TOPLUMSAL C‹NS‹YET ÇALIfiMALARI · Toplumsal Cinsiyet Çal›flmalar› kitab›, uzaktan e¤itim ile sosyoloji e¤itimi ala-cak ö¤renciler için haz›rlanm›flt›r

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2312

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1309

TOPLUMSAL C‹NS‹YETÇALIfiMALARI

YazarlarProf.Dr. Fatmagül BERKTAY (Ünite 1)

Prof.Dr. Y›ld›z ECEV‹T (Ünite 2)Prof.Dr. Ayfle GÜNDÜZ HOfiGÖR (Ünite 3)

Prof.Dr. Belk›s KÜMBETO⁄LU (Ünite 4)Prof.Dr. Eser KÖKER (Ünite 5)

Arfl.Gör.Dr. Halise KARAASLAN fiANLI (Ünite 5)Prof.Dr. Gülriz UYGUR (Ünite 6)

Yrd.Doç.Dr. F. ‹rem ÇA⁄LAR (Ünite 6)Gülnur ELÇ‹K (Ünite 7)

Prof.Dr. Y›ld›z ECEV‹T (Ünite 7)Prof.Dr. Serpil SANCAR (Ünite 8)

EditörlerProf.Dr. Y›ld›z ECEV‹T

Yrd.Doç.Dr. Nadide KARKINER

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2011 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K›l›ç

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Ö¤retim Tasar›mc›s›Prof.Dr. E. Nezih Orhon

Yrd.Doç.Dr. D. Alper Altunay

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Ölçme De¤erlendirme SorumlusuÖ¤r.Gör. Günnur Tuba Türksavafl

Dil Yaz›m Dan›flman›Okt. Sevgi Çal›fl›r Zenci

Kitap Koordinasyon BirimiDoç.Dr. Feyyaz BodurUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Toplumsal Cinsiyet Çal›flmalar›

ISBN 978-975-06-0986-2

2. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 15.000 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

Önsöz

Toplumsal Cinsiyet Çal›flmalar› kitab›, uzaktan e¤itim ile sosyoloji e¤itimi ala-

cak ö¤renciler için haz›rlanm›flt›r. Bu kitap son otuz senede toplumsal cinsiyet ko-

nusunda yap›lan çal›flmalar› birçok de¤iflik alandan örneklerle okuyucular›n dik-

katine sunmay› hedefler.

Feminist teori ve hareketin geliflim sürecini izleyebilece¤iniz birinci ünite, ki-

taba bir bafllang›ç yapma amac›n› tafl›r. Bu ünite arac›l›¤›yla modernist ve post

modernist yaklafl›mlar› karfl›laflt›rabileceksiniz ve kad›nlar aras› farkl›l›klar›n femi-

nist teori içinde yol açt›¤› sonuçlar› ö¤renebileceksiniz. ‹kinci ünite sizi kad›nlar›n

ücretsiz (karfl›l›ks›z) ve ücretli eme¤i ile tan›flt›racak. Bu ünitede kad›n eme¤inin

özgüllü¤ünü aç›klayan feminist yaklafl›mlar› bulacaks›n›z. Ayr›ca kad›n eme¤i ile

küreselleflme ve kriz iliflkilerini de kurabileceksiniz. Üçüncü ünite yard›m›yla kal-

k›nmada toplumsal cinsiyet politikalar›n›n önemini ve toplumsal cinsiyet eflitsiz-

liklerinin kalk›nmay› nas›l etkiledi¤ini fark edeceksiniz. Kitab›n dördüncü ünitesi

size afetler s›ras›nda kad›n ve erkeklerin farkl› zedelenebilirlik durumlar› yaflad›k-

lar›n› gösterecek. Beflinci üniteyi okudu¤unuzda medyan›n toplumsal cinsiyet

eflitsizli¤ini pekifltirmek için izledi¤i yollar hakk›nda fark›ndal›k kazanacaks›n›z.

Alt›nc› ünite hukukun toplumsal cinsiyete dayal› fliddete karfl› yaklafl›m›n› anlaya-

bilmeniz için size yol gösterecek. Yedinci üniteyle bedenin siyasal bir özne oldu-

¤unun ve kad›n bedeni üzerinde kurulan iktidar›n etkilerinin fark›na varacaks›n›z.

Sekizinci ünite cinsiyet farklar›n›n modern toplumlarda ortaya ç›kard›¤› egemen

erkeklik de¤erlerini çözümlemenize katk› sa¤layacakt›r. Her ünitenin sonunda

yer alan Özet, S›ra Sizde ve Kendimizi S›nayal›m bölümleri okudu¤unuz konular›

anlaman›za yard›mc› olacak, kendinizi s›naman›za olanak tan›yacakt›r.

Toplumsal Cinsiyet Çal›flmalar› kitab›n›n ünitelerini yazan, Prof.Dr. Fatmagül

Berktay’a, Prof.Dr. Belk›s Kümbeto¤lu’na, Prof.Dr. Eser Köker’e, Prof.Dr. Gülriz

Uygur’a, Prof.Dr. Serpil Sancar’a, Doç.Dr. Ayfle Gündüz Hoflgör’e, Yrd.Doç. Dr.

‹rem Ça¤lar’a, Arfl.Gör.Dr. Halise Karaaslan fianl›’ya ve Gülnur Elçik’e emeklerin-

den dolay› teflekkür borçluyuz. Ayr›ca kitab›n tasar›m›na katk›lar›ndan dolay› Yrd.

Doç.Dr. D. Alper Alt›nay’a ve bas›m ifllerinde çal›flan A.Ö.F. Dizgi Birimine teflek-

kür ederiz.

Editörler

Prof.Dr. Y›ld›z Ecevit

Yrd.Doç.Dr. Nadide Kark›ner

Önsöz vii

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Bir güç oda¤› olarak medyan›n kad›nlarla ilgili bilgi ve enformasyon ak›fl›n› s›-n›rlama biçimlerini tan›mlayabilecek, Medyan›n cinsiyet eflitsizli¤ini ve cinsiyete dayal› ayr›mc›l›¤› pekifltirmek içinizledi¤i teknikler ve yollar hakk›nda fark›ndal›k kazanabilecek,Cinsiyet körü yay›nc›l›k türlerini ve örneklerini aç›klayabilecek,‹letiflim sektöründe mevcut istihdam politikalar›n›n cinsiyetçi yönelimleri hak-k›nda bilgi edinmek suretiyle iletiflim alan›nda cinsiyet eflitli¤i önündeki bari-katlar›n kald›r›lmas› yönünde oluflturulan bilgi birikimini özetleyebileceksiniz.

‹çindekiler

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

N

N

NN

Toplumsal CinsiyetÇal›flmalar›

Toplumsal Cinsiyetve Medya

• MEDYA VE KADINLARARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹Y‹TANIMLAMAK

• KADIN OKUR VE ‹ZLEY‹C‹N‹NAfiA⁄ILANMASINA ‹MKANTANIMAMAK

• HABERS‹Z B‹R DÜNYADABIRAKILMAK

• ORTA SINIF KADINLI⁄INYÜCELT‹M‹N‹N B‹R ARACIOLARAK REKLAM

• MEDYADA ÇALIfiAN KADINLARINKONUMU

• TÜRK‹YE’DE MEDYADA ÇALIfiANKADINLARIN DURUMU

5TOPLUMSAL C‹NS‹YET ÇALIfiMALARI

• Kitle ‹letiflim Araçlar›• Kad›n Kamusall›¤›• Kad›n ‹zler Kitle • Popüler Kültür• Cam Tavan

• Cinsiyet Eflitsizli¤i• Cinsiyet Ayr›mc›l›¤›• Reklam ve Siyasal Reklam • Medya Çal›flan› Kad›nlar

MEDYA VE KADINLAR ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹Y‹ TANIMLAMAK

Bir güç oda¤› olarak medyan›n kad›nlarla ilgili bilgi ve enformas-yon ak›fl›n› s›n›rlama biçimlerini tan›mlayabilmek.

Gündelik hayatta, yaflam deneyimlerinin bilgisini aktarmada yüzyüze iliflkilerin ye-rini iletiflim araçlar›n›n almas›n›n tarihi içindeki dönüflüm ve de¤iflimlerin yol gös-tericili¤inde kad›n ve medya iliflkilerini sorgulayarak düflünmeye bafllayabiliriz. Ba-t› Avrupa’da ilk bas›l› kitaplar XVI. yüzy›lda, ilk dergi ve gazeteler ise XVIII. yüz-y›lda yay›nlanmaya bafllam›flt›r. Kiflilerin kendi bafl›na okuyacaklar› matbaa ürün-lerinin yol açt›¤› de¤iflimi Gutenberg Devrimi diye adland›ran yazarlar›n yan› s›ra,bu geliflmenin çok yavafl oldu¤unu, dünyan›n her yerinde ayn› tarihlerde yaflan-mad›¤›n› ve okur yazarl›¤›n toplumsal s›n›f ve katmanlar aras›nda yeterince yay-g›nlaflmad›¤›n› iddia eden araflt›rmac›lar da vard›r.

Kad›nlar›n matbaa ürünlerine yayg›n bir biçimde ulaflmalar›, dünyan›n bat› ya-r› küresinde XX. yüzy›l›n ilk yar›s›nda, do¤u yar› küresinde ise ayn› yüzy›l›n sonçeyre¤inde gerçekleflebilmifltir. XX. yüzy›l›n yayg›n iletiflim araçlar› olan radyo, te-levizyon, sinema ve bilgisayar dinleyicisi/izleyicisi/kullan›c›s›na eriflimini matbaaürünlerine göre çok daha h›zl› bir biçimde tamamlam›fl olsa da bu h›z›n yaratt›¤›sorunlar toplumsal s›n›f ve katmanlara mensup kad›nlar taraf›ndan ayn› biçimdeyaflanmam›flt›r. Farkl› co¤rafyalarda ve farkl› ülkelerde farkl› s›n›flardan ve katman-lardan kad›nlar›n sorunlar›ndaki çokluk dikkat çekici farkl›l›klar içerse de ortakolan olgu kad›nlar›n tecrübelerini aktarma ve iletmekteki engellerin bugün de varolmaya devam etmesidir. Bir baflka deyiflle, modern kapitalist ülkelerde haberdaretmek ve deneyimin bilgisini aktarmak için icat edilen iletiflim araçlar›, kad›nlar›nhaberdar olmas›na ve deneyimlerinin bilgisini aktarmas›na yeterince arac›l›k etme-mifl, kad›n bilgi ve deneyiminin toplumsal s›n›f ve katmanlar aras›nda dolafl›m›n›sa¤layamam›flt›r. Bunun en temel nedeni, bu arac› kurulufllar›n kârlar›n› ço¤altmakiçin faaliyetlerini sürdüren ticari kurulufllar olmas›d›r.

‹letiflim tarihiyle ilgili ayr›nt›l› bilgi almak için Jean-Noel Jeanneney’in Bafllang›c›ndan Gü-nümüze Medya Tarihi (Yap› Kredi Yay›nlar›. ‹stanbul, 2006) bafll›kl› kitab›na göz atabilir-siniz.

Medya

1A M A ÇN

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

Kad›n okur yazarl›¤›n›n çok düflük düzeylerde seyretti¤i XIX. yüzy›l boyunca, ka-d›n, okuyucuya yönelik kitap, dergi ve gazete yay›nlamak pek kârl› giriflimler olma-m›flt›r. Bu yüzy›l›n sonunda Bat› Avrupa’da ve ABD’de burjuva kad›nlar›n e¤itim ola-naklar›ndan daha çok yararlanabilmeleri sonucunda kad›nlara yönelik yay›nc›l›k ola-rak adland›r›lan, duygulara seslenen, romantik, ev içi hayat› merkeze alan, edebi de-¤eri tart›flmal› yaz›n türü eflli¤inde kitaplar, gazeteler ve dergiler yay›nlanmaya bafl-lam›flt›r. Yine bu yüzy›l›n sonunda an›lan ülkelerde eflitlik ve oy hakk› için mücade-le eden kad›nlar, kitaplar, dergiler, gazeteler, risaleler, manifestolar, bildiriler, el ilan-lar›, afifller yay›nlamak suretiyle feminist yay›nc›l›k anlay›fl›n›n ilk örneklerini ortayaç›karm›fllard›r. Bu yay›nlar›n en temel özelli¤i sürekliliklerin kesintili olmas›d›r. Ba-s›n alan›nda sermaye yo¤unlaflmas› ve tekelleflmenin bafllad›¤› tarihi dönem içinde,ilan ve reklam gelirleri olmaks›z›n yay›nlar›n› sürdürmeye çal›flan sosyalist ve femi-nist bas›n mali bask›n›n yan› s›ra üzerlerinde yo¤unlaflan siyasi bask› ve sansürdenkorunmak için ço¤u zaman yeralt›na inmifltir. Da¤›t›m› bir nevi abonelik sisteminedayal› olarak sürdürülen yay›nlar›n ömrü ise k›sa süreli olmufltur (Köker, 1996). ‹lanve reklam geliri olmaks›z›n yay›n yapman›n sürekli olmasa da mümkünlü¤ünün an-lafl›lmas› sonucunda yay›nlar›n kâr amac› gütmemesi ve reklam gelirlerine yaslanma-mas› bir ilke hâline dönüflmüfltür. Böylece XX. yüzy›lda feminist yay›nc›l›¤›n küçüksermayelere dayal› ve kar amaçl› olmayan bir yay›nc›l›k politikas›na ba¤l›l›¤› esas hâ-line gelmifltir. Cinsiyet eflitli¤ini merkeze alan kad›n hareketlerinin çevresinde kuru-lan yay›nc›l›k politikas›n›n belirgin özellikleri flöyle s›ralanabilir:

• Kar amac› gütmeyen, alternatif bir yay›nc›l›k anlay›fl›na ba¤l›l›k ve politik ya-y›nc›l›k anlay›fl›na sadakat,

• Yeni yay›n araçlar›n› denemek ve yaz›l›/sözel/görsel/elektronik araçlar›nd›fl›nda flark›, duvar yaz›lar›, sokak sanatlar› gibi yeni iletiflim imkanlar›n› zorlamak,• Eski ve yeni yay›n teknolojileri aras›nda tercih yapmamak, ikisini bir arada

kullanmak,Okur/yazar, izleyen/yap›mc› ikiliklerini ortadan kald›rmak,• Yerel ve uluslararas› yay›n alanlar›n› ye¤lemek, • Ulusal yay›nc›l›k flebekelerinin ve da¤›t›m zincirlerinin d›fl›nda kalarak, bu fle-

beke ve zincirlere karfl› sürekli elefltiri mekanizmas› gelifltirmek,• Orta s›n›f kad›nl›ktan türetilen modern hikâye kahramanlar›n›n temsilinin ek-

sik ve abart›l› oldu¤unu vurgulamak,• Feminist hareketlerin ya da kad›n hareketlerinin politik gündemini yayg›nlafl-

t›rmay› öncelemek.

