TRÍ TUỆ TÀI CHÍNHTácGiả:KarenBerman&JoeKnight,JohnCase

Côngtypháthành:AlphabooksNhàxuấtbản:NXBLaoĐộngXãHộiTrọnglượngvậnchuyển(gram):350

Kíchthước:13x20.5cmSốtrang:350

Ngàyxuấtbản:04-2014Ebook:tna07/06/16

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

NẾU NGƯỜI MỸ ĐỌC CUỐN SÁCHNÀY, TẠI SAO NGƯỜI VIỆT NAM LẠI

KHÔNG?Hãytưởngtượngthếnày.Bạnđangcó10triệuđồng,vàbạnquyếtđịnh

kinhdoanh.Trong3thángđầu,bạnđạtđượcdoanhthulầnlượtlà20triệu,30 triệuvà45 triệuđồng.Thật làmột sự tăng trưởngdoanh thu ấn tượngphải không? Chi phí trực tiếp giúp tạo ra doanh thu của bạn chiếm 60%doanh thucònchiphíhoạtđộngchunghàng tháng là10 triệuđồng/tháng.Từđây,bạnrútrađượcrằngbạnlỗ2triệutrongthángđầutiên,lãi2triệutrongthángthứhai,vàlãi8triệutrongthángthứba.Vậylàbạnnghĩmìnhđang cómột sự tăng trưởng lợi nhuận tốt.Thếnhưng liệubạn cónênvuimừngkhông?

Đương nhiên là không, hay nói đúng hơn, là chưa nên vuimừng quásớm.Cácconsốdùsaocũngchỉlàcácconsốvànếubạnkhônghiểuđượcýnghĩađằngsaunó,thìchúngđềuvôgiátrị,nếukhôngmuốnnóilàcựckỳnguyhiểmvìchúngcóthểtạoraảotưởngchobạn.Đóchínhlàlýdobạncầnphảiđọccuốnsáchnày.Đúngnhư têngọicủanó,Trí tuệ tàichính làmộtcuốnsáchvềtàichínhnhưngkhôngvìthếmànómấtđisựthúvị.Mộtcáchtổngquát,cuốnsáchsẽdạychobạncáchđọccácbảnbáocáotàichính,chỉranhữngđiểmquantrọngvàlýdochúngquantrọng.Saukhiđọcxongcuốnsáchnày,bạnsẽbiếtđượcrằng,thậtra,trongnămđầutiên,doanhthu20triệuhoàntoànchỉnằmtrongkhoảnphảithukháchhàngvàphải60ngàynữatiềnmớivề.Tronglúcđó,bạnphảitrả12triệuđồngchiphítrựctiếptạora20triệudoanhthuchonhàcungcấptrongvòng30ngàytới.Vậylàtrongthángđầu tiên,bạnkhông thuvềđượcđồngnào,phải trả10 triệuchiphíchung,tứclàlỗ10triệu,gấp5lầnconsốtrongsổsách.Sangthángthứhai,bạntiếptụcthuvề0đồng,phảitrả10triệuchiphíchung,phảitrả12triệuchiphítrựctiếptừthángđầutiên,tứclàlỗ22triệu,tráingượchoàntoànvớiconsốtrongsổsách.Đếnthángthứba,bạnthuvề20triệutừthángđầutiên,phảitrả10triệuchiphíchungvà18triệuchiphítrựctiếptừthángthứhai,tứclàlỗ8triệu,mộtkếtquảkhônglấygìlàmvuimừng.Giờbạnđãhiểusựnguyhiểmkhikhônghiểurõcácconsốrồichứ?

Trí tuệtàichínhlàmộtcuốnsáchcựckỳcơbản,mộtcuốnsáchvềtàichínhdànhcho tấtcảmọingười.Xinnhấnmạnhrằng,nódànhcho tấtcảmọingười, từngười làm trongngành tài chínhđếnngườingoàingành, từ

nhânviêncấpthấpđếnquảnlýcấpcao,bấtcứaiquantâmđếntìnhhìnhtàichínhcủacôngtymìnhhaybấtkỳđơnvịkinhdoanhnàokhácđềucầnvàđủkhảnăngđọccuốnsáchnày.NócơbảnđếnmứckhixuấtbảncuốnsáchnàytạiMỹ,cáctácgiảđãliêntụcnhậnđượcphảnhồicủangườiđọcrằngdùrấtthíchnhưnghọcầnnhữngcuốnsáchviếtởtrìnhđộcaohơn.Tuynhiên,nếuainghĩrằngmìnhkhôngcầnđếncuốnsáchnàythìhãydànhvàiphútđểlàmbàikiểmtratrắcnghiệmtrongsách.Đócũnglàcáchcáctácgiảtrảlờichophảnhồi trêncủađộcgiảđể rồi sauđó, cácđộcgiảđềubiếthọcầncuốnsáchnàyvì rõ rànghọkhôngbiếtnhiềunhưhọnghĩ.Cuốicùng,hãynhớrằng,nếunhữngngườiMỹđượchưởngnềngiáodụcvềtàichínhvàkinhtếtốtnhấtthếgiớicòncầnđọcnóthìthậtvôlýkhinhữngngườiViệtNamnhưchúngtalạikhôngquantâmvàtìmđọc.

AlphaBookstrântrọnggiớithiệucuốnsáchnàytớiđộcgiả!HàNội,tháng4năm2014.

LỜI NÓI ĐẦUTHẾNÀOLÀTRÍTUỆTÀICHÍNH?

Trongnhiềunămqua,chúng tôiđã làmviệcvớihàngngànnhânviên,nhàquảnlývà lãnhđạoởcácdoanhnghiệpcủaMỹ,giảnggiảichohọvềkhíacạnhtàichínhtronghoạtđộngkinhdoanh.Triếtlýcủachúngtôilàmọithànhviêncủadoanhnghiệpsẽlàmviệctốthơn,mộtkhihọhiểuthànhcôngtàichínhđượcđolườngnhưthếnào,vàhọcóảnhhưởngrasaođếnhiệuquảhoạt động của doanh nghiệp. Trí tuệ tài chính (Financial intelligence) làthuậtngữmàchúngtôidùngđểnóivềkhảnăng“thônghiểu”đó.Nhưchúngtađềubiết,trítuệtàichínhcàngcaosẽgiúpmọingườicàngcảmthấygắnkếtvàtậntâm.Mọingườihiểurõhơnthứmàmìnhlàmộtthànhphầnhợpnên,thứmàtổchứcđangcốgắngđạtđến,vàcáchthứcmàmìnhtácđộngđếnkếtquả.Lòngtintănglên,mứcđộluânchuyểnnhânsựgiảmxuống,vàkếtquảtàichínhcảithiện.

Chúng tôi đi đến triết lý này bằngnhiều con đườngkhác nhau.Karentiếpcậnbằngconđườnghọcthuật.Luậnántiếnsỹcủacôtậptrungvàocâuhỏiliệuviệcchiasẻthôngtinvàhiểubiếttàichínhtừphíanhânviênvàcácnhàquảnlýcótácđộngtíchcựcđếnhiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệpkhông?(Câu trả lời làcó).Sauđó,Karen trở thànhchuyêngiađào tạo tàichính,vàthànhlậpViệnBusinessLiteracy,vớimụcđíchgiúpđỡmọingườitìmhiểuvềtàichính.Joecóbằngthạcsỹquảntrịkinhdoanhchuyênngànhtàichính,nhưngphầnlớnkinhnghiệmđàotạotàichínhchocáctổchứccủaanhlạilàtừthựchành.SaumộtthờigianlàmviệcchotậpđoànFordMotorvàmộtvàicôngtynhỏ,anhgianhậpcôngtykhởinghiệpSetpointSystemsandSetpointInc.,chuyênsảnxuấthệthốngtàulượnsiêutốcvàthiếtbịtựđộnghoánhàmáy.Với tưcách làgiámđốc tàichính(CFO)củaSetpoint,anhnhậnrangaytầmquantrọngcủaviệcđàotạođểcáckỹsưvànhânviênkháchiểuvềcơchếvậnhànhcủadoanhnghiệp.Năm2003, Joe thamgiacùngKarentrongvaitròđồngsởhữuViệnBusinessLiteracy,vàkểtừđó,anhđãlàmviệccùnghàngchụccôngtytrongvaitròchuyêngiađàotạotàichính.

Chúngtôimuốnnóiđếnđiềugìquatừtrítuệtàichính?Nókhôngphảimộtdạngnănglựcbẩmsinhmàbạnhoặccóhoặckhông.Cứcholàmộtsốngườigiỏivềcácconsốhơnnhữngngườikhác,vàmộtsốnhânvậthuyềnthoạidườngnhưcónănglựctrựcgiáctàichínhvượtxakhỏihiểubiếtcủachúngta.Nhưngđókhôngphảiđiềuchúngtôiđangnóiđếnởđây.Đốivới

hầuhếtcácnhàkinhdoanh–kểcảchínhchúngtôi,trítuệtàichínhkhônglàgìkháchơnmộttậphợpnhữngkỹnăngmàtaphảihọcvàcóthểhọc.Nhữngngườilàmviệctronglĩnhvựctàichínhrènluyệncáckỹnăngnàytừsớm,vàtrongsuốt thờigiancònlạicủasựnghiệp,họcóthểnóichuyệnvớingườikhácbằngthứngônngữchuyênngành.Hầuhết(chứkhôngphảitấtcả)cácnhàđiềuhànhcấpcaohoặccóxuấtphátđiểmtừtàichính,hoặcđãtíchlũycáckỹnăngnàytrênhànhtrìnhthăngtiến,chỉbởithậtkhóđiềuhànhmộtdoanhnghiệpnếukhônghiểunổidân tàichínhnóigì.Nhữngnhàquản lýkhônglàmtàichính thườngxuyêngặpvậnrủi.Họkhôngbaogiờ tích lũycáckỹnăngnày,vàvìthế,họbịgạtrarìa.

Vềcơbản, trí tuệ tàichínhcó thểđúcrút thành4nhómkỹnăngriêngbiệt,vàkhihoànthànhxongcuốnsáchnày,bạncầnthànhthạocảbốn.Đólà:

Thông hiểu kiến thức cơ bản. Những nhà quản lý thôngminh về tàichínhhiểurõcácyếutốcơbảntrongphépđolườngtàichính.Họcóthểđọcbáocáokếtquảkinhdoanh,bảngcânđối thuchi,vàbáocáodòng tiền.Họ biết lợi nhuận khác tiềnmặt chỗ nào.Họ hiểu tại saobảngcânđốithuchilại…cânđối.Nhữngconsốkhônglàmhọsợhãihayhoangmang.Thônghiểuthủthuật.Tàichínhvàkếtoánvừalàmộtmônnghệthuật,vừalàmộtmônkhoahọc.Haingànhnàyphảicốđịnhlượngnhữngthứkhôngphảilúcnàocũngcóthểđịnhlượng,vàdođó,chúngphảidựavào các quy tắc, ước tính và giả định.Các nhà quản lý có trí tuệ tàichínhcóthểxácđịnhđâulànơikhíacạnhnghệthuậttàichínhđượcápdụngvàocácconsố,vàhiểurõnhữngcáchápdụngkhácnhaucóthểdẫnđếnnhữngkết luậnkhácnhaunhưthếnào.Vì lẽđó,họsẵnsàngđặtcâuhỏivàchấtvấncácconsốkhithíchhợp.Thônghiểuphépphântích.Mộtkhiđãcóhiểubiếtnềntảngvàđúngđắnvềnghệthuậttàichính,bạncóthểsửdụngthôngtinđểphântíchcácconsốởtầngsâuhơn.Cácnhàquảnlýcótrítuệtàichínhkhônglùibước trước các con số tỷ lệ, phép phân tích tỷ suất hoàn vốn đầu tư(ROI–returnofinvestmet),vàcácvấnđềtươngtự.Họsửdụngnhữngphântíchnàyđểcóthêmthôngtinchoquyếtđịnhcủamình,vànhờthếmàcóquyếtđịnhsángsuốthơn.Thông hiểu bức tranh toàn cảnh.Cuối cùng,mặc dù là những ngườigiảngdạytàichính,vàmặcdùchorằngtấtcảmọingườicầnthônghiểuphươngdiệnconsố tronghoạtđộngkinhdoanh,songchúngtôicũngtinchắc rằngconsốkhông thểvàkhôngnói lên toànbộcâuchuyện.Kếtquảtàichínhcủamộtdoanhnghiệpphảiluônđượchiểutrongbối

cảnh–tứclà,trongkhuônkhổcủamộtbứctranhtoàncảnh.Cácyếutốnhưnềnkinhtế,môitrườngcạnhtranh,cácquyđịnhchínhsách,nhucầuvàkỳvọngđangthayđổicủakháchhàng,vàcôngnghệmới,tấtcảđều tácđộngđếncách thứcdiễngiảicácconsốvànhữngquyếtđịnhcầnđượcđưara.Nhưngtrítuệtàichínhkhôngdừnglạiởviệchọcquasáchvở.Cũngnhư

hầuhếtcácngànhhọcvànhómkỹnăng,đóchắcchắnlàthứkhôngchỉcầnhọcsuông,màcònphảithựchànhvàứngdụng.Vềmặtthựchành,chúngtôihivọngvàmongđợicuốnsáchsẽchuẩnbịđểbạncóthểlàmđượcnhữngviệcsau:

Nóiđượcngônngữ.Tàichính làngônngữkinhdoanh.Dùbạn thíchhaykhôngthìđiểmchungduynhấtgiữamọitổchứcvẫnlàcácconsốvàcáchmàchúngđượckêkhai,phântíchvàbáocáo.Bạncầnsửdụngthứngônngữnàyđểđượcnhìnnhậnnghiêmtúcvàgiaotiếphiệuquả.Cũngnhưvớibấtkỳngônngữmớinào,bạnkhôngthểmongđợicóthểnóilưuloátngaylậptức.Đừnglo–cứnhảyvàovàthửsức.Bạnsẽdầntựtinhơnkhidấnthânvào.Đặt câu hỏi. Chúng tôi muốn bạn nhìn các báo cáo và phân tích tàichínhbằngconmắtchấtvấn.Điềunàykhôngcónghĩalàchúngtôichorằng những con số bạn xem nhất định không ổn. Chúng tôi chỉ đơnthuần tin rằng,việchiểucáccâuhỏicáigì, tại saovànhư thếnàovềnhữngconsốmàbạnsửdụngđểraquyếtđịnhlàvôcùngquantrọng.Bởimỗicôngtymỗikhác,nênđôikhi,cáchduynhấtđểhiểuđượctấtcảnhữngthôngsốđólàđặtcâuhỏi.Sửdụngthôngtin.Saukhiđọcxongcuốnsáchnày,bạnsẽbiếtthêmrấtnhiềuthứ.Vậyhãysửdụngchúng!Dùngchúngđểcảithiệndòngtiền.Dùngchúngđểphântíchdựánlớntiếptheo.Dùngchúngđểđánhgiákếtquảcủacôngty.Côngviệccủabạnsẽcàngthúvịhơn,vàtácđộngcủabạnlênhoạtđộngcủacôngtysẽcàngmạnhmẽhơn.Từvịtrícólợithếcủamình,chúngtôirấtthíchgặpgỡnhữngnhânviên,nhàquảnlý,vàlãnhđạocóthểnhìnthấymốiliênhệgiữakếtquảtàichínhvàcôngviệc.Họdườngnhưđộtnhiênbiếtcảviệcmìnhđanglàm,lẫnlýdotạisaomìnhlạilàmnhữngviệcđó.Vìlẽđó,chúngtôihivọng,cuốnsáchnàysẽhỗtrợcácbạnpháttriểntrí

tuệtàichínhcủamình.Chúngtôihivọngnósẽgiúpcácbạnthànhcônghơncảtrongcuộcsốngcánhâncũngnhưtrongcôngviệc.Chúngtôihivọngnócũngsẽgiúpcôngtybạngặtháiđượcnhiềuthànhtựuhơn.Songtrênhết,chúngtôicholà,saukhiđọcxongcuốnsáchnày,bạnsẽcóthêmchútđộnglực,thêmchúthứngthú,vàthêmchúthàohứngvớiviệctìmhiểumộtkhía

cạnhhoàntoànmớicủacôngviệckinhdoanh.

PHẦN I NGHỆ THUẬT TÀI CHÍNH

(VÀ TẠI SAO NGHỆ THUẬT TÀICHÍNH LẠI QUAN TRỌNG)

1.KhôngphảilúcnàocũngcóthểtintưởngcácconsốNếutheodõibáochíthườngxuyên,hẳnsuốtnhữngnămquabạnđãbiết

khakhávềnhữngphươngthứctuyệtvờimàcácdoanhnghiệpdùngđể“xàonấu”sổsáchkếtoán.Họghinhậndoanhthuảo.Họẩnđichiphí.Vàithủthuật trongsốđóđơngiảnđếnkhôihàinhưcáchđâyvàinăm,cócông typhầnmềmnọđãđẩydoanhthulênbằngcáchchuyểnchokháchhàngnhữngthùng các-tông rỗng ngay trước khi kết quý. (Khách hàng đã gửi trả lạinhữngthùngrỗngđó,nhưngtấtnhiênlúcđóđãsangquýkhác).Nhữngthủthuật khác thì lại phức tạp đến độ gần như không thể hiểu nổi. (Phảimấthàngnămtrời,cáckếtoánvàcôngtốviênmớicóthểlầnrahếttoànbộcácgiao dịch giảmạo củaEnron).Chừng nào những kẻ dối trá và hàng trộmcướpvẫncòntồntại,thìchắcchắnvẫncònnhữngkẻtìmcáchthamô,lừalọc.

Nhưngcóthểbạncũngnhậnramộtđiềukhácvềthếgiớitàichínhbíẩn,chẳnghạn,nhiềudoanhnghiệpcónhữngcáchđánhbóngsổsáchhoàntoànhợppháp.Tuyvậy,nhữngcôngcụhợpphápnàykhôngmạnhbằngnhữngmánhkhóegianlậnthẳngtay:chúngkhôngthểlàmchomộtcôngtyphásảntrôngnhưmộtcôngtyănnênlàmra,chíítlàkhôngthểlàmđượcđiềuđótrongmột thờigiandài.Nhưngnhữnggìchúngcóthể làmđượcthậtđángkinhngạc.Vídụ,một thủ thuậtnhỏcó têngọiphí tínhmột lần (one-timecharge)chophépcôngtygomtoànbộtinxấuvànhéttấtcảvàokếtquảtàichínhcủamộtquý,nhờthếcácquýtiếptheotrôngkhảquanhơn.Cáchkháclàxếpcáckhoảnmụcchi tiêutừhạngmụcnàysanghạngmụckhác,cáchnàycóthểtôđiểmchobứctranhlợinhuậnhàngquýcủadoanhnghiệpvàđẩygiácổphiếulêncao.Trongkhichúngtôiđangthựchiệncuốnsáchnày,tờWallStreetJournalđãchođăngmộtbàitrêntrangnhất,nóivềviệccácdoanhnghiệpđãvỗbéokếtquảkinhdoanhsauthuếrasaoquabiệnphápcắtgiảm trợ cấp hưu trí – dù có thể họ khônghề giảmmột xu nào trong cáckhoảntrợcấpđó.

Tấtcảnhữngaikhôngphảilàchuyêngiatàichínhrấtcóthểsẽđónnhậnnhữngthủđoạnnàyvớisựhoangmangnhấtđịnh.Mọihoạtđộngkháctrongcông việc kinh doanh – nhưmarketing, nghiên cứu và phát triển, quản lýnhân sự, xây dựng chiến lược, v.v… – đều mang tính chủ quan thấy rõ,chúng là những vấn đề phụ thuộc vào kinh nghiệm, các phán đoán và dữliệu.Vậycòntàichính?Vàcảkếtoánnữa?Chắcchắncácconsốmànhữngbộphậnnày tạorađềukháchquan, trắngđenrõràng,miễnbàncãi.Chắcchắn,doanhnghiệpđãbánnhữnggìđãbán,đãtiêunhữnggìđãtiêu,đãthunhữnggìđãthu.Ngaycảkhigianlậndiễnra,trừphidoanhnghiệpthựcsựgửiđinhữngthùngcác-tôngrỗng,cònkhônglàmsaocácnhàđiềuhànhcóthểdễdàngbiếnhóachomọithứtrôngquákhácvớithựctếđược?Vànếukhônggianlận,làmthếnàohọcóthểngụytạokếtquảkinhdoanhdễdàngđếnvậy?

NGHỆTHUẬTTÀICHÍNHThựctếlà,kếtoánvàtàichính,cũngnhưmọikiếnthứckinhdoanhkia

cũngmangtínhnghệthuậtkhôngkémgìtínhkhoahọc.Bạncóthểgọiđólàbíquyếttuyệtmậtcủagiámđốctàichínhhoặckếtoántrưởng,ngoạitrừviệcnóchẳngphảilàbíquyết,màlàmộtchânlýđượcthừanhậnrộngrãi,ailàmtrongngànhtàichínhcũngđềubiết.Vấnđềlànhữngkẻcònlạitrongchúngta lại thườngquênmấtđiềuđó.Chúng ta tưởngrằng,khimộtconsốxuấthiệntrênbáocáotàichínhhoặctrongcácbáocáomàbộphậntàichínhgửilênbanquảnlý,consốđóchắcchắnphảiphảnánhđúngthựctế.

Hiểnnhiên,thựctếlàđiềunàykhôngphảilúcnàocũngđúng,bởingaycảnhữngngườiđangkiểmsoátcácconsốcũngkhôngthểbiếthếtmọiđiều.Họkhông thểbiết chínhxácmỗingàycác thànhviên trongdoanhnghiệplàm gì, thế nên họ không biết chính xác phải phân bổ chi phí ra sao.Họkhôngthểbiếtchínhxácmộtthiếtbịsẽhoạtđộngtrongbaolâu,thếnênhọkhôngbiếtphảighinhậnmứckhấuhaolàbaonhiêuchomộtnămcụthểtừchiphíbanđầuđãbỏrađểmuathiếtbịđó.Nghệthuật−tàichínhkếtoánlànghệthuậtsửdụngnhữngdữliệuhạnchếđểđếngầnnhấtcóthểvớimộtmôtảchínhxácvềtìnhtrạnghoạtđộngcủadoanhnghiệp.Tàichính−kếtoánkhôngphảilàthựctế,màlàphảnánhthựctế,vàtínhchínhxáccủasựphảnánh đó phụ thuộc vào năng lực của kế toán viên và chuyên gia tài chínhtrongviệcđưaranhữnggiảđịnhvàướctínhhợplý.

Đây làmột công việc đau đầu. Có lúc họ phải định lượng những thứkhôngdễđịnhlượng.Cólúchọlạiphảiđưaranhữngphánđoánkhóphânđịnhvềcáchphânloạimộtkhoảnmụcnhấtđịnh.Nhữngsựvụphứctạpkể

trênkhôngphảilàhệquảtấtyếucủaviệchọ“xàonấu”sổsách,haybởihọthiếukhảnăng.Phứctạpnảysinhvìnhữngngườilàmkếtoánvàtàichínhphải đưa ra những phỏng đoán theo kinh nghiệm về các số liệu của hoạtđộngkinhdoanh.

Thôngthường,kếtquảcủanhữnggiảđịnhvàướctínhnàylàmộtđịnhkiếnsốliệu.Xincácbạnđừnghiểulầmrằngchúngtôisửdụngtừ“địnhkiến[bias–thiênvị]”đểcôngkíchsựliêmchínhcủabấtkỳai.(Trongsốnhữngngườibạnthânthiếtcủachúngtôi,cónhiềungườicũnglàkếtoánvàmộttronghaichúngtôi,Joe,thựcchấtcòncóchứcdanhCFOtrêndanhthiếp).Ởgiácđộliênquanđếnkếtquảtàichính,“địnhkiến”chỉcónghĩalàcácconsốcó thểnghiêng theohướngnàyhoặchướngkia.Nóchỉcónghĩa làcácchuyêngiakếtoánvàtàichínhđãsửdụngnhữngtậpgiảđịnhvàướctínhnhấtđịnh,thayvìnhữngtậpgiảđịnhvàướctínhkhác,khitổnghợpbáocáo.Giúp các bạn hiểu rõ “định kiến” này, hiệu chỉnh lại nó khi cần thiết, vàthậmchílàsửdụngnóphụcvụcholợiíchcủabạn(vàdoanhnghiệp)làmụctiêucủacuốnsáchnày.Đểhiểuđượcnó,bạnphảibiếtnênđặtcâuhỏigìvềcácgiảđịnhvàướctính.Khitrangbịchobảnthânnhữngthôngtinnhưvậy,bạncóthểđưaranhữngquyếtđịnhcẩntrọngvàphùhợp.

KhungđịnhnghĩaChúngtôimuốnkiếnthứctàichínhtrởnêndễdànghếtsứccóthể.Hầu

hếtcáccuốnsáchvềtàichínhthườngbuộcchúngtaphảitrởđitrởlạigiữatrangđangđọcvàphầnthuậtngữđểtìmhiểuđịnhnghĩacủatừmàchúngtachưabiết.Nhưngđếnkhichúngtatìmrađịnhnghĩavàtrởlạivớitrangđangđọc,chúng tacũngđứt luônmạch tưduy.Vì thế,ởđâychúng tôisẽcungcấpchobạnđịnhnghĩangaykhibạncần,ngaykhichúngxuấthiệnlầnđầu.

PHÁNĐOÁNCHỦQUANVídụ,chúngtahãycùngxemxétmộtbiếnsốthườngxuyênđượcước

tính–biếnsốmàbạnkhônghềnghĩlàcầnướctính.Doanhthu(revenuehaysale)chỉgiá trịmàdoanhnghiệpbánđượcchokháchhàng trongmộtgiaiđoạnnhấtđịnh.Bạnhẳnsẽchorằng,xácđịnhnólàviệcdễdàng.Nhưngcâuhỏiđặt ra là:Nênghinhận (hay “côngnhận”–nói theokiểu củakế toánviên)doanhthuvàolúcnào?Sauđâylàmộtsốkhảnăng:

Khihợpđồngđượckýkết;Khisảnphẩmhoặcdịchvụđượcbàngiao;Khihóađơnđượcgửiđi;Khihóađơnđượcthanhtoán.

Nếubạnchorằngđólà“khisảnphẩmhoặcdịchvụđượcbàngiao,”thìbạnđãlầm;nhưchúngtasẽthấytrongchương6,cómộtquytắcnềntảngsẽquyếtđịnhkhinàothìmộtkhoảndoanhthumớiđượcthểhiệntrongbáocáokết quả kinh doanh.Tuy nhiên, quy tắc đó không hề đơn giản.Việc thựchiệnnóđòihỏiphảiđưaranhiềugiảđịnh,vàtrênthựctế toànbộcâuhỏi“khinàothìdoanhthulàdoanhthu?”làchủđềgâysốtởnhiềuvụgianlậnsuốttừcuốithậpniên1990trởlạiđây.

BáocáokếtquảkinhdoanhBáocáokếtquảkinhdoanh(incomestatement)thểhiệndoanhthu,chi

phí, và lợi nhuận của doanh nghiệp trong một giai đoạn, chẳng hạn mộttháng,mộtquý,hoặcmộtnăm.Nócònđượcgọilàbáocáolãilỗ(profit&lossstatement),báocáothunhập(statementofearnings),hoặcbáocáohoạtđộngkinhdoanh(statementofoperations).Đôikhitừ“hợpnhất”đượcđưavàotrướccáccụmtừnày,nhưngkỳcùngthìnóvẫnchỉlàbáocáokếtquảkinhdoanh.Dòngcuối cùngcủabáo cáokếtquảkinhdoanh là lợi nhuậnthuần (lãi thuần),haycònđượcgọi là thunhập thuần (net incomehaynetearnings).

Chẳnghạn,hãy thử tưởng tượngmộtcông tybánchokháchhàngmộtchiếcmáyphotocopy,đikèmlàhợpđồngbảotrì,tấtcảđềuđượcgóichungvàocùngmộtgói tài chính.Giả sửchiếcmáyđượcgiaovào thángMười,nhưnghợpđồngbảotrìcóhiệulựctrongsuốt12thángtiếptheo.Vậy:nênghinhậnbaonhiêuphầngiámuabanđầuvàosổsáchkếtoánthángMười?Nóichocùngthìcôngtyvẫnchưabàngiaohết toànbộdịchvụmàhọcótráchnhiệmthựchiệntrongsuốtcảnăm.Tấtnhiên,cáckếtoánviêncóthểdựtoángiátrịcủanhữngdịchvụnày,vàđiềuchỉnhdoanhthuchophùhợp.Nhưngviệcđóđòihỏiphánđoánchủquanđángkể.

Vídụsauđâycũngkhôngthuầntúylàgiảthuyết.HãytheodõiXerox,côngtynàyđãchơitròcôngnhậndoanhthuvớiquymôkhủngkhiếpđếnđộsauđóbịpháthiệnlàđãghinhậnkhôngđúngconsốdoanhthukhổnglồ6tỷđô-la.Vấnđềởđâylàgì?Xeroxbánthiếtbịtheocáchợpđồngchothuêbốnnăm,baogồmcảdịchvụvàbảo trì.Vậy, tronggiábáncóbaonhiêuphầnbùchochiphíthiếtbị,vàbaonhiêuphầnchocácdịchvụđikèm?Losợrằnglợinhuậngiảmsútsẽkhiếngiácổphiếucủacôngtylaodốc,cácnhàđiềuhànhXeroxquyếtđịnhghinhậntrướctỷlệphầntrămtiếptụctăngcủadoanhthuướctính–kèmtheocáclợinhuậnliênquan–vàosổsách.Lậptứcdoanh thucủagầnnhưmọihợpđồngđềuđượcghinhậnngay tại thờiđiểmgiaodịch.

ChiphíhoạtđộngChiphíhoạtđộng(operatingexpense)làcácphítổncầnthiếtđểduytrì

hoạtđộnghàngngày,baogồmtiền lương, trợcấp,chiphíbảohiểm,cùngnhiềukhoảnkhác.Chiphíhoạtđộngđượckêkhaitrênbáocáokếtquảkinhdoanhvàđượctrừvàodoanhthuđểxácđịnhlợinhuận.

Xeroxrõràngđãlạclối,vàcôngtycốgắnglợidụngnghiệpvụkếtoánđểcheđậythấtbạikinhdoanhcủamình.Nhưngbạncóthểthấyvấnđềquantrọngởđâylà:khôngcầnphải“xàonấu”sổsách,ngườitaluôncóthểtìmranhiềukẽhởđểlàmchocácconsốtrôngcóvẻthếnàyhoặcthếkhác.

Vídụthứhaithểhiệntínhnghệthuậtcủatàichính−vàcũnglàmộtvídụcóvai tròquan trọng trongnhữngvụbêbối tàichínhgầnđây− làxácđịnh liệu một khoản chi phí nhất định là chi phí đầu tư cơ bản (capitalexpenditure)haylàchiphíhoạtđộng(operationexpense).Chúngtôisẽtìmhiểuchitiếtnộidungnàytrongphầnsau;cònbâygiờ,tấtcảnhữnggìbạncầnbiếtlàchiphíhoạtđộngsẽkhiếnkếtquảkinhdoanhsụtgiảmngaylậptức,cònchiphíđầutưcơbảnlạitrảirộngtácđộnglênnhiềukỳkếtoán.Bạncóthểnhìnthấysựcámdỗngayởđây.Gượmđã.Ýanhchịlànếuchúngtathựchiệntấtcảcácgiaodịchmuavănphòngphẩmvàgọichúnglà“chiphíđầutưcơbản”,chúngtacóthểgiatănglợinhuậntươngứngư?ChínhkiểutưduynàyđãkhiếnWorldComrơivàorắcrối.Đểngănchặnsựcámdỗđó,cảngànhkếtoánlẫncánhâncácdoanhnghiệpphảicónhữngquytắcđịnhrõ:nênxếpcáigìvàođâu.Nhưngcácquytắclạidựađángkểvàophánđoánvàquyếtđịnhcủacánhân.Mộtlầnnữa,nhữngphánđoánnàylạitácđộngmạnhđếnlợinhuậncủadoanhnghiệp,vàkéotheolàtácđộnglêncảgiácổphiếu.

Cuốnsáchnàychủyếudànhchocácthànhviêntrongmộtdoanhnghiệp,chứkhôngphảichocácnhàđầutư.Vậy,tạisaođộcgiảphảilolắngvềbấtkỳđiềunàokể trên?Tấtnhiên, lýdo làvìhọsửdụngsố liệuđể raquyếtđịnh.Bảnthânbạn−hoặccấptrêncủabạn–cũngđưaranhữngphánđoánvềngânsách,chiphíđầutưcơbản,nhânviênvàcảtácácvấnđềkhácdựatrênđánhgiávềtìnhhìnhtàichínhcủacôngty,hoặcđơnvịkinhdoanh.Nếubạnkhôngnhậnracácgiảđịnhvàướctínhnằmẩnbêndướicácconsố,vàcáchthứcnhữnggiảđịnhcũngnhưướctínhnàyảnhhưởngđếnconsốtheomộtcáchnàođó,cóthểbạnsẽđưaraquyếtđịnhsailầm.Cótrítuệtàichínhnghĩalàhiểuđượckhinàocácconsốlà“cứng”−cócăncứchắcchắnvàtươngđốiítgâytranhcãi,vàlúcnàochúng“mềm”−tứclà,phụthuộcnhiềuvàocácphánđoánchủquan.Khôngchỉcóvậy,cácnhàđầutưbênngoài,

cácngânhàng,nhàcungcấp,kháchhàng,vànhữngđốitáckháccũngsẽsửdụngcácsốliệucủadoanhnghiệpđểlàmcơsởchoquyếtđịnhcủariênghọ.Nếubạnkhôngcónhữnghiểubiết tốt, hữudụngvềbáocáo tài chính,vàkhôngbiếtnhữngngườinàyđangxemxétđiềugìvàtạisao,sốphậncủabạnsẽnằmgọntrongtayhọ.

ChiphíđầutưcơbảnChi phí đầu tư cơ bản (capital expenditure) là chi phímuamột khoản

mụcđượccoi làkhoảnđầu tưdàihạn, chẳnghạnnhưhệ thốngmáy tính,thiếtbị.Hầuhếtcácdoanhnghiệpđều tuân theoquy tắc:bấtkỳgiaodịchmuahàngnàonếuvượtquámộtsốtiềnnhấtđịnhsẽđượcxemlàchiphíđầutưcơbản,giaodịchcógiá trị thấphơn làchiphíhoạtđộng.Chiphíhoạtđộngđượcthểhiệntrongbáocáokếtquảkinhdoanh,vàdođólàmgiảmlợinhuận.Chiphíđầutưcơbảnlạiđượckêkhaitrongbảngcânđốikếtoán;chỉcóphầnkhấuhaocủa thiếtbịđầu tưmớixuấthiện trongbáocáokếtquảkinhdoanh.Chương4vàchương10sẽtrìnhbàyrõhơnvềnộidungnày.

2. XÁC ĐỊNH CÁC GIẢ ĐỊNH, ƯỚCTÍNH, VÀ ĐỊNH KIẾN

Hãycùngnhautìmhiểusâuhơnmộtchútyếutốnàycủatrítuệtàichính,hiểukhíacạnh“nghệthuật”củatàichính.Chúngtasẽcùngxemxétbavídụvàđặtramộtsốcâuhỏiđơngiảnnhưngtrọngyếu:

Consốnàychứanhữnggiảđịnhgì?Cóbấtkỳướctínhnàotrongnhữngconsốnàykhông?Nhữnggiảđịnhvàướctínhnàysẽdẫnđếnđịnhkiếngì?Chúngcótácđộngnhưthếnào?Bavídụmàchúng tasẽxemxét làchiphí trả trướcvàdự trùchiphí

(accrualandallocation),khấuhao(depreciation)vàđịnhgiá(valuation).Nếubạnthấynhữngtừngữtrênnghenhưmộtthứngônngữlạcủadântàichính,thìchớvộilolắng.Bạnsẽbấtngờkhithấymìnhcóđủhiểubiếtđểtiếptụccuộcchơinàynhanhnhưthếnào.

CHIPHÍTRẢTRƯỚCVÀDỰTRÙCHIPHÍ:CÓRẤTNHIỀUGIẢĐỊNHVÀƯỚCTÍNH

Mỗithángcứđếnmộtthờiđiểmnhấtđịnh,kếtoántrưởngcủacôngtysẽbậnbịu“kếtsổ”.Đâycũnglàmộtcâuhỏitàichính:Tạisaolạimấtnhiềuthìgiờđếnvậy?Nếubạnchưatừnglàmtàichính,bạncóthểtưởngsẽchỉmấtmộtngàyđểtổnghợpmọisốliệucuối tháng.Nhưngthựctế làhaihaybatuầnư?

Đúngvậy,mộtbướcngốnkhánhiềuthờigianđólàtìmtấtcảcáckhoảntrảtrướcvàdựtrùchiphí.Bạnchưacầnhiểuchitiếtngay−chúngtasẽđisâu vào chúng ở các chương 10 và 11. Còn bây giờ, hãy đọc định nghĩatrong các khung và tập trung vào thực tế là các kế toán viên sẽ sử dụngnhữngkhoảntrảtrướcvàdựtrùchiphíđểcốgắngvẽramộtbứctranhchínhxácvềtìnhhìnhkinhdoanhcủathángnày.Saucùng,chẳngaiđượclợinếucácbáocáotàichínhkhôngchochúngtabiếtchúngtamấtbaonhiêuchiphíđểsảnxuấtvàcungcấpdịchvụmàchúngtavừabántrongthángqua.Đólàviệcmànhânviêncủaphòngtàichínhđangcốgắngtìmra,vàđólàlýdoviệcnàylạitốnnhiềuthờigianđếnvậy.

ChiphítrảtrướcChiphítrảtrước(accrual)làmộtphầncủamộtkhoảnmụcdoanhthuhay

chiphíđượcghinhậntrongmộtkhoảngthờigiancụthể.Vídụ,chiphípháttriểnsảnphẩmcóthểđượctrảiranhiềukỳkếtoán,vàvìthếtừngphầncủa

tổngchiphíđósẽđượctríchchimỗitháng.Mụcđíchcủachiphítrảtrướclàđểdoanh thuphùhợpnhất có thểvới chi phí trongmột khoảng thời giannhấtđịnh.

DựtrùchiphíDựtrùchiphílàphânbổchiphíchocácbộphậnhoặchoạtđộngkhác

nhau trong doanhnghiệp.Ví dụ, nhữngkhoản chi phí hoạt độngnhư tiềnlươngcủaCEOthườngđượcphânbổvàocácđơnvịhoạtđộngcủadoanhnghiệp.

Việcxácđịnhchiphítrảtrướcvàdựtrùchiphíhầunhưluônđòihỏicácgiả định vàước tính.Hãy lấy tiền lương của bạn làmví dụ.Giả sử trongthángSáubạnnghiêncứumộtdòng sảnphẩmmới,vàdòng sảnphẩmđóđượcramắtvàothángBảy.Lúcnày,nhânviênkếtoánlêndựtrùchiphísẽphảiướctínhxemnêngánbaonhiêuphầnlươngcủabạnchogiáthànhsảnphẩm(vìbạnđãbỏphầnlớn thờigiancủamìnhchonhữngsảnphẩmbanđầu), vàbaonhiêuphầncho chiphíphát triển (vì bạn cũng làmcác côngviệcpháttriểnbanđầu).CôấycũngphảixácđịnhcáchtínhtrướcchothángSáusovớithángBảy.Tùyvàocáchgiảiquyếtcáccâuhỏinày,côấycóthểlàmthayđổiđángkểdiệnmạocủabáocáokếtquảkinhdoanh.Giáthànhsảnphẩmsẽđượctínhvàogiávốnhàngbán.Nếugiáthànhsảnphẩmtăng,lợinhuậngộpsẽgiảm−vàlợinhuậngộplàthướcđochínhđểđánhgiákhảnăngsinhlợicủasảnphẩm.Trongkhiđó,chiphípháttriểnlạiđượctínhvàochiphínghiêncứuvàpháttriển,vàđượcgộpvàonhómchiphíhoạtđộngtrênbáocáokếtquảkinhdoanh,vàkhônghềtácđộngđếnlợinhuậngộp.Vậy,chúngtahãygiảsửkếtoánviênđãxácđịnhrằngtoànbộtiềnlươngcủabạncầnđượctínhvàochiphípháttriểncủathángSáu,thayvìgiáthànhsảnphẩmcủa thángBảy.Côgiả định rằng, côngviệc củabạnkhông liênquantrựctiếpđếnquátrìnhsảnxuấtsảnphẩm,dođókhôngnênxếpvàogiáthànhsảnphẩm.Nhưngởđâycómộtđịnhkiếnnhânđôidẫnđếnhệquảlà:

Thứnhất,chiphípháttriểncaohơnsovớikhigiảđịnhtheohướngkhác.Mộtnhàđiềuhànhphântíchcácchiphísauđócóthểquyếtđịnhrằnghoạtđộngpháttriểnsảnphẩmquáđắtđỏvàdoanhnghiệpkhôngnênmạohiểmthêmnữa.Nếuđiềunàyxảyra,cóthểdoanhnghiệpsẽhạnchếpháttriểnsảnphẩm,việclàmnàygâynguyhạichotươnglaicủadoanhnghiệp.

Thứhai,nếugiáthànhsảnphẩmthấphơnsovớikhigiảđịnhtheohướngkhác.Điều này sẽ tác độngđến các quyết định then chốt nhưđịnh giá vàtuyển dụng.Có thể sản phẩm sẽ bị định giá quá thấp.Có thể sẽ có thêmnhiềungườiđượctuyểnvàođểsảnxuấtthứtrôngnhưmộtsảnphẩmdễsinh

lời−dùlợinhuậnchothấycónhữnggiảđịnhđángngờ.

Tấtnhiên,ởhầuhết cácdoanhnghiệp, tiền lươngphải trả chomột cánhânsẽkhông tạonênquánhiềukhácbiệt.Songnhữnggiảđịnh tácđộngđếnmộtcánhânđócóthểđượcápdụngchotoànbộbanquảnlý.ĐúngnhưmộtcâunóiquenthuộcởWashingtonD.C.,mộtkhoảnởđâyvàmộtkhoảnởkia,vàchẳngmấychốctađangnóivềmộtsốtiềncóthật.Songdùởmứcđộnào,trườnghợpnàycũngđủđơngiảnđểbạncóthểdễdàngtìmthấycâutrảlờichonhữngcâuhỏimàchúngtôiđãđặtratrướcđó.Consốnàychứanhữnggiảđịnhgì?Thờigiancủabạnđượcđầutưvàoviệcpháttriển,vàbạnkhôngliênquangìnhiềuđếncôngđoạnsảnxuấtranhữngsảnphẩmđượcbántrongthángBảy.Ướctính?Nênphânbổtiềnlươngcủabạnrasaogiữachiphípháttriểnvàgiáthànhsảnphẩm.Địnhkiến?Chiphípháttriểncaohơn,giá thành sảnphẩm thấphơn.Vàcác tácđộng?Longại chiphípháttriểnquácao,trongkhigiásảnphẩmcóthểquáthấp.

Ai dám nói công việc tài chính không khổ ải hay thiếu sự tinh tế?Chuyêngiakếtoánvàtàichínhluôndốcsứcđểchorabứctranhchínhxácnhất có thểvềhoạt động củadoanhnghiệp.Dù suốt thời gianđó, họbiếtrằnghọsẽkhôngbaogiờnắmđượcconsốchínhxác.

TỰQUYẾTMỨCKHẤUHAOVídụ thứhai làviệcsửdụngcách tínhkhấuhao.Kháiniệmkhấuhao

khôngquáphứctạp.Vídụ,mộtcôngtymuamộtchiếcmáyhoặcthiếtbịđắttiềnvàkỳvọngcóthểsửdụngnótrongnhiềunăm.Kếtoánviênsẽnghĩđếnmộtsựkiệnnhưsau:thayvìtrừtoànbộchiphívàodoanhthumộttháng−điềunàycóthểđẩycôngtyhoặcđơnvịkinhdoanhvàotìnhtrạngbáođộngđỏtrongthángđó,nênphântánchiphítheotuổiđờihữudụngcủathiếtbị.Chẳnghạn,nếuchorằngmộtchiếcmáycóthểsửdụngtrongbanăm,mỗinămchúngtacóthểghinhận(“mứckhấuhao”)1/3chiphí,hoặcmỗitháng1/36chiphí,bằngmộtphươngpháptínhkhấuhaođơngiản.Đâylàcáchhayđểướctínhchiphíthựcsựcủadoanhnghiệptrongmộtthánghaymộtnămbấtkỳ,thayvìghinhậnmộtlầntoànbộchiphí.Khôngchỉcóvậy,cáchnàycòngiúpchiphíchothiếtbịphùhợpvớidoanhthumàthiếtbịđótạora−đâylàýtưởngquantrọngmàchúngtasẽkhảosátsâuhơntrongchương4.

KhấuhaoKhấuhao(depreciation)làphươngphápđượccáckếtoánviênsửdụng

đểphânbổchiphítrangthiếtbịvàcáctàisảnkhácvàotổnggiáthànhchosảnphẩmvàdịchvụ,nhưđượcthểhiệntrongbáocáokếtquảkinhdoanh.

Khấuhao cũngdựa trêný tưởng tương tựnhư chi phí trả trước: chúng tamuốnlàmchochiphísảnxuấtvàdịchvụphùhợpvớinhữnggìchúngtađãbánhếtsứccóthể.Hầuhếtcáckhoảnchiphíđầutưcơbảnđềuđượckhấuhao(đấtđailàvídụvềchiphíđầutưcơbảnkhôngkhấuhao).Nhânviênkếtoáncốgắngtrảiđềuchiphíđầutưcơbảnlêntuổiđờihữudụngcủathiếtbị.ChúngtôisẽnóirõhơnvềkhấuhaoởPhần2vàPhần3.

Lýthuyếtnàyhếtsứchợplý.Tuynhiên,trênthựctế,cáckếtoánviêncóquyềntựquyếtđángkểđốivớichínhxáclànêntínhkhấuhaobaonhiêuchomộtthiếtbị.Vàquyềntựquyếtđócóthểcótácđộngtolớn.Hãylấyngànhcôngnghiệphàngkhônglàmvídụ.Cáchđâyvàinăm,cáchãnghàngkhôngnhậnrarằngmáybaycủahọcótuổiđờihoạtđộnglâuhơndựkiến.Vìvậy,cáckếtoánviêncủangànhđãthayđổibảngkhấuhaođểphảnánhtuổiđờidài hơn. Kết quả là, họ trừ đi mức khấu hao thấp hơn từ doanh thumỗitháng.Vàhãyđoánxemđiềugìđãxảyra?Lợinhuậnngànhtăngđángkể,phảnánhthựctếrằngcáchãnghàngkhôngsẽkhôngphảimuamớimáybaysớmnhưdựkiến.Nhưngcầnlưuýrằng,cáckếtoánviênđãphảigiảđịnhhọcó thểdựđoán tuổi thọhữudụng củamột chiếcmáybay.Bámvàophánđoánđó,vàbảnchấtcủamộtphánđoánchínhlàđịnhkiếntăngtrưởngcholợinhuận.Cũngbámvàophánđoánđó làmọi tácđộng:nhàđầu tưquyếtđịnhmuanhiềucổphiếuhơn,cácvịgiámđốcđiềuhànhcủacáchãnghàngkhôngtínhtoánthấykhảnăngcóthểtănglươnghậuhĩnhhơn,v.v…

CÁCPHƯƠNGPHÁPĐỊNHGIÁVídụcuốicùngvềnghệthuậttàichínhliênquanđếnviệcđịnhgiámột

doanhnghiệp−nghĩalà,tínhtoánxemdoanhnghiệpđóđánggiábaonhiêu.Hiểnnhiên,nhữngdoanhnghiệpcócổphầnmuabántựdosẽđượcđịnhgiámỗingàybởithịtrườngchứngkhoán.Giátrịcủadoanhnghiệpsẽbằnggiácổphiếubấtkểlàbaonhiêunhânvớisốlượngcổphiếulưuhành,consốnàyđượcgọilàgiátrịvốnhóathịtrường(marketcapitalizationhaymarketcap).Nhưngtrongnhữnghoàncảnhnhấtđịnh,ngaycảconsốnàykhôngphảilúcnàocũngthểhiệnhếtgiátrịcủadoanhnghiệp.Vídụ,mộtđốithủcạnhtranhvớikhuynhhướngthôntínhcóthểquyếtđịnhmualạicổphiếucủadoanhnghiệpvớigiácao,bởidoanhnghiệpmụctiêuđánggiávớinóhơnvớithịtrườngchứngkhoán.Vàtấtnhiên,cóhàngtriệudoanhnghiệpthuộcsởhữutưnhânkhônghềcógiátrịtrênthịtrường.Khimuahoặcbánchúng,ngườibánvàmuaphảidựavàocácphươngphápđịnhgiákhác.

