Thuốc mê

THUỐC MÊ VÀ

THUỐC TIỀN MÊ

Horace Wells (? - 1848)

Nhà nghiên cứu tiên

phong về sử dụng thuốc

gây mê trong thập niên

40 của thế kỷ 18.

MỤC TIÊU HỌC TẬP

Trình bày được đặc điểm, tiêu chuẩn, phân loại, các tai biến khi

dùng thuốc mê và vai trò của thuốc tiền mê.

Kể được tính chất, tác dụng, tác dụng phụ, chỉ định, chống chỉ

định, liều dùng và bảo quản các thuốc mê thông dụng.

ĐỊNH NGHĨA

Thuốc mê là thuốc ức chế có hồi phục hệ thần kinh trung ương

khi dùng ở liều điều trị.

Thuốc mê có tác dụng làm mất ý thức, cảm giác và phản xạ mà

không làm xáo trộn các chức năng hô hấp và tuần hoàn.

Thứ tự ức chế thần kinh trung ương của thuốc mê

Vỏ não

Dưới vỏ não

Tủy sống

Mất ý thức, ức chế thần kinh vận động

Các giai đoạn của sự mê

Giảm đau

Kích thích

Phẫu thuật

Liệt hành tủy

Bệnh nhân còn tỉnh, buồn ngủ, đáp ứng với

kích thích giảm đau

Bệnh nhân mất ý thức, ức chế vỏ não nên

làm cho bn ở trạng thái kích động hung hăng,

giãy giụa, tiết nước bọt, nôn ói

Mất ý thức, mất phản xạ, giãn cơ vân. Bn hô

hấp đều, mất phản xạ đóng mi mắt, ngừng cử

động mắt, hô hấp nông dần

Ức chế hô hấp và vận mạch ở hành tủy nên

gây liệt hô hấp dẫn đến ngừng hô hấp và

ngừng tim. Bn chết sau 3-4 phút

Hệ quả

Nếu ngừng đưa thuốc thì tác dụng ức chế sẽ hết, các chức năng

được hồi phục, bệnh nhân sẽ tỉnh dần

Nếu tiếp tục đưa thêm thuốc mê vào cơ thể sẽ gây liệt hành tủy

dẫn đến tử vong

ĐẶC ĐIỂM TÁC DỤNG CỦA THUỐC MÊ

Khi thuốc mê được hấp thụ vào máu sẽ lần lượt biểu hiện tác

dụng bằng các dấu hiệu như:

An thần

Suy giảm ý thức

Giảm tuần hoàn và hô hấp

Giãn cơ vận động, mất dần phản xạ

Vô cảm tạm thời.

Thời gian gây mê thay đổi phụ thuộc vào hai yếu tố: mức độ

nhạy cảm của neuron thần kinh với thuốc mê và liều lượng.

Nếu dùng thuốc quá liều thì trung tâm hô hấp và tuần hoàn bị ức

chế có thể dẫn đến tử vong.

TIÊU CHUẨN THUỐC MÊ LÝ TƯỞNGKhởi mê nhanh, hồi phục nhanh

Dễ chỉnh liều

Có tác dụng giãn cơ vận động

Không ảnh hưởng đến tuần hoàn và hô hấp

Không độc, không gây tác dụng phụ

Không gây cháy nổ, giá thành hạ

Thực tế, không có loại thuốc mê nào đáp ứng được tất cả các yêu

cầu trên.

Khắc phục: sử dụng phối hợp các thuốc mê / thuốc tiền mê trong

phẫu thuật.

PHÂN LOẠI THUỐC MÊ

Thuốc mê dùng đường hô hấp

Đặc điểm

Thể lỏng dễ bay hơi hoặc thể khí

Đưa vào cơ thể qua đường hô

hấp

Hấp thu nhanh, dễ sử dụng, dễ

chỉnh liều

Đào thải qua phổi, nên khi tai

biến xảy ra dễ loại trừ

Thuốc mê dùng đường chích

Đặc điểm

Thể rắn tan trong nước

Đưa vào cơ thể bằng đường

tĩnh mạch

Tác dụng gây mê nhanh, thời

gian gây mê ngắn

Ít có tác dụng giảm đau và giãn

cơ

Dễ gây ngừng hô hấp và khó

chỉnh liều lượng thuốc

TAI BIẾN KHI DÙNG THUỐC MÊ

Trên hô hấp: co thắt thanh quản, tăng tiết dịch đường hô hấp, ngất

do ngừng hô hấp phản xạ (ether)

Trên tim mạch: ngất do ngừng tim phản xạ, rung tâm thất , hạ huyết

áp, sốc.

Trên tiêu hóa: ói mửa làm nghẽn đường hô hấp.

Tổn thương gan (halothan)

Tổn thương thận (methoxyfluran).

THUỐC TIỀN MÊMục đích

Thuốc tiền mê được dùng trước khi gây mê nhằm mục đích:

Làm dịu và giảm sự lo lắng của bệnh nhân.