Konuyla ilgili daha ayr›nt›l› bilgileri Eser Köker’in “Feminist Alternatif Medya Üzerine” (‹LEFY›ll›k 1995-96, ss. 22-24) bafll›kl› makalesinde bulabilirsiniz.

Cinsiyet eflitli¤ini merkeze alan kad›n hareketleri çerçevesinde kurulan yay›nc›l›k politikala-r›n› erkek egemen yay›nc›l›k kültürünün üretim politikalar›yla karfl›laflt›r›n›z.

Yukar›da s›ralanan özelliklerle biçimlenen yay›nc›l›k politikalar› farkl› ülkelerdefarkl› s›n›f, etnik köken ve kültür deneyimleriyle içiçe geçmifltir (Byerly, C. M., Ross,K., 2006). Bu deneyimler ve onlar›n üzerine üretilen bilginin çoklu¤u nedeniyle, afla-¤›da okuyaca¤›n›z bölümde iletiflim çal›flmalar› alan›nda farkl› ülke deneyimlerinikarfl›laflt›ran bilgi birikimi kas›tl› olarak ihmal edilmifl ve feminist yay›nc›l›k politika-lar› üzerine sorunlaflt›r›lan ana temalar tart›fl›lm›flt›r.

98 Toplumsal Cinsiyet Çal ›flmalar ›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Bu k›sm› tamamlamadan önce de¤inilmesi gereken bir di¤er husus, iletiflim ça-l›flmalar› ile kad›n çal›flmalar› aras›ndaki ortakl›kt›r. 1970’lerin ortalar›nda yeni top-lumsal hareketlerin politik bask›s› ile bilimsel bilginin üretilme koflullar›na müda-hale edilmesi sonucunda iki disiplinleraras› alan olarak akademik çat› alt›na girenbu iki alan yak›n iflbirli¤i içinde varolmufllard›r (Hall, 2008). Bilimde cinsiyet kör-lü¤ünü aflmaya yönelen akademik bilginin oluflturulmas› do¤rultusunda iletiflimçal›flmalar› ve kad›n çal›flmalar› ortakl›¤›nda üretilen bilginin sorunlaflt›rd›¤› ilk te-ma, kad›n okur ya da izleyicinin konumudur.

KADIN OKUR VE ‹ZLEY‹C‹N‹N AfiA⁄ILANMASINA‹MKAN TANIMAMAK

Medyan›n cinsiyet eflitsizli¤ini ve cinsiyete dayal› ayr›mc›l›¤› pe-kifltirmek için izledi¤i teknikler ve yollar hakk›nda fark›ndal›kkazanabilmek.

1960’lar›n ortalar›ndan itibaren popüler yay›nlar›n, özellikle de kad›n magazinlerininideallefltirdikleri ve tektiplefltirdikleri kad›nl›k kurgusuna yönelik elefltiriyi içeren me-tinler yayg›n bir okur ço¤unlu¤u ile buluflmufltur. Kad›nlar›n tarihte görülmemifl oran-larla yüksek ö¤renimden yararlanmaya bafllad›klar› bu y›llarda, Bat› Avrupa’da veABD’de üniversite gençli¤inin politik hareketleri içinde etkili olan feminist gruplar,kitle iletiflim araçlar›n›n üretti¤i metinlerde kad›n temsilin eksikli¤ini vurgulayarak, or-ta s›n›f genç kad›n üzerindeki bask›y› teflhis etmelerine imkan tan›yan metinlere sa-hip ç›km›fllard›r. Baflkald›ranlar›n alt metni niteli¤inde olan bu metinlere, kendileri ileilgili haberlerde ç›kan dilin sald›rganl›¤› da eklenince medyan›n “düflmanl›¤›” sorun-laflt›r›lm›flt›r. Bu sorunlaflt›rman›n iletiflim çal›flmalar›ndaki ilk ürünleri, 1980’lerin ba-fl›ndan itibaren yay›nlanmaya bafllayan çal›flmalarda gözükmektedir. ‹letiflim çal›flma-lar›n›n ilk metinleri kad›n okur ve izleyicinin popüler metinlere yatk›nl›¤›n› irdeleyenana ak›m çal›flmalar›n›n romanslara ve magazinlere “s›¤›nan kad›nlar›n” gerçek-ten kaçt›klar› ve “hayali bir dünyaya” s›¤›nd›klar› tespitinin yans›z olmad›¤›n› ortayakoymufltur. Bu metinlerde ayn› zamanda ana ak›m çal›flmalar›nca “düzeysiz” diye ni-telenen popüler ürünlerin tüketicisi kad›n Okurun da “düzeysiz”li¤in verili kabuledildi¤i tespit edilmifltir. “Simgesel yoketme”nin sadece medyayla s›n›rl› olmad›¤›, anaak›m yaklafl›mlarda görgül araflt›rmalar›n da “kad›n denek”leri ataerkil ön yarg›larlahaz›rlanan sorular ve sonuçlar› önceden kestirilebilen bulgularla mahkum ettiklerinigösteren bir dizi çal›flma, kad›n okurun romanslarda, sabun köpü¤ü dizilerde ve ka-d›n magazinlerinde asl›nda baflka bir dünya özlemlerine bir düfl arad›klar›n› ve mev-cut bask›lara karfl› içsel direnme barikatlar›n› güçlendirdiklerini dile getirmifltir (Tuch-man, 1978). Kad›n izleyicinin ister sevda romanlar› okurken, ister sabun köpü¤ü di-zileri izlerken uyuflturulmufl bir okur/izleyici olarak koltu¤una yerleflmedi¤ini bu po-püler metinler arac›l›¤›yla gündelik ev hayat› ve arkadafl çevresiyle iliflki kurdu¤unu,birlikte yap›lan yorumlarla kendi fark›ndal›k ve ba¤›ms›zl›k alanlar›n› ço¤altma iste¤iiçinde olduklar›n› saptayan pek çok araflt›rma vard›r (van Zoonen, 1997).

995. Ünite - Medya

2A M A ÇN

Ana ak›m medyaçal›flmalar›, Türkçede anadamar, klasik, tutucu gibikavramlarla da karfl›lanan,ifllevselci, nicel ölçümler ves›nanabilir hipotezlereöncelik veren birparadigman›n yönlerdirdi¤iiletiflim çal›flmalar›n›betimler (Mutlu, 1998).

Feminist literatürde sabun köpü¤ü (soup opera) dizileri üzerine yap›lm›fl çal›flmalar›özetleyen bir metin olarak Mutlu Binark’›n “Ben - Bir Kad›n Özne- ve Benim Sabun Köpük-lerim ya da Pembe Dizilerim” (‹LEF Y›ll›k’94, ss. 41-64) makalesine göz atabilirsiniz.

Kad›n yurttafllar›n haklar› kapsam›nda düflünülebilecek olan okur/izleyici hak-lar› ile mevcut siyasal sistemin iflleyifli hakk›nda enformasyon ak›fl›n›n s›n›rl›l›¤›n›dile getiren araflt›rmalar, okur/izleyicinin sadece tüketici olarak kavrand›¤›n› gös-termektedir. Kapitalist demokrasilerin liberal hukuk rejimi içinde normatif ya dapozitif olarak düzenlenmifl okur/izleyici hakk› anlay›fl›n›n gelifltirilememesinin veiletiflim ve bilgi edinme haklar›n›n bireysel hak temelinde tan›mlanmas›n›n bedeli-ni haklar› teslim edilmeyen kad›nlar a¤›r bir biçimde ödemektedir. Bu durumunde¤iflebilmesi için yay›nc›l›k alan›yla ilgili politikalar›n kamu otoritelerince yenidenele al›nmas› ve bu alanda politika üreten sivil kurulufllarca dile getirilen afla¤›daki-lere benzer taleplerin ço¤alt›lmas› yerinde olacakt›r:

• Kad›nlara enformasyon sa¤layan yaz›l› iflitsel görsel yay›nlar için kamusalmali destek sa¤lanmas›,

• Kentlerde kamusal alanlarda kad›nlar›n tespit ettikleri sorunlara yönelik afiflve aç›k hava ilan panolar›n›n sürekli tutuldu¤u mekân düzenlemeleri,

• Kad›n yazarlar›n ve filmcilerin ürünlerinin halk kütüphaneleri için çok say›daal›nmas›,

• Kentlerde kad›nlar›n sorunlar›n› birbirlerine aktarabilecekleri alanlar›nsa¤lanmas›,

• Kad›nlar›n bilinmez k›l›nan öykülerini aç›¤a ç›karan yay›nc›lar›n kamuotoritelerince desteklenmesi.

Kad›nlar›n mevcut iletiflim ortam› içinde enformasyondan yoksun b›rak›lmas›na karfl› mü-cadele eden sivil toplum kurulufllar›n›n taleplerini özetleyiniz.


Resim 5.1

Tania Modleski(1982)’nin H›nçlaSevmek kitab›n›nkapa¤›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Sabun köpü¤ü (soup opera)bir dizi türüdür. Sabunköpü¤ü anlam›na gelensoap opera dizilerde eleal›nan konular›n hafifli¤i vebu konular›n iflleniflbiçiminin özensizli¤ifleklinde deyorumlanabilmektedir.Ancak bu adland›rma türünilk programlar›n›nsponsorlar›n›n sabunfirmalar› olmas›ndand›r.

Kad›nlar›n kendilerini ifadeetme olanaklar›ndanmahrum b›rak›lmalar›ndanduyduklar› h›nc› anlatan veh›nçla sevmenin çeflitlik›l›klara bürünerekpotansiyel bir direnme halinigündelik hayat›n içinekatt›¤›n› belirten TaniaModleski, (1982) kapitalisttoplumlarda yaflat›lmayanferagat ve ba¤l›l›kduygular›n›n devaml›l›¤›n›nbu türlerle sa¤land›¤›naiflaret etmifltir.

Romans, XII. yüzy›l›nortas›nda Fransa’da geliflenve genellikle flovalyelerinaflklar›n› konu alan edebiyattürüdür.

Sözlük anlam› baban›nhâkimiyeti olan ataerkillik,bafllang›çta aile reislerininotoritesi üzerine kurulutoplumsal sistemleritan›mlamak üzerekullan›lm›flt›r. Bugün isegenel olarak erkektahakkümünü yans›tan dahagenel bir anlamla yüklüdür(Marshall, 1999).

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Bu bafll›k alt›nda kad›nlar›n enformasyon ak›fl› içindeki tan›ms›zl›¤› temel sorunolarak kabul edilmifltir. XIX. yüzy›l›n bafl›ndan haber itibaren kamusal bilgi aktar›-m›n›n temel metni olarak görülmektedir. Yay›nc›l›k alan›nda her türlü iletiflim ara-c›n›n tafl›d›¤› haber ile kad›n deneyimi aras›ndaki iliflki kad›nlar›n deneyimleriniyeniden anlamland›rma imkân›n› k›s›tlayan modern demokrasiler için kurucu biriliflkidir. Afla¤›daki bafll›k alt›nda, bu iliflkinin toplumsal cinsiyet aç›s›ndan önemitart›fl›lm›flt›r.

HABERS‹Z B‹R DÜNYADA BIRAKILMAK

Cinsiyet körü yay›nc›l›k türlerini ve örneklerini aç›klayabilmek.

