnhcảngười.MìnhchạylạinóivớiBơ-rê-đi:"Đồngchíđạiđộitrưởng,đồngchíbắnlàmgì,dínhvàomáuchúngnóchobẩntay?Đểđưatòaánbinhxử.Trongthànhphố,chiếnđấuđangtiếptụcmà

talạiđứngđâyđểxửtội".TứcthìBơ-rê-điquaylạinhìnmìnhvàmìnhthấyhốingaylàđãtrótnóimấtrồi.MắtBơ-rê-đinhìnmìnhynhưmắthổ.Anhấygísúngvàotậnmiệngmình.Mìnhchiếnđấuđãbảynămrồi,bâygiờnóirathậtkhỉ,songlúcấythậttìnhlàmìnhhoảngthật.Mìnhnghĩbụng:khôngkhéothìmấtmạngphennày,chẳngcònnóinănggìnữa.AnhtabảomìnhbằngtiếngNgalơlớ,mìnhkhólòngmớingherõ,nhưngcũnghiểuýnhưthếnày:"Ngọncờcủatalàmáunhuộmđỏ.Vậymàquânchónàylàmôdanhcảquânđộita.Quânthổphỉphảilấyxácđểđềntội".Mìnhkhôngdámởnánlạinữa,chạymộtmạchtừsânrađếnphốthìnghethấytiếngsúngnổởphíasau.Mìnhnghĩthầm:thếlàxong.Khimìnhđitheokịpđơnvịmìnhthìthànhphốđãhoàntoànvềtayta.Câuchuyệnnhưthếđấy.Nhữngtênấychết,thậtchếtnhưgiốngchó.NgheđâubọnđótrướclàquânphỉcủaMa-khơ-nô,mớichạysangtheotaởgầnMê-li-tô-pôn.Bọnchúngchỉlàmộtlũôhợp,phứctạp.Nóiđếnđây,An-đơ-rơ-súc,đặtcáicà-mènxuốngchân,taymởtúidếtlấybánhmìra:-Cóthểnàomộtđốngphânbẩnnhưthếlạidínhvàohàngngũchúngta?Khôngsaokiểmtrahếtđược.Trôngchúng,ngườitatưởngnhưchúngcũngchiếnđấuvìcáchmạng.Thậtra,chínhvìchúngmàbùnvấycảlênmặtchúngta.Dùsaothấyvậycũngđaulòng.Chuyệnđóchođếnbâygiờmìnhvẫnkhôngquênđược.An-đơ-rơ-súckếtluậncâuchuyện,rồibắtđầunhắptrà.Độiquânbáokỵbinhmãitậnđêmkhuyamớingủ.Xê-rê-đangủsayhếchmũilênkéogỗ.Pu-dư-rép-skicũngđãngủ,đầugốitrênchiếcyênngựa.ĐồngchíchínhtrịviênCơ-ra-methìđangghisổtay.Ngàyhômsau,đitrinhsátvề,Pa-venbuộcngựavàocâythấyđồngchíchínhtrịviênCơ-ra-mevừauốngtràxong,bènmờilạinóichuyện.-Đồngchíchínhtrịviênạ,tôicóýđịnhnhưthếnày,đồngchínghĩcóđượckhông?TôiđịnhbỏđâysangbênQuânđoànkỵbinhthứnhất.Bênấy,sắpnóngsốtđếnnơirồi.Vìnhấtđịnhlàhọtậptrungđôngngườinhưthếchắckhôngphảiđểmàchơi.Còntaởđâythìcứchếtgímộtchỗ.Tôichánngấylắmrồi.Cơra-mesửngsốtnhìnPa-ven:-Sao,thếnào,chúđịnhbỏđâychuồnđià?Chúnghĩthếnào?Vậyratheochú,Hồngquânlàrạpchiếubónghaysaomàđòiđổiđơnvịnhưđổichỗngồithế?Nếuaicũngđòiđổiđơnvịthếthìcònrathếnàonữa?Pa-venngắtlờiđồngchíchínhtrịviên:-Cốtsaođánhhănglàđược.Ởđấyhaybênấycũngthếcả,khôngcógìquantrọng.Tôicóđàongũchuồnvềhậuphươngđâu!Cơ-ra-memộtmựccanngănPa-ven:-Thếchúchokỷluậtlàcáigì?Pa-venạ,chúcónhiềuưuđiểm,songchú

phảicáitínhvôchínhphủ.Chúthíchsao,chúlàmvậy.ChúquênrằngĐảngvàĐoànthanhniêndựavàokỷluậtsắtư?Đảngtrênhết.Đảngcầnmìnhởđâuthìmìnhphảiởđấy,chứkhôngphảimìnhmuốnởđâuthìở.Đồngchítrungđoàntrưởngđãkhôngchophépchúđổiđơnvịnữarồiphảikhông?Thếlàquyếtđịnhrồi,khôngbàngìnữa.Cơ-ra-mengườimảnhkhảnhdongdỏngcao,nướcdavàngnhợt,hosùsụvìxúcđộng.Bụichìcủanhàinđãngấmsâuvàohailáphổi,thỉnhthoảngnhữngquầngđỏtậtbệnhcủachứnglaolạihiệntrênđôimá.KhiCơ-ra-medứtcơnho,Pa-vennóithấpgiọng,nhưngcươngquyết:-Tấtcảnhữngđiềuđồngchínóiđềurấtphải,songmaitôisẽcứsangđoànkỵbinhBu-đi-on-ny,thậtđấy!VàtốihômsaukhôngcònbóngPa-venbênđốnglửatrúquânnữa.*Ởthônbên,trướccửatrườnghọctrêngòcao,cácchiếnsĩkỵbinhtậphợpthànhmộtvònglớn.MộtchiếnsĩkỵbinhkhỏemạnhthuộcđơnvịBu-đi-on-nyngồimésauchiếcxengựa,mũcát-kéthấtrasaugáy,đangkéorênrỉchiếcđàngió.Trongtayđồngchíấychiếcđànkêurúlên,nhịpđiệuhỗnloạn,làmlạccảbướcchâncủachiếnsĩmặcchiếcquầnthủngmàuđỏđangnhảymộtcáchđiêncuồngđiệunhảydângianxứU-cơ-ren.Traigáitronglàngtòmòkéora,leolênchiếcxengựavànhữnghàngràobêncạnhđểxemnhữngnhàvũđạorấtliềucủalữđoànkỵbinhvừamớiđếnđóngởlàngnày.-Tốp-tanơi!Kéohănglênnào!Làmmộtquắnnữachứ!Chothêmchấtnóngvàođi!Nhưngnhữngngóntaytolớncủaanhbộđộikéođàngió,chỉquengòmóngngựa,nênngóngoáymộtcáchkhónhọctrênphímđàn.Anhchiếnsĩdarámnắngđangnhảy,bỗngthanphiền:-Chà,tiếcthằngCu-láp-cơquá.QuânthổphỉMa-khơ-nôkhốnkiếpđãgiếtchếtmấtcậuấy.Cu-láp-cơkéođàngiócònphảinói.Hạngnhất...Chiếnđấuluônluônđihàngđầutrungđộimình.Tiếccậuấyquá!Vừalàmộtchiếnsĩcừ,vừalàmộttaychơinhạcgiỏi.Pa-vencũngđứngtrongđámdựcuộcvui.Nghemấylờivừarồi,anhliềnlenđếnchiếcxengựa,lấytayấnvàohòmxếpcủachiếcđàn.Tiếngđànimbặt.Chiếnsĩkéođàngióquắcmắtnhìnanh:-Cậumuốngì?Tốp-tanngừnglại,khôngkéonữa,làmmọingườichungquanhnhaonhao,giọngkhôngbằnglòngnổilên:-Cáigìthế?Saodừnglạithế?Pa-venchìatayvềphíadâykéođàn:-Đưachomìnhchơimộtlát.Tốp-tannhìnngườiđồngđộilạmặtvớicặpmắthoàinghidodự,rồigỡdây

đeokhỏivai.Bằngmộtcửchỉquenthuộc,Pa-venđểđànlêngối.Anhdìudặtkéonếpđànlượnkhúcmởrahìnhcánhquạt,rồisautừngnấc,từngnấcdồndập,Pa-vendạobảnnhạcvớitấtcảsứcmạnhcủachiếcđàn:"QuảtáohồnghồngMàylănđằngnàoLănvàoSê-khaChẳngrađượcsớm"(Sê-kha:cơquanđặcbiệtchốngphảncáchmạngtrongnhữngnămđầucủachínhquyềnXô-viết)Tốp-tancấtgiọngbắtngaylấyđiệuhátquenthuộc.Anhdanghaitaylênnhưhaicánhchim,lượnvòngtròn,haichânđậpvàonhau,tayvỗchanchátvàoốnggiàyvàogối,vàosaugáy,vàotrán,vàođếgiàyvàcuốicùngvàocáimồmđanghátto.Tiếngđàngiórunglên,kíchthích,thúcgiụcchiếnsĩđangnhảytrongđiệuhùngmạnh,hừnghực,tớitấpnhưnhữngluồnggiócuồngliêntiếp.Tốp-tanbắtđầuquaytítđinhưconcùđinh,vừaquayvừanhảymộtvòngtrònhếtchânnóđếnchânkiađávútvàokhôngkhí,miệnghétlênđếnhếthơi:-Híchhắc!Híchhắc!*NgàymồngnămthángSáunăm1920,saumấycuộcgiaochiếnchớpnhoángnhưngkhốchệt,tậpđoànquânkỵbinhthứnhất,doBu-đi-on-nychỉhuy,đãchọcvỡphòngtuyếnBaLanởđiểmđónggiápnhaucủaquânđoànthứhaivàquânđoànthứtưcủađịch,đánhtanđượclữđoàncủatướngđịchXa-vi-skivàthừathếtiếnvềhướngRu-gin.BộchỉhuyBaLanmuốnđốiphóvớicuộctiếnquânđộtpháấyliềnhốihảcholậpmộtđộixungkích.NămxetăngbọcsắtchởtừxelửatớigaPô-gờ-rê-bíchcấptốcđếntiếpviện.ChúngchuẩnbịđốiphóởDa-rút-nhích,nhưngkỵbinhHồngquânđãvòngquaDa-rút-nhích,lọtvàohậuphươngcủacácquânđoànBaLan.ChúngtungsưđoànkỵbinhBaLandotướngCoóc-nhi-skichỉhuyrađuổitheovếtchântậpđoànquânkỵbinhthứnhấtcủaBu-đi-on-ny.SưđoànkỵbinhCoóc-nhi-skicónhiệmvụđánhtậphậubằngđượcvàocánhquânđỏmàbộchỉhuyBaLancholàcóýđịnhtấncôngvàoCa-da-chin,điểmchiếnlượctrọngyếunhấtcủahậuphươngBaLan.NhưngkếhoạchđócũngkhôngcứuvãnnổitìnhhìnhnguyngậpcủaquânbạchvệBaLan.TuyngàyhômsauquânBaLancólấpđượcchỗtrậntuyếnbịchọcthủngvàkhépđượcphòngtuyếnsauđườngđánhthọccủakỵbinhđỏnhưnglúcđótronglònghậuphươngcủachúng,cảmộtđoànquânđỏmạnhnhưvũbãođãhoànhhànhrồi.Tậpđoànquânnàysaukhiđãtiêudiệtcáccăncứhậuphươngcủađịch,tiếnlênđánhvàonhữnglựclượngcủaBaLanđóngởKi-ép.Dọc

đườngtiếnquân,cácsưđoànkỵbinhđỏđãpháhủycáccầuvàđườngsắtđểchặnđườngrútluicủaquânBaLan.TheotintùbinhkhaithìthammưuquânđoànđịchđóngởGi-tô-mia,nhưngthậtraởđấylàcảbộthammưumặttrậncủađịch.ChỉhuytậpđoànquânkỵbinhcủataquyếtđịnhchiếmlấynhữngđầumốiđườngxelửaquantrọngvànhữngtrungtâmhànhchínhquantrọnglàGi-tô-miavàBéc-đi-sép.VàngàymồngbảythángSáu,khitrờivừatảngsáng,sưđoànkỵbinhthứtưcủatađãậpđếnGi-tô-mia.Pa-venđượcbổsungvàomộttrungđộikỵbinh,đixungkíchthaychânCu-láp-cơđãhysinh.Cảtậpthểchiếnsĩkhôngmuốnrờibỏngườikéođàngiócừấy,nênđãđềnghịthunạpanhvàotrungđội.ĐếngầnGi-tô-mia,quântachialàmnhiềumũitheohìnhcánhquạtđánhtỏavào.Khôngaimuốnghìmvóngựađangphihăng.Ánhnắngrọivàolưỡikiếm,bậtramuôntiasángóngánhbạc.Đấtchuyển,ngựahí,chiếnsĩrướnngườitrênbànđạp.Mặtđấtchạylướtnhanh,lùilạidướivóngựa.ThànhphốGi-tô-miatolớncónhữngcôngviênxinhnhưchạyđếnđónsưđoànkỵmã.Đãvượtquanhữngvườnhoangoạithành.Vàgiờđây,sưđoànậpvàotrungtâm,tiếngthét"xungphong”ghêrợnnhưthầnchết,rungchuyểnkhôngtrung.BọnBaLankinhhoànghầunhưkhôngdámchốngcựlại.Quânđóngởđâybịtiêudiệttantành.Pa-vencúirạpxuốngbờmngựa,phinhưbay.BêncạnhlàTốp-tanđangphitrênconngựađennhánhchânthon.MắtPa-ventrôngthấynhátkiếmácliệtcủachiếnsĩTốp-tanquảcảmbổxuốngmộtthằnglêdươngBaLan,tênnàykhôngkịpđưalưỡilêlênđỡ.Móngsắtcủavóngựanệnsiếtđườngphố.Rồibấtchợt,ởngãtư,mộtkhẩusúngmáynhôra.Batênmặcbinhphụcxanh,đầuđộica-lôcúirạptrênkhẩusúng,mộttênnữa,cổáocódảivàngnhưconrắn,chĩasúnglụcnhằmbắnnhữngngườiđingựa.Khôngghìmđượcdũngmã,cảTốp-tanlẫnPa-vencứlaotớikhẩusúng,đithẳngvàonanhvuốtcủathầnchết.ThằngsĩquancầmsúnglụcnhằmthẳngPa-ven.Bắntrượt...Đạnvíunhưchimsẻkêu,sượtquamá.Vàthằngsĩquanđịchbịngựaxôngãlộnnhào,đầuvậpxuốngđườngđá.Cùnglúcấy,nhữngsúngmáyhốihảnhảđạnnhưbậtranhữngdịpcườiđiêncuồngghêrợn.Nhưbịđànongbằngsắtchâmđốt,Tốp-tanvàngựabịtrúngchừngchụcviênđạnngãnhàoxuốngcảngườilẫnngựa.ConngựacủaPa-venhoảngsợ,rốnglên,cấtvónhảychồmquaxácngườivàngựacủaTốp-tan,rơivàogiữabọngiặcgiữsúngmáy.MũikiếmPa-venhoalênmộtvòngsángrực,xảvàomộtchiếcca-lô-xanh.Lưỡikiếmlạivunglênkhông,nhằmbổvàomộtchiếcđầukhác.Nhưngcondũngmãđangphihăngđãnhảytótsangbên.

Nhưtháclũtrànvềcảtrungđộiậpđếnngãtưnày,hàngchụcmũikiếmhoalênngangdọctrênkhông…NhữnghànhlanghẹpvàdàicủanhàphaGi-tô-miavangầmnhữngtiếngkêuhét.Trongcácxà-limđầyắpnhữngngườibịgiam,mặthốchác,đaukhổ.Ngoàiphốđangđánhnhauto,cóthểnàotinđượclàgiảiphóngđếnnơi?Cóthểnàotinđượcđấylàquânmìnhđãbấtngờtừđâuhiệnđến?Trongsânnhàphađãcótiếngsúngnổrồi.Dọccáchànhlang,ngườichạyvộivã.Rồicótiếngđộtngộtnóilênthânthiết,vôcùngthânthiết.-Rađi,cácđồngchíơi!Pa-vendừnglạitrướctấmcửađóngkín.Hàngchụccặpmắtnhìnqualỗnhỏ.Hăngmáulên,Pa-vendùngbángsúngcốghèkhóacửa.Ghènữa,ghènữa!-Đểtớlàmcho.Lấymìnmàphá.-Mi-rô-nốpgạtPa-vensangbên,rồithòtayrútquảlựuđạntrongbaora.TrungđộitrưởngXi-ga-sên-cơgiằnglấyquảlựuđạn:-Dừnglại,đồngốc!Màyđiênà?Đợimangchìakhóamởđến.Khôngbẻđượcđâu,đểngườitalấykhóamởchochúngmình.Bọncanhngục,cósúngtagísaulưng,bịdẫnđếnmởkhóaxà-lim.Hànhlangmộtlátđãđầynhữngngườiquầnáotảtơi,lâungàykhôngđượctắmrửa.Lònghọđangvuinhưđiên.Pa-venmởrộngcửasắt,chạyvàonhàgiam.-Cácđồngchíơi!Cácđồngchíđãđượcgiảiphóngrồi!ChúngtôilàchiếnsĩkỵbinhcủaBu-đi-on-ny.Sưđoànchúngtôiđãchiếmđượcthànhphốrồi.Mộtngườiđànbà,nướcmắtgiàngiụa,ômchầmlấyPa-vennhưômngườinhàthânthiết,khócnứcnở.Giảiphóngbằngấyđồngchíbôn-sê-víchcủamình,đốivớicácchiếnsĩcủasưđoàn,thậtquýhơntấtcảmọithứchiếnlợiphẩm,quýhơncảchiếnthắng.Trongnhữnghộpbằngđánày,bọnBaLantrắngnhốtcủatanămngànbảymươimốtđồngchíbôn-sê-víchđangđợingàychúngđemđibắnhayđitreocổvàhaingànchínhtrịviênHồngquân.Đốivớibảyngànchiếnsĩcáchmạngđượcgiảiphóngấy,đêmtốikhôngcùngvừaquaphútchốcđãchuyểnngaythànhánhsángchanhòacủamộtngàythángSáutươinắng.Mộtđồngchíbịgiammặtvàngnhưvỏchanhủng,sungsướngchạyđếngặpPa-ven.ĐấylàXa-miênLê-khe,ngườithợsắpchữởxưởnginSê-pê-tốp-ca.NgheXa-miênkểchuyện,mặtPa-vencứxámdần.Mộttấnthảmkịchđẫmmáuđãxảyraởthịtrấnquêhương.MỗitiếngXa-miênnóirarơivàolònganhnhưtừnggiọtsắtnunglỏng.-Cómộtthằngkhiêukhíchkhốnnạnbáo,nênchúngtôibịtómtấtcả.Cảbọnchúngtôirơivàotayhiếnbinh.Chúngnóđemratratấnngayrấtdãman.Tôibịđauíthơncácđồngchíkhác:vìbịchúngnóđánhmấytuađầulàtôilănrabấttỉnhngay.Còncáccậukhácthìkhỏehơntôi...Cũngchẳngcó

gìmàgiấuchúngnónữa.Bọnsenđầmbiếtmọichuyệnhơncảchúngtôikia.Chúngnắmđượcchẳngsótmộttýgì.Làmsaomàchúngkhôngbiết,khicómộtthằngchóphảnbộiđãlenđượcvàotổchức.Kểđếnchuyệnnhữngngàyđóthậtđaulòng.Nhữnganhchịembịbắt,Pa-venquenbiếtgầnhếtđấy.Va-li-aBơ-ru-giắc,Rô-daGơ-rít-sman,ngườiởquậnlỵ,anhnhớraRô-dachứ,mộtcôbécon,mộtnữthanhniênmườibảytuổi,canđảmlắm,cóđôimắtngườitacứnhìnvàolàtinngay,rồiđếnXa-saBun-sáp,Pa-vennhớchứ,thợsắpchữởchỗchúngtôiấymà,mộtthằngbévuitínhlắm,lúcnàocũngvẽnghịchlãochủxưởng.Cậuấyrồiđếnhaihọcsinhnữa:Nô-vô-xen-kivàTu-gít.NhữngngườiấyPa-venđềubiếtcả.Cònnhữngngườikháclàngườiởquậnvàởthônngoạiô.Haimươichínngườitấtcả,trongđócósáuphụnữ.Aicũngbịđánhdãmanhếtsức.Va-li-avàRô-dabịchúnghiếpngayhômđầu.Thôithìquânkhốnkiếpthahồlàmnhụchaingườicongáitộinghiệp.Lúcchúngnólôihaingườivềxà-limthìđãchếtdởcả.Saulầnđó,Rô-dabắtđầunóihuyênthuyênvàvàihômsauthìphátđiênhẳn.Songquângiếtngườikhôngmuốntinlàchịđiên.Cholàgiảvờ,mỗilầnhỏicung,lạiđánhchịtàntệ.Hômchúngđemchịđibắn,thậtnhìnmàghêsợ.Mặtbịđánhthâmtímkhắpcả,đôimắtdữvàdạiđi.Trôngynhưmộtbàlão.Va-li-achođếnlúcchếtvẫnhiênngang.Anhchịemđãchếtracáichếtcủanhữngchiếnsĩchânchính.Tôikhôngbiếtanhchịemđóđãlấyđâurasứcmạnhmàdũngcảmphithườngnhưvậy.Pa-venơi!Cótàinàothuậtlạiđượchếtvềcáichếtcủahọ?Không,Pa-venạ.Cáichếtcủahọghêgớmhơntấtcảnhữnglờikểlại...Va-li-anguynhấttrongbọn:chịphụtráchbắtliênlạcvớicánhlàmvôtuyếnđiệnchothammưuBaLan.Chịđượcpháiđếnquậnđểbắtliênlạc.ChúngvàokhámnhàchịthấykhẩuBơ-rao-ninhvàhaiquảlựuđạn.Súnglụcvàlựuđạnđóchínhdotênkhiêukhíchđãđưachochị.Chúngnóbàytròratấtcả,đểbuộctộichịâmmưudùngmlornámsátbanthammưu.Pa-venạ,tôithậtđaulòngmàkểlạinhữnggiờphútcuốicùngcủaanhchịem,nhưngPa-venđãyêucầuthìtôixinkểhết.Tòaánbinhcủachúngđãtuyênán:Va-li-avàhaingườilàmviệcvớichịthìbịtreocổ,nhữngđồngchíkhácthìxửbắn.NhữnglínhBaLanmàchúngtôiđãvậnđộngđượcbịđemraxửtrướcchúngtôihaingày.ĐồngchívôtuyếnđiệntênlàSnê-guốc-côliênlạcvớiVa-li-abịbuộctộiphảnquốcvàtuyêntruyềncộngsảntrongbinhlính.Đồngchíngườicòntrẻ,đóngcai,trướcchiếntranhlàmthợmáyđiệnởLốt.Chúngkếttộixửbắn.Đồngchítừchốikhôngkýgiấychốngán,vàbịđemđibắnngay,haimươibốngiờsaukhituyênán.Va-li-abịgọiđếnlàmchứngxửvụSnê-guốc-cô,vềcókểlạilàSnê-guốc-cô

nhậnđãtuyêntruyềnchủnghĩacộngsản,songcựclựcphảnđốiánkếttộianhlàphảnquốc.Anhnói:"TổquốccủatôilànướcCộnghòaXô-viếtxãhộichủnghĩaBaLan.Phải,tôilàđảngviênĐảngcộngsảnBaLan,bịcưỡngépmàđilính.Vàolính,tôiphảitìmhếtcáchđểmởmắtchocácbạnđồngngũcũngbịépramặttrậnnhưtôi.Cácôngviệncớđómuốntreocổtôithìtreocổ,nhưngkhôngbaogiờtôiphảnbộiTổquốccủatôi,khôngbaogiờcả.Duycómộtđiều:TổquốccủacácôngvàTổquốccủatôikhôngphảilàmột.Tổquốccủacácônglàtổquốccủabọnvươngbá.TổquốccủatôilàTổquốccủathợthuyềnvàdâncày.Tổquốccủatôi-phải,tươnglaisẽcóTổquốccủatôi,tôitintưởngsâuxađiềuđó.-TrongTổquốccủatôi,khôngainóirằngtôilàphảnquốccả".Bịkếtánxong,chúngtôibịgiamtậptrungvàomộtchỗ.Trướckhibịđemđihànhhình,chúnglạichuyểnchúngtôivềnhàpha.Đêmtrướcchúngtrồngcộttreocổngaytrướcnhàphabêncạnhnhàthương.Chỗbắnlạiởnơikhác,hơixađấy,bênrừng,gầnconđườngmentheobờlạch.Chúngđãđàosẵnmộtcáihuyệtchungđểvùichúngtôi.Bảnándánkhắpnơi,trongthànhphốaicũngbiết.Chúngrắptâmđịnhhànhánchúngtôigiữabanngày,cómặtdân,đểchonhândânaicũngtrôngthấymàsợ.Từsángsớm,chúnglùahàngphốrachỗcộttreocổ.Mộtsốngườivìtòmòmàkéođến.Trôngxửtreocổghêmắtthật,nhưnghọvẫnđến.Quầnchúngvâyquanhnhữngcộttreocổđônglắm.Nhìnđâucũngthấyđầungườinhưsóngbiển.Pa-vennhớcócáitườngbaoquanhnhàphabằnggỗcâyghépđấynhỉ.Cộttreocổtrồngdựalưngvàonhàphachonênchúngtôingherõtiếngràoràocủađámđôngbênngoài.Trênđườngphố,phíasaulưngquầnchúng,đãđặtsẵnsúngmáy,senđầmđingựavàđichânđềudồnvềđâycanhgác.Mộttiểuđoànbộbinhvâylấycácvườnrauvàcácthànhphố.Chúngđãđàosẵnmộthốriêngchônnhữngngườibịtreocổngaybêncộttreocổ.Chúngtôiimlặngchờđợitrongngục,thỉnhthoảngnóivớinhauvàilời.Đêmhômtrước,chúngtôiđãnóihếtmọichuyệnvớinhaurồivàđãgửinhaulờivĩnhbiệt.ChỉcóRô-dađứnglẩmbẩmmộtmìnhởgóctường.Va-li-abịđánh,bịhiếp,kiệtsứckhôngbướcđượcnữa,thườngphảinằmliệtmộtchỗ.Cóhaichịemruột,đảngviênởthônngoạiô,ômlấynhauchàovĩnhbiệtvàkhôngnénnổi,nấclênkhócnứcnở.Stê-pa-nốp,mộtthanhniênởquậnkhỏenhưđôvật,khimớibịbắtđãchoảnghaitênsenđầmbịthương,nghekhóc,lạigầnhaichịấy,nhắcđinhắclại:"Đừngkhóc,cácđồngchí!Nếukhócởđâyđểchốcnữađừngkhócngoàikiathìcácđồngchícứkhóc.Đừngchođànchókhátmáuthấychúngtayếulòngmàchúngphởnbụng.Thếnàothìchúngcũngchẳngthươnggìchúngtađâu,thếnàorồicũngchết.Vìvậyphảichếtchocứngcỏi.Đừngcóaitrongchúngtađượcquỳgối,cúiđầucả.Cácđồngchínhớlấy,chếtthìphảichếtcứngcỏi".

Rồichúngđếndẫnchúngtôiđi.ĐiđầulàthằngSơ-vác-cốp,trưởngbanphảngiántrắng,mộtthằngcuồngdâmđiênloạn,mộtđứatrôngthấyđànbànếuchínhnókhôngđèrahiếp,thìcũngđểcholũsenđầmhiếpngaytrướcmặtđểnhìnchosướngmắt.Từnhàgarađếncộttreocổ,xếpsongsonghaihàngràosenđầm.Bọn"vện"đeolonvàngấyđứngnghiêm,gươmtuốttrầnsángloáng.Chúngnólấybángsúngdồnchúngtôirasânnhàpha,rồibắtchúngtôixếphàngtưđiệurachỗcộttreocổ,địnhtâmbắtchúngtôiphảichứngkiếncáichếtcủađồngchímình,trongkhichờđợiđếnlượtmìnhđichết.Cộttreocổbằngnhữngthanhgỗtosù,caodựngđứng,lủnglẳngbathònglọngbằngthừngtobệnlại.Chungquanh,biểnngườináođộng,xìxào.Dânnhìnchúngtôi...chúngtôinhìndân.Mỗingườinhậnrangườinhàcủamình.Xaxa,trênthềmcao,tấtcảbọnquýtộcBaLanđãngồichầusẵn,taycầmốngnhòm.Nhiềuđứalàvõquan.Chúngđếnxemtreocổngườibôn-sê-vích.Dướichânchúngtôi,tuyếtêmlắm,rừngchungquanhtrắngxóa,câycốinhưcóbôngbaophủ,hoatuyếtquaytrònrơitừtừvàtantrêndamặtnóngbừngcủachúngtôi.Bệdướicộttreocổcũngcótuyết.Mặcphongphanhmàchúngtôicũngchẳngthấyrét,Stê-pa-nốpcũngkhôngbiếtlàchânmìnhchỉđitấtkhôngmanggiày.Tênchưởnglýtòaánbinhvàcácsĩquancaocấpđứngtrướccộttreocổ.RồichúngdẫnVa-li-avàhaingườinữabịxửtreocổrakhỏinhàgiam.Bangườikhoáctaynhau,Va-li-ađigiữa.Haingườiđỡchochịđi,chịkhôngcònsứcnữa,cốlêbướcchân,mìnhkhôngáokhoác,trầnmộtchiếcáosợi.Chịcốđithẳngngười,cólẽchịđangnhớtớilờiStê-pa-nốp:"Phảichếtchocứngcỏi!"ThằngSơ-vác-cốptrôngthấybangườitửtùkhoáctaynhaumàđithìlấylàmcáulắm.Nógạthaingườiđànôngđỡchịra.Chịcựlạinóngay.Thếlàcómộtthằngsenđầmđingựađếnquấtroidavàomặtchị,taynàymỏihắnlạiđưaroisangtaykhácquấtlấyquấtđể.Trongđámquầnchúngcómộtngườiđànbàrúlên,tiếngrúcủamộtngườimấttríkhôn,bàtalănxảvàoláchquahàngràolính,chạyđếnhàngngườibịxử,nhưngbàbịgiữlạivàbịdẫnđiđâukhôngrõ.ChắclàbàmẹchịVa-li-a.Khibangườiđếndướichâncộttreocổ,Va-li-acấttiếnghát.Chưabaogiờtôiđượcnghethấymộtgiọnghátnhưthế.Chỉcómộtngườibịxửtử,dũngcảmđiratrướccáichết,mớihátsaymêđếnnhườngấyđược.Va-li-acấttiếnghátlênBàihátcủangườidânthànhVác-xô-vi.Haingườicùngbịtộivớichịđồngthanhháttheo.Thếlàbọnsenđầmquấtroinhưbãotápvàomặthọthậtcựckỳhungtợn.Nhưnghọdườngnhưkhôngbiếtđaunữa.Rồibọnchúngđánhhọngãlănra,lôilạicộttreocổnhưlôinhữngbìgạo.Chúnghấptahấptấpđọcbảnán,rồivứtthònglọngvàocổhọ.Thếlàđếnlượtchúngtôihátlên.Vùnglên,hỡicácnôlệởthếgian!…

Chúngnótứphíabổlạinệnchúngtôitúibụi.Tôichỉcònkịptrôngthấymộttênlínhlấybángsúngđánhbậtcọcgiữchânravàbathânngườilủnglẳng,giãygiụaởđầudâythừngtreocổ.Mườingườitrongbọntôi,trongsốđócótôiđượcângiảm:khichúngtôiđãbịđứnglấpquaymặtvàotườngđểănđạnchì,thìchúngđọcchochúngtôinghelệnhcủatêntướngchogiảmxuốngmườinămkhổsaithayvàotộixửtử.Mườibảyđồngchíkiabịbắnchếtgụcbêncạnhchúngtôi.Xa-miêncởigiậtcúcáocổdườngnhưbịnghẹtthở,rồikểtiếp:-Trongbangày,nhữngngườibịtreocổcứlủnglẳngởđấy,ngàyđêmcómộttiểuđộilínhgácbêncộttreocổ.Anhembịbắtvàosauchochúngtôibiếtnhưthế.ĐếnngàythứtưthìxácđồngchíTô-bôn-đinnặngnhấtrơixuống.Bấygiờ,chúngmớicởihaicáixáckia,chônngaytạichỗ.Còncộttreocổvẫnđểđấy,hômchúngdẫnbọntôivàođây,bọntôivẫncòntrôngthấy.Cảcộtlẫndâythònglọngvẫncònnguyênđểđợinhữngngườikhácbịxửtử.Xa-miênngừngkể,mắtnhìnchằmchằmvàomộtcáigìmơhồởđằngxa.Câuchuyệnkểhếtvàolúcnào,Pa-vencũngkhôngđểýnữa.Trướcmắtanhhiệnrõrahìnhảnhbaxácngười,đongđưa,imlặng,đầurũvềbênmộtcáchthêthảm.Ngoàikia,kèngọitậphợp.Tiếngkènoaihùngđưaanhvềvớithựctại.Anhnóikhẽ,tiếngbậtratronghơithở.-Xa-miênạ,chúngtarakhỏiđâyđithôi!Ngoàiphố,tùbinhBaLanlêbướcgiữahaihàngkỵbinhcủataápgiải.Ởcửatrạigiam,đồngchíchínhủytrungđoànđứngviếtnốtmệnhlệnhvàocuốnsổtayđitrận.Đồngchíđưamảnhgiấychongườitrungđộitrưởngthấplùn:-Danhsáchtùbinhđây,đồngchíAn-ti-pốpcầmlấy.LấymộttổđitheovàápgiảihọvềNô-vô-gơ-rát-Vô-lưn-xki.Chobăngbónhữngngườibịthương,rồiđặthọnằmtrênxevàcũngđưavềđấycả.Ápgiảihọchừnghaimươidặm,sauđóđểhọtựđitiếp.Ởđâychúngtacònbậnviệckhác.Songcẩnthậnnhé,đừngđểxảyrachuyệngìngượcđãiđốivớihọ.Pa-venlênngựa,quaybảoXa-miên:-Anhngherõchứ?Chúngnótreocổanhchịemta,màchúngtathìdẫnhọđikhôngđượcngượcđãihọ!Khôngdễnhưthếđâu!Đồngchíchínhủyquaylại,nhìnvàomặtPa-venvàđồngchínóinhữngtiếnggọn,rắnrỏi,nhưnóivớichínhmình:-Aingượcđãitùbinhgiảigiáprồisẽbịxửbắn.Chúngtakhôngcónhưbọnbạchvệ.Rờitrạigiam,Pa-vennhớlạinhữnglờicuốitrongbảnmệnhlệnhcủaHộiđồngquânsựcáchmạngđãđemrađọctrướctoànthểtrungđoàn:

"ĐấtnướccủathợthuyềnvàdâncàyyêumếnHồngquâncủamìnhvàlấylàmtựhàovềHồngquân.ĐấtnướcđòihỏiphảigiữcholácờcủaHồngquântrongsạch,khôngmộtvếtnhơ".Pa-vennhủthầmtrênmôi:"Khôngmộtvếtnhơ".*TrongkhisưđoànkỵbinhđỏthứtưchiếmlĩnhGi-tô-miathìlữđoànthứhaimươicủasưđoànkhinhbinhthứbảyvượtsôngĐơ-nhi-épởquãngthônÔ-cu-nhi-nô-vô.LữđoànthứhaimươinàynhậpvàobinhđoànxungkíchcủađồngchíGô-li-cốp.Đoànnàygồmcósưđoànkhinhbinh25vàlữđoànkỵbinhBa-sơ-kia,nhậnlệnhsaukhivượtsôngĐơ-nhi-ép,thìcắtđườngrútquâncủađịchtừKi-épđếnCô-rô-ten,gầngaLa-sa.DothếvậnđộngđómàquânBaLanmấtđườngrútluiduynhất.ChínhtrongcuộcvượtsôngĐơ-nhi-épnàymàMi-sa,ngườithanhniêncộngsảnthànhSê-pê-tốp-ca,đãhysinh.Lúcấybộđộinhưđangchạythivượtnhanhnhịpcầunổirungrinh,thìcómộtquảđạibác,từphíađằngkia,saungọnđồi,rúlên,ghêrợn,baytrênđầucácchiếnsĩrồirơitõmxuốngnước.Mi-sabịbắn,ngườilộnnhàongayxuốngdướiđáymộtchiếcthuyềnlàmcầu.Dòngnướccuốnnuốtchửnganhđikhôngbuôngthanữa.ChỉcóI-a-ki-men-cô,mộtthanhniêntócvànghoe,độimũmấtlưỡitrai,kêulênkinhngạc:-Cậukhôngtrôngthấygìà?Mi-sabịnướccuốnmấtrồi.Tộinghiệpthằngbérơixuốngđãbiếnmất,nhưbịconbòthèlưỡiliếmphăngđi!-I-a-ki-men-côđứngsữnglại,hoảnghốt,nhìndòngnướcthămthẳm,nhưngđoànquântừphíasautiếnlênxôtới,giụcanh:-Saocậuđứnghámồmranhìnnhưthằngngốthế?Tiếnlênđinào!Thờigiờkhôngcóđểmàsuynghĩvềngườiđồngđộimấttíchấynữa:lữđoàncủahọđãbịcácđơnvịkhácchiếmxongbênhữungạn,bỏrớtlạixarồi.Bốnngàysau,Xéc-gâymớibiếttinbạnchết.KhiđólữđoànđãchiếmđượcgaBu-savàchuyểnthếtrậnquaysangKi-ép,chốnglạinhữngđợttấncôngácliệtcủaquânBaLanđangtìmcáchđánhthọcvàoCô-rô-ten.I-a-ki-men-cônằmngaycạnhcùnghàngxạkíchvớiXéc-gây.Anhngừngnhịpbắnđiêngiận,đẩyquy-látmộtcáchkhónhọctrênnòngsúngnóngbỏng,cúiđầuxuốngđất,quaylạinóivớiXéc-gây:-Khẩusúngcủamìnhnóđòinghỉ.Áichànòngsúngnóngnhưlửa!TiếngnổầmầmátđilàmXéc-gâychỉthoángnghethấytiếngnóicủabạn.Khitiếngsúngimmộtlát,I-a-ki-men-cômớibáotinquachoXéc-gâybiết:-BạncậubịchếtđuốiởĐơ-nhi-éprồi.Lúcấymộtquảđạibácbắntungtóevàochúngtớ.Mìnhchưakịpkêulên,Mi-sađãlăntòmxuốngnướcrồikhôngthấyngoilênnữa.I-a-ki-men-cônóirồilấytaykéoquy-lát,móctúidếtlấyđạnravàvộivãlắp

vàosúng.*SưđoànmườimộttấncôngvàochiếmlĩnhBéc-đi-sépvấpphảisứckhángcựmãnhliệtcủaquânBaLan.Chiếnđấugaygo,máuloangcácphố.Liênthanhnổgiònchặnđườngkỵbinh.Nhưngrồithànhphốcũngbịtachiếm,tànquânđịchbỏchạy.Trênga,tathuđượcnhiềuđoàntàuchởquântrang,quândụngcủachúng.Thiệthạinặngnhấtcủađịchlàkhodựtrữđạndạibáccủatoànmặttrậnchừngmộttriệuviênbịnổtung.Cáccửakínhtrongphốvỡvụnra,nhàcửabịtiếngnổmạnhrungchuyển,tưởngnhưlàmbằnggiấybồi.BịđánhvàoGi-tô-miavàBéc-di-sépđốivớiquânBaLantứclàbịđánhquậttừsaulưnglại,chonênchúngvộivàngchiangaylàmhaimũinhưhaidòngthácngườihấptấpchuồnkhỏiKi-ép,cốsốngcốchếtđánhmộtcáchtuyệtvọngđểmởđườngchạythoátvòngvâysắtcủaquânta.Pa-venđãkhôngcònnghĩgìvềcánhânmình.Nhữngngàyđangsốngsaysưatrongnhữngtrậnxungsátácliệt,anhhòahẳnmìnhvàotậpthểvàcũngnhưmỗingườitrongcácchiếnsĩ,anhnhưđãquênhẳntiếng"tôi"chỉcònnóitiếng"ta":trungđoàn"ta",trungđội"ta",lữđoàn"ta".Màtìnhhìnhthìdồndập,diễnbiếnnhanhnhưgióbão.Mỗingàyđềumangđếnmộtchuyệnmới.Đoànkỵmãlaođếnđâucuốnphăngphăngđếnđấy.ĐoànkỵbinhquangvinhcủatướngBu-đi-on-nyđánhhếttrậnnàyđếntrậnkhác,đãlàmtiêuhao,kiệtsứctấtcảhậuphươngcủaBaLan.Saysưatrướcthắnglợingàycàngmộtlớn,cácsưđoànkỵbinhđỏhùngdũngtấncôngvàoNô-vô-gơ-rát-vô-lưn-ski,tráitimcủahậuphươngquânđịch.Quântalùilạinhưnhữngđợtsóngđậpvàobờsôngcóđádựngđứng,bịđẩyra,rồilạichồmlênvớitiếngthét"xungphong”mãnhliệt.KhônggìcứunổiquânBaLannữarồi,cảnhữnghệthốnghàngràodâythépgaivàcuộckhángcựliềuchếtcốsốngcủaquângiữthànhnàycũngchẳngănthuagì.SánghaimươibảythángSáu,quânkỵmãcủatathúcngựalộiquasôngXi-lút,ậpvàothành,truykíchquânđịchởphíalàngCô-rét.Cùnglúcấy,sưđoànbốnmươinhămcũngvượtquasôngnàyởquãngMi-rô-pôn,cònlữđoànkỵbinhCô-tốp-skithìđãphóngtớiLu-ba.VôtuyếnđiệncủatậpđoànquânkỵmãthứnhấtnhậnđượclệnhcủaBộtưlệnhmặttrận:đưatoànbộquânkỵmãxungphongchiếmlấyRốp-nô.CuộctấncôngồạtkhôngsứcgìcảnnổicủacácsưđoànđỏtruykíchquânBaLan,làmchúngbịchiacắttánloạn,rờirạc,mấttinhthần,cốchạydàibánsốngbánchếtđểtháothân.Mộthôm,Pa-venđượclữđoàntrưởngpháiđếnchỗgacóđoànxebọcsắtđỗ.Tớiđấy,anhđượcgặpmộtngườimàanhkhôngngờlàcóthểgặp.Conngựacủaanhnhảytótquabờdốccủađườngxelửa.Pa-venkéocươngdừnglạitrướctoaxeđầusơnxám.Đoànxebọcsắtkiêncốghêsợđứnglùlù,ló

nhữngchiếcmõmđencủanòngsúnggiấutrongtháppháo.Chungquanhnhiềubóngngườibêbếtdầumỡđangloayhoayỳạchnângnhữngtấmthépnặngbọcngoàibánh.Gặpmộtchiếnsĩmặcáodađangxáchthùngnước,Pa-venhỏi:-Đồngchícóbiếtđồngchíchỉhuyđoàntàubọcthépnàyởđâukhông?Chiếnsĩkiahấtđầuchỉvềphíađầutàu:-Ởđằngkiakìa.Pa-venđilạiđầutàuhỏi:-Ởđâyailàđồngchíchỉhuyxinchobiết.Mộtngườimặctoànđồdatừđầuđếnchân,mặtrỗ,quaylại:-Tôiđây.Pa-venthòvàotúilấyramộtphongthư:-Đâylàmệnhlệnhcủalữđoàntrưởng.Đềnghịđồngchíkýnhậntrênphongbìcho.Đồngchíchỉhuytìphongbìlênđầugốikýtên.Mộtbóngngườiđangcầmbìnhdầulúihúigầnbánhxegiữacủađầumáy.Pa-venchỉnhìnthấycáilưngrộngcủangườiấyvàbángsúnglụclòirangoàitúiquầnda.ĐồngchíchỉhuytraolạiphongbìchoPa-ven:-Gửiđồngchí.Tôiđãkýnhậnrồiđấy.Pa-vencầmdâycươngngựađịnhravề.Giữalúcđóbóngngườibênđầutàuđứngthẳngcảngườilênquaylại.Thìngaylúcấy,Pa-vennhảytótxuốngnhưthoắtcómộtcơngiócuốnkhỏiyênngựa:-AnhA-rơ-chom!Ngườithợmáykhắpngườinhọnhemdầuma-dút,đặtbìnhdầuxuốngđấtvàômchặtlấyanhchiếnsĩHồngquântrẻtuổitrongcánhtaykhỏenhưgấucủamình.-Pa-ven!Ramàyđấyà,hởthằngnhãicon.-A-rơ-chomkêulênthế,mắtnhìncònngỡlànhầm.Đồngchíchỉhuyđoàntàunhìncảnhđórấtlấylàmlạ.Anhempháothủchungquanhcườirancảlên:-Trôngkìa,haianhemgặpnhau.*NgàymườichínthángTám,trongtrậnđánhởvùngLơ-vốp,Pa-venđểrơimấtmũcát-két.VừahãmngựalạinhặtmũthìthấytrướcmặtcáctrungđộiđỏđãđánhthọcvàohàngngũkhinhbinhBaLan.Lúcđó,Đê-mi-đốpphingựavunvútgiữanhữnglùmcây,vừaphitheobờdốcxuốngsông,vừakêulên:-Sưđoàntrưởngđãbịchúnggiếtrồi.Pa-venrùngmình.ĐồngchíLê-tu-nốp,ngườichỉhuyanhhùngcủasưđoàn,ngườiđồngchícólòngquảcảmvôbiên,ngườiấyđãmấtrồi.Pa-vencăm

giậnsôingười,lấyđốckiếmphátvàomôngconngựaGơ-nê-đốc,ghìcươngchặt,hàmthiếcsiếtmạnhlàmmõmngựabậtmáutươi,anhlaosâuvàolòngcơnxungsát,thétlớn:-Chémhếtđầuloàisúcsinhnhơbẩnấyđi!Chémđi!ChémhếtbọnquýtộcBaLan!ChúngnóđãgiếtmấtLê-tu-nốprồi.VàPa-venchémphậpvàobóngmộttênmặcbinhphụcxanh,anhchẳngngoáilạinhìnkẻbịchémđónữa.Điêntiếtlênvìcămthùtrướccáichếtcủasưđoàntrưởng,quânkỵmãđỏchémchếtcảmộtđơnvịlê-dương.Họxônglênđếntậncánhđồng,truykíchlũgiặcđangchạythìvừalúcấypháobinhđịchbắntới.Tráiphánổvừabunglênxéđứtkhôngtrung,mảnhđạnchếtngườibắntungtóe.TrướcmắtPa-ven,mộtngọnlửaxanhbùnglên,lóesáng,nhưchớplòexoẹtmạnhbêntainghenhưtiếngsấm,mảnhđạnđỏrựccháysémvàođầuanh.MắtPa-venhoalên,đấtbắtđầuxoaynhưchongchóng,ghêsợ,quaycuồng,lảođảorồinhưngãvậtxuốngbênanh.TiếngnổrungchuyểnmạnhlàmPa-venbắnkhỏimìnhngựanhẹnhưchiếclông.AnhlănquađầuconngựaGơ-nê-đốc,nặngnềngãnhàorađất.Vàanhthấytốisầmlại.

PHẦN1-CHƯƠNG9Trongcơnmêman,Pa-venthấymộtconbạchtuộc.Mắtnólồilên,tobằngđầuconmèo,đỏngầu,giữathìxanh,sángóngánhmộtthứánhsángchóilọi.Conbạchtuộcngọnguậyhàngchụcnhữngtuacàngxoắnlạinhưrắnrết,lớpvẩytrêndacọsộtsoạt.Conbạchtuộcnhúcnhíchbòlên.Pa-venthấynóngaytrướctầmmắtmình.Tuacàngcủanóbòtrênmìnhanhtêlạnhmàlàmngườianhngứarannóngbỏngnhưbịláhan.Nóchìavòirasắcnhưgươmrúcvàođầuanhnhưgiốngđỉa,comìnhlạigiãylênđànhđạch,rồithìhútmáucủaanh.Pa-vencảmthấydườngnhưmáumìnhthấmhếtvàocáixáccăngtrươngcủaconvật.Vòinóhútmáuhútlấyhútđể.Nóchuiđếnđâuthìanhlạithấyđầuanhđaunhóikhôngtàinàochịuđược.Cótiếngngườinóivăngvẳngởđâuxalắm.-Mạchcậuấybâygiờbaonhiêu?Rồicótiếngngườiphụnữđáplại,giọngnóicàngkhẽhơn:-Mạch138.Nhiệtđộ39,5.Khônglúcnàongớtmêsảng.Conbạchtuộcđãbiếnrồi,nhưngđầuanhvẫncònđau.Pa-vencảmthấycóngóntayaichạmvàocổtaymình.Anhcốmởmắtra,nhưnghaihàngminặngtrĩukhôngsaohérađược.Màsaolạinóngthếnhỉ.Chắclàmẹđốtlònướngbánhrồi.Vẫncòngiữacơnnửatỉnhnửamêấythìanhlạinghecótiếngngườinóiđâuđây:-Mạchbâygiờ122.Anhlạicốmởmắtra.Trongngườinóngnhưlửađốt.Ngộtngạtquá.Khátquáđimất!Anhđịnhngồidậyuốngnướcchothỏacơnkhát.Nhưngsaokhôngdậyđược?Muốncựamìnhmộtcái,màsaocáixáccứỳra,khôngnhíchđược,chẳngphảilàthânthểmìnhnữarồi.Anhvẫncònmêmannghĩđếnmẹsắpđemnướctới,anhsẽnóivớimẹ:"Conmuốnuốngnước".Cócáigìcựaquậybênanh.Haylạiconbạchtuộcrồi.Đấymắtnóđỏngầukiakìa...Từxacótiếngnóinhỏvọnglại:-Phơ-rô-xi-a,mangnướclại!"Phơ-rô-xi-a?Tênaiđấynhỉ?"Pa-vencốnhớlạixemlàtênai,nhưngsựcốgắngđólạinhấnchìmanhvàobóngtối.Anhcốngoilênvàmộtlầnnữalạinhớra:"Mìnhkhátlắm".Cótiếngnói:-Tôithấycậutatỉnhlạirồiđấy.Vàngayđócótiếngdịudàng,lầnnàynóingherõhơn,gầnhơn,hỏiPa-ven:-Đồngchíbệnhbinhmuốnuốngnướcphảikhông?"Téramìnhlàbệnhnhânhaysao?Haylàkhôngphảingườitanóivớimìnhđâu?Ừ,tabịbệnhchấyrậnthậtrồimà".Vàlầnthứba,Pa-venđịnhmởmắtra.Lầnnàythìmởđược.Quakhenhỏcủabênmắtmở,cảmgiácđầutiênmàanhcảmthấylàmộtquảcầuđỏlơlửngtrênđầuanh,nhưngrồimộtvậtgì

tốiomđãchemất;bóngtốiomấycứcúixuốnggầnanhvàlànmôianhnhậnracáithànhcứngcửachiếccốcrồilànước,mộtthứnướcmátrượiuốngtỉnhngười.Lửanóngtrongngườinguộiđi.Anhkhoankhoáithìthầm:-Bâygiờdễchịurồi.-Đồngchíbệnhbinh!Đồngchícónhìnthấytôikhông?Ngườihỏiđóchínhlàcáibóngtốiomđangngảxuốngngườianh.Pa-venthiuthiungủ,miệngvẫncònkịpđáplại:-Khôngthấy,nhưngnghethấy.-Aicóthểnóilàcậuấyquakhỏiđược.Thếmà,cậuấyhồilạirồiđấy.Thậtlàmộtcơthểrắnkhỏelạthường.ChịNhi-naạ,chịcóthểtựhàolàđãcảitửhoànsinhchocậuta.Vàgiọngngườiphụnữ,xúcđộng,trảlời:-Cậutakhỏiđược,tôimừnglắm.Saumườibangàymêthiếpđi,Pa-venđãhồitỉnhlại.Tấmthântrẻcủaanhkhôngmuốnchếtsớm,dầndầnlạisức.Thậtnhưsốnglại;mọivật,mọithứđốivớianhđềumớilạkhácthường.Chỉcócáiđầunặngtrìnhtrịchnằmcứngtronghộpbóthạchcaokhôngnhúcnhích.Nhưngcảmgiáctoànthânđãtrởlạivànhữngngóntayanhđãcóthểnắmvàoduỗirarồi.Nhi-na,ysĩcủamộtquânyviện,ngồibênchiếcbànnhỏtronggianphòngvuôngđanglậttừngtờquyểnvởdàybìatrắngbạch.Mỗitrangghinhữngdòngnhậtkýngắn,nétchữthanh,viếtnghiêng:26thángTám1920.Chuyếnxelửaquânyhômnayđưavềmộtlôchiếnsĩbịthươngnặng.Trêngiườngởgóctoa,gầncửasổ,cómộtchiếnsĩHồngquânmớimườibảytuổibịthươngởsọ.TêncậutalàCa-rơ-sa-ghinPa-venAn-đơ-rê-vích.Ngườitatraochotôinhữnggiấymátìmthấytrongtúichiếnsĩ,bỏtrongmộtchiếcphongbì,cùngvớiybạcủathầythuốc.TrongphongbìcómộttấmthẻđãnhàunátcủaĐoànthanhniêncộngsảnU-cơrensố967,mộtcuốnsổquânbạđãrách,trongđócóghiPa-venđượctuyêndươngvìđãhoànthànhtốtmộtnhiệmvụquânbáo,vàmộtmẩugiấycólẽchínhtayPa-venviết:"Nếutôichết,xincácđồngchíbáochothânnhântôi:thànhSê-pê-tốp-ca,sởđầumáyxelửa,ôngthợnguộiA-rơ-chomCa-rơ-sa-ghin".Ngườithươngbinhấyđãbấttỉnhtừlúcbịmộtmảnhtráiphábắnbịthương,từngày19thángTám.Ngàymai,bácsĩA-na-tônStê-pan-nô-víchsẽkhámbệnhchocậuta.27thángtám.HômnayđãxemvếtthươngcủaPa-ven.Sâulắm,nặnglắm.Hộpsọbịthủngchonêncảnửađầubênphảibịliệthẳn.Mắtphảibịđứtmạchmáu,sưngvùlên.

BácsĩgiảiphẫuA-na-tônmuốnlấycảmắtđichokhỏisưng.Tôicanmãivìcòncóthểhyvọngchỗsưngsẽbớttấylên.Bácsĩđồngý.Tôiđềnghịthếchỉvìnghĩđếnvẻđẹpcủaconngười:nếucậutasốngđược,thiếumộtmắtlàxấuđibaonhiêu,màlấymắtấyđicólợigìđâu.Ngườithươngbinhtrẻtuổiấyvậtvã,mêhoảngliênmiên.Phảichongườigácluônởbên.Tôiđểphầnlớnthờigiờtrôngnomcậuta.Thấycậutatrẻmăngmàthươngquá.ướcgìcứuđượccậutakhỏichết!Hômquasaukhihếtphiên,tôiđãởlạirấtlâutrongphòngcậuta,vìcậutalàngườibịnặngnhất.Tôinghehếtnhữnglờinóimêcủacậuta.Đôikhinóimênhưkểchuyệnấy.Vìcậutamêhoảngmàtôiđượcbiếtthêmvềđờicậuta.Nhưngđôilúccậutahétchửighêquá.Nghenhữngcâuhétchửinhưthếởmiệngcậutara,saotôithậtđaulòng.BácsĩA-na-tônthìcholàkhôngsaoquakhỏiđược.Ônggiàấycứphànnàn:"Tôikhônghiểucớsaongườitalạinhậnnhữngthiếuniênbétítuổiđầunhưthếvàobộđội.Thậtvôlý".30thángTám.Pa-venvẫnchưatỉnh.Cậutanằmriêngramộtnơiởbuồngnhữngngườihấphối.ChịhộlýPhơ-rô-xi-atrôngnomcậuta,khôngrờicậutamộtbước.Đâuchịcóquenbiếtcậuta.Trướckiahaingườicùnglàmởmộtkháchsạn.Côtaphụcvụngườibệnhnàyhếtsứcâncần,hếtsứcchuđáo.Bâygiờtôicũngbắtđầuthấyrằngkhôngcóhyvọnggìcứusốngđượccậuta.2thángChín.Mườimộtgiờđêm.Hômnayngàyvôcùngtươiđẹpcủatôi!NgườibệnhPa-vencủatôiđãtỉnh,đãhồisinh.Quađượcđộbệnhtrầmtrọngnhấtrồi.Haingàynay,tôikhôngvềnhà.Thậttôikhôngthểnóihếtnỗivuimừngcủamình:lạicứusốngthêmđượcmộtngườibệnhnữa.Thôithếlàbớtđượcmộtngườichếtbệnhtrongbantôi.Trongcôngtácmệtnhọccủatôi,nguồnvuitrongtrẻonhấtlàthấynhữngngườibệnhquakhỏiđanghồilạisức.Họquấnquítlấytôinhưmộtđámtrẻnhỏ.Tìnhthâncủahọgiảndị,thậtthà,vàđếnkhicùnghọchiatay,nhiềulầntôiphảikhóc.Buồncườithật,songthậtnhưthếđấy,khôngsaocầmlòngđược.10thángChín.Hômnay,tôiviếthộPa-venbứcthưthứnhấtgửichongườinhàcậuta.Cậutabảotôiviếtlàvếtthươngnhẹthôi,sắpkhỏivàsẽvềthămnhà.Thậtra,cậutamấtnhiềumáulắm,ngườixanhbệch,hãycònyếulắm.14thángChín.CáicườithứnhấtcủaPa-ven.Cườingoanlắm.Thườngcậutacóvẻmặtkhắckhổítthấyởsốngườicùnglứatuổivớicậu.Cậuđãbìnhphụclạinhanhchóngquá,thậtkhôngngờ.Phơ-rô-xi-avàcậutalàđôibạnthân.TôiluônthấyPhơ-rô-xi-aởbêngiườngcậuta.Chắclàcôấycónóichocậutabiết,tôiđãchămsócthếnào,cólẽcònnóiquálênnữa.Cậutathấytôiđến

thìhớnhởcười.Hômqua,cậutahỏitôi:"Thưabácsĩtạisaocánhtaybácsĩcónhiềuvếttímbầmthế".Tôikhôngmuốnnóichocậutabiếtđấylàvếtmóngtaycậuta:trongcơnmêhoảng,cậutaômghìlấycánhtaytôi,càocấurấtđau.17thángChín.VếtthươngPa-venđãkhá.Tấtcảcácthầythuốcđềungạcnhiêntrướctinhthầnchịuđựngkiênnhẫnkhácthườngcủacậutatrongnhữngbuổilàmthuốc.Thườngthườngtrongnhữngcanhưvậy,ngườibệnhrênlavàkhótínhlắm.ThếmàPa-venthìkhônghềrênlavàchođếnkhibôicanh-ki-dếtlênvếtthương,thìngườicậutacolại,căngthẳngnhưchiếcdâythừng.Thườngkhicậutangấtđi.Ởnhàthương,aicũnghiểu:nếuPa-venrênla,ấylàcậutađãbấttỉnhrồi.Làmsaomàcậutaganthếnhỉ?Tôicũngkhôngbiếtnữa.21thángChín.Lầnđầutiên,Pa-venđượcrangoàihiênchơi.Ngườitađặtcậutangồitrêncáighếbànhcóbánhxeđun.Cậunhìnvườnhoabằngconmắtháohứcvôchừng,hítlấyhítđểkhôngkhítươimátngoàitrời.Mặtcậutaquấnbăngkínmítchỉđểhởconmắttrái.Conmắtđósángvànhanhngắmnhìnsựvậtynhưngườimớinhìnthấylầnđầu.26thángChín.Hômnay,ngườitagọitôixuốngphòngkháchgặphaicôthiếunữ.Tronghaicôđócómộtcôrấtxinh.CảhaiđềuđếnxingặpPa-ven.MộtcôtênlàTô-nhi-a,côkialàTa-chi-a-na.TôiđãngheđếntênTô-nhi-a.Tronglúcmê,Pa-venhaynhắcđếntêncôta.Tôichophépvàothăm.8thángMười.LầnđầutiênPa-venđãđibáchbộmộtmìnhngoàivườnđượcrồi.Nhiềulầncậutahỏitôikhinàothìraviệnđược.Tôiđáp:chóngthôi.Haicôbébạncậutangàynàocũngđếnthăm.Giờtôimớibiếttạisaocậutakhôngrênla.Tôihỏithìcậutatrảlời:-BácsĩđọctruyệnRuồitrâutấthiểu.14thángMười.Pa-venraviện.Chúngtôichiataynhaumộtcáchrấttrìumến.BăngởmắtPa-venđãbỏra,chỉcònbăngởtrán.Mộtmắthỏng,songtrôngngoàikhôngaibiếtđược.Từbiệtngườiđồngchítấtấy,tôithấyhếtsứcbuồntronglòng.Ởbệnhviệnthườngnhưvậy,cácanhchịemthươngbinhchữakhỏirồirađi,xachúngtôiđểcólẽrồikhôngbaogiờgặpnữa.Lúctừgiã,Pa-vencóthanthở:-Giáhỏngmắttráithìhơn,bácsĩạ!Hỏngmắtphảithếnàylàmsaocònngắmbắnđượcnữa?Chưachicậutađãnghĩđếnmặttrậnrồi.*

Ởnhàthươngra,thờigianđầuPa-venởnhàTa-chi-a-nalànhàbàconvớiTô-nhi-a,Tô-nhi-avềởđấytrongthờigianđếnthămanh.Anhnghĩngayđếnchuyệnđưadầnngườiyêuvàocôngtácchung.MộthômanhrủTô-nhi-ađếndựcuộchọpcủaĐoànthanhniênthànhphố.Tô-nhi-anhậnlời.NhưngkhithấyTô-nhi-atừtrongbuồngriêngbướcradiệnrấtsang,cầukỳnữa,Pa-vencắnmôi.AnhcảmthấyrấtngượngngùngkhóchịuphảidẫnTô-nhi-anhưthếđếnvớicácđồngchícủamình.Thếlàxảyrasựvachạmđầutiêngiữahaingười.KhiPa-venhỏiTô-nhi-atạisaolạiănmặcnhưthế,thìTô-nhi-akhôngbằnglòng:-Emkhôngbaogiờhòavớicáiđiệutầmthườngcủamọingườiđược.Nếuanhthấycùngđivớiemkhôngtiện,thìemởnhàđểanhđimộtmình.Ởcâulạcbộ,giữaanhchịemthanhniêncộngsảnmặctoànquầnáobạcphếch,nhìnTô-nhi-amặcdiêmdúaquá,Pa-vencảmthấykhổtâm.CácđồngchícoiTô-nhi-anhưmộtngườixalạlạcđiệu.Tô-nhi-acũngcảmthấythế.Cônhìnmọingườibằngcặpmắtkhinhbỉcóvẻkhiêukhích.AnhcôngnhânkhuânvácPan-cơ-ra-tốp,vairộngmặcáovảibạtthôlàbíthưchiđoàn,kéoPa-venramộtchỗ,quắcmắtnhìnanh,rồinheomắtvềphíaTô-nhi-a:-Cóphảicậudắtcáicủaấyđếnđâyphảikhông?Pa-venđáplạicộclốc:-Phải,mìnhđấy.Pan-cơ-ra-tốpbĩumôi:-Chà!Cáibộấychẳnghợpvớichúngmìnhđâu,sặcmùitưsản.Saolạiđểchonóvàođâyđượccơchứ?Pa-vencảmthấyhaitháidươngnóngrựclên:-Đấylàmộtđồngchícủatôi,vàchínhtôiđưađếnđây,cậurõchưa?Đốivớichúngta,côtakhôngphảilàthùđịch.Cònvềcáchănmặc,côtathíchthế,cóthếthật.Songkhôngthểcứnhìncáchănmặcmàchụpmũchongườitađượcđâu.Mìnhcũnghiểunhưcậunhữngaicóthểvàođâyđược.Chonênchĩamũidùivàonhauthìkhôngcólợiđâu,đồngchíạ.Pa-vensuýtbốpchátthêmnữa.SongnénđượcvìhiểurằngPan-cơ-ra-tốpđãnóilênýkiếnchungcủaanhchịem.AnhquayrabựcvớiTô-nhi-a."Đãbảomà!Cứthíchlênkhunglòeloẹtlàmgì?"Từbuổitốihômấy,tìnhcảmgiữahaingườibắtđầurạnnứt.Pa-vennhậnrangayvếtrạnngàymộttotrongtìnhyêumàanhtưởngbồiđắpđếnthếlàbềnvững.Anhngơngácvàđauxót.Quamấyngày,mỗilầngặpgỡ,mỗilầntròchuyệnlạicànglàmkhônghiểunhauthêm,haibêndầndầncảmthấyđốivớinhaulạnhnhạt,cóphầnkhôngưanhaunữamànóira.ChủnghĩacánhânrẻtiềncủaTô-nhi-ađốivớiPa-venđãtrởnênkhôngthểnàochịuđược.Mỗibênđềuthấyrõđếnnôngnỗinàythìcầnphảicắtđứt.

Ngàyhômấy,haingườiđưanhauđếncôngviênthươngmại,đểnóivớinhaunhữnglờiquyếtđịnh.Lákhôvàngúaphủđầydướiđất.Tựavàohànglancannhôratrênvựcsâu,haingườicùngnhìnxuốngconsôngĐơ-nhi-éplấplánhmàunướcxám.Mộtcáitàukéo,từmộtchiếccầulớnlóra,chạyngượcdòngđangkéohaichiếcsà-lantophình,cánhguồnguểoảiđậpvàonước.NắngxếchiềudátvànglênhòncùlaoTơ-ru-kha-nốp.Cửakínhnhữngcănnhànhỏchóinắngánhlênrựcmàuvàngtía.Tô-nhi-anhìnnhữngtianắngvàng,buồnrầunói:-Cóthểnàotìnhbạncủachúngtalạinguộiđinhưmặttrờisắptắtkiađược?Pa-vencaumàynhìnTô-nhi-akhôngchớp,thấpgiọngtrảlời:-Tô-nhi-a,chúngtađãnóichuyệnvớinhaurồiđấy.Emđãbiếtanhyêuemđếnthếnàovàbâygiờtìnhyêuđóvẫncòncóthểtrởlạinữa.Nhưngmuốnthế,thìTô-nhi-aphảiđivớicácanh.AnhbâygiờchẳngcònlàcậubéPa-vơ-lu-sanhưhồitrướckianữađâu.VàanhđốivớiTô-nhi-asẽchỉlàmộtngườichồngrấtđángkhinhbỉnếuTô-nhi-ađòirằnganhtrướchếtlàcủaemrồisaumớilàngườicủaĐảng.Không,anhtrướchếtphảilàcủaĐảng,rồimớiđếnlàcủaemvàcủanhữngngườithânkhác.Tô-nhi-abuồnrầunhìndòngnướcxanhbiếc,trênkhóemắtnhòaánhlệ.Nhìnbóngdángthânyêuquáấy,vớimáitócdàymàuhạtdẻ,lòngPa-vencảmthấyáingạivôhạn.Ngườicongáinàytrướcđâyđốivớianhthânthiếtvàgầngũibiếtnhườngnào!TayanhđặtnhẹlênvaiTô-nhi-a.-Tô-nhi-aơi,emhãytrúthếtnhữngcáigìcònràngbuộcemđi.Emhãyđiđếnvớicácanh,cùngnhauhạnốtbọnquyềnquý.Tronghàngngũcácanhcórấtnhiềungườicongáicanđảm,cùngcácanhgánhvácnhiệmvụchiếnđấuácliệt,cùngchiagiankhổvớicácanh.CácchịấycóthểkhônghọcthứcbằngTô-nhi-a.Vậymàtạisao,tạilàmsaoTô-nhi-alạitừchốikhôngmuốnđivớicácanh?Tô-nhi-abảotạiTru-gia-ninđãchựcdùngvũlựcmàchiếmlấythânthểTô-nhi-a.NhưngthằngTru-gia-ninấylàmộtconquáivật,chứkhôngphảilàmộtchiếnsĩcáchmạng.Tô-nhi-abảotạianhchịemtrongĐoànthanhniênkhinhkhỉnhvớiTô-nhi-a,cóphảikhông?NhưngtạilàmsaoTô-nhi-ađihọplạitôsonđiểmphấnnhưđidựhộikhiêuvũcủabọntưsảnấythế?ChínhlàtínhkiêungạokhiếnTô-nhi-alàmranhưvậy.Tô-nhi-akhôngmuốnhòamìnhvàonhữngngườimặctoànquầnáonhemnhuốc.Tô-nhi-ađãtừngcóganyêumộtcôngnhân,nhưngTô-nhi-akhôngcóđủcanđảmđểyêumộtlýtưởng.PhảixaTô-nhi-a,anhrấttiếc,vàđốivớiTô-nhi-aanhmuốncòngiữnhữngkỷniệmtốtđẹp.Pa-venimkhôngnóinữa.Ngàyhômsau,Pa-venđọcthấyngoàiphốbảnmệnhlệnhcủaủybanchốngphảncáchmạngtỉnh,kýtênGiu-khơ-railàchủtịchủybannày.LòngPa-venbồihồi.AnhvấtvảlắmmớiđếntìmgặpđượcGiu-khơ-raivìngườita

khôngchovào.Pa-venlàmomlênkhiếnnhữngđồngchíđứnggácđãchựcbắtgiữlại.Cuốicùngvẫnvàođược.Cuộcgặpgỡthậtthắmthiết.Giu-khơ-raibịmộtviênđạnđạibáccụtmấtmộttay.Haianhemđồngývớinhaungayvềcôngtác.Giu-khơ-rainói:-Chúcũngchưađượckhỏelắmđểtrởratiềntuyến.Vậythìchúởlạilàmviệcvớianhởđâyvậy,haianhemtasẽcùngnhaubópchếthếtbọnphảncáchmạngởđâyđi.Maichúđếnđâyngaytìmanhnhé.ChiếntranhvớibọnBaLantrắngkếtliễu.NhữngđạoHồngquânđãtiếnđếnchânthànhVác-sa-va,tiêuhếtsứcngườisứccủa.Xahậuphươngkhôngtiếpviệnkịp,họkhôngchiếmđượcchiếntuyếncuốicùng,nênđànhrútlui.CuộcrútluicủatatrướcthànhVác-sa-valà"phéplạtrênsôngVi-stuyn"nhưbọnthùđịchBaLanthườngnói.NướcBaLancủabọnbạchvệthếlàsốngsót.Tronglúcnày,tađànhchưathựchiệnđượcướcmơcómộtNhànướcCộnghòaxãhộichủnghĩaXô-viếtBaLan.Đấtnướcbịngậptrongmáulửacầncómộtthờigianhòahoãn.Pa-venkhôngvềthămnhàđượcvìSê-pê-tốp-calạibịquânBaLantrắngchiếmđónglạivàtạmthờilấylàmthànhphốgiớituyếncủahaibên.Tavàđịchđangtiếnhànhđàmphánlậplạihòabình.Ngàyđêm,Pa-vencôngtáctrongBanđặcbiệtchốngphảncáchmạng,làmmọinhiệmvụcấptrêngiaocho.AnhởcùngphòngvớiGiu-khơ-rai.ĐượctinquêhươngnằmtrongvùngchiếmđóngcủaBaLan,Pa-venbuồnrườirượi:-ĐồngchíGiu-khơ-raiạ,nếusaukhiđìnhchiếnvẫngiữđượcnguyêntìnhtrạngấythìmẹemhóarathànhsốngởnướcngoàimấtư?Giu-khơ-raigiảithíchchoPa-venyêntâm:-ChắcgiớituyếnsẽchạyquaGô-rin,dọctheobờsông.NhưthếthìSê-pê-tốp-cavẫnlàcủata.Chúngtasẽchóngđượctinchắcchắn.NhữngsưđoànHồngquânrờimặttrậnBaLanđổvềphíaNam.Lợidụngthờicơngừngchiến,tênVơ-ran-ghenđãbòrakhỏiCơ-ri-mê.VàtrongkhinướcCộnghòatuônhếtsứcramặttrậnBaLanthìtêntướngNgatrắngấyđãtừphươngNamlầnlầntiếnvềphíaBắc,dọcsôngĐơ-nhi-ép,tìmcáchchiếmtỉnhÊ-ca-chê-rin.NhânlúcchiếntranhvớiquânBaLanchấmdứt,đấtnướctađiềuquânđếnCơ-ri-mêđểtiêudiệtcáiổcuốicùngnàycủabọnphảncáchmạng.Nhữngchuyếntàuchấtđầyngười,đầyxecộ,chởnhữngbếpcấpdưỡnglưuđộng,nhữngkhẩuđạibác,chạyquaKi-ép,đổvềphươngNam.Ủybanđặcbiệtđịaphươngcủangànhvậntảilàmviệcsốtvó.Tấtcảlànsóngnhữngchuyếntàunhưtháclũđổvềđóbịứlạimắcnghẽn.Nhàgachậtămắp,sựđilạibịtắcvìđườngnàocũngmắccả.Máyđiệnđàinhảrahàngloạtbăngghinhữngbứcđiệntốihậuthư,nhữngbảnmệnhlệnhkhẩncấpmởđườngchosưđoànnày,sưđoànkhác.Nhữngbăngđiệnvôtậnấychichítnhữngchấm,gạchcứbòradàidằngdặcvàgầnnhưđiệnnàocũngđọcthấy"tốikhẩn...

mệnhlệnhchiếnđấucóđườngngaylậptức"vàbứcđiệnnàocũngnhắcaikhôngchấphànhmệnhlệnhsẽphảiđưaratòaánquânsựcáchmạng.Baonhiêuchuyệnmắcnghẽn,tráchnhiệmđềuđổlênđầuủybanđặcbiệtvềgiaothôngvậntảicảthôi.Luônluôncónhữngcánbộchỉhuyđơnvịxồngxộcậptớiủyban,khoasúngngắnvàđòiphảicóđườngngaychođơnvịmìnhđi,chiểutheođiệnthượngkhẩnsốnọsốkiacủatưlệnhtrưởngtậpđoànquân.Chẳngaichịuhiểuchorằngnhữngviệcyêucầucủahọthậtkhôngthểnàolàmnổiđược."Mặckệ!Cácđồngchícứgiảiquyếtđườngchochúngtôiđingaythôi".Thôithìtiếngla,tiếngchửiomsòmsuốtngàytrongtrụsở.Gặpnhữngtrườnghợpnangiảinhất,ngườitaphảicấptốcmờiGiu-khơ-raiđến.Cóthếmớitrấntĩnhđượcđámngườihùnghổsắpsửaxôngvàocấuxélẫnnhau.Nétmặtrắnrỏinhưđúcbằngthép,bìnhtĩnhlạnhlùng,giọngnóicứngkhôngthểcãilạiđượccủaGiu-khơ-rai,buộchọphảichịungoanngoãnchosúngvàobao.Ởphònglàmviệcbướcrake,Pa-venthấyđầuđaunhoinhói.Côngtácởđâyrấthạiđếnthầnkinhcủaanh.Cómộthôm,trênmộtchiếctoakhôngmuichởđấynhữnghòmđạn,Pa-vennhìnthấyXéc-gây.CùnglúcấyXéc-gâynhảybổxuốngsuýtnữaxôngãbạnvàômghìlấyPa-ven:-Pa-ven,thằngquỷ,taonhậnngayramày.Đôibạngặpnhau,khôngbiếthỏinhau,kểchonhaunghechuyệngìbâygiờ.Thờigiangấplắmmàtừlúcxanhau,haingườiđãsốngbiếtbaochuyệntrongđời.Hỏinhaucâunày,chưakịpnghetrảlời,đãlạinóiluôn.Còitàugiụcđi,cũngkhôngnghethấynữa.Mãikhiđoànxechuyểnbánh,từtừbòđi,đôibạnmớichịubuôngnhaura.Làmthếnàobâygiờ?Cuộcgặpgỡthếlàbịngắt.Contàumởthêmtốcđộ.Đểkhỏibịrớtlại,Xéc-gâychoàngđuổitheoxe,chạydọcbờke,ngoáilạiphíaPa-ven,kêugìlầncuốikhôngngherõ,rồinhảytótlênbámlấycửamộttoachởhàng.Nhữngbàntaytừtrongtoathòranắmlấytayanh,kéovàotrong.Pa-venđứnglại,bànghoàng,nhìntheocontàuxadần.MãibâygiờanhmớisựcnhớralàthằngbạnnóchưabiếttinVa-li-achếtrồi.Ừ,nócóvềquaSê-pê-tốpcađâumàbiết.Pa-venngâyngườivìcuộcgặpgỡbấtngờnênđãquênkhuấykhôngnóivớibạn."Thếcànghay,khôngbiếttinđó,nóđicàngyêntâmhơn".Pa-ventựbảothế.Anhcóngờđâulàanhgặpbạnlầnấylàlầncuốicùng.Xéc-gâyđứngtrênnóctoaxelửa,phanhngựcrahứnggiómùathu,cũngkhôngbiếtlàmìnhđangđiratrướccáichết.Đô-rô-sen-cô,mộtchiếnsĩmặcáoca-pốt,lưngáobịcháysém,nóivớiXéc-gây:

-Ngồixuốngkhôngbịngộgióđấy,Xéc-gâyạ.Xéc-gâycườiđáplại:-Khônghềgì.Mìnhvớigiólàbạnđấymà.Cứđểmìnhđứng,gióthổichomát.Vàmộttuầnsau,Xéc-gâyhysinhngaytrongtrậnđầucủacuộcNamhạgiữađồngcỏvàngúamùathucủaxứU-cơ-ren.Mộtviênđạnlạctrúngvàoanh.Anhbịđạn,rùngmình,giúithêmmộtbước,ngựcđaubuốtnhưxé,miệngkhôngkêukhôngnói,lảođảotaysờsoạngkhônggian,rồihaibàntayđưalênômghìlấyngực,khomkhommìnhnhưngườichựcchạy,thânthểbỗngchốcnặngnhưchì,anhngãvậtxuống,đôimắtxanhthaoláotrừnglênnhìnnhưdánvàokhoảngmênhmôngđồngcỏ.*CôngviệchếtsứccăngthẳngởủybanđặcbiệtđãảnhhưởnglớnđếnsứckhỏecủaPa-venvốnyếusẵn,chưalạingười.Vếtthươngcũlạiluônluônđaunhóilênvàsauhaiđêmmấtngủ,Pa-venbịngấtđi.VìthếPa-venlạihỏiGiu-khơ-rai:-AnhGiu-khơ-raiạ,emmuốnđổicôngtác,ýkiếnanhthấycóđúngkhông?Emthìrấtmuốntrởlạinghềcũ,ởphânxưởngchínhnhàmáyxelửa.Khôngcólàmởđâyemthấysứcemyếuquá.Tiểubanytếkhámlạisứckhỏenóilàemyếusứckhôngthểtòngquânđượcnữa.Nhưngởđâycòngayhơnngoàimặttrậnkia.Mấyhômvừarồi,đitiễubọnphỉXu-tưađãlàmemmệtlảngườiđi.Cứsauloạtbắnlàemlạiphảinghỉtayđểthở.AnhGiu-khơ-raiạ,chắcanhcũnghiểu,chânemđứngcũngchẳngcònvữngnữa,thìemlàmcôngtáctốtthếnàođượcởủybanđặcbiệtnày.Giu-khơ-rainétmặtlolắngnhìnPa-ven:-Phảiđấy,tôithấychúyếulắm.Đánglẽphảiđổicôngtácchochútừtrướcđâyrồi.Khuyếtđiểmởtôi.Bậncôngtácquákhôngnhìnđến.Saubuổinóichuyệnđó,Pa-venđượcđiềuđộngsangtỉnhđoànthanhniêncộngsảnnhậncôngtác.Mộttaytrẻmăngtínhhaycựaquậyluôn,mũcát-kétkéosụpxuốngtậnmắtrấtngang,nhìnlướtquamảnhgiấy,rồivuivẻnháymắthỏiPa-ven:-Cậuởủybanđặcbiệtđếnà?Cơquanđódễchịuđấy!Chờnháymắtlàchúngmìnhgiaocôngtácchocậungay.Bênmìnhbấnngườiquá.Thậtlànạnthiếucánbộ.Cậumuốnsangđâu?Ủybancungcấp?Khôngà?Ừđừngsangđó.Sangcơsởtuyêntruyềnngoàibếnsông?Khôngà?Thếthìdạiquá.Chỗnàybởlắm,sinhhoạtphítheochếđộxungphongđấy.Pa-venngắtlời:"Mìnhmuốnsangđườngsắtlàmởcácphânxưởngchính".GãkiatrốmắtnhìnPa-ven:-Sangphânxưởngchínhà?Hừ,ởđấycócầnngườiđâu.ThôicậucứđếngặpchịRi-ta,chịấysẽxếpcôngviệccho.

Saucuộcnóichuyệnngắnvớingườicongáinướcdangămngămbánhmật,Pa-venđượcchỉđịnhlàmbíthưchiđoànthanhniêncộngsảnxínghiệpxelửa,vừacôngtácvừathamgiasảnxuất.*Giữalúcđó,trướccửangõvùngCơ-ri-mê,tạinhữngđườngbiêngiớicổxưađãtừnglàranhgiớigiữanhữngngườiTác-taxứCơ-ri-mêvànhữngtrungđoànngườiDa-pô-rô,ởchỗthắtlạicủabánđảo,nổilênpháođàicủabọnbạchvệmớixâylại,chungquanhcónhữngcôngsựkiêncốrấtlợihại:pháođàiPê-rê-cốp.Saupháođàiấy,cảcáixãhộicũđãbịlênán,từkhắpxóxỉnhtrongnướcchúivàoxóCơ-ri-mênày,yêntríởđấyantoàn,saysưatúylúyvớinhautronghơimenrượunho.Mộtđêmmùathubănggiá,hàngvạnngườiconcủanhândânlaođộngđãđổxuốngeobiểnnướcgiálạnhđểđêmtốivượtvịnhXi-vátđánhvàosaulưngkẻđịchđãchuitọtvàocáccôngsự.ĐitronghàngquânđócóGiác-ki,haitaynângniukhẩusúngmáyđộitrênđầu.Vàkhirạngđông,cảvùngeobiểnPê-rê-cốpsôilênsùngsụctrongcơnsốtrétđiêncuồng;hàngngànngườiàoàoậpvàohàngràodâythépgai,nhữngmũiquântiếnđầutiênlộiquavịnhXi-vát,đặtchânlênnhữngbờđálởmchởmcủabánđảoLi-tốpởsaulưngquânđịch.VàmộttrongnhữngchiếnsĩđầutiênđổbộlênđượclàGiác-ki.Chiếnđấuácliệtchưatừngthấy.Bọntrắngtungkỵbinhvàođámngườivừalộidướinướclên;kỵbinhcủachúnglaovàonhưthúdữ.Giác-kikhôngngừngbắn,khẩuliênthanhcủaanhnhảđạnnhưkhạccáichếtvàokẻđịch.Từngđốngxácngườivàngựađịchchồngchấtlênnhautrongtrậnmưachìnày.Giác-ki,nhanhđếnruntaylên,lắphếtbăngđạnnàyđếnbăngđạnkhácbắnvàokẻđịch.HàngtrămkhẩupháonổầmầmởPê-rê-cốp.Dườngnhưcảeođấtnàycũngsụtxuốngbiểnsâuthẳmkhôngđáy.Hàngngànquảđạibácrúlênghêrợn,baynhằngnhịttrêntrời,rắctungcáichết,rơixuốngtóerathànhtừngmảnhnhỏ.Mặtđấtbịcàynát,bịnghiềnvụn,bịbắntóelên.Nhữngtảngđấtđenlớndođạibáccàyđãhấtlên,chelấpcảánhmặttrời.Đầuconrắnđộcđãbịđánhgiậprồi.DòngthácđỏlạibăngmìnhvềphíaCơ-ri-mê,cácsưđoàncủađoànquânkỵmãthứnhấtbăngmìnhvàoCơ-ri-mêgiángchoquânđịchmộtđòncuốicùngácliệt.Lũbạchvệkinhhoảng,sợrunlên,hớthahớthảicốchạyxônhaubámlấynhữngtàubiểnsắprờibến.Trênnhữngbộquânphụcđãsờnđãbạc.TổquốcCộnghòagắnvàochỗtráitimngườitathườngđậpnhữngđồngtrònvàngcủahuânchươngCờđỏ.Trongsốnhữngquânphụcđượcgắnhuychươngấycóáocủangườiđoànviênthanhniêncộngsảngiữsúngmáy:Giác-ki.HòaướcvớiBaLanđãkývàđúngnhưGiu-khơ-raihyvọng,Sê-pê-tốp-ca

trởvềvớixứU-cơ-renXô-viết.Giớituyếnlàconsôngcáchthànhphốbamươilămcâysố.ThángChạpnăm1920,Pa-venvềquêthămnhà,buổisớmđó,anhghinhớmãitronglòng.Pa-venbướcxuốngsângachớmtuyết,đưamắtnhìnthấytấmbiển"Sê-pê-tốp-ca,gathứnhất"liềnquaysangtrái,đivàosởđầumáy.HỏianhA-rơ-chom,nhưnganhchẳngcóởđấy.Pa-venkhépvạtáochoàngchothêmkhítvàongười,rồiđingangquarừngvàothànhphố.Anhgõcửa.Lúcấybàmẹđangngồiởghếnghetiếngđậpcửa,quaylạimờikháchvàonhà.Nhưngkhicửamởrồi,mộtngườimìnhđầytuyếttrắnghiệnratrongkhungcửa,bàcụnhậnrakhuônmặtyêudấu,liềnđưataylênômlấyngực.Mừngquá,bàcụkhôngnóiđượcnênlờinữa.Bàấptấmthângià,gầycòmvàongựccontrai,hônlấyhônđểlênmặtcon,nướcmắttràora,mừngmừngtủitủi.Pa-venômlấymẹ,nhìnnétmặtmẹrănreo,hốchácvìlobuồnvàmongnhớcon,anhimlặngchờmẹbìnhtâmlại.Bàcụđaukhổđãnhiều,hômnaymắtlạisánglênvìsungsướng.Ngàyhômấyvàmấyngàyliền,bànóikhôngchán,nhìnconkhôngchán.Bàđãtưởngchẳngcònhyvọnggìgặplạiconnữa.BangàysauA-rơ-chomnửađêmđeoba-lôtrênvaicũngtrởvềcănnhàcũbénhỏnày.Nỗimừngcủabàcụcàngkhôngđểđâuchohết.DướimáinhànhỏbécủagiađìnhCa-rơ-sa-ghin,nhữngngườiđixađãtrởvềđôngđủ.Saubaonhiêuthửtháchgiankhổ,haianhemkhôngaitổnthất,đãđượcgặplạinhau.Mẹhỏicáccon:-Giờthìcáccontínhlàmgì?A-rơ-chomđáp:-Conlạisẽtrởvềvớiổbibánhxe,làmnghềnhưtrước,mẹạ.CònPa-venthìởnhàđượcmườilămngày,rồilạitrởvềKi-ép.Ởđấycôngviệcđangchờanh.