Phòng ngừa các tai biến của thuốc mê.

Tăng tác dụng của thuốc mê, giảm liều các thuốc gây mê, giảm

tác dụng phụ.

Các thuốc tiền mê thường dùng

Nhóm BZD : Midazolam, Flunitrazepam, Diazepam.

Nhóm Barbituric : Phenobarbital.

Nhóm Phenothiazin : Clopromazin, Alimemazin.

Chất liệt đối giao cảm : Atropin.

Opioid : Morphin, Pethidin.

THUỐC MÊ ĐƯỜNG HÔ HẤP

HALOTHAN

Fluothan, Narcotan

Tác dụng

Tác dụng gây mê mạnh hơn ether (khoảng 4 lần), tác dụng giảm

đau và an thần kém.

Ưu điểm:

Không gây cháy nổ, không gây kích ứng

Tác dụng êm dịu và tỉnh nhanh (< 1 giờ).

Ức chế tiết nước bọt, dịch vị, dịch phế quản, gây giãn phế

quản.

Tác dụng phụ

Loạn nhịp tim thoáng qua, hạ huyết áp.

Viêm gan hoại tử thường gặp ở người lớn tuổi hay sử dụng lặp

lại.

Giãn tử cung.

Giảm oxygen huyết, suy hô hấp.

Buồn nôn, ói mửa, tăng thân nhiệt ác tính.

Chỉ định

Gây mê trong phẫu thuật, cần phối hợp với thuốc giảm đau,

thuốc giãn cơ. Nên phối hợp với thuốc tiền mê như atropin.

Chống chỉ định

Gây mê trong sản khoa (cần thiết giảm liều ).

Tiền sử sốt hay vàng da không rõ nguyên nhân.

Suy tim, gan, thận.

Hạ huyết áp.

Lập lại halothan dưới 3 tháng .

Cách dùng

- Khởi mê

A : dùng hỗn hợp với N 2O và Oxy, nồng độ 2 – 3%

E : dùng hỗn hợp với N 2O và Oxy, nồng độ 1,5 – 2%

- Duy trì mê cho người lớn và trẻ em liều 0,5 – 1%.

ENFLURAN

Ethrane

Tác dụng

Gây mê mạnh, giãn cơ tốt ít gây loạn nhịp tim, buồn nôn, ói mửa.

Chỉ định

Thay thế halothan khi không muốn dùng lập lại thuốc này, hiện nay

enfluran được sử dụng rất phổ biến.

Tác dụng phụ

Liều cao enfluran gây:

- Suy tuần hoàn và hô hấp.

- Động kinh ( đặc biệt khi giảm CO2 huyết ).

- Giãn cơ trơn tử cung.

Cách dùng – Liều dùng

- Khởi mê: dùng chung với O2 hay hỗn hợp O2 và N2O, bắt đầu

với nồng độ 0,5 %. Sau đó tăng dần lên mỗi lần 0,5% mỗi 2 hay

3 nhịp thở cho đến khi đạt nồng độ tối đa 4%.

- Duy trì mê: 0,5 - 2%.

- Tỉnh giấc: khi chấm dứt giải phẫu đưa về nồng độ 0,5%. Sau đó

ngưng khi bắt đầu đóng da.

NITROGEN OXYD (N2O)

Nitrogen protoxyd

Tác dụng

Tác dụng gây mê yếu, không gây giãn cơ.

Nồng độ gây mê hoàn toàn là 90% không khí hít vào, đưa đến tình

trạng thiếu oxygen gây chứng thanh bì nên N2O thích hợp cho phẫu

thuật ngắn.

Chỉ định

Muốn gây mê hoàn toàn phải phối hợp các thuốc mê khác như

halothan, isofluran, ether, thiopental Na…

Dùng một mình để giảm đau trong nhổ răng và giai đoạn đầu

của chuyển dạ.

Tác dụng phụ

Buồn nôn, ói mửa hậu phẫu.

Thanh bì.


Nồng độ gây mê 40% O 2 + 50% N2O , N2O được đào thải nhanh

sau 1 – 2 phút khi ngưng sử dụng.

ETHER ETHYLIC

Diethyl ether, Ether mê.

Tính chất

Chất lỏng, trong suốt, linh động, không màu, mùi đặc trưng, vị ngọt

nóng, bay hơi nhanh, dễ bắt lửa. Hỗn hợp hơi với không khí dễ nổ

khi ma sát.

Tỷ trọng d 25 0C = 0,713 – 0,716

Nhiệt độ sôi = 340C – 350C

Tác dụng

Tác dụng gây mê tương đối chậm, tác dụng hồi phục kéo dài.

Ưu điểm: giới hạn an toàn rộng, ít ảnh hưởng đến tim

Nhược điểm: dễ cháy nổ, nồng độ gây cháy nổ tương đương

với nồng độ gây mê nên việc sử dụng ether bị hạn chế .