Nóivềnghệthuậttàichính:phầnlớnkhíacạnhnghệthuậtởđâynằmởviệclựachọnphươngphápđịnhgiá.Cácphươngphápkhácnhausẽchora

nhữngkếtquảkhácnhau−nhữngkếtquảmà,hẳnnhiên,sẽtiêmnhiễmđịnhkiếnvàocácconsố.

Chẳnghạn,giảsửcôngtycủabạnđềxuấtmualạimộtnhàsảnxuấtvancôngnghiệpcócổphầnnằmchủyếutrongtaymộtsốítcổđông.Côngtynày rất phù hợp với công ty bạn – đây làmột vụmua lại “chiến lược” –nhưngbạnnêntrảbaonhiêuthìhợplý?Chà,bạncóthểnhìnvàolợinhuậncủacôngtyvannày,rồilênthịtrườngchứngkhoánđểxemthịtrườngđịnhgiánhữngcôngtytươngtựrasaotrongmốitươngquanvớilợinhuậncủachúng.(Đâylàphươngpháptỷsuấtgiátrênlợinhuận).Hoặcbạncũngcóthểnhìnvàosố tiềnmặtmàcông tyvanđó tạoramỗinăm,vàhìnhdungthựctếlàbạnđangmuadòngtiềnđó.Sauđó,bạnsẽsửdụngmộtmứclãisuấtnàođóđểxácđịnhdòng tiền tương laiđócógiá trịbaonhiêuở thờiđiểmhiệntại.(Đâylàphươngphápchiếtgiảmdòngtiền).Ngoàira,bạncóthểđơngiảnnhìnvàotàisảncủacôngty−máymóc,thiếtbị,hànglưukho,v.v…cùngvớicáctàisảnvôhìnhnhưdanhtiếngcủacôngtyvàdanhsáchkháchhàng−đểướctínhgiátrị(phươngphápđịnhgiátàisản).

Hẳnnhiên,mỗiphươngpháplạiđòihỏimộttậpnhữnggiảđịnhvàướctính.Vídụ,phươngpháptỷsuấtgiátrênlợinhuậngiảđịnhrằngthịtrườngchứngkhoánkháduylý,dođómứcgiámànóxáclậpsẽchínhxác.Nhưngtấtnhiên,thịtrườngkhôngphảilúcnàocũngduylý;khithịtrườngsốtgiá,giá của công tymục tiêu sẽ caohơn sovới khi thị trường trầm lắng.Bêncạnhđó,bảnthânconsố“lợinhuận”,nhưchúngtasẽthấyởPhần2,cũngchỉlàmộtướctínhmàthôi.

Cólẽvìthếbạnsẽchorằngchúngtanêndùngphươngphápchiếtgiảmdòng tiền. Vấn đề với phương pháp này là, đâu làmức lãi suất haymức“chiếtgiảm”chuẩnđểsửdụngkhitínhtoángiátrịdòngtiền?Tùytheomứcchúng taxác lập,giá có thể rấtkhácnhau.Và tấtnhiên,bản thânphươngphápđịnhgiátàisảncũngchỉthuầntuýlàmộttậphợpnhữngdựđoánvềgiátrịcủatừngtàisản.

Cứnhưthểlànhữngyếutốbấtđịnhnàyvẫncònchưađủ,chúngtahãynhớlạithờikỳthúvị,quákhíchvàcăngthẳngđượcbiếtđếnvớitêngọi“sựbùngnổdot-com”diễnracuốithếkỷXX.NhữngcôngtyInternetnontrẻvàđầythamvọngđãbậtdậymạnhmẽ,nhờđượctướitắmvànuôidưỡngbởiluồngvốnđầutưmạohiểmồạt.Nhưngkhinhữngnhàđầutưlàchuyêngiađầucơbỏtiềnvàođâuđó,họsẽmuốnbiếtkhoảnđầutư–vàdovậylàcôngty–đánggiábaonhiêu.Khicôngtymớikhởinghiệp,thậtkhóđểxácđịnhđiềunày.Lợinhuận?Bằng0.Dòngtiềnhoạtđộngcũngbằng0.Vàtàisản

khôngđángkể.Trongnhữngthờiđiểmbìnhthường,đâylàmộttrongnhữnglý do tại sao các chuyên gia đầu cơ ngần ngại đầu tư cho những doanhnghiệpđangởgiaiđoạnđầu.Nhưngtrongkỷnguyêndot-com,họđãtunghêsự thận trọng,họdựavào thứmàchúng ta chỉ có thểgọi làphươngphápđịnhgiákhácthường.Họnhìnvàosốkỹsưtrongbiênchếcôngty.Họđếmlượngtruycậptrangweb(“nhãncầu”)màcôngtyđạtđượcmỗitháng.MộtCEOtrẻtuổivànăngđộngmàchúngtôibiếtđãhuyđộngđượchàngtriệuđô-lahầunhưchỉnhờviệcanhtacótrongtaymộtđộingũkỹsưmáytínhhùnghậu.Nhưngtiếc thay,chưađầymộtnămsau,chúng tôiđãnhìn thấytấmbiển“Chothuê”ngaytrướcvănphòngcôngtynày.

Bây giờ thì các phương pháp định giá kiểu dot-com trông có vẻ ngungốc,dùởthờiđiểmtrướcđó,vớithôngtinítỏimàchúngtabiếtvềnhữngđiềutươnglainắmgiữ,chúngkhôngđếnnỗitệnhưvậy.Nhưngcácphươngphápcònlạiđềucólý.Vấnđề là,mỗiphươngphápđềucómộtđịnhkiếnđưađếnnhữngkếtquảkhácnhau.Vàcáctácđộngluôncóảnhhưởngsâurộng.Cácdoanhnghiệpđượcmuavàbándựatrênnhữngphươngphápđịnhgiánày.Cáckhoảnvaynợcũngdựatrênđây.Nếubạnnắmgiữcổphiếucủamộtdoanhnghiệp, thìgiá trịcổphiếucủadoanhnghiệpđóphụ thuộcvàomộtphépđịnhgiáphùhợp.Theochúngtôithấy,trítuệtàichínhcủabạncầnbaogồmhiểubiếtvềcáchthứctínhtoánnhữngconsốnày.

3. TẠI SAO PHẢI TĂNG CƯỜNG TRÍTUỆ TÀI CHÍNH?

Chođến lúcnày,cuộc thảo luậncủachúng tavẫncóphần trừu tượng.Chúngtôiđãgiớithiệuvớicácbạnnghệthuậttàichínhvàgiảithíchtạisaothông hiểu nghệ thuật đó làmột thành tố thiết yếu để có được trí tuệ tàichính.Nhưng,aimớilàngườicầncótrítuệtàichính?Haynóithẳngralàtạisaonênđọccuốnsáchnày?

Trướchết, chúng tôimuốnnhấnmạnh rằngcuốn sáchnày rấtkhác sovớicáccuốnsáchtàichínhkhác.Nókhôngchứabấtkỳkiếnthứctàichínhnào.VànócũngkhôngphảilàmộtphiênbảnkháccủacuốnAccountingforDummies(tạmdịch:Kếtoánchokẻngốc).Chúngtôisẽkhôngbaogiờđềcậpđếnghinợvà tíndụng.Chúng tôi cũngkhôngbaogiờnóiđến sổcái(generalledge)haycácbảngcânđối(trialbalance).Cuốnsáchnàynóivềtrítuệtàichính,haynhưchínhtiêuđềphụcủacuốnsáchđãnóilên,làvềviệchiểuýnghĩathậtsựcủacácconsố.Nókhôngdànhchonhữngngườisẽtrởthànhkếtoánviên,màchocácthànhviêntrongtổchức−nhàlãnhđạo,nhàquảnlý,nhânviên−nhữngngườicầnhiểuđiềugìđangdiễnratrongdoanhnghiệptừgócđộtàichính,vànhữngngườicóthểsửdụngthôngtinnàyđểlàmviệcvàquảnlýhiệuquảhơn.Trongcuốnsáchnày,bạnsẽhọccáchđọccácbáocáotàichínhvàcáchsửdụngthôngtincótrongđóđểlàmviệctốthơn.Bạnsẽhọcđượccáchtínhcáctỷlệ.Bạnsẽhọcvềtỷlệhoànvốnđầutư(ROI − return on investment) và quản lý vốn lưu động (working capitalmanagemet), hai khái niệmmà bạn có thể dùng để cải thiện quá trình raquyếtđịnhvàtácđộnglêntổchức.Tómlại,bạnsẽnângcaotrítuệtàichínhchomình.

Vài năm trước đây, các giám đốc của các doanh nghiệp Fortune 500đượclấylàmnhómmẫunghiêncứuđãthựchiệnmộtbàikiểmtrađơngiảnvềkhảnănghiểubiết tài chính−vàkếtquả làhọ trả lờiđúng trungbình32%câuhỏi.Nếubạnđọcsáchnày,rấtcóthểbạnsẽtrảlờiđúng100%.

LỢIÍCHCỦAVIỆCCÓKỸNĂNGTÀICHÍNHKhôngchỉgiúpđạtđiểmkiểmtracao,kỹnăng tàichínhcònmang lại

nhiềulợiíchthựctiễn.Dướiđâylàdanhsáchsơlượcvềnhữnglợiíchmàbạnsẽđạtđược.

NângcaonănglựcđánhgiáphêbìnhdoanhnghiệpBạncó thựcsựbiết liệuchủdoanhnghiệpcóđủ tiềnmặtđể trả lương

không?Bạncóbiếtcácsảnphẩmhaydịchvụmàbạn làmramang lại lợinhuận ra saokhông?Liênquanđếnnhữngđềxuất chi phíđầu tư cơbản,phântíchtỷlệhoànvốnđầutưcódựatrênnhữngdữliệuvữngchắckhông?Hãytăngcườngtrítuệtàichínhcủamình,vàbạnsẽcóđượcnhữngkiếngiảisâu sắc hơn cho những câu hỏi trên.Hoặc có lẽ bạn vừa gặp phải cơn ácmộngmàtrongđó,bạn làmviệc tạiEnron,hoặcGlobalCrossing,hoặccóthểlàSunbeam.Nhiềungườiởđókhôngcóchútýniệmnào,dùlàmơhồ,vềtìnhtrạngbấpbênhcủacôngtymình.

Chẳnghạn,giảsửbạnlàmviệcchoônglớnviễnthôngWorldCom(vềsauđổitênthànhMCI)tronggiaiđoạncuốithậpniên1990.ChiếnlượccủaWorldComlàtăngtrưởngquamualại.Vấnđềlà,tiềnmặtmàcôngtylàmrakhôngđủđểcángđángnhữngvụmua lạimàcông tymuốn thựchiện.Vìvậy,côngtyđãsửdụngcổphiếunhưmộtloạitiềntệ,vàmualạicáccôngtykhácphầnnàobằngcổphiếu.Điềunàycónghĩalàcôngtyphảigiữchogiácổphiếuởmứccao;nếukhông,cácvụmualạisẽrấtđắtđỏ.Điềuđócũngcónghĩalàcôngtyphảigiữlợinhuậnởmứccao,đểPhốWallđịnhgiácaochocông ty.WorldComđãvaymượnđể trảchonhữngcuộcmua lạinày.Một công ty vay nợ quá nhiều sẽ phải đẩy lợi nhuận lên cao; nếu không,ngânhàngsẽdừngchovay.Thếnên,WorldComphảichịusứcépnặngnềtrongviệcbáocáocólợinhuậncaotừcảhaiphía.

Đó tấtnhiên lànguồngốccủavụgian lậnmàcuối cùngcũng lộ chântướng.Côngtyđãđẩy lợinhuận“bằngđủ loại thủđoạnkế toán,baogồmkhaibớtchiphívàxếpcácchiphíhoạtđộngvàochiphíđầu tưcơbản,”theobảntómtắtcáotrạngtừBộTưphápđượcđăngtrêntờBusinessWeek.KhitấtcảmọingườivỡlẽrằngWorldComkhôngcókhảnăngsinhlờinhưhọtuyênbố,toànbộkhốixếphìnhđổsụpxuống.Nhưngngaycảnếukhônggianlận,khảnănglàmratiềnmặtcủaWorldComcũngsẽlỗinhịpvớichiếnlượctăngtrưởngquamualạicủacôngty.Côngtycóthểtồntạinhờvaynợvàcổphiếutrongmộtthờigian,nhưngđiềuđókhôngthểkéodàimãimãi.

HoặchãynhìnvàoTycoInternational.Bêncạnhmọicâuchuyệntintứcvềbữa tiệcsinhnhậthoành trángcủaDennisvàchiếcgiáđểdùcógiácảnghìn tỷđô-la, lại làmộtcâuchuyệnkhác rất ítđượcnóiđến.Trongsuốtthậpniên1990,Tycocũnglàmộtônglớnchuyênmualạicáccôngtykhác.Chỉtrongvònghainăm,côngtyđãmuađến600côngty,tứclàtrongmỗingàylàmviệc,côngtymuaítnhấtmộtcôngty.Với tấtcảcácvụmualạinhưvậy,consốlợithếthươngmạitrênbảngcânđốikếtoáncủaTycotăngcaođếnmứckhiếncácngânhàngbắtđầulongại.Cácngânhàngvàcácnhàđầutưkhôngthíchnhìnthấyquánhiềulợithếthươngmạitrênbảngcânđối

kếtoán;họthíchnhữngtàisảncóthểcầmnắmđược(vàlúccấpthiếtcóthểbán ra được).Thếnên, khi khắpnơi kháonhau rằng có thể cómột số saiphạmtronghoạtđộngkếtoánởTyco,họlậptứcbuộcTycophảidừnghoạtđộngmualại.Hiệnnay,Tycotậptrungvàotăngtrưởnghữucơvàhiệuquảhoạtđộngxuấtsắchơnlàtiếnhànhmualại;bứctranhtàichínhhiệntạicũngphùhợpvớichiếnlượccủacôngtynày.

LợithếthươngmạiLợithếthươngmại(goodwill)xuấthiệntrongcuộcchơikhimộtdoanh

nghiệpmualạimộtdoanhnghiệpkhác.Nólàconsốchênhlệchgiữatàisảnthuầnmuađược(nghĩalà,giátrịthịtrườngcủatàisảntrừđicáckhoảnnợgiảđịnh)vàsốtiềnmàdoanhnghiệpđimuabỏra.Vídụ,nếumộtcôngtycó tài sản thuần trịgiá1 triệuđô-lavàbênmua lạibỏ ra3 triệuđô-la, thìkhoảnlợithếthươngmại2triệuđô-lasẽđượcghivàobảngcânđốikếtoán.Consố2triệuđô-lanàyphảnánhtoànbộgiátrịkhôngđượcphảnánhtrongcáctàisảnhữuhìnhcủabênđượcmua−vídụnhưtêntuổi,danhtiếng,danhsáchkháchhàng,v.v…

Ởđây,chúngtôikhôngnóirằngmộtnhàquảnlýthôngminhvềtàichínhắtsẽpháthiệnra tình trạngbấpbênhcủaWorldComhayTyco.RấtnhiềungườitưởngnhưkhônngoantrênPhốWallđãbịhaicôngtynàylừaphỉnh.Tuynhiên,việccóthêmmộtchútkiếnthứcsẽcungcấpchobạnnhữngcôngcụtheodõicácxuhướngcủadoanhnghiệp,vàhiểuthêmnhữngcâuchuyệnẩnsaucácconsố.Mặcdùcó thểbạnkhôngcómọiđápán,songbạnnênbiếtcầnđặtranhữngcâuhỏinào.Đánhgiáhoạtđộngcủadoanhnghiệpvàcáckháchhàngtiềmnăngluônlàviệcnênlàm.Bạnsẽhọcđượccáchđánhgiáhoạtđộngcủadoanhnghiệp,vàtìmracáchđểhỗtrợtốtnhấtchonhữngmụctiêunàyvàgặtháithànhcông.

BảngcânđốikếtoánBảngcânđốikếtoán(balancesheet)phảnánhtàisản,cáckhoảnnợphải

trảvàvốnchủsởhữucủadoanhnghiệpởmộtthờiđiểmnhấtđịnh.Nóicáchkhác,nóchota thấydoanhnghiệpsởhữunhữnggì,nợbaonhiêuvàđánggiánhưthếnàotạimộtngàycụthể.Nóđượcgọilàbảngcânđốikếtoánbởivìnócânbằng− tài sảnphải luônbằngnợphải trảcộngvốnchủsởhữu.Một nhà quản lý khôn ngoan về tài chính biết rằng tất cả các báo cáo tàichínhcuốicùngđềuđổvềbảngcânđốikếtoán.Chúngtôisẽgiảithíchtấtcảnhữngkháiniệmnàyởphần3.

Hiểuhơnvềđịnhkiếntrongcácconsố

Chúngtađãthảoluậnvềđịnhkiếnđượclồngvàocácconsố.Nhưngthếthìsao?Việchiểuđịnhkiếnđósẽíchgìchobạn?Rấtnhiều:nósẽchobạnkiến thức và sự tự tin− trí tuệ tài chính− để chất vấn những dữ liệumàphòngtàichínhkếtoánđưara.Bạnsẽcóthểxácđịnhnhữngdữliệucứng,cácgiảđịnhvàướctính.Bạnsẽbiết−vàngườikháccũngbiết−khinàothìquyếtđịnhvàhànhđộngcủabạncócơsởvữngchắc.

Hãygiảsửbạn làmởbộphậnsảnxuất,vàbạnđangđềxuấtmuamộtthiếtbịmới.Cấptrênnóisẽlắngnghe,nhưngôngtamuốnbạnchứngminhviệcmuathiếtbịlàcầnthiết.Điềunàycónghĩalàbạnphảiđàobớidữliệutừphòngtàichính,baogồmphântíchdòngtiềnchothiếtbị,cácyêucầuvốnhoạtđộng,vàbảngtínhkhấuhao.Tấtcảcácconsốnày−bấtngờthay!−đềudựatrêncácgiảđịnhvàướctính.Nếubạnhiểuchúng,bạncóthểtìmhiểuxemchúngcóhợplýkhông.Nếuchúngkhônghợplý,bạncóthểthayđổicácgiảđịnh,sửađổicácướctínhvàtổnghợpthànhmộtbảnphântíchthựctiễnvà(hivọnglà)sẽhỗtrợđềxuấtcủabạn.Vídụ,Joethíchkểvớikhángiảrằnganhlàmộtchuyêngiatàichínhkỳcựu,vàanhcóthểdễdàngđưaramộtphântíchchothấyrõrằngcôngtynênmuamộtchiếcmáytínhcógiá5.000đô-la.Joesẽgiảđịnhrằngmỗingàyanhcóthểtiếtkiệmmộtgiờnhờcácchứcnăngvàtốcđộxửlýcủachiếcmáytínhmới;anhsẽtínhtoángiátrịcủamộtgiờlàmviệctrongthờigianmộtnăm;vàrấtnhanh,anhsẽchứngminhđượcrằngviệcmuachiếcmáy tính làđiềukhôngcầnphảiđắnđosuynghĩ.Tuynhiên,mộtcấptrênthôngminhvềtàichínhsẽxemxétlạigiảđịnhnàyvàđưaramộtsốgiảđịnhkhác,chẳnghạnthựctếlàJoecóthểmấtmộtgiờlàmviệcmỗingàyvìgiờđâyanhcóthểdễdànglướtwebvàtảinhạcvềnghe.

Điềutuyệtvờilàmộtnhàquảnlýthôngminhvềtàichínhcóthểthayđổidễdàngđếnnhườngnàocáccáchthảoluận,từđóđưarađượcnhữngquyếtđịnhxácđánghơn.Khi làmviệccho tậpđoànFordMotor, Joeđãcómộtkinh nghiệm khẳng định bài học này.Anh vàmột số nhân viên tài chínhkháctrìnhbàykếtquảtàichínhchovịgiámđốcmarketingcấpcao.Saukhimọingườingồivàobànhọp,vịgiámđốcnhìnthẳngvàohọvànói:“Trướckhitôimởnhữngbáocáotàichínhnàyra,tôicầnbiết…trongbaolâuvàởnhiệtđộnào?”NgaylúcđóJoevànhữngngườikháckhônghiểunổiôngtađangnóitớichuyệngì.Sauđó,anhhiểuravàtrảlời:“Vângthưasếp,chúngđượcxửlýtronghaitiếngđồnghồở350độ”.Vịgiámđốcnói:“Tốt,giờthìtôiđãbiếtcácanhxửlýchúngbaolâu.Chúngtabắtđầunào”.Ôngnóivớicácnhânviêntàichínhrằng,ôngbiếtcónhữnggiảđịnhvàướctínhtrongcácconsố,vàôngsẽđặtvàicâuhỏi.Khiônghỏimộtconsốnhấtđịnhcó

mứcđộchắcchắnnhưthếnào,cácnhàtàichínhyêntâmgiải thíchnguồngốccủaconsốvànhữnggiảđịnhmàhọphảiđưara,nếucó.Sauđó,vịgiámđốcchấpnhậncácconsốvàsửdụngchúngđểranhữngquyếtđịnhmàôngcảmthấyyêntâm.

Nếuthiếuđinhữngkiếnthứcnhưvậy,điềugìsẽxảyra?Rấtđơngiản:ngườicủabộphậntàichínhkếtoánsẽđiềukhiểncácquyếtđịnh.Chúngtôisửdụng từ“điềukhiển” làvìkhicácquyếtđịnhđượcđưaradựa trêncácconsố,vàkhicácconsốlạidựatrêncácgiảđịnhvàướctínhcủakếtoánviên,thìcáckếtoánviênvànhânviêntàichínhđãnắmquyềnđiềukhiểncóhiệulực(ngaycảkhihọchẳngcốýđiềukhiểnthứgì).Đólàlýdobạnphảibiếtnênđặtranhữngcâuhỏinào.

Khảnăngsửdụngcácconsốvàcôngcụtàichínhphântíchvàraquyếtđịnh

Thếnàolàtỷlệhoànvốnđầutư(ROI)củamộtdựán?Tạisaochúngtakhôngthểtiêutiềnkhidoanhnghiệpcólợinhuận?Tạisaotôiphảitậptrungvàocáckhoảnphảithukhitôikhôngphảilànhânviênphòngtàichính?Bạnđặtnhữngcâuhỏikiểunàyvànhiềucâuhỏikhácmỗingày(hoặccóaiđóhỏivàgiảđịnhrằngbạnbiếtcâutrảlời!).Bạnđượckỳvọngsửdụngkiếnthứctàichínhđểraquyếtđịnh,chỉđạonhânviêncấpdướivàlậpkếhoạchchotươnglaicủabộphậnmình.Chúngtôisẽchỉchobạnthấycáchlàmviệcnày,cungcấpchobạnnhữngvídụvàthảoluậnvềnhữngviệccầnlàmvớicáckếtquả.Trongquátrìnhnày,chúngtôisẽcốgắngsửdụngítbiệtngữtàichínhhếtsứccóthể.

Vídụ,chúngtahãycùngxemtạisaobộphậntàichínhlạiyêucầubạnkhông được chi tiêu bất kỳ khoản nào, ngay cả khi doanh nghiệp có lợinhuận.

Chúngtasẽbắtđầuvớithựctếcơbảnlà,tiềnmặtvàlợinhuậnlàhaithứkhácnhau.Trongchương15,chúngtôisẽgiảithíchtạisao,bâygiờchúngtahãy tập trung vào nguyên tắc cơ bản này. Lợi nhuận dựa trên doanh thu.Doanhthu,hãynhớ,đượcghinhậnkhimộtsảnphẩmhaydịchvụđượcbàngiao,chứkhôngphảikhihóađơnđượcthanhtoán.Vậynên,dòngđầutiêntrênbáocáokếtquảkinhdoanh,dòngmàchúngtasẽtrừđichiphíđểralợinhuận, thường chẳng là gì ngoài một lời hứa hẹn. Khách hàng vẫn chưathanhtoánhóađơn,nênconsốdoanhthukhôngphảnánhsốtiềnthựccó,vàdòng lợinhuậnởcuốibáocáocũngvậy.Nếumọi thứ suôn sẻ, cuối cùngdoanhnghiệpsẽthuđượchếtnhữngkhoảnphảithuvàsẽcótiềnmặttươngđươngvớilợinhuận.Còntronglúcấythìkhông.

Giảsửbạnđang làmviệcchomộtcông tykinhdoanhdịchvụ làmănphátđạt.Côngtyđókinhdoanhnhiềudịchvụvớimứcgiátốt,vìvậydoanhthu và lợi nhuận của công ty khá cao.Công ty tìm thuê người với tốc độnhanh nhất có thể, và tất nhiên cũng trả lương ngay sau khi xong việc.Nhưng tất cả lợi nhuận mà những người này đang kiếm được lại khôngchuyển thành tiềnmặt trước30hoặccó thể là60ngày tính từsaukhihóađơnđượcgửiđi.Đólàlýdotạisaongaycảgiámđốctàichínhcủamộtcôngtycólợinhuậncaocũngcólúcnói,đừngtiêungaybấtkỳkhoảnnàolúcnàyvìtiềnmặtđangeohẹp.

Dùcuốnsáchnàychỉtậptrungvàoviệcnângcaotrítuệtàichínhtrongkinhdoanh,songbạncũngcóthểứngdụngnhữnggìhọcđượcvàođờisốngcánhân.Hãyxemxétcácquyếtđịnhmuanhàhoặcmuaxecủabạn.Kiếnthứcmàbạnđạtđượccó thểápdụngchocảnhữngquyếtđịnhnày.Hoặcxemxét cách bạn lập kế hoạch tương lai và quyết định cách thức đầu tư.Cuốnsáchnàykhôngnóivềđầutư,mànóivềviệchiểubiếtcácvấnđềtàichínhcủadoanhnghiệp,điềusẽgiúpbạnphântíchnhữngcơhộiđầutưkhảdĩ.

TiềnmặtTiềnmặt(cash)nhưđượctrìnhbàytrênbảngcânđốikếtoáncónghĩalà

sốtiềnmàdoanhnghiệpcótrongtàikhoảnngânhàng,cộngvớibấtkỳthứgìkháccóthểdễdàngđổithànhtiềnmặt(nhưcổphiếuvàtráiphiếu).Quảthật,nóchỉđơngiảnnhưvậythôi.Saunàychúngtasẽthảoluậnvềcácsốđodòngtiền.Cònbâygiờ,bạnchỉcầnbiếtrằngkhicácdoanhnghiệpnóivềtiềnmặt,đóquảthậtlàchủđềảmđạm,thôcứng.

TRÍ TUỆ TÀI CHÍNH LÀM LỢI CHO DOANH NGHIỆP NHƯTHẾNÀO?

Chúngtôiđồngsởhữumột tổchứccótêngọiViệnBusinessLiteracy.Côngviệccủachúngtôilàgiảngdạykỹnăngtàichính,đểtừđó(chúngtôihivọng)nângcaotrítuệtàichínhchocáchọcviênlànhàlãnhđạo,nhàquảnlývànhânviên.Vìvậy,mộtcáchrất tựnhiên,chúng tôinghĩ rằngđây làmộtbộmônquantrọngmàhọcviêncủachúngtôicầnhọc.Nhưngtừcôngviệccủamình,chúngtôicũngnhậnthấykỹnăngtàichínhcólợinhưthếnàochodoanhnghiệp.Dướiđâylàdanhsáchsơlượcvềcáclợiích.

SứcmạnhvàsựcânbằngtrongtoàntổchứcCácnhânviêntàichínhcóchiphốicácquyếtđịnhkhông?Đólàviệchọ

khôngnên.Sứcmạnhcủabộphậntàichínhcầnđượccânbằngvớisứcmạnh

củabộphậnsảnxuất,bộphậnmarketing,bộphậnnhânsự,bộphậnkháchhàng,bộphậncôngnghệthôngtin,v.v…Nếungườiđứngđầucácbộphậnkháckhôngthônghiểutàichính,khônghiểucáckếtquảtàichínhđượcđolườngnhư thếnàovà làmsaocó thểsửdụngchúngđểđánhgiáphêbìnhdoanhnghiệp,thìtấtyếubộphậntàichínhkếtoánsẽlấnát.Địnhkiếnmàhọtiêmnhiễmvàocácconsốsẽtácđộngvàthậmchícóthểđịnhđoạtquátrìnhraquyếtđịnh.

QuyếtđịnhđúngđắnhơnCácnhàquảnlýthườngkếthợpnhữnggìhọbiếtvềthịtrường,đốithủ,

kháchhàng,v.v…vàoquyếtđịnhcủamình.Khihọkếthợpthêmcácphântích tàichính,quyếtđịnhcủahọđươngnhiênsẽđúngđắnhơn.Chúng tôikhôngphảilànhữngtínđồcuồngnhiệtcủaviệcraquyếtđịnhdựatrêncácconsố.Songchúngtôithựcsựtinrằng,phớtlờnhữnggìmàcácconsốphảnánhlàkhádạidột.Mộtphântíchtàichínhchínhxácsẽmởrachocácnhàquảnlýcánhcửabướctớitươnglai,vàgiúphọđưaranhữnglựachọnthấuđáohơn,thôngminhhơn.

GắnkếthơnHãyhìnhdungsứcmạnhcủa tổchức trong trườnghợpmọingườiđều

hiểukhíacạnhtàichínhcủahoạtđộngkinhdoanh.Mọingườicóthểthựcsựgắnkếtvớichiếnlượcvàmụctiêu.Mọingườicóthểlàmviệcnhưmộtđộiđểđạttớikhảnăngsinhlờivàdòngtiềnổnđịnh.Mọingườicóthểgiaotiếpbằngngônngữkinhdoanh,thayvìganhđuađịavịquacáchoạtđộngchínhtrịnơicôngsở.

NHỮNGRÀOCẢNCẢNTRỞSỰTHÔNGHIỂUTÀICHÍNHChúng tôi đã làm việc với nhiều cá nhân và doanh nghiệp, đủ để biết

rằng, dù những kết quảmàmọi ngườimongmuốn rất tuyệt, song chúngkhôngdễgìđạtđược.Thựctếlà,chúngtôiđãgặpnhiềuràocảncóthểđoántrước,trêncảphươngdiệncánhânlẫntổchức.

Có thểmột rào cản trong sốđó làbạnghét toán, sợ toánvàkhônghềmuốnlàmtoán.Thếthì,hãynhậphộivớichúngtôi.Bạncóthểngạcnhiênkhibiết,phần lớncáchoạtđộng tài chínhchỉ liênquanđếnphépcộngvàphéptrừ.Khidântàichínhthựcsựhứngthú,họmớithựchiệnphépnhânvàphépchia.Chúngtôikhôngbaogiờphảitínhđạohàmbậchaicủamộthàmsốhayxácđịnhdiệntíchbêndướimộtđườngcong(xinlỗicácbạnkỹsư).Thếnênđừngsợ:phần toándễ thôi.Vàmáy tínhcũngrẻ lắm.Bạnkhôngcầnphảilàngườithôngminhtuyệtđỉnhmớicóđượctrítuệtàichính.

Ràocảnthứhailà:bộphậntàichínhkếtoángiữkínmọithôngtin.Cácnhânviêntàichínhởcôngtybạncómắckẹtvớicáchtiếpcậncũ−lànhữngngườigiữvàđiềukhiểncácconsố,miễncưỡngdựmìnhvàocácquátrìnhtraođổithôngtinkhông?Họcóquáchútâmvàoviệcđiềukhiểnvàtuânthủkhông?Nếuvậy,cónghĩalàbạncóthểsẽcómộtquãngthờigiankhókhănđểtiếpcậndữliệu.Nhưngbạnvẫncóthểsửdụngnhữnggìđãhọcđượcđểnóivềcácconsốtrongcuộchọpcủabanquảnlý.Bạncóthểsửdụngcáccôngcụđểhỗtrợquátrìnhraquyếtđịnhhoặcđặtcâuhỏivềcácgiảđịnhvàướctínhtrongnhữngconsốđó.Thựctếlàcóthểbạnsẽkhiếncácnhânviênkếtoánvàtàichínhvừabấtngờvừathíchthú.

Khảnăngthứbalàcấptrênkhôngmuốnbạnđặtcâuhỏivềcácconsố.Nếulànhưvậy,thìcólẽchínhcấptrêncủabạncũnglolắngvềkiếnthứctàichính.Ôngấycóthểkhôngbiếtvềcácgiảđịnh,ướctínhvàcácđịnhkiếnsinh ra từđó.Lờikhuyêncủachúng tôi làhãycứ tiếp tục;cuốicùng,cấptrênsẽnhậnralợiíchđốivớibảnthân,bộphậnvàdoanhnghiệp.Bạncóthểgiúpđỡhọtrongsuốtquátrìnhnày.Càngcónhiềungườilàmnhưthế,trítuệtàichínhcủatổchứccàngcao.Bạncũngcóthểbắtđầumạohiểm.Kiếnthứctàichínhcủabạnsẽmangđếnchobạnnhữngnguồnnănglượngmới,vàbạncóthểđặtramộtsốcâuhỏithămdò.

Khảnăng thứ tư làbạnkhôngcó thờigian.Bạnchỉcầnchochúng tôithờigianđủđểđọccuốnsáchnày.Nếubạnđicôngtác,hãymangnótheo.Chỉcầnvàitiếngđồnghồ,bạnsẽtrởnênhiểubiếtvềtàichínhhơnrấtnhiều.Cácchươngđượcviếtngắngọncóchủý,vàbạncóthểđọcmộtchươngbấtkỳkhinàorảnh.Tiệnđâycũngxinnóithêm,chúngtôiđãđưavàomộtsốcâuchuyệnvềnhữngvụlừabịptàichínhthúvịdomộtsốtộiphạmdoanhnghiệpthựchiệncuốithậpniên1990,đểcuốnsáchcóthêmchútíttínhgiảitrí−vàđểchobạnthấyrằngnhữngsườndốcấytrơntrượtđếnnhườngnào.Chúng tôikhôngcóý rằngdoanhnghiệpnàocũnggiốngnhữngvídụđó;tráilại,hầuhếtđangcốhếtsứcmìnhđểchothấymộtdiệnmạotrongsạchvàtrungthực.Nhưngđọcvềnhữnggãxấuxabaogiờcũngthúvị.

Nếubạncóthểvượtquanhữngràocảnnày,bạnsẽcómộtđánhgiáđúngmực, lànhmạnhvềnghệ thuật tàichính,vàbạncó thểnângcao trí tuệ tàichínhcủamình.BạnsẽkhôngbỗngnhiênđượctraochotấmbằngMBAtàichínhnhờmộtphépmàunàođó,màbạnsẽthànhmộtngườibiếtđánhgiáđúngcácconsố,mộtngườicókhảnănghiểuvàđánhgiánhữnggìmànhânviêntàichínhtrìnhbàyvàđặtrachohọnhữngcâuhỏiđíchđáng.Cácconsốsẽkhôngcònkhiếnbạnkinhhãi.

Nósẽkhôngchiếmnhiềuthờigian,nótươngđốinhẹnhàng,vànósẽrấtcóíchchosựnghiệpcủabạn.Nào,chúngtahãycùngbắtđầu!

HỘPCÔNGCỤNHẬNVỀNHỮNGGÌBẠNMONGMUỐNHãy tưởng tượngsựkinhngạc trênkhuônmặtcủacấp trênkhibạnđề

nghịtănglương–vàtrongđềnghịcủamình,bạnđưaramộtphântíchchitiếtvềbứctranhtàichínhcủacôngty,chothấychínhxácđơnvịcủabạnđãđónggópthếnàochocôngty.

Xavờiư?Khônghẳn.Khibạnđọcxongcuốnsáchnày,bạnsẽbiếtlàmsaođểthuthậpvàdiễngiảinhữngdữliệunhưsau:

Tăngtrưởngdoanhthu,tăngtrưởnglợinhuậnvànhữngcảithiệntronglợi nhuận biên của công ty trongmột năm qua. Nếu hoạt động kinhdoanhthuậnlợi,banquảnlýcấpcaocóthểtrùtínhcáckếhoạchvàcơhộimới.Họsẽcầnđếnnhữngngườicókinhnghiệm−nhưbạn.Nhữngtháchthứctàichínhcòntồnđọng.Tỷlệluânchuyểnhàngtồnkhocóthểcảithiệnkhông?Lợinhuậngộphaykỳthutiềnthìsao?Nếubạn có thể đề xuất những cách thức cụ thể để cải thiện hiệu quả tàichínhcủadoanhnghiệp,thìcảbạnvàcấptrênđềutrởthànhnhữngconngườikhônngoan.Tìnhtrạngtiềnmặtcủacôngty.Cólẽbạncóthểchỉrarằng:dòngtiềntựdocủacôngtyđủđểtănglươngchonhữngnhânviênmẫncán.Điềutươngtựcũngsẽdiễnrakhibạnápdụngchocôngviệctiếptheo.

Cácchuyêngialuônkhuyênnhữngngườitìmviệchãyđặtcâuhỏichongườiphỏngvấn−vànếubạnđặtnhữngcâuhỏivềvấnđềtàichính,bạnsẽchohọthấybạncóhiểubiếtvềkhíacạnhtàichínhcủadoanhnghiệp.Hãythửhỏinhữngcâuđạiloạinhư:

Côngtycósinhlợikhông?Nguồnvốncủacôngtycódươngkhông?Hệsốthanhtoánngắnhạncóthểhỗtrợquỹlươngkhông?Doanhthuđangtănghaygiảm?Nếuchưabiếtcáchđánhgiánhữngđiềunày,hãyđọctiếp−bạnsẽhọc

đượcchúng.NHỮNGNGƯỜITHAMGIACUỘCCHƠIVÀTRÁCHNHIỆM

CỦAHỌNhững ai thực sự phụ tráchmảng tài chính – kế toán?Chức danh và

tráchnhiệmởmỗidoanhnghiệpsẽkhácnhau,nhưngdướiđâylàtổngquan

vềnhữngcánhâncócấpbậccaotrongbộphậnnàyvàcôngviệcmàhọđảmnhận:

Giámđốc tàichính (CFO).Giámđốc tàichịu tráchnhiệmquản lývàchiếnlượcchotổchứcởgócđộtàichính.Họgiámsátmọichứcnăngtài chính; kế toán trưởng và thủ quỹ phải báo cáo cho giám đốc tàichính.Giámđốctàichínhthườngcóchântrongbanđiềuhànhvàbangiámđốc.Đối với các vấn đề tài chính, trách nhiệmđầu tàu nằm tạiđây.Thủ quỹ. Thủ quỹ tập trung vào các công việc ở cả trong và ngoàidoanhnghiệp.Ngườinàycótráchnhiệmxâydựngvàduytrìquanhệvớingânhàng,quảnlýdòngtiền,dựbáovàđưaracácquyếtđịnhvềvốnchủsởhữuvàcơcấuvốn.Thủquỹcũngchịutráchnhiệmvềquanhệđầutưvàcácquyếtđịnhvềvốnchủsởhữudựatrêncổphiếu.Tacóthểnóimộtthủquỹlýtưởnglàmộtchuyêngiatàichínhcónhâncáchtốt.Kếtoántrưởng(controllerhoặccomptroller).Trọngtâmcôngviệccủakếtoántrưởnghoàntoànnằmtrongnộibộtổchức.Côngviệccủakếtoántrưởnglàcungcấpnhữngbáocáotàichínhđángtincậyvàchínhxác.Kếtoántrưởngchịutráchnhiệmvềcôngtáckếtoánchung,vềbáocáotàichính,vềphântíchkinhdoanh,vềkếhoạchtàichính,vềquảnlýtàisảnvàvềhoạtđộngkiểmsoátnộibộ.Ngườinàyphảiđảmbảocácgiao dịch hằng ngày được ghi nhận chính xác và nghiêm chỉnh.Nếukhôngcónhữngdữliệutốtvàchặtchẽtừkếtoántrưởng,giámđốctàichínhvàthủquỹsẽkhôngthểthựchiệnphầnviệccủamình.

PHẦN II NHỮNG ĐẶC THÙ CỦA BÁOCÁO KẾT QUẢ KINH DOANH

4. LỢI NHUẬN CHỈ LÀ DỰ TOÁNTheolốinóiquenthuộcthườngđượccholàcủaPeterDrucker,lợinhuận

làtiêuchítốicaocủadoanhnghiệp.“Tốicao”làtừchínhxáckhinóivềtiềnbạc.Mộtdoanhnghiệpcólợinhuậnsẽtựvạchlốiđiriêng.Cácnhàquảnlýcó thể điều hành theo cáchmà họmuốn.Khimột doanh nghiệpmất khảnăngsinh lời, côngviệckinhdoanhsẽbịkẻkhácchõmũivào.Khảnăngsinhlờicũnglàphươngtiệncóthểdùngđểđánhgiábạnởcươngvịmộtnhàquảnlý.Bạnđónggópvàokhảnăngsinhlờicủacôngty,haybạnlàmnóhaohụt?Mỗingàybạncótìmranhữngcáchđểgiatăngkhảnăngsinhlờikhông,haybạnchỉhoàntấtcôngviệcđượcgiaovàhivọngmọithứsẽsuônsẻ?

Mộtcâunóiquenthuộckhác,lầnnàyđượccholàcủaLaurenceJ.PetertrongcuốnsáchThePeterPrinciple(tạmdịch:NguyêntắccủaPeter),khẳngđịnh,nếuchúngtakhôngbiếtmìnhđangđiđâu,rấtcóthểrốtcuộcchúngtasẽdừnglạiởmộtchốnkhác.Nếukhôngbiếtlàmsaođểđónggópvàokhảnăngsinhlời,bạnkhôngthểlàmviệchiệuquả.

Thực tế là trong giới kinh doanh có quá nhiều người không hiểu thựcchấtlợinhuậnlàgì,chứchưanóiđếnviệctínhtoánnó.Họcũngchẳnghềhiểuđược rằng lợi nhuậncủadoanhnghiệp trongmộtgiai đoạnbấtkỳ sẽphản ánh trọn vẹn tập các ước tính (dự toán) và giả định. Nghệ thuật tàichínhcóthểrútđơngiảnthànhnghệthuậtlàmralợinhuận−haynhưtrongmộtsốtrườnghợp,lànghệthuậtlàmcholợinhuậntrôngtốtđẹphơnsovớithựctế.

Trong phần này của cuốn sách, chúng ta sẽ tìm hiểu làm thế nào cácdoanhnghiệpcóthểlàmđượcviệcnày,bằngcảhaihìnhthứchợppháplẫnphipháp.Kinhnghiệmcủachúngtôilà,hầuhếtcácdoanhnghiệpđềuthựchiệnminhbạch,dùluôncómộtsốítvượtquácácgiớihạn.Chúngtôisẽtậptrungvàonhữngđiềucănbảngiúphiểumộtbáocáokếtquảkinhdoanh,vì“lợinhuận”khônggìkháchơnlànhữnggìđượcthểhiệntrênđó.Họccáchgiảimãtàiliệunày,bạncóthểhiểucũngnhưđánhgiákhảnăngsinhlờicủadoanhnghiệp.Họccáchkiểmsoátnhữngdòngmàbạncóthểtácđộngtrênbáocáokếtquảkinhdoanh,bạnsẽbiết làm thếnàođểđónggópvàokhảnăngsinhlờicủadoanhnghiệp.Vàhọcnghệthuậtxácđịnhlợinhuận,chắcchắnbạnsẽnângcaođượctrítuệtàichínhcủamình.Thậmchí,bạncóthểcònđếnđượcnơimàmìnhmongmuốn.

ĐÔICHÚTVỀKẾTOÁN

Ngaytừđầuchúngtôiđãnóirằngsẽkhôngdạybạnvềkếtoán,vậynênchúng tôi sẽkhông làm thế.Tuynhiên,cómộtkháiniệmkế toánsẽđượcchúngtôigiải thíchtrongchươngnày,vìmộtkhibạnhiểunó,bạnsẽhiểuđượcchínhxácthếnàolàmộtbáocáokếtquảkinhdoanh,vàthứđóđangcốnóivớibạnđiềugì.Dùvậy,trướctiênchúngtôimuốnlùilạimộtbướcvàđảmbảorằngkhôngcómộtsựhiểulầmnghiêmtrọngnàolẩnkhuấttrongtâmtríbạn.

Bạn cũng biết, báo cáo kết quả kinh doanh có nhiệm vụ thể hiện lợinhuận của doanh nghiệp trong một giai đoạn nhất định − thường là mộttháng,mộtquýhoặcmộtnăm.Chỉcầnchútítkhảnăngtưởngtượnglàbạncó thểkết luận,báocáokếtquảkinhdoanhchobiếtdoanhnghiệpđã thuđượcbaonhiêutiềnmặttronggiaiđoạnđó,chitiêubaonhiêu,vàcònlạibaonhiêu.Phần“cònlại”ắtsẽtrởthànhlợinhuậncủadoanhnghiệp,đúngchứ?

Nhưng,khôngđâu.Ngoại trừmộtvàidoanhnghiệp rất rấtnhỏ làmkếtoántheokiểuấy−đượcgọilàkếtoándựatrêntiềnmặt−quanniệmnhưthếvềbáocáokếtquảkinhdoanhvà lợinhuậnlàmộtsựhiểusaicơbản.Trênthựctế,mộtbáocáokếtquảkinhdoanhđolườngmộtthứkháchẳnsovớilượngtiềnravào,vàcònlại.Nóđolườngdoanhthuhoặctổngthunhập,chiphíhoặcchitiêu,vàlợinhuậnhoặclãi.

Bấtkỳbáocáokếtquảkinhdoanhnàocũngbắtđầubằngdoanhthu.Khidoanhnghiệpbàngiaomộtsảnphẩmhaymộtdịchvụchokháchhàng,kếtoánviênsẽnóidoanhnghiệpđãtạoradoanhthu.Chẳngcầnbậntâmđếnviệc khách hàng đã thanh toán hay chưa, doanh nghiệp có thể tính ngaykhoảndoanh thunàyvàodòng trên cùng củabáo cáokết quảkinhdoanhtronggiaiđoạnđangxétđến.Có thểchưahềcókhoản tiềnnàođược traotay.Tấtnhiên,đốivớinhữngdoanhnghiệpghinhậnkế toándựa trên tiềnmặtnhưcácđạilýbánlẻvàcácnhàhàng,doanhthuvàtiềnmặtlàgầnnhưnhau.Nhưnghầuhếtcácdoanhnghiệpđềuphảichờítnhất30ngày,hoặchơnmớicóthểthuvềdoanhthu,vànhàsảnxuấtcủanhữngmặthànglớn,nhưmáybay,thậmchícóthểphảichờtrongnhiềutháng.(QuảnlýmộtcôngtynhưBoeingsẽđòihỏilượngdựtrữtiềnmặtlớnđểtrangtrảichiphílaođộngvàcácchiphíhoạtđộngchođếnkhicôngtyđượcthanhtoán.Nhưngsangphầnsau,chúngtasẽlàmquenvớikháiniệmđượcgọilàvốnlưuđộng(workingcapital),mộtthôngsốgiúpbạnđánhgiánhữngvấnđềkểtrên).

Thếcòndòng“chiphí”trênbáocáokếtquảkinhdoanhthìsao?Vâng,cáckhoản chi phí hay chi tiêumàdoanhnghiệpbáo cáokhôngnhất thiếtphải lànhữnggìdoanhnghiệpviết séc thanh toán tronggiaiđoạnđó.Các

khoảnchiphíhaychitiêutrênbáocáokếtquảkinhdoanhlànhữnggìmàdoanhnghiệpphảichịukhi tạoradoanhthuđượcghinhậntrongcùngkỳ.Cáckếtoánviêngọiđâylànguyêntắcphùhợp(matchingprinciple)–cáckhoảnchithíchđángphảiphùhợpvớitấtcảcáckhoảnthuvềđượcghinhậntrong báo cáo kết quả kinh doanh cùng kỳ, và đây là mấu chốt để hiểuphươngthứcxácđịnhlợinhuận.

NguyêntắcphùhợpNguyêntắcphùhợp(matchingprinciple)làquytắckếtoáncơbảnđểlập

báocáokếtquảkinhdoanh.Nguyêntắcnàyphátbiểugiảndịnhưsau:“Hãykhớpdoanhthuchophùhợpvớichiphíliênquanđểxácđịnhlợinhuậncủamộtkỳsổsách− thường làmột tháng,mộtquýhoặcmộtnăm”.Nóicáchkhác,một trongnhữngnhiệmvụchínhyếucủakế toánviên là tìmvàghinhậnđúngtấtcảcácchiphíphảichịutrongquátrìnhtạoradoanhthu.