PHẦN2-CHƯƠNG1Nửađêm.Chuyếntàuđiệncuốicùngkéolêthântàuọpẹpchạyquađãđượcmộtlúclâurồi.Trăngsuôngtrảilênthànhcửasổ,ánhtrănglọtvàonhànhưtrảilênmặtgiườngmộttấmmàngxanh,bỏkhoảngcònlạicủagianphòngtrongbóngtốilờmờ.Trênchiếcbànởgócphòng,mộtvầngánhsángloedướichaođèn.Ri-tacặmcụivớitậpnhậtkýthânthiết.Đầubútchìnhọnnguệchngoạctrêngiấy:"24thángNăm,Lạithửghilạicảmnghĩcủamình.Thếlàbỏmộtkhoảngtrốngnữatrongnhậtký.Sáutuầnqua,khôngviếtmộtchữ.Đànhvậythôi.Lấyđâurathờigiờghinhậtkýthânyêunàyđược.Giờnày,đêmkhuya,mìnhmớicóthờigiờviết.Khôngngủđược.ĐồngchíXê-ganvềcôngtácởTrungương.Tinấylàmtấtcảbọnmìnhngaongán.Xê-gancủachúngmìnhthậtlàmộtngườiưutú.Mãibâygiờ,mìnhmớithấyrõtìnhthângiữabọnmìnhvàXê-ganthậtquývôngần.Cốnhiên,Xê-ganđilànhómhọctậpduyvậtbiệnchứngsẽtan.Hômquabọnmìnhhọpởnhàanhđếntậnkhuyađểkiểmđiểmbướctiếncủa"cácconđỡđầu”củachúngmình.Đếndự,cóA-kimbíthưTỉnhđoànthanhniên,vàanhchàngtrưởngphòngquảnlýcánbộTúp-tađángghét.Khôngthểnàochịuđượchạngngườitựphụ"cáigìtôicũngbiết”ấy!Xê-ganthìhớnhở.NgườihọctròanhlàPa-venCa-rơ-sa-ghinđãđậpgãyTúp-taratròvềmônlịchsửĐảng.Phải,haithángquathậtđãkhôngphí.Khicóđượcnhữngkếtquảnhưthế,ngườitachẳngthấytiếcsức.CótinGiu-khơ-raisangcôngtácởBanđặcbiệtcủaQuânkhu.Tạisaothếnhỉ?Mìnhchẳngbiếtnữa.Xê-ganđãgiaophóngườihọctròcủaanhchomình.Khichiatay,anhnói:"Hãylàmchoxongcôngtácmàtôiđãbắtđầuởđâynhớ.Đừngbỏdởnửađường.Ri-taạ,đốivớichịcũngnhưanhta,cảhaiđềucónhữngđiềuhọchỏilẫnnhauđược.Chàngthanhniênấy,chưabỏhẳnđượctínhbồngbộttựphát.Tìnhcảmanhtasôisục,khiếnanhtakhôngtựchủđượcvàcóthểđẩyanhtađichệchconđườngđúng.Ri-taạ,theochỗtôihiểuchị,chịsẽlàngườihướngdẫnthíchhợpnhấtđốivớiPa-ven.Chúcchịmaymắn.ĐừngquênviếtthưvềMát-xcơ-vachotôinhé!"Hômnay,TrungươngpháiGiác-kiđếnlàmbíthưmớicủaQuậnđoànXô-lô-men-ca.MìnhquenGiác-kitừhồiởbộđội.Ngàymai,Đu-ba-vasẽdẫnPa-venđếngiớithiệuvớimình.HìnhdạnganhchàngĐu-ba-va:vócngườitầmthước,khỏe,bắpthịtnởnang.VàoĐoànthanhniêncộngsảntừ1918,vàoĐảngtừ1920.Đấylàmộttrongsốbangườiđãbịkhaitrừrakhỏitỉnhđoànvìthuộc"khốiđốilậpthợthuyền".GiúpĐu-ba-vahọctậpthậtkhôngdễ.Lầnnàoanhtacũngphákếhoạch,phóngranhiềucâuhỏiquaymình,làmmìnhnóilạcrangoàiđề.GiữaÔn-ga

I-u-rê-nê-va,côhọctròthứhaicủamình,vàanhchàngĐu-ba-va,hayxảyracãinhau.Ngaytốihọcđầutiên,anhtanhìnÔn-gasuốttừđầuđếnchân,rồinhậnxét:-Trangbịcủabàkhôngđủlệbộ,bàcụnonơi!Bàthìphảimặcquầnda,mangđinhba,độimũkiểuBu-đi-on-nyđeokiếmvào,chứănmặcnhưbàthìthậtchẳngranạc,cũngchẳngramỡ.Ôn-gacũngkhôngchịulép.Mìnhphảicanhọ.NếumìnhkhônglầmthìĐu-ba-valàbạnPa-ven.Thôi,hômnayghithếnàyđủrồi.Đingủ".*Nóngnhưthiêurangkhôkiệtmặtđất.Tayvịnbằngsắtởcầubắcvắtngangquanhàga,sờvàonóngbỏng.Đoànngườidãinắngmệtlử,uểoảibướclêncầuHọkhôngphảilàhànhkhách.Phầnđônglàdânkhunhàbênđườngsắtquacầusangbênphố.Đứngtrênđầuthanglêncầu,Pa-ventrôngthấyRi-ta.Ri-tađãtớigatrướcPa-venvàđangnhìnhànhkháchxuốngtàu.ĐếnCáchRi-tavàibabước,Pa-vendừnglại.Ri-takhôngtrôngthấyPa-ven.AnhđứngngắmRi-tavớicặpmắttòmòkhácthường.Ri-tamặcáosơ-micộctaykẻdọc,bậnváyxanhngắnbằngvảithường,chiếcáokhoácngoàibằngdamềmvắtlênvai,đầukhôngmũ,mớtócngangngượcbaoquanhlấykhuônmặtrámnắng.Ri-tađứnghơingảđầuvềphíasau,nắngchóilàmchịnheomắtlại.LầnđầutiênPa-vennhìnngườibạnvàngườiphụđạocủamìnhbằngcặpmắtấy,vàcũnglầnđầutiêntrongđầuanhnảyraýnghĩ:Ri-takhôngphảichỉlàủyviênBanThườngvụTỉnhđoàn,màcònlà...Giậnmìnhđãcóýnghĩ"tộilỗi",Pa-vengọigiậtRi-ta:-TôiđứngsuốtmộttiếngđồnghồnhìnRi-ta,thếmàRi-takhôngtrôngthấy.Đếnlúcđirồi,tàuđãvàoga.Haingườidẫnnhauđếnlốirake.Hômqua,TỉnhđoànđãcửRi-talàmđạibiểuđidựhộinghịcủamộthuyệnđoàn.Pa-venđượccửđiphụvớiRi-ta.Hômnaythếnàocũngphảilênxelửađichobằngđược,chuyệnđókhôngphảidễ.Thờibuổihiếmtàuxeđilại,vàogiờtàuchạy,nhàgadomộtbanxếpngườilêntàurấtcóuyquyềnđiềukhiển,aikhôngcógiấycủabannàykhôngđượcbướcrake.Tấtcảcáccửaravàođềucóngườicủabannàyđứngchắn.Tàuđầyắpmàvẫnchỉmớichởđượcmộtphầnmườinhữngngườicầnđi.Khôngaimuốnởlạiđểchờngàynọquangàykia,họaramớicómộtchuyếntầukhác.Hàngnghìnngườivâycáclốirake,cốchenratớinhữngtoaxanh.Nhàgamấyngàynaysốngtrongcảnhbịbaovâythậtsự,đôikhixảyraẩuđả.Pa-venvàRi-tađịnhchenrake,nhưngkhôngsaolenđược.Vốnbiếthếtngõngáchravào,anhliềndẫnngườibạngáiđiquakhochứahànhlý.Vấtvảlắm,haingườimớiđếnđượctoatàusốbốn.Anhcônganđặcbiệt,

ướtđẫmmồhôiđứngtrướccửaxe,giữchođámđôngkhỏichenlên.Anhnhắcđinhắclạicóđếntrămlần:-Tôinóivớiđồngbàolàtoachậtníchrồi.Cònnhữngchỗnốitoavàomáitàu,lệnhtrêncấmngặtkhôngđượcaitrèolêncả.Cónhữngngườihùnghổxấnđếnchỗanhcôngan,ấnvàomũianhnhữngvédobanxếpngườiphátchohọđitoasốbốn.Trướctoatàunàocũngcótiếngchửirủagiậndữ,tiếngkêula,xôđẩynhau.Pa-venhiểulàlêntàutheolốithườngthìkhôngthểnàolênđượcMàviệcthìcần,khôngđiđượcthìhộinghịkhôngthànhmất.Pa-venkéoRi-tarabên,trìnhbàykếhoạchhànhđộngcủamình.Pa-vensẽlenvàotrongtoa,bỏcửakínhxuốngvàkéoRi-talênquacửasổ.Khôngcócáchnàokhác.-Ri-tađưatôichiếcáodacủaRi-ta,đấylàcáichứngminhthưtốtnhất.Pa-venkhoácchiếcáocủaRi-talênngười,nhétsúngngắnvàotúi,cốýđểlòibángsúngvàdâysúngrangoài.AnhđặttúilươngănxuốngchânRi-ta,rồilạichỗtoaxe.Pa-venkhôngnểnangai,lấycùitaychenlấnđámhànhkhách,vớiđượcthànhsắtbậclêntàu.-Này,đồngchíđiđâu?Pa-venngoảnhlạinhìnngườicônganbéolùn.-TôilàngườicủaBanđặcbiệtQuânkhu.Tôikiểmtraxemhànhkháchcácđồngchícholêntàucóđủvécủabanxếpngườikhông.-GiọngPa-venkhôngđểchoaimảymayngờvựcuyquyềncủamình.NgườicôngannhìntúiPa-ven,lấytayáolaumồhôitránvànóibằngmộtgiọnghờhững:-Ừđồngchícứviệcvàomàkiểmtra,nếuđồngchíchenvàođược.Pa-venchenláchbằngtay,bằngvaivàcólúcbằngnắmtay,trườnlênvaingườikhác,rướntayđánhđulấygiághếtrên;tiếnglachửiđổlênđầuanhnhưmưađá;chửithìchửi,Pa-vencũnglenđượcvàogiữatoatàu."Quỷthamaanhđiđâumàanhchengớmthếhởcáinhàanhtrờiđánhthánhvậtkia!".MộtmụbéophịmắngPa-venkhianhgiẫmchânlênđầugốimụta.Mụđãthucáithânhìnhnặnghơnmộttạvàothànhghếdàiởhàngdưới,haichânđangkẹplấycáibìnhđựngđầybơ.Bìnhđựngnước,hộpđựngsữa,hòm,baovàthùngngổnngangcácghếdài.Khôngkhíngạtthở.Đáplờichửirủacủamụta,Pa-venhỏi:-Bàchotôixemvécủabanxếpngười!Mụphátkhùngvớinhàanhsoátvéchẳngaikhiếnaicầnđó:-Cáigì?Mộtcáiđầuducôntừghếtầngbathòxuống,vàgiọngồồrốnglên:-Vát-ca,nólàcáithứgìmàđếnđâynhiễusự?Màychonómộtvévàomõmấy!NgaytrênđầuPa-vennhôramộttêndángchừnglàVát-ca:ngườinólực

lưỡng,ngựcđầylông,giươngcặpmắttonhưmắtbòmộngnhìnPa-venchòngchọc.-Màynhiễusựcáigìvớingườiđànbànày?Màyhỏivégì?Từgiághếbên,bốnđôichânbuôngthõngxuống.Bốntênngồisátnhau,thinhaucắnhạthướngdươngláchtách.Rõràngđâylàmộtbọntrộmcắpbuônlậuchợđen.Pa-venkhôngcóthờigiờgâychuyệnvớichúng.PhảiđưaRi-tavàotrongtoađã.Pa-venchỉtayvàocáihòmgỗđặtbêncửasổ,hỏimộtcôngnhânđườngsắtđứngtuổi:-Hòmnàycủaaiđây?Báccôngnhânchỉtayvềphíahaicáichântotrùngtrục,đitấtmàuhạtdẻ:-Củanhàchịnày!Phảikéocửakínhxuống.Cáihòmchắnmấtcửa,khôngchuyểnđiđâuđược.Pa-vennânghòmlênvàđưachochủnóđangngồiởgiághếtrên:-Đồngbàogiữchomộtchútđểtôimởcửasổ.KhiPa-venđặtchiếchòmlênđùimụkiathìnhàmụmũitẹtấytrutréolên:-Cáinhàanhnàysaolạimóvàođồđạccủangườita?Rồimụcầucứulãobêncạnh.-Mốt-caơi!Cáinhàanhkialàaimàđếnđâylàmnháocảlênthế!TêngọiMốt-cangồigiághếtrên,chẳngbuồnnhổmdậy,lấychânđidépnệnvàolưngPa-ven:-Êđồmuỗitépkia!Xéongaykhôngôngđậpchovỡmặtbâygiờ!Pa-vennínlặngchịucáiđạp.Anhcắnmôimởcửavànóivớibáccôngnhânđườngsắt:-Đồngchílùirachomộtchút.Pa-vendẹpmộtcáithùngrabênđểlấychỗ,rồiđứngsátngaycửasổ.Ri-tađãchờởngoài,chịnhanhtayđưacáitúichoPa-ven.Pa-vennémcáitúilênđùimụđangkẹpbìnhđựngbơ,rồicúixuốngnắmtayRi-takéolên.ĐồngchíHồngquântrongđộituầntrachưakịptrôngthấyvàngănviệctráiphépđóthìRi-tađãởtrongtoarồi.Đồngchíbộđộichậmchạpấykhônglàmsaođược,chỉcòncáchcàunhàubỏđi.ThấyRi-tavào,lũtrộmcắpchợđennhaonhaolên,làmchoRi-tabốirốivàlongại.Chịkhôngcóchỗnàođặtchân,đànhphảiđứnglênmépgiághếdưới,tayvíulấychỗvịncủagiághếtrên.Lờichửirủatừmọichỗdồnlại.Giọngồồởphíatrênphìra:-Rõthằngđêmặt,nóđãlênrồicònthacả"mèo"lênnữa!Mộttênngồikhuấtđâutrêncaohếtlên:"Mốt-ca!Cậuchonódămquảtốngchotốimắtđi!"MụmũitẹtđịnhđặtcáihòmgỗlênđầuPa-ven.Chungquanhtoànnhữngbộmặttitiện,hằnhọc.Pa-ventiếclàRi-tacómặtởđây,nhưngthếnàocũngphảithuxếpchocóchỗngồi.-Nàyanh,cấthộnhữngbaoởlốiđiđi,lấychỗchonữđồngchínàyđứng.-

Pa-vennóivớitênmàngườitagọilàMốt-ca,nhưngnóđãđáplạimộtcâuthôtụcbầnthỉulàmchoanhsôicảngườilên.Anhcảmthấytứctối,đaunhứctrênmumắtphải.-Đượcmàychờmộtchút,đồducôn,màysẽbiếttaytao-Pa-vencốnén,nóivớitênlưumanhnhưvậy,nhưngvừadứtlờianhbịliềnbịmộtcáiđávàođầu.Bọnchúngởbốnchungquanhthétlênầmĩ:-Vát-ca,cứnệnđi,chonónảyđomđómmắtra!BaonhiêugiậndữtừnãyPa-vencốnéntronglòngbâygiờbậtra,vàtrongnhữnglúcnhưthếnày,cửchỉcủaanhbaogiờcũngnhanhvàquyếtliệt.-Bọnđầucơchómá,chúngmàytưởngcóthểtrêuđượctaođấyphảikhông?-Pa-ven,taybíulấygiághếthứhai,đánhđulênnhưlòxovàgiángmộtquảđấmvàocáimặtđểugiảvênhváocủaVát-ca.Quảđấmmạnhlàmtênconbuônđầucơngãbổnhàolênđầunhữngđứakhác,rồilănkềnhxuốnglốiđi."Bọnkhốnnạn!Bỏghế,cútngaykhôngtaobắnchếtcảnhưchóấy!"Pa-vengiậndữquátlên,tayvungkhẩusúngngắnvàomặtbốntêncônđồ.Câuchuyệnđãxoayrachiềuhướngkhác.Ri-tachămchútheodõi,sẵnsàngnổsúngvàobấtcứkẻnàođịnhchạmđếnngườiPa-ven.Trongnháymắtghếdàitầngtrênđãquanghẳn.Lũgianvộivãchuồnsangtoabên.KhiPa-venđãđưaRi-talênngồitrênghếđãquangngườianhrỉtaivớiRi-ta:-Ri-tangồiđâynhớ,đểtôiđithanhtoánvớibọnchúng.Ri-tangănanhlại:-Pa-venđịnhđiđánhnhauvớichúngđấyà?Pa-vennóichoRi-tayêntâm:-Không,tôisẽvềngay.Pa-venlạimởcửasổvànhảyxuốngthềmnhàga.Vàiphútsau,anhđãcómặtởphònglàmviệccủaBua-mây-stơ,cụctrưởngCụccônganđặcbiệtvàlàngườiphụtráchcũcủaanh.ĐồngchíBua-mây-stơlàngườiLét-tô-ni.SaukhinghePa-venkể,đồngchíhạlệnhchohànhkháchrakhỏitoavàkiểmtralạigiấytờcủamọingười.Bua-mây-stơlẩmbẩm:-Tôinóiynhưrằng,tàuvàođếngalàđãđầyắpbọnconbuônđầucơrồi.Mộtđộicônganđặcbiệtgồmmườingườiđếnkiểmsoáttoatàu.Theothóiquen,Pa-vengiúpviệckiểmtralạicảchuyếntàu.TuythôicôngtácởCụccônganđặcbiệt,Pa-venvẫnđilạivớicácbạnmìnhởđấy.Khicònlàmbíthưđoànthanhniênđườngsắt,anhđãđưanhiềuđoànviênthanhniêncộngsảnưutúvàocôngtácởCụccônganđặcbiệt.Kiểmtraxong,Pa-venvềchỗRi-ta.Toatàubâygiờđầyhànhkháchmới:nhữngcánbộđicôngtácvàcácchiếnsĩHồngquân.TrênghếtầngbaởgóctoachỉđủchỗchoRi-tathôi.Nhữngbóbáođãchoánhếtchỗ.

Ri-tanói:-Khôngsao,rồithếnàocũngthuxếpđượcchỗngồi.Đoàntàuchuyểnbánh.Nhìnquacửasổ,haingườilạitrôngthấymụlắmđiềulúcnãyngồitrênđốngbaobì.Tiếngkêucủamụvẳnglại:"Man-caơi,cáibìnhtoongcủataođâurồi?".Ri-tavàPa-venngồiởmộtchỗhẹp,nhữngbóbáongăncáchhọvớinhữngngườibêncạnh.Haingườigiởbánhmìvàtáoraănmộtcáchngonlành,vuivẻônlạicâuchuyệnchẳnglấygìlàmvuilắmvừaqua.Xelửabòchậmchạp.Nhữngtoatàuxộcxệchchởquánặng,chạylắclư,bánhxekhônghiếnkenkétvàrăngrắc,toarùngmìnhnảylênkhibánhlănquachỗđườngsắtnối.Trờinhánhem,cảnhvậtbênngoàichìmtrongmàuxanhdàyđặc.Rồiđêmtốigiăngmànđenlênnhữngkhoangcửasổmởtoang.Trongtoacũngtốinhưbưng.Ri-tamệtmỏithiuthiungủ,đầugốilêntúidết.Pa-venngồihútthuốcláởmépghế,chânbuôngthõngxuống.Anhcũngmệtnhoài,nhưngkhôngcóchỗđặtlưng.Gióhiuhiuđưahơiđêmlạnhmátlọtvàocửasổ.Tàulắcmạnh,Ri-tasựctỉnh.NhìnthấychấmđỏởđầuđiếuthuốccủaPa-ven,Ri-tanghĩthầm:"CậuPa-venngồimãithếđượcchođếnsángđấy.Đíchlàanhchàngngạikhôngmuốnlàmphiềnmìnhđây".Ri-tanóigiọngthươngmến:"ĐồngchíPa-ven,bỏnhữngkiểucáchtưsảnấyđi,nằmxuốngmànghỉ!"Pa-venngảmìnhbêncạnhRi-tavàkhoankhoáiduỗicặpgiòđãmỏitê."Maichúngmìnhphảilàmkhốiviệc.Ngủđi,ôngtướnghayđánhnhauạ".CánhtayRi-taômchặtlấyngườiđồngchímộtcáchtincậy.Pa-vencảmthấylàntócRi-taápvàomámình.Đốivớianh,Ri-talàthiêngliêng.Mộtngườibạnthân,ngườiđồngchícùngchunglýtưởng,giảngviênchínhtrịcủaanh.ThếnhưngRi-tadùsaocũngvẫnlàphụnữ.Khiởgầncầuđườngsắt,anhcũngđãlầnđầutiêncảmthấyđiềuđó,chonêncáiômcủangườibạngáihômnaymớilàmlònganhxúcđộngđếnthế.Pa-vennghethấyhơithởmạnhvàđềucủaRi-ta;đôimôiRi-taởđâuđây,gầnlắm.Sựgầngũiđónhưthúcgiục,khêugợiPa-ventìmđếnđôimôihấpdẫnấy.Cuốicùng,Pa-venphảidùnghếtýchíđểnénlòngmìnhlại.HìnhnhưđoánbiếttìnhcảmcủaPa-ven,Ri-tamỉmcườitrongtối.Ri-tađãtừngtrảiquaniềmsungsướngtrongtìnhyêusayđắm,cũngnhưnỗikinhsợkhitổnthất.Ri-tađãyêuhaingườibôn-sê-vích,vànhữngviênđạncủabọnNgatrắngđãcướpmấtcủaRi-tacảhaingười.Mộtngườitolớn,dũngcảm,tưlệnhmộtlữđoàn.Cònngườikialàmộtthanhniêncóđôimắttrongsáng.Chẳngmấychốc,tiếngbánhxelănđãrungủPa-ven.Mãiđếnsáng,tiếngcòitàurúlênmớiđánhthứcanhdậy.

*Ri-takhuyamớivềnhà.Trongcuốnnhậtkýítkhimởra,cóghithêmmấyđoạnngắn:"11thángTám,Xonghộinghị,A-kim,Sum-skivàcácđồngchíkhácđãđiKhác-cốpđểdựhộinghịtoànxứU-cơ-ren.Mọicôngviệchànhchínhđềutrútlênđầumình.Đu-ba-vavàPa-venđượcđềbạtvàoBanchấphànhTỉnhđoàn.TừkhiĐu-ba-vađượcpháiđilàmbíthưHuyệnđoànPê-sécthìkhôngđếnhọctốinữa.Anhtabậnquá.Pa-vencòncốtiếptụchọc,nhưnglúcthìmìnhkhôngcóthờigiờ,lúcthìPa-venbậnđicôngtác.Tìnhhìnhngànhđườngsắttrởnênnghiêmtrọngnênbênấyphảiralệnhđộngviênthườngxuyên.Hômqua,Giác-kiđếngặpmìnhtỏvẻkhôngbằnglòng,vìbênmìnhđãlấycủaanhnhiềungười,anhtakêulàsốngườiđócũngrấtcầnthiếtđốivớibênấy”."23thángTám,Hômnay,mìnhđangđingoàihànhlangthìthấyPan-cơ-ra-tốp,Pa-venvàmộtngườilạnữađứngởcửaphònghànhchính.Mìnhlạigần,nghetiếngPa-venđangkể:-Ởđấytoànnhữngquânđángănđạn.Chúngdámnói:"Cácanhkhôngđượcphépcanthiệpvàoquyềnhạnsửdụngcủachúngtôi.Ởđâylàdoủybanvậnchuyểngỗlàmchủ,chứchẳngbiếtcóđoànCôm-xô-mônnàocả".Mồmnónóithếđấy,cáccậuạ.Lũănhạinónấpởnhữngchỗấyđấychứởđâu.Tiếpđó,Pa-venbuônglờichửirủarấttục,Pan-cơ-ra-tốpnhìnthấymình,liềnmáyPa-ven.Pa-venquaylạithấymình,mặtanhtatáiđi,khôngdámnhìnthẳngrồilỉnhđingay.ChắcPa-vensẽtránhđếnđâygặpmìnhmộtdạolâuchomàxem.Pa-venbiếtlàmìnhkhôngthathứchoaihaynóitục"."27thángTám,Banthườngvụhọpkín.Tìnhhìnhtrởnênphứctạp.Bâygiờthìchưathểghimọichuyệnvàonhậtkýđược.Nhỡlộbímật.A-kimởhuyệnvề,mặtmàybuồnbực.Hômqua,bênChê-chê-rếp,bọnchúnglạilàmtrượtmộtchuyếnxechởlươngthựcxuốngchânđường.Cólẽđếnbỏkhôngghinhậtký.Lâunaychỉghitoànnhữngmầuchuyệnvụnvặt.ĐợiPa-ven.HômtrướcthấyPa-ven:Pa-venđangcùngGiác-kilậpcôngxãnămngười".*Đanggiữatrưaởxưởngmáy,ngườitagọiPa-venđếndâynói.Ri-tabáochoanhbiếttốinayRi-tarỗirãicóthểgiảngchoxongvấnđềđangnóidở:"NguyênnhânthấtbạicủaCôngxãPa-ri".Tốihômấy,Pa-venđếngầnngôinhàphốCơ-rúcU-ni-ve,ngướcmắtnhìnlêncửasổphòngRi-tacóánhđèn.Pa-venchạylênthanggácvànhưmọilần,lấynắmtayđậpcửavàkhôngchờtrảlời,đãbướcvàongay.MộtcánbộquânđộiđangnằmtrêngiườngRi-ta;giườngnàycácbạnRi-takhôngmộtaiđượcphépngồilêndùchỉmộtchốclát.Khẩusúngngắn,cái

xà-cộtvàchiếcmũđínhsaonằmtrênbàn.Ri-tangồibêncạnh,tayômchặtlấyngườiđànôngkia.Haingườiđangnóichuyệngìvớinhau,sôinổilắm...Pa-venvào,Ri-taquayranhìn,mặthớnhở.AnhcánbộquânđộigỡtayRi-taravàđứngdậy.Ri-tabắttayPa-venvàgiớithiệu:-Đâylà…NgườiđànôngđóbắttayPa-venrấtchặtvàđỡlờiRi-ta:-TôilàĐa-vítUốt-chi-nô-vích.Ri-tavừacườivừanóivớiPa-ven:-Anhấyđếnbấtngờquá.Nhưhònngóirơixuốngđầumình…CáibắttaycủaPa-venthìlạnhnhạt.Đôimắtanhngầmnảylửa.AnhcònkịpnhậnratrêntayáocánbộquânđộicủaĐa-vitcóbốngạch.Ri-tachưanói,thìPa-vencướplờingay:-TôichạyđếnbáochoRi-tabiếtlàhômnaytôibậnthamgiadỡgỗởngoàibến.ĐểRi-takhỏiphảichờtôi...Hơnnữa,hômnayRi-talạicókhách.Thôi,tôiđikẻoanhemđangđợiởdướichânthang.Pa-venđếnmộtcáchđộtngộtvàcũngđộtngộtbiếnđingay.Tiếngchânanhchạynhanhthoănthoắtxuốngcầuthang.Cửađónglạikêuđánhrầmmộtcái.Rồilạiimphăngphắc.TrướccáinhìnngạcnhiêncủaĐa-vít,Ri-tanóimộtgiọngkhôngvữnglònglắm:-Chắcanhấycóchuyệngìđây.…Dướigầmcầu,chiếcđầutàuthởhồnghộc,lồngngựcrắnchắccủanóphunrahàngđànđomđómloévàng.Vòngđomđómmuônhình,muônvẻtunglênvàtắtbiếnđitrongkhóicuộn.Pa-venđứngdựalưngvàolancancầu,nhìnnhữngđènhiệunhiềumàunhấpnháytrênngãbađường.Anhnhắmmắtlại.Anhtựmìnhmỉamaihỏimình:"ĐồngchíPa-venơi,dùthếnàođinữa,khônghiểucớsaođồngchílạithấylòngđauđớnđếnnhưthếkhibiếtRi-tađãcóchồngkiachứ?CókhinàoRi-tanóivớiđồngchílàRi-tachưachồngđâu?Màdùcónóichăngnữa,thìđãsao?Cớsaođồngchílạibựcdọc?Thôi,xinđồngchíthânmến,đồngchíđãchẳngcholàgiữahaingườichỉcótìnhbạn,tìnhđồngchícùngchunglýtưởngvàchỉcóthếthôiđấyư?Thếthìcớsaođồngchílại...?VànhỡngườiđókhôngphảilàchồngRi-ta?Đa-vítUốt-chi-nô-víchcóthểlàanhhaylàchúRi-ta…Nếunhưthếthìhóara,chàngngốạ,anhđãgiậnoanngườita.Rõràngđồngchícũngchỉlàmộtđứanhỏnhennhưnhữngđứađànôngkhác.CóphảianhRi-tahaykhông,chuyệnđócũngdễbiếtthôi.Nhưngnếulàanhhaylàchú,thìđồngchísẽănnóivớiRi-tarasaovềtháiđộcủamình?Không!Từnaytrởđi,đừngcóđếngặpRi-tanữa!"(Uốtchi-nô-víchlàtênhọcủaRi-ta.ỞLiênXô,chacon,anhem,chúcháu,

vợchồngđềulấymộttênhọtrùngnhau.NghequatênĐa-vítUốtchi-nô-víchcóthểhiểulàanhhaychú,vàcũngcóthểlàchồng,chonênPa-venthắcmắc)Còitàurúlên,ngắtluồngýnghĩcủaPa-ven."Muộnrồi.Nghĩvẩnvơmãi!Đãđếngiờvề!".*ỞxómXô-lô-men-ca(têngọikhucôngnhânđườngsắtở)nămthanhniênlậpnênmộttiểucôngxã.XãviêngồmcóGiác-ki,Pa-ven,mộtthanhniênTiệptóchoe,vuitínhtênlàCơ-la-vi-sếch,Ô-cu-nhépvàđồngchíA-chu-khin,bíthưchiđoànđoạnđầumáykiêmnhânviênBanđặcbiệtngànhđườngsắt;cáchđâykhônglâu,đồngchíấycònlàthợđốtlòởxưởngtrungtuđầumáy.Họkiếmđượcmộtcănphòng,rồibangàyliền,cứđilàmvềlàhọlauchùi,quéttước,quétlạivôi.Tiếngxôxáchnướcloảngxoảngầmĩkhiếnlắmlúchàngphốtưởnglàchữacháy.Họđóngphảnnằm,lấylákhôngoàicôngviênnhồivàobaolàmđệm.SangđếnngàythứtưthìhọtreolêntườngbứcchândungPê-tơ-rốp-ski(MộtcánbộlâunămcủaĐảnghồiđólàmChủtịchtoànU-cơ-ren)vàmộtbảnđồlớn.Gianphòngbónglộn,trắngtinh.Giữahaicửasổgianphònglàgiáxếpđầysách.Haihòmgỗkhônglótbìadàythaynệmdùnglàmghếngồi,hòmnữatohơnlàmtủ.Giữaphòngcókêmộtbànbi-athậtrộng,docácxãviênlấylưngrakhiêngđến:mặtbàndạlótmàuxanhđãbịbócđirồi,bànấybanngàydùnglàmbànviết,banđêmlàgiườngngủcủaCơ-la-vi-sếch.Tấtcảcủariêngtâycủamỗingườiđềuđemđếnđây.Cơ-la-vi-sếchtínhrấttỉmẩn,đãlàmbảnkiểmkêtàisảncủacôngxã,địnhtreolêntường,nhưngbịanhemphảnđốirầmrầmlạithôi.Trongphòngcáigìcũngthànhcủachung.Tiềnlươngtháng,thựcphẩmđượccấpphátvàcảnhữngquàbàconthânthíchgửichođềuđemchiađều.Chỉcóvũkhíthìđượccoilàcủariêngmàthôi.Cácxãviênnhấttríquyếtnghị:aiviphạmnộiquytàisảncôngcộngvàbấttínvớianhemthìbịkhaitrừrakhỏicôngxã.Ô-cu-nhépvàCơ-la-vi-sếchcònnèoghithêm:vàbịđuổirakhỏinhànày.Hômănmừngthànhlậpcôngxã,tấtcảcánbộĐoànởkhuphốcôngnhânđườngsắtđềuđếndự.Mượnhàngxómđượcmộtấmphachègộcvàchorahếtcảsốđườngdựtrữ.Anhchịemlàmxongtuầntràthìhátđồngcavanglên.ThếgiannàynướcmắttrànđầyĐờichúngtanhụcnhằn,laokhổ.Nhưngrồinhấtđịnhsẽđếnngày...Ta-li-a,nữcôngnhânxưởngthuốclá,chỉhuybanđồngca.Khăntrùmsợiđỏtuộtrabênđầu,chịcóđôimắtcủatrẻemtinhnghịch.Chưaaiđượcghésátnhìngầnvàocặpmắtấy.CáicườicủaTa-li-alàmaicũngvuilây.Côthợ

làmhộpnàynhìnđờiquatuổitrẻđangnởhoa,nhìnđờitrênbậcthangcủatuổimườitám.TayTa-li-ađánhnhịpvunglênvàđiệpkhúcvangnhưtiếngkènđồng.Bàicatabayxa,baykhắpbốnphươngNgọncờtaphấpphớikhắpthếgian,ĐấylàmáuđàocủatarựccháyIntrêncờđỏthắmsángchói...Khuyalắmhọmớichiatayravề.Tiếnghátchiatayvanglênrộnrãlàmmấtgiấchàngphốđangyênngủ.Giác-kichoàitayravớiốngnghedâynói.Trongphòngđồngchíbíthưphụtráchnày,anhchịemđoànviênđứngchật,chuyệnồnào.Giác-kiphảikêulên:-Cáccậuơi!Khẽmộtchút,chẳngcònnghethấygìcả.Tiếngchuyệntròhạthấphẳngiọngxuống.-Tôingheđây.Đồngchíđấyà?Vâng,vâng.Ngaybâygiờ.Chươngtrìnhhọpà?Vẫnvấnđềấy:vấnđềdỡcủingoàibến?Không,cậutakhôngđicôngtácđâucả.Đangởđây.Cómuốngọicậutakhông?Đượcchờnhé!Giác-kivẫygọiPa-ven:-NữđồngchíRi-taUốt-chi-nô-víchhỏicậu.VàanhchuyểnốngnghechoPa-ven.-Ri-tacứtưởnglàPa-venkhôngcóđấy.Mayquá,tốinayRi-takhôngbận.Đếnnhé.HômtrướcanhRi-tađiquarẽvàochơi,anhemđãhainămnaymớigặpnhauđấy.HóaralàanhRi-ta!Pa-venkhôngcònđểtaingheRi-tanóinhữnggìnữa.Anhnghĩđếnbuổitốihômấy,nghĩđếnđiềumàlònganhđãquyếtđịnhlúcđứngtrêncầu.Ừ,ngayhômnay,phảiđếngặpRi-tavàtuyênbốcắtđứt.Tìnhyêubắtphảinghĩngợinhiềuvàgâyrakhálàđauđớncholòng.Lúcnàykhôngphảilàlúcnghĩđếnyêu.Tiếngbênkiaốngnói:-Saothế?Pa-venkhôngngherõRi-tanóiphảikhông?-Cóđangnghe.Đồngý.Họpxongsẽđến.Nóirồi,bỏốngnóixuống.*Pa-vennhìnthẳngvàomắtbạn,taybámchặtmépchiếcbàngỗsênvànói:-ChắcchắnlàtôikhôngthểtiếptụcđếnvớiRi-tađượcnữađâu.Hànglôngmidàycủangườibạngáiđậpđậpvàonhau.Chiếcbútchìtrêntayđanglướttrêntranggiấybỗngngừnglạivàngảxuốngnằmyêntrêncuốnvởđểmở.-Saothế?-Thờigiờmỗilúcmộtkhóthuxếpquá.Ri-tacũngbiếtđấy:càngngàycông

táccànggay.Bỏhọccũngđángtiếclắm,nhưngđànhphảigáclại...Pa-vencảmthấylờinóivềcuốimìnhthiếubềchắcchắn.Anhnghĩthầm:"SaolạinóiquanhthếRamichẳngcócanđảmlấytayđấmthẳngmộtcáivàotráitimmiư?"Nghĩthế,Pa-vennóitiếp,giọngquảquyếthơn:-Ngoàira,từlâuđãđịnhnóivớiRi-talàPa-venngheRi-tagiảngthậtrakhônghiểulắmđâu.KhihọcvớiXê-ganthìtrongđầunhớđượchết.CònvớiRi-tathìPa-venhọckhôngcókếtquả.CứmỗilầnngheRi-tagiảngxong,Pa-venlạiphảitìmđếnhỏiđồngchíTô-ca-rếp.ĐầuócPa-venchẳngchịulàmviệcnữa.Ri-tanêntìmmộtngườihọctròvàosángdạmàgiúpthìhơn.VàPa-venquayđiđểtránhcáinhìnchằmchằmcủabạn.Anhnóithêm,nhấtquyết:-Chonên,chúngtakhôngnêntiếptụclàmmấtthìgiờchungcủacảhaingười.Pa-venđứngdậy,chânnhẹnhàngđẩylùichiếcghế,mắtnhìnxuốngđầuRi-tađangcúigục;ánhđènsoirõmặtRi-tatáinhợtđi.Pa-venđộimũcát-kétlênđầu:-Thôi,từbiệtđồngchíRi-tanhớ.TiếcrằnglâunayđãlàmphiềnRi-ta.ĐánglẽphảinóivớiRi-tangaytừlâurồi.ĐấylàlỗicủaPa-ven.Ri-tađưatayrabắt.VẻlạnhnhạtkhôngngờcủaPa-venlàmchịlặngđi.Chịchỉcònnóiđượcmấytiếng:-Pa-venạ,Ri-takhôngoántráchgìPa-venhết.Ri-tađãkhônglàmchoPa-venhiểuRi-ta,thìRi-tađànhphảichịulấyđiềuxảyrahômnay.ChânPa-venbướcranặngnề.Anhlặnglẽkhépcửalại,rồiđira.Đếncổng,anhđứnglạisuynghĩ:"Cólẽnêntrởlạichăng?NóichoRi-tahiểu...Nóiđểlàmgìcơchứ?Đểnhậnmộtlờikhinhbỉđốpvàomặtvàlạibướcracổngnhưthếnàyư?Không!"Trêncácngảđườngsắtvàonhàkhođoạnđầumáy,nhữngtoatàuxơxác,nhữngđầutàulạnhngắtnằmlổngchổngtrôngynhưnhữngbãithama.Giólùavàothổibaymùmạtcưatrongnhàkhochứagỗtừnaybỏtrốngkhông.BọnphỉcủatênO-rơ-líchđangnhưthúdữrìnhmồiquanhthịtrấn.Chúngmentheonhữngkhesâu,mentheocáclốimòntrongrừng.Banngàylũphỉnghỉchântrongnhữngbảnlâncận,náumìnhtrongnhàcủabọnchủtrạinuôionggiàucó,đêmđếnchúngmòracácngảđườngsắt,lấynanhvuốtcàocấubócđitừngmảngđườngray;khiđãlàmxongcáitròghêtởmấy,chúnglạibòvềthumìnhtrongsàohuyệt.Thườngcónhữngchuyếntàubịlănnhàoxuốngchândốcnềnđường,nhữngtoaxebậttunglênvỡtantành,đèbẹpgínhữnghànhkháchcònđangngongiấc;nhữnghạtlúamìquýđổvãiramặtđường,trộnlẫnvớimáuvàđất.

Bọnphỉtấncôngnhữngthịtrấnthanhbìnhtrongtổng.Đàngàmáihoảngsợ,kêuquangquác,chạytúarakhắpngả.MộttiếngsúngnổvangtrướcngôinhàtrắngcủatrụsởXô-viếttổng,nghenhưnhữngcànhkhôkêurăngrắcdướichânngười.Bọnphỉcưỡinhữngconngựabéotốt,chạysụcsạokhắpbảnlàng,gặpngườilàchémngay.Chúngvungkiếmvunvút,chémnhưbổcủi.Súngnổthưathớt:chúngcònđểdànhđạn.Lũphỉhiệnrarấtnhanh,rồicũngbiếnđirấtnhanh.Bọnchúngcótaimắtrìnhmòkhắpnơi.NhữngcặpmắtcúvọấyđãnhìnnhưxoáyvàotrụsởXô-viếttổngmàlãothầytuvàbọncu-lắcthườngrìnhmò.Cónhữngđườngdâyliênlạcvôhìnhtừđấyđếntậnđámrừngrậm.Đạndược,nhữngsúcthịtlợntươi,nhữngchairượumạnhxanhxanhđềuđượclénlútchởvàođấy.Cảtintứccũngthậmthụtthìthầmtruyềnđếntainhữngtêntiểuđầulĩnh,rồiquamộtmạnglướithôngtinphứctạphơn,đếntậntaitêntrùmO-rơ-lích.Đámphỉnàytấtcảchỉgồmvẻnvẹnđộhaibatrămtaychuyênmônchặtđầungười,nhưngchiarađếnmấytoánhoạtđộngcùngmộtlúcởhaibahuyện.Tavẫnchưatómđượcchúngvìkhôngsaotheodõiđượcchúng.Banđêm,nólàmphỉ,banngàynólạikhoácáonôngdânhiềnlành,loayhoaylàmlụngởsân,chongựaănvàkéotẩuthuốc.Đứngtrướcthềmnhàchúngnhếchmépcườithầm,đưamắtlấmlétnhìntheonhữngđộikỵbinhtuầntrađilùngdõichúng.Pu-dư-rếp-skilâunaymấtcảnghỉ,mấtcảngủ:đồngchíđãchỉhuycảtrungđoàncủamìnhphingựalùngkhắpbahuyện.Đồngchíkhôngbiếtmệt,kiêntâmlùngriếtlũgiặc,đôikhiđãnắmđượcđuôicủabọnchúng.TrongvòngmộtthángtênphỉO-rơ-líchphảirútbọnlâulacủanórakhỏihaihuyện.Nóbịéptrongmộtvòngvâykhépchặtđanggiãygiụa.Trongthànhphố,dòngđờicứtrôixuôinhưthườnglệ.Khắpnămkhuchợngườilúcnhúcđôngnghìnnghịt,tiếnghuyênnáoràorào,ầmĩ.Haixuhướngngựtrịởnơiđây:kẻbánmuốnbángiácắtcổ,ngườimuamuốnmuagiáhờinhất.Bọnbịpbợmđủloạithahồmàtrổtàiđánhxoáy.Cóđếnhàngtrămdứalùilùirìnhmònhưmộtđànrệp,cửchỉnhanhthoănthoắt,cứnhìnmắtchúng,ngườitacóthểbiếtđượcđủmọitínhtình,trừbảnchấtlàmănlươngthiện.Cảlũcặnbãcủathànhphốđềutụtậpởđâynhưbuvàomộtđốngphânvớimụcđíchduynhất:"xoay"củanhữngailớngớmớiđến.Nhữngchuyếntàuthưachạyđếnnhưkhạcrabênđườnghàngđámngườitayxách,lưngđeonặngtrĩunhữngbaovớibị.Bọnhọđềuđiđếncácngảchợnày.Chiềutối,chợnàocũngvắngtanh.Nhữngphốbuônbán,nhữngdãycửahàngtốiom,trôngchẳngkhácgìnhữngphốhoang.Họahoằnmớicónhữngtaycứngbóngvíabanđêmdámmạohiểmđivàokhuphốchếtnày,nơiđâymỗicănphốlặngngắtđềunhưcóquânbấtlươngnấpsẵnvàsắpsửaxồrahămdọa.Đêmđêmlạihaycótiếngsúngnổđánhđẹtmộtcáinghenhưtiếng

búađậpvàomảnhtôn,rồicótiếngngườikêuúớ,máusặctronghọng.Vàchờchođếnlúcmấyanhcônganởcácđồngầnđấycùngchạyđến(họkhôngdámđitừngngườimột)thìngoàicáixácngườicònđanggiãychếtrachẳngcònthấybóngmộtai.Bọngiếtngườiđãđixarồivàtiếngnổlàmnhữngngườicònđichơiđêmlánhchoxakhuphốchợ.Phíatrướclàrạpchiếubóng"Ô-ri-ông"ánhđiệndãitrênđườngphốvàvỉahè,côngchúngđangchenchúcnhauởđấy.Trongrạpmáychiếuphimlẹtxẹt.Trênmànảnh,nhữngcặptìnhnhânbấthạnhgiếtlẫnnhau,vàmỗilầnphimđứt,ngườixemlạilaódữdội.Ởkhutrungtâmvàởcácngoạiô,cuộcsốngxemranhưkhôngđichệchvếtxecũ,vàngayởTỉnhủy,nơiđầunãocủachínhquyềncáchmạngnày,mọisựvẫntrôitheodòngthườnglệ.Songđấychỉlàvẻyêntĩnhbềngoài.Cơnbãotápđangchínmùi,sắpnổragiữathànhphố.Cónhiềukẻbiếtcơnbãotápsắpđến:chúnglànhữngkẻtừcácnơikéolêntỉnh,giấukhôngkínkhẩusúngtrườngtrongtàáodàinôngdân.Chúngcònlànhữngđứagiảdạnglàmbọnconbuônđầucơlươngthựcngồitrênmáicáctoaxelửađếnđây,đánglẽđitớichợ,lạimangnhữngbaobịấyđếnnhữngđịachỉmàchúngnhớnhưintrongóc.Bọnchúngthìbiếtrõ,còncácxómthợvàngaycảnhữngngườibôn-sê-víchthìlạikhônghaygìvềcơngiôngtốđangkéođếngần.Trongthànhphố,chỉcónămngườibôn-sê-víchlànắmvữngtìnhhìnhchuẩnbịlàmloạncủalũphảnđộng.TànquânPết-lu-rabịHồngquânđuổichạysangnướcBaLantrắngđãcâukếtchặtchẽvớicácpháiđoànnướcngoàiởVác-xô-vi,chuẩnbịthamgiavàocuộcnổiloạnđãdựđịnh.SốtàndưcủacáctrungđoànPết-lu-rađượcbímậtlậpthànhđộixungkích.BọnđầusỏphiếnloạncủachúngcũngcóbộphậnởSê-pê-tốpcanữa,gồmbốnmươibảytên,phầnlớnlànhữngtêntíchcựcphảncáchmạngmàtrướcđâyủybanđặcbiệtđịaphươngvìcảtin,nênđãthabổngchúng.TổchứcnàyđolãocốVát-xi-li,lãochuẩnúyVin-níchvàlãovõquancủabọnPết-lu-ralàCu-mên-cơcầmđầu.Haiđứacongáilãocố,emvàbốtênVin-níchvàcảlãoXa-mô-tư-nhađãlenlỏiđượcvàoủybanhànhchínhsởtạilàmchânthưkýchépcôngvăn,tiếnhànhdothámlượmtinchochúng.Bọnphiếnloạnđãquyếtđịnhtrongđêmkhởisựsẽnémlựuđạnvàophânđồncônganbiênphòngđặcbiệt,đánhtháotùvànếucóthểđượcthìchiếmnhàga.Giữakhuphốlớn,trungtâmcủacuộcnổiloạnsắptớichúngđanghếtsứcbímậttậptrungbọnsĩquanlại.Trongkhiđóthìbầythổphỉcũngtụtậpởnhữngkhurừnglâncậnngoạiô.Từnhữngkhurừngấy,chúngpháinhữngtaychântincậycủachúngsangRu-ma-nivàđếntậnnơibáocáovớiđíchthânPết-lu-ra.

*Giu-khơ-railàmviệcởủybanđặcbiệtquânkhuchốngphảncáchmạng.Đêmnàynữalàsáuđêmrònganhthứctrắngchưahềnhắmmắtlấymộtphút.Anhlàmộttrongnămngườibôn-sê-víchbiếtrõmọichuyện.Giu-khơ-raicócảmgiácnhưngườiđisănđãdõithấyvếtchânconthúdữgiữalúcnósắpnhảyxổracắn.(Ủybanđặcbiệt,mộtcơquanvừalàcôngan,vừalàtìnhbáocònđượcgọilàcônganđặcbiệtnữa)Songbiếtmàkhôngthểkêulên,khôngthểbáođộngđược.Phảiđậpchếtconácthú.Cóđậpchếttươinó,mớicóthểyênổnlàmănđược,điđâukhỏiphảinơmnớpnhìntừngbụirậm.Cầnnhấtđừnglàmchoconthúdữkiakinhđộng.Trongtrậntửchiếnnày,chiếnsĩphảicótrísángsuốt,lòngkiêntĩnhvàcánhtayvữngmạnhmớiđảmbảođượcthắnglợi.Ngàyấy,giờấysắpđếnnơirồi.Tạimộtnơinàođóởthànhphố,trongngócngáchcủatổchứcbímậtcủachúng,bọnchúngđãhọpkínvớinhauquyếtđịnh:đêmmai.Nhưngnămngườibôn-sê-víchbiếtchuyệnđãtrùtínhchặntrước.Không,phảiratayngayhômnay,ngayđêmnay.Lúctối,mộtchuyếnxelửabọcsắtlặnglẽkhôngkéocòi,từtừchạyrakhỏinhàga,vàxevừarakhỏi,cổnglớnnhàkhokhépngaylại,imắngnhưkhông.Cácđườngdâyđiệnbáotrựctiếphốihảtruyềnnhữngbứcmậtđiện;nhữnghàngchữsốđóbayđếnđâulàbộđộibiênphòngởđấyquêncảngủ,trócchotiệtổthúdữ.A-kimgọidâynóichoGiác-ki.-Cáchộinghịchibộđãtriệutậpxongchưa?Thếnào?Tốt.ĐồngchícùngvớiđồngchíbíthưĐảngủykhuphốlạihọpngaynhớ.Vấnđềtiếptếcủithếmàtrầmtrọnghơntatưởngđấy.Đếnđâytasẽbàn-Giác-kinghexongcâunóinhanh,vớigiọngquảquyếtcủaA-kim,vừađặtốngnóixuốngvừacàunhàu:-Vẫnvấnđềcủi.Cònlàđiênđầuvớinó.HaingườibíthưĐảngvàĐoàntừtrongchiếcxecủaanhláiLít-kêbướcra.Lênđếntầnghai,họhiểungaykhôngphảivấnđềcủi.Mộtkhẩusúngmáy"Mác-xim"nằmtrênbàngiấyđồngchíphụtrách.Cácchiếnsĩsúngmáycủađơnvịđặccôngđangtíutítchungquanh.Ngoàihànhlang,nhữngđảngviênvàđoànviêntrungkiêncủathànhphốlặnglẽđứnggác.TrongphònglàmviệccủađồngchíbíthưTỉnhủy,cuộchọpbấtthườngcủabanthườngvụsắpsửakếtthúc.Đườngdâytừngoàiphốmắcquacửasổconnốivớihaimáynóikiểudùngkhihànhquân.Ngườitathìthầmnóichuyệnvớinhau.Giác-kigặpA-kim,Ri-tavàMi-

khai-lôởtrongphòng.Ri-tamặcquânphục,nhưhồicònlàmchínhtrịviênđạiđội:mũBu-đi-on-ny,váyka-ki,thắtlưngđeosúng"Mô-de"nặngtrĩu.Giác-kisửngsốthỏi:-Thếnàynghĩalàthếnào?Ri-tanóichoanhbiết:-Tậpbáođộngđấy,Giác-kiạ.Chốcnữa,tấtcảsẽđếnkhuphốđồngchí.CóhiệulệnhlàtậphợpởTrườngLụcquânthứnăm.Anhchịemhọpchibộxongthìcứđếnthẳngđấyngay.Chủyếulàtậphợpthếnàochokhôngaiđểýđếnmình.Imlặngbaotrùmkhurừng"Họcsinhquân".(Thờitrướcởđâycótrường"Họcsinhquân"củachínhphủNgahoàngnêngọilàrừng"Họcsinhquân")Hàngcâysênđạithụđứngyênkhônglayđộng.Mặtnướcaotùphủđầynhữngmảngbèođangyênngủ.Nhữnglốiđirộngkíncỏ.Giữarừng,saubứctườngtrắngcaolànhữngtòanhàcủatrường"Họcsinhquân"trướckia,ngàynaylàTrườngLụcquânthứnămcủaHồngquân.Đêmđãkhuya.Từngnhàtrênkhôngthắpđènsáng.Đứngngoàitrôngvàocóvẻtịchmịchlắm.Aiquađâycũngtưởngtrongmấytòanhànàymọingườiđangngủsay.Songnếungủthìtạisaohaicánhcửađúcbằnggangnặngtrìnhtrịchlạimởtoangravàngoàicủacóhaiđốngđứnglùlùnhưhaiconcóckhổnglồthế?Ngườiởkhắpcácngảtrongkhucôngnhânđườngsắtkéođếnđềubiếtrằngcóbáođộngđêmthìtrongtrườngchẳngaingủđâu.TừnhữngcuộchọpchibộĐảng,saukhiđượcnghechỉthịvắntắt,họliềnđithẳngđếnđây,lẳnglặng,khôngtròchuyện.Họđitừngngườimộthaytừngđội,nhưngkhôngquábangười,trongtúingườinàocũngcóchứngminhthưtrênđề"Đảngcộngsảnbôn-sê-vích"hoặc"ĐoànthanhniêncộngsảnU-cơ-ren".Cóchìamộttronghaigiấychứngnhậnđómớiquađượchaicánhcửađúcbằnggangnày.Trongphònghọplớn,ngườiđãđông.Gianphòngnàythắpđènsáng.Vảibạtchekíncáccửasổ.Nhữngngườibôn-sê-víchhọpmặtởđâynóiđùanhaurằngcáchtậpbáođộngnàycóvẻcôngthức.Họthảnnhiênhútthuốcnhưkhôngcóchuyệngìxảyra.Khôngaicảmthấycóbiếncả.Aicũngtưởngtậphợplạinhưthếchỉlàđểkiểmtratinhthầnkỷluậtcủacácđơnvịcôngtácđặcbiệtmàthôi.Songnhữngcựuchiếnbinhdàykinhnghiệmhơn,vừabướcchânvàocổngtrườngLụcquân,đãcảmthấyngaycómộtcáigìhoàntoànkhôngphảilàtậpbáođộngcả.Mọiviệcđềutiếnhànhmộtcáchquálặnglẽ.Theotiếnghôkhekhẽ,từngtrungđộihọcviênsĩquanimlặngxếpthànhhàngngũ,vàsúngmáyxáchtay,họtiếnrangoàiđường.Ởngoàinhìnvào,khôngmộtngôinhànàocóchútánhđèn.Pa-venđếngầnĐu-ba-va,khẽhỏi:-Cógìnghiêmtrọngkhông,Đu-ba-va?Đu-ba-vađangngồiởthànhcửasổ,cạnhmộtcôcongáimàPa-venchỉmới

thoánggặpởnhàGiác-kihômkia.Nghehỏi,Đu-ba-vavỗvaiPa-vennóiđùa:-Thếracậulomấthồnrồià?Chẳngngạigìđâu!Rồichúngmìnhsẽdạycậuđánhnhau.À,cậukhôngquencônàyhaysao?-Đu-ba-vahấtđầuchỉvềphíathiếunữkia:-ĐâylàcôAn-na.Họgì,mìnhkhôngbiết,cònchứcvụ:phụtráchcơsởtuyêntruyền.ThiếunữnghelờigiớithiệutinhnghịchcủaĐu-ba-va,đưamắtnhìnkỹPa-ven.Côvuốtlạimáitóctuộtrangoàikhănquàngmàuhoacà.CặpmắtcôbạnmớibắtgặpmắtPa-ven.Nhìnnhaukhôngnóimấygiây.Đôimắtcôbạnđenxanh,ánhlên,hơikiêukỳdướihàngmidàymượt.Pa-venquaysangnhìnĐu-ba-va.Cảmthấymặtmìnhđỏlên,Pa-venbựcmìnhcaumàyvàcốnhếchmépmỉmcười,hỏicôbạnmới:-Vậythìtronghaiđồngchí,ailàngườiđangtuyêntruyềnthuyếtphụcai?Giữalúcấy,trongphònghọpcótiếngồnào.Đạiđộitrưởngtrèolênghế,hôlớn:-Cácđảngviêncộngsảnthuộcđạiđộithứnhất!Sắpđộingũtrongphòngnày!Maulên,cácđồngchí,maulên!Vừalúcấy,Giu-khơ-rai,đồngchíchủtịchBanchấphànhtỉnhvàA-kimbướcvào.Cảbavừamớitớiđây.Gianphòngchậtníchngườiđứngsắpthànhhàng.Đồngchíchủtịchbướclênchỗđặtkhẩusúngmáythườngngàydùngđểtập,giơtaylên,cấttiếngnói:-Cácđồngchí,hômnaychúngtahọpnhauởđâyvìmộtcôngviệcrấtkhẩntrương.Việcđóđòihỏimộttinhthầntráchnhiệmcao.Bâygiờthìtôicóthểnóirađiềumàhômquachưathểnóiđược,vìđấylàmộtbímậtquânsựquantrọng.Đêmmai,trongthànhphốnàyvàcácthànhphốkháccủaU-cơ-rensẽnổracuộcnổiloạncủabọnphảncáchmạng.Thànhphốđãđầyrẫybọnvõquantrắng.Lũphỉđãtậptrungquanhthành.Mộtbộphậncủabọnphiếnloạnấyđãchuivàotiểuđoànthiếtgiápcủatalàmchânláixe.Ủybanđặcbiệtcủatađãkhámpháravụnàyvàhômnay,chúngtôihuyđộngtấtcảtổchứcĐảngvàĐoànthanhniêncộngsảntớiđâyđểvũtrangđidẹpphiếnloạn.TiểuđoàncộngsảnthứnhấtvàthứhaisẽcùngphốihợphànhđộngvớicácđơnvịhọcsinhsĩquanvàBanđặcbiệtđãtừngquenchiếnđấu.Họcviênsĩquanđãđitrướcrồi.Giờđếnlượtcácđồngchí.Cácđồngchícómườilămphútđểnhậnvũkhívàxếpđộingũchoxong.ĐồngchíGiu-khơ-raiđâysẽchỉhuychiếnđấu.CácđộitrưởngsẽnhậnchỉthịcụthểởđồngchíGiu-khơ-rai.Tôithiếttưởngkhôngcầnnóinhiềuvớitiểuđoàncộngsảntađâyvềtínhchấtnghiêmtrọngcủagiờphútnày.Cuộcphiếnloạnsắpnổngàymai,chúngtaphảibópchếtnóngayhômnay.Mườilămphútsau,toàntiểuđoànđãvũtrangđầyđủđộingũchỉnhtềđứngtrongsântrường.Giu-khơ-raiđưamắtnhìnnhữnghàngngườiđứngim.Đứngtrước,cáchhàngbabước,haingườinainịtgọngàng:tiểuđoàntrưởng

Mê-nhay-lô,vócngườitolớn,vốnlàmnghềthợđúcởU-ran,vàbêncạnhlàA-kimlàmchínhủy.Bêntrái,nhữngtrungđộithuộcđạiđộithứnhất.Trướcđạiđộihaibướclàđồngchíđạiđộitrưởngvàđồngchíchínhtrịviên.Saulưnghọ,nhữnghàngquânimlặngcủatiểuđoàncộngsản.Batrămtaysúng.Giu-khơ-rairahiệulệnh:-Đếngiờrồi!Tiếnlên,bước!Batrămchiếnsĩtiếnbướcvàocácngảphốvắngtanh.Thànhphốđangngủyên.TiểuđoàndừngchântạiphốLơ-vốp,ngaychỗđốidiệnvớiphốĐi-cai.Bắtđầuhànhđộngtừđịađiểmnày.Cáckhốinhàđềubịbaovâymộtcáchlặnglẽ.Cơquanthammưuđóngngaytrênthềmmộtcửahiệu.Mộtchiếcô-tôtừkhutrungtâmđổxuống,xuôidọcconđườngLơ-vốp,đènpharọilênhèphố.Chiếcxeđỗxịchtrướccơquanthammưu.AnhthanhniênGuy-gô,contraiLít-kê,lẩnnàyláixeđưachatới.Chaanhlàtưlệnhđơnvịbảovệthànhphố.ÔngnhảyxuốngđườngnóivớiconmấycâuvắntắtbằngtiếngLét-tô-ni.ChiếcxelạinhảychồmlênphíatrướcvàtrongnháymắtđãbiếnvàolốirẽsangphốĐơ-ni-tơ-rép.Guy-gômắtnhìnkhôngchớp,haitaynhưgắnchặtvàotaylái,ngoặtsangphải,ngoặtsangtrái.CáitínhláixetáobạocủaGuy-gôthếmàcũngcólúcđượcviệc!Chẳngaicòncóýmuốnbắtphạtgiamanhhaiđêmvìcáitộicầmláiđiêncuồngnàynữa.VàGuy-gôbaykhắpphốphườngnhưmộttrậncuồngphong.Guy-gôđưaGiu-khơ-raithoắttừđầunàythànhphố,trongnháymắtđãvụtđếnđầukiathànhphố,làmchoGiu-khơ-raicũngphảikhen:-Guy-gôạ,nếuđêmnaykhôngchẹtphảiaithìmaicậusẽđượcthưởngmộtchiếcđồnghồvàng.Guy-gômừngquýnh,đáplạibằnggiọngLét-tô-nilơlớcủaanh:-Emthìcứtưởnglàemđếnphảingồitùmườingàyvìcáitộiláibạtmạngnàymất.Nhữngđònđầutiênnhằmgiángvàotổnghànhdinhbọnphiếnloạn.NhữngtênbịbắtvànhữngtàiliệuthuđượcđưangayđếnBanđặcbiệt.TrênphốDi-cai,ởngõcũngmangcáitênlạlùngấytạinhàsố1cómộtđứatênlàXuy-béc.Cănnhànóởcócửasổnhìnramộtkhuvườn,vườnnàychỉcáchcóbứctườngngănvớingôinhàtrướckialànhàtukín.Lúcquântađếnthìcănnhàkhôngcóaiởđấy.LánggiềngnóilàhômấyXuy-béckhôngvềnhà.Khámtrongnhàthìthấycómộthòmlựuđạncùngvớibảndanhsáchcókèmđịachỉ.ĐồngchíLít-kêhạlệnhphụckíchsẵnởnhữngđịachỉấy,cònmìnhthìđứnglạibênbànmộtphútxétquanhữngtàiliệutìmđược.Ngườiđứnggácởtrongcôngviênlàmộthọcviênsĩquantrẻtuổi.Cậuta

trôngthấyrõcửasổcóánhsáng.Đứngởtronggócnày,cómộtmìnhthôi,chẳngthútínào;cậuthấyngàingại.Ngườitaralệnhchocậugácbứctườngbaophủkhuvườn.Nhưngtừchỗtườngđếnchỗánhsángyênổnởcửasổkiacònxalắm.Hơnnữa,mặttrăngquáiáckialạicứbịmâychemờluôn.Trongbóngtối,bụicâynàocũngnhưcóngườitrongấy.Cậuhọcviênsĩquanlấylưỡilêdòdẫmquanhmình:chẳngcógìcả."Saolạiđặtmìnhgácởđây?Tườngcaothếthìaimàleovàođượckiachứ.Thôimìnhlạigầncửasổngóvàoxemcáiđã!".Nghĩthế,cậutanhìnđầutườngcaochótvótmộtlầnnữa,rồibướckhỏigóctốisặcmùiẩmmốcấy.Cậudừnglạibêncửasổmộtlát.ĐồngchíLít-kêthunhặtnhanhnhữnggiấytờvàđịnhbướcrakhỏiphòng.Giữalúcđótrênđầutườnghiệnramộtbóngđen.Bóngđenđótừtrêntườngnhìnthấyrõngườiđứnggáctrướccửasổvàcảngườiđangđứngởtrongphòng.Nhẹnnhưmộtconmèo,nóchuyềnsangmộtngọncâyrồibòxuốngđất,rónrénđếnchỗanhlínhgác,taynóvunglênvàanhhọcviênsĩquanquỵxuống.Lưỡiđoảnkiếmcắmphậpvàocổngườigáclútđếntậncán.Tiếngsúngnổgiữakhuvườnđậpvàotaicácchiếnsĩđangvâyquanhkhuphốnhưmộtluồngđiệngiật.Sáungườilộpcộpchạyđến.ĐồngchíLít-kêđãchết,xácngãtrongchiếcghếbành,đầuđẫmmáugụctrênbàn.Kínhcửasổvỡtoang.Kẻđịchkhôngcóthờigiờlấylạitàiliệu.Tiếngnổtớitấpvanglênởchântườngkhunhàtukín.HungthủđãnhảyraphốvàchuồnvềkhoảngđấttrốngởđườngLu-ki-an,vừachạyhắnvừabắntrởlại.Nhưngthoátsaođược:mộtviênđạncủatađãbắntheotrúng.Khámxétsuốtđêm.Hàngtrămngườikhôngcótêntrongdanhsáchhộkhẩu,nhưngcóvũkhívànhữngtàiliệukhảnghitrongngười,đãbịgiảiđếnBanđặcbiệt,ởđâycóbộphậnchuyênmôntraxét.Ởmộtvàichỗbọnphiếnloạnđãdùngvũtrangkhángcự.ỞphốGi-liên,đồngchíAn-tô-sabịchúngbắnchếtgiữalúctađangkhámxétmộtnhà.TiểuđoànXô-lô-men-cađêmấymấtđinămchiếnsĩ.BanđặcbiệtmấtđồngchíLit-kê,lãođồngchíbôn-sê-vích,ngườilínhgáctrungthànhvàmẫncáncủanướccộnghòa.mmưuphiếnloạnđãbịchặnđứng.CũngđêmấyỞSê-pê-tốp-ca,lãocốVát-xi-li,haicongáivàcảbèlũnhàhắnđãbịbắt.Tìnhthếnguyngậpđãdịudần.Songmộtkẻthùmớilạiđedọathànhphố:thiếucủi,đườngxelửabịtêliệt,vàtiếpsauđólàgiặcđóivàgiặcrét.Bánhmìvàcủisẽquyếtđịnhtấtcả.

PHẦN2-CHƯƠNG2Giu-khơ-raitrầmngâmsuynghĩ;anhrúttẩuthuốcláđangngậmởmiệngravàkhẽlấyngóntaysờvàotànthuốc.Tẩuđãtắtngóm.Chừngmườiđiếuthuốclátỏakhóixám,cuộnkhúctrêncaogầnnhữngngọnđèntrầnbóngmờ,lượntrênchiếcghếbànhcủađồngchíchủtịchBanchấphànhtỉnh.Nétmặtnhữngngườingồiquanhbàntronggócphònglàmviệctrôngchỉthấylờmờnhưbịmộtlànsươngnhẹbaophủ.Tô-ca-rếpngồicạnhđồngchíchủtịchBanchấphành,ngựctìvàobàn.Ônggiàbứtchòmrâu,cửchỉđầyvẻbựctức.ChốcchốcTô-ca-rếplạiđưamắtliếcnhìnmộttênhóitránlùntịt:tênnàygiọngthethéđangnóiliếnthoắnghàngtràngnhữngcâurỗngtuếchnhưtrứngđãmúthếtlòng.A-kimbắtgặpcáiliếcmắtcủangườithợnguộigiàTô-ca-rếp,cáinhìnđólàmanhnhớlạithờithơấu:hồiđónhàbốmẹanhcómộtcongàchọi,anhthườnggọiđùalà"conMócmắt".Trướckhinhảyxổvàođốithủ,congàchọiấycũngnhìnnhưkiểuTô-ca-rếpđangnhìnbâygiờ.Cuộchọptỉnhủyđãkéodàihơnmộttiếngrồi.Tênhóitránlàchủtịchủybanvậnchuyểngỗcủi.Hắnvừalấynhữngngóntayrấtnhẹnlậtlậttậpgiấy,vừanóithaothao:-Chínhvìnhữnglýdokháchquanấymàquyếtnghịcủatỉnhủyvàcủacụcquảnlýđườngsắtkhôngthểthựchiệnđược.Tôixinnhắclại:dùhạnchomộtthángnữa,chúngtôicũngkhôngthểcungcấpđượchơnbốntrămthướckhốicủigỗ.Cònconsốmườitámvạnthướckhốimàcácđồngchíấnđịnhthìlà...-Tênhóitránnghĩđểtìmratiếngmuốnnói.-Thìlàchuyệnkhôngtưởng!-Nóixonghắnmímcáimiệngnhỏxíumắmmôilại,vẻbựctức.Imlặngthấycàngkéodài.Giu-khơ-railấymóngtaygõcáitẩuchotànthuốcrơira.GiọngkhànkhàntrongcổhọngTô-ca-rếpphátankhôngkhíimlặng:-Cầnquáigìphảinhaiđinhailạimãinhưthế.Anhbảorằngởủybanvậnchuyểngỗcủaanhtrướcđâykhôngsẵncủi,giờcũngkhôngcónốtvàsaunàycácanhcũngkhôngđàođâurađược...Cóphảianhnóithếkhông?Tênhóitránnhúnvai:-Xinlỗiđồngchí,củithìchúngtôiđãtrữsẵn,chỉphảicáikhôngcóxechởđi...-Hắnholênmộttiếng,lấykhăntaykẻôvuôngralaucáitránbóng.Lauxong,bàntaylầnmãikhôngthấytúiáođâu,hắnbựcmìnhnhétcáikhănvàocặpgiấy.Đênhếch-côtừgócphònglêntiếng:-Thếanhđãtìmcáchgìđểchởcủichưa?Vìtừkhibọnphụtráchchuyênmôndínhvàocuộcâmmưuphiếnloạnbịbắtđếnnaykểđãlâurồicòngì!TênhóitránquaylạiphíaĐê-nhếch-cô:.-Tôiđãbalầnbáocáovớicụcđườngsắtlàkhôngcóphươngtiệnvậntảithì

khônglàmăngìđược...Tô-ca-rếpngắtlờihắn:-Cáiđóchúngtôiđềuđãnghelắpđilắplạimãirồi-Tô-ca-rếphằnhọcnhìnhắn,giọngbựctứcramặt-Thếraanhchochúngtôilàđồngucảhaysao?Câuhỏiấylàmchotênhóitránthấylạnhcảgáy.Lầnnàyhắnhạthấpgiọngnóikhẽ:-Tôikhôngchịutráchnhiệmvềnhữnghànhđộngcủabọnphảncáchmạng.A-kimhỏi:-Nhưnganhhẳnphảibiếtlànơicácanhchođốngỗởcáchđườngxelửaquáxa.-Tôicónghenóithế,songđấykhôngphảilàphạmvitôiphụtrách,nêntôikhôngthểbáocáocấptrênvềtìnhtrạngbấtthườngxảyraởphạmvingườikhácđược.Chủtịchhộiđồngcôngđoànhỏi:-Anhcóbaonhiêungườilàm?-Gầnhaitrăm.Tô-ca-rếpcáutiết:-Thếramộtnămmỗitênănhạichỉlàmđượcđộcmộtthướckhối!Chủtịchcôngđoànnóitiếp:-Chúngtôiđãcấpphátchoủybanvậnchuyểncủacácanhkhẩuphầnlươngăngấpđôi,chúngtôiphảirútcủaanhchịemcôngnhânđểcấpchocácanhnhưthế,ngượclạithìcácanhlàmđượcnhữnggì?Haitoabánhmìđưachocácanhđểphátchocôngnhân,cácanhđãnhétđâumất?Nhữngcâunóitừbốnphíadồndậptrútlênđầutêntránhói,nhưnghắntatìmcáchđánhlảngnhưconnợtrốnchủnợ.Hắnnóiquanhco,trơntuộtnhưchạch,khôngtrảlờithẳng,mắtlấmlétnhìnsanghaibên.Hắnđãcảmthấynguyđếnnơirồi.Rúmmìnhtrongnỗilosợhoảnghốt,hắnchỉướcmuốnmộtđiềuđộcnhất:chóngrờikhỏiđượcchốnnàyđểvềănbữacơmchiềuthịnhsoạnvớiconvợcòntrẻcủahắngiờđâyđangđọccuốntruyệncủaPôn-đờ-cốcđểgiếtthờigiờ.Giu-khơ-raivừachúýnghenhữngcâutrảlờicủahắn,vừaghivàotờgiấysổtay:"Phảiđiềutrakỹthằngchanàyhơn,đâykhôngphảiđơnthuầnlàvấnđềthiếutíchcực.Đãcómộtsốtàiliệuvềhắn...Thôi,nóichuyệnvớihắnđãđủrồi.Đểhắncútđichorảnh.Cònchúngtathìbắttayvàoviệccủatađithôi".ĐồngchíchủtịchBanchấphànhđọcmảnhgiấyghimấyhàngchữđóvànhìnGiu-khơ-raigậtđầu.Giu-khơ-raiđứngdậyđiraphòngngoàigọidâynói.Lúcanhtrởvào,chủtịchBanchấphànhđãđọcđếnđoạncuốicủanghịquyết."Cáchchứctoànbanphụtráchcơquanvậnchuyểngỗvìhànhđộngpháhoạihiểnnhiên.Đưavụđốngỗnàyratòa".Cơsựđãkhôngđếnnỗinguynhưhắnchờđợi.Thậtra,cáchchứcvìphá

hoạithìchắclàđặtvấnđềnghingờlòngtrungthànhcủahắn,nhưngđấychẳngqualàchuyệnvặt.CònviệcđốngỗởcôngtrườngBai-a-rơ-cathìhắnkhôngphảilo,vìnókhôngphảiphạmvicủahắn."Chàmìnhcứtưởnglàtụinóđãlầnrađượcmanhmốigìrồikia..."Hắngầnnhưđãyêntrílắm,vừachogiấymávàocặpvừanói:-Phải,tôilàmộtnhàchuyênmônngoàiĐảng,nêncácanhcóquyềnkhôngtintôilàphải.Nhưnglươngtâmtôitrongsạch.Tôikhônglàmđượcviệcchỉvìthựctếtôikhôngthểlàmnổithôi.Khôngaitrảlờihắn.Hắnbướcra,vộivãxuốngthanggácvàmởcửaraphố,thấynhẹnhõmcảngười.Mộtngườimặcáokhoácbộđộihỏihắn:-Vịchobiếttênlàgì?Hắnchộtdạtrảlờiấpúng:-Séc…vin-ski...Phầntửlạcloàiấyvừarakhỏi,trongphònggiấycủachủtịchBanchấphànhtỉnh,mườibacáiđầuchụmsátvàonhautrênchiếcbànlớn.Giu-khơ-raiấnngóntaytrêntấmbảnđồmởrộng:-Cácđồngchíxem...ĐâylàgaBai-a-rơ-ca,cáchchỗlấygỗbảydặm.Ởđấycóhaimươimốtvạnthướckhốigỗđangxếpđống.Độiquânlaođộngđãkhónhọctámthángtrời,mấtbaonhiêulàcônglaođộng.Kếtquảthếnào?Chúngnóđãphảnta,xelửavàthànhphốvẫnkhôngcócủiđểđốt.Gỗđốnrồiphảichởsáudặmđườngnữamớitớiđượcnhàga.Muốnthếphảidùngítnhấtlànămnghìnxengựachởsuốtmộttháng,màphảichởmỗingàyhaichuyếnmớiđược.Thôngầnnhấtởđấycũngcáchmườilămdặm.LạiphảicáivạtênO-rơ-líchvàlũphỉlâulacủahắnluônquấypháởnhữngvùngnày.Cácđồngchícóhiểutìnhhìnhnhưvậylàthếnàokhông?...Thếnàyđây:theokếhoạchthìđánglẽcôngtrườngkhaithácgỗbắtđầutừđâyvàlàmdầnvềphíanhàga.Nhưngquânkhốnnạnchúngnólạivàomãitậnrừngsâumởcôngtrường.Chúngđãtínhsát:chúngtakhôngthểnàochởgỗđãchặttớiđườngsắtđược.Thậtthế,chúngtacũngchẳngđàođâuralấytrămchiếcxengựa.Chúngđãchơichúngtanhữngđònnhưthếđấy.Lợihạichẳngkémgìcáibanbạođộngcủachúng.QuảđấmnắmchặtcủaGiu-khơ-rainặngnềrơichátxuốngtấmbảnđồ.Cảmườibangườiđềutưởngtượngthấyrấtrõtaihọađangậpđến,taihọamàGiu-khơ-raikhôngnóira.Mùađôngđãkềbêncửa.Nhàthương,trườnghọc,cáccơquanvàhàngtrămngànnhândânlâmvàocảnhgiórétcắtdamàkhôngcủiđốt,cònởcácnhàga,hànhkháchđôngnhưkiếnmàxelửamỗituầnchỉchạyđượccómộtchuyến.Mỗingườisuynghĩmiênman.Giu-khơ-raibuôngnắmtayra:-Cómộtbiệnpháp,cácđồngchíạ:phảilàmchoxongtrongvòngbatháng

mộtconđườngsắtnhỏtừgatớichỗđẵngỗ-bảydặm.Tínhthếnàođểtrongmộtthángrưỡithìđãlàmđượcđếnđầuchỗđẵngỗ.Việcnàytôiđãnghĩtámngàynayrồi...Muốnlàmđượcthì...GiọngGiu-khơ-rairítlêntrongcổhọngkhô-Thìcầnbatrămnămmươicôngnhânvàhaikỹsư.ỞkhođoạnđầumáyPu-saVô-đi-xa,chúngtađãcósẵnđườngrayvàbảychiếcđầumáydothanhniêncộngsảntìmđược.Trướcchiếntranhngườitađãđịnhđặtmộtconđườngsắtnhỏtừđấyvàothànhphố.NhưngởBai-a-rơ-ca,côngnhânkhôngcóchỗởtạiđấychỉcóđộcmộtcáitrườnglâmnghiệpcũđãđổnátởmãitíttrongrừng.Phảichiacôngnhânthànhtừngtoánđếnlàmviệc,haituầnthayphiênmộtlần,vìmỗiphiênlàmlâuhơnnữathìkhôngchịunổi.Taphảipháicácđoànviênthanhniêncộngsảnđếnđấy,anhA-kimthấythếnào?Vàkhôngđợitrảlời,Giu-khơ-rainóitiếp:-ĐoànthanhniêncộngsảnphảicốhếtsứcđiềuđộngtấtcảnhữngđoànviênnàocóthểđiềuđộngđượcđếnđấytrướchếtlàtổchứcđoànởXô-lô-men-cavàmộtbộphậnởtrongthànhphố.Nhiệmvụrấtkhókhăn,nhưngnếugiảithíchcholứatrẻbiếtrằngcóthếmớicứuđượcthànhphốkhỏichếtrét,cứuđượcđườngxelửakhỏibịtêliệtthìbọntrẻsẽlàmbằngđược.Đồngchíphụtráchđườngsắtlắcđầutỏvẻkhôngtin,giọngđồngchímệtmỏi:-Khôngbiếtgiảiquyếtthếcóổnhaykhông.Tôitínhkhôngtàinàolàmđượcđoạnđườngsắtdàibảydặm,trênmộtkhoảngđấtkhôngtrơtrụi,tronghoàncảnhhiệnnayđangtiếttrờimùathu,sắpbắtđầucómưarồi,lạisắpmùađôngthánggiá…Giu-khơ-rai,khôngquaylạinhìnđồngchíấycắtngay:-ĐồngchíAn-đrâyVa-xi-li-ê-víchạ,đồngchícầnphảiđểtâmsănsóchơnviệcđốngỗ!Cònconđườngnày,chúngtasẽlàmđược..Chẳngcóailạichịungồikhoanhtaychờchếtrétđâu.*Nhữnghòmdụngcụcuốicùngđãxếplêntoaxe.Ngườilàmtrênxelửa,ainấyđãvềphầnviệccủamìnhrồi.Ngoàitrờimưanhỏhạt,buốtcóng.NhữnggiọtmưatrongnhưnhữnghạtphalêlăntrênchiếcáodaướtbóngloángcủaRi-ta.TừbiệtTô-ca-rếp,Ri-tabắtchặttayđồngchígià.vàkhẽnói:-Chúccácđồngchíthànhcông.Cụgiàngướchànglôngmàyxám,thânthiếtnhìnRi-ta.Cụnóilẩmbẩm,thốtlênnhữngtiếngnhưđáplạiýnghĩcủachínhmình:-Phải,cáiquânkhốnấyđãlàmchúngmìnhmấtănmấtngủ.Ởđâycácđồngchíphảiđểýtheodõi.Nếubênchúngtôicóchuyệngìrắcrốithìbấtcứviệcgìcầnđến,cácđồngchíphảigiúpngaymộttaymớiđược.Vìcáilũđểuấykhôngcólàmcáigìmàkhôngbahoakiểucáchngoàimiệngbaogiờ.Thôi,

tàusắpchạy,giàphảilênrồi,conạ.Ônggiàkhépchặtcáiáovét-tônglại.Phútcuốicùng,Ri-talàmravẻvôtìnhhỏi:-Kìa,thếPa-venkhôngcùngđivớicácđồngchíhaysao?Trongđámanhchịemđiđây,chẳngthấyanhấyđâucả.-À,cậuấyhômquađãcùngđồngchíphụtráchcôngtrìnhngồixegoòngđitrướcđểchuẩnbịchochúngtôitớisau.Trênsânga,Giác-kivàĐu-ba-vađangvộivãđilạiphíacụTô-ca-rếpvàRi-ta.CùngđivớihọcócảAn-naBô-khác,áongắnmặcngoàivắtthõngngangvai,nhữngngóntaymảnhkhảnhcủachịcặpmộtđiếuthuốcláđãtắt.Nhìnvềphíabangườiđangđitới,Ri-tahỏirốncụTô-ca-rếp:-Pa-venhọcvớibácrasaorồi,bác?Tô-ca-rếpngạcnhiênnhìnchị:-Họcgì?Cậuấylâunaydocháuhướngdẫnhọctậpcơmà?Đãnhiềulầncậutanóivớibácvềcháuđấy.Thằngbénókhencháukhôngngớtlời.Ri-tangheôngcụnói,bụngvẫnchưatin.-Cóthậtthếkhông,đồngchíTô-ca-rếp?Theocháubiết,anhấyvẫnthườngđếnnhàbácđểnhờbácgiảnglạibàicháuhướngdẫn.Ônggiàpháracười:-Đếnnhàbácà?...Tôicóthấycậuấyđếnhỏitôibaogiờđâu!Còitàurúlên,Cơ-la-vi-sếchtừtrongtoakêuto:-ĐồngchíRi-taơi!Đồngchíđểchobốgiàđivớichúngtôithôichứ.Ailạicứgiữmãiôngcụlạimàchuyệnthế!Khôngcóbốgiàthìchúngtôibiếtlàmănthếnào?AnhchàngngườiTiệpKhắcđócònđangmuốnnóithêmgìnữa,nhưngnhậnrabađồngchíđangđiđếngầntoaxe,anhimngay.Trongkhoảnhkhắc,đôimắtanhbắtgặpcáinhìnlolắngcủaAn-na;trôngthấyAn-namỉmcườitừbiệtĐu-ba-va,anhrờicửasổquayphắtngayvàotrongtoa,lòngbuồnrườirượi.*Mưathuquấtvàomặtngười.Nhữngđámmâyxámnghịtmọngnướckéolêthêtrênnềntrờithấp.Cảnhthumuộn,nhữngcánhrừngđãtrúthếtlá.Hàngcâycổthụđứngchaumày,giấulớpvỏnhănnheodướimàngrêumàunâu.Mùathutànnhẫnđãlộttrầnbộáosặcsỡtươimàucủarừngđểthâncâyđứngtrơtrụivàhốchác.Gaxéphiuquạnhnàynáumìnhchínhgiữarừngvắng.Từkebốchànglátđá,mớiđắpthêmmộtdảiđấtlầynhầychạyvềphíarừng.Chungquanh,ngườihìhụclàm,đôngnhưkiến.Bùnnhầynhụa,dínhlấymỗibướcđi.Ủngdalộibìbàbìbõmnghelớpnhớpkhóchịu.Ngườitahùnghụcxúcđất,đổnền.Xàbengchạmloảngxoảng,cuốcbổvàođáchanchát.

Mưatuônnhưrâybột.Hạtmưalạnhthấmquaquầnáo.Mưađangcuốnđicôngtrìnhlaođộngcủaconngười.Đấtthóvữaranhưcháođặcsệtcứtừnhữngchỗmớiđắptùnxuống.Quầnáobịướtsũng,vừanặng,vừalạnhbuốt.Nhưngngàynàyquangàykhác,ngườitavẫncốlàmrốnđếntậntốimịtmớinghỉtay.Dảiđấtmớiđắpmỗingàymộtchuithêmmãivàorừngsâu.Cáchnhàgakhôngxa,ngôinhàđásừngsữngđứngtrơxương,trôngdữtợn.Nhữngthứgìcóthểdỡđược,tháođượchoặcpháđượcthìđãbịlấytrộmđitừbaogiờrồi.Cáccửasổ,cửaravàogiờchỉcònlànhữnglỗhổng.Cáccửalòdướibếpchỉcònlànhữngkhoảngđenngòm.Máinhàtrơnhữngkhe,lỗ,đểlộrakèocộtbêntrong.Chỉcónềnnhàbằngbê-tôngcủabốnphòngrộnglàcònnguyênthôi.Tốiđến,bốntrămconngườiquầnáoướtsũng,bêbếtbùnlầy,chenchúcnhaunằmlênđấyrétruncầmcập.Ngườitađứnglạingoàicửavắtquầnáo,từngdòngnướcbùnđụcrỏtongtongxuốngđất.Họnguyềnrủatrờimưagió,cảnhlầylội.Trênổrơmrảimỏngdínhlênnềnbê-tông,họnằmthànhhàngsansátquắplấynhaumàngủchoấm.Quầnáobốchơingùnngụtmàkhôngtàinàokhôđược.Cửasổmấtkính,chetạmbằngmấychiếcbaotải,nướcmưahắtvàorỉxuốngnềnnhà.Từngcơnmưađổhồinhưtrốnggiục,trútnướclênnhữngmảnhtôncònlạitrênmái;giógàoluồnquakheliếpchặncửa,thổiùavàotrong.Sángdậy,đoànngườikéođếntúplềuxiêuvẹoxưakialàbếp;họlàmmộtbátnướcchèrồiracôngtrường.Trưanàocũngchỉđộcmộtmónđậunấukhôngchánngấyvớisáulạngbánhmìđenthuinhưthanđá.Thànhphốchỉcóthểcungcấpchohọđượcđếnthếthôi.PhụtráchcôngtrìnhlàônggiàVa-lê-ri-anPa-tô-sơ-kin,ngườicaolớnkhôđét,haimáhópnhănnheo.CánbộkỹthuậtlàVa-cu-lên-cô,ngườilùntịt,mũisưtửngồichòmchõmtrênkhuônmặtxươngxẩunhưlấyrìumàđẽovậy.Họđềuởnhờnhàngườitrưởngga.Tô-ca-rếpngủởtrongphòngđồngchícônganđặcbiệtcôngtácởganày.ĐồngchíấytênlàKhô-li-a-va,cóhaicẳngngắnngủn,tínhngườicựaquậyluônchânluôntay,ynhưgiọtthủyngân.Đoànngườixâydựngđườngsắtkiêncườngchịuđựngmọisựthiếuthốn.Nềnđườngmớiđắpmỗingàymộtthọcsâuvàorừng.Trongđoànđãcóchínngườiđàongũ.Mấyngàysaulạicónămngườinữabỏtrốn.Sangtuầnthứhai,côngtrườngbịnóchơimộtvốđầutiên:chuyếntàuchiềutừtỉnhlênkhôngchởbánhmìchocôngtrường.Đu-ba-vađánhthứccụTô-ca-rếpdậyvàbáotinấychođồngchí.NgườibíthưgiàcủaĐảngbộcôngtrườngbuôngthõnghaichânđầylôngxuốngđất,taygãisồnsộtvàonáchmộtcáchgiậndữ.Đồngchívừamặc

quầnáovừalẩmbẩm:-Chúngđãgiởtròrồi!Vừalúcấy,anhchàngKhô-li-a-vabéotrònnhưmộtquảbónglănvào.Tô-ca-rếpliềnralệnhchoanhta:-Đinhanhradâynói,gọiđếnBanđặcbiệt.-RồiquaylạidặnĐu-ba-va:-Còncậuthìđừngcóhởcáiviệcbánhmìnàychomộtainhé!Mấtnửatiếngquặcnhauvớicácnhânviêntổngđàiđiệnthoại,nhờtháiđộcươngquyết,Khô-li-a-vađãliênlạcđượcvớiđồngchíphóchủnhiệmBanđặcbiệtlàGiu-khơ-rai.NghethấyKhô-li-a-vacãinhauhoàivớicácnhânviêntổngđài,Tô-ca-rếpsốtruộtquágiậmchânthìnhthịch.TiếngGiu-khơ-raithétlêntrongốngnói:-Sao?Khôngchởbánhmìtớià?Được,đểtôihỏingaylậptứcxemailàmracáichuyệnnày?Tô-ca-rếpbựctứclatovàomáy:-Đồngchíchotôibiếtngayđiềunàythìhơn:maichúngtôilấygìchoanhemănđây.Giu-khơ-raisuynghĩ.Mộtlátkhálâusau,ônggiàbíthưĐảngủycôngtrườngngheđáplại:-Bánhmì,chúngtôisẽchởđếnngayđêmnay.TôisẽpháiGuy-gôđánhxetới,cậuấybiếtđường.Sángmai,cácđồngchísẽcóbánhăn.Tờmờsánghômsau,mộtchuyếnxebùnbắnbêbếtchởbánhmìtớiga.Lít-kêcon,mệtnhoài,bướcrakhỏixe,mặtmàyphờphạcvìsuốtđêmkhôngngủ.Cuộcđấutranhđểlàmxongconđườngngàycànggaygoquyếtliệt.Phâncụcđườngsắtbáochobiếtlàkhôngcótàvẹt.Ởthànhphốthìkhôngđàođâuraphươngtiệnđểchuyểnđườngrayvàđầumáyđếncôngtrường.Ngayđếncảcácđầumáynhỏcũngcầnphảisửachữalạikhánhiềumớichạyđược.Toáncôngnhânthứnhấtsắphếthạn,thếmàtoánđếnthayphiênvẫnchưathấymặtđâucả.Khôngthểnàocứgiữnhữngngườiđãkiệtsứcnàyởlạilàmtiếpđượcnữa.Trongnếpnhàcũkỹ,dướiánhđèndầulelói,hộinghịcánbộkéodàichođếntậnkhuya.Sángsớmhômsau,Tô-ca-rếp,Đu-ba-va,Cơ-la-vi-sếchmangsáungườivềthànhphốđểchữađầumáyvàlấyđườngray.Cơ-la-vi-sếchnguyênlàcôngnhânnướngbánhmìnênđượcpháiđếnbantiếpphẩmđểkiểmtra,cònnhữnganhemkhácthìđicảvềPu-saVô-đi-sa.Màmưathìvẫntrútxuống.*Pa-venvấtvảmớirútđượcchânrakhỏivũngvùnnhầynhụa.Cảmthấybầnchânbỗngnhiêntêbuốt,anhbiếtlàchiếcđếgiàymụcđãtụtmấthẳnrồi.Ngaytừngàyđầutớiđâychođếngiờ,anhđãkhổsởvìđôigiàyốnghỏng,

đôigiàylúcnàocũngướtsũng,cũngbếtbùn.Bâygiờthìmộtchiếcđãmấthẳnđế,bànchângiẫmthẳngtrongbùnlạnhthấuxương.Chântêgiáquáchừng,anhkhôngcònsứcđểlàmviệcnữa.Anhmócchiếcđếgiàymớitụtrakhỏibùn,nhìnnómàthấtvọng.Anhquêncảlờianhtựhứavớimìnhhômtrước,buộtmồmvăngtụcchửirủa,.rồibỏđivàotúplềunaydùnglàmbếp.Ngồicạnhbếp,anhtháochiếctấtướtđầmđìaravàhơbànchânđãtêcứngvàolửa.ChịÔ-đác-ca,vợbácgácđườngsắt,đượcngườicấpdưỡngđưavàolàmphụ,đangtháicủcảitrênchiếcbànnhàbếp.Trờiphúchochịvợcòntrẻấycủabácgácđườngsứcvóchơnngười,đôivailựcđiền,bộngựcdữnhưvâm,đôihôngdưsức,thẳngđứng.Chịtađưadaothoănthoắt,đốngrautháirồichẳngmấychốcđãchấtcaotrênbàn.ThấymặtPa-ven,chịtanhìncóvẻkhinhbỉvàhằnhọchỏi:-Địnhđếnchựcănđấyà?Cònhơisớmmộtchút.Chắclạitrốnviệcchứgì?Màsaolạithòchânvàođấy?Đâylànhàbếpchứcóphảinhàtắmđâu.ChịtađangchửiPa-venthìđồngchícấpdưỡngđứngtuổibướcvào.Pa-vengiảithíchtạisaomìnhlạivàobếp:-Chiếcgiàyốngcủatôitannátmấtrồi.ĐồngchícấpdưỡngnhìnchiếcgiàyốngráchnátvàhấtđầuvềphíachịÔ-đác-ca:-Chồngchịấycũngvõvẽnghềthợgiàyđấy,nóibáctakhâuhộcho,kẻoởđâykhôngcógiàythìtongđời.Nghenói,chịÔ-đác-canhìnPa-venvàcảmthấyhơingượng.Chịthúthật:-Thếmàtôiđãtưởnglầmlàanhtrốnviệcvàođây.Pa-vencười.ĐếnlượtchịÔ-đác-cangắmnghíachiếcgiàycóvẻlàtaylànhnghềlắm:-Giàynàychồngtôichẳngbuồnchữađâu,giầythếnàychữachỉtoicông.Thôiđểtôimangđếnchoanhmộtchiếcgiàycao-sucũ,tôithấybỏvươngởnhàtôiấy.Anhxỏvàocũngđỡlạnhchân.Chứaiđờilạiđểgiầykhôngcóđếmàđiđược,thậttộinợ.Naymailạisắpđạihàn,giàyvớidépnhưthếthìanhđếnquỵmất.LầnnàythìchịÔ-đác-canóicóchiềuthươnghạiPa-venlắm.Vàchịđặtdaoxuống,đira.Mộtlát,chịmangvềchiếcgiàycaosuđituyếtvàmộtmiếngvảibăng.Chânhơnóng,lấyvảibọclại,thọcvàogiàyrồi,Pa-venlặngnhìnchịÔ-đác-cathầmtỏýcảmơn.Tô-ca-rếpởtỉnhvề,nétmặthầmhầm,giậndữ.ĐồngchítriệutậpcáccánbộlạinhàKhô-li-a-vavàbáochomọingườibiếtnhữngtinchẳngcógìlàphấnkhởicả.Đồngchíbáocáovớianhem:-Chỗnàocũngỳra.Điđếnđâucũngthấybánhxequaynhưngquaychổnglêntrờicả.Phảithấyrằngchúngtachưatrừtiệtđượcbọnchótrắng.Khi

chúngkhôngcònthòramốngnàonữathìnghĩalàchúngvẫncòn.Tôinóitoạcrachoanhembiếtlàcôngviệckhôngđượcchạylắm.Toánthứhaiđếnthayphiêngiờvẫnchưatậphợpxong.Sẽgửiđếnđâyđượcbaonhiêungườicũngchưarõ.Đạihànsắptớinơirồi.Trướckhitrờibắtđầuvàorét,dùchếtchúngtacũngphảivượtquađượcđoạnlầy.Nếukhông,rétđến,cólấyrăngmàgặmđấtcũngkhôngnổiđoạnđường.Ởtrêntỉnh,bọnnàolàmláorồisẽbịtrùycẩnthận.Cònchúngtaởđâyphảirasứclàmnhanhgấpđôimớiđược.Dùcóchếtđichếtlạinămlầncũngphảilàmchoxongnhánhđườngsắtnày.Khôngxongthìcònmặtmũinàolàmngườibôn-sê-víchnữa.Khôngxongthìchỉlàmộtbọnươnhènmàthôi.-Tô-ca-rếpnói,giọnghômnaykhôngkhànkhànnhưmọikhi,tiếngcụrunglênlanhlảnhnhưtiếngthép.Đôimắtsángquắcdướihànglôngmàycaucauđủtỏquyếttâmngoancườngcủađồngchígià.-Ngayhômnaychúngtasẽhọpkín,đánhthôngtrongnộibộ.Ngàymaisẽđilàmcả.SángmaithìchonhữngngườingoàiĐảnghọvề.Cònchúngtathìởlại.Quyếtnghịcủatỉnhủyđây.-Tô-ca-rếpđưatờgiấygấptưchoPan-cơ-ra-tốp.NhìnquavaiPan-cơ-ra-tốp,Pa-venthấytronggiấycónhữnghàngchữ:"Cầnthiếtgiữlạiởcôngtrườngtấtcảcácđoànviên.Chođếnkhinàochởđượcchuyếngỗthứnhấtvềmớiđượcthayphiên.ThừalệnhbíthưBanchấphànhTỉnh.Ri-taUốt-chi-nô-vích".Cănnhàchậtchội,khôngcònchỗmàlenvàonữa.Mộttrămhaimươiconngườichenchúcnhau,ngườiđứngdựatường,ngườileolênbàn,cóngườileolêncảlòbếp.CuộchọpdoPan-cơ-ra-tốpkhaimạc.LãođồngchíTô-ca-rếpnóingắnthôi,nhưngđoạncuốilàmchoángvángmọingười:-Ngàymai,cácđảngviênvàđoànviênđềuởlại.Ônggiàgiơtayđậpvàokhoảngkhôngnhưđểnhấnmạnhlàquyếtnghịấynhưđanhđóngcộtrồi.Cửchỉấylàmtanvỡmọihyvọngmuốnvềtỉnh,vềvớinhữngngườithân,tanhếthyvọngrútchânrakhỏichốnbùnlầynày.Lúcđầutiếngnhaonhaonổilênđếnnỗikhôngcònnghethấygìnữa.Ngọnđèndầunhỏtílaylắtnhưcũngphấpphỏng.Tốiquá,khôngcòntrôngrõmặtngười.Tiếngnóiồnàomỗilúcmộtto.Nhómnàykháonhau,mơmộnggợilạicảnhgiađìnhđầmấm,nhómkiatứcgiậnkêumệtnhọc.Cónhiềungườikhôngnóigìcả.Vàchỉcómộtngườinóiramiệngmuốnđàongũ.Giọngcămphẫncủahắntừtronggócnhànémranhữngcâunóichêmlờivăngtục.-Mẹkiếp!Tôiđếchvàoởđâylấymộtngàynàonữa.Đàyaiđikhổsaithìcũngphảicótộitìnhgìmớiđàyngườitađượcchứ.Chúngtôiđâythìcótộigì?Đãgiamchúngtôiởđâynửatháng,xinđủlắmrồi.Ngườitalàngườichứkhôngphảilàsungrụng.Aiquyếtđịnhlàmchỗnàythìkẻấytựdẫnxácđếnđâymàlàmlấy.Aimuốnthìcứđếnmàlănmìnhvàođốngbùnnày,còn

tôi,đờitôichỉsốngcómộtlần,tôiphảigiữlấythântôi.Ngayngàymailàtôichuồn.Ô-cu-nhếpđứngngaytrướcmặttênvừalađó,anhquẹtdiêmsoixemmặttênđàongũđólàđứanào.Ánhlửadiêmkhoảnhkhắclóelêntrongbóngtối,làmlòicảcáimặtméoxệch,nhănnhó,tứctối,mồmháhốckia.Ô-cu-nhếpnhậnranólàconlãothưkýkếtoánởbantiếptếcủatỉnh.-Màysoicáigì?Taocóphảiăntrộmăncắpđâumàphảigiấumặt.Diêmtắt,Pan-cơ-ra-tốpvùngđứngphắtdậy.Anhđưamắtnặngnề,nhìnnhữngngườiđứnggần,giọngồồ:-Kẻnàodámhámồmsủaláođấy?ĐứanàobảonhiệmvụĐảngtraocholàkhổsai?Cácanhem,chúngtakhôngthểnàotrởvềtỉnhđược.Chỗcủachúngtalàởđây.Nếuchúngtabỏđitứclànhândânsẽbịchếtrét.Tacànglàmxongsớmthìcàngvềsớm.Cònđánhbàichuồnnhưcáithằngkhốnnạnvừarồithìlýtưởngcủachúngta,kỷluậtcủachúngtakhôngchophép.Pan-cơ-ra-tốp-anhcôngnhânbốcvác-vốnkhôngưanóidài,nhưngngaymấycâuvắntắtcủaanhcũngđãlạibịcáigiọngbannãycắtlời:-NgườingoàiĐảng,ngoàiĐoànthìđượcvềphảikhông?Pan-cơ-ra-tốptrảlờiđốp:-Được.Tứcthìmộttênmặcchiếcbành-tôngắndiệnphốláchtớichỗbàn.Hắnquăngramộtcáithẻ.Cáithẻnhưcánhdơiliệng,chạmvàongựcPan-cơ-ra-tốp,rồibắnra,rơitõmxuốngmặtbàn.-Thẻđây,xincácanhcầmlấyhộ.Xinphépcácanh,chếtvìmảnhbìanàymàtộivàothânthìtôixinđủ.Hắnchưadứtlời,tiếngphẫnnộnhaonhaolênkhắpgiannhà:-Màyquẳngcáigìđiđấy!Khôngbiếtnhụcà!-Đồchóchết,cútđi!-CáithứmặtấychuivàoĐoàncốtchỉđểkiếmmộtchỗnàoấmcáithầnxác!-Tốngcổnóđi!-Đượcrồichúngtaochomàychỗấm,rõcáiđồrậnthabệnhthươnghàn!TênvừavứtthẻĐoànđócúigằmmặtlùilũibướcra.Hắnđiqua,ainấyđềugiãnranhưtránhmộtconbệnhtruyềnnhiễm.Hắnrakhỏi,cửađóngkẹtlại.Pan-cơ-ra-tốpvòcáichứngminhthưhắnbỏ,gívàongọnđèndầu.Mảnhbìabốccháy,tànquặnlại.*Cótiếngsúngnổ.Từphíatúpnhàtồitànmộtbóngngườicưỡingựaphóngtrốnvàorừng,biếntrongđêmtối.Ngườitừtrongtrườnghọcvàcănnhàđổùara.Cóngườiđụngphảitấmbiểnbằnggỗdánđútvàokẽcửalớn.Ngườitaquẹtdiêmvàlấyvạtáochegió;ánhdiêmlậplòe,soilênthìđọcthấymấychữ:"Chúngbaycútngaykhỏinhàganày,ởđâuđếnthìlạivềđấyngaylập

tức.Kẻnàoởlạichúngôngsẽchoănđạnvàosọ.Quântasẽgiếtsạch,khôngthamộtmống.Giahạnchođếntốimailàcùng,phảituânlệnhnày"Dướicóchữký:"ĐầulĩnhSê-nốc".Sê-nốclàbèđảngO-rơ-lích.TrongphòngRi-ta,cuốnnhậtkýcủachịđểmởtrênbàn."MồnghaithángChạpSángnaycótuyếtđầumùarồi.Trờilạnhghêngười.GặpVê-rê-slápÔn-sin-skiởcầuthang.Mìnhvàanhtacùngđirangoài.Ôn-sin-skinói:-Tôibaogiờcũngthíchtuyếtđầumùa.Chàlạnh!Cảnhtuyếtđẹpghê,phảikhôngchị?MìnhnghĩđếncôngtrườngBai-a-rơ-canêntrảlờianhtalàmìnhrétvàtuyếtchẳnglàmmìnhvuitínào,tráilạichỉlàmmìnhkhổtâm.Mìnhnóichoanhtahiểuvìsaolạithế.-Đấylàcáchnhìnchủquancủachịthôi.Nếupháttriểnquanđiểmcủachịthì,chẳnghạnnhưtronglúcchiếntranh,khôngthểnàochophépcótiếngcườivànóichungtấtcảnhữnggìbiểuhiệnvuisốngđượcư?Nhưngthựctếcónhưthếđâuchị?Thảmkịchlàchỉởnơihỏatuyến.Ởđấymốicảmvềcuộcsốngluônluônbịcáichếtkềbêncạnhbópnghẹt.Nhưngngayởđấy,vẫncótiếngcười.Cònởhậuphươngcuộcsốngthếnàothìnóvẫnnhưthế:tiếngcườivàtiếngkhóc,đaukhổvàmừngvui,khaokhátkịchháthoanlạctìnhcảm,rạorựctìnhyêu.TrongnhữnglờicủaÔn-sin-ski,khómàphânbiệtlàchâmbiếmhaynóithật.Ôn-sin-skilàpháiviêncủaBộdânủyngoạigiao.VàoĐảngtừnăm1917.MặctheolốiphươngTây,râubaogiờcũngcạonhẵn,ngườilúcnàocũngbôitínướchoa.AnhtaởphòngđồngchíXê-pan,cùngnhàvớibọnmình.Chiềunàocũngđếnthămmình.Nóichuyệnvớianhchàngcũngthấyhayhay.AnhtađãtừngởPa-rilâu,hiểunhiềuvềphươngTây.Nhưngmìnhkhônghềnghĩrằnganhtavớimìnhcóthểthànhbạnthânđược.Lýdo:đốivớimình,anhtatrướchếtcoimìnhlàmộtphụnữ,rồisaunữamớilàmộtđồngchíĐảng.Thậtra,anhtakhôngcheđậygìnhữngýnghĩ,nhữngthèmmuốncủaanhtacả.Kểcũnglàmộttaybạonóithật.Vàcáithúcủaanhtacũngkhôngthôbạođâu.Anhtakhéonóitôvẽchonóđẹp.Nhưngmìnhkhôngưaanhta.TácphongchấtpháctuyhơicụccằncủaGiu-khơ-railàmchomìnhdễgầnhơnlàcáinướcsơnhàonhoánguhóacủaÔn-sin-ski.NhậnđượcbáocáongắntừBai-a-rơ-cagửivề.Mỗingàyđặtđượchơnhaitrămthướcđường.Tà-vẹtđặtngaytrênđấtđóngbăng,lấyrìuvàxàbengkhoétđấtấyra,rồiđặttà-vẹtvàođấy.Tấtcảchỉcònhaitrămbốnmươingười.Toánthứhaiđếnthayphiênđãbỏtrốnmấtmộtnửa.Điềukiệnlàmviệcthậtlàgay.Giátuyếtnhưvậykhôngbiếtrồilàmănrasao?...Đuba-vaởđấyđãđượcmộttuần.TrongsốtámđầumáyởPu-saVô-đi-xachỉchọnđượcnăm.Nhữngcáicònlạiđềuthiếumấtnhiềubộphận.