Haber odas›n›n politik bir mekan olarak kabulü, XIX. yüzy›l›n bafl›nda gazetecilikmesle¤inin taçland›¤› bir döneme aittir. Burjuva kamusal alan› içinde kamu ya-rar›na hareket eden politik ifllevlerle donanm›fl, toplum içinde herkesin görüfl vekanaatlerinin aktar›lmas›na arac›l›k eden gazetecili¤in temsil gücü, güçlü ba¤larlasar›ld›¤› yandafllar›ndan kaynaklanmaktad›r (Keane, 1992). Yandafllar› ve herkesiçin serbestçe konuflma hakk› isteyen yay›nc›lar, her türlü toplumsal sorun üzerin-de birlikte konuflarak yarg›lama ve elefltiride bulunma hakk›n› kullanabilmek içinhaberden medet ummufllard›r. Birlikte konuflma ve konuflulanlar› bireysel olarakyarg›layabilme hedefiyle her türlü sansüre karfl› oluflu yasal çerçeveye alma girifli-minin ad› olan bas›n özgürlü¤ü mücadelesi, haber odas›n› politik k›lan eylemlilik-lerdir (Köker, 1998). Ayn› yüzy›l›n sonunda yitip gidecek bu politik ifllevler ve ey-lemlerden geriye kalan ise haber odas›nda neyin haber oldu¤u, haber kaynaklar›-n›n ne ve kim oldu¤u, sayfa düzeninin nas›l haz›rland›¤›, nas›l bafll›k at›laca¤› gibiuzlafl›mlard›r. Haber odas›n›n kendine özgü h›zl› karar ve yaz› üretme sorumlulu-¤u, muhabirin sokaklara aitli¤i ve kamu ad›na yarg›lama ve elefltirme üzerine te-mellenen meslek pratikleriyle ba¤lar› kopan meslek erbapl›¤›, h›zl›l›¤a, nesnelli¤eve yans›zl›¤›na mitik anlamlar yükleyerek, siyasal gazetecili¤in doldurulamaz bofl-lu¤unu telafi etmeye yönelecektir. Meslek ilkeleri ve profesyonel de¤erlerinoluflum süreci içinde her türlü kad›n ilgisini neredeyse tecrit eden meslek, XX. yüz-y›lda, iletiflim sektöründe kad›nlar›n politik yay›nc›l›¤› yeniden canland›rma çaba-lar› ile karfl›lafl›nca bu kez abart›l› bir biçimde haberin nesnelli¤ini ve yans›zl›¤›n›yüceltecek ve ticari yay›nc›l›k politik güçsüzlü¤ünü meslek ethosu ile ikame etme-ye yönelecektir. Bu uzlafl›m kararlar›n›n merkezi önemi, mesle¤in karar alma veyönetim mekanizmalar›ndan kad›nlar›n d›fllanmas›n› kolaylaflt›rd›¤› gibi, haberinöyküsel bir kurgu oldu¤u saptamas›n› da siliklefltirecektir.

Bas›n Özgürlü¤ü-‹letiflim Özgürlü¤ü tart›flmalar›n›, John Keane’in Medya ve Demokrasi(1992, ‹stanbul, Ayr›nt› Yay›nlar›) ve Eser Köker’in Politikan›n ‹letiflimi ‹letiflimin Poli-tikas› (1998, Ankara, Vadi Yay›nlar›) bafll›kl› kitaplar›ndan daha ayr›nt›l› okuyabilirsiniz.

1970’lerin bafl›nda feminist eylemciler ve araflt›rmac›lar, modern kapitalist top-lumlarda duygu ve düflünce al›flveriflinde etkili bir öykü olarak gördükleri haberineril niteli¤ini tart›flt›lar. Geleneksel öykülerden farkl› olarak haberin nesnel ve yan-s›zl›ktan oluflan halesinin ne anlama geldi¤ini sorgulad›lar. ‹çinde deneyimin dili-ni bar›nd›rmayan yeni zamanlar›n bu öyküsünün, zaman› yaln›zca flimdiye indir-geyerek mutlaklaflt›ran, felaket, fliddet ve skandal›n yarataca¤› korku ve endifleyi

1015. Ünite - Medya

3A M A ÇN

Burjuva kamusal alan,liberal siyasal düzen feodaldüzenin yerini al›rkenoluflmufl olan bireylerintoplulukla ilgili kamusalsorunlar› ve konular›tart›flmak üzere bir arayageldikleri arenad›r. JurgenHabermas, 17 ve 18.yüzy›llarda Bat› Avrupa’dakigeliflimini aç›klarken,kamusal alan› tek tekyurttafllar›n pratik sorunlar›ve devletin rolünü özgürceve elefltirel olaraktart›flabildikleri,mutlakiyetçi devlet ileburjuva toplumu aras›ndaortaya ç›kan bir toplumsalolarak tan›mlar. Habermas’agöre kamusal alandagerçekleflen bu kamusalayd›nlanma süreci çokzaman al›c›d›r ve kamuyaaç›k görüfller aras›ndakiyar›flmayla karakterize olur.Kurumsal olarak kamusalalan, mülkiyete, serbestrekabetin ba¤›ms›ziflleyifline ve arz ile talepdengesine dayanan kat›l›mc›demokrasi biçimini alm›flt›r(Mutlu, E. 1998: 196-197).

Meslek ilkeleri ve profesyonelde¤erler: Haber öykülerininseçilmesinde, kurulmas›ndave sunumunda kullan›lanprofesyonel kodlard›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



söze dökerek evcillefltiren anlat›s›n› vurgulad›lar. Gündelik yaflam deneyimlerinidile getirmede mevcut anlat› türlerinin yetersizli¤ini öne sürdüler. Bu anlat› türle-rinin kal›plad›¤› dile mesafelenen kad›nlar›n, flimdi olup bitenlerden ziyade za-mans›zlaflm›fl öykü okuma ve yazma isteklili¤i ve buna yönelik gereksinimi ikameetmek için romanslara ve dizilere yöneldiklerine iflaret ettiler. Ancak bu vurgular›nötesinde kad›nlar›n iflaret etti¤i temel sorun, felaket, fliddet ve skandal›n yeni anla-t›s›nda yani haber anlat›lar›nda, suçlunun sürekli yeniden ilan edilifli üzerinedir.Do¤al felaketlerden siyasi skandallara kadar uzanan yelpaze içinde haber, gizli veaç›k biçimde toplumsal suçun failine bir beden infla ediyordu, yani kad›n bedeni-ni bir kez daha suçlu ya da kurban olarak seçerek eril bilinç d›fl›n›n dile dökülme-sine yeni bir imkan sunuyordu. Böylelikle haber, olup bitenin bir aktar›m arac› ol-maktan çok mevcut iktidar güçlerinin tanzim etti¤i gerçeklik kurgusunun güveni-lir bir aktar›m arac› olarak kabul gördü (Gill, 2007).

Feminist kurumc›lar, egemen iktidar anlay›fl›n›n haberin rasyonellik iddias›n›kim, nerede, ne zaman, nas›l, ne yapt› sorular›n k›sa ve aç›k yan›tlar› arac›l›¤›ylakurarken herkes için güvenilir olmas›n› da sadelik ve standart olma kurgusuna da-yand›rd›¤›n› iddia eden feminist kuramc›lar, biçimi standartlaflt›r›larak kifliselliktenar›nd›r›lm›fl haber öyküsünün yay›nland›¤› arac›n editör masas›na ulafl›nca yeniden“toplumsallaflt›¤›” ve yay›n ortam›n›n ona ideolojik karakterini kazand›rd›¤› görü-flünü ço¤altt›lar.

Gazetede ya da televizyonda yay›nlanan haber, yay›nland›¤› arac›n anlat›salözeliklerini yüklenerek var olur. Sayfa tasar›m› ve bülten oluflumu, birbirindenfarkl› özellikler tafl›sa da yüzlerce günlük olay içinden seçmeyi ve sunmay› içerir.Haberin seçilifli ve yerlefltirilifli yani yay›na karakterini veren, onu okutan ve izle-ten editörlerin uzlafl›mlar› ve kurduklar› çerçevelerdir (van Dijk, 1999). Bu uzlafl›m-lar›n de¤iflmezli¤i ya da de¤ifliminin yavafll›¤› dikkat çekicidir. Bir yüzy›l içinde buuzlafl›m, haberlerin ancak yüzde yirmisinde kad›nlar›n konu edinilmesini mümkünk›lar. Haberlerde kad›n temsiliyetinin eksikli¤i kad›nlar›n birbirinden haberdar ol-ma, yaflamlar›n› bölen s›k›nt›lara ortak çözümler üretmek üzere kendilerini ifadeetme ve politik meflruiyetleri için bir gereklilik olan iletiflim haklar›n›n engellenme-si anlam›na gelmektedir. Gazetelerin ulusal politikaya ayr›lan ilk sayfalar› ile haberbültenlerinin ilk on dakikas› için yap›lan seçimlerde yüzde 15’lik bir temsiliyeteulaflan konu al›nman›n okuyucu/izleyiciye ulafl›labilirli¤i, sayfa/bültenin ideolojikkuruluflu nedeniyle iki engele tak›lmaktad›r: Engellerden ilki, gazetelerin/haberbültenlerinin genele ulaflmak için yans›zl›¤a biçim verme isteklili¤inden kaynak-lanmaktad›r. Kad›n sorunlar›n› konu alan bir haber, kad›nlar›n geleneksel seçimle-rini konu alan bir di¤er haber ile dengelenmekte, ticari yay›nc›l›k düzen bekçili¤iifllevini bu dengede sürdürmektedir. Engellerden ikincisi ise haberin dilinde sak-lanm›flt›r. Haberlerdeki sözcük seçimleri ve cümle yap›lar›, cinsiyetçili¤i gizleye-cek flekilde örgütlenmifltir. Kurulan edilgen cümlelerle habere konu edilen kad›n-lar›n özne olma hâlleri ortadan kald›r›l›r. Onlar edilgendirler, edilgen cümlelerinbelirsiz failleridirler. Eylemlerindeki faillik cümle yap›s›nca ve sözcük seçimincehapsedilir (van Dijk, 1999). Bu durum TV habercili¤inde daha da belirginleflir:Gerçek dünyay› temsil etti¤i ilan edilen haber filmlerinin görsel dilini sunan ka-meran›n ard›ndaki gözün, kad›nlar›n yaflam dünyalar›n› d›fllad›¤› unutulur. Kame-ra ard›ndaki gözün unutturuluflu gazetenin arka sayfas›nda seyirlik malzeme ola-rak kad›n bedeninin ço¤u zaman parçalanm›fl kesitlerini erkek okuyucunun be-¤enisine sunar. Görsel dilin be¤eninin ideolojik karakterini gizleyen eril dünyan›nfantezileri ile biçimlenen teknik ve estetik yap›s›, kad›nlar›n be¤enilerini kapsa-mamaktad›r (Gill, 2007).


D›fllanan kad›n be¤enilerinin yan› s›ra, kad›nlar›n onuru da görsel dilin haf›za-s›na kay›tl› de¤ildir. Kad›n› konu alan haberlerin ezici çoklu¤u kurban kad›n öy-külerini içermektedir. Ölü kad›n bedenlerinin ç›plakl›¤›n› donduran kamera, ka-d›nlar›n insanl›k onuruyla temellenen haklar›n› ihlal etti¤inin “fark›nda” de¤ildir.fiiddet kurbanlar›n›n h›rpalanm›fl bedenini sabitleyen kamera, kanl› görüntüleriuzun süreli aktar›mlarla sunarken kad›nlar›n haklar›n› çi¤nedi¤inin “fark›nda” de-¤ildir. Sald›r› kurban› ma¤dur kad›nlarla sald›r›n›n hemen akabinde yap›lan uzungörüflmelerin yay›nlanmas›n›n kad›nlar›n dehfletinin “sat›lmas›” anlam›na gelece¤i-ni editörler “bilmemektedirler.” Kad›n›n dehfletinden avantaj sa¤laman›n bir hakihlali oldu¤unu meslek erbab› kendi aras›nda tart›flmay› “ihmal” etmektedir. Evinegiren h›rs›z›n tecavüzüne u¤rayan kad›n›n ad›n›n, ifl yerinin, gündelik al›flkanl›kla-r›n›n haberde konu edildi¤i s›kl›kla görülür. Haberin kad›nlar›n kiflilik haklar›nayönelik bu sald›r›s› karfl›s›nda baflvurulacak mercinin ihbar ve flikâyet hatlar› ile s›-n›rl› görülmesi trajiktir. Sadece ma¤durlar›n de¤il, kolektif bir kimlik olarak kad›n-lar›n yarg› yoluna yönelebilmelerini mümkün k›lacak pozitif hukuk içinde düzen-lemeler yerleflmedikçe yay›n yoluyla kad›n›n özel hayat›n›n gizlili¤i ve kiflilik hak-lar› zedelenmeye devam edecektir. Gazetelerde üçüncü sayfa haberlerinde ve te-levizyondaki haber programlar›nda, toplumsal bir sorun olarak fuhufla dair öykü-ler kuruldu¤unda, kad›nlar›n bedeni orta mal› görülmekte, yüzünü gizlemeye ça-l›flan korku içindeki kad›nlar›n foto¤raflar› ve görüntüleri polis kameralar›ndan al›-narak kullan›lmaktad›r. Bu foto¤raflar›n ve hareketli görüntülerin kolayl›kla mazurgörülmesinin nedeni, kad›nlar›n fuhufl sektörünün içinde olmas› ile temellendiril-mektedir. Bu fliddeti mazur gösterici nedenler, bu sektörden bafllayarak yayg›nlafl-t›r›lmakta, nihayetinde erke¤in tahrik olmas› gibi bireysel psikolojik tutuma kadarindirgenmektedir. fiiddet uygulayanlar› “tehlikeli yabanc›”, “seks içgüdüleri nede-niyle vahflileflmifl kifli”, “canavar” olarak niteleyerek tahrik olma öykülerine yer ve-ren haber, fahifleler- namuslu kad›nlar karfl›tl›¤›n› bir kere daha infla ederek, na-muslu kad›n›n kendini, bedenini görünmez k›lmas› gereklili¤ini z›mni biçimdeonaylamaktad›r. fiiddet suçlular›n› mazur gören ve hakl›laflt›r›c› nedenleri dile do-layan ifadelerin kad›nlar›n onurunun çi¤nenmesi anlam›na gelece¤ine dair uylafl›mhenüz kurulmam›fl olacak ki yarg› mekanizmalar›nda oldu¤u gibi medya anlat›la-r›nda da düzenli olarak fliddet suçlusunun örfün kurban› oldu¤una dair sözel vegörsel detaylar sürekli anlat›ma kat›lmaktad›r. Kad›nlar›n maruz kald›¤› fliddet du-yurulurken haber anlat›s› zaman zaman pornografinin dilini ödünç almakta, flidde-tin estetize edilmesine yönelik ifadeler habere bulaflt›r›lmaktad›r. Bu “haber satmastratejisinin” kad›nlar›n kiflilik ve yaflam haklar›na yönelik esasl› bir tehdit bar›nd›r-d›¤›n› söylemek yanl›fl olmayacakt›r. Kad›na yönelik fliddetin ayr›nt›l› tasvirine ay-r›lan k›sm›n haber içindeki uzunlu¤u bile haberin rasyonelli¤inin nas›l k›r›ld›¤›n›gösterdi¤i gibi fliddetin nas›l normallefltirildi¤ini de gösterir.