Nguyêntắcphùhợpchínhlàchútítchuyênmônkếtoánmàbạncầnhọc.Vídụ:

NếumộtcôngtymựcvàmựcinmuamộtxehộpmựcvàothángSáuđểbánlạichokháchhàngtrongnhữngthángtiếptheo,côngtysẽkhôngghinhậnchiphímuatoànbộsốhộpmựcvàothángSáu.Thayvàođó,côngtysẽghinhậnchiphícủatừnghộpmựckhihộpmựcđượcbánra.Lýdolàbởinguyêntắcphùhợp.VànếumộtcôngtychuyểnphátmuamộtchiếcxetảivàothángMột,và lên kế hoạch sử dụng trong ba năm tiếp theo, chi phí mua xe sẽkhôngđược thểhiện trênbáocáokếtquảkinhdoanhcủa thángMột.Thay vào đó, chiếc xe sẽ được tính khấu hao trong suốt ba năm sửdụng,vớimứckhấuhao1/36chiphímuaxevàđượcthểhiệnnhưmộtkhoảnchi trênbáocáokếtquảkinhdoanh từng tháng (giả sử,doanhnghiệpđangápdụngphươngpháptínhkhấuhaođơngiảntheođườngthẳng).Tạisaolạivậy?Vìnguyêntắcphùhợp.Chiếcxelàmộttrongnhiều chi phí gắn với công việc của tháng− những công việc khôngđượcthểhiệntrongdoanhthucủathángMột.Nguyên tắc phùhợp thậmchí cònmở rộng sang cáckhoảnmụcnhưthuế.Doanhnghiệpcóthểthanhtoánhóađơnthuếtheoquý−nhưngmỗi tháng, kế toán viên sẽ phải ghi nhận vào báo cáo kết quả kinhdoanhmộtconsốphảnánhmứcthuếđánhlênthunhậpthángđó.Nguyên tắc phù hợp áp dụng cho cả doanh nghiệp dịch vụ và doanhnghiệpsảnxuất.Chẳnghạn,mộtcôngtytưvấnbángiờdịchvụcótínhphí, tứclà thờigianmàmỗi tưvấnviênlàmviệcvớikháchhàng.Bộphậnkếtoánphảikhớpcácchiphíliênquanđếnthờigiannày−như

chiphímarketing,chiphítàiliệu,chiphínghiêncứu,v.v…−chophùhợpvớicáckhoảnthuvề.Bạncóthểthấychúngtađãđixathếnàokhỏidòngtiềnravào.Theodõi

sựlưuchuyểncủadòngtiềnlànhiệmvụcủatàiliệutàichínhkhác,cótênlàbáocáolưuchuyểntiềntệ(cashflowstatement)(Phần4).Bạncũngcóthểthấychúngtađãđixathếnàokhỏihiệnthựckháchquanđơngiản.Cáckếtoánviênkhôngthểđơngiảncộngtổngdòngtiền;họphảiquyếtđịnhkhoảnchinào liênquanđếnkhoản thunào.Họphảigiảđịnhvàước tính.Trongquátrìnhđó,họcóthểđưađịnhkiếnvàocácsốliệu.

MỤCĐÍCHCỦABÁOCÁOKẾTQUẢKINHDOANHVềnguyêntắc,báocáokếtquảkinhdoanhcốgắngđánhgiáxem,liệu

sảnphẩmhaydịchvụmàdoanhnghiệpcungcấpcósinhlờihaykhông,saukhitínhtổngmọithứ.Kếtoánviênlàmhếtsứcmìnhđểthểhiệndoanhthumàdoanhnghiệptạoratrongkỳkếtoán,nhữngchiphíphátsinhkhitạoranhữngkhoảnthuđó(baogồmcảchiphívậnhànhdoanhnghiệptrongkỳ),và lợinhuận– tức,phầncòn lạinếucó.Đểnhữngđịnhkiến tiềmẩnsangmộtbên,thìđâylàmộtnỗlựcvôcùngquantrọngđốivớihầuhếtcácnhàquảnlýcủadoanhnghiệp.Mộtgiámđốcbánhàngcầnbiếtmìnhvàđộicủamìnhđangtạoraloạilợinhuậnnào,đểcóthểđưaracácquyếtđịnhvềchiếtkhấu, về điều khoản bán hàng, về đối tượngkhách hàng, v.v…Một giámđốcmarketingcầnbiếtsảnphẩmnàocókhảnăngsinhlờinhất,đểchútrọngvàochúngtrongcácchiếndịchmarketing.Mộtgiámđốcnhânsựcầnbiếtkhảnăngsinhlờicủasảnphẩm,đểbiếtdoanhnghiệpcầnưutiênchiếnlượcchobộphậnnàokhituyểndụngngườimới.

Theothờigian,báocáokếtquảkinhdoanhvàbáocáolưuchuyểntiềntệcủamộtdoanhnghiệpđượcđiềuhànhtốtsẽtheodõilẫnnhau.Lợinhuậnsẽđượcchuyểnthànhtiềnmặt.Tuynhiên,nhưchúngtađã thấyởchương3,việcdoanhnghiệpđangtạoralợinhuậntrongmộtgiaiđoạnkhôngcónghĩarằngdoanhnghiệpđósẽcóđủtiềnđểthanhtoánhóađơn.Lợinhuậnluônlàdựtoán−vàbạnkhôngthểchitiêumộtthứđượcdựtoán.

Với sựgiacố thêm từbàihọcnàychođaian toàn,chúng tahãycùngchuyểnsangcôngviệcgiảimãbáocáokếtquảkinhdoanh.

5. PHÁ GIẢI BỘ MÃ CỦA BÁO CÁOKẾT QUẢ KINH DOANH

Hãychúýđếnhạn từmàchúng tôi sửdụngở tiêuđề chương:bộmã(code).Khôngmaylàbáocáokếtquảkinhdoanhthườngxuyêntrôngnhưmộtbộmãcầnđượcphágiải.

Lýdolànhưsau.Trongnhữngcuốnsáchnhưcuốnsáchnày−vàthậmchí trongcácphầnsaucủacuốnsách,bạnsẽ thường thấynhữngmẩubáocáokếtquảkinhdoanhnhonhỏdễthươngnhưsau:

Doanhthu 100 đô-la

Giávốnhàngbán 50

Lợinhuậngộp 50

Chiphí 30

Thuế 5

Lợinhuậnthuần 15 đô-la

Mộtcôbélớp4sángdạcũngcóthểhiểungaybàitoánnàymàkhôngcầnchỉbảoquánhiều,trừmộtchútgiảnggiảivềđịnhnghĩa.Cókhicôbécònchẳngcầnđếnmáytính.Nhưnggiờchúngtahãycùngxemmộtbáocáokếtquảkinhdoanhthựctế−củachínhcôngtybạnhoặcbáocáomàbạntìmthấytrongbáocáothườngniêncủacôngtykhác.Nếulàbảnchitiết,báocáođócóthểkéodàinhiềutrang−từnghàngtừnghàngsốliệu,thườngđượcinnhỏtớimứcchỉvừađủđọc.Thậmchínếulàmộtbáocáo“hợpnhất”nhưnhữnggìbạntìmđượctrongcácbáocáothườngniên,nócòncóthểchứatấtcả những dòng với các nhãn tên khó hiểu như “đầu tư kinh doanh/đầu tưkhác”(báocáocủaIBM),hay“bộphậnchứngkhoánhóathanhkhoảnhợpnhất”(báocáocủaGeneralElectric).Vàthếlàđủkhiếnbấtkỳaikhôngphảilàchuyêngiatàichínhthantrờitrongvôvọng.

Vìvậy,hãykiênnhẫnchịuđựngcùngchúng tôikhichúng ta tìmhiểumộtsốthủtụcđơngiảnđểcuộnmìnhvàomộtbáocáokếtquảkinhdoanh.Nângcaotrítuệtàichínhkhôngnênđicùngcảmgiácđautim,vàviệchọctừngbướcnhưthếnàycóthểcứubạnthoátkhỏiđiềuđó.

ĐỌCBÁOCÁOKẾTQUẢKINHDOANHTrướckhibắtđầunghiềnngẫmcácconsố,bạnsẽcầnbốicảnhđểhiểu

cáctàiliệu.NhãntênTrênđầubáocáocódòngchữ“báocáokếtquảkinhdoanh”không?Có

thểkhông.Thayvàođó,nócóthểcódòngchữ“báocáolãilỗ”(profitandloss statement hay P&L statement), “báo cáo hoạt động kinh doanh”(operating statement hay statement of operations), “báo cáo thu nhập”(statementofearningshayearningsstatement).Thường thìcòncó thêmtừhợpnhất(consolidated)đicùngcáccụmtừnày.Chúngtôitừnglàmviệcvớimộtkháchhànggọibáocáokếtquảkinhdoanhlàbáocáolợinhuậntrongbáocáothườngniêncủamình.Trongkhiđó,mộtbộphậncủacôngtynàylạigọinóđúngnhưcáitênbáocáokếtquảkinhdoanh,cònbộphậnkháclạidùngcáitênbáocáolãilỗ.Vớiviệctấtcảcácthuậtngữtrêncùngchỉmộtthứ,mộtngườicóthểđiđếnkếtluậnrằng,nhữngđồngnghiệpởphòngtàichính−kếtoánkhônghềmuốnchúngtabiếtchuyệngìđangxảyra.Hoặccó thểhọchỉmặcnhiêncho rằngaicũngbiếtcác thuậtngữấyđềumangcùngmộtýnghĩa.Dùsựthểlàthếnào,trongcuốnsáchnày,chúngtôisẽchỉsử dụng xuyên suốt thuật ngữ báo cáo kết quả kinh doanh (incomestatement).

Tiện đây cũng xin nói luôn, nếu bạn thấy nhãn tên “bảng cân đối kếtoán”(balancesheet)hay“báocáolưuchuyểntiềntệ”(cashflowstatement)ởdòngtrêncùngcủamộtbáocáobấtkỳ,thìtứclàbạnđãcầmnhầmtàiliệu.Nhãntênđúnghầunhưchỉsửdụngnhữngcáitênmàchúngtôiđãtrìnhbàyởtrên.

Báocáokếtquảkinhdoanhđolườngcáigì?Đây có phải báo cáo kết quả kinh doanh của cả doanh nghiệp không?

Haychỉlàbáocáocủamộtbộphậnhoặcmộtđơnvịkinhdoanh?Haychỉlàcủamộtkhuvựcnhấtđịnh?Cácdoanhnghiệp lớn thường lậpbáocáokếtquảkinhdoanhchocácbộphậnkhácnhau,đồngthờicóbáocáochotoàntổchức.Trong tác phẩmkinhđiểnRelevanceLost (tạmdịch:Mất tính thíchđáng), H. Thomas Johnson và Robert S. Kaplan đã chia sẻ cách đượcGeneralMotorsdùngđểpháttriểnhệthốngđơnvịcủamìnhtrongnửađầuthếkỷXX−vớibáocáokếtquảkinhdoanhchotừngbộphận.Chúngtacóthểmừng vì tập đoàn này đã làm việc đó.Việc lập báo cáo kết quả kinhdoanhchonhữngđơnvịkinhdoanhnhỏhơnmanglạichonhữngnhàquản

lýcáctậpđoànlớnnhữngkiếngiảisâurộngvềhoạtđộngtàichínhcủacảdoanhnghiệp.

Khixácđịnhđượcthựcthểliênquan,bạncầnkiểmtrakỳbáocáo.Báocáokếtquảkinhdoanh,cũngnhưphiếubáođiểmở trường, luônápdụngchomộtkhoảngthờigiannhấtđịnh:mộttháng,mộtquýhoặcmộtnăm,haycóthểlàtừmộtnămnàođóđếnthờiđiểmhiệntại.Mộtsốdoanhnghiệpcònlậpnhữngbáocáokếtquảkinhdoanhchoquãngthờigianngắnlàmộttuần.Tiệnđâycũngxinchiasẻ,sốliệutrênbáocáokếtquảkinhdoanhcủacácdoanhnghiệp lớn thườngđược làm tròn,vànhững số0 cuối cùng thườngđược lượcbỏ.Thếnên,bạnhãydò tìmdòng lưuýnhỏở trênđầu:“triệu”(thêmsáusố0vàoconsố)hoặc“nghìn”(thêmbasố0).Điềunàynghecóvẻthôngthường,vàthậtrathìđúnglànhưvậy.Nhưngkinhnghiệmcủachúngtôichothấy,nhữngchitiếttưởngnhưtầmthườngnhưvậythườngbịnhữngngườimớitiếpcậnlĩnhvựctàichínhbỏqua.

Phânbiệt“thựctế”với“hìnhthức”Hầuhếtcácbáocáokếtquảkinhdoanhđềulà“thựctế”,vànếukhông

có thêmmộtnhãnnàokhác,bạncó thểchorằngđóđúng lànhữnggìbạnđang nhìn thấy. Chúng cho ta biết “trên thực tế” điều gì đang xảy ra vớidoanhthu,chiphívàlợinhuậntrongkỳkếtoán,theocácquyđịnhkếtoán.(Chúngtôiđặttừ“trênthựctế”trongngoặcképđểnhắcbạnnhớrằng,bấtkỳmộtbáocáokếtquảkinhdoanhnàovềbảnchấtcũngcónhữngướctính,giảđịnhvàđịnhkiếnlồngtrongđó,chúngtasẽthảoluậnkỹhơnnộidungnàyởcuốiphầnnày).

Kếđó,cónhữngbáocáođượcgọi làbáocáokếtquảkinhdoanhhìnhthức.Đôikhihìnhthứccónghĩalàbáocáokếtquảkinhdoanhấylàmộtsựphóngchiếudựkiến.Vídụ,nếubạnđanglậpkếhoạchchomộthoạtđộngkinhdoanhmới,bạncóthểviếtramộtbáocáokếtquảkinhdoanhdựkiếnchomộthoặchainămđầu−nóicáchkháclàviếtranhữnggìbạnhivọngvàkỳvọngsẽxảyratrênkhíacạnhthuchi.Sựphóngchiếudựkiếnđóđượcgọilàhìnhthức(proforma).Nhưngbáocáohìnhthứccũngcóthểchỉmộtbáocáokếtquảkinhdoanhloại trừtấtcảnhữngkhoảnphímộtlầnvàbấtthường.Chẳnghạn,nếudoanhnghiệpphảixửlýmộtkhoảnnợxấulớntrongmộtnămcụthể,gâytổnthấtđếnkếtquảkinhdoanh.(Tasẽbànnhiềuhơnvề chủđềxử lýnợxấuở cuối phầnnày).Cùngvớibáo cáokết quảkinhdoanhthựctế,doanhnghiệpcóthểphảichuẩnbịthêmmộtbáocáochothấymọichuyệnsẽnhưthếnàonếukhôngphảixửlýnợxấu(write-off).

Hãycẩnthậnvớiloạibáocáohìnhthứcnày!Mụcđíchbềngoàicủanó

cóvẻlàđểbạncóthểsosánhnămtrước(khichưaxửlýnợxấu)vớinămsau(saukhixửlýnợxấu).Nhưngthườngcómộtthôngđiệpngầm,đicùngvớicâunói“Này,mọithứkhôngđếnnỗitệnhưtrôngvậyđâu−chúngtachỉmấttiềnvìxửlýnợxấuthôi.”Tấtnhiên,việcxửlýnợxấuquảthậtđãdiễnra,vàcôngtyquả thậtđãmất tiền.Bạngầnnhưluôncầnxemcảbáocáothựctế lẫnbáocáohìnhthức,vànếubạnbuộcphảichọnmột, thìbáocáothựctếcólẽlàcửatốthơnđểđặtcược.Nhữngngườihoàinghiđôikhimôtảcácbáocáohìnhthứcnhưnhữngbáocáokếtquảkinhdoanhbàyratoànbộthứtệhại,màtrênthựctếthỉnhthoảnglắmchúngmớixuấthiện.

NhữngconsốkhủngBất kể bạn đang xembáo cáo tài chính của công ty nào, trên đó chắc

chắnsẽcóbamụcchính.Mộtlàdoanhthuhaytổngthunhập(cảhaicáchgọiđềunhưnhau).Doanhthuluônnằmởdòngtrêncùng.Khimọingườiđềcập đến “tăng trưởng dòng đầu,” thì tức làmọi ngườimuốn nói đến tăngtrưởngdoanhthu.Chiphínằmởgiữa,vàlợinhuậnởdướicùng.(Nếubảnbáocáokếtquảkinhdoanhbạnđangxemlàcủamộttổchứcphilợinhuận,thì “lợi nhuận” có thể được ghi là “thặng dư/thâm hụt” hoặc “thu nhậpthuần”).Lợinhuậnđượcchiathànhnhữngnhómnhỏ,đượcliệtkêtheotrìnhtự−chẳnghạn,lợinhuậngộp.Chúngtôisẽgiảithíchvềtấtcảcácnhómnàytrongchương8.

Thườngthìbạncóthểchỉrađâulàđiềuquantrọngđốivớimộtdoanhnghiệpkhinhìnvàonhữngconsốlớnnhấtliênquanđếndoanhthu.Chẳnghạn, sau dòng doanh thu thường là dòng “giá vốn hàng bán”, hay COGS(costofgoods sold).Ởcáccông tydịchvụ,dòngnày thườngđượcghi là“giáthànhdịchvụ”,hayCOS(costofservices).Nếudòngnàychiếmphầnlớn doanh thu, bạn có thể cược rằng ban quản lý công ty đang theo dõiCOGShoặcCOSrấtsátsao.Ởcôngtycủamình,bạnsẽcầnbiếtchínhxácnhữnggìđượcbaogồmtrongcáckhoảnmục liênquanđếncôngviệccủabảnthân.Chẳnghạn,nếubạnlàgiámđốcbánhàng,bạnsẽcầnbiếtchínhxácnhữnggìtạonênkhoảnmục“chiphíbánhàng”.Nhưchúngtasẽthấy,cáckếtoánviêncóquyềntựquyếtnhấtđịnhtrongcáchthứcphânloạicácchiphíkhácnhau.

Tiệnđây,xinlưuý:trừkhibạnlàchuyêngiatàichính,nếukhôngrấtcóthể bạn sẽ bỏ qua các khoản mục như “bộ phận chứng khoán hóa thanhkhoảnhợpnhất”.Dùsao,hầuhếtcácdòngcónhãntênkiểunàyđềukhôngquáquan trọngvớikếtquảkinhdoanh.Trong trườnghợpnhưvậy,chúngcầnđượcgiảithíchởphầnchúthích.

DữliệusosánhBáo cáo kết quả kinh doanh hợp nhất được trình bày trong báo cáo

thườngniên thườngcóbacột số liệu,phảnánhnhữnggìdiễn ra trongbanămgầnđó.Báocáokếtquảkinhdoanhnộibộcóthểcónhiềucộtsốliệuhơn.Chẳnghạn,bạncóthểgặpmộtbáocáonhưsau:

%thựctế/doanhthu %ngânsách/doanhthu %chênhlệch

Hoặcnhưsau:

Thực tế giai đoạn trướcđó

chênh lệch tiền mặt(+/–)

% chênhlệch

Nhữngbảngsốliệukiểunàycóthểgâykinhhãi.Nhưngquảthậtchúngkhôngcầnphảinhưvậy.

Ởtrườnghợpđầutiên,“%doanhthu”chỉđơngiảnlàmộtcáchthểhiệnđộlớncủachiphíxéttrongtươngquanvớidoanhthu.Dòngdoanhthuđượccoinhưlàđiểmchotrước−điểmcốđịnh−vàtấtcảmọithứkhácsẽđượcso sánh với nó. Nhiều doanh nghiệp thiết lập mục tiêu %/doanh thu chonhữngkhoảnmụcnhấtđịnh,vàratayhànhđộngnếutrượtxakhỏimụctiêu.Chẳnghạn,cóthểcácnhàđiềuhànhcấpcaocủadoanhnghiệpđãquyếtđịnhkhôngđểchiphíbánhàngvượtquá12%doanhthu.Nếuchiphínàyvượtrakhỏiconsố12%,thìbộphậnbánhàngphảicẩntrọnghơnnữa.Nguyêntắctươngtựcũngápdụngchoconsốngânsáchvàchênhlệch.(“Chênhlệch”cónghĩalàsựkhácbiệt).Nếuconsốthựctếvượtxakhỏingânsách−tứclà,nếuchênhlệchlớn,dứtkhoátsẽcóngườimuốnbiếtlýdotạisao.Cácnhàquản lý hiểubiết về tài chính luônxácđịnhnhững con số chênh lệchvớingânsáchvàtìmhiểulýdotạisao.

Ởtrườnghợpthứhai,báocáođơngiảnchotathấydoanhnghiệpđanghoạtđộngrasaosovớiquýtrướchoặcnămtrước.Đôikhiđiểmsosánhsẽlà“cùngkỳnămtrước”.Mộtlầnnữa,nếucómộtconsốđichệchhướng,sẽcóngườimuốnbiếtlýdotạisao.

Tómlại,giátrịcủacácbáocáokếtquảkinhdoanhdạngsosánhlàđểnêubậtnhữnggìđangthayđổi,consốnàođangtheođúngkỳvọngvàconsốnàokhông.

ChúthíchBáocáokếtquảkinhdoanhnộibộcó thểbaogồmcácchúthíchhoặc

không.Nếucó,thìchúngtôikhuyênbạnnênđọcthậtcẩnthận.Chúngcóthểchobạnbiếtđiềugìđómàcáckế toánviênnghĩ rằngmọingườiđềunênbiết.Cácbáocáokếtquảkinhdoanhchođốitácbênngoài,nhưnhữngbáocáođicùngcácbáocáothườngniên,lạihơikhácmộtchút.Chúngthườnggồmnhiều,rấtnhiềuchúthích.Cóthểbạncầnlướtquachúng:mộtsốcóthểthúvị,sốkháccóthểkhông.

Tạisaophảiđọctấtcảcácchúthích?Trongnhữngtrườnghợpcónghivấn,cácquytắckếtoánsẽđòihỏinhânviêntàichínhphảigiảithíchlàmsaohọcóthểchoranhữngtổngsốnhưthế.Vìthế,hầuhếtcácchúthíchgiốngnhưnhữngcửasổcho ta thấyđượcphương thức tính toánsố liệu.Mộtsốchúthíchđơngiảnvàdễhiểu,chẳnghạnhaichúthíchsauđâytrongBáocáo10-Knăm2004củaDell(báocáothườngniênđượcthựchiệntheoĐạoluậtGiaodịchChứngkhoánnăm1934):

Nămtàikhóa−NămtàikhóacủaDellkéodài52hoặc53tuần,kếtthúcvào ngày thứSáu gần với ngày 31/1 nhất. Tất cả các năm tài khóa 2004,2003và2002đềugồm52tuần.

Chiphívậnchuyển−Chiphívậnchuyểnvàxử lýhàngcủaDellđềuđượctínhvàochiphíbánhàngtrongbáocáokếtquảkinhdoanhhợpnhấtđikèmchotấtcảcácgiaiđoạntrìnhbày.

Tuynhiên,nhữngchúthíchkháccóthểdàivàphứctạp,nhưnhữngđoạnchúthíchdướiđâytrongBáocáo10-KcủaTycoInternationalchonămtàikhóakếtthúcvàongày30/9/2004:

Ghinhậndoanh thu−Công tyghinhậndoanh thuchủyếu trên4 loạigiaodịch−bánsảnphẩm,bánhệ thốnganninh, thuphí thuêbaođốivớidịchvụgiámsátvàbánhợpđồng.

Doanh thubán sảnphẩmđượcghinhận tại thờiđiểmchuyểngiao têntuổi,rủirovàlợiíchcủaquyềnsởhữu.ThờiđiểmnàythườngdiễnrakhicácsảnphẩmđếncảngđiFOB,giábánlàcốđịnhvàcóthểxácđịnhđược,vàviệcthunhậnhàngđượcđảmbảo.

Những điều khoản hoàn tiền, ưu đãi bán hàng, xúc tiến thương mại,phiếugiảmgiá,đổitrảhàngvàchiếtkhấuchokháchhàngđượcghinhậnlàphầngiảmtrừkhixácđịnhdoanhthutrongkỳghinhậndoanhthu.Nhữngđiềukhoảnnàyđượcthựchiệndựatrênnhữngdựtoánphátxuấttừcácyêucầucủachươngtrìnhhiệntạivàkinhnghiệmđãcó.

Chúthíchđặcbiệtnàycònkéodàithêm7đoạnnữa.Songxinđừnghiểusaiýchúngtôi:việcTycogiảithíchcáchthứchọghinhậndoanhthulàrất

quantrọng.Cácquyếtđịnhvề thờiđiểmghinhậndoanhthu làyếu tốchủchốttrongnghệthuậttàichính.BạncũngkhôngnênchorằngDellluôncónhữngchúthíchđơngiản,còncácchúthíchcủaTycothìluônphứctạp.Cácvídụcủachúngtôichỉđơngiảnminhhọachosựđadạngcủacácloạichúthíchmàbạnsẽgặptrongcácbáocáokếtquảkinhdoanhthườngniên.Đôikhibạncòncóthểthấymộtsốđiềurấtđỗithúvịvềcácdoanhnghiệp,quaviệcđọccácchúthích!Vậynên,hãycứthưởngthứcđi!Tiệnđâyxinnhắnbạn,nếukhôngthểtìmranhữnggiảithíchmìnhcầntrongphầnghichú,hãyhỏigiámđốctàichính.Ôngtaắtcócâutrảlời.

QUYTẮCQUANTRỌNGĐólànhữngquytắcđểđọcbáocáo.Songbạncũngchớquênmộtquy

tắcquantrọngluôncầnđượcđặtlêntrướcsuynghĩcủabạnbấtcứkhinàobạnphảiđốimặtvớimộtbáocáokếtquảkinhdoanh.Quytắcđóphátbiểunhưsau:

Hãynhớrằngnhiềusốliệutrênbáocáokếtquảkinhdoanhphảnánhcácướctínhvàgiảđịnh.Kếtoánquyếtđịnhtínhnhữnggiaodịchnày,vàbỏquacácgiaodịchkhác.Họđãquyếtđịnhdựtoántheocáchnày,vàbỏquacáccáchkhác.

Đólànghệthuậttàichính.Nếubạnghinhớkỹđiểmnày,chúngtôiđảmbảo,trítuệtàichínhcủabạnđãvượtnhiềunhàquảnlý.

Vậynên,chúngtahãymạnhdạndấnsâuvàođểcócáinhìnchitiếthơnvềmộtsốhạngmụcchủchốt.Nếubạnkhôngcóbáocáokếtquảkinhdoanhsẵndùng,hãythamkhảomẫubáocáoởphầnphụlục.

6. DOANH THU VẤN ĐỀ LÀ Ở VIỆCGHI NHẬN

Chúngtôisẽbắtđầutừdòngtrêncùng.Chúngtôiđãlưuýrằngdoanhthu−dòngtrêncùngcủabáocáokếtquảkinhdoanh−còncómộttêngọikháclàtổngthunhập.Đếnđâyvẫnkhôngcóvấnđềgì:haitừchỉcùngmộtthứcũngkhôngphải làđiềugìquá tệ,vàchúng tôisẽsửdụngcảhai,bởichúngrấtthôngdụng.Nhưnghãycẩnthận:mộtsốdoanhnghiệp(vànhiềucánhân)còngọidòngđầuđólà“thunhập”.Trênthựctế,phầnmềmkếtoánthôngdụngQuickBookscũngdánnhãnchodòngđólàthunhập.Điềunàythậtsựkhiếnmọithứnhậpnhằng,vì“thunhập”vẫnthườngcónghĩalà“lợinhuận,” khoảnmụcnằmởdòngkết quảkinhdoanhdưới cùng. (Rõ ràng,chúngtađangvấpphảimộtcuộcchiếnkhókhănởđây.

Doanhnghiệpcóthểghinhậnhoặccôngnhậnmộtkhoảnthukhihọbàngiaosảnphẩmhoặcdịchvụchokháchhàng.Đây lànguyên tắcđơngiản.Nhưngnhưchúngtôiđãgợiýtừtrước,khiđưavàothựchành,nguyêntắcấylậptứcđưađếnnhữngrắcrốiphứctạp.Thựctếlàvấnđềkhinàocóthểghinhậnmộtkhoảndoanhthulàmộttrongnhữngkhíacạnhđậmtínhnghệthuậtcủabáocáokếtquảkinhdoanh.Đólàkhíacạnhmàkếtoánviêncóquyền tựquyếtđángkể,vàdođócũng làkhía cạnhmànhàquản lý chắcchắnhiểutườngtậnnhất.Bởivậy,đólàkhíacạnhmànhữngkỹnăngnhưmộtngườisửdụngcóhiểubiếttàichínhcủabạnsẽtrởnênđắcdụng.Nếumọithứtrôngkhôngổn,hãyđặtcâuhỏi−vànếubạnkhôngnhậnđượccâutrả lời thỏađáng,đócó lẽ là lúcphảibận tâm.Ghinhậndoanh thu làđấutrườngphổbiếnchocácgianlậntàichính.

DoanhthuDoanhthu(saleshayrevenue)làgiátrị tiềntệcủatấtcảcácsảnphẩm

hoặcdịchvụmàdoanhnghiệpcungcấpchokháchhàngtrongmộtgiaiđoạnnhấtđịnh.

NHỮNGCHỈDẪNMÙMỜNguyêntắcđượccáckếtoánviênsửdụngđểghinhậnhoặccôngnhận

doanhthulàdoanhthuphảiđượctạora.Côngtysảnxuấtphảivậnchuyểnsản phẩmđến khách hàng.Công ty dịch vụ phải thực hiện công việc củamình.Điềunàycũnghợplý−nhưngbạnsẽ làmthếnào trongnhữngtìnhhuốngsau?

Côngtycủabạnchuyêntíchhợphệthốngchocáckháchhànglớn.Một

dựánđiểnhìnhcầnkhoảng6thángđểthiếtkếvàđượckháchhàngphêduyệt,tiếptheođólà12thángthựchiện.Kháchhàngkhôngnhậnđượcbấtkỳgiátrịthựcnàotừdựánchođếnkhihoàntất.Vậy,khinàobạnmớinhậnđượcdoanhthumàdựántạora?Côngtycủabạnbánhàngchocácđạilý.Vớichínhsáchviếthóađơnmàkhônggiaohàng,bạnchophépkháchhàngmuasảnphẩm(chẳnghạn,mộtmặthàngrấtđượcưachuộngchodịpGiángsinh)trướckhihọthựcsựcầnnó.Bạngiúphọlưukhovàsẽgiaohàngrasauđó.Vậythìkhinàobạnsẽnhậnđượcdoanhthu?Bạn làmviệcchomộtcông tykiến trúc.Công tycủabạngiúpkháchhànglênkếhoạchthicông,thỏathuậnvớicácnhàchứctráchxâydựngđịaphươngvàgiámsátquátrìnhthicônghoặctáixâydựng.Tấtcảcácdịch vụ này đều được tính vào phí dịch vụ của công ty, khoảnmụcthườngđượctínhdướidạngphầntrămchiphíxâydựng.Làmthếnàobạnxácđịnhđượcthờigiancôngtynhậnđượcdoanhthu?Chúngtôikhôngthểchobạnđápánchínhxácchonhữngcâuhỏitrên,vì

phươngphápkếtoánởmỗinơimỗikhác.Nhưngđóchínhlàvấnđề:khônghềcócâutrảlờichắcchắnnào.Nhữngcôngtyhoạtđộngtheomôhìnhdựánthườngcócácnguyêntắcchophépghinhậnmộtphầndoanhthukhidựánđạtđếnmộtcộtmốcnhấtđịnh.Songnhữngnguyêntắcnàycóthểthayđổi.Consố“doanhthu”ởdòngtrêncùngluônphảnánhphánđoáncủacáckếtoánviênvềthờiđiểmghinhậndoanhthu.Vàởđâucóphánđoánthìởđósẽcóchỗchotranhcãi−nếukhôngmuốnnóilàchocảcácthủđoạntàichính.

XÁCSUẤTDIỄNRACÁCTHỦĐOẠNTÀICHÍNHTrên thực tế, áp lực sử dụng các thủ đoạn tài chính có thể rất căng.

Chẳnghạn,hãycùngxemxétmộtcông typhầnmềm.Vàhãygiảsửrằngcôngtynàybánphầnmềmkèmhợpđồngbảotrìvànângcấpchomộtgiaiđoạn5năm.Bởivậy,công typhảiđưaracácphánđoánvề thờiđiểmghinhậndoanhthucủagiaodịchbánhàng.

Bâygiờ,hãygiảsửcông typhầnmềmnày thật ra làmộtbộphậncủamộttậpđoànlớnphảicungcấpcácdựbáothunhậpchoPhốWall.Cácnhàtài chínhcủavănphòngcông tymẹmuốnPhốWallvui lòng.Nhưngquýnàytrôngnhưthểcôngtymẹcónguycơthiếumộtvàixusovớiconsốthunhậptrêncổphầnướctính.Nếuthậtlàthế,PhốWallsẽkhônghàilòng.VàkhiPhốWallkhônghàilòng,cổphiếucủacôngtysẽchịutrận.

(Bạncóthểthấynhânviêntàichínhtrongvănphòngcôngtymẹđangsuynghĩ).Đâylàbộphậnphầnmềm.Giảsửchúngtathayđổicáchghinhận

doanh thu của bộ phận này?Giả sử chúng ta ghi nhận trước 75% thay vì50%?Có thể viện lý do ằng giao dịch bán hàng trong ngành này đòi hỏinhiềucôngsứcbướcđầu,vìvậytanênghinhậnchiphívànỗlựcthựchiệngiaodịch,cũngnhưchiphícungcấpsảnphẩmvàdịchvụ.Chỉcầnthayđổi–màởđâylàghinhậnthêmdoanhthu,thếlàthunhậptrêncổphầnsẽlậptứcđượcđẩynhẹlênmứcmàPhốWallmongmuốn.

Điềuthúvị làcáchthayđổinhưvậykhônghềphạmpháp.Côngtycóthểgiải thích trongchú thíchcủabáocáo tài chính,nhưngviệcđócókhicũngchẳngcầnthiết.Chẳnghạn,chúngtahãyxemxétmộtphầnkháctrongchúthíchrấtdàicủacôngtyTycomàtađãnhắcởchương5:

Khicungcấpdịchvụtheonhữnghợpđồngnhấtđịnh,Dịchvụcơsởhạtầng(mộtđơnvịkinhdoanhthuộcnhómSảnphẩmvàdịchvụthiếtkế)phảituântheohợpđồngphụvàchịunhữngchiphíkhácdobộphậnDịchvụcơsởhạtầngthanhtoánvàviếtlạihóađơnchokháchhàng.Trướcđây,cácchiphínàyđượccoilà“đãthôngqua”vàvìvậykhôngđượctínhvàodoanhthuvàgiávốnhàngbánkhaibáocủaDịchvụcơsởhạtầng.Cóhiệulựctừngày1 thángMột năm 2004, tính ngược trở lại ngày 1 thángMười năm 2003,côngtybắtđầuphảnánhcácchiphícủahợpđồngphụvàocảdoanhthulẫngiávốnhàngbánchoDịchvụcơsởhạtầng,dođódoanhthutăngvàgiávốnhàngbánlà739triệuđô-latrongnămtàikhóakết thúcvàongày30thángChínnăm2004.

Vềnguyêntắc,bấtkỳmộtthayđổikếtoánnào“quantrọng”vớikếtquảkinh doanh đều phải được chú thích theo cách này. Nhưng ai mới đượcquyềnquyếtđịnhcáinàoquantrọng,cáinàokhông?Bạnđoánrarồiđó:cáckếtoánviên.Thựctếlà,việcghinhậntrước75%doanhthucóthểthểhiệnbứctranhchínhxáchơnhiệntrạngcủacôngtyphầnmềm.Nhưngsựthayđổi như vậy về phương pháp kế toán có được là nhờ những phân tích tàichínhhữuích,haynóphảnánhnhucầuđưaradựbáolợinhuận?Liệucóđịnhkiếnnàolẩnkhuấtđâuđâykhông?Hãynhớrằng,kếtoánlànghệthuậtsửdụngcácdữliệuhạnchếđểtớigầnnhấtcóthểvớimộtmôtảchínhxácvề hiệu quả hoạt động của doanhnghiệp.Doanh thu trên báo cáo kết quảkinhdoanhlàướctính,làtiênđoántốtnhất.Vídụnàychotathấycácướctínhcóthểdẫnđếnđịnhkiếnnhưthếnào.

Không chỉ các nhà đầu tư mới phải thận trọng với định kiến; nhữngquyếtđịnhnhư thế còn có thể ảnhhưởng trực tiếpđếncôngviệc củanhàquản lý.Giả sửnếubạn làgiámđốcbánhàng,vàbạncùngđộingũnhânviêncủamìnhđangtậptrungvàoconsốdoanhthumỗitháng.Bạnquảnlý

nhânviêndựatrênnhữngconsốnày.Bạntraođổivớihọvềhiệuquảcôngviệc.Bạnđưa raquyếtđịnh tuyểndụngvàsa thải,vàbạnphát thưởngrồicôngnhận, tấtcảđều theocácconsốnày.Giờ,công tycủabạn làmđúngviệcmàcôngtyphầnmềmkiađã làm: thayđổicách thứcghinhậndoanhthunhằmthựchiệnmụctiêunàođócủatậpđoàn.Bỗngnhiênmọichuyệntrôngnhưthểnhânviêncủabạnđanglàmviệcrấttốt!Cótiềnthưởngchotấtcả!Nhưnghãycẩnthận:nếughinhậntheophươngphápcũ,consốdoanhthucơsởcóthểkhôngtốtđếnvậy.Nếubạnkhôngbiếtchínhsáchđãthayđổivàbạnbắtđầutungracácgóithưởng,tứclàbạnđangtrảthêmnhưngkhôngchomộtcảithiệnthựctếnào.Trítuệtàichínhtrongtrườnghợpnàycónghĩalàhiểudoanhthuđượcghinhậnthếnào,phântíchcácchênhlệchthựctếtrongconsốdoanhthu,vàquyếtđịnhthưởng(hoặckhông)dựatrênnhữngthayđổithựcsựtronghoạtđộng.

Chỉxinnóimộtlờiriêngthếnày,nguồngốcphổbiếnnhấtcủacácgianlận kế toán đã và có lẽ vẫn luôn là dòng trên cùng: doanh thu. Sunbeam,Cendant,XeroxvàRiteAid,tấtcảđềuchơitiểuxảovớiviệcghinhậndoanhthu theo những cách phải đặt dấu hỏi.Vấn đề này đặc biệt gay gắt trongngànhcôngnghiệpphầnmềm.Nhiềucôngtyphầnmềmbánsảnphẩmchocácnhàphânphối, trunggianđưasảnphẩmđến tayngười tiêudùng.Cácnhàsảnxuất,thườngphảichịuáplựcdoanhthutừPhốWall,thườngbịcámdỗ với việc giao những phầnmềm chưa được đặt hàng cho các nhà phânphối vào cuối quý. (Biệnphápnàyđượcgọi là nhồi hàngvàokênh).Mộtcông ty đã tìm được lối đi đúng đắn liên quan đến biện pháp này làMacromedia, công ty sáng tạo raứngdụng InternetFlashPlayer vànhiềusảnphẩmkhác.Khiviệcnhồihàngvàokênhtrởthànhvấnđềnghiêmtrọngtrongngành,Macromediađãtựnguyệntrìnhbáocácướctínhvềhàngtồnkhohiệnđangdonhàphânphốinắmgiữ,quađócho thấycáckênhphânphốisảnphẩmcủacông tykhôngphảiđượcnhồinhétkhống.Thôngđiệpgửitớicáccáccổđôngvànhânviêncủacôngtyrấtrõràng:Marcomediasẽkhôngbịcuốnvàobiệnphápấy.

Tuynhiên,lầntớikhibạnđọcvềmộtvụbêbốitàichínhtrênmặtbáo,trướctiênhãykiểmtraxemliệuaiđócóđangtunghứngsốliệudoanhthuhaykhông.Rủithay,chuyệnnàylạiquáphổbiến.

7. CHI PHÍ VÀ NỢ PHẢI TRẢKhôngcóquytắcbấtdibấtdịchHầuhếtcácnhàquảnlýđềucónhiềukinhnghiệmcánhânvớichiphí.

Nhưngbạn cóbiết, có rất nhiềuước tínhvàđịnhkiến trong cácdòng chiphí?Chúngtahãycùngnghiêncứucáckhoảnmụcchiphíchủyếu.

GIÁVỐNHÀNGBÁNHOẶCGIÁTHÀNHDỊCHVỤCólẽbạnđãbiết,cácchiphítrênbáocáokếtquảkinhdoanhthườngrơi

vào hai nhóm cơ bản. Nhóm thứ nhất là giá vốn hàng bán, hay COGS.Thường thì, có nhiều tên gọi khác nhau cho nhóm này, chẳng hạn ởmộtcông tydịchvụ, nó có thểđượcgọi làgiá thànhdịchvụ.Chúng tôi cũngthườngxuyênnhìnthấynhữngcáitênnhưchiphídoanhthuvàchiphíbánhàng.Đểđơngiản,chúngtôisửdụngtừviếttắtCOGShoặcCOS.Ởmứcđộnàođinữa,điềuquantrọngkhôngphảilàởnhãntên,màlànhữnggìđượcbaogồmtrongnó.MụcđíchẩnsauCOGSlàđểđolườngmọichiphíliênquantrựctiếpđếnviệclàmrasảnphẩmhoặcthựchiệndịchvụ.Nguyênvậtliệu.Laođộng.Nếubạnngờrằngquytắcnàysẽmởrachobạnhàngtấncácdiễngiải,thìbạnđãhoàntoànđúng.BộphậnkếtoánphảiraquyếtđịnhsẽbaogồmnhữnggìtrongCOGSvànhữnggìởcáchạngmụckhác.

Giávốnhàngbán(COGS)vàgiáthànhdịchvụ(COS)Giá vốn hàng bán (cost of goods sold) hay giá thành dịch vụ (cost of

service)làmộthạngmụcchiphí,baogồmtấtcảcácchiphíliênquantrựctiếpđếnquátrìnhsảnxuấthoặcthựchiệndịchvụ.

Mộtsốquyếtđịnhtrongsốđókháđơngiản.Chẳnghạn,trongmộtcôngtysảnxuất,cácchiphísauđâychắcchắnsẽđượctínhvào:

Tiềnlươngchocáccôngnhânlàmviệctrongdâychuyềnsảnxuất.Chiphínguyênvậtliệuđượcdùngđểlàmrasảnphẩm.Vànhiềuchiphíkhácchắcchắnsẽbịloạira,như:Chiphívậttưvănphòngphẩmmàbộphậnkếtoánsửdụng(giấy,bút,v.v…)Lươngchogiámđốcnhânsựcủavănphòngcôngty.Tiếp đó sẽ là những khoản nằmở vùng xám− những khoản này thìnhiềuvôkể.Vídụ:Thếcònlươngcủagiámđốcnhàmáysảnxuấtrasảnphẩm?Lươngcủaquảnđốcnhàmáythìsao?Hoahồngbánhàngthìthếnào?Tấtcảnhữngkhoảnnàycóliênquantrựctiếpđếnquátrìnhsảnxuấtsản

phẩmkhông?Haychúnglàchiphíhoạtđộng,giốngnhưchiphíchogiám

đốcnhânsự?Trongngànhdịchvụcũngxuấthiệnsựnhậpnhằngtươngtự.COStrongcáccôngtydịchvụthườngbaogồmchiphíchonhânlựcthamgia thực hiện dịch vụ.Thế còn trưởng nhóm thì sao?Bạn có thể lập luậnrằnglươngcủaanhtalàmộtphầncủacáchoạtđộngchung,vàvìthếkhôngnênbaogồmtrongCOS.Bạncũngcóthểchorằnganhtahỗtrợnhânviêntrực tiếp thựchiệndịchvụ,vìvậy lươngcủaanh tacầnđược tínhvàogiáthànhdịchvụ.Nhữnglậpluậntrênđềulàphánđoán.Khôngcómộtquytắcbấtdibấtdịchnào.

Thẳngthắnmànóithìviệckhôngcóbấtkỳquytắcbấtdibấtdịchnàolàmộtđiềungạcnhiênnhonhỏ.Bộ tiêuchuẩnGAAP−cácquy tắckế toánđượcthừanhậnphổquátdùngđểkiểmsoátcáchghisổsáchcủacáckếtoánviênởMỹ−dàyđến4.000trangvàcórấtnhiềuquytắcchitiết.BạncóthểtưởngrằngGAAPsẽquyđịnh:“giámđốcsảnxuấtkhôngđượctính”hoặc“quảnđốc thì tính”.Khôngmaymắnnhưvậy,GAAPchỉcungcấpcho tacácđịnhhướng.Cácdoanhnghiệptuânthủcácđịnhhướngnàyvàápdụngmộtlogichợplývớitrườnghợpcụthểcủadoanhnghiệpmình.Mấuchốt,nhưcáckếtoánviênvẫnthườngnói,làsựhợplývànhấtquán.Chừngnàologiccủadoanhnghiệpvẫncònhợplývàchừngnàologicđóvẫncònđượcápdụngnhấtquán,thìchừngđódoanhnghiệpmuốnlàmgìcũngđược.

GAAPGAAP là từ viết tắt của cụm từ “generally accepted accounting

principles”−cácquytắckế toánđượcthừanhậnphổquát.GAAPđịnhrachuẩnmựcchoviệc lậpbáo cáo tài chínhởMỹ.Nógiúpđảmbảogiá trịpháplývàđộtincậycủabáocáo,vàchophépdễdàngsosánhcácdoanhnghiệpvà cácngành côngnghiệpvới nhau.Tuynhiên,GAAPkhônggiảithích rõ ràngmọi thứ; bộ quy tắc này chophépkế toán viên có quyền tựquyếtvàphánđoánchủquanđángkể.

Liênquanđếnviệctạisaonhàquảnlýnênquantâmđếnviệcnênghi,nênbỏkhoảnnào,hãyxemxétcáckịchbảnsauđây:

Bạnquảnlýbộphậnphântíchkỹthuậtcủamộtcôngtykiếntrúc,vàtrướcđâytiềnlươngchonhânviêncủabạnđượctínhvàoCOS.Hiệntại,phòngtàichínhchuyểntấtcảcácchiphínàyrakhỏiCOS.Việclàmnày hoàn toàn hợp lý − dù bộ phận của bạn thamgia nhiều vào quátrìnhhoànthànhbảnvẽthiếtkế,nhưngcóthểnóibộphậnkhôngliênquantrựctiếpđếnbấtkỳcôngviệccụthểnào.Vậy,sựthayđổiđócóquan trọng không? Chắc chắn là có. Bạn và nhân viên của mình sẽkhôngcònlàmộtphầncủacáigọilà“trênvạch”nữa.Nghĩalàbạnsẽ

xuấthiệnmộtcáchkhácđitrênmànhìnhra-đacủadoanhnghiệp.Nếucôngtycủabạntậptrungvàolợinhuậngộpchẳnghạn,banquảnlýsẽgiámsátCOSthậtcẩnthận,vàđảmbảorằngmọibộphậnảnhhưởngđếnCOSsẽcóđược tất cảnhữnggìmìnhcầnđểđạtđượcmục tiêu.MộtkhibạnđượcđịnhkhoảnbênngoàiCOS−“dướivạch”−mứcđộchúýdànhchobạncóthểítđiđángkể.Bạnlàgiámđốcmộtnhàmáy,cónhiệmvụlàmrakhoảnlợinhuậngộp1triệuđô-lamỗitháng.Thángnàylợinhuậnkém20.000đô-la.Sauđó,bạn nhận ra rằng 25.000 đô-la trongCOGS của bạn đang được địnhkhoảnởdòng“quảnlýhợpđồngcácđơnhàngcủanhàmáy”.KhoảnđócóthậtsựnằmtrongCOGShaykhông?Bạnkiếnnghịkếtoántrưởngchuyển các khoản đó vào chi phí hoạt động.Kế toán trưởng đồng ý;thayđổiđượctiếnhành.Bạnđạtđượcchỉtiêu,vàmọingườiđềuhânhoan.Ngay cảmột người ngoài cũng có thể nhìn vào nhữnggì đangdiễnravàtinrằnglợinhuậngộpđãcảithiện−tấtcảlànhờthayđổimàbạnđãthựchiệnvìbạnđangcốgắngđạtchỉtiêu.Trênvạch,dướivạchTừ“vạch”ởđâythườngámchỉlợinhuậngộp.Phíatrênvạchlợinhuận

gộpcủabáocáokếtquảkinhdoanh thường làdoanh thuvàgiávốnhàngbán,hoặcgiáthànhdịchvụ.Phíadướivạchlàchiphíhoạtđộng,lãivay,vàthuế.Vậysựkhácbiệtởđâylàgì?Nhữngkhoảnmụctrênvạch(trongngắnhạn) thường biến đổi nhiều hơn những khoản mục dưới vạch, và vì vậythườngđượcbanquảnlýchúýđếnhơn.

Mộtlầnnữa,nhữngthayđổinàycũnghợppháp,miễnlàchúngđápứngđược bài kiểm tra hợp lý và nhất quán.Thậm chí bạn còn có thể rútmộtkhoảnmụcchiphírakhỏiCOGStrongmộtthángvàkiếnnghịtínhgộpnótrở lạivào tháng sau.Tất cảnhữnggìbạncần làmột lýdođủ sức thuyếtphục kế toán trưởng (và các kiểm toán viên nếu những thay đổi đó quantrọngđốivớikếtquảtàichínhcủacôngty).Tấtnhiên,việcliêntụcthayđổicácquytắcgiữacáckỳkếtoánlàmộthìnhthứckhônghay.Tínhnhấtquánlàmộttrongnhữngđiềumàchúngtacầnởcáckếtoánviên.