CụcquảnlýxeđiệnkiệnĐu-ba-vavìanhtacùngtoànđộiđãdùngvũlựcgiữtấtcảcácxeđiệnđitừPu-saVô-đi-xavềtỉnh.Đu-ba-vabắthànhkháchxuống,lấytoatàuchởđườngrayđếncôngtrường.Mườichíntoaxeđiệntheođườngquanhtỉnhchạyvềga.Côngnhânxeđiệnhếtsứcgiúphọ.Ởnhàga,sốđoànviênthanhniêncộngsảnXô-lô-men-cacònlạisuốtđêmhìhụcxếprayđi,vàĐu-ba-vacùnganhemtrongđộichởnhữngthanhrayvềcôngtrườngBai-a-rơ-ca.A-kimgạtđikhôngxétvụkhiếunạivềĐu-ba-vanàyởhộinghịthườngvụ.Đu-ba-vađãtrìnhbàyvớichúngtôitìnhtrạngquanliêulềmềquáquắtởCụcxeđiện.Họkhăngkhăngchỉchoanhhaichiếctàuđiệnvànhấtđịnhkhôngchohơn.Túp-talênlớpĐu-ba-va:-Thờibuổinàyphảibỏtácphongdukíchấyđi,bâygiờmàcònthếnữathìcóphenngồitùsớm.Làmnhưkhôngthểnàodànxếpthươnglượngđược,nêncứphảidùngtaysúngnóichuyệnvớinhauhaysao?MìnhchưabaogiờthấyĐu-ba-vagiậndữđếnthế.AnhtathétầmkhiếnphònghọpTỉnhđoànrunglên.-Đồcạogiấysaokhôngvácmặtđứngramàthươnglượng?Chỉngồiởđâynhưconđỉahútmựclạicòncứxoenxoétcáilưỡi.TớmàvềBai-a-rơ-cakhôngcóraythìngườitahớtmõmtớđi!Đượcrồi,phảigửicậulêncôngtrườngmớichừacáithóingồimộtchỗlàmvướngchânngườikhác.ĐểchocụTô-ca-rếpcụấydạychocậubiếtthân?Túp-tađãviếtđơnkiệnĐu-ba-va,nhưngA-kimđềnghịmìnhđiratrước,cònanhngồilạinóichuyệnvớiTúp-tađộmươiphút.Sauđó,Túp-tahầmhầmđira,đỏmặttíataivìgiậndữ.3thángChạp.TỉnhủylạinhậnđượcđơnkhiếunạicủaBanđặcbiệtngànhgiaothôngvềmộtvụmớixảyra.SốlàPan-cơ-ra-tốp,Ô-cu-nhếpcùngmấyđồngchínữađếngaMô-lô-vi-lốp-cadỡcửalớnvàcửasổcủacáctòanhàbỏkhông.Lúchọkhiêngnhữngthứnàylêntàuthìcómộtanhcônganđặcbiệtcủanhàgađịnhbắthọ.Họtướcvũkhícủaanhkia.Mãiđếnkhitàuchạy,họmớitrảsúngngắnchoanh,nhưnglạimoihếtđạnđi.Họcuỗmtấtcảcửagiảđi.PhòngvậtliệusởcôngchínhlạicòntốcáoTô-ca-rếpkhôngđượcphépđãtựđộnglấyhaimươiputđinhởkhoBai-a-rơ-ca.ThậtrathìsốđinhnàyTô-ca-rếpđãchiachonôngdân,thếvàotiềncônghọđãchuyểngỗtừnơiđẵnđếncôngtrườngđểlàmtà-vẹt.(Mộtpútbằng16,3ki-lô)MìnhđãđemnhữngchuyệnnàynóivớiđồngchíGiu-khơ-rai.Anhcườibảo:"Tấtcảnhữngchuyệnấy,rồichúngtasẽdànxếpđâuvàođấycả".Trêncôngtrường,tìnhhìnhhếtsứccăngthẳng,quýtừngngàymột.Việcvặtgìcũngphảidùngđếnhếtmọiáplực.LuônluônphảikéocổnhữngtênkìmhãmcôngviệclênTỉnhủy.Đámthanhniêntrêncôngtrườngngàycànghay

phánộiquy.Ôn-sin-skimangđếnchomìnhmộtcáilòsưởiđiệnnhỏ.Ôn-gaI-u-rê-nhê-vavàmìnhdùngđểsưởitay.Nhưngtrongphòngcólòcũngchẳngấmthêm.Khônghiểucácanhemlàmtrêncôngtrường,nằmtrongrừng,đêmnayngủlàmsaođược?Ôn-gakểchuyện:trongnhàthươnglạnhquá,bệnhnhânkhôngdámthòđầurakhỏichăn.Cáchbangàymớiđượcđốtcủisưởimộtlần.Không,đồngchíÔn-sin-skiạ,thảmkịchởtiềntuyếncũng,làthảmkịchcủahậuphương.4thángChạp,Tuyếtsuốtđêm.Tuyếtxuốngrấtdày.AnhemởBai-a-rơ-caviếtthưchomìnhbiết:mọivậtđềubịtuyếtphủhết.Côngviệcbịđìnhlại.Ngườitađổraquéttuyếtlấyđườngđi.Hômnaytỉnhủyquyếtnghị:côngtácđợtthứnhấttrêncôngtrườngtrướcngàymồngmộtthángGiêngnăm1922phảilàmxongđếngiápgiớikhuvựcđốngỗ.NgườitakểlạirằngkhinghịquyếttruyềnđạttớiBai-a-rơ-ca,thìTô-ca-rếptrảlời:"Nếuanhemchúngtôikhôngđổhết,thìnhấtđịnhlàmđược".ChẳngnghethấynóigìvềPa-ven.Cũnglạlàchẳngcó"vụ",nàovềPa-ventươngtựnhưkiểuPan-cơ-ra-tốpđãlàmcả.ĐếntậnbâygiờtôivẫnkhônghiểuvìsaoPa-vencứtránhmặttôi.5thángChạp.Hômquathổphỉlạibắnvàocôngtrường".*Ngựarónrénđặtchânlênlớptuyếtmềm,xốp.Đôilúcmóngngựagiẫmgẫycànhcâynằmdậpdướituyếtkêurăngrắc,conngựaphìhơi,nésangmộtbên,nhưngbịnòngsúngtrườngkhôngcắmlưỡilêthúcvàođôitai,liềnphilên,đuổitheonhữngconđitrước.Gầnchụctêncưỡingựavượtngọnđồiởđầudảiđấtnâucònchưabịtuyếtphủ.Chúngkìmngựalạiđấy.Bànđạpngựachạmvàonhauxoangxoảng.Conngựađiđầurùngmìnhquẫymạnh,toànthânnóđãđẫmmồhôisaumộtđoạnđườngdài.Thằngđiđầunói:-Quânkhốnkiếpchúngnóđangrúctrongcáinhàkiakìa.Làmthếnàođuổichúngđinhưgạtsạchtuyếtmớiđược!Đầulĩnhđãbảochậmlắmngàymaiphảixuasạchcáilũchâuchấuấyrakhỏiđây.Vìnếukhôngthìcáilũ"côngnhân"chóchếtấycóthểmòđượcđếntậnnhữngđốnggỗđãđốnkia.Bọnđingựaxếphàngdọcmentheonhánhđườngsắttiếngầnvàonhàga.Chúngmonmentừngbướcđếnkhoảngrừngtrốngmétrướccáitrườnghọccũrồiđứngnấpsaunhữnglùmcây.Loạtsúngnổphátancáiimlặngcủađêmtối.Chùmtuyếttừtrêncànhcâybạchdươngcóánhtrăngbạcdãilênrơixuốngnhưsócchuyềncành.Giữa

nhữnghàngcây,lóelênnhữngtialửađạnbắnlỗchỗnhữngmảnhtườngđắpthạchcao;nhữngmảnhkínhPan-cơ-ra-tốplấyvềlắptrêncửasổbịvỡtantành.Loạtsúngđãlôinhữngngườingủtrênsànbê-tôngchoàngdậy,nhưngkhicónhữngviênđạnchìnhưnhữngcondếđộcbayvùvùtrongphòngthìhọsợhãinằmrạpcảxuống,mấthếttrậttự,ngườinàyngãvàongườikia.Đu-ba-vatúmlấyáoca-pốtPa-ven.-Cậuđiđâu?-Rangoài.Đu-ba-varỉtainóihổnhển:-Nằmxuống,thằngngu!Màylómặtra,nóbắnchếttươingaytạichỗ.Họnằmbòsátvàonhau,gầnngưỡngcửaravào.Đu-ba-vanằmrạpxuốngsànnhà,taychĩasúngngắnraphíangoàicửa.Pa-venngồixổm,hồihộpsờổđạnsúngngắn.Cónămviêntấtcả.Sờđếnlỗkhôngđạn,anhquayổđạnlại.Súngngừngnổ.Yênlặngđộtngộtlàmmọingườingạcnhiên.Đu-ba-vakhẽralệnhchonhữngngườiđangnằm:-Anhemaicóvũkhíhãytậphợplạiđây!Pa-venrónrénmởcửa.Ngoàikhoảngrừngquangvắng,khôngmộtbóngngười.Bôngtuyếtrơixuốngquaychầmchậm.Trongrừngsâu,lúcđócómườitênkỵmãđangquấtngựachạy.Gầntrưa,mộtchiếcxegoòngtừthànhphốlaonhưbaytới.Giu-khơ-raivàA-kimởtrongxebướcra.Tô-ca-rếpvàKhô-li-a-varađón.NgườitatháotừtrênxexuốngkhẩusúngMác-ximvớimấybăngđạnvàhaichụckhẩusúngtrường.Khẩusúngmáybốtríngayởsânga.Mọingườivộivãđiđếnchỗlàmviệc.Tàáoca-pốtcủaGiu-khơ-raiquéttrênmặtđấtphủtuyết,vẽthànhđườngngoằnngoèo.Anhđinhưgấuchạy,ngườivặnbênnàyvặnbênkia,chânhơikhoèo.Anhvẫncònquencáilốiđiấynhưbướctrênboongrậprìnhcủachiếcphóngngưlôihạmhồixưa.A-kimngườicao,chândài,nênvẫntheokịpGiu-khơ-rai.ChỉcócụTô-ca-rếpchốcchốclạiphảicắmcổchạytheo.Cụnói:-Việcthổphỉtậpkíchhãycònlàchuyệnmệtvừa.Mệtnhấtlàcógòđấtchắnngángngaylấyđườngchúngtôiđanglàm.Maxuiquỷkhiếnnónằmlùlùrađấy.Phảiđàođicảmộtđốngđấttướng.Ônggiàdừnglại,quaylưngchắngió,châmthuốclámộtlòngbàntayúpnhưcáiphễuđểchegió;cụrítmộthơi,rồilạiđuổitheocácđồngchí.A-kimđứnglạichờ.Giu-khơ-raivẫnrảobướcđitrước.A-kimhỏiTô-ca-rếp:-Sao,bácxemliệuởđâytacóđủsứclàmxongconđườngđúngthờihạnkhông?Tô-ca-rếpđắnđomộtlát,rồimớitrảlời:

-Chắcchúcũngbiết,thậtra,nóichungthìkhôngthểnàolàmxongđược,nhưngkhônglàmxongcũngkhôngđược.Chonênphảixong.HaingườiđuổikịpGiu-khơ-raivàcảbacùngđinganghàngvớinhau.Ônggiànóibằngmộtgiọngphấnkhởi:-Thenchốtvấnđềlàtrôngvàochỗ"nhưng”ấy.Ởđâychỉcóhaingười,Pa-tô-sơ-kinvàtồibiếtđượctrongnhữngđiềukiệnchómánày,vớimớdụngcụthôsơvànhânlựcthiếuthốnnhưthếnàythìkhôngthểnàolàmxongđượcconđường.Nhưngđượccáitấtcảanhemởđâyđềuthấylàkhôngxongconđườngnàycũngkhôngđược.Chonêntôiđãdámnóirằng:"Nếuanhemchúngtôikhôngđổhếtthìnhấtđịnhlàmđược".Cácđồngchíthửnhìnmàxem.Chúngtôilàmhùnghụcđãsangthángthứhairồi.Bađợtdâncôngđãkếtiếpnhaulàmởđâyvàtoánđanglàmlàtoánthứtư,nhưngđámđoànviênthanhniêncộngsảnlàlựclượngcốtcánthìvẫnlàmquầnquậtkhôngnghỉ.Chínhvìhọtraitrẻnênhọmớiđứngvữngđượcnhưthế.Cũngđãcóđếnmộtnửaanhembịcảmmạo.Hễcứnhìnđámtrẻấylàkhôngsaocầmlòngđược,thậttộivàthương.Thanhniênnhưhọthậtquývôgiá…Cáixóchếttiệtnàyrồisẽlàmnhiềuanhemgụcmất...NhánhđườngsắtđãlàmxongđoạnđầutiênđếncáchnhàgamộtcâysốXahơnnữađộmộtcâyrưỡitrênnềnđườngmớisanbằng,nhữngthanhgỗdàinằmbámxuốngđấttrôngnhưnhữngcộthàngràobịgióthổibạtđi,đổlănra.Đấylàtà-vẹt.Xanữa,đếnchângòđấtlàconđườngmớiđắpchưađặtray.ĐâylànhómlàmđườngsốmộtcủaPan-cơ-ra-tốp.Bốnmươingườiđặttà-vẹt.Bácnôngdânrâuhoe,đigiàyrơmmới,đangtừtừkéotừngcâygỗtrênxetrượttuyếtđẩyramặtđường.Xaxa,cũngcómấychiếcxenữađangdỡgỗxuống.Haithanhsắtdàinằmtrênđất,đólàkíchthướcđườngrayđểđotà-vẹtchođều.Búa,xàbeng,cuốcxẻngthinhaubổxuốngđểsanphẳngnềnđất.Đặttà-vẹtlàmộtcôngviệctỉmỉvàphảilàmtừtừ.Tà-vẹtđặttrênmặtđườngphảibámrõchặtvàphảiđểthếnàochođườngrayđặtlêndựađềuvàomỗithanhtà-vẹt,thanhnàocũngnhưthanhnào.ỞđâychỉđộccụgiàtrưởngtoánLa-gu-chinlàthạokỹthuậtđặtđườngray.CụlàbốđẻTa-li-a.Tuyđãnămmươitưtuổirồimàđầucụkhôngmộtsợitócbạc,râuvểnhrahaibên,đennhưhắcín.Cụđãtựnguyệnởlạilàm,đếnlượtthayphiênthứtưvẫnkhôngvề.Cụlănlộnvớiđámthanhniên,đồngcamcộngkhổ;đượctoànđộiyêukính.TuylàmộtngườingoàiĐảng,baogiờcụcũngđượcmờivàongồighếdanhdựtrongtấtcảcáccuộchọpĐảng.Tựhàovớiđiềuđó,cụđãhứalàviệcchưaxongthìquyếtkhôngbỏcôngtrườngvề.-Đờinàotôicóthểbỏanhemmàvềđược,anhemthửnghĩmàxem.Rờitôira,anhemđặttà-vẹtsẽlúngtúngmất:côngviệcnàycầnphảicóconmắt

tinh,cótayquenmớilàmđược.Còntôithìtrongđờiđãđặtkhôngbiếtbaonhiêulàtà-vẹttrênkhắpđấtnướcNgatarồi...-Cứmỗilầncóchuyếnthayphiênthìcụlạinóibằngmộtgiọnghồnnhiênnhưthếvàtựnguyệnởlạilàm.Pa-tô-sơ-kintinôngcụnênítkhiđếnkiểmtrađoạnđườngcụlàm.LúcGiu-khơ-rai,A-kimvàTô-ca-rếpđếnchỗanhemlàmviệcthìPan-cơ-ra-tốpđangbổbúaxuốngmoiđấtchôntà-vẹt,ngườianhmồhôinhễnhại,mặtđỏgay.A-kimmãimớinhậnrađượcanhchàngcôngnhânkhuânvácđó.Pan-cơ-ra-tốpgầyxọpđi.Haigòmácaobâygiờcànggồlên,mặtrửaquấyquá,trôngcàngxámxịtvàhốchácthêm.-Kìa,cácđồngchíphụtráchtrêntỉnhđãxuống.Anhnóivàchìabàntaynóngbỏng,ướtđẫmmồhôirabắttayA-kim.Tiếngcuốcxẻngngừnglại.A-kimthấychungquanhđềulànhữngkhuônmặtxanhvàng.Áoca-pốtvàáongắnmặcngoàicủahọcởira,némlănlócngaytrênmặtđấtphủtuyết.NóichuyệnvớicụLa-gu-chinxong,Tô-ca-rếpkéoPan-cơ-ra-tốpđivàdẫnhaiđồngchítỉnhủyđếnđámđấtđãsanbằng.ChàngcôngnhânkhuânvácítnóiđicạnhGiu-khơ-rai.Giu-khơ-rainghiêmgiọnghỏiPan-cơ-ra-tốp:-Pan-cơ-ra-tốp,chúchotôibiếtviệcxảyraởMô-tô-vi-lốp-cagiữachúvànhânviêncônganđặcbiệt!Chúnghĩsao,cóthấylàtướcvũkhícủangườitanhưthếthìquálắmkhông?Pan-cơ-ra-tốpmỉmcười,luốngcuống:-Chúngtôitướcvũkhícủahắntalàdocósựthoảthuậncả;chínhtựhắntayêucầunhưthế.Hắnlàmộtthằngquenchúngtôi.Chúngtôinóihếtvớihắnhoàncảnhkhókhăncủachúngta.Nghexong,hắntanói:"Cáccậuạ,mìnhkhôngđủquyềnchocáccậuchởcửađiđượcđâu.CólệnhcủađồngchíGie-din-ski(ĐồngchíGie-din-skiphụtráchcôngantìnhbáoởtrungươnglúcbấygiờ)bảophảingănngừatìnhtrạngtrộmcướptàisảncủanhàgacơmà.Cáithằngchatrưởnggakhốnnạnởđâyvốnthùvớimình.Nóhayăncắpmàmìnhthìkhôngđểchonóăncắp.Nếuđểcáccậulấycửađinónhấtđịnhsẽtốcáomìnhvớicấptrênvàđưamìnhratòaáncáchmạng.Đấy,thàcáccậucứtướcvũkhícủamìnhrồihãykhuânđồchởđi.Nếuthằngtrưởnggakhôngbáocáolêntrênthìcoinhưlàổn".Chúngtôiđãlàmynhưthế.Nhữngcánhcửacái,cửasổấy,chúngtôicóphảilấydùngchochúngtôiđâu.NhậnthấytiasángnụcườilonglanhtrênđôimắtGiu-khơ-rai,Pan-cơ-ra-tốpnóithêm:-ĐồngchíGiu-khơ-raiạ,nếucóphạtthìcứđểmìnhchúngtôichịuphạt,đừnglàmtộithằngbéấy.

-Việcđóđãgiảiquyếtxongđâuvàođấyrồi,khôngnóinữa.Nhưngtừnayvềsauđừngcólàmnhữngchuyệnấynữa.Làmnhưthếlàphákỷluậtđấy.Chúngtacóđủsứcmạnhđểđấutranhcótổchứcmàtiêudiệtbệnhquanliêu.Thôiđược.Giờtanóiđếnchuyệnquantrọnghơn.-VàGiu-khơ-raibắtđầuhỏitỉmỉđầuđuôichuyệnthổphỉtậpkíchhômvừarồi.*Chỗấycáchgabốncâysốrưỡi,nhữngchiếcxẻngthinhaukhoétđấtkịchhệt.Anhemđangxẻcáigòđứngchắngiữađường.Chungquanhcóbảyngườiđứnggác,vũkhítrongtaycókhẩuca-ra-bincủaKhô-li-a-vavàmấykhẩusúngngắncủaPa-ven,Pan-cơ-ra-tốp,Đu-ba-vavàKhô-mu-tốp.Vũkhícủatoànđộichỉcóthế.KỹsưPa-tô-sơ-kinngồitrêndốcđangghimấyconsốvàosổtay.ChỉcònmộtmìnhkỹsưPa-tô-sơ-kinởlạivìtênkỹsưVa-cu-lên-côsángnayđãchuồnmấtvềtỉnh.Hắncholàthàchịuxửtộiđàongũcònhơnphảiănđạncủabọnphỉ,chếtuổngmạng.Pa-tô-sơ-kinquaylạikhẽnóivớiKhô-mu-tốpđứngtrướcmặtmình:-Bốccáigònàyđiphảimấtnửatháng.Đấtcótuyếtđóngthànhbăngcứngquá.Khô-mu-tốpvốnngườiítnói,mặtlúcnàocũngcaucau,nghethếthìcắnmôivàoriamép,tỏvẻtứcgiậnđáplại:-Hạntrênchochúngtatấtcảchỉcóhămnhămngày,thếmàcụđịnhlấynghiếnnửathángchođoạnđườngnàyà?-Hạntrênchonhưthếlàkhôngsát.Thậtrasuốtđờitôichưabaogiờlàmđườngtrongđiềukiệnnhưthếnàyvàvớisốlượngthànhphầnngườinhưthếnày.Tôicũngcóthểtínhsai,màthậttôiđãtínhsaihailầnrồi.Giữalúcđó,Giu-khơ-rai,A-kimvàPan-cơ-ra-tốptớigầnchỗsannềnđất.Từtrêngòđất,anhemtrôngthấyngaybangườiđangđiđến.Mộtcậumắtlác,mặcáolenthủng,hởcảkhuỷutay,thíchvàongườiPa-ven.ĐấylàPết-caTơ-rô-phi-mốp,vốnlàmộtthợbắtbùloongởxưởngđườngsắt.Anhtagiơtaychỉvềphíadướichângòđất:-Cậutrôngkìa!Aithếnhỉ?Tứcthì,Pa-ven,tayvẫncầmxẻng,chạyxuốngdốcbăngbăng.Dướivànhmũ,đôimắtanhmỉmcườithắmthiết.Giu-khơ-rainắmchặttayanhlâuhơnnhữngngườikhác.-ChàochúPa-ven.Chúănmặcquầnnọáokianhưthế,cótrờinhậnrađược!Pan-cơ-ra-tốpcườigượng,nóiđùavớiA-kim:-Đượccáinămngónchâncậutacũngkhéobảonhau,lúcnàocũngtòirangoàicả.Lạiđượcmấycáithằngđàongũcònthôngđồngnhauxoáycủacậuấycáiáoca-pốt.MaymàÔ-cu-nhếp,cùngtổvớicậuta,chocậutacáiáovét-tông.Haitayấythậtlàconchấycắnđôi,-Pan-cơ-ra-tốpgiọngbuồn

buồnquayvềphíaA-kimnóithêm.-Khônghềgìđâu,Pa-vơ-lu-salàmộtanhchàngmáunóng.Cậuấyđếnsẽsưởiấmtrênsànbê-tôngmộttuầnvìổrơmthìmỏngdínhgầnnhưlànằmkhông.Rồiđếncáinướcmặc"thứáovángỗbốndàihaingắn"mấtthôi.Ô-cu-nhếplôngmàydađen,mũihơicong,nheocặpmắtláulỉnhcãilại:-ChúngtôichẳngđểPa-vơ-lu-sađổđâu.Nếuchobiểuquyếtthìchúngtôitánthànhngayđểcậuấyvàobếplàmchâncấpdưỡng,giữchứclínhtrùbịchoÔ-đác-ca.Ởđấynếucậutakhôngphảitayngốcthìvừađượcnobụng,lạivừađượcấmthân,hoặclàvìởgầnbếp,hoặclàvìcóhơibàÔ-đác-ca.ChuỗicườivuivẻcủamọingườivanglênlàmátcảtiếngnóicủaÔ-cu-nhếp.Lầnđầutiênngườitacườitrongngàyhômấy.Giu-khơ-raixemxétgòđất,rồicùngTô-ca-rếpvàPa-tô-sơ-kinngồixetrượttuyếtđếnkhuvựcđốngỗ,xonglạiquayvề.Mọingườivẫnkiêntâmđàođấttrêngò.Nhìnnhữngnhátcuốcsángloáng,nhìnnhữngcáilưngkhomđemhếtsứcralàm,Giu-khơ-rainóikhẽvớiA-kim:-Chẳngmít-tinhlàmquáigìnữa.BácTô-ca-rếpạbácnóiđúngđấy,đámtrẻthậtlànhữngngườiquývôgiá.Théptôilàởchỗnàyđây.Giu-khơ-rainhìnnhữnganhemđàođấtlàmviệc,cặpmắtvốnnghiêmcủaanhđầymếnthươngâuyếmlẫntựhàocươngnghị.Cáchđâykhônglâu,mộtsốtrongđámchàngtraitrẻnàyđãtừngnhôlưỡilêthépxônglêntrongđêmđidẹpphiếnloạn.Vàbâygiờđâychínhhọlạiđangômấpmộtýnguyệnduynhất:khơimạchmáuthépđườngraynốiđếntậnnhữngđốngcủiquýnhưvàng,nguồnsứcnóngvàsựsống.Ôntồnnhưnggiọngrấttựtin,kỹsưPa-tô-sơ-kintrìnhbàychoGiu-khơ-raibiếtlàkhôngthểnàomởthôngđườngquagòđấttrongvònghaituầnlễđược.Giu-khơ-raitaivẫnlắngnghecontínhcủakỹsư,trongócnghĩthầmcáchgiảiquyết.-Cácđồngchíhãyrúthếtngườisangbênkiagòđểmởđườngtiếp,cònquảđồinàythìchúngtasẽcócáchkhắcphục.Giu-khơ-raingồinóichuyệnhồilâuởdâynóinhàga.Khô-li-a-vađứnggácngoàicửa.AnhtangherõđằngsaulưngmìnhtiếngnóitrầmtrầmcủaGiu-khơ-rai.-Gọiđiệnngaychođồngchíthammưutrưởngquânkhu,bảotôiđềnghịvớiđồngchíấychotrungđoàncủaPu-dư-rếp-skiđếnkhuvựccôngtrường.Phảiquétsạchbọnphỉởkhunày.Gửicảchiếctàubọcsắtvàcôngbinhtừcăncứđếnđây.Cònnhữngviệckhác,tôisẽtựgiảiquyếtlấy.Đêmtôisẽvề.BảoGuy-gômườihaigiờđêmnayđánhxeraga.Trongcănnhà,saumấylờingắncủaAkim,Giu-khơ-raibắtđầunóichuyện.Mộttiếngđồnghồquamàkhôngaiđểýđếnthờigian.Chuyệntrò

thânmậtgiữađồngchívàđồngchí.Giu-khơ-rainóichoanhembiếtkhôngthểnàokéodàiđượcthờihạnđãấnđịnh,đếnmồngmộtthángGiêngphảilàmxongcôngtrìnhđườngsắtnày.-Chúngtachuyểncôngtáccủacôngtrườngsangchếđộquânsự.Cácđảngviêncộngsảnphảitổchứcthànhđạiđộicôngtácđặcbiệt.ChỉđịnhđồngchíĐu-ba-valàmđạiđộitrưởng.Sáuphânđộithìmỗiphânđộimộtnhiệmvụnhấtđịnh.Côngviệccònlạichiađềulàmsáuphần.Mỗiphânđộicóphầnviệccủamình.TrướcngàymồngmộtthángGiêng,tấtcảmọiviệcphảixong.Phânđộinàoxongtrướcthìnghỉtrướcvàđượcvềtỉnh.Ngoàira,chủtịchđoànBanchấphànhtỉnhsẽđềnghịBanchấphànhTrungươngU-cơ-ren(HộiđồngbộtrưởngU-crai-na)tặngthưởnghuânchươngCờĐỏchongườilaođộngkhánhấttrongmỗiphânđội.Đãchỉđịnhxongđộitrưởngcủacácđội.Độimột:đồngchíPan-cơ-ra-tốp,độihai:đồngchíĐu-ba-va,độiba:đồngchíKhô-mu-tốp,độibốn:đồngchíLa-gu-chin,độinăm:đồngchíPa-ven,độisáu:đồngchíÔ-cu-nhếp.Giu-khơ-raikếtthúcbàinóichuyện:-Cònngườiphụtráchchungtoànbộcôngtrường,nghĩalànhàlãnhđạotưtưởngvàtổchứccủacôngtrườngthìvẫnlàđồngchíAn-tônNhi-ki-phô-rô-víchTô-ca-rếp.Từngnhịpvỗtayràoràodườngnhưcócảmộtđànchimcấtcánhbaylên.Nhữngkhuônmặtkhắckhổhômnaycườitươinở.Câunóiđùathânmật,trongđoạncuốicâuchuyện,từmiệngmộtngườixưanayvốnnghiêmnghị,đãlàmnổramộtchuỗicườitiêutanhếtcăngthẳngtrongóctừnãyđếngiờcủangườinghechămchú.HaimươiconngườitiễnchânA-kimvàGiu-khơ-raiđếntậnchiếcxegoòng.LúcbắttaychàoPa-ven,nhìnchiếcgiàybámđầytuyếtcủaPa-ven,Giu-khơ-rainóikhẽ:-Anhsẽgửigiàyxuốngchochú.Chânchúbịtêcóngrồicòngìnữa?-Xemchừngtêcứngrồi,anhạ.Đãbuốtbuốtvàbắtđầusưng.-Pa-venđáplạivàsựcnhớđếnlờingỏxintừlâu,anhnắmtayáoGiu-khơ-rai:-Anhcóthểchoemmấyviênđạnsúngngắnđượckhônganh?Emchỉcònbaviênđạntốtthôi.Giu-khơ-raingậmngùilắcđầu,nhưngtrôngthấyvẻthấtvọngtrongcặpmắtPa-ven,anhkhôngdodự,cởingaykhẩuMô-decủamìnhđưachoPa-ven.-Đâyanhtặngchú.Pa-venvẫnchưatinngaylàmìnhđượcmộtvậttặngtừlâuhằngmơước,nhưngGiu-khơ-raiđãkhoáccâysúnglênvaiPa-ven:-Cầmlấy,cầmlấy.Anhbiếtmắtchúđãmênótừlâu.Nhưngchúphảicẩnthận,chớbắnphảingườinhàđấynhớ.Cònbahộpđạnđầyđấy,anhchochúcả.

NhữngcặpmắtthèmmuốnđềunhìnchòngchọcvàoPa-ven.Cóngườikêulên:-Páp-caơi,đưatớđổichocậulấyđôigiàyốnglótdạvàthêmcảmộtchiếcáodangắnnào!Pan-cơ-ra-tốplấytayphátvàolưngPa-vennóitrêu:-Thằngkhậpkhiễng,đổilấyđôigiàyđichođượcviệc.CứkéolêmãichiếcgiàycaosuthìchẳngsốngđếnngàylễThiênChúagiángsinhđâu!Đặtchânlênbậcxegoòng,Giu-khơ-raitỳvàogốiviếtgiấyphépchokhẩusúngvừatặng.Mớisángtinhsươngngàyhômsauđãthấyầmầmởngãbađường,đoàntàubọcsắtđivàoga.Hơitỏaratrắngxóanhưlôngngỗngtrời,bốclênthànhnhữnglùmkhóidàyđặcrồitanvàobầutrờitrongvàlạnhgiá.Nhữngngườimặcáodatừnhữngtoaxebọcsắtbướcra.Mấygiờsau,baanhcôngbinhđếnchônsâuhaiquảmìntotướngmàuthépnâunâu;họbuộchaidâydàivàomìnvàbắnmấyphátsúnghiệu.Nghesúnghiệu,ngườitavộivàngchạytản,tránhxacáigòtrởnênghêsợ.Diêmchâmvàođầungòimìn,làmphụtlửalântinh.Trongmộtlúc,hàngtrămconngườicómặthồihộpnhưthắtlònglại.Mộtphút,haiphútchờđợisợhãi...Bỗngnhiênmặtđấtchuyểnmình,mộtsứcmạnhghêgớmđãcuốnbaynhữngđỉnhdốccủangọnđồi,tunglêncaonhữngmảnhđấtlớn.Tiếngnổthứhaimạnhhơntiếngthứnhất.Tiếngnổghêngườivangkhắpkhurừng,ầmầm,hỗnloạn,kèmtheotiếngràoràocủanhữngtảngđấtbịbắntunglênrơixuống.Chỗấyvừarồicònlàngọnđồi,giờđãbiếnthànhhốsâutoácra,chungquanhtrongvònghaichụcthước,đấtvụnbắntungtóekhắpmặttuyếttrắngnhưđường.Mọingườicầmxàbengvàxẻngcuốcchạytúalạichỗhốsâudomìnnổvừađàolên.SaukhiGiu-khơ-raiđikhỏi,ởcôngtrường,khôngkhíthiđuamởrasôinổi:aisẽlàngườilaođộngkhánhất?Trờicònrấtlâumớisáng,Pa-venđãkhẽtrởdậyđểkhônglàmthứcgiấcanhem.Anhcốlêđôichântêcứngtrênsànnhàlạnhbuốt,vàobếp,đunnướcsôiphachè,rồitrởrađánhthứctoànđộidậy.Khitoàncôngtrườngsẵnsàngthìbênngoàitrờiđãsángrõ.Buổiuốngnướcchèsángởnhàbếp,Pan-cơ-ra-tốpchenđếnbànĐu-ba-vavàđộicủaanhtalàđámthanhniênxưởngsửachữavũkhí.Pan-cơ-ra-tốpnóivớiĐu-ba-va,giọngcóvẻbựctức:-Cậuthấychưa,thằngchaPáp-cađãđánhthứcđộicủanódậytừlúctrờichưasáng.Tớđoánchắcchúngnóđãđặtđượchaimươithướcđườngrồi.AnhemtrongđộitớnóilàPáp-cakhéođộngviêncácanhemthợcácphânxưởngchínhnhàmáyxelửacủanó,bọnhọđịnhngàyhămnhămtháng

Chạplàđãlàmxongđoạnđườngcủađội.Ranómuốnxáchmũitấtcảchúngtađấychắc.Nhưngxinlỗicáctướngấyđểrồixemaihơn!Đu-ba-vacườinhạt.Anhthừahiểutạisaocáchlàmcủaphânđộicôngnhâncácphânxưởngchínhnhàmáyxelửalạichạmđếnlòngngườibíthưthanhniênkhubếntàunhưvậy.ViệclàmcủaPa-venlàmộtroiquấtmạnhvàocảbảnthânĐu-ba-vanữa:lặnglẽkhôngnói,Pa-venđãlêntiếngtháchthứccôngtrường.Pan-cơ-ra-tốpnói:-Tìnhbạnlàmộtchuyện,cònđâylàchuyệnkhác:đâylàvấnđềaihơnai.Gầngiữatrưa,côngviệcđanghăngháicủađộiPa-venbỗngnhiênbịngừnglại.Ngườigácđứngbêngiásúngtrôngthấymộttoánkỵbinhxuấthiệntrongrừng,liềnbắnbáođộng.-Cầmlấysúnganhemơi!Cóphỉ!-Pa-venlatovàquẳngxẻngxuống,rồinhảybổlạigốccâycótreokhẩusúngmô-decủaanh.Lấysúngxong,cảđộinằmdànngayramặttuyếtcạnhđường.Nhữngngườikỵbinhđiđầuvẫymũ.Mộtngườitrongbọnhọkêuto:-Dừnglại,cácđồngchí!Ngườinhàđâymà!Chừngnămmươichiếnsĩkỵbinh,độimũBu-đi-on-nycósaođỏ,đangmentheođườngcái,tiếnlạigần.ThìrađólàmộttrungđộicủatrungđoànPu-dư-rếp-skiđếnthămcôngtrường.Pa-venđểýđếncáitaicụtcủaconngựangườichỉhuycưỡi.Conngựacáilôngxámđẹpcóđốmtrắngtrêntránkhôngchịuđứngyênmộtchỗ,cứđixoayvòngtròndướitaycươngcủangườicưỡinó.Thốtnhiên,Pa-vennhảybổđếnchỗconngựa,vàlúcPa-venchạyđếntómlấybờmthìnósợhãilùilại.-Lư-sca,connỡmnày,khôngngờtalạigặpmiởđây!Conyêumĩmiềucụttaicủataxôngphalửađạnmàvẫncònsốngyênlànhđấyư?...Pa-venâuyếmômlấycáicổmềmmạicủaconngựavàlấytayvuốtvecáimũiphậpphồngcủanó.NgườichỉhuychămchúnhìnPa-ven.Saukhiđãnhậnrangườiquen,đồngchísửngsốtkêulên:-Ơkìa!Pa-venđấyà?CậunhậnrangựacủacậumàsaokhôngnhậnraXê-rê-đa.Chàongườianhem.*Trêntỉnhđềudồnsức"chạy"chocôngtrường.Cốgắngđóđãảnhhưởngtốtđếncôngviệcởđâyngay.Giác-kiđãdốchếtlựclượngởquậnủy,gửitoànbộđoànviêncònlạiđếnBai-a-rơ-ca.ỞkhuXô-lô-men-cachỉcònlạicósốnữđồngchí.ỞTrườngkỹthuậtcầuđường,Giác-kiđãtìmcáchlậpđượcmộtđộisinhviênnữagửiracôngtrường.LúcbáotinđóchoA-kim,Giác-kinóinửađùa,nửathật:-Chỉcònđộcmìnhtôivớipháivôsảngiốngcáiởlạinhà.TôisẽđểTa-li-a,

concụLa-gu-chin,thaytôisẽviếtlêncánhcửa:"Banphụnữ".CòntôithìcũngchạyđếnBai-a-rơ-canốtthôi.Bởivìđồngchícóthấykhông,giốngđànôngởlạicóđộcmìnhtôi.Thậtlàkhôngtiện.Cáccôấycứnhìntôibằngcặpmắtnghingờ.Chắcthếnàocáccôấycũngnóivớinhau:"Cáianhchàngngỗngđựcđầuđànnàypháitụicontraiđihết,cònmìnhthìởlại".Haycókhicònnóinhữngcâutệhơnnữakia.Đềnghịđồngchíđồngýchotôiđi.A-kimcườinhưngkhôngđồngý.NgườikéođếnBai-a-rơ-carấtđông,trongsốđócócảsáumươisinhviêntrườngkỹthuậtcầuđường.Giu-khơ-raiđãlấyđượcởCụcđườngsắtbốntoaxegửiđếnchỗcôngtrườnglàmchỗtạmtrúchonhữngcôngnhânmớiđến.PhânđộiĐu-ba-vađượclệnhrútrakhỏicôngtrườngđiPu-saVô-đi-xađểlấymộtsốđầumáynhỏvàsáumươilămtoatrầnchonhánhđườngsắtnày.Côngviệcnàyđượctínhvàonhiệmvụtrêncôngtrườngcủahọ.Trướckhiđi,Đu-ba-vagópýkiếnvớicụTô-ca-rếplànêngọiCơ-la-vi-sếchlêncôngtrườngvàgiaochoanhtamộtphânđộimớitổchức.Tô-ca-rếpđồngývàralệnhngay,khôngngờđếnduyêncớchínhđãlàmĐu-ba-vanghĩđếnchàngtraingườiTiệpkiaởtrênđời.DuyêncớấylàbứcthưcủaAn-navừagửichoanh,docácanhemởXô-lô-men-camớiđếnmangtới.An-naviết:"AnhĐu-ba-va!EmvàanhCơ-la-vi-sếchđãchọnchocácanhmộtđốngsách.GửianhvàtoànthểnhữngchiếnsĩxungkíchởBai-a-rơ-calờichàonồngnhiệt.Cácanhlànhữngtayrấtcừ.Chúccácanhcanđảmvànghịlực.Hômquađãpháthếtnhẵnsốcủicuốicùngcònlạitrongkho.Cơ-la-vi-sếchnhờchuyểnlờithămanh.Anhấylàmộtthanhniênrấttrội.Chínhtựtayanhấynướngbánhmìchocácanhđấy.Anhấykhônggiaochoailàmcả.Tựtayanhấyrâylấybộtmì,nhàolấybộtbánh.Khôngbiếtanhấykhéokiếmđâurađượcthứbộtmìtốtnênbánhmìlàmrarấtngon,kháchẳnvớithứbánhemvẫnlĩnhhàngngày.Tốiđến,anhchịemđềuhọpmặtởnhàem:CóTa-li-a,concụLa-gu-chin,A-rơ-chu-kin,Cơ-la-vi-sếchvàđôikhicảGiác-kicũngđến.Cóđẩymạnhđượcviệchọc,nhưngphầnlớnlànóiđếntấtcảmọichuyệnvàtấtcảmọingười,nhấtlàthườngnóiđếncácanhtrêncôngtrường.ChịemđềubựcmìnhvìchuyệnđồngchíTô-ca-rếptừchốikhôngnhậnhọlêncôngtrườnglàmviệc.Chịemquảquyếtgiankhổthếnàođinữacũngsẽchịuđượcnhưmọingười.Ta-li-anói:"Mìnhsẽmặcáocủathầymìnhvàsẽlêngặpôngcụ,xemôngcụcóđuổirakhỏiđấyđượckhôngnào".Chắcnósẽlàmthếthậtđấy.Anhchuyểnhộlờiemthămanhchàngmắtđen.An-na".*Bãotuyếtbỗngnổilêndữdội.Trờibịmâyxámnghịtkéođếnphủkínvòmtrờitụtxuốngthấphẳn.Tuyếtrơidàyđặc.Đếnchiềutối,giórítvàocácống

khói,gàothétgiữarừngcây,chạyđuổitheonhữngcơnlốctuyếtxoáytròn,làmchokhurừngngậpnhữngtiếnghúghêrợn.Bãogầmthét,phápháchsuốtđêm.Tuylòđốtcảđêm,ngườivẫnthấyrétbuốtthấuxương.Giannhàgađổnátnàykhôngcòngiữđượchơinóngchongười.Sánghômsau,cácđộilaođộngralàmviệc,thụtchânsâuvàotầngtuyếtdàycồmcộm.Nhưngtrênrừngcây,mặttrờiđỏrựcvànềntrờitrongxanhkhôngchútvẩnmây.PhânđộiPa-venquéttuyếttrênphầnđườngcủamìnhbịngậptuyết.Chođếnlúcnày,Pa-venmớicảmthấyhếtkhổcựccủagiárét.ChiếcáocũÔ-cu-nhếpchochẳnglàmanhấmđược,cònchiếcgiàycao-suthìnhétđầytuyếtđóngbăng.Đãmấylầngiàythụtvàođốngtuyết.Vìanhngủtrênsànnhàrắnnhưđánênởcổmọclênhaicáinhọttướng.CụTô-ca-rếpchoanhcáikhănmặtdùnglàmkhănquàngcổ.Pa-vencầmcáixẻngtobằnggỗhùnghụcgạttuyết,ngườianhgầyrạcđi,haimắtsưngđỏhúplên.Giữalúcđó,mộtchuyếntàuchởhànhkháchđangìạchbòđếntậnga.Chiếcđầumáyhếthơicốsứclắmmớilôiđượccontàuvềđây.Trongtoathan,khôngcònlấymộtthanhcủi,nhữngthanhcủicuốicùngsắpcháyrụihếttronglò.Ngườithợmáykêuvớitrưởngga:-Chocủithìchúngtôiđi,bằngkhôngthìbâygiờtrongmáycũnghãycòncócáiđểchạyđượcmộttí,xincholáidẹpvàokhutàutrú.Thếlàngườitaláitàudẹpsangbênvàgiảithíchchođámhànhkháchthấtđảmkiabiếtlýdodừnglại.Ngườitrongcáctoachậtních,kẻthởvắnthandài,đứachửirủaầmĩ.Trưởnggamáchnướcchonhữngngườiláichuyếntàu:-Cácanhlạinóichuyệnvớicụgiàkiakìa,ôngcụđangđiởkeấy.Cụấylàphụtráchcôngtrườngởđây.Cụtacóthểhạlệnhxetrượttuyếtchởcủiđếnchođầutàu.Ởđâyhọvẫndùngcủigỗlàmtàvẹtđấymà.MấyngườiláitàuđếngặpTô-ca-rếp.Ôngcụbảohọ:-Chúngtôisẽchogỗ,nhưngkhôngchokhôngđâu.Vìđâylàvậtliệuxâydựngcủachúngtôi.Hiệncôngtrườngchúngtôiđangbịtuyếtphủlàmngăntrởcôngviệcmàtrongtàucácanhcósáubảytrămhànhkhách.Đànbà,trẻconthìcóthểởlạitrongtoa,cònnhữngngườikhácthìxuốngvácxẻngđixúctuyếtđộđếnchiềutốilàđược.Cólàmthếthìmớiđượccấpcủichotàuchạy.Bằngkhôngthìxinmờihọcứngồivớicontàuchếttiệtđếnsangnămmớivậy.CótiếngngườisửngsốtlalênnhaonhaophíasaulưngPa-ven:-Anhemơi,trôngkìa!Trôngtấtcảđámngườikiaxuốngđôngquá!Lạicócảphụnữnữakia!

Pa-venquaylại.Tô-ca-rếpđiđếngầnnói:-Đấygiaochochúmộttrămngười.Chúgiaoviệcchohọvàtrônghọlàm,đừngđểhọkhoanhtayđứngkhông.Pa-venphâncôngchonhữngngườimớiđến.Mộtanhchàngcaolêunghêumặcđồngphụcngànhđườngsắtcócổbằnglôngcừu,đầuđộimũdadêấm.Hắntađangquaycáixẻngtrêntay,tỏvẻbựctứcvàquaysangphíangườiđànbàtrẻtuổiđứngcạnhđộimũdaráicá,trênmỏmcóchiếcnúmbằnglôngnõn,hắncàunhàu:-Khôngđờinàoanhlạixúctuyết,chẳngaicóquyềnbắtanhđượccả.Anhlàkỹsưcầuđường,nếuhọcầuxinanhgiúpthìanhcóthểgiúpđỡchỉhuycôngviệcchohọ.Cònnhưxúctuyếtthìkhôngphảiviệccủaanh,khôngphảiviệccủaem.Khôngaibắttalàmđược.Khôngcóchỉthịcấpnàoquyđịnhlàmnhưthếcả.Cáilãogiàấyđãlàmtráinguyêntắc.Anhsẽkiệncholãotabiếttay.-Rồihắnhỏimộtcôngnhânđứnggầnhắntanhất:-Ailàđộitrưởngởđây?Pa-venđitới:-Saoanhkhônglàmviệc?ThằngkiađưamắtkhinhbỉnhìnPa-ventừđầuđếnchân:-Cònanhlàai?-Tôilàcôngnhân.-Thếthìtôichẳngthèmnóivớianh.Cứbảođộitrưởnghaylàgiámthịlạiđây.Pa-venquắcmắtnhìnhắn:-Khôngmuốnlàmà?Tùyđấy.Nhưngnếuvékhôngcódấucủachúngtôithìđừnghònglêntàu.Đâylàmệnhlệnhcủađồngchíphụtráchcôngtrường.Nóixong,Pa-venquaysangphíangườiphụnữ:-Cònchịnữa,chịcũngkhôngchịulàmphảikhông?NhưngbỗngPa-venngẩnngườiratronggiâylát:trướcmặtanhlàTô-nhi-aTu-ma-nô-va.Tô-nhi-akhókhănlắmmớinhậnracáingườimặcráchrướinàylàPa-ven.Pa-venđứngngayđó,trướcmặtTô-nhi-a,mìnhkhoácmanháoráchbươm,chânxỏđôiủngkỳquái,cổbuộccáikhănmặtcáubẩn,mặtđãlâukhôngrửa.Chỉđộccóđôimắtlàvẫnnhưxưa,đôimắtánhlênmộtngọnlửakhônggìdậptắtđược.ĐôimắtPa-ven.ThếmàcáingườiráchrướiynhưmacàbôngnàycáchđâykhônglâuđãlàngườimàTô-nhi-ayêudấu!Khôngngờđược.Mớichẳngbaolâumàsựđờiđãthayđổicả!Tô-nhi-amớilấychồng,lầnnàytheochồngvềmộtthànhphốlớn,nơichồngđảmnhiệmmộtchứcvụtrọngyếuởCụcđườngsắt.Vàtrênđườngđi,tạichốnnàyđây,Tô-nhi-alạiphảitìnhcờgặplạingườitìnhthuởấy!Tô-nhi-athấyngạingùngkhôngdámđưatayrabắt.Va-xi-li,chồngchị,sẽnghĩthế

nào,nếuchịbắttayPa-ven?ĐờiPa-venđãxuốngdốcđếnthếthìmìnhcũngngượngvớimìnhthật.Rõrànglàanhchàngđốtlònàyđãchẳngngócđầulênđược:anhtachẳnglàmđượcnghềngỗnggìhơncáinghềđixúcđất!Tô-nhi-ađứngngây,mặtđỏbừng,thẹnthùng,luốngcuống.Tênkỹsư,thấygãráchrướicứnhìnvợmìnhchằmchằmkhôngrờimắt,thìcholàgãtaxấcxược,tứcđiênngười.Hắnquẳngxẻngxuốngđất,lạigầnTô-nhi-a.-LạiđằngnàyTô-nhi-a.Anhkhôngthểnhìncáithằngkhốrácháoômla-da-rônnàymàyênđược.(La-da-rôn,dânbịcoilàhạlưuxừNáp-lơtrongtruyệnGiu-dép-pêGa-ri-ban-đi)Pa-venđãđọctruyệnGiu-dép-pêGa-ri-ban-đi,nênthừahiểuthếnàolàla-da-rônrồi.-Nếutaolàla-da-rônthìmàychỉlàmộtthằngtưsảnmàngườitachưacắtcổnốt.-Pa-venthétlêncựlạitênkỹsư,rồiquaynhìnTô-nhi-a,nóigọnlỏnmấytiếng:-CònđồngchíTu-ma-nô-va,đồngchíhãynhặtxẻngđứngvàohàngmàlàmđi.Đừngcóbắtchướccáiloàibòđựcănnobéoxácấy.Xinlỗi,nhưngtôikhôngbiếthắnvớiđồngchílàthếnào.Pa-vennhìnđôigiàyđituyếtcủaTô-nhi-a,mỉmcườikhôngthiệncảmvànóithêm:-Tôichẳngkhuyênailầnchầnởlạiđâylàmgì.Hômmớirồi,bọnphỉvừađếnquấychúngtôiđấy.Nóixong,Pa-venquayđi,lêgótgiàycaosu,bonvềchỗanhemmình.LờinóivừarồicủaPa-ventácđộngngaycảđếnanhchàngkỹsư.Tô-nhi-ađãbảođượchắnởlạivàđixúctuyếtvậy.Chiềuđến,xongviệc,hànhkháchlạitrởvềga.ChồngTô-nhi-anhảytótđitrước,vộichiếmchỗtốttrongtoa.Tô-nhi-adừnglạiđểanhemcôngnhânđihết.Pa-venmệtnhoàichốngxẻngđisaucùng.Khihaingườiđingangnhau,Tô-nhi-alêntiếng:-ChàoPa-vơ-lu-sa.Nóithậtvớianh,tôikhôngngờlạithấyanhnhưthếnày.HóarachínhquyềnXô-viếtkhôngcóviệcgìkháctốthơnđánggiaochoanhhaysaomàlạiđểanhđixúcđấtnhưvậy?Tôicứtưởngđãtừlâuanhlàmchínhủyhaylàgiữmộtchứcvụgìđạikháinhưvậyrồikiađấy.Đờianhthậtcũngchẳnglấygìđượcmaymắnlắmnhỉ...Pa-vendừnglại,ngạcnhiênnhìnTô-nhi-atừđầuđếnchân.-Còntôi,tôicũngkhôngngờgặpcôlạiđếnnỗi...bọcđườngthếnày-Nghĩmãianhmớitìmđượctiếngnóibóngbẩythíchhợpvànhẹhơn.TaiTô-nhi-ađỏtíalên.-Anhvẫncáitậtcụccằnnhưtrước.Pa-venvácxẻnglênvaivàrảobướcđi.Đượcvàibước,anhmớiđáplại:-Tínhcụccằncủatôi,nóicôđừnggiận,nócònhơncáiđiệulịchsựcủacô,đồngchíTu-ma-nô-vaạ!Vềđờitôi,khôngmượnlocôphảilohộ.Đâuvẫn

vàođấy.Chỉcóđờicôthìtôikhôngngờlànóđốnđếnthế.Cáchđâyhainăm,côkháhơnnhiều,lúcđócôcòndámbắttaymộtngườithợvàcôkhônglấyđólàmxấuhổ.Nhưngbâygiờthìngườicôsặcmùibăngphiến.Nóithậttìnhra,tôichẳngcógìđểnóivớicônữa.*Pa-vennhậnđượcthưcủaA-rơ-chom.AnhchobiếtsắpcướivợvàkhẩnkhoảngiụcPa-venthếnàocũngphảivềdự.GiódứtláthưkhỏitayPa-ven,láthưbaylênkhôngnhưconchimbồcâu.Không,anhchẳngđidựđámcướiđượcđâu.Cóthểnàolạinghĩđếnđiđược!Từhômqua,thằnggấuPan-cơ-ra-tốpđãđuổikịpphânđộicủaanhvàđangtiếnvớimộtđànhanhaicũngphảisợ.Anhcôngnhânbếntàunàydốctoànlựclaolênphíatrước,quyếtchívươnlênhàngđầu,vẻtrầmtĩnhngàythườngcủaanhđãbiếnđi,anhluônluônđộngviêntoànanhem"bếntàu”củamìnhlàmviệcvớimộtnhịpđiệunhưđiêncuồng.Pa-tô-sơ-kintheodõicuộcthiđuagiữanhữngngườilàmđường,mộtcuộcthiimlặngmàácliệtnày.Ônggiàgãiđầungạcnhiêntựhỏimình:"Khônghiểuhọlànhữngconngườithếnàomàlàmđượcnhưvậynhỉ?Cáisứcmạnhthậtkhóhiểukialàthếnào?Thậtnếutrờicứthếnàychođượctámngàynữathìchúngmìnhsẽlàmđượctớikhurừngđãđốngỗ.Tụcngữnóirấtđúng:cósốnghếtđời,họchànhtrọnkiếp,chođếngiàvẫncònthấylàmìnhdốt.Việclàmcủanhữngconngườinàyđãlàmđảolộnhếtmọicontínhvàtấtcảcácchỉtiêu".Cơ-la-vi-sếchởdướitỉnhlênmangđếnsốbánhmìcuốicùngdochínhtayanhlàmra.ThămTô-ca-rếpxong,anhđếnchỗlàmviệctìmPa-ven.Đôibạngặpnhauthânthiết.Cơ-la-vi-sếchmỉmcườirúttrongbaotúiramộtcáiáobôngThụyĐiểnmàuvàngrấtchoáng.AnhlấytayvỗmặtdamềmcủachiếcáovànóivớiPa-ven:-Áogửichocậuđây.Cóđoánđượcaigửikhông?...Hừ,cậungốcquáđithôi!ĐồngchíRi-tagửichocậuđấyvìchịấykhôngmuốncậuchếtrét,ngốcạ!ChẳnglàanhA-kimnóivớichịấylàcậumặctrầncócáivét-tông,chịurétmàlàmviệc.ÁonàydođồngchíÔ-sin-skitặngchịấy,mớicầmlấyởtayanhtatặng,chịấyđưangaychomìnhvàbảo:"MangrachoPa-ven".Ôn-sin-skinhănnhónói:"Tôicóthểgửichođồngchíấychiếcáoca-pốt".NhưngRi-tacườihơhớ:"Thôi,anhấymặcáokhoácngắnlàmviệctiệnhơn.Cơ-la-vi-sếchmanghộnhớ!".Pa-vencầmtấmáosangtrọngđótrongtay,lòngxiếtnỗingạcnhiên.Anhngậpngừngmộthồimớikhoácnólênngườiđangrétruncầmcập.Lớplôngmềmlàmchovaivàngựcanhthấyấmlạingay.*Ri-taghitrongnhậtký:20thángChạp.

Đangmùabão.Tuyếtxuốngnhiều,giórítmạnh.CácanhemởBai-a-rơ-cađãgầnđếnđíchthìnhữngcơnrétdữvàbãotuyếtlàmchohọphảidừnglại.Họbịngậptrongtuyết.Đấtcótuyếtphủđôngcứnglại,đàođấtgaythật.Chỉcònlạitấtcảbảytrămnămmươithướcnữathôi,nhưnglànhữngthướcđườngácliệtnhất.Tô-ca-rếpbáotin:trêncôngtrườngchớmcódịchthươnghàn,cóbangườiđãmắcbệnh.22thángChạp.KhôngaiởBai-a-rơ-cavềdựcuộchọptoànthểchấphànhtỉnhđoànthanhniên.BọnphỉvừalàmtrúcchuyếntàuchởbánhmìởđoạnđườngcáchBai-a-rơ-camườibảycâysố.TheomệnhlệnhcủađạidiệnBandânủycungcấp,toànthểcôngnhânxâydựngđườngsắtphảiđiềuđếnchỗxảyratainạn.23thángChạp.LạithêmbảyngườimắcthươnghàntừBai-a-rơ-cađưavềtỉnh.TrongsốđócóÔ-cu-nhếp.Mìnhcóraga.NgườitađưaxuốngnhữngxácđãchếtcứngvìlạnhtừcácthànhtoacủachuyếntàumớiởKhác-cốptới.Ởnhàthươngrétlắm.Trậnbãotuyếttaiác!Baogiờmớihếtbãocho?24thángchạp.VừaởđằngGiu-khơ-raivề.Téralàđúng:đêmquaO-rơ-líchđãdẫncảlũphỉtậpkíchvàoBai-a-rơ-ca.Tavớichúngđánhnhautronghaitiếngđồnghồ.Quânphỉcắtmấtđườngdây,nênmãisángnayGiu-khơ-raimớinhậnđượcbáocáođíchxác.Thổphỉbịđánhlui.CụTô-ca-rếpbịthương,đạnxuyênvàongực.Hômnayngườitasẽđưacụvềđây.Cơ-la-vi-sếchbịchémchết.Đêmấy,anhđếnphiênđigác.Chínhanhtrôngthấybọnphỉ,anhliềnvừabáođộng,vừabắnchặnbọngiặcnhảyxổvào,nhưngvìkhôngchạykịpđếntrườnghọc,nênđãbịbọnphỉchémchết.Trongđộicôngnhânlàmđườngcómườimộtngườibịthương.Hiệngiờcóchiếctàubọcsắtvàhaiđộikỵbinhđangtuầntiễuởđấy.Pan-cơ-ra-tốplênthaycụTô-ca-rếpphụtráchcôngtrường.Banngày,Pu-dư-rếp-skiđãvâymộtbộphậnphỉởđồiGơ-lu-bô-kivàđãgiếtsạchkhôngcònmộtmống.NhiềucôngnhânlàmđườngngoàiĐảngkhôngđợitàuđếnnữa,đãbỏcôngtrườnglầntheođườngtà-vẹttrốnvề.25thángChạp.NgườitadãđưacụTô-ca-rếpvànhữnganhembịthươngkhácvềđâyvàđemngayvàobệnhviệncứuchữa.Cácbácsĩđềuhứacứusốngônggià.Cụtanằmmêmankhôngbiếtgì.Tínhmệnhcủanhữngngườikháckhôngnguylắm,cóthểquađược.TỉnhủyvàchấphànhtỉnhđoànchúngmìnhnhậnđượcbứcđiệntừBai-a-rơ-cagửivề:"Đểtrảlờivụquấyrốicủabọnthổphỉ,chúngtôi,nhữngngườixungphongxâydựngđườngsắt,đãhọpmít-tinhcùngvớiđơnvịtàubọcsắtmangtên"VìchínhquyềnXô-viết"vàcácchiếnsĩHồngquântrungđoànkỵ

binh,xinhứavớicácđồngchí,dùtrởlựcthếnào,đúngngàymồngmộtthángGiêng,chúngtôisẽcungcấpđượccủichothànhphố.Chúngtôinguyệntiếptụclàmviệcvớidũngkhícàngtănglêngấpbội.Đảngcộngsản,ngườiđãtincậygửichúngtôitớiđây,muônnăm!Chủtịchbuổimít-tinh:Pa-venCa-rơ-sa-ghin.Bíthư:Béc-din".ThihàiCơ-la-vi-sếchđãđượcantángtạiXô-lô-men-ca,theotanglễquânđội.*Đốngcủitahằngmonggầntớirồi,chẳngcònbaoxanữa,nhưngcôngviệctiếnhànhchậmchạpkhôngthểchịuđược,vìbệnhthươnghànmỗingàycướpmấthàngchụcbàntaycóích,lúcnàycầnvôcùng,quývôcùng.Pa-venđivềphíaga,bướclảođảonhưngườisayrượuhaichânchỉchựckhuỵuxuống.Anhbịsốttừlâunhưnghômnaycảmthấyngườikhóchịuhơnhẳnmọikhi.Bệnhthươnghànlâunayphátỉađộilàmđường,bâygiờđãbắtđầutấncôngđếnPa-ven.Nhưngsứcvócrắnchắccủaanhđãchốngcựlại,vànămhômnay,anhvẫncònđủsứcnhấcmìnhkhỏisànbêtôngloángthoángphủrơm,đểcùnganhemđilàm.NgaycảcáiáolôngấmcủaRi-tabiếuvàđôigiàyốnglótdạcủaGiu-khơ-raigửichođangbọclấyđôichântêbuốt,cũngkhôngthểcứuanhkhỏinguyđược.Mỗibướcđi,anhthấyngựcđaunhóinhưdaođâm,răngđánhvàonhaulậpcập,mắthoalênvàcâycốichungquanhđốivớianhhìnhnhưđangquaycuồngmộtcáchlạlùng.Khónhọclắmanhmớilêbướcđượcđếnga.Tiếngồnàokhácthườnglàmanhngạcnhiên.Cốnhìnxem:thìracómộtchuyếntàudàidằngdặcđỗdọcsuốtnhàga.Trênnhữngtoatrần,toànlàcácđầumáynhỏ,đườngray,tà-vẹt.Nhữngngườiđitheođoàntàumớiđếnđangbốcnhữnghàngấyxuống.Pa-venđimấybướcnữa,ngườiđãthấyloạngchoạngmấtthăngbằng.Rồiđầuanhtừtừchạmđất.Máđangnóngbừngápvàotuyếtthấylànhlạnh,dễchịu.Mấygiờsau,cóngườiđiquavấpphảingườianh,ngườitamớiđưaanhvềcănnhà.Pa-venthởdốc,tâmthầnmêman,khôngnhậnrađượcainữa.Ysĩởchiếctàubọcsắtđượcmờiđếnkhám,chẩnđoán:"Bịsưngphổinặngvàbịthươnghàn.Nhiệtđộ41,5.Cònnhứcđầuxươngvàsưngcổ,nhưngkhôngđángkểvìsovớihaichứngtrênchỉlàbệnhvặt.Chỉhaibệnhtrêncũngđủquađời”.Pan-cơ-ra-tốpvàĐu-ba-vavừađichuyếntàudàitớiđãhếtsứctìmmọicáchcứusốngPa-ven.A-li-ô-saCô-khan-skilàngườicùngquêvớiPa-venđượcgiaotráchnhiệmđưangườibệnhvềSê-pê-tốp-ca.NhờtoànđộicủaPa-vengiúptayvào,chủyếulànhờáplựccủaKhô-li-a-va,nênPan-cơ-ra-tốpvàĐu-ba-vamớiđưađượcPa-venmêmanbấttỉnhvà

A-li-ô-savàomộttoatàuđãchậtníchngười.Vìsợbệnhthươnghàntruyềnnhiễm,hànhkháchkhôngchođưavàotoa.Họphảnđốiầmĩvàdọakhitàuchạy,họsẽquẳngngườibệnhxuốngđường.Khô-li-a-vavungsúnglụctrướcmũinhữngaicảntrởviệcđưangườibệnhlêntàu.Anhthétlên:-Ngườiốmnàykhôngcóbệnhtruyềnnhiễm!Thếnàocũngphảiđểchongườibệnhđi,dùchocóphảiđuổitấtcảmọingườixuốngthìcũngcứphảiđưađi!Nóichobọncácanhnhớrằng,nếuđịnhchạmtayvàongườianhta,tôisẽbáochocácnhânviêncônganđặcbiệtởcácgadọcđường:đuổitấtcảxuốngtàuvàtốnggiamngay.A-li-ô-sanày,đâylàkhẩuMô-decủaPa-ven,cầmlấy,nếuđứanàodámđầutêuchoPa-venxuốngthìcứbắnngay.Khô-li-a-vanóidọathêmcâuấy.Tàuchuyểnbánh.Trênsângavắng,Pan-cơ-ra-tốpđilạigầnĐu-ba-va.-Cậuthấythếnào,liệucósốngđượckhông?Khôngcótiếngtrảlời.-Vềthôi.Đu-ba-va,nósẽthếnàothìcũngđànhthôi.Tấtcảcôngviệcgiờdochúngmìnhphảigánhváccả.Đêmnay,phảichuyểncácđầumáyxuốngđểsángmaicònđốtlòthửxem.Khô-li-a-vagọiđiệnthoạisuốtdọcđườngtàu,nóichuyệnvớicácbạncônganđặcbiệtcủamìnhvàthathiếtđềnghịhọkhôngđểchohànhkháchkhiêngbệnhnhânPa-venxuốngtàu.Mãiđếnlúcnhậnđượclờicácbạnhứachắcchắnsẽlàmtheolờianhyêucầuanhmớiđingủ.Đếnmộtnhàgalớn,ngườitakhiêngtừchuyếntàuchởkháchxuốngngaysângamộtxácchết,xácmộtngườithanhniênlạmặttóchoe.Anhtalàai,vìsaochết,chẳngaibiếtcả.CácnhânviêncônganđặcbiệtcủanhàganhớtớilờiyêucầucủaKhô-li-a-va,bènchạylạitoaxeđểngăncảnkhôngchokhiêngxuống,nhưngđếnlúcchínhmắttrôngthấyngườithanhniênkiađãchếtthật,họđànhphảichophépkhiêngxácđếnnhàxáccủatrạmtiêuchuyển.HọgọingaydâynóivềBai-a-rơ-cabáochoKhô-lia-vabiếttinbạnanhđãchết,sốphậncủangườibạnđóbấylâuđãlàmchoanhrấtlongại.MộtbứcđiệnngắntừBai-a-rơ-cabáovềTỉnhủytinPa-ventừtrần.CònA-li-ô-saCô-khan-skithìsaukhiđãđưađượcPa-venvềtớigiađình,chínhA-li-ô-salạibịbệnhthươnghànquậtngã.*"9thángGiêng.Saolòngtôithấyđauđớnnặngnềnhưvậy?Trướckhingồivàobàn,tôiđãkhócnhiều.AitưởngđượcrằngRi-tanàylạicóthểkhócđược,cóthểkhócđauxótnhưthếđược!Cóphảibaogiởnướcmắtcũnglàdấuhiệucủasựyếulòngkhông?Hômnaytakhócvìđauđớnsâuxatronglòng.Tạisaođauđớnnàylạiđếnvớitagiữamộtngàythắnglợilớn,khigiặcrétrùngrợnđã

bịđánhbạirồi,khicácgaxelửađãcócủigỗquýgiáchấtđầyămắptrongkho?TạisaonólạiđếnvàogiữangàymàtôivừađượcdựlễchiếnthắngtrongcuộchộinghịmởrộngcủaXô-viếtthànhphố,lễmừngnhữngngườianhhùngxâydựngđườngsắt?Phải,chúngtađãthắnglợi,nhưngđểgópvàothắnglợiđó,haingườiđãhysinh:Cơ-la-vi-sếchvàPa-ven.CáichếtcủaPa-venđãlàmchotôithấymộtsựthật:đốivớitôi,Pa-venthânquýhơnlàtôivẫntưởng.Thôitừnaytôibỏkhôngviếtcuốnnhậtkýnàynữa.Rồicókhinàotôibắtđầumộtcuốnnhậtkýmớinữakhông?Khôngbiếtthếnào.NgaymaiviếtthưđếnKhác-cốpbáotintôiđồngýnhậncôngtácởTrungươngđoànthanhniêncộngsảnU-cơ-ren".

PHẦN2-CHƯƠNG3Tuổithanhxuânđãthắng.Pa-venquakhỏitrậnsốtthươnghàn.Lầnnàylàlầnthứtư,anhđãthậptửnhấtsinhmàsốngtrởlại.NằmmấtmộtthángrồiPa-venmớigượngdậyđược,ngườigầyvàxanh,chânđứngcònrun;tayvịnvàotường,anhlầntậpđivàibướctrongphòng.Mẹphảiđỡanhmớirađượcđếncửasổ,vàđứngđấynhìnconđườngcáirấtlâu.Từngvũngtuyếttanóngánhtrênmặtđường.Tuyếtbắtđầutan,báohiệumùaxuân.Ngaytrướccửasổ,trêncànhanhđào,cóconchimsẻđậuđangtỉalông,giơbụngxám,mắtranhmãnhliếcnhìnPa-ven.Pa-venlấyngóntaygõvàokínhcửasổ,khẽmởmiệngnói:-Thếlàtavớimiđãquamùađôngrồiđấy,chimnhỉ.Mẹhốthoảngnhìnanh:-Connóivớiaithế?-Connóivớiconchimsẻ...Thôinóbayđimấtrồi,conchimnỡm!VàPa-venmỉmmộtnụcườiyếuớt.Mùaxuânrồi.Pa-vennghĩđếntrởvềthànhphố.Anhthấysứcthìđãkhá,cóthểđiđược,nhưngtrongcơthểcómộtcáigìkhácthường.Mộthômanhđangdạochơingoàivườn,bỗngthấyđaunhóitrongxươngsống,khiếnanhngãvậtrađất.Khónhọclắmanhmớidậyvàbòvềphòngđược.Ngàyhômsau,bácsĩkhámbệnhanhrấtkỹ.Bácsĩgõnhữngđốtxươngsống,thấycólỗthủngsâuhoắmtrongxương,lấylàmlạ,hỏianh:-Saolưngđồngchílạibịthủngsâuthếnày?-Thưabácsĩ,đấylàvếtmộtviênđálátđườngbắnvàolưngtôi.TrướcthànhRốp-nô,cómộtquảđạibác81lynổtungmặtđất...-Thếđồngchílàmthếnàomàđiđượcnữa?Viênđábắnthủnglưngnhưthếkhôngđausao?-Không.Tôibịđábắnvàolưng,nằmlănrađấtđếnngóthaihaitiếngđồnghồ,rồilạilênngựađi.Mãiđếnbâygiờmớithấyđaulàlầnđầu.Bácsĩcaumàysuynghĩ,taynắnmãivếtlõmtrênlưng.-Hừ!...Bịmộtcúnhưthế,gayđấy,chúạ!Xươngsốngconngườitakhôngưabịđágiángvàonhưthếđâu.Hyvọnglàđồngchísẽkhôngthấyđaunữa.Thôi,mặcáovào,đồngchíPa-venạ.Bácsĩáingạinhìnngườibệnh,khônggiấunổivẻloâu.A-rơ-chomvềởnhàSchi-ô-sa,vợanh,mộtngườiđànbàchẳngcógìlàđángưacả.Nhàvợlànôngdânnghèo.Mộthôm,Pa-venđếnthămanh.Mộtđứabéconnhếchnhác,mắtlác,đangchạynhôngởsânnhỏbẩnthỉu.ThấyPa-venvào,thằngbégiươngmắttihínhìnchòngchọc,rồihíhoáythọcngóntaymộtcáchnghiêmtúcvàolỗmũi,cấttiếnghỏi:-Hỏigì?Địnhvàonhàngườitaăncắpchắc?Cútđingay,khôngmẹngườitachửichođấy!

Túplềucũkỹ,thấplètè,cánhcửasổbétíxíumởra.A-rơ-chomgọiPa-ven:-VàođâyPa-vơ-lu-sa!Mộtmụgiàmặtvàngnhưnghệđangloayhoaytrướccửalò.MụgườmgườmđưamắtlườmPa-venvànéngườitránhchokháchđi.Xongmụlạivềvớimấycáinồicủamụ,mụxêđidịchlạilàmnồivachạmvàonhauloảngxoảng.Haiđứabégái,bímtóclơthơvàisợi,trèophắtlêntrênlòbếpngồivàtrốmắtnhìnngườikháchlạmộtcáchtọcmạch.A-rơ-chomngồiởbàn,cóvẻngượngngùng.CảmẹlẫnemđềukhôngtánthànhanhlấySchi-ô-sa.AnhđãbanămđilạivớinhàcôGa-li-axinhđẹplàmnghềkhâu,congáibácthợđá.Chẳnghiểulàmsao,vốnconnhàvôsảngốc,anhlạibỏGa-li-ađểlấynhàchịSchi-ô-sachẳngragì,đâmđầuvàocáigiađìnhnămmiệngănmàchẳngcóailàtaythợcả.A-rơ-chomxongviệcởsởđầumáyvềnhà,lạinailưngravớicáicày,đemhếtsứcgâydựnglạicơđồchonhàchịSchi-ô-sađanglụnbạinày.A-rơ-chomhiểurằngPa-venkhôngtánthànhbướcđườngtụtlạiđằngsaucủaanh,bướcđường"tiểutưsảnhóa",nhưPa-venthườngnói.Giờđây,anhđểýxememsẽxửsựnhưthếnàotrongcáicảnhnhàmìnhthếnày.HaianhemhỏihannhauqualoamấycâusáochẳngrađâuvàođâurồiPa-ventỏýmuốnravề.A-rơ-chomgiữlại.-Ởchơiđã,ănvớichúngtaotíchút.Chịsắpmangsữađến.Maimàyđịnhđithậtđấyà?Trôngmàycònyếulắm,Páp-caạ.Schi-ô-sabướcvào,chàoPa-venvàgọiA-rơ-chomxuốngnhàdướikhiêngvậtgìgiúpmộttay.MìnhPa-venởlạivớimụgiàítnói.Tiếngchuôngnhàthờvọngvàocửasổ.Mụgiàbuônggậychọclò,càunhàu:-Giê-su-ma,lạyChúatôi,đầutắtmặttốithếnàychẳngcólúcnàomàngắmnguyệnnữa.Mụtụtkhănquàngrakhỏicổ,rồivừanhìngườmgườmngườikháchlạ,vừađiđếngócbuồng,chỗbàynhữngảnhtượnglạnhlẽo,lâungàytrôngđãsỉn.Mụđưabangóntayphảigầygiơxươngchụmvàonhau,rồibắtđầulàmdấu.Mấpmáyđôimôikhôhéo,mụlâmrâmcầunguyện.-LạyChachúngtôiởtrênđời,chúngtôinguyệndanhChacảsáng...Ngoàisânthằngbécưỡilênlưngconlợnsềđentrùitrũicóđôitaichảylòngthòng.Nólấychânkhôngthúcvàosườnlợn,taybíuchặtmớlông;convậtđangxoaytròn,vừaquẫyvừagầmgừ.Thằngbéthétlên:-Hư,đi!Đi!Hê,gượmtíđãnào!Conlợnsềlồnglêntrongsân,cốvậtthằngbétrênlưngngãxuốngđất.Songthằngbéngồichắclắm.Mụgiàbỏkinh,bỏnguyện,thòđầuracửasổ:-Đồquỷsứ!Rồitaodạychomàycưỡingựa.Cóxuốngngaykhông,thằngchếttiệt.Ngãchếtbâygiờ!Nghịchthếthìthôi!

Conlợnsềđãtìmcáchthoátđượctaykỵmã.Mụgiàyêntrílạiquayvềvớiảnhtượng.Nétmặtsùngkính,mụtiếptụccầukinh.-NướcChatrịđến…Thằngbéconnướcmắtchảyquanh,bướcvàocửa.Nólấycánhtayáoquệtlêncáimũibịngãdậpxuốngđấtvàkhócmếuvìmũiđau.Nóvòi:-Mẹơi,choconcáikẹo.Mụgiàphátkhùngquaylại:-Đồquỷmắtlác,màykhôngđểchobàxongbuổinguyện.Đồchóđẻ,đợiđấy,rồibàlấykẹochomày.Nóirồi,mụnhặtcáiroitrênghếdài.Thằngbébiếnngaylậptức.Haiđứabégáinằmsaulòbếpphìcười.Mụlạiquayvàocầunguyện,lầnnàynữalàlầnthứba.Pa-venđứngdậyvàđirangay,chẳngđợiA-rơ-chomnữa.Khianhrakhỏi,quaylạikhépcổng,thìthấymụgiàcònngóquacửasổởngáchnhànhìntheoanh."KhônghiểuthếquáinàomàôngA-rơ-chomlạichúiđầuvàođây.Rồiđếnchếtcũngkhôngrútcũngrađược.BàSchi-ô-sarồisẽđẻsònsònnămmột.ÔngA-rơ-chomrồisẽsalầyvàođấynhưconbọhungtrongđốngphân.-Pa-venchánngánbướctheoconđườngvắngngắtcủathịtrấnnhỏ,vừađivừanghĩngợi.-Lochoôngấycóthểcònđổđốnhơnnữađếnbỏcảcôngviệcởsởđầumáyvềnhàởlỳvớivợ.Thếmàmìnhcứđịnhbụnglôiôngấyđicôngtác,đihoạtđộng!"Pa-vensungsướngngàymaiđượcđirồi,ngàymaitrởvềthànhphốlớn,gặplạibạnbèvànhữngngườimàanhyêuquý.Thànhphốđồsộ,sứcsốngtràntrề,vẻnáonhiệtcủadòngngườikhônglúcnàongớt,tiếngxeđiệnầmầm,tiếngcòixehơiinhỏi,tấtcảhấpdẫnanh.Song,cáichínhlàanhcảmthấytâmhồnanhbịthuhútbởinhữnglớpnhàrộngmênhmông,xâybằnggạch;nhữngcôngxưởngámkhói,cácthứmáymócvàtiếngdâychuyềndalướtngọttrênbánhxe.Anhbịhútvềnơicónhữngbánhláikhổnglồquaytíttheođàmáychạyhốihảvềnơicómùiđầumáy,vềnhữngthứđốivớianhđãtrởthànhthânthuộc.Ởđâytrongcáithịtrấnnhỏlầmlìnày,đidạochơiquanhngoàiphố,Pa-vencảmthấyrấtlàkhóthở.Thịtrấnnhỏnàyđốivớianhtrởnênxalạvàchánngấy,điềuđóanhchẳnglấylàmngạcnhiên.Anhchánngấyđếnnỗibanngàyraphốđiquanhcũngđủthấykhóchịu.Mỗikhiđingangquanhànhữngmụlắmđiềuđangngồilêtrênthềmnhà,Pa-vennghethấycácmụnóiliếnthoắnghuyênthiên.-Cácbàơi,xemkìa.Cáithằngkianóchuiởđâuramàtrôngrõkhiếp!-Chắcnólàthằngholao,cáingựcsắpđiđờirồi.-Nhưngcáiáongoàicủanótrôngcóvẻđắttiềnđấy.-Chắcnóxoáyởđâuchứgì...Vàchuyệncácmụcứrặtnhưthế.Pa-vennghelắm,ráccảtai.

Từlâu,anhthấymìnhđãđứtrễhẳnvớinơinày.Thànhphốlớnngoàikiađốivớianhgầngũihơn,thânthiếthơn.Cácđồngchívớianhlàmộtgiađìnhbềnchặt,vuitươi.Vớilại,ngoàiấy,anhcòncócôngtác.Pa-venbướcchânđếnrừngthôngtừlúcnàocũngkhôngđểýđếnnữa.Anhdừnglạiởchỗđườngrẽđôi.Bênphíatayphải,sauhàngràocaovớinhữngcọcnhọnhoắt,ngăncáchvớirừng,lànhàphacổlỗ,âmuhìnhthùđángghét,vàsaunhàphalànhữngnếpnhàquétvôitrắngcủanhàthương.Chínhởbãirộngnàyđây,Va-li-avàcácđồngchíđãbịtreocổ.Pa-venđứngimlặngmộtlúclâutrướcnơingàytrướcđặtgiátreocổ.Rồianhlầnbướcxuốnglốihàosâu,lữngthữngđirahuyệtchungcủaanhchịemởtrêngò.Nhữngbàntaytrìumếnđãđặtlêncácngôimộnhữngvònghoakếtbằngcànhthôngvàràoquanhnghĩađịanhỏnàymộthàngràocâylátươi.Đỉnhgòcónhữngcâythôngcaovúttrấnngự.Cỏnonnhưtơxanhphủlênsườngòthoaithoải.Thịtrấnnhỏđếnđâylàhếtphố.Cảnhvậtnơinàytịchmịch,rầurầu.Rừngthônghiuhắt.Khônggianphảngphấtmùilákhôrữavàmùiđấtmùaxuânnhuầnlại.Nơiđây,anhchịemtađãanhdunghysinhđểchocuộcđờicườiđượcvớinhữngkẻsinhratrongcùngkhổ,nhữngkẻtừthuởlọtlòngmẹlàđãbắtđầukiếplàmtrâungựa.Pa-ventừtừngảmũ,lòngtrànngậpmộtmốibuồnvôhạn.Cáiquýnhấtcủaconngườitalàđờisống.Đờingườichỉsốngcómộtlần.Phảisốngsaochokhỏixótxaânhậnvìnhữngnămthángđãsốnghoài,sốngphí,chokhỏihổthẹnvìdĩvãngtitiệnvàhènđớncủamình,đểđếnkhinhắmmắtxuôitaycóthểnóirằng:tấtcảđờita,tấtcảsứcta,tađãhiếndângchosựnghiệpcaođẹpnhấttrênđời,sựnghiệpđấutranhgiảiphóngloàingười.Vàtaphảisốnggấplênmớiđược.Vìtậtbệnhvôlýhaymộtsựtìnhcờbiđátnàođócóthểbỗngnhiêncắtđứtcuộcđời.Mangnặngtronglòngnhữngýnghĩấy,Pa-venrờikhỏinghĩađịa.Mẹbuồnrầusửasoạnhànhlýchoconlênđường.Pa-vennhìnmẹ:mẹkhócnhưngquaymặtđikhôngđểanhtrôngthấy.-Conởlạicóđượckhông,con?Conxem,mẹgiàrồi.Cứlủithủiởmộtmìnhthìkhổmẹlắm,conạ.Đấy,đẻrangầnấyđứacon,nhưngchúngnóvừalớnlênthìmỗiđứađimộtngả.Cáigìnókéomàyratỉnhthế,hởPa-ven?Ởđâysốngcũngđượcchứsao?Haymàycũngđãcómónnào?Chắcmàyđãphảilòngmộtconmáitócngắnnàorồi?Cấmđứanàonóivớimụgiànàymộtcâu.ThằngA-rơ-chomlấyvợchẳngbảoquataomộttiếng.Màylạicàngtệnữa.Chỉkhinàochúngmàyốmđauquèquặt,mẹmớiđượctrôngthấymặtchúngmàythôi.MẹdịudàngbảoPa-vennhưthế,vừanóivừaxếpmớquầnáocủaconvàotúiđãgiặtsạch.

Pa-venômlấyvaimẹ,kéomẹlạigần:-Khôngđâu.Conchẳngcóconmáinàođâu,mẹạ.Gàthìlấygàcóphảikhôngmẹ.Mẹgọithếchẳnghóaraconlàgàsốngà?Anhlàmmẹphảibậtcười.-Mẹơi,conđãthềkhôngnghĩgìđếngái,nếutachưadiệthếtbọntưsảntrênkhắpthếgiannày.Chắcmẹlạibảonhưthếthìphảichờlâulắmphảikhông?Khôngđâu,mẹạ,bọntưsảnchẳngđứngđượclâunữa...Rồitấtcảloàingườisẽlàmộtnướccộnghòa.Vàcáccụông,cụbàgiànhưmẹđãsuốtđờilàmlụngthìsẽđượcsangnghỉbênÝ,ởđấyấmáp,chungquanhtoànlàbiểncả.ỞbênnướcÝ,khôngbaogiờcómùađông,mẹạ.Chúngconsẽđưamẹ,nhữngngườigiànhưmẹ,đếnởtrongnhữngdinhcơcủabọntưsản,vàmẹsẽngồisưởinắngấm.Cònchúngcon,chúngconsẽđisửanốtbọntưsảnbênMỹ.-Conạ,mẹchẳngcònsốngđượcđếnngàycócâuchuyệntiênphậtcủaconđâu…Ôngconxưakiacũngngỗngượcnhưcon,ônglàmthủythủ,đikhắpnămchâubốnbiển.Nóitrộmvíaông,cụthậtlàtayghêgớm.TrậnXê-va-xtô-pôn,cụđánhhăngthếnàomàkhivềnhàthìthấycụthiếumộtchânmộttay.NgườitagắnchocụhaihuânchươngthậptựvàhaimềđaycócuốngcủaNgahoàng.Nhưngrồiôngcụcũngchỉchếtcựcchếtkhổ.Cụbướnglắm.MộtlầncụvácnạngnệnvàođầungườiNhànước.Thếlàbịtùmộtnăm.Ngườitatốngvàonhàpha,huânchươngthậptựcũngchảcứuthoátđược.Mẹthấytínhcondễthườngtheovềtínhôngngàytrước.-Mẹơi,consắpxamẹ,mẹnóichuyệnkhôngvuiấylàmgì?Thôi,mẹđưachoconcáiđàngió,đãlâulắmconchẳngmóđếnnó.Pa-vencúixuốnghàngphímbọcxàcừ.Mẹsửngsốtvìtiếngđàncủaanhlạđi,nghekhôngnhưngàytrướcnữa.Hếtvẻngỗnghịchvôtưlự,chấthăngsayxốcnổi,nhữngngónláyvàngónđệmmàcảthịtrấnđềubiếttàitaychơiđàngiótrẻtuổiPa-ven.Nhạcanhchơibâygiờthánhthót,trầmbổng,nghekhôngkémphầnmạnhmàcàngthêmcóchiềusâunữa.*Pa-venragamộtmình.Anhđãnóiđượcchomẹởlạinhà:anhkhôngđểmẹđitiễnvìkhôngmuốnthấymẹkhóckhichiatay.Xelửaphảixôngxáomàlên,toanàotoaấyđứngngồichenchúc.Pa-venchiếmgiườngtrêntầngcaonhấtvànhìnxuốngđámngườihầmhầmlalốiđứngchậtcảchỗđi.Cảnhchuyếntàunàocũngvậy,ngườitakéonhữngbao,nhữngtúilêsềnsệt,nhétvàodướigầmghế.Đếnkhitàuchuyểnbánh,hànhkháchmớibớtnóngnảy,vàbaogiờcũngthế,cứđếnlúcnàythìngườitabắtđầugiởbánhraănnghiếnngấu.Pa-venchẳngmấychốcđãngủlăn.