Chỉ định

Dùng để gây mê cho phẫu thuật nhỏ hay nắn xương gãy

thường phối hợp với thiopental Na, N2O.

Tác dụng phụ

Tăng tiết dịch hô hấp, khó thở.

Buồn nôn, ói mửa, giảm nhu động ruột thời kỳ hậu phẫu.


Phẫu thuật trên 90 phút .

Dùng dao điện để mổ.


Mỗi lần gây mê dùng 60 – 150ml, nếu dùng phối hợp với các thuốc

mê khác thì lượng ether có thể giảm từ 1/3 – 1/2 .

THUỐC MÊ DÙNG ĐƯỜNG CHÍCH

THIOPENTAL NATRI

Pentotal, Thiopenton Na, Nesdonal

Tính chất

Dung dịch trong nước có pH kiềm, để lâu bị phân hủy và kết tủa.

Khí CO2cũng làm kết tủa dung dịch, do vậy chỉ pha khi dùng.

Tác dụng

Tác dụng nhanh (1 phút), thời gian tác dụng ngắn, hồi tỉnh 20 – 30

phút sau một liều tiêm tĩnh mạch. Do làm giảm chuyển hóa và sử

dụng oxygen ở não nên không làm tăng áp suất hộp sọ, hay dùng

cho bệnh nhân phù não

Chỉ định

- Dùng một mình trong phẫu thuật ngắn hạn

- Khởi mê khởi phát tác động nhanh, sau đó mới dùng đến thuốc

mê khác để kéo dài tác dụng.

Tác dụng phụSuy hô hấp, co thắt thanh phế quản.

Suy tim, loạn nhịp tim, hạ huyết áp.

Buồn ngủ kéo dài.

Chống chỉ định Mẫn cảm.

Rối loạn chuyển hóa porphyrin

Hen phế quản.

Trẻ < 7 tuổi, người già > 60 tuổi.


Dạng dùng: thuốc tiêm bột 0,5g hoặc 1g thiopental

Na với 30mg natrihydrocarbonat khan kèm 1 ống

nước cất pha tiêm

- A : Khởi mê: 3 – 5mg / kg

Duy trì mê: tiêm liều tăng dần cho đến tổng liều 0,75mg –

1g (gây mê 40 - 60 phút )

- E : 4 – 5mg/kg , tổng liều 0,1 – 0,5g

KETAMIN

Ketalar, Ketalest

Tác dụng

Tác dụng gây mê nhanh, giảm đau mạnh ( kéo dài 40 phút).

Chỉ định

Gây mê: các phẫu thuật ngắn, các phẫu thuật sản khoa, bệnh nhân

bị sốc (do làm tăng huyếp áp và kích thích tim ), các phẫu thuật

cấp cứu.

Giảm đau: thay băng vết phỏng cho trẻ em.

Tác dụng phụ Mất định hướng, ảo giác, có giấc mơ mạnh mẽ, có thể khắc phục

bằng thuốc tiền mê diazepam.

Tăng nhịp tim, tăng huyết áp ( xảy ra ở giai đoạn đầu khởi mê).

Tăng lưu lượng não và tăng áp suất nội sọ (dùng chung

diazepam, midazepam sẽ giảm tác dụng này).

Ói mửa, đổ mồ hôi, ban đỏ da, run rẩy.

Suy hô hấp tạm thời nhất là sau khi chích tĩnh mạch nhanh và liều

cao


Mẫn cảm.

Suy tim nặng, cao huyết áp.

Tiền sử tai biến mạch máu não.

Cách dùng – liều dùng

- Khởi mê: tiêm tĩnh mạch 1 – 4,5mg/ kg/ 60” hoặc tiêm bắp 6,5 –

13 mg/kg.

- Duy trì mê: ½ liều khởi mê và nhắc lại khi cần.

Nếu dùng đường tiêm truyền tĩnh mạch thì hòa tan 500mg ketamin

trong 500ml dung dịch tiêm truyền NaCl hay glucose đẳng trương:

- Khởi mê: truyền 2 – 5mg/kg hoặc 120 – 150 giọt/phút.

- Duy trì mê: tùy thuộc vào từng bệnh nhân.

PROPOFOL

Diprivan

Tác dụng

Gây mê tương tự thiopental nhưng hồi tỉnh nhanh hơn, có cảm giác

tốt hơn sau phẫu thuật so với các thuốc mê đường tĩnh mạch khác.

Chỉ định

- Dùng một mình gây mê trong phẫu thuật ngắn.

- Phối hợp thuốc mê đường hô hấp trong phẫu thuật kéo dài.

Tác dụng phụ

Suy hô hấp .

Giảm huyết áp ( do giảm sức cản ngoại biên )


Khởi mê 1,5- 3mg/kg tĩnh mạch.

Documents

Thuốc mê