CHIPHÍHOẠTĐỘNG:CÁIGÌCẦNTHIẾT?Và khi bị loại khỏi COGS, các chi phí sẽ được đưa vào đâu?Đâu là

“dướivạch”?Đólàmộtnhómchiphícơbảnkhác,đượcgọilàchiphíhoạtđộng.Một số doanhnghiệp quy chi phí hoạt động là chi phí bán hàngvàquảnlýchung(viếttắtlàSG&A–sales,generalandadministrative;hoặcchỉG&A–generalandadministrative),trongkhinhữngdoanhnghiệpkháclạixemG&A(chiphíchungvàchiphíhànhchính)lànhómconvàtáchchiphí

bánhàngcùngchiphímarketingradòngriêng.Thườngthìdoanhnghiệpsẽtiếnhànhphânbiệtnhưvậydựatrênquymôtươngđốicủatừngloạichiphí.Microsoftchọncáchthểhiệnchiphíbánhàngvàchiphímarketingởdòngriêngvìhailoạichiphínàychiếmmộtphầnđángkểtrongtổngchiphícủatậpđoàn.Ngượclại,cáccôngtycôngnghệsinhhọc lạiápdụngcách tiếpcậnđiểnhìnhhơn,đólàgộpchungchiphíbánhàngvàmarketingvàochiphíG&A.Cảhainhómđều tách riêngchiphínghiêncứuvàphát triểnvìkhoảnmụcnàycótầmquantrọngtươngđốicao.Vìvậy,hãylưutâmđếncáchthứcdoanhnghiệptổchứccáckhoảnmụcchiphí.

Chiphíhoạtđộngthườngđượccoivàgọilà“chiphíchung”(overhead).Nhómchiphínàybaogồmcáckhoảnnhưtiềnthuêmặtbằng,chiphíđiệnnước,điệnthoại,nghiêncứuvàmarketing.Nócũngbaogồmtiềnlươngchonhânviênvàbanquảnlý−bộphậnnhânsự,kếtoán,côngnghệthôngtin,v.v…−cộngthêmtấtcảnhữngkhoảnmụcmàkếtoánquyếtđịnhkhôngkêvàonhómCOGS.

Chiphíhoạtđộng(địnhnghĩathêmlầnnữa)Chiphíhoạtđộng lànhómchiphí lớncòn lại [bêncạnhnhómCOGS.

Nhómnàybaogồmnhữngchiphíkhông liênquan trực tiếpđếnquá trìnhlàmrasảnphẩmhaythựchiệndịchvụ.

Bạn có thể coi chi phí hoạt động như cholesterol trong doanh nghiệp.Cholesterol tốt sẽ làmbạnkhỏemạnh,nhưngcholesterolxấu sẽ làmđộngmạchcủabạntắcnghẽn.Chiphíhoạtđộngtốtsẽgiúpdoanhnghiệpvữngmạnh, và chi phí hoạt động xấu sẽ kéo tụt kết quả kinh doanh của doanhnghiệp,cảnbướcbạntậndụngcáccơhộikinhdoanh.(Mộtcáchgọikháccho những chi phí hoạt động xấu là “thủ tục quan liêu không cần thiết”.Cũngcóthểgọilà“việcđèobòng”.Hoặcbạncóthểliêntưởngđếnnhữnghìnhảnhkhác).

ThêmmộtđiềunữavềCOGSvàchiphíhoạtđộng.BạncóthểchorằngCOGScũnggiốngnhư“chiphíbiếnđổi”−nhữngchiphíthayđổitheokhốilượngsảnxuất−vàrằngchiphíhoạtđộnglàchiphícốđịnh.Chẳnghạn,nguyênvật liệu là chiphíbiếnđổi: sảnxuất càng lớn,bạncàngphảimuanhiềunguyênvậtliệu.VàchiphínguyênvậtliệuluônđượctínhvàoCOGS.Tiềnlươngchonhânviêncủabộphậnnhânsựlàchiphícốđịnh,vàkhoảnđóđượctínhvàochiphíhoạtđộng.Nhưngrủithay,mọithứkhôngđơngiảnnhưvậy.Chẳnghạn,nếutiềnlươngcủacácquảnđốcđượctínhvàoCOGS,thì khi đó khoản mục này là cố định trong ngắn hạn, bất kể bạn làm ra100.000hay150.000sảnphẩm.Hoặcxemxétvídụvềchiphíbánhàng,vốn

đượcxemnhưmộtphầncủachiphíSG&A.Nếubạncómộtđộingũbánhàngănhoahồng,chiphíbánhàngởmộtchừngmựcnàođósẽlàbiếnphí,tuyvậychúnglạithườngđượctínhvàochiphíhoạtđộng,hơnlàCOGS.

SỨCMẠNHCỦACONSỐKHẤUHAOTÀISẢNHỮUHÌNHVÀTÀISẢNVÔHÌNH

MộtphầnkháccủachiphíhoạtđộngthườngđượclồngvàodòngSG&Alà chi phí khấu hao tài sản vô hình và hữu hình (depreciation andamortization).Cáchthứcxửlýloạichiphínàycóthểảnhhưởnglớnđếnconsốlợinhuậntrênbáocáokếtquảkinhdoanh.

Ởphầntrước,chúngtôiđãtrìnhbàymộtvídụminhhọavềkhấuhaotàisảnhữuhình−doanhnghiệpmuamộtchiếcxetảichởhàngvàphântánchiphíđóquamộtgiaiđoạnbanăm,khoảngthờigianmàchúngtôigiảđịnhlàtuổiđờisửdụngcủachiếcxe.Nhưchúngtôiđãnói,đólàmộtvídụminhhọachonguyêntắcphùhợp.Nóichung,khấuhaotàisảnlàviệc“tínhphí”mộttàisảnvậtchất,nhưmộtchiếcxetảihoặcmộtchiếcmáy,theotuổiđờihữudụngướctính.Toànbộđiềunàycónghĩalàkếtoánphảixácđịnhthờigianmàtàisảnđócóthểđượcsửdụng,lấytỷlệtươngứngtrêntổngchiphí,vàghinhậnconsốđónhưmộtkhoảnmụcchiphítrênbáocáokếtquảkinhdoanh.

Tuyvậy,ởnhữngcâukhôkhantrênẩnchứamộtcôngcụrấtquyềnnăngmàcácnghệsỹtàichínhcóthểứngdụng.Nóđángđểchúngtađisâuvàochi tiết,vìbạnsẽ thấychínhxáccácgiảđịnhvềkhấuhaocóthểtácđộngnhưthếnàođếnkếtquảkinhdoanhcủamộtdoanhnghiệpbấtkỳ.

Đểchođơngiản,hãygiảsửchúngtamởmộtcôngtychuyểnphát,vàcungcấpdịchvụchomộtsốkháchhàng.Trongthángđầuhoạtđộng,chúngtathựchiệnđượckhốilượngcôngviệccógiátrị10.000đô-la.Đầutháng,côngtycủachúngtamuamộtchiếcxetảicógiá36.000đô-lađểchởhàng.Bởichúngtakỳvọngcóthểsửdụngchiếcxetrongbanăm,nênchúngtasẽkhấuhaochiếcxenàyởmức1.000đô-lamỗitháng(sửdụngphươngphápkhấuhaođường thẳngđơngiản).Vìvậy,mộtbáocáokếtquảkinhdoanhgiảnlượccóthểsẽcódạngnhưsau:

Doanhthu10.000đô-laGiávốnhàngbán5.000Lợinhuậngộp5.000Chiphí3.000

Khấuhao1.000Lợinhuậnthuần1.000đô-laNhưngcáckếtoánviêncủachúngtakhôngphảilàthầybói.Họkhông

biếtchắcchiếcxetảicósửdụngđượcchínhxáctrongbanămkhông.Đóchỉlàmộtgiảđịnhđượchọđưara.Hãyxemxétmộtsốgiảđịnhkhác:

Họcóthểgiảđịnhrằngchiếcxechỉdùngđượcmộtnăm,trongtrườnghợpnày,họphảikhấuhao3.000đô-lamỗitháng.Cáchtínhnàylàmkếtquảkinhdoanh tụtgiảm2.000đô-la,vàđẩycông ty từchỗcó lãi1.000đô-lathànhlỗ1.000đô-la.

Hoặchọgiảđịnhrằngchiếcxecóthểsửdụngđượctrongsáunăm(72tháng).Trongtrườnghợpnày,mứckhấuhaochỉlà500đô-lamỗitháng,vàlợinhuậnthuầnsẽlênđến1.500đô-la.

Ởtrườnghợpthứnhất,côngtychúngtađộtnhiênrơivàotìnhtrạnghoạtđộngởmứcbáođộngđỏ.Ởtrườnghợpsau,chúngtalạităngđượclợinhuậnthuầnlên50%−chỉbằngviệcthayđổigiảđịnhvềkhấuhao.Tấtnhiên,cáckếtoánviênphảituântheobộtiêuchuẩnGAAP,nhưngbộquytắcnàychophéphọđượclinhhoạtđángkể.Bấtkểkếtoánviêntuântheobộtiêuchuẩnnào,họluôncầnđưaradựtoánmỗikhimộttàisảncóthờigiansửdụngdàihơnmộtkỳkế toán.Việccủamộtnhàquản lý thôngminhvề tàichính làhiểunhữngướctínhnàyđểbiếtchúngảnhhưởngnhưthếnàođếntìnhhìnhtàichính.

Nếubạnchorằngđâythuầntúylàmộtbàitậpsáchvởthìhãyxemlạivídụđáng tiếcvềWasteManagement Inc. (WMI).WMIlàmột trongnhữngcâuchuyệndoanhnghiệpthànhcôngtrongthậpniên1970-1980.Chínhbởivậy,mọingườiđềuchoángvángkhinăm1998côngtynàythôngbáomìnhsẽphảitrảmộtkhoảntrướcthuếlênđến3,54tỷđô-latừthunhập–khoảnxửlýnợxấumộtlần.Đôikhinhữngkhoảnphímộtlầnđượctínhtrướckhithựchiệntáicơcấu,nhưchúngtasẽthảoluậnởphầnsaucủachươngnày.Nhưngtrong trườnghợpnày thìkhác.Thực tế làWMIđang thừanhậnđãgian lận sổ sáchở quymômàkhó ai có thểmường tượng ra.Trong suốtnhiềunămtrướcđó,côngtythậtrachỉthuđượcvềconsốíthơnconsốmàcôngtybáocáo3,54tỷđô-la.

Chuyện gì đã xảy ra khi đó? Kể từ thập niên 1980, khi bắt đầu tăngtrưởngnhanhchóngbằngcáchmualạicáccôngtyxửlýrácthảikhác,WMIđãlàconcưngcủaPhốWall.Khinguồncungcôngtyxửlýrácthảibắtđầusụt giảm, khoảng năm 1992, công ty chuyển sangmua các công ty thuộc

ngànhkhác.Nhưngtrongkhixoaychuyểnthànhcôngcáccôngtyrácthải,thìcôngtylạikhôngbiếtcáchvậnhànhhiệuquảcáccôngtyngoàingành.BiênlợinhuậncủaWMItụtgiảm.Giácổphiếutuộtdốc.Tuyệtvọngchốngđỡgiácổphiếu,banđiềuhànhbắtđầutìmcáchtăngthunhậpcủacôngty.

Họbắtđầuchúýtrướctiêntớiđộixegồm20.000xerác,mỗixecógiátrungbình150.000đô-la.Tínhđếnthờiđiểmđó,đoànxetảiđãđượckhấuhaotừ8đến10năm,đâylàmứckhấuhaotiêuchuẩncủangành.Banđiềuhànhquyếtđịnh,bấynhiêuthờigianlàkhôngđủ.Mộtchiếcxetảitốtcóthểdùngđược12,13,thậmchí14năm.Khithêm4nămnữavàobảngkhấuhaoxetải,ngườitacóthểtạonênđiềukỳdiệuchokếtquảkinhdoanh;việcđógiốngnhưvídụnhonhỏchúngtôiđãnêukhinãy,nhưngđượcnhânlênvớicấpsốhàngngàn.Tuynhiên,banđiềuhànhkhôngdừnglạiởđó.Họnhậnrarằng cònnhững tài sảnkhác có thể ápdụng thủ thuật tương tự−như1,5triệuthùngráccỡđạichẳnghạn.Thờigiankhấuhaocủamỗithùngráccóthểkéodàitừ12năm(theochuẩn)lênđến15,18,hoặc20năm,vàthếlàtasẽcóthêmmộtkhoảnthunhậpkếchxùnữamỗinăm.Bằngcáchgianlậncác số liệu khấuhaoxe tải và thùng rác, ban điều hànhWMIđã bơm lợinhuậntrướcthuếcủacôngtylênconsốkhổnglồlà716triệuđô-la.Vàđâymớichỉlàmộttrongnhữngchiêutròhọsửdụngđểlàmcholợinhuậntrôngcóvẻlớnhơnthựctế,khiếntổngsốcuốicùnglớnđếnvậy.

Tất nhiên, toàn bộmạng lưới lùng nhùng đó cuối cùng cũng được gỡtung,nhưphầnlớncácthủđoạnlừađảo.Dùvậy,lúcđóđãquámuộnđểcứucôngty.Côngtyđượcbánchomộtđốithủcạnhtranh,nhữngngườichủmớigiữlạitêncôngty,vàthayđổigầnnhưtấtcả.Vềphíanhữngthủphạmgâyravụgianlận,dùkhôngbịxửlýhìnhsự,nhưnghọphảichịumộtsốánphạtdânsự.

Khấuhaolàmộtvídụcơbảnchocáimàcáckếtoánviêngọilàchiphíphitiềnmặt(noncashexpense).Hẳnnhiênđâycũngchínhlàchỗhọthườngđểlạcmấtnhữngkẻcònlại.Mộtkhoảnchithìcóthểlàgìkhácngoàitiềnmặt?Điểmmấuchốtởthuậtngữđánhđốnàylàphảinhớrằngtiềnmặtcóthểđãđượcchitừtrước.Xetảithìcôngtyđãmua.Nhưngchiphíthìkhôngđượcghinhậntoànbộtrongthángđó,màrảiráctrongtuổiđờicủaxetải,mỗi lầnmột khoản nhỏ.Không có thêm khoản tiềnmặt nào ra khỏi cửa;đúnghơnthìđóchỉlàcáchmàkếtoánviênchỉrarằngdoanhthuthángnàydựavàoviệcsửdụngchiếcxetảiđó, thếnên,báocáokếtquảkinhdoanhnêncódòngnàođóphảnánhchiphícủachiếcxe.Tiệnđây,bạncũngnênbiết rằngcó rấtnhiềuphương thứcđể tínhkhấuhaochomột tài sản.Bạnkhôngcầnbiếttàisảnđólàgì;việcđócóthểgiaochokếtoánviên.Tấtcả

nhữnggìbạncầnbiếtlàliệuviệcsửdụngtàisảncóphùhợpvớidoanhthumànótạorahaykhông.

ChiphíphitiềnmặtChiphíphitiềnmặt(noncashexpense)làloạichiphíđượctínhchomột

kỳbáocáokếtquảkinhdoanh,nhưngkhôngđượcchitrảthậtsựbằngtiềnmặt.Khấuhaolàmộtvídụ:kếtoánviênkhấutrừmộtsốtiềnnhấtđịnhmỗitháng để khấu hao trang thiết bị, nhưng doanh nghiệp không có nghĩa vụphảichisốtiềnđó,vìthiếtbịđãđượcmuatừtrước.

Khấuhaotàisảnvôhìnhvềcơbảnlàýtưởngtươngtựnhưkhấuhaotàisảnhữuhình,nhưngđượcápdụngchocáctàisảnvôhình.Ngàynay,tàisảnvô hình chiếm một phần đáng kể trên bảng cân đối kế toán của doanhnghiệp.Cáckhoảnmụcnhưbằngsángchế,bảnquyền,vàlợithếthươngmại(sẽđượcgiảithíchtrongchương10)đềulàtàisảnvôhình−taphảitốntiềnđểcóchúngvàchúngcógiátrị−dùchúngkhôngphảilàcáctàisảnvậtchấtnhưbấtđộngsảnvàtrangthiếtbị.Tuyvậy,chúngcũngphảiđượcđưavàosổsáchnhưcáctàisảnhữuhình.Chẳnghạnnhưbằngsángchế.Côngtybạnphảimuabằngsángchế,hoặcphảinghiêncứuvàpháttriểnđểcósángchế,vàsauđóxincấpbằngchonó.Giờthìbằngsángchếmanglạidoanhthu.Thếnên,côngtyphảikhớpsaochoChiphícủatấmbằngsángchếphùhợpvớidoanhthumànógiúpmanglại,mỗilầnmộtchút.TrongtiếngAnh,khimộttàisảnlàvôhình,ngườitasẽdùngtừ“amortization”đểchỉkhấuhaochonó,thayvì“depreciation”.Chúngtôikhôngbiếtchắclýdo−nhưngdùvìlẽgì,đócũnglànguồncơngâykhóhiểu.

Nhânđây,cũngxinnóithêm,trongkinhtếkhấuhaongầmchỉrằngmóntài sảnmất dần giá trị theo thời gian. Thật vậy,một chiếc xe tải được sửdụng trong ngành chuyển phát thật sự mất dần giá trị khi trở nên cũ kĩ.Nhưngviệckhấuhao tàisảnvôhìnhvà tàisảnhữuhình trongkế toán lạimangýnghĩaphânbổchiphínhiềuhơnlàkhấutrừgiátrị.Chẳnghạn,mộtchiếcxetảicóthểsẽđượckhấuhaotrongbanăm,chonêngiátrịkếtoáncủachiếcxetảiđóởcuốigiaiđoạnđósẽbằng0.Nhưngnóvẫncógiátrịnàođótrênthịtrường.Mộtbằngsángchếcóthểđượckhấuhaotrongsuốttuổiđờisửdụng,nhưngnếucôngnghệđãtiếnbộvượtxanó,giátrịcủanócóthểgầnnhưbằng0saumộtvàinăm,bấtkểcáckếtoánviêncónóigì.Thếnên,cáctàisảnthườnghiếmkhiđánggiánhưnhữnggìđượcthểhiệntrênsổsách.(Chúngtôisẽtrìnhbàychitiếthơnvềgiátrịkếtoánhaygiátrị“sổsách”trongPhần3).

KHOẢNTRẢMỘTLẦN:CỜVÀNGCẢNHBÁO

Kế toán cũng giống như cuộc sống, ít nhất là ở chỗ: có rất nhiều thứkhông nằm gọn trong hạngmục nào. Bởi vậy,mỗi báo cáo kết quả kinhdoanhlạicómộtnhómlớngồmnhữngchiphíkhôngthuộcvềCOGS,màcũngchẳngphải làchiphíhoạtđộnghaychiphíchung.Mỗibáocáomỗikhác,nhưngthườngthìbạnsẽnhìnthấycácdòng“thunhập/chiphíkhác”(đây thườnglàkhoản thuđượchaymấtđi từviệcbán tàisản,hoặc từcácgiaodịchkhôngliênquanđếnhoạtđộngthựcsựcủadoanhnghiệp)và tấtnhiên là cảdòng“thuế”.Bạnkhôngcầnbận tâmđếnhầuhếtnhữngdòngnày.Nhưng cómột dòng thườngđảo lên sauCOGSvà chi phí hoạt động(đôikhinócònđượcđưavàongaydướichiphíhoạtđộng)−dòngmàchắcchắnbạncầnhiểuvìnócóýnghĩatrọngyếuđốivớikhảnăngsinhlời.Nhãntênphổbiếnnhấtchonólà“khoảntrảmộtlần”.

Cóthểđôilúcbạnđãbắtgặpcụmtừtakingthebigbath(gộtrửa)hoặcmộtcụmtừtươngtựtrêntờWallStreetJournal.Đólàmộtcáchnóiámchỉđếnnhữngkhoảntrảmộtlần,nhữngkhoảnnàycònđượcgọilàkhoảnđặcbiệt (extraordinary item), xử lý nợ xấu (write-off) hay phí tái cơ cấu(restructuringcharge).Cónhữnglúcdoanhnghiệpphải tiếnhànhxửlýnợxấu,nhưtrongtrườnghợpcủaWMI,khiđisaihướngvàmuốnđiềuchỉnhlại sổsách.Thườngxuyênhơn thìnhữngkhoảnphímột lầnxuấthiệnkhimộtCEOmớilênnắmquyềnvàmuốntáicơcấu,táitổchức,đóngcửanhàmáyvàcóthểcắtgiảmbiênchế.ĐólànỗlựccủaCEO,bấtkểđúngsai,đểcảithiệndoanhnghiệpdựatrênđánhgiácánhâncủaôngtavềnhữnggìlàthiếtyếuđốivớidoanhnghiệp.Thườngthìmộtcuộctáicơcấunhưvậyđòihỏinhiềuchiphí−tiềnthuênhàxưởng,chiphíthựchiệncácgóihỗtrợthấtnghiệp,vứtbỏcơsởvậtchất,bántrangthiếtbị,v.v…

Ngàynay, cáckế toánviên luônmuốn thận trọng.Thực tế làhọbuộcphảithế.GAAPkhuyếncáocáckếtoánviênnênghinhậnchiphíngaykhibiếtrằngchiphíđóphátsinh,kểcảtrongtrườnghợphọphảiướctínhchínhxácconsốcuốicùnglàbaonhiêu.Vìvậykhicuộctáicơcấudiễnra,cáckếtoánviêncầnướctínhnhữngchiphínàyvàghinhậnchúng.

Đâythậtsựlànơicầncắmcờvàngcảnhbáo−mộtnơituyệtvờichocácđịnhkiếnsốliệu.Nóichocùngthìbạnthựcsựướctínhchiphí táicơcấunhưthếnào?Cáckế toáncónhiềuquyềntựquyết,vàhọcókhảnăngcheđậydấuvếttheohướngnàyhayhướngkhác.Nếudựtoánhọđưaraquácao−tứclànếuchiphíthựctếthấphơndựkiến−thìmộtphầncủakhoảnphímột lần đó phải được “đảo ngược lại”.Một khoản đảo ngược như vậy sẽtăng thêm lợinhuậnchokỳmới, làmnó tăngchóngmặt sovới lợinhuậnthực−và tấtcả làbởiước tínhcủakế toán trongkỳ trướcđó thiếuchuẩn

xác!NgườitatừngkháonhaurằngAlDunlap“CưaXích”,CEOkhéttiếngcủaSunbeam,đãcoibộphậnkếtoánnhưmộttrungtâmlợinhuận,vànhữngtrìnhbàyởtrêncóthểgiảithíchtạisao.(Nếubạnnghemộtnhàđiềuhànhcấpcaonóivềbộphậnkếtoántheocáchấy,côngtycủabạnắtcóvấnđề).

Tấtnhiên,cũngcóthểcótrườnghợpchiphítáicơcấuquáthấp.Khiđó,sẽphảicómộtkhoảnphíkhácđượcchirasauđó.Cáchnàylàmsốliệurốitung,vìkhoảnphíđókhôngthậtsựphùhợpvớimộtkhoảndoanhthunàotrongkỳkếtiếp.Trongkỳnày,lợinhuậnsẽthấphơnsovớithựctế,vàmộtlầnnữalàvìcáckếtoánviênđãđưaradựtoánkhôngchínhxáctrongkhungthời gian trước đó. Trong suốt giai đoạn đầu những năm 1990, năm nàoAT&Tcũngthựchiệnmộtkhoảntáicơcấu“mộtlần”.Côngtynàyliêntụckhẳngđịnhrằngthunhậptrướctáicơcấuđangtăng−nhưngviệclàmnàykhông tạođược thayđổiđángkể,bởisau toànbộnhữngkhoản táicơcấunày, công ty lại rơi vào tình trạngbiếnđộng tài chính.Hơnnữa, nếumộtcôngtyliêntụcchicáckhoảntáicơcấumộtlầnđặcbiệtsuốtnhiềunăm,thìnhữngkhoảnchiấycóthểđặcbiệtđếnthếnào?

8. CÓ NHIỀU KIỂU LỢI NHUẬN

Chođếnlúcnày,chúngtôiđãtrìnhbàyvềdoanhthu−dòngtrêncùng−và kế đó là các khoản chi phí. Lấy doanh thu trừ đi chi phí, ta sẽ có lợinhuận.

Đươngnhiên,phéptínhnàycũngchora thunhập, thunhậpthuần,haythậm chí là biên lợi nhuận thuần.Điều đáng ngạc nhiên làmột số doanhnghiệpsửdụngtấtcảnhữngthuậtngữkhácnhaunàyđểchỉlợinhuận,đôikhi còn sử dụng tất cả trong cùngmột tài liệu.Một báo cáo kết quả kinhdoanh có thể có những khoảnmục được gắn nhãn “lợi nhuận gộp”, “thunhậphoạtđộng”,“lợinhuậnthuần”và“thunhậptrênmỗicổphần”.Tấtcảchúngđềulànhữngdạngkhácnhaucủalợinhuận,thườngxuấthiệntrênbáocáokếtquảkinhdoanh−vàdoanhnghiệpcóthểchỉcầnđơngiảngọiđólà“lợinhuậngộp”,“lợinhuậnhoạtđộng”,“lợinhuậnthuần”và“thunhậptrêncổphần”.Khidoanhnghiệpsửdụngnhữngtừnàytrongcùngmộtbáocáokếtquảkinhdoanh thì cóvẻhọđangnóivềnhữngkháiniệmkhácnhau.Nhưngthựcsựlàkhôngphảivậy.

Trongcuốnsáchnày,chúngtahãychỉsửdụngthuậtngữ“lợinhuận”,vàtìmhiểucáccáchgọikhácnhaucủanó.

LợinhuậnLợinhuận(profit)làsốtiềncònlạisaukhiđãtrừtấtcảcácchiphíkhỏi

doanhthu.Cóbaloạilợinhuậncơbản:lợinhuậngộp,lợinhuậnhoạtđộngvà lợi nhuận thuần.Mỗi loại đượcxácđịnhbằngcách trừkhỏidoanh thunhữnghạngmụcchiphínhấtđịnh.

LỢINHUẬNGỘP:BAONHIÊUTHÌĐỦ?Lợinhuậngộp−doanhthutrừđiCOGShoặcCOS−làsốliệuchínhđối

vớihầuhếtcácdoanhnghiệp.Nóchobiếtkhảnăngsinhlờicơbảncủasảnphẩmhoặcdịchvụ.Nếukhoảnmụcnàykhôngsinhlời,thìcôngtybạncóthểsẽkhôngtrụđượclâu.Nóichocùngthìlàmsaobạncóthểchitrảchonhữngchiphídướivạch,baogồmcảlươngbổngcủabanquảnlý,nếubạnkhôngtạođượclợinhuậngộpvữngmạnh?

LợinhuậngộpLợinhuậngộp(grossprofit)làkếtquảsaukhilấydoanhthutrừđigiá

vốnhàngbánhoặcgiá thànhdịchvụ.Đó lànhữnggì còn lại saukhimột

doanhnghiệpthanhtoáncácchiphítrựctiếpphátsinhtrongquátrìnhlàmrasảnphẩmhoặcthựchiệndịchvụ.Lợinhuậngộpphảiđủđểbùchiphíhoạtđộng,thuế,chiphítàichínhvàlợinhuậnthuần.

Nhưng“vữngmạnh”nghĩalàgì?Lợinhuậngộpbaonhiêuthìđủ?Điềunàylạicósựkhácbiệtrấtlớngiữacácngành,vàcóthểcũngcókhácbiệtgiữacáccôngtytrongcùngmộtngành.Trongngànhkinhdoanhtạphóa,lợinhuậngộpthườngchiếmtỷlệphầntrămrấtnhỏtrongdoanhthu.Trongkhiđó,ởngànhkinhdoanhtrangsức,lợinhuậngộplạithườngchiếmtỷlệlớnhơnhẳn.Nếutấtcảcácđiềukiệnkhácđềunhưnhau,thìmộtdoanhnghiệpcódoanhthulớnhơncóthểtỏasángvớitỷlệ lợinhuậngộpnhỏhơnmộtdoanhnghiệpcódoanh thu thấphơn. (Đó làmột trongnhững lýdokhiếnWal-Martcóthểtínhgiáthấpđếnvậy).Đểđánhgiálợinhuậngộpcủamộtdoanhnghiệp,bạncóthểsosánhvớicácchuẩncủangành,đặcbiệtlànhữngdoanhnghiệpcócùngquymô.Bạncũngcóthểnhìnvàocácxuhướngquatừngnăm,kiểmtraxemliệulợinhuậngộpcủabạnđilênhayđixuống.Nếunóđangđixuống,bạncóthểđặtcâuhỏitạisao.Cóphảidogiáthànhsảnxuấttăng?Hayvìcôngtyđangtiếnhànhchiếtkhấuchocácgiaodịchmuahàng?Hiểuđượctạisaolợinhuậngộpthayđổi,nếucó,sẽgiúpcácnhàquảnlýtìmrađiểmcầntậptrungchúý.

Tuynhiên,ởđâycũngvậy,bạncầntinhýdõitheonhữngđịnhkiếncóthểẩnsaucácconsố.LợinhuậngộpcóthểchịuảnhhưởngrấtlớntừnhữngquyếtđịnhvềthờiđiểmghinhậndoanhthuvàquyếtđịnhvềnhữngkhoảncầntínhvàoCOGS.Giảsửbạnlàgiámđốcnhânsựcủamộtcôngtynghiêncứuthịtrường,vàbạnnhậnthấyrằnglợinhuậngộpđangcóchiềuhướngđixuống.Bạnnhìnvàosốliệu,thoạttrôngcóvẻnhưchiphídịchvụđãtăng.Thếlàbạnvàcácnhânviêncủamìnhbắtđầulênkếhoạchcắtgiảmchiphídịchvụ,thậmchícóthểsửdụngđếncảbiệnphápcắtgiảmbiênchế.Nhưngkhinghiêncứukỹhơn,bạnpháthiệnraphầntiềnlươngvốnnằmtrongchiphíhoạt độngđãđược chuyểngộpvàoCOGS.Dovậy, thực tế là chiphídịchvụkhôngtăng,vàviệccắtgiảmbiênchếsẽlàsailầm.Lúcnàybạnphảitraođổivớibộphậnkếtoán.TạisaohọlạichuyểntiềnlươngvàoCOGS?Tại saohọkhôngbáochobạnbiết?Nếunhữngkhoản lươngấyvẫnđượcgộp vàoCOGS, thì có thể cần giảm lợi nhuận gộpmục tiêu của công ty.Khôngcầnthêmmộtthayđổinàonữa.

LỢI NHUẬN HOẠT ĐỘNG LÀ CHÌA KHÓA CHO SỰ VỮNGMẠNH

Lợinhuậnhoạtđộng−cóđượckhilấylợinhuậngộptrừđicácchiphí

hoạtđộnghaySG&A,baogồmcáckhoảnkhấuhaotàisảnhữuhìnhvàtàisảnvôhình−cònđượcgọitắtlàEBIT(đọclài-bit).EBITlàtừviếttắtcủathunhậptrướcthuếvàlãivay(earningsbeforeinterestandtaxes).(Nênnhớrằngthunhậpchỉlàmộtcáchgọikháccủalợinhuận).Nhữngkhoảnchưabịtrừkhỏidoanh thu là lãivayvà thuế.Tại sao lại chưa?Vì lợinhuậnhoạtđộng là lợi nhuậnmàdoanhnghiệp có được từ hoạt độngkinh doanhmàmìnhthamgia–tức,từhoạtđộng.Cáckhoảnthuếkhôngthựcsựliênquanđếnhiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệp.Vàchiphílãivaythìphụthuộcvàoviệcdoanhnghiệplấyvốntừvaynợ,haytừvốnchủsởhữu(chúngtôisẽgiảithíchrõsựkhácbiệtnàyởchương11).Cơcấutàichínhcủadoanhnghiệpkhônghềnóilênđiềugìvềhiệuquảcủadoanhnghiệptrênphươngdiệnhoạtđộng.

Lợinhuậnhoạtđộng,hayEBIT, làmột thướcđohiệuquảđểđánhgiácôngtácquảnlýdoanhnghiệp.Khoảnmụcnàyđượctấtcảcácbênliênquantheodõichặtchẽ,vìnóđolườngcầutổngthểđốivớisảnphẩm−dịchvụ(doanhthu)củadoanhnghiệp,lẫnhiệusuấtcungcấpcácsảnphẩm−dịchvụ(chiphí)đó.Ngânhàngvàcácnhàđầutưnhìnvàolợinhuậnhoạtđộngđểđánhgiáliệudoanhnghiệpcóđủkhảnăngtrảnợvàmanglạilợitứcchocổ đông không.Các nhà cung cấp thì nhìn vào đó để xemxét liệu doanhnghiệpcókhảnăng thanh toánhóađơnkhông. (Tuyvậy,nhưchúng ta sẽthấyởphầnsau,lợinhuậnhoạtđộngkhôngphảilàthướcđochuẩnnhấtchoviệcnày).Cáckháchhàng lớnphân tích lợi nhuậnhoạt độngđểxácđịnhxemliệudoanhnghiệpcóđanglàmănhiệuquảvàcókhảnăngduytrìổnđịnhkhông.Ngaycảnhữngnhânviênkhônngoancũngkiểmtralợinhuậnhoạtđộng.Lợinhuậnhoạtđộngổnđịnhvàtăngtrưởngsẽgửiđithôngđiệprằng,cácnhânviêncóthểtiếptụccôngviệcvàcócơhộithăngtiến.

LợinhuậnhoạtđộnghayEBITLợinhuậnhoạtđộng(operatingprofit)cóđượckhilấylợinhuậngộptrừ

đichiphíhoạtđộng,baogồmcáckhoảnkhấuhaotàisảnhữuhìnhvàtàisảnvôhình.Nóicáchkhác,nóthểhiệnlợinhuậnđượctạoratừhoạtđộngkinhdoanh.

Tuynhiên,hãynhớrằngnhữngđịnhkiếntiềmtàngcũngcóthểtácđộngđếnlợinhuậnhoạtđộng.Cóbấtkỳkhoảntrảmộtlầnnàokhông?Dòngkhấuhaothìthếnào?Nhưchúngtađãthấy,doanhnghiệpcóthểđiềuchỉnhkhấuhaođểtácđộngđếnlợinhuậntheocáchnàođó.Từngcóthờigian,cácnhàphântíchcủaPhốWalltheodõisátsaolợinhuậnhoạtđộng−hayEBIT−của cácdoanhnghiệp.Nhưngcácdoanhnghiệpmàvề saubị lộ tẩy làđã

gian lận hóa ra đều dàn cảnh với các số liệu khấu hao (hãy nhớ lại câuchuyệncủaWMI),bởivậycác số liệuEBITcủahọđềuđángngờ.Chẳngbaolâusau,PhốWallbắtđầutậptrungvàomộtthôngsốkhác−EBITDA(đọclài-bit-đa),haythunhậptrướclãivay,thuế,khấuhaotàisảnhữuhìnhvà tài sản vô hình (earnings before interest, taxes, depreciation, andamortization).MộtsốýkiếnchorằngEBITDAlàthướcđotốthơnđểđánhgiáhiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệp,vìnóbỏquacáckhoảnchiphíphitiềnmặt,chẳnghạnnhưmọikhoảnkhấuhao.

LỢINHUẬNTHUẦNVÀCÁCHĐIỀUCHỈNHCuối cùng, chúng ta cũng tiến đến dòng dưới cùng. Lợi nhuận thuần.

Khoảnmục này thường nằmở dòng cuối cùng trên báo cáo kết quả kinhdoanh.Lợinhuận thuần lànhữnggìcòn lại saukhimọi thứđược trừđi−COGShoặcCOS,chiphíhoạtđộng,thuế,lãivay,cáckhoảnphítrảmộtlầnvàcácchiphíphitiềnmặtnhưkhấuhaotàisảnhữuhìnhvàtàisảnvôhình.Khicóaiđóhỏi“Kếtquảkinhdoanhthếnào?”thìđóhầunhưluônlàcâuhỏivềlợinhuậnthuần.Mộtvàisốliệuđượcdùngđểđánhgiádoanhnghiệp,chẳnghạnnhưthunhậptrêncổphầnvàtỷsuấtgiácả/lợinhuận,đềuđượctínhdựatrênlợinhuậnthuần.Đúnglàrấtlạkhingườitakhôngđơngiảngọilàthunhậptrêncổphầnvàtỷsuấtgiácả/lợinhuận.Nhưngngườitakhônggọinhưthế.

Sẽthếnàonếulợinhuậnthuầncủadoanhnghiệpthấphơnmứcdựtrù?Ngoàicáchchơi trò tiểuxảovớisổsách,chỉcóbacáchkhắcphụckhảdĩchokhảnăngsinhlờithấp.Mộtlà,doanhnghiệpgiatăngnhữnggiaodịchbánhàngsinhlợi.Phươngánnàygầnnhưluônđòihỏinhiềuthờigian.Bạnphải tìmđượcthị trườngmớihoặckháchhàngtiềmnăngmới,nỗlựcsuốtcácchukỳbánhàng,v.v…Hailà,doanhnghiệphạgiáthànhsảnphẩmvàđiềuhànhhiệuquảhơn−tứclà,giảmCOGS.Cáchnàycũngtốnthờigiankhôngkém:Bạncầnnghiêncứuquátrìnhsảnxuất,tìmranhữngđiểmkémhiệu quả, và tiến hành các thay đổi.Cách thứ ba là cắt giảm chi phí hoạtđộng,gầnnhưđồngnghĩavớiviệccắtgiảmsốlượngnhânviên.Thườngthìđâylàphươngpháptứcthờiduynhất.ĐólàlýdotạisaonhiềuCEOkhitiếpquảnnhữngcôngtygặpkhókhănđềubắtđầubằngviệccắtgiảmbiênchếởnhững bộ phận bị bội chi ngân sách. Việc đó nhanh chóng làm thu nhậptrôngổnhơn.

Tấtnhiên,biệnphápcắtgiảmnhâncôngcóthểphảntácdụng.Tinhthầnlàmviệcsẽsasút.NhữngngườigiỏimàCEOmuốngiữcóthểbắtđầumuốnđitìmviệcởnơikhác.Màđócũngkhôngphảilàhiểmhọaduynhất.Chẳng

hạn,“AlCưaXích”đãtừngnhiềulầndùngchiếnlượcthảihồinhânviênđểbơmphồngthunhậpcủanhữngcôngtymàôngnàytiếpquản,vàPhốWallthườngtưởngthưởngchoôngtavìviệcđó.Nhưngchiếnlượcđókhôngcònhiệuquảkhiông tađếnSunbeam.Vâng,đúng làông tađãcắtgiảmnhânlực,vàđúnglàthunhậpcótăng.ThựctếthìPhốWallđãnồngnhiệtvớiviệclợinhuậncủacôngtytănglênđếnđộcổphiếucủaSunbeamđượcđẩylêncao.Nhưngchiến lượccủaDunlap là luônphảibáncông tyởmứccó lợinhuận–vàlúcnày,khicổphiếucủacôngtycógiácao,côngtrởnênquáđắtđỏđếnđộcáckháchhàngtiềmnăngkhólòngmualại.Khikhôngaimualại,Sunbeambuộcphảilêlếttồntạichođếnkhimọisựlộrõrànhrànhvà“AlCưaXích”bịhộiđồngquảntrịsathải.

LợinhuậnthuầnLợinhuậnthuần(netprofit)làdòngcuốicùngcủabáocáokếtquảkinh

doanh:lànhữnggìcònlạisaukhitrừkhỏidoanhthutấtcảgiáthànhvàchiphí.Đólàlợinhuậnhoạtđộngsaukhitrừđilãivay,thuế,cáckhoảntrảmộtlầnvàbấtkỳchiphínàocònlạitrongchiphíhoạtđộng.

Bàihọcởđâylàgì?Đốivớihầuhếtcácdoanhnghiệp,biệnphápquảnlývớitầmnhìndàihạn,vàtậptrunggiatăngnhữnggiaodịchbánhàngcólợinhuận, cũngnhư cắt giảmchi phí sẽ hiệuquảhơn.Dĩ nhiên, chi phí hoạtđộngcũngphảicắtgiảm.Nhưngnếuđólàmụctiêuduynhấtmàbạnquantâm,thìcólẽbạnchỉđangcốtrìhoãnngàyphánquyếtmàthôi.

HỘPCÔNGCỤHIỂURÕCHÊNHLỆCHChênhlệchđơngiảncónghĩalàsựkhácbiệt.Đócóthểlàsựchênhlệch

giữangânsáchvàthựctếtrongmộtthánghaymộtnăm,giữathựctếthángnàyvớithựctếthángtrước,v.v…Nócóthểxuấthiệndướidạngsốlượnghoặctỷlệphầntrăm,hoặccảhai.Consốtỷlệphầntrămthườnghữudụnghơn,vìchúngmanglạicơsởsosánhdễdàngvànhanhchónggiữahaiconsố.

Vấn đề nan giải duy nhất với chênh lệch là ở việc xác định xem liệuchênhlệchđólàtốthayxấu.Vídụ,doanhthulớnhơnkỳvọnglàtốt,trongkhichiphílớnhơnkỳvọnglạilàxấu.Đôikhi,giớitàichínhtỏragiúpđỡ,vàchobạnbiếtbằngmộtlưuýnhỏrằngkhichênhlệchđượcđặttrongdấungoặc hay chênh lệch có dấu trừ đứng trước thì đó là chênh lệch bất lợi.Nhưng thường thìbạnphải tự tìmhiểu.Chúng tôikhuyênbạnnên tự tínhtoán, tìmxemnhữngchênh lệchđượcchobiết là tốthayxấu, rồikiểmtra

xemchúngđượcthểhiệnnhưthếnào.Hãyđảmbảorằngbạnthựchiệncácphéptínhchocảhaikhoảndoanhthuvàchiphí.Đôikhidấungoặcđơnhaydấutrừchỉchotabiếtchênhlệchtrongphéptoán,chứkhôngchỉrasựtốtxấu.Trongtrườnghợpđó,dấungoặcởdòngdoanhthucókhilàtốt,còndấungoặcởdòngchiphícóthểmangýnghĩaxấu.

LÀMTHẾNÀOĐỂTHỰCSỰGIATĂNGDOANHTHUĐừngcố thử thủ thuậtdướiđây trongcông tycủabạn:đó làmộtkiểu

gianlận.Tuynhiên,tacóthểnhìnvàođóvàbiếtmộtsốcôngtycóthểđiquáxađếnđâuđểtăngdoanhthuvàlợinhuậntrongbáocáo.

Đó là Adelphia, công ty truyền hình cáp lớn bị phá sảnmột vài nămtrước.Adelphiamuamộtsốlượnglớncáchộpthusóngtruyềnhìnhcápđểlắpđặttạinhàchokháchhàng.Mỗihộpthusóngcógiá500đô-la.Cóthờiđiểm,mộtngườiởAdelphiađãnảyrasángkiến:tínhphímarketingđốivớinhàcungcấphộpthusóngtruyềnhìnhcápvìAdelphiađãdùnghộptruyềnhìnhcápcủahọ,rồichophépnhàcungcấpnânggiáthiếtbịlênmứcđủđểbùphímarketing.Thếlà,Adelphiabắtđầutínhphí26đô-lamỗihộp,vànhàcungcấpcũngnânggiátheomứcđó.Thậmchíchẳngcầnphảitraođổibằngtiềnmặt:khihóađơncủanhàcungcấpđượcchuyểnđến,vớigiá526đô-lamỗithiếtbị,Adelphiachỉđơngiảnlàgiảm26đô-lachocáimàhọgọilàchiphímarketing,vàhọphảichitiềntúichochínhmứcphíđó.Trongkhiđó,cácchiphíđượcđịnhkhoảnlàdùngvàochiếndịchmarketing−thựcsựthìhoàntoànkhôngcóchiếndịchnào,theonhữnggìAdelphiathừanhận−lạiđượckhấuhaotrongnhiềunăm.

Thế là toàn bộ giao dịch chỉ tồn tạo trên giấy tờ. Nhưng chỉ vậymàAdelphia đã có thể kết sổ thêmhàng triệu đô-la doanh thumà không cầnphảilàmgì.Vìcácchiphíđượcdẫnrađãđượckhấuhaotheothờigian,nêngầnnhưtoànbộ26đô-la thuđượctừmỗihộpsẽđi thẳngxuốngdòngkếtquảkinhdoanhcuốicùngcủaAdelphia.Tácđộngnàyđãthổithunhậpcủacôngtytừ37triệuđô-lanăm2000lên54triệuđô-lanăm2001.

Đươngnhiên,chúngtôikhôngnghĩ,bạnhayaikháctrongcôngtycủabạnsẽ thửnhữngviệckiểunhư thế.Hànhvigian lậnkiểunàykhôngphổbiếnlắm.Nếubạnpháthiệnthấymộthànhvinàokiểunhưthế,hãyhôhoánthậtto.Nghệthuậttàichínhkhôngmởrộngđếnviệccóthểtạoradoanhthuvàlợinhuậntừkhôngkhí.Đồngthời,hãytỉnhtáotrướcnhữngchiêutròkếtoánmuôn hình vạn trạng. Cuốn sách này sẽ không trang bị cho bạn trởthànhmộtkiểm toánviên tòaán,nhưngnósẽgiúpbạn trở thànhmộtnhàquản lý thôngminhvề tàichính,cókhảnăngđặt ítnhấtmộthoặchaicâu

hỏi.

PHẦN III BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN - NƠI

VÉN MỞ NHIỀU ĐIỀU NHẤT

9. HIỂU NHỮNG ĐIỀU CĂN BẢN VỀBẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN

Ởcácbáocáotàichínhcómộtđiềukhóhiểumàcólẽbạncũngđãnhậnra.

Nếutraochomộtnhàquảnlýgiàukinhnghiệmmộttậptàiliệutàichính,thìthứđầutiênmàôngtasẽtìmđếnlàbáocáokếtquảkinhdoanh.Hầuhếtcácnhàquảnlýđềugiữ−hoặcđềumuốngiữ−“trọngtráchlỗlãi”.Họcótráchnhiệm“làmđẹp”cáckhoảnlợinhuậnkhácnhau.Họbiết,báocáokếtquảkinhdoanhlànơimàcuốicùnghiệuquảcôngviệccủahọsẽđượcghilại.Bởivậy,họluônnhìnvàonótrướcnhất.

Bâygiờ, tahãy thửđưa tập tài liệu tàichính tương tựchomộtchuyênviênngânhàng,haymộtnhàđầu tưcókinhnghiệmởPhốWall,haymộtthành viên kỳ cực có chân trong hội đồng quản trị. Báo cáo đầu tiênmànhữngngườinàyluôntìmxemsẽlàbảngcânđốikếtoán.Thựctếlàhọsẽsămsoinómộtlúclâu.Sauđó,họmớibắtđầulậtgiởcáctrangkhác,kiểmtrabáocáokếtquảkinhdoanhvàbáocáo lưuchuyển tiền tệ−nhưnghọluôntrởlạibảngcânđốikếtoán.

Tạisaocácnhàquảnlýkhônglàmnhưcácchuyêngia?Tạisaohọchỉgiớihạnsựýcủamìnhđếnbảnbáocáokếtquảkinhdoanh?Chúngtôichorằngcóbalýdonhưsau:

Bảngcânđốikếtoáncóphầnhơikhóhiểusovớibáocáokếtquảkinhdoanh.Báocáokếtquảkinhdoanhdùgìcũngkhá trựcquan.Nhưngbảngcânđốikếtoánthìkhông−chí ít làkhôngdễđểbạnhiểuđượcnhữngđiềucănbản.Quátrìnhlậpdựtoáncủahầuhếtcácdoanhnghiệpđềutậptrungvàodoanhthuvàchiphí.Nóicáchkhác,cáchạngmụcngânsáchđềuphùhợpvớibáocáokếtquảkinhdoanh.Bạnkhôngthểtrởthànhnhàquảnlýmàkhôngbiếtchútgìvềcôngtáclậpdựtoán−điềunàytựđộngnóilênrằng,córấtnhiềudòngkháctrênbáocáokếtquảkinhdoanhquenthuộcvớibạn.Tráingượcvớiđiềunày,cácdữliệutrênbảngcânđốikếtoán hiếm khi có trong bảng dự toán của vị giám đốc điều hành (dùchắcchắnbộphậntàichínhcólậpdựtoánchocáckhoảntrênbảngcânđốikếtoán).Kiểmsoátbảngcânđốikếtoán(haycòngọi làbảngcânđối thuchi)đòihỏinhữnghiểubiếttàichínhsâuhơnsovớiviệckiểmsoátbáocáokếtquảkinhdoanh.Bạnkhôngchỉbuộcphảihiểucáchạngmụckhác

nhaucho thấyđiềugì,màcònphảibiếtchúngphùhợpvớinhaunhưthếnào.Bạncũngphảihiểunhữngthayđổitrênbảngcânđốikếtoánảnhhưởngrasaođếncácbáocáotàichínhkhác,vàngượclại.Chúngtôiđoánlàbạncóphầnedèkhi tìmhiểubảngcânđốikếtoán.