Nhàđầutiênanhmuốnđếnthămởtrungtâmthànhphố,trênđườnglớnCa-rét-sa-tích.Anhtừtừleolênthangcầu.Cảnhchungquanhquenmắt,chẳngcógìkháccả.Anhbướcquacầunhàga,đểtaylướttrênthànhcầunhẵntrơn.Đếnchỗxuốngthang,anhdừnglại:trêncầuvắngngắt.Ngửatrônglêncaothămthẳm,bóngtốimượtnhưnhungphủlấynềntrời.Trênvòmtrờicao,hằnghàsasốvìsaolấplánhánhsángmàulântinh.Ởphíadưới,chỗmặtđấtlẫnvớichântrời,khôngbiếtđâulàranhgiới,thànhphốrắctrongđêmhàngtriệuánhđènđiện.CóđôngngườiđilênquamặtPa-ven.Tiếngnóigaygắtcủađámngườitranhcãinhaumộtcâuchuyệngìphásựyêntĩnhcủađêmtối.VàPa-ven,mắtrờinhữngánhđèncủathànhphố,bướcxuốngthang.TrongphòngphátgiấycủaỦybanđặcbiệtquậnởđườngCơ-rét-sa-tích,ngườiphụtráchchoPa-venbiếtlàGiu-khơ-raiđãđổiđitỉnhkháctừlâu.ĐồngchíđóhỏiđihỏilạiPa-ven;mãiđếnkhiđãtinlàPa-vencóquenriêngGiu-khơ-rai,mớichobiếtqualoathêm.Cáchđâyhaitháng,Giu-khơ-raiđượclệnhđiềuđiTa-sơ-ken,đếncôngtácởmặttrậnTuốc-kết-stan.Pa-vennghetinchánđếnnỗikhôngbuồnhỏithêmnữa.Chẳngnóichẳngrằng,anhquaygótđira.Mệtquá,anhngồixuốngbậccửanghỉmộtlát.Tàuđiệnchạyqua,bánhxesắtlănrầmrầmvangcảphố.Trêncácvỉahèdòngthácngườilũlượttrànđi.Náonhiệtquá!Lúcthìcótiếngcườirúcríchcủađànbà,lúcthìgiọngtrầmtrầmcủađànông,lúcthìgiọnglanhlảnhcủamộtchàngtraitrẻmăng,lúcthìgiọngồồcủaônggià.Lànsóngngườitrôiđikhônglúcnàongớt,ainấydángdấpvộivàng.Xeđiệnsángtrưng,đènphaxehơirọilênđộtngột,hàngđiệnbậtlênchóirựcquanhbiểnquảngcáocủarạpchiếubóngbêncạnh.Vàchỗnàocũnglàđámđôngngồnngộn,làmchophốxákhônglúcnàovắngtiếnghuyênnáo.Đấylàbuổitốiởmộtthànhphốlớn.CảnhtấpnậpồnàocủađạilộnàylàmPa-venkhuâykhỏanỗibuồnvìtinGiu-khơ-raiđãđượcđiềuđộngđinơikhác.Biếtđiđâubâygiờ?HayvềphốXô-lô-men-cavớilũbạn?Xaquá!Vàanhnhớramộtnhàquenởgầnđây,ngayphốTrườngđạihọcCơ-rúc-lô.Phảiđếnngayđấymớiđược..BởivìsauGiu-khơ-raithìRi-tachínhlàđồngchímàanhmuốngặptrướctiên.Vảchăng,đếnđây,cóthểngủbuồngA-kimđược.Từxa,anhđãnhìnthấyánhđènsángởcửasổtrêntầnggác.Đểtrấntĩnhlòngmình,anhápngườivàocánhcửagỗsên.Lênđếncầuthang,lạiđứngdừngmấygiâynữa.TrongbuồngRi-ta,cótiếngngườinóichuyện,cótiếngđànghi-ta."Tiếngđànghi-ta?Thếrađượcchơicảghi-tanữakiaà?Chếđộbâygiờcóvẻnớiratợn”.Pa-vennghĩbụngnhưvậyvàkhẽgõcửabuồng.Cảmthấymìnhhồihộp,anhcắnchặtmôi.Mộtngườiđànbàtrẻlạmặt,cóđểtócmaiquăn,ramởcửa.Ngườiấynhìn

Pa-ven:-Anhhỏiai?Ngườiđànbàkhôngkhépcửa,vàtrôngcáchPa-venđưamắtnhìnvàođồđạctrongbuồng,chịtacũngđủđoánhiểuý.-TôimuốnhỏichịRi-taUốt-chi-nô-vích.-Chịấykhôngởđâynữa.HồithángGiêngchịấyđổiđiKhác-cốpvàgiờngheđâulạiđổiđiMát-xcơ-va.-ThếđồngchíA-kimcònởđâyhaycũngđirồi?-ĐồngchíA-kimcũngkhôngcóđây,hiệnnayđồngchíấylàmbíthưthanhniêncộngsảnởÔ-đét-xa.Pa-venchỉcócáchlàquayđi.Niềmvuitrởvềthànhphốthếlàmờmấtrồi...Giờthìphảiliệulođitìmchỗngủđêmthôi."Cứchạyquanhtìmcácbạnthânnhưthế,mìnhcómỏinhừchâncũngchẳngthấyai".Pa-vencàunhàu,caucó,cốnénthấtvọng.Tuynhiên,anhcũngcòncầumaychuyếnnữa,đếntìmPan-cơ-ra-tốp.Pan-cơ-ra-tốpởgầnbếntàu,đếncậuấykhôngxabằngđiđếnphốXô-lô-men-ca.TìmđếnđượcnhàPan-cơ-ra-tốpthìngườianhđãmệtnhoài.Anhgõcánhcửatrướckiacóhồisơnđỏ,địnhbụng:"Nếucậutacũngđinơikhácnốtrồithìmìnhchẳngđiđâulangthangmãinữa.Tìmbéngcáithuyềnnàochuixuốngngủquađêmnaythôi".Mộtbàcụnhỏnhắn,độivuôngkhăngiảndịchítdướicằm,ramởcửa.BàcụlàmẹPan-cơ-ra-tốp.-Thưamẹ,anhPan-cơ-ra-tốpcónhàkhôngạ?-Emnóvừamớivề.BàcụkhôngnhậnraPa-venvàquayvàogọicon:-Pan-cơ-ra-tốpơi,cóanhnàohỏiconđấy.Pa-venbướctheobàcụvàonhà,đặttúixuốngđất.Pan-cơ-ra-tốpđãngồivàoănởbàn,quayranhìnPa-ven:-Cóphảianhhỏitôithìmờianhngồichơivàchobiếtcóviệcgì.Anhchotôilàmnốtbátxúpnàyvìtừsáng,tôichỉđộcnốcnướclãtrừbữa.VàPan-cơ-ra-tốpcầmlấycáithìagỗtotướng.Pa-venngồixuốngghếdựa,mặtghếđãthủng.Anhbỏmũcát-kétrarồitheothóiquenlấymũlaumồhôitrán."Chẳnglẽmặtmũimìnhthayđổiđếnnỗicậutakhôngnhậnrađượcmìnhnữaư?"Pan-cơ-ra-tốphúpluônhaithìaxúp,rồithấykháchchưanóigì,liềnquayrahỏikháchlầnnữa.-Anhnóichongheđi.Cóchuyệngìthếanh?Bàntaycầmmẩubánhchưađưatớimồmđãdừnglạinửachừng,Pan-cơ-ra-tốpbànghoàngchớpchớpmắt.

-Ôkìa...Hãykhoan...Thếnàylàthếnào,hởtrời?Thấymặtbạnđỏbừng,rúmlạivìnghĩlung,Pa-venkhôngnhịnđượcnữa,phìcười.-Páp-caơi!Chúngtaongỡmàychếtrồi!...Hãykhoan!Tênanhlàgì?NghePan-cơ-ra-tốpkêurúlên,mẹvàchịgáianhởbuồngbênchạyra.RồicuốicùngcảbangườinắmchắclàchínhPa-venđangngồitrướcmặthọ.Cảnhàđãngủlâurồi,Pan-cơ-ra-tốpcònngồikểmãinhữngviệcxảyratrongbốnthángqua.-Mùarétvừarồi,Giác-kivàĐu-ba-vađượcđiKhác-cốp.Chẳngphảicôngtácvớvẩnđâu.TụinóđượcvàoĐạihọccộngsản,họclớpdựbị.Tấtcảmườilămđứađượctriệutậpđến.Lúcbấygiờ,cóphongtràosôinổiđòiđihọc,taocũnglàmđơn.Taonghĩbụng:mìnhphảiníchthêmvàocáitúikhôncủamình,vìtrongđầumìnhhiểubiếtítỏiquá.Nhưngtiểubanlấyhọcsinhchotaorơi,màyạ.Pan-cơ-ra-tốpthởrabựcdọc,rồinóitiếp:-Mớiđầu,việctaocóvẻtrôichảylắm.Taođủhếttiêuchuẩn:taocóthẻđảngviên,taođãđủthờihạncôngtácdựbịởĐoàn;vềthànhphầnxuấtthânvàbảnthân,khôngcógìlôithôi,taokhôngvấpvìnhữngcáiđó.Nhưngkhisáthạchtaovềchínhtrịthìtaobịbương.Taovàovấnđáptrướcmộtđồngchítrongtiểuban.Đồngchíấyrachotaocâuhỏihócnày:"ĐồngchíPan-cơ-ra-tốp,đồngchíhiểugìvềtriếthọcthìnóiđi”.Màybiếttaothìhiểuquáigìvềtriếthọc.Nhưngtaonhớra,cómộtthằngchakhuânváctrướckiacùnglàmvớichúngtao,mộtthằnggianghồcóđihọclít-xêlítxiếc.Nóđilàmchoravẻtađâylaođộngấymà.Nócólầnkểchochúngtaonghe,xưakiaởbênnướcHyLạp,cónhữngnhàthôngtháinghĩranhiềucáilắm.Ngườitagọihọlànhữngnhàtriếthọc.Trongnhữngtaytriếthọcloạiđó,cómộttaytaoquênkhuấymấttên,hìnhnhưlàI-đê-ô-ghenthìphải,taynàysuốtđờichuitrongcáithùngtô-nôởvàđạikháinhữngchuyệnnhưthế..Giỏinhấtđámtriếthọcấylàmộttaycóthểchứngminhbốnmươilầnliền:cáigìđenlàtrắng,vàngượclại,trắnglàđen.Nóitómlạilàmộtbọnnghĩcáchúmngườita.Vìvậychonênlúcbấygiờtaomớinghĩđếncâuchuyệnthằnghọctròlít-xêkểvàtaotựbảo:"Tayủyviêntiểubannàyđịnhquaymìnhđây”.Màlãotangồiđấynhìntaoranhmãnhthật.Chonêntaomớisachânvàođĩa.Taonói:"Triếthọclàtròbịpđờivànhồisọ.Tôikhôngưahọcgìnhữngcủangớngẩnấy,cácđồngchíạ!CònlịchsửĐảngthìkhác,tôiđểhếttâmtrínghiêncứulịchsửĐảng”.Taonóithếxongthìcáctaytrongtiểubanmớitruytaothêm,hỏivặntaohọcởđâumàhiểutriếthọcnhưthế.Taomớinóithêmmấyđiềunữamàthằnghọctròlít-xêđãnóivớitao.Thếlàcảtiểubanlănracười.Taophátcáu.Taobảorằng:"Cócáigìmàcácđồngchínhạobángtôinhưchếthằngnguthế?"Taonhặtlấymũvàđingayvềnhà.

Sauđó,đồngchíđãhỏitaolạigặptaoởtỉnhủy.Nóichuyệnbatiếngđồnghồliền.Taomớihiểurathằnghọctròlít-xênóilòechúngtao.Bởivìtaonghenóithìratriếthọcmộtsựvĩđạivàrấtlàtinhanhsángsuốt.ThằngĐu-ba-vavàthằngGiác-kithìtrúng.ThằngĐuba-vathìtaochịunó,nóhọcratrò.SongcònGiác-kithìchẳnghơntaomấy.Nónhờcáihuânchươngmàthoát,nhấtđịnhlànhưthế.Nóitómlạitaolạiquayvềlàmănvớisôngnước.Taođượcchỉđịnhvềbanquảnlýbếntàu.Taothayđồngchíphụtráchkebốchàng.TrướckiacảngàytaototiếngvớichínhquyềnvềmộtđốngvấnđềdínhdángđếnĐoàn.Naychínhtaophảilãnhđạocáikhoảnấy.Thỉnhthoảngxảyđếnnhưthếnày:cótênnàogiảốm,haytênnàonhácrơivàotaytao,taovừalấycươngvịphụtráchchínhquyền,vừalấycươngvịbíthưchiđoànđìchocẩnthận.Song,cuộcđờikhôngphảichỉcótao,xinlỗimàynhé.Taosẽkểvềtaosau.Còncáigìtaochưakểchomàynghenữanhỉ?VềtintứcA-kim,màyđãhỏithămđượcrồi.Cácchấpủycũ,cònlạicóTúp-ta,vẫnlàmcôngtáccũ.Tô-ca-rếpthìbíthưĐảngủyXô-lô-men-ca,Ô-cu-nhếptrướccũngởtổcôngxãvớimàythìởquậnđoànthanhniên.Ta-li-athìlàmgiảngviênchínhtrị.Svê-tai-épthaychânmàyởxínghiệp.Taokhôngbiếtnólắm.Thỉnhthoảnggặpởtỉnhđoàn,trôngkhôngđụtđâu,nhưngtựáiradáng.MàynhớAn-naBô-khácchứ?CôấycũngởXô-lô-men-ca,phụtráchcôngtácphụvậnởquậnủy.Taođãkểhếtchomàynghevềtintứccáccậuquen.Đấymàyxem,Đảngchonhiềucậuđihọc.HiệnnayởđâytấtcảcánbộcũđangcàykhỏeởTrườngĐảng.Trênhứasangnămcũngchotaotheohọcởđấy.Haingườimảichuyện,quánửađêmlâurồimớingủ.Sánghômsau,Pa-vendậythìPan-cơ-ra-tốpđãrabếntàu.EmgáiPan-cơ-ra-tốplàĐu-xi-a,mộtcôgáitokhỏegiốnganhnhưđúc,bưngnướcchèmờiPa-venuốngvànóiđếnmọichuyệnvặt.ChaPan-cơ-ra-tốpkhôngcónhà.Ôngcụlàmthợmáytrêntàuthủy,cònđangngượctàu.Pa-vensửasoạnraphố.Sắpđi,Đu-xi-adặnlại:-Nhớvềăncơm,anhnhé.Nhàemchờcơmanhđấy.*Trụsởtỉnhđoànthanhniênthườngvẫntấpnập.Cửamởrarồilạiđóngsậpvàoluôntay.Tronghànhlangvàcácbuồng,ngườichờđông;phònghànhchính,tiếngmáychữgõinhtai.Pa-vendừnglạingoàihiênmộtlát,ngóvàohyvọnggặpmặtnàoquen.Chẳngthấyai,anhmớiđivàophòngđồngchíbíthư.Đồngchíbíthưmặcsơ-mixanh,ngồitrướcmộtbàngiấyđồsộ.Pa-venvào,đồngchíấychỉnhìnqua,rồilạicúixuốngviết.Pa-venngồiđốidiệnvàchămchúnhìnngườibíthưthaychânA-kimấy.ĐồngchíbíthưđánhdấuchấmhếtlêntranggiấyanhđangviếtvàhỏiPa-ven:

-Đồngchímuốngì?Pa-ventrìnhbàytrườnghợpcủamình:-PhảicảitửhoànsinhchotôitrêndanhsáchtổchứccủaĐoànvàchotôitrởlạiphânxưởngchínhnhàmáyxelửa.Đềnghịđồngchíchỉthịchobêntổchứcnhưvậy.Đồngchíbíthưngảngườidựavàoghếvàtrảlời,giọnglưỡnglự.-Tấtnhiênchúngtôisẽkhôiphụcđoàntịchchođồngchí,điềuđókhôngcònphảinóigìnữa.Nhưngđiềuđồngchívềphânxưởngchínhnhàmáyxelửathìkhôngtiện.Svê-tai-épđangphụtráchởđấy,cậuấylàchấpủyviêntỉnhđoànmớibầulạikhóavừarồi.Chúngtôisẽđiềuđồngchíđinơikhácvậy.MắtPa-venhơinhíulại:-TôivềđấykhôngphảiđểlàmkhóchocôngtáccủađồngchíSvê-tai-épđâu.Tôimuốnvềlàmchuyênmôncủatôi,chứkhôngphảilàmbíthưchiđoàn.Vớilạitrongngườitôichưađượckhỏe,đềnghịđừngđiềutôiđinơikhác.Đồngchíbíthưgậtđầu,ghimấychữvàomảnhgiấy.-ĐồngchíđưamảnhgiấynàychoTúp-ta,cậutasẽbốtríchođâuvàođấy.Bênphòngcánbộ,Túp-tađangmắngnhưtátnướcngườigiúpviệcthốngkêcủamình.Pa-vennghehaibêncãinhaunửaphút,nhưngthấycâuchuyệncóvẻkéodài,liềnngắtlờianhchàngTúp-tađangnóngnhưlửa:-Thôi,cậusẽchỉnhđồngchíấysau.Đâylàgiấygiớithiệu,cậulàmhộgiấychínhthứcchomìnhđi.Túp-tahếtnhìngiấylạinhìnPa-ven.Saucùngmớinóiralời:-Sao,cậuchưachếtà?Vậylàmthếnàobâygiờ?Têncậuđãgạchkhỏidanhsáchrồi.ChínhmìnhgửitrảTrungươngthẻđoànviêncủacậu.VớilạivừarồiTrungươngmớilấylạidanhsáchđoànviêncảnước.TheothôngtricủaTrungươngĐoàn,aikhôngghitênlạithìcoinhưbịkhaitrừ.Cậuchỉcòncócáchnộpđơnxingianhậpđoànlại,theođúngnhữngquyđịnhthườnglệ.Túp-tatuyênbốthẳngcánhnhưvậy.Pa-vencaumặtlại:-Vậyracậutavẫnchứngnàotậtấy.Cậucòntrẻmàtệhạihơnmộtconchuộtgiàrúctrongđốngcôngvăn.Baogiờcậumớirahồnngườiđược?Túp-tachồmlên,nhưbịrệpđốt:-Cậuđừnglênlớpđây.Đâyphụtráchcôngviệcđâylàm.Thôngtrithảorakhôngphảiđểchongườitaviphạmnó.Còncậugọiđâylàchuộtgiàthìcậusẽphảitrảlờivềcâuphỉbángđó.Túp-tanóicâusaunàycóvẻhămdọa.Hắnđưarộngtayvơlấychồngphongbìchưamở:tháiđộtỏvẻkhôngmuốnnóichuyệnthêmnữa.Pa-venthongthảđứngdậyracửa.ChợtnghĩlạiđiềugìanhquaytrởvàonhặtmảnhgiấyđồngchíbíthưgiớithiệucònđểtrênbàntrướcmặtTúp-ta.Túp-tanhìnPa-ven.ôngcụnoncáukỉnhvàtỉmẩnấycóđôitaitovểnhra,trôngvừađángghét,vừabuồncười.

-Thôiđược,kếttộiđâylà"làmđảolộnthốngkê"thìcứkếttội,nhưngđâyhỏilại:tạisaocậulạidámthihànhkỷluậtmộtngườiđãchếtmàcứtựtiện,khôngcógiấytờvănbảnnàoquyếtđịnhtrướchẳnhoi?Trườnghợpnàycóthểxảyravớitấtcảmọingười:ngườitaốmrồichết.Nhấtđịnhkhôngcóthôngtrinàochophépcậulàmnhưthế.-Hì,hì,hì-NgườigiúpviệcTúp-takhôngthểgiữtrunglậpđượcmãinữa,bậtlêncườithíchchí.Túp-taấngãyđầubútchì.Hắncầmmầuchìgãynémxuốngsàn,chưakịptrảlờiđốiphương,thìngườiđôngđãkéoùavàophòng,cườinóibôbô.TrongbọnmớivàocóÔ-cu-nhếp.Thếlàchỉcònnghethấynhữngtiếngreovuivàsửngsốt,nhữngcâuhỏikhôngbaogiờhết.Vàiphútsau,lạimộtđámthanhniênnữavàotrongbọnđócóÔn-ga.ChịnắmlấytayPa-venrấtlâu,ngạcnhiên,nhưngtươisánghẳnlên.NgườitalạibắtPa-venkểchuyệnlại.Nguồnvuithậtthàcủanhữngđồngchí,tìnhbạnchânthành,lòngmếnthươngthôngcảm,nhữngnắmtaychặt,nhữngbàntayvỗlênvai,chắcnịchvàthânái,tấtcảlàmPa-venquênhẳnchuyệnTúp-ta.Gầncuối,Pa-venkểthêmchocácđồngchínghecâuchuyệngiữamìnhvàTúp-tavừarồi.Aicũngtứcgiận.Ôn-gaquắcmắtlườmTúp-ta,rồiđiđếnphòngđồngchíbíthư.-CánhtađitìmđồngchíNhê-giơ-đa-nốpđểđồngchíấycạochohắnmộtmẻ.Ô-cu-nhếpnóithếvàchoànglấyvaiPa-venkéođitheoÔn-gacùngvớiđámđôngcácđồngchí.Ôn-ganónggiậnbừngbừng:-Túp-tanàyquanliêuhạngnặng!PhảitruấtcổhắnkhỏibantổchứcvàđiềuđếnchỗPan-cơ-ra-tốpcholàmnghềkhuânváclấymộtnămmớiđược.Ô-cu-nhếp,Ôn-gavàcácđồngchíkhácđòiđuổicổTúp-takhỏiphòngcánbộ.Đồngchíbíthưnghehọnói,cườiđộlượng.Nhê-giơ-đa-nốpcốlàmchoÔn-ganguôigiận:-VềviệckhôiphụcquyềnlợisinhhoạtĐoànchoPa-venthìchẳngcầnphảinóilạinữa.Sẽphátngaythẻđoànviênchocậuta.CònnhưTúp-talàmộtanhchàngmáymócthìrấtđồngývớicácđồngchínhưthế.Đấylàkhuyếtđiểmchínhcủacậuấy.Nhưngcũngphảithúthậtvớicácđồngchírằngcậuấytổchứccôngviệcrấtkhá.TrongtấtcảnhữngcơquanlãnhđạocủaĐoànmàtôiđãlàmtừtrướcđếnnay,côngtáctổchứcvàthốngkênàythậtrắcrốinhưchuivàorừngrậmvậy.Chẳngcònbiếttinvàoconsốnào.Nhưngởđâythìlàmthốngkêrấttốt.CácđồngchícũngbiếtTúp-tathứcsuốtđêmhìhụclàmởbàngiấy.Chonênýkiếntôilàcácđồngchímuốncấtchứccậuấythìcấtchứclúcnàocũngđược.Songlấymộtcậukháctốtmàlàmthốngkêtồithayhắntathìkhôngcòntìnhtrạngquanliêu,điềuđóđãhẳnđirồi,nhưng

đồngthờithốngkêcũngsẽkhôngrađâuvàođâu.Vậycứnênđểchocậuấylàm.Tôisẽphêbìnhthậtlựccậuấy.Sẽcótácdụngtốtđốivớicậuấytrongmộtthờigian.Rồicóthếnào,saunàysẽhay.-Thôi,thếcũngđược.-Ô-cu-nhếpgậtđầurồinóivớiPa-ven:-Pa-ven,tavềXô-lô-men-cađi.Hômnaycóhọpđoànởcâulạcbộchúngmình.Chưaaibiếtcậuvề.Rồibấtthìnhlình,tagiớithiệu:"XinnhườnglờichoPa-ven!".HoanhôPa-ven.Màykhôngchếtlàphảilắm.Giaicấpvôsảnmạnhthêmvìcáicẳngmày.-Ô-cu-nhếpkếtluậnmộtcáchkhôihàinhưvậyvàlấyhaitayômlấyPa-venđẩyrahànhlang.-Ôn-gacũngđếnđấychứ?-Nhấtđịnhđếnchứ!*NhàPan-cơ-ra-tốpđợimãikhôngthấyPa-venvềăncơm.Đêmcũngkhôngthấyvềngủ.Ô-cu-nhếpđãđưaPa-venvềởnhàmình.AnhcómộtphòngriêngởtrụsởXô-viết.Vềđếnnhà,cógìlàchobạnănnấy,rồimangđếnchoPa-venhaibóbáovàhaiquyểnsổcái-sổghibiênbảncácbuổihọpcủathườngvụquậnđoànthanhniên.Anhbảobạn:-Cậunghiêncứutấtcảnhữngtàiliệunàyđi.Trongkhicậumấtthờigiờvớibệnhthươnghàncủacậuthìthờigiannhưnướcchảyđiđãnhiềurồiđấy!Đọcđiđểhiểuviệcđãquavàviệctrướcmắt.Tốimìnhvềđóncậurồicùngđếncâulạcbộ.Nếumệtthìcứngảlưnglàmmộtgiấc.Ngườibíthưquậnđoànthanhniênnhétvộimộtđốngthưvớitàiliệuvàgiấychứngnhậnvàotúi,(Ô-cu-nhếpghétnhữngcặpda,cặpcủaanhquẳngởgậmgiường),rồiđiquanhphòngxemlạimộtlượttrướckhiracửa.Tốiđến,anhvềthìthấykhắpphòngbáochítungbừabãi,đốngsáchđểdướigầmgiườngcũngbịlôira.Nhiềuquyểnkhácchấttrênbànlàmviệc.Pa-venngồitrêngiườngđọctậpthưcủaTrungươngmớigửiđếnmàanhtìmthấydướigốicủabạn.-Thằngtướngcướp,màylụcgìcáiổcủataothế?-Ô-cu-nhếplàmbộquátlên,giảvờtứcgiận.-Xemnào,xemnào,đồngchí!Tôibắtđượcđồngchíđọctàiliệumật.Cứđểchoquânnàychuivàobuồngmìnhthìcóngàyhỏng!Pa-venmỉmcười,đểláthưxuống.-Cậunhỡtàurồi.Thưnàycógìmàmật.Tráilại,chínhcậulấytàiliệuriêngtốimậtlàmchaođènkiakìa.Trôngxem!Bịsémcảrìanữalàkhác.Ô-cu-nhếpcầmlấytờgiấyđãbịlàmchaođènđó,anhvừađọcquatiêuđềđãlấytayvỗlêntrán:-Thếmàmìnhtìmmãibahômnaycáimảnhgiấytaiácnày.Nóbiếnmất,tưởngrơixuốngsông,xuốngbiển,giờmìnhnhớrarồi.Hômkia,thằngVô-lưn-xếpđếnđây,chínhlànómáytaylấylàmchaođèn.Rồinólạiquầnquậtđitìm.-Ô-cu-nhếpgấpmảnhgiấylạicẩnthậnrồiđútxuốngdướiđệm,nóigiọngkhônglonữa-Thôichốcnữahãyxếpdọnlại.Giờchénmộtmiếngđã

rồicònđiracâulạcbộ.NàoPa-vơ-lusa,ngồixuốngđây.Ôcu-nhếpmóctúilấyconcákhôgóitrongmộttờbáo,lạimóctúikialấyhaiđầumẩubánhmì.Rồitrảiluôntờbáoragócbàn,cầmđầuconcánệnvàogỗđểcáróchếtthịt.Ô-cu-nhếpngồivàobàn,hàmnhainghiếnngấu.Rấtvui,anhkểtinmớichoPa-vennghe,vừanóichuyệnđứngđắn,vừachêmcâubôngđùa.Đếncâulạcbộ,Ô-cu-nhếpđưaPa-venvàocửasau,giấuởhậutrường.Tronggócphòngrộngthênhthang,Ta-li-aconcụLa-gu-chinvàAn-naBô-khácđangngồimébênphảisânkhấu,cạnhchỗđặtcâyđàndươngcầm,chungquanhhaichịlànhómthanhniêncộngsảnđườngsắt.TrướcmặtAn-na,ngồivắtvẻotrênghếdựalàVô-lưn-xép,bíthưchiđoànsởđầumáy,mặtđỏchótnhưmộtquảtáođangmùathángTám,mặcáodacũ,trướckiamàuđen,nayđãbạcphếch.Vôlưn-xépcótócvàlôngmàyvàngnhưlúachín.NgồicạnhVô-lưn-xéplàSvê-tai-ép,đẹptrai,tócmàuhạtdẻ,môicongrõnét,ngồithơthẩndựatayvàonắpdươngcầm.CổáokhoáccủaSvê-tai-épđểhở.Ô-cu-nhếpđếngầnhọ,cònnghethấyAn-nađangnóihếtcâu:-Cónhữngngườicứmuốnlàmrắcrốiquálắmviệckếtnạpnhữngđồngchímới.Svê-tai-éplàmột.Svê-tai-épkhôngchịu,cãilại,giọngkhinhbạcramặt:-Đoànkhôngphảilàquántrọ.Ta-li-anhìnthấyÔ-cu-nhếpreolên:-Kìa,trôngÔ-cu-nhếpmàxem.Anhấyhômnaycóvẻphởnthế,mặtmàyrạngrỡnhưcáiấmđồngmớiđánhbóngấy.MấyngườikéoÔ-cu-nhếplạihỏichuyệntớitấp:-Cậuởđâuđếnthế?-Tabắtđầuđithôichứ.Ô-cu-nhếpgiơtaycanhọ.-Đợimộttícáccậuạ.ĐồngchíTô-ca-rếpsắpđếnvàsẽkhaimạchộinghị.-Vừavặnbốgiàđếnkiarồi!-An-natrôngthấyTô-ca-rếp,vộinói.ĐồngchíbíthưĐảngủyquậnđangđivềphíahọ.Ô-cu-nhếpchạyrađón:-Bốơi,bốvàođằngsausânkhấu,tôiđưabốgặpmộtcậuquenbố.Chắclàbốsẽngạcnhiên!-Cáigìnữathế?-ônggiàlẩmbẩm,kéonốthơithuốclánữa.NhưngÔ-cu-nhếpđãnắmlấytayôngcụkéođirồi.Ô-cu-nhếplắcchuôngdữdộiđếnnỗinhữngngườihaychuyệnxấuthóinhấtcũngphảitin.ĐằngsauTô-ca-rếplàphotượngMác,ngườisángtạothiêntàirabảnTuyênngôncủaĐảngcộngsản,đầuNgườinhưđầuconsưtửnổilêntrongđámcànhthôngtrangtrí.TrongkhiÔ-cu-nhếpnóilýdobuổihọp,đồngchíTô-ca-rếpkhôngrờimắtnhìnPa-vencònđứngởhậutrường.

-Thưacácđồngchí,trướckhivàochươngtrìnhnghịsự,tôixingiớithiệumộtđồngchímuốnxinnóimấylờivớichibộ.ĐồngchíTô-ca-rếpvàtôiđãđồngýđểđồngchíấynói.Tiếngvỗtayđồngýnổilên.Ô-cu-nhếpgiớithiệu:-XinmờiđồngchíPa-venCa-rơ-sa-ghinnóichuyện!Trongmộttrămngườicómặt,cóđếntámmươingườibiếtPa-ven.Vàkhibóngdángquenthuộchiệnratrướcdiễnđànvàngườithanhniênxanhxao,dongdỏngcao,bắtđầunóithìnhữngtiếngreovuimừngvàmộttràngdàivỗtayhoanhônhưbãodậychàoanh.-Cácđồngchíthânmến!GiọngPa-ventừtốnsongkhôngsaogiấunổicảmđộng:-Khôngngờhômnaytôiđượctrởlạivớicácđồngchí,trởvềvịtrícủatôitrongđộingũcủachúngta.Tôisungsướnglắm.Tôiđượcgặplạiởđâyrấtnhiềubạnthâncủatôi.TôiởnhàÔ-cu-nhếpđượcđọcbáocáobiếtrằng:khuXô-lô-men-catacóthêmmộtphầnbađoànviênmới,nhữnganhchịemmớicủachúngta;ởcácxưởngvàởsởđầumáythìbọn"chếtạobậtlửa”đãkhôngcònnữavàtađãlôinhữngđầutàuvứtđingoài"nghĩađịasắt”vềchữalạidùng.Tấtcảđiềuđóchứngtỏđấtnướcchúngtađangsốnglạivàđanglấylạisức.Nhưthếthìđờiđángsốnglắmchứ!Giữalúcthếnày,hỏitôinhắmmắtmàchếtlàmsaođược?ĐôimắtPa-venlonglanhnétcườisungsướng.KhiPa-venđixuống,lạingồigầnAn-navàTa-li-athìtiếnghoanhônồngnhiệtcứkéodàitiễntheoanhmãi.Anhđưatayrabắtvộivànghếtngườinàyđếnngườikhác.Cácbạnngồixítlạinhườngchỗchoanh.BàntaycủaTa-li-ađặtlênbàntayanh,nắmrấtchặt,rấtchặt.An-natrònmắtnhìnanh,hàngmidàikhẽmấpmáy,cáinhìnniềmnởcómộtcáigìđósửngsốt.*Ngàyquangàytrôiđi.Khôngthểnàogọilànhữngngàybìnhthườngđược.Mỗingàymanglạimộtcáigìmới.Sángdậy,địnhchươngtrìnhlàmviệchằngngày,Pa-venbuồnrầunhậnthấyngàycóphầnngắnquávàcôngviệcanhđịnhlàm,nhiềuviệcđếnkhôngxongmất.Pa-ventrọởnhàÔ-cu-nhếpvàlàmchânphụlắpmáyđiệnởxưởng.AnhphảibàncãirấtlâuvớiÔ-cu-nhếp:Ô-cu-nhếpnhấtđịnhkhôngđồngýđểPa-ven,dùtạmthờiđinữa,khôngthamgiacôngtáclãnhđạo.-Chúngtađangthiếungườimàcậulạimuốnthảnhthơidướixưởng.Cậuđừngviệnbệnhcậuranữa.Mìnhđâymìnhcũngbịsốtthươnghàn,vừaốmdậy,mệtsuốtmộtthángtrời,nhưngmìnhchốnggậyđếnquậnđoànlàmviệc.Mìnhbiếttínhcậu,chắccòncólýdogìchínhnữa,chứchẳngphảitạibệnhđâu.-VàÔ-cu-nhếphỏidồnPa-ven:-Thậtthếnào,nóichomìnhngheđi.

-Cậuđoánkhônglầm:sựthậtlàmìnhmuốncóthờigiờhọcthêm.Ô-cu-nhếpđắcchí,nóioangoang:-A,a!...Rathếđấy!Cậumuốnhọc.Thếcậuchomìnhlàkhôngmuốnhọchaysao?Nhưthếlàíchkỷ,ôngbạngiàcủatôiạ!Nếuthếthìhóarachúngmìnhcôngtácnhưđẩyxebò,còncậuthìhọc.Khôngđược,chúmìnhạ.Ngaysángmai,cậuphảiđếnbantổchức.Song,bàncãihồilâu.Ô-cu-nhếpcuốicùngđãphảinhânnhượng:-Thôiđược,mìnhđểcậuyêntronghaitháng,khôngđụngđến.Cậubiếtthếlàmìnhtốtbụngđấy!Nhưngtheomìnhnghĩ,cậucólẽkhôngănývớiSvê-tai-épđâu:thằngchaấyhợmmìnhquálắm.Pa-venlạivềxưởng.Svê-tai-éplấylàmnghingại.HắnđinhninhcholàPa-venvềxưởngthếnàocũngxảyratranhchấpvềlãnhđạovớihắn.Vốntựáithànhbệnh,hắnliềnchuẩnbịđốiphó.Nhưng,ngaynhữngngàyđầu,hắnđãthấyrangaylàhắnnghingạikhôngđâu.KhiPa-venđượctinanhemđịnhcửmìnhvàothườngvụĐoànthìanhthânđếnbanbíthưngayvàviệncớđãđượcÔ-cu-nhếpđồngý,anhtrìnhbàythìđượcanhemrútkhôngđemvấnđềđórabànnữa.Trongchiđoànthànhniênxưởngmáy,Pa-venphụtráchnhómnghiêncứuchínhtrị,nhưnganhkhôngmuốnvàothườngvụ.Tuyvềtổchức,anhđứngngoàilãnhđạo,ảnhhưởngcủaanhvẫnthấyrõtrongmọicôngtác.Vớimộttháiđộthânáivàkhôngđểainhậnthấy,anhđãgiúpSvê-tai-épnhiềuphenthoátkhỏitìnhthếkhóxử.Mộthôm,Svê-tai-épvàođếnxưởng,lấylàmlạ:toànthểchiđoànthanhniêncộngsảnvàchừngbamươianhchịemngoàitổchứcđanglaucửasổ,chùimáymóc,cọghétbụiđãcáulạitừbaonămnay,dọnsắtvụnvàcácthứrácbẩnlinhtinhđổrasân.Pa-venthìcầmmộtchiếcchổigộc,hìhụckỳcọnềnxi-măngbêbếtdầumỡ.Svê-tai-épsửngsốthỏiPa-ven:-Lauchùidọndẹpđểlàmgìthếnày?Pa-ventrảlờivắntắt:-Bọntôikhôngmuốnlàmviệctrongghétbụicáubẩnnữa.Ởđâyđãhaimươinămnay,chẳnglauchùi,dọndẹpgìcả.Trongtámngày,chúngtôisẽquétdọnsạch,làmchoxưởngtamớilại.Svê-tai-épnhúnvaibỏđi.Đámanhemthợđiệnkhôngnhữngchỉdọnxưởngmìnhlàmmàcònđộngđếncảsânlớnnhàmáytừlâuđãtrởthànhchỗđổrác.Ởđâychẳngcònthiếumộtthứgì.Hằngtrămbộtrụccáctoaxelửa,hàngnúisắtgỉ,nàođệmnốitoa,nàođườngray,nàoổbánh...hàngngàntấnsắtbỏhủy,bỏhoạingoàitrời.Nhưngđangtấncôngvàođốngráclớnthìhànhchínhngănlại:-Cònnhiềuviệcquantrọnghơn.Cáisânkhôngdọncũngchẳngchếtai,khôngvộigì.Thấyhànhchínhnóivậy,anhemthợđiệnđànhchỉlấygạchlátbậcthangđi

lênxưởngmình,rồiđặtlướisắtđểcọgiàythôi,khôngdọnngoàisânnữa.Nhưngbêntrongxưởng,mỗitối,saugiờlàm,vẫntiếptụclauchùi.Đượcmộttuầnlễ,kỹsưchínhStơ-ricóviệcbướcchânvàoxưởngthấyxưởngtrànngậpánhsáng.Nhữngcửasổlớncókhungsắt,trướckiabịbụilẫnvớidầuma-dútbámtừđờikiếpnào,giờđãsạchtrơn,làmthôngđượcánhmặttrờirọivàobuồngđểmáy,nắngánhlênnhữngbộphậnđồngbóngloángcủanhữngmáynổĐi-ê-den.Nhũngbộmáythìsơnlạimàuxanh;trênnanhoacácbánhxe,mộtbàntaynắnnótlạicònvẽcảnhữngmũitênmàuvàng.KỹsưStơ-risửngsốt:-Hừ...Ởgóccuốibuồngmáy,cómấyngườiđãxongviệc.Stơ-rilạiđấy.GặpPa-venđangcầmtrongtaymộthộpsắttâyđầysơn,kỹsưStơ-rigọilại:-Đồngchídừnglạitôihỏi.Tôitánthànhsángkiếncủacácđồngchí.Songcácđồngchílấyđâurasơnnàymàdùngthế?Nhàmáyđangthiếusơn.Tôiđãcấmkhôngaiđượclấysơnradùngnếukhôngcólệnhtôi.Đểsơnnhữngbộphậnđầumáyxelửacầnhơndùngvàoviệccácđồngchílàm.-Đồngchíhỏisơnnàyởđâu?Chúngtôibònlấyởnhữnghộpsơnvứtđingoàiđốngrác.Cạovéthaihômđượcmườiki-lô.Thưađồngchí,tấtcảnhữngviệcchúngtôilàmđềuđúngnguyêntắc.Ngườikỹsưlại"hừ"mộtcáinữa,lầnnàycóvẻbốirốithật.-Nếuthếthìlẽtấtnhiêncácđồngchícứsơn...Hừ...Quáithật.Tạisaobỗngdưnglạicócáilốitựmìnhlàmtộimìnhđểchoxưởngsạchthếnày?Cácđồngchílauchùiquétdọnthếnàyngoàigiờlàmcảthìphải?Pa-venthấytronggiọngnóingườikỹsưcóvẻngạcnhiênmộtcáchthậtthà.-Phải.Đồngchínghĩthếnào?-ĐượcNhưng...-Khôngcótiếng"nhưng"nàođứngvữngđược,đồngchíStơ-riạ.Aibảođồngchílàngườibôn-sê-víchthấyghétbẩnchấtđốngmàđểyênđược?Rồiđồngchíxem,chúngtôisẽmởrộngphongtrào.Đồngchíchưahếtngạcnhiênđâu.Nóirồi,Pa-venđithẳngracửa,nétránhngườikỹsưđểsơnkhỏiquệtvàoôngta.*Tốinàocũngvậy,Pa-venrangồiđọcsáchngoàithưviệncôngcộngđếntậnkhuya.Anhchơithânvớibangườigiữsáchvàgiởhếtkhoatánra,anhgạđượchọchocáiquyềnmơmãimớiđượclàthahồlụcchọnsách.Pa-venmangchiếcghếcaođếnbắcápvàonhữngngăntủlớnđựngsách,rồingồivắtvẻotrênđóhànggiờ,giởhếtquyểnnàyđếnquyểnkhác,tìmnhữngsáchanhcầnhayanhthích.Phầnlớnlàsáchcũ.Chỉcóvẻnvẹnmộtsốsáchmớichứatrongchiếctủkhônglấygìlàmtolắm.Trongtủấyxếplẫnlộnnhữngsáchcủathờinộichiến,bộTưbảnluậncủaMác,cuốnGót-sắt(Tiểuthuyết

nổitiếngcủanhàvăntiếnbộMỹGiắcLơnđơn)vàmộtsốsáchkhác.Trongđámsáchcũ,Pa-venlụcramộtcuốntiểuthuyếtnhanđềlàSpác-ta-quýt-xơ(MộtlãnhtụnôlệchốnglạichủnôthờiđếquốcLaMãtrướccônglịch).Anhđọcngốncuốnsáchđótronghaiđêmvàđọcxongxếpnóvàotủ,bêncạnhnhữngsáchcủaMác-ximGooc-ki.Nhữngsáchanhthích,anhthườngxếplạivớinhaunhưvậy.Nhữngngườigiữsáchthấyanhxếplạinhưthếcũngmặc.Đốivớihọ,sáchxếpthếnàochẳngđược.*Tìnhhìnhcủachiđoànthanhniêncộngsảnđangyênắngđộtnhiênnáođộnglênbởimộtviệcrắcrối,mớiđầucũngthườngthôi.Cốt-scaPhi-đinlàủyviênthườngvụchiđoàncácxưởngtrungtu,mộtanhchàngmũitẹt,mặtsầnsùi,dángdấpchậmchạp;trongkhikhoanmộttấmsắt,anhtađánhgãymộtmũikhoanMỹ,đắttiềnlắm.Nguyênnhânvìanhtalàmẩumộtcáchquáquẩn.Tệhơnthếnữa:anhtagầnnhưlàcốýlàmranhưthế.Chuyệnxảyravàobuổisáng.ĐốccôngKhô-đô-rốpbảoanhtakhoantấmsắt.Lúcđầuanhtatừchối.NhưngvìKhô-đô-rốpnhấtđịnhbắtlàm,nênanhtaphảicầmlấytấmsắtđưavàobànmáyvàbắtđầukhoan.Khô-đô-rốpvốnkhótính,lạihaychấpnhặt,cảxưởngchẳngaiưa.Ôngtatrướckialàmen-sê-vích,naychẳngthamgiasinhhoạttậpthểgìcả,nhìnthanhniêncộngsảnthìnhìnlệchlạcnhưngđượccáithạonghềratròvàđốivớicôngviệcthìtậntuỵ.ThấyCốt-scakhoan"khô",nghĩalàkhôngchodầuvàomũikhoan,Khô-đô-rốpđùngđùngchạylạichỗmáykhoan,giữtayCốt-scalại.-Anhmùà?Hayanhmớitrêntrờirơixuống?-Khô-đô-tốphétvánglên,biếtrõlàdùngnhưthếthìchỉnháymắtlàmũikhoanđiđờimấtthôi.NhưngCốt-scacựlạitayđốccôngvàcứchomáychạy.Khô-đô-rốpđimáchxưởngtrưởng.Cốt-scahãmmáy,chạyđilấyvịtdầulại,đểkhixưởngtrưởngđếnthìđãchodầuđâuvàođấyrồi.Khihắntrởvềđếnmáythìmũikhoangãytantành.XưởngtrưởngviếtgiấyđềnghịđuổiCốt-sca.Thườngvụchiđoànbênhanhta,lấycớlàKhô-đô-rốphaytrùthanhniên.Chínhquyềnkhôngchịuvàviệcấylạiđemrabàntrongbanthườngvụthanhniêntoànxưởng.Câuchuyệnbắtđầunhưvậy.NămủyviênthườngvụthìbachủtrươngcảnhcáoCốt-scavàđuổianhđicôngtáckhác.Svê-tai-épcũngtrongsốấy.HaingườinữagiữýkiếnlàCốt-scakhôngcólỗigìhết.ThườngvụhọptrongbuồnggiấySvê-tai-ép.Ởđâycómộtchiếcbànlớnphủvảiđỏ,nhiềuchiếcghếdàivàghếđẩudoanhemthanhniênbanmộcđóng;trêntườngcóảnhcácvịlãnhtụ;saubànhọp,lácờĐoànthanhniêncộngsảnphủkhắpchiềungangbứctường.Svêtai-ép,vốnnghềthợrèn,thoátlysảnxuấtlàmcánbộĐoàn.Nhờcónănglựcnênchỉtrongvòngbốnthángvừaquađãđượcđềbạtvàocôngtáclãnhđạothanhniên.Hắncóchântrong

thườngvụthanhniênquậnvàcảcấpủythanhniêntỉnh.Hắntrướclàmthợrènởnhàmáycơkhí,mớivềđườngsắtítlâunay.Ngaytừbuổiđầu,hắnđãnắmchặtmọiquyềnhànhtrongtaymình.Tựphụvàđãđịnhlàlàmbằngđượchắnđingaytớichỗbópchếtsángkiếncủathanhniên,muốnthòtayvàomọiviệcvàvìhắnkhôngthểlàmlấytấtcảmộtmình,hắnđâmcáuvớinhữngngườigiúpviệc,chohọlàỳrakhôngbiếtlàmgìhết.Cảđếntrongphònglàmviệccủahắn,hắncũngtựđứngtrôngcoi,bắtanhemsắpđặttheoýkiếnriêngcủamình.Svê-tai-épchủtọabuổihọp,ngảngườitrongchiếcghếbànhbọcdađộcnhấtmượncủagócđỏ(câulạcbộnhàmáy)đemkêởđây.Buổihọpnàylàmộtbuổihọpkín.KhiđồngchíKhô-mu-tốp,bíthưchibộĐảng,đềnghịnóithìcótiếngngườigõvàocánhcửađãcàithen.Svê-tai-éplấylàmphậtý,nhănmặtlại.Vẫntiếnggõcửa.NữđồngchíCa-chi-u-saDê-lê-nô-vađứngdậymởcửa.NgườigõcửalàPa-ven.Ca-chi-u-sađểanhvào.Pa-venđãđếnmộtchiếcghếđầukhôngcóngườingồi.Svê-tai-épgọigiậtanhlại:-ĐồngchíPa-venCa-rơ-sa-ghin,đâylàmộtbuổihọpriêngcủathườngvụchúngtôi.Máđỏbừng,Pa-ventừtừquaylạiphíabàn:-Tôibiếtthườngvụhọpkín.Song,quantâmđếnviệccácđồngchígiảiquyếtvụCốt-scanhưthếnào,tôimuốnnhânvụnàyđềramộtvấnđềmới.Cóphảiđồngchíphảnđốikhôngmuốnchotôidựhọpkhông?-Tôikhôngphảnđối,nhưngchắcđồngchíhiểurằngnhữngbuổihọpkínthếnày,chỉcócácủyviênthườngvụđượchọpthôi.Nhiềungườiquá,khóthảoluận.Thôi,đồngchíđãđếnthìđồngchícứngồi.LầnđầutiênPa-venbịnóinhưtátđốpvàomặtnhưthế.Màyanhnhíulại,tránnhănsâu.ĐồngchíKhô-mu-tốpcàunhàu,giọngnóicóvẻkhôngbằnglòngSvê-tai-ép:-Giởnguyêntắcravớinhaulàmquáigìmớiđược?NhưngPa-vengiơtayrahiệuchođồngchíKhô-mu-tốpđừngnóinữavàngồixuốngghế.ĐồngchíKhô-mu-tốpbắtđầuvàovấnđề:-Đâylàýkiếntôi.VềphầnKhô-đô-rốp,anhtakhônghòavớianhem,cóthế.Song,trongđoànviêncủata,kỷluậtrấttồi.Nếutấtcảthanhniêncộngsảnnhàtađánhgãyhếtmũikhoanthìtalấygìmàlàm.VớilạilàmnhưthếthìchẳngphảilàgươngtốtchongườingoàiĐảng!TôinghĩrằngphảicảnhcáoCốt-scalầnthứnhất.Svêtai-épkhôngđểđồngchíbíthưchibộĐảngnóihếtlời,phảnđốingay.NgheSvê-tai-épnóisuốtmườiphútđồnghồ,Pa-venhiểutháiđộcủathườngvụ.Đếnkhisắpsửabiểuquyếtthìanhxinphátbiểu.

Svê-tai-épcốkìmmìnhlại,đểchoanhnói.-Thưacácđồngchí,tôixintrìnhbàyýkiếncủatôivềCốt-sca.-GiọngnóiPa-ventuyanhkhôngmuốngaygắtmàvẫncứgaygắt.-VụCốt-scanàylàmộtdấuhiệuđánglongại.NhưngvấnđềchủyếukhôngphảichỉcóviệcCốt-sca.Hômquatôilấyđượcmấyconsố.-Pa-venmóctúilấysổtayra.-Nhữngconsốnày,bộphậnđiểmgiờchotôibiết.Xincácđồngchíchúýnghecho:ngàynàocũngthế,haimươibaphầntrămthanhniêncộngsảnvàolàmviệcchậmtừnămđếnmườilămphút.Đilàmchậmđãthànhmộtcáilệ.Mườibảyphầntrămđoànviênthanhniênnghỉviệcdứtkhoátmộthayhaingàymỗitháng,trongkhiđóthanhniênngoàiĐoànchuồnviệcnhưthếcómườibốnphầntrăm.Nhữngconsốquấtvàođầuóctamạnhhơncảrồi.Nhântiệnđây,tôighiđượcmấysốliệunữa:trongcácđảngviên,mỗithángcóbốnphầntrămtrốnviệcmộtngàyvàbốnphầntrămđichậm.ThợlớntuổingoàiĐảngmỗithángmườimộtphầntrămtrốnviệcmộtngàyvàmườibaphầntrămđichậm.Vềlàmhỏngmáymócdụngcụthìchínmươiphầntrămdothợtrẻ,trongsốđóchỉcóbảyphầntrămdothợmới.Dođó,cóthểkếtluậnlàthanhniênchúngtalàmănrấtlàtồisovớiđảngviênvàthợlớntuổi.Nhưngtìnhhìnhkhôngphảibannàocũngnhưvậy.Tổrènrấttốt,đánglàmgươngchotoànnhàmáynoitheo.Tổđiệncũngtạmđược.Còncáctổkhácthìtìnhhìnhđạikháinhưtrêntôiđãnói.Theoýtôi,đồngchíKhô-mu-tốpnóirằngthanhniênkỷluậtrấttồimớichỉnóicómộtphầntưsựthật.Nhiệmvụcủachúngtalàphảiuốnnắnnhữngsựchuệchchoạcấy.Tôinóiởđâykhôngphảilàtuyêntruyềnhaydiễnthuyếtmít-tinh,songthậtlàchúngtaphảiđemhếtnghịlựcđấutranhvớicáitínhlàmẩuvàmặcsaohayvậy.Cácbácthợgiàthườngbảothẳngvàomặtchúngta:xưakialàmchochủcòntốthơnthế,làmchothằngtưbảncólươngtâmnhànghềhơnthế.Bâygiờtalàmchủ,takhôngcólýdogìđểthathứchotacả.Vàkẻcólỗi,khôngphảichỉlàCốt-scahayai,màtrướchếtlàcácđồngchívàtôi,bởivìchúngtađãchẳngđấutranhchoratròđểchốngcáitệđómàđôikhilạicònviệncớnàycớkhácbênhnhữngtênnhưCốt-scanữa.Vừarồi,cácđồngchíXa-mô-khinvàBu-ti-li-ắccónóirằngCốt-scaPhi-đinlàmộtngườicủata.Nàoanhtalà"trungkiên"nhưtavẫnnói,nàolàanhtatíchcực,tổchứctraochoviệcgìcũnglàmtròn.Cònviệcanhtađánhgãymũikhoanthìchẳngqualàchuyệnkhôngmay.Aimàchẳngcólúcđánhgãythế!Hơnnữaanhtalạilàngườimình,cònlãođốccôngkiathìlàngườingoài…Cáilốinóinhưvậyđấy.Thửhỏi,chođếnnay,nàocóailàngườiđisátKhô-đô-rốp?...Ônggiàtủnmủnấycóbamươinămlàmnghề!Hãyđểtạmramộtbên,khoannóiđếntháiđộchínhtrịcủaôngta.Trongtrườnghợpnày,ôngtaphải,ôngtalàngườingoài,nhưngôngtađãgìngiữcủacông.Cònchúngtathìpháhoạidụngcụmuacủanướcngoài.Cáitộiấylàtộigì?Tôithấyrằngphảitrịngaycúđầutiênmớiđược,phảimởcuộctấncôngvào

mặtấy.Tôiđềnghịnhưsau:Cốt-scaPhi-đinlàkẻlườinhác,làmẩu,pháhoạisảnxuất,phảikhaitrừkhỏiĐoàn.Đưatoànbộviệcnàylênbáotườngvàkhôngsợngườitabàntánxônxao,cứcôngbốnhữngconsốtôinóiởtrênlênxãluậncủabáotường.Chúngtađủmạnhđểlàmnhưthế,chúngtacóchỗdựađểlàmnhưthể.Đạiđasốđoànviênthanhniênlànhữngngườilaođộngtốt.Trongsốđó,sáungườiđoànviênđãtừngtrảiquacôngtácởBai-a-rơ-ca,vàđấylàtrườngđàoluyệnđángtincậynhất.Cóhọủnghộ,cóhọthamgia,chúngtasẽuốnthẳngđượcnhữngcáichuệchchoạc.Nhưngchúngtaphảibỏhẳncáilốinhìn,lốigiảiquyếtviệchiệngiờcủachúngtađi.Pa-venthườngtrầmtĩnhvàítlời,lầnnàynóirấthăngvàgaygắt.Lầnđầutiên,Svê-tai-épnhìnrađúngcáichấtcủangườithợđiệnấy.HắnhiểulàPa-vennóicólý,songchínhlòngđốkỵđãkhiếnhắnkhôngđồngývớiPa-ven.HắnhiểutrệchlờithamluậncủaPa-venlàphêbìnhđảkíchtoànbộtìnhhìnhtổchức,làmộtsựxúcphạmđếnuytíncánhâncủabảnthânhắn.VàhắnrắptâmđánhgãygụcPa-ven.HắnbắtđầuchỉtríchlạibằngcáchbuộcPa-venlàbiệnbạchchotênmen-sê-víchKhô-đô-rốp.Tranhluậnsôinổiròngrãbatiếngđồnghồ.Đếnkhuya,hộinghịtổngkếtcácýkiến.Svê-tai-épbịcáilýcứngcủanhữngsựviệcđánhbạivàđasốkhôngủnghộhắnnữamàngảvềPa-ven.Hắnđitớimộtbướcsai-viphạmdânchủnộibộ:trướckhibiểuquyếtlầncuối,hắnyêucầuPa-venrakhỏiphònghọp.-Được,tôixinra,tuyrằngđồngchíđuổitôirathìđồngchíchẳngvẻvanggì.Nhưngtôixinnóitrướcchođồngchíbiết:nếuởđâyđồngchíbứcđượcngườitatheoýkiếnđồngchíthìmaihọptoànthểnhàmáy,tôisẽxinphátbiểutrongcuộchọptoànthểđó,đồngchísẽkhôngcóđasốđâu,tôitinnhưthế.Đồngchísairồi,đồngchíSvê-tai-épạ.CònđồngchíKhô-mu-tốptôinghĩđồngchícầnphảinêuvấnđềnàylêntrongtổchứcĐảng,trướcphiênhọptoànthểnhàmáyngàymai.Svê-tai-épthétlên,giọngnhưtháchthức:-Anhtưởngdọađượctôià?Khôngcầnđếnthứanhdạytôiconđườngđấutranhtrongtổchứcđó.Trướctổchức,tôisẽđemchínhvấnđềanhrađểtổchứcxét.Anhđãkhôngmuốnmótayvàolàmgìthìđừngcảntrởngườikháclàm.Cửaphòngđónglại,Pa-venđưataylêntránnóngbỏngvàđiquamộtbuồnggiấybỏkhôngraphíacửa.Rađếnngoài,anhthởcănglồngngực.Rồichâmmộtđiếuthuốchút,đivềphíatúpnhànhỏtrênđồiBa-ti-épchỗởcủacụTô-ca-rếp.Pa-venbướcvàonhàTô-ca-rếpthìngườithợlắpmáyấyđangăntối.-Cóchuyệngìthế?Kểđi,chú.-LãođồngchíTô-ca-rếpkéoPa-venngồivàobàn,nóivớivợ-BàĐa-ri-anóơi,bàmàydọncảchochúấyănvới.

Vợđồngchí,bàĐa-ri-aPhô-mi-nít-sơ-na,tolớnvàbéokhỏetráihẳnchồng,bưngđếnchoPa-venmộtđĩaxúpkê,vàlấykhănăntrắngchùimôiướt,bàâncầnmờiPa-ven:-Ănđi,chú.Trướckia,khiđồngchíTô-ca-rếpcònlàmởxưởng,Pa-venhayđếnchơikhuyavớiđồngchí,songtừngàyốmkhỏiratỉnhđếnnay,lầnnàylàlầnđầutiênanhđếntìmđồngchígià.Ngườithợlắpmáychămchúngheanh.Khôngnóigìthêm,ôngcụđưathìaxúcmạnhvàođĩa,miệng"hèm,hèm"ravẻnghethủngcâuchuyện.Ănxongđĩaxúp,ôngcụlấykhăntaylaubộria,rồihúnghắnghorặnrachogiọngnóiđỡkhàn.-Lẽtấtnhiênchúnóicólý.Đánglẽchúngtaphảithậtsựđềthẳngvấnđềấyratừsớm.Cácxưởngcủanhàmáyxelửalàcơsởchủchốttrongquậnnày.Phảibắtđầutừđấy.Nhưngdoviệcnày,chúvachạmmạnhvớiSvê-tai-épphảikhông?Nhưthếthìkhôngtốt.Tínhcậutakhóbảolắm.Songcôngtácthanhvậnthìchúbiếtlàmcơmà?Nhântiệnhỏichú,giờchúcôngtácgìtrongtổchứcbênxưởngmáy.-Cháucôngtácởbộphậnchuyênmôncủacháu.Nóichungthìhoạtđộngmỗichỗmộttí.Trongchiđoàn,cháulãnhđạomộtnhómnghiêncứuchínhtrị.-ThếchúlàmgìởthườngvụĐoàn.Pa-venbốirối.-Cháumớivề,ngườicònyếu,lạimuốnđểthờigiờhọctậpmộtchút,cháukhôngchínhthứcthamgialãnhđạo.-Ấy,ấythếđấy!-CụTô-ca-rếpcaogiọngnói,khôngtánthànhýkiếnPa-ven.-Chúhiểurằngchúchỉviệnđượccáicớsứcyếunêntôikhôngchỉnhchúmàthôi.Nhưngbâygiờsứckhỏekháhơnrồichứ?-Vâng.-Nếuthếthìphảinhậnlấycôngtácđi,mànhậnthậtsự.Khôngnêngiữkẽlàmgì.Chúxemcóởđâuđứngởngoàirìamàlàmđượcviệcnênhồn?Aicũngcóthểbảochúlàtrốntránhtráchnhiệmvàchúkhôngnóilạithếnàođược.Ngaytừmaiphảisửachỗsaiđóđi.CòncậuÔ-cu-nhếp,tôiphảikhépcậutavàokhuônphépmớiđược.CụTô-ca-rếpkếtluậnnhưthế,giọnglộravẻphậtý.-XinbốđừngphêbìnhÔ-cu-nhếp.Chínhcháunằnnìcậuấyđừnggiaocôngtácgìchocháubâygiờ.CụTô-ca-rếpxìmộttiếngchếnhạo:-Chúnằnnìvànóchịuchú?Cácchúthanhniêncộngsảnmànhưthế?Thôi,lầnnàybỏquachocácchú.Chúcầmbáođọccholãonghenhưtrướckiađi.Mắtlãokémlắmrồi.ThườngvụĐảngủyđồngývớiýkiếncủađasốtrongthườngvụĐoàn.Một

nhiệmvụquantrọngvàkhókhănđềravớitổchứccủaĐảngvàcủaĐoàn,đảngviênvàđoànviênphảilấyviệclàmcủamìnhnêugươngchấphànhkỷluậtlaođộng.Trongbuổihọpcủathườngvụ.Svê-tai-épbịphêbìnhkịchliệt.Mớiđầuhắnnổitựáicãilại,songbịlờiphátbiểucủađồngchíbíthưLô-pa-khin,mộtngườiđứngtuổi,mặttáivìlao,dồnvàochỗbí,hắnđànhphảinhượngbộvànhậnmộtphầnsailầmcủamình.Ngàyhômsau,báotườngcácnhàmáyđăngnhữngbàilàmchocôngnhânhếtsứcchúý.Ngườitađọctocácbàibáođólênvàthảoluậnsôinổi.Buổitối,họpĐoàn,đôngkháchẳnmọikhi,ngườitachỉnóitoànvềnhữngbàibáođóthôi.Cốt-scabịkhaitrừ,vàPa-venđượccửvàothườngvụĐoàn,phụtráchcôngtácchínhtrị.MọingườingheNhê-giơ-đa-nốpnói,yênlặngvàchămchúmộtcáchkhácthường.Diễngiảnóivềnhữngnhiệmvụmới,vềgiaiđoạnphấnđấumớimàcácxưởngnhàmáyxelửaphảivượtqua.Họpxong,Pa-venrangoàiđứngđợiSvê-tai-ép.AnhđóngặpngườibíthưĐoàn:-Chúngtacùngđivềđi,haichúngmìnhcóchuyệnphảinóivớinhau.Svê-tai-éphỏilại,giọngkhảnđi.-Chuyệngìmớiđược?Pa-venkhoáctaySvê-tai-ép,đivàibước,rồidừnglạitrướcmộttấmghếdài.-Chúngmìnhngồiđâymộtchốc.Vàanhngồixuốngtrước.LửaởđầuđiếuthuốctrongtaySvê-tai-épkhisángđỏkhitắtdụi.-Svê-tai-épnày,tạisaocậucứmâuthuẫnvớimình?Mấyphútimlặng.-Chuyệncóthếthôiư?Thếmàmìnhcứtưởngcậucóchuyệncôngtácmuốnnóivớimình.GiọngSvê-tai-épkhôngbìnhthường.Hắnlàmbộngạcnhiên.Pa-venquảquyếtđặttaylênđầugốiSvê-tai-ép,gọihắnbằngtênthân:-Đim-ca,cậuđừngđánhtrốnglảng.Cáilốiấychỉtốtvớinhữngnhàngoạigiaothôi.Cậubảothẳngchotớbiết:vìsaocậukhôngưatớ?Svêtai-épcửđộngcóvẻbựctức:-Cậucógìmàlôithôivớitớthế?Mâuthuẫngì?Chínhtớđãđềnghịcậuthamgialãnhđạo.Cậutừchốivàbâygiờlạilàmnhưlàtớchocậurarìa.Giọngnóicủahắnkhôngthật.Pa-ven,taykhôngrờiđầugốibạn,runrunnói:-Cậukhôngmuốnnóithậtthìtớnóitoạcravậy.Cậutưởngmìnhmuốnngángđườngcậu.Cậutưởngmìnhmơướccáichứcbíthưcủacậu.NếukhôngphảithếthìchẳngđếnnỗinàocóchuyệntotiếngvìcáivụCốt-sca.Cáchđốixửvớinhaunhưvậyhạiđếnmọicôngviệc.Nếuchỉlàhaithằng

khóchịuvớinhauthìchẳngquanhệgìlắm.Cậumuốnnghĩthếnàothìnghĩ.Nhưngtừmai,haichúngmìnhsẽlàmviệcvớinhaurồi.Nếucứhụchặcnhưthếthìcôngviệcsẽrasao?Cậuhãynghetớnói,khôngcógìchiarẽchúngtahết.Cậucũngnhưtớlàconnhàcôngnhân.Nếucậuchosựnghiệpchunglàquýbáuhơncảthìcậubắttaytớvàngàymaichúngmìnhsẽbắtđầuthânthiếtlàmviệcvớinhau.Songnếucậukhôngbỏnhữngtínhkhíấyđi,nếucậucứluẩnquẩnvớinhữngchuyệnđôicobầntiện,thìmỗivachạmxảyratrongcôngtácchỉtổlàmchohaichúngmìnhchốngnhaukịchliệt.Taytớđây,nếucậuchotaytớcònlàtayđồngchíthìcậubắttaytớ.Lòngvuisướng,Pa-vencảmthấynhữngngóntaygânguốccủaSvê-tai-épnằmtronglòngbàntaycủamình.Mộttuầnqua.ỞtrụsởĐảngủyquận,đãhếtgiờlàmviệc.Trongphòngcủacácbanđãimlặng,khôngmộttiếngđộng.NhưngđồngchíTô-ca-rếpvẫnchưarờicơquan.Ngồitrongghếbànhđồngchímảimiếtđọctàiliệumớigửiđến.Cótiếnggõcửa.-CứvàoPa-venvàođặttrướcmặtđồngchíbíthưhaibảnkhaiđãghiđầyđủ.-Cáigìthếchú?-Bốơi,cháunộpgiấytờnàyđểxinnhậntráchnhiệmvớiĐảng.Cháunghĩlàđãđếnlúc.Nếubốđồngý,đềnghịbốđảmbảochođơnxingianhậpĐảngcủacháu.CụTô-ca-rếpđọcqua,rồinhìnngườithanhniêntrongmấygiâyvàkhôngnóigì,cầmlấybút.TrêncộtghituổiđảngcủanhữngđảngviêngiớithiệuđồngchíCa-rơ-sa-ghinPa-venAn-đơ-rê-ê-víchđượclàmđảngviêndựbịĐảngcộngsản(bôn-sê-vích)Nga,đồngchíTô-ca-rếpđưatayvũngchắcviếtlên:"VàoĐảngtừ1903”vàbêncạnhhạmộtchữkýchânphương.-Kýrồiđây,chúmày.Tôibiếtchúkhôngbaogiờlàmnhơmáitócbạccủalão.*Trongphòng,khôngkhíngộtngạt.Aicũngchỉcómộtýnghĩ:làmsaomauđếnphíađằngấy,đếnnhữngconđườnghaibêntrồngcâyhạtdẻởkhuphốXô-lô-men-ca,gầnnhàga.Svêtai-épmồhôinhễnhại,nóinhưvannài:-Đềnghịchonghỉthôi,Páp-caạ.Mìnhnóngquákhôngchịuđượcnữa.Ca-chi-u-savàsauchị,nhiềungườikháccũngđềuđồngthanhtánthànhýkiếnSvê-tai-ép.Pa-vengấpsáchlại.Buổihọccủanhómnghiêncứuhômđóđếnđâylàxong.Toànnhómđứngdậynóicườihuyênnáo.Giữalúcấychuôngdâynóireolênhốihả.Svê-tai-épcầmốngnghevàtrảlời,cốnóitoátmọigiọngồnàotrongphòng.Nóixong,buôngmáy,Svê-tai-épquayvềphíaPa-ven:

-Pa-venơi,ngoàigacóhaitoangoạigiaocủalãnhsựquánBaLanđangđỗ.Họbịhỏngđiệnmàmộtgiờnữatàuchạy.Phảichữadâyđiện.Cậucầmhòmđồđingayđi.Việccầnlắm.Haitoaxelộnglẫycủacôngtytoaxegiườngngủquốctếđậuởkethứnhấtngoàiga.Toaphòngkháchthìđènsángtrưng,còntoabêncạnhthìtốiom.Pa-venlạigầntoaxe,nắmlấythànhsắtcủabậctoa,địnhtrèolên.Từtườngnhàga,mộtngườiđànôngchạyvộiđến,nắmlấyvaianh.-Anhnàyđiđâu?Giọngnóiquenquen,Pa-venquaylại.Ngườiấymặcáokhoácda,độimũcát-kétvànhrộng,mũilõmỏngdính,mắtnhìntrừngtrừngraýdòxét.Đếnlúcấy,Ác-chu-khinmớinhậnraPa-ven.Anhbuôngvaingườitrẻtuổi,nétmặttươidần,songcặpmắtlạinhìnhòmđồnhưdòhỏi:-Cậuđiđâuthế?Pa-ventrảlờivắntắt.Mộtbóngngườinữatừsautoahiệnra:-Đểtớđigọingườiliênlạccủahọ.Pa-ventheochânngườiliênlạcbướcvào.Trongtoaphòngkhách,cómấyngườingồi,ănmặccầukỳ,quầnáodulịchsangtrọng.Ởbànkháchphủkhănthêuhoahồng,mộtngườiđànbàngồiquaylưngracửa.LúcPa-venbướcvào,ngườiđànbàấyđangnóichuyệnvớimộtviênsĩquancaolớnđứngtrướcmặt.Ngườithợđiệnvừabướcvàothìhọimngaykhôngnóichuyệnnữa.Pa-venxemxétrấtnhanhnhữngdâyđiệntừbóngđèncuốicùngcủatoanàyđisangtoasau.Thấykhôngviệcgì,Pa-venrakhỏiphòngkhách,cốtìmrachỗhỏng.Ngườiliênlạcbụngphệ,cổnhưcổtrâu,mặcđồngphụccóđốmkhuyđồngmanghìnhdiềuhâumộtđầu.Hắntatheosátanhkhôngrờimộtbước.-Tasangtoabên,ởđâykhôngcógìhỏng,pinđènvẫnchạy.Chắclàhỏngởbênkia.Ngườiliênlạckhóatráicửalại,rồiđivàolốiđitốimòcủatoasau.Pa-venbấmđènsoinhữngđườngdây;anhtìmrangaychỗchậpdây.Chỉmấyphút,bóngđènđầutiênbậtlêntronglốiđi,tỏaánhsángđụcmờ.Pa-venbảongườiliênlạcđitheoanh:-Phảimởbuồngnàyrađểthaybóng.Bóngtrongbuồngcháyhếtrồi.-Thếthìphảigọibàấysang.Bàtagiữchìakhóa.NgườibảovệkhôngdámđểPa-venđứngđấymộtmình,kéoanhđitheo.Ngườiđànbàbướcvàotrongbuồngtrước.Pa-venđitheongaysau.Ngườiliênlạcđứngởngưỡngcửa,thânhìnhphìnộnchậtcảlốiravào.Pa-vennhìnquagianphòng:haihòmdaxinhtreotrênlưới,mộtáokhoáclụaquàngtrêngiường,mộtlọnướchoavàmộthộpphấnbéxíubằngngọcthạchđểtrênbàncongầncửasổ.Ngườiđànbàngồivàogócgiường,rồivừaquấnlạimớtócmàugai,vừatrôngngườithợlàm.

Tênliênlạccúicổtrâuxuống,trịnhtrọngthưa:-Xinphépbàchoconđimộtphút.Quan"pan"thiếutágọiconlấyrượubiaướplạnhđểngàixơi.(Pan:TiếngBaLannghĩalà"ông,ngài")Ngườiđànbàtrảlời,giọnguốnéo,đỏngđảnh:-Chongườiđi.HaingườinóivớinhaubằngtiếngBaLan.Vệtsángcủangọnđènngoàihànhlangrọivào,đổngangvaingườiđànbà.TấmáodàibằnglụanõnLy-ông,donhàhàngthợmaygiỏinhấtPa-ricắt,đểlộhaicánhtayvàđôivai.Mộtviênkimcươngóngánhnhưmộtgiọtnướcchấmsángởvànhtainhỏnhắn.Pa-venchỉnhìnthấycánhtayvàvaingườiđànbà,nõnnànhưtạcbằngngàvoi.Mặtngườiấylẩntrongtối.Pa-venlấytuốc-nơ-vítxoayxoaymấycáithaybóngđèntrầnvàchỉmộtphútsau,cảgianphònglạisáng.Chỉcònphảixemlạicáibóngđènthứhaimắcởmétrênchiếcgiườngngườiđànbàđangngồi.Pa-vendừnglạitrướcmặtngườiđànbàấy.-Tôicầnthửcáibóngnày.-Àphải,tôicảntrởviệcanhlàm.NgườiđànbàtrảlờibằngtiếngNgarấtđúnggiọng,rồinhẹnhàngngồidậyvàđứnggầnPa-ven.Giờthìanhnhìnrõcảngười.Đôimàygãygóc,đôimôimímchặtkiêukỳ.Khôngcònnghingờgìnữa:nólàconNen-lyLê-sinh-ski.ĐứacongáilãothầykiệncũngvừanhậnracáinhìnsửngsốtcủaPa-ven.NhưngnếuPa-vennhậnranó,thìnólạikhôngnhậnrađượcngườithợđiệnnàylàthằngbélánggiềngngỗngược,mớicóbốnnămquamàđãlớnhẳnlên.ĐểtrảlờivẻngạcnhiêncủaPa-ven,nócaumàykhinhkhỉnhđiracửaphòng;đứngởđấynógõmũigiàynhỏtíbóngnhoángvàotườnggỗ,tỏýsốtruột.Pa-ventháobóngthứhai,soilênánhsángxemvàchínhanhkhôngngờtới,cảconNen-lyLê-sinh-skilạicàngkhôngngờtớinữa,anhbuộtmồmhỏinóbằngtiếngBaLan:-Vích-tocũngcóởđâychứ?Pa-venhỏithế,songkhôngquaymặtlại.AnhkhôngtrôngthấymặtconNen-ly,nhưngthấylâunókhôngđáp,đủhiểunónghehỏithìngơngácđếnthếnào.-ThếanhbiếtVích-toà?-Saolạikhôngbiết!Tatrướcởcạnhnhànhaumà.-Pa-venquaylạinhìnnó.-AnhlàPa-ven,conmụ..-Nen-lynóinửachừng.Pa-vennhắctiếp:-Conmụnấubếpđấy.-Ôanhlớnnhanhthật.Tôinhớraanhtrướckialàmộtthằngbéconrấtgấu.Nen-lynhìnanhtừđầuđếnchânmộtcáchsốngsượng:

-AnhhỏiVích-tolàmgì?NếutôikhôngnhớlầmthìanhvớiVích-tocóưanhauđâu.Nen-lynóigiọnglanhlảnhnhưchim,nhữngmongcuộcgặpgỡbấtngờnàylàmnóđỡsốtruộtchờtàu.Đồnghềcủangườithợđiệnbắtrấtnhanhvàotườnggỗmộtchiếcđinhốcmới.-Vích-tocònnợtôi.Nếucôgặphắnthìcôbảohắnlàtôivẫnđợicódịphắntrảnợđấy.-AnhchobiếtVích-tonợanhbaonhiêuđểtôitrảhộ.Nórấthiểucái"nợ”Pa-venđòilàcáinợgì.NóbiếtchuyệnxảyravớitênlínhnguyPết-lu-rangàytrước,nhưngnóthíchtrêu"thằngnhãinày”nêngiởgiọngchọctứcchơi.Pa-venimkhôngnói.Nen-lybuồnrầuhỏithăm:-Anhnày,cóphảibiệtthựnhàtôiđãbịcướpphátantànhvàgiờđổnátrồi,phảikhônganh?Giàncâyvànhữngbồnhoacũngbịphátrụisạchrồiphảikhông?-Nhàấynaythuộcvềchúngtôirồi,khôngphảicủacácngườinữa.Việcgìchúngtôilạiphá.Nen-lycườimỉa:-Ôô!Tôixemracảanhnữacũngbịngườitalênlớpchorồi.NhưngtoanàylàtoacủapháiđoànBaLan.Trongtoanày,tôilàchủvàanhvẫnlàthằnghầucủatôinhưngàytrước.Giờanhđangchữađiệnchotôicóđèndùng,đểtôinằmđọcsáchthoảimáitrênchiếcgiườngnày.Trướckiathìmẹanhgiặtquầnáochonhàtôi,cònanhthìxáchnước.Bâygiờtalạigặpnhaunhưngphậnngườinàovẫnphậnngườiấy,khôngcógìkháctrước.Nónóivớivẻđắcthắng,lấylàmthúvịmộtcáchtinhác.Pa-venvừalấydaoconcạođầudâyđiệnvừanhìnconbéBaLan,chẳnggiấuvẻchếnhạo.-Nếuchỉvìnhàchịthìchỉmộtchiếcđinhgỉtôicũngchẳngthèmchịuđóngchochịnhờ.Nhưngvìbọntưsảnđãsinhracáigiốngngoạigiaothìchúngtađây,chúngtacũngmuốntỏrachochúngnóbiếttađãcóchínhquyềntrongtay,chúngtakhôngthèmlấyđầucácngười,chúngtalạicòntỏralễđộnữa.Chứchẳngcóănnóixáchménhưnhàchị.Nen-lyđỏchínmá.-GiácácanhchiếmđượcVác-sa-vathìchẳngbiếtcácanhsẽđịnhlàmgìtôi?Bắttôilàmnànghầuhaybămthịttôiralàmba-tê?Nóđứngưỡnởcửa,điệubộđỏmdáng;hailỗmũirấtdâmquenmùithuốcphiệntrắng,phậpphồng,mấpmáy.Đènbậtsángtrênđầugiường,Pavenđứngnhổmdậy:-Aingườitathiếtgìnhàchị?Ngữấythìchếtnonsớmvìthuốcphiệntrắng,chứchẳngphảiđợiđếngươmđâychémcổ.Cáiconngườichịnhưthế,chođâyngủđâycũngchẳngthèm.Pa-vennhặthòmđồ,đihaibướcracửa.Nen-lynépvềbên.Rađếnđầulối

đi,anhmớinghethấy.tiếngnóchửithầm:-Thằngbôn-sê-víchchếttiệt!*Tốihômsau,Pa-venđangđirathưviệnthìgặpCa-chi-u-sa.ChịđưabàntaynhỏxíunắmlấyáoPa-ven,vừacườivừachặnđường.-ChạyđiđâuthếhởôngChínhtrịvàHuấnluyện?Pa-vencũngđùa,đáplại:-Thưamẹranh,conrathưviện.Xêrachongườitađi.AnhkhẽnắmlấyvaiCa-chi-u-sa,đẩynhẹcôxuốngđường.Ca-chi-u-sagỡtayanhravàquaylạiđitheoanh.-Pa-vơ-lu-sanày,ngườitakhôngthểlúcnàocũnghọctập.Hômnay,anhcóbiếtkhông,anhphảiđếndựtốivuicủachúngtôi.BàconhômnaytụtậpởnhàDi-naGơ-la-đúc.Bọncongáibảotôiphảikéoanhđến.Nhưnganhthìanhchỉbiếtđộccócắmđầuvàochínhtrịthôi.Cóthểnàoanhchẳngnghĩgìđếnvuichơi,giảitrícả.-Ca-chi-u-sacốnàiép.-Thôi,hômnayanhnghỉđọcsáchmộttốithìngàymaiđầuócanhlạicàngnhẹnhõm!-Tốivuigìmớiđược?Ởđấyngườitalàmgìnào?Ca-chi-u-sanhạilạianh,giọngchếnhạo:-Ngườitalàmgìấyà?Ngườitakhôngcầukinhlàđượcrồi.Đếnđấyvuimộtlúc,thếthôi.Anhchơiđượcđàngióphảikhông?Tôichưađượcngheanhchơibaogiờ.Nào,anhchiềulòngtôimộtchút.ChúconDi-nacócáiđàngió,nhưngôngtachơitồilắm.Bọncongáichúýđếnanhlắm,màanhcứgầykhôđitrênđốngsách.Cóluậtnàocấmthanhniêncộngsảnvuichơigiảitríđâu?Tôicònkhẩnkhoảnmờithìanhđếnđi.Nếukhôngtôigiấnđấy,giậnrõmộtthángchomàxem.Ngườicongáicóđôimắttolàmnghềthợsơnấylàmộtđồngchítốtvàmộtđoànviênkhá.Pa-venkhôngmuốnmếchlòngcô,tuynghĩđếntốivuiấy,anhthấycómộtcáigìkhôngquenvàngớngẩnnữa.NhàngườithợchữađầumáyxelửaGơ-la-đúctốinayđôngngườivàrấtồnào.Đểchobọntrẻthahồvuichơi,ngườilớnrútcảvàophòngtrong.Ởbuồnglớnphíatrướcvàởhànghiêntrôngravườnnhỏ,cóchừngmườilămthanhniênnamnữquâyquần.LúcPa-ventớithìởđấyhọđangchơitrògọilà"mớmchochimbồcâuăn".Giữahiênngoài,haighếdựaáplưngvàonhau,côchủnhàlàmtrưởngtròralệnh:mộtanhcontraivàmộtchịcongáingồivàoghế.Trưởngtròhôlên:"Mớmchimbồcâu!"Thếlàgãtraivàảgáiđangngồiáplưngvàonhau,quayngayđầulạihaimiệnggặpnhauvàhônmôinhaugiữacôngchúng.Rồingườitagọichơitrò"cáinhẫn",trò"ngườiđưathư",trònàocũngcóômnhauhôn.Khichơiđếntrò"ngườiđưathư"thìvìngoàihiênsáng,ngườitađưanhauvàotrongbuồngtắtđènhônnhauđểkhôngaitrôngthấy.Aikhôngthúnhữngtròấythìởmộtgóc,trênmặtbàntròn,cócỗbàiđểchơitrò"lơnhoa".CôbéngồicạnhPa-ven,mớimườisáu

tuổi,têngọiMua-ra,đưađôimắtxanhliếcanhvàchìarachoanhmộtlábài,thủthỉ:-Hoatímnày.Mấynămtrướcđây,Pa-vencũngđãdựnhữngbuổitốinhưthếnày.Tuybấygiờanhchẳngtrựctiếpchơimấy,anhcònchocáicáchchơiấyhếtsứctựnhiên.Songbâygiờanhđãthoátlyhẳncuộcđờitủnmủntiểutưsảncủathịtrấnnhỏ,buổivuitốinayđốivớianhcómộtcáigìkỳquáivàhơilốbịchnữa.Dùsao,tayanhcũngđãcầmlábài"chimchuột"rồi.Trênlábài,cạnhchữ"hoatím",códòngchữ"Emưaanhlắm".Pa-vennhìncôbé.Côbénhìnlại,chẳngbốirốichútnào.-Thếnào?CâuhỏicủaPa-venhơinặngnề.Mua-rađãnghĩsẵncâutrảlời.CôbéchìamộtlábàinữachoPa-ven.-Hoahồngnữanày.Cạnhchữ"hoahồng",códòngchữ:"Anhlàngườitrong.mộngcủaem".Pa-venquaysangcôbé,dịugiọnghỏi:-Tạisaoemcứnghịchtròvớvẩnnày?Mua-rabốirối,xấuhổ.-Embộclộtìnhcảmcủaemlàmchoanhbựcmìnhhaysao?Rồibĩumôiđỏngđảnh.Pa-venkhôngtrảlời.Nhưnglạimuốnhiểuxemcôbélàconnhàai.Anhhỏilạimấycâu,côbévuivẻtrảlời.Mấyphútsau,anhđượcbiếtcôbéđanghọctrườngbảynăm,chalàcôngnhânđườngsắt,đãgặpPa-ventừlâuvàmuốnlàmthânvớiPa-ven.-Tênemlàgì?-Mua-raVô-lưn-xép.-Cóphảianhtraiemlàbíthưchiđoànsởđầumáykhông?-Vâng.GiờthìPa-venhiểucôbélàairồi.RõrànglàVô-lưn-xép,mộttrongnhữngđoànviênthanhniêntíchcựcnhấtquậnnày,đãkhôngchúýđếngiáodụcemgáimình,vàcôbécứlàmộtcôảtiểutưsảntầmthườngmãi.Từmộtnămnay,côbénăngluitớinhữngtốivuitổchứcởnhàbạn,đemđếnđấynhữngchiếchônlàmchóngmặtđược.CôbéđãgặpPa-vennhiềulầnđếnchơivớianhmình.Mua-ranhậnrangườicontraingồibênkhôngtánthànhtháiđộcủamình;khingườitagọicôvàochơi"mớmchochimbồcâuăn",côthấyPa-vencaumày,liềntừchốithẳng.Haingườingồivớinhaumấyphútnữa,Mua-rakểchuyệnđờimình.Ca-chi-u-sađếntìmhọ.-Mìnhmangđàngiólạinhớ,Pa-venchơihộvàibài!RồinheomắtnhìnMua-ramộtcáchláulỉnh,Ca-chi-u-sahỏi:

-Thếnào,quennhaurồichứ?Pa-venkéoCa-chi-u-sangồicạnhanh,vànhânlúcchungquanhđangcườiđùa,lahétầmĩ,anhbảobạn:-Mìnhkhôngchơiđâu.MìnhđidạovớiMua-ramộtlúc.-A,a,cóngườicắncâu.-Ca-chi-u-sahỏi,radánghiểucảrồi.-Phải.Cắncâurồiđấy.TôihỏiCa-chi-u-sa,ởđâyngoàihaichúngta,cóailàđoànviênnữakhông?Haychỉcóhaichúngtarơivàomột"ổchimbồcâu"?Ca-chi-u-salàmlành,nóichoPa-venbiết:-Họthôikhônglàmtròđiênnữađâu.Sắpnhảyrồi.Pa-venđứngdậy:-Thếthìtốt.Mờimụcứnhảy.CòntôivớiMua-rađiđây.Mộtbuổitối,An-naBô-khácđếnnhàÔ-cu-nhếp.ChỉgặpcóPa-venởđấy.-Anhbậnlắmphảikhông?ĐidựphiênhọptoànthểcủaXô-viếtđinào.Đểlúcvề,đicóbạnchovui,chứhọpvềkhuyalắm.Mộtlát,Pa-venmặcxongquầnáo.ĐầugiườnganhtreokhẩuMô-de:khẩusúngnàynặngquá.AnhmởngănkéoÔ-cu-nhếp,lấykhẩuBơ-rao-ninhchovàotúi.RồiviếtlạimẩugiấychoÔ-cu-nhếpvàgiấuchìakhóavàochỗđãhẹnvớinhau.Ởrạphát,haingườigặpPan-cơ-ra-tốpvàÔn-ga.Mấyngườicùngngồigầnnhau.Nhữnglúcphiênhọptạmnghỉ,họđidạochơivớinhaungoàisân.NhưAn-nađãđoántrước,buổihọpkéodàiđếnmộtgiờkhuya.Ôn-gađềnghị:-Haycáccậuvềcảnhàmìnhngủ.Khuyalắmrồimàcáccậulạiởxa.An-natừchối:-Thôi,mìnhđãhẹnvớiPa-venđivềrồi.Pan-cơ-ra-tốpvàÔn-gacứdọcđườngcáiđixuôi,cònbọnvềkhuphốXô-lô-men-cathìđingượclên.Đêmngộtngạt,tốimịtnhưbưnglấymắt.Cảthànhphốđãngủkỹ.Cácđạibiểuravề,mỗingườimỗingả,đitheocácphốimphăngphắc.Tiếngnóivàtiếngchânhọcứchìmdầntrongđêm.Pa-venvàAn-nađãđikhỏicácphốlớnmộtquãngxa.Đếnphốchợ,vàogiờnàyvắngtanh,vắngngắtthìgặpđộituầntrahọgiữlạihỏigiấyrồichođi.Quaconđườnglớn,vàomộtphốvắngkhôngcóđèn.Phốnàychạyngangmộtbãiđấtbỏhoang.Haingườirẽsangtrái,rồimentheoconđườngchạydọcnhữngkhochínhcủanhàmáyxelửa.Nhữngnếpnhàdàibằngbê-tông,trôngtốiđenvàghêsợ.An-nađộtnhiênđâmlo.Chịlenlétnhìnvàođêmtối,trảlờiPa-vennhátgừngchẳngrađâuvàođâu.Đếnkhicáibóngđenlàmchịhoảnghóaralàcáicộtdâythépthìchịcườiphálên,cắtnghĩachoPa-venhiểuđiềulàmmìnhsợ.An-nakhépcánhtaymìnhdướicánhtayPa-ven,sátvaimìnhvàovaibạnvàthấyvữnglònghơn.

-Mìnhnămnaymớicóhaimươihaituổiđầunhưngthầnkinhbịrãonhưmộtbàlãorồi,Pa-vencóthểchomìnhlànhátgan.Mìnhkhôngphảinhátganđâu.Nhưnghômnaykhônghiểutạisaomìnhthấynãocânbịkíchthíchlạ.GiờcóPa-venđibêncạnh,mìnhkhônglonữavàthấyxấuhổlàđãhốthoảng.VẻtrấntĩnhcủaPa-ven,đầulửađỏcủađiếuthuốcláanhcầmchốcchốclạisoilênmộtbênmặtanh,đôimàycủaanhcongmộtcáchcứngcỏi,tấtcảnhữngđiềuđólàmAn-natiêutanhếtnỗihoảngsợvìđêmhômtốimịt,vìcảnhhoangvắngcủabãiđấtbỏkhông,cảvìcâuchuyệngiếtngườikhủngkhiếpxảyrahômquaởkhuphốPa-dôn,vừađượcnghekểchuyệnxonglúcởrạphát.Haingườiđãvượtquadãynhàkho,điquacáicầunhỏbắcngangconlạchvàđivàoconđườngphốga;conđườngnàyđưatớikhúcđườnghầmdướigầmđườngxelửachạy,khúcđườnghầmnốithôngmébênthànhphốvớicảkhuphốđườngsắt.Haingườiđãbỏxanhàgaởmébêntayphải.Mộtđoànxechạyvàođườngđỗxe,ởcuốidãynhàkho.Đâyđãlàgiangsơnmàhọquenthuộcrồi.Trênkia,đườngtàuchạy,ánhsángmàuóngánhởnhữngđènkhovàđènhiệu;gầnkhođầumáy,mộtchiếcđầumáychạyđichạylại,thởdốcranhưmộtconvậtmệtlửsắpđượcnghỉđêm.Cửavàođườnghầm,cócáiđèntreotrênmócsắtgỉ.Gióhiuhiukhẽđưađẩyngọnđèn,ánhsángmờvàngệchđongđưa,hắtlêntườngbênnàyrồilạihắtlêntườngbênkiacủađườnghầm.Khỏiđườnghầmmườibước,ngaybênđườngcónếpnhànhỏtrơtrụi,chínhgiữacănnhàấycóvếtthủnglớnháhốc.Hainămtrướcđây,mộtquảtráipháhạngnặngtươngtrúngngôinhà,làmtrongnhàbểtungtừngmảngvàmặtnhàđổvỡtannát.Trôngnếpnhàấychẳngkhácmộtônglãoănmàyngồibênvệđườngchìavếtthươngcủamìnhrachongườiqualạitrôngthấy.Trênmặtđườngcao,mộtchuyếntàuchạyqua.An-nathởphào.-Tagầnđếnnhàrồi.Pa-vengỡtayAn-nara.SongAn-nakhôngchịubỏ.Haingườiquamộtcănnhàđổnát.Bỗngcótiếngđộngsaulưng.Tiếngchânchạygấp,tiếngthởhồnghộc.Cóngườiđuổitheohọ.Pa-vengiậttayrađịnhđốiphó,nhưngAn-nathấtkinhcứômghìlấyanh.ĐếnkhiPa-vengỡtayrađượcthìmuộnquárồi:nhữngngóntaycứngnhưsắtđãnắmlấycổanh;anhquẫymạnhnhưngkẻhànhhungđãsấnđếntrướcmặt.Nólấytaysờcổhọnganh,nắmlấycổáovặnmạnh,rồingẩngđầuanhlêntrướcnòngmộtkhẩusúngngắn,khẩusúngtừtừgiơlênvẽthànhmộtvòngcung.

Mắtngườithợđiệnnhưbịthôimiên,nhìntheokhẩusúnggiơlêntheođườngvòngcung,ócanhcăngthẳngquásứcngườichịuđựng.Cáichếttừnòngsúngđenngòmnhìnthẳngvàomắtanh,vàPa-venkhôngđủsứcnhìnđichỗkhác,dùchỉlàmộtphầntrămgiâyđồnghồ.Anhđợiphátsúng,nhưngkhôngthấynổ.Mắtanhtrònxoenhìnthấymặtthằngcướp.Sọnóto,cằmnóbạnh,râuriađensìtuatủa;mắtnónấpdướibóngđenvànhrộngmũcát-két.Pa-venliếcnhìnAn-namặttrắngbệchnhưvôi.MộtđứatrongbathằngcướpkéoAn-navàoxóthủngcủacănnhàđổ.Nóvặntayngườicongái,đèrađất.MộtbóngđennữađikèmPa-ven,anhchỉthấybóngnóintrêntườnghầm.Đằngsau,tronggiannhàđổnát,cótiếngvậtlộn.An-nacốgiãykhôngchịu;tiếngkêucứubỗngimbặt:An-nabịnólấymũcát-kétnhétvàomồm.TêncướptođầuđangômghìPa-venkhôngchịuđểđứakháchiếpmànóchỉđứngxem:nhưconthúdữ,nómuốnsánngáyđếnmồingon.Hìnhnhưnólàchủtướngvànókhôngưalàmchođứakhácăn.Anhcontrainónắmtrongtaynàymặtnonchoẹtấymà.Trôngcáchănmặc,dángchừnglà"mộtthằngmọi"làmởsởđầumáythìphải.Thằngnhãiconnàychẳngcógìnguyhiểmcả."Tagõhaibalầncáicủtỏinàyvàohoacáinó,rồitachỉchonóconđườngchạyquabãihoangthìnósẽchạybiếnvềphố,khôngdámngoáicổlại".Vàthằngcướpnớinắmtayđangsiếtchặtcủanóra.-Xéo!Chạyđikhỏiđâyngaylậptức.Hễmởmồmkêu,ôngchokẹovàomồmngay.-VànólấynòngsúngcốcvàotránPa-ven.-Cútđingay!Nórốnglên,rồihạsúngxuốngchonạnnhâncủanóchạyđi,khỏisợnóchoănđạnvàolưng.Pa-venlùilạiphíasau,đichếchhaibước,mắtkhôngrờithằngcướp.Thằngcướplạitưởnggãthanhniênnonchoẹtấyvẫncònsợnóbắnvàođầuvàkhôngđểýcứđivềphíacănnhà.TayPa-venthòngayvàotúi."Chỉcốtlàđừngchậmquá!”,Anhquayphắtlại,giơthẳngtaytrái,nhằmđúngthằngcướp.Nónhậnranóđãtínhlầmthìchậmquámấtrồi.Viênđạnchọcthủngmạngmỡ.Nókhôngkịpgiơtaylêntrời,loạngchoạngngãkhuỵuvàotườnghầm,rồikêulênkhôngratiếng,ngóntaybíuchặtlấytường,xácnótừtừrơiphịchxuốngđất.Từchỗthủngcủacănnhàđổ,mộtbóngđenvụtra,nhảyphắtxuốngrãnhsân.Pa-venbắnphátthứhaitheonó.Mộtbóngnữalomkhom,bachânbốncẳngchạyvụtvàohầmtối.Súnglạinổ.Đạnbậtvàotườngbê-tông,bụitrắngrắctheolênbóngđen.Nónhảynésangbên,rồibiếnmấtvàođêmtối.KhẩuBơ-rao-ninhcònbắntheobaphátinhtainữa.Dướichântườnghầm,thằngcướptođầuhấphối,quằnquạinhưcongiun.Pa-venđỡAn-nadậy.Chịchưahếtkinhhoàng,nhìntêncướpgiàgiãygiụa,cònchưatinhẳnlàthoátnạn.