Kad›nlar›n iletiflim haklar› hangi yollarla engellenmektedir? Tart›fl›n›z.

fiiddet ve dehflet anlat›m›nda rasyonelli¤ini kaybetme tehdidi alt›nda olan ha-ber anlat›s›, bu tehdidi bertaraf etmek için, rasyonelli¤in ve nesnelli¤in inflas›ndaönemli bir yer tutan “uzmanl›k bilgisine” baflvurarak kad›n uzman› kamera önüneç›kart›r. Editörlerin adres defterinde yerini alan ve dolay›s›yla bilgisine s›kl›kla bafl-vurulan kad›n uzman, belgelerin ve rakamlar›n yard›m›yla, onu eriflilebilir k›lan birdokunma mesafesi uzakl›¤›nda oldu¤u san›s› yaratan yak›n plan çekimiyle, sunu-cunun özel önemini belirten tavr›yla haberin ve uzmanl›¤›n cinsiyeti olmad›¤› id-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

dias›n› bedenlefltirir. Böylelikle kad›n politikac›, kad›n yarg›ç, bilim kad›n›, kad›nhekim, ifl kad›n› olarak haberin konusunun gerektirdi¤i uzman etken cümlelerinsahibidir. Ancak konu olman›n ve etken olman›n bedeli, ataerkil kad›nl›k anlat›s›-n›n sa¤lamlaflt›r›lmas›d›r. Ataerkil kad›nl›k anlat›s› karfl›tl›klarca üretilir. Kad›nlararas› dayan›flmay› k›ran s›radan kad›n-uzman kad›n karfl›tl›¤›n›, masum kad›n-fet-tan kad›n, fedakâr anne-cani anne, flöhretli kad›n- kurban kad›n karfl›tl›klar› izler.Haber öyküleri de sayfa düzenleri de bu karfl›tl›klar› besler. Karfl›tl›klar› aktarancümleleri bafll›kland›ran ya da alt yaz›ya dönüfltüren ideolojik seçim, kad›n› “öte-ki” yap›c› niteliktedir. Ticari ulusal yay›nc›l›¤›n “biz”ini oluflturan eril uylafl›m, ka-mu düzenini tehdit eden sapk›nl›¤› ve sapm›fll›¤›, kaosu, düzensizli¤i kad›ns› öge-lerle dillendirir. Kad›nlar›n ortak iyisini arama ad›na politika yapan feminist örgüt-leri son befl y›la gelinceye kadar “ayk›r›, marjinal, tuhaf, çirkin, bat›c›, dinsiz, ente-lektüel” s›fatlar› eflli¤inde tan›mlayarak bafll›¤a ç›kartan ticari yay›nc›l›k, “öteki”le-rin sapm›fll›¤›n› cümlelerine yerlefltirir. Cümlelerde yer alan olumsuz ifadeleri mu¤-laklaflt›ran “cad›, cadaloz, bac›, anarflist, solcu, lezbiyen, feminist” isimlendirmele-rinden medet umularak “ötekilerin virüs” gibi toplum hayat›n› saraca¤› korkusunaseslenilir.

Kad›nlara yönelik ayr›mc› söylemlerin nas›l ortaya ç›k›p geliflti¤ine iliflkin örneklere EserKöker ve Ülkü Do¤anay’›n Irkç› De¤ilim Ama... Yaz›l› Bas›nda Irkç› Ayr›mc› Söylemlerbafll›kl› kitab›n› (‹HOP, Ankara, 2010) okuyarak edinebilirsiniz.

Korkutucu feminist karakteri yaratan haber öyküleri, onun korkutucu olmayanizdüflümünü yaratmakta gecikmeyerek eflit haklar peflinde mücadele veren, kad›ne¤itimi ve do¤urganl›kla iliflkili sa¤l›k sorunlar›n› önceleyen kad›n hareketinin“isimlerini” ön plana ç›kart›r. Kad›nlar› yard›mseverlikleri arac›l›¤›yla tan›mlayarak,cemiyet haberlerinde kad›n için çal›flanlar› olumlu ifadeler eflli¤inde sunarak ortas›n›f kad›nl›¤›n sesine yer açar. Orta s›n›f kad›nl›¤›n be¤enilerine seslenme, flöhret-li kad›n›n haberlerini zirveye ç›kart›r. Ticari yay›nc›l›¤›n haberlerinde “sanatç›” ka-d›nlara ayr›lan yerin kad›n› konu alan haberler içinde hat›r› say›l›r bir yer tutmas›,flöhret ile s›radan aras›ndaki karfl›tl›¤› kurmaya yönelmenin sonucudur. S›radan ka-d›nlar için, flöhretli kad›nlar›n farkl›l›¤›n› iflaret eden her cümle onun nas›l s›radanoldu¤unun ortaya konulmas›yla kapat›l›r. fiöhretli ya da sanatç› kad›n, mevcut ge-leneksel ataerkil de¤erlerin sunumu ve kay›ts›z flarts›z kabulü için birinci sayfayayerlefltirilir. Toplumun konuflmakta zorland›¤› özel yaflama iliflkin sorunlar, y›ld›z-lar›n flaflal› hayatlar› üzerinden haberlefltirilirken, ihanet, boflanma, fliddet, pornog-rafik yay›na konu olma gibi sorunlar›n hem “ayr› dünyalara” aitli¤i vurgulan›r hemde bu sorunlar› çözen y›ld›zlar›n geleneksel de¤erleri nas›l kutsallaflt›rd›klar› bafll›-¤a ç›kart›l›r. Böylelikle yeni hayat›n dayatt›¤› istekler ve talepler disipline edilme-ye çal›fl›r.

Ticari yay›nc›l›¤›n bilgi ak›fl›n›n temel öykülendirme biçimi olan haberin yanl›-l›¤› ve tarafl›l›¤›n›n inflas› sorununu gördükten sonra, haber kadar etkili bir di¤erça¤dafl bilgi aktarma biçimi üzerinde durmak gerekir. Ticari yay›nc›l›k alan›n›n va-rolufluna haber kadar katk›da bulunan ilan ve reklamlar, orta s›n›f kad›nl›¤›n yü-celtimine arac›l›k eden temel metinler olarak kabul edilmifllerdir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



ORTA SINIF KADINLI⁄IN YÜCELT‹M‹N‹N B‹R ARACI OLARAK REKLAM1970’lerde politik kad›n gruplar›nca reklam metinlerinde kad›nl›¤›n seyirlik birnesne hâlinde sunumuna duyulan tepkinin dile getirilmesinin ard›ndan, 1980’lerinbafl›ndan itibaren reklam çözümlemelerinde kad›n araflt›rmac›lar›n katk›s› belirgin-leflmifltir. ‹letiflim ve kad›n çal›flmalar›n›n ortaklaflt›¤› reklam çözümlemelerindegöstergebilimsel yöntemlerin kullan›lmas›yla ilgili tart›flmalar sonucunda reklammetinlerinin çok anlaml›l›¤›n›n çözümlenmesine yönelik bir dizi çal›flma yap›lm›fl-t›r (Byerly, Ross, 2006). Yap›lan çal›flmalara dayanarak flu saptamalar› yapmakmümkündür:

• Yaz›l› ve görsel reklam metinleri kad›nlar›n yaflam alanlar›n› ev ile iliflkilen-dirip bu iliflkinin mutlaklaflt›r›lmas›na dair sürekli bir öykü kurar. ‹ki yüz y›l-l›k tarihi içinde reklamlar, mutlu ev kad›n›n›n gereksinimlerini yeniler.

• Zenginlik ve refah beklentilerine anlat› oluflturan reklam metinleri için an-nelik vazgeçilmez bir kad›n figürüdür. XX. yüzy›l›n son çeyre¤inde annelik,süper annelerin zenginlik ve refah içindeki anlat›m› ile birlefltirilmifltir. Ev veifl hayat› aras›nda p›r›lt›s›n› koruyan süper annenin nefleli kofluflturmas›, ye-ni tüketici kimli¤inin yasland›¤› kad›n kurgusunu ele vermektedir.

• Beyaz ›rk›n güzellik anlay›fl›na dayal› kad›n bedeninin gösterimi reklam me-tinlerinde hâkimiyetini yitirmemifl olsa da reklamlar›n kad›n bedeninin stan-dart güzelli¤i üzerine kurulu seçicili¤i zaman içerisinde de¤iflmifltir. Kad›ns›güzelli¤in kendine bak›m ve güven ile iliflkisi reklamlar›n ikincil metinleri ha-line dönüflürken, kendinden memnun seçim yapabilen güzel kad›n olman›nçoflkusunun ürünle paylafl›lma zarureti metin içinde gizlenmifltir. Reklamlar-da yaz›l› metinlerin azalmas› ve görsel imgelerin artmas›na koflut olarak sim-gesel yan anlamlar› ço¤altma giriflimine bat›l› beyaz burjuva erke¤in uluslararas› zemine kayd›r›lm›fl cinsel fantezileri efllik etmifl, hizmette kusur etme-yen Asyal› kad›n gibi basmakal›p yarg›lar reklam metinleri içinde s›kl›kla kul-lan›lagelen ögeler hâline gelmifltir. Ulusal düzeyde kad›n güzelli¤ini kendinede¤er vermek ile efllefltirmeye meyleden reklam metni, baflka ülkelerinin ka-d›nlar›n› de¤ersizlefltirme yoluna baflvurmaktan kendini alamamaktad›r.

• XX. yüzy›l›n son çeyre¤inden itibaren erkek bedenleri üzerinde görünmez-lik z›rh› delinmeye bafllasa da reklam metinlerinde evin içine erke¤in, özel-likle yak›fl›kl› erke¤in girmesi engellenmektedir. Güdük süpermen figürün-den türetilmifl deterjan kahramanlar› ev hizmetine yard›mc› olurken, aç›kmekânlarda çamafl›r asan ünlü yak›fl›kl› erkeklerden yararlan›lmas› yolunagidilmek suretiyle ev yabanc› erkekten korunmaya devam etmifltir.

• Görsel reklamlarda d›fl sesin erkekli¤i korunmaya devam etmektedir. Kararvericinin ve uzmanl›¤›n sesinin cinsiyeti konusunda tercihin de¤iflmezli¤iola¤anlaflt›r›lm›flt›r.

• Kad›n magazinleri baflta olmak üzere süreli yay›nlarda yer alan reklam me-tinlerini estetize etme giriflimi söz konusu metinlerin iletilerini bulan›klaflt›r-makta, ticari etkinliklerini sanat›n himayesine sokmaya çal›flmaktad›r. Böyle-likle kad›n bedeni üzerinde kurulan kontrol alan› geniflletilmeye çal›fl›lm›flt›r.

• Reklam metinleri di¤er medya ürünleri ile öykü benzerli¤ini sa¤lama yönün-de bir ortakl›k kurma yoluna gitmifller, dramatik kurgular›n› güçlendirmifller,k›sa öykünün anlat›lma s›kl›¤›n› art›rm›fllard›r. Bu öykülerin çeliflik iletilerleyüklü olmas›, flafl›rt›c›l›¤›n çekicili¤ini sunmakta ise de geleneksel kad›n öy-kücülü¤üne yaslanmayan bir öykülemenin yayg›nl›¤›n› art›rm›flt›r.


Gerek sözlü, gerekse sözlüolmayan göstergelerin veifllevlerinin araflt›r›lmas›nagöstergebilim ad› verilir.Göstergebiliminin üç temeloda¤› vard›r: Göstergeninkendisi, göstergelerindüzenlendi¤i kodlar ya dasistemler ve göstergeleriniçinde iflledi¤i kültür.

Reklam metinlerinde egemen olan kad›n temsiline yönelik birkaç örnek veriniz.