Nhưnghãynhớ:ởđâychúngtôiđangtậptrungvàotrítuệtàichính−tứclàhiểucáckếtquảtàichínhđượcđolườngnhưthếnào,vàbạn−vớitưcáchmộtnhàquản lý,nhânviênhoặcmộtnhà lãnhđạo−có thể làmgìđểcảithiệnkếtquả.Chúngtôisẽkhôngđivàocácyếutốchuyênsâucủabảngcânđối kế toán,mà chỉ nói về những điềumà bạn cần biết để đánh giá đúngnghệthuậtcủaloạibáocáonày,vàtiếnhànhcácphântíchvớisựhỗtrợtừnó.

BẢNGCÂNĐỐIKẾTOÁNCHOBIẾTNGAYLÚCNÀYMỌITHỨĐANGỞĐÂU

Vậythếnàolàbảngcânđốikếtoán?Bảngcânđốikếtoánchẳnglàgìkhác ngoàimột báo cáo về những gì doanh nghiệp có và nợ tạimột thờiđiểmcụthể.Consốchênhlệchgiữatàisảnvànợphảitrảcủadoanhnghiệplàvốnchủsởhữu (equity).Cùngvớimục tiêugia tăngkhảnăngsinh lời,doanhnghiệpcòncómộtmụctiêukhácnữalàgiatăngvốnchủsởhữu.Vàrấttìnhcờ,haimụctiêunàycóliênquanchặtchẽvớinhau.

VốnchủsỡhữuVốnchủsởhữu(equity)là“phầngópvốn”củacáccổđôngtrongdoanh

nghiệp,theocáchđolườngcủacácquytắckếtoán.Nócònđượcgọilàgiátrịsổsáchcủadoanhnghiệp.Trênphươngdiệnkếtoán,vốnchủsởhữuluônbằngtàisảntrừđinợphảitrả;nócũnglàtổngsốtiềnmàcáccổđôngbỏracộngvớibấtkỳkhoảnlợinhuậnnàomàdoanhnghiệpthuđượcsaukhitrừhếtcáckhoảnlợitứcchiachocổđông.Dùsaothìđâycũnglàcôngthứckếtoán;vàchớquênrằnggiátrịthậtsựcủacổphiếudoanhnghiệplàmứcgiábấtkỳmàngườimuađồngýbỏra.

Vậy,mốiquanhệởđây làgì?Hãyxemxétmột trườnghợp tương tự.Khả năng sinh lời giống như điểm sốmà bạn nhận được sau khóa học ởtrườngđạihọc.Bạnbỏramộthọckỳviếtluậnvàthicử.Cuốihọckỳ,thầycôgiáokiểmtrakếtquảhọctậpcủabạn,vàchobạnđiểmA-hoặcC+,haymộtsốđiểmbấtkỳnàođó.Vốnchủsởhữugiốngnhưtổngđiểmtrungbình(GPA:gradepointaverage).GPAluônphảnánhkếtquảhọctậptíchlũycủabạn,nhưngchỉ tạimột thờiđiểmnhấtđịnh.Bấtkỳmộtđiểmsốnàocũngảnhhưởngđếnnó,nhưngkhông thểquyếtđịnhđượcnó.Báocáokếtquảkinhdoanhtácđộngđếnbảngcânđốitheocáchgầnnhưtươngtựvớicách

điểmsốảnhhưởngđếnGPA.Tạoralợinhuậntrongmộtgiaiđoạncụthể,vàsốvốnchủsởhữutrênbảngcânđốikếtoáncủabạnsẽtăng.Khibạnthualỗ,nósẽgiảm.Theothờigian,khoảnmụcvốnchủsởhữutrênbảngcânđốikếtoánsẽchotathấysựtíchlũylợinhuậnhoặcthualỗcònlạicủadoanhnghiệp;dòngnàyđượcgọilàthunhập(khoảnlỗ)giữlại,hoặcđôikhilàthunhập(thâmhụt)tíchlũy.

Tuynhiên,ởđây,hiểubiếtvềbảngcânđốikếtoáncũngcónghĩalàhiểuvềmọigiảđịnh,quyếtđịnhvàướctínhlồngtrongnó.Cũngnhưbáocáokếtquảkinhdoanh,bảngcânđốikế toán, trênnhiềuphươngdiện, làmột tácphẩmnghệthuật,chứkhôngđơnthuầnlàmộtcôngtrìnhtínhtoán.

CÁNHÂNVÀDOANHNGHIỆPBởilẽbảngcânđốikếtoánrấtđỗiquantrọng,nênchúngtôimuốnbắt

đầuvớimộtsốbàihọcđơngiản.Hãyđồngcamcộngkhổcùngchúngtôi–điềuquantrọnglà taphảibiếtbòtrướckhi tậpđi,đặcbiệt là trongtrườnghợpnày.

Hãybắtđầubằngviệcxemxéttìnhhìnhtàichính,haygiátrịtàichính,củamộtcánhântạimộtthờiđiểmbấtkỳ.Cộngtấtcảnhữnggìsởhữu,rồitrừđimọikhoảnnợ,vàbạnsẽthuđượcgiátrịthuầncủangườiđó:

có−nợ=giátrịthuầnMộtcáchphátbiểukhácchocôngthứctrênlà:có=nợ+giátrịthuầnĐốivớimộtcánhân,hạngmụcsởhữucó thểbaogồm tiềnmặt trong

ngânhàng,nhữngmón tài sảngiá trịnhưnhàở,ô tôvà tất cảcác tài sảnkhácmàngườiđónắmquyềnsởhữu.Nócũngcóthểbaogồmcáctàisảntàichínhnhưcổphiếuvàtráiphiếu,hoặctàikhoảnhưutrí401(k).Hạngmục“nợ”baogồmthếchấpmuanhà, tiềnvaymuaxe,nợ thẻ tíndụngvàmộtkhoảnnợbấtkỳnàokhác.Xinhãylưuý, lúcnàychúngtôiđangcốtránhcâuhỏiphảitínhtoáncácconsốtrênnhưthếnào.Giátrịcủacănnhàlàgì–làgiátrịngườitađãbỏrađểmuanó,haygiátrịmàhiệntạinómanglại?Cònôtôvàtivithìsao?Bạncóthểthấynghệthuậttàichínhđangdáodácđâuđây−nhưngtasẽnóikỹhơnvềnóvàolúckhác.

Bâygiờ,hãychuyểntừcánhânsangdoanhnghiệp.Vẫnlànhữngkháiniệmđó,chỉcóngôntừkhácđi:

Nhữnggìmộtdoanhnghiệpcóđượcgọilàtàisản.Nhữnggìmộtdoanhnghiệpnợđượcgọilànợphảitrả.

Giátrịcủadoanhnghiệpđượcgọilàvốnchủsởhữuhoặcvốncổđông.Vàtacóphươngtrìnhcơbảnnhưsau:Tàisản−nợphảitrả=vốnchủsởhữuhoặcTàisản=nợphảitrả+vốnchủsởhữuNếutừnghọcbấtkỳmộtkhóakếtoánnào,cólẽbạnđãđượchọcnhững

công thứcnày.Có lẽcácgiảngviênđãgọinó làphương trìnhkế toáncơbản.Vàcólẽbạncũngbiết,côngthứcthứhaithểhiệnhaibêncủabảngcânđốikế toán:mộtbên là tài sản,bênkia lànợphải trảvàvốnchủ sởhữu.Tổngbênnày luônbằng tổngbênkia;bảngcânđốikế toán luôncânđối.TrướckhikếtthúcPhầnIIInày,bạnsẽhiểulýdotạisao.

ĐỌCBẢNGCÂNĐỐIKẾTOÁNTuyvậy,trướctiên,taphảitìmđượcmộtbảngcânđốikếtoán,bấtkểđó

làbảngcânđốikếtoáncủacôngtybạn,haybảngcânđốikếtoántrongmộtbáocáothườngniênnàođó.(Hoặcbạncóthểxemmẫubảngcânđốikếtoántrongphầnphụlục).Vìbảngcânđốikếtoánthểhiệntìnhhìnhtàichínhcủadoanhnghiệptạimộtthờiđiểmnhấtđịnh,nênnócầnghirõngàythángcụthểởtrênđầu.Thườngthìđólàngàycuốitháng,cuốiquý,cuốinămhoặccuối năm tài khóa.Khi xem cùng lúc nhiều báo cáo tài chính khác nhau,thườngbạn sẽmuốnxembáocáokếtquảkinhdoanhcủamột tháng,mộtquýhoặcmộtnămcùngvớibảngđốikếtoánởcuốikỳkếtoánđó.Khônggiốngnhưbáocáokếtquảkinhdoanh,bảngcânđốikếtoàngầnnhưluônđượclậpchotoànbộtổchức.Cũngcókhimộtcôngtylớnlậpbảngcânđốikếtoánphụchocácchinhánh,nhưnghọhiếmkhilàmthếđốichomộtcơsở.Nhưchúng ta sẽ thấy, cácchuyêngiakế toánphảiđưa racácdự toántrongbảngcânđốikếtoán,tươngtựnhưtrongbáocáokếtquảkinhdoanh.Bạn cònnhớ công ty chuyểnphátmà chúng ta đã thảo luậnkhông?Cáchthứcchúng takhấuhaochiếcxe tảikhôngchỉảnhhưởngđếnbáocáokếtquả kinh doanhmà còn ảnh hưởng cả giá trị tài sản trên bảng cân đối kếtoán.Điềuđóchỉ ra rằngcácgiảđịnhvàđịnhkiến trongbáocáokếtquảkinhdoanhsẽđổvàobảngcânđốikếtoántheomộtcáchnàođó.

Bảngcânđốikếtoáncóhaidạngđiểnhình.Kiểutruyềnthốngthểhiệntàisảnởbêntrái,vàphầnnợcùngvốnchủsởhữuởbênphải,vớicáckhoảnnợnằmtrên.Dạngcáchtânhơnthìđặttàisảntrêncùng,nợởgiữavàdướicùng làvốnchủsởhữu.Nhưngdù làdạngnào,bảngcânđốikế toánvẫngiốngnhau:tàisảnphảibằngnợphảitrảcộngvớivốnchủsởhữu.(Ởcáctổ

chức phi lợi nhuận, vốn chủ sở hữu đôi khi được gọi là “tài sản thuần”).Thườngthìbảngcânđốikếtoánđưaracácconsốsosánhcho,chẳnghạn,ngày31thángMườihaicủanămgầnđâynhấtvớingày31thángMườihaicủanămtrướcđó.Hãykiểmtracáctiêuđềcộtđểbiếtthờiđiểmđangđượcsosánh.

NămtàikhóaNămtàikhóa(fiscalyear) làkhoảngthờigian12thángbấtkỳmàmột

doanhnghiệpdùngvàocácmụcđíchkếtoán.Nhiềudoanhnghiệpápdụngnăm tài khóa theo lịch, nhưngmột số lại dùng các khoảng thời gian khác(chẳnghạn,từngày1thángMườiđếnngày30thángChín).Mộtsốnhàbánlẻdùngmộtngàycuốituầncụthể,chẳnghạnnhưngàyChủnhậtcuốicùngtrongnăm,đểđánhdấukết thúcnămtàikhóa.Bạnphảibiếtnămtàikhóacủadoanhnghiệpđểhiểu rõ thông tinmàbạnđang theodõicậpnhậtđếnmứcđộnào.

Cũngnhưvớibáocáokếtquảkinhdoanh,mộtsốtổchứccũngsẽcócáckhoảnmụcbất thường trênbảngcânđốikế toán,chúng tôi sẽkhông thảoluậnvềcáckhoảnmụcđótrongcuốnsáchnày.Hãynhớrằng,nhiềukhoảnnhưvậycóthểđượcgiải thíchrõtrongphầnchúthích.Trênthựctế,bảngcânđốikế toánkhét tiếngcũngvìcácchúthích.Báocáo thườngniêncủaTậpđoànFordMotorcóđến30trangdàyđặcchúthích,chủyếutrongsốđólàchúthíchchobảngcânđốikếtoán.Thậtvậy,cácdoanhnghiệpthườngcótuyênbố từchối tráchnhiệmởphầnchú thích,nêu rõquanđiểmvềnghệthuậttàichínhđượcsửdụng.Chẳnghạn,Fordcónói:

ViệcsửdụngcácướctínhCácbáocáo tàichínhđược lập ra theobộ tiêuchuẩn tắckế toánđược

thừanhậnphổquáttạiMỹ(GAAP).Banquảnlýbuộcphảiđưaracácướctínhvàgiảđịnhcóảnhhưởngđếncácconsốvàkếtquảcôngbốtrongbáocáo.Kếtquảthựctếcóthểkhácnhữnggiảđịnhnày.Cácướctínhvàcácgiảđịnhđượcxemxétđịnhkỳ,vàtácđộngcủabấtkỳđiềuchỉnhquantrọngnàocũngđượcphảnánhtrongcácbáocáotàichínhcủanhữnggiaiđoạnmàviệchiệuchỉnhđượccholàcầnthiết.

Nếucácchúthíchkhôngmanglạisựsángsủacần thiết,bạncó thểđểkhoảnmụcđólạichocácchuyêngiatàichính.(Dùvậy,nếuđiềubạnthắcmắcquantrọng,thìbạnnênthamvấnbộphậnkếtoánvềkhoảnmụcđóvàcácsốliệuđikèm).

Vìbảngcânđốikếtoánvẫncònkháxalạđốivớihầuhếtcácnhàquản

lý,nênchúngtôimuốncùngbạntìmhiểuquacáckhoảnmụcphổbiếnnhất.Mộtsốbanđầucóthểtrônglạlẫm,nhưngchớlo:bạnchỉcầnchúýđếnsựkhácbiệtgiữa“tàisản”và“nợphảitrả”.Vàcũngnhưvớibáocáokếtquảkinhdoanh,chúngtasẽdừnglạilâuhơnởnhữngkhoảnmụcdễđiềuchỉnhnhất.

10. TÀI SẢNThêmcácướctínhvàgiảđịnh(Trừtiềnmặt)

Tài sản là những gì doanh nghiệp sở hữu, gồm tiềnmặt và chứng khoán,máymócvàthiếtbị,nhàxưởngvàđấtđai,haybấtkỳthứgì.Tàisảnngắnhạn(currentasset), thườngxuấthiện trướcnhất trênbảngcânđốikế toán,baogồmbấtkỳthứgìcóthểchuyểnđổithànhtiềnmặttrongthờigianlâunhấtlàmộtnăm.Tàisảndàihạn(long-termasset)lànhữngtàisảncótuổiđờisửdụnglâuhơnmộtnăm.

CÁCLOẠITÀISẢNNằm trong những hạngmục tổng quát như vậy tất nhiên là rất nhiều

khoảnmục.Chúng tôi sẽ liệtkê rađâynhữngkhoảnmụcphổbiếnnhất−những khoảnmục xuất hiện trong bảng cân đối kế toán của gần nhưmọidoanhnghiệp.

TiềnvàcáckhoảntươngđươngtiềnĐâylàthứdễtácđộngđếnsứckhỏedoanhnghiệp.Tiềngửingânhàng.

Tiền nằm trong các tài khoản trên thị trường tiền tệ. Cả cổ phiếu và tráiphiếumuabántrênthịtrường−loạimàkhicần,cóthểchuyểnđổithànhtiềntrongchưađầymộtngày.Hạngmụcnàycòncómộtcáitênkháclàtàisảnlưuđộng(liquidasset).Đâylàmộttrongsốítnhữngkhoảnmụckhôngphụthuộcvàoquyềntựquyếtcủakếtoánviên.KhiMicrosoftchobiếtmìnhcó56 tỷđô-la,haybấtkểconsốmớinhấtnào, tiềnmặtvàcáckhoảnđầu tưngắnhạn,thìđiềuđócónghĩalàhọthậtsựcóchừngđótiềntrongtàikhoảnngânhàng,cácquỹtiềnmặtvàchứngkhoángiaodịchcôngkhai.Dĩnhiên,cácdoanhnghiệpcũngcóthểkhaikhống.CôngtyParmalatkhổnglồcủaÝđãbáocáokhốngtrênbảngcânđốikếtoánrằnghọcóhàngtỷđô-latrongmộttàikhoảnởNgânhàngMỹ.

Cáckhoảnphảithu,hayA/R(accountsreceivable)Đâylàsốtiềnmàkháchhàngnợdoanhnghiệp.Hãynhớ,doanhthulà

một khoản được hứa thanh toán, nên các khoản phải thu bao gồm tất cảnhữnghứahẹnthanhtoánchưađượcthuvề.Tạisaokhoảnnàycũnglàmộttàisản?Vì tấtcả,hoặchầuhết,cáccamkếtnàysẽsớmchuyểnđổi thànhtiềnmặt và sẽ sớm thuộc về doanh nghiệp.Nó giống nhưmột khoảnmàdoanhnghiệpchokháchhàngvay−vàdoanhnghiệpsởhữucáckhoảnnợphảitrảcủakháchhàng.Cáckhoảnphảithulàkhoảnmụcmànhàquảnlý

cầntheodõisátsao,đặcbiệtlàkhinhàđầutư,nhàphântíchvàcácchủnợcó thể cũng đang theo dõi chúng.Chúng tôi sẽ nói thêmvề phương phápquản lý các khoản phải thu trong Phần VII, khi bàn về vốn lưu động(workingcapital).

Đôikhibảngcânđốicũngcómộtmụcgọilà“dựphòngnợxấu,”đượctrừvàocáckhoảnphảithu.Đâylàướctínhcủakếtoánviên−thườnglàdựatrênkinhnghiệmđãcó−vềkhoảnnợcủanhữngkháchhàngkhôngthanhtoánhóađơn.Ởnhiềudoanhnghiệp,việctrừđimộtkhoảndựphòngnợxấuchota thấymộtdiệnmạochínhxáchơnvềgiátrịcủacáckhoảnphải thu.Nhưngcũngcầnlưuý:cáckhoảndựphòngđóchứađầycácướctính.Trênthực tế,nhiềudoanhnghiệpcònsửdụngkhoảndựphòngnợxấunhưmộtcôngcụđể“chuốt”thunhập.Khităngkhoảndựphòngnợxấutrênbảngcânđốikếtoán,bạnsẽphảighinhậnmộtkhoảnphảichitrừvàolợinhuậntrênbáocáokếtquảkinhdoanh.Việclàmnàylàmgiảmconsốthunhậptrênbáocáo.Tương tựnhưvậy,nếubạnkêgiảmkhoảndựphòngnợxấu, thìđiềuchỉnhnàysẽlàmtănglợinhuậntrênbáocáokếtquảkinhdoanh.Vìkhoảndựphòngnợxấuluônlàướctính,nênởđâyluôncóchỗchophánđoánchủquan.

“Chuốt”thunhậpBạnắtsẽchorằngPhốWallthíchnhữngcúhíchlớntronglợinhuậncủa

doanhnghiệp−đểđồngnghĩavớiviệcsẽcóthêmlợitứcchocáccổđông,đúngkhông?Nhưngnếucúhíchấyxảyđếnngoàidựđoánvàkhólýgiải−vàđặcbiệtlànếunókhiếnPhốWallbấtngờ,thìcácnhàđầutưnhiềukhảnăngsẽphảnứngtiêucực,xemđónhưmộtdấuhiệucảnhbảorằngbanquảnlýmấtkhảnăngkiểmsoáttìnhhìnhcủadoanhnghiệp.Bởilẽđó,cácdoanhnghiệpmớimuốn“chuốt”lợinhuận,đểduytrìmứctăngtrưởngổnđịnhvàtrongtầmdựđoán.

HàngtồnkhoCáccôngtydịchvụthườngkhôngcóhàngtồnkho,nhưnggầnnhưtấtcả

cácloạihìnhdoanhnghiệpkhác−côngtysảnxuất,thươngmại,bánlẻ−thìđềucó.Trongconsốtồnkhocómộtphầnlàgiátrịcủanhữngsảnphẩmsẵnsàngđểbán.Nhómnàyđượcgọilàtồnkhothànhphẩm(finishedproduct).Nhómthứhai,thườngchỉcóởcáccôngtysảnxuất,làgiátrịcủanhữngsảnphẩmđangđượcsảnxuất.Kếtoánviêngọichúnglàtồnkhohàngđangsảnxuất,haytồnkhoWIP(work-in-process).Vàcuốicùng,đươngnhiên,cócảtồnkhonhữngnguyênvật liệuthôsẽđượcsửdụngtrongsảnxuất.Lùixamộtchút,đóchínhlàtồnkhonguyênvậtliệuthô.

Kế toán viên có thể (và quả thật!) dành nhiều ngày nói không dứt vềnhữngcáchthứcđịnhgiáhàngtồnkho.Chúngtôiđịnhsẽkhôngđềcậpgì,vìnókhôngthậtsựảnhhưởngđếncôngviệccủađasốcácnhàquảnlý.(Tấtnhiên,nếucôngviệccủabạnlàquảnlýkho,thìcuộcthảoluậncủacáckếtoánviênsẽảnhhưởnglớnđếnbạn−vànếuthếthìbạnnêntìmmộtcuốnsáchbànvềvấnđềđó).Dùvậy,cácphươngthứcđịnhgiáhàngtồnkhokhácnhaucóthểlàmthayđổiđángkểphíatàisảncủabảngcânđốikếtoán.Nếudoanhnghiệp thayđổiphương thứcđịnhgiáhàng tồn trongsuốtmộtnămnhấtđịnh,thìviệcđócầnđượcghilạitrongphầnchúthíchcủabảngcânđốikếtoán.Nhiềudoanhnghiệptrìnhbàytỉmỉcáchhọxácđịnhgiátrịhàngtồnkho trong phần chú thích, như tập đoàn Barnes & Noble trong báo cáothườngniênnăm2004:

Hàngtồnkhođượcghinhậnthấphơngiáthànhlẫngiáthịtrường.Giáthànhđượcxácđịnhchủyếubằngphươngphápkiểmkêbánlẻ trêncơsởnhậptrướcxuấttrước(FIFO)đốivới92%hàngtồnkhocủacôngtytínhđếnngày29thángMộtnăm2005và90%hàngtồnkhotínhđếnngày31thángMộtnăm2004,vàđượcghinhậndựatrênphươngphápgiáthànhbìnhquân.Sốhàngtồnkhocònlạiđượcđịnhgiábằngcôngthứcnhậpsauxuấttrước(LIFO).

Tuyvậy,nhữnggìbạncầnnhớởvaitrònhàquảnlýlàtấtcảhàngtồnkhođềutốnkém.Trênthựctế,đâylàmộtcáchgiúpdoanhnghiệpcảithiệntìnhhìnhtiềnmặtcủamình.Nếucácyếutốkháckhôngđổi,việcgiảmlượnghàngtồnkhosẽgiúpbạnnângmứctiềnmặtcủacôngtymình.Cácdoanhnghiệp luônmuốngiữhàng tồnkhoởmức thấpnhấtcó thể,miễn làcungcấp đủ nguyên vật liệu cho quá trình sản xuất và đủ sản phẩm khi kháchhàngđặtmua.Chúngtôisẽtrởlạivớichủđềnàyởphầnsaucủacuốn.

Đấtđai,nhàxưởngvàthiếtbị(PPE)Dòngnàytrênbảngcânđốikế toánbaogồmnhàxưởng,máymóc,xe

tải,máytínhvàtấtcảnhữngtàisảnvậtchấtkhácmàdoanhnghiệpsởhữu.SốliệuPPE(Property,Plant,andEquipment) là tổngsốtiềndoanhnghiệpbỏrađểmuanhữngcơsởvậtchấtvà trangthiếtbịcần thiếtchocôngtácvận hành doanh nghiệp. Lưu ý rằng chi phí liên quan ở đây là giá mua(purchaseprice).Nếukhôngđánhgiáliêntục,sẽkhôngaithựcsựbiếtbấtđộngsảnvàthiếtbịcủadoanhnghiệpcógiábaonhiêutrênthịtrườngmở.Bởilẽđó,trênthựctế,cáckếtoánviên,vốnbịchiphốibởicácnguyêntắcthậntrọng,thườngnói:“Cứsửdụngnhữnggìchúngtabiếtrõ,đólàchiphímuatàisản.”

Một lýdokhác choviệc sửdụnggiámua làđể tránh tạo thêmcơhộilồngđịnhkiếnvàosốliệu.Giảsửmộttàisản−nhưđấtđaichẳnghạn−quảthậtđãtănggiátrị.Nếumuốn“đánhdấutăngtrưởng”giátrịhiệnthờicủanótrênbảngcânđốikế toán,chúng ta sẽphảighinhậnmộtkhoản lợinhuậntrênbáocáokếtquảkinhdoanh.Nhưngkhoản lợinhuậnđó sẽkhôngchỉđơnthuầndựatrênýkiếncủamộtaiđóvềgiátrịcủamảnhđấtngàyhômnay.Đókhôngphảilàmộtýhay.Mộtsốdoanhnghiệp−hãynhớlạitrườnghợpEnron−đãđiquáxakhidựnglênnhữngvỏbọc,đặtdướisựsởhữucủacácnhàđiềuhànhcấpcaohoặccácthànhviênkháctrongcôngty,vàrồibántàisảnchonhữngvỏbọcđó.Việcđóchophéphọghinhận lợinhuận,cứnhư thể họ đã thực sự bán các tài sản. Nhưng đó không phải là kiểu lợinhuậnmàcácnhàđầutưhoặcỦybanChứngkhoánMỹthíchnhìnthấy.

Tấtnhiên,việccácdoanhnghiệpphảidựatrêngiámuađểđịnhgiá tàisảncóthểtạoramộtsốđiểmhếtsứcbấtthường.Cứthửtưởngtượng,bạnlàmviệc chomột công ty giải trí 30 năm trướcmua đượcmột số đất đaiquanhthànhphốLosAngelesvớigiá500.000đô-la.Đếnnaysốđấtđaiđócóthểtrịgiá5triệuđô-la−nhưngnósẽvẫnđượcđịnhgiálà500.000đô-latrênbảngcânđốikếtoán.Cácnhàđầutưsànhsỏithíchsụcsạoquanhbảngcânđốikế toán củadoanhnghiệp, vớihi vọng tìm thấynhững“tài sảnbịđịnhgiáthấp”kiểunhưthế.

Trừ:khấuhaolũykếĐấtđai sẽkhôngbị haomòn,nênkế toánviênkhôngghinhậnkhoản

khấuhaohàngnămchotàisảnnày.Nhưngnhàxưởngvàthiếtbịthìcó.Dùvậy,điểmmấuchốtcủacôngtáckhấuhaokếtoánlạikhôngphảilàướctínhxemngaytạithờiđiểmhiệntại,nhàxưởngvàthiếtbịcógiátrịbaonhiêu;màquantrọnglàphảiphânbổnguồnvốnđầutưchotàisảnđóxuyênsuốtthờigiandoanhnghiệpsửdụngnóđểtạoradoanhthuvàlợinhuận(hãynhớlạinguyêntắcphùhợpởchương4).Khấuhaolàmộtcáchđểđảmbảorằngbáo cáo kết quả kinh doanhphản ánh chính xác chi phí sản xuất, dịch vụthựctế.Đểtínhđượckhấuhaolũykế,cáckếtoánviênchỉcầncộngtổngtấtcảcáckhoảnphíkhấuhaotínhtừngàymuatàisản.

Trongchương trước, chúng tôi đã chỉ chocácbạn thấy cách thứcmộtdoanhnghiệpcóthể“hôbiến”từkhôngcólợinhuậnthànhcólợinhuận,chỉbằngviệc thayđổiphươngthứckhấuhao tàisản.Tròảo thuậtnghệ-thuật-tài-chínhnàyđã lancả sangbảngcânđốikế toán.Nếumộtdoanhnghiệpquyếtđịnhđộixetảicủamìnhcóthểhoạtđộngđếntậnsáunămthayvìbanăm,họsẽghinhậnmứcchiphíkhấuhaothấphơnđếnmộtnửatrênbáo

cáokếtquảkinhdoanhtừnămnàyquanămkhác.Điềuđónghĩalàkhoảnkhấuhaolũykếtrênbảngcânđốikếtoánsẽgiảm,PPEthuầnsẽcaohơn,vàdovậytàisảncủadoanhnghiệpsẽnhiềuhơn.Vàtheophươngtrìnhkếtoáncơbản,nhiềutàisảnhơnđồngnghĩavớiviệcnhiềuvốnchủsởhữuhơn.

LợithếthươngmạiLợi thế thương mại thường xuất hiện trên bảng cân đối kế toán của

nhữngdoanhnghiệpmua lại doanhnghiệpkhác.Đó là con số chênh lệchgiữagiámuadoanhnghiệpvàgiátrịtàisảnthuầnmàbênmuanhậnđược.(Xinnhắclại,tàisảnthuầnlàgiátrịthịtrườngcủatàisảnthuộcvềbênđượcmuatrừđicôngnợmàbênmuaphảigánh).

Ýniệmnàynghecóvẻphứctạp,nhưngthựctếthìkhôngphảivậy.HãycứtưởngtượngbạnlàCEOcủamộtcôngtyđimua,vàbạnpháthiệnramộtdoanhnghiệpnhỏ,hoạtđộngổnđịnh trong lĩnhvựckhovận, tên làMJQStorage,hếtsứcphùhợpvớinhucầucủabạn.BạnđồngýmualạiMJQvớigiá5triệuđô-la.Theonguyêntắckếtoán,nếubạnthanhtoánbằngtiềnmặt,thìtàisảntiềnmặttrênbảngcânđốikếtoáncủabạnsẽgiảm5triệuđô-la.Điềuđócónghĩalànhữngtàisảnkhácsẽphảităng5triệuđô-la.Cuốicùng,bảngcânđốikếtoánvẫncânđối.Vàđếnlúcnày,bạnvẫnkhônglàmgìquáđángđếnmứclàmbiếnđộngnợvàvốnchủsởhữu.

Vàgiờhãyquansátkỹhơn.Vìbạnđangđịnhmuamộttổhợpcáctàisảnhữuhình(cùngcáctàisảnkhác),nênbạnsẽphảithẩmđịnhnhữngtàisảnđónhư tất cảnhữngngườimuakhác.Có lẽbạn sẽquyếtđịnh rằngcáccôngtrìnhcủaMJQ,kệhàng,xenângvàmáytính,tấtcảtrịgiá2triệuđô-la,saukhitrừđimọikhoảnnợmàbạnphảigánh.Điềunàykhôngcónghĩalàbạnbịthiệt.Bạnđangmuamộtdoanhnghiệphoạtđộng,cótêntuổi,danhsáchkháchhàng,nhữngnhânviêntàinăngvàhiểubiết,v.v…,vàtrongmộtsốtrườnghợp,nhữngtàisảnvôhìnhnàycóthểcòngiátrịhơnnhiềusovớicáctàisảnhữuhình.(BạnsẽtrảbaonhiêuđểcóthểsởhữuthươnghiệuCoca-Cola?Haydanh sáchkháchhàngcủahãngDell?).Trongvídụcủachúngtôi,bạnđangmuakhốitàisảnvôhìnhtrịgiá3triệuđô-la.Cáckếtoánviêngọi3triệuđô-lađólà“lợithếthươngmại”.3triệuđô-lalợithếthươngmạivà2triệuđô-latàisảnvậtchấtcộngtổnglạisẽthànhconsố5triệuđô-lamàbạnđãbỏra,vàkhoảntăngtươngứng5triệuđô-latrongdòngtàisảncủabảngcânđốikếtoán.

MualạiMua lại (acquisition) diễn ra khi một doanh nghiệp mua một doanh

nghiệpkhác.Thôngthường,bạnsẽbắtgặptrêncácbáonhữngtừnhưsápnhập(merger)hoặchợpnhất(consolidation).Chớđểbịmắclừa:đóvẫnchỉlàchuyệndoanhnghiệpnàymuadoanhnghiệpkhác.Họchỉsửdụngnhữngthuậtngữnghetrungtínhhơnđểgiaodịchmuabántrôngổnhơnmàthôi.

Vàbâygiờchúng tôimuốnkểmộtmẩuchuyệnnhỏvề lợi thế thươngmại;mẩuchuyệnnàysẽcho thấynghệ thuật tàichínhđược thựchiệnnhưthếnào.

Trongnhiềunămqua,lợithếthươngmạiluônđượctínhkhấuhao.(Nênnhớ,khấuhaotàisảnvôhìnhgiốngnhưkhấuhaotàisảnhữuhình,chỉkhácởchỗđốitượnglàtàisảnvôhình).Cáctàisảnkhácthườngđượckhấuhaotronggiaiđoạntừhaiđếnnămnăm,nhưnglợithếthươngmạicóthểđượckhấuhaovớithờigiantốiđalênđến40năm,hoặctheotuổiđờihữudụngướctínhcủadoanhnghiệpđượcmualại.

TàisảnvôhìnhTàisảnvôhình(intangibleasset)củamộtdoanhnghiệpbaogồmbấtkỳ

thứgìcógiátrịnhưnglạikhôngthểcầmnắmhaytiêuxài:nhânviên,danhsách khách hàng, kiến thức độc quyền, bằng sáng chế, thương hiệu, danhtiếng,điểmmạnhchiếnlược,v.v…Hầuhếtcáctàisảnnàysẽkhôngđượckêkhai trongbảngcânđốikế toán trừkhiđượcdoanhnghiệpmuavàghinhậnlà lợi thếthươngmại.Trườnghợpngoại lệ làcácsởhữutrí tuệ,nhưbằngsángchếvàbảnquyền.Nhữngkhoảnnàycóthểđượctrìnhbàytrongbảngcânđốikếtoánvàđượckhấuhaotheotuổiđờisửdụng.

Sauđó thì nguyên tắc thay đổi.Nhữngngười soạn thảo bộ tiêu chuẩnGAAP−HộiđồngCácTiêu chuẩnKế toánTài chính (FASB−FinancialAccountingStandardsBoard)−quyếtđịnhrằngnếulợithếthươngmạibaogồm danh tiếng, cơ sở khách hàng và những tài sản tương tự của doanhnghiệpđượcmua,thìchúngkhôngmấtđigiátrịtheothờigian.Chúngthậmchícóthểtănggiátrị.Nóitómlại,lợithếthươngmạigiốngđấtđaihơnlàtrangthiếtbị.Thếnên,việckhôngkhấuhaolợithếthươngmạisẽgiúpcáckếtoánviênkhắchọađượchìnhảnhchínhxáccủahiệnthựcmàhọluôntìmkiếm.

Nhưnghãy xemhệ quả.Khi bạnmuaMJQStorage, bạn chịu chimộtkhoản3triệuđô-lacholợithếthươngmạitrênbảngcânđốikếtoán,vàcứgiảsửbạnướctínhMJQcóthểtồntại30năm.Trướckhiluậtthayđổi,bạntínhkhấuhaotàisảnnàytrong30nămvớimức100.000đô-lamỗinăm.Nóicáchkhác,mỗinămbạnsẽ trừ100.000đô-lakhỏidoanhthu,vàvì thế lợi

nhuậncủacôngtybạncũnggiảmđi từngấy.Cùnglúcđó,bạncũngkhấuhaotàisảnvậtchấtcủaMJQtrongthờigian,chẳnghạnlà,bốnnămvớimức500.000đô-lamộtnăm.Nhưvậy,500.000đô-lanàycũngsẽđượctrừvàodoanhthuđểxácđịnhlợinhuận.

Vậythìđiềugìsẽxảyra?Trướckhiluậtthayđổivàtrongđiềukiệnmọiyếutốkhácđềukhôngđổi,bạnsẽmuốncónhiềulợithếthươngmại,vàíttàisảnhữuhình,đơngiảnlàvìlợithếthươngmạiđượctínhhaomòntronggiaiđoạndàihơihơn,nênsố tiềnphải trừkhỏidoanh thuđểxácđịnh lợinhuậnsẽgiảm(giữlợinhuậnởmứccaohơn).Bạncóđộngcơtìmmuacácdoanhnghiệp,màtrongđóthứđượcmuachủyếulàlợithếthươngmại,vàbạncóđộngcơđểđịnhgiáthấptàisảnvậtchấtcủadoanhnghiệpđịnhmua.(Đừngquên,chínhbạnvàngườicủamìnhlàngườiđịnhgiáchonhữngtàisảnấy!)

Vớiluậtmới,lợithếthươngmạiởlìtrênsổsáchvàkhôngbịkhấuhao.Khôngcókhoảnnàobịtrừvàodoanhthu,vàlợinhuậnvìthếcòncaohơn.Giờthìthậmchíbạncòncóđộngcơlớnhơnchoviệctìmkiếmnhữngdoanhnghiệpcóíttàisảnhữuhình,vàđộngcơlớnhơnnữachoviệcđịnhgiáthấpcáctàisảnấy.Tycolàmộttrongnhữngcôngtybịcáobuộclàđãlợidụngquytắcnày.Nhưchúngtôiđãtrìnhbàyởphầntrước, trongriênghainămliêntiếp,năm2000và2001,Tycođãtiếnhànhmualạivớitốcđộchóngmặt−hơn600côngty.NhiềunhàphântíchnhậnthấyTycothườngxuyênđịnhgiá thấp tài sản củanhữngcông tymua lại.Việc làmnàygia tăng lợi thếthươngmạicủatấtcảcácgiaodịchmualại,vàlàmgiảmkhoảnkhấuhaomàTycophảichịumỗinăm.Đếnlượt,điềunàykhiếnlợinhuậntăngthêmvàđẩygiácổphiếucủaTycolêncao.

Nhưngsuychocùng,cácnhàphântíchvàcácnhàđầutưđềunhậnthấymộtthựctếmàchúngtôiđãnóiởPhầnI,cụthểlàTycođãcóquánhiềulợithếthươngmạitrênsổsáchvàquáít(nóimộtcáchtươngđối)tàisảnhữuhình,vànếubạngạtlợithếthươngmạirakhỏiphươngtrìnhcủabảngcânđốikếtoán,thìcáckhoảnnợcủacôngtythựcchấtlạilớnhơntàisản.Đâyhẳnnhiênkhôngphảilàtìnhhuốngmàcácnhàđầutưmuốnnhìnthấy.

Sởhữutrítuệ,bằngsángchếvàcáctàisảnvôhìnhkhácBạn sẽ giải trình thế nào đối với chi phí phát triển chương trình phần

mềmmớimàbạnkỳvọnglàsẽtạoradoanhthutrongnhữngnămtới?Vàchiphípháttriểnmộtphươngthuốcthầnkỳ,đượcbảohộbởibằngsángchếcóthờihạn20năm(kểtừngàyđăngký)thìsao?Rõrànglàsẽbấthợplýnếughinhận toànbộchiphínhưmộtkhoảnphải trả trênbáocáokếtquả

kinhdoanhtrongbấtkỳmộtgiaiđoạnnào,cũngtươngtựnhưsựbấthợplýkhighinhậntoànbộchiphíchochiếcxetảivàomộtlần.Cũngnhưchiếcxetải,phầnmềmvàbằngsángchếsẽgiúptạoradoanhthutrongnhiềukỳkếtoánvềsau.Thếnên,nhữngkhoảnđầutưnàyphảiđượcxétnhưcáctàisảnvôhìnhvàphảiđượckhấuhaoxuyênsuốtthờigianmàchúngtạoradoanhthu.Tuyvậycũngbởi lýdođó,nhữngkhoảnchinghiêncứuvàphát triểnmàkhôngchoramột tàisảncóthể tạodoanhthuphảiđượcghinhậnnhưmộtkhoảnphảichitrênbáocáokếtquảkinhdoanh.

Bạncóthểthấytiềmnăngchotínhchủquanởngayđây.TheobộtiêuchuẩnGAAP,chiphíR&Dcóthểđượckhấuhaonếusảnphẩmphát triểnkhảthivềmặtcôngnghệ.Nhưngaisẽxácđịnhtínhkhảthicôngnghệđó?Mộtlầnnữa,chúngtalạiquaytrởvềđịahạtcủanghệthuật.NếumộtdoanhnghiệpquyếtđịnhrằngdựánR&Dkhảthivềcôngnghệ,họcóthểkhấuhaotổngchiphítheothờigianvàlàmcholợinhuậntrôngcóvẻcaohơn.Ngượclại,họphảighinhậncácchiphíR&Dkhichúngphátsinh−đâylàcáchtiếpcận thận trọnghơn.ComputerAssociatesđã tựchuốc lấy rắc rốikhikhấuhaochiphíR&Dcủanhữngsảnphẩmkhôngcótươnglaichắcchắn.Cũngnhưcôngtáckhấuhaotàisảnhữuhình,cácquyếtđịnhkhấuhaotàisảnvôhìnhcũngthườngcóảnhhưởngtolớnđếnkhảnăngsinhlờivàvốnchủsởhữu.

CáckhoảntrảtrướcvàtàisảntrảtrướcĐểgiảithíchchokhoảnmụcnày,chúngtahãyxemmộtvídụnhỏ.Hãy

tưởngtượngbạnđangkhởisựmộtcôngtysảnxuấtxeđạp,vàbạnthuêmặtbằngsảnxuấtcảnămhết60.000đô-la.Vìcôngtybạnlàmộtrủirotíndụngxấu−khôngaimuốnlàmănvớimộtdoanhnghiệpmớicũngbởilýdonày,nênngườichủsởhữukhăngkhăngđòithutrướctiềnthuêmặtbằng.

Theonguyêntắcphùhợp,chúngtabiếtviệc“ghisổ”toànbộ60.000đô-lanhưmộtchiphítrênbáocáokếtquảkinhdoanhthángMộtlàvôlý.Đólàtiềnthuêmặtbằngcảnăm.Nócầnphảiđượcrảiđềuracảnăm,nhưthếchiphíthuêmặtbằngmớiphùhợpvớidoanhthumànógiúpmanglại.Thếnêntrongbáocáokếtquảkinhdoanh thángMột,bạnchỉghichiphí thuêmặtbằnglà5.000đô-la.Vậy55.000đô-lacònlạisẽđiđâu?Bạnphảitheodõinóởđâuđó.Vậyđấy, tiền thuêtrả trướclàmộtvídụvề tàisảntrả trước.Bạnmuathứgìđó−bạncóquyềnsửdụngnómộtnăm−nênnólàtàisản.Vàbạnsẽtheodõinótrênbảngcânđốikếtoán.

Mỗitháng,đươngnhiên,bạnsẽphảicắtchuyển5.000đô-larakhỏidòngtàisản trả trước trênbảngcânđốikế toán,vàđưanóvàobáocáokếtquả

kinhdoanhdướidạngkhoảntiềnthuê.Đólàchiphí trảtrước,và“mụckêkhai” được dùngđể ghi nhận nhữngkhoản chưa chi trên bảng cân đối kếtoán được gọi là tài sản trả trước. Dù các thuật ngữ này không dễ hiểu,nhưnghãylưuýrằngphươngphápthựchànhvẫntuântheonguyêntắcthậntrọng:chúngtatheodõitấtcảcáckhoảnchiđãbiết,vàchúngtacũngtheosátnhữnggìmìnhtrảtrước.

Tuynhiên, nghệ thuật tài chính có thể lenvàođây, vì vẫn có chỗchophánđoánvềcáigìcầntrảtrướcvàcáigìcầnghisổtrongmộtkỳcụthể.Chẳnghạn,giảsửcôngtybạnđanglênmộtchiếndịchquảngcáorầmrộ.ToànbộcôngviệchoàntấtvàothángMột,vàphítổnlênđến1triệuđô-la.Cáckếtoánviêncóthểquyếtđịnhrằngchiếndịchnàysẽmanglại lợiíchchocôngtytronghainăm,nênhọsẽghisổ1triệuđô-lađónhưtàisảntrảtrước,vàghinhận1/24chiphívàobáocáokếtquảkinhdoanhmỗitháng.Mộtdoanhnghiệpđangcómộtthángkhókhăncóthểquyếtđịnhrằngđâylàhướngđi đúngđắnnhất−nói cho cùng thì trừdần1/24 của1 triệuđô-lakhỏilợinhuậnvẫntốthơnlàtrừmộtlầncả1triệuđô-la.NhưngsẽthếnàonếuthángMộtlàthánghoạtđộngtuyệtvời?Côngtycóthểquyếtđịnh“ghichiphí”củacảchiếndịch−trừtấtcảvàodoanhthuthángMột−vì,thìđấy,họkhôngbiết chắc chiếndịch cógiúp tạo ra doanh thu tronghai năm tớikhông.Hiệntại,họcómộtchiếndịchquảngcáođãđượcthanhtoántoànbộ,và lợinhuận trongcác thángsắp tớisẽ tăng lên tươngứng.Trongmột thếgiớihoànhảo,cáckếtoánviêncủachúngtasẽcómộtquảcầuthủytinhchophép tiênđoánchínhxácchiếndịchquảngcáocó thểmang lạidoanh thutrongbaolâu.Nhưngvìchưacómộtcôngcụnhưthế,nênhọbuộcphảidựavàocácướctính.

Vâng,đólànhữnggìvềtàisản.Cộngtổngtấtcảlạivớinhau,cùngvớibấtkỳkhoảnmụcnàokhácmàbạntìmthấy,bạnsẽrađược“tổngtàisản”ởdòngcuốicùngcủabên tráibảngcânđối.Bâygiờ là lúcchuyểnsangbêncònlại−nợphảitrảvàvốnchủsởhữu.

11. PHÍA BÊN KIANợphảitrảvàvốnchủsởhữuNhưchúngtôiđãnóiởphầntrước,nợphảitrảlànhữnggìdoanhnghiệp

nợ,cònvốnchủsởhữulàgiátrịthuầncủadoanhnghiệp.Cómộtcáchkhác−chỉđôichút−đểđọcphầnnàycủabảngcânđốikếtoàn,đólàphầnnàychotathấycáctàisảnđãđượcthuvềnhưthếnào.Nếumộtdoanhnghiệpvayvốndướibấtkỳphươngthức,hìnhthứchayloạihìnhnàođểcóđượctàisản, thì khoản vốn vay sẽ được thể hiện trênmột dòng nợ phải trả. Nếudoanhnghiệpbáncổphiếuđểmuatàisản,thựctếnàysẽđượcphảnánhtrênmộtdòngthuộchạngmụcvốnchủsởhữu.

CÁCLOẠINỢPHẢITRẢNhưng,trướctiênhãynóivềnhữngkhoảnmụcđầutiên,màởđâylànợ

phảitrả,tứcnghĩavụtàichínhcủadoanhnghiệpđốivớicácdoanhnghiệpkhác.Nợphảitrảluônđượcchiathànhhailoạichính.Nợngắnhạnlànhữngkhoản phải thanh toán trong vòng chậm nhất là một năm. Nợ dài hạn lànhững khoản được thỏa thuận thanh toán trong khoảng thời gian dài hơn.Cáckhoảnnợđượckêkhaitrênbảngcânđốikếtoántheotrìnhtựtừngắnhạnnhất đếndài hạnnhất, vì vậy cáchbố trí này sẽ chobạnbiết khi nàokhoảnnàosẽđếnhạn.

KhoảnphảitrảcủanợdàihạnNếucôngtybạnvaydàihạnngânhàng100.000đô-la,nhiềukhảnăng

10.000đô-latrongsốđósẽtớihạnthanhtoántrongnămnay.Nếuvậy,sốtiềnđósẽđượcthểhiệntrongphầnnợngắnhạncủabảngcânđốikếtoán.Dòng này sẽ có tên “khoản phải trả của nợ dài hạn” (current portion oflongtermdebt)hoặcmộtcáitênnàokháctươngtự.90.000đô-lacònlạisẽđượcghinhậntrongmụcnợdàihạn.

CáckhoảnvayngắnhạnĐâylàdòngvaynợtíndụngvàvayxoayvòngngắnhạn.Nhữngkhoản

mụcvaynợtíndụngngắnhạnnày thườngđượcbảođảmbằngcác tàisảnngắnhạnnhưkhoảnphảithuvàhàngtồnkho.Tổngdưnợhiệntạiđượcthểhiệntrongkhoảnnày.

KhoảnphảitrảCáckhoảnphải trả thểhiện số tiềnmàdoanhnghiệpnợcácnhà cung

cấp.Doanhnghiệpnhậnhànghóavàdịchvụtừcácnhàcungcấpmỗingày,

vàchỉthanhtoánhóađơnsau30ngày.Thựcchất,cácnhàcungcấpđãchodoanh nghiệp vay nợ. Các khoản phải trả cho biết tính đến ngày ghi trênbảngcânđốikếtoándoanhnghiệpđangnợbaonhiêu.Dưnợtíndụngcủadoanhnghiệpcũngthườngđượctínhvàotrongtrongcáckhoảnphảitrả.