Pa-vendìuAn-nađitrongđêmtối,vềphíaphố,xadầnchỗcóánhđèn.Haingườicùngchạyvềphíanhàga.Trênbờcaocủađườngsắt,gầnđườnghầm,cóánhđènđituầnsoirốirít.Mộttiếngsúngbáođộngnổầmtrênđườngsắt.KhihaingườivềđếnnhàAn-nathìgànhàaiđãgáysángtrênđồiBa-ti-sep.An-nanằmdàitrêngiường.Pa-venngồibênbàn.Anhhútthuốc,nhìnnhữngvòngkhóitỏađangbaylêntrầnnhà...Thằngcướpvừabịbắnchếtlàngườithứtưanhđãgiếttrongđời.Nóichung,trênđờinày,cóthểnàocómộtđứccanđảmtuyệtđối,baogiờcũngbiểuhiệnmộtcáchtoànvẹnkhôngnhỉ?Nhớlạinhữngcảmnghĩcủamìnhtrongviệcxảyravừaqua,Pa-venthúthậtvớimìnhlànhữngphútđầutiên,conmắtđenngòmcủanòngsúngđãlàmanhsợhếthồn.Vàanhđãbắntrượthaibóngđenchạytrốn,cóphảichỉvìanhhỏngmộtbênmắt,phảidùngtaytráibắnkhông?Không.Cáchcóvàibướcmàthôi,anhcóthểbắntinhơnnhiều.Thếmàlạibắnkhôngtrúng,tạianhđãcuống,đãhấptấp,điềuđóchứngtỏtâmthầnanhcóphầnnàohốthoảng.Đènđểbànchiếulênđầuanh.An-nanhìnbạn,theodõitừngnétcửđộngtrênmặt.Thoạttrông,Pa-vencóvẻbìnhtĩnh.Chỉcónếpnhăntrêntrántỏraanhđangnghĩlung.-NghĩgìthếPa-ven?Nhữngýnghĩcủaanhbịcâuhỏiđộtngộtđánhbạt,bayđiđâumấtnhưlànkhóithuốcđangtỏarakhỏiánhđèn.Anhtrảlờitheoýnghĩđầutiênnảyratrongóc:-Tôiphảitìmđếnđồngchíchỉhuyđơnvịbảovệthànhphố.Tôiphảibáocáovớiđồngchíấymớiđược.Anhcốnénmệtmỏi,miễncưỡngđứngdậy.An-nakhôngchịubuôngtayanhngay;chịkhôngmuốnphảiởlạinhàmộtmình.An-natiễnPa-venracửa,đứngnhìntheomãiconngườiđốivớimìnhtừnaythânquývàgầngũiquá.ChờchođếnkhiPa-venđãđikhuấtvàobóngtối,chịmớitrởvàođóngcửalại.CóPa-venđếngặpchobiết,cơquanbảovệcủađườngsắtmớihiểu.ravụgiếtngườikhóhiểunày.NgườitanhậnngayramặttênbịgiếtlàPhim-caSê-rếp,mộttêncướpđườngvàgiếtngườiđãtáiphạmnhiềulầnmàcácbộphậnđiềutrahìnhsựđãnhẵnmặt.Ngàyhômsau,aicũngbiếtchuyệnxảyraởđườnghầm.NhânđómàcóchuyệnvachạmbấtngờxảyragiữaPa-venvàSvê-tai-ép.GiữalúccảxưởngđangmảimiếtlàmviệcthìSvê-tai-épbướcvào,gọiPa-venrangoàihànhlang,kéođếnmộtchỗxa,cóvẻcảmđộnglắm,lúcđókhôngbiếtbắtđầucâuchuyệnthếnào,cuốicùnghỏiPa-ven:-Cậuchomìnhbiếtchuyệnxảyrađêmquathếnào?-Cậubiếtcảrồicòngì?Svê-tai-épnhúnvaimộtcáchcáukỉnh.Ngườithợđiệnhiểuđâulàcâu

chuyệnởđườnghầmđộngđếnlòngSvê-tai-éphơnngườikhác.Pa-venkhôngbiếtanhchàngthợrènbềngoàiphớtlạnhnàytrongbụngrấtcảmAn-na.ĐốivớiAn-na,chẳngphảimìnhanhchàngcóthiệncảm,songcảmtìnhởhắntaphứctạphơnngườikhác.ĐượcTa-li-avừachobiếtchuyệnxảyrađêmquaởđườnghầm,Svê-tai-épnghexong,mộtcâuhỏilàmhắntanhứcóc.HắnbiếtkhôngthểnàođemhỏitrựctiếpPa-venđược;songhắnmuốnbiếtrõsựthậtthếnào.Hắncũngcảmthấylờmờnhữngđiềumìnhlongạiđâycóphầníchkỷbầntiện;songlầnnày,trongcuộcđấutranhcủanhữngtìnhcảmmâuthuẫnởlònghắn;bảnnăngthôbạo,bảnnăngthúvậtđãthắngmấtrồi.HắnbắtđầunóivớiPa-venbằnggiọngkhànkhàn:-Pa-vennày,câuchuyệnmìnhhỏi,cậuđừngkếvớiai.CậuhiểumìnhmuốncậuđừngnóivớiAn-na,làmAn-nanghĩngợi.Màcậucũngcóthểtinlàmìnhcũngkhôngnóivớiaihết.Mìnhđềnghịcậuchomìnhbiết,khithằngcướpgiữchịtlấycậuthìmấythằngkiacóhiếpđượcAn-nakhông?Nóiđếnđoạncuốicủacâu,Svê-tai-épsượngmặtquáquayđinhìnchỗkhác.Pa-venbắtđầulờmờhiểuSvê-tai-onp:"NếucậutađốivớiAn-nakhôngcógìthìcậutacũng.chẳnglocuốngcuồngnhưthế.NhưngnếucậutayêuAn-nathì...".Pa-venthấycóđiềugìtổnthươngđếnAn-na.-Cậuhỏithếlàmgì?Svê-tai-épnóilínhí,chẳnghiểunóigìcả,rồithấyngườitađãđoánđượcbụngmình,hắnđâmcáu:-Tạisaocậulạinóilảngđinhưthế?Tôihỏicậuđểcậutrảlờitôi.Cậulạiđihỏivặnlạitôi.-CậuyêuAn-naphảikhông?Imlặng.RồiSvê-tai-épkhónhọcdằnratiếng:-Phải.Pa-venkhôngnénđượcphẫnnộ,quaygótđirahiên,khôngthèmngoáilạinhìn.*…Ô-cu-nhếpđứngquanhquẩnởgầngiườngbạn,lúngtalúngtúnghồilâurồimớiđếnngồisátxuốngmépgiường,đểtaylêncuốnsáchPa-venđangđọc.-Pa-vơ-lu-saơi,cậucóbiếtkhông,mìnhphảikểcậunghechuyệnnày,cậubiếtchưanhỉ?Câuchuyệncóvẻvớvẩnmàlạichẳngvớvẩntínào.Chuyệnlà...giữaTa-li-aLa-gu-chi-navớimình.Cậuhiểu,mìnhưacôấy.-Ô-cu-nhếp,vẻngượngngùng,đưataygãiđầunhưngkhôngthấybạnchế,đánhbạonóinốt.-VàTa-li-acũngthế...Chắccậuhiểurồi.Mìnhchẳngphảikểnữa.Câuchuyệnrõràngchẳngphảisoiđènmớihiểu.Hômqua,haichúngmìnhbànnhau,tínhxemduyênphậnthếnào,địnhlậpgiađìnhvớinhau.Mìnhhaimươihaituổi,haiđứacùngcóquyềnbầucửcảrồi.Mìnhđịnhxâydựngvới

Ta-li-atrênnguyêntắcbìnhđẳng.Cậunghĩthếnào?Pa-lensuynghĩmộtlát.-Cậubảomìnhcònnghĩthếnàonữa?CậucũngnhưTa-li-alàbạnthâncủamình.Bọnchúngtanhưngườitanóilàcùngmộtdòngmáumủ.Cácmặtlợiíchkhác,tacũngđềugiốngnhaucả.VớilạiTa-li-alàmộtnữthanhniênrấttốt...Rõrànglànênlắmrồi.Hômsau,Pa-venmanghòmxiểngsangvớianhemởtậpthểgầnsởđầumáy.VàingàysauởnhàAn-nacótổchứcmộttốivui,chẳngcórượuchènhậunhẹtgì,thậtlàmộtbuổitốivuicộngsản,đểmừngcặpvợchồngmớiTa-li-aLa-gu-chi-navàNhi-ca-laiỐ-cu-nhếp.Mộtbuổitốigợilạinhữngkỷniệmxưavàđọcnhữngquyểnsáchsaymênhất.Ngườitahátđồngcavớinhau,hátnhiềubàivàhátrấthaynữa.Nhữngbàicachiếnđấuvangbayđixa.Đếnkhuya,Ca-chi-u-savàMua-ramangđàngiólại.Tiếngđàntrầmmượtvàtiếngláyđệmthánhthótnhưnhịpchuôngbạc,vangâmkhắpgianphòng.Tốihômấy,Pa-venlạicầmlấyđànchơinhưngàynào.VàđếnkhichànggấuPan-cơ-ra-tốplạixôngranhảynữalàđiềumàmọingườilạnhấtthìPa-venbốchẳn;đàngiócủaanhlạinhưxưa,dốchếtnhiệttình:Nàykìa,đườngphố,đườngphốvớibaoánhsáng!ThằngchóđểuĐê-ni-kinđanggiậnđiênngười!ỞXi-bê-riỦybanđặcbiệtchốngphảncáchmạng!ĐãđậpchếttantànhbọnCôn-sắc,Ha!Ha!...Đàngiócangợidĩvãng,nhữngnămrựcánhlửavàtìnhbạnngàynay,cangợiđấutranhvàlòngyêuđời.NhưngkhiVô-lưn-xépđỡlấyđànchơibài"Ônày!Quảtáo!"...hếtsứcvuinhộncủanhữngngườithủythủthìchỉcóPa-vennhảy,làmđiệuvũsaysưađếnđiêncuồngấy!BịđiệunhạchầmhậpsôinổilôicuốnPa-venđãnhảycuộcnhảythứbavàcũnglàcuộcnhảycuốicùngtrongđờianh.

PHẦN2-CHƯƠNG4Biêngiớilàhaicộtbiểu.Haicộtbiểuđốidiệnnhau,imlặngvàthùđịch,làhiệnthâncủahaithếgiới.Mộtchiếclàmbằngthâncâybàonhẵn,trơntru,sơnvằnđentrắngnhưchòicanhcủacảnhsát.Condiềuhâumộtđầubằnggỗđóngchắcbằngđinhtotướngvàođỉnhcột.Condiềuhâuxùlôngcánh,móngnhưbíulấycộtsơnvằn,mỏcongvênhvểnhrađằngtrước,mắtcàucạunhìncáibiểnsắttrướcmặt.Cáchsáubướcchânlàchiếccộtkhác,tròntrĩnh,bằnggỗsênđểmộc,chônthậtsâuxuốngđất.Trêncộtcómộttấmbiểnbằngsắtmanghìnhbúaliềm.Haicộtbiểnđềutrồngtrênmộtdảiđấtbằng,thếmàgiữahaithếgiớiđólàmộtvựcsâuthămthẳm.Ngườinàoliềumạngmớidámvượtquasáubướcchânđó.Biêngiớilàđây.Trênmộtkhoảngdàihàngngàncâysố,từHắcHảichạyđếncựcBắc,chođếntậnđạidươngbănggiádựnglêncảmộtdãycộtbiểnsừngsững,khôngđộng.Nhữngngườilínhgáckhôngbiếtnóiấy,mangtrênnhữngtấmmộcbằngsắthuyhiệuvĩđạicủalaođộng,đứngcanhphòngchocácnướcCộnghòaXô-viếtxãhộichủnghĩa.ChiếccộtbiểnđầugắncondiềuxòecánhấyđánhdấubiêngiớigiữahaiNhànướcU-cơ-renXô-viếtvànướcBaLancủabọnđịachủquýtộc.ThônBê-rê-dơ-đốpnhỏxíukhuấtvàorừngsâu.Cáchthônđómườicâysốlàbiêngiới.ChỗấygiápmặtvớithônCô-rê-xơbénhỏcủaBaLan.GiữakhoảngthônXư-la-vútvàthônA-na-pô-lilàkhuđóngquâncủatiểuđoànbiênphòngX.Hàngcộtbiểnnốitiếpnhauchạyngangcánhđồngphủtuyết,xuyênquacácngảrừng,đổxuốngcácvựcnước,rồilạibòlêncácgòcao,nhấpnhôtrêncácđồinúivàkhitớimộtconsôngthìtừtrênbờcao,hàngcộtđưamắtdòxétnhìnxuốngdảiđồngbằngtuyếtphủtrắngxóabênkiacủanướcngoài.Trờilạnhcóng,nướcđóngbăng.Tuyếtvỡtankêurăngrắcdướigótủnglôngcừu.Trướccộtbiểnmanghìnhbúaliềmnổibậtlênbóngngườiđộimũchiếnđấukiểudũngsĩ,vớibướcđichắcnịch,đangđituầntrongkhuvựcmình.NgườiVệquânđỏtầmvóccaolớnấymặcáoca-pốtxám,rencổxanh,chânđiủngdạ.Ngoàichiếcáoca-pốtlạikhoácthêmmộtchiếcáotơicaocổrộngbằngdacừu,đầuđộimộtchiếcmũdạấmáp.Anhmangbaotaybằngdacừu.Cáiáotơidàichấmgótdùbãotuyếtdữdộiđếnđâucũnggiữđượcchongườiấm.Khẩusúngtrườngkhoácvaiđèlênáotơi.AnhVệquânđỏkhoáitráhútkhóithuốcmộc,đitheolốimòn,áodàiquéttuyết.TrênbiêncươngXô-viết,giữađồngquang,cácchiếnsĩbiênphòngđứngngườinọcáchngườikiamộtcâysốđểmắtvừanhìnthấynhau.BênphíaBaLan,mỗicâysốcóhailínhđứng.ĐingượclạiphíaanhVệquânđỏlàmộtngườilínhBaLancũngđangđituầnbênđịaphậnmình.NgườilínhBaLanmangđôigiàycaocổthôkệch,

mặcquầnáoxanhngảxám,ngoàikhoácáoca-pốtcóhaihàngkhuylấplánh.Trênđầuđộimũ"liênbang”manghuyhiệudiềuhâutrắng;(MộtthứmũcủadântộcBaLangọilà"Konfédératka"mànhữngngườicáchmạngthờicáchmạngliênminhởBaLannăm1768đãdùng.VềsaubọnphảnđộngBaLancũngdùngmũnàychoquânlínhđểchegiấunhữngđãtâmphảncáchmạngcủachúng.)trênngùdạởcầuvaicũngdiềuhâu,trênnẹpcổáocũngdiềuhâu.Nhưngngầnấycondiềuhâucũngkhônglàmchongườilínhthấyấmhơn.Rétcónglàmanhtabuốtthấuxương.Anhtalấytayxáthaitaiđãtêcóng,vừađivừađậpđếgiàyvàonhau,haibàntaymanggăngmỏngcũngbịtêcóng.Khôngmộtphútnàoanhtacóthểdừngchânđược,dừnglạithìgiárétnhưkhóalấychântay.Vìthế,lúcnàoanhtacũngcứbước,đôilúclạichạynhưngựaphinướckiệu.Khihaingườilínhbiênphòngđãđigầnnhau,ngườilínhBaLanquaylạivàđisongsongvớiđồngchíVệquânđỏ.Haibênbiêngiớikhôngđượcnóichuyệnvớinhau.Nhưngkhimàchungquanhvắngtanhvắngngắt,cáchmộtcâysốmớicóbóngngười,thìaibiếtđượchaingườilínhnàyimlặngmàđihayđangviphạmluậtlệquốctế?NgườilínhBaLanthèmhútthuốc,nhưnglạibỏquênbaodiêmởtrại.Đanglúcấy,giócứcốtìnhtạtcáimùithuốclámộcquyếnrũtừphíaXô-viếtsangmớihạichứ!NgườilínhBaLanngừngtayxáttaitêbuốtcủamìnhvàquaynhìnrađằngsau:vìđôikhicóđộibatui,thườngdotênđộidẫnđi,cólúcdochínhtênquanhaidẫnđinữa,từtrênmộtđỉnhnúicaonàođónhôrabấtngờ,đểkiểmsoátcáctrạmgác.Nhưnglầnnàychungquanhkhôngmộtbóngngười.Tuyếtóngánhsángdướiánhnắng.Trêntrờikhôngmộtbôngtuyếtrơi.-Đồngchíơi,chotôixinquediêm.-Anhtalàngườiđầutiênviphạmđiềuluậtquốctếáchại.AnhtahấtrasaulưngkhẩusúngtrườngkiểubắnđượcmấyphátliềncủaPháp,đầucólắplưỡilêconkiếm,tayanhtalóngcóngvấtvảlắmmớimóctrongtúiáoca-pốtrađượcgóithuốclárẻtiền.ĐồngchíVệquânđỏngherõlờikhẩncầucủaanhlínhBaLan.Songđiềulệnhquânsựtrongcôngtácbiênphòngngăncấmchiếnsĩkhôngđượcbắtchuyệnvớingườibênkiabiêngiới.Hơnnữa,đồngchíkhônghoàntoànhiểuhếtnhữngtiếngBaLancủaanhlínhkia.Chonênđồngchílạitiếptụcđi,đặtmạnhchânxỏủnglôngcừuêmấmlênlớptuyếtvỡkêulạoxạo.-Đồngchíbôn-sê-víchơi,chotôixintílửahútthuốc,némchotôimượnbaodiêm.-LầnnàyngườilínhBaLannóitiếngNga.NgườiVệquânđỏnhìnanhtachămchú."Hìnhnhưgiárétlàmcho"pan"buốtthấuganrồi.Gọilàanhlínhtưsảnmàđờianhtathậtcựcnhưconchó.Rétcóngthếnàymàbọnchúngbắtanhtarađây,chỉchođượcmanháoca-pốtnhỏxíuthổtả.Đấy,anhtanhảycẫnglênnhưthỏ,vàkhôngcóthuốcthìnhảythếcũngchẳngấmđược".ĐồngchíVệquânđỏkhôngquayđầulại,

némsangbênkiabaodiêm.AnhlínhBaLanbắtngaylấyvàđánhluônmấyque,mãimớichâmđượcthuốc.Baodiêmlạitheođườngcũnémtrảlạiquabiêngiới.LúcđóđếnlượtanhVệquânđỏvôtìnhphạmluật.-Giữlấymàdùng,tôicònbaokhác.Nhưngtừbênkiabiêngiớicótiếngđáplại.-Thôi,xincảmơn.Tôimàcầmcáibaodiêmnàythìănhainămtùmất.ĐồngchíHồngquânnhìnbaodiêm.Trênnhãnbaovẽmộtchiếcmáybay.Ởchỗđánglẽvẽcánhquạtlạivẽmộtquảđấmkhỏecóđềchữ"Tốihậuthư”.Anhnghĩthầm:"Ừ,màphải,củanàykhônghợpvớihọ".NgườilínhBaLanvẫntiếptụcđisongsongmộtchiềuvớiđồngchíHồngquân.Vìđimộtmìnhgiữađồngkhôngmôngquạnh,chẳngcómộtbóngngười,anhlínhBaLanđócũngthấybuồn.*Đôiyênnghiếnkĩukịpnhịpnhàng,haiconngựachạynướckiệuđềuvàvững.Lôngquanhmũiconngựagiốngđennhánhdínhnướcđônglại:mũinóthởrathànhlớphơitrắngtanvàokhôngkhí.Conngựacáilangtrắngmàngườitiểuđoàntrưởngcưỡicómộtdángđiđẹp,nónhằnnhằndâycương,cúicáicổthonthonxuốngthànhmộtđườngvòngcung.Haingườiđingựađềumặcáoca-pốtxám,thắtdâylưngtobản,ởmỗiốngtaycóbagạchvuôngđỏ,nhưngngườitiểuđoàntrưởngGa-vơ-ri-lốpthìmanglonxanhvàngườiđồnghànhcủaanhtathìmanglonđỏ.Ga-vơ-ri-lốplàchiếnsĩbiênphòng.Cáctrạmcủatiểuđoàndoanhchỉhuyđóngrảiratrênmộtkhoảngdàibảymươicâysố.Ởđây,anhlà"chủnhân".NgườibạncùngđivớianhlàkháchtừBê-rê-dơ-đốpđến,đấylàchínhủytiểuđoàntổnghuấnluyệnquânsựtênlàPa-venCa-rơ-sa-ghin.Đêmấycótuyếtrơi.Tuyếtmềmmại,mịnmàngphủlấymặtđất;chưacómộtmóngngựa,mộtvếtchânngườichạmtớilớptuyếttrắngxóa.Haingườitừtrongrừngcâyđingựarabấtthìnhlìnhphinướckiệutrêncánhđồng.Độbốnmươithướclạicóhaicộtbiển.-Pơ-ru...u...!Ga-vơ-ri-lốpghìriếtcươngngựa.Pa-venquayngoắtconhắcmãlạiđểbiếttạisaobạnmìnhdừngngựa.Ga-vơ-ri-lốptừyênngựarướnngườiracúixuống,nhìnchămchúmộtvếtlạlùngkéodàitrêntuyết,trônghìnhnhưcóailănbánhxenhỏqua.Cómộtconthúranhmãnhnàođãquađây,chânnóbướcchồnglênnhau,vẽlênthànhmộtđườngmắtxíchrấttinhkhônđểđánhlạcdấuvết.Khómàbiếtđượcdấuchânconvậtđitừđâu,nhưngđồngchítiểuđoàntrưởngdừngngựalạikhôngphảivìvếtchânconthúấy.Cáchhaibướcnữa,lớpdấuchânhìnhmắtxíchlấmchấmtuyếtphủấylạicónhữngdấuchânkhácnữa.Cómộtngườiđãquađây.Hắnkhônglàmrốidấuchânmàđithẳngvềphíarừng.XemdấuchânthìthấyrõlàngườiđótừphíaBaLansang..Đồngchítiểuđoàntrưởngthúcngựatheodấuchântrêntuyếtđi

lạiphíaconđườngvẫnđituần.BênphíaBaLan,dấuchânngườiđixacóđếnmươithướcnữa.Tiểuđoàntrưởngcàunhàu:-Đêmquacókẻvượtbiêngiới.Lạimộtlầnnữa,trungđộibađãđểlọt,vậymàtrongbáocáosángnaykhôngnóigìhết!Lơmơthật.Ga-vơ-ri-lốpcóbộriađãhoarâm,hơithởđônglạilàmbạcbộriaấyvàbộriabámvàolànmôitrên,trôngrấtnghiêm.Cóhaibóngngườiđilạiphíatiểuđoàntrưởngvàchínhủy.Mộtbóngngườibénhỏđenngòm,cóđeolưỡilêPhápánhnắngsángloáng;cònbóngkiathìtolớnbậnáotơidacừuvàng.Conngựacáimàulangtrắngbịthúcrảobướcchạyvàhaingườiđingựachẳngmấychốcđãđếngầnhaibóngngườikia.NgườilínhHồngquânsửalạidâyđeosúngtrênvaivànhổmẩuthuốcláđãhúttànxuốngbãituyết.-Chàođồngchí!Thếnào,khuvựcđồngchíởđâyrasao?-AnhlínhHồngquântocaođếnnỗitiểuđoàntrưởnghầunhưkhôngphảicúixuốngkhigiơtaybắt.Anhchiếnsĩtolớnvộirútgăngtayra.Tiểuđoàntrưởngbắttayanh.NgườilínhBaLantừxatheodõicảnhtượngđó.HaisĩquanHồngquânbắttayngườilínhnhưnhữngngườibạnrấthẩuvớinhau.Trongnháymắt,anhlínhBaLanbỗngnảyramongước:giámìnhcũngđượcbắttaylãoquantưGiắc-rếp-skicủamìnhnhưthếnhỉ!Vàmơtưởnghãohuyềnấyđộtnhiênlàmchoanhquaymặtđi.AnhlínhHồngquânbáocáo:-Báocáođồngchítiểuđoàntrưởng,tôivừamớiranhậngác.-Đồngchíđãthấydấuchânngườiđằngkiachưa?-Báocáochưathấy.-Thếđêmquaaigáctừhaigiờđếnsáugiờ?-Báocáođồngchítiểuđoàntrưởng,lúcấyXu-rô-ten-côgác.-Thôiđược!Đồngchínhìnchokỹnhớ.Vàlúcsắpđitiểuđoàntrưởnggiọngnghiêmnghịdặntrước:-Đồngchíđừngcóđiđilạilạinhiềuvớibọnđónhớ.KhiđôingựađãphinướckiệudọcconđườngrộngchạydàitừbiêngiớivềthônBê-rê-dơ-đốp,tiểuđoàntrưởngkểchuyện:-Ởbiêngiớiphảitỉnhmắtmớiđược.Sơýmộtphútlàcókhiânhậncayngười.Chúngtôiởđâylàmviệclàphảichịumấtngủ.Banngàybanmặt,chúngvượtbiêngiớicònkhóchứbanđêmthìmìnhphảithínhtaimớiđược.ĐồngchíPa-venạ,đồngchínghĩmàxem.Ởkhuvựccủatôi,cóbốnthônbịcắtlàmhai(HồinàycónhiềuthônởbiêngiớiLiênXô-BaLanbịcắtlàmđôi.LiênXômộtnửa,BaLanmộtnửa)chonênrấtnhiềukhókhăn.Đặtbaonhiêutrạmgáccũngchẳngănthuagì.Cứhễcóđámcướihaycóviệcvuimừnggìlàbàconphíabênkialạikéosang.Khôngcócáchnàokhácnữa:nhàbênnàybênkiachỉcáchnhaucóhaichụcbước,consôngconthìcongà

cũnglộiquađược.Thêmvàođấycáinạnbuônlậu.Hàngbuônlậulặtvặtthôi,quảnhưthế.MộtmụđànbàmangsangđượcchừngvàichairượuBaLan40độchẳnghạn.Nhưngcũngkhôngítnhữngtênbuônlậulớncóvốnrấtto.ĐồngchícóbiếtbọnBaLanlàmgìkhông?Trongtấtcảcácthônbiênthùy,chúngđềumởcửahàngbáchhóalớn:aimuốnmuagìcũngcó.Tấtnhiên,chúnglàmthếchẳngphảivìnôngdânnghèokhổbênnướcchúngnóđâu.Pa-venchămchúnghengườitiểuđoàntrưởng.Cuộcsốngcủanhữngchiếnsĩbiênphòngthậtlàmộtcôngtácquânbáothườngxuyên.-ĐồngchíGa-vơ-ri-lốpnày,việcđóchỉlàbuônlậuhaycònlàthếnàonữa?Tiểuđoàntrưởng,khôngcườinữa,đáplại:-Cáihóclàởchỗấyđấy.Bê-rê-dơ-đốplàmộtthônbénhỏtrongtỉnh,xưakialàkhucưtrúcủangườiDo-thái.Haibatrămnócnhàdựnglênlộnxộnchẳngrasao.Mộtbãiđấttohọpchợ,giữabãilàvàichụccửahàngtạphóa.Bãiđấtbẩnthỉu,phủđầyphânrác.Nhữngnócnhànhỏcủanôngdânnhưmộtcáidâylưngđánhđailấythônnày.ỞgiữakhungườiDo-tháiở,dọcđườngđiđếnlòlợn,cómộtcáinhàthờDo-thái.Tòanhàcũkỹtrôngthậtảmđạm.Thậtra,vàocácngàythứbảythìnhàthờnàykhôngphảithanphiềnlàvắngvẻđâu:ngườiđilễđếnđôngchật.Nhưngcũngchẳngđượcnhưngàytrướcvàcuộcđờicủaôngthầytu"ráp-banh”(têngọithầytucủađạoDo-thái)khôngđượcnhưýôngmongmuốnnữa.Nhấtđịnhlàđãcóchuyệngìrấttệxảyravàonăm1917,vìngaycảởđây,lànơihẻolánhmàbọnthanhniênnhìnthầy"ráp-banh"khôngcòncungkínhchophảiđạonữa.ThậtrathìnhữngngườigiàvẫnkiêngnhữngmónănChúacấm,nhưngđãcóbiếtbaogãtraihưhỏngănthứxúc-xíchlợnmàChúađãtừngnguyềnrủa.Chỉnghĩđếnkhôngthôicũngđãđủthấytởm!ThầytuBô-rúchầmhầmgiậndữ,lấychânđáconlợnsềđangrúcmõmvàođốngráckiếmăn.Phải,thầychẳngưagìviệcthônBê-rê-dơ-đốptrởthànhmộttrungtâmcủaquậnnàymộttínào.Mộtlũcộngsảnkhônghiểutừđâukéođến,bàyđặtralắmtròđờivàmỗingàymộtđẻrathêmnhiềuchuyệnkhóchịu.Hômqua,mộtthầyráp-banhđãtừngthấyởcổngbiệtthựcũcủalãocốđạomộtcáibiểnmới:"ĐoànthanhniêncộngsảnU-cơ-ren,BanchấphànhquậnđoànBê-rê-dơ-đốp".Cáibiểnấychẳngphảiđiềmlành.Lãothầytuđangmảisuynghĩthìmắtchạmngayvàotờyếtthịnhỏdánởcửanhàthờcủalão."Hômnay,tạicâulạcbộ,cócuộchọpcủathanhniênlaođộng.Li-xi-xưn,chủtịchBanchấphànhvàCa-rơ-sa-ghin,quyềnbíthưquậnđoànthanhniên,sẽđọcbáocáo.Saucuộchọpsẽcóhòanhạccủahọcsinhtrườngchínnăm".LãothầytuDo-tháigiậndữxétờgiấy:-Đãbắtđầugiởtrò!

Cáikhuvườnrộngcủalãocốđạoômlấyhaibênnhàthờnhỏthônnày.Trongvườncómộttòanhàcổrấtlớn.Hơimốcxônglêntrongnhữnggianphòngvắngvẻ,chánngắt,nơinàytrướckialàchỗởcủalãocốđạotừlâuđãchánghétnhau,cảhaicùnggiàkhọmvàtẻlạnhnhưcáinhàvậy.Nhưngtừkhicónhữngngườichủmớiđếnởthìvẻtẻlạnhbiếnđingay.Trongphòngkhách,chỗtrướckiachủcũchỉtiếpkháchvàonhữngdịplễlớn,bâygiờlúcnàocũngđôngngười.NhàlãocốđạođãtrởthànhtrụsởcủaĐảngủyBê-rê-dơ-đốp.Trêncánhcửamộtphòngnhỏphíabênphảilốivào,cómấychữviếtbằngphấn:"Quậnđoànthanhniêncộngsản".Tạiđây,ngàynàoPa-vencũngđếnlàmviệcmộtbuổi.Anhvừalàmchínhủycủatiểuđoàntổnghuấnluyệnquânsựthứhai,vừakiêmbíthưcủaquậnđoànthanhniêncộngsảnvừamớithànhlập.KểtừbuổitốicácanhchịemliênhoanởnhàAn-nađếnnayđãtámthángtrôiqua.ThếmàPa-vencócảmtưởngnhưchỉmớihômqua.Anhgạtchồngtàiliệusangbên,ngảlưngraghếbành,nghĩngợi...Đêmđãkhuya.TrụsởĐảngủykhôngcònai.Imắng,tịchmịch.ĐồngchíTô-rô-phi-mốp,bíthưquậnĐảngủy,làngườiởlạisaucùngcũngvừađikhỏi.VàbâygiờPa-venmộtmìnhởlạinhà.Nướcđóngbăngvẽlêncửakínhnhữngnétchạmtrổmuônhìnhmuônvẻ.Trênbànmộtngọnđèndầu,lòsưởitỏahơinóngấm.Pa-vennhớlạinhữngchuyệnxảyracáchđâykhônglâu...ThángTám,tổchứcởnhàmáyđãpháianhđiphụtráchthanhniêntrong"chuyếntàusửachữa"đếnE-ca-chê-ri-nô-sláp.Suốtcảmùathu,mộttrămrưởithợđãđitừganàyđếngakia,dọndẹpvếttíchchiếntranhvàtànphá,thuvénnhữngtoatàubịcháy,bịđổnát.ChuyếntàuđitừXi-nhen-nhi-cốpđếnPô-lốc.VùngnàychínhlàđấtxưnghùngxưngbátrướckiacủatênphỉMa-khơ-nô,chonênmỗibướcđềugặpdấuvếtpháhoạivàgiếtchóc.ỞGu-layPô-lê,mấtmộttuầnlễđểsửachữakhonước,đặtnhữngmảnhtônvàolòngthùngnướcđãbịmìnlàmthủngđáy.Pa-venvốnlàthợđiệnnênkhôngthuộcnghềvàkhôngamhiểukỹthuậtvànhữngkhókhăncủanghềthợnguội,vậymàbàntayanhvớicáilắc-lêđãvặnđếnmấynghìnđinhốcgỉsét.Cuốimùathu,chuyếntàulạitrởvềnhàmáy.Nhàmáylạinhậnmộttrămrưởiđôitaythợ...NgườitathấyngườithợđiệnPa-vennăngđếnnhàAn-nahơn.Trêntránanh,nếpnhănđãbiếnđivàlạihaynghethấynhữngtiếngcườilôicuốncủaanhvanglên.BạnbèdựcácnhómhọctậplạiđượcnghePa-venkểchuyệnnhữngnămđấutranhquađãlâurồi.AnhkểvềnướcNgaxưakiaxơxác,tảtơi,thânnôlệmàlòngbấtkhuất,nướcNgađãtừngvươnlênlậtđổconácquỷNgahoàng.AnhkểvềnhữngcuộckhởinghĩacủaStê-panRa-dinvàPu-ga-sốp.(Stê-panRa-din,ngườianhhùngCô-dắcsôngĐôngđãlãnhđạocuộckhởi

nghĩalớnchốngphongkiếncủanôngdânvàdântộcCô-dắcchốnglạiNgahoàng,từnăm1667đếnnăm1671.E-mê-liênPu-ga-sốp,nhàlãnhđạomộtcuộckhởinghĩarấtlớncóphạmvitoànquốcchốngphongkiếncủanôngdânCô-dắcnướcNgavàothếkỷ18.)Mộtbuổitối,anhemthanhniênđếnhọpởnhàAn-na,ngườithợđiệnPa-venhômđóđộtnhiênbỏmộtthóiquencóhại,mắctừlâu.Anhquenhútthuốc,gầnnhưtừbéđãhút,thếmàtuyênbốbằngmộtgiọngquảquyết,dứtkhoátrằng:-Tôikhônghútthuốcnữa.Chuyệnấyxảyrađộtngột.Đangnóichuyệncómộtngườinêulênthóiquenlàbảnnăngthứhaicủaconngười,dođó,gâyratranhluận;ngườiđólấytậtnghiệnthuốcláralàmvídụ.Ýkiếnbấtđồng.AnhthợđiệnPa-venkhôngthamgiavàocuộctranhluận.NhưngTa-li-akéoPa-venvào,bắtnói.Anhnóiđiềumìnhnghĩ:-Chínhconngườichỉhuythóiquencủamình,chứkhôngphảithóiquenchỉhuyconngười.Nếukhôngthếthìconngườitasẽđiđếnđâu?Svê-tai-éptừgócanhtangồi,nóitora:-Nóithếnghethìkêulắm.Pa-venvẫnthíchcáilốinóinhưthế.Nhưngnếuđembắccânlờinóivàviệclàmthìthấygì?BảnthânPa-vencóhútkhông?Cóhút.Pa-vencóbiếthútthuốclácóhạikhông?Cóbiết.Nhưngbỏthuốcthìmuộnrồi.Cậutakhôngcóganbỏ.Gầnđây,Pa-venlạimớikhởixướngramột"phongtràovănhóa"trongcácnhómhọctậpđấy.-VàSvê-tai-épđổigiọng,hỏicóvẻchếnhạo:-HãyđểchoPa-ventrảlờichúngta:Pa-vencócònvăngtụcnữakhông?AibiếtPa-vencũngđềuphảinói:cậuấyđãítchửitục,nhưngđãchửithìlạichửirấttệ.Nghềđời,thuyếtphápngườitavẫndễhơnlàtựmìnhlàmthánh.Gianphòngtrởnênimlặng.GiọngđảkíchcủaSvêtai-éplàmchomọingườicảmthấykhóchịu.NgườithợđiệnPa-venkhôngtrảlờingay.Anhtừtừrútđiếuthuốcđangngậmởmiệngra,vònátđiếuthuốcvànói,giọngvẫnnhưthường:-Tôikhônghútthuốcnữa.Imlặngmộtlát,anhnóithêm:-TôilàmthếtrướchếtlàíchchotôivàđồngthờicũngíchphầnnàochoSvê-tai-ép.Kẻnàokhôngbỏđượctậtxấucủamìnhthìkẻđóchẳngđángmộtđồngkẽm.Tôicòntậtchửitụcnữa.Tôivẫnchưahoàntoànthắnghẳnđượccáithóinhụcnhãấy.NhưngngaySvê-tai-épcũngnhậnrằngítnghethấytôichửitụcnữa.Văngramộtlờinóitụccòndễhơnchâmmộtđiếuthuốchút.Vìvậychonênngaybâygiờ,tôichưadámnóilàđãbỏhẳnđượcchửitục.Nhưngrồitôisẽbỏđược,chắcchắnlànhưvậy.*Bướcvàomùađông,gỗtrôivềngánglấycảdòngsông.Cơnnướclũmùa

thuđãxôvỡhếtcácbècủivàcủigỗcứthếbịnướccuốntrôivềxuôi.KhuXô-lô-men-calạitungthanhniênđicứulấycủarừng.Pa-venkhôngmuốnrớtlạisauanhem,nêngiấukhôngchoanhembiếtlàmìnhđãbịcảmmạonặng.Vàmộttuầnsau,khitrêncácbếnsông,củigỗvớtlênđãchấtđốngcaonhưnúithìnướclạnhbuốtvàkhíẩmmùathuđãlàmthứctỉnhkẻthùlâunaycònngủimtrongmáuPa-ven:anhbịsốt,nóngnhưthan,nằmliệtgiường.Tronghaituầnlễ,cơthểanhbịbệnhtêthấpáctínhgiàyvòvàkhirabệnhviện,anhđứngchưavững,làmviệccứphảingồibuônghaichântrênbànthợnhư"cưỡingựa".Đốccôngnhìnanhchánngánlắcđầu.Mấyngàysau,ủybancôngbằng(ởcácnhàmáycólậpraủybannày,làmviệckhôngthiênvịainêngọilàủybanvôtưhaycôngbằng)đãcôngnhậnanhlàngườikhôngthểlaođộngđượcnữa.Ngườitathanhtoántiềncôngcònlạichoanhvàcholĩnhthêmmộtsốtiềntrợcấpnữa,làmanhnổigiận;từchốikhôngnhậnsốtiềnấy.Anhgiãtừcôngxưởng,lòngnặngtrĩu,chốnggậylữngthữngravề,mỗibướcchânnhấcđilạiđauđiếngngười.Mẹđãnhiềulầnviếtthưchoanh,mongconvềthăm.Vàbâygiờđây,anhnghĩđếnbàcụ,nhớlạilờimẹnóilúcrađi:"Chỉkhinàochúngmàybịốmđauthươngtật,mẹmớiđượctrôngthấymặtchúngmàythôi!"Đếntỉnhủy,anhnhậnhaitậphồsơcánhâncuộntrònlại:hồsơĐoànvàhồsơĐảng.Đểkhỏilàmtăngnỗiđaubuồnchomình,anhchẳngđếnchàobiệtaicả,vềthẳngnhàvớimẹ.Suấthaituần,bàcụchườmnướcnóngvàxoabóphaichânsưngchocon;đượcmộtthángthìPa-venđãđiđượckhôngcầnchốnggậynữa:nỗivuimừngtrànngậptronglònganhvàbuổichiềutànthếlàlạiđổiracảnhbìnhminh.Contàuđưaanhđếntỉnhlỵ.Bangàysau,bantổchứccấpchoanhgiấygiớithiệuđiềuanhđếnnhậncôngtáccủaủybanquânsựtỉnh,làmchínhtrịviênởcơquantổnghuấnluyệnquânsựđangthànhlậplúcbấygiờ.Sauđấymộttuầnnữa,anhđếnđây,đếnthônnhỏngậptrongtuyếtnày,làmchínhủytiểuđoànsốhai.ỞLiênquậnĐoànthanhniêncộngsản,anhnhậnnhiệmvụtậphợpcácđoànviênlâunaybịphântánlạivàlậpratổchứcđoànởkhumớinày.Đấy,đờianhđãxoaychiềuranhưvậyđấy.*Ngoàitrờinóngdữ.CànhanhđàongóđầuvàocửasổbỏngỏnơiphònglàmviệccủachủtịchBanchấphành.Mặttrờirọisángcâythậptựmạvàngtrêngácchuôngkiểugô-tíchcủanhàthờởphíabênkiađường,đốidiệnvớitrụsởBanchấphành.Trongkhuvườnnhỏ,trướccửasổ,đànngỗngconbétíxíucủabàgáccổngtrụsởủybannhanhnhảuchạytìmăn.Nhữngconngỗngmớinhúlôngtơmàuxanhdịunhưcỏnonquanhmìnhchúng.ChủtịchủybanđãđọcxongbứcđiệnvừanhậnđượcMộtbóngtốichạyquamặtđồngchí.Bàntaytogânguốccủađồngchíthọcvàomáitócquănrậm

vànằmyênởđấy.Nhi-ca-laiNhi-ca-lai-ê-víchLi-xi-xưnlàchủtịchBanchấphànhBê-rê-dơ-đốp:đồngchíchỉmớihaimươibốntuổi,nhưnganhchịemcánbộĐảngvànhữngngườigiúpviệcchẳngaingờlàđồngchííttuổiđếnthếcả.Li-xi-xưnngườitolớn,khỏemạnh,nétmặtnghiêmnghịvàđôikhidữtướng,trôngbềngoàitưởngchừngnhưtuổiđãbamươilăm.Ngườiđồngchírắnchắclại,đầutocắmtrêncáicổvạmvỡ,cặpmắtnâuminhmẫnnhìnhơilạnhnhạt,cằmbạnhđầynghịlực.Li-xi-xưnmặcquầncộcxanhthẫm,áolótxám,túitrênbêntráimanghuânchươngCờđỏ.TrướcthángMười,Li-xi-xưn"chỉhuy”chiếcmáytiệnởnhàmáychếtạovũkhíTu-la.ôngđồngchí,chađồngchívàbảnthânđồngchíhầunhưtừlúccònbéđãcắtvàgọtsắtởđấy.Từcáitốimùathuấy,lầnđầutiêntrongđời,Li-xi-xưncầmvũkhímàtrướckiaanhchỉlàmrathôi;bãotápđãcuốnanhđi.CuộccáchmạngvàĐảngđãkéoanhtừtrậnlửanàyđếntrậnlửakhác.NgườithợquânkhívùngTu-lađóđãtrảiquacảmộtconđườngquangvinh:mớiđầulàbinhnhì,anhđãtrởthànhsĩquanchỉhuyvàchínhủytrungđoàncủaHồngquân.Lửacháy,đạnréođãthuộcvềdĩvãngrồi.Hiệnnay,Li-xi-xưncôngtácởbiênkhunày.Cuộcđờilặnglẽtrôiđi.Ngàyngày,anhngồiđếntốikhuyanghiêncứunhữngbáocáovềtìnhhìnhmùamàng;nhưngbứcđiệnhômnaybỗnglàmanhvụtsốnglạitrongchốclátdĩvãnglửađạn.Bứcđiệnviếtgọn,ngắn:"Tốimật.GửichủtịchBanchấphànhBê-rê-dơ-đốp:đồngchíLi-xi-xưn.Ởbiêngiới,quansátthấybọnBaLantíchcựcchuyểnđếnmộtđámthổphỉquantrọngcóthểgâykhủngbốcácvùngbiênthùy.Đồngchíthihànhngaynhữngbiệnphápđềphòng.Đềnghịtiềnbạcvàvàngcủangânkhốchochuyểnđếnliênquậnngay,đừnggiữtiềnthuếởnhàđồngchí”.Nhìnquacửasổphònglàmviệccủamình,Li-xi-xưntrôngthấyđượchếtnhữngaiđivàotrụsởBanchấphành.Pa-venđangleolênthềm.Mộtphútsau,anhđậpcửa.Li-xi-xưnbắttayPa-ven.-Cậungồixuống,mìnhbànchuyệnnày.Suốtmộttiếngđồnghồ,chủtịchBanchấphànhkhôngtiếpmộtai.Pa-venởphònglàmviệccủaLi-xi-xưnbướcrathìtrờiđãđứngbóng.CôbéNhu-ra,emgáiLi-xi-xưn,từtrongvườnchạyra.Pa-venthườnggọiembélàA-nhu-ca.Côbéhaythẹnvàtuycònnhỏtuổimàvẻngườirấtđoantrang,hễcứgặpPa-venlàchào,miệngbaogiờcũngchúmchímcườiđếnngoan.Hômnay,côbécũngchàovớimộtvẻngượngnghịutrẻcon,hấtngượcchùmtóccắtngắnxòatrêntrán.Nhu-rahỏi:-Cóaitrongbuồnganhemkhônganh.Nãygiờ,chịMa-ri-ađợimãianhem

vềăncơm.-Cómìnhanhấytrongphòngthôi.EmvàogọiđượcđấyA-nhu-caạ.Sớmhômsau,trờicònlâumớisáng,cóbachiếcxeđóngngựabéotốt,dừngtrướctrụsởBanchấphành.Nhữngngườiđiáptảixenóichuyệnnhỏvớinhau.Họmangtừtrongphòngtàivụranhiềutúiniêmphong,xếplênxevàmấyphútsau,bánhxeđãlănầmầmtrênđườngnhựa.Pa-venchỉhuymộttiểuđộiđiáptải.Vượtbốnchụccâysố(trongđócóhaimươinhămcâysốđườngrừng)đếnliênquậnkhôngmộttrởngạigì.Tiềnvàvàngđượccấtvàocáckétsắtcủacủatytàichínhliênquận.Mấyngàysau,mộtngườiđingựatừphíabiêngiớiphivềphíaBê-rê-dơ-đốp.Nhữngngườivôcôngrồinghềtrongthônngơngácnhìntheongườiđingựavàconngựaướtđẫmmồhôi,sùibọtmép.ĐếntrướccửatrụsởBanchấphành,ngườiđingựatụtxuốngđất,vàtaycầmkiếm,anhtalọccọcnệngótủngtrênbậcthềm.Li-xi-xưncaumày,nhậnthưtrongtayngườikia,bócravàkýlênphongbì.Ngườilínhbiênphòngđókhôngđểngựanghỉ,nhảyphốclênyên,phinướcđạitrởvề.Khôngaibiếtđượcnộidungbứcthưkia,ngoàiđồngchíchủtịchBanchấphành.Nhưngnhữngngườidânởthônnàyđãđánhhơithínhnhưchósăn.Cứbangườibánhàngtạphóaởđây,ítnhấtcũngcóhaiđứalàdânbuônlậuvặtvàcáinghềấyvốnrènlinhtínhđoántrướcnguybiến.Cóhaingườibướcnhanhtrênhèphốđivềphíabộthammưucủatiểuđoàntổnghuấnluyệnquânsự.MộttronghaingườiđólàPa-venCa-rơ-sa-ghin.Nhândânởđấyđềubiếtanh,lúcnàoanhcũngmangvũkhíbênmình.Nhưnghômnay,ngườicùngđivớiPa-venlàTơ-rô-phi-mốp,bíthưĐảngủy,cũngmangmộtkhẩusúngngắnởdâylưng,thìđấylàmộtdấuhiệukhônghayrồi.Mấyphútsauđãcóchừngmươimườilămngười,từtrongbộthammưuchạyra,ngườinàocũngcósúnglắplưỡilêtuốttrần;họchạyvềphíacốixaymáyởngãtư.CcđảngviênvàđoànviênthìnhậnvũkhíphátởtrụsởĐảngủy.ĐồngchíchủtịchBanchấphànhphingựa,đầuđộimũCô-dắc,khẩusúngMô-demuônthuởđeobênhông.Khôngcònngờgìnữa:lạicóchuyệngìkhôngổnxảyra.Quảngtrườngvàcácphốnhỏvắngtanhnhưchết:khôngmộtbóngngườilảngvảng.Chỉtrongnháymắt,cáccửahàngtạphóađãđónghếtcửachớp,nhữngchiếckhóatotướngkiểucổ,khóakíncáccổng.Chỉcònnhữngcongàmáitáoganvànhữngconlợnmìnhnhẽoravìnóngnựclàcòncốrúcvàođốngrácbẩnhíhúikiếmăn.Bộđộivàobốtrítrongvườncâyănquảởrìathôn.Từđấylàbắtđầucánhđồnglàng,vàbốtríởđấynhìnthấyrõđằngxaconđườngcáithẳngtắp.ThôngbáomàLi-xi-xưnnhậnđượcchỉcómấydòngchữngắn:"ĐêmquatrongkhuvựcthônPết-đúp-xi,mộttoánphỉđingựacóchừngmộttrămtaykiếmvàhaisúngliênthanh,saumộttrậnxôxátvớita,đãvượtqua

đượcbiêngiớilọtvàolãnhthổXô-viết.Đồngchíhãythihànhmọibiệnphápđốiphó.DấuvếtbọnphỉđếnkhurừngSla-vútthìmất.NgàyhômnaysẽcómộtđạiđộichiếnsĩCô-dắcđỏchạyquaBê-rê-dơ-đốptruykíchbọnphỉ.Báođồngchíbiếtđểkhỏinhầm...Tiểuđoàntrưởngtiểuđoànđộclậpbiênphòng.Ga-vơ-ri-lốp".Mộtgiờsau,cóngườiđingựahiệnratrênconđườngchạyvềphíathônBê-rê-dơ-đốp.Cáchmộtcâysố,saungườiđó,cómộtđạiđộikỵbinh.Pa-venchămchúnhìnraphíatrước.Ngườiđingựatiếnlạigần,vẻthậntrọng,nhưngkhôngnhìnthấytabốtrítrongvườncây.ĐấylàmộtchiếnsĩHồngquântrẻtuổicủaTrungđoànHồngquânCô-dắcthứmườibảy.Lầnđầutiên,anhđượcpháiđitrinhsát.Nhữngngườitừtrongvườnđổravâylấyanhđộtngột;anhthấytrênáova-rơcủahọđềucóhuyhiệuĐoànthanhniêncộngsảnthìmỉmcườivẻhơilúngtúng.Saumấylờitraođổingắn,anhquayngựalại,phiđếnđạiđộikỵbinhđangchạynướckiệu.AnhembộđộiđịaphươngđểchocácchiếnsĩHồ;ngquânCô-dắcđirồimớitrởlạivịtrítrongvườnnhưcũ.Nhiềungàyloâutrôiqua.Li-xi-xưnnhậnđượcbảntinbáobọnphỉkhôngmởrộngđượchoạtđộngbiệtkíchcủachúng:bịkỵbinhCô-dắcđỏlùngriết,chúngbắtbuộcphảivộivàngvượtbiêngiớitrởvềbênkia.Nhómđảngviênbôn-sê-víchởđâysốlượngquáít:trongtoànkhuchỉcómườichínngười.HọlàmviệcrấtkhẩntrươngtrongcôngcuộcxâydựngXô-viết.Cơsởtrongquậncònnonyếu.Phảixâydựnglạitấtcả.VịtrígầnbiêngiớibắtmọingườiphảicảnhgiácViệctuyểncửlạicácXô-viết,cuộcđấutranhchốngphỉ,côngtácvănhóa,cuộcđấutranhchốngbọnbuônlậu,côngtácquânsựcủaĐảngvàĐoànthanhniêncộngsản-đấylàcảmộtcáivòngcôngtácquaycuồngsuốttừsángtinhsươngchođếntậnđêmkhuya,côngviệcấythuhúttấtcảcuộcđờicủaLi-xi-xưn,củaTơ-rô-phi-mốp,củaPa-venvàmộtsốcánbộmàcácanhđãtậphợpđược.Từtrênmìnhngựanhảyxuốnglàđếnngaybàngiấy,từbàngiấylạinhảyraquảngtrường,nơicáctrungđộithanhniêntậpluyệnquânsự;rồilạiđếncâulạcbộ,trườnghọc,haibacuộchọp.Cònbanđêmthìngựa,súngMô-debênhôngvàtiếngquát:"Ai,đứnglại",tiếngbánhxengựamanghànglậunướcngoàiphóngchạytrốn-đấytấtcảngầnấythứchiếmhếtngàyvànhiềukhihếtcảđêmnữacủangườichínhủytiểuđoànhai.QuậnđoànthanhniêncộngsảnBê-rê-dơ-đốpgồmPa-ven,Li-đaPô-lê-vích-mộtcôgáivùngsôngVôn-gamắthíp,phụtráchnữthanhniên-vàRa-dơ-va-li-khinGiên-ca-mộttayhọctròly-xêngàytrước,ngườicaodongdỏng,vẻbảnhtrai,"cònnontuổimàđãsớmhiểunhiềuđiều"nhưngườitathườngnói,mộttaythích.nhữngchuyệnkỳhùngmạohiểm,rấtthuộcnhữngchuyện

Xéc-lốcHômvàLuy-yBút-xê-na.Ra-dơ-va-li-khintrướcđãtừnglàmtrưởngphònghànhchínhcủađảngủyquận,cáchđâybốnthángmớivàoĐoànthanhniêncộngsản,nhưngtrongđámđoànviênthìvẫnravẻtađâylà"đảngviênbôn-sê-víchlãothành".KhôngcònaiđểgửiđếnBê-rê-dơ-đốpnênsaukhisuynghĩkhálâu,liênquậnủyđãpháiRa-dơ-va-li-khinđếnđâylàm"cánbộchínhtrị".Mặttrờilênđúngngọ.Hơinóngùavàocảnhữngchỗmátnhất,mọiloàivậtđềunấpdướimáinhà;ngaynhữngconchóconcũngbòxoàidướinhữngkhochứarơmvànằmuểoảingãvậtvã,mìnhnhẽoravìnóng.Hìnhnhưmọisinhvậtđềubỏlàngnàyđicả,chỉcòncóconlợnsềđangnằmrúctrongvũngbùncạnhgiếng,miệngkêuủnỉncóvẻthúvịlắm.Pa-vencởidâybuộcngựavàđôimôicắnchặtvớinhauđểnéncơnđaubuốtnhoinhóiởđầugốichân,anhtrèolênngựa.Côgiáođứngtrênthềmnhàtrường,taychemặtchokhỏichóinắng.-Thôichàođồngchíchínhủy.-Cônóivàmỉmcười.Conngựagiậmchânsốtruột,cổgậplạimàgiậtdâycương.-ChàođồngchíRa-ki-chi-nanhé!Thếlàđãquyếtđịnhrồiđấy:maiđồngchísẽđếndạybàiđầu.Conngựacảmthấydâycươngthảlỏngliềnphinướckiệu.NgaylúcấycótiếnggàothétdữtợnđưađếntaiPa-ven.Nhữngkhixảyracháynhàthìnhữngngườiđànbànhàquêvẫnthườngkêulainhỏinhưthế.Dâycươnggiậtmạnhkéoconngựaquayphắttrởlại,vàPa-ventrôngthấymộtchịnôngdântrẻthởhồnghộctừrialàngchạyra.CôgiáoRa-ki-chi-nabướcragiữađường,ngănchịlại.Dânlànglũlượtkéoracổng,sốđônglàcácônggiàbàcả.Nhữngngườitraitrángđềubậnlàmngoàiđồng.-Cácôngcácbàơi,lạixemngoàikiakìa!Cótrờiđấtnàonhưthếđượckhông?Cóthểnàonhưthếđượckhông?KhiPa-venphingựalạigầnthìdânlàngtừkhắpcácngảđãchạyđến.Ngườitaquâylấychịnôngdân,kéotaychiếcáotrắngcủachị,tiếnghỏidồn,giọnghoảnghốt,nhưngnghechịnóilungtungchẳngcònaihiểuđầucuatainheorasao!Cómộtôngcụgiàrâuxồmxoàm,mộttaygiữcáiquầnvảingắn,nhảycẫnglạigầntrôngbộrấtkỳquặc,cụsấnsổhỏichịta:-Đừnglagàolênnhưngườiđiênấy!Ngườitađánhnhauởđâu?Tạisaolạiđánhnhau?Thôi,đừngcólaồnlênnữa,trờiạ!-LàngtavớidânPốt-đúp-xiđánhnhau...vìchuyệnbờruộng!BênPốt-đúp-xiđangđánhngườilàngtachếtđếnnơikiakìa!Mọingườiđãhiểucơntaihọa.Ngoàiđường,tiếngphụnữrốnglên,cáccụgiàtrutréođiêncuồng.Vàtiếnglahétchạykhắplàng,nhaolênkhắpsâncácnhà,nhưtiếngbáođộngcấpcứu:"BọnPốt-đúp-xi,vìchuyệnbờruộng,lấyliềmgiếtchếtngườilàngta!"Dânlàngaicóthểđiđượclàtừnhàchạytúara,vácđinhba,vácrìuhayvácđộccóchiếccọcràonhổlên.Họchạyra

đồngđếnchỗẩuđảđổmáu,nơidânhaithônđanggiảiquyếtvấnđềtranhchấphàngnămvềchuyệnbờruộng.Pa-venquấtdữvàomìnhngựa,conngựalồnglênphingaylậptức.Hănglênvìtiếngthúccủachủ,conngựavượttoánngườiđangchạy,phinhanhlênphíatrước.Haitairạpvàođầu,cochângiơcao,conngựacắmcổchạynhưbay.Trênmộtquảđồi,chiếccốixaygiógiươngcánhquạtratứphíanhưcảnđường.Bênphảicốixay,ởbãiđấtthấp,cạnhbờsônglàcánhđồngcỏ.Bêntrái,mộtcánhđồnglúamạchchạydàixatắp,lúcthìđổxuốngnhữngbờlạch.Gióhâyhâylướttrênlúachínnhưvuốtve.Hoamàogàrựcbênđường.Sựyênlặngvànồngnựckhóchịubaotrùmlấychỗnày.Chỉcóxaxa,ởchỗdòngsônglấplánhnhưconrắnbạcuốnmìnhsưởinắnglàcótiếngkêuvọnglại.Conngựanhàoxuốngdốc,laovútvềphíađồngcỏ.MộtýnghĩthoángquađầuPa-ven:"Nếuvấpchânthìcảmìnhlẫnnóđềuchếtmất!".Nhưngkhôngthểnàoghìmngựađượcnữa.Rạpmìnhsátbờmngựa,Pa-vennghegiórítbêntai.Conngựatrổrađồngcỏ,hăngnhưđiên.Ngườitađangđánhnhaudữtợnnhưcuồngnhưdạiởđằngấy.Mấyngườimìnhđẫmmáunằmsóngsượttrênđất.Mộtngườinhiềurâu,taycầmcáicánliềmgãy,đangđuổitheomộtanhcontraimặtbêbếtmáu;ngườinhiềurâuchạyxôvàoứcconngựabịngãlộnnhàorađất.Mộtnôngdânchắckhỏedasạmnắngđanglấygiàyốngnặngtrịchđálấyđáđểđốithủđãngãvậttrênđất,cốtìnhmuốnchoanhtađếnphải"hồnlìakhỏixác".Dồntấtcảsứcnặngcủaconhắcmã,Pa-venphingựathọcsâuvàođámđông,làmchobọnđangấuđảnhauchạytánloạn.Khôngđểchohọhoànhồn,anhđiênngườiquayngoắtngựalạilaovàođámđônghầmhầmhunghãnnhưthúdữ.Cảmthấychỉcócáchcũnglàmrahunghãn,cũnglàmchokhiếpsợmớigiảntánđượcđámngườibêbếtmáunày,anhđiênngườithétlên:-Hãybuôngnhaura,lũkhốn!Taosẽbắnchếthếtnày,bọnthổphỉ!VàrútkhẩuMô-detrongbaora,Pa-venbắnlướtquamộtcáimặtđangnhănnhógiậndữ.Conngựanhảymộtcái-mộtphátsúngnữa.Nhiềungườivấtliềmquayđầuchạy.Ngườichínhủyphingựakhắpđồngcỏnhưđiêngiận,khôngđểchokhẩusúngimmiệng,vàanhđãđạtđượcýmuốn:đámngườitừcánhđồngcỏchạytỏarabốnphíađểtránhmangvạvàomìnhvàtránhcáiconngườikhônghiểuởđâutớilồnglộn,dữtợn,đángsợvới"cáimáythổtả”bắnkhôngngừngđó.Ítlâusau,tòaánquậnđếnPốt-đúp-xi.Đồngchíchánhánnhândânhỏinhữngngườilàmchứngrấtlâumàkhôngtìmrakẻthủmưu.Saucuộcẩuđả,khôngcóaichết,nhữngngườibịthươngcũngđãlành.Đồngchíchánhánbềnbỉ,vớiđứctínhkiênnhẫncủangườibôn-sê-vích,đãcốgắnggiảithích

chonhữngngườinôngdânđangđứngsầmmặtởtrướcđồngchítấtcảtínhchấtdãmanvàkhôngthểnàothathứđượccủacuộcẩuđảmàhọđãgâyra.-Thưađồngchíchánhán,đấylàlỗitạicáibờruộng,ranhgiớibờruộngcủachúngtôibịlẫnlộn.Vìthếchonênnămnàocũngsinhrađánhnhau.Tuythếvàingườicũngphảitrảlờivềnhữngviệclàmcủahọ.Sauđấymộttuần,cómộtủybanđếncắmcộtmốcởchỗxảyratranhchấptrênđồngcỏ.Ôngcụgiàlàmnghềđođất,mìnhđẫmmồhôi,mệtlửvìsaynắngvàvìphảiđilạinhiều,vừacuộncáithướcdây,vừanóivớiPa-ven:-Tôiđãđođấtbamươinămtrờinayrồivàởđâucũngthế,baogiờcũngthế,cáibờruộnglàduyêncớgâyrabấthòa.Đồngchícứnhìnđườngphângiớicácđồngcỏmàxem!Thậtlàkỳquái!Ngườisayrượubướcđicònthẳnghơn.Cònnhữngđámruộng?Rộngcóbathướcmàcũngđámnàylấnlênđámkia.Phângiớithếnàobâygiờ?Phângiớiđượcthìcũngđủloạnócmất.Thếmàhàngnămcácđámruộngcứbịchianhỏ,chianhỏramãi.Conraởriêng,táchkhỏibố-thếlàđámruộnglạitáchralàmđôi.Tôidámchắcvớiđồngchílàchỉhaimươinămnữa,cáicánhđồngchỉcòntoànlàbờruộngdàychichít,rồichẳngcóchỗmàgieolúanữađâu.Ngaybâygiờđãcómườiphầntrămđấtđểlàmbờruộng,khôngtrồngtrọtgìđược.Pa-venmỉmcười:-Đồngchíđođấtạ,haimươinămnữathìởtachẳngcònmộtcáibờruộngnàochomàxem.Ônggiànhìnngườinóichuyệnvớimìnhbằngcặpmắtđộlượng.-Ýđồngchínóiđếnxãhộicộngsảncóphảikhông?Chà,chắcđồngchíthừahiểurằngcáiđócònlàchuyệnxaxôilắm.-ThếcụcóbiếtnôngtrangtậpthểBu-đa-nốpkhông?-Àrađồngchínghĩđếncáinôngtrangấyđấy?-Phải.-TôicóđếnBu-đa-nốp...Nhưngđấydùsaovẫnlàchuyệnngoạilệ,khácthường,đồngchíPa-venạ.Ủybanđoxong.Haithanhniêncắmcọcxuống.Haibêncánhđồng,bàconnôngdânđứnggiươngmắtchămchămtheodõi;cọccắmởchỗcũ,mốccũlànhữngchiếcgậyvótnhọnđãmụcdở,chỉcòntừngquãng,từngquãngnhúlêntrongcỏrậm.*Ngườiđánhxequấtmạnhđầuroivàoconngựagầyvàquaylạiphíanhữngngườikháchngồitrênxe.Báctalàmộtngườichấtpháchaynóibôbô.Báctakể:-Aimàbiếtđượcnhữngôngcôm-xô-môn(Đoànviênthanhniêncộngsản)ấyởđâuhiệnra?Trướcởđâychẳnghềcó.TấtcảchuyệnđótôicholàkhởiđầutựcáicôgiáotênlàRa-ki-chi-na,chắcbàconđềubiếtchứ?Côấycòntrẻ,nhưngcóthểnóilàngườiđếntaihại.Côấykhuấytấtcảcácmụgià

tronglàngnàylên,tậphợphọlạirồilàmnáocảlên.Vìthếmàlàngnàykhôngyênnữa.Ngàytrước,đánglẽcôngbằngrathìphảichomụnhàtôicáitátvàomiệng,làmthếlàmụsụtsịtmấycáivàcâmngay.Nhưngbâygiờtốtnhấtlàđừngcóđụngđếnmụ,đụngvàomụlàphảibiết.Mụlôingaytòaánnhândânramànóivàomặtmình;cònnếulàcácbàcòntrẻthìlàdọangaylydịvàkểvanhváchramọithứđạoluật.CáimụGan-canhàtôithậthiềnnhưcụcđất,khôngcóailạihiềnvàítlờinhưmụ,thếmàbâygiờlàmđạibiểuđạibiếcđấy.Chừngnhưlàlàmtrùmmónphụnữởthôntôiấymà.Tấtcảcácbàtronglàngđềukéođếntìmgặpmụ.Lúcđầu,tôinhữngmuốndầnchomụGan-canhàtôimấyroingựa,nhưngsaunghĩlạitôilạithôi.Thôi,mặcxáchọ!Cứđểchohọlắmmiệngchothích.Mụnhàtôiviệcnhàviệccửađượccáiđảmđang,thếlàđủ,tôicũngchẳngphànnàngìvềmụnócả.Bácđánhxeđưataylêngãicáingựclônglá,áosơmiđểhở,rồilấyroiquấtvàobụngngựa.TrênxecóRa-dơ-va-li-khinvàLi-đa,cảhaiđềucóviệcởPốt-đúpxi:Li-đamuốnđếntổchứchọpcácnữđạibiểu,cònRa-dơ-va-li-khinthìđếnsắpxếpcôngtáccủachibộthanhniêncộngsản.Li-dahỏiđùabácđánhxengựa:-Thếrabáckhôngưathanhniêncôm-xô-mônhaysao?Báctakéorâuvàchậmrãitrảlời:-Nóithậtra,tôichẳngcógìphảnđối…Tuổitrẻcóthểchơibờiđược.Diễnmộtvởkịchhaylàmmộtcáigìđấy.Chínhtôikhinàocóvởkịchvuigìđángxemlàtôirấtthíchxem.Lúcđầu,chúngtôicũngtưởnglàbọntrẻsẽhọpnhaulạilàmbalăngnhăng.Nhưngkhông,câuchuyệnlạingượchẳnlại.Ngườitanóirằngbọnhọrấtnghiêmkhắcđốivớinhữngchuyệnrượuchè,ducônvôlạivàcácchuyệnchơibờibậybạkhác.Họlạichămhọchành.ChỉphảicáihọhaynhạođứcChúalờivàcứkhăngkhăngđòilấycáinhàthờlàmcâulạcbộ.Trongviệcnàyhọtráihẳnđirồi.Vìcáichuyệnnàymàcáccụgiàxemnhữngngườicôm-xô-mônchẳngragìvàghétcayghétđắngbọnhọ.Nhưngngoàichuyệnấyrathìđượcthôi!Chỉcómộtđiềulàmtôithắcmắclàhọchỉkếtnạpconnhàcùngkhổ,cốnônghaybầnnôngthôi.Họkhôngchoconnhàgiàuvào.Chiếcxengựaxuốngdốcvàđỗtrướccửatrườnghọc.Bàcụgáccổngdọngiườngchokháchnằmtrongphòngmình,cònbàthìrangủngoàinhàkhochứacỏkhô.Li-đavàRa-dơ-va-li-khinvừamớiởhộinghịvề.Cuộchọpđãkéodàiquá.Trongcănnhàtranh,tốiomom,Li-đatháogiàyra,leolêngiườngvàngủthiếpngay.HaibàntayRa-dơ-va-li-khinchạmrấtthôbạovàongườichịlàmchịthứcgiấcdậy:hắnđịnhgiởtrò,điềuđóthếnào,chẳngcònphảingờgìnữa.-Anhlàmcáigìthế?-Khẽchứ,Liđa,Li-đanóitothế?Li-đahiểucho,tôinằmtrơmộtmìnhmộtgiườngchánquá.Khỉthật.ThếLi-đa,Li-đakhôngbiếtcógìthúhơnlàngủ

saynhưchếtà?-Buôngtayravàxéongaykhỏigiườngtôilậptức,cútđiđâuthìcút!Li-đaẩytayra.Từxưanay,chịđãkhôngthểnàochịuđượccáicườikhảốcủaRa-dơ-va-li-khin.LúcnàychịmuốnnóivàomặtRa-dơ-va-li-khinmộtđiềugìthậtnhụcvàthậtđauchohắn.Nhưngchịbuồnngủquá,nhắmnghiềnmắtlạingay.-Cứmàumèlàmgìthế?Làmnhưlàthượnglưutríthứckhôngbằng?Haylàcôtốtnghiệptrườngdạyconnhàtrâmanhthếphiệtrađấy?Côtưởngtôitinđượcnhưthếhaysao?Thôi,đừngcóvớvẩnnữa.Nếuemgiácngộthìemhãycholònganhđượcthỏarồithahồngủ.Cholàkhôngcầnnóilắm,hắnmộtlầnnữarờighếdài,lạingồixuốnggiườngvàđặttaylênvaiLi-đa,làmynhưlàhắnđãlàmchủhoàntoànngườicongái.Li-đathứcgiấcdậyngay,mắngvàomặthắn:-Đồquỷxéođingay!MaitôisẽkểhếtmọichuyệnchoPa-venbiết,tôinóithậtđấy.Ra-dơ-va-li-khinnắmlấytayLi-đavàtứctốirỉvàotai:-TôicóccầncáithằngPa-vennhàcô;côcưỡnglạicũngvôích,thếnàotôicũngngủđượcvớicô.Vậtlộngiữahaingườitronggiâylát.Túpnhàimắngvanglêntiếngtát"bốp"rồi"bốp"nữa...Ra-dơ-va-li-khinlănkềnhrađất.TrongtốiLi-đachạyvộiđếncửa,đẩycửaravàchạyrangoàisân.Chịđứnglạingoàiấy,ngườitắmánhtrăng,tronglòngtứcgiậnvôkể.Ra-dơ-va-li-khintứctốiquátlên:-Thôi,đivàonhà,đồngunhưbò.Rồihắndọngiườngramáihiênvànằmngủởngoàiấy.CònLi-đa,saukhicàithencửalại,cuộnmìnhnằmcotrêngiường.Sánghômsau,haingườiravề;ngồitrênxecạnhcụgiàđánhxe,Ra-dơ-va-li-khinhúthếtđiếuthuốcnàyđếnđiếukhác."CáiconbàcôkhôngthểsờđếnđượcnàycóthểđemkểhếtchuyệnvớiPa-venthậtđấy.Conbécũnglắmmồmlắmđấy!Thànhưnóđẹpgìchocam.Đằngnàynóxấunhưma.Phảilàmlànhvớiconbémớiđượckhôngthìđếnphiềnmất.Pa-venvốnchẳngưagìmình".Nghĩvậy,Ra-dơ-va-li-khinbènlạingồibênLi-đa.Hắnlàmrabộhổthẹn,đôimắtcóvẻnhưsầunão;ấpaấpúngthanhminhcâutrướcmâuthuẫnvớicâusau,hắntỏrahắnđãănnănhốihậnrồi.VàRa-dơ-va-li-khinđãđạtđượcýmuốn:đếnđầuthôn,Li-đahứasẽkhôngkểlạicâuchuyệnxảyrađêmquavớiaicả.*Cácchiđoànthanhniêncộngsảnlầnlượtrađờitrongcácxãbiênkhu.Cácđồngchíủyviêncủaquậnđoànthanhniêncộngsảnđãhiếnnhiềuthìgiờvà

sứclựcchonhữngmầmnonđầutiênđócủaphongtràocộngsản.Pa-venvàLi-đaPô-lê-víchsuốtcảngàycôngtácởcáclàngvùngđó.Ra-dơ-va-li-khinkhôngthíchvềxã.Hắnkhôngbiếtlàmthânvớianhemthanhniênnôngdân,khôngđượchọtinvàlàmviệcgìcũnghỏng.CònLi-đavàPa-venthìkháchẳn,cảhaiđềucómộttácphonglàmviệcgiảndịvàtựnhiên.Li-đatậphợpđượccácchịemtrẻ,kếtbạnvàliênhệchặtchẽvớihọ,làmchochịemtựnhiênthíchthúvớisinhhoạtvàcôngtáccủaĐoànthanhniêncộngsản.Trongkhắpquận,toànthểanhemđềubiếtPa-ven.Tiểuđoàntổngquânhuấnthứhaiđãcómộtngànsáutrămthanhniênchưađếnlượtgọinhậpngũ,vàohọctậpquânsự.Chưabaogiờtiếngđàngiólạigiữmộtvàitròlớntrongcôngtáctuyêntruyềnnhưlàởđây,trongnhữngtốiliênhoancủadânlàngởngoàitrời.ChiếcđàngióđãlàmPa-venthành"bạncốtri"củamọingười.Đốivớikhánhiềuchàngtrai,conđườngđiđếnvộiĐoànthanhniêncộngsảnLê-ninvĩđạithườngbắtđầubằngcáiđàngiócósứcthuhútmêngười,lúcthìlôicuốnsaysưavàlàmrungđộngtráitimvớinhịpđiệuđầynhiệthuyếtcủabàihànhquân,lúclạidịungọtvàmơnmanbởinhữnglànngânnãoruộtcủanhữngbàidâncaU-cơ-ren.Ngườitanghetiếngđàngió,ngườitanghecảngườichơiđàngió-trướckiaanhlàcôngnhân,ngàynaylàchínhủybộđộivà"bíthưtíhon"thanhniêncộngsản.mđiệucủađàngióvànhữnglờinóichuyệncủangườichínhủytrẻtuổithấmvàolòngmọingười,êmáivàhòanhịpvớinhau.Nhữngbàihátmớiđãbắtđầuvanglêntrongcácthônxóm;trongnhữngtúpnhàtranh,bâygiờkhôngphảichỉcốđộcnhữngtậpThánhthivànhữngsáchdạyđoánmộng,màđãcócảnhữngloạisáchkhácrồi.Cuộcđờicủabọnbuônlậutrởnêngaygo.Đốivớichúngbâygiờkhôngphảichỉđộccónhữngchiếnsĩbiênphòngmớilàđánggờmthôi:chínhquyềnXô-viếtđãtranhthủđượcnhữngbạntrẻ,nhữngngườigiúpsứctíchcựccủamình.Đôikhi,vìbốclênmuốntựmìnhtómđượckẻthù,nêncácchiđoànthanhniêncộngsảnbiênthuỳđãvượtquáphạmvicủahọ.VàlúcđóthìPa-venlạitìmcáchgỡrachoanhem.Cómộthôm,Gơ-ri-sút-caKhô-rô-vết-cô,bíthưchiđoànthanhniêncộngsảnởPốt-đúp-xi,mộttaymắtxanh,nhanhnhẹn,rấthăngsaytrongnhữngcuộcthảoluậnchốngtôngiáo,đượcbáobằngnguồntinriêngcủaanhlàđêmnaysẽcóchuyếnhànglậutớinhàtênchủmáyxaytrongthôn.Lậptứcanhhuyđộngtoànchiđoànthanhniênđi.CảchiđoàndoGơ-ri-sút-cađứngđầu,võtrangbằngkhẩusúngtậpvàhailưỡilê,ngayđêmấy,thậntrọngđếnnấptrướccáimáyxayrìnhconthúdữ.ĐồnbiênthùycủaCụcchínhtrịNhànướcđãbiếttinvềbọnbuônlậuvàđãpháimộtđơnvịđến.Đêmhômấy,haibênchạmtránnhauvànhờcótinhthầnkiênnhẫnsángsuốtcủacácchiếnsĩbiênphòngmàcácđoànviênthanhniênđãkhôngbịbắnchếttrongtrậnchạmtránđó.Ngườitachỉtướcvũkhínhữngchàngtraimàthôivàcáccậubịdẫnđếngiamởmộtlàng

bêncạnhcáchđấybốncâysố.LúcđóPa-venđangởnhàGa-vơ-ri-lốp.Sánghômsau,tiểuđoàntrưởngchobiếtbảnbáocáovừanhậnđượcvềviệctrên,bíthưquậnđoànPa-venliềnphingựađicứubọntrẻcủaanh.ĐồngchíđạidiệnCụcchínhtrịNhànướcvừacườivừakểlạichuyệnxảyrađêmquachoPa-vennghe:-Bâygiờchúngtalàmthếnày,đồngchíPa-venạ.Cácchúấylànhữngtaythanhniêncanđảmđấy.Chúngtôicũngchẳnglàmtochuyệnvớihọlàmgì.Nhưngđểtừnayvềsau,họđừnggiẫmchânvàonhiệmvụcủachúngtôi,thìđồngchícẩnphảichỉnhchohọmộtchậpratròmớiđược.Ngườigácmởcửanhàgiam.Mườimộtchàngthanhniênnhổmdậy,lúngtalúngtúng,chânnhúcnhíchmàkhôngdámbước.ĐồngchíđạidiệnCụcchínhtrịNhànướcchìahaitayradángbấtbình:-Đấy,đồngchíxem.Mấychúcứvẽrathêmchuyệnchonêntôibắtbuộcphảigiảimấychúlêntỉnhthôi.Nghenóithế,Gơ-ri-sút-carấtđỗixúcđộng:-ThưađồngchíXa-kha-rốp,chúngtôicólàmgìbậyđâu?ChúngtôimuốnphụcvụchínhquyềnXô-viết.Từlâu,chúngtôiđãđặtngườitheodõicáitênbuônlậuđórồi.Thếmàcácđồngchílạitốnggiamchúngtôinhưthểchúngtôilàthổphỉ.Gơ-ri-sút-catủithânquayđi.Pa-venvàXa-kha-rốpkhókhănlắmmớigiữmãiđượcvẻmặtnghiêmnghị.Saumộthồilàmravẻphảiđiềuđìnhvớinhaugănglắm,haingườithôikhông"chỉnh"toánthanhniênnữa.Xa-kha-rốpnóivớiPa-ven:-Nếuđồngchíđảmbảochocácchúấyvàhứavớichúngtôilàtừnayvềsau,cácchúkhôngđirabiêngiớinữa,còngiúpđỡchúngtôithìgiúpđỡbằngcáchkhác,cóthếtôimớithachocácchúấy.-Đượctôixinchịutráchnhiệmvềcácanhemấy.Tôihyvọnganhemsẽkhônglàmphiềnchotôinữa.ThếlàcảchiđoànthanhniênlạihátvangtrênđườngtrởvềPốt-đúp-xi.Việcrắcrốivẫnchưalộra.Còntênchủmáyxaythìsauđóítlâubịbắtquảtang.Lầnnày,việctómcổnólàmrấtđúngnguyêntắc.BọnchủtrạiĐứcsốnggiàusangtrongnhữnglàngvùngrừngMai-đanVin-la.Nhữngtrạiấpsungtúccủabọncu-lắcởcáchnhautừngnửacâysốmột;nhữngtòanhàđèothêmnhữngnhàphụtrônggiốngnhưnhữngđồnlũynhỏ.BọnthổphỉAn-tô-nhúcđượcbọncu-lắcởđâychứachấp.TênquanhaicũấycủaNgahoàngđãtậphợphọhàngbàconnó,lậpthànhmộtnhómgồmbảytênphỉvàbắtđầudùngđếnkhẩusúngngắncủahắntrêncácngảđườnglâncận,làmđổmáunhiềungười.Hắnchẳngtừgìbọnbuônlậu,nhưngcũngkhôngthacáccánbộXô-viếtqualại.Bọnhắndiđộngrấtnhanh.Hômnay,

chúnggiếtchếthaixãviênhợptácxãtrongthôn,ngàymai,cáchđấyhaimươicâysố,đãthấyhắntướcvũkhímộtnhânviênbưuđiệnvàmóchếtcủaanhtừnghào,từngxu.An-tô-nhúcthinhauvớitênđồngnghiệpcủanólàGoóc-đi;thằngnàychẳngkémgìthằngkia,cảhaiđứađãlàmmấtkhánhiềuthờigiờcủadânquânvàCụcchínhtrịNhànướccủaliênquận.An-tô-nhúcđãmòđếntậnngoạivithịtrấnBê-rê-dơ-đốp.Cácngảđườngvàothịtrấnđãtrởthànhnguyhiểm.Khómàtómcổđượctênphỉấy;cứkhinàobịdồnbíquáthìhắnchuồnsangbênkiabiêngiới,ngồirúcởđấy,rồinhữnglúcnàongườitaítđểtâmnhấtđếnhắnthìhắnlạithòđầura.MỗilầnconthúdữnguyhiểmvàkhôngtàinàobắtđượcđóxồracắnchảymáuthìđồngchíLi-xi-xưnlạimộtphencắnmôitứctối.-Cònđểchotênmạtkiếpnàycắnchúngmìnhđếnbaogiờ?Cuốicùngrồimìnhđếnphảitựtaytrừnómớiđược.-Tiếngđồngchírítquahaihàmrăngcắnchặt.CóhailầnđồngchíchủtịchcùngđivớiPa-venvàbađảngviêncộngsảnnữađãđuổitheovếtchâncònmớicủatênphỉ.SongAn-tô-nhúcđãđikhỏirồi.TrênliênquậnđãpháivềBê-rê-dơ-đốpmộtđộichốngphỉ,doanhchàngPhi-la-tốprấtdiệnchỉhuy.Vìkiêucăng,vênhváonhưmộtcongàtrốngmớilớn,Phi-la-tốpđãkhôngchấphànhđúngđiềulệnhcôngtáchiệnhànhởvùngbiêngiới,choviệcđếntrìnhdiệnvớiđồngchíchủtịchlàkhôngcầnthiết,nêncứdẫnđộicủamìnhđếnthẳngmộtlàngbêncạnhlàXê-ma-ki.Đếnvàolúcđêm,Phi-la-tốpchođóngquântrongtúpnhàngayđầuthôn.Toánngườilạcóvũkhí,hànhđộnglạirấtbímậtấy,làmchomộtđoànviênthanhniêncộngsảnởbênhàngxómđểý.NgườiđoànviênnàyliềnchạyđếnbáochochủtịchXô-viếtthôn.ChủtịchXô-viếtthônkhônghiểugìvềđộinày,tưởngnhầmđấylàbọnphỉ,thếlàchongườiđoànviênthanhniênđingựahỏatốclênquận.SựsơsuấtcủaPhi-la-tốpsuýtnữathìlàmtoimạngrấtnhiềungười.Li-xi-xưnđangđêmnghetincó"phỉ",liềnhuyđộngdânquânvàmangtheođộchụcngườiphingựađếnXê-ma-ki.Họchạythộcvàotậnsân,xuốngngựavànhảyquahàngrào,tiếnvàonhà.Ngườigácđứngởngưỡngcửabịmộtcúbángsúngngắnvàođầungãlănxuốngnhưcáibịrơi.Li-xi-xưnlấyvaihíchmạnhcánhcửabậttungra,vàtoánngườiùavàogiannhàlelóiánhsángyếuớtcủangọnđèntreotrêntrần.Mộttaycầmquảlựuđạnvungrasaungườichựcném,taykialămlămkhẩusúngngắnMô-de,Li-xi-xưnthétlên,mạnhđếnnỗilàmrungcảcửakính:-Giơtayhàng,khôngtaoxétanxácchúngbayrabâygiờ.ChỉthiếumộtgiâynữalàngườicủaLi-xi-xưnliachotoánngườicònngáingủkiamộtlànmưađạn.Nhưngcáivẻđángsợcủangườilămlămcầmlựuđạnkialàmchohàngchụccánhtaygiơcaolên.Mộtlátsau,khicácngườitrongđộidiệtphỉmặcđộccóáongủbịdẫnrasân,Phi-la-tốpnhìnthấychiếchuânchươngđínhtrênáoLi-xi-xưnmớikhỏiríulưỡi.