MEDYADA ÇALIfiAN KADINLARIN KONUMU

‹letiflim sektöründe mevcut istihdam politikalar›n›n cinsiyetçi yö-nelimleri hakk›nda bilgi edinmek suretiyle, iletiflim alan›nda cinsi-yet eflitli¤i önündeki barikatlar›n kald›r›lmas› yönünde oluflturu-lan bilgi birikimini özetleyebilmek.

70’lerin bafl›nda Bat›l› ka-pitalist ülkelerde ticari med-yada çal›flan kad›n oran›n›nyüzde yirminin alt›nda ol-du¤u rakamlarla kan›tlan-m›flt›r. Bu y›llarda en etkinsosyalleflme arac› olarak ka-bul gören televizyonda çal›-flan kad›nlar›n oran›n›n yüz-de onu bulmad›¤› ilan edil-mifltir. Araflt›rma bulgular›,sektörde çal›flan kad›n say›-s›n›n cinsiyetçi iflbölümüuyar›nca yeniden bölündü-¤ünü, bütün üst düzey yö-neticilerin, foto muhabirle-rinin, kamera tutanlar›n er-kek, bütün düzelticilerin vemontajc›lar›n kad›n oldu¤u-nu, ülke örnekleri arac›l›¤›y-

la göstermifllerdir.Medyada 1975’ten itibaren yay›nc›l›¤› meslek olarak seçen kad›n say›s›nda cid-

di bir art›fl olmas›na ra¤men üst düzey yönetici kad›n say›s›nda çok s›n›rl› bir art›flolabilmifltir. Örne¤in Bat›l› kapitalist ülkelerde üst düzey yönetici statüsündeki ka-d›n oranlar›n›n yüzde 15 ve civar›nda kald›¤› söylenmektedir. Kad›nlar›n farkl› sek-törlerdeki kariyerleri önünde kurulan barikatlar› simgelefltirmek için kullanan“cam tavan” teriminden yard›m alarak medya sektöründe yönetici konumlara gel-mede cam tavan›n kal›nl›¤›n›n dikkat çekici oldu¤u belirtilebilir (van Zoonen,1994). Haber odalar›n›n eril kültürünün zor de¤iflmesinde etken olan kal›n cam ta-van, kad›nlar› orta düzey yönetici konumuna yerlefltirmektedir. Yard›mc› asistan-dan flef editöre uzanan kariyer yolunun devam etmemesi için kad›nlar›n medenihal seçimleri de ifle yaramamaktad›r. Evli ve çocuklu olan erkek meslektafllar›nagöre daha çok bekâr ve çocuksuz olmalar› da kariyer yükselifllerine destek sa¤la-yamamaktad›r. Çal›flma yasalar›nca tan›nan annelik ve do¤um izinleri, mesle¤inuzun çal›flma saatleri ve sürekli sokakta çal›flma gereklili¤ine iliflkin erkek dünya-s›n›n yarg›lar›yla karfl›lafl›nca bu haklar kad›nlar için hak olmaktan ç›kmakta, mes-le¤i b›rakman›n/b›rakt›r›lmas›n›n nedeni olarak görülebilmektedir (Norris, 1997).Özellikle yerel düzeyde çal›flan kad›n muhabir ve yay›nc›lar›n mesleki kariyerleri-nin kesintiye u¤ramas›na neden olarak gebelik ve do¤um sürecini gördükleri çe-flitli araflt›rmalarla ortaya konulmufltur.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

4A M A ÇN

Resim 5.2

Betty Friedan’›nKad›nl›¤›n Gizemikitab›n›n kapa¤›

Betty Friedan’›n, Kad›nl›¤›nGizemi’nde kad›nmagazinlerinin orta s›n›fAmerikan kad›n›n› neredeyseagorofobik hâle getiren güzelevlerin umutlu ev kad›nlar›olarak temsil edilifllerininy›k›c› etkilerini ortadankald›rmak için daha çoksay›da kad›n›n ticarimedyada çal›flmas›gereklili¤ini ileri sürmesininüzerinden henüz on y›lgeçmeden ticari medyadaçal›flan kad›n say›s›nda art›fltrendi belirmeye bafllam›flt›r.

1970’lerin sonundan itibarenkapitalist demokrasiler, XVII.yüzy›ldan sonra bir kez dahakurallardan ar›nd›r›lm›fl birortam talebini yükselten yeniliberal yay›nc› birlikleri ilekarfl›laflacak ve enformasyonak›fl›n›n ulusal s›n›rlar› aflankârl›l›¤›, ulus afl›r› sermayehareketlerinin gücünün bualanda s›nanmas›na yolaçacakt›r. Bu s›namasürecinde, yeni iletiflim araçve ortamlar› belirecek, kitap,gazete, dergi, radyo hattatelevizyon geleneksel kitleiletiflim araçlar› olaraknitelenecek, bilgisayartemelli iletiflim ortam vearaçlar›n›n ço¤almas› ilesiber yay›nc›l›k türleri a¤laradayal› h›zl› bir ak›flkanl›kkazanacak, mekângerekirli¤ini ortadankald›racak, çal›flanlar›nkurumlar›yla iliflkisi demeslek örgütleri ileçal›flanlar aras›ndakiiflbirli¤i de esnekleflecek,Bat› Avrupa’da özelleflen veABD’de afl›r›laflm›fl yay›nc›l›ka¤lar›na gömülen radyo veTV yay›nc›l›¤›, tekelleflenuluslararas› medyabaronlar›n›n kontrolünegirerken ba¤›ms›z yay›nc›l›kda ‹nternet kablolar›aras›nda kendine yerarayacakt›r.

Ticari yay›n kurulufllar›n›n cam tavan›, kamu hizmeti yay›nc›l›¤›n› kurumsal-laflt›ran kurulufllar›n çat›s›nda da durmaktad›r. Kamu hizmeti yay›nc›l›¤›n›n örnekkuruluflu olarak nitelenen ‹ngiliz Yay›nc›l›k Kuruluflunda (BBC), 1990’l› y›llar›n ba-fl›nda karar alma pozisyonuna sahip üst düzey yönetici kad›n çal›flan oran› yüzdeonu bile bulmamaktad›r. BBC, 1990’lar›n bafl›nda kad›nlar ve etnik az›nl›klar içinpozitif ayr›mc›l›k siyasalar› uygulama karar› alarak 2000’lerin bafl›nda üst düzey yö-netici kad›n oran›n› yüzde 30’lara yükseltmeyi hedeflemifltir. BBC’nin bu karar› po-litik yaflamda oldu¤u gibi toplumsal yaflamda da kota uygulamalar› yoluyla tarih-sel olarak ortaya ç›km›fl eflitsiz iliflkileri k›smen giderebilmek için, ayr›mc›l›¤a bafl-vurulmas› gere¤ini ortaya koymaktad›r. Ayr›ca bu karar, kamu hizmeti ve kamu ya-rar›n› önceleyen ve kamu yarar›n›n içine kad›n kamusunun yarar›n› da katarak ye-niden tan›mlayan bir zihniyet de¤ifliminin, ancak kamu hizmeti yay›nc›l›¤› kapsa-m›nda gerçekleflebilece¤ine de tan›kl›k etmektedir.

Kad›nlar›n göreli olarak daha büyük say›larla çal›flmaya bafllad›¤› 1980’li y›llar-dan itibaren, medya sahipli¤i de medyada kullan›lan teknolojiler de yeni bir de¤i-flim evresine girmifltir. Esnek üretim modelinin ilk uygulanabilirlik imkân› buldu¤ualanlardan biri olarak medya, kendisine yeni kat›lan e¤itimli ve uzmanlaflm›fl kad›-na geçici çal›flan konumu yüklemifl, ifl güvencesinden yoksun bir çal›flma ortam›sunmufltur. Sektörde çal›flmak transferlerle sürdürülmekte, çal›flma ofislerindenuzun süreli uzak kalma durumunu da içeren “serbest çal›flan” olma hali “iflsiz” ol-may› zaman zaman ikame etmektedir. Serbest çal›flan gazeteciler aras›nda kad›ngazeteci oran›n›n hayli yüksek oluflu, tam zamanl› çal›flan konumunda erkek çal›-flan›n ye¤lenmeye devam etti¤ine iflaret etmektedir. Bu iflaret edifl, geçici iflin kal›-c› karakterini gösterdi¤i gibi, cinsiyetçi ifl bölümünün yeni biçimler bularak devametti¤ini de göstermektedir (van Zoonen, 1994). Yeni liberal politikalar güdümündeörgütlenen kurals›zl›¤›n kural olarak tayin edildi¤i, ifl yasalar›n›n yok say›ld›¤›, iflgüvencesinin koruyucusu sendikalar›n ifl yerlerinden uzaklaflt›r›ld›¤› çal›flma orta-m›nda cinsiyetçi ifl bölümü eski biçimleriyle devam etmektedir.

Sektörde çal›flan kad›n gazeteci-yay›nc› oranlar›n›n, 2000’li y›llar›n bafl›nda ça-l›flanlar›n neredeyse yüzde k›rk›na yaklaflt›¤› bilinmektedir. Bu say›lar iletiflim mes-lek liseleri ve iletiflim fakültelerinde okuyan k›z ö¤renci oran›ndaki art›flla dauyumludur. Bat› ülkelerinde yap›lm›fl pek çok araflt›rma, dünyan›n di¤er co¤rafya-lar›nda otuz y›ldan beri medya sektöründe kad›n çal›flanlar›n niceliksel art›fl›n› vesosyal profillerini ortaya koymaktad›r. Bu çal›flmalarda,

• Yay›nc› kad›nlar›n 25 yafl›n alt›nda olduklar›,• Yüksek ö¤renimli olduklar›, • Kentlerde yaflad›klar›,• Erkek çal›flanlara k›yasla daha ço¤unun bekâr oldu¤u, • Erkeklerden daha az kazand›klar›, • Mesleki kariyerlerine daha s›k ara verdikleri, • Daha çok haftal›k ya da ayl›k dergilerde ya da yerel ve bölgesel yay›n kuru-

lufllar›nda çal›flmay› ye¤ledikleri, • Radyo çal›flan› kad›n say›s›nda art›fl›n di¤er iletiflim araçlar›na göre daha

yüksek oldu¤u tespit edilmifltir. Ayr›ca bu çal›flmalarda, televizyonlarda sunucu olarak çal›flan kad›n say›s›nda

di¤er alanlara oranla büyük bir art›fl oldu¤u kaydedilmifltir. Üç yüz y›ldan beri ken-dilerine kapal› tutulan, kurallar› ve mesleki de¤erleri kad›ns›z zamanlarda olufltur-mufl gazetelerin kad›n sayfalar›nda çal›flmakla ifle bafllayan kad›nlar›n daha çok e¤i-tim, sa¤l›k ve kültür sayfalar›nda çal›flt›klar› saptanm›flt›r. Radyo ve televizyonlar›n


Kamusal alan vekad›nlar/kad›n kamusukonusunda daha fazla bilgiedinmek için, NancyFraser’›n “Kamusal Alan›Yeniden Düflünmek:Gerçekte VarolanDemokrasinin ElefltirisineBir Katk›” (Özbek, M.,Kamusal Alan (2004) içindes. 103-132), Aksu Bora’n›n“Kamusal Alan SahidenKamusal m›?” (Özbek, M.,Kamusal Alan (2004) içindes.529-538) ve Eser Köker’in“Sakl› Konuflmalar” (Özbek,M., Kamusal Alan (2004)içinde s. 539-550) bafll›kl›makalelerini okuyabilirsiniz.

Kamu hizmeti yay›nc›l›¤›,genellikle bir kamu kurulufluolarak örgütlenmifl yay›nkurumunun, toplumdakiherkesin eflit bir biçimdeeriflebildi¤i yay›nlar›nda,haber verme, e¤itme vee¤lendirme ifllevlerine göredengeli program türüda¤›l›m›n› sunmas› vepolitik konularda tarafs›zl›¤›ve dengelili¤i gözetmesidir.

haber odalar›nda çal›flmaktan ziyade sohbet programlar› yap›p sunan kad›nlar›n,mesleki özerkliklerini çok önemsemedikleri, düzeltme ve uyar›lara aç›k olduklar›,a¤›r ifl yükü alt›nda çal›flt›klar› da saptanm›flt›r. Medya kuruluflunun mülkiyetine sa-hip kad›n oranlar›, tüm oranlar içinde en düflük olmaya devam etmektedir.

Cinsiyetçilik, meslek içindeki ifl alanlar›n›n ayr›flmas›nda da kendini göstermek-tedir. Politik ve ekonomik iktidar çevreleriyle iflbirli¤i gerektiren muhabirlik-yazar-l›k alanlar›n›n yan› s›ra diplomasi, spor muhabirli¤i, spor program› yap›mc›l›¤› gi-bi alanlar da kad›nlar›n daha az say›larla çal›flt›¤› alanlar olarak kaydedilmektedir.Özellikle “ciddi” gazeteler ve dergiler, politik yaflam›n girift yollar›n›n kad›nlaraaç›lmas› konusunda “çekingen” davranmakta, kamu yarar›na çal›flan habercinineril kimli¤inin “nesnel” yan›n› muhafaza etmeye çal›flmaktad›r. Buna karfl›l›k sa¤-l›k, kültür, turizm ve e¤itim konular›nda haber toplama ve programlaflt›rma ifllerin-de daha çok say›da kad›n çal›flabilmektedir (Norris, 1997). Giderek daha fazla gör-sel materyal özellikle de foto¤raf kullan›m›na aç›lan yaz›l› bas›n ile kamera arac›l›-¤›yla hareketli görüntüye odaklanm›fl görsel bas›n›n teknik gözünden kad›nlar›nd›fllanmas›, hem foto¤raf servislerini hem de kamera(man)lar› daha da erkeksilefl-tirmifltir. Kad›nlar›n yay›n kurulufllar›nda en çok istihdam edildi¤i alan›n reklam veilan servisleri oldu¤u da görülmektedir. Ricac› olmak ve flikâyetleri dinlemek üze-re kurulan servislerde cinsiyetçi iflbölümünün bir kez daha yeni koflullarda düzen-lenebilece¤i bütün sektörlerde oldu¤u gibi bu sektörde de görülmektedir.

‹ster köfle yazar› olarak ister program yap›mc›s› ve sunucusu olarak kad›n çal›-flanlar, kaliteli ve iyi yaflam biçiminin rehberli¤ini üstlenerek y›ld›z köfle yazarlar›ya da programc›lar olarak istihdam edilmektedirler. Y›ld›zlaflt›r›lm›fl köfle yazarlar›ve programc›lar olarak kad›nlar, iyi yaflam k›lavuzlu¤unu sürdürebilmek için sü-rekli yenilefltirdikleri reçeteleri ile kad›n sayfalar›nda ya da kad›n kufla¤› saatlerin-de görüfl ve düflüncelerini dile getirmektedirler. Haber öykülerini ve yorumlar› ki-flisellefltirmekte, sorun a¤›rl›kl› metinler yerine insan öykülerini anlatmay› ye¤le-mekte, öykülendirmeye “kad›ns› stil” katmaktad›rlar. Ayn› zamanda bu kad›nlarözel-mahrem yaflam ile kamu yaflam alanlar› aras›nda zoraki kurulan s›n›rlar›n ko-layl›kla nas›l geçilebilece¤ini örnekleyen metinler oluflturarak, özel yaflam›n kamu-sal alan›n nas›l ayr›lmaz bir parças› oldu¤unu gözler önüne sermifl ve yüzy›ld›r ka-mu önünde konuflulamayan›n ortaya dökülüflüne arac›l›k etmifllerdir. Haber öykü-süne “yumuflak” biçim veren bu dokunufllar, hem geleneksel kad›n ilgi alan› ola-rak kabul edilmesine ra¤men g›da ve giyim sanayi taraf›ndan ele geçirilen yemekve moda üzerine görüfllerin yeniden kad›ns›laflt›r›lmas›n› hem de ev içi fliddetin,kötü muamelenin sorunlaflt›r›lmas›n› ve eskitilmifl kutsal aile masallar›n›n yenilen-mesini mümkün k›lm›flt›r.

Ticari yay›nc›l›¤›n, üst kademelerde çal›flan kad›n y›ld›z yay›nc›lar›n yald›zl›dünyalar›n› sunmaktaki ›srar›yla, istihdam koflullar›ndaki cinsiyetçi uygulamalar›görünmez hale getirdi¤i söylenebilir. Eflitlikçi fenimist aktivistlerin 1970’lerin dahaçok say›da kad›n›n çal›flmas› ile medyan›n cinsiyetçi kal›plar›n›n k›r›laca¤› öngörü-sü, ataerkil kapitalist iktidarlar›n kad›nlar› yeniden d›fllay›c› taktikler keflfetmesiylegeçersiz k›l›nm›flt›r.

Sektörde niceliksel art›fla ra¤men cinsiyetçi ifl bölümünün artarak devam etme-sinin bir nedeni de kad›nlar aras› dayan›flman›n k›r›lmas›d›r. Bir iktidar stratejisi ola-rak kad›n çal›flanlar›n birbiriyle olan iliflkilerinin sadece kiflisel ba¤lar arac›l›¤›ylakurulmas›n› kolaylaflt›ran çal›flma koflullar›n›n beslenmesi, geleneksel yarg›lar› içe-ren cümlelerin gücünü art›rmakta ve bir ifl yeri olarak haber odas›n›n “kad›nlar›nbirbiriyle k›yas›ya her türlü feminen silah› kullanarak mücadele ettikleri bir rekabet


ortam›” olarak görülmesine imkân haz›rlamaktad›r. Güvencesiz çal›flma ortam›ndakad›nlar aras› genç-yafll›, deneyimli-deneyimsiz, okullu-alayl› k›l›klar›na bürünereksüren rekabet, meslek içi konuflmalarda merkezi bir yer almakta, yükselmek ya dakalmak için güzel kad›n, metres, sevgili, çapk›n k›z olmay› ye¤leyen kad›nlar›n ba-flar› hikâyeleri devreye sokulmaktad›r. Bu hikâyelerin dolafl›m› sadece ifl güvencesiolmay›fl›n›n üstünü örtmekle kalmamakta, çal›flma ortam›nda cinsel tacizin konuflul-mas›n› da engellemektedir. Geleneksel olarak çal›flma yaflam›na aile ba¤lar› arac›l›-¤›yla kat›lan ve bu ba¤lar taraf›ndan korunan kad›n gazeteci prototipinin de¤iflmiflolmas›na karfl›n çal›flma yaflam›ndaki bu ataerkil izdüflüm, kad›nlar› koruyucu oldu-¤u iddia edilen hamilik iliflkilerinin sürdürülmesine imkân tan›maktad›r. Kad›n mes-lek birlik ve örgütlenmelerinin etkisizli¤i veya azl›¤› kad›nlar›n çal›flma ortam›ndayaflad›klar› özgül sorunlar› ifade edememesine katk›da bulunmaktad›r. Akrediteedilen haber kayna¤› taraf›ndan reddedilme korkusu, kad›n yay›nc› ve muhabiricinsel kötü muameleye aç›k hâle getirirken etkisizlefltirilmifl mevcut meslek örgüt-leri, ifl yerindeki cinsel tacizi sorunlaflt›rmakta yetersiz kalmaktad›rlar.

Ticari yay›nc›l›k ortam›nda çal›flan kad›nlar›n ekonomik ve sosyal haklar›n›nsürekli ihlali ve bu ihlallerin mesle¤in yaflanmas› gerekli bir çömezlik dönemi ev-resine s›k›flt›r›larak suskunlukla geçifltirilmesi, hak ihlallerini sorununun sacayakla-r›ndan birini oluflturmaktad›r (van Zoonen, 1994). ‹fl yerlerinde krefl ve çocuk ba-k›m odalar›ndan dahi mahrum b›rak›lan ve gece saatlerinde çal›flmaya zorlanankad›n muhabirlerin ve yay›nc›lar›n, “‹fl yerinde hiç ayr›mc›l›k görmedim, bu mes-le¤in diflisi ve erke¤i olmaz, gazetecilik mesle¤inin alt›n kurallar› çal›flan herkesiba¤lar.” türünden mesleki aidiyetlerini yüceltme yolunu seçmelerinin nedeni, ka-mu yarar›na adaleti tesis etme ve kamu ç›kar›n› kurumsallaflt›rmak için, XIX. yüz-y›lda var edilmifl bu mesle¤in politik niteli¤inin çözülmesi ve modern kapitalisttoplumsal örgütlenmenin korporatif örtüsünün ataerkil iliflkileri gizlemesidir. Sonyirmi y›l içinde güçlü bir sermaye yo¤unlaflmas›n›n dayatt›¤› rekabetçi ortam, mes-lek ilkelerini yeniden taçland›rm›fl ve üstün meslek ahlak› gerekirli¤ini öne ç›kar-m›flt›r. Yüceltilmifl profesyonalizm, çal›flanlar›n her türlü hak aray›fl› politikalar›n›nönüne çekilmifl barikatlardan birini oluflturmaktad›r.

TÜRK‹YE’DE MEDYADA ÇALIfiAN KADINLARIN DURUMUTürkiye’de gerek ticari yay›nc›l›k gerekse kamu hizmeti yay›nc›l›¤› alan›nda istih-dam edilen kad›n çal›flan say›s›na ulafl›lamamaktad›r. Türkiye ‹statistik Enstitü-sü’nün ve Kad›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü’nün Türkiye’de medya çal›flan› kad›nla-r›n say›s›n› içeren bilgileri oluflturamam›fl olmas›, kad›nlar›n bilgi alma özgürlü¤ü-ne yönelik bir k›s›tlamay› içermektedir. Kad›nlar›n enformasyon ile donat›lmalar›do¤rultusunda sorumluluklar üstlenmifl yönetimlerin pozitif yükümlülüklerini yeri-ne getirmedi¤i görülmektedir bu da kad›nlar›n iletiflim özgürlü¤ü haklar›n›n engel-lendi¤i anlam›na gelir. Yönetimin bilgi verme yükümlü¤ü her ne kadar Bilgi Edin-me Hakk› Kanunu çerçevesinde düzenlenmifl ise de yönetsel yap› içinde kurulufl-lar›n gerekli bilgiye sahip olmad›klar› gerekçesiyle bilgileri kamular ile paylaflma-ya gidemeyecekleri aç›kt›r. Bilgiye eriflim kadar bilgi oluflturma da bilgi alma öz-gürlü¤ü çerçevesinde de¤erlendirilecek olursa kolektif hak sahibi olarak kad›nla-r›n bu engelleme karfl›s›nda hak ihlaline u¤rad›klar›n› dile getirme olanaklar› do¤-maktad›r. ‹kinci ve üçüncü kuflak insan haklar› kavray›fl› sadece bireylerin de¤il,kolektif kimliklerin de hak sahibi olarak yönetimlerden kendilerinin yetenekli k›-l›nmas›n› ve kendilerini ifade edecek araçlara sahip k›l›nmalar›n› talep etme olana-


¤›n› sunmaktad›r. Hem ifade özgürlü¤ü hakk›, hem de iletiflim özgürlü¤ü yaln›zcabireylerin de¤il kolektif aidiyetlerin de “konuflmas›n›” yasal teminat alma zorunlu-lu¤una dayal›d›r. Kad›nlar›n kendilerini ifade edecek araçlardan ve yetenekler-den mahrum b›rak›lmas› hak ihlallerinin zeminini oluflturmaktad›r. Bu ba¤lamdamedyada çal›flan kad›nlara iliflkin veri taban›n›n yoklu¤u yönetsel bir kusur ola-rak görülebilir.

Gerek ulusal gerek yerel düzeyde sektörde kad›n çal›flan›n sosyal profillerinibetimlemeye imkân verecek herhangi bir veri taban›n›n oluflturulmam›fl olmas›,Türkiye’nin istisnai durumudur. Türkiye ile ilgili niceliksel bilgilerin toplanamam›flolmas›, ülkeler aras›nda k›yaslama yapmaya dahi izin vermedi¤i gibi ,Türkiye’yeiliflkin gözlemlerin do¤rulanmas›nada olanak b›rakmamakta ve uzun dönemli de-¤iflimleri aç›klayabilmeyi imkâns›z k›lmaktad›r. Elbette Türkiye’deki durum, dün-yadaki genel hâlden büyük farkl›l›klar göstermemektedir. Türkiye’ye iliflkin bilgi-ler ya niteliksel araflt›rma teknikleriyle yap›lan dolay›s›yla da az say›da görüflmeci-den elde edilen bilgilere dayal› yüksek lisans çal›flmalar›n›n verilerine ya da sek-törde çal›flan kad›n gazetecilerin kiflisel çabalar›yla toplad›klar› verilere ve gözlem-lere dayanmaktad›r. Ticari yay›n kurulufllar›n›n özellikle 1990’l› y›llar›n bafl›ndanitibaren sürdürdükleri istihdam politikalar›, çal›flanlara iliflkin bilgilerin gizli tutul-mas› nedeniyle kamu ile paylafl›lmam›flt›r. Türkiye ‹statistik Enstitüsü 2005 y›l›ndamedyada çal›flan kad›nlar hakk›nda bilgiyi içeren bir anket çal›flmas›na gitmiflse debu çal›flman›n sonuçlar› da yay›nlanmam›flt›r.

Sektördeki TRT ve RTÜK gibi kamu hizmeti yapan yay›nc› ve düzenleyici ku-rulufllar›n istihdam politikalar›, ticari yay›n kurulufllar›ndan farkl›l›k göstermekte-dir. Kurulduklar› tarihlerden günümüze kadar uzanan düzenli kad›n çal›flan istatis-tiklerini oluflturamam›fl olduklar› saptanan bu kurulufllarda çal›flanlar›n üçte birininkad›n oldu¤u söylenmektedir. Her iki kurumda da üst düzey yönetici olarak çal›-flan kad›nlar›n oran›n›n ancak yüzde bire ulaflt›¤›, kad›nlar›n daha çok orta düzeyyönetim kademelerinde yo¤unlaflt›¤› gözlemlenmektedir. Kamu hizmeti yay›nc›l›¤›kurulufllar›n›n sahici bir kamu hizmeti yay›nc›l›¤›na yönelebilmesi için kad›n çal›-flanlar için konulan cam tavanlar› ortadan kald›racak pozitif ayr›mc›l›k siyasala-r›n› benimsemeleri gerekirli¤i yönünde bir toplumsal talebin oluflturulmas› zorun-ludur. Yukar›da BBC örne¤inde görüldü¤ü üzere karar alma mekanizmalar›ndayüzde otuz kad›n temsilini mümkün k›lacak istihdam programlanmas› yoluyla ka-d›n çal›flan›n güçlendirilmesi ayn› zamanda kamu hizmeti yay›nc›l›¤›n›n önceliklisorunlar›ndan birinin kad›n kamusunun iradesini kapsamak oldu¤unu ortayakoyacakt›r.

Türkiye’nin bir baflka istisnai durumu da yay›nc›l›k alan›nda örgütlenmifl kad›nmeslek örgütünün bulunmay›fl›d›r. Ticari yay›nc›l›¤›n hak ihlallerine karfl› uluslara-ras› bir platform oluflturan kurulufllar›n önemlice bir k›sm›n›n yerel kad›n meslekörgütleri oldu¤u görülmektedir. Ticari yay›nc›l›¤›n cinsiyete dayal› ayr›mc›l›¤› nas›lyap›land›rd›¤›n› gözler önüne seren medya izleme etkinliklerinin paydafl kurulufl-lar› da yine bu örgütlerdir. Ulusal düzeyde örgütlenen kurulufllar›n bölgesel ifl bir-li¤ine giderek bu sektördeki cinsiyetçi uygulamalar› görünür k›lmak için konfe-ranslar ve zirve toplant›lar› düzenleyerek, kad›n gazeteci ve yay›nc›lar›n birarada-l›¤›n› güçlendirme yoluna gittikleri de bilinmektedir. Kad›n gazeteci ve yay›nc›la-r›n örgütlenme haklar› önündeki görünmez duvarlar›n varl›¤›na iflaret eden buyokluk hâli, sektörün cinsiyetçili¤ini apaç›k eden bir durumdur.


Pozitif ayr›mc›l›k, sadeceyasa önünde eflitlikanlay›fl›n›n soyut bir niteli¤ioldu¤u ve toplumsal hayattafiili eflitli¤e ulaflabilmeninolana¤›n› yaratmad›¤›fikrinden hareket ederekgerçek, fiili eflitli¤isa¤layabilmek içindezavantajl› gruplar lehineal›nacak etkin önlemlerçerçevesinde de¤erledirilir.Pozitif ayr›mc›l›k siyasalar›,kamu kurum vekurulufllar›n›n politikalar›n›noluflturulmas›ndadezavantajl› gruplar›nyaflad›¤› eflitsiz durumungiderilmesine dönük olaraküretilen çözüm önerilerinikapsamaktad›r.

Türkiye’de medyada çal›flan kad›nlar›n konumlar›yla ve kad›nlar›n medyada temsilleriyleilgili olarak MED‹Z grubu taraf›ndan haz›rlanan Medyada Cinsiyetçili¤e Son (2008) kita-b›ndan yararlanabilirsiniz.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Resim 5.3

MedyadaCinsiyetçili¤e Son(2008) kitab›n›nkapa¤›


Bir güç oda¤› olarak medyan›n kad›nlarla ilgili

bilgi ve enformasyon ak›fl›n› s›n›rlama biçimleri-

ni tan›mlayabilmek.

Kad›nlar›n medya ile iliflkisi iletiflim araçlar›n›ntoplumsal bilgi al›flveriflinin ana mecras› hâlinegeldi¤i uzun tarihsel dönem içinde yaflanan dö-nüflümlere paralel olarak sorgulanmaktad›r. ‹leti-flim araçlar›n›n bilginin dolafl›m›nda merkezî güçhâline gelmesi kad›nlar›n medya ile kurduklar›iliflkinin niteli¤ini daha önemli k›lmaktad›r. Femi-nist aktivistler bir yandan kad›n kamusall›¤›n›n s›-n›rlar›n› kendi yay›nlar›n› ç›kararak zorlarken, di-¤er yandan ticari yay›nc›l›¤›n ataerkil yap›s›n› de-flifre etmeye ve dönüfltürmeye çal›flm›flt›r.

Medyan›n cinsiyet eflitsizli¤ini ve cinsiyete daya-

l› ayr›mc›l›¤› pekifltirmek için izledi¤i teknikler

ve yollar hakk›nda fark›ndal›k kazanabilmek.

Habercilik pratiklerinde belirginleflen profesyo-nel meslek ilkeleri ve de¤erleri bir yandan ka-d›nlar›n ortak yaflamlar›na iliflkin sorunlar›n dilegetirilmesini görmezden gelirken di¤er yandanhaber seçimi ve sunumlar›yla kad›nlar›n deza-vantajl› toplumsal konumlar›n› pekifltirmektedir.Erkek izleyiciye hitap eden bir tür olarak haber-cili¤in mevcut yerleflik eril dili içinde kad›nlarkendilerine ya “ma¤durlar”, “tan›klar” olarak yada uzmanl›k bilgisine sahip kad›nlar olarak yerbulabilmektedir. fiiddete u¤rayan kad›n›n kiflihak ve özgürlüklerinin görmezden gelindi¤i, flid-detin estetize edildi¤i bir haber dili kad›nlar›nmaruz kald›klar› fliddetin hakl›laflt›r›lmas›na ara-c›l›k etmektedir.

Cinsiyet körü yay›nc›l›k türlerini ve örneklerini

aç›klayabilmek.

Televizyon yay›nc›l›¤›n›n geliflmesiyle birlikte ha-ber d›fl›ndaki türlerdeki cinsiyet körü yay›nc›l›kanlay›fl› mevcut eflitsizlikleri ve ayr›mc›l›¤› pekifl-tirici bir rol oynamaktad›r. 1980’lerden itibarenkad›n araflt›rmac›lar reklamlar üzerine ilgisini ar-t›rm›flt›r. Reklam metinleri arac›l›¤›yla kad›nlar›nev içiyle s›n›rlanan yaflamlar› belirginlefltirilmekteve mutlu ev kad›nlar› olarak kad›nlar kendilerinereklamc›l›k sektöründe ayr›cal›kl› bir yer bulmak-tad›r. Ev-ifl hayat› aras›nda koflturan, geçirdi¤i çe-flitli dönüflümlerle birlikte belirli bir güzellik anla-y›fl› ile erkek be¤enisine sunulan beden olarakkad›nlar reklam metinlerinin belirgin figürleridir.

‹letiflim sektöründe mevcut istihdam politikalar›-

n›n cinsiyetçi yönelimleri hakk›nda bilgi edin-

mek suretiyle, iletiflim alan›nda cinsiyet eflitli¤i

önündeki barikatlar›n kald›r›lmas› yönünde

oluflturulan bilgi birikimini özetleyebilmek.

Üretilen metinlerin cinsiyetçi yap›s›n›n yan›ndamedya çal›flanlar›n›n cinsiyete göre da¤›l›m›nda-ki durum da kad›nlar aç›s›ndan bir dezavantaj›göstermektedir. Mesleki ilke ve de¤erlerin olu-flum sürecinden bugüne yay›nc›l›k belirgin bira¤›rl›kla erkeklerin istihdam edildi¤i, kad›n çal›-flan oranlar›n›n özelliklede yönetici pozisyondaçal›flan kad›n olranlar›n›n oldukça düflük seyret-ti¤i bir sektör olagelmifltir. Kad›nlar›n medya sek-töründe giderek artan istihdam›na ra¤men kari-yerlerindeki ilerleme kesintiye u¤ramakta ve gö-rünmez engeller kad›nlar›n mesleki ilerleme vebaflar›lar›n› sekteye u¤ratmaktad›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


1. 19. yüzy›l sonunda eflitlik ve oy hakk› için mücadeleeden kad›nlar›n ilk yay›n örneklerinin en temel özelli-¤i nedir?

a. Sürekli olmamalar›b. K›sa olmalar›c. Ucuz olmalar›d. Resimli olmalar›e. Reklam almalar›

2. 19. yüzy›l›n sonunda aç›¤a ç›kan ilk feminist yay›n-c›l›k örneklerinin içerdi¤i temel talepler afla¤›dakiler-den hangisidir?

a. Kürtaj hakk›b. Cinsel özgürlükc. Eflitlik ve oy hakk›d. Dinsel özgürlüke. Krefl ve bak›m hizmetleri

3. Afla¤›dakilerden hangisi cinsiyet eflitli¤ini merkezealan kad›n hareketleri çevresinde kurulan yay›nc›l›k po-litikalar›n›n belirgin özellikleri aras›nda yer almaz?

a. Kâr amac› gütmeyen alternatif bir yay›nc›l›k an-lay›fl›na ba¤l›l›k

b. Politik yay›nc›l›k anlay›fl›ndan uzaklaflmac. Yeni yay›n araçlar›n› denemed. Okur/yazar, izleyen/yap›mc› ikiliklerini ortadan

kald›rmake. Ulusal yay›nc›l›k flebekelerinin ve da¤›t›m zin-

cirlerinin d›fl›nda kalmak

4. Hangi yüzy›lda haber odas› politik bir mekân olarakkabul edilmeye bafllanm›flt›r?

a. 17. yüzy›lb. 18. yüzy›lc. 19. yüzy›ld. 20. yüzy›le. 21. yüzy›l

5. Afla¤›dakilerden hangisi 1970’lerin bafl›nda feminist ey-lemci ve araflt›rmac›lar taraf›ndan haberin eril niteli¤ineyönelik öne sürülen elefltiriler aras›nda yer alamaz?

a. Mesle¤in karar alma ve yönetim mekanizmalar›n-da kad›nlar›n yer almas›

b. Haberin nesnelli¤inin ve yans›zl›¤›n›n sorgulanmas›c. Gündelik yaflam deneyimlerini dile getirmede

mevcut anlat› türlerinin yetersizli¤id. Do¤al felaketlerden siyasi skandallara kadar haber

anlat›lar›nda toplumsal suçun faili olarak kad›nla-r›n kodlanmas›

e. Haber metinlerinde eril bilinç d›fl›n›n dile dökül-mesi

6. Afla¤›dakilerden hangisi kad›nlar›n iletiflim hakk›n›engelleyen unsurlar aras›nda yer almaz?

a. Haberlerde kad›n temsiliyetinin eksikli¤ib. Eril haber dilinin egemenli¤ic. Yüceltilmifl profesyonalizmd. Yay›nc›l›k alan›nda örgütlenmifl kad›n meslek

örgütlerinin varl›¤›e. Medya yöneticilerinin pozitif yükümlülükler üst-

lenmemesi

7. Afla¤›dakilerden hangisi kad›n medya çal›flan› say›s›-n› art›ran etmenler aras›nda yer almaz?

a. ‹letiflim meslek liseleri ve iletiflim fakültelerindeokuyan k›z ö¤renci say›s›n›n artmas›

b. Özel bas›n yay›n organlar›ndaki say›sal art›flc. Esnek üretim modelinin yayg›nlaflmas›d. Yeni iletiflim teknolojilerin geliflimie. Feminist mücadele

8. Afla¤›dakilerden hangisi medyada çal›flan kad›nlar›nkariyerlerinin ilerlemesinde karfl›laflt›klar› engelleri ifa-de etmek için kullan›l›r?

a. Çelik kafesb. Cam tavanc. Demir yumrukd. Görünmez duvare. 5N 1K

9. Afla¤›dakilerden hangisi kad›nlar›n üst düzey yöneti-ci olabilmeleri için pozitif ayr›mc›l›k uygulayan yay›nkurulufllar› aras›nda yer al›r?

a. TRTb. BBCc. CNNd. RTLe. Canal Plus

10. Türkiye’de medyada çal›flan kad›nlara iliflkin verilerhangi kaynaklardan al›nmaktad›r?

a. Gözlem ve görüflmelere dayal› araflt›rmalarb. Meslek örgütleric. Türkiye ‹statistik Enstitüsüd. Kad›n Statüsü Genel Müdürlü¤üe. Bas›n Yay›n Enformasyon Genel Müdürlü¤ü

Kendimizi S›nayal›m


Türkiye’de Kad›nlar ve Medya*

Kad›nlar›n Medya ‹zleme Grubu (MED‹Z) taraf›ndan ya-p›lan bir araflt›rman›n medyada kad›n temsili ile iliflkiliolarak ortaya koydu¤u sonuçlar, kad›n sorunlar› ile iliflki-li duyars›zl›¤›n bu sektördeki kad›n istihdam›n›n düflüklü-¤ü ile yak›ndan iliflkili oldu¤unu da ortaya koyar nitelik-tedir. Araflt›rma sonuçlar›na göre; Türkiye’deki yayg›ngünlük gazetelerin genel yay›n yönetmenlerinin tamam›erkektir. Haber kaynaklar›n›n sadece %18’i, köfle yazarla-r›n›n sadece %12’si kad›nd›r. Genel yay›nc›l›k yapan bü-yük televizyon kurulufllar›ndaki siyasi tart›flma program-lar›n› yapanlar aras›nda hiç kad›n yoktur. TV ana haberbültenleri yönetim kadrolar›n›n sadece %16’s› kad›nd›r.TV ana haber bülteni yorumcular› (anchorman) aras›ndada kad›n bulunmamaktad›r. Ana haber bültenlerinde d›flseslerin sadece %25’i kad›nd›r.Kad›n bedenini nesnelefltiren görsel sunumlar da di¤erbir problemli aland›r. Kad›nlara yaz›l› ve görsel bas›ndaço¤u zaman sadece bedenleri teflhir edilmek üzere yerverilmekte, bu teflhire efllik eden haber metinleri görselmalzemeyi kullanabilmenin bir bahanesi olmaktan ötebir amaç tafl›mamaktad›r. Kad›n temsillerinde hatalarladolu bir medya veya haber yaklafl›m›n›n toplum hayat›n-da kad›nlar aleyhine süregiden eflitsizlikleri sona erdir-mek bak›m›ndan umut k›r›c› bir tablo oluflturdu¤u aç›kt›r.Haber d›fl›ndaki di¤er televizyon programlar›na bak›ld›-¤›nda, eflitsizliklerle nitelenen bu tablonun de¤iflmedi¤irahatl›kla söylenebilir. Bu programlar›n yay›n ak›fl› içindeyer al›fl biçimleri ve yay›n saatleriyle de kad›n izleyiciningünlük yaflam›na iliflkin cinsiyetçi varsay›mlar› desteklernitelikte oldu¤u bilinmektedir. Erkek programlar›n›n yer-lefltirilme biçimlerinin her zaman erke¤in kamusal ya-flamdaki varl›¤›n› kabul eden bir zamanlamaya ba¤l› ol-mas›na ra¤men, kad›n programlar›n›n yerlefltirilme biçim-lerinin kad›n›n ev ifllerine, çocuklar›n okul ve uyku saat-lerine, erke¤in eve dönüfl saatlerine ba¤l› bir yerlefltirmeoldu¤u ve kad›n izleyicinin en genel anlamda “ev han›-m›” olarak de¤erlendirildi¤i aç›kça görülmektedir.Türkiye’de televizyonun popüler türleri düflünüldü¤ün-de, kad›ns› oldu¤u kabul edilen türlerin “de¤ersiz” adde-dilmesi e¤ilimi de bu ba¤lamda oldukça anlaml›d›r. Er-keklerin yayg›n biçimde izledi¤i kimi tart›flma ve sporprogramlar›n›n “düzeyi” ço¤u kez hiçbir elefltirinin konu-su olmad›¤› halde, kad›n programlar› en a¤›r elefltirilerehedef olabilmektedir. Kad›n programlar›n› banal, rahats›zedici, sak›ncal› programlar olarak etiketleyen ve bu prog-ramlara müdahale edilmesi gereklili¤ine vurgu yapan tu-

tumlar›n, kad›n› toplumsal alanda yok say›c›, bask›lay›c›tutumla iliflkisi üzerine de düflünülmelidir.Kad›n›n televizyon ekran›ndaki görünürlü¤ü; söz sahibi,fikir sahibi, özerk ve kamusal bir kimlik gerçeklefltirmiflkad›n-bireyleri d›fllayan bir temsildir. Birçok araflt›rman›naç›¤a vurdu¤u gibi, dramatik yap›mlarda kad›nlar genel-likle ya edilgen, korunmaya muhtaç ve ma¤dur bir ko-numdad›r ya da entrikac›d›r ve kötücül amaçlar peflindekoflmaktad›r. Di¤er birçok televizyon program›nda da ka-d›n sunucular, konuklar›n› a¤›rlayan ev sahibesi rolünüüstlenirler. Orta yafl ve üzerindeki kad›nlarla, yeterince“güzel ya da çekici” bulunmayan kad›nlar›n ne denli ba-flar›l› olurlarsa olsunlar dramatik yap›mlar d›fl›nda ekran-larda kendilerine yer bulamamalar› da bir di¤er sorundur.Türkiye uluslararas› düzeyde yasal ba¤lay›c›l›¤› olan Ka-

d›nlara Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›¤›n Tasfiye Edilmesine

Dair Sözleflme’yi (Cedaw) 1985 y›l›nda imzalam›flt›r. Med-yadaki kad›n temsillerinin “ayr›mc›” nitelikte olmalar›n›nkonuyla do¤rudan iliflkili düzenlemeler yan›nda, bu söz-leflme ile de yasakland›¤› aç›kt›r. 1995 y›l›nda Pekin’deyap›lan ve Türkiye’nin de kat›ld›¤› 4. Dünya Kad›n Kon-ferans› sonucunda ortaya ç›kan “Pekin Deklarasyonu veEylem Platformu” kad›n sorunlar›yla iliflkili önemli alan-lardan biri olarak medyaya iflaret etmektedir. Baflbakanl›kKad›n Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü bu deklarasyona uy-gun olarak, 1998 y›l›nda bir “Ulusal Eylem Plan›” haz›rla-m›flt›r. Bu planda yer alan öncelikli alanlardan biri olan“kad›nlar ve medya” konusunda iki temel hedef olufltu-rulmufltur.• Kitle iletiflim araçlar› ve yeni iletiflim teknolojileri içindekad›nlar›n karar alma sürecine kat›l›m›n›n ve ulaflabilirli-¤inin artt›r›lmas›,• Medyada ça¤dafl kad›n imgelerinin yayg›nlaflt›r›lmas›ve kad›na yönelik iflbirli¤i alanlar›n›n oluflturulmas›.Kad›n›n medyada eflitlikçi bir temsil olana¤›na kavuflma-s›yla iliflkili yasal düzenlemeler, uluslararas› sözleflmelerve sorunun çözümüne yönelik stratejiler çok önemlidir.Ancak bu düzenlemeler ve çal›flmalar kadar, hatta onlar-dan bile önemli olan fley; medya çal›flanlar›n›n kad›nlarakarfl› ayr›mc›l›¤› k›flk›rtan, sürdüren ya da güçlendirentemsiller karfl›s›nda, etik de¤erleri ve kriterleri benimse-yen bir tutum içinde olmalar›d›r.• Çelenk Sevilay (2010), “Kad›nlar›n Medyada Temsili veEtik Sorunlar”Kaynak için: http://ilef.ankara.edu.tr/etik adresini kulla-nabilirsiniz.

Okuma Parças›


1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise Medya ve Kad›nlar Aras›n-daki ‹liflkiler konusunu gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise Medya ve Kad›nlar Aras›n-daki ‹liflkiler konusunu gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise Medya ve Kad›nlar Aras›n-daki ‹liflkiler ile Kad›n Okuru ve ‹zleyicinin Afla-¤›lanmas›na ‹mkân Tan›mamak konular›n› göz-den geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise Habersiz Bir Dünyada B›ra-k›lmak konusunu gözden geçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise Habersiz Bir Dünyada B›ra-k›lmak konusunu gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise Medyada Çal›flan Kad›nlar›nKonumu konusunu gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise Medyada Çal›flan Kad›nlar›nKonumu konusunu gözden geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise Medyada Çal›flan Kad›nlar›nKonumu konusunu gözden geçiriniz.

9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise Medyada Çal›flan Kad›nlar›nKonumu konusunu gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise Türkiye’de Medyada Çal›flanKad›nlar›n Durumu konusunu gözden geçiri-niz.

S›ra Sizde 1

Kad›n hareketleri çevresinde kurulan yay›nc›l›k politikas›,ticari yay›nc›l›¤›n aksine kâr amac› gütmeyen alternatif biryay›nc›l›k anlay›fl›na ba¤l›d›r. Bu demokratik düzenleme-leri içerir. Bu düzenlemelerden öncelikli olan›, profesyo-nel yay›nc›l›k anlay›fllar›n›n aksine editoryel hiyerarfliyireddetmek, okur/yazar, izleyen/yap›mc› ikiliklerini orta-dan kald›rmaktad›r. Profesyonel habercili¤in tarafs›zl›k id-dias› karfl›s›nda kad›n hareketlerinin politik talep ve itiraz-lar› çerçevesinde bir yay›nc›l›k anlay›fl›na sahiptir ve önce-li¤ini bu hareketlerin gündemlerini yayg›nlaflt›rmaya verir.

S›ra Sizde 2

Kad›nlar›n mevcut iletiflim ortam› içinde enformasyondanyoksun b›rak›lmas›na karfl› mücadele eden sivil toplumkurulufllar›n›n talepleri aras›nda kad›nlara yönelik yaz›l›görsel ve iflitsel yay›nlar›n oluflturabilmesi için mali desteksa¤lanmas›, kad›n kamusall›¤›n› güçlendirecek mekânla-r›n düzenlenmesi, halk kütüphanelerine daha çok say›dakad›n üreticilerinin ürünlerinin al›nmas› ve bunlar›n kamuotoritelerince desteklenmesi yer almaktad›r.S›ra Sizde 3

Kad›nlar›n iletiflim haklar› pek çok yönden s›n›rland›r›l-maktad›r. Bunlar medyada eksik ve yanl›fl temsilin ya-ratm›fl oldu¤u hak ihlallerinden medyada çal›flan kad›n-lar›n erkek medya çal›flanlar›na oranla daha az ücret al-malar›na, var›ncaya dek kad›nlar›n u¤rad›klar› ayr›mc›-l›k üzerinden de¤erlendirilebilir. Örne¤in yönetimlercekad›nlara yönelik pozitif ayr›mc›l›k siyasalar›n›n geliflti-rilememesi, kad›nlar›n medya baflta olmak üzere ileti-flim alan›nda yaflad›klar› ayr›mc›l›kla bafl edecek örgüt-lülüklere sahip olmamas› kad›nlar›n iletiflim hakk›n› en-gelleyen unsurlar aras›nda yer almaktad›r.

S›ra Sizde 4

Reklam metinlerinde kad›nlar genellikle ev ile iliflkilen-dirilip mutlu ev kad›n› olarak gösterilmektedirler. Evi-nin han›m›, çocuklar›n›n annesi, eflinin kar›s› olaraktemsil edilen kad›n ayn› zamanda sürekli ve sad›k birtüketici olarak resmedilir. Evinde, mutfa¤›nda her za-man güzel, bak›ml› ve güler yüzlü olmak zorundad›r.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Alankufl, S. (der.). (2008). Kad›n Odakl› Habercilik.

‹stanbul: B‹A Yay›nlar›,Alexander, L. (2006). ‹fade Özgürlü Hakk› Var M›? ‹s-

tanbul: Ara-l›k Yay›nlar›. Asker, A. (1991). Türk Bas›n›nda Kad›n Gazeteciler.

‹stanbul: Gazeteciler Cemiyeti.Asker, A. (2006). “Medyada Cinsiyetçilik ve Kad›n Gaze-

teciler”, Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras›

Buluflma 1-4 Mart Sempozyum Bildirileri. Cilt 2,s. 79-86. ‹stanbul: Yeditepe Üniversitesi Yay›nlar›.

Binark, M. (1994). “Ben - Bir Kad›n Özne- ve Benim Sa-bun Köpüklerim ya da Pembe Dizilerim”, ‹LEF Y›l-

l›k ‘94, s. 41-64.Byerly, C. M, Ross, K. (2006). Women and Media. USA:

Blackwell Publications.Chambers, D, Steiner L., Fleming, C. (2004). Women

And Journalism. London and New York: Routled-ge.

Creedon, P. J. (1989). Women in Mass Communica-

tion. London: Sage Publications.Dow, B. J., Wood, J. T. (2006). The Sage Handbook of

Gender and Communication. London: Sage Pub-lications.

Gill, R, (2007). Gender and the Media. Cornwal: Po-lity Pres.

Hall, S. (2008). “Kültürel Çal›flmalar ve Teorik Miras›”,K›r›lmalar ve Uzlaflmalar içinde. (der. Çelenk),Ankara: DeKi Yay›nlar›, s. 85-114.

Irvan, S. ve Binark, M. (Der.) (1995). Kad›n ve Popü-

ler Kültür. Ankara: Ark Yay›nlar›.Keane, J. (1992). Medya ve Demokrasi. ‹stanbul: Ay-

r›nt› Yay›nlar›.Köker, E. (2007). “Kad›nlar›n Medyadaki Hak ‹hlalleriy-

le Bafl Etme Stratejileri”, Kad›n Odakl› Habercilik

içinde. (Der. Sevda Alankufl), ‹stanbul: B‹A Yay›n-lar›, s. 117-148.

Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlü¤ü. Ankara: Bilimve Sanat Yay›nlar›.

Mutlu, E. (1998). ‹letiflim Sözlü¤ü. Ankara: Bilim SanatYay›nevi.

Norris, P. (1997). Women, Media, And Politics. NewYork, Oxford: Oxford University Press.

Tanr›över, H. T. (2000). “Medya Sektöründe Kad›n ‹fl-gücü”, Toplum ve Bilim, Say› 86, s. 171-193.

Timisi, N. (1997). Medyada Cinsiyetçilik. Ankara: Bafl-bakanl›k Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Mü-dürlü¤ü Yay›nlar›.

Uçan Haber. (2006). Özel say›, Say› 24. Ankara.Van Dijk, T. (1999). “Söylemin Yap›lar› ve ‹ktidar›n Ya-

p›lar›”, Medya, ‹ktidar, ‹deoloji içinde. (Der: Meh-met Küçük), Ankara: Ark Yay›nlar› s. 331-396.

Van Zoonen, L. (1998). “Medyaya Feminist Yaklafl›m-lar”, Medya, Kültür, Siyaset içinde. (Der. ‹rvan,S.), Ankara: Ark Yay›nlar›, s. 301-335.

Van Zoonen, L. (2007). Feminist Media Studies. Lon-don: Sage Publications.

Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Documents

TOPLUMSAL C‹NS‹YET ÇALIfiMALARI · Toplumsal Cinsiyet Çal›flmalar› kitab›, uzaktan e¤itim ile sosyoloji e¤itimi ala-cak ö¤renciler için haz›rlanm›flt›r