CáckhoảnmụcchiphítrảtrướcvànợngắnhạnkhácHạngmụcthâugomtấtcảnàybaogồmmọikhoảnnợkháccủadoanh

nghiệp.Tiềnlươnglàmộtvídụ.Giảsửbạnđượctrảlươngvàongày1thángMười.VậycóhợplýkhôngnếukhoảnlươngcủabạnđượctínhnhưmộtchiphítrênbáocáokếtquảkinhdoanhcủathángMười?Cólẽlàkhông–bởibảng lương thángMười làđể chi trả chocáchoạtđộng trong thángChín.Vậynên,cáckế toánviênhoặcsẽ tính toán,hoặcsẽước tínhxemngày1thángMười,côngtynợbạnbaonhiêuchonhữngcôngviệcđượchoàntấttrongthángChín,vàkếđóhọsẽđịnhkhoảncácchiphíấychothángChín.Đólàmộtkhoảnnợtrảtrước.NógiốngnhưmộthóađơnnộibộcủathángChínđượcthanhtoánvàothángMười.Cáckhoảnnợtrảtrướclàmộtphầncủanguyêntắcphùhợp−chúngtasokhớpchochiphímỗithángphùhợpvớidoanhthumàchúngtạora.

NợdàihạnHầuhếtnợdàihạn làcáckhoảnvaynợ.Nhưngcó thểcũngcónhững

khoảnnợkhácđượcliệtvàonhómnày.Vídụnhưtiềnthưởnghoặctiềnbồidưỡngtrảchậm,thuếtrảchậmvàcáckhoảnnợtiềnlươnghưu.Nếunhữngkhoảnnàylớn,tacầntheodõisátsao.

VỐNCHỦSỞHỮUCuối cùng!Bạn còn nhớ phương trình kia không?Vốn chủ sở hữu là

nhữnggìcònlạisaukhitrừcáckhoảnnợvàotàisản.Vốnchủsởhữubaogồmvốndonhàđầutưcấp,và lợinhuậnđượcgiữlại theothờigian.Vốnchủ sở hữu còn có nhiều tên gọi khác, chẳng hạn vốn cổ phần và vốn cổđông.Khoảnmụcvốnchủsởhữuđượckêkhaitrênbảngcânđốikếtoáncủamộtsốdoanhnghiệpcóthểkhátỉmỉvàkhóhiểu.Chúngthườngbaogồmcáchạngmụcsau.

CổphiếuưuđãiCổphiếuưuđãi(preferredshare)làmộtloạihìnhchứngkhoánđặcbiệt.

Nhữngngười nắmgiữ cổ phiếuưuđãi sẽ đượcưu tiên nhận cổ tức trướcnhững người nắmgiữ cổ phiếu phổ thông.Tuy nhiên,mức cổ tức cho cổphiếuưuđãithườngcốđịnh,nêngiácủachúngkhôngbiếnđộngnhiềunhưcổphiếuphổthông.Cácnhàđầutưnắmgiữcổphiếuưuđãicóthểsẽkhông

nhậnđượctoànbộlợitứctừsựgiatănggiátrịcủadoanhnghiệp.Khidoanhnghiệppháthànhcổphiếuưuđãi,họbánchúngchonhàđầutưvớimứcgiákhởiđầunhấtđịnh.Giátrịtrênbảngcânđốikếtoánphảnánhmứcgiáđó.

VốnTrong kinh doanh, từ này có nhiều nghĩa.Vốn vật chất là nhà xưởng,

thiếtbị,phươngtiệnvậntảivànhữngtàisảntươngtự.Vốntàichínhnếuxéttừgócnhìncủamộtnhàđầutưthìlàcổphiếuvàtráiphiếumànhàđầutưđónắmgiữ;còntừgócnhìncủadoanhnghiệp,thìlàkhoảnđầutưvốncổphầncộngvớimộtkhoảnvaybấtkỳkháccủadoanhnghiệp.“Nguồnvốn”trongbáocáothườngniênchobiếtdoanhnghiệplấytiềntừđâu.“Phươngthứcsửdụngvốn”chobiếtdoanhnghiệpđãdùngsốtiềnđónhưthếnào.

Hầuhếtcáccổphiếuưuđãiđềukhôngkèmtheoquyềnbiểuquyết.Nóicáchkhác,chúnggiốngtráiphiếuhơnlàcổphiếuphổthông.Vậysựkhácbiệtnằmởđâu?Vớitráiphiếu,chủsởhữusẽnhậnmộtphiếuthưởngcógiátrịcốđịnhhoặcmộtkhoảnlợitức,cònđốivớicổphiếuưuđãi,chủsởhữusẽnhậncổtứccốđịnh.Doanhnghiệpsửdụngchứngkhoánưuđãiđểhuyđộng tiềnvì nókhôngmangýnghĩapháp lýnhưvaynợ.Nếumộtdoanhnghiệpkhôngthểthanhtoánlợitứctrêntráiphiếu,ngườinắmgiữtráiphiếucóthểyêucầudoanhnghiệptuyênbốphásản.Trongkhiđó,ngườinắmgiữcổphiếuưuđãithìkhông.

CổphiếuphổthônghaychứngkhoánphổthôngKhông giống như đa số các cổ phiếu ưu đãi, cổ phiếu phổ thông

(common share hoặc common stock) thường kèm theo quyền biểu quyết.Nhữngngườinắmgiữ loại cổphiếunàycó thểbiểuquyết lựachọn thànhviêntronghộiđồngquảntrị(thườngthìmỗicổphiếulàmộtphiếubầu)vàvềnhữngvấnđềkhácđượcđưa ra thảo luận trướccáccổđông.Cổphiếuphổthôngcóthểđượctrảcổtức,cóthểkhông.Giátrịcủacổphiếuthườngđược trìnhbày trênbảngcânđốikế toánởmục“mệnhgiá”, tức làsố tiềndanhnghĩađượcgánchochứngkhoáncủabênpháthành.Mệnhgiáthườnglàmộtkhoảntiềnrấtnhỏvàkhôngliênquanđếngiáthịtrườngcủacổphiếu.Trênbảngcânđốikếtoánmẫucủachúngtôi,cổphiếuphổthôngcómệnhgiálà1đô-la.

VốngópthêmĐâylàsốtiềnlớnhơnmệnhgiámàbanđầucácnhàđầutưchitrảchocổ

phiếu.Vídụ,nếumộtcổphiếuđượcbánvớigiábanđầulà5đô-la/cổphiếu,vànếumệnhgiá là 1 đô-la/cổphiếu, thì phầnvốngóp thêm là 4 đô-la/cổ

phiếu.Sốvốngópthêmđượccộngtổngtheothờigian−vìvậy,trongtrườnghợp doanh nghiệp phát hành cổ phiếu bổ sung, thì phần vốn góp thêm sẽđượcthêmvàosốtiềnhiệncó.

CổtứcCổtức(divident)làkhoảntiềnđượcchiachocổđôngtừvốnchủsởhữu

củadoanhnghiệp.Trongcáccôngtyđạichúng(côngtyniêmyết trênsànchứngkhoán),cổtứcthườngđượcchiavàocuốiquýhoặccuốinăm.

ThunhậpgiữlạiThunhậpgiữ lại (retainedearning)hay thunhập tích lũy(accumulated

earning)làphầnlợinhuậnđượctáiđầutưchohoạtđộngkinhdoanh,thayvìdùngđểtrảcổtức.Nólàtổngthunhậpsauthuếđượctáiđầutưhayđượcgiữ lại trong chu kỳ kinh doanh.Đôi khi,một doanh nghiệp có nhiều lợinhuậngiữlạidướidạngtiềnmặt–nhưMicrosoftchẳnghạn−sẽchịuáplựcphảithanhtoánchocáccổđông,dướidạngcổtức.Nóichocùngthìcócổđôngnàolạimuốnthấytiềncủamìnhnằmyêntrongkétsắtcôngty,hơnlàđượctáiđầutưvàocáctàisảnsảnxuất?Tấtnhiên,bạncũngcóthểthấymộtkhoản thâmhụt tích lũy−một con số âm, thể hiện tình trạng thua lỗ củacôngtytrongthờigiantrướcđó.

Nhưvậy,vốnchủsởhữulànhữnggìmàcáccổđôngsẽnhậnkhidoanhnghiệpđượcbán?Tấtnhiênlàkhông!Hãynhớlạitấtcảnhữngquytắc,ướctínhvàgiảđịnhảnhhưởngđếnbảngcânđốikếtoán.Cáctàisảnđượcghinhậntạigiámuatrừđiconsốkhấuhaolũykế.Lợithếthươngmạiđượcdồntíchmỗikhidoanhnghiệpmualạimộtdoanhnghiệpkhác,vànókhôngbaogiờbịkhấuhao.Và tấtnhiên,doanhnghiệpcòncónhững tài sảnvôhìnhcủariêngmình,chẳnghạnthươnghiệuriêngvàdanhsáchkháchhàngriêng,nhữngthứkhônghềxuấthiệntrênbảngcânđốikếtoán.Bàihọclà:giátrịthị trườngcủamộtdoanhnghiệphầunhưkhôngbaogiờănkhớpvớimứcvốn,haygiátrịsổsáchtrênbảngcânđốikếtoán.Giátrịthịtrườngcủamộtdoanhnghiệptrênthựctếlàsốtiềnmàngườimuamuốnbỏra.Trongtrườnghợpcủamộtdoanhnghiệpnhànước,giátrịđósẽđượcướctínhbằngviệctínhtoánlượngvốnhóathịtrườngcủadoanhnghiệp,hoặcbằngviệclấygiácổphiếupháthànhnhânvớigiácổphiếutạimộtngàycụthể.Trongtrườnghợpcủadoanhnghiệptưnhân,giátrịthịtrườngcóthểđượcướctínhbằngmộttrongnhữngphươngphápđãđượcmôtảtrongPhầnII−chíítkhởiđầulànhưthế.

12. TẠI SAO BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁNLẠI CÂN ĐỐI?

Nếuởtrườngbạnđãđượchọcvềphươngtrìnhkếtoáncơbản,cólẽgiáoviêncủabạnđãnóiđiềugìđóđạiloạinhư:“Nóđượcgọilàbảngcânđốikếtoánbởivìnócânđối.Tàisản luônbằngnợphải trảcộngvớivốnchủsởhữu.”Nhưngngaycảkhibạnviếtđápánđóvàobàithivớimộtýthứccựccao,chưachắcbạnđãhiểuhếtlýdotạisaobảngcânđốikếtoánlạicânđối.Vậynên,dướiđâylàbacáchđểhiểuđiềunày.

LÝDOCẦNCÂNĐỐITrướctiên,chúngtahãytrởlạivớitrườnghợpcủamộtcánhân.Bạncó

thểxembảngcânđốicủamộtdoanhnghiệphệtnhưcáchxemgiátrịtàisảnthuầncủamộtngười.Giátrị tàisảnthuầnphảibằngnhữnggìngườiđócótrừđicáckhoảnnợ,bởiđólàcáchmàchúngtađịnhnghĩacáchạntừ.Côngthứcđầutiêncủaphươngtrình“cánhân”trongchương9làcó−nợ=giátrịthuần.Côngthứcchodoanhnghiệpcũngtươngtự.Vốnchủsởhữuđượcxácđịnhlàhiệusốtàisảntrừđinợphảitrả.

Thứhai,hãynhìnvàonhữnggìxuấthiệntrênbảngcânđốikếtoán.Mộtbênlàtàisản,tứcnhữnggìdoanhnghiệpsởhữu.Cònbênkialànợphảitrảvàvốnchủsởhữu,thểhiệncáchthứcmàdoanhnghiệpthuđượcnhữnggìđang sở hữu.Vì bạn không thể có thứ nàymà khôngmất đi thứ kia, nênphần“có”vàphần“cáchchúngtacó”sẽluôncânđối.Chúngbuộcphảinhưthế.

Thứba,hãyxétlạinhữngđiềuđãxảyravớibảngcânđốikếtoántheothờigian.Cáchtiếpcậnnàysẽgiúpbạnthấyđượclýdonóluônluôncânđối.

Hãythửhìnhdungmộtdoanhnghiệpvừamớikhaitrương.Chủsởhữuđầutư50.000đô-la,vìvậyanhtacó50.000đô-latiềnmặtởphầntàisảncủabảngcânđốikếtoán.Vìkhôngcókhoảnnợnào,nênsốvốnchủsởhữucủaanhtalà50.000đô-la.Bảngcânđốikếtoánnàyđãcânđối.

Bâygiờ,doanhnghiệpmuamộtchiếcxetảibằng36.000đô-latiềnmặt.Nếunhữngyếutốkháckhôngthayđổi−vànếubạnlậpmộtbảngcânđốingaysaukhimuaxe,thìphầntàisảntrênbảngcânđốikếtoánsẽcódạngnhưsau:

Tàisản

Tiềnmặt14.000đô-laĐấtđai,nhàxưởngvàthiếtbị36.000Tổngtàisảnvẫnlà50.000đô-la−vàởphầnbênkiacủabảngcânđốikế

toán,anhtavẫncó50.000đô-lavốnchủsởhữu.Bảngcânđốikếtoánvẫnđangcânđối.

Kếđó,hãytưởngtượngrằngchủsởhữuraquyếtđịnhanhtacầnthêmvốn.Vìvậy, anh tađếnngânhàngvàvay10.000đô-la,nâng tổngsố tiềnmặtlênthành24.000đô-la.Khiđó,bảngcânđốisẽcódạngnhưdướiđây:

TàisảnTiềnmặt24.000đô-laĐấtđai,nhàxưởng,vàthiếtbị36,000Tổng tài sản đã lên đến 60.000 đô-la. Tài sản của anh ta đã gia tăng.

Nhưngtấtnhiên,anhtacũngđãtăngthêmkhoảnnợphảitrả.Vậynên,phầnbênkiacủabảngcânđốikếtoánsẽthànhranhưsau:

NợphảitrảvàvốnchủsởhữuVayvốnngânhàng10.000đô-laVốnchủsởhữu50.000đô-laPhầnnàytổngcộnglạicũnglà60.000đô-la.Lưuýrằngvốnchủsởhữuvẫnkhôngđổiquasuốtcácgiaodịch.Vốn

chủsởhữuchỉbịảnhhưởngkhidoanhnghiệplấyvốnđầutưtừchủsởhữu,chitiềnmặtchochủsởhữu,hayghinhậnmộtkhoảnlãihoặclỗ.

Mọi giao dịch ảnh hưởng đến phía bên này của bảng cân đối kế toáncũngđồngthờiảnhhưởngđếnbênkia.Vídụ:

Mộtdoanhnghiệpsửdụng100.000đô-latiềnmặtđểthanhtoánkhoảnvaynợ.Dòngtiềnmặtbênphầntàisảnsẽgiảm100.000đô-la,vàdòngnợphảitrảởphầnbênkiasẽgiảmvớisốtiềntươngđương.Nhưvậy,bảngcânđốikếtoánsẽcânđối.Mộtdoanhnghiệpmuamộtthiếtbịcógiá100.000đô-la,doanhnghiệptrảtrước50.000đô-lavànợphầncònlại.Lúcnày,dòngtiềnmặtgiảm50.000đô-la,nhưngchiếcmáymớilạiđượcthểhiệntrênphầntàisảnvớigiá trị100.000đô-la.Nhưvậy, tàisảnđãtăngthêm50.000đô-la.Trongkhiđó,50.000đô-latiềncònnợchochiếcmáysẽđượcthểhiệnởphầnnợphảitrả.Mộtlầnnữa,chúngtavẫngiữđượcsựcânđối.Bạnchỉcầnnhớ rõmột thực tếcănbản rằngcácgiaodịchảnhhưởng

đếncảhaiphầncủabảngcânđối,thếlàđủ.Đólàlýdobảngcânđốikếtoánluôncânđối.Hiểuđượcđiềunàylàbạnđãđặtmộtviêngạchnềnchotrítuệtàichính.Hãynhớrằng,nếutàisảnkhôngcânbằngvớinợphảitrảvàvốnchủsởhữu,tasẽkhôngthểcóbảngcânđốikếtoán.

13. BÁO CÁO KẾT QUẢ KINHDOANH ẢNH HƯỞNG ĐẾN BẢNG

CÂN ĐỐI KẾ TOÁNĐếnlúcnày,tavẫnchỉmớixemxétriêngbảngcânđốikếtoán.Nhưng

đếnđâyxintiếtlộvớibạnmộttrongnhữngbímậtđượcgiữkínnhấtcủathếgiới báo cáo tài chính:một thay đổi trong báo cáo này gần như luôn ảnhhưởngđếnbáocáokia.Vìvậy,khiquảnlýbáocáokếtquảkinhdoanh,cũnglàlúcbạnđồngthờitácđộngđếnbảngcânđốikếtoán.

TÁCĐỘNGCỦALỢINHUẬNLÊNVỐNCHỦSỞHỮUĐể thấy được mối quan hệ giữa lợi nhuận (từ báo cáo kết quả kinh

doanh)vàvốnchủsởhữu(đượcthểhiệntrênbảngcânđốikếtoán),chúngtasẽtìmhiểumộtsốvídụ.Dướiđâylàmộtbảngcânđốikếtoánđãđượcgiảnlượchếtsứccủamộtdoanhnghiệpmớitoanh(vàrấtnhỏ!):

TàisảnTiềnmặt25đô-laKhoảnphảithu0Tổngtàisản25đô-laNợphảitrảvàvốnchủsởhữuCáckhoảnphảitrả0đô-laVốnchủsởhữu25đô-laGiảsửchúngtađiềuhànhdoanhnghiệpnàytrongmộttháng.Chúngta

mua50đô-lalinhkiệnvànguyênvậtliệu,rồidùngchúngđểsảnxuấtvàbánđược100đô-la thànhphẩm.Chúngtacũngphảichịu25đô-lachocácchiphíkhác.Báocáokếtquảkinhdoanhcủathángđósẽcódạngnhưsau:

Doanhthu100đô-laGiávốnhàngbán50Lợinhuậngộp50Tấtcảcáckhoảnchi25Lợinhuậnthuần25đô-laGiờthì:điềugìsẽthayđổitrênbảngcânđốikếtoán?

Trướchết,chúngtađãdùngtoànbộtiềnmặtđểtrangtrảichiphí.Tiếpđó,chúngtathuđược100đô-latừcáckhoảnphảithukháchhàng.Saucùng,chúngtacómộtkhoảnnợphảitrả50đô-lađốivớinhàcungcấp.Vìthế,bảngcânđốicuốithángsẽnhưsau:TàisảnTiềnmặt0đô-laKhoảnphảithu100Tổngtàisản100đô-laNợphảitrảvàvốnchủsởhữuKhoảnphảitrả50đô-laVốnchủsởhữu50đô-laNợphảitrảvàvốnchủsởhữu100đô-laNhưbạnthấy,khoảnlợinhuậnthuần25đô-lađã trở thànhvốnchủsở

hữu.Trênbảngcânđốikếtoánchitiếthơn,nósẽxuấthiệnnhưlợinhuậngiữlại,nằmbêndướidòngvốnchủsởhữu.Đâylàthựctếởtấtcảcácdoanhnghiệp: lãi ròng sẽ được cộngvàovốn, trừ khi nó được dùng làmcổ tức.Cũng tương tựnhưvậy, lỗ ròng sẽ làmgiảmvốn.Nếumột doanhnghiệpchịulỗmỗitháng,thìcuốicùngnợphảitrảcủadoanhnghiệpđósẽvượtquátàisản,vốnchủsởhữusẽâm.Doanhnghiệpđứngtrênbờvựcphásản.

Hãylưuýthêmmộtđiềunữaởvídụđơngiảnnày:doanhnghiệpđãphảigồng cả tháng vì không có tiền!Họ làm ra tiền, và vốn chủ sở hữu tăng,nhưnghọkhôngcóđồngnàotrongngânhàng.Vìthế,mộtnhàquảnlýgiỏicần phải hiểu rõ cách thức tiềnmặt và lợi nhuận tương tác với nhau trênbảngcânđốikếtoán.ĐâylàchủđềmàchúngtasẽquaytrởlạiởPhầnIV,khibắtđầutìmhiểubáocáolưuchuyểntiềntệ.

VÀNHIỀUTÁCĐỘNGKHÁCMốiquanhệgiữalợinhuậnvàvốnchủsởhữukhôngchỉphảilàliênkết

duynhất giữa báo cáo kết quả kinh doanhvới bảng cân đối kế toán.Mỗikhoảnthuđượcghinhậntrênbáocáokếtquảkinhdoanhđềutạoramộtsựgia tăng tươngứng trong tiềnmặt (nếuđó làbánhàng thu tiềnmặt)hoặckhoảnphảithu.MỗiđồngtiềnlươngđượcghinhậntrongCOGShaychiphíhoạtđộngđềulàmgiảmmộtđồngtrêndòngtiềnmặt(haytăngmộtđồngởdòngchiphí tích lũy) trênbảngcânđốikế toán.Mỗi lầnmuanguyênvật

liệuđềukhiếncáckhoảnnợphảitrảtăngthêmvàcứthế.Tấtnhiên,mọithayđổiấyđềuảnhhưởngđếntổngtàisảnhoặctổngnợphảitrả.

Nhìnchung,nếunhiệmvụcủamộtnhàquảnlýlàlàmtănglợinhuận,thìnhàquảnlýcóthểcóảnhhưởngtíchcựclênbảngcânđốikếtoán,bởimộtlẽđơngiảnlợinhuậnsẽlàmtăngvốn.Nhưngcũngkhônghẳnđơngiảnnhưthế,bởiviệcđósẽđặtravấnđềlàmsaođạtđượcmứclợinhuậnđó,vàđiềugìsẽxảyravớicáctàisảnvàcáckhoảnnợkháctrênchínhbảngcânđốikếtoán.Giảsử:

Giámđốcmộtnhàmáybiếtmộtmốitốtbánmộtloạinguyênliệuthôquantrọng,vàđềnghịmuanguyênliệuđóvớisốlượnglớn.Rấthợplýđúngkhông?Khônghẳn.Dònghàngtồnkhotrênbảngcânđốikếtoánsẽtănglên.Khoảnphảitrảcũngsẽtăngtheotươngứng.Cuốicùng,nhàmáysẽphảirúttiềnmặtrađểthanhtoánnhữngkhoảnphảitrả−cóthểlà rất sớm trước khi nguyên vật liệu được dùng để tạo ra doanh thu.Trongkhiđó,nhàmáyphảigánhthêmchiphílưukho,vàcóthểsẽcầnphảivaythêmtiềnđểbùthâmhụtngânsách.Việcđánhgiámộtthươngvụcólợihaykhôngđòihỏimộtphântíchrấtchili;hãyđảmbảolàbạnđãcânnhắctấtcảcácvấnđềtàichínhkhiđưaranhữngkiểuquyếtđịnhnhưvậy.Mộtgiámđốcbánhàngđangtìmcáchtăngdoanhthuvàlợinhuận,vàquyết định nhắm tới đối tượng khách hàngmục tiêu là những doanhnghiệpnhỏhơn.Đâycóphảilàmộtýhaykhông?Cólẽkhông.Kháchhàngnhỏhơnkhôngthểcócấprủirotíndụngtốtnhưcáckháchhànglớn. Các khoản phải thu có thể tăngmạnh vì khách hàng thanh toánchậm.Kếtoánviêncóthểsẽphảităngthêmdựphòng“nợxấu”,thôngsốnàysẽlàmgiảmlợinhuận,tàisản,vàcùngvớiđólàgiảmvốnchủsởhữu.Mộtgiámđốcbánhàngcótrítuệtàichínhsẽphảiđiềutracáckhảnăngđịnhgiá:anhtacóthểtăngthêmlợinhuậngộpđểbùđắpchonhữngrủirongàycàngtăngkhibánhàngchokháchhàngnhỏkhông?Mộtgiámđốccôngnghệthôngtinquyếtđịnhmuamộthệthốngmáytínhmới,vớiniềmtinrằnghệthốngmớisẽthúcđẩynăngsuấtvànhờđógópphầngiatănglợinhuận.Nhưngdoanhnghiệpsẽtrôngvàođâuđểthanhtoánchodànthiếtbịmới?Nếudoanhnghiệpđượctạođònbẩyquáđà−tứclàdoanhnghiệpđóphảigánhnợquánặngsovớivốn,việcvaytiềnđểchitrảchohệthốngmớicólẽkhôngphảilàýhay.Cólẽhọsẽcầntungracổphiếumớiđểgiatăngkhoảnđầutưvốnchủsởhữu.Đưaracácquyếtđịnhhuyđộnglượngvốncầnthiếtđểvậnhànhdoanhnghiệplàcôngviệccủagiámđốctàichínhvàthủquỹ,chứkhôngphảicủagiámđốccôngnghệ thông tin.Nhưngsự thônghiểuvề tìnhhìnhtiềnmặtvànợcủacôngtysẽgiúpvịgiámđốcnàycóthêmthôngtinđể

raquyếtđịnhkhinàonênmuathiếtbịmới.

Nóitómlại,bấtkỳnhàquảnlýnàocũngcóthểmuốnlùilạimộtbước,ngaybâygiờvàsaunàynữa,đểxemxétbứctranhtổngthể.Hãyxemxétkhôngchỉkhoảnmụcbáocáomàtađangchúýđếntrênkếtquảkinhdoanh,chúngtacầnxemxétcảbảngcânđốikếtoán(cũngnhưbáocáolưuchuyểntiềntệ–loạibáocáotàichínhmàchúngtasẽsớmnghiêncứu).Khilàmvậy,suynghĩcủabạn,côngviệcvàquyếtđịnhcủabạnsẽtrởnên“sâusắchơn”−tứclàchúngsẽcânnhắcđếnnhiềukhíacạnhhơn,vàbạncóthểtraođổivềtácđộngđóởtầngsâuhơn.Mặtkhác,hãytưởngtượngbạnđangnóichuyệnvớigiámđốctàichínhvềtácđộngcủalợinhuậnlênvốnchủsởhữu:cólẽôngtasẽrấtấntượng(thậmchílàsốc)đấy.

ĐÁNHGIÁSỨCKHỎECỦADOANHNGHIỆPHãynhớ,ngayởđầuphầnnàychúngtôiđãnóirằngnhữngnhàđầutư

khôn ngoan thường nghiền ngẫm bảng cân đối kế toán của doanh nghiệptrướctiên.Lýdovì,bảngcânđốikếtoángiảiđáprấtnhiềucâuhỏi−nhữngcâukiểunhưsau:

Doanhnghiệpcókhảnăng thanh toánkhông?Haynói cáchkhác, tàisảncủadoanhnghiệpcólớnhơnnợphảitrả,đểvốnchủsởhữucóthểdươngkhông?Doanhnghiệpcókhảnăngthanhtoánhóađơnkhông?Cácsốliệuquantrọngởđâylàtàisảnngắnhạn,đặcbiệtlàtiềnmặt,sovớinợngắnhạn.ChúngtasẽbànthêmđiềunàyởPhầnV,phầnvềcáctỷlệ.Vốnchủ sởhữucó tăng theo thờigiankhông?Một so sánhgiữa cácbảngcânđốicùngkỳsẽcho thấy liệudoanhnghiệpcóđangđiđúnghướngkhông.Đâytấtnhiênlànhữngcâuhỏiđơngiảnvàcơbản.Nhưngcácnhàđầu

tưcóthểbiếtthêmnhiềuđiềunữakhinghiêncứutỉmỉbảngcânđốikếtoánvàcácchúthíchđikèm,cũngnhưkhiđốichiếubảngcânđốikếtoánvớicácbáocáokhác.Lợithếthươngmạicóýnghĩaquantrọngnhưthếnàođốivớidòng“tổngtàisản”củadoanhnghiệp?Nhữnggiảđịnhnàođãđượcdùngđểtínhkhấuhao,vàmứckhấuhaođóquantrọngrasao?(HãynhớlạitrườnghợpWMI).Dòng“tiềnmặt”đangtăngdầntheothờigian−thườnglàdấuhiệutốt−hayđanggiảmdần?Nếuvốnchủsởhữutăng,thìnguyênnhânlàvì doanhnghiệpđanghuyđộngvốn, hay là vì doanhnghiệpđã tự làm ratiền?

Nóitómlại,bảngcânđốikếtoán(haycòngọilàbảngcânđốithuchi)thểhiệnsứckhỏetàichínhcủamộtdoanhnghiệp.Tấtcảcácbáocáođềuhỗ

trợviệcraquyếtđịnh,nhưngbảngcânđốikếtoán−giốngnhưbảngđiểmbìnhquântíchlũycủadoanhnghiệp−cólẽlàloạibáocáoquantrọngnhất.

HỘPCÔNGCỤ“NHÂNVIÊNLÀTÀISẢNGIÁTRỊNHẤTCỦACHÚNGTA”(CÓ

ĐÚNGVẬYKHÔNG?)BạnnghecácCEOnóiđiềunàysuốt:“Conngườilàtàisảngiátrịnhất

củachúngtôi”.NhưngbạncũngthấymộtsốCEOhànhxửnhưthểcácnhânviênkhôngphải là tài sản.Bạncó tưởng tượngramộtdoanhnghiệpgiảmbiên chế hoặc sa thảimón tài sản nào khác − đơn giản là tống thứ đó rađườngvớihivọngrằngnósẽtựbiếtbỏđi–không?KhicácCEObảorằnghọphảicắtgiảmchiphí,thìthườngýcủahọlàhọsẽcắtgiảmnhânsự.

Làm thếnàođểdunghòahaiquanđiểmnày?Ai cũngphải thừanhậnrằng,nhânviênlàtàisản.Kiếnthứcvàcôngviệccủahọmanglạigiátrịchodoanhnghiệp.Khimộtdoanhnghiệpmualạimộtdoanhnghiệpkhác,giátrịcủanhânviênđượcnhìnnhậnnhưmộtphầncủalợithếthươngmại.

Dùvậy,mặtkhác,giátrịcủanhânviênlạikhôngđượcthểhiệntrênbảngcânđối.Bởihailýdo:

Ngoàihìnhthứcmualại,khôngaibiếtrõcáchđịnhgiánhânviên.Giátrịcủakiến thức làbaonhiêu?Khôngcómộtkế toánviênnàomuốngiảiquyếtdứtđiểmvấnđềđó.VàỦybanQuychuẩnTàichínhKếtoáncũngkhôngcóýđịnhđảmnhậnnhiệmvụnàybằngmột sự thayđổitrongGAAP.Nóichocùngthìcácdoanhnghiệpkhôngsởhữunhânviên.Thếnêntakhôngthểxemhọnhưlàtàisảntheothuậtngữkếtoán.Quảthật,cácnhânviêncógâyrachiphí:tiềnlương,dướihìnhthứcnày

hayhìnhthứckhác,thườnglàmộttrongnhữngkhoảnlớnnhấttrênbáocáokếtquảkinhdoanh.NhưngđiềumàcácCEOngụýchủyếuliênquanđếnvănhóadoanhnghiệp,hơnlàliênquanđếnphươngdiệnkếtoán.Mộtsốtổchứccóvẻnhưthựcsựxemnhânviênlàtàisản:họtậphuấn,đầutư,chămsócnhânviênchuđáo.Nhữngcôngtykháclạitậptrungvàogócđộchiphí,trảchonhânviênmứclươngthấpnhấtcóthểvàéphọlàmviệcnhiềunhấtcó thể. Nhưng liệu chiến lược đầu có đáng thực hiện hay không? Nhiềungười(baogồmcảchínhchúngtôi)tinrằngđốiđãivớinhânviênhợplýsẽtạoratinhthầnlàmviệccaohơn,phẩmchấttốthơn,vàsaurốtkháchhàngsẽthỏamãnhơn.Trongđiềukiệnmọithứkháckhôngđổi,thìnósẽthúcđẩy

lợinhuậngia tăngtrongthờigiandài,và từđónângcaogiá trịcủadoanhnghiệp.Tấtnhiên,cũngcónhiềuyếu tốkhácảnhhưởngđếnsự thànhbạicủamộtdoanhnghệp.Dođó,hiếmkhicómộttươngquanmột-đối-mộtgiữamộtbênlàvănhóavàquanđiểmcủadoanhnghiệpvàmộtbênlàhoạtđộngtàichính.

CHIPHÍHOẠTĐỘNG?HAYCHIPHÍĐẦUTƯCƠBẢN?Khimộtdoanhnghiệpmuamộtthiếtbịthuộchạngmụcđầutưcơbản,

chiphímuasắmsẽkhôngđược thểhiện trênbáocáokếtquảkinhdoanh;thayvàođó,tàisảnmớinàysẽxuấthiệntrênbảngcânđốikếtoán,vàmứckhấuhaochỉxuấthiệntrênbáocáokếtquảkinhdoanhnhưmộtkhoảnphítrừvàolợinhuận.Bạncóthểthấysựkhácbiệtgiữa“chiphíhoạtđộng”(trênbáocáokếtquảkinhdoanh)và“chiphíđầutưcơbản”(trênbảngcânđốikếtoán)rấtrõràngvàdễhiểu.Nhưngrõrànglàkhôngphảivậy.Thựctếlàđâylàtấmvảiđểvẽnênbứctranhnghệthuậttàichính.

Hãyđểýrằngviệcloạikhỏibáocáokếtquảkinhdoanhmộtkhoảnnợvàđưakhoảnđóvàobảngcânđốikếtoán,saochochỉcókhoảnkhấuhaoxuấthiệnnhưlàkhoảnphítrừvàolợinhuận,cóảnhhưởngđángkểđếnsựgiatănglợinhuận.LấyWorldComlàmvídụ.Mộtphầnchiphíkhôngnhỏcủagãkhổnglồviễnthôngnàylàchiphíđườngdây.ĐâylàkhoảnphísửdụngđườngdâyđiệnthoạimàWorldComchitrảchocáccôngtyđiệnthoạiđịaphương.Bìnhthường,chiphíđườngdâyđượcxửlýnhưnhữngkhoảnchiphíhoạtđộngthôngthường,nhưngbạncóthểlýluận(dùlậpluậnnàykhôngchínhxác)rằngmộtsốtrongđóthựcralànhữngkhoảnđầutưvàothịtrườngmớivàsẽphảimấtnhiềunămmớithuđượckếtquả.Dùvậy,logicnày đã thuyết phục được Scott Sullivan, giám đốc tài chính của công ty,ngườibắtđầu“vốnhóa”chiphíđườngdâyvàocuốithậpniên1990.Chuẩnxác:nhữngkhoảnchiphínàybiếnmấtkhỏibáocáo,vàlợinhuậncủacôngtytănglênhàngtỷđô-la.ĐốivớiPhốWall,cóvẻnhưWorldComđộtnhiênlàmrađượclợinhuậntrongmộtngànhsuythoáivàmọichuyệnkhôngbịaipháthiệnchođếnmãisaunàykhitoànbộkhốixâydựnglỏnglẻoấyđổsụp.

WorldComđãquábạotayvốnhóanhữngkhoảnphíấyvàrốtcuộcrơivàocảnhnướcsôilửabỏng.Mộtsốcôngtysẽxửlýnhữngkhoảngâybàncãikhôngthườngxuyênnàynhưlàchiphíđầutưcơbảnhòngđẩythunhậpcủamìnhtănglênchútít.Côngtycủabạncónhưvậykhông?

PHẦN IV TIỀN MẶT LÀ NHẤT

14. TIỀN MẶT LÀ MỘT PHÉP KIỂMTRA THỰC TẾ

“Cácdoanhnghiệpphảithắngphanhgấpvìđủmọilýdo,songcómộtđiềucuốicùngsẽgiếtchếthọ:hếttiềnmặt,”RamCharanvàJerryUseemđãviếtnhữngdòngnày trên tạpchíFortunesố ra thángNămnăm2002, thờiđiểmmànhiềudoanhnghiệpbuộcphải thắngphanhgấp.Hầuhếtcácnhàquảnlýquábậnrộnvớinhữnglolắngvềcácthướcđotrongbáocáokếtquảkinh doanh như EBITDA đến nỗi không để tâm nhiều đến tiềnmặt. Bangiámđốcvàcácchuyêngiaphântíchbênngoàiđôikhicũngquátậptrungvàobáocáokếtquảkinhdoanhhoặcbảngcânđốikếtoán.Dùvậy,họcũngđể ý thấy, cómột nhà đầu tư theo dõi tiềnmặt rất sát sao:Đó làWarrenBuffet.Lýdo?“Ôngtabiếttiềnmặtlàchuyệnkhóné!”

WarrenBuffetcólẽlànhàđầutưvĩđạinhấtmọithờiđại.Côngtycủaông,BerkshireHathaway,đãđầutưvàorấtnhiềudoanhnghiệp,vàthuđượcnhữngkếtquảđángkinhngạc.TừthángMộtnăm1994đếnthángMộtnăm2004,cổphiếuhạngAcủaBerkshireHathawayđãđạttổngtỷlệtăngtrưởnghàngnămrấtđỗituyệtvờilà17,9%;haynóicáchkhác,cổphiếunàyđãtăngkhoảng18%mỗinămtrongsuốt10năm.LàmsaoBuffetlậpđượckỳtíchnày?Nhiềungườiđãviếtsách,cốgắnglýgiảitriếtlýđầutưvàphươngphápphân tích củaWarrenBuffet.Nhưng theoquanđiểmcủa chúng tôi, tất cảđềurútvềbaquy tắcđơngiản.Thứnhất,ôngđánhgiámộtdoanhnghiệpdựatrêntriểnvọngdàihạn,chứkhôngphảingắnhạn.Thứhai,ôngluôntìmmuanhữngdoanhnghiệpmàônghiểurõ.(Điềunàygiúpôngtránhđượclànsóngđầutưvàocáccôngtydot-com).Vàthứba,khikiểmtracácbáocáotàichính,ôngchú trọnghơncảvào thướcđodòng tiềnmàônggọi là thunhậpchủsởhữu.WarrenBuffetđãđưatrítuệtàichínhlênmộtcấpđộhoàntoànmới,vàgiátrịthuầnmàôngthuđượcđãphảnánhđiềuđó.Thúvịlàmsaokhi[vớiông]tiềnmặtlànhất.

ThunhậpchủsởhữuThunhậpchủsởhữu(ownerearning,haycòngọi làdòngtiền tựdo–

freecashflow)làthướcđokhảnăngtạoratiềnmặtcủadoanhnghiệptrongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.Theochúngtôi,đólàkhoảntiềnmàchủsởhữucóthểrútrakhỏidoanhnghiệpvàtiêuxài,chẳnghạnnhư,ởcửahàngthựcphẩm,chonhucầuriêng.Thunhậpchủsởhữulàmộtthướcđoquantrọngvìnóchophépdoanhnghiệptiếptụcchitiêuchocáchoạtđộngđầutư

cơbản(chiphíđầutưcơbản),nhữngkhoảnchicầnthiếtđểduytrìsứckhỏecủadoanhnghiệp.Lợinhuậnvàthậmchícảcácthướcđodònglưuchuyểntiền từhoạt độngkinhdoanhkhông làmđượcđiềunày.Nội dung chi tiếthơnvềthunhậpchủsởhữusẽđượctrìnhbàytronghộpcôngcụởcuốiphầnnày.

TẠISAOTIỀNMẶTLẠILÀNHẤTChúngtahãycùngxemxétyếutốthứbatrongcácbáocáotàichính−

tiềnmặt−mộtcáchchi tiếthơn.Tại saodòng tiền lạiđượcxácđịnhnhưthước đo chủ chốt để đo lường hiệu quả hoạt động kinh doanh? Tại saokhông chỉ là lợi nhuận thôi, như thường thấy trong báo cáo kết quả kinhdoanh?Tạisaokhôngchỉlàtàisảncủadoanhnghiệp,hayvốnchủsởhữu,nhưthườngthấytrongbảngcânđốikếtoán?Theochúngtôi,WarrenBuffetbiếtbáocáokếtquảkinhdoanhvàbảngcânđốikếtoán,tuyhữudụng,songlạitiềmẩnđủmọiloạiđịnhkiến,kếtquảcủatấtcảnhữnggiảđịnhvàướctínhđượclồngtrongchúng.Tiềnmặtthìkhác.Hãynhìnbáocáolưuchuyểntiềntệcủamộtdoanhnghiệp,vàbạnsẽthấymìnhđanggiántiếpsămsoitàikhoảnngânhàngcủadoanhnghiệpđó.Saubiếncốnổbongbóngdot-comvàsaukhinhữnghànhvigianlậntàichínhhồicuốithậpniên1990vàđầuthậpniên2000bịlộttrần,dòngtiềnmộtlầnnữalạitrởthànhconcưngcủaPhốWall.Nó trở thành thước đo nổi bậtmà các chuyên gia phân tích sửdụngđểđánhgiádoanhnghiệp.Trongkhitừtrướcđórấtlâu,WarrenBuffetđãluônchúýđếntiềnmặtvìôngbiếtnólàconsốítchịutácđộngcủanghệthuậttàichínhnhất.

Vậytạisaocácnhàquảnlýkhôngchúýđếntiềnmặt?Lýdothìđủkiểu.Trướcđâythìdokhôngaiyêucầuhọ(dùvậy,hiệnnayđiềunàyđangbắtđầuthayđổi).Bảnthânmộtsốnhàđiềuhànhcấpcaokhôngquantâmđếntiềnmặt–hayítnhấtlàhọchẳngbậntâmchođếnkhimọisựtrởnênquámuộn–vìvậy,nhữngngườibáocáotrựctiếpchohọcũngchẳngbậntâmnhiềuđếnnó.Cácchuyêngiaphòng tàichính thường tin rằng, tiềnmặt làmốiquantâmcủariêngmìnhvàchẳngaikhácnữa.Nhưngthườngthìlýdođơn giản là sự thiếu hiểu biết về tài chính. Các nhà quản lý không hiểunhữngnguyêntắctắckếtoándùngđểxácđịnhlợinhuận,vìvậyhọgiảđịnhrằng lợinhuậncũng từa tựanhưdòng tiềnmặtđivào.Mộtsốkhôngnghĩrằng, hành động củamình sẽ tác động đến tình trạng tiềnmặt của doanhnghiệp;sốkháccóthểtin,nhưnglạikhônghiểuvìsaomọisựlạinhưthế.

Ngoài ra,cũngcònmột lýdokhácnữa làngônngữ trongbáocáo lưuchuyển tiền tệkhábíhiểm.Trongbàiviếtcủamình,CharanvàUseemđã

chủtrươngsửdụngmộtloạithuốcgiảiđơngiảnchocácgianlậntàichính:“báocáolưuchuyểntiềntệchitiết,dễđọc”phảiđượcgửichobangiámđốc,nhânviênvàcácnhàđầutư.Đángtiếclà,theonhữnggìchúngtôiđượcbiết,khôngaingóngàngđếngợiýnày.Vậylàchúngtabịbỏlạivớinhữngbáocáo lưu chuyển tiền tệ thường thấy.Hầu hết các báo cáo này, dù chi tiết,nhưnglạirấtkhóđọcđốivớimộtngườikhônglàmvềtàichính,chứđừngnóiđếnhiểu.

Nhưnghãynóivềkhoảnđầutưthànhcông:nếubạnchịubỏthờigianđểtìm hiểu tiềnmặt, bạn có thể vượt quamàn sươngmù dày đặc và nhữngchiếcgươngphảnchiếumàcácnghệsĩ tàichínhcủadoanhnghiệp tạo ra.Bạncóthểnhìnthấydoanhnghiệpđangbiếnlợinhuậnthànhtiềnmặthiệuquảnhưthếnào.Bạncóthểpháthiệncácdấuhiệucảnhbáorắcrốitừsớm,vàbạnsẽbiếtcáchquảnlýđểdòngtiềnluônkhỏemạnh.Tiềnmặtchínhlàmộtphépkiểmtrathựctế.

Mộttronghaichúngtôi,Joe,đãnhậnthứcđượctầmquantrọngcủatiềnmặtkhigiữvịtríchuyêngiaphântíchtàichínhchomộtcôngtynhỏhồimớiđilàm.CôngtycủaJoekhiđóđangphảichốngcựvớikhókhăn,vàaicũngbiếtđiềunày.MộtngàynọcảGiámđốctàichínhvàkếtoántrưởngđềuđichơigolf,vàkhôngcócáchnàoliênlạcđượcvớihọ.(Thờiđóchưacóđiệnthoạidiđộng,chitiếtnàychothấyJoelãolàngđếnđộnào).Ngânhànggọiđiện đến văn phòng và nói chuyện với Tổng Giám đốc Điều hành. HiểnnhiênlàngàiTổngGiámđốcchẳngthíchthúgìvớicâuchuyệntừphíangânhàng,và thấy rằng tốt hơn làngânhàngnênnói chuyệnvới ai đó làm tàichínhhoặckếtoán.VàthếlàôngtachuyểncuộcgọichoJoe.Quaphíangânhàng,Joemớibiếtdưnợcủacôngtyđãvượthạnmứctíndụng(creditline)đượcphép.“Vìngàymailàngàytrảlương,nênchúngtôirấtmuốnbiếtbênanhđịnhlênkếhoạchchitrảbảnglươngnhưthếnào,”bênngânhàngnói.Suynghĩrấtnhanh(nhưmọikhi),Joeđáp:“Chà,tôicóthểgọilạichoanhsauđượckhông?”.Sauđó,anhtìmhiểuvàpháthiệnrarằngmộtkháchhàngquantrọngđangnợcôngtymộtkhoảnlớn,vàchiphiếuthậtramớichỉđượcgửiqua thưđiện tử.Anh thôngbáochophíangânhàng thông tinnày,vàngânhàngđồngýtrảlương,vớiđiềukiệnJoephảimangsécthanhtoáncủakháchhàngđóđếnngânhàngngaykhinhậnđược.

Tấm séc được gửi đến đúng trong ngày hôm đó, nhưng lại là sau khingânhàngđóngcửa.Vìvậy,việcđầutiêntrongbuổisánghômJoelàmlàláixeđếnngânhàng,vớitấmséctrêntay.Anhđếntrướckhingânhàngmởcửavàiphútvànhậnracómộthàngdàiđãđứngđợiởđó.Thựcralàanhnhìnthấynhiềunhânviênkháccủacôngtymình,vớiphiếulươngtrêntay.Một

trongsốhọxáplạigầnanhvànói“Vậylàanhcũngpháthiệnrachuyệnnàyà?”Pháthiệnrachuyệngì,Joehỏi.Anhbạnđồngnghiệpnhìnanhvớivẻthươnghạichokẻđồngcảnh.“Thìchuyệnđó.Chúngtathườngmangphiếulươngtớingânhàngvàongàythứsáu.Nhưthế thìchúngtamớibiếtchắcphiếulươngkhôngbịtrảlại–vànếungânhàngkhôngtrảtiềnmặt,thìthờigiancònlạitrongngàychúngtacóthểđikiếmviệckhác.”

ĐólàngàymàtrítuệtàichínhcủaJoeđãtiếnmộtbướclớn.AnhnhậnthứcđượcđiềumàWarrenBuffetđãhiểurõtừlâu:chínhtiềnmặtlàhuyếtmạchcủadoanhnghiệp,vàdòngtiềnlàthướcđotrọngyếuchosứckhỏetàichính.Chúngtacầnconngườiđểhoạtđộngkinhdoanh–bấtkểhoạtđộngkinhdoanhđólàgì.Chúngtacầnđịađiểmkinhdoanh,điệnthoại,điện,máytính,cácđồdùngvănphòng,v.v…Vàchúngtakhôngthểdùnglợinhuậnđểtrảchotấtcảnhữngthứđóbởilợinhuậnkhôngphảilàtiềnthật.Tiềnmặtthìcó.

15. LỢI NHUẬN ≠ TIỀN MẶT(Vàtacầncảhai)

Tạisao lợinhuậnkhôngphải làdòng tiềnđivào?Cómộtsố lýdokhárõràng:tiềnmặtcóthểđếntừkhoảnnợ,từcácnhàđầutư,vàtiềnmặtkhônghềlộmặttrênbáocáokếtquảkinhdoanh.Songngaycảdònglưuchuyểntiềntừhoạtđộngkinhdoanh,màchúngtôisẽgiảithíchchitiếtởphầnsau,trongchương16,cũngkhônghềgiốnglợinhuậnthuần.Cănnguyênbởibalýdocơbảnsau:

Doanhthuđượcghinhậntạithờiđiểmdiễnragiaodịchbánhàng.Mộttrongnhững lýdo là thực tếcơbảnmàchúng tôiđãgiải thích trongcuộcthảoluậncủachúngtavềbáocáokếtquảkinhdoanh.Doanhthuđượcghinhậnkhidoanhnghiệpgiaosảnphẩmhoặcdịchvụ.CôngtyinấnAcegiaosốấnphẩmquảngcáotrịgiá1.000đô-lachokháchhàng;côngtyghinhậndoanhthu1.000đô-la,vàtrênlýthuyết,côngtycóthểghinhậnlợinhuậnsaukhitrừgiávốnvàchiphíhoạtđộngkhỏidoanhthu.Tuynhiên,lúcđóvẫnchưacókhoảntiềnmặtnàođượctraotay,vìkháchhàngcủaAcecóítnhất30ngàyđểthanhtoán.Vìlợinhuậnbắtđầuvớidoanhthu,nênnóluônphảnánhlờihứathanhtoáncủakháchhàng.Ngượclạivớiđiềunày,dòngtiềnluônphảnánhcácgiaodịchtiềnmặt.