Li-xi-xưnnhổnướcbọttứctốivàphátbẳnlên,giọngkhinhbỉ:-Thậtlàđồngu!*TiếngvangcủacáchmạngĐứcvọngđếntậnquậnnày.NhữngtràngđạnnổđổhồiréotrêncácchiếnlũyHăm-buavangtới.Biêngiớikhôngcònyêntĩnhnhưxưanữa.Ngườitađọcbáo,lòngnáonứcmongđợi.GiócủathángMườitừphíaTâythổilại.Ởquậnđoànthanhniên,đơngửiđếnnhưmưaxingianhậpHồngquân,làmquânchínguyện.Pa-venphảigiảithíchnhiềuchođạibiểucácchiđoànhiểuchínhsáchcủanướcXô-viếtlàchínhsáchhòabình,vàhiệnnaythìNhànướcXô-viếtkhôngcóýđịnhgâychiếnvớibấtcứmộtnướclánggiềngnàocả.Nhưngnhữnglờigiảithíchđóíttácdụnglắm.Chủnhậtnào,nhữngđoànviênthanhniêntấtcảcácchiđoàncũngkéotớithịtrấn,vàhọpngaytrongkhuvườnnhàlãocốđạo.Mộthômvàogiữatrưa,toànchiđoànthanhniênPốt-đúp-xiđôngđủmặt,hàngngũchỉnhtềkéođếncáisânrộngtrướctrụsởquậnđoàn.Pa-vennhìnquacửasổ,trôngthấy,liềnđirathềm.MườimộtngườithanhniêndoGơ-ri-sút-cadẫnđầu,ngườinàocũngđigiàyống,đeoba-lôtotướngtrênlưng.Họdừnglạitrướccửa.Pa-venngạcnhiênhỏi:-Chuyệngìthế,Gơ-ri-sút-ca?NhưngGơ-ri-sút-canháymắtrahiệuvàcùngPa-venđivàotrongnhà.KhiLi-đa,Ra-dơ-va-li-khinvàhaiđoànviênthanhniênnữaxúmquanhlấyGơ-ri-sút-cathìanhnàyđóngcửavàcauđôimàynhợtlạimộtcáchnghiêmnghị,giảithíchrằng:-Cácđồngchíạ,đâylàtôilàmbáođộngdiễntậpđấymà.Hômnay,tôicótuyênbốvớinhữngđoànviênchiđoàntôirằng:ởquậncóđiệnxuống,tấtnhiênlàđiệntốimật:chiếntranhvớibọntưsảnĐứcbắtđầurồi,vàkhôngbaolâunữasẽnổrachiếntranhchốngbọnchúađấtBaLan.VìthếởMát-xcơ-varalệnh:tấtcảđoànviênthanhniêncộngsảnđềuratiềntuyến;cònaisợ,cứviếtđơnxin,sẽchoởnhà.Tôinóivớihọlàkhôngđượcnóigìvềchiếntranhcảmỗingườimangtheomộtmiếngbánhmìvàmộtítmỡ,aikhôngcómỡthìmangđimấynhánhhànhhaynhánhtỏi,mộtgiờsauphảibímậttậphợpởsaulàng.Chúngtasẽđilênquậnvàtừquậnlênliênquậnnhậnvũkhí.Chuyệnđócótácdụngrấtlớnđốivớianhem.Họbắtđầuhỏivặntôinhiềulắm,songtôicắtđứt:khôngcónóichuyệnlôithôigìcả.Aiđithìđi.Cònaitừchốithìcứviệcviếtđơn.Điđâylàđitìnhnguyện.Nghetôinóixong,cácbạnđoànviêncủatôiaivềnhànấy.Lúcđótimtôiđậpmạnhlắm:nếukhôngaiđếnđicảthìsao?Nếuvậytôichỉcòncáchgiảitánchiđoàn,cònmìnhthìbỏđinơikhác.Tôingồiđợiởgầnthônvàtheodõi.Họđếntừngngườimột.Mộtvàingườimặtmũicònngấnnướcmắt,nhưngbềngoàihọlàmravẻthảnnhiên.Cảmườingườiđềuđến,khôngmộtaibỏtrốn

cả.Đấy,chiđoànPốt-đúp-xinhưthếđấy!-Gơ-ri-sút-cakếtluận,giọngrấtphởn,nắmtaylạihãnhdiệnđậplênngực.VàkhiLi-đabựcmìnhmắngGơ-ri-sút-canhưtátnướcthìGơ-ri-sút-canhìnchịbằngmộtconmắtngạcnhiênkhônghiểuralàmsaocả.-ChịLi-đanóigìlạthế?ThửhỏiLi-đa,đểtậpbáođộng,còncósángkiếnnàohơnnữa?Cónhưthếthìmớinhìnngườikỹđược,nhìnaicũngmớikhỏibịlầm.Muốncóthêmtácdụng,tôicònmuốnđưahọlênliênquậnnữakia,nhưnghọđềumệtcảrồi.Thôiđểchohọvề.SonganhPa-venạ,thếnàoanhcũngnênnóichuyệnvớihọ,đượcchứanh?Anhkhôngnóithìcònrathếnàonữa.Cứnóilàlệnhđộngviênđãbãibỏrồi,songdanhdựvàquangvinhthuộcvềnhữngngườithanhniênanhdũngnhưhọ.Pa-venítlênliênquận.Nhữngchuyếnđinhưthếthườngmấtđếnmấyngày,màcôngtácthìcầnngàynàocũngcómặtởquận.Tráilại,Ra-dơ-va-li-khinđộngcódịplànhảytótlênthịxãngay.Võtrangtừđầuđếnchân,tronglòngcứnhữngsánhmìnhvớimộttrongnhữngnhânvậtcủaCu-pơ((Phê-mi-noCu-pơ,tácgiảMỹthếkỷ19,viếtnhiềutiểuthuyếtphiêulưumạohiểmvềnhữngbộlạcngườidađỏởChâuMỹ)),đidungoạnnhưthếhắntalấylàmthíchthúlắm.Hắntạtvàorừng,đemsúngrabắnvàođànquạhoặcbắnvàoconsócchạynhanhthoănthoắt,chặnkháchquađườngnàođimộtmình,hỏingườitanhưlàdựthẩmtòaánhỏicung:ônglàai,ởđâuđếnvàđiđâu.Đếngầnthịxã,Ra-dơ-va-li-khinbỏsúngtrườnggiấuxuốnglớprơmtrênxengựa,súngngắnthìnhétvàotúivàcốgiữvẻbìnhthường,đivàoliênquậnđoànthanhniêncộngsản.-Thếnào,ởBê-rê-dơ-đốpcácanhcógìmớikhông?TrongphòngPhê-đô-tôp,bíthưcủaliênquậnđoàn,ngườilúcnàocũngđông.Aicũngtranhnóilấyđược.Phảibiếtlàmviệctronghoàncảnhấythìmớilàmnổi,mộtlúcnghebốnngườinói,đồngthờilạiviếtvàtrảlờichomộtngườithứnăm.Phê-đô-tốpcòntrẻmăng,songđãvàoĐảngtừ1919.ChỉcóởcáithờisónggióấymớicóthểmườilămtuổiđãđượckếtnạpvàoĐảng.NghecâuhỏicủaPhê-đô-tốp,Ra-dơ-va-li-khinuểoảiđáplại:-Nhiềuchuyệnmớilắm,khôngthểkểhếtđược.Tôichạyngượcchạyxuôisuốttừsángchođếntậntốikhuya.Phảilấphếtmọilỗhổnghiệnnay,phảilàmtừđầumọiviệctrênmộtvùngcơsởtrắng.Tôiđãtổchứcđượcthêmhaichiđoànmớinữa.Cácđồngchítriệutậpvềđâycóviệcgìthế?-Vànóixong,hắnlàmrabộquantrọngngồixuốngghếbành.ĐồngchíCơ-rưm-ski,trưởngbankinhtế,từnãygiờcúimìnhtrêntậptàiliệu,nghehắnnóithìngẩngđầulênnhìnlại:-ChúngtôitriệutậpPa-ven,chứkhôngtriệutậpanh.Ra-dơ-va-li-khinthởphunramộtlànkhóithuốcdàyđặc.-Pa-venkhôngthíchđếnđây,tôicứphảivấtvảđilạithayhắn...Cómộtsố

bíthưláucánhưthếđấy.Bảnthânhọchẳngmuốnđộngxáclàmgì,chỉđẩynhữngconlừanhưhạngtôiđi.KhinàoPa-venđirabiêngiới,thếlàởlạiđấyhànghaibatuần.Tôilạiphảinailưnggánhhếtmọiviệcchohắn.Ra-dơ-va-li-khinchẳngúpmởgì,cóýmuốntỏchomọingườibiếtlẽrachínhhắnmớithựcđánglàmbíthưquậnđoànkia.KhiRa-dơ-va-li-khinrarồi,đồngchíPhê-đô-tốpnóithẳngvớicácđồngchítrongchấpủy:-Tôithấychẳngưacáithằngchanàychútnàocả.NhữngcáchluồnlọtxúcxiểmthâmhiểmcủaRa-dơ-va-li-khinbịphơiraánhsángmộtcáchtìnhcờ.Mộthôm,Li-xi-xưnrẽvàonhàđồngchíPhê-đô-tốpnhậnthưtừ,côngvăn.Thườnghễcóaiởquậnlênlànhậnluônthưchomọingườikhác.Phê-đô-tốpnóichuyệnlâuvớiLi-xi-xưn.Trongcâuchuyệnđó,Ra-dơ-va-li-khinđãbịlộtmặtnạ.Khitiễnđồngchíchủtịchquậnravề,Phê-đô-tốpdặn:-NhưngdùsaođồngchícũngcứchoPa-venlênđâynhé.Chúngtôiởđâyvẫnchưaquenbiếtđồngchíấylắm.-Được.Nhưngphảiđịnhtrướcvớinhaumớiđược:cácđồngchíđừngnhằmlấymấtcủachúngtôiPa-venkia,nếulấy,chúngtôikiênquyếtphảnđốiđấy.Nămấy,ởbiêngiới,quốckhánhthángMườicửhànhtrongkhôngkhíphấnkhởichưatừngcó.Pa-venđượcbầulàmchủtịchbantổchứclễkỷniệmCáchmạngthángMườiởcácxãbiêngiới.SaucuộcmíttinhởPốt-đúp-xi,khốiquầnchúngnămngànngười,gồmnamnữnôngdânởbaxãlâncậnhọplại,xếphàngtrênmộtcâysốrưỡi,bắtđầuđivềphíacácxãbiêngiới.Điđầulàđộikènvàtiểuđoànquânhuấn,vớinhữnglácờđỏtungbay.Đoànbiểutìnhrấttrậttựvàcótổchứcbắtđầutiếnhànhtrênđấtxô-viết,dọctheocáccộtbiển,tiếnvềphíanhữngthônxãbiêngiớicắtlàmđôi.DânBaLanchưabaogiờđượctrôngthấycảnhtượngấy.ĐitrướchàngquânlàtiểuđoàntrưởngGa-vơ-ri-lốpvàPa-ven,cảhaicùngcưỡingựa;phíasauhaingười,tiếngkènđồngrunglênnhưsấmđộng,cờbayphầnphậtvànhữngbàihát,nhữngbàihátvanglên.Thanhniênnôngdânmặctoànquầnáongàyhội.Nhữngnhịpcườicủacáccôgáivangđixa,nghenhưtiếngrócráchcủamộtdòngthácbạc;nétmặtngườilớnthìnghiêmtúc,cáccụgiàthìtrịnhtrọng.Cảdòngsôngngườiấycứchảymãi,đếnnơixatít;bờcủadòngsôngấylàbiêngiới.KhôngmộtbànchânnàorờikhỏimảnhđấtXô-viết,khôngmộtbướcchânnàochạmvàođườngphângiớinghiêmcấm.Pa-venđứngrabên,nhườngchothácngườichảyquatrướcmặtmình.Bàihátcủathanhniêncộngsảnvanglên:"TừrừngTai-gađếntậnbiểnnướcAnhHồngquânlàhùngmạnhnhất".nốitiếpbàiđồngcacủanữthanhniên:

"Kìatrên,đồicao,Chịemthợgặtđanggặtlúavàng”.CácchiếnsĩbiênphòngXô-viếtvuisướngmỉmcườichàomừngđoànbiểutình;nhữnglínhgácBaLanthìđứngnhìn,đầyvẻbốirốihốthoảng.Cuộctuầnhànhdọcbiêngiới,tuyđãcóbáotrướcchobộTưlệnhBaLan,vẫnlàmchophíabênkialolắng.Nhữngđộituầntracủahiếnbinhtiềntuyếnhốihảđâmbổđisụcsạo;mỗichỗgáctănglêngấpnăm,ởtrongcácgiaothônghàothìbốtríthêmquândựbịđểđềphòngmọiviệcbấtngờxảyđến.Nhưng,đoànbiểutìnhchỉtiếnbướctrênđấtnướcnhàmình,náonhiệtvàvuivẻ,tiếnghátvangdậykhắpkhôngtrung.Trênmộtmôđất,mộtngườilínhBaLanđứnggác.Đoànngườiđiđềubước,tiếngầnlại.mđiệuđầutiênmộtbàihànhkhúccấttiếngbaylên.NgườilínhBaLantrútsúngkhỏivaiđặtxuốngchân,đứngnghiêm.Pa-venngherõtiếnghô:"Côngxãmuônnăm!".Trôngđôimắtcủangườilínhthấyđúnglàchínhanhtavừahôkhẩuhiệuđó.Pa-vennhìnanhtakhôngchớpmắt,nhìnanhtahếtsứcnhiệttình.Đấylàmộtngườibạn!Dướivạtáolính,tráitimanhtađangđậphòanhịpvớiđoànduhành.VàPa-venkhẽđáplạibằngtiếngBaLan:-Chàođồngchí!Ngườilínhgácđứnglạiđằngsau.Anhtanhườngbướcchođoànngười,súngvẫnđểdựngnguyênnhưcũ.Pa-vennhiềulầnngoáicổlạinhìncáibóngbénhỏđenđenđó.KialạimộtngườiBaLankhácnữa.Râumépbạclốmđốm.Haiconmắtnhìnkhôngđộngtrôngdàidạidướivànhmạkềncủachiếcmũ"liênbang".Pa-ventrongđầuvẫncònmangmánglờinóicủangườilínhBaLantrướcmàanhvừanghe,liềnnóitrướcnhưlànốithầmvớimìnhbằngtiếngBaLan:-Chàođồngchí.Khôngcótiếngđáplại.Ga-vơ-ri-lốpmỉmcười.Ga-vơ-ri-lốphiểuhếtchuyện.Anhnói:-Cậuthamquá,Pa-venạ!Ngoàinhữnglínhbộbinhthường,ởđâycòncócảbọnhiếnbinhđichânnữakia.CậukhôngthấycáilonhìnhchữVtrêntayáohắnà?Đấylàmộtthằnghiếnbinh.(LonchữVthườngthêutrêntayáobọnquânnhânđếquốcđểghicôngtrạngvàniênhạntạingũcủachúng)Đoạnđầucủađoànngườiđãtừtrênnúikéovềphíalàngbịbiêngiớicắtđôi.NửalàngbênXô-viếtđãchuẩnbịđóntiếpmộtcáchlongtrọng.CảthônXô-viếtđềutậphợpgầncầubiêngiới,trênbờdòngsôngcon.Trai,gáitronglàngđứngthànhhàngràohaibênvệđường.BênnửathônphíaBaLan,máicácnhà,máicácquánđềuđầykínnhữngngườitrèolênchămchúnhìnxemnhữngviệcđangxảyrabênkiasông.Nôngdânxúmlạitrênngưỡngcửacácnhàvàdọccáchàngrào.Khiđoànbiểutìnhtiếnvàodãyhàngràongườikia

thìđộinhạccửbàica"Quốctế”.Trênbụcdiễnđànvừalàmvội,tranghoàngbằnglácâylớpthanhniênmáitóccònxanhvànhũngcụgiàđầubạc,đọcnhữngdiễnvăncảmđộng.Pa-vencũnglênnóichuyệnbằngtiếngU-cơ-ren,tiếngmẹđẻcủaanh.Nhữnglờinóicủaanhbayvượtquabiêngiớivànhữngngườiđứngbênkiabờsôngcũngngheđượcrõ.Ởbênkia,chúngnóđãquyếtkhôngđểchobàinóinàylàmbốccháylòngngười.Độiba-tuicủahiếnbinhbắtđầuphingựađikhắplàng,lấyroingựaquấtđuổinhândânvàotrongnhà.Tiếngsúngnổđìđẹtlướtquacácmáinhà.Đườngsátrởnênvắngtanh.Đámthanhniênbịđạnxuachạy,đãtụtxuốngkhỏicácmáinhà.TừphíabênbờXô-viết,nhândânđãnhìnsangthấythếđềucaumày.Mộtônglãochăncừucócácthanhniênđỡbướclêndiễnđàn.Lòngsôisụccămgiận,ônglãonóibằngmộtgiọngcảmđộng:-Kháthật!Cácconhãynhìnxem!Ngàytrước,chúngtacũngđãtừngbịquânchúngnóđánhđậpnhưvậyrồi.Nhưngbâygiờ,tronglàngchẳngcònaithấycảnhchínhquyềndùngroingựađánhmộtnôngdânbaogiờ.Chúngtađãtiêudiệtđượchếtđờibọnđịachủquýtộcvàcáiroidanệntrênlưngchúngtacũnghếtđờiluôn.Cácconhãygiữgìnchínhquyềnmớinàychovững,cácconạ.Lãogiàrồi,lãochẳngbiếtnóichuyện.Nhưnglãomuốnnóinhiềulắm.DướiáchNgahoàng,suốtđờichúngtađãphảichịuvấtvảcayđắngnhưthânconbòkéoxe,chonênbâygiờnhìnthấycảnhđóvẫncònđangtiếptụcởbênkia,thậtđaulòng!...-Nóiđếnđâyônglãogiơbàntayxươngxẩuvẫysangphíaconsôngvàbắtđầukhóchuhulên,thậtchỉcócáctrẻemvàcáccụgiàmớikhócnhưvậy.Gơ-ri-sút-calêntiếplờicụgià.NghebàinóiđầycămhờncủaGơ-ri-sút-ca,Ga-vơ-ri-lốpquayngựalạinhìnxembênkiabờsôngcókẻnàođứngghinhữnglờinóicủaGơ-ri-sút-cakhông.Nhưngbờsôngbênkiavắngvẻ,ngaycảngườilínhgáccạnhcầucũngbịgọivềrồi.Ga-vơ-ri-lốpnóiđùa:-ThếthìchắcchẳngcócônghàmphảnđốigửiđếnBandânủyngoạigiaocủatađâu.VàomộtđêmmưathuvàocuốithángMườiMột,tênphỉAn-tô-nhúcvàbảyđứabộhạcủanóđãphảingừnglàmđổmáungườitrêncácđườngnóqualại.CáiđànchósóiđómòđếndựđámcướicủamộttênchủtrạigiàucóởMai-đanVin-la.CácđảngviênvùngKhơ-rô-lin-skiđãbámriếtvàtómđượcchúngtrongđámcưới.Mồmcácmụđànbàlắmđiềuđãtruyềncáitinnhữngtaykháchấysẽđếndựđámcướitênchủtrại.Trongnháymắt,cảmườihaiđảngviêncủachibộđãhọplại,aicóthứkhígiớigìthìmangthứnấy.HọđixengựađếnthônMai-đanVin-la,cònngườiliênlạchỏatốcthìphingựanhưbayvềBê-rê-dơ-đốp.ĐếnXi-ma-kithìđồngchíliênlạctìmđượcđộicủaPhi-la-tốp.Phi-la-tốpdẫnquâncủamìnhphinướckiệuđuổitheodấuchâncònmớicủađịch.

CácđảngviênKhơ-rô-lin-skivâylấythônMai-đan,vàcuộcnóichuyệnbằngsúngđạngiữahọvớibọnphỉAn-tô-nhúcthếlàbắtđầu.An-tô-nhúccùngbọnthủhạnấpvàomộtcháinhàbênvàcứthếbắnbấtcứaisavàotầmsúngcủachúng.Hắnmuốnliềusứcthửmởđườngmáuchạy,songcácchiếnsĩKhơ-rô-lin-skisaukhibắnchếtmộtthằngphỉ,dồncảbọnchúngchuivàocháinhàtrởlại.NhiềuphenAn-tô-nhúccũngđãbịhãmvàođườngcùngnhưthế.Nhưnglầnnàohắncũngthoátthânvôsự:thủpháovàđêmtốiđãgiúpchohắnthoát.Cóthểlầnnàynữa,hắncũngquyếtchạythoátvìcácchiếnsĩcôngxãđãmấtđihaingườitrongcuộcchiếnđấu.Nhưngđanglúcđó,Phi-la-tốpvừakịpđếntiếpviện.An-tô-nhúchiểurằnghắnbịkẹpchặtrồivàlầnnàykhônglốinàothoát.Đạntừtrongcáccửasổcháinhàphụtrachođếntậnsáng,nhưngtảngsángthìngườitabắtđượchắn.Cảbảythằngchẳngthằngnàochịuhàngphụccả.Việctiêudiệtcáiổchósóiđóđãphảihysinhmấtbốnmạngngười.ChiđoàntrẻtuổithanhniêncộngsảnKhô-rô-lin-skiđãhiếnbangườitrongsốbốnliệtsĩđó.*TiểuđoànPa-venbịgọiđithamgiacuộcdiễntậpmùathucủacácđơnvịđịaphương.Tiểuđoànbắtđầuhànhquântừsángsớm,đisuốtmộtngàydướimưarào,vượtbốnmươicâysố,tốimịtmớiđếndoanhtrạicủasưđoànđịaphương.TiểuđoàntrưởngGu-xếpvàchínhủyhànhquânbằngngựa.Támtrămthanhniênvừađếntrạiđãlănrangủ.Bộthammưusưđoànđịaphươngđãtriệutậptiểuđoànnàyquáchậm:sángmaiđãbắtđầudiễntậprồi.Tiểuđoànmớidànratrênthaotrườngđểduyệt.Mộtchốcthìđãcónhiềukỵbinhtừthammưusưđoànphiđến.Tiểuđoànmặcquânphụcvàmangsúngrồithìtrôngnhưlàthayhìnhđổidạnghẳn.CảGu-xếplẫnPa-venđãbỏranhiềusứclựcvàthờigiờrènluyệntiểuđoàncủamình,chonênđếnthamgiadiễntậplòngbìnhtĩnhkhônglolắng.Khicuộcduyệtchínhthứcđãxongvàtiểuđoànđãtỏrõtàivậnđộngvàlậpđộihìnhcủamình,thìcómộtngườitrongcấpchỉhuy,mặtbảnhtrainhưngphịmỡ,lạihỏiPa-venbằngmộtgiọngxẵng:-Tạisaođồngchílạiđingựa?Chỉhuyvàchínhủycủamộttiểuđoàntổngquânhuấnkhôngđượccóngựa.Tôiralệnhđồngchíchongựavàochuồng,diễntậptoànphảiđiđấthết.Pa-venbiếtrằngnếuanhxuốngngựathìkhôngthểnàothamgiacuộcdiễntậpđược:chânanhkhôngthểđibộđượclấymộtcâysố.Làmthếnàođểgiảithíchđiềuđóchochàngcôngtửnhặngngậuxị,mìnhbuộcđầynhữngdâylòngthòngnày?-Khôngđingựa,tôikhôngthểthamgiadiễntậpđược.-Tạisao?Biếtlàkhôngthểgiảithíchcáchnàokhác,Pa-ventrảlờimộtcáchgọnlỏn:-Chântôibịsưng.Tôikhôngthểchạyvàđibộtrongmộttuầnđược.Hơn

nữa,tôikhôngbiếtđồngchílàai.-Tôilàthammưutrưởngtrungđoàncủaanh,đấylàmộtđiềutôinóivớianh.Cònđiềuthứhailàmộtlầnnữatôiralệnhchoanhxuốngngựa,cònnếuanhlàngườicóthươngtậtmàvẫnởtrongbộđộithìđấykhôngphảilàlỗicủatôi.Pa-vencócảmtưởngnhưbịroiquấtvàomặt.Anhquấtmạnhroivàoconngựa,nhưngbàntaychắccủaGu-xếpđãgiữanhlại.Mấyphútqua,trongngườiPa-vencóhaithứtìnhcảmđấutranhvớinhau:ứckhôngchịuđượcvàkiêntĩnh.SongPa-venngàynaykhôngcònlàcậulínhHồngquânngàytrướckhônghềdodựchạytừđơnvịnàysangđơnvịkhác.Pa-venbâygiờlàchínhủycủamộttiểuđoàn,tiểuđoànđóđangđứngsắphàngsauanh.Cáchxửsựcủaanhsẽnêumộtgươngchấphànhkỷluậtnhưthếnàochocảđơnvị?Bởivìanhđãhuấnluyệngiáodụctiểuđoànmìnhcóphảivìcáithằngchabắngnhắngnàyđâu!Anhbỏchânrakhỏibànđạp,từtrênngựatụtxuốngvàcốbấmbụngchịuđauđớnghêgớmtrongcáckhớpxương,anhđivềchỗđứngcủaanh,ởsườnbênphảitiểuđoàn.Liêntiếptrongnhiềungày,trờinắngđẹpkhôngchêvàođâuđược.Cuộcdiễntậpđãgầnxong.ĐếnngàythứnămthìcuộcdiễntậptiếnhànhởquanhthịtrấnSê-pê-tốp-ca.Đâylàđịađiểmdiễntậpcuốicùng.TiểuđoànBê-rê-dơ-đốpnhậnnhiệmvụtừphíalàngCơ-li-men-tô-víchtiếncôngchiếmlĩnhnhàga.Pa-venđãthôngthạovùngnàyquáđirồi,anhchỉchoGu-xếpbiếthếtcácngõngáchravào.Tiểuđoànchialàmhai,khôngcho"kẻđịch"biết,đivòngmộtđườngsânluồnvàotungthâmvàthéttonhữngtiếng"hoanhô"rồiậpvàonhàga.Nhữngngườitrọngtàidiễntậpđềucôngnhậnđấythậtlàmộttrậnđánhrấtcừ.NhàgabịcácchiếnsĩBê-rê-dơ-đốpchiếmlĩnh,còntiểuđoàngiữnhàgathìsaukhibị"thiệthại"nămmươiphầntrămsốquân,đãrútluivàorừng.Pa-venchỉhuymộtnửatiểuđoàn.Cùngvớiđạiđộitrưởngvàchínhtrịviênđạiđộibađứngởgiữađườngphố,anhralệnhchobốtrítuyếnxạkích.MộtchiếnsĩHồngquânchạyđếnvừathởvừabáocáo:-Báocáochínhủy.Tiểuđoàntrưởnghỏilàcácchỗđườngxelửavàđườngxehơigặpnhauđãcócácchiếnsĩsúngmáychiếmlĩnhchưa?Bangiámkhảodiễntậpsẽđếnđóngởđấy.Pa-venvàmộtđạiđộitrưởngtớichỗhaiđườngxelửavàxehơigặpnhau.Banchỉhuytrungđoànđãhọpmặtcảởđây.NgườitakhenGu-xếpđãkhéochỉhuytrậnđánhthànhcông.Cácđạibiểucủatiểuđoànbịthuadaychânngượngnghịuvàcũngkhôngbuồnnóinăngbàochữagìnữa.-Đâykhôngphảicônglaocủatôi,màchínhlàcôngđồngchíPa-venngườiđịaphươngđây,đãchỉhuychúngtôinênmớiđánhđượcnhưthế.ThammưutrưởngchongựasátlạigầnPa-venvànóigiọngchếgiễu:-Àtérađồngchícóthểchạyđượcrấtcừ,đồngchíạ.Cònlúctrướcđồng

chíđingựathìchắclàđểdiệnthôi,cóphảikhông?Hắnđịnhnóigìthêmnữa,nhưngcáinhìncủaPa-venđãlàmhắndừngngaylạivàđứngtưnghửng.Khibanchỉhuytrungđoànđãđirồi,Pa-venkhẽhỏiGu-xếp:-Cậucóbiếtthằngchaấytênlàgìkhông?Gu-xếpvỗvaiPa-ven:-ThôicậuđừngđểýđếncáithằngkhốnấylàmgìTênhắnđâulàTru-gia-nin.Hìnhnhưthờitrướchắnlàmộttênchuẩnúycủaquânđộicũthìphải.Ngàyhômấy,Pa-venđãmấylầncốnhớraxemcáitênấyanhđãngheđượcởđâurồi,songmãivẫnkhôngtàinàonhớđược.Cuộcdiễntậpđãxong.Saukhiđãđượcgiấychứngnhậnthànhtíchdiễntậpxuấtsắc,tiểuđoànlạikéovềBê-rê-dơ-đốp.Pa-venthânthểbịđaunhừ,đemngựagửiởnhàA-rơ-chom,rồivềchỗmẹnghỉhaingày.Suốthaingày,ngàynàoPa-vencũngngủmườihaitiếngđồnghồ.Đếnngàythứba,anhđếnxưởngđầumáytìmA-rơ-chom.Trongtòanhàkhođầumáyámkhóiđensìnày,Pa-venthấyhìnhnhưđượcvềchínhnhàmình:anhthởhítmộtcáchsaysưamùikhóithan.Cáikhungcảnhnàyđây,quenthuộctừtấmbé,cómộtsứcmạnhquyếnrũanhmãnhliệt.Chínhởnơiđây,anhđãlớnlên.Anhcócảmtưởngnhưthờigianquamìnhđãmấtđimộtcáigìrấtyêurấtquý.Baonhiêuthángtrờiròngrã,anhkhôngđượcnghetiếngrúcủacòitàu.Giờđây,cảnhthânthuộcnàycủanhàmáythuhúttâmhồnanhthợđốtlòvàthợlắpmáyđiện,ynhưmộtngườithủythủsaumộtthờigianxabiển,lòngbồihồixúcđộngmỗilầnđượctrôngthấykhoảngnướcbiếcbaola.PhảimộtlúclâuPa-venmớinénđượcbồihồi.ChuyệnvớiA-rơ-chom,Pa-vennóiít.AnhnhìnthấymộtnếprănmớihiệnratrêntránA-rơ-chom.A-rơ-chomlàmviệcởcầudiđộng.Anhđãcóthêmmộtđứaconnữa.Rõràngcuộcsốngcủaanhgaygovấtvả.A-rơ-chomkhôngnóigìđếncảnhnhà,songchỉnhìnanhcũngđủrõcảnhnhàanhnhưthếnào.Anhemcùnglàmviệcvớinhautronghaitiếngđồnghồrồichiataynhau.Đếnchỗhaiđườngxelửavàxehơigặpnhau,Pa-vendừngngựalạivànhìnnhàgamộthồilâu,rồiquấtngựanhưbaydọctheoconđườngđivềphíarừng.Đườngrừngbâygiờkhôngcònnguyhiểmđốivớingườiqualạinữa.Nhữngngườibôn-sê-víchđãtiêudiệthếttấtcảbọnphỉlớnnhỏrồi,đãđốthếtsàohuyệtcủachúng.Bàconcácthônxómđãbắtđầuđượcsốngyênổn.Pa-venphingựađếnBê-rê-dơ-đốpvàokhoảnggầntrưa.Li-đavuisướngratậnthềmtrụsởquậnđoànđónanh.-Anhvềđấyà!Vắnganh,chúngtôiđãbắtđầuthấybuồnrồi-VàLi-đakhoácvaiPa-vencùngđivàonhà.Pa-venvừacởiáoca-pốtvừahỏi:-Ra-dơ-va-li-khinđâu?

Li-đađáplại,cómộtvẻgìkhôngthích:-Chẳngbiếtanhấyđiđâu.À,tôinhớrarồi.Sángnay,anhtanóilàanhtađiđếntrườnghọclênlớpbàikhoahọcxãhộithayanh.Anhtabảo:"Đấylànhiệmvụtrựctiếpcủatôi,chứkhôngphảicủaPa-ven".ChuyệnấylàmPa-venngạcnhiênmộtcáchkhóchịu.ChẳngbaogiờanhthấyưaRa-dơ-va-li-khincả.Pa-venbựcmìnhnghĩthầm:"Cáithứấylạiđếntrườngđểbàytrògìđây!".-Thôiđược,chịkểxemởnhàcóchuyệngìhaykhôngnào?ChịcóđếnGơ-ru-sốp-cakhông?Thếnàocôngviệcởđórasao?Li-đakểhếtmọichuyệnchoPa-vennghe.Pa-vennhoàirađi-văng,duỗihaichânmỏinhừchođỡmệt.-NgàyhômkiavừakếtnạpRa-ki-chi-nalàmđảngviêndựbị.ThếlàchibộPốt-đúp-xicủachúngtađượctăngcườnghơn.Ra-ki-chi-nalàmộtnữthanhniêntốt,tôirấtthíchcôấy.Anhcóthấykhông,trongđámgiáoviênđãbắtđầucóchuyển,mộtsốbâygiờhoàntoànđihẳnvớichúngta.ĐôikhibuổitốiởnhàLi-xi-xưn,bangười:Li-xi-xưn,Pa-venvàđồngchíbíthưmớicủaĐảngủy,khuLư-xi-cốp,ngồiquanhcáibànlớn,nóichuyệnchođếntậnkhuya.Cửavàophòngngủđãđóngkín.A-nhút-calàvợli-xi-xưnđangngủ,cònbangườiđangngồiquanhbàncặmcụitrênmộtcuốnsáchnhỏ.Chỉbanđêm,Li-xi-xưnmớicóthờigiờhọctập.NhữngngàyPa-venởnôngthôntrởvề,buồnrầunhậnthấyLi-xi-cốpvàLi-xi-xưnđãhọcbỏxamìnhrồi.MộttinbuồntừPốt-đúp-xiđến:đêmquakhôngbiếtcóbọnnàođãgiếtchếtmấtGơ-ri-sút-ca.Đượctinấy,Pa-venquêncảchânvẫncònbịđaunhói.ChỉmấyphútsauanhđãchạyđếnchuồngngựacủaỦyban.Giậnnhưđiên,anhvộithắngyênngựavàlấyroidathúchaihôngngựa,chạynhưbayvềphíabiênthùy.TrongcănnhàrộngcủaXô-viếtlàng,Gơ-ri-sút-canằmtrênchiếcbànkếtláxanh,ngườianhphủlácờXô-viết.Trướckhichínhquyềnđến,khôngaiđượclạigầnthihàianh;ngoàingưỡngcửacómộtchiếnsĩbiênphòngcủaHồngquânvàmộtĐoànviênthanhniêncộngsảnđứngcanh.Pa-venđivàonhà,lạigầnbàn,cuốnlácờlên:Gơ-ri-sút-canằmkhôngđộng,gụcđầuvàovai,mặtanhtáinhợt,haimắtmởtocònghisâucơngiãygiụatrướckhimất.Gáyanhbịmộtthứvũkhígìnhọnđâm,ngườitađãlấymộtcànhthôngphủlênvếtthươngđó.BốGơ-ri-sút-catrướclàmộtngườiđiởchotênchủmáysay,sautrởthànhủyviêncủaBandâncàynghèovàđãhysinhchocáchmạng.BàntaykẻnàođãphạmvàoGơ-ri-sút-ca,vàongườithanhniênnày,vàođứaconmộtcủabàmẹgóaKhô-rô-vốt-cônày?Conbịgiết,bàcụđauđớnngãvậtrađất.Hàngxómđếnâncầnsănsócbàcụđãnửasốngnửachết;conbàchếtđi,đemtheonhữngđiềubímậtvềcái

chếtcủamình.CáichếtcủaGơ-ri-sút-calàmchấnđộngcảxã.RõrànglàGơ-ri-sút-ca,ngườiphụtráchtrẻtuổicủathanhniêncộngsảnvàngườibảovệquyềnlợichoanhchịemcốnôngnày,cónhiềubạnhơnlàthùởtrongthônxã.Xúcđộngvìcáichếtcủangườiđồngchí,Ra-ki-chi-naòalênkhócởphòngriêng.VàkhiPa-venđến,chịcũngchẳngngẩngđầulênnữa.Pa-vennặngnềđặtmìnhxuốngghế,hỏiRa-ki-chi-na:-Ra-ki-chi-nanghĩthếnào?AiđãgiếtGơ-ri-sút-ca?-Cònaingoàibọnchủmáysaynữa?VìGơ-ri-sút-calàcáigaitrướcmắtđốivớinhữngquânbuônlậuấy.HaixãđếnđưađámGơ-ri-sút-ca.Pa-venđẫncảtiểuđoàncủaanhtới.ToànthểtổchứcĐoànthanhniêncơsởđếntiễnbiệtngườiđồngchícủamình.Ga-vi-rơ-lốpchodànhaitrămrưởichiếnsĩcủađạiđộibiênphòngbồngsúngđứngtrướctrụsởXô-viếtthôn.Theođiệunhạcbuồnvĩnhbiệt,ngườitachuyểnquantàiphủmàucờđỏđếnđặttrênkhuđấtđãđàosẵntrongđámhuyệt,cạnhnhữngmộcácchiếnsĩdukíchbôn-sê-víchđãhysinhtrongthờinộichiến.MáucủaGơ-ri-sút-cađãthắtchặtthêmnữahàngngũnhữngngườimàlúcsốnganhđãsuốtđờiđemtoànsứcrabênhvực.Thanhniênbầncốnônghứahếtlòngủnghộchiđoànthanhniên.Tấtcảnhữngngườilênphátbiểuđềucămphẫnvôcùng,đòikếttộitửhìnhbọngiếtngười,đòiphảitìmrađượcbọnchúngvàxửngayởđây,trướcnấmmồnày,đểmỗingườiđềuđượctrôngthẳngvàomặtkẻthù.Súngvangbaloạtvĩnhbiệtngườibạnchiếnđấuvànhữngcànhthôngđãphủlênnấmmồmới.Ngaytốihômấy,chiđoàncửngườibíthưmới:Ra-ki-chi-na.TrạmbiênthuỳcủaCụcchínhtrịNhànướcbáotinchoPa-venbiếtlàngoàiấyđãdõiđượchànhtungcủalũgiếtngười.Mộttuầnsau,cuộcđạihộilầnthứhaicủaXô-viếtquậnhọptạinhàhátđịaphương.Li-xi-xưn,vẻmặtnghiêmnghị,trịnhtrọngbắtđầubảnbáocáo.-Thưacácđồngchí!Tôisungsướngcóthểbáocáovớiđạihộirằngmộtnămqua,tấtcảchúngtađãcốgắngrấtlớn.ChúngtađãcủngcốvữngmạnhchínhquyềnXô-viếttrongquận,đãdiệtđếntậngốcbọnphỉvàtrócđượctậnrễbọnbuônlậu.Nhữngtổchứcvữngmạnhcủabầncốnôngtrongcácxãđãlớnlên,nhữngtổchứcthanhniêncộngsảnđãđônglêngấpmườilần,nhữngtổchứcĐảngđãđượcmởrộng.âmmưungócđầudậygầnđâycủabọnphúnôngởPốt-đúp-ximàđồngchíGơ-ri-sút-cacủachúngtađãlànạnnhân,âmmưuđócũngđãbịkhámphá.Bọnthủphạmgiếtngườilàtênchủmáyxayvàconrểhắn,cảhaiđềubịbắt.Ngàysắptới,tòaántỉnhsẽtớiđâyxửbọnchúng.RấtnhiềuđoànđạibiểuxãđãđếngặpvănphòngXô-viếtvàyêucầuđạihộiraquyếtnghịđòixửtửbọnphỉkhủngbốgiếtngười...Cảphònghọprunglênnhữngtiếnghôvang:

-Ủnghộđềnghịđó!KẻthùcủachínhquyềnXô-viếtphảichết!CóbóngLi-đahiệnraởcửanách.ChịlấyngóntayrahiệugọiPa-ven.Ngoàihànhlang,Li-đađưachoPa-venmộtbìthưcódấu"Cần".Pa-venbócra:"GửiQuậnđoànthanhniêncộngsảnquậnBê-rê-dơ-đốp.SaogửiĐảngủyquận.BanthườngvụTỉnhđoànraquyếtnghịđiềuđộngđồngchíPa-ventừquậnvềtỉnhđểgiaomộtcôngtácphụtráchcủaĐoàn".Pa-ventừbiệtquậnmàanhđãtừngcôngtáctrongmộtnămnay.Trongcuộchọpvừaqua,đảngủyquậnđãthảoluậnhaivấnđề:ThứnhấtlàcôngnhậnđồngchíPa-venlàmđảngviênchínhthứcĐảngcộngsản;thứhai,saukhichođồngchítừchứcbíthưquậnđoànthanhniêncộngsảnrồithìnhậnxétvềphẩmchấtcủađồngchíấy.Li-xi-xưnvàLi-đasiếtchặttayPa-ven,siếtđếnđauvàômlấyanhthânthiết.KhiconngựaPa-vencưỡirờikhỏisânnhàbướcrađườngcáithìmườikhẩusúngngắnbắnlêntrờichàobiệt.

PHẦN2-CHƯƠNG5ChiếctàuđiệnlaolênphốPhun-đúc-cơ-lép-scai-a,đầumáyrúhunghăng.Tàudừnglạitrướcnhàhát.Mộttoánthanhniêntừtrêntàubướcxuốngvàxeđiệnlạitiếptụcchạylênphốtrên.Pan-cơ-ra-tốpgiụcnhữngđồngchíđichậmởphíasau:-Nhanhchânlêncáccậu.Trễđứtđuôiđirồi.Đếncửanhàhát,Ô-cu-nhếpđuổikịpPan-cơ-ra-tốp.-Cậucònnhớkhông,Pan-cơ-ra-tốp.Trướcđâybanăm,chúngmìnhcũngđiđếnđâynhưthếnày.LúcđóthằngĐu-ba-vacùng"nhómđốilậpthợthuyền"trởvềvớichúngta.Bữatôiấyvuilắm.ThếmàhômnaychúngmìnhlạiđếnchoảngnhauvớiĐu-ba-va.Mọingườiđềuchìagiấychứngminhchobankiểmsoátđứngởngoàicửaphònghọpxem,rồiđivàophòng.LúcđóPan-cơ-ra-tốpmớitrảlờiÔ-cu-nhếp:-ỪchuyệnvớithằngĐu-ba-valạitáidiễnởchỗnàyđây.Ngườita"suỵt"đừngnóichuyện.Họphảingồivàonhữngchỗgầnngayđấyvìphiênhọpbuổitốicủahộinghịđãbắtđầurồi.Trêndiễnđàn,mộtbóngphụnữ.Pan-cơ-ra-tốplấytaythíchvàosườnÔ-cu-nhếpthìthào:-Vừađúnggiờ.Cậungồiyênmànghexemmụvợcậunóigì.-…Chúngtađãmấtnhiềusứclựcvàocuộctranhluậnnày,điềuđóđúng.Song,ngượclại,anhchịemthanhniênthamgiatranhluậnđãhọctậpđượcnhiều.Chúngtarấthảdạthấytrongtổchứccủachúngtanhữngbọntheophetơ-rốt-skítđãbịđậpmấtmặt.Chúngkhôngthểthantráchrằngngườitakhôngđểchochúngnóihết,trìnhbàyđầyđủnhữngquanđiểmcủachúng.Thựctếtráingượchẳnthế.quyềntựdohànhđộngmàchúngtađãchophépchúng,chúngđãlợidùngquyềntựdođóviphạmnghiêmtrọngvàrấtnhiềulầnkỷluậtcủaĐảng.Nóiđếnđây,Ta-li-atứcsôingườilên,mộtmớtócxòaxuốngmặtlàmchịvướng.Chịhấtđầumộtcái,đưamớtócvềphíasau:-Chúngtađãđượcnghenhiềuđồngchíđạibiểucácquận,đồngchínàocũngnóiđếnnhữngphươngphápmàbọnTờ-rốt-skítđãdùng.Trongcuộchộinghịnày,bọnhọđượccửđạibiểuđếnkháđông.Cácquậnđãcóýchohọgiấychứngnhậnlênđây,lênhộinghịĐảngởthànhphốnàyđểmộtlầnnữa,họđượctrìnhbàyýkiếncủahọ.Nếubọnhọđếnđâymàcâmnhưhếnthìđiềuđókhôngphảilàlỗiởchúngta.Bịthấtbạithảmhạiởcácquậnvàcácchibộcũngđãmởmắtchohọmộtchútnàorồi.Bâygiờđây,ngaytừtrêndiễnđànnày,họcũngthấykhómàphátbiểuvàlắplạinhữngđiềuvừamớihômquahọccònnhainhảinói.Từgócrạpbênphải,cógiọngxấcxượcngắtlờiTa-li-a:

-Đếnlúcnói,bọnnàysẽnói.Ta-li-aquaylại:-Thếthìlênngaydiễnđànnàynóiđi,Đu-ba-va.Chúngtôisẵnsàngngheanhnói.Đu-ba-vanhìnchịbằngcặpmắtnặngnềvàbựctứcmímmôilại:-Đếnlúcnói,chúngtôisẽnói!-Hắntrảlờilạivàsựcnhớđếnngaysựthấtbạicayđắngcủahắnhômquaởquậnhắnở,nơimọingườiđềubiếthắn.Cótiếngồnàochạykhắpphònghọp.Pan-cơ-ra-tốpkhôngnénđượcnữa:-Sao,cácanhđịnhpháĐảnglầnnữaà?Đu-ba-vađãnhậnratiếngPan-cơ-ra-tốp,nhưngkhôngquaylại,chỉcắnchặtmôivàcúiđầuxuống.Ta-li-atiếptục:-ChínhĐu-ba-vacóthểlàmộttrongnhữngvídụrấtrõvềcáchbọntờ-rốt-skítviphạmkỷluậtĐảngnhưthếnào.Đu-ba-valàmộtcánbộcũcủaĐoànthanhniêncộngsản,nhiềuđồngchíđãbiết,đặcbiệtlàcácđồngchíởquânkhí.Đu-ba-vahiệnnaylàmộtsinhviênởTrườngđạihọccộngsảnKhác-cốp,thếmàtấtcảchúngtađềubiếtrằngĐu-ba-vacùngvớiSum-skicómặtởđâyđãbatuầnnay.Vìsaođangởgiữathờikỳbậnhọcnhấthọlạiđếnđây?Khôngcóquậnnàomàbọnhọkhôngđếndiễnthuyết.Thậtra,trongnhữngngàygầnđây,Sum-skicũngđãbắtđầutỉnhlại.Aigửihọđếnđây?Ngoàihọra,trongchúngtacòncónhiềuphầntửtờ-rốt-skíttừcáctổchứckhácđến.TấtcảbọnchúngtrướcđâycólúcđãlàmcôngtácởvùngnàyvàbâygiờlạiđếnđâyđểkhêulênngọnlửaxungđộttrongnộibộĐảng.TổchứcĐảngcóbiếthiệnnayhọẩnởđâukhông?Tấtlàkhông.Hộinghịchờđợinhữngphầntửtờ-rốt-skítlênphátbiểunhậnnhữngsailầmcủachúng.Ta-li-ađịnhmởđườngchochúngnhận,vànhữnglờicủachịkhôngphảilànhữnglờitừdiễnđànnóixuốngmànhưlàtrongmộtcuộcnóichuyệngiữanhữngđồngchívớinhau:-Cácđồngchíchắccònnhớ,cáchđâybanăm,cũngởtrongnhàhátnày,Đu-ba-vacùng"nhómđốilậpthợthuyền"cũđãtrởvềvớichúngta.CácđồngchíhãynhớlạinhữnglờicủaĐu-ba-va:"ChúngtôisẽkhôngbaogiờđểngọncờcủaĐảngtuộtkhỏitaychúngtôinữa"vàchưađượcbanămthìĐu-ba-vađãbỏrơingọncờđó.Phải,tôiquảquyếtrằngđãbỏrơirồi.VìnhữnglờicủaĐu-ba-vavừanói,"đếnlúcnói,chúngtôisẽnói",tỏrarằnganhtavànhữngkẻcùngtưtưởngtờ-rốt-skítvớianhtasẽcònbướcxahơnnữa.Từnhữnghàngghếsaucùngcótiếngvanglên:-ĐểchoTúp-tanóivềcáiphongvũbiểuxem,anhtalànhàkhítượnghọccủabọnhọđấy.(TrongcuộcđấutranhchốngĐảng,bọntờ-rốt-skítgọithanhniênlàcái"phongvũbiểucủaĐảng"đểnịnhthanhniênhònglôicuốnhọtheochúngchốnglạiĐảng)

Cótiếngngườiquánónggiậnnổilên.-Thôi,đừngcóđùanữa!-ĐểchohọtrảlờixemhọcóchịungừngcuộcđấutranhchốngĐảnghaykhông?-ĐểchohọnóixemaiđãthảorabảntuyênngônchốngĐảng?Lòngcămphẫncàngtănglên.Chủtịchphiênhọplắcchuônghồilâu.LờinóicủaTa-li-ađãbịchìmtrongtiếngồnào.Nhưng,mộtlátsauthìtiếngồnàođãnhưgiôngbãodịuđi,vàphònghọplạinghetiếngTa-li-a:-Chúngtôicónhậnđượcthưcủacácđồngchíchúngtatừcácđịaphươnglâncận:cácđồngchíđótuyênbốủnghộchúngtavàđiềuđócàngcổvũchúngta.Tôixinphépđọcmộtđoạntrongmộtbứcthư.ĐâylàthưcủaÔn-gaI-u-nhê-rê-va.Nhiềungườicómặtởđâybiếtnữđồngchíấy.Hiệnnay,Ôn-gaphụtráchphòngtổchứccủaLiênquậnđoànthanhniêncộngsản.Ta-li-arúttrongtậpgiấyramộtláthư,xemlướtquamộtlượtrồiđọc:"Côngtácthựctếđềugáclạihết;đãbốnngàyrồi,toànthểbanthườngvụđềuxuốngcácquận:bọntờ-rốt-skítđãmởrộngmộtcuộcđấutranhgaygắtchưatừngcó.Hômquađãxảyramộtchuyệnlàmcảtổchứcđềucămphẫn.Saukhikhônggiànhđượcđasốtrongbấtcứmộtchibộnàoởthànhphố,bọnđốilậpđãquyếtđịnhtậptrunglựclượngkhaichiếntrongchibộcủadânủyquânsựliênquận.Chibộnàycòngồmcácđảngviêncộngsảntrongbankếhoạchvàcáccánbộgiáodục.Trongchibộcóbốnmươihaingười,nhưngtấtcảbọntờ-rốt-skítđềutậptrungởđấy.ChúngtôichưatừngnghenhữngbàidiễnthuyếtnàomàlạichốngĐảngramặtnhưnhữngbàichúngnóitrongcuộchọpấy.Mộttrongnhữngtênđạibiểucủadânủyquânsựđãlênphátbiểuvàtuyênbốtrắngrarằng:"NếubộmáycủaĐảngkhôngchịuhàngthìchúngtôisẽdùngsứcmạnhđểbẻgãynó".Bọnđốilậpvỗtayhoannghênhlờituyênbốấy.Lúcbấygiờ,Pa-venlênphátbiểuvànói:"SaocácđồngchílànhữngđảngviêncủaĐảngmàlạicóthểvỗtayhoannghênhcáithằngphát-xítấyđược?".BọnchúngkhôngchoPa-vennóitiếp,chúngxôđẩyghếầmĩ,gàothétomsòm.Cămphẫntrướchànhđộnglưumanhđểucángcủachúng,cácđảngviêntrongchibộđãyêucầuđểchoPa-vennóihết.Song,khiPa-venvừacấttiếngthìchúnglạiphá.Pa-venthétvàomặtchúng:"Cáithứdânchủcủachúngbaymớiđẹpchứ!Mặc,taocứnói”.LúcđócónhiềuđứaxôlạitúmlấyPa-venvàđịnhẩyanhrakhỏidiễnđàn.Chúnghànhđộngrấtdãman.Pa-vengiãyrađượcvàvẫntiếptụcnóinhưngbọnchúnglạilôianhrahậutrườngvàẩyanhquacửanáchnémxuốngcầuthang.Mộttêntronglũkhốnnạnđóđãđánhanhchảymáumắt.Hầuhếtchibộđềubỏhọp.Chuyệnxảyraấyđãmởmắtchonhiềungười..."Ta-li-ađọcxongbứcthư,rờikhỏidiễnđàn.*Đãhaithángnay,đồngchíXê-ganphụtráchcôngtáctuyênhuấncủaTỉnh

ủy.Ngồitrênbànchủtịchđoàn,cạnhTô-ca-rếp,đồngchíchămchúlắngnghenhữnglờithamluậncủacácđạibiểuhộinghị.ChỉmớicónhữngthanhniêntrongĐoànthanhniêncộngsảnlênphátbiểu.Xê-gannghĩthầm:"Mấynămqua,họđãtrưởngthànhthật!".ĐồngchínóivớiTô-ca-rếp:"Trọngpháohãycònchưadùngđếnđấy,thếmàbọnđốilậpđãbịngạtrồi.Chỉlựclượngthanhniênthôicũngđãđủquậttơibờilũtờ-rốt-skít".Túp-tanhảylêndiễnđàn.Tiếngxìxàophảnđối;mộttrậncườingắnnổilênchếgiễuhắn.Túp-taquaymặtlạiphíachủtịchđoàn,địnhphảnđốitháiđộđócủahộinghịđốivớihắn,nhưngtrongphòngđãtrởnênimlặngrồi.Hắntuônramộtmạch:-Ởđâycóngườigọitôilànhàkhítượnghọc.Nhưthếlàcácđồngchímiệtthịnhữngquanđiểmchínhtrịcủatôiđấy,cácđồngchíđasốạ.(TrongcuộcđấutranhchốngĐảng,bọntờ-rốt-skítbịthiểusốnênchúnggọiđảngviêncủaĐảnglàpháiđasố.)Cảphònghọpcườiồlênátlờihắnnói.Túp-tabốirốiquaylạiphíachủtịchđoàn,lấytaychỉphònghọp:-Dùcácngườicócười,tôivẫnnóimộtlầnnữarằngthanhniênlàcáiphongvũbiểu.Lê-ninđãnhiềulầnviếtnhưthế.Phònghọpbỗngimngay.Từnhữnghàngghế,cótiếngđưalên:-Lê-ninviếtthếnào?Túp-tahứnglên:-KhichuẩnbịcuộckhởinghĩathángMười,Lê-ninđãrachỉthịtậphợplớpthanhniêncôngnhânkiênquyếtcáchmạnglại,vũtrangchohọvàpháihọcùngvớilínhthủyđếnnhữngchỗxungyếunhất.Cácngườicómuốn,tôixinđọcđoạnấychomànghe.TôicóghiđủhếtnhữngđoạntríchlờiLê-ninghitrongsổtayđây.Rồihắnbắtđầulụccặp.-Biếtcảrồi,khôngcầnđọcnữa.-ThếLê-nincònviếtnhữnggìvềvấnđềthốngnhất?-VàvấnđềkỷluậtcủaĐảng?-CóchỗnàoLê-ninlạiđemthanhniênđốilậpvớilớpđồngchígiàkhông?Túp-talúngtúngliềnnóisangvấnđềkhác:-Ta-li-avừarồiđãđọcbứcthưcủaÔn-ga.Chúngtôikhôngthểtrảlờivềmộtvàitrườnghợpkhôngbìnhthườngxảyratrongcuộctranhluậnđược.Svê-tai-épngồicạnhSum-skibựctứccàunhàu:-Thậtlàlàmđầytớthằngkhôncònhơnlàmthầythằngdại.Sum-skicũngkhẽđáplại:-Ừ,cáithằngngốcnàyđếnlàmchúngtabịngụpchếtngấmmất.Túp-tavẫnnóinheonhéonhưkhoanvàotaingườita:-Nếucácngườiđãtổchứcrapháiđasố,thìchúngtôicũngcóquyềntổchứcrapháithiểusố.

Mộttrậnbãocămphẫnnổilêntrongphònghọp.TiếngphảnđốigiậndữnhưmưađátớitấpchoảngvàođầuhắnlàmTúp-tađinhtainhứcóc.-Thếnào?Lạidiễnlạichuyệnbôn-sê-víchvàmen-sê-víchư?(Trongcuộcđấutranhbảovệđườnglốicáchmạng,Lê-ninđượcđasốủnghộ,bọnchốngLê-ninbịthiểusố.Dođócótên"bôn-sê-vích"làngườipháiđasốvà"men-sê-vích"làngườipháithiểusố)-ĐảngcộngsảnNgakhôngphảilànghịviệnđâunhớ!-Chúngnólàmđầytớkhôngcôngchobọnmen-sê-víchtừMi-a-sni-cốpchođếnMác-tốp.Túp-tavùnghaitaylênkhông,nhưlàkẻđịnhtrườnrabơi,rồinóiliếnthoắng:-Phải,cầnphảicótựdotổchứccácnhóm.Nếukhôngthìkhichúngtôikhôngđồngýkiếnvớicácngười,chúngtôilàmsaocóthểđấutranhbảovệnhữngquanđiểmcủachúngtôichốnglạipháiđasốcótổchức,cókỷluậtgắnbónhaucủacácngườiđược?Tiếngchếgiễunổilênkhắpphònghọp.Pan-cơ-ra-tốpđứngdậylalên:-Đểchohắntanóihết.Biếtđượccũnghay.Túp-tađãxìranhữngđiềumàbọnkháccòngiấu.Imlặngtrởlại.Túp-tahiểurằngmìnhđãquáđà.Chưaphảilàlúcchoracáikhoảnđó.Ýnghĩcủahắnđãđilạcđườngvàkhikếtluậnthìhắnlạituônramộtmớlờirơitõmvàophònghọp:-Tấtnhiênlàcácngườicóthểkhaitrừvàđẩychúngtôivàomộtxó.Chuyệnấyđãbắtđầurồi.Ngườitađãloạitôirakhỏitỉnhđoànthanhniêncộngsản.Khôngcangì.Rồisẽbiếtchânlývềai.Vàhắntừtrêndiễnđànbướcxuốngphònghọp.Đuba-vanhậnđượcmảnhgiấycủaSvê-tai-ép:"Đuba-va,cậulênphátbiểungayđi.Thậtra,cậucũngchẳngxoaychuyểnđượctìnhthếđâu.Sựthấtbạicủachúngtađãsờsờrarồi.NhưngcầnphảinóiđểchữalạinhữnglờiphátbiểucủaTúp-ta.Nóthậtlàmộtthằngbahoa,chúangốc".Đu-ba-vaxinlênphátbiểu.Ngườitaliềnchohắnnóingay.Khihắnbướclênsânkhấu,khôngkhíimlặngcăngthẳngtrùmlấyphònghọp.Đu-ba-vacảmthấylạnhngườitrongkhôngkhíimlặngrấtthôngthườngtrướckhicóngườinói,cáilạnhngườicủakẻbịcôlập.Hắnkhôngcònmáuhăngcủanhữnglầnlênnóiởcácchibộnữa.Mỗimộtngày,ngọnlửalạinhụtđi,vàbâygiờđây,hắnnhưmộtđốngcủiđangcháybịgiộinướcchỉcònbốclênmộtlànkhíkhétlènlẹt:khóiấychínhlàbệnhtựáiốmyếucủahắnkhibịchạmnọc,vìsựthấtbạiquárõrằngcủabọnhắn,vìsứcphảnđốikiênquyếtcủacácbạncũ,khóiấycònlàtháiđộngoancốcủahắnkhôngchịunhậnsailầmcủamình.Hắnđịnhcứthếphớtđi,cắmđầubước,tuybiếtrằngtháiđộđóchỉlàmhắncàngxathêmđasố.Hắnnóigiọngkhànkhàn

nhưngrànhrọt:-Tôiyêucầuđừngngắtlờitôivàdùngnhữnglờibắtbẻuyhiếptôi.Tôimuốntrìnhbàymộtcáchđầyđủquanđiểmcủachúngtôituybiếttrướcrằngcótrìnhbàycũngvôích,vìcácngườilàđasố.Hắnvừanóidứtlời,phònghọpầmầmlênnhưcómộtquảlựuđạnnổ.TiếnglaónhưbãotápđổxuốngđầuĐu-ba-va.Ngườitamắng,ngườitachửinhưroingựaquấtvàomặthắn!-Thậtnhụcnhã!-Đảđảobọnchiarẽ!-Thôiimđi!Trátbùnnhơđãđủrồi!TiếngcườichếgiễutheoĐu-ba-va,khihắntựtrênsânkhấubướcxuống,vàtiếngcườiđóđãgiếthắn.Nếungườitagiậndữtứctốimắnghắnthìhắncònthấydễchịuhơn.Nhưngđằngnàyngườitacườichếgiễuhắnnhưchếgiễumộtcasĩhátlạcđiệu,rồitưnghửngđứngtrơra.Chủtịchtuyênbố.-Sum-skilênphátbiểuýkiến.Sum-skiđứngdậy:-Tôixinthôiphátbiểu.TừnhữnghàngghếsauvanglêngiọngồồcủaPan-cơ-ra-tốp:-Xinnói!Nghetiếng,Đu-ba-vađãhiểungaytâmtrạngcủaPan-cơ-ra-tốp.Chỉkhinàocóaixúcphạmđếnanhkịchliệtthìngườicôngnhânkhuânvácđómớinóigiọngnhưvậy.Đu-ba-vađưamắttứctốinhìntheobóngdángcaocaohơigùcủaPan-cơ-ra-tốpđangrảobướclêndiễnđàn.Đu-ba-vađâmlo.HắnbiếttrướcnhữngđiềuPan-cơ-ra-tốpsẽnói.HắnsựcnhớđếncuộcgặpmặthômquaởXô-lô-men-cavớicácbạncũ.CùngđivớihắncóSvê-tai-épvàSum-ski.HọpmặtởnhàTô-ca-rếp.ỞđócóPan-cơ-ra-tốp,Ô-cu-nhếp,Ta-li-a,Vô-lưn-xếp,Dê-lê-nốp,Sta-rô-vê-rốp,Ác-chu-khin.Trongcuộcnóichuyệnthânmật,cácbạncũđãmuốnthuyếtphụcĐu-ba-vatừbỏnhómđốilập.NhưngĐu-ba-valàmthinhnhưcâmnhưđiếctrướccốgắngcủaanhchịemmuốnkhôiphụclạisựthốngnhấttrongnộibộ.GiữalúcthảoluậnđanghăngthìĐu-ba-vacùngvớiSvê-tai-épbỏravề,tỏrõtháiđộkhôngchịucôngnhậnsailầm.Sum-skiởlại.VàbâygiờSum-skitừchốikhôngphátngôn.Đu-ba-vacămgiậnnghĩthầm:"Thậtlàmộttêntríthứcnhunhược.Đúnglànóđãbịbọnđóthuốcchorồi!".Trongcuộcđấutranhquyếtliệtnày,Đu-ba-vađãmấthếtcácbạnthân.Ởtrườngđạihọccộngsản,hắnđãcắtđứttìnhbạnlâuđờivớiGiác-ki:trongcuộchọphiệuđảngủy,Giác-kiđãkịchliệtchốnglạilờituyênbốcủa"bốnmươisáuphầntửtờ-rốt-skít".Càngvềsau,khisựphânhóamỗingàymộttrởnênsâusắc,Đu-ba-vacạchmặt,khôngchuyệntrògìvớiGiác-kinữa.

Nhiềulần,Đu-ba-vathấyGiác-kiđếnnhàmìnhthămAn-na.An-naBô-khaclàvợĐu-ba-va,lấynhauđãmộtnămnay.Haingườiđềuởbuồngriêng.Đu-ba-vachorằngnhữngquanhệgaygogiữamìnhvàAn-nalàngườikhôngđồngquanđiểmvớihắn,càngngàycàngtrởnêntrầmtrọnghơnlên,vìmộtlẽnữalàGiác-kihayđếnthămAn-na.Khôngphảivìchuyệnghentuông,nhưngthấyAn-nathânvớiGiác-kilàngườimàĐu-ba-vakhôngmuốnnóinăngchuyệntrògìnữathìhắnđâmratứctối.Đu-ba-vađãnóivớiAn-nađiềuđó.Haingườicãinhaukịchliệtvàquanhệhaibênlạicàngcăngthẳngth#78m.Đuba-vađếnđâycũngchẳngnóigìchoAn-nabiếtcả.NhữnglờicủaPan-cơ-ra-tốplàmđứtquãngluồngýnghĩthoángquanhanhtrongđầuócĐu-ba-va:-Cácđồngchí!-Pan-cơ-ra-tốpnóirànhrọtmấytiếngđóbằngmộtgiọngchắcnịch.Anhbướclêndiễnđànvàđứngngaycạnhdãyđènsânkhấu:-Cácđồngchí!Trongsuốtchínngàychúngtađãnghethamluậncủacácđạibiểupháiđốilập.Tôinóithẳngrarằng:nhữnglờiphátbiểucủahọkhôngphảilàlờicủanhữngchiếnhữu,nhữngchiếnsĩcáchmạng,nhữngngườibạncùnggiaicấpvàcùngchiếnđấucủachúngta.Nhữnglờiphátbiểuấycủahọlànhữnglờicủabọnthùđịchkhôngđộitrờichung,nhữnglờioáncừu,nhữnglờivukhống.Phải,chínhlànhữnglờicủabọnvukhống,cácđồngchíạ!Bọnchúngmưuđịnhvuchonhữngngườibôn-sê-víchchúngtalànhữngkẻthihànhchếđộ"dùicui"trongĐảng,vuchochúngtalànhữngngườiphảnbộiquyềnlợicủagiaicấpvàcủacáchmạng.Độingũưutúnhất,độingũđãđượcthửtháchnhấtcủaĐảngta,độivệquângiàdặngồmnhữngngườibôn-sê-víchquangvinh,lớpngườiđãrènluyệnvàgiáodụcnênĐảngcộngsảnNga,lớpngườiđãtừngbịnềnchuyênchếcủaNgahoàngđàyđọađiêuđứngtrongcácnhàtù,lớpngườiđứngđầulàđồngchíLê-nin,đãtiếnhànhcuộcđấutranhquyếtliệtchốngchủnghĩmen-sê-víchquốctếvàtênTơ-rốt-skit.LớpngườiđóbịbọnđốilậpâmmưugọilànhữngđạibiểucủachủnghĩaquanliêutrongĐảng!Cònaicóthểnóiđượcnhữnglờiđó,nếukhôngphảilàkẻthùcủachúngta?ĐảngvàbộmáycủaĐảnglạikhôngphảilàmộtkhốithốngnhấthaysao?Tôixinlỗicácđồngchí,âmmưucủahọgiốngâmmưucủabọnnào?NếucónhữngkẻđẩycácchiếnsĩtrẻcủaHồngquânchốnglạichỉhuyvàchínhủycủamình,chốnglạibộthammưu,ngaycảgiữalúcđộiquânđangbịđịchbaovâybốnphía,nếucónhữngkẻhànhđộngnhưthế,thìchúngtagọibọnchúnglàhạngngườigì?Đâynhé,hômnaytôicònlàthợnguội,vậythìtheoýkiếncủabọntờ-rốt-skít,tôicóthểđượcxemlàmộtngười"trungthực",nhưngnếumaitôitrởthànhbíthưĐảngủythìlậptứctôilà"thằngquanliêu",làmộttên"thơlại"rồi!Cácđồngchíạ,thậtlàquáigở?Trongnhómđốilậpnổilênchốngchủnghĩaquanliêu,đòidânchủ,cónhữngnhânvậtnhưTúp-ta,làkẻcáchđâykhônglâuđãbịcáchchứcvìbệnhquanliêu,nhưSvê-tai-épmàmọingườiởXô-lô-

men-cađềubiếtcáithứ"dânchủ"củaanhta,haylàA-pha-na-xi-ếpmàTỉnhủyđãtriệtchứcbalầnvìanhtaquenthóichỉtaynămngónvàhànhđộngđộcđoántrongquậnPô-đôn-ski.SựthậtđãhiểnnhiênlàtấtcảnhữngbọnbịĐảngđậpcho,đãliênkếtlạivớinhautrongcuộcđấutranhchốngĐảng.Về"chủnghĩabôn-sê-vích"củaTơ-rốt-skit,thìcứđểchocácchiếnsĩbôn-sê-víchgiànóichomànghe.CầnthiếtphảichothanhniênbiếtcáilịchsửcủaTơ-rốt-skitđấutranhchốngnhữngngườibôn-sê-vích,biếtnhữnghànhđộngnhảyhếttừphenàysangphekháccủahắn.Cuộcđấutranhchốngbọnđốilậpđãcàngthắtchặthàngngũchúngta,đãlàmchotrìnhđộthanhniêntamạnhthêmvềmặttưtưởng,vềmặtlýluận.Trongcuộcđấutranhchốngnhữngkhuynhhướngtiểutưsản,Đảngbôn-sê-víchvàĐoànthanhniêncộngsảnđãlạiđượcrènluyệnthêmmộtlầnnữa.Nhữngtêngâyhoangmangđiênrồcủapheđốilậptiênđoánlàchúngtasẽphásảnhoàntoànvềkinhtếvàvềchínhtrị.Tươnglaisẽđánhgiálờitiênđoánđóđánggiámấyxu.Bọnchúngđòiphảiđuổinhữngđồngchígiàcủachúngta,chẳnghạnnhưbácTô-ca-rếptrởvềvớibànthợ,cònchỗcủanhữngđồngchíđóthìthaybằngcái"phongvũbiểu"đãlongốc,vàoloạinhưĐu-ba-valàkẻchorằngđấutranhchốngĐảnglàmộtthứgìanhhùnglắm.Khôngđờinào,cácđồngchíạ.Khôngđờinàochúngtalàmnhưvậy.Cácđồngchígiàsẽcólớpngườimớilênthaythế,nhưnglớpngườiấykhôngphảilàbọnngườimỗilúcĐảnggặpkhókhănlạihầmhètiếncôngdữdộivàođườnglốicủaĐảng.ChúngtasẽkhôngchophépkẻnàopháhoạisựthốngnhấtcủaĐảngvĩđạicủachúngta.Khôngthểnàochiarẽđượcđộivệquângiàvàđộivệquântrẻ.Trongcuộcđấutranhkhôngđiềuhòachốngnhữngkhuynhhướngtiểutưsản,dướingọncờcủaLê-nin,chúngtanhấtđịnhthắng.Pan-cơ-ra-tốprờikhỏidiễnđàn.Anhđượcvỗtayhoanhôsôinổi.*NgàyhômsaucómườihaingườihọpmặtởnhàTúp-ta.Đu-ba-vanói:-HômnaymìnhvàSum-skiđiKhác-cốp.Ởđâychúngmìnhkhôngcònviệcgìlàmnữa.Cáccậugắngsứcgiữvững,đừngphântán.Bâygiờchúngtachỉcònnướcđợitìnhhìnhbiếnchuyển.Tấtnhiên,Hộinghịtoànquốcsẽlênánbọnmình.Nhưngđịnhđànápchúngmìnhngaythìmìnhthấythếlàsớmquá.Pháiđasốđãquyếtđịnhcònkiểmtrathêmchúngtatrongcôngtác.Hiệnthời,nếuđấutranhcôngkhai,nhấtlàsauHộinghịtoànquốc,thìlàlàmmìnhbịbậtrakhỏiĐảngmất,điềuđókếhoạchhànhđộngcủatakhôngmuốnnhưthế.Giờcũngkhódựđoánđượcvềsausẽrasao.Mìnhthấycũngkhôngcòngìnóithêmnữa.VàĐu-ba-vađứngdậy,chựcđi.Sta-rô-vê-rốpngườigầy,môimỏng,cũngđứnglên.GiọngSta-rô-vê-rốpvừahơingọng,vừanóilắp:-Đu-ba-vaạ,mìnhvẫnkhônghiểuýcậu.Sao,nghịquyếtcủahộinghị,

chúngtakhôngbắtbuộcphảiphụctùnghaysao?Svê-tai-épcắtđứtlờiSta-rô-vê-rốp:-Theođiềulệthìlàbắtbuộc,nếukhôngthìngườitasẽthumấtthẻđảngviêncủacậu.Cònchúngtathìsẽxemxemgióthổichiềunàochechiềuấy.Bâygiờthìhãygiảitán.Túp-tangồikhôngyêntrênghế,cựaquậymộtcáchnóngnảy.Sum-skimặttái,nhănnhó,haimắtquầngthâmvìnhữngđêmmấtngủ,ngồiởcửasổgặmmóngtay.NghenhữnglờicuốicùngcủaSvê-tai-ép,Sum-skiđộtnhiêntứcgiận,thôicắnmóngtay,quaylạinóivớimọingười,giọngồmồm:-Mìnhphảnđốicáilốitínhtoánnhưvậy.Riêngýkiếncánhânmìnhchorằngnghịquyếtcủahộinghịđốivớichúngmìnhlàbắtbuộc.Chúngmìnhđãbảovệnhữngquanđiểmcủachúngmình,nhưnghộinghịđãquyếtđịnh,chúngmìnhphảiphụctùng.Sta-rô-vê-rốpnhìnSum-skitỏýtánthànhvànóilíuríu:-Mìnhcũngđịnhnóithế.Đu-ba-vanhìnchòngchọcvàoSum-skivànóirítgiữahaihàmrăng,cốýmỉamai:-mà.Sum-skinhảyphắtxuống.-Đuba-va,cậunóigiọnggìđấy?Mìnhnóithẳngrarằngnhữnglờinóicủacậuđẩymìnhxacậuvàbắtbuộcmìnhphảixétlạiquanđiểmtrướcđâycủamình.Đu-ba-vagiơtaygạtđimộtcáchkhinhbỉ:-Cậurútcuộcchỉcòncócáchấythôi.Đimàănnăntựhốiđi,hãycònchưamuộnđâu.RồiĐu-ba-vabắttayTúp-tavànhữngngườikhác,chàohọravề.Đượcmộtlát,Sum-skivàSta-rô-vê-rốpcũngđira.*Nămmộtnghìnchíntrămhaimươibốnbắtđầubằngmộttrậnrétcắtruột.TrờithángGiêng,giórétcămcămtrênđấtnướcngậptuyếtphủ,vàsuốtcảnửathángvềcuối,bãotuyếtvànhữngtrậncuồngphongrítlêntừngđợtkéodài.ĐườngxelửaTâyNam,tuyếtphủchắnlấyđườngsắt.Ngườitađấutranhchốngcơngiậndữcủathiênnhiên.Chânvịtbằngthépcủanhữngmáyquéttuyếtthọcsâuvàonhữngđốngtuyếttrắngđểdọnđườngchoxelửachạy.Bănggiávàbãotuyếtlàmđứttungnhữngđườngdâyđiệnbáophủbăng.Trênmườihaiđườngdâychỉcònlàmviệcđượccóba:đườngđiệnbáotừusangẤnvàhaiđườngdâytrựctiếpvớitrungương.TrongphòngđiệntíncủagaSê-pê-tốp-ca1,bacáimáy"Moóc"khôngngừngtiếngtạchtè,mộtthứtiếngchỉcótaiquennghềnghemớihiểu.Nhữngcôđiệnbáoviêntrẻtuổi,từlúcvàonghềđếngiờdịchbăngchữđiện

tổngcộngchưaquáhaimươicâysố.Trongkhiđóthìngườiđồngnghiệpgiàcủacáccôđãlàmđếnhaitrămcâysốvàđãbắtđầusangtrămthứbarồi.Ôngđọcđiệnkhôngnhưcáccôkhôngphảinhăntránvấtvả,khôngphảiđọccảcâuđểđoánnhữngchữkhó.Ôngnghetiếngtạchtècủamáyvàghingaychữnọnốitiếpchữkiaratờgiấychépđiệninsẵn.Taiôngnhậnđược:"Toànthểđồngbào,toànthểđồngbào,toànthểđồngbào"Tayghi,ônggiàđiệnbáoviênnghĩbụng:"Chắclạithêmmộtthôngtrinữavềcuộcđấutranhgạttuyếtchắnđường”.Ngoàikia,bãolốcnémtừngnắmtuyếtvàocửakính.Ôngđiệnbáoviêngiàcócảmtưởngnhưcóaigõvàocửakính.Ôngquayđầuravàmảingắmtronggiâylátnhữnggợnbănginlêncửakínhnhữngnétvẽvuimắt.Bàntayconngườikhôngthểnàokhắcnênbứcchạmtinhvicónhiềucànhlákỳlạmuônhìnhmuônvẻnhưthếđược.Ônggiàmảingắmcảnhấynênđãngtríquênnghetiếngmáytruyềnvàkhicặpmắtcủaôngquaylạikhôngnhìncửasổnữa,ôngcầmbăngchữlêntayđểđọcnhữngchữtừnãybỏqua.Máytruyền:"NgàyhaimươimốtthángGiêng,lúcsáugiờnămmươiphút"…Ngườiđiệnbáoviênghilạirấtnhanhhàngchữvừađọc.Rồiôngbỏbăngchữxuống,lấytaychốngđầu,bắtđầunghe:"HômquatạiGor-kiđãtừtrần"...ônggiàthongthảghilại.Trongđờiông,cóbiếtbaonhiêutinvui,tinbuồntaiôngđãtừngnghe.Ônglàngườiđầutiênbiếtnỗiđaukhổvàniềmvuicủangườikhác.Từlâu,ôngđãthôikhôngđisâulàmgìvàoýnghĩacủanhữngcâuvắntắt,rờirạc;taiôngnghevàtayôngnhưcáimáyviếtlêngiấy,khônghềnghĩđếnnộidungnóigì.Bâygiờ,chắclàcóaichết,vàngườitabáotinbuồnchongườithân.Ôngđãquênmấtđầubứcđiện:"Toànthểđồngbào,toànthểđồngbào,toànthểđồngbào".Cáimáykêutáchtách:"V-ơ-l-a-đ-i-m-i-a-I-l-i-t-sơ”.Vàônggiàphiênâmratiếngviếtnhữngtiếnggõtạchtècủachiếcbúanhỏấy.Ôngvẫnngồiyênbìnhtĩnh,ngườihơimệt-"ChắclàcóngườinàolàVơ-la-đi-miaI-lít-sơvừachếtđâuđây”-ônggiàsẽviếtnhữngchữbáotinđauđớnchongườithâncủahọ;ngườinhậnsẽthổnthứcvìđauthươngvàthấtvọng.Songđốivớiông,chuyệnấychẳngcógìliênquanđếncả,ôngchỉlàngườichứngkiếndửngdưngthôi.Máyđiệntruyềnnhữngcáichấm,nhữngcáigạch,rồilạinhữngcáichấm,nhữngcáigạch,vàtừnhữngdấuhiệuquenthuộcấy,ônggiàđãviếtrachữđầutiênđưalênbăng.Đấylàchữ"L".Rồiôngghitiếpsangchữthứhai,chữ"E",bêncạnh,ôngnắnnótchữ"N",gạchđigạchlạinétchéoởgiữangaysauđóôngthêmchữ"I"vàsauđó,tayôngnhưmáyghitiếpchữcuốicùng,chữ"N".Cáimáydừnglạimộtlátvàtrongmộtphầnmườigiâyđồnghồ,ônggiàtrốmắtnhìnvàochữôngvừaviếtxong:"LÊ-NIN".Máylạitiếptụcgõ,nhưngýnghĩcủaônggiàđiệnbáobịcáitênthânthuộc

đólàmchúýlạitrởlạisuynghĩvềcáitênLê-nin.Ôngnhìnlạimộtlầnnữachữcuốicùng:"LÊ-NIN”.Sao?...Lê-nin?...Nhãnquancủaôngdõivàotoànvănbứcđiện.Ôngnhìntờgiấymộthồivà,trongbamươihainămlàmviệc,đâylàlầnđầutiênôngkhôngthểnàotinđiềumìnhđãviết.Ôngđưamắtđọcnhữngdòngchữđếnbalầnxemcóthậtlàmìnhđãghiđúngthếhaykhông;songnhữngchữấyvẫncứnhắclạimộtcáchngangngạnh:"Vơ-la-đi-miaI-lít-sơLê-ninđãtừtrần.Ônggiànhảyphắtxuống,nângbăngđiệnxoắnốclạiấylênvànhìnchòngchọc.Đoạnbăngdàihaithướcđóđãkhẳngđịnhđiềumàôngkhôngcóthểtinđược!Ôngquaylạiphíacácbạnđồngnghiệpcủamình,mặtxanhnhợtđi.Họđềunghetiếngkêukinhhoàngcủaông:-Lêninmấtrồi!(Nguyênvănbứcđiệnnhậnđượclà:"ĐãtừtrầnVơ-la-di-miaI-lít-sơLê-nin".LốinóicủangữphápNganhưthếchonênthoạtnghemấychữtrên,ôngđiệnbáoviênvẫnchưangờđấychínhlàLê-nintừtrần.)Tincáitanglớnấyđãtừphòngđiệnbáoquacửalớnmởtoang,vànhanhnhưcơngiólốc,truyềnđếnnhàga,hòalẫnvàotrậnbãotuyết,quaycuồngtrêncácđườngđi,trêncácngãbavànhưmộtluồnghơilạnhbuốt,lùavàomộtbêncửabọcsắtmởhécủakhođầumáy.Mộtđầutàuđứngtrênrãnhchữathứnhất:độitiểutuđangchữachiếcđầutàuđó.CụgiàPô-len-tốp-skitựchomìnhchuivàorãnhngaydướigầmchiếcđầutàuvàchỉchoanhemthợnguộinhữngbộphậnbịdơ,bịhỏng.BácBơ-ru-giắcđangcùngvớiA-rơ-chomdànbằngcáivỏbọcbánhxe.Bácgiữthỏisắtralòtrênđe,lậtđilậtlạichoA-rơ-chomnệnbúa.BácBơ-ru-giắcđãgiàđitrongmấynămgầnđây.Nhữngthửtháchmàbácđãtrảiinsâutrêntránbác.Tócbáchaibêntháidươngđãnhuốmbạc,lưngbácđãcòngđi,haimắtbácđãtrũngsâuvàonhưchứađầybóngchiềutàn.Cóbóngngườithoángquakẽhởsángcủacửaxưởngđầumáyrồibịchìmngayvàobóngtốinhánhem.TiếngđậpsắtlàmáttiếngkêuđầutiêncủangườiấynhưngkhingườiđưatinấychạytớiđámcôngnhânđanglàmviệctrênchiếcđầutàuthìA-rơ-chomđanggiươngbúalên,khôngđậpbúaxuốngnữa.-Cácđồngchí!Lê-ninmấtrồi!Chiếcbúatừtừrơithõng,tayA-rơ-chomhạbúaxuốngsànxi-măngkhôngmộttiếngđộng.-Anhnóicáigìthế?-TayA-rơ-chomnhưnhữnggọngkìmnắmchặtlấycáiáotơidacừucủangườivừađemtinkinhhoàngkiađến.Vàngườikia,mìnhđầytuyếtbám,thởhổnhển,nhắclại,nhưnglầnnàygiọngnghẹnngào,nứcnở:-Phải,cácđồngchíạ,Lê-ninđãtừtrần...Vàchínhvìlầnnày,ngườiấykhôngkêulênnữa,A-rơ-chommớihiểusự

thậtghêgớmđãxảyravànhìnmặtngườibáotin,nhậnralàđồngchíbíthưĐảngbộ.Từtrongrãnh,anhemcôngnhânbòlên,imlặngnghetinvềcáichếtcủangườimàtoànthếgiớiđềubiếttiếng.Ởngoàicửa,mộtchiếcđầumáyrúccòirúlênlàmmọingườirùngmình.Cótiếngrúnữaởđầunhàgađáplạirồitiếngthứba…Trongtiếngkêumạnhvàbithảmcủanhữngdịpcòitàu,cólẫncảtiếngthétvútcao,xétrờixéđấtcủacòimáycáinhàmáyđiện,nghenhưtiếngtráiphánổtunglên.Tấtcảnhữngtiếngấybịáttrongtiếngcòiđồnglanhlảnhcủachiếcđầumáyđẹphiệuchữ"S"ởchuyếntàutốchànhsắpsửalênđườngđiKi-ép.ĐồngchínhânviênCụcchínhtrịNhànướcgiậtnảymìnhvàngạcnhiên:ngườithợmáychuyếnxetốchànhBaLan"Sê-pê-tốp-ca-Vác-sa-va",saukhiđãbiếtnguyênnhântiếngcòibáođộng,lắngtaingheđếnmộtphút,rồitừtừgiơtayvàkéodâyxíchnhỏmởnắpcòitàura.Anhcôngnhânấyhiểurằngđâylàlầnkéocòicuốicùngcủaanh,anhsẽkhôngcònđượclàmtrênchuyếntàunàynữa,nhưngbàntayanhkhôngthểrờidâycòiđược.VàtiếngcòirútrênđầutàuanhláiđãlàmchonhữnggiaothôngviênvàbọnngoạigiaoBaLansợhãiđứngdậykhỏicácghếđi-văngmềmtrongcácngăncủatoa.Cáccửamởtoang,ngườiùnùnkéovàođầyxưởngđầumáynhàga.Khitòanhàrộnglớnđãchậtníchngười,trongkhôngkhíimlặngđauđớncủatangchung,bậtlênnhữnglờinóiđầutiên,lờinóicủangườiđảngviênbôn-sê-víchgià,đồngchíSa-ra-bơ-rin,bíthưđảngủySê-pê-tốp-ca:-Cácđồngchí!Lãnhtụcủavôsảntoànthếgiới,đồngchíLê-ninđãmất.Đồngchímấtđi,tổnthấtcủaĐảngtakhônglấygìhàngắnđược.NgườiđãsánglậpraĐảngbôn-sê-vích,NgườiđãgiáodụcĐảngtinhthầnđấutranhkhôngthỏahiệptrướcquânthù…Ngườihômnaykhôngcònnữa...LãnhtụcủaĐảngtavàcủagiaicấpmấtđi,cáichếtcủaNgườigọivàohàngngũcủaĐảngnhữngngườiconưutúnhấtcủagiaicấpvôsản.mnhạccửbàimặcniệm,hàngtrămconngườiđứngbỏmũ,vàA-rơ-chomcảmthấynghẹnngàotrongcổđôivaikhỏerunlên.Mườilămnămnay,giờanhmớikhóclàmột.Tườngdàycủacâulạcbộcôngnhânđườngsắtdườngnhưkhôngchịunổisứcxôđẩycủakhốingười.Ngoàikia,tuyếtrơibuốtgiá.Đôicâythôngrậmcànhlốicửađivàobámđầytuyếtvàtuyếtđóngthànhbăngnhôranhưkimtuatủa.ThếmàtrongphòngthìngộtngạtvìhơinónggiácủalòsưởivàhơithởcủasáutrămconngườithathiếtmuốnđượcthamdựlễtruyđiệudoĐảngbộtổchức.Trongphònghọpkhôngcótiếngồnào,khôngcótiếngtròchuyệnnhưmọikhihộihọp.Đaubuồnđãlàmnhữnggiọngnóikhànđi;ngườitakhẽnói,vàtronghàngtrămcặpmắtđềulộvẻngẩnngơvìthươngtiếcđauđớn.Dường

nhưđâylàtậphợpcảđoànthủythủcủamộtcontàuđãbịsóngcồnbiểncảcướpđimấtngườicầmláidàydạnkinhnghiệmcủamình.NhữngủyviêncủabanthườngvụĐảngủycũnglặnglẽngồivàoghếchủtịchđoàn.ĐồngchíbíthưXirô-tên-côtừtừcầmcáichuôngvàlắcrấtnhẹ,rồiđặtngayxuốngbàn.Thếcũngđủrồi.Imlặngnặngtrĩulòngngườidầndầnchiếmlấycảgianphòng.Vừađọcxongdiễnvăntruyđiệu,đồngchíXi-rô-tên-côđãđứngdậynói.Vấnđềđồngchínêulênthậtlàkháchẳnlệthườngtrongmộtbuổilễtruyđiệu,vậymàngheđồngchínói,khôngailấylàmngạcnhiêncả.ĐồngchíXi-rô-tên-cônóinhưthếnày:"BamươibảyđồngchícôngnhânđềnghịchúngtatrongbuổihọpnàyxétđơnxingianhậpĐảngcủacácđồngchíấy”.VàXi-rô-tên-côđọcto:"KínhgửiĐảngbộĐảngcộngsảnbôn-sê-víchcủanhàgaSê-pê-tốp-ca,khuvựcđườngsắtTây-nam.Lãnhtụmấtđi,cáichếtcủaNgườiđãgọichúngtôiđếngianhậpđộingũnhữngngườibôn-sê-víchChúngtôimongđượcthẩmtralýlịchngaytrongcuộchọphômnayvàđượckếtnạpvàoĐảngcủaLê-nin”.Saunhữnghàngchữvắntắtấycóhaicộtchữký.Xi-rô-tên-côđọctênnhữngchữkýấy,saumỗitênlạidừnglạimấygiâyđểmọingườicómặtcóthểnhớlấynhữngtênmàhọđềubiếtcả:-Pô-len-tốp-xkiSta-nhi-láp,thợmáyxelửa,bamươisáunămlàmnghề.Tiếngxônxaotánthànhlankhắpphònghọp.-A-rơ-chomCa-rơ-sa-ghin,thợnguội,mườibảynămlàmnghề.-Bơ-ru-giắcGia-kha-rơthợmáyxelửa,haimươimốtnămlàmnghề.Càngđọc,càngnghethấytiếngxìxàobàntánnổilêntrongphòng.Xi-rô-tên-côđứngcạnhbàncứtiếptụcđọctênnàykếtiếptênkhác.Phònghọplắngnghetênnhữngngườicôngnhânconnhàthợgốccủangànhđườngsắt.AinấyđềuimbặtkhingườikýtênđầutiênxinvàoĐảngđigầnlạibàn.Kểlạilịchsửđờimình,cụgiàPô-len-tốp-skicóthểnàokhôngxúcđộngđược?-…Cácđồngchí,tôibiếtnóigìhơnnữabâygiờ?Cuộcđờingườithợtrongchếđộcũcóthếnào,aimàchẳngbiết.Sốngthìsốngynhưnôlệmàtuổigiàchếtđithìchếtcùngchếtkhổ.TôixinthúthựcrằngkhiCáchmạngđến,tôitựchomìnhgiàlãorồi.GánhgiađìnhnặngtrĩuhaivainêntôiđãbỏlỡdịpđiconđườngvàoĐảng.Tuytrongđấutranh,tôiđãkhôngbaogiờlàmlợichokẻthù,songtôithậtítthamgiavàocuộcchiếnđấu.Năm1905,khilàmởcácxưởngtạiVác-sa-va,tôicũngcóchântrongủybanbãicôngvàcùngđitheovớicácanhembôn-sê-vích.Hồibấygiờtôicòntrẻ,tronglònghănghái.Nhưngthôi,nhắclạichuyệncũlàmgì?Lê-ninmấtđi,lòngtôiđauxót.MấtNgườilàmãimãitừđâyanhemtamấtmộtngườibạn,mấtngườibênh

vựcgiaicấpchúngta.Vàbâygiờtôikhôngcònnóiđượcrằngtôiđãgià!...Thôiđểanhemkháclênnóihayhơntôi,tôikhôngphảilàngườiănnói.Tôichỉnóichắcmộtđiềurằng:conđườngnhữngngườibôn-sê-víchđilàconđườngcủatôivàkhôngthểkhácđược.Cáiđầubạccủangườithợmáygiàlắcmộtcáchquảquyếtvàdướiđôimàyxám,mắtcụnhìnphònghọp,vữngvàngthẳngthắn,khôngchớp,nhưchờđợiquyếtđịnhchungcủamọingười.Khôngaigiơtayphảnđốiviệckếtnạpcụgiàthấpbé,tócđãhoarâmấyvàoĐảng.KhiĐảngủyđềnghịquầnchúngngoàiĐảngchoýkiếnthìaicũngtánthành.CụgiàPô-len-tốp-skirờidiễnđàntrởvềchỗ,từnayđãlàmộtđảngviêncộngsảnrồi.Mỗingườidựlễhômnayđềuhiểugiờphútnàycómộtcáigìkhácthường.ChỗcụthợmáyvừađứngnóilúcnãybâygiờđãhiệnrabóngdángđồsộcủaA-rơ-chom.Ngườithợnguộingượngngùngkhôngbiếtgiấuhaicánhtaydàiđiđâu,vòtrongbàntaychiếcmũcóbịttai.Chiếcáotơilôngcừumòngấuđểhởkhuy,cổáova-rơnhàbinhmàuxámcàikhuyđồngcẩnthậnlàmchohìnhdánganhnghiêmchỉnh,trịnhtrọng.A-rơ-chomquaymặtlạiphíaphònghọpvàthoángnhậnrakhuônmặtphụnữquenthuộc:đấylàGa-li-na,ngườicongáibácthợđá,ngồitrongđámthợxưởngkhâu.Trongnụcườiđầykhoanthứcủachị,cóchiềukhuyếnkhíchđồngtìnhvàcòncómộtcáigìchưanóihếtnữaẩntrênlànmôi.NgườithợnguộinghetiếngXi-rô-tên-cônhắc:-ĐồngchíA-rơ-chom,báocáovớihộinghịlýlịchcủađồngchíđi!Bắtđầunóithậtlàkhó.A-rơ-chomkhôngquennóiởcáccuộchọplớn.Mãibâygiờanhmớicảmthấymộtđờingườilàmlụngkhónhọcchồngchấtbaonhiêuýnghĩtrongđầunóirathếmàkhóthật.Khótìmralờimànói,lạicảmđộngnữa,làmsaomànóiđược.Chưabaogiờanhthấymìnhnhưhômnay.Anhnhậnthấyrấtrõcuộcđờimìnhđếnmộtchỗngoặthẳnhoiđâyanhsắpsửabướclênmộtbướccuốicùng,cóbướclênnhưthếthìcuộcđờikhôkhancằncọccủaanhmớiấmáplênđượcvàmớicóýnghĩa.-Mẹtôicóbốnngườicon...A-rơ-chombắtđầu.Trongphòngimphăngphắc.Sáutrămconngườichămchúnghelờitựthuậtcủaanhthợcaolớnmũikhoằmkhoằm,mắtnấpdướilớplôngmàyđenrậm.-Mẹtôiđiởnấubếp.Cònchatôithếnàotôikhôngnhớrõnữa:tôichỉbiếthaingườiănởvớinhaukhônghợp.Chatôihayrượuchèquáchén.Mẹtôilàmănvấtvảđểnuôingầnấymiệngăn.Bọnchủtrảchomẹtôibốnrúpmộtthángvớicơmnuôi;lấyđượcbốnđồngrúpmẹtôiphảinailưngralàmtừsángbảnhmắtđếntốimịt.Tôihãycònmay,thuởbéđượcđihọctrườngsơhọcđượchainămbiếtđọc,biếtviết.Nhưngnămtôilênmườithìnhàhết

gạo,khôngcòncáchnàokhác,mẹtôiphảiđưatôivàohọcviệcởnhàmộtlãothợkhóa.Ởbanămkhôngmộtđồngcông,chỉcócơmnuôi...Lãochủ-ngườiĐức-tênlàPhéc-stơ.Hắnkhôngmuốnnhậntôivàolàm,bảotôicònbéquá.Nhưngtôilàmộtđứabésứclực,mẹtôinóităngchotôithêmhaituổinữa.Tôiởvớihắnđượcbanăm.Hắnchẳngdạygìnghềcảmàchỉsaivặtvàbắtchạyđimuarượuvốt-cachohắn:hắntanghiệnrượu,nốcbaonhiêucũngkhôngvừa.Ngườitasaitôiđixáchthan,khiêngsắt...Mụchủbiếntôithànhthằnghầucủamụ:nàođiđổbôchomụ,nàolàđigọtkhoaichomụ.Aicũngđátôiđược,lắmlúctựnhiênvôcớcứquenchânlàđá.Hễmụchủbựcmìnhcáigìlàcứlôitôiravảvàomặt.Hễthằngchồngsayrượulàmụbựcdọcvớicảmọingười.Mụđánhmộtlần,mụđánhhailần.Tôibỏđi.Nhưngbiếtđiđâu?Biếtkêuai?Nhàmẹthìởxađếnbốnmươidặm,màtrốnởnhàcũngkhôngyênđược...Ởxưởngcũngchẳnghơngì.Emmụchủlàmvươnglàmtướngởđấy.Cáithằngkhốnnạnấythíchhànhhạtôi.Hắnbảo:"Màycầmcụckiađưachotao".Vàhắnchỉxuốngđất,chỉvàomộtgócgầnlòrèn.Tôivàođấylấycụcsắt.Cụcsắtấyvừahắnvừanung,mớirútrakhỏilò.Cụcsắtnằmđenđentrênđấtnhưngmótayvàolàbỏngcháythịtlòixương.Tôibịđauthétlên.Cònhắnthìpháracườikhoáitrá.Tôikhôngthểchịuđượcnơitùngụcấy,nênbỏvềvớimẹ.Mẹcũngkhôngbiếtđưavàođâu,lạidẫnđếnthằngĐứcấy,dọcđườngmẹtôikhócmãi.Làmđượchainămthìchúngcũngbắtđầudạynghềbậpbõmcho,nhưngvẫncứtiếptụcđánhđập.TôilạibỏtrốnđiđếnSta-rô-công-stan-ti-nốp,xinvàolàmmộtnhàhàngbánthịtvàchịukhổchịunhụcởđấycạorửaruộtlợnđếnmộtnămrưỡitrời.Thằngchủđánhbạcnướngmấtcơnghiệpvàquịtcủachúngtôibốnthánglương,khôngtrảlấymộthào,rồibỏđiđằngnàomất.Thếlàtôilạirakhỏicáixóấy.LêntàuxuốngGiơ-mê-rin-cađitìmviệclàm.Maycómộtbácthợxưởngkhothôngcảmtìnhcảnhcủatôi.Bácấybiếttôibậpbõmtínghềthợnguội,bènnhậntôilàmcháuvàxinviệcvớilãochủ.Trôngmặt,nóchotôiđãmườibảytuổivàdođóđượcvàolàmphụthợnguội.Tôilàmởxưởngtađâyđượcchínnămrồi.Cuộcđờiđãquacủatôilànhưthế.Cònvềcuộcđờihiệntạithìcácđồngchíđềubiếtcảrồi.A-rơ-chomlấymũthấmmồhôitránvàtrútramộthơithởdài.Anhthấyphảinóiđiềucốtyếunhất,khónóinhất,khôngcầnđợiaihỏi,phảinóingay.Vàcaumàylại,anhkểtiếp:-Mỗingườicóthểhỏirằng:tạisaotôikhôngvàoĐảngbôn-sê-víchngaytừkhibùngnổ:Hỏithếthìtôibiếttrảlờithếnào?Tôichưagiàgìchocam,thếmàmãiđếnbâygiờtôimớinhậnrađườngđi.Tôikhônggiấugiếmgìcả.Phải,chúngtôiđãbỏlỡdịpđivàoconđườngấy.Đánglẽchúngtôiphảigiácngộtừcáinăm1918,dạobãicôngchốngĐứcấy.Hồiđó,đồngchílínhthủyGiu-khơ-raiđãnóichuyệnvớichúngtôinhiềulần.Thếmàmãiđếnnăm1920tôimớicầmsúngđibộđội.Hếtđánhnhau,némhếtbọntrắngxuống

HắcHảirồithìlạivềnhà.Tôilậpgiađình,sinhconđẻcái...Cứlúihúivàoviệcnhà.Nhưnggiờđây,đồngchíLê-nincủachúngtamấtđivàĐảngralờikêugọi,tôinhìnlạicuộcđờitôivàtôihiểurằngđờitôithiếumấtmộtcáigì.BảovệchínhquyềnXô-viếtcũngchưađủ.Tấtcảchúngtaphảihưởngứnglờikêugọi,chúngtaphảiđồngtâmhiệplựcmàbùlạichỗtrốngcủađồngchíLê-nin,đểchínhquyềnXôviếtcủachúngtavữngmạnhnhưmộtnúithép.Chúngtaphảitrởthànhnhữngđảngviênbôn-sê-víchvìĐảngchínhthậtlàĐảngcủachúngta!A-rơ-chomlúngtúngvìcáchnóikhôngquencủamình.Anhkếtthúclờiphátbiểumộtcáchgiảndị,nhưngthậtlàchânthành.Nóixong,anhthấynhưđãtrútđượcgánhnặngtrênvai,anhđứngthẳngngườilên,đợichờanhemhỏilại.Xi-rô-tên-côphátankhôngkhíimlặng:-Cóaimuốnchấtvấngìkhông?Hàngngườicựaquậy,nhưngkhôngailêntiếngngay.Mộtbácthợđốtlòngườiđennhưcủsúng,vừarờiđầumáyxelửađithẳngđếnđâydựlễngay,nghehỏithìđáplạibằnggiọngquảquyết:-Cònchấtvấnlàmgìnữa?Chúngtalạicònkhôngbiếtđồngchíđóhaysao.Phátchođồngchíấycáithẻđảngviênđithôi.BácthợrènGhi-li-a-cangườithâmthấp,mặtđỏlênvìnóngvàócnghĩcăngthẳng,giọngnóikhànkhàn,runrun:-Taynhưthếchẳngbaogiờxuốngdốccả,mộtđồngchívữngđấy.Chobiểuquyếtđithôi,đồngchíXirô-tên-côạ!Ởnhữnghàngcuối,chỗcácđoànviênthanhniêncộngsảnngồi,cómộtngườiđứngdậy,trongbóngtốikhôngrõlàai.Ngườiấynói:-ĐềnghịđồngchíA-rơ-chomchobiếttạisaođồngchílạiquádínhchặtvớiruộngđất?Cơsởnôngthôncủađồngchícólàmđồngchíxarờitưtưởngvôsảnkhông?Trongphònghơicótiếngxìxào,khôngtánthànhcâuhỏiđó.Cótiếngphảnđối.-Nóichogiảndị!Đâykhôngphảilúcnóichữ...SongA-rơ-chomđãtrảlờirồi:-Khôngsaocả,cácđồngchíạ!Đồngchívừarồinóilàtôiđãquádínhchặtvớiruộngđất.Đồngchíấynóiđúngđấy.Thậtvậy,nhưngcóđiềulàtôikhôngvìthếmàmấtđượcýthứcgiaicấpcủangườithợđâu.Kểtừngàyhômnay,tôixindứtkhoát.Tôisẽcùnggiađìnhdọnđếnởgầnsởđầumáy,nhưthếchắcconngườihơn.Bởivì,cáimảnhruộngấycũnglàmtôivấtvảkhóthởlắm.LòngA-rơ-chomlạibồihồilầnnữakhianhnhìnthấycảrừngcánhtaycùnggiơlên.Anhthấynhẹhẳnngười,thânvươnlên,bướcvềchỗ.ĐằngsauanhnghetiếngXi-rô-tên-côtuyênbố.

-Nhấttrítánthành.NgườithứbalêncạnhbànchủtịchlàbácBơ-ru-giắcngười"ét"cũtínhítnóicủaônggiàPô-len-tốp-ski,từlâucũngđãrađứngđầumáy.Báckểvềcuộcđờilaođộngcủamình.Khikểđếnnhữngngàygầnđây,giọngbáchạthấpxuống,nhưngrõràng,đểaicũngngherõđược.-Tôiphảilàmchoxongsựnghiệpmàcáccontôiđãbắtđầu.ThằngXéc-gâyvàconVa-li-anhàtôihysinhkhôngphảilàđểchotôingồichếtdúitrongxóbếpvớinỗiđaukhổcủamình.Chúngnóchếtđi,tôiđãkhôngbiếtđứnglênthếvàochỗchúngnóbỏlại,nhưngngàynaylãnhtụmấtđi,cáichếtcủaNgườiđãmởmắtchotôi.Cácđồngchíđừnghỏitôivềdĩvãnglàmgì.Bắtđầutừngàyhômnayđây,chúngtôimớithậtlàsốngchorasống.BácBơ-ru-giắcnóiđếnđâythìrầunétmặt,nghĩđếnhaiconmàlòngquặnlại.NhưngkhimấytrămcánhtayđềunhấttrígiơlênnhậnbácvàoĐảng,khôngaichấtvấnđiềugì,thìđôimắtbácsánglênvàmáiđầuhoarâmkhôngcúigằmxuốngngựcnữa.Đếntậnđêmkhuya,trongxưởngđầumáy,ngườitavẫntiếptụcbìnhnghịnhữngđảngviênmới.ChỉnhữngngườiưutúnhấtmớiđượcnhậnvàoĐảng,nhữngngườimàainấyđãhiểurõ,tấtcảcuộcđờicủahọlàmộtbảođảm.CáichếtcủaLê-ninđãdẫnđếnvớiĐảnghàngtrămngàncôngnhân.Lãnhtụmấtđi,khônghềlầmđộingũcủaĐảngtantác.Đảngvínhưcâyto,bámchặtrễsâuvàođất,dùchongọncógãyđi,câyvẫnkhôngtànhéo.

PHẦN2-CHƯƠNG6Haingườiđứnggácởcửaphònghòanhạccủakháchsạn.Ngườicaolớnmangkínhkẹpmũi,trêntayáocócáibăngđỏđềchữ:"Phụtráchtrậttự".Ri-tahỏi:-ĐoànđạibiểuU-crơ-renhọpởđâyphảikhông?Ngườiđótrảlời,giọngháchdịch:-Phải,chịmuốngì?-Xinphépchotôivào.Anhtachắnnganglấylốiravào,mắtnhìnRi-tavàhỏi:-Chịchoxemgiấychứngminh.Chỉcócácđạibiểucóthẻchínhthứcvàdựthínhmớiđượcvàođây.Ri-tarúttừtrongvítayramộtcáithẻviếtchữvàng.Ngườikiacầmlấyđọc:"ỦyviênBanchấphànhTrungương".Giọngháchdịchcủangườiđóbỗngbiếnđingay,vàanhtalậptứctrởnênlễphépvà"thânmật".-Xinmờiđồngchívào.Mờiđồngchíđisangbênphải,cònnhiềuchỗchưaaingồi.Ri-tađiquagiữacáchàngghế,tìmđượcchỗkhông,ngồixuống.Cuộchọpcủacácđạibiểugầnxong.Chịlắngnghediễnvăncủachủtịchphiênhọp,nhậnrahìnhnhưgiọngnóiquenquen.-Cácđồngchí,thếlàchúngtađãcửxongđạibiểuvàocácbộphậncôngtáccủaĐạihội.CònhaitiếngđồnghồnữathìĐạihộisẽkhaimạc.TôixinphépkiểmtralạilầnnữadanhsáchcácđạibiểuđãđếndựĐạihội.Ri-tanhậntaA-kim:chínhanhđangđọcvộibảndanhsách.MỗilầnA-kimgọitên,cónhữngbàntaycầmthẻđỏhaytrắnggiơlênđểđáplại.Ri-tahếtsứcchúýnghe.Đâylàmộttênquenthuộc:-Pan-cơ-ra-tốp.Ri-taquaynhìnvềphíabàntayvừagiơlên,nhưngtrongdãycácđạibiểungồi,chịkhôngthểphânbiệtđượcnétmặtquencủangườicôngnhânkhuânvác.Nhữngtênngườinốitiếpnhauvàtrongsốđócótên"Ô-cu-nhếp",liềnsauđấylạimộttênkháccũngquennữa:"Giác-ki".Ri-tatrôngthấyGiác-ki.Giác-kingồingaygần,mặtquaynghiêngvềchỗchị.Anhtakia,nétmặtlâungàychịđãquênmấtrồi.Phải,Giác-kiđấy.Đãbaonhiêunămtrời,chịchưagặplạiGiác-ki.NhữngtêntrongdanhsáchcứtiếpnhauđọclênrồiquađivàbỗngnhiêncótênmộtngườilàmchoRi-tagiậtthótmình.-Pa-venCa-rơ-sa-ghin.Mãitậnxa,đằnghàngghếtrước,mộtbàntaygiơlênvàhạxuống.Vàcóđiềurấtlạ,khônghiểutạisaoRi-tathấpthỏmkhaokhátđượcthấymặtngay

ngườicótêntrùngvớitênngườibạncũcủachịđãhysinh.Chịchămchămnhìnvềphíalúcnãycóbàntaygiơlên,chịnhìnkhôngrờimắt,nhưngnàocóthấygì,nhữngđầungườidườngnhưđềugiốngnhaucả.Ri-tađứngdậyđimenrìatường,lạigầnmấyhàngghếđầu.A-kimđãđọchết.Tiếngghếxôđẩyầmầm,cácđạibiểubắtđầunóichuyệnto,tiếngcườicủatuổitrẻvanglênvàA-kimcốnóiáttiếngồntrongphòng:-BâygiờtạiNhàhátlớn!Cácđồngchínhớđừngđếntrễđấy?Ngoàicửa,ngườiùnùnđira,bịnghẽnlại.Ri-tahiểurằnggiữacáithácngườinày,khótìmchođượcmộtaiquenthuộctrongsốnhữngngườimàchịvừangheđọctên.ChỉcòncáchđừngbỏmấtbóngA-kim,nắmđượcA-kimthìcóthểtìmđượcnhữngbạnkhác.ChịnhườngchonhómđạibiểucuốicùngđitrướcrồibướcvềphíaA-kim.Bỗngphíasauchịcótiếngnói:-ThếnàoPa-ven?Cùngđithôichứ,mày?Rồicótiếngrấtquenthuộc,thoạtnghechịđãnhậnrangay,nhớrangay:-Tacùngđi.Ri-taquaylại.Trướcmặtchịlàmộtthanhniêncaolớn,dangămngăm,mặcáova-rơmàuka-ki,cóthắtmộtdâydaCô-ca-dơmỏng,vàmặcquầnđingựamàuxanhthẫm.Ri-tatrốmắtnhìnngườithanhniênấy,vàkhiđôitaybạnthânthiếtômchặt,vàgiọngbạnrunrunkêukhẽ"Ri-ta",thìchịđãhiểuthanhniênấychínhlàPa-venCa-rơ-sa-ghin.-Pa-vencònsốngư?MấytiếngđóđãnóivớiPa-ventấtcả?Ri-takhônghềbiếtrằngcáitinPa-venhysinhlàmộttinnhầm.Phònghọpđãvắnghẳn.TừphốTơ-véc-scai-a,phốlớnnhấtcủathànhphố,tiếngồnàovọngvàocửasổmởtoang.Đồnghồtreotườngđãđiểmsáutiếngrồi,nhưnghaingườicócảmtưởngnhưvừamớigặpnhaucáchđâyvàiphút.Tiếngchuôngđồnghồgiụchaingườiđiđếnnhàhátlớn.Khiđixuốngcầuthangrộngracửa,Ri-tacònđưamắtnhìnlạiPa-venmộtlượtnữa.BâygiờPa-venđãđứngcaohơnRi-tamộtnửađầungườirồi.NhưngtrôngPa-venvẫnnhưxưa,chỉkháclàcứngcỏihơn,trầmtĩnh,vữngvànghơn.-ĐấyPa-venthấykhông,Ri-taquênmấtcảkhônghỏibâygiờPa-vencôngtácởđâu?-Pa-venlàBíthưĐoànthanhniêncộngsảnliênquận,haylànóinhưĐu-ba-vathườngnói:làm"thơlại"rồi.-VàPa-venmỉmcười.-Pa-vengặpanhtaà?-Cógặp.Vàcuộcgặpấyđãđểlạichotôimộtkỷniệmkhóchịu.Haingườibướcra.Ngoàiphố,tiếngcòixehơiinhỏiphốxánhộnnhịp,ồnào.DọcđườngđếnNhàhátlớn,haingườiđềuimlặng,hầunhưkhôngnóichuyệnvớinhau,nhưngđềunghĩvềmộtchuyệnnhưnhau.Cảmộtbiển

ngườihuyênnáo,dữdội,vâylấyNhàhátlớn.Biểnngườiấykéotớitòanhàđáđồsộcủanhàhát,địnhùavàonhữngcửacóanhembộđộiHồngquânđứnggác,nhưngnhữngngườigácrấthắckiachỉchocácđạibiểuvàothôi.Nhữngaiđượcvàođềulấylàmhãnhdiệnđưagiấychứngminhra,khibướcquahàngdâyngăncửa.Biểnngườibaoquanhnhàháttoànlànhữngđoànviênthanhniêncộngsản.Nhữnganhchịemđókhôngcógiấymời,nhưngthathiếtmuốnđượcđếndựchođượclễkhaimạcĐạihội.Cónhữnganhláucáđilẫnvàogiữanhómđạibiểuvàcũnggiơlênmộtmiếnggiấygìđođỏ,miễnlàphảithậtđúngmàugiấychứngminhcủađạibiểu,thếlàhọcólúcvàođượcgầncửatrong.Mộtvàingườilọtđượcvàocửa.NhưngđếnđâyhọlạiđụngphảiđồngchíủyviênTrungươnghoặcngườiphụtráchtrậttựđứngtúctrực,chờdẫnkháchmờilêngác,cònđạibiểuthìđivàotầngdưới.Vàmấyanhláucákialiềnbịđuổirangoàilàmchonhữngtay"khôngvé"kháckhoáichí.Nhàhátkhôngthểchứađượcmộtphầnhaimươitổngsốnhữngngườimuốnvàodự.Ri-tavàPa-venchenvấtvảlắmmớiđếnđượccửa.Cácđạibiểuđếnmỗilúcmộtđông:xeđiện,xehơiđưahọtới.Ngoàicửa,ngườixôđẩynhau.Cácđồngchíbộđộigác,cũnglànhữngđoànviênthanhniêncộngsản,bịmộtmẻgaygo.Cácđồngchíbịxôépđếntậntường.Cótiếngkêutolêngầncửavào:-Ê!CáccậukhuBâu-manchenvàođinhé.-Chenvàođicáccậu,thếnàocũngvàođượcđấy.-Vàonày!...Cùnglúcấy,Pa-venvàRi-tađivàocửa,cómộtcậubémắtsắc,đeohuyhiệuthanhniêncộngsản,lừalúcbấtthầnlẻnvàocửa.Cậutatránhđượcmặtngười"phụtráchtrậttự”,liềnlẩnvàophíatrong.Chỉmộtnháymắtlàcậutađãbiếnvàothácngườiđihọp.Ri-tavàPa-venđivàotầngdưới;Ri-tachỉdãyghếbànhởcuối,nóivớiPa-ven:-Chúngtangồiđây.Haingườingồivàomộtgóc.-Ri-tamuốnPa-ventrảlờimộtcâuhỏi.Tuylàchuyệncũ,songRi-tatinrằngPa-vensẽtrảlời:tạisaohồiấyPa-venlạibỏdởviệchọctậpvàcắtđứttìnhbạncủachúngtanhưthế?Pa-venđãchờđợicâuhỏiấyngaytừphútđầutiêngặpgỡ;vậymàanhvẫncứlúngtúng.HaicặpmắtbắtgặpnhauvàPa-venhiểurằngRi-tađãbiếttấtcảrồi.-TôitưởngrằngRi-tađãhiểutấtcả.ĐãbanămrồiđấynhỉvàbâygiờđâyPa-venchỉcòncóthểtráchcậuPáp-cavềcáchxửsựlúcbấygiờ.ChínhPa-venlàngườiđángtráchtrongchuyệnnày.Pa-ventrongđờimìnhđãcónhiều

sailầm,lớncó,nhỏcó,vàmộttrongnhữngsailầmđóchínhlàđiềuRi-tavừahỏi.Ri-tamỉmcười:-Pa-venvàođềkhéolắm.NhưngRi-tachờmộtcâutrảlờikia!Pa-venhạthấpgiọng:-Trongchuyệnnày,khôngphảichỉriêngPa-vencólỗi.MàđấycũnglàlỗiởtruyệnRuồitrâunữa,ởcáilãngmạncáchmạngcủanhàhiệpsĩnày.Nhữngcuốnsáchtảcácchiếnsĩcáchmạngdũngcảmđầyquyếttâmvàýchí,khôngbiếtsợsệt,đemcảthểlựclẫntinhthầnhiếnchosựnghiệpcủachúngta,nhữngcuốnsáchđóđểlạichotôimộtấntượngkhôngbaogiờphainhòa,nuôitrongngườitôicáimongmuốnnoigươngnhữnganhhùngấy.VàtrongtìnhcảmđốivớiRi-ta,tôiđãbắtchướcRuồitrâunéntìnhcảmxuống.Ngàynaythìnhậnratháiđộđóthậtbuồncười,hơnthế,lạicònrấtlàđángtiếcnữa.-ThếnghĩalàbâygiờýkiếncủaPa-venvềRuồitrâuđãkhácđirồihaysao?-Không,Ri-taạ!Vềcănbảnthìkhông!Tôichỉmuốntướcbỏđicáiphầnbikịchvôích,đemýchímìnhthửtháchvàonhữngviệckhôngcầnđến,tựmìnhgâychobảnthânmìnhđauđớnkhônglợigì.Nhưngcòncáiphầncănbản,chủyếutrongRuồitrâuthìtôirấttánthành,tánthànhđứctínhdũngcảm,tinhthầnkiênnhẫnkhôngbờbếncủaRuồitrâu,tánthànhconngườibiếtchịuđựngđượcđaukhổ,khôngkêuca,khônghềngỏchomộtaibiết.Tôirấttánthành,rấthâmmộhìnhảnhđócủaconngườicáchmạng,conngườithấyđượcrõràngsovớisựnghiệpchung,thìbấtcứcáigìthuộccánhânmìnhthậtkhôngđánglàbao.Ri-tatưlựmỉmcườinóivớiPa-ven:-Pa-venạ,giờchỉcònbiếttiếclàcâuchuyệnnàyđánglẽphảinóivớinhaucáchđâybanămrồikia,thếmàbâygiờmớinói.-Saolạitiếc,hởRi-ta?PhảichăngvìPa-venđốivớiRi-takhôngbaogiờcóthểđiquátìnhđồngchíkhônghơnkhôngkémư?-Không.ĐánglẽPa-venđãcóthểđixahơnthếnhiềulắm,Pa-venạ.-Bâygiờcòncóthểnốilạiđược.-Hơimuộnrồi,đồngchíRuồitrâuạ.Ri-tamỉmcườivềcâuđùacủachínhmìnhvànóichoPa-venrõ:-Ri-tađãcómộtcháubé,cháubégáixinhxắnlắm.Cháubécóbốnó,bốcháulàmộtngườibạnlớncủaRi-ta.Bangườisốngvớinhauthânlắmvàbâygiờđâytaybakhôngthểnàorờinhaurađược.NhữngngóntaycủaRi-tanắmlấybàntayPa-ventỏvẻlongạichoPa-ven.SongRi-tahiểulàlongạivôích.Phải,banămqua,Pa-venđãlớnhẳnlênrồi,khôngnhữngchỉthânthểlớnlênkhôngthôi.Ri-tabiếtgiờđâyPa-venđangđauđớn:mắtPa-venđểlộravẻđauđớnấy.NhưngPa-venđãchânthànhnóivớiRi-ta:

-DùsaoPa-venvẫncòngiữđượcmộtcáigìmuônngànlầnquýhơncáiPa-venvừamấtđi.Pa-venvàRi-tađứngdậy.Đãđếnlúcphảitìmchỗngồigầnhơn.HaingườiđilạidãyghếcủađoànđạibiểuU-cơ-ren.Nhạcnổilên.Nhữngbăngkhẩuhiệuđỏchóimangnhữnghàngchữsángngời"Tươnglaithuộcvềchúngta".Hàngngànđạibiểungồikíntầngdướivàcácghế"lô",cácdãyghếhaibêngác.HàngngànconngườiấyhòavàođâythànhmộtcáimáybiếnthếđiệnmạnhvớimộtsứcđiệnkhôngbaogiờtắtđượcTòanhàhátlớnkhổnglồđãnhậnvàolòngmìnhtấtcảtinhhoacủalớpvệquânthanhniêntrongđạoquâncôngnghiệpvĩđại.Hàngngàncặpmắtsánglênđổdồnvàonhìnhàngchữchóilọichăngởphíatrêncáimànsânkhấu:"Tươnglaithuộcvềchúngta".Nhữngtiếngnóichuyệnvẫnồnlên.Cònvàiphútnữa.Vàcáimànnhungnặngtừtừgiãnra.ĐồngchíbíthưBanchấphànhTrungươngĐoànthanhniêncộngsảnNgabắtđầunói.Đồngchíxúcđộngquá,tronggiâylátmấttựchủ,đứngyênmộtlúclâutrướccảnhtượngtrangnghiêmkhôngtảxiếtcủagiờphútnày.-ĐạihộilầnthứsáuĐoànthanhniêncộngsảnNgakhaimạc.Chưabaogiờnhưhômnay,Pa-vencảmthấyrõràng,sâusắcsứchùngmạnhvàvĩđạicủacáchmạng,lòngtựhàokhônglờinàodiễnđạtnổivàniềmvuisướngkhônggìbằngmàcuộcđờiđãchoanhhưởng,cuộcđờiđãđưaanh,ngườichiếnđấuvàxâydựng,tớiđâyđếnchỗthắnglợihuyhoàngnàycủalớpvệquânthanhniênbôn-sê-vích.Đạihộilàmviệccăngthẳng,chiếmhếtcảthờigiờcủacácđạibiểu,từsángsớmđếnkhuya,Pa-venchỉgặplạiRi-taởmộttrongnhữngphiênhọpcuốicùng.Pa-vennhậnraRi-tađangđứngvớimộtnhómđạibiểuU-cơ-ren,Ri-tanóivớianh:-Ngàymai,saukhiĐạihộibếmạc,Ri-tasẽđingay.Khôngbiếtchúngtacòncódịptròchuyệnvàchàobiệtnhaukhông.Vìvậyhômnay,Ri-tađưachoPa-venhaitậpnhậtkýriêngcủaRi-taliênquanđếnchuyệnngàyxưavàmộtbứcthưnhỏ.Pa-venxemxongrồigửilạitheođườngbưuđiệnchoRi-tanhớ.Pa-venđọcnhậtkýcủaRi-tasẽhiểutấtcảnhữngđiềuRi-tanóivớiPa-ven.Pa-venbắttayRi-tavànhìnbạnhồilâunhưđểkhắcsâunétmặtbạnvàotâmtrímình.Ngàyhômsau,đúnghẹn,haingườigặpnhauởcửachính.Ri-tatraochoPa-venmộtgóicuộntrònvàmộtphongbìdánkín.Chungquanhđôngngười,nêncảhaichỉkínđáochàobiệtnhau.ChỉriêngtrongđôimắthơirơmrớmlệcủaRi-talàPa-venthấyrõlòngtrìumếnsâuxavàmộtthoángbuồnrầu.Ngàyhômsau,haicontàuđưamỗingườivềmỗingả.NhữngngườiU-cơ-renngồiởnhiềutoa.Pa-venởtrongnhómđạibiểuthànhKi-ép.Tốiđến,khimọingườiđãđingủ,vàÔ-cu-nhếpđãnằmngáynhưkéogỗởgiườngbên,

Pa-venlạigầnánhđènbócthưra:"Pa-vơ-lu-sathânyêuơi!ĐánglẽRi-tacóthểtrựctiếpnóithẳngvớiPa-ven,nhưngRi-tanghĩlàviếtchoPa-venthếnàythìhơn.Ri-tachỉmuốnmộtđiều:saochonhữngchuyệnchúngtanóivớinhautrướckhibắtđầuĐạihộikhôngđểlạivếttíchnặngnềtrongđờiPa-ven.Ri-tabiếtPa-vencónghịlực,nênRi-tatinởđiềuPa-venđãnóivớiRi-ta.Ri-takhôngnhìnđờimộtcáchhìnhthức,giáođiềuđâu:đôikhi,tuyđấythậtralànhữngtrườnghợpđặcbiệtrấthiếm,ngườitacóthểrangoàilẽthườngtrongquanhệgiữacánhânvàcánhân,nếuđiềuđólàdomộtthứtìnhcảmrấtlớn,rấtsâuchiphối.Pa-venxứngđángđượcnhưthế.GặplạiPa-ven,lúcđầuRi-tađãđịnhđềnbùlạimốitìnhcủathuởmườitámđôimươiấy,songRi-tađãcưỡnglại.Ri-tacảmthấylàmthếkhôngchochúngtacóđượcmộtniềmvuilớntrongtâmhồn.Pa-venạ,khôngnênkhekhắtquávớimìnhđếnthế.Trongcuộcđờichúngta,khôngphảichỉcóđấutranhkhôngthôimàcòncóniềmvuicủamộttìnhcảmtốtđẹpnữa.VềcuộcđờitươnglaicủaPa-ven,nghĩalàvềnộidungchủyếucủađờiPa-ven,Ri-tahoàntoànkhôngcảmthấycógìđánglongạicả.BắttayPa-venrấtchặt.Ri-ta".Pa-vennghĩngợi,xévụnbứcthư.Thòtayrangoàicửasổ,anhcảmthấygiódứtkhỏingóntaytừngmảnhthưnátvụn.ĐếnsángthìPa-venđãđọcxonghaicuốnnhậtký.Anhlạilấygiấygóivàbuộclại.ĐếnKhác-cốp,mộtsốcácđồngchíU-cơ-renxuốngtàu,trongđócóÔ-cu-nhếp,Pan-cơ-ra-tốpvàPa-ven.Ô-cu-nhếpphảiđiKi-épđónTa-li-ahiệnđangởnhàAn-na.Pan-cơ-tốpmớiđượcbầuvàoBanchấphànhTrungươngĐoànthanhniêncộngsảnU-cơ-renthìcóviệcbậnphảiđigiảiquyếtngay.Pa-venquyếtđịnhcùngđivớihọđếnKi-ép,tiệnthểvàothămGiác-kivàAn-na.Anhnánởlạisởbưuđiệnnhàga,gửihaicuốnnhậtkýtrảlạiRi-ta.Khianhratàuthìcácbạnkhôngcònainữa.XeđiệnđưaanhtớinhàAn-navàĐu-ba-vaở.Pa-venleothanglêntầnghai,gõcửabênphải-chỗbuồngAn-na.NhưngkhôngcótiếngđáplạiCònsớmthếnày,An-nachưathểnàođãđiđếncơquanlàmviệcđược.Pa-vennghĩthầm:"Chắclạicònđangngủ".Cửabuồngbênhéra,vàĐu-ba-vangáingủlừđừbướcracầuthang.Mặthắnxámngắt,mắtquầngthâm.Pa-venvốnthínhmũinhậnrangaycảmùirượunữa.Quacánhcửahémở,Pa-vennhìnthấytrêngiườngcóngườiđànbàbeobéo,haynóiđúnghơnlànhìnthấycáicẳngchânđểhởvàđôivainungnúccủangườiấy.Đu-ba-vathấyPa-vennhìnvàobuồngliềnlấychânđákhépkíncửalại.Hắnhỏigiọngkhànkhàn,mắtnhìnchằmchằmvàomộtgócnàoởngoàisân:-CậuđếntìmnữđồngchíAn-naBô-khácchứgì?Bàấybâygiờkhôngởđâynữa.Cậulạicònkhôngbiếtchuyệnhaysao?

Pa-vencaumàynhìnthẳngvàomặtĐu-ba-va:-Mìnhkhôngbiết,thếAn-nadọnđiđâu?Đu-ba-vacáulênngay:-Cáiđóchẳngliênquangìđếnđâycả,-vàsaukhiợmộtcái,hắnnóithêm,giọngđầytứctối:--Cậuđếnanủicôảchứgì?Thậtlàđúngdịp!Chỗtrốngrồiđấy.Làmđi.Nóchẳngchêcậuđâu.Nónhiềulầnnóivớiđâylànóthíchcậuđấy.Haynóithếnàonhỉ,nhưbọnđànbàthườngnóiấymà...Tómlấythờicơđi,côcậuthôngcảmvớinhaucảphầnhồnlẫnphầnxác.Pa-vencảmthấynóngmá.Anhcốnén,nóikhẽ:-Đu-ba-va,cậusangãquáđimấtrồi.Mìnhkhôngngờlạithấycậuđểucángđếnnhưthếđược.Bởivì,dùsaotrướcđâyđãcóhồicậucũnglàmộtthanhniênkhôngđếnnỗinào.Tạisaocậusinhrađốnmạtđếnnhưvậy?Đuba-vadựalưngvàotường.Hắnđichânkhôngtrênsànxi-măng.Trôngthấyhắnrétramặt,ngườihắnrunlên.Cánhcửamở,mộtngườiđànbàmánúngnanúngnính,vẻcònngáingủ,lóra.-Vàođây,mìnhơi.Mìnhcứđứngngoàiấylàmgìthế?Đu-ba-vakhôngđểchoconmụấynóihếtcâu,đóngsậpcửalại,rồilấylưngđứngchắn.Pa-vennói:-Bướcđầuhayđấy...Bâygiờ,cậutiếpnhữnghạngngườithếnàovàrồicậusẽđiđếntậnđâu?Đu-ba-vanghechuyệnrõrànglàthấychántailắmrồi.Hắnquátlên:-Cóphảimàyđếnđâyđểchỉthịchotaolàphảingủvớihạngngườiinàohaysao?Cáithóilênlớpấy,taoxinđủrồi.Ớđâudẫnxácđếnđâythìcútvếđấyđi!MàycứđimàrêuraolàthằngĐu-ba-varượuchèbebétvàngủvớigáinhàthổ.Pa-venlạigầnhắn,nóinhữnglờixúcđộng:-Đu-ba-va,cậuhãyđuổingườiđànbàấyđi,mìnhmuốnnóivớicậumộtlầncuối...MặtĐu-ba-vasasầmlại.Hắnquaygótvàluivàobuồng.-Đồkhốn!-Pa-venlẩmbẩmtrongmiệngvàthongthảbướcxuốngcầuthang.*Hainămquathờigianvôtìnhđãcuốndầnngàythángtrôiđi.Nhưngcuộcsốngbăngbăng,mãnhliệt,rựcrỡmuônmàuđãchứachấtlênmỗimộtngàyqua(trôngbềngoàitưởngnhưđềuđềuphẳnglặng)nhữngnhântốmới,kháchẳnvớingàyhômtrước.Mộttrămsáumươitriệungườicủanhândânvĩđạinày,lầnđầutiêntrênthếgiớiđãtrởthànhchủnhâncủađấtnướcbaola,chủnhâncủanhữngtàinguyênthiênnhiênphongphúkhôngsaokểxiết,mộttrămsáumươitriệungườiđóđãđemsứclaođộnganhhùng,đượcpháthuy

đếncaođộ,rakhôiphụclạinềnkinhtếquốcdânđãbịchiếntranhtànphá.Đấtnướcđãhồisứclại,trởnêncườngtrángvànhữngnhàmáy,mớigầnđâythôi,cònbỏhoang,trôngảmđạmnhànhưnhàmáychết,khôngcònthấynhữngốngkhóitắtngấmnữa.Pa-venđãtrảiquahainămấytrongcáiđàđilênkhônggìcưỡngnổi.Chínhanhcũngkhôngcònkịpđểýlàđãhainămquanữa.Anhlàngườikhôngthểsốngbằnglặng,anhghétcáilốisốngsángsángrauểoảingápdàivàtốiđếnđúngmườigiờđingủ.Anhsốnghốihả.Vàkhôngnhữngchỉbảnthânmìnhhốihảsốngmàcònthúcđẩykíchthíchnhữngngườikhácnữa.Anhhàtiệngiờngủ.Thườngcửasổphònganh,ánhđènsángchođếntậnđêmkhuya,ngườitanăngtrôngthấynhữngbóngngườichâuđầuvàonhauquanhchiếcbàn.Họđanghọctập.Trongvònghainămqua,họđãnghiêncứuxongcuốnthứbacủabộsáchTưbảnluận.Bâygiờđâyhọđãthấuhiểuđượcbộmáytinhvicủachếđộbóclộttưbản.Ra-dơ-va-li-khinlạiđếnliênquậnmàPa-vencôngtác.Tỉnhủypháihắnđếnđấy,đềnghịđểhắnlàmbíthưmộtquậnđoànthanhniêncộngsản.HồiđóPa-venđicôngtácbiệtphái.TronglúcPa-venđivắngbanthườngvụliềnđiềuđộngRa-dơ-va-li-khinxuốngmộtquận.Pa-venvề,biếtchuyệnấy,nhưngkhôngnóigì.Mộtthángsau,Pa-venbấtthìnhlìnhvềquậncủaRa-dơ-va-li-khin.Anhpháthiệnđượcmộtsốkhônglấygìlàmnhiềunhữngsựviệc,nhưngtrongnhữngsựviệcđócónhữngsựviệcnày:Ra-dơ-va-li-khinnàouốngrượusaybítỉluôn,nàotụtậpquanhmìnhbọnxunịnhvàđànápnhữngđoànviêntốt.Pa-venđemnhữngviệcấyvềtrìnhbàyvớibanthườngvụ.KhitấtcảmọingườiđãtỏýtánthànhnghiêmkhắccảnhcáoRa-dơ-va-li-khinthìPa-vennóiđốp:-PhảikhaitrừvĩnhviễnkhỏiĐoànvàtướchẳnquyềngianhậplại.Điềuđólàmchoainấyđềungạcnhiên,thấykỷluậtdườngnhưquánặng,nhưngPa-vennhắclại:-Phảikhaitrừthằngkhốnkiếpấy.Thằnghọcsinhly-xêmấtdạyấyđánglẽcóthểtrởnênngười.Nhưngnókhôngthể.Nóchỉtìmcáchlenlỏivàotổchứctacầulợimàthôi.RồiPa-venkểchomọingườibiếttưcáchcủaRa-dơ-va-li-khinởBê-rê-dơ-đốp.Ra-dơ-va-li-khinkêulên:-TôicươngquyếtphảnđốinhữnglờituyênbốcủaPa-ven.Đâylànhữngchuyệntưthùcánhân,khôngítkẻcóthểcứđặtđiềunóixấutôi.Pa-vennóithếthìtàiliệuđâu,chứngcớđâu,sựviệcđâu?Tôicũngcóthểbịararằnganhtabuônlậu.Vậythìcóphảikhaitrừanhtarakhông?Khôngthểđược.ĐềnghịPa-vennóithìtàiliệuđâu,trìnhbàyđi.Pa-venđáplạihắn:-Đượctôisẽcótàiliệu

Ra-dơ-va-li-khinđira.Nửagiờsau,Pa-venđãđượcmọingườitánthànhthôngquanghịquyết:"KhaitrừRa-dơ-va-li-khin,mộtphầntửlạcloài,rakhỏihàngngũcủaĐoànthanhniêncộngsản".*Hèđến,tấtcảcácbạnPa-venđềulầnlượtthaynhauđinghỉ.Aiyếusứcthìđirabờbiển.Đếnmùanàylàmọingườiđềunghĩđếnnghỉmát.VàPa-venđểcácđồngchíđi,xoayxởchoanhemgiấyvàonghỉởcácnhàandưỡngvàgiúpanhemtiềnnongđinghỉ.Anhemrađi,ngườixanhxao,mệtmỏinhưngmặtmàytươitỉnh.CôngviệccủaanhemởnhàlạitrútlênvaiPa-venvàanhgánhtấtcả,nhưmộtconngựathuầnnailưngkéoxelêndốc.Saumộtthờigiannghỉ,anhemtrởvề,darámnắng,trànđầynghịlựcvàlòngyêuđời.Lạiđếnlượttốpkhácđi.Suốtvụhècóvắngmặtaithìcuộcsốngvẫnkhôngngừngbướctiến.Pa-venlàmviệckhôngnghỉmộtngàynào.Anhvắngmặtmộtngàytrongphònglàmviệclàmộtđiềukhôngthểcóđược.Hèđãđiquanhưvậy.Pa-venkhôngthúmùathu,cũngchẳngthúmùađông:haimùaấyđếnlàanhlạicóthểđaunặng.Mùahènày,anhđặcbiệtsốtruộtmongđợinóđến.Anhthúnhậnvớimìnhlàsứckhỏemỗinămmộtsuyvàđiềuđólàmanhđaubuồn.Cóhaicáchgiảiquyết:hoặclàtựnhậnmìnhkhôngđủsứcchịuđượcnữanhữngkhókhăncủahoàncảnhcôngtáccăngthẳng,nhậnmìnhlàngườitànphế,haylàvẫnđứngvữngởcươngvịcôngtácchođếnkhinàokhôngkhamđượcnữamớithôi.Vàanhđãchọncáchgiảiquyếtthứhai.Mộthôm,trongcuộchọpcủabanthườngvụĐảngủyliênquận,Pa-venngồigầnbácsĩBa-rơ-tê-lích,trưởngtyytế,mộtngườibôn-sê-víchgiàđãhoạtđộngbímậtlâunăm.-AnhPa-vennày,tôitrônganhyếuquá.Anhthấytrongngườithếnào?Anhđãđếnchobanytếkhámchưa?Chắclàchưaphảikhông?Đúngnhưthế,tôikhôngnhớlàđãcólầnnàokhámchoanh.Thếnàoanhcũngphảiđểchotôikhám.Thứnămnày,vàochậptối,đếntôixemchonhé.Pa-venkhôngđếnbanytế.Anhbậnviệc.SongbácsĩBa-rơ-tê-líchvẫnkhôngquên;mộthômbácsĩkéoPa-venvàophòngthămbệnhcủamình.Buổikhámbệnhrấtcẩnthậnấy,cósựthamgiacủaBa-rơ-tê-líchvốnlànhàchuyênmônvềbệnhthầnkinh,đãđiđếnkếtluậnnhưsau:"BanytếnhậnthấycầnthiếtphảichongayPa-venđinghỉchữabệnhmộtthờigianlâuởCơ-rưm,cầntheodõiđiềutrịcẩnthận,nếukhông,khôngthểtránhkhỏihậuquảnghiêmtrọng".Lờikếtluậnấycònkèmtheomộttràngdàikểtỉmỉnhữngtênbệnhbằngtiếngla-tinh.Xemgiấykhámđó,Pa-venchỉhiểuđượcmộtđiều:bệnhđángngạinhất,khôngphảilàhaichânmàlàởthầnkinh,chínhlàtrongnãobịđaunặng.

Ba-rơ-tê-líchtrìnhthẳngbanthườngvụkếtquảchẩnbệnhấy.ToànthểđồngýchoPa-venđinghỉngay.NhưngchínhPa-venlạiđềnghịhãyđợiSbít-nhếplàtrưởngphòngtổchứccủaliênquậnđoànvềđã.Pa-vensợliênquậnủyhếtngười,vắngcánbộ.CácđồngchíđànhphảiđồngýđềnghịcủaPa-ven,tuyrằngBa-rơ-tê-líchcóphảnđối.CònbatuầnnữathìđếnchuyếnđinghỉđầutiêntrongđờicủaPa-ven.CáigiấyvàonhàđiềudưỡngởƠ-pa-tô-ri-ađãnằmchờsẵntrongngănkéo.Trongnhữngngàyđó,Pa-vengấprútgiảiquyếtmọicôngviệc.Anhchuẩnbịmộtcuộchộinghịtoànthểchấpủyliênquậnthanhniêncộngsản.Anhlàmkhôngtiếcsức,cốgiảiquyếthếtmọivấnđềcòndởchoxongđểyêntâmmàđi.Songtrướckhiđinghỉvàđượcrabiểnmàsuốtđờianhchưatừngđượcthấybaogiờthìxảyrangaymộtchuyệnvôlý,bấtbìnhanhkhôngngờtới.Saukhilàmviệcxong,Pa-venđiđếnbantuyênhuấn:anhngồiởkhungcửasổbỏmở,saucáitủsáchđểchờhọpban.Khianhtớithìchưacóai.Mộtlátsau,nhiềungườivào.Ngồisautủ,anhkhôngnhìnthấyhọ,songnhậnragiọngnóicủamộtngười.ĐấylàPhai-lôlàmtrưởngbankinhtếcủaliênquận.Ngườihắncaogọn,trôngbảnhtrai,dángđiravẻquânsự.Đãnhiềulần,Pa-venđượcnghenóihắnlàmộttaynghiệnrượuvàthíchchimgái.TrướcđâyPhai-lôcóthờikỳlàdukíchvàbâygiờhễcódịplàhắnvừacườihahả,vừakểlạichuyệnhắnchặtđầubọnphỉMa-khơ-nô,mỗingàymộtchụccáiđầu.Pa-venkhôngthểchịuđượchắnta.Mộthôm,cómộtnữđoànviênthanhniêncộngsảnđếngặpPa-venvừakhócvừabáocáochuyệnPhai-lôlừacôta:Phai-lôhứahônvớicôta,nhưngănởvớinhauđượcmộttuầnthìbỏrơi,thậmchígặpcôtahắncũngphớtđikhôngchàohỏinữa.BankiểmtrađemraxétnhưngPhai-lôthoátđượcvìngườicongáikhôngcótangchứng.SongPa-ventinlờicôtanói.Pa-venlắngtainghe,bọnmớiđếnkhôngngờrằngcóPa-venngồiởđây:-KìaPhai-lô,dạonàythếnào?Gầnđâyngườianhemcólàmthêmđượcmónnàolykỳkhông?NgườihỏilàGơ-ri-bốp,mộttrongnhữngbạncủaPhai-lô,cùngmộtphườngnhưhắncả.Gơ-ri-bốplàmộtđứahếtsứcchậmtiến,vừadốtvừangu,thếmàkhônghiểutạisaongườitalạichohắnlàmtuyêntruyềnviên.Hắnrấtlấylàmhãnhdiệnvớidanhnghĩađó,bạđâuhắncũngmangraphô.-Cậucóthểchúcmừngtớđược.HômquatớđãtốcđượcváyconCô-rô-ta-ê-varồiđấy.Thếmàcậutrướckiacứbảolàkhôngănthuagìđâu.ÔnganhạkhimàPhai-lônàyđãđuổiconbénào,thìcácbạncứyêntrí…VàPhai-lôchêmvàomộtcâurấttục.Pa-vencảmthấynổigaitrongngười,cămtứcđếntộtbậc.Cô-rô-ta-ê-valàđồngchíphụtráchbanphụvận.ChịđếnđâycùngmộtthờigianvớiPa-ven.

Vàtrongcôngtácchung,Pa-venđãquenthânvớingườinữcánbộdễcócảmtìnhấy.Chịvốntínhrấtthảo,thườngâncầnchămsócđếntấtcảnhữngchịemnàotìmđếnnhờchịkhuyênbảohaygiúpđỡ.Chịđượcanhchịemcánbộchungquanhliênquậnđoànrấttínnhiệm.Chịchưacóchồng.Khôngcònnghingờgìnữa,thằngPhai-lônàyđangnóivềchịđây.-Phai-lô,cậukhônglòechúngtớđấychứ?Chúngtớnghilắm,vìconmụCô-rô-ta-ê-vakhôngcónhưcậunóitínàođâu.-Tớlạinóidốicáccậuà?Thếcáccậuchotớlàhạngngườithếnào?Taynàyđãchàiđượckhốiđứarồi.Chỉcầnbiếtcáchtánthôi.Mỗimộtcon,mìnhphảicómộtchiếnthuậttiếpcậnriêng.Cóconthìchỉmộtngàylàăncâu,nhưnghạngấythậttìnhchẳnglýthúgìlắm.Cóconphảilẵngnhẵngđếnhàngtháng.Chủyếulànắmchắcđượctâmlý.Mỗiđứamộtkhác.Cảmộtkhoahọcđấy,màyạ,nhưngtrongkhoahọcnàythìtaolàbậcthầy.Hôhôhô!Phai-lôđắcchícườilênhahả.Đámngườinghelạikhíchchohắnnói:bọnhọnónglòngmuốnbiếtchođượcnhữngchitiết.Pa-venđứngdậy,bàntaynắmchặt,timđậpmạnh.Phai-lôvẫnbôbô:-PhỗngđượcconCô-rô-ta-ê-vamàkhôngchịuvấtvảthìđừngcóhòng.Nhưngvấtvảthìvấtvả,taokhôngmuốnnhả,vớilạithằngGơ-ri-bốpđãcuộcvớitaomườihaichairượupoóc-tô.Thếlàtaobắtđầunghibinh,dươngđôngkíchtây.Taođếntìmcôtamộtlần,hailần,côảcóvẻlườmnguýttao.Nhiềuchuyệnđồnđạivềtaođếnconbé...Tómlại,tấncôngchínhdiệnkhôngđược,taomớixoayđánhvòngsaulưng.Haha!Chúngmàybiếtkhông,taonịnhconbé:"Emạ,anhđãtừngthamgiachiếnđấu,đãtừnggiếtbaonhiêuquânđịch,anhđãđikhắpthếgian,đãvàosốngrachết",đấylàcáchtaonóichoconbéhiểulàđờitaođãbađàochìmnổi,thếmàvẫnkhôngtìmđượcngườiýhợptâmđầu."Emơi,anhsốngnhưconsóicôđơn,khôngkẻyêuchiều,khôngngườiâuyếm...".Taocứcáiđiệuấymàtuônra,nịnhconbéphổngcảmũi.Tómlại,mìnhđánhvàotìnhcảmcủanó.Màconbécũnggớmlắm,nóquaylạitao,làmtaomướtmồhôi.Cólúctaođãtưởngđiđờinhàma,chohạmànsớmtấnhàikịchmất.Nhưng,đâylàmộtvấnđềnguyêntắc,vìvấnđềnguyêntắc,taonhấtđịnhkhôngcóchịubuông.Cuốicùng,taothắng.Cókiênnhẫncũngcólãithật.Tưởnglàmộtconmụnạdòng,hóaravớđượcmộtconbétrinhnguyên.Haha,buồncườithật.VàPhai-lôcứtiếptụckểcáicâuchuyệnnhơbẩnđó.Pa-vencũngkhôngcònnhớlàanhđãsấnđếnchỗPhai-lôlúcnàokhôngbiết.Tiếnganhrítlên:-Đồkhốnnạn!-Taokhốnnạnhaymàykhốnnạn,đồmậtthámđirìnhnghetrộmchuyệnngườita.ChắcPa-vencònnóigìnặnglờinữa,chonênPhai-lôtúmlấyngựcanh.

-Àà,màychửitaophảikhông?Vàhắntavốnđangsayrượu,đấmvàoPa-ventúibụi.Pa-venliềnvớlấycáighếgỗsếnvàgiángchomộtcáiquậtPhai-lôxuốngsànnhà.TrongtúiPa-venlúcđómaymàkhôngmangsúngngắn,nếucósúngthìPhai-lôđãmấtmạngrồi.Tuythế,việcvôlývẫnxảyra:đúngngàyđịnhlênđườngđiCơ-rưmnghỉthìPa-venbịgọiratrướctòaáncủaĐảng.ToànthểtổchứcĐảnghọpởnhàhátthànhphố.Chuyệnxảyraởbantuyênhuấnđãlàmchấnđộngdưluận.Vụánđãgâymộtcuộcluậnchiếngaygovềvấnđềtácphongsinhhoạt.Tácphongsinhhoạt,nhữngquanhệgiữacánhânvàcánhân,đạođứccộngsản,nhữngvấnđềđóđãlàmmờbảnthânsựviệcmàvụánđangxét.Vụántrởnêndấuhiệucủamộtvấnđềtưtưởng.TrướctòaánĐảng,Phai-lôđãcómộttháiđộkhiêukhích,hắnvênhmặtcườikhẩy.HắnnóiviệcnàyphảiđưaratoàánnhândânvàđòiPa-vensẽphảiđitùkhổsaivìđãcantộiđánhhắnvỡđầu.Hắnkhăngkhăngmộtmựctừchối,khôngđáplạinhữngcâutòahỏi.-Cácđồngchíđịnhnhúngmõmvàođờitưcủatôià?Xinlỗicácđồngchí.Thahồcácđồngchícứgánchotôiđủcácchuyện,songnếugiốngcáichồmchồmlênvớitôithìchẳngquavìtôichẳngcoicácmụraquáigì.Màviệcnàychẳngralàmsao,khôngđángcáivỏtrứng.Nămnaychứnăm1918thìtôiđãgiảiquyếtviệcnàytheocáchcủatôivớicáithằngloạnócPa-venấyrồi.Bâygiờthìchẳngcầntôiởđâynữa.-Nóirồihắnbỏđira.KhichủtọabảoPa-ventrìnhbàychuyệnẩuđả,thìPa-venkểlạibìnhtĩnh,nhưngaicũngcảmthấyrằngPa-venđãdùngnhiềunghịlựclắmmớitựchủđượcmìnhnhưvậy.-Tấtcảcâuchuyệnhômnayphảixétxửởđâyđãxảyralàdotôiđãkhôngtrấntĩnhđược.Tôibiếtrằng,thờikỳtôilàmviệcbằnghaicánhtayđãqua,màgiờphảilàmviệcbằngóc.NhưngtôiđãmấttỉnhtáovàkhitôiđãkịpnhậnrõrađiềuđórồithìPhai-lôđãbịghếcủatôiđậpvàođầu.Trongvòngmấynămgầnđây,lầnnàylàlầnđộcnhấtmàtôiphạmphảimộthànhđộngmangtácphongdukíchvàtôitựtráchmìnhvềhànhđộngđó,tuyrằngtênPhai-lôlàmộthiệntượngghêtởmtrongsinhhoạtcộngsảncủachúngta.Tôikhôngthểhiểuvàkhôngkhinàocóthểcôngnhậnđượcmộtngườicáchmạngcộngsảncóthểđồngthờilàlàmộttênsúcsinhnhơbẩn,mộtthằngchóđểu.Việcnàyđềrachochúngtaphảibànđếnvấnđềtácphongsinhhoạt,vàtấtcảcâuchuyệnchỉcókhíacạnhấylàcótínhchấtxâydựngmàthôi.TuyệtđạiđasốĐảngbộbiểuquyếtkhaitrừPhai-lôrakhỏiĐảng.Gơ-ri-bốpbịnghiêmkhắckhiểntráchcókèmtheocảnhcáovìđãlàmchứnggian.NhữngngườikhácđãthamgiavàocuộcnóichuyệnvớiPhai-lôhômtrước,vìđãthànhthậtkiểmthảo,nênchỉbịkhiểntrách.

Ba-rơ-tê-líchtrìnhbàytìnhtrạngbệnhthầnkinhcủaPa-ven.KhiđồngchídựthẩmcủatoàánĐảngđềnghịkhiểntráchPa-venthìtoànthểHộinghịnhaonhaophảnđối.Đồngchídựthẩmphảirútluiýkiến.Pa-venđượctrắngán.Sauđómấyngày,contàuvụtđưaPa-venđếnKhác-cốp.ĐảngủyliênquậnđồngývớiđềnghịthathiếtcủaPa-ven,giaoanhthuộcquyềnđiềuđộngcủaBanchấphànhTrungươngĐoànthanhniêncộngsảnU-cơ-ren.ĐảngủyghinhữnglờinhậnxétrấttốtvàolýlịchvàPa-venlênđường.TrongsốcácbíthưcủaBanchấphànhtrungươngĐoàncóA-kim.Pa-ventìmđếngặpanhvàkểlạihếtmọichuyện.Trongbảnnhậnxét,saunhữngchữ"TuyệtđốitrungthànhvớiĐảng”,A-kimđọcthấy:"Cóđứctínhtựchủcủaconngườiđảngviên.Trongnhữngtrườnghợpcábiệt,cónóngnảyvàkhôngkiềmchếđượcmình.Khuyếtđiểmấylàtạithầnkinhbịđaunặng".-Thếrahọcũngvẫnghicảchuyệnấyvàobảnlýlịchvốntốtcủacậu.Cậuđừngvìthếmàbuồnnhé!Nóingaynhữngngườikhỏehẳnhoi,đôikhicũngcònphạmphảikiamà.ThôicậuthuxếpđimiềnNamnghỉ,lấylạisức.Baogiờvềtasẽbànđếncôngtáccủacậu.VàA-kimbắttayPa-venrấtchặt.*Andưỡngđường"Ngườicôngxã"củaTrungương.Nhữnglẵnghoahồng,nhữngtianướcsángóngánhởbểphunnước,nhữngtòanhàcógiànnhophủtrongvườnáodàitrắngvàquầnáotắmbiểncủanhữngngườiđinghỉmát.Mộtnữysĩtrẻtuổighihọtênnhữngngườiđếnnghỉ.Pa-venởmộtgianphòngrộngtrongtòanhàgócvườn,giườngđệmtrắngtinh,ởđâysạchkhôngmộtmảybụi,imkhôngmộttiếngđộngnhỏ.Tắmxong,máttỉnhngười,Pa-venthayquầnáođirabãibiển.Trướcmắtlàcảkhoảngbaolabiểnlặng,cảnhtượnghùngtrángthămthẳmmộtmàuxanhđennhưcẩmthạchđánhnhẵnbóng.Khôngbiếtđâulàbờbến,xaxamàunướcbiểnlẫnvớimàutrờinhòatrongsươngbiếc.Mặttrờiđỏrựcnhưnungsắpchảyra,phảnchiếuvàomặtnước,bắtđầumọclênnhưmộtđámcháy.Xatít,qualànsươngsớm,dãynúichạydàinhôdầnlêntừngkhốilớn.Pa-vencăngngựccốhítthậtnhiềukhôngkhítươimátkhỏengườicủagióbiển,mắtanhkhôngthểnàorờiđượccáikhoảngtrờiyênlặngxanhmanmáckia.Sónguểoảidạtdào,âuyếmtrườnđếntậnchânPa-ven,liếmlênlớpcátvàngóngcủabờbiển.

PHẦN2-CHƯƠNG7MécạnhnhàandưỡngcủaTrungươnglàkhuvườnlớncủabệnhviệnbáchkhoa.Những"côngxãviên"mỗilầnởngoàibiểnvềthườngđiquakhuvườnđó.Trongvườnnày,Pa-venưađếnngồinghỉdướibóngmộtcâyngôđồngcànhláumtùm,gầnmộtbứctườngđámàuxám.Ởđây,ítkhicóngườiđếnquấyrầy.Ngồiđấy,cóthểnhìnthấytấtcảđámdânnghỉmátđiđilạilạináonhiệttrênnhữngđườnglớnvàlốimòncủakhuvườn;tốiđến,ngồiđấylạicóthểnghehòanhạcmàvẫnxalánhđượccáicảnhchenchúcbựcmìnhcủamộtnơitắmbiểnlớn.Ngàyhômấy,Pa-vencũngvàongồidướibóngcâyngôđồng.Anhkhoankhoáinằmdàitrênghếchaobằngmây;tắmbiểnvàtắmnắngmệt,anhthiuthiungủ.Khăntắmbôngvàcuốn"Phiếnloạn"củaPhua-rơ-ma-nốpđọcchưaxongđểtrênmặtghếchaobêncạnh.Nhữngngàymớiđếnnhàandưỡng,Pa-venvẫnluônluônbịcăngthẳngtrongthầnkinh,bệnhnhứcđầuliênmiênkhôngkhỏi.Cácgiáosưtiếptụcnghiêncứucănbệnhphứctạpvàkỳlạcủaanh.Bắtmạch,nghetimsuốtngàylàmanhmệtphờvàphátcáu.Bácsĩđiềutrịlàmộtngườiđànbàcócáitênrắcrốilạlùng:I-ê-ru-xa-lim-sích,mộtnữđảngviêndễcóthiệncảm,vuitính.BácsĩkhónhọcđỡPa-vendậyvàbềntâmthuyếtphụcanhchịukhótheobàsangchocácbácsĩchuyênkhoakhám.Pa-venbảolạibácsĩ:-Thúthậtvớibácsĩlàtôingấylắmrồi.Ngàynămlầnbảylượtcứbắttrảlờinhữngcâuhỏi,lầnnàocũnggiốngnhưlầnnào.Bàngoạiđồngchícóloạnóckhông?Cụbốnđờivềđằnghọnộiđồngchícóđaubệnhtêthấpkhông?Tôilàmthếquáinàomàbiếtđượccáccụđaubệnhgì.Tôicótrôngthấycáccụbaogiờđâu!Rồimỗivịlạimuốntôithúnhậnlàmắcbệnhlậuhaymộtbệnhgìcònxấuxahơnnữa.Còntôithìxinthúthậtvớibácsĩrằngcáicảnhnàykhiếntôicứmuốngõthẳngvàođầuhọ.Xincácbácsĩđểchotôiđượcyên.Nếucácvịcứkhámđikhámlạisuốtcảthángrưỡitrờitôiởđâythìtôiđếnhóađiênhóarồmất.BácsĩI-ê-ru-xa-lim-síchnghePa-vennóichỉcười,tìmcâunóiđùavuiđáplại,nhưngmấyphútsaubàđãcầmtayPa-vendắtđiđượcrồi.Vừadìuanhđi,vừakểmộtcâuchuyệnlýthú,bàđưaanhđếnchobácsĩphẫuthuậtkhám.Ngàyhômấykhôngphảikhámgìcả.Cònmộtgiờnữamớiđếnbữacơmtrưa,Pa-venđangthiuthiungủthìnghethấytiếngbướcchânđivào.Anhkhôngmởmắt:"Ngườitatưởngmìnhngủthìngườitasẽđithôi".Pa-ventínhnhầm:tiếngghếbênkêukenkét,cóaingồixuống.Thoangthoảngmùinướchoanhẹ.Pa-venđoánngườivừangồixuốnglàđànbà...Anhmởmắtranhìn.Điềuanhtrôngthấytrướctiênlàmộttấmáodàitrắngtoát,đôichânnâurámnắngđidépnhỏbằngdadê,rồimộtcáiđầuxinh

xinh,tóccắtngắnkiểugiảtrai,haimắtrấttovàhàmrăngnhọnnhọnnhưrăngchuộtnhắt.Ngườicongáimỉmcười,xấuhổ.-Đồngchíthứlỗi.Tôicólàmphiềnđồngchíkhôngạ?Pa-venkhôngđáp.Kểlàmnhưthếthìkhônglịchsựtínào,songanhvẫnhyvọngrằngmìnhimkhôngnói,thìngườicongáisẽbỏđi.-Quyểnsáchnàycóphảicủađồngchíkhông?Chịlậtlậttừngtờ,giởxemcuốn"Phiếnloạn".-Phải.Mộtphútimlặng.-Tôihỏikhíkhôngphải,đồngchícóphảilàởbênnhàandưỡng"Ngườicôngxã"không?Pa-vencựamình,bựcbội"Cơmgiótaiácnàoxuiconbéđếnđây?Hừ,mìnhđangnằmnghỉ,chẳngcónóigìhết.Nólạisắphỏimìnhđaubệnhgìđây.Điquáchđichorảnh"Anhcàunhàunói:-Không.-Vậymàhìnhnhưtôicógặpđồngchíởbênấy.Pa-vensắpsửađứngdậythìcógiọngtrầmtrầmcủađànbàhỏi:-Đô-ravàolàmgìởđấy?Mộtngườicongáitócvàng,darámnắng,mặcquầnáotắmbiểnlạingồibênmépghếmây.CôtađưamắtliếcnhìnPa-ven.-Tôigặpđồngchíởđâurồithìphải.ĐồngchícôngtácởKhác-cốpcóphảikhông?-Phải,ởKhác-cốp.-Hồiấyđồngchílàmcôngtácgìnhỉ?Pa-vennhấtđịnhchấmdứtcâuchuyệnxemchừngsắpsửakéodàinày.-Làmởsởđổithùng.Haingườicongáicườiồlênlàmanhcũngphảigiậtmình.-Ngườitakhôngthểnóirằngđồngchíquáhòanhãđấy,đồngchíạ.Thếlàbắtđầuquennhau.Saunày,Đô-raRốt-ki-na,ủyviênthườngvụthànhủyKhác-cốp,thườnghaynhắclạicáibuổiđầumớilàmquennhaungộnghĩnhnày.*Pa-vensangkhuvườnnhàandưỡng"Ta-la-xa"chơiđểnghehòanhạcbuổichiều.BỗnggặpGiác-ki.Thậtlàkỳngộ.Chínhlàcáiđiệukèn"phốc-tơ-rốt"đãlàmchohaingườitrôngthấynhau.Trongbuổihoànhạc,saukhimụnữcasĩphốpphápđãhoachânmúataynhưđiênđểchơibảntìnhca"Đêmngâyngấtngáthươngtìnhsayđắm"thìmộtcặpnhảylênsânkhấu.Vainamănmặcnửakínnửahở,độimũốngcaođỏchót,đeonhạcsắtbênhông,ngựcthìlạiđeoyếmáosơ-mitrắngbốp,lủnglẳngchiếccà-vạt.Tómlại,ynhưbiếmhọamộtngườimọi.Vainữtrôngcũngkháu,trênngườicũngchỉcheđộccóvàimảnhvải.Trôngthấycặpđó

thìcảđám"nép-man"béoú,cổbựnhưcổbò,ngồisaunhữngghếbànhvàghếdàicủanhữngngườibệnhnhàandưỡng,xìxàotánphục.(Nép-man:népgọitắt"chínhsáchkinhtếmới"ápdụngởLiênXôvàonhữngnăm1921-1923thừanhậnquyềntựdothươngmạivàchophépmởmangxínghiệptưdoanhnhỏ.Nép-manlàchỉbọnlàmgiàutrongthờikỳđó).Cặpđóngoáymộtđiệu"phốc-tơ-rốt"vẹohông.Khôngthểnàotưởngtượngđượcmộttròkinhtởmhơnnữa.Tênđànôngbéo,độicáimũốngsaohếtsứclốlăng,vàđứacongáidínhlấythịtnhau,uốnéonhưkiểukhiêudâmmấtdạy.NgồisauPa-ven,mộtlãobụngphệkhoáitráthởhổnhahổnhển.Pa-venquaymặtsắpđirathìởhàngđầu,ngaysátsânkhấucóngườiđứngdậythétlêngiậndữ:-Cácngườichưahếtnghềđánhđĩhaysao?Cútđingaylậptức.Pa-vennhậnrangườinóilàGiác-ki.Ngườiđánhpi-a-nôthôikhôngchơinữa,câyvi-ô-lôngrítlênmộttiếnglầncuốirồiimbặt.Cặpnọtrênbụccaocũngngayngười,thôikhônguốnéo.Saunhữnghàngghếdựa,cótiếng"suỵt,suỵt"giậndữphảnđốingườiđãthétlênkia:-Rõthậtlàđồvôgiáodục!Pháđámmộttiếtmụccủangườita!-Cảchâuungườitanhảynhưthế!-Thậtlàloạn!Nhưngtrongđámnhữngngườinghỉởnhàandưỡng"Ngườicôngxã"đếnxemởđây,cóXê-ri-ô-giaGi-ba-nốp,bíthưĐoànthanhniênliênquậnSê-rê-pô-vét,đangthọcbốnngóntayvàomồmhuýtsáoầmĩ.Nhiềungườikhácủnghộanh.Cặpnọbiến,nhưcótrậngióthổibayvùđi.Gãbahoagiữviệcgiớithiệuchươngtrình,giốngnhưmộttênđầytớláucá,tuyênbốvớingườixemlàbanhátđósẽđikhỏingayđâythôi.-Cútđiđâuthìcút.Chẳngaigiữ.Mộtchàngtrẻtuổi,mặcáongủnhàandưỡngcònchửimáttheochúngmấycâu,khiếnbàconainấycườiphálên.Pa-ventìmđếnhàngghếđầugặpGiác-ki.HaingườivềbuồngPa-ventròchuyệnrấtlâu.Giác-kilàmcôngtáctuyêntruyềnviênởmộtđảngủyliênquận.Giác-kinói:-Cậubiếtmìnhlấyvợchưanhỉ?Mìnhsắpcóconrồiđấy.Chẳngbiếtsẽlàtraihaygái.-Thếà.Cậulấyaiđấy?Giác-kirútởtúiramộttấmảnh,đưachoPa-venxem.-Cậucónhậnraaikhông?Ngườitrongảnh:An-naBô-khác.-ThếĐu-ba-vagiờởđâu?-Pa-venhỏilại,tronglòngcàngngạcnhiênthêm.-Đu-ba-vahiệnởMát-xcơ-va.KhinóbịkhaitrừkhỏiĐảngthìcũngthôikhônghọcTrườngđạihọccộngsảnnữa.GiờhọcTrườngcaođẳngkỹthuật.

Theotinđồnthìhắnđãđượcphụchồi.Nhưngphụchồinólàsailầm.Nólàmộtphầntửthốinát...CậucóbiếtPan-cơ-ra-tốpgiờởđâukhông?Giờnólàmphógiámđốcmộtxưởngđóngtàubiển.Còntintứcnhữngđứakhác,tớkhôngbiếtmấy.Anhemmỗithằngmộtngả,côngtácởkhắpmọichỗtrongnước.Nhưngđượcgặpnhau,kểlạichuyệnxưathìthúthật.Đô-rađivàocùngvớimấyđồngchíkhác.Giác-kikhépcửalại.Đô-ranhìnhuânchươngtrênngựcGiác-kihỏiPa-ven:-Bạnanhđấyà?Đảngviênchứ?Côngtácởđâuđấy?Pa-venkhônghiểuchuyệngì,giớithiệuvắntắtGiác-kivớiĐô-ra.Đô-ragiảithích:-VậythìGiác-kicứngồilạiđây.CónhữngđồngchímớiởMát-xcơ-vađến,chobiếttintứcmớicủaĐảng.Địnhmượnbuồnganhhọpkín.TrừPa-venvàGiác-kira,nhữngngườicómặthầuhếtlàđảngviênbôn-sê-víchlâunăm.Bác-ta-ép,ủyviênbankiểmtraMát-xcơ-vanóichuyệnvềpheđốilậpmớidonhómtờ-rốt-skítDi-nô-vi-ếpvàCa-mê-nhếpđứngđầu.Đồngchíkếtluận:-Giữalúctìnhhìnhnghiêmtrọngnhưthếnày,chúngtakhôngthểvắngmặt.Maitôivềđây.Bangàysau,nhàandưỡngchưahếthèđãvắngngắt.CảPa-vennữa,khôngnghỉhếtthờihạnđãquyđịnh,cũngbỏvề.ĐảngkhônggiữanhlâuởTrungươngĐoàn,chỉđịnhanhlàmbíthưliênquậnủymộtvùngcôngnghiệp.Mộttuầnsau,anhđọcbàidiễnvănđầutiêntrướccáccánbộđịaphương.Dạoấyđãvềcuốithurồi.Chiếcxehơicủaliênquậnủyđivềmộtquậnbịrớtxuốngvựcbênđường.TrênxecóPa-venvàhaicánbộnữa.Cảbacùngbịthươngnặng.Pa-venbịgiậpđầugốibênphải.Mấyngàysau,anhđượcchuyểnđichữaởmộtviệngiảiphẫuởKhác-cốp.Cácbácsĩkhámđầugốibịsưngcủaanhvàchiếuđiện,đềutuyênbốlàphảimổngay.Pa-venđồngý.Bácsĩcaolớnđứngđầuhộiđồngchẩnbệnh,kếtluận:-Vậythìsángmaisẽmổ.Rồibácsĩđứngdậyvàtấtcảcácbácsĩkháccũngđứngdậytheođira.Mộtphòngnhỏsángsủachomộtngườibệnhnằm.Trongphòngsạchnhưlaunhưlivàcómùiđặcbiệtcủanhàthương,cáimùiấyPa-venlâukhôngngửiđãquênkhuấyrồi.Pa-vennhìnchungquanhphòng.Mộtchiếcbànnhỏtrảikhăntrắngbongvàmộtchiếcghếđẩusơntrắng.Chỉcóthếthôi.Mộtchịhộlýmangcơmtốivào.Pa-ventừchốikhôngăn.Anhđangngồingảngườitrêngiườngviếtthư.Chânđaulàmanhkhôngnghĩngợigìđược.Bụnganhkhôngmuốnăn.Viếtxongláthưthứtưthìthấycửabuồnghémở.Mộtngườiđànbàtrẻtuổi,mặcáokhoáctrắngvàmũtrắng,lạiđầugiườnganh.Bóngtốinhánhem,anh

chỉnhậnrađôimàyrấtmỏngvàđôimắttomàanhđoánlàmắtđen.Ngườiđànbàmộttayđỡcặpda,mộttaycầmlấytờgiấyvàcáibútchì,tựgiớithiệuvớiPa-ven:-Tôilàbácsĩđiềutrịcủađồngchí.Hômnayđếnphiêntôitrực.Tôisắphỏicungđồngchíđây,dùmuốnhaykhôngđồngchíthếnàocũngphảikểchotôinghehếttấtcảnhữngđiềubệnhviệncầnbiếtvềđồngchíđấynhé.Bàbácsĩcườiniềmnở.Nụcườilàmbuổi"hỏicung"đỡnặngnề.Suốtmộtgiờliền,Pa-vennóichuyệnvềmìnhvànóichuyệncảvềnhữngbàcụtổbốnđờinhàmìnhnữa.Trongphòngmổ,đôngngườilàmviệc,ainấyđềucólượtbăngmỏngbịtlấymồmvàmũi.Đồmổbằngkềnsángbóng,mộtchiếcbàndàihẹpbềngangvàdướimặtbànmộtchiếcchậuto.Pa-vennằmtrênbàn,giáosưchuyênvềphẫuthuậtcũngvừarửatayxong.Phíasau,nhữngngườigiúpviệcvộivàngsắpxếpđồmổ.Pa-venquaymặtđi.Mộtnữytáđangxếpdaomổ.BácsĩBa-gia-nô-vacởibăngvếtthươngởchânPa-ven,nóirấtnhỏbảoanh:-Đồngchíquayđichỗkhác,nhìnthấydễxúcđộng,khônglợiđếnthầnkinh.-Bácsĩbảoxúcđộngthầnkinhcủaaicơ?Pa-venmỉmcườicóvẻkhinhthường.Mấyphútsau,mặtnạdàyúpchụplấymặtanh.Giáosưgiảiphẫunói:-Đồngchíbìnhtĩnhnhớ.Chúngtôisắpđánhthuốcmê.Đồngchíthởđi,thởchậmđườngmũivàđếmmột,hai,ba,bốn...Tiếngngườibịnghẹtdướicáimặtnạ,bìnhthảntrảlời:-Được,nếutôimêđi,cóvănglờichửitụcthìxinlỗiCácđồngchítrước.Bácsĩkhôngnhịnđược,hémôimỉmcười.Mấygiọtthuốcmêđầutiên,mùingộtngạt,nônnao.Pa-venhítthởmạnhvàchậm,cốdằntừngtiếng,bắtđầuđếm:một,hai,ba,bốn...Anhbướcvàomànđầutấnbikịchcủađờianhnhưthếđấy.*A-rơ-chommởnhưxéđôiphongbìvàkhônghiểusaolòngbồihồi,giởthưrađọc.Mắtngốnmấydòngđầurồiđọclướtmộtmạchcảthư."AnhA-rơ-chom!Emvớianhrấtítkhiviếtthưchonhau.Mỗinămchỉmộthailần.Nhưngcốtnộidungthư,chứcầngìviếtnhiều,anhnhỉ?Trongthưtrước,anhchoemhaytinanhđãđemgiađìnhrờiSê-pê-tốp-cađếnlàmởmộtkhođầumáynhàgaCa-da-chin,để"dứtchođứtrễ”.Emhiểu:rễấylàchịSchi-ô-sa,làôngbàsinhrachị,làcáitưtưởngtưhữunhỏlạchậucủahọ...CảitạonhữngngườinhưchịSchi-ô-sachẳngphảichuyệndễ.Emlolàđếnanhcũngkhôngcảitạođượcchịấyđâu.Anhcứbảo:"Khôngcòntuổithanhniênthìhọckhó

vào".Vậymàanhhọctiếnbộlắmđấy.AnhcứkhăngkhăngkhôngchịubỏsảnxuấtđểnhậncôngtácchủtịchXô-viếtthànhphố.Nhưthếkhôngđúng,anhạ.Anhđãchiếnđấugiànhchínhquyềncóphảikhông,anh?Vậythìanhphảinắmlấychínhquyền.Ngayngàymai,anhnhậntráchnhiệmấyđivàbắttayvàocôngtác.Giờnóiđếnem.Cóchuyệnkhônghay,anhạ.Emphảiđinằmbệnhviện.Bácsĩlàmthịthailần,đổmấtkhámáu,sứcmấtđinhiều,thếmàđếntậnbâygiờ,khôngaidámnóilàbaogiờemkhỏi.Emphảibỏcôngtác,tìmrađượcmộtcáinghềmới,cáinghề"conbệnh".Emchịutrămsựđauđớngiàyvòvàkếtquảlàđầugốibênphảitêliệt,trênngườibaonhiêulàsẹovàsauhết,sựkhámphácuốicùngcủacácthầythuốc:cáchđâybảynăm,embịđágiángvàoxươngsống.Ngàynay,thầythuốcbảovếtthươngấygaychoemlắm.Emsẵnsàngchịuđựnghếtthảy,quýhồsẽđượctrởvềvịtrícủaemtrongđộingũ.Đốivớiem,trongđờikhônggìđángkinhsợhơnlàsẽphảixarờiđộingũ.Thậmchíemcũngkhôngdámnghĩđếncảnhấynữa.Chonênemđềnghịcácbácsĩthahồlàmthếnàothìlàm.Chữamãichẳngănthuagìmàmâyđenkéođếnlạicàngdàyhơntrước.Lầnmổthứnhấtđãkhỏi,emvừachậpchữngđiđượcemđãlạicôngtácngay.Nhưngchẳngbaolâulạiquylạibịđưavàobệnhviên.Hiệnnayemđãcógiấyđinghỉtạinhàandưỡng"Mai-nắc"ởƠ-pa-tô-ri-a.Maiemsẽlênđường.Anhđừnglo,anhA-rơ-chomạ,chẳngdễmàđememđichônđượcđâu.Emđủsứcđểsốngbađờingười.Chúngtasẽthắngcuộcđờilầnnữa,anhạ!Anhgiữgìnsứckhỏe,anhnhớ.ĐừngcólàmgìquásứckẻosauđólạiphảichữachạytốnkémchoĐảng.Nămthángchotakinhnghiệmvớihiểubiết,khôngphảiđểtamangkinhnghiệmvớihiểubiếtđóvàonằmdàiởnhàthương.PA-VENCA-RƠ-SA-GHIN"TrongkhiA-rơ-chomcauđôimàyrậm,đọcbứcthưnàythìPa-ventừgiãbácsĩBa-gia-nô-va.BácsĩbắttayPa-venvàhỏianh:-MaiđồngchímớiđiCơ-ri-mê?Vậyngàyhômnayđồngchíđịnhđếnchơiđâu?Pa-ventrảlời:-ChịĐô-rachốcnữasẽđếnđóntôi.TôiđếnởchơinhàĐô-raquađêmnay,vàsángmaichịấysẽđưatôiratàu.BácsĩBa-gia-nô-vabiếtĐô-ralàngườicongáithườngđếnthămPa-ven.-ĐồngchíPa-ven,tađãđồngývớinhaulàtrướckhiđi,đồngchísẽđếngặpchatôi,đồngchícónhớkhông?Tôiđãnóichuyệnvớichatôivềđồngchí,đãtrìnhchatôihiểucặnkẽvềbệnhcủađồngchírồiđấy.Tôirấtmuốnđượcôngkhámbệnhchođồngchí.Tốinay,đồngchícóthểđếnđểôngxemchođược.Pa-venđồngýngay.

Ngaytốihômđó,nữbácsĩBa-gia-nô-vađưaPa-venvàophòngthămbệnhrộnglớncủacha.Trướcmặtcongái,nhàphẫuthuậtnổitiếngchămchúkhámbệnhchoPa-ven,Ba-gia-nô-vađãđemởbệnhxávềnhữngảnhchiếuđiệnchonhữngbảnphântíchvềbệnhcủaPa-ven.Ôngcụbỗngnóimộttràngdàibằngtiếngla-tinh.Pa-vennhậnthấyBa-gia-nô-vađộtnhiêntáimặt.Anhnhìnchămchămchiếcđầuhóicủaôngcụ,cốđoánmộtđiềugìtrongđôimắtsắccủavịgiáosưgià.SongôngcụBa-gia-nốphếtsứcđiềmtĩnhkhônglộmộtvẻgì.KhiPa-venmặclạiquầnáorồithìbácsĩBa-gia-nốpchàobiệtanh;ôngcụphảiđếndựmộtcuộchọpvàủychocongáinóiđểPa-venbiếtnhậnxétcủaôngvềbệnhcủaanh.TronggianphòngcủaBa-gia-nô-va,đồđạcbàybiệncầukỳ,Pa-vennằmrađi-văngnghỉ,đợiBa-gia-nô-vanói.Nữbácsĩkhôngbiếtbắtđầuthếnàovànóigìbâygiờ,nênrấtlúngtúng.Chacủabácsĩvừatuyênbố:yhọchiệnthờichưacóphươngtiệnngănđượcsứctànphácủachứngviêmngàymộtpháttriểntrongcơthểPa-ven.Ôngcụkhôngtánthànhchủtrươngdùnggiảiphẫuđểtrịbệnhnày."Chàngtrẻtuổinàychẳngchóngthìchầysẽbịtêliệtmộtcáchbiđát.Thầythuốcchúngtabấtlực,khôngcócáchgìngănđượcđâu”.BácsĩBa-gia-nô-vatựnghĩmìnhvừalàthầythuốc,vừalàbạn,khôngthểnàonóihếtsựthậtchoPa-venngheđược,chỉtìmlờinhẹnhàngthuậtchoPa-venmộtphầnnhỏsựthậtmàthôi.-TôitinchắclàbùnnóngvùngƠ-pa-tô-ri-asẽcótácdụngquyếtđịnhvàchỉmùathunàythôiđồngchísẽcóthểtrởlạilàmviệc.Bácsĩquênlàcóđôimắtsắcđangchămchúnhìnbácsĩ.-Theonhữnglờibácsĩnói,hayđúnghơntheonhữnglờibácsĩkhôngnóihết,tôiđoánhiểubệnhcủatôitrầmtrọngđếnmứcnào.Bácsĩchẳngcònnhớtôiđãyêucầubácsĩbaogiờcũngcứnóithậthếtvớitôi.Đừnggiấutôiđiềugì.Tôingheđiềudữchẳngđếnnỗingấtđiđâuvàcũngchẳngcắtcổhọngtựtửđâu.Songtôinhấtđịnhmuốnbiếttươnglaibệnhtìnhcủatôisẽrasao?-Pa-vennóidằntừngtiếng.Ba-gia-nô-vadùngmộtcâubôngđùađểđánhtrốnglảng.Thếlàtốihômấy,Pa-venvẫnkhônglàmsaotìmđượcsựthật.Khihaingườichiatay,nữbácsĩthủthỉ:-Đồngchíchớquêncótôilàbạncủađồngchí,đồngchíPa-venạ;cuộcđờiđồngchírồiđâyphảiđềphòngtấtcảmọisựbấtthầnxảyra.Nếuđồngchícầntôigiúpđỡhaythamgiaýkiến,xincứviếtthư.Tôicóthểlàmđượcviệcgì,xinlàmhếtsức.Nữbácsĩngóquacửasổ,nhìntheobóngngườicaolớn,mặcáobành-tôdađangkhónhọcchốnggậybướcchânxuốngthềmđiraxengựa.*

LạivềƠ-pa-tô-ri-a.TrờiphươngNamnóngnực.NgườimiềnNamdarámnắng,độimũnồinhỏthêuchỉvàng,tínhtìnhưanáođộng.Chỉmươiphút,xecađãđưahànhkháchtớitòanhàhaitầngxâybằngđámàuxám,nhàandưỡng"Mai-nắc".Bácsĩthườngtrựcphânphốibệnhnhânvàobuồng.Khibácsĩđếntrướcphòngsố11,bácsĩquayhỏiPa-ven:-Cơquannàogửiđồngchíđếnđây?-TrungươngĐảngcộngsảnU-cơ-ren.-NếuvậythìchúngtôixếpđồngchívàoởbuồngnàyvớiđồngchíÉp-ne.-Bácsĩgiảithíchthêm:-ĐồngchíấyngườiĐức,cóđềnghịđượcởchungvớimộtđồngchíngườiNga.Bácsĩgõcửa.CótiếngNgalơlớtrảlời.-Cứvào!Pa-venđặtva-lixuốngsànvàquayranhìnngườinằmtrêngiườngcómáitócvànghoe,cómộtđôidépmàuxanhbiếc.ĐồngchíngườiĐứccườihồnnhiênđónchàoPa-ven.-Gúdmoóc-ghen,ghê-nô-xen(TiếngĐức:Chàođồngchí).Tôimuốnnói:Chàođồngchí.-Rồigiơbàntayxanhxao,ngóntaythonthonrabắttayPa-ven.Mấyphútsau,Pa-venđếnngồiđầugiườngÉp-nevàđôibêntròchuyệnsôinổibằngtiếng"quốctế”,thứtiếngmàchữnghĩachỉlàphụ,mỗicâunóikhônghiểuthìlạidùngthêmócđoán,taychỉtrỏvànétmặtlàmđiệubộ-nóitómlại,dùngthêmđủmọiphépcủamộtthứquốctếngữkhôngvăntự.Pa-venđãhiểungayđượclàÉp-nevốnlàthợbênĐứctrongcuộckhởinghĩanăm1923ởHăm-bua,đồngchíbịđạnvàohông;vếtthươngcũbâygiờlạiloétra,bắtđồngchínằmliệtgiường.Tuybịđauđớnnhưvậy,đồngchívẫntươitỉnh,vàđứcdũngcảmđóđượcPa-venrấtlấylàmkínhnể.Pa-venkhôngthểnàomơướcmộtngườibạnnằmcạnhtốtnhưthế.Mộtngườibạn"lánggiềng"nhưvậysẽchẳngnóinhiềuvềbệnhmìnhvàchẳngthanthởluônmồmtừsángđếntốiđâu.Tráilại,ởcùngbuồngvớimộtngườinhưvậy,cóthểquênhếtnỗiđaubuồncủachínhbảnthânmình.Pa-venthầmnghĩ"Tiếcthật,mìnhchẳngbiếtmộttiếngĐứcquáinàocả".Trongmộtgócvườncókênhiềughếmây,mộtchiếcbàntre,haighếbànhcóxeđun.Bộ"năm"màanhemgọiđùalà"banchấphànhcủaQuốctếcộngsản"thườngrađấynghỉsaumỗilầnlàmthuốc.Ép-nengảngườitrênmộtchiếcghếbành;Pa-venthìbácsĩkhôngchođilạicũngngồitrênchiếcghếbànhkia.BangườibệnhnữalàđồngchíVai-manbéophụcphịch,ngườiÉt-stô-ni,cánbộgiúpviệcởBộdânủythươngmạinướccộnghòaCơ-ri-mê;nữđồngchíMa-giơ-taLa-u-rin,ngườiLét-tô-ni,còntrẻ,mắtnâu,trôngtưởngchừngnhưcongáimườitám,vàđồngchíLét-đê-nhếp,ngườiXi-bê-ricaolớn,tócởtháidươngđãhoarâm.Thếlànăm

ngườithuộcnămdântộc:MộtngườiĐức,mộtngườiÉt-stô-ni,mộtngườiLét-tô-ni,mộtngườiNgavàmộtngườiU-cơ-ren.Ma-rơ-tavàVai-mannóitiếngĐức,haingườilàmphiêndịchchoÉp-nevàPa-venthânnhauvìởcùngbuồng,Ép-negầnvớiMa-rơ-tavàVai-manvìnóichuyệnđượcvớinhaubằngtiếngĐức.CònPa-venvàLê-đê-nhếpthânnhauvìcùngthíchđánhcờ.TrướckhiLê-đê-nhếpchưađếnđâythìPa-venlà"vôđịch"ởnhàandưỡng.AnhđãđấukịchliệtvớiVai-manmớigiànhđượcchứcđó.Vìthuacờ,anhchàngngườiÉt-stô-nilầmlìnàyphátcáu.AnhtatừlâunuôihậnvớiPa-venvìtrậnthuacờnày.Nhưngrồicómộtôngcụgiàcaolớnđếnnhàandưỡng.Ônglãonămmươituổimàtrôngtrẻlạlùng,ôngcụấylàLê-đê-nhếp.Mộthôm,Lê-đê-nhếpgạPa-venđánhmộtváncờ.Pa-vencóngờđâuôngcụlàtaylợihại,đấmtốtđầu.Pa-venlàtay"vôđịch"nênđượcrađươngđầuvớibấtcứtaycờnàomớiđếnnhàandưỡng.Nhữngtrậnnhưthế,ngườitathườngxúmlạixemđông.ĐếnnướcđithứchínthìPa-vennhậnraLê-đê-nhếpđirấtchắc,đãbắtđầuthếcông,anhhiểurằnganhđangđươngđầuvớimộtđốithủnguyhiểm.Lúcấyanhmớithấyanhđãraquânkhôngkínnướclàdại.Váncờròngrãbatiếng.Mặcdùđemhếtcốgắng,đemhếttâmlực,Pa-vencũngphảixinthua.Anhđãthấy,trướctấtcảnămngườichầurìa,làmìnhthuamất.Nhìnsangđốithủ:ôngcụLê-đê-nhếptủmtỉmcườngmộtcáchđộlượng.LẽtấtnhiênôngcụcũngthấylàPa-venthuarồi.Nhưngngườixemvẫnchưabiếtthắngbạivềai,cảVai-manlàngườimongPa-venthuaramặt,cũngchưahềbiết.-Tôibaogiờcũngkhángcựđếnquâncuốicùng.Pa-vennóithế.VàLê-đê-nhếpgậtđầuđáplạicâunóimàchỉcóriêngcụhiểu.Pa-venđánhvớicụLê-đê-nhếpmườivántrongnămngày:Thuabảy,đượchai,hòamột.Vai-mankhoáiquá.-CámơnđồngchíLê-đê-nhếpnhé!Đồngchígiàhaythật!ĐángđờicucậuPa-venlắm!Nóđãđánhbạinhữngtaylãotướngchúngtôi.Giờthìnócũnglạibịmộtlãotướngđánhbại,ha,ha,ha!Rồianhtaquayratrêungườiđãthắngmìnhnaythấttrận.-Saocậu,thuacóthúkhông,cậu?Pa-venđànhphảinhườngchức"vôđịch"cờ,songmấtcáidanhvọngtrẻconđó,anhđãđượclàmquenvớiLê-đê-nhếpvàôngcụđốivớianhsaunàyrấtthân,rấtquý.Pa-venthuacờlàphải.Anhmớichỉđinướcnàobiếtnướcấy,nênphảichịuthuabậcthầyđãnắmđượchếtphépbítruyềncủacờthế.Rồilạithêmmộtngàykỷniệmchunglàmđồngchígiàvàđồngchítrẻcàngthêmgầngũi.Pa-vensinhnămmàLê-đê-nhếpvàoĐảng.Cảhailàtiêubiểurấtđiểnhìnhcủalớpvệquântrẻvàlớpvệquângiàbôn-sê-vích.Mộtngười

giàukinhnghiệmvềđờivàkinhnghiệmchínhtrị,đãtừngquanhiềunămđấutranhbímật,ravàongụctùcủaNgahoàngvàsauđóđãtừnglàmcôngtácchínhquyền,giữtrọngtráchcủanhànước.Mộtngườithìmớiquamộtthờithanhniênsôinổivàmớichỉcótámnămtuổiđấutranhthôi,nhưngsốngthờithanhniênvàtámnămấytốnsứchơncảmộtđờingười.Cảhaingười,giàcũngnhưtrẻ,lòngcònhăng,máucònnóng,nhưngsứckhỏeđãhưrồi.Tốiđếnởphòng11làphòngcủaÉp-nevàPa-ven,ồnào,ầmĩnhưmộtcâulạcbộvậy.Từđấytruyềnđicáctintứcthờisựchínhtrị.ThườngthườngVai-mantìmcáchtươngvàomộtcâuchuyệntiếulâmtụctĩumàanhrấtlấylàmthú,nhưngcứmởmồmkểthìbịMa-rơ-tavàPa-ventrừngmắtnhìnlạingay.Ma-rơ-tadùnglờimỉamaitếnhịvàsâusắcbắtanhtaimvànóimỉakhôngxong,thìPa-venlạiphảidínhvào.-Vai-man,anhtưởngchúngtôithưởngthứccáilốiphatròcủaanhđấyphỏng?-Pa-vencấtgiọngđùngđùngnổigiận:-Tôikhônghiểulàmsaoanhcóthểdunghoànhữngquanđiểm...Vai-manbĩulànmôidày,mắttihíliếcnhìnmọingườicóvẻchếnhạo:-TaphảilậpmộtcơquanthanhtrađạođứcbêncạnhcơquanTổnggiámđốcgiáodụcquốcdânvàđềcửđồngchíPa-venlàmtổngthanhtramớiđược.Ma-rơ-tachọilạithìcòncólý.Chịvàphephụnữ,đốilậpnhànghềvớitôirồi.CònPa-venlạilàmrabộngâythơcụhaynhưngườitathườngnói,làmrabộtínhaucủaCôm-xô-môn...Tôiấyà,tôikhôngưacáilốitrứngđòidạykhônvịt.Saucuộctranhcãivềđạođứccộngsảnấy,vấnđềtụctĩuđượcđưarathảoluậnvềnguyêntắc.Ma-rơ-tadịchchoÉp-nenghenhữngquanđiểmkhácnhau.Ép-netuyênbố.-Chuyệntụctĩukhôngtốt.TôitánthànhýkiếncủaPa-ven.Vai-manphảirútluiýkiến,nóidămcâubôngphèngđểđánhtrốnglảng,nhưngrồithôikhôngkểnhữngchuyệntủấycủaanhnữa.Pa-ventưởngMa-rơ-tacũnglàCôm-xô-môn.AnhtrôngmặtMa-rơ-tađoánmớimườichíntuổi.Anhrấtđỗingạcnhiên,mộthômnóichuyệnvớiMa-rơ-tabiếtchịvàoĐảngtừnăm1917,chịđãbamươimốttuổirồivàchịlàmộttrongnhữngcánbộđắclựcnhấtcủaĐảngcộngsảnLét-tô-ni.Năm1918chịđãbịbọntrắngkếtántửhình,songnhờChínhphủXô-viếttraođổitùbinh,chịđượclấyvềcùngnhiềuđồngchíkhác.Hiệnchịcôngtácởbáo"Sựthật"vàđồngthờihọcnốtđạihọc.HaingườitrởnênthânthiếtlúcnàoPa-vencũngkhôngbiết:Ma-rơ-tathườnghaysangchơibênbuồngÉp-ne,bắtđầukhôngrời"bộnăm"ranữa.ĐồngchíÊ-gơ-lít,cánbộbímật,cũngngườiLét-tô-ni,thườngchếchịmộtcáchtinhnghịch:-NàyMa-rơ-ta,thếcònanhchàngÔ-dôntộinghiệpởlạiMát-xcơ-vamột

mìnhthìsaođây?Khôngđượcđâunhớ!Sángsáng,cứtrướckhicóchuôngmộtphútthìcótiếnggàgáylêngiòngiã.Ép-nebắttrướcgàgáyrấttài.Nhânviênnhàăncứnháolênđitìmcongànàolạcvàotrongcácphòng,songtìmmãikhôngra,Ép-nelấylàmthúvịvềchuyệnđólắm.Đếncuốitháng,Pa-venthấybệnhnặngthêmlên.Thầythuốcbắtanhnằm.Ép-nethươngbạn,rấtbuồn.Anhthấyquýngườithanhniênbôn-sê-víchgiàusứcsống,sôilênsùngsụckhônghềchánnảnbaogiờ,màđãsớmmấtsứclực.ĐếnkhiMa-rơ-takểchoÉp-nenghelàcácthầythuốcđềunóibệnhPa-vensẽpháttriểnđếnchỗbiđátthìÉp-neđauđớnrụngrời.SuốtcảthờigiannằmđiềutrịPa-venbịcấmkhôngđượcđilạiPa-vengiấuđượcnhữngcơnđaubệnhcủamìnhđểchungquanhkhôngaithấy.ChỉcóMa-rơ-tatrôngthấymặtanhtáimétlàđoánđượcanhđaulắm.MộttuầntrướckhirờinhàandưỡngnàyanhnhậnđượcthưcủaTrungươngđoànthanhniênU-cơ-renchophépanhnghỉthêmhaithángvàcăncứvàokếtluậncủacácthầythuốcnhàandưỡng,Đoànnhậnthấytìnhhìnhsứckhỏeanhkhôngchophépanhtrởvềnhậnlạicôngtácđược.Kèmtheothư,Đoàngửichoanhmộtmóntiền.Pa-venchịuđựngcáicúđầutiênnàynhưxưakiaanhđãtừngchịuđựngnhữngcúcủaGiu-khơ-raidạyanhhọcquyềnAnh:XưakiabịGiu-khơ-raiđấm,anhngãkhuỵu,nhưngrồilạidậyngayđược.Bỗnganhnhậnđượcthưmẹ.BàcụviếtchoanhbảolàởhảicảngngaycạnhƠ-pa-tô-ri-a,bàcụcóbàbạncũtênlàAn-bi-naQuýt-xamđãmườilămnămnaykhônggặplại.MẹnhắnPa-venthếnàocũngsangthămbàbạn.BứcthưấyđãđóngmộtvaitròquantrọngđốivớicuộcđờiPa-ven.Mộttuầnsau,HộiáihữucủanhàandưỡngtiễnchânPa-venratậnbếntàu.Ép-neômchặtlấyPa-ven,hônanhnhưhônemtraicủamình.CònMa-rơ-tathìbiếnđâumất.Pa-venđikhônggặpđượcMa-rơ-tađểchàobiệt.Sánghômsau,Pa-venlênbến,đápxengựa,xeđỗtrướcmộtcănnhànhỏcóvườnchungquanh,Pa-vennhờbácxà-íchvàohỏithăm,đúnglàgiađìnhbàQuýt-xamởnhànày.GiađìnhQuýt-xamcónămngười:BàcụAn-bi-na,ngườiđẫyđà,cócáinhìnchậmchạplờđờcủađôimắtđen,trênkhuônmặtnhănnheocòntàndưcủavẻđẹpthờicongái,ônglãoQuýt-xam,dángngườithôlỗ,khinhkhỉnh,trôngynhưlợnỉn.Ônglãolàmhợptácxã;côgáiútlàThai-athìởnhàtrôngnombếpnước,côgáilớnlàLi-ô-latrướckiađiđánhmáychữ,gầnđâylidịvớichồnglàmộttênvôlạisayrượubítỉ.Hiệnchịkhôngcóviệclàm,ởnhàtrôngconvàgiúpmẹchămloviệctrongnhà.ÔngbàQuýt-xamcòncócậucontraitênlàGioóc-giơ,xongGioóc-giơhiệnởLê-nin-gơ-rat.