Chiphíphùhợpvớidoanhthu.Mụcđíchcủabảnbáocáokếtquảkinhdoanhlàtínhtổnggiávốnvàchiphíhoạtđộngliênquanđếnquátrìnhtạoradoanhthutrongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.Tuynhiên,nhưchúngtađãthấyởPhầnII,nhữngchitiêunàycóthểkhôngphảilàcáckhoảnchiđượcthựctrảtronggiaiđoạnđó.Mộtsốcóthểđãđượcthanhtoántừtrước(nhưcôngtykhởinghiệpmàchúngtôiđềcậpđãphảithanhtoántrướctiềnthuêmặtbằngcủacảmộtnăm).Hầuhếtsẽđượcthanhtoánsauđó,khihóađơncủabênbánđếnhạn.Vìvậy,khoảnmụcchitrênbáocáokếtquảkinhdoanhkhôngphảnánhđượcdòngtiềnđira.Trongkhiđó,báocáolưuchuyểntiềntệluônđolườngdòngtiềnvàorakhỏicửatrongmộtgiaiđoạncụthể.

Chiphíđầutưcơbảnkhônglàmgiảmlợinhuận.BạnnhớhộpcôngcụởcuốiPhầnIIIchứ?Chiphíđầutưcơbảnsẽkhôngxuấthiệntrênbáocáokếtquảkinhdoanhtạithờiđiểmdiễnra;chỉcóphầnkhấuhaolàđượctínhtrừvàodoanhthu.Vìvậy,doanhnghiệpcóthểmuaxetải,máymóc,hệthốngmáytínhv.v…,vàchiphísẽchỉxuấthiệndầndàtrênbáocáokếtquảkinhdoanh,theotuổiđờisửdụngcủatừngkhoảnmục.Tiềnmặt,hẳnnhiên,lạilà

mộtcâuchuyệnkhác:tấtcảcáckhoảnmụcnàyđãđượcthanhtoántừlâu,trướckhichúngđượckhấuhao toànbộ,vàkhoản tiềnmặt thanh toánchochúngsẽđượcphảnánhtrongbáocáolưuchuyểntiềntệ.

Cóthểbạnđangnghĩrằng,vềdàihạntiềnmặtsẽđitheodấulợinhuậnthuần.Cáckhoảnphải thu sẽđược thuvề,vìvậydoanh thu sẽbiến thànhtiềnmặt.Cáckhoảnphảitrảsẽđượcthanhtoán,vìvậychiphísẽítnhiềuđirakhônglúcnày,thìlúckhác.Vàchiphíđầutưcơbảnsẽđượctínhkhấuhao,saochotheothờigian,khoảnkhấuhaotrừkhỏidoanhthusẽítnhiềucânbằngvớisốtiềnmặtđượcđượcbỏrađểmuatàisảnmới.Ởmộtmứcđộnàođó,toànbộnhữngđiềukểtrênđềuđúng,ítnhấtlàđốivớinhữngdoanhnghiệphưngtrưởng,đượcquảnlýtốt.Tuynhiên,chỉtrongkhoảngthờigianđóthôi,chênhlệchgiữalợinhuậnvàtiềnmặtcóthểtạorađủmọinguycơ.

CÓLỢINHUẬNMÀKHÔNGTIỀNMẶTChúngtôisẽminhhọachonộidungnàybằngcáchsosánhhaicôngty

giảnđơn,cótìnhtrạnglợinhuậnvàtiềnmặtkháchẳnnhau.SweetDreamsBakerylàmộttiệmbánhquy−bánhngọtmớimở,tiệm

làmvàcungứngcácloạibánhđặcsảnchocáccửahàngtạphóa.Chủcửahànghoànthànhđơnhàngnhờcôngthứclàmbánhđộcđáo,giatruyềncủamình,vàcôđãsẵnsàngkhaitrươngcửatiệmvàongày1thángMột.Chúngtôigiảđịnh,côcó10.000đô-latiềnmặtởngânhàng,vàchúngtôicũnggiảđịnhrằngtrongbathángđầutiên,côlầnlượtcódoanhthulà20.000đô-la,30.000đô-lavà45.000đô-la.Giávốnhàngbánchiếm60%doanh thu,vàchiphíhoạtđộnghàngthánglà10.000đô-la.

Chỉ liếcquacácconsốnày,bạncó thể thấycôsẽnhanhchóngcó lợinhuận.Trênthựctế,báocáokếtquảkinhdoanhgiảnlượcchobathángđầutiênsẽcódạngnhưsau:

Tháng1 Tháng2 Tháng3

Doanhthu 20.000 30.000 45.000

COGS 12.000 18.000 27.000

Lợinhuậngộp 8.000 12.000 18.000

Chitiêu 10.000 10.000 10.000

Lợinhuậnthuần (2.000) (2.000) (8.000)

Tuynhiên,mộtbáocáolưuchuyểntiềntệgiảnlượcsẽchothấymộtcâuchuyện hoàn toàn khác. SweetDreamsBakery giao kèo với các nhà cungcấplàsẽthanhtoánchonguyênliệuvànhữnghànghóakháctrongvòng30ngày.Thếcònnhữngcửahàngtạphóabánsảnphẩmthìsao?Họkhôngchắcchắn,vàsẽcần60ngàyđểthanhtoánhóađơn.Vìvậy,dướiđâylànhữnggìxảyravớitìnhhìnhtiềnmặtcủaSweetDreams:

Trong thángMột, Sweet Dreams không thu được gì từ khách hàng.Cuốitháng,tấtcảnhữnggìmàtiệmcólà20.000đô-latrongkhoảnphảithutừdoanhthubánhàng.Maymắnlàtiệmkhôngphảithanhtoánmộtđồngnàochonhữngnguyênliệuđãsửdụng,bởinhàcungcấpkỳvọngsẽ được thanh toán trong 30 ngày. (Chúng tôi giả định rằng, toàn bộCOGSlàtiềnmuanguyênliệu,vìbảnthânchủtiệmlàngườithựchiệntấtcảcáccôngđoạnlàmbánh).Nhưngtiệmsẽphảithanhtoánchocáckhoảnchikhác–tiềnthuênhàxưởng,thiếtbị,v.v…Vìvậy,toànbộsốtiềnmặt10.000đô-labanđầusẽphảirakhỏicửađểtrangtrảichochiphíhoạtđộng,vàSweetDreamskhôngcòntiềnmặttrongngânhàng.ThángHai,SweetDreamsvẫnchưathuđượcmộtkhoảnnào.(Hãynhớrằng, khách hàng sẽ thanh toán cho tiệm trong vòng 60 ngày). Cuốitháng,tiệmsẽcó50.000đô-latrongkhoảnphảithu–20.000đô-lacủatháng Một cộng với 30.000 đô-la của tháng Hai – nhưng tiệm vẫnkhôngcótiềnmặt.Trongkhiđó,lúcnàySweetDreamsphảithanhtoáncho sốnguyên liệuvàcáchànghóađãmua trong thángMột (12.000đô-la),vàchiphíhoạtđộngchomộtthángnữa(10.000đô-la).Vậylàhiệntại,tiệmđanghụt22.000đô-la.Chủtiệmcóthểxoaychuyểntìnhthếnàykhông?Chắcchắnsangtháng

Ba, lợi nhuận đang tăng lên kia sẽ cải thiện bức tranh tiềnmặt! Than ôi,không.

SangthángBa,cuốicùngSweetDreamscũngthuvềđượcdoanhthucủathángMột,vìvậytiệmcó20.000đô-latiềnmặtvàocửa,nhưvậytiệmchỉcòn thiếu2.000đô-lasovới tìnhhình tiềnmặtcuối thángHai.Nhưng lúcnày,tiệmphảitrả18.000đô-lachoCOGSthángHaicộngthêm10.000đô-lachiphíhoạtđộngcủathángBa.Dođó,cuốithángBa,tiệmthâmhụt30.000đô-la–tìnhhìnhcòntệhơncảcuốithángHai.

Chuyện gì đang xảy ra ở đây vậy?Câu trả lời là SweetDreams đangphìnhra.Doanhthucủatiệmtănglênmỗi tháng,điềunàyđồngnghĩavớiviệcmỗi tháng tiệmsẽphải thanh toánnhiềuhơnchonguyên liệu.Và rồi

cuốicùng,chiphíhoạtđộngcũngsẽ tăng,khichủ tiệmtuyển thêmngườilàm.MộtvấnđềkhácnữalàcáchbiệtgiữathựctếrằngSweetDreamsphảithanhtoánchocácnhàcungcấptrongvòng30ngày,trongkhitiệmphảiđợi60ngàymớinhậnđượcbiên lai từkháchhàng.Trên thực tế, tiệmsẽphảiđươngđầuvớitìnhtrạngtiềnmặttrong30ngày–vàchỉcầndoanhthucòntăngthì tiệmsẽkhôngbaogiờcóthểbắtkịpkhoảngcáchbiệtnàytrừkhitìmđượcnguồntiềnmặtbổsung.DùvídụvềSweetDreamslàhưcấuvàđãđượcgiảnlượchếtmức,songđâychínhxáclànhữnggìsẽđẩycácdoanhnghiệpcótiềmnănglợinhuậnđiđếnchỗphásản.Vàđâycũnglàmộttrongnhữnglýdogiảithíchchoviệctạisaonhiềudoanhnghiệpnhỏbạitrậnngaytừnămđầuhoạtđộng.Lýdođơngiảnlàvìhọcạntiềnmặt.

CÓTIỀNMẶTMÀKHÔNGLỢINHUẬNBâygiờ,chúngtahãycùngxemmộtdạngcáchbiệtlợinhuận/tiềnmặt

khác.CửahàngFineCigar cũng làmộtdoanhnghiệpmớikhởinghiệp.Cửa

hàng bán những loại xì gà đắt đỏ, và nằm ởmột khumà doanh nhân vànhữngvịkháchdulịchlắmtiềnthườngqualạitrongthànhphố.Doanhthucủacửahàng trongba thángđầu lần lượt là50.000đô-la,75.000đô-lavà95.000đô-la–thêmmộtlầnnữachúngtanhìnthấyxuhướngtăngtrưởngtốt.Giávốnhàngbáncủacửahàngchiếm70%doanh thuvàchiphíhoạtđộnghàngthánglà30.000đô-la(chiphíthuêmặtbằngquáđắtđỏ!).Đểtiệnchoviệcsosánh,chúngtahãygiảđịnhcửahàngnàycũngbắtđầukỳhoạtđộngvới10.000đô-latrongngânhàng.

BáocáokếtquảkinhdoanhcủaFineCigar trongba tháng sẽ códạngnhưsau:

ThángMột ThángHai ThángBa

Doanhthu 50.000 75.000 95.000

COGS 35.000 52.500 66.500

Lợinhuậngộp 15.000 22.500 28.500

Chitiêu 30.000 30.000 30.000

Lợinhuậnthuần 15.000 7.500 1.500

Mặcdùđangtrongtìnhtrạngthángnàocũnglỗ,songcửahàngvẫnchưangoặthoàntoànrakhỏikhảnăngsinhlời.Vậylúcnày,bứctranhtiềnmặtcủacửahàngtrôngsẽrasao?Hẳnnhiên,vìlàmộtnhàbánlẻnêncửahàngcóthểthutiềnmặtngaysaumỗigiaodịchbánhàng.VàchúngtasẽgiảđịnhrằngFineCigarcóthểđàmphánđượcnhữngđiềukhoảncólợivớicácnhàcungcấp,thanhtoánchohọtrongvòng60ngày.

ThángMột,cửahàngkhởisựvới10.000đô-lavàcóthêm50.000đô-ladoanhthutiềnmặt.Cửahàngchưaphảitrảbấtkỳkhoảngiávốnhàngbánnào,vìvậykhoảntiềnmặtđiraduynhấtlàkhoản30.000đô-lachiphíhoạtđộng.Sốdưtàikhoảncuốitháng:30.000đô-la.ThángHai,cửahàngcóthêm75.000đô-ladoanhthutiềnmặt,vàvẫnchưaphải trảbấtkỳkhoảngiávốnhàngbánnào.Vìvậy,số tiềnmặtthực có trong tháng của cửahàng saukhi trừđi 30.000đô-la chi phíhoạtđộnglà45.000đô-la.Sốdưtiềnmặtcủathángnàylà75.000đô-la!ThángBa,cửahàngcóthêm95.000đô-ladoanhthutiềnmặt,vàphảithanhtoántiềnhàngđãmuatrongthángMột(35.000đô-la)vàchiphíhoạtđộngcủathángBa(30.000đô-la).Sốtiềnmặtđivàothựctếcủathángnàylà30.000đô-lavàsốdưlúcnàylà105.000đô-la.Chínhvìđiềunày,cácdoanhnghiệptiềnmặt–nhưcácnhàbánlẻ,nhà

hàng,v.v…−cóthểcómộtbứctranhtìnhhìnhhoạtđộngtrôngkhảquan.Trongtrườnghợpnày,sốdưtàikhoảncủaFineCigartănglênmỗithángdùcửahàngkhôngsinhlời.Tìnhtrạngnàysẽkhônggâyvấnđềgì trongmộtthờigian,vàsẽtiếptụcổnmiễnlàcửahàngkiểmsoátđượcchiphíđểcóthểbắtđầucólợinhuận.Tuynhiên,ngườichủcửahàngphảihếtsứccẩntrọng:Nếubịrungủvớiýnghĩrằngmìnhđanglàmăntốtvàcóthểtăngchiphíhoạtđộng,anhtacókhảnăngsẽtiếptụcrơivàotìnhtrạngkhônglợinhuận.Nếukhông thể thuvề lợinhuận, cuốicùngsẽđến lúcanh tacạnkiệt tiềnmặt.

TrongđờithựccũngcónhữngdoanhnghiệpnhưFineCigar.Mọidoanhnghiệptiềnmặt,từnhữngcửahàngnhỏtrênPhốLớnđếnnhữnggãkhổnglồnhưAmazon.comvàDell,đềuđượchưởngsựxaxỉ làcầmtiềncủakháchhàng trước khi phải thanh toán giá vốn hàng bán và chi phí hoạt động.Doanhnghiệphưởnglợitừ“phaonổi”này–vànếuhoạtđộngkinhdoanhpháttriển,chiếcphaođócàngphìnhto.Nhưngcuốicùngdoanhnghiệpvẫnphảiđạtđượckhảnăngsinhlờitheocáctiêuchuẩncủabáocáokếtquảkinhdoanh; về lâu dài, tiềnmặt không phải là tấmkhiên bảo vệ khỏi nguy cơkhônglợinhuận.Trongvídụvềcửahàngxìgà,phầnthualỗtrênsổsách

cuốicùngsẽdẫntớidòngtiềnmặtâm;tươngtựnhưviệclợinhuậnmanglạitiềnmặt,thualỗcuốicùngsẽlàmtiêutántiềnmặt.Ởđây,điềumàchúngtađangcốgắnghiểuchính làviệcđiềuchỉnh thờigiancủadòng lưuchuyểntiềntệ.

Hiểusựkhácbiệtgiữalợinhuậnvàtiềnmặtlàchìakhóađểtăngcườngtrítuệtàichính.Đólàkháiniệmnềntảng,kháiniệmmànhiềunhàquảnlýkhôngcócơhộiđể tìmhiểu.Vànómởramộtcánhcửacơhộihoàn toànmớiđểđặtcâuhỏivàranhữngquyếtđịnhkhônngoan.Vídụ:

Tìm đúng chuyênmôn phù hợp.Hai tình huốngmà chúng tôimô tảtrong chươngnày đòi hỏi nhữngkỹ năngkhác nhau.Nếumột doanhnghiệpcólợinhuậnnhưnglạikhôngcótiềnmặt,thìdoanhnghiệpđócầnchuyêngiatàichính–mộtaiđócókhảnăngtăngthêmnguồntàichínhbổsung.Nếumộtdoanhnghiệpcótiềnmặtnhưngkhôngcólợinhuận,doanhnghiệpđócầnchuyênmônhoạtđộng,nghĩa làaiđócókhảnăngkiểmsoátchiphíhoặctạothêmdoanhthumàkhônglàmtăngchiphí.Vìvậy, cácbáocáo tài chínhkhôngchỉ chobạnbiếtđiềugìđangdiễnratrongdoanhnghiệp,chúngcòncóthểchobạnbiếtbạncầnloạichuyênmônnào.Đưa ra quyết định đúng đắn về thời gian. Những quyết định đầy đủthông tinvề thờiđiểmnênhànhđộngcó thể tănghiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệp.HãylấySetpointlàmvídụ.Ngoàiviệctổchứccáckhóađàotạo“xóamùkinhdoanh”chocácđốitượngởbênngoài,JoecònlàCFOcủaSetpoint,mộtcôngtylắprápthiếtbịđườngsắtvàhệthốngtựđộnghóachocácnhàmáy.Cácnhàquảnlýtrongcôngtyanhbiếtrằngquýđầutiêncủanăm,khiđơnđặthànghệthốngtựđộnghóavềnhiều, là thờigian có lợi nhuậncaonhất.Nhưng tiềnmặt luôneohẹp,vìSetpointphải trả tiềnmuacáccấukiệnvà thanh toánchonhàthầu.Quýtiếptheo,dòngtiềnmặtcủaSetpointthườngđượccảithiệnvìcác khoản phải trả từ quý trước đó được thu về, nhưng lợi nhuận lạigiảm.CácnhàquảnlýcủaSetpointnhậnrarằngsẽcólợihơnnếumuathiếtbịthuộchạngmụcđầutưcơbảnvàoquýIIthayvìquýI,dùlợinhuậnởquýIIthấphơn,chỉvìkhiđócôngtysẽcónhiềutiềnmặtsẵndùnghơnđểthanhtoán.Bàihọccơbảnởđâylàcácdoanhnghiệpcầncảlợinhuậnvàtiềnmặt.

Chúngkhácnhau,vàmộtdoanhnghiệpkhỏemạnhthìcầncảhai.

16. NGÔN NGỮ CỦA BÁO CÁO LƯUCHUYỂN TIỀN TỆ

Chúngtathườngtưởngrằngbáocáolưuchuyểntiềntệsẽdễđọc.Vìtiềnmặt làkhoản tiền có thực, nênkhôngcónhữnggiảđịnhvàước tính lồngtrongcácconsố.Dònglưuchuyển tiềnvào làsốdương,dòng lưuchuyểntiềnralàsốâm,vàdònglưuchuyểnthuầnthìđơngiảnlàtổngcủahaisốđó.Tuyvậy,thựctếlàchúngtasẽthấyrằnggầnnhưtấtcảnhữngnhàquảnlýkhôngcókiếnthứctàichínhsẽphảimấtmộtthờigianmớihiểuđượcbáocáo lưu chuyển tiền tệ.Một lýdo làvì báo cáonày luônđược chia thànhnhiềuhạngmục,vànhãntêntrongcáchạngmụccóthểkhóhiểu.Lýdothứhailàvìnhữngconsốâmdươngkhôngphảilúcnàocũngrõràng.(Trongmộtmụcđiểnhìnhcóthểxuấthiệndòng“(tăng)/giảmkhoảnphảithu”saumộtconsốâmhoặcconsốdương.Nhưvậy,đó là tănghaygiảm?)Lýdocuốicùnglàtarấtkhóthấyđượcmốiquanhệgiữabáocáolưuchuyểntiềntệvàhaibáocáotàichínhkia.

Trongchươngnày,chúngtasẽtìmhiểuvấnđềcuốicùng.Nào,hãycùngngồixuốngvớibáocáolưuchuyểntiềntệ,vàhọcvốntừvựngcănbản.

CÁCDÒNGLƯUCHUYỂNTIỀNTỆBáocáolưuchuyểntiềntệthểhiệndòngtiềnlưuchuyểnvàohoạtđộng

kinhdoanh,còngọilàdòngtiềnvào,vàdòngtiềnlưuchuyểnrakhỏihoạtđộngkinhdoanh,còngọilàdòngtiềnra.Nhữngdònglưuchuyểntiềnnàyđượcphânnhómthànhbahạngmụcchínhnhưsau.

LưuchuyểntiềntừhoạtđộngkinhdoanhĐôilúcbạnsẽthấycónhữngbiếnthểkháccủanhãntênnày,như“lưu

chuyển tiền được sử dụng cho các hoạt động kinh doanh”. Bất kể cụ thểtrongđó cónhữnggì, thì đây chỉ đơn thuần là cáchnói củakế toánviên:nhiềukếtoánviênkhôngthểnói“hoạtđộng,”họphảinói“hoạtđộngkinhdoanh”.Tuynhiên,bấtkểngônngữchínhxácphảisửdụnglàgì, thìhạngmụcnàycũngbaogồmtấtcảnhữngdònglưuchuyểntiền,cảvàovàra,liênquan đến hoạt động thật sự của doanh nghiệp. Nó bao gồm tiền mặt màkháchhànggửiđếnkhihọthanhtoánhóađơn,tiềnmặtmàdoanhnghiệpbỏrakhichitrảlương,thanhtoánchonhàcungcấpvàchủbấtđộngsản,cùngvới tất cả cácnguồn tiềnmặtkhácđể cánhcửadoanhnghiệp luônmởvàdoanhnghiệpluônhoạtđộng.

Lưuchuyểntiềntừhoạtđộngđầutư

Lưuý rằnghoạt độngđầu tưởđây chỉ nhữngkhoảnđầu tưdodoanhnghiệp,chứkhôngphảichủdoanhnghiệp,thựchiện.Nhómlớnnhấttronghạngmụcnày là lưuchuyển tiềnchohoạtđộngđầu tưvốn– tức,mua tàisản.Nếudoanhnghiệpmuamộtchiếcxetảihoặcmộtthiếtbị,tiềnmặtchirasẽđượcthểhiệntrênphầnnàycủabáocáo.Ngượclại,tiềnmặtnhậnđượccũngđượcthểhiệnởđâynếudoanhnghiệpbánmộtchiếcxetảihoặcmộtthiếtbị(haybấtkỳtàisảnnàokhác).

LưuchuyểntiềntừhoạtđộngtàichínhTàichínhởđâymộtmặtchỉviệcvaymượnvàthanhtoáncáckhoảnnợ,

mặtkhácchỉgiaodịchgiữadoanhnghiệpvàcáccổđông.Vìvậy,nếudoanhnghiệpvayđượcmộtkhoảntiền,sốtiềnvayđượcđósẽđượcthểhiệntronghạngmụcnày.Nếudoanhnghiệpđượccổđôngđầutưvốn,khoảnđầutưđócũngđượcthểhiệnởđây.Hạngmụcnàycũngthểhiệncáckhoảnchitiêutiềnmặtnếudoanhnghiệpthanhtoánnợgốcvay,mualạicổphiếu,hoặctrảcổtứcchocổđông.

Chúng ta có thể thấy ngay rằng báo cáo lưu chuyển tiền tệ có nhiềuthôngtinhữuích.Hạngmụcđầutiênchobiếtdònglưuchuyểntiềntừhoạtđộngkinhdoanh,hạngmụcmàxét trênnhiềuphươngdiệnlàconsốquantrọngnhấtchobiếttìnhtrạngcủadoanhnghiệp.Mộtdoanhnghiệpcódònglưuchuyểntiềntừhoạtđộngkinhdoanhluônkhỏemạnhrấtcóthểcótiềmnăngsinhlợinhuận,vànócũngcóthểlàmtốtviệcbiếnlợinhuậnthànhtiềnmặt.Ngoàira,mộtdònglưuchuyểntiềntừhoạtđộngkinhdoanhkhỏemạnhcònđồngnghĩavớiviệcdoanhnghiệpcó thể rót thêmvốnđể tăng trưởnghơnnữa,màkhôngcầnphảivaymượnhaybáncổphiếu.

Hạngmụcthứhaichobiếtdoanhnghiệpdànhrabaonhiêuđểđầutưchotươnglai.Nếuconsốthấp,tươngứngvớiquymôcủadoanhnghiệp,cóthểdoanhnghiệpkhônghềđầutư;banquảnlýcóthểđangcoihoạtđộngkinhdoanhlà“conbòsữa”,nêntiếptụcvắtkiệtnguồntiềnmặtmànótạora,thayvìđầutưđểnócóthểpháttriểntrongtươnglai.Nếuconsốcaotươngứng,điềunàychothấyrằngbanquảnlýhếtsứckỳvọngvàotươnglaicủadoanhnghiệp. Tất nhiên, cách tính cao hay thấp sẽ còn phụ thuộc vào loại hìnhkinhdoanh.Chẳnghạn,cácdoanhnghiệpdịchvụthườngítđầutưvàotàisảnhơnkhốidoanhnghiệpsảnxuất.Vìlẽđó,phântíchcủabạnphảiphảnánhđượcbứctranhtoàncảnhvềdoanhnghiệpmàbạnđangđánhgiá.

Hạng mục thứ ba cho biết doanh nghiệp phụ thuộc như thế nào vàonguồntàichínhbênngoài.Theodõihạngmụcnàytrongmộtthờigiandài,bạncóthểđánhgiáđượcdoanhnghiệpcóphảilàđơnvịvaynợthuầntúy

(vaynhiềuhơntrả)không.Bạncũngcóthểđánhgiáxemdoanhnghiệpđangbáncổphầnchocácnhàđầutưbênngoài,hayđangmualạicổphiếucủachínhmình.

RótvốnchodoanhnghiệpCách thức một doanh nghiệp được rót vốn chỉ cách thức mà doanh

nghiệpđócóđượcnguồntiềnmặtcầnthiếtđểkhởinghiệphaymởrộnghoạtđộngkinhdoanh.Thôngthường,doanhnghiệpthườngđượcrótvốnquacáckhoản vay nợ, kêu gọi đóng góp vốn chủ sở hữu hoặc cả hai.Vay nợ cónghĩalàchủdoanhnghiệpvaymượntừngânhàng,thànhviêntronggiađìnhhoặccácchủnợkhác.Kêugọiđónggópvốnchủsởhữucónghĩalàlàmchomọingườimuacổphiếucủadoanhnghiệp.

Cuốicùng,báocáo lưuchuyển tiền tệ sẽchophépbạn tính toánđượcthôngsố“thunhậpchủsởhữu”nổitiếngcủaWarrenBuffett:hãyxemhộpcôngcụởcuốiphầnnày.

MualạicổphiếuNếudoanhnghiệp códư tiềnmặt và tin rằng cổphiếu củamìnhđang

đượcgiaodịchởmứcgiáthấphơngiátrịthực,doanhnghiệpcóthểmualạiphầnnàocổphần.Tácđộnglànhằmgiảmsốcổphiếuđanglưuhành,saochomỗicổđôngsởhữumộtmiếngbánhlớnhơntrongdoanhnghiệp.

Trongnhữngnămgầnđây,PhốWallngàycàng tập trungvàobáocáolưuchuyểntiềntệ.ĐúngnhưnhữnggìmàWarrenBuffetnhậnthấy,ởbáocáonàykhôngcónhiềuchỗđểchơitròtiểuxảovớicácconsố,nhưtrongcác loại báo cáo khác. Tuy nhiên, cần nói rõ rằng “không có nhiều chỗ”khôngcónghĩa là“khôngcóchỗ”.Vídụ,nếumộtdoanhnghiệpmuốncốthểhiệndòng lưu chuyển tiền tệ vữngmạnh trongmột quý cụ thể, doanhnghiệpđócóthểtrìhoãnthanhtoánchonhàcungcấp,hoặctrìhoãnthanhtoántiềnthưởngchonhânviênđếnquýsau.Tuynhiên,trừkhidoanhnghiệptrìhoãnhếtlầnnàyđếnlầnkhác,vàcuốicùngnhàcungcấpngừngcungcấphànghóavàdịchvụ,nếukhông,tácđộngnàychỉcóýnghĩatrongngắnhạn.

17. TIỀN MẶT KẾT NỐI VỚI MỌI THỨKHÁC RA SAO

Mộtkhibạnhọcđượccáchđọcbáocáo lưuchuyểntiền tệ,bạncó thểđơngiảnđónnhậnnókhinóxuấthiệnvàkhảocứunóđểxemnóchobạnbiếtđiềugìvềtìnhhìnhtiềnmặtcủadoanhnghiệp.Khiđó,bạncóthểtìmracáchthứctácđộngđếnnó–cáchthứcmàbạnvớitưcáchmộtnhàquảnlýcóthểgiúpcảithiệntìnhtrạngtiềnmặtcủadoanhnghiệp.Chúngtôisẽthảoluậnvềcáccơhộiđótrongchươngnày.

Tuynhiên,nếubạn làmẫungười thíchcáccâuđố−mẫungườimuốnhiểulogiccủacáimàmìnhđangxem,thìhãyđicùngchúngtôihếtchươngnày.Bởivìởđâychúngtôisẽchobạnthấymộtthựctếthúvị:bạncóthểtínhtoánsốliệuchobáocáolưuchuyểntiềntệchỉbằngcáchnhìnvàobáocáokếtquảkinhdoanhvàbảngcânđốikếtoán.

Nhữngphéptínhđểlàmviệcnàykhôngkhó;tấtcảvẫnchỉlàphépcộngvàphéptrừ.Nhưngtrongsuốtquátrìnhđóchúngtarấtdễbịlạclối.Lýdolàvìcáckếtoánviênkhôngchỉcómộtthứngônngữ,mộttậpcáccôngcụvàkỹthuậtđặcbiệt;màhọcòncómộtlốitưduynhấtđịnh.Họhiểurằnglợinhuậnđượcbáocáotrênbáocáokếtquảdoanhthuchỉlàkếtquảcủanhữngquytắc,giảđịnh,ướctínhvàphéptínhnhấtđịnh.Họhiểurằngtàisảnđượcbáocáotrongbảngcânđốikếtoánkhông“thậtsự”cógiátrịnhưnhữnggìthểhiện,vàlýdomộtlầnnữalạilàbởinhữngquytắc,giảđịnhvàướctínhđược sử dụngđể tính toán giá trị cho chúng.Tuynhiên, các kế toán viêncũnghiểurằngnghệthuậttàichính,nhưcáchchúngtôivẫngọi,khôngtồntạitrênlýthuyết.Vềcơbản,tấtcảnhữngquytắc,giảđịnhvàướctínhnàyđềuphảicungcấpchochúngtathôngtinhữudụngvềthếgiớithực.Vàvìtrongtàichính,thếgiớithựcđượcđạidiệnbởitiềnmặt,nênbảngcânđốikếtoánvàbáocáokếtquảkinhdoanhphảicómộtmốiquanhệlogicnàođóvớibáocáolưuchuyểntiềntệ.

Bạncóthểnhìnthấynhữngmốiliênkếtnàytrongcácgiaodịchthôngthường.Vídụ,hãynhớrằngmộtgiaodịchbánchịu100đô-lasẽ thểhiệnvừa như sự gia tăng 100 đô-la trong khoản phải thu trên bảng cân đối kếtoán,vừanhưmộtkhoảntăng100đô-ladoanhthutrênbáocáokếtquảkinhdoanh.Khikháchhàngthanhtoánhóađơn,khoảnphảithusẽgiảm100đô-la,và tiềnmặt trênbảngcânđốikế toán tăng100đô-la.Vàvìcó sựxuấthiệncủatiềnmặt,nênnócũngsẽtácđộngđếnbáocáolưuchuyểntiềntệ.

Cũngcầnnhớrằngkhimộtdoanhnghiệpmua100đô-lahàngtồnkho,bảngcânđốikếtoánsẽghinhậnhaithayđổi:khoảnphảitrảtăng100đô-lavà hàng tồn kho tăng 100 đô-la. Khi doanh nghiệp thanh toán hóa đơn,khoảnphảitrảgiảm100đô-la,vàtiềnmặtcũnggiảmđi100đô-la–mộtlầnnữa,cảhai thayđổinày lạicùngxuấthiện trênbảngcânđốikế toán.Khidoanhnghiệpbánđượchàngtồnkho(hoặctrongtìnhtrạngnguyênvẹnnhưtrongtrườnghợpnhàbánlẻ,hoặcđượctíchhợpvàosảnphẩmtrongtrườnghợpnhàsảnxuất),100đô-lagiávốnhàngbánnàysẽđượcghinhậntrênbáocáokếtquảkinhdoanh.Mộtlầnnữa,sựlưuchuyểntiềntệcủagiaodịchsẽđượcthểhiệntrênbáocáolưuchuyểntiềntệ.

Nhưvậy,tấtcảcácgiaodịchkểtrêncuốicùngđềutácđộnglênbáocáokết quả kinh doanh, bảng cân đối kế toán và báo cáo lưu chuyển tiền tệ.Thựctếlàhầuhếtcácgiaodịchcuốicùngđềusẽtìmđườngthểhiệntrêncảbabáocáo.Đểbạncó thể thấy thêmmộtsố liênkếtcụ thể,hãychophépchúngtôichỉchobạnthấycáchmàcáckếtoánviênsửdụngbáocáokếtquảkinhdoanhvàbảngcânđốikếtoánđểtínhtoándònglưuchuyểntiềntệ.

CÂNĐỐILỢINHUẬNVÀTIỀNMẶTBài tậpđầu tiên trongquá trìnhnày là cânđối lợinhuậnvới tiềnmặt.

Câuhỏimàbạnđangcốgắngtrảlờiởđâykháđơngiản:giảsửchúngtathuđượcXđô-lalợinhuậnthuần,điềunàysẽtácđộngnhưthếnàođếndònglưuchuyểntiềntệ?

Chúngtabắtđầutừlợinhuậnthuầnvìlýdosau:nếumọigiaodịchđềuđượcthựchiệnbằngtiềnmặt,vànếukhôngcókhoảnchitiêuphitiềnmặtnào như khấu hao, lợi nhuận thuần và dòng lưu chuyển tiền từ hoạt độngkinhdoanhsẽlàmột.Nhưngvìkhôngphảimọigiaodịchđềulàgiaodịchtiềnmặt,nênchúngtacầnxácđịnhkhoảnmụcnàotrênbáocáokếtquảkinhdoanhvàbảngcânđốikếtoánsẽtácđộngđếnsựtăng,giảmtiềnmặt–haynóicáchkháclàlàmchodònglưuchuyểntiềntừhoạtđộngkinhdoanhkhácvới lợi nhuận thuần. Theo cách nói của kế toán viên, chúng ta cần tìm“nhữngđiểmđiều chỉnh” lợi nhuận thuần,màkhi cộng tổng lại, chúng sẽchotađạtđếnnhữngthayđổitrongdònglưuchuyểntiềntệ.

Mộtđiểmđiềuchỉnhnhưvậylàtrongkhoảnphảithu.Chúngtabiếtrằngtrongmộtkhoảng thờigiannhấtđịnh, chúng ta sẽ thuđược tiền từkhoảnphải thu, điều này sẽ có tác động làm giảm dòng A/R (khoản phải thu).Chúngtacũngcóthểtạothêmnhiềukhoảndoanhthubánchịu,vớitácđộnglà làm tăngdòngA/R.Chúng ta có thể“thuđược” số tiềnmặt từhai loạigiao dịch này bằng cách nhìn vào thay đổi trong khoản phải thu giữa các

bảngcânđốikếtoán.(Hãynhớrằngbảngcânđốikếtoánlàchomộtngàycụthể,vìvậybạncóthểnhìnthấysựthayđổikhisosánhhaibảngcânđốikếtoán).Chẳnghạn,hãytưởngtượngrằng,chúngtabắtđầuvới100đô-latrongkhoảnphảithutrênbảngcânđốikếtoánvàođầutháng.Chúngtasẽcó75đô-la tiềnmặt trongcả thángđó,vàchúng ta tạoramộtkhoản thubánchịucógiátrịlà100đô-la.DòngA/Rmớicuốithángsẽlà(100-75+100)đô-la,tức125đô-la.Từđầukỳđếncuốikỳ,khoảnphảithuthayđổi25(100-125)đô-la.Nócũngbằngvớidoanhthumới(100đô-la)trừđitiềnmặtnhậnđược(75đô-la).Haynóikhácđi,tiềnmặtthuvềbằngvớidoanhthumớitrừđiconsốchênhlệchtrongkhoảnphảithu.

CânđốiTrongbốicảnhtàichính,cânđốicónghĩalàlàmchodòngtiềnmặttrên

bảngcânđốikế toáncủadoanhnghiệpphùhợpvớisố tiềnmặtmàdoanhnghiệp thực có trong ngân hàng – một dạng giống như cân đối sổ sách,nhưngởquymôlớnhơn.

Mộtđiểmđiềuchỉnhkháclàkhấuhao.Khấuhaobịtrừkhỏilợinhuậnhoạtđộngkhitínhtoánlợinhuậnthuần.Song,nhưchúngtađãbiếtkhấuhaolàmộtkhoảnchitiêuphitiềnmặt;nókhôngtácđộngđếndònglưuchuyểntiềntệ.Vìvậy,taphảiđưanótrởlạibáocáo.

CÔNGTYKHỞINGHIỆPBạnđãrõrồichứ?Cólẽlàchưa.Vậythì,chúngtahãytưởngtượngcó

mộtcôngtykhởinghiệpgiảnđơncódoanhthulà100đô-latrongthángđầutiên.Giávốnhàngbánlà50đô-la,chiphíkháclà15đô-lavàchiphíkhấuhaolà10đô-la.Nhưbạnbiếtđấy,báocáokếtquảkinhdoanhcủathángsẽcódạngnhưsau.

Báocáokếtquảkinhdoanh

Doanhthu 100

COGS 50

Lợinhuậngộp 50

Chiphíhoạtđộng 15

Khấuhao 10

Lợinhuậnthuần 25

Giảsửtoànbộdoanhthuđềunằmtrongkhoảnphảithu–tứclà,côngtyvẫn chưa có tiềnmặt – và toàn bộCOGS nằm trong khoản phải trả.Vớithôngtinnày,chúngtacóthểxâydựnghaibảngcânđốikếtoánthànhphần:

Tàisản Đầutháng Cuốitháng Chênhlệch

Khoảnphảithu 0 100 100

Nợ

Khoảnphảitrả 0 50 50

Bâygiờchúngtacóthểthựchiệnbướcđầutiêntrongquátrìnhxâydựngbáocáolưuchuyểntiềntệ.Nguyêntắcchínhởđâylànếutàisảntăng,thìtiềnmặtgiảm–vì vậy chúng ta sẽ trừphần tăng thêmnàykhỏi thunhậpthuần.Vớibênnợthìngượclại.Nếunợtăngthìtiềnmặtcũngtăng–vìvậychúngtathêmphầntăngthêmvàothunhậpthuần.

Dướiđâylàcácphéptính:

Bắtđầuvớilợinhuậnthuần 25

TrừđimứctăngtrongA/R (100)

CộngthêmmứctăngtrongA/P 50

Cộngthêmkhấuhao 10

Bằng:chênhlệchtiềnmặtthuần (15)

Bạncó thể thấyphép toán trên làđúngvì khoảnchi tiêu tiềnmặtduynhất trongkỳ của công ty là15đô-la chi phíhoạtđộng.Tuynhiên, tronghoạtđộngkinhdoanhthựctế,bạnkhôngthểxácnhậnkếtquảchỉđơngiảnbằng theodõi thông thường, bạn cần tính toánbáo cáo lưu chuyển tiền tệmộtcáchthậntrọngtheonhữngquytắctươngtự.

DOANHNGHIỆPTHỰCTẾChúngtahãytiếptụcthửvớimộtvídụphứctạphơn.Ởđây(đểchotiện

thamkhảo)làbáocáokếtquảkinhdoanhvàbảngcânđốikếtoáncủamột

doanh nghiệp giả tưởng có các thông tin tài chính được trình bày chi tiếttrongphầnphụlục.

Báocáokếtquảkinhdoanh(hàngtriệu)

Năm kết thúc vào ngày 31 thángMườihainăm2005

Doanhthu 8.689

Giávốnhàngbán 6.756

Lợinhuậngộp 1.933

Chi phí chung và chi phíbánhàng(SG&A)

1.061

Khấuhao 239

Thunhậpkhác 19

EBIT 652

Trảlãi 191

Thuế 213

Thunhậpthuần 248

Bảngcânđốikếtoán(hàngtriệu)

Ngày 31

tháng Mười hainăm2005

Ngày 31tháng Mười hainăm2004

Tàisản

Tiềnmặtvàcáckhoảntươngđươngtiền 83 72

Khoảnphảithu 1.312 1.204

Tồnkho 1.270 1.514

Cáckhoản trả trướcvà tài sảnngắnhạnkhác 85 67

Tổngtàisảnngắnhạn 2.750 2.857

Đấtđai,nhàxưởngvàthiếtbị 2.230 2.264

Tàisảndàihạnkhác 213 233

Tổngtàisản 5.133 5.354

Nợphảitrả

Khoảnphảitrả 1.022 1.129

Hạnmứctíndụng 100 150

Khoảnphảitrảcủanợdàihạn 52 51

Tổngnợngắnhạn 1.174 1.330

Nợdàihạn 1.037 1.158

Nợdàihạnkhác 525 491

Tổngnợphảitrả 2.736 2.979

Vốnchủsởhữu

Cổphiếuthường,mệnhgiá1đô-la

(Năm2004và2005,có100triệucổphiếu được phép lưu hành, 74 triệu cổphiếulưuhành)

74 74

Vốnbổsung 1.110 1.110

Lợinhuậngiữlại 1.273 1.191

Tổngvốnchủsởhữu 2.457 2.375

Tổngnợphảitrảvàvốnchủsởhữu 5.193 5.354

Chúthíchnăm2005

Khấuhao 239

Sốcổphiếuphổthông(triệu) 74

Thunhậptrêncổphần 3,35

Cổtứctrêncổphần 2,24

Vídụnàycũngtuântheologictươngtựnhưtrongvídụđơngiảnởtrên:Nhìnvàotấtcảcácthayđổigiữacácbảngcânđốikếtoán.Xácđịnhliệuthayđổinàycólàmtănghoặcgiảmtiềnmặtkhông.Sauđócộnghoặctrừlượngnàykhỏithunhậpthuần.Sauđâylàcácbướcthựchiện:

Quansát Hànhđộng

Bắtđầuvớilợinhuậnthuầnlà248đô-la

Khấuhaolà239đô-laCộng thêm khoản chi tiêu

phi tiềnmặtnàyvào lợinhuậnthuần

Khoảnphảithutăng108đô-la Trừ phần tăng thêm nàykhỏilợinhuậnthuần

Hàngtồnkhogiảm244đô-la Cộngphầngiảmđinàyvàolợinhuậnthuần

Trừ phần tăng thêm này

Cátàisảnkháctăng18đô-la khỏilợinhuậnthuần

PPEtăng205đô-la(saukhiđiềuchỉnhvìcókhoảnkhấuhao239đô-la–xemLưuý1)

Trừ phần tăng thêm nàykhỏilợinhuậnthuần

Cáctàisảndàihạnkhácgiảm20đô-la Cộngphầngiảmđinàyvàolợinhuậnthuần

Khoảnphảitrảgiảm10đô-la Trừphầngiảmđi nàykhỏilợinhuậnthuần

Tíndụnggiảm50đô-la Trừphầngiảmđi nàykhỏilợinhuậnthuần

Nợgốcvaycủakhoảnnợdàihạntăng1đô-la

Cộngphầntănglênnàyvàolợinhuậnthuần

Nợdàihạngiảm121đô-la Trừphầngiảmđi nàykhỏilợinhuậnthuần

Trảcổtức166đô-la(xemLưuý2) Trừ khoản thanh toán nàykhỏilợinhuậnthuần

Lưuý1:Tại saochúng ta cầnđiềuchỉnhkhấuhaokhiPPE thayđổi?Bạnđừngquên,mỗinămPPEtrênbảngcânđốikếtoánđềugiảmbằngđúngconsốkhấuhaotínhchotàisảntrongkhoảnmụcnày.Vìvậy,nếubạncómộtđộixetảiđượcmuavớigiá100.000đô-la,bảngcânđốikếtoánngaysauđósẽđưa100.000đô-lamuaxevàodòngPPE.Nếumứckhấuhaochođộixelà10.000đô-lamỗinăm,thìcuốigiaiđoạn12tháng,dòngPPEchoxetảisẽlà90.000đô-la.Tuynhiên,khấuhaolàmộtkhoảnchitiêuphitiềnmặt,vàvìchúngtađangcốtìmđếnmộtconsốtiềnmặt,nênchúngtaphải“bỏqua”khoảnnàybằngcáchcộngnótrởlại.

Lưuý2:Bạncóthấyphầncổtứcđượcchúthíchtrênbảngcânđốikếtoánkhông?Hãynhâncổ tứcvới sốcổphầnđang lưuhành,vàbạnsẽcókhoảng 166 triệu đô-la (mà ở đây chúng tôi ghi là 166 đô-la). Thu nhậpthuần248đô-latrừđicổtức166đô-labằng82đô-la–đâychínhlàconsốlàm gia tăng vốn chủ sở hữu. Nó là con số lợi nhuận còn lại của doanhnghiệpdướidạngthunhậpgiữlại.Nếudoanhnghiệpkhôngtrảcổtứchay

báncổphiếu,thìkhiđódònglưuchuyểntiềnchohoạtđộngtàichínhsẽlà0.Vốnchủsởhữuđơngiảnsẽtănghoặcgiảmtheoconsốlỗlãitrongkỳ.

Bâygiờchúngtacóthểlậpbáocáolưuchuyểntiềntệdựatrêntấtcảcácbước trên (xemphầndướiđây).Hiểnnhiên,vớimộtbảngcânđốikế toánđầyđủnhưbảngtrên,bạncũngphảiđặtcácthayđổitiềnmặtvàođúnghạngmục.Cácchúgiảiởcộtbêntayphảichobiếtmỗiconsốnàytừđâumàra.Vàhẳnnhiên,“khoảntiềnmặtcuốicùng”sẽbằngsốdưtiềnmặttrongbảngcânđốikếtoánkếtthúc.

Quảlàmộtbàitậpphứctạp!Nhưngbạncóthểthấytấtcảnhữngliênkếtnàyđẹpđẽvàtinhviđếnđộnào(cóthểbạnchỉthấyđiềunàynếubạnlàmkếtoán).Hãyđàosâuxuốngdướibềmặtmộtchút–haynóimộtcáchẩndụ,hãyđọcnhữnggìhàmẩngiữacácdòng–vàbạncóthểthấytấtcảcácconsốnàyliênquanvớinhaurasao.Trítuệtàichínhcủabạnđangtănglên,vànhậnthứccủabạnvềnghệthuậttàichínhcũngvậy.

Báocáolưuchuyểntiềntệ(hàngtriệu)

Nămkếthúcvàongày31thángMườihainăm2005

Lưu chuyển tiền từ hoạtđộngkinhdoanh

Lợinhuậnthuần 248 Lợi nhuận thuần trên bảng cânđốikếtoán

Khấuhao 239 Khấu hao từ báo cáo kết quảkinhdoanh

Khoảnphảithu (108) Thay đổi trong A/R từ năm2004tớinăm2005

Hàngtồnkho 244 Thayđổitronghàngtồnkho

Tàisảnngắnhạnkhác (18) Thayđổitrongtàisảnngắnhạnkhác

Khoảnphảitrả (107) ThayđổitrongA/P

Tổng tiền mặt từ hoạt

độngkinhdoanh 498

Lưu chuyển tiền từ hoạtđộngđầutư

Đất đai, nhà xưởng vàthiếtbị (205) Thay đổi PPF được điều chỉnh

chokhấuhao

Tàisảndàihạnkhác 20 Thayđổisovớibảngcânđốikếtoán

Tổng tiền mặt từ hoạtđộngđầutư 185

Lưu chuyển tiền từ hoạtđộngtàichính

Hạnmứctíndụng (50) Thay đổi trong tín dụng ngắnhạn

Khoảnphảitrảcủanợdàihạn 1 Thay đổi trong số nợ gốc hiện

tạicủakhoảnnợdàihạn

Nợdàihạn (121) Thayđổisovớibảngcânđốikếtoán

Các khoản nợ dài hạnkhác 34 Thayđổisovớibảngcânđốikế

toán

Cổtứcthanhtoán (166) Trảcổtứcchocổđông

Tổng tiền mặt từ hoạtđộngtàichính

302

Thayđổitrongtiềnmặt 11 Cộngtổngbamục

Tiềnmặtđầukỳ 72 Từ bảng cân đối kế toán năm2004

Thay đổi trong tiềnmặt + tiền

Tiềnmặtcuốikỳ 83 mặtđầukỳ

18. TẠI SAO TIỀN MẶT LẠI QUANTRỌNG

Tấtnhiênlàlúcnàycóthểbạnđangtựnhủthầm:“Thếthìsao?Tấtcảnhữngtínhtoánnàyquácồngkềnh,tạisaotôiphảiquantâm?”

Trướchết,chúngtahãythửxembáocáolưuchuyểntiềntệcủadoanhnghiệpmàchúngta lấy làmmẫutiết lộđiềugì.Vềhoạtđộngkinhdoanh,doanhnghiệpnàychắcchắnđanglàmtốtcôngviệctạotiềnmặt.Dònglưuchuyểntiềntừhoạtđộngkinhdoanhcaohơnnhiềusovới thunhậpthuần.Hàngtồnkhogiảm,vìvậycóthểgiảđịnhrằngdoanhnghiệpđangthắtchặthoạtđộng.Toànbộđiềunàytạonêntìnhtrạngtiềnmặtvữngvànghơn.

Tuynhiên,chúngtacũngcóthểthấyrằngkhôngcónhiềukhoảnđầutưmớidiễnra.Khấuhaovượtxađầutưmới,điềunàylàmchúngtaphảibănkhoăn không rõ ban quản lý có tin rằng doanh nghiệp có tương lai haykhông.Trongkhiđó,doanhnghiệplạitrảchocổđôngmứccổtứcrấtkhá,điềunàycóthểchothấyrằngdoanhnghiệpcoitrọngtiềmnăngtạoratiềnmặthơnlàtươnglaicủamình.(Nhiềudoanhnghiệpđangtăngtrưởngkhôngtrả cổ tức hậu hĩnh, vì họ giữ lại thu nhập để đầu tư cho hoạt động kinhdoanh. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp còn không trả một đồng cổ tứcnào).

Tấtnhiên, tấtcảnhữngđiều trênđều làgiả thuyết;đểbiếtsự thật,bạnphảinắmđượcthêmthôngtinvềdoanhnghiệp,vềhoạtđộngkinhdoanhmàdoanhnghiệpđang thamgia, v.v…−đây làmộtphầncủabức tranh toàncảnhvềtrítuệtàichính.Nếubạnthựcsựnắmđượctấtcảnhữngđiềunày,báocáolưuchuyểntiềntệsẽkhaimởrấtnhiềuđiều.

Điềunàyđưachúngtatrởlạivớitìnhhuốngcủachínhbạntrêntưcáchmộtnhàquản lývàdòng lưu chuyển tiền của công tybạn.Chúng tôi chorằngcóba lýdochínhchoviệcnênxemxétvàcốgắnghiểubáocáo lưuchuyểntiềntệ.

LỢIÍCHCỦAVIỆCHIỂUDÒNGLƯUCHUYỂNTIỀNTỆTrướchết,việcnắmđượctìnhtrạngtiềnmặtcủadoanhnghiệpsẽgiúp

bạnhiểunhữnggìđangdiễnra,hoạtđộngkinhdoanhđangđivềđâuvàcóthểbanquảnlýđangcónhữngưutiêngì.Điềubạncầnbiếtkhôngchỉlàliệutìnhhình tiềnmặt tổng thểcóvữngmạnhkhông,màcònphảihiểucụ thểtiềnmặtđếntừđâu.Nócóphảitừhoạtđộngkinhdoanhkhông?Nếuthếthìthậttốt–nócónghĩalàhoạtđộngkinhdoanhđangtạoratiềnmặt.Dònglưu

chuyểntiềntừhoạtđộngđầutưcóphảiđangâmnặngkhông?Nếukhông,thì điều đó có nghĩa là doanhnghiệp khôngđầu tư cho tương lai.Và còndònglưuchuyểntiềntừhoạtđộngtàichínhnữa?Nếutiềnđầutưđangđổvề,thìđâycóthểlàdấuhiệulạcquanchotươnglai,hoặccóthểlàdấuhiệucho thấydoanhnghiệpđangđiên cuồngbán cổphầnđểvùngvẫy tồn tại.Nhìnvàobáocáo lưuchuyển tiền tệcó thểđưađếnnhiềucâuhỏi,nhưngchúng là những câuhỏi xứngđángđặt ra.Chúng ta có trả nợkhông?Tạisao?Chúngtacómuathiếtbịkhông?Câutrảlờichonhữngcâuhỏinàysẽhélộnhiềuđiềuvềkếhoạchmàbanquảnlýlậprachodoanhnghiệp.

Thứhai,bạncó tácđộngđến tiềnmặt.Nhưchúngtôiđãnói trướcđó,hầuhếtcácnhàquảnlýđềutậptrungvàolợinhuận,trongkhilẽrahọnêntập trungvàocả lợinhuậnvà tiềnmặt.Tấtnhiên, tácđộngcủahọ thườnggiớihạnởdònglưuchuyểntiềntừhoạtđộngkinhdoanh–nhưngđólạilàmộttrongnhữngthướcđoquantrọngnhất.Vídụ:

Khoảnphảithu.Nếubạnlàmtrongbộphậnbánhàng,bạncóđangbánhàngchonhữngkháchhàngthanhtoánhóađơnđúnghẹnkhông?Bạncómốiquanhệđủgầngũivớikháchhàngđểthảoluậnvớihọvềcácđiềukhoản thanh toánkhông?Nếubạn làmởbộphậndịchvụkháchhàng,bạncómanglạichokháchhàngloạidịchvụcóthểkhuyếnkhíchhọ thanh toán hóa đơn đúng hẹn không? Sản phẩm này có đúng làkhôngcósaihỏnggìkhông?Cáchóađơncóchínhxáckhông?Phòngthưtíncógửihóađơnđúngthờigianquyđịnhkhông?Nhânviênlễtâncó giúp ích được gì không?Tất cả những yếu tố này đều giúp quyếtđịnhviệckháchhàngcảmthấynhưthếnàovềcôngtycủabạn,vàảnhhưởnggián tiếpđến tốcđộ thanh toánhóađơncủahọ.Nhữngkháchhàngbấtmãnnổitiếnglàthanhtoánlâula–họmuốnđợichođếnkhimọitranhchấpđượcgiảiquyết.Hàngtồnkho.Nếubạnlàmtrongbộphậnthiếtkế,bạncóluônyêucầusảnphẩmđặcbiệtkhông?Nếucó,bạncó thểgâyracơnácmộngvềhàngtồnkho.Nếubạnlàmtrongbộphậnsảnxuất,vàbạnmuốnkholuônsẵnhàngđểphòngnhữngtrườnghợpcóthểxảyra,bạnđangtạoramộttìnhhuống,màtrongđótiềnmặtchỉnằmimtrêngiá,trongkhiđáng lẽ nó có thể được dùng cho việc khác.Người đứng đầu các bộphận kho hàng và sản xuất có thể giảm đáng kể lượng hàng tồn khobằngcáchnghiêncứuvàápdụngcácnguyêntắcsảnxuất“tinhgọn”doToyotakhởixướng.Chi phí hoạt động. Bạn có trì hoãn chi phí hoạt động khi có cơ hộikhông?Bạncótínhtoánđếnthờigianlưuchuyểntiềnkhiraquyếtđịnhmua hàng không?Hiển nhiên, chúng tôi không nói, việc trì hoãn chi

tiêu lúc nào cũng khôn ngoan; hiểu khoản tiềnmặt đó tác động đếnnhữnggìkhiquyếtđịnhtiêutiềnvàcẩntrọngcânnhắcnómớilàkhônngoan.Bánchịu.Bạncódễbánchịuchokháchhàng tiềmnăngkhông?Haybạntừchốikhilẽranênlàmthế?Cảhaiquyếtđịnhnàyđềutácđộngđếndòngtiềnvàdoanhthucủacôngty,vàđâylàlýdotạisaophòngtíndụngluônphảicânđốithậntrọng.Danhsáchnàyvẫntiếptục.Cóthểbạnlàgiámđốcmộtnhàmáy,vàbạn

luônđềnghịmua thêm thiếtbị,phòng trườnghợpcónhiềuđơnđặthàng.CũngcóthểbạnlàmởbộphậnIT,vàbạncảmthấyrằngcôngtyluôncầnnhữngphiênbảnphầnmềmmớinhấtchohệthốngmáytính.Tấtcảnhữngquyếtđịnhnàyđềutácđộngđếndònglưuchuyểntiềntệ,vàbanquảnlýcấpcaothườnghiểurấtrõđiềuđó.Nếubạnmuốnđưaramộtyêucầucóhiệulực,bạncầnlàmquenvớinhữngconsốmàhọsẽnhìnvào.

Thứba, nhữngnhàquản lý hiểudòng lưu chuyển tiền tệ thườngđượcgiao nhiều trọng trách hơn, và thường có khuynh hướng thăng tiến nhanhhơnnhữngngườichỉthuầntúytậptrungvàobáocáokếtquảkinhdoanh.Vídụ,trongphầnsauđây,bạnsẽhọccáchtínhtoánnhữngtỷlệnhưkỳthutiềntrungbình (days sales outstanding−DSO), đây là thướcđo chínhđối vớihiệusuấtthucáckhoảnphảithucủadoanhnghiệp.Cáckhoảnphảithucàngđượcthunhanhthìtìnhhìnhtiềnmặtcủadoanhnghiệpcàngtốt.Bạncóthểđếngặpmột chuyênviênphòng tài chínhvànói “Chẳnghạnnếu tôi thấyDSOcủachúngtatrongvàithánggầnđâyđangđichệchhướng–tôicóthểgiúpgìđểxoaychuyểntìnhthế?”Cáchkháclàbạncóthểhọcđượccácquytắccủamộtdoanhnghiệpsảnxuấttinhgọn,chútrọngđếnviệcduytrìtồnkhoởmứctốithiểu.Nhàquảnlýdẫndắtdoanhnghiệpchuyểnhướngsanghoạtđộngtinhgọncóthểgiảiphóngđượclượnglớntiềnmặt.

Tuynhiên,quanđiểmchungcủachúngtôiởđâylàdònglưuchuyểntiềntệlàchỉbáochínhchosứckhỏetàichính,cùngvớikhảnăngsinhlờivàvốnchủsởhữucủadoanhnghiệp.Nólàliênkếtcuốicùngtrongtamgiác,vàbạncầncảbađểđánhgiásứckhỏetàichínhcủadoanhnghiệp.Nócũnglàliênkếtcuốicùngtrongcấpđầutiêncủatrítuệtàichính.Đếnđâybạnđãcóvốnhiểubiếttươngđốitốtvềcảbaloạibáocáotàichính.Bâygiờlàlúcchuyểnsangcấpđộtiếptheo–vậndụngthôngtintừđó.

HỘPCÔNGCỤDÒNGLƯUCHUYỂNTIỀNTỰDO

Như chúng tôi đã lưu ý từ đầu,EBITDAkhông còn là “thước đo yêuthíchđểtheodõi”củaPhốWallnữa.Thướcđohiệnđangthuhútđượcsựquan tâm làdòng lưuchuyển tiền tựdo.Mộtsốdoanhnghiệpđã theodõidònglưuchuyểntiềntựdotừnhiềunăm.BerkshireHathawaycủaWarrenBuffettlàvídụđìnhđámnhất,dùBuffettgọithướcđonàylàthunhậpchủsởhữu.

Vậy làmsaođể tínhđượcdòng lưuchuyển tiền tựdo?Trướchết,hãyxembáo cáo lưu chuyển tiền tệ của doanh nghiệp.Tiếp theo, hãy lấy lưuchuyển tiền thuần từhoạtđộngkinhdoanh trừđi con sốđượcđầu tưvàothiếtbịthuộchạngmụcđầutưcơbản.Tấtcảchỉcóvậy–dònglưuchuyểntệ tựdođơngiản làphầncòn lạisaukhi lấy lưuchuyển tiền từhoạtđộngkinhdoanhtrừđisốtiềnđượcđầutưđểduytrìnó.Khibạnnghiềnngẫmnó,bạnsẽhiểurõnótrênphươngdiệnlàmộtthướcđohiệuquảhoạtđộng.Nếubạncốđánhgiá tiềnmặtmàmộtdoanhnghiệptạora, thìđiềubạnthậtsựmuốnbiếtlàconsốcònlạisaukhilấylưuchuyểntiềntừchínhhoạtđộngkinhdoanhtrừđisốtiềnmặtcầnthiếtđểduytrìsứckhỏechonótrongdàihạn.

Cácdoanhnghiệpniêmyếttrênsànchứngkhoánkhôngbuộcphảitiếtlộdònglưuchuyểntiềntựdo,nhưngnhiềudoanhnghiệpvẫnlàmbáocáovềnó,đặcbiệtlàkhiPhốWallhướngđếntrọngtâmmới–tiềnmặt.Đánglẽnóđãcóthểgiúpchúngtatrongsuốtthờikỳbùngnổđiêncuồngcáccôngtydot-com,khimànhiềudoanhnghiệpmớithànhlậpcódònglưuchuyểntiềntừhoạtđộngkinhdoanhâmvàdòng lưuchuyển tiền từhoạtđộngđầu tưkhổnglồ.Dònglưuchuyểntiềntựdocủacácdoanhnghiệpnàykhiđóâmnặng,vànhucầutiềnmặtcủahọđượcđápứngchỉvìcácnhàđầutưnémtiềnvàođốnglửađangbùngcháy.Gầnnhưlàngườiduynhấtđơnđộcdựavào dòng lưu chuyển tiền tự do khi đó, Buffet chưa bao giờ đầu tư vàonhữngdoanhnghiệpnhưvậy.Thậtbấtngờ!

Trongbấtkỳtrườnghợpnào,nếudònglưuchuyểntiềntựdocủacôngtybạnkhỏemạnhvàđangtănglên,bạnsẽbiếtítnhấtnhữngđiềusau:

Côngtycủabạncónhiềuphươngánđểchọnlựa.Bạncóthểdùngdònglưuchuyểntiềntệtựdođểthanhtoánnợ,muađốithủcạnhtranh,hoặctrảcổtứcchocáccổđông.Bạnvàcácđồngnghiệpcóthểtậptrungvàocôngviệc,thayvìlênbảnglươnghayhuyđộngthêmvốnbổsung.PhốWallcóthểcócáinhìnưuáiđốivớicổphiếucủacôngty.

PHẦN V TỶ LỆ

Tìmhiểuýnghĩathậtsựcủacácconsố

19. SỨC MẠNH CỦA CÁC CON SỐ TỶLỆ

Đôimắtcóthểlàcửasổcủatâmhồnmàcũngcóthểkhông,nhưtriếtgiaImmanuelKanttừngnói,nhưngcácconsốtỷlệthìchínhxáclàcửasổđểbướcvàocácbáocáotàichínhcủadoanhnghiệp,đólàđiềukhôngthểsailệch.Chúngmởramột lối tắtchophéphiểunhữngđiềuhàmẩn trongcácbáocáo tàichính.AndrewShore,chuyêngiaphân tíchcủaPaineWebber,biếtđiềunày,vàôngđãdùngkỹnăngđóphântíchcáctỷlệđểchỉchocôngchúngthấymộtdoanhnghiệpđangđượcquảnlýbằngcácthủđoạngiantrá– đó là Sunteam, khi công ty này nằm trong tay vị CEO khét tiếng Al’Dunlap–tức,Al’CưaXích.Ởphầntrước,chúngtôiđãnhắcđếnSunbeam,nhưngtrongphầnnàychúngtôimuốntiếtlộthêmmộtsốchitiếtkháccủacâuchuyện.

DunlapvềSunbeamđầunăm1997.Tínhđếnthờiđiểmđó,ôngnàyđãkhéttiếngởPhốWall,vàcóphươngthứchànhđộngchuẩnmựcchomình.Ôngtasẽxuấthiệnởmộtdoanhnghiệpđanggặpkhókhăn,sathảiđộiquảnlý,đưangườicủamìnhvào,vàngaylậptứccắtgiảmchiphíhoạtđộngbằngcáchđóngcửahoặcbánnhàmáy,vàsathảihàngngànnhânviên.Nhờtấtcảnhữngcắtgiảmấy,rấtnhanhdoanhnghiệpchothấymìnhcólợinhuận,dùcó thể điều này không tốt về dài hạn. Sau đó, Dunlap sẽ sắp xếp để bándoanh nghiệp, thường là vớimức giá cao – điều này đồng nghĩa với việcDunlapthườngđượctunghônhưngườibảovệgiátrịcổđông.CổphiếucủaSunbeamđãtăng50%khicótinDunlapđượcmờivềlàmCEOcủacôngty.

Tại Sunbeam, mọi việc đều diễn ra đúng như kế hoạch cho đến khiDunlapbắtđầutúttátđểbáncôngtyvàoquýIVnăm1997.Tínhthờiđiểmđó, Dunlap đã sa thải một nửa quân số lao động của công ty, từ 12.000xuống còn 6.000 người, và báo cáo là công ty có lợi nhuận ổn định. PhốWallđãấntượngvớithànhtíchnàyđếnđộgiácổphiếucủaSunbeamxuyênthủngtrần–sựkiệnnàyhóaralạitrởthànhrắcrốilớn.Khicácngânhàngđầutưquyếtđịnhbáncôngty,giácôngtycaođếnđộhọkhóxácđịnhđượcđâulàkháchhàngtriểnvọng.HivọngduynhấtcủaDunlaplàđẩydoanhthuvàthunhậplêntớimứccóthểbiệnminhchomứcgiácaomàkháchhàngchịutrảđểmuacổphiếucủaSunbeam.

CÁCCHIÊUTRÒKẾTOÁNBâygiờthìchúngtabiếtDunlapvàGiámđốctàichínhRussKershđãsử

dụngtoànbộcácchiêutròkếtoántrongquýIVđểlàmchoSunbeamtrôngkhỏemạnhvàcó tiềmnănglợinhuậnhơnnhiềusovới thực tế.Một trongnhữngchiêutròđólàbópméomộtkỹthuậtđượcgọilà−pháthóađơnvàgiữlại(bill-and-hold).

Pháthóađơnvàgiữlạivềcơbảnlàmộthìnhthứchỗtrợnhữngnhàbánlẻmuốnđặtmua trướcsảnphẩmvới số lượng lớnđểbán trong tương lai,nhưnglạimuốntrìhoãnthanhtoánchođếnkhicácsảnphẩmđượcthựcbán.Giảsử,bạncómộtchuỗicửahàngđồchơi,vàbạnmuốnđảmbảocửahàngmìnhcóđủbúpbêBarbiechomùaGiángsinh.Từmùaxuân,bạnđãđếnMattelvàđềxuấtmộtthươngvụ,theođóbạnsẽmuamộtsốlượngbúpbêBarbienhấtđịnh, vận chuyểnchúngvà thậmchíđểMattel gửihóađơn–nhưngbạnsẽchỉthanhtoánkhimùaGiángsinhđếnvàbạnbắtđầubánsảnphẩm.Trongthờigianđó,bạnsẽgiữsảnphẩmtrongkhohàng.Cáchnàycólợichobạn,vìbạnvừacóthểđảmbảocóđủbúpbêBarbiekhicầnđến,vừacóthểtrìhoãnthanhtoánchođếnkhithuđượctiền.CáchnàycũngcólợichoMattel,côngtycóthểcóbánhàngvàghinhậngiaodịchngaydùphảiđợivàithángsaumớithuđượctiềnmặt.

Dunlapnhận thấynếuápdụnghình thứcpháthóađơnvàgiữ lại theocáchnàođó,ông ta sẽgiảiquyếtđượcnhữngbài toánmàmìnhđanggặpphải.QuýIVkhôngphảilàgiaiđoạnSunbeamcósứckhỏeđặcbiệtổnđịnh,đâylàgiaiđoạncôngtysảnxuấtcácsảnphẩmchomùahè–chẳnghạnnhưlònướnggas.Vìvậy,SunbeamtiếpcậncácnhàbánlẻlớnnhưWal-martvàKmart,vàđềxuấtsẽđảmbảođểhọcóđủsốlượnglònướngcầntrongmùahètới,miễnlàhọđặtmuahàngtừmùađông.Sunbeamsẽgửihóađơnchohọngaytạithờiđiểmmuahàng,nhưngđếnkỳxuân,khihọthậtsựđưasảnphẩmlêncácquầyhàng,họmớiphảithanhtoán.Cácnhàbánlẻrấtthíchýtưởngnày.Tuynhiên,họchẳngcóchỗnàođểchứatấtcảsốhàngđó,vàhọcũngkhôngmuốnphảichịuchiphí lưukho trongsuốtmùađông.“Khôngsao,”Sunbeamtrấnan,“Việcđócứđểchúngtôi.Chúngtôisẽthuêkhogầncơsởcủacácanhvàchịumọichiphílưukho.”

Theocácnguồntin,cácnhàbánlẻđãđồngývớinhữngđiềukhoảnnày,mặcdùcuộckiểmtoánđượctiếnhànhsaukhiDunlapbịsathảikhôngtìmthấychứngcứtàiliệuđầyđủnào.Nhưngdùsựthểdiễnrarasao,thìsựthậtkhôngthểchốicãilàSunbeamđãchạytrướcvàghinhậnthêm36triệuđô-ladoanhthuvàoquýIV,nhờcácgiaodịchpháthóađơnvàgiữlạidochínhcôngtyđềxướng.Mánhkhóegianlậnnàypháthuytácdụngđếnđộnódễdàngquamặthầuhếtcácnhàphântích,đầutưvàthậmchícảbangiámđốccủaSunbeam;đầunăm1998,bangiámđốccủacông tyquyếtđịnh tưởng

thưởngDunlapvàcácthànhviênkháctrongbanđiềuhànhbằngnhữnghợpđồng tuyểndụngmới với cácđiềukhoản lương thưởnghậuhĩnh.Mặcdùlàmviệcchưađầymộtnăm,nhưnghọđãnhậnđượcgóithưởngcổphiếutrịgiá38triệuđô-la,lýdochủyếulàbởimọingườilầmtưởngrằngcôngtyđãcómộtquýIVhoạtđộngxuấtsắc.

Tuy nhiên, Andrew Shore, một chuyên gia phân tích các công ty sảnphẩmtiêudùng,đãtheodõiSunbeamkểtừkhiDunlapxuấthiện,vàtạithờiđiểmđó,ShoređangsoixétcácbáocáotàichínhcủaSunbeam.Ôngchúýthấycómộtsốđiểmkỳlạ,nhưdoanhthucaobấtthườngtrongquýIV.Sauđóôngtínhtỷlệđượcgọilàkỳthutiềnbìnhquân(dayssalesoutstanding–DSO),vànhận thấycon sốnàyquá lớn,vượtxamức thông thường.Trênthựctế,nóchothấyrằngkhoảnphảitrảcủacôngtyđãphátungtrần.Đâylàmộtdấuhiệuxấu,vìvậyônggọiđiệnchomộtkế toánviêncủaSunbeamtìm hiểu xem chuyện gì đang diễn ra.Kế toán viên đó cho Shore hay vềchiếnlượcpháthóađơnvàgiữlại.ShorenhậnrathựctếlàSunbeamđãghinhậnmộtkhoảndoanhthukhổnglồ,vốnthườngchỉxuấthiệnởQuýIvàII.Saukhipháthiệnratròpháthóađơnvàgiữlạinàycũngcáckiểuthựchànhkếtoánđángngờkhác,ôngngaylậptứchạđiểmcổphiếucủacôngty.

Phầncònlạicủacâuchuyện,nhưngườitavẫnkểchonhaunghe,đãtrởthànhlịchsử.Dunlapcốchờ,nhưngcổphiếutụtdốcvàcácnhàđầutưtrởnên đề phòng với mọi điều được tiết lộ trong các báo cáo tài chính củaSunbeam.Cuốicùng,Dunlapbịloạikhỏicuộcchơi–vàtấtcảmọichuyệnbắtđầulàvìAndrewShorehiểuđủrõđểđàoxuốngbêndướilớpmặt,vàpháthiệnranhữnggìđangthậtsựdiễnra.NhữngtỷlệnhưDSOlàcôngcụhữudụngvớiShore,rấtcóthểchúngcũnghữudụngvớibạn.

PHÂNTÍCHTỶLỆCác tỷ lệ thểhiệnmối tươngquangiữa các con số.Chúng ta sửdụng

chúngmỗingày.Tỷlệđậpbóngtrungbình0,333củamộtcầuthủbóngchàychobiếttươngquangiữasốlầncầuthủnàyđậptrúngbóngvàsốlầncầuthủnàyđượcquyềnđậpbóng–nhưtrongtrườnghợpnàylàcứbalầnđậpbóngthì sẽcómột lần trúng.Tỷ lệ trúngxổsố,giả sử1/6 triệu, thểhiện tươngquangiữachiếcvéthắngxổsố(1)vớitổngsốvéđượcbánra(6triệu).Cáctỷlệkhôngđòihỏibấtkỳtínhtoánphứctạpnào.Đểtínhmộttỷlệ,thườngthìbạnchỉcầnchiacácsốchonhau,sauđóbiểudiễnkếtquảdướidạngsốthậpphânhoặctỷlệphầntrăm.

Bấtkỳaicũngcầnđếncácloạitỷlệtàichínhkhiđánhgiámộthoạtđộngkinhdoanh.Vídụ:

Ngânhàngvàcácbênchovaynợxemxétnhữngtỷlệnhưnợtrênvốncổphần,tỷlệnàysẽchohọbiếtliệudoanhnghiệpcókhảnăngtrảnợkhông.

Cácnhàquản lýcấpcao theodõinhữngtỷ lệnhưtỷ lệ lợinhuậngộp,consốnàygiúphọnhậnranhữngkhoảnchiphíđangtănglên,hoặcnhữngkhoảnchiếtkhấukhôngphùhợp.

Giámđốcbộphậntíndụngđánhgiásứckhỏetàichínhcủakháchhàngtiềmnăngbằngviệctheodõichỉsốthanhtoánnhanhcủahọ,mộttỷlệchobiếttươngquangiữanguồntiềnmặtsẵndùngcủamộtkháchhàngsovớicáckhoảnnợngắnhạncủakháchhàngđó.

Cáccổđônghiệntạivàcổđôngtiềmnăngxemxétnhữngtỷlệnhưgiátrênthunhập,mộttỷlệgiúphọxácđịnhliệudoanhnghiệpđangđượcđịnhgiácaohơnhaythấphơnsovớicáccổphiếukhác(hoặcvớichínhgiátrịcủacổphiếuđótrongnhữngnămtrướcđó).

Trongphầnnày,chúngtôisẽchỉchobạncáchtínhtoánnhữngtỷlệnhưtrên.Khảnăngtínhtoánchúng–haynóicáchkháclàkhảnăngnắmbắtýnghĩahàmẩntrongcácbáocáotàichính–làmộtbiểuhiệncủatrí tuệ tàichính.Tìmhiểucáctỷlệsẽgiúpbạnđặtranhữngcâuhỏithôngminhchocấp trênvàGiámđốcTàichính.Vàhiểnnhiên,chúng tôicũngsẽchỉchobạncáchsửdụngchúngđểthúcđẩyhiệuquảhoạtđộngcủacôngty.

Sứcmạnhcủacácconsốtỷlệnằmởchỗ,bảnthâncácsốliệutrongbáocáotàichínhkhôngtiếtlộtoànbộcâuchuyện.Đốivớimộtdoanhnghiệpcụthể,consốlợinhuậnthuần10triệuđô-lacóphảilàkếtquảkinhdoanhtốtkhông?Aimàbiếtđược?Nó tùy thuộcvàoquymôdoanhnghiệp,vào lợinhuận thuần trongnămtrướcđóvàvàonhiềubiếnkhácnữa.Nếubạnhỏiliệuconsốlợinhuận10triệuđô-lalàtốthaytệ,câutrảlờiduynhấtcólẽlàlờicủamộtcônàngtrongmộtcâuchuyệncườiquenthuộc.Hỏi:“Chồngcôthếnào?”Trảlời:“Sovớicáigìkia?”

Các tỷ lệ cũng cung cấp nhữngmốc so sánh, chúng cho chúng ta biếtnhiềuđiềuhơn làsố liệu thô.Vídụ, tacó thểso lợinhuậnvớidoanh thu,hoặcvớitổngtàisản,hoặcvớisốvốnchủsởhữumàcổđôngđãđầutưvàodoanhnghiệp.Mỗitỷlệbiểudiễnmộtmốitươngquan,vàcungcấpchobạnmộtcáchđolườngliệu10triệuđô-lalàtinvuihaytinbuồn.Nhưchúngtasẽthấy,cónhiềukhoảnmụctrêncácbáocáotàichínhđượckếthợpthànhcácconsốtỷlệ.Nhữngtỷlệnàygiúpbạnhiểuliệucácconsốmàbạnđangxemxétlàtốthayxấu.

Khôngchỉdừnglạiđó,bảnthâncáctỷlệcũngcóthểđượcsosánhvới

nhau.Vídụ:Bạncóthểsosánhcáctỷlệvớichínhnótheothờigian.Tỷlệlợinhuận

trêndoanhthucủanămnaytănghaygiảm?Cấpđộphântíchnàycóthểtiếtlộmộtsốđườngxuhướngđangphát triểnmạnh–vàmộtsốcờcảnhbáonếutỷlệđichệchhướng.

Bạncócó thểsosánh tỷ lệvớicácdựkiến trướcđó.Vídụ,chọnmộttrongnhững tỷ lệmàchúng ta sẽnghiên cứu trongphầnnày, giả sử tỷ lệluânchuyểnhànghóacủacôngtybạnthấphơnkỳvọng,bạnsẽcầntìmranguyênnhân.

Bạn có thể so sánh tỷ lệ vớimứcbình quân của ngành.Nếubạn thấyrằngcáctỷlệchínhyếucủacôngtymìnhđềuthấphơnđốithủcạnhtranh,chắcchắnbạnsẽmuốntìmralýdo.Cầnnóirõ,khôngphảitấtcảkếtquảtỷlệmàchúngtôithảoluậnđềutươngđồngnhưnhaugiữacáccôngty.Hầunhưsẽcómộtkhoảnghợplý.Chỉkhitỷlệvượtrakhỏikhoảngđó,nhưtỷlệDSOcủaSunbeam,thìnómớiđángchúý.

Cóbốnnhómtỷlệmàcácnhàquảnlývàcácbênhữuquanthườngdùngđểphântíchhiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệp:tỷlệlợinhuận,đònbẩy,thanh toánvàhiệu suất hoạt động.Chúng tôi sẽ cóví dụ cụ thể cho từngnhóm.Tuynhiên,cầnlưuýrằngphầnlớncáccôngthứcnàycóthểđãđượccácchuyêngiatàichínhđiềuchỉnhđểgiảiquyếtnhữngphươngthứchoặcmốiquantâmcụthể.Nhữngđiềuchỉnhnhưvậykhôngcónghĩalàcóaiđóđang“xàonấu”sổsáchkếtoán,màchỉcónghĩalàhọđangsửdụngchuyênmôncủamìnhđểcóđượcthôngtinhữudụngnhấtchonhữngtìnhhuốngcụthể(vângđólànghệthuật,ngaycảtrongcáccôngthức).Nhữnggìmàchúngtôisẽcungcấpởđâylàcáccôngthứcnềntảng,nhữngcôngthứcmàbạncầnhọctrướcnhất.Mỗicôngthứcsẽmởrachobạnmộtgócnhìnkhác–giốngnhưkhitanhìnvàomộtngôinhàquanhữngôcửaởcảbốnmặt.

20. CÁC TỶ LỆ LỢI NHUẬN(Hầuhết)caohơnthìtốthơnCác tỷ lệ lợi nhuận giúp bạn đánh giá khả năng làm ra lợi nhuận của

doanh nghiệp. Có hàng chục tỷ lệ như vậy, đây chính là điều khiến cácchuyêngia tàichính lúcnàocũngphải tấtbật.Tuynhiên, trongcuốnsáchnày,chúngtasẽchỉ tập trungvàonămtỷ lệ.Chúngthậtsự lànhữngtỷ lệđángxemxétnhấtmàhầuhếtcácnhàquảnlýcầnhiểuvàsửdụng.Tỷlệlợinhuậnlànhómtỷlệphổbiếnnhấttrongcáctỷlệ.Nếubạnhiểuchúng,bạnsẽcómộtkhởiđầuthuậnlợiđểbắttayvàophântíchbáocáotàichính.

Tuynhiên,trướckhilaovàochủđềnày,hãynhớnhữngkhíacạnhđầytínhnghệthuậtcủayếutốmàchúngtađangxemxét.Lợinhuậnlàthướcđokhảnăngtạodoanhthuvàkiểmsoátchiphícủadoanhnghiệp.Khôngmộtconsốnàotrongđólàhoàntoànkháchquan.Doanhthuchịusựchiphốicủacácquytắcvềthờiđiểmghinhậndoanhthu.Chiphíthườngđượcướctính,nếukhôngmuốnnóilàướcđoán.Vàcảhaitậpsốnàyluônlồngvàotrongcác giả định. Vì vậy, lợi nhuận được ghi nhận trên báo cáo kết quả kinhdoanh là sảnphẩmcủanghệ thuật tàichính,vàbấtkỳ tỷ lệnàođược tínhtoándựatrênnhữngconsốnàycũngtựnóphảnánhtấtcảnhữngướctínhvàgiảđịnhđó.Chúngtôikhôngđịnhgạtbỏtấtcả–cáctỷlệnàyvẫnhữudụng,màchỉmuốnnhắnnhủbạn,hãyluônkhắccốtghitâmrằngcácướctínhvàgiảđịnhluônthayđổi.

Bâygiờ,chúngtahãycùngtìmhiểu5tỷlệ lợinhuậnmàchúngtôiđãhứa.

TỶLỆLỢINHUẬNGỘPBạncónhớ,lợinhuậngộplàkếtquảthuđượckhilấydoanhthutrừđi

giávốnhàngbán?Tỷsuất lợinhuậngộp(grossprofitmarginpercentage),haythườngđượcgọilàtỷlệlợinhuậngộp(grossmargin),đơngiảnlàkếtquảthuđượckhichia lợinhuậngộpchodoanhthu,vàthểhiệndướidạngphầntrăm.Hãynhìnvàobảnbáocáokếtquảkinhdoanhmẫuởphầnphụlục, chúng tôi sẽ sửdụngbảnbáocáođóđể tính toànbộcác tỷ lệởđây.Trongtrườnghợpnày,phéptínhcódạngnhưsau:

Tỷ lệ lợi nhuận gộp=

Lợi nhuậngộp =

1.933= 22,2%

Doanhthu 8.689

Tỷlệlợinhuậngộpthểhiệnkhảnăngsinhlờicơbảncủabảnthânsảnphẩmhoặcdịchvụ,trướckhicộngthêmchiphíhoạtđộnghaytổngchiphíchung.Nó cho chúng ta biết trongmỗi đồng doanh thu thu được, có baonhiêuđượcsửdụngchohoạtđộngkinhdoanh–trongvídụnàylà22,2%−vàcũng(giántiếp)chobiếtchiphítrựctiếp(tức,COGShoặcCOS)đểsảnxuấtsảnphẩm,haythựchiệndịchvụlàbaonhiêu.(Trongvídụnày,COGShoặcCOSlà77,8xutrênmỗiđồngdoanhthu).Dođó,đâylàthướcđoquantrọngđểđolườngsứckhỏetàichínhcủadoanhnghiệp.Nóichocùng,nếubạnkhôngthểcungcấpsảnphẩmhaydịchvụvớimứcgiácaohơn,đủđểbùchochiphíhỗtrợcáchoạtđộngcònlạitrongdoanhnghiệp,thìbạnsẽkhôngcócơhộithuđượcmộtđồnglợinhuậnthuầnnào.

Cácđườngxuhướngmàtỷlệlợinhuậngộpthểhiệnracũngquantrọngkhôngkém,bởichúngchỉbáonhữngrắcrối tiềmẩn.Trongmộtquýcáchđâykhônglâu,IBMđãcôngbốconsốdoanhthukhổnglồ−lớnhơnnhiềusovớidựđoán–nhưngcổphiếucủacôngtylạigiảmgiátrị.Tạisaolạinhưvậy?Cácchuyêngiaphântíchđểýthấyrằngtỷlệlợinhuậngộpcủacôngtyđanglaođầuđixuống,vàgiảđịnhIBMchắchẳnđãmạnhtaychiếtkhấukhighinhậndoanhthu.Nhìnchung,xuhướngtiêucựctrongtỷlệlợinhuậngộpchỉbáomột,vàđôikhilàcảhaiđiềusau.Hoặclàdoanhnghiệpđangchịuáplựcnặngnềvềgiávàcácnhânviênkinhdoanhbuộcphảiápdụngchínhsáchchiếtkhấu,hoặcchiphílaođộngvànguyênvậtliệutăng,đẩyCOGShoặcCOSlêncao.Vìvậy,tỷlệlợinhuậngộpcóthểlàmộtchiếcđèncảnhbáosớm,chobiếtnhữngxuhướngtốthoặcxấutrênthịtrường.

TỶLỆLỢINHUẬNHOẠTĐỘNGTỷ suất lợi nhuận hoạt động (operating profitmargin percentage), hay

còngọilàtỷlệlợinhuậnhoạtđộng(operatingmargin)làthướcđotoàndiệnhơnđểđolườngkhảnăngtạoralợinhuậncủadoanhnghiệp.Chớquên,lợinhuậnhoạtđộng,hayEBITlàconsốthuđượckhilấylợinhuậngộptrừđichi phí hoạt động, vì vậy cấp lợi nhuận hoạt động sẽ cho ta biết doanhnghiệpđangvậnhànhrasao,xéttrênquanđiểmhoạtđộng.Tỷlệlợinhuậnhoạt động đơn giản là kết quả dưới dạng phần trăm thu được khi lấy lợinhuậnhoạtđộngchiachodoanhthu:

Tỷ lệ lợinhuậnhoạtđộng =

Lợinhuậngộp(EBIT)

=652

= 7,5%

Doanhthu 8.689

Tỷlệlợinhuậnhoạtđộngcóthểlàthướcđochínhgiúpnhàquảnlýtheodõihoạtđộngcủadoanhnghiệp.Lýdokhôngphảilàvìnhiềudoanhnghiệpràngbuộctiềnthưởngvớimụctiêutỷlệlợinhuậnhoạtđộng,màvìcácnhàquảnlýkhôngthuộcbộphậntàichínhkhôngcónhiềuquyềnkiểmsoátđốivớinhữngkhoảnmụcmàcuốicùngsẽđược trừđiđể tính tỷ lệ lợinhuậnthuần,nhưlãivayvàthuế.Vìvậy,tỷlệlợinhuậnhoạtđộnglàmộtchỉbáotốtchobiếthiệuquả làmviệccủacácnhàquản lýxét trênkhíacạnh tổngthể.

Đườngxuhướngđixuốngởtỷlệlợinhuậnhoạtđộnglàđènvàngnhấpnháy.Nóchobiếtgiávốnhàngbánvàchiphíhoạtđộngđangtăngnhanhhơn doanh thu, và điều này ít khi là dấu hiệu tốt. Cũng như với tỷ lệ lợinhuậngộp,chúngtasẽdễdàngthấyđượccácxuhướngtrongkếtquảhoạtđộngkhinhìnvàocácconsốphầntrăm,hơnlàcácsốliệuthô.Mộtthayđổitrongtỷlệphầntrămkhôngchỉchobiếtxuhướngthayđổi,màcònchobiếtthayđổiđólớnđếnđộnào.

TỶLỆLỢINHUẬNTHUẦNTỷsuấtlợinhuậnthuần(netprofitmarginpercentage),haycònđượcgọi

là tỷ lệ lợinhuận thuần (netmargin)chodoanhnghiệpbiết,vớimỗiđồngdoanhthuthuđược,doanhnghiệpcònlạiđượcbaonhiêusaukhitrừđitấtcảnhữngkhoảnphải trả−nhưnhânsự,nhàcungcấp,bênchovay,chínhphủ,v.v…Nócũngcònđượcbiếtđếnvớitêngọitỷlệlợinhuậntrêndoanhthu(returnonsales,hayROS).Mộtlầnnữa,nóchỉđơngiảnlàkếtquảphầntrămthuđượckhilấylợinhuậnthuầnchiachodoanhthu:

Tỷ lệ lợi nhuậnthuần =

Lợi nhuậnthuần =

248= 2,8%

Doanhthu 8.689

Lợinhuậnthuầnlàdòngcuốicùngtrênbáocáokếtquảkinhdoanhmàaicũngcóthểthấyrõ,vìvậytỷlệlợinhuậnthuầncũnglàtỷlệkếtquảkinhdoanhởdòngcuốiđó.Tỷ lệ lợinhuận thuầngiữacácngànhcómứcbiếnthiênrấtcao.Chẳnghạntỷlệlợinhuậnthuầnởhầuhếtcácngànhbánlẻkháthấp.Trongkhiởmộtsốngànhsảnxuất,nólạicóthểtươngđốicao.Điểmsosánhtốtnhấtchotỷlệlợinhuậnthuầnlàhiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệp trongcácgiaiđoạntrướcđóvàhiệuquả tươngứngcủanóvớicácdoanhnghiệptươngtự,trongcùngngành.

Tấtcảnhữngtỷlệmàchúngtavừaxemxétchotớilúcnàyđềuchỉsửdụngsốliệutrongbảnbáocáokếtquảkinhdoanh.Bâygiờ,chúngtôimuốngiới thiệuthêmhai thướcđokhảnăngsinhlờikhác,đượcrútra từcảbáocáokếtquảkinhdoanhvàbảngcânđốikếtoán.

TỶLỆLỢINHUẬNTRÊNTÀISẢNTỷlệlợinhuậntrêntàisản(returnonasset,hayROA)chobạnbiếttrong

mỗi đồngđầu tư vào hoạt độngkinh doanh có bao nhiêu phần trămđượchoànlạidướidạnglợinhuận.Thướcđonàykhônghẳntrựcquannhưnhữngthướcđođãđềcập,nhưngýtưởngnềntảngchonóthìkhôngphứctạp.Mọihoạtđộngkinhdoanhđềuđưa tài sảnvàoguồnghoạtđộng: tiềnmặt,nhàxưởng,máymóc,thiếtbị,xecộ,hàngtồnkho,v.v…

Mộtdoanhnghiệpsảnxuấtcóthểđọngnhiềuvốnởnhàxưởngvàthiếtbị.Trongkhimộtdoanhnghiệpdịchvụcóthểđầutưmuanhữnghệthốngmáytínhvàviễnthôngđắtđỏ.Cácnhàbánlẻcầnnhiềuhàngtồnkho.Tấtcảnhữngtàisảnnàyđềuxuấthiệntrênbảngcânđốikếtoán.Tổngsốtàisảnchobiết cóbaonhiêuđồng,bấtkểởdạngnào,đangđược sửdụng ra saotrong hoạt động kinh doanh để tạo ra lợi nhuận. ROA đơn giản cho biếtdoanhnghiệpsửdụngnhữngtàisảnnàyhiệuquảrasaođểtạoralợinhuận.Nólàthướcđocóthểdùngtrongbấtkỳngànhnàođểsosánhhiệuquảhoạtđộngcủacácdoanhnghiệpởđủmọiquymô.

Côngthức(vàphéptínhcơbản)chotỷlệnàyđơngiảnnhưsau:

Tỷ lệ lợi nhuậntrêntàisản =

Lợi nhuậnthuần

=

248

= 4,8%Tổng tài

sản 8.689

ROAcòncómộtđặctrưngkhácnữa,nếusovớicáctỷlệrúttừbáocáokếtquảkinhdoanhmàchúngtađãđềcập.Tỷlệlợinhuậngộphaytỷlệlợinhuậnthuầnrấtkhóđạtmứccao;bạnthườngmuốnchúngđạtđếnmứccaonhấtcóthể.NhưngROAthìlạicóthểquácao.MộtROAcaohơnhẳnsovớitiêuchuẩnngànhcóthểchothấyrằngdoanhnghiệpkhônggiacốtàisảnđểdựphòngchotươnglai–tứclà,doanhnghiệpkhôngđầutưvàomáymócvàthiếtbịmới.Nếuđiềunàylàđúng,triểnvọngdàihạncủadoanhnghiệpsẽtiềmẩnrủiro,dùROAhiệntạicótốtrasao.(Tuynhiên,khiđánhgiáROA,bạnhãynhớrằngtiêuchuẩngiữacácngànhrấtkhácnhau.Ngànhdịchvụvàbánlẻđòihỏiíttàisảnhơncácdoanhnghiệpsảnxuất;vàmộtlầnnữa,nhóm

doanhnghiệpnàycũngtạoranhữngtỷlệthấphơn).MộtkhảnăngkháctrongtrườnghợpROAquácaolàcóthểcácnhàđiều

hànhđangnơilỏngbảngcânđốikếtoán,họsửdụngcácchiêutròkếtoánđểgiảmtài sản,vàdođó làmchoROAtrôngkháhơn.Chẳnghạn,EnronđãthànhlậpnhiềuliêndoanhthuộcsởhữumộtphầncủaCFOAndrewFastowvànhiềunhàđiềuhànhkhác,sauđó“bánlại”tàisảnchocáccôngtyđó.Cổphầncủacôngtytronglợinhuậncủacácliêndoanhxuấthiệntrênbáocáokếtquảkinhdoanh,nhưngtàisảnthìkhôngthểtìmthấytrênbảngcânđốikếtoán.ROAcủaEnronrấtcao,nhưngEnronkhôngphảilàdoanhnghiệpcósứckhỏeổnđịnh.

TỷlệhoànvốnđầutưTại sao tỷ lệ hoàn vốn đầu tư (return on investment, hayROI) không

đượcđưavàodanhsáchcáctỷlệlợinhuậncủachúngtôi?Lýdolàvìthuậtngữnàycónhiềuýnghĩakhácnhau.Trướcđây,ROIvàROAlàmột:tỷlệlợinhuậntrêntàisản.Nhưnghiệnnay,nócòncóthểcónghĩalàtỷlệhoànvốn của một khoản đầu tư cụ thể. ROI của chiếc máy đó là bao nhiêu?ChươngtrìnhđàotạocủachúngtacóROInhưthếnào?ROIcủathươngvụmualạimớithựchiệnnhưthếnào?Nhữngphéptoánnàysẽkhácnhau,tùytheocáchthứcmọingườiđolườngchiphívàlợinhuận.ChúngtôisẽtrởlạivớicácphéptínhROItrongphầnsau.

TỶLỆLỢINHUẬNTRÊNVỐNCHỦSỞHỮUTỷ lệ lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (return on equity, hayROE) hơi

khácmộtchút:nóchochúng tabiếtphần trăm lợinhuậnmàchúng ta thuđượctừmỗiđồngđầutưvốnchủsởhữuvàodoanhnghiệp.Hãynhớlạisựkhác biệt giữa tài sản và vốn chủ sở hữu: tài sản chỉ những gìmà doanhnghiệpsởhữu,cònvốnchủsởhữuchỉgiátrịthuầnnhưđượcxácđịnhtheocácnguyêntắckếtoán.Cũngtươngtựnhưcáctỷlệlợinhuậnkhác,ROEcóthểđượcdùngđểsosánhmộtdoanhnghiệpvớicácđốithủcạnhtranh(vàtrênthựctếlàvớicảcácdoanhnghiệpcùngngành).Tuynhiên,phépsosánhnàykhôngphảilúcnàocũngđơngiản.Chẳnghạn,CôngtyAcóROEcaohơnCôngtyBvìvaymượnnhiềutiềnhơn–tứclà,côngtynàycókhoảnnợphảitrảlớnhơnvàtỷlệvốnchủsởhữuđượcđầutưvàocôngtycũngthấphơntươngứng.Điềunàylàtốthayxấu?CâutrảlờiphụthuộcvàoviệcliệuCôngtyAđanglaođầuvàorủiro,hayliệu,ngượclại,côngtyđangsửdụngsốtiềnvaymượnmộtcáchkhônngoanđểgiatănglợinhuận.Tỷlệnàycũngđưachúngtađếnvớicáctỷlệnhưnợtrênvốnchủsởhữu(debt-to-equity),màchúngtasẽtìmhiểuởchươngsau.

Bấtluậnnhưthếnào,côngthứcvàphéptínhmẫuchoROEluôncódạngnhưsau:

Tỷlệlợinhuậntrênvốnchủsởhữu =

Lợinhuậnthuần

=

248

= 10,1%Vốn chủ

sởhữu 2.457

Xéttrênvịthếcủamộtnhàđầutư,ROElàmộttrongnhữngtỷlệchínhyếu.Tùy theo lãi suất, nhàđầu tư có thể thuđược3-4% lợi nhuận từ tráiphiếu,vềbảnchấtđâylàmộtvụđầutưkhôngrủiro.Vìvậy,nếuđầutưtiềnvàomộtdoanhnghiệp,ngườitasẽmuốntỷlệlợinhuậntrênvốnchủsởhữucaohơnđángkểsovớiconsốtrên.ROEkhôngxácđịnhcụthểcuốicùnganhtasẽthuđượcbaonhiêutiềntừdoanhnghiệp,bởiđiềuđócònphụthuộcvàoquyếtđịnhthanhtoáncổtứccủadoanhnghiệp,vàmứclêngiácủacổphiếuchođếnkhianhtabánchúng.Nhưngnólàmộtchỉbảohữuhiệuchobiếtliệudoanhnghiệpcókhảnăngtạorathunhậpxứngđángvớirủirotiềmẩntrongkhoảnđầutưkhông.

Mộtlầnnữa,hãylưuýmộtđiềuvềtấtcảnhữngconsốtỷlệnày:tửsốcủanólàmộtdạnglợinhuậnnàođó,vàluônlàmộtướctính.Mẫusốcũngdựatrêncácgiảđịnhvàướctính.Cáctỷlệrấthữudụng,đặcbiệtkhichúngđược theo dõi trong một thời gian để xác lập các đường xu hướng. Tuynhiên,chúngtakhôngnênđểmìnhbịrungủbởisuynghĩrằngchúngmiễnnhiễmvớicácnỗlựcthẩmmỹ.

21. CÁC TỶ LỆ ĐÒN BẨYTiếtmụcgiữthăngbằngCáctỷlệđònbẩychophépbạnthấyrõdoanhnghiệpsửdụngnợnhưthế