NhàQuýt-xamniềmnởđónPa-ven.Chỉcóônglãonhìnkháchmộtcáchhằnhọc,nghikỵ.Pa-venkiênnhẫnngồikểhếtchuyệnnhàchobàcụAn-bi-nanghevàhỏithămlạivềcảnhgiađìnhbàcụ.Li-ô-lahaimươihaituổi.Tínhtìnhrấtđơngiản,tócmàuhạtdẻcắtngắn,nétmặtnởnang,cởimở,côthânngayđượcvớiPa-venvàkhôngngầnngạichoanhbiếthếtnhữngchuyệnuẩnkhúctronggiađình.Pa-vennhờđóbiếtđượclãogiàQuýt-xamhànhhạcảnhànhưmộttênácchúa,độngaicóýkiếngìhayýđịnhgìlàlãotađànápngay.Lãotanguxuẩn,thiểncận,titiện,cảngàygieorắckhủngbốtronggiađình,chonênconcáihờnoán,vàbàcụđãhaimươinămtrờinayphảiđấutranhvớitínhđộcđoánấycũngsinhrathùghétlão.Cáccongáiluônđứngvềphíamẹ,chuyệnlụcđục,liêntiếpxảyratronggiađìnhlàmcảnhàđềukhổsở.Ngàynàocũngnhưngàynào,rặtnhữngchuyệnbựcmìnhlớn,nhỏ.CònmộtconquỷnữatronggiađìnhlàGioóc-giơ.CứtheochuyệnLi-ô-lakểthìnóthậtlàmộtthằngchẳnglàmđượctròtrốnggì,màcứlênmặttađây,huênhhoanghếtsức,chỉthíchănngonmặcđẹp,uốngrượuchếtthôi.Họchếttrườngchínnăm,Gioóc-giơcậylàconútđượccưng,đòimẹchotiềnrathủđôhọc.-Tôimuốnhọclênđạihọc.Li-ô-labánnhẫnđi.cònmẹbánquầnáo,đồđạc.Tôicầntiềntiêu.Cácngườilàmthếnàochotôithìlàm.Gioóc-giơbiếtmẹkhôngtừchốimìnhbaogiờ,vàhắnlợidụngmẹchiều,thẳngtayđụckhoét.Đốivớihaichịthìkhinhbỉramặt,tựcoinhưbềtrênnhìnxuốngkẻdưới.ThôithìbàcụbònđượcônglãođồngnàovàThai-alàmrađượcđồngnàolàbàgửichocontraitất.Thằngconthìthigìcũngtrượtliểngxiểng,vậymàchẳngbuồntínào.Nóởtrọnhàchúnó,đánhdâythépliêntiếpvềđòimẹgửitiềnra,làmbàcụpháthoảng.CôgáiútlàThai-a,Pa-ventớikhuyamớitrôngthấycôta.MẹThai-ađónởcửa,khẽnhắcconnhàcókhách.Thai-abốirốichìatayrabắttayPa-venvàtrướcmặtngườikháchlạcòntrẻ,côthẹnđỏchínmá.TayPa-venkhôngbuôngngaybàntaynhỏ,cứngrắn,cónốtchaiấy.Thai-anămnaymớivừamườichíntuổi.Ngườikhônglấygìlàmđẹp,songcóđôimắtnâu,cặplôngmàynhỏxếch,cáimũidọcdừa,cặpmôitươivàbậukhiếnchoaicũngưanhìn.NgựctrẻcủaThai-abócăngtrongchiếcsơ-micộctaykẻdọc.Haichịemởhaibuồngnhỏxíuliềnnhau.BuồngThai-acócáigiườngsắthẹp,mộtchiếctủđứngđựngđồvậtbềbộn,vớimộtgươngconvàtrêntườngtreochừngbachụctấmảnhchụpvàảnhin.Ởmặtcửasổhaichậuhoatươi:hoahươngdiệpvàhoathúycúchồngnhạt,màncửabằngtuyncóbuộcbăngxanhmàudatrời.-Thai-akhôngthíchđểchođànôngvàobuồngmìnhđâu,nhưngđốivới

anh,anhxem,thậtlàđặcbiệtđấy.-Li-ô-lanóiđùacôemnhưthế.Tốihômsaucảnhàngồiuốngtràbênbuồngôngbàgià,Thai-aởlạiphòngriêng,ngồiđấy,lắngnghemọingườinóichuyện.LãoQuýt-xamvừađưatayquấyđườngtrongcốcnước,vừanghếchmắtquacặpkínhnhìnkháchngồitrướcmặtmộtcáchchẳngưalànhgì.-Tôikhôngtánthànhluậthônnhângiađìnhthờibâygiờ.Muốnlấynhauthếnàothìlấytùythích.Muốnbỏnhauthìbỏ,chẳngaingănđược.Thahồlàtựdo.Lãogiàcầmngangthìahúptràvàlênmộtcơnho.KhiđãngớtcơnlãolạilấytaychỉmặtLi-ô-la:-Nhưconbénàyđâychẳnghạn.Nóănởvớinhântìnhnóchẳngcóphéptôi,rồinóbỏnhaucũngchẳngnóiquagìvớitôi.Giờthìmớisungsướngchứ,phảirướclấymànuôicảcôảlẫnthằngconchẳngbiếtbốlàđứanào.Đẹpmặtthật!Li-ô-lađỏnhừmặtvàquaynhìnPa-venmắttràolệ.Pa-vẹntrừngcặpmắtnảylửa,giặndữnhìnlãogiàhỏilại:-Saocụlạinóithế?Theoýcụthìbắtcôấyởđờivớithằngănhạiấyhaysao?-Lấychồngthìcũngphảixemcáimặtthằngchồngnóthếnàođãchứ!BàcụAn-bi-naphảinóichenvào.Bàcụgiậnquákhôngsaonénhếtgiậnđược,nóibằngmộtgiọnghổnhển:-Ônglãonày,saolạiđemchuyệnấymànóitrướcmặtkhách!Thiếugìchuyệnđểnóicơchứ!Lãogiàcũngchồmlên:-Taobiếttaonóigì,khôngphảidạy!Ngườinhànàydámmởmồmmắnglạitaotừlúcnàothế?Đêmhômấy,Pa-vennghĩmãivềcảnhnhàQuýt-xam.Anhvôtìnhđếnđây,tựnhiênbịthamgiavàotấnbikịchgiađìnhnàymànàoanhcómuốndâyvàolàmgì.Anhnghĩcáchgiúpbàcụvàhaicôgáithoátcảnhápchếcủalãogià.Cuộcđờiriêngcủachínhbảnthânanhkhiếnanhphảibótay:baonhiêuvấnđềkhônggiảiquyếtđượcnảysinhtrongóc.Lúcnàyhơnlúcnàohết,anhthấyhànhđộngquyếtliệtkhókhănthật.Chỉcómộtbiệnpháp-táchgiađìnhnàyra,mẹvớihaicôgáiphảitừbỏhẳnkhôngbámvàolãogiànữa.Nhưngcáchđóchẳngđơngiảnđâu.Ởtìnhthếanh,anhkhôngthểdínhđếncuộccáchmạnggiađìnhnàyđược;vàingàynữathôi,anhsẽđikhỏiđây,cólẽchẳngcònbaogiờgặplạinhữngngườitrongnhànàynữa.Thôi,đànhđểchođờimặcsaohayvậy,màchẳngnênkhuấyđộngbụibặmcáinhàbébằnglỗmũinàylênlàmgì.Nhưngcáimặtlãogiàcứámảnhanh.Pa-venvạchhếtkếhoạchnàyđếnkếhoạchkháckếhoạchnàocũngthấykhôngthểthựchiệnđược.Hômsaulàngàychủnhật,khiPa-venraphốvề,thìthấyởnhàchỉcònmột

mìnhThai-a.Cảnhàđãđisangchơibênnhàngườihọ.Pa-venvàobuồngThai-a,ngườimệt,ngồixuốngmộtcáighếdựa,Pa-venhỏi:-Saocôkhôngđichơiđâuchokhuâykhỏa?Thai-athỏthẻtrảlời:-Emchẳngmuốnđiđâucả.Pa-vensựcnhớđếnnhữngkếhoạchnằmnghĩđêmquavàđịnhbụngthửxemkếhoạchcủamìnhthếnào.Anhliềnbắtđầunóithẳngvàođềngay,nóivộivãđểnhỡcóaivàokhỏiđứtquãng:-Thai-aơi,chúngtasẽxưnghôvớinhaubằng"anhem"chothânmật.ViệcgìphảigiữcáikiểulễphépphươngĐônglàmgì!Anhsắpđikhỏiđây.Anhđếnnhàemgiữalúctìnhcảnhanhcũngđanglúckhókhăn,chứkhônganhđãlàmchocâuchuyệnxoayhẳnchiềuhướngkhác.Trướcđâymộtnămthìanhđãđemcảbàcụvàhaiemđinơikhác.ĐốivớinhữngbàntaynhưemvàLi-ô-lathếnàocũngkiếmđượcviệclàm.Khôngtàinàolàmônglãochuyểnđượcđâu.Nhưngbâygiờthìanhkhôngthểgiảiquyếtnhưthếđược.Chínhanhcũngchẳngbiếtđờianhsẽrasao,chonênthậtnhưngườitanói,anhđãbịtướckhígiớitrướccuộcđờirồi.Giờthìlàmthếnào?Anhsẽthửvềxinđượcđicôngtácxemsao.Cácthầythuốcviếtvềbệnhanhnhữngcáiquáigìấyvàcácđồngchícủaanhbắtanhphảinghỉchữabệnhmãikhôngbiếtđếnbaogiờ.Nhưngtaphảilàmthayđổingượccảnhnàyngaytạiđây...Anhsẽviếtthưchomẹanhvàsẽnghĩcáchchấmdứttìnhcảnhnày.Anhthếnàocũngkhôngbỏmặccụvớihaiem.NhưngThai-anày,anhhỏiemnhớ:cảnhsốngcủanhànàyvànhấtlàriêngđờiemcầnphảiđảolộnlạitấtcả.Emcóđủcanđảmlàmnhưthếkhôngvàemcómuốnlàmthếkhông?Thai-angẩngmặtlênvàkhẽtrảlời:-Muốnthìemmuốnlắm,nhưngkhôngbiếtemcóđủcanđảmkhông.Pa-venhiểuvìsaoThai-atrảlờicònlưỡnglự.-Khôngsao,emạ.Quýhồemcũngmuốnnhưthếthìtasẽthuxếpđượcthôi.Nhưnganhhỏiem,emcónặngtìnhgiađìnhràngbuộckhông?Thai-abịhỏiđộtngột,khôngtrảlờingay.Mãisaumớinói:-Emrấtthươngđẻem.Thầyemlàmkhổđẻemsuốtmộtđờingười.ThằngGioóc-giơlạibònrúthếtcủađẻ.Emnghĩtộichođẻemlắm...TuyđẻquýthằngGioóc-giơhơnem...Haingườinóichuyệnvớinhaunhiềulắm.Khicảnhàđichơigầnvề,Pa-venhỏiđùa:-Cũnglạthật!Làmthếnàomàônglãochưabắtemlấychồngnhỉ?Thai-agiãynảy:-Emkhônglấy.EmcứtrôngchịLi-ô-lalàđủbiếtrồi.Emthếnàothìthế,nhấtđịnhchẳngbaogiờlấychồngđâu!Pa-vencười:

-Racôthềsuốtđờiởvậyphảikhông?Thếnếucóngườihiềnlànhdễthươngthìsao?-Emkhônglấy!Khicònlượnquacửanhàmìnhvevãnthìanhnàocũnghiềnlànhdễthươnglắm.Pa-venlàmlànhđặttaylênvaingườicongái:-Thôi,chẳngnóinữa.Chẳnglấychồng,đờingườitavẫncóthểsốngđược.Nhưngemđãquágiậnđámthanhniênđấy.Mayquáanhlạikhôngbịemngờlàanhcóýhỏiem,khôngthìanhcũngrấtkhóxửlý-Nóirồi,Pa-venthânáiđặtlòngbàntaylạnhngắtcủamìnhlênmubàntayngườicongáiđangbốirốithẹnthùng.Thai-adịudàng:-Nhữngngườinhưanhchọnnhữngđámkhác,chứchọnnhữngđứacongáinhưemlàmgì?Mấyhômsau,Pa-venđápxelửavềKhác-cốp.Thai-a,Li-ô-la,bàcụAn-bi-navàembàcụlàbàRa-dađiragatiễnanh.Lúcchiatay,bàcụnhắc,vàPa-venhứakhôngquênhaicôem,sẽgiúphaicôthoátkhỏicáivũnglầygiađìnhnày.ĐámngườiratiễnPa-ventừbiệtanhnhưtừbiệtmộtngườinhàthânthiết.Thai-aứanướcmắt.Tàuđiđếnxa,Pa-vencòntrôngthấyLi-ô-lavẫykhăntaytrắngvàcáiáocộckẻsọccủaThai-a.ĐếnKhác-cốp,Pa-venkhôngmuốnphiềnĐô-ra,vàonhàbạnquenlàPê-chi-aNô-vi-cốp.AnhnghỉởđâyvàtớitrụsởTrungươnggặpA-kim.Đếnlúctrongphòngchỉcóhaingười,Pa-venđềnghịgiaongaycôngtácchoanh.A-kimlắcđầu:-Khôngđược,Pa-venạ.ChúngmìnhđãnhậnđượckếtluậncủabanytếvàcủaTrungươngĐảngghirõnhưsau:"VìbệnhPa-ventrầmtrọng,phảiđưađồngchíấyvàoviệnthầnkinhhọcđểđượcđiềutrịvàkhôngthểchođồngchíấycôngtácđược"-Baogiờhọchẳngviếtthế,anhA-kimạ.Tôithathiếtđềnghịanhchotôiđượclàmviệc.Tôilangthangtrongcácbệnhviệnmãicũngvôíchthôi.A-kimtừchối:-Đãcóquyếtđịnhthìbọnmìnhkhôngthểnàokhôngthihành.Cậunênhiểu,Pa-venạ,nhưthếchỉlàtốtchocậuthôi.NhưngPa-vencốtìnhđòimãi,khiếnA-kimkhôngnỡchốitừ,đànhphảiđồngý.Ngàyhômsau,Pa-venđãlàmởvănphòngmậtcủabanbíthưTrungươngĐảng.Anhtưởngcứbắttayvàoviệclàđủchosứckhỏeđãmấtđicóthểdầndầntrởlại.Nhưngmớingàyđầu,anhđãnhậnthấylàmìnhnhầm.Anhngồibàngiấytámgiờliềnkhôngănuốnggì,vìkhôngđủsứctừtầngbađixuốngănbữasángvàbữatrưaởnhàănbêncạnh:chốcchốc,lúcthìtaybạihẳn,lúcthìchânliệtđi.Đôikhicảngườibạiliệtvàngâyngấysốt.Cóhômđãđếngiờđilàmmàanhkhônglàmsaobướcchânxuốnggiườngđược.Mãi

mớinhấcđượcngườidậy,đếncơquan,anhthấtvọngnhậnramìnhđichậmmấtmộttiếngđồnghồ.Nhiềulầnnhưthế,anhemmớiphêbìnhanh,vàanhhiểu:đấylàbướcđầuđiđếnnhữngđiềuanhghêsợnhấttrongđờianh-phảixarờiđộingũ.A-kimcòncốgiúpanhhailầnnữa,giaochoanhcôngtáckhác.Nhưngđiềukhôngtàinàotránhkhỏiđãxảyra:Đếnthángthứhaithìanhphảinằmliệttrêngiường.AnhmớinhớđếnbácsĩBa-gia-nô-valúcchiatayvàviếtthưchobácsĩ.Bácsĩngayhômấyđếnthămanh.Anhđượcbácsĩchobiếtđiềucốtyếunhấtđốivớianh:anhđaunhưthếkhôngnhấtthiếtphảiđưavàonhàthương.-Vậyrađờitươiđếnnỗitôikhôngcầnđichữabệnhnữa.-Anhcũngnóiđùamộtcâuchovui,songkhônglòngnàocườiđược.Vừahơilạingườimộtchút,Pa-venđãlạiđếnTrungươngđềnghịtraocôngtác.NhưnglầnnàythìA-kimrấtnghiêm.AnhcươngquyếtbắtPa-venvàonhàthương.Pa-vengiọngnghẹnngào:-Tôikhôngđiđâuhết,đilàvôích,tôibiếtcóýkiếnchuyênmônbảothế.Tôichỉcònmộtcách:XinĐảngcấpchotiềntrợcấpvàxinthôicôngtác.Nhưngtôinhấtđịnhkhônglàmthế.Cácđồngchíkhôngcóquyềncắtđứtcôngtáccủatôi.Tôimớicóhaimươibốntuổiđầu,tôikhôngmuốnlangthangmãitrongcácnhàthươngmàsốngnốtcuộcđờitàntật,trongkhibiếtrằngnằmnhàthươngmãicũngkhôngđiđếnđâu.Cácđồngchíphảichotôimộtcôngtácthíchhợptìnhcảnhcủatôi.Tôicòncóthểlàmviệctạinhàriênghayởhẳnmộtcơquannàođó...Cóđiềulàđừngbắtlàmmộtanhcạogiấy,ghisổcôngvănđiđến.Côngviệcphảilàmchotôivuithích,đểtôikhỏicảmthấymìnhbịbỏrơi.GiọngPa-vencàngnóicàngvanglênvàcàngxúccảm.A-kimthấuhiểunhữngtìnhcảmsôinổitronglòngngườithanhniênmớigầnđâycòntrànđầybiếtbaolửasống.AnhhiểutấnbikịchcủaPa-ven;anhbiếtrằngnếuphảixarờichiếnđấuvàlùitítvềhậuphương,đốivớiPa-ven,mộtngườiđãtừnghiếncảcuộcđờingắnngủicủamìnhchoĐảng,điềuđóghêsợđếnnhườngnào.AnhquyếtđịnhdùngmọibiệnphápthuộcphạmvianhgiảiquyếtđểcứuPa-ven.-Thôiđược,Pa-venạ,cậuđừnglonữa.Maibanbíthưsẽhọp.Mìnhsẽđặtvấnđềcậu.Mìnhhứavớicậuhếtsứccốgắnggiảiquyết.Pa-vennặngnềđứngdậyvàchìatayrabắttayA-kim.-AnhA-kimơi,anhcóthểnàođinhninhđượcrằngcuộcđờitôisẽdồntôivàomộtgócvàsẽđèbẹptôikhông?Tráitimtôicònđậpngàynào-nóiđếnđâyanhnắmtayA-kimkéođặtlênngựcmìnhvàA-kimthấyrõtiếngtimđậpthìnhthịchvàgấp.-KhôngaibắtđượctôixarờiĐảng.Chỉcócáichếtmớilàmtôitừbỏđộingũmàthôi.Anhnhớthếcho,anhA-kimnhé.A-kimimkhôngnói.AnhbiếtnhữnglờiPa-venvừanóikhôngphảilà

nhữngcâunóithường,màlàtiếngkêucủamộtchiếnsĩbịthươngnặng.AnhhiểurằngnhữngngườinhưPa-venkhôngthểnàonóivàlàmkhácđược.Haihômsau,A-kimbáotinchoPa-venbiếtlàđãxếpchoanhmộtcôngtácphụtráchởbộbiêntậpbáocủaTrungương;nhưngmuốnđượcnhậncôngtácấycầnphảikiểmtratrìnhđộvănhóa,xemcóthểphụcvụtrênđịahạtvănhọcđượckhông.Bộbiêntậpbáoniềmnởtiếpanh.Phótổngbiêntậplàmộtnữchiếnsĩgià,côngtácbímậtlâunăm,naylàủyviênBankiểmtraTrungươngĐảngU-cơ-ren.ĐồngchíấyhỏiPa-venmấyđiểm:-Đồngchíđãtheohọcđếnđâu?-Chỉcóbanămtiểuhọcthôi.-ĐồngchíđãtheohọcởTrườngĐảngnàochưa?-Chưaạ.-Điềuđókhôngquantrọng,cónhiềutrườnghợpkhônghọcởmộttrườngnàomàvẫntrởnênmộtngườiviếtbáogiỏi.ĐồngchíA-kimđãnóichuyệnvớichúngtôivềđồngchí.Chúngtôicóthểtraocôngtácchođồngchí,khôngphảiviệcởđây,màviệcmangvềnhàlàmđượcvànóichungchúngtôisẽtạonhữngđiềukiệnlàmviệcthíchhợpvớihoàncảnhđồngchí.Songmuốnlàmđượccôngtácấy,phảihiểunhiều,biếtrộngmớiđược.Nhấtlàvềmặtvănhọcvàngônngữhọc.Mớinghemấycâumàođầu,Pa-vencũngcólinhcảmthấykhôngxuôirồi.Trongnửagiờnóichuyệnvớiđồngchíphótổngbiêntập,anhthấyđãrõmìnhthiếunhiềuhiểubiếtquá.Đồngchíphótổngbiêntậpđưaanhviếtthửmộtbài,Pa-venviếtxong,đồngchíấylấybútchìđỏgạchđítcóđếnbamươichỗvănviếtsaimẹoluậtvànhiềulỗivềchínhtảnữa.-ĐồngchíPa-venCa-rơ-sa-ghinạ,đồngchícónhiềukhảnănglắm.Nếuđồngchíchịukhótíchcựchọctậpthìtươnglaicóthểtrởnênmộtcánbộtrợlývănhọc.Nhưnghiệnthờiđồngchíviếtchưathạo.XembàiđồngchíviếtthấylàđồngchíchưanắmđượcvănNga.Điềuđókhônglạ:đồngchíđâucóthờigiờhọc.Nhưngcóđiềurấttiếclàchúngtôikhôngxếpcôngtácchođồngchíđược.Tuynhiên,tôicũngnhắcthêmlạilầnnữa:đồngchírấtcókhiếuvềvăn.Nếubàiđồngchíviết,vẫnnộidungấymàđemchữavănđithìsẽlàmộtbàibáorấthay.Songởđâythìchúngtôilạicầnngườicótrìnhđộchữađượcbàingườikháckia.Pa-venchốnggậyđứngdậy.Lôngmàymắtphảimấpmáygiậmgiật.-Đồngchínói,tôirấtđồngý.Vănhaychữtốtgìtôiấy!Tôiđốtlògiỏi,chữađiệnđược,biếtcưỡingựatài,huấnluyệnthanhniênthạo,nhưngtrênmặttrậncủacácđồngchíthìtôilàmộttênvũdũngkhônghợp.Pa-vencáotừravề.Đếnchỗhànhlangrẽsangbên,anhsuýtngã.Mộtbàđangcầmcặpởtaylạiđỡanh.-Đồngchísaothế?Trôngđồngchímặttáixanhquá.

Mấtmấygiờđồnghồ,anhmớihồilạiđược.Anhkhẽẩybàkiara,rồinặngnhọcchốnggậylêchânđi.TừngàyhômấyđờiPa-venxuốngdốc.Khôngcònnghĩđếncôngtácđượcnữa.Càngngàyanhcàngphảinằmliệtgiường,cókhisuốtcảmấyngày,khôngbướcđiđâuđược.TrungươngmiễncôngtácchoanhvàđềnghịcơquanbảohiểmxãhộiTrungươngpháttrợcấpchoanh.Anhnhậntiềntrợcấpcùngvớigiấychứngnhậntànphếkhônglaođộngđược.Trungươngcũngcấpchoanhmộtsốtiềnvàbảnlýlịchcủaanhcùngvớigiấyphépđiđâutùyanhchọn.AnhnhậnđượcthưMa-rơ-tamờianhvềnghỉởnhàmình.AnhcũngcóýđịnhlênMát-xcơ-vavớihyvọngmongmanhlàđềnghịvớicơquanTrungươngĐảngtoànLiênXôchoanhmộtcôngtácnàokhôngphảiđilại.NhưngđếnMát-xcơ-va,cácđồngchícũnglạibảophảinghỉmàchữachokhỏivàhứađưaanhvàonằmmộtbệnhviệntốt.Anhtừchối.MườichínngàysốngởnhàMa-rơ-tatrôiqualúcnàokhôngbiết,Ma-rơ-tacóbạnlàNa-đi-aPê-tác-sơn.Banngày,Pa-venởnhàmộtmình,Ma-rơ-tavàNa-đi-asángsángđilàm,mãiđếntốimớivề.Pa-venđọcliênmiênkhônglúcnàorờisách.NhàMa-rơ-tanhiềusách.Tốiđến,cócácbạnlạichơi.AnhnhậnđượcnhiềuthưởdướicảngmiềnNamgửilên.GiađìnhQuýt-xammờianhvềchơi:Cuộcđờilạicàngsiếtchặtthêmcáidâythònglọng,bàcụvàhaicôcongáicầucứuanh.MộtbuổisángPa-ventừgiãcănnhàyêntĩnhởphốGút-xi-át-nhi-xốprađi.ContàutốchànhđưaanhvềphươngNam,điramiềnduyênhảiấmápởNamCơ-ri-mê,tránhchoanhcáimùathuẩmướt,mưasùisụtcủaphươngBắc.Ngồitrêntàu,anhnhìnquacửasổ,trôngnhữngcộtdâythépchạyqua.Đôimàycaunhíulạivàtrongđôimắtủdộtcủaanhthầmẩnýchícưỡnglạisốmệnh.

PHẦN2-CHƯƠNG8Dướichânnúi,sóngbiểnvỗbìbõmvàomộtđámđámọclởmchởm.GióhanhtừbênThổNhĩKỳxaxôithổiđếnmơnvàomặt.Cảngnày,cótườngchắnsóngbằngbê-tôngcốtsắtngănvớibiểncả,chạykhoằmvàođấtliềntheohìnhvòngcunggãygóc.Đèocaocủarặngnúitrànlênmặtbiển.Vànhữngnếpnhàquétvôitrắngcủangoạiôthànhphốnày,mọctrèolênlưngđèothoaithoải.Khuvườntàntạcủangoạiôyênảkhôngmộttiếngđộng.Cỏmọclấplốiđilâungàykhôngdọnbỏhoang.Gióthudứtlánhữngcâyphongvàngúalảtảrơixuốngdầndầnphủlênlốiđiấy.MộtônggiàBaTưđánhxengựađưaPa-ventừtrongphốrađấy.Khiđỗchongườikháchlạlùngnàyxuốngxe,ônglãoxà-íchkhôngnhịnđượcnóiramiệngđiềuôngnghĩbụng:-Tạisaoônglạiđếnđây,hởông?Ởđâychẳngcógáiđẹp,chẳngcórạphát.Chỉcóđộcgiốngsóilangđirìnhmò…Ôngđếnđâylàmgì?Tôikhônghiểusaoônglạiđếnđây.Thôi,quayvềđi,ôngđồngchíạ.Pa-ventrảtiền,vàônglãoxà-íchlạiđánhxeđi.Khuvườnvắngtanh,vắngngắt.Pa-ventìmthấymộttấmghếdàikêtrênmỏmđátrôngthẳngrabiển.Anhngồixuống,ngửamặtđónánhnắnglúcbấygiờđãtànrồi.Anhđếnđây,đếnchốntịchmịchnày,đểsuynghĩxemnêntổchứcđờisốngcủamìnhrasaovàdùngđờimìnhlàmviệcgìbâygiờ.Đâylàlúckiểmđiểmlạicuộcđờivàphảiquyếtđịnhmọibề.Từlúcanhtrởlại,nhữngmâuthuẫntronggiađìnhQuýt-xamtrởnênsâusắcđếncựcđộ.Khibiếttinanhđếnthìlãogiàđùngđùngnổitrậnlôiđình,ầmĩcửanhàlẽtấtnhiên,cósựphảnkhángtronggiađìnhnàychốnglạilãogiàlàdoPa-venlãnhđạo.Lãogiàđộtnhiênbịhaicongáivàvợcưỡnglạimộtcáchquyếtliệt,vàngayhômđầutiênPa-venđếnnhà,giađìnhnàyliềnchialàmhaipheđốiđịch,thùghétnhau.Cửavàobuồngôngbàgiàđãđemchắnlại;mộtphòngnhỏcủanhàngangthìchoPa-venthuê.Pa-venđưatiềnnhàtrướccholãogiàvàchẳngbaolâulãothậmchícũngcóvẻyênlòng,vìcáccongáirờilãoranhưthế,chẳngcóđòilãocungcấpchođồngnàođểsống.Đểchongườingoàikhỏinói,bàcụAn-bi-navẫnởlạibênnhàlãogià,chồngbà.Lãotakhôngbướcchânsangbênbọntrẻbaogiờ,khôngmuốntrôngthấymặtcáianhchàngmàlãochíghét.Ngượclại,rađếnsânthìlãothởhồnghộcnhưcáiđầutàuxelửađểtỏrarằnglãolàchủcáinhànày.Trướckhivàolàmởhợptácxã,lãocóhainghề:nghềthợkhâugiàyvànghềthợmộc.Đếnnay,lúcrỗirãi,lãocũnglàmthêmhainghềấykiếmratiền;chỗlàmcủalãotrướcđặtởnhàdưới,saulãovácbànthợđếnlàmngaybêncửasổbuồngPa-venđểchọctứcanhchơi.Mỗilầnđóngđinh,lãoratayđập

búachanchát,nhưđiên,nhưgiận,vàlấythếlàmthíchthúlắm.LãohiểulãolàmthếthìPa-vencóngồiđọcsáchcũngkhổvớilão.Lãorốirítlêntrongchòmrâu.-Rồibiếttayông,ôngsẽtốngcổmàyđichomàxem.*Xaxa,mãitítgầnchântrờicócontàuđiqua,nhảlànkhóiđặcnhưmộtthoángmâyđen.Mộtđànchimhảiâuvừabayvừakêu,chúcđầuxuốngmặtbiển.Pa-ven,tayômđầu,triềnmiênsuynghĩ.Chuỗihìnhảnhcủađờianh,từtấmbéđếnbâygiờdiễuquatrướcmặt.Haimươibốnnămquaanhcósốngtrọnhaychăngcáiđạolàmngười?Nhưmộtvịquantòacôngminh,anhkiểmđiểmlạitrongtrínhớcuộcđờimìnhtừngnămmột.Đờianhsốngcũngkhôngđếnnỗihỏnglắm,anhnhậnthấynhưthếvàthâmtâmlấylàmhàilòngvớimình.Đànhrằnganhcũngsailầmkhôngphảiít,vìnguxuẩn,vìbồngbột,nhưngsailầmnhấtlàvìanhkhônghiểubiết.Songvềcănbảnkhôngđếnnỗinào.Anhđãkhôngbỏtrôiquanhữngngàynồngcháynhất,anhđãchọnngaychỗđứngcủaanhtrongcuộcchiếnđấuthéplửađểgiànhchínhquyềnvàtrênlácờđỏchóicủacáchmạngcũngcóvàigiọtmáucủaanhnhuộmthắm.Cònchútsứclựcnàothìanhvẫnchưachịurờiđộingũ.Giờđây,bịthươngnặng,anhkhôngđấutranhởtiềntuyếnđược.Anhchỉcòncócáchlùivềnhữngbệnhviệnhậuphương.AnhnhớlạicáingàyHồngquânàoàonhưsóngcuộntiếnquânvàogầnthànhVác-xô-vi.Quânđangtiếnthìđạnthùbắntrúngmộtchiếnsĩ.Chiếnsĩngãlănrađất,nằmdướichânngựa.Anhemđồngđộihốihảbăngbólại,rồitraochiếnsĩchoquânyvàxôngtiếplên,mảitruykíchquânthù.Mấtmộtchiếnsĩ,đơnvịkhôngvìthếmàngừngxônglênđuổiđịch.Trongcuộcđấutranhvìsựnghiệpchungcaocả,thườngnhưthếđấy,màphảinhưthếđấy.Đànhrằngcónhữngtrườnghợpđặcbiệt.Nhưanhđãtừngtrôngthấynhữngchiếnsĩbắnsúngmáycụtchân,ngồitrênxengựata-san-ca.Đấylànhữngconngườilàmquânthùkhiếpsợ:súngmáycủahọvẫngieochếtchócvàtànphávàohàngngũđịch.Họbắnrấtvững,mắtnhắmrấttrúng,khiếnchocảtrungđoànlấylàmtựhào.Nhưng,nhữngconngườinhưvậy,hiếmlắm.Conngườianhphảilàmgìbâygiờ,saucuộcthấttrậnnày,khianhchẳngcònchúthyvọnggìtrởvềchỗanhtrongđộingũ.AnhđãlàmchobácsĩBa-gia-nô-vachẳngcólầnđãphảinóithậtvớianhlàtrongtươilai,anhphảiđềphòngmọisựbấtthầnghêkhiếphơnnữaxảyrađấyư?Làmgìbâygiờ?Câuhỏiđềrakhôngcáchgiảiquyếtnàyhiệnratrướcmắtanhnhưmộtvựcthẳmđenngòmghêsợ.Khiđãmấtthứquýbáunhấtlàkhảnăngchiếnđấuthìcònsốnglàmgìnữa?Ngàyhômnayvàngàymaiđâyđầyuám,làmthếnàođểchứngminhlàđời

mìnhcònđángsống?Lấygìlấpđượcnỗitrốngtrảicủacuộcđời?Hayđànhlàchỉbiếtăn,biếtuốngvàbiếtthởhítkhítrờimàthôi?Chỉcòncáchkhoanhtaytrốmắtđứngnhìncácđồngchícủamìnhchiếnđấuvàtiếnlênhaysao?Nhưthếđểrồisốngbáocôtậpthểư?Rồiđếnphảihuỷquáchtấmthântànphếphảnphúcnàyđithôi?Mộtviênđạnvàogiữatimvàthếlàxong,đờihếtvướng!Đãbiếtsốngphảiđạolàmngườithìcũngcầnphảibiếtchếtđivàođúnglúcnênchết.Aidámkếttộingườichiếnsĩkhôngmuốnkéodàicơnhấphốicủamình?Bàntayanhsờvàotúi,nắnkhẩuBơ-rao-ninhdèmdẹp;ngóntayanh,theothóiquen,nắmlấybángsúng.Anhtừtừrútkhẩusúngngắnra.-Cóaingờmilạisốngđếnmộtngàytậnsốnhưthếnày?Nòngsúngnhìnthẳngvàomắtanhkhinhbỉ.Pa-venđặtsúnglênđầugốivàthốtramộtcâuchửigiậndữ.-Thếchỉlàanhhùngrơmđâythôimiạ!Tựsátnhưthế,mộtthằngkhốnnạnbấtcứlúcnàovàbấtcứởđâucũnglàmđược.Đấylàlốithoátdễnhấtmàcũnglàhènnhất.Sốngcókhókhănthìlàmmộtphátchoxongđời.Nhưngmiđãthửchiếnthắngcuộcđờihóchiểmấychưa?Miđãlàmhếtcáchđểdứtrakhỏivòngđaithépđangchịtlấycổmichưa?Miquênrồisao,trướcthànhNô-vô-gơ-rát-Vô-lưn-ski,mivàđồngđộicủamiđãtừngtungmườibảyđợtxungphongmộtngàyvàđãbiếtchốnglạitấtcảđểchiếmkỳđượclấythành?Thôihãycấtsúngđivàđừngcóhởchuyệnnàyvớiai.Hãybiếtsốngcảnhữngkhicuộcđờitrởnênkhôngthểchịuđượcnữa.Hãylàmchođờimicòncóích.Anhđứngdậyvàđitheoconđườngcái.Mộtđồngbàoởnúichoanhlênngồinhờxengựavàđápvềphố.Vềđếnphố,anhxuốngmộtngãtưmuatờbáotỉnh.BáođăngtincóhọptoànthểĐảngbộthànhtốinayởcâulạcbộĐê-mi-anBét-đơ-ni.Pa-venđihọpđếnkhuyamớivề.Trongbuổihọpấyanhđãlênnóichuyệnvànàocóhayđấylàlẩnnóicuốicùngcủaanhtrướcmộthộinghịlớn.Thai-akhôngngủđược.Pa-venđimãikhôngvềlàmcôlongại.Cóviệcgìxảyravớianhấy?AnhPa-venởđâubâygiờ?Hômấy,Thai-athấytrongmắtnhìncủaPa-ven,trướckiaanhnhanhnhẹnbaonhiêu,giờcómộtcáigìlạnhlùngvàkhắckhổ.Pa-venítnóiđếnanh,songThai-ađoánlàanhđangtrảiquamộtthửtháchghêgớm.Lúccótiếngcổngconngoàivườnđóngsập,lạithìbênphòngmẹ,đồnghồvừabuônghaitiếng.Thai-akhoácáongoàilênvai,chạyramởcửa.ChịLi-ô-langủởbuồng,nóimêlẩmbẩm.Thai-athấyPa-venđãvềthìmừngquá;khiPa-venbướcvàonhà,Thai-anóithầm:-Thếmàemcứlochoanhmãi.-Anhcònsốngthìkhôngcóviệcgìmàphảilochoanhđâu,emạ,Li-ô-langủrồià,hởem?Embiếtkhông,anhchẳngmuốnngủtínào.Hômnayanh

muốnnóivớiem.Thôi,tasangbuồngngủđiem,kẻolạilàmthứcgiấcchịLi-ô-lamất.-Pa-vennói,giọngcũngthìthào.Thai-alưỡnglự.Nhưthếlàthếnào?Đêmhômkhuyakhoắtnóichuyệnvớianhấyư?Nhỡmẹbiếtthìsao?NhưngnóithếnàođểanhPa-venhiểuđiềuấynhỉ?Khôngnên,anhấygiậnmất.Màanhấyđịnhnóichuyệngìthếnhỉ?Nghĩthế,Thai-avẫnđivềphòng.Khihaingườiđãngồitrongphòngtối,mặtđốimặt,gầnsátnhauđếnnỗiThai-angherõhơithởcủaanh,thìPa-venbắtđầunói,giọngkhànkhàn:-Chuyệnthếnày,Thai-aạ.Chuyệnđờixoayrađếnchỗanhcũnglấylàmlạquá.Nhữngngàygầnđâyanhthấyhếtsứckhóchịutrongngười.Cómộtđiềuanhcứluẩnquẩnnghĩmãikhôngbiếtnênthếnào:anhlàmthếnàomàtiếptụcsốngđượcbâygiờ!Anhchưabaogiờgặpcơnđenvậnbĩnhưthế.Nhưnghômnay,anhđãhọp"bộchínhtrị"trongđầuanhvàanhđãquyếtnghịmộtđiềurấtlàquantrọng.Emđừnglấylàmlạ,anhnóiemngheđây.AnhkểchoThai-anghetấtcảnhữngđiềuanhcảmthấytrongnhữngthánggầnđâyvàmộtphầnlớnnhữngđiềuanhđãsuynghĩngoàikhuvườnngoạiô.-Hiệntìnhthìnhưthếnày.Anhnóingayvàođiểmchính.Câuchuyệnngangtráitronggiađìnhemhiệnnaychỉmớilàbướcđầuthôi.Taphảibỏđi,đếnnơikhôngkhítươilành,tránhđượccàngxacànghaycáihangđentốinày.Taphảilàmlạicuộcđời.Đờicủariêngemcũngnhưđờicủaanhlúcnàyđềuđangbicả.Anhđịnhđốtlửalênsưởinóngcuộcđờihaiđứachúngta.Emhiểunhưthếnghĩalànhưthếnàokhông?Anhhỏiemlàmvợcủaanhthìemcóđồngýkhông,em?Thai-anghePa-vennóitừđầuđếngiờ,tronglònghếtsứcxúcđộng.NgheđếncâusaucùngthìThai-agiậtmìnhsửngsốt.-AnhkhôngbảoemphảitrảlờianhngaybâygiờđâuThai-aạ.Emnghĩchokỹ.Emcólẽkhônghiểutạisaoanhcóthểnóivớiemđiềuđómàkhôngướmýemtrước,khôngtántỉnhem,v.v...Nhữngtròấyđềuchẳngcần.Embéơi,anhđưataychoemcầmnhé,tayanhđây,emnày.Nếuemtinanhthìemsẽkhôngbaogiờphảilolàbịlừadốiđâu.Ởanh,cónhiềuđiềumàemcầnđến,vàngượclại,anhcũngthấyởemnhưthế.Anhquyếtđịnhnhưthếnàynhớ:chúngmìnhướcvớinhau,chođếnngàyemlớn,emtrưởngthànhnênngười-anhsẽgiúpemtiếnbộ,nếuanhkhônggiúpthếthìconngườianhchẳngđángmộtđồngkẽmnhỏgiữachợphiênđâu.Chođếnngàyấytakhôngđượcbộiướcvớinhau.Khinàoemlớnrồithìthahồtùyemquyếtđịnh.Biếttrướcthếnàođược?Cóthểlúcbấygiờthìanhđãhóarathântànmadại.Nếunhưgặpcảnhngộấythìemnênnhớrằng,anhchẳngnỡcộtđờiemvàođờianhđâu.Anhimmộtlát,rồilạiâuyếmvànồngnàn:-Ngaygiờđây,anhmongemhãynhậnởanhtìnhbạnthânvàlòngyêu

thươngem.AnhkhôngbuôngnhữngngóntaycủaThai-amàanhvẫngiữtrongtayanh,lòngbìnhtĩnhdườngnhưlàThai-ađãưngýrồi.-Anhcógiữađườngbỏemkhông?-Khôngthểbằngvàolờinóimiệngđược.Thai-a.Emchỉcầnhiểurằng:Nhữngconngườinhưanhkhôngcóbộibạcđâu.Quýhồngườitađừngcóbộibạcvớianh.Anhnóihếtcâumàlòngchuaxót.Thai-ađáplại:-Hômnay,emchưatrảlờianhđược:tấtcảchuyệnnàyđốivớiemthậtđộtngộtquá.Pa-venđứngdậy:-Thôi,emđingủđi.Trờisắpsángrồi.Anhvềphòngriêng,khôngcởiquầnáo,cứthếmàlănragiường.Đầuvừaápgốiđãngủsay.TrongphòngPa-ven,ởmặtbàn,gầncửasổ,cónhữngchồngsáchlấyởthưviệnĐảngvề,mộtchồngbáovànhiềusổtayviếtchichít.Mộtchiếcgiường,haicáighếvàtrêncánhcửathôngsangbuồngThai-atreomộttấmbảnđồTrungHoa,khổrấtrộng,trênlấmchấmnhữnglácờnhỏtí,đenvàđỏ.Pa-venđếnĐảngủyđiềuđìnhđượcvớivănphònggửichoanhsáchvănnghệ.Ngoàira,cácđồngchícònhứachỉthịchođồngchíphụtráchthưviệnlớnnhấtcủacảngliênlạcvớianh,làm"ngườiđỡđầu"vềvănhóachoanh.Chẳngbaolâu,thưviệncảngbắtđầugửiđếnchoanhtừngbósáchnguyên.Li-ô-lalấylàmlạ,thấyhômnàoPa-vencũngmiệtmàiđọcsáchvàghisổtaytrongsuốtngày,từsángsớmchođếnchiềutối,chỉnghỉmộtchốclátăncơmsángvàtrưa,tốiđếnthìchịemLi-ô-lalạisangbuồngPa-venngồichơi.Pa-venkểlạichochịemLi-ô-lanhữngđiềumìnhđọcđượcbanngày.Thườngquánửađêm,lãogiàQuýt-xamđirasân,lầnnàocũngthấykẽcửasổbuồnganhchàngởthuêđángghétcóvệtđènsáng.Lãorónrénnămđầungónchânbướclạigầnnhìnquakẽcửasổ,thấycáiđầukiacứcúixuốngbàn."Mọingườithìngủ,cònnóthìcứchongđènsuốtđêm.Nóthứccanhnhà,làmnhưnólàchủởđây.Mấyconbénghenóđãgiởquẻrồi".Lãogiànghĩbụngthế,lấylàmbựctứcvàbỏđi.Támnămnay,lầnđầutiênPa-venmớicódịpđượcthưthảthờigiờvàkhôngmắcmộtcôngviệcgìhết.Anhđọcmộtcáchsaysưa,thèmkhátnhưmộtcậuthiếuniênchưabướcvàođời.Ngàylàmviệcmườitámtiếng.Cứcáiđàlàmviệcnhưthếthìảnhhưởngđếnsứckhỏecủaanhnhưthếnào,nếumộthôm,Thai-akhôngbuộtmiệngnóiranhữnglờinày:-Emđãkêdịchcáitủchặncửabuồngemrarồi.Anhcómuốnnóichuyệnvớiemthìmởcửasangthẳngbênem,khôngcầnquaphòngchịLi-ô-lanữa.

Pa-venđỏửngmặt.Thai-amỉmcười,vuisướng:thếlàđãhẹnướcvớinhau.Lãogiàđêmđêmkhôngthấyánhsánglọtquakhecửasổởgócnhànữa.VàbàcụAn-bi-nathìnhậnrađôimắtcủaThai-acólonglanhmộtniềmvuikhônggiấuhếtđược.Quanhcặpmắtánhrựclửalòngnồngcháy,mờmờcóquẳngthâmvìnhữngđêmkhôngngủ.Trongcănnhànhỏlạithườngvăngvẳngtiếngđànghi-tavàtiếnghátcủaThai-a.Thai-alòngxuânđãđộng,cảmthấyđauđớnvìtìnhyêuhìnhnhưcóchiềulénlútvụngtrộm.Nghetiếngđộngnhỏcũnggiậtmình,lúcnàocũngngỡlàcótiếngchânbàmẹ.Thai-arấtkhổtâmmỗilầnnghĩđến:nếunhỡaihỏitạisaođêmlạiđóngcửabuồngmình,càithenkỹthếthìsẽtrảlờithếnào?Pa-venhiểunỗilòngcủaThai-a,lựalờiâuyếm,làmngườiyêuyênlòng.-Emlàmsaomàsợkiachứ?Anhvớiemhoàntoànlàmchủởđây.Emcứngủyên.Khôngaibướcchânđượcvàođờitưcủachúngmìnhcả.Thai-aápmávàongựcanh,vàvữnglònghơn,ômghìlấyngườiyêumàngủ.AnhđểtaingheThai-athởmộtlúclâu,nằmyênkhôngđộng,đểchoThai-ađượcngongiấc.Anhthấylòngthươngquá,mếnquángườicongáiđãgửigắmtấtcảđờimìnhvàoanhrồi.Li-ô-lalàngườiđầutiênhiểuduyêncớvìđâucặpmắtThai-abừngsáng.Từhômấy,chịemđốivớinhaucóchiềuhướngxacách.Bàmẹrồicũngbiết,haynóiđúnghơn,bàcũngđoánra.Bàđểýđềphòng.BàcụcóngờđâuPa-venlạithế.Mộthôm,bàcụnóivớiLi-ô-la:-ConbéThai-akhôngxứngđôiđượcvớicậutađâuchẳngbiếtrồisẽrasao?Bàthấylo.NhưngkhônglầnnàodámhỏithẳngPa-vencả.BọnthanhniênbắtđầuluitớiphòngPa-ven.Đôikhianhemngồiđôngchậtgianphòngnhỏtí.Lãogiànghecứồnồnnhưđànongvỡtổ.Nhiềulần,cánhtrẻlạihátđồngthanh:"BiểncủataquangvắngNgàyđêmcótiếngsónggầm"vàbàihátmàPa-venthíchnhất:"Thếgianbaolanàytrànđầynướcmắt”.ĐấylàanhchịemcánbộĐảngđếnhọpCâulạcbộcôngnhân.ĐảngủyđịaphươngtừkhinhậnđượcthưcủaPa-venđòiđượclàmcôngtáctuyêntruyềnđãgiaochoanhphụtráchcâulạcbộđó.NgàythángcủaPa-vencứnhưthếmàtrôiqua.Thếlàanhđãlạihaitaygiữvữngđượcláiconthuyềnvàsauđôilúcngảnghiêng,anhđãhướngđờianhvàođíchmới.Anhmơướclấyviệcnghiêncứuhọchỏivàcôngtácvănhọcđểtrởvềchỗđứngcủaanhtrongđộingũ.Nhưngcuộcđờicừdồndậphếttrởlựcnàyđếntrởlựcnàykhác.Anhthấytrởlựchiệnramàlo:trởlựcsẽngăntrởanhđếnđộnàotrênđườngtiếntớiđíchcủamình?BỗngnhiênGioóc-giơ,anhchàngsinhviênthitrượtvàođạihọctừMát-xcơ-

vadẫnxácvềvớiconvợ.Nóxuốngởnhàbốvợlàmluậtsư,rồicứtừbênấymàvềbòntiềncủabàmẹ.Gioóc-giơvềlàmmọiquanhệtronggiađìnhcàngrắcrốithêm.Nóchẳngdodự,vàophengayvớibố,rồithôngđồngvớinhàvợ,vốnsẵncótưtưởngbàiXô-viếtbắtđầupháđám,tìmcáchđuổibằngđượcPa-venđi,bắtThai-aphảilìaanh.Mườilămhômsau,khiGioóc-giơvềđếnnhà,thìLi-ô-lakiếmđượcviệclàmởmộtquậnbêncạnh.Chịđemmẹgiàvàconthơởvớinhaubênấy.CònPa-venvàThai-acũngđemnhauđiđếnmộtthànhphốxaởgầnbiển.*A-rơ-chomítkhinhậnđượcthưPaven.NhưngmỗilầnanhthấytrênmặtbàngiấycủaanhởXô-viếtthànhphốcóchiếcphongbìmàuxám,đềchữviếtgãygócquenthuộc,thìanhlậtlậttranggiấy,lòngkhônggiữnổibìnhtĩnhnhưthườngnữa.Lầnnàycũngthế,taymởphongbì,anhnghĩthầmtrongbụng,vớinhiềucảmđộngâuyếmmàanhcốkhôngđểlộramặt:"Pa-vơ-lu-sa,Pa-vơ-lu-saơi!Giálúcnàyemởgầnanh,thìthằngbéemcủaanhsẽgiúpýkiếnchoanh,tốtbiếtmấy"."AnhA-rơ-chom!Emmuốnkểchoanhnghecảnhngộcủaembâygiờ.Nhữngthưthếnàychỉcógửichoanh,emmớiviếtthôi.Anhbiếttínhemvàsẽhiểurõtừngchữemviết.Trênmậttrậnđấutranhgiànhlạisứckhỏecủaem,cuộcđờivẫnbilắm,anhạ.Chưakhỏichứngnàyđãsinhratậtnọ.Emvừamớikhỏitrậnnàyđãlạibịgiángmộttrậnkhácbiđáthơn.Màghêsợnhấtlàemkhôngsaogắnggượngđượcnữa.Taytráiemliệt,emđãkhổlắm,giởlạithêmhaichânnóphảnem.Vàgiờemchỉcóthểhơinhíchđượcngườiđi(nhíchtrongbốnbứctườngphòngemthôi)emkhónhọclắmmớilêđượctừgiườngemnằmrabànviết.Thếchưaphảilàhếttộiđâu,emchắcthế.Maikiacủanợcònsinhrathếnàonữaemchưabiếtđược.Emrurúởnhàkhôngđiđâucả,chỉngàyngàynhìnquacửasổtrôngrađượcmộtgócbiển.Cóthểnàocómộttấnkịchthảmhơnlàbikịchcủamộtngườinhưem,thânthểthìbạiliệtkhôngsaosaikhiếnđượcnữamàtráitimngườibôn-sê-vichởemthìcứlôicuốnemkhôngthểnàocưỡnglạiđược,lôicuốnvềvớicôngtác,vềvớianhem,vềvớiđộiquânchiếnđấuđangtiếntrênkhắpmặttrận,đangxungphongtiếncôngnhưmộtdòngthácthép?Emvẫncòntinemsẽtrởvềđứngtrongđộingũ,tinmũisúngcủaemsẽxuấthiệntronghàngtrậnxungphong.Emkhôngthểnàokhôngtinnhưthế,emkhôngcóquyềnkhôngtinnhưthế.MườinămgiáodụccủaĐảngvàĐoànđãrènchoemnghệthuậtchốngchọivớicuộcđời,vàlờicủalãnhtụcũngđúngcảvàotrườnghợpcủaemnữa:"Khôngcóthànhtrìnàomàngườibôn-sê-víchkhôngđánhchiếmđược".

Đờiembâygiờlàhọctập,làđọcsách,đọcsáchnhiềuvàđọcsáchnữa.Emđãhọcđượckhárồi,anhA-rơ-chomạ.Emđãđọckỹđượchếtcácsáchvănhọccổđiểncủata.EmđãhọcxongnămthứnhấtcủaTrườngđạihọccộngsảnhàmthụ.Tốitốiemlãnhđạomộtnhómnghiêncứugồmcácđồngchíđảngviêntrẻ.Chínhquađámđồngchítrẻấymàemliênhệđượcvớicôngtácthựctếcủatổchức.RồiđờiemcòncóThai-anữa.Thai-atiếnbộtronghọctập,tiếntớitrongcôngtác,vàsauhếtlàchúngemyêunhau,ngườibạnđờibébỏngcủaemchiềuemthắmthiết.Chúngemsốnghợpnhaulắm.Kinhtếgiađìnhemcũnggiảndịthôi:chúngemcó32rúptrợcấpcủaemvàtiềnlươngthángcủaThai-a,Thai-ađivàoĐảngcũngtheoconđườngnhưem.Thai-acũngđilàmchândọndẹpbếpnướcvàbâygiờlàmnghềrửabáttrongmộtquáncơm(nơiemkhôngcónhàmáynào).Mấyhômgầnđây,Thai-akhoevớiemtấmgiấychứngnhậnđầutiêncủamình,thẻhộiviênchihộiphụnữ.ĐốivớiThai-a,chứngminhthưkhôngphảilàchỉmộtmẩubìa.EmđểýxemởThai-ađangthoátthairamộtconngườimới.EmcốgiúpchoThai-atiến.RồisẽcóngàynhàmáylớnvớianhchịemthợsẽlàmchoThai-athànhhẳnmộtconngườimới.ChúngemcònởđâythìThai-avẫncònphảiđitheoconđườngduynhấtcóthểđó.BàmẹThai-ahailầnđếntìm.Bàmẹ,vìthươngcon,đãvôtìnhtìmcáchkéoThai-atụtlại,lôivềvớicuộcđờinhỏnhen,vớinhữngsuytínhcánhânbầntiện.EmđãcốcắtnghĩachobàcụAn-bi-nahiểu,đểbàtađừngđembóngtốicủađờibàtachetốiconđườngThai-ađãchọn.Nhưngnóimãicũngvôích.EmcảmthấythếnàocũngcóngàybàtangángtrởconđườngThai-atiếnđếnmộtcuộcđờimới.Vàphảiđấutranhvớibàta,khôngthểnàotránhkhỏiđược.Embắttayanh.EmPa-vencủaanh”.Nhàandưỡngsố5ỞphốSta-rai-aMa-xét-sta.Mộttoànhàhaitầngxâybằngđá,trênmiếngđấtbằng,đẽovàosườnnúi.Chungquanhlàrừng;conđườngchữchichạyxuốngdốc.Cửasổcácbuồngđềumở,gióhiuhiuthổitạtvàomùinướccóchấtdiêmsinhcủanhữngconsuốidướichânnúibốclên.Pa-venởmộtmìnhtrongbuồng.Maisẽcónhiềuđồngchíkhácđếnvàanhsẽcóbạnlánggiềng.Ngoàikiacótiếngchânđivà.giọngaiquenthuộc.Cótiếngnhiềungườinóichuyệnvớinhau,nhưngcáigiọngtrầmvàsangsảngkia,anhđãnghethấyởđâuấynhỉ?Anhbắttrínhớlàmviệccăngthẳngvàmoitrongócramộtcáitênchônsâutrongkýứcchứkhôngphảilàquênmất:"Lê-đê-nhếpIn-nô-ken-tiPáp-vơ-lít-sơ.Chắclàđồngchíấythôi".Pa-venkhôngnghingờgìnữa.Anhgọitolên.Mộtphútsau,Lê-đê-nhếpđãngồiởđầugiườnganhvàmừngrỡlắcmãitayanh.-Achúbé,cònsốngcơà?Cóchuyệngìvuikểcholãongheđichú?Saochúcóvẻmuốnốmthậtsựnhỉ?Lãokhôngđồngýchúnhưthếđâunhớ?Chú

hãytheogươnglão.Cácthầythuốccũngđịnhcholãorarìađấy.Nhưnglãovữnglắm,cứnhấtđịnhkhôngnghelàmhọtứcđiênlên-VàcụgiàLê-đê-nhếpcườirấthồnnhiên.Pa-vennhậnthấytrongnụcườicóẩnchútlòngthươnghạivàlobuồn.Haingườinóichuyệnvớinhausuấthaitiếngđồnghồ.CụgiàLê-đê-nhếpkểtintứcMát-xcơ-va.Nhờôngcụ,Pa-venmớibiếtđượchainghịquyếttrọngyếunhấtcủaĐảngvềtậpthểhóanôngnghiệpvàtổchứclạinôngthôn.Pa-vennghethèmkhát,uốngtừnglờimột.-ThếmàlãocứtưởngchúđanghoạtđộngởđâudướiU-cơ-rennhàchúcơmà.Bựcnhỉ.Nhưng,khôngviệcgìmàbuồn,cảnhlãocònbihơn.Lãođãtưởngnằmliệtrồicơđấy.Bâygiờ,chúxem,lãocốcưỡnglại.Khôngthểnàođanglúcnàycứkhoanhtayđểmặcchonướcchảybèotrôiđược,chúhiểukhông.Khôngthểthếđược!Cólúclãonghĩ:mìnhphảinghỉthôiđểlấylạisứcLãocòntrẻđâunữa,màlàmngàymươi,mườihaitiếngcũngkhágay.Nhưngmỗilầnlãonghĩnhưthế,lãoxemlạicôngviệcđểgiảiquyếtnốt,thìlầnnàocũngthế,hễlãođịnh"giảiquyếtnốt"thìlạichúiđầuvàođếnquámườihaigiờđêmcũngchưavềđếnnhàđược.Bộmáycàngchạykhỏe,bánhxelạicàngphảiquaynhanh.Ởnướcchúngtanhưthếđấy.Nhịpđiệucôngviệcmỗingàymộtdồndập,chonênbọngiànhưlão,dùmuốnhaykhông,cũngcứphảisốngnhưhồicònthanhniên.Lê-đê-nhếpđưataylênvuốtcáitráncaovànóiâncầnnhưchavớicon:-Thôibâygiờchúkểcholãonghevềchúđi.Lê-đê-nhếpnghePa-venkểnhữngtrậnthửtháchcủaanh,vàPa-venthấyngườibạngiànhìnanhbằngcặpmắtlonglanhrachiềukhuyếnkhích.Ởgócsân,dướibóngcâyrậmrạp,mộtnhómngườibệnhcủanhàandưỡngngồichơi.Khơ-ri-xanSéc-nô-cô-dốpngồiđọcbáo"Sựthật"bênchiếcbànnhỏ,cặpmàyrậmnhíulại.Sơ-mianhbằngxa-tanhđen,mũcát-kétđãsờn,mặtanhgầygò,rámnắng,râulâungàykhôngcạo,mắtxanhsâuhoắm,trôngrõravẻmộtngườithợmỏchínhtông.Mườihainămtrướcđây,anhđãtừbỏcuốcchim,đượcđiềuđộngralàmcôngtáclãnhđạovùngnày.Thếmàxemdánganhđi,cáchanhnóivànhữngtiếnganhdùng,ngườitatưởnganhvừamớiởmỏra.Sec-nô-cô-dốplàủyviênthườngvụxứủyĐảngvàcóchântrongChínhphủ.Mộtácbệnh-chứnghoạithưởchân-làmngườianhkiệtsức.Anhcămthùcáichânđauđãbắtanhnằmliệtgiườngnửanămnay.TrướcmặtanhlàGi-ghi-rê-vađangngồihútthuốcnghĩngợi.A-lêc-xan-đơ-raA-lếch-xê-ep-naGi-ghi-rê-vanămnaybamươibảytuổi.ChịvàoĐảngđãmườichínnămnay.Lúcấy"Su-rốt-ca,côthợkimkhí”-đấylàbídanhcủachịhồihoạtđộngbímậtởPê-téc-bua-còntrẻmăng,gầnnhưlàmộtcôbécon,thếmàđãphảinếmmùiđiđàyởXi-bê-rirồi.NgườithứbacùngngồiởbànlàPan-cốp.Anhnghiêngnghiêngcáiđầuđẹp

nhưmộtbứctượngthờicổđọcmộttờtạpchítiếngĐức,chốcchốclạisửađôikínhtotướngbằngđồimồitrênmũi.Thậtquáilạngườithanhniênbamươibảytuổiấytolớnnhưmộtlựcsĩ,thếmàkhónhọcmớinhíchđượccáichânbạiliệt.Pan-cốplàbiêntậpviênbáokiêmnhàvăn,cánbộcủaBộdânủyquốcgiagiáodục.Anhđãtừngởchâuuđọcđượcnhiềutiếngnướcngoài.Trongócanhcócảmộtkhokiếnthứcgiàucó,chonênđếncảSéc-nô-cô-dốp,vốntínhdèdặt,cũngphảitỏrakínhnểanh.Gi-ghi-rê-vahấtđầuchỉchiếcghếbànhvàbánhxeđunmàPa-venđangngồi,khẽhỏiSéc-nô-cô-dốp:-Đồngchíấyởcùngbuồngvớianhcóphảikhông?Séc-nô-cô-dốpngừngđọcbáo,nétmặtanhbỗngchốctươihẳnlên:-Phải,Pa-venCa-rơ-sa-ghinđấy.Chịnênlàmquenvớicậuta,Su-raạ.Bệnhtậtđãthọcmộtđốnggậyvàobánhxecủacậutarồi.Chứkhôngthìcậubéấysẽđắclựcratròởnhữngnơiđanggặpkhókhănấy.Mộttaythanhniêncộngsảnthuộclớpđầutiên.Nóitómlại,nếutahếtsứcnângđỡcậuấy-màtôithìnhấtđịnhgiúpđấy-cậutacòncóthểlàmviệcđược.Pan-cốpđểtainghe.Su-raGi-ghi-rê-vavẫngiọngkhekhẽhỏitiếp:-Đồngchíấyđaubệnhgìđấy?-Hậuquảcủanămmộtnghìnchíntrămhaimươi.Xươngsốngcậuấybịlàmsaoấy.Tôiđãhỏithămcácthầythuốc.Họngạilàvếtgiậpởxươngsốnglàmcậutacóthểsinhrabạiliệttoànthân.Chịtrôngmàxem?-Đểtôiđemghếđồngchíấylạiđây.Thếlàquennhau.LúcấyPa-vencóngờđâuGi-ghi-rê-vavàSéc-nô-cô-dốpsaunàyđãtrởnênnhữngngườibạnthâncủaanh,nhữngngườiđầutiênnângđỡtinhthầnchoanhtrongnhữngnămbệnhhiểmnghèosắpđếnvớianh.Đờicứthếmàtrôi.Thai-ađilàm,Pa-venngồiđọcsách.Hômấy,anhchưađếngiờlãnhđạonhómnghiêncứuthìmộttaihọamớingầmđếnhạianh.Cảhaichânanhbịliệt.Giờchỉcótayphảigiơlêngiơxuốngđượcnữathôi.Anhcắnmôiđếnchảymáuchođếnkhicốgượngmãicũngchẳngănthuagì,anhhiểurarằngthếlàtừnaykhôngnhúcnhíchđượcnữarồi.Thai-acanđảmchịuđựng,cốgiấukhôngđểlộramặtnỗithấtvọngtronglòngvàniềmchuaxótkhôngsaogiúpđỡchồngđược.CònPa-vencườigượngnhưmộtkẻcótội,bảoThai-a:-Thai-aơi,chúngmìnhnênlidịthôi.Khihaiđứađínhướcvớinhaucóngờđâucóchuyệnthếnày.Hômnayanhđãnghĩkỹrồimớinóivớiemnhưthế,embégáicủaanhạ.Thai-akhôngđểchoPa-vennói.Nhưngcũngkhôngsaocầmđượcnướcmắt.Chịkhócnứcnở,ápđầuPa-venvàongựcmình.A-rơ-chomđượctinvềchuyệnkhôngmaymớicủaem;anhviếtthưnhắnmẹ.Thếlàmẹbỏmặcnhàcửađấy,đếnởvớiconút.BàcụvàThai-aănở

rấtthíchhợptínhnếtvớinhau.Pa-venvẫntiếptụchọctập.Mộtbuổitốimùađông,Thai-ađemvềchoanhxemthànhtíchđầutiêncủaThai-a:tấmthẻđạibiểuXô-viếtthànhphố.Từđấy,Pa-venítkhitrôngthấymặtvợ.Thai-athôikhônglàmchânrửabátởbancấpdưỡngnhàandưỡngnàynữa.ChịsangXô-viếtcôngtácởbanphụvậnmàtốinàocũngkhuyamớivềnhà,ngườimệtnhưngphấnkhởilắm.Đãgầnđếnngàyđượckếtnạplàmđảngviên,Thai-ahếtsứchồihộpphấnkhởithìmộttaihọamớinữagiángxuốnggiađìnhPa-ven.Bệnhtậtcứpháttriểnsứctànpháácđộccủanó.MắtphảiPa-venbịsưngđaunhứcnhốikhôngthểnàochịuđược,rồiđaulạitruyềnsangcảmắttrái.Lầnđầutiêntrongđời,Pa-venhiểuthếnàolàbịmù,tấtcảchungquanhbịmộttấmmànđenphủkín.Thếlàtrênconđườngđời,cómộttrởlựcghêgớm,khôngthểnàovượtquađược,đãlẳnglặngtrồilên,chẹnlấylốiđi.MẹvàThai-athấtvọngđếncùngcực.NhưngPa-venkiêntĩnhtựbảomình:"Phảichờxemthếnàođã.Nếuquảthậtlàmìnhkhôngsaongoilênđượcnữa,cáibệnhmùnàyngănhếtđườngkhôngchomìnhcốgắngđểlàmviệcđược,nếuthậtsựtừnaymìnhkhôngcònhyvọnggìtrởvềchỗđứngcủamìnhtrongđộingũthìphảikếtliễucuộcđời".Pa-venviếtthưchocácbạnthân.Anhnhậnđượcthưcủacácbạntrảlời,khuyếnkhíchanhkiêntrìvàvữnglòngphấnđấu.Vàonhữngngàythậtlàcayđắngchoanhnày,Thai-asungsướngvuimừngbáotinchoanhbiết:-AnhPa-vơ-lu-saơi,emđượckếtnạplàmđảngviêndựbịrồi.VàPa-vennghevợkểchibộkếtnạpnữđồngchímớinhưthếnào,cũnggợilạichovợnghenhữngbướcđầutiêncủamìnhđivàoconđườngcủaĐảng.Anhnắmtayvợ:-NữđồngchíCa-rơ-sa-ghin-nanày,thếlàhaivợchồngmìnhhọpthànhmộtđảngđoàncộngsảntrongnhànàyrồiđấy!Ngàyhômsau,anhviếtthưmờiđồngchíbíthưquậnủyđịaphươngđếnchoanhgặp.Tốihômấy,mộtchiếcxehơilấmbêbếtbùnđỗtrướcnhàanh.ĐồngchíVon-me,mộtngườiLét-tô-niđãđứngtuổi,râuquainón,bắttayPa-ven:-Sao,anhthấytrongngườicókhákhông?Saoanhcứnằmlìmãithế?Đấy,cóxehơiđây,dậyđithôi.Quậnủypháianhđicôngtácngaylậptứcởnôngthôn.-Vàđồngchícườicốlàmchovui.ĐồngchíbíthưquậnủyởchơivớiPa-venhaigiờliền,quênkhuấylàtốinaycóhọp.ĐồngchíngườiLét-tô-niấyđiđilạilạitrongphòngnghecâuchuyệnthậtcảmđộngcủaPa-ven.Cuốicùng,đồngchínói:-Thôi,anhđừngnóiđếnnhómnghiêncứunữanhớ.Anhphảinằmnghỉchokhỏe.Vớilại,phảiquyếtđịnhthếnàovềchuyệnđôimắtđi.Cóthểlàchưa

đếnnỗihỏngcảđâu.HaylàvềMát-xcơ-vachữa,anhthấythếnào?Pa-venngắtlời:-Tôithìtôichỉcầnđượctiếpx432cvớinhữngconngười,đồngchíVon-meạ,nhữngngườiđangsốngkiakìa!Nếuđểtôilẻloi,mìnhtôisốngvớitôithôi,thìtôiđếntắtngấmmất.Lúcnàyhơnlúcnàohết,tôicầncóngườilàmbạn.Đồngchíchobọntrẻđếnđây.Bọntrẻởnôngthônthìdễ"tả"lắm,nôngtrangtậpthểchưavừaý,đòiđếncôngxãngay.Nếuđểmặckhôngngườichỉbảo,thìCôm-xô-môndễtiềnphongchủnghĩa.Tôihiểu,vìchínhtôilúctrẻcũngynhưthế.Von-medừngbướclại:-Ainóimàanhbiếtđượctìnhhìnhấythế.Mãihômnayngườitamớichotôihaytincótìnhhìnhấyxảyratrongquậnđấy.Pa-vencười:-Đồngchícólẽkhôngnhớravợtôi?HômquavợtôiđượckếtnạpvàoĐảng.Côấychotôibiếttinấyđấy.-ÀchịCa-rơ-sa-ghin-na,làmnghềrửabátcóphảikhông?Vợanhđấyà?Thếmàtôikhôngbiếtđấy!Suynghĩmộtlát,Von-memớivỗtránnói:-Thôi,đểchúngtôibảoLépBéc-xê-nhếpsangđâylàmbạnvớianh.Khôngcóđồngchínàotốthơnđểđilạivớianhhơnđồngchíđó!Haingườilạirấthợptínhnhaunữa.Thậtlàhaicáimáybiếnthếđiệncao.Ấylàvìtôitrướckiacólàmthợđiệnnênvívonnhưthế.Vớilại,Lépsangđâysẽmắcgiúpanhcáira-đi-ô.Anhấyrấtcừvềmônnày.Nhiềukhitôiởlìbênnhàanhtanghera-đi-ôđếnhaigiờđêm.Đếnnỗimụnhàtôisinhrangờvực;mụấytruytôi:đêmhômkhuyakhoắtlacàđiđâuđấy,hởcáinhàônglãoquỷkhậpkhiễngnày?Pa-venmỉmcườihỏilạiVon-me:-Béc-xê-nhếp?Đồngchíấylàaithếnhỉ?Von-međiđilạilạicũngmệt,ngồixuốngmộtcáighếdựa,kểlailịchBéc-xê-nhếpchoPa-vennghe.-Béc-xê-nhếplàcôngchứngviênởtòaánđây.Nhưngkiểuanhấylâmcôngchứngviêncũngnhưtôilàmnhàvũđạoấymà.Cáchđâykhônglâu,anhgiữmộtchứcvụquantrọng.Vốnlàmộtchiếnsĩcáchmạngkỳcựu,thamgiatừ1912vàvàoĐảngtừthángMười.TrongnộichiN71;n,làmởtòaáncáchmạngquânđoànkỵbinhthứhai.ĐãthamgiadiệtbọnrệptrắngởCô-ca-dơ.ĐãtừngởXa-ri-xưnvàởmặttrậnNam.SangViễnĐông,làmchủtịchtòaánquânsựtốicaonướcCộnghoà.Cũngđãtrảilắmmùiđời.Anhtabịbệnhlaoquậtngã.ĐượcđổitừViễnĐôngsangđây.ThoạtđầuvềCô-ca-dơ,làmchánhántỉnh,phóchánhánxứ.Songphổibịrữahếtrồi.Giờmớiđổivềđây,đểkhỏinghoẻomất.Lịchsửđồngchícôngchứngviênkỳlạcủachúngtalànhưthế.Côngtáccôngchứngviênđỡmệt;cũngđểchoanhấythởmột

tí.Nhưngrồingườitacứtừtừgiaochoanhấyphụtráchmộtchibộ,rồinhétchoanhấyphụtráchtrườngĐảng,rồilạicửvàobankiểmtra;anhấylàủyviênthườngtrựccủacáctiểubanđiềutravềcácvụánhócbúavàphứctạp.Ngoàiralạilàmộttayđisănvàchơira-đi-ôrấtham.Anhấychỉcònmộtbênphổithôithếmàchẳngaitưởnglàanhlaocả.Sứcsốnganhtatràorakhắpmọilỗchânlông.Thếnàorồicũngcóhômchếtgiữađườngchạytừquậnủyvềtòaánchomàxem.Pa-vengắtlênngắtlờiVôn-me:-Saocácđồngchídồnchoanhấylắmviệcthế!Côngtácđồngchíấylạinặnghơntrước.Von-melấymắtnguýtPa-ven.-Ấythếđấy,khitôigiaođồngchínhómhọctậpvớithêmmộtcôngtácgìnữathìLépbấygiờcũngkêulên:"Cậuấycóphảilàngựathồđâu".Nhưngchínhanhấylạibảolà:"Thàsốngmộtnăm,làmchoralàm,cònhơnsốngmònmỏinămnăm,cứốmngoặt,ốmngoẹo".Chỉcóxâyđựngchủnghĩaxãhộixongrồithìmớinóiđếnchuyệnconngườitathôiphảilàmviệcquásứcđược-Đúngnhưthế.Tôicũngtánthànhsốngchorasốngmộtnămcònhơnsốngvậtvờnămnăm.Nhưngnhiềukhichúngtaphungphísứclựccủachúngtamộtcáchtộilỗivôcùng.Tôibâygiờmớihiểurằngcáitínhbồngbộtliềulĩnhkhôngsuynghĩ,chẳnglấygìlàmanhhùnglắm.Mãibâygiờtôimớinhậnratôikhôngcóquyềnpháhoạikhôngthươngtiếcsứckhỏecủatôi.Làmnhưthếcóphảilàanhhùngđâu.Nếuđừngcósốngcáicáchkhắckhổcựcđoanthìcóphảibâygiờtôicònđứngvữngđượcnhiềunămnữa.Nóitómlại,mộttrongnhữngnguycơchínhsinhracáitìnhcảnhtôibâygiờlàcáibệnhấutrĩtảkhuynhấy."Giờthìanhchàngnóivậy.Nhưngmàgiáđứngdậyđiđượcthìlạiquênngaycảtrờiđấtmàthôi".Vôn-menghĩvậy,nhưngkhôngnóira.TốihômsauLépđếntìmPa-ven.Mãinửađêm,haingườimớichiataynhau.Khitừbiệtngườibạnmới,Lépcócảmtưởngnhưgặplạimộtđứaemtraiđãlâunămbiệttăm.Sángngàyra,anhemđếntrèolênmáinhàPa-ventrồngcộtdâyăng-ten;Lépmắcmáyra-đi-ôtrongbuồngPa-ven,vừalàmvừakểchuyệnnhữngbướcđườngsaymêđãquacủađờimình.Pa-venkhôngtrôngthấyLép,nhưngnhờThai-atả,anhbiếtlàLépcótócvàng,cómắtsáng,ngườidongdỏngcao,dángdấpnhanhnhẹn,nghĩalàđúngynhưPa-ventưởngtượngtrongóc,ngaytừnhữngphútđầutiênmớigặpnhau.Chiềuđến,mởmáyra-đi-ô.LéptrịnhtrọngđưaPa-venkhoácvàotaicáiốngnghe.Khônggianồnàoầmĩtrămngàntiếngđộnglộnxộn.Tiếngmáyđiệnbáongoàicảngríurítnhưchim(chắcbiểnđâugầnđây);ngoàibiểncả,mộtchiếcmáyphátthanhtrêntàubiểntruyềnđi,báohiệu.Trongđámtiếngđộng

vàâmthanhchằngchịt,máybắtđượcluồngđiệnvàphátratiếngnóibìnhtĩnhvàvữngtin:-ĐâylàđàiphátthanhMát-xcơ-va.Dâyăng-tenmáynhỏnàybắtđượcsáumươiđàitrênkhắpthếgiới.CuộcsốngngoàikiamàPa-venđãphảixalìa,nhờcáimàngthépđómàậpvàophòngnày,Pa-vencảmthấyhơithởmãnhliệtcủacuộcsốngấy.Thấymắtbạncótiasángrọilên,Béc-xê-nhếptuymệt,cũngmỉmcười.Trongtòanhàlớnnày,ainấyngủyêncả.Thai-angủmê,nóilẩmbẩm.Đêmnàocũngđếnkhuya,chịmớivề,mệtlả,rétrun.Pa-venkhôngmấykhigặpvợ.Thai-àbịhútvàocôngviệc,bậntíutítthìcàngítcótốirỗiởnhà.Pa-vennhớlờiBéc-xê-nhếpnóivớimình:-Nếuvợmộtngườibôn-sê-víchmàcũnglàmộtđồngchíĐảngthìhaingườithậtítcódịptrôngthấynhau.Nhưthếcóhaicáilợi:khôngbaogiờchánnhauđượcmàcũngkhôngcóthờigiờcãinhaunữa!Pa-vencóthểlấyđiềuđólàmphànnànkhông?Không,anhphảichịunhưthế.CómộthồiThai-atốinàocũngvềvớianh.Dạoấygầngũihơn,âuyếmhơn.NhưngdạoấyThai-achỉcólàbạntrămnăm,làvợcủaanhthôi.BâygiờthìThai-acònlàhọctròanhvàđồngchíĐảngcủaanh.AnhhiểuThai-acàngtiếnthìcàngítcóthờigiờsănsócđếnanh.Anhnhậnnhưthế,điềuđótấtnhiên.Đảnggiaoanhlãnhđạomộtnhómnghiêncứu.Tốiđến,nhàlạihuyênnáo.Nhữngtốihọpvớibọntrẻlàmchonghịlựccủaanhnhưđượctôiluyệnlại.Ngoàinhữnglúcấyra,anhchỉmắcốngnghevàotai,bàmẹvấtvảmớibảoanhbỏrađượcđểăncơm.Anhmùkhôngđọcđượcsáchthìnayra-đi-ôlạigiúpanhhọctập.Lònghamhọckhônggìthắngnổilàmanhquênhếtđauđớnquằnquạicủacơthểtàntạquênđôimắtnhứchỏngvàquêntấtcảcuộcđờianhthậtlắmgiantruânmàítđượctrìumến.Khiqualàndâyăng-ten,máyphátratiếngnóitừcôngtrườngxâydựngMa-gơ-nhibáotinnhữngthànhtíchmớicủalớptrẻdướingọncờĐoànđangxônglênthaythếchothếhệcủanhữngPa-ven,thìPa-vencảmthấyvuisướngsâuxa.Anhtưởngtượngcơnbãotuyết,hunghãnnhưđànsóidữ,nhữngtrậnrétghêngườiởvùngU-ran.Giógầmthétvàtrongđêmsâu,mưatuyếtdướiánhđènthancháyrực,mộtđơnvịthanhniêncộngsảnthuộcthếhệthứhaiđanggộituyếttrèolênlợpkínhtrênnhữngtòanhàkhổnglồ,đểbảovệnhữngxưởngđầutiênmớixâydựngcủakhucôngnghiệplớnvàohạngnhấtthếgiớinày,chốnglạibãotuyếtvàgiólạnh.Sovớichiếncôngcủahọ,cuộcđấutranhchốnglạibãotápcủalớpthanhniêncộngsảnđầutiênthànhKi-épởcôngtrườngtrongrừngsâungàytrướcthậtchẳngthấmvàođâu.

Đấtnướcđãlớnlên,nhữngconngườicũnglớnlên.TrênsôngĐơ-nhi-ép,tháclũđổvề,cuốnbăngnhữngđậpchônxoáyngườivàmáymóc.Nhữngthanhniêncộngsảnlaomìnhvàotrấnngựcơnnướclũtrànbờ.Đấutranhhaingàyácliệt,khôngngủ,khôngnghỉquamộtphút,họmớidẫnđượcdòngnướclũluivềnépmìnhtrongbờthép.Thếhệthanhniêncộngsảnmớilạiđihàngđầutrongcuộcđấutranhvĩđại.Trongdanhsáchnhữnganhhùngđượcđọctênởmáytruyềnthanh,Pa-vensungsướngđónnghecáitênchíthânchíthiết:Pan-cơ-ra-tốp.

PHẦN2-CHƯƠNG9GiađìnhPa-vendọnvềởMát-xcơ-vađãkhálâu,ởmộtbuồngkholưutrữcôngvăncủamộtcơquan;đồngchíthủtrưởngcơquanđórasứcgiúpPa-ven,tìmcáchđưaanhvàochữaởmộtbệnhviệnchuyênkhoa.MãiđếngiờPa-venmớihiểurằng,thâncòncườngtráng,máucònthanhniênmàđứngvữngthìhãycònlàchuyệntươngđốidễvàthườngthôi.Nhưnggiờbịcuộcđờidồnépvàomộtvòngđaithépnhưthếnày,màvẫnkhôngnaonúng,thìđấymớilàtiếttháo.Mườitámthángđauliênmiên.Ởbệnhviện,giáosưA-véc-bácđãnóithẳngvớiPa-venlàkhôngthểnàochữachoanhkhỏimùđược.Nếusaunày,mắtanhkhôngsưngnữa-nàobiếtbaogiờkhỏiđượcsưng-thìsẽthửdùngcáchgiảiphẫumổconngươixemsao.Trongkhichờđợi,đểchomắtkhỏisưngtấylênnữa,thầythuốcđềnghịmổchỗmắtđau.HỏiýkiếnPa-venthìPa-venchophépmuốnlàmgìthìlàm,tùycácthầythuốcxétthấycầnthiết.Anhnằmtrênbànmổhànggiờ,trongkhidaomổrạchthịtcổvàcắthạchlấytuyếngiápthìcánhđencủathầnchếtbalầnsuýtquệtvàoanh.NhưngsựsốngvẫnbámchắcrễtrongngườiPa-ven.Thai-achờđợilohãitừnggiờ,lúcđượcvàothămthìthấyanhtáimétnhưngườichết,nhưngPa-venvẫncònsốngvàvẫnbìnhtĩnh,dịudàngnhưmọikhi..-Emđừnglo,emạ,làmanhngoẻođượckhôngphảilàdễđâu.Anhcònsốnghằngnămvàanhsẽnhảymúanữachomàxem,dùchỉđểcảichínhnhữngtínhtoánmáymóccủacácthầylangthôngtháiấychơi.Bảocơthểanhsuykiệtthìcácthầyđềucólýcả,nhưngbảoanhtrămphầntrămlàmộtngườitànphếthìnhầmquálắm.Rồimàxem.Pa-venquyếttâmchọnconđườngđưaanhtrởvềhàngngũnhũngconngườixâydựngcuộcđờimới.Mùađôngqua.Mùaxuânđãtới,mởtoangcáccửasổra,vàPa-vengầyrộcđiqualầnmổvừarồi,thấyrằngkhôngthểởbệnhviệnlâuhơnđượcnữa.Sốngbằngấythángtrời,chungquanhtoànlànhữngconngườiđauđớnbệnhtật,giữatiếngkêularênxiếtcủanhữngngườibệnhtuyệtvọng,anhthấykhổhơnlàchịuđựngnhữngđauđớncủariêngbảnthânmình.Khithầythuốcbảonênmổnữathìanhtrảlời,lạnhlùngvàdứtkhoát:-Tôikhôngmổnữađâu.Mổthếlàđủ.Tôiđãhiếnchokhoahọcmộtphầnmáucủatôirồi.Chỗmáucònlạitôicònphảiđểdùngvàoviệckhác.Ngayngàyhômấy,Pa-venviếtthưđềnghịTrungươngthuxếpchoanhởlạiMát-xcơ-va,sợsaunàyphảiđilạimấtcông,vảchăngvợanhcũngcócôngtácởđấyrồi.ĐâylàlầnđầutiênanhphiềnđếnĐảng,xinĐảnggiúpanh.Đáplạilờiđềnghịđó,Xô-viếtMát-xcơ-vaxếpchoanhmộtcănphòng.Pa-

venliềnraviệnvớimộtmongướcđộcnhấtlàkhôngbaogiờphảitrởlạiđấynữa.NhàanhchỉlàmộtcănphònggiảndịởngõrẽraphốCơ-rô-pốt-kin.Anhchothếlàđãsangtrọngnhấtrồi.Thỉnhthoảnggiữađêm,Pa-venthứcdậy,anhvẫnkhôngtinlàmìnhchỉvừamớirờikhỏibệnhviện.Thai-ađượccôngnhậnlàđảngviênchínhthức.Chịlàmviệcbềnbỉ,tuycảtấnbikịchcủađờitưcứđètrĩutrênngười,chịvẫnkhôngkémcácnữcôngnhânxungkích;vàtậpthểtheodõingườinữcôngnhânítnóiấy,đemlòngtínnhiệmchịvàbầuchịvàoủybancôngxưởng.Lòngtựhàovềvợnayđãtrởthànhmộtchiếnsĩbôn-sê-víchcũnglàmchoPa-vendịubớtđaubuồnvềcảnhngộ.Ba-gia-nô-vacócôngtácđiqua,vàothămPa-ven.Haingườinóichuyệnvớinhaulâu.Pa-vennóivớibạnmộtcáchsaysưavềconđườngtrongmộttươnglaigầnđâysẽđưaanhvềhàngngũchiếnđấu.Ba-gia-nô-vanhậnthấytócởtháidươngPa-venđãbạc.Chịdịudàngnói:-Tôithấyanhđãtrảinhiềugiankhổmàvẫngiữđượclònghăngháikhônggìdậptắtđược.Cuốnsáchmàanhnghĩđãnămnăm,giờanhđịnhbắtđầuviếtphảikhông?Nênlắmanhạ.Nhưnganhlàmthếnàomàcầmbútviếtđược.Pa-venmỉmcười,nóichobạnkhỏilo:-Maingườinhàsẽlàmchotôimộtthứbìađểkêgiấyviết.Khôngcóbìakêấy,khôngviếtđược,dòngchữsẽlênxuống,đèlênnhau.Tôinghĩmãimớitìmracáchấy.Nhữngmảnhbìaấysẽlàmchotôikhôngđưachệchngọnbútchìrakhỏidòngthẳng.Viếtmàkhôngtrôngthấyđiềumìnhviếtthìkhóviếtlắm,nhưngkhôngphảilàkhôngviếtđược.Tôitinnhưthế.Tôitậpviếtđãlâumàkhôngđược.Nhưnggiờthìtôirútkinhnghiệm,tôiviếtchậmthôi,tôinắnnóttừngchữ,vàkếtquảthìcũngkhá.Pa-venbắtđầulàmviệc.AnhdựđịnhviếtmộttruyệnvềsưđoànanhdũngCô-tốp-ski.Têncuốnsáchdongaychủđềcuốnsáchmàra:"Rađờitrongbãotáp".Từhômấy,anhsốngchỉđểmàviếtcuốnsáchđó.Dầndầnmọcrahếtdòngnàyđếndòngkhác,hếttrangnàyđếntrangkhác.Anhquênhếtmọiviệc,chỉmiệtmàivớinhữnghìnhtượng.Lầnđầutiênanhbiếtcáiđauđớncủasángtác,khianhthấymìnhkhôngtàinàoghihếtlêngiấyđượcnhữngcảnhđờirựcrỡkhôngsaoquênđược,hồitưởnglạirấtnồngcháy,thếmàviếtrathìnhợtnhạt,thiếulửa,thiếutình.Tấtcảnhữngđiềuanhđãviết,anhphảinhẩmtrongóc,nhớtừngchữmột.Đôikhianhquênkhuấymấtdòngvănthìcôngviệcdừngcảlại.Bàmẹnhìnconhíhoáyviếtcảngàythìrấtđỗikinhsợ.Anhphảiđọclạibằngtrínhớhàngtrangsách,cókhihàngcảchươngsách

nữa,mớicóthểlạitiếptụcviếtđượcnữa.Nhữnglúcấybàmẹngỡlàconhóadại.Trongkhiconcònđangmảiviết,bàmẹkhôngdámlạigần.Nhưngkhinàobàcụđếnnhặtnhữngtờgiấyvươngrơidướiđấtthìngậpngừng,rồingầnngạikhẽbảoPa-ven:-Conđừngviếtthếnữa,Pa-vơ-lu-saạ.Mẹchẳngtrôngthấyaiviếtlắmnhưthếbaogiờ.Thấymẹlo,anhbậtcườivuivànóichomẹvuivànóichomẹyêntâmlàanhchưađếnnỗihóarồhẳnđâu.Bachươngcuốnsáchanhđịnhxâydựngđãviếtxong.Pa-vengửiđiÔ-đét-xachomấyđồngchícũtrongsưđoànCô-tốp-skiđọcđểlấyýkiến.Ítlâusau,anhnhậnđượcthư.họtrảlờitỏýkhenngợi.Songbảnthảogửitrảlạilạcmất.Toicôngsáuthángtrời.Anhrụngrờiđiếngngười,tiếccaytiếcđắngsaolạigửiđibảnthảoduynhấtcủacuốnsáchmàkhôngchéplạimộtbảngiữởnhà.AnhnóichuyệnvớiLê-đê-nhếpvềviệcmấtbảnthảođó.-Ailạivôýđếnthế.Nhưng,đừngbuồnbực,chúạ.Bựctứcgiờcũngvôích.Thôi,chúlạichịukhóviếtlạiđi-Nhưng,bácLê-đê-nhếpơi,thếlàcướpkhôngmấtcủatôisáuthángtrời,quầnquậtlàmcăngóctámgiờmộtngày.Trờiơi,chúngnólàđồănhại,balầnchếttiệt!Lê-đê-nhếptìmlờikhuyênnhủchoanhnguôilòng.Phảiviếtlạitừđầu.Lê-đê-nhếpkiếmgiấychoanhviết.Bảnthảoviếtra,đồngchílạiđemđinhờđánhmáylại.Đượcsáutuầnthìlàmsốnglạiđượcchươngthứnhất.GiađìnhPa-venởchungnhàvớigiađìnhA-lêc-xê-ép.GiađìnhnàycócontrailớnlàA-lêc-xan-đơ-rơ,làmbíthưquậnĐoànthanhniên.EmgáiA-lêc-xan-đơ-rơlàGa-li-a,mườitámtuổi,đãtốtnghiệptrườngdạynghềcủanhàmáy.Ga-li-ađangtuổichanchứalòngyêuđời.Pa-vennhờmẹhỏixemcôấycóưnggiúplàm"thưký"choanhkhông.Ga-li-avuivẻnhậnlời.Côniềmnở,vuicườisanggặpPa-ven.Khicôemđượcbiếtlàanhđangviếtmộtcuốntiểuthuyết,thìbảovớianhrằng:-Emvuilònggiúpanhlắm,đồngchíPa-venạ.Chéptiểuthuyếtchoanhcònthúvịhơnlàthảochothầyemnhữngthôngtrivềviệcgiữgìnvệsinhtrongcácphòng.Từhômấy,côngviệctiếnhànhnhanhgấpđôi.Quamộtthángthìviếtđượcđãkhá,đếnPa-vencũngphảilấylàmlạ.Ga-li-a,vớitínhtìnhvuitươivàgiàulòngtrắcẩn,đãlàmchocôngviệcsángtáccủaanhđỡvấtvảnhiều.Ngọnbútchìcủacônhẹnhàngđưasộtsoạttrênmặtgiấy;nhữngđoạncôthúnhất,côthườngđọcđiđọclại,thấyPa-venviếtđượcthànhcôngnhưthế,thìcôlấylàmvuithíchlắm.Cólẽ,trongnhànày,côlàngườiduynhấttintưởngvàocôngviệccủaPa-venlàm.Nhữngngườikhácthìcholàviếtthế

chẳngđiđếnđâu,chẳngquabịbắtbuộcphảingồikhôngthìPa-venvẽralàmchođờiđỡtrốngtrải.Lê-đê-nhếpcócôngtáctrởlạiMát-xcơ-va.Đồngchíđọcxongnhữngchươngđầu,nóivớiPa-ven:-Cứviếtđichúạ.Nhấtđịnhlàthànhcôngđấy.ĐồngchíPa-venơi,đồngchísẽcònđượcsốngnhữngniềmvuilớn.Tôitintưởngchắcchắnlàmộngướccủachútrởvềtrongđộingũsẽthựchiệnđược.Đừngngãlòng,conạ.Đồngchígiàravềrấthàilòng:đồngchínhậnthấyPa-venđangtrànđầynghịlực.Ngàyngày,Ga-li-alạisang,bútchìcủacôsiếttrêngiấy,nhữnghàngchữmọclênkểlạidĩvãngkhôngbaogiờquênđược.NhữngkhiPa-vennghethấynhữngkỉniệmcũtràolên,lặngsuynghĩthìmimắtmấpmáy,mắtnhưđộngđậyphảnánhnhữngýnghĩtrôiqua.Nhữnglúcấy,Ga-li-akhómàtinđượclàmắtanhkhôngnhìnthấy,bởivìởđôiconngươitrongvắtkhôngcólòngđenkiatrôngcótinhthần,cósựsống.Mỗingàyviếtxong,Ga-li-ađọclại,Pa-venlắngnghe,nétmặtđămchiêu,màycaulại.-Saoanhlạicaumày,hởanh?Đoạnnàyviếthaylắmcơmà!-KhônghayđâuGa-li-aạ.Còntồilắm.Nhữngtrangkhôngvừaýthìanhlạitựtayviếtlại.Taybịbótrongnhữngmảnhbìakêchậthẹp,lắmlúcanhviếtchệchrangoàidòng:anhliềnbỏcảkhôngviếtnữa.Nhữnglúcấy,anhtứcgiậnnhưđiên,nhưdại,giậnthân,giậnđờiđãbắtanhmù.Anhbẻgãybútchì,vàtrênmôicắnchặtrớmmấygiọtmáu.Côngviệcgầnxong,nhưngnhữngtìnhcảmtiêucựccànghayđếntronglòng,mặcdùýchícủaanhlúcnàocũngtỉnhtáocốkìmnhữngtìnhcảmấylại.Đấylànỗibuồnvôhạnvìnhữngtìnhcảmnồngcháy,thathiết,nhữngtìnhcảmmàconngườiaicũngcó,aicũngcóquyềnđượchưởng,thếmàriênganhkhôngđượcNếuanhkhôngbiếttựchủ,dùchỉđểchomộttrongnhữngtìnhcảmkialôicuốn,thìcuộcđờisẽkếtthúcbằngmộttấnthảmkịchmất.Thai-ađilàmmãikhuyamớivề,nóichuyệnthầmvớimẹdămbacâu,rồiđingủngay.Chươngcuốicùngđãviếtxong.Suốtmấyhôm,Ga-li-ađọclạicuốntiểuthuyếtchoPa-vennghe.MailàngàygửibảnthảođiLê-nin-gơ-rátchoBantuyênhuấncủaĐảngủykhu.Nếuởđấyngườitacấpchocuốnsách"giấythônghànhvàođời"-vàđưasangnhàxuấtbảnchointhì...Pa-vennhữngnghĩmàhồihộp.Nếuđượcthếthì...Thếsẽlàbắtđầumộtcuộcđờimới,giànhlạiđượcbằngbaonhiêunămkhónhọc,làmcậtsứcvàbấtchấpgiannan.

SốphậncuốnsáchsẽquyếtđịnhsốphậnPa-ven.Nếubảnthảobịtừchối,khônginđượcthìđấysẽlàcảnhchiềutàncuốicùngcủađờianh.Songnếukhôngbịbỏđitấtcả,thìcòncóphươngcóchữa,anhsẽtiếptụcsửađisửalại,bắttayvàongaymộttrậntiếncôngmới..Mẹđemranhàdâythépgửiđimộtgóigiấynặng.Nhữngngàylolắngđợichờ...Trongđờichưabaogiờanhđợithưđếnmộtcáchsốtruộtkhắckhoảiđauxótnhưlúcnày.Cuộcđờianhtrôngvàongàyhaibuổisớmchiềuphátthưcủanhàdâythép.Lê-nin-gơ-rátvẫntuyệtvôâmtín.Sựimhơilặngtiếngcủanhàxuấtbảnlàmanhphátlo.Càngngàycàngđinhninhlàthấtbạiđếnnơirồi,vàPa-venthúthậtvớimìnhrằngnếucuốnsáchbịbácđi,thìđờianhthếlàhết:anhchẳngcònsốnglàmgìnữa.Nhữnglúcnghĩthế,anhlạinhớtớicáibuổichiềuhômnàoởkhuvườnngoạiôbênbờbiển,vàmộtlầnnữaanhtựhỏi:"Đểtrởvềchỗđứngcủamitrongđộingũ,làmchođờimicòncóích,miđãlàmhếtcáchđểgiựttungvòngđaithépđangchịtlấycổmichưa?Vàlầnnàyanhtựtrảlời:"Lầnnàythìtađãcốhếtphéprồi!"Ngàylạingày,cảnhchờđợiđauđớnđếncùngcực.Bỗngmộthôm,mẹchạyvàophòng,mẹcũngcảmđộngnhưcon,mẹkêulên:-CódâythépởLê-nin-gơ-rátđánhvề!DâythépcủaĐảngủykhu.Mấychữvắntắttrênmộtbứcđiệntrảlờicómẫusẵn:"Tiểuthuyếtđượcnhiệtliệttánthànhxuấtbản.Bắtđầuin.Xincólờichúcmừngthắnglợicủađồngchí”.TimPa-venđậpgấp.Mongướcthếlàthành!Anhđãgiựttungđượcvòngđaithép.Vớivũkhímới,anhđãgiànhlạiđượcchỗcủaanhtrongđộingũvàtrongcuộcsống.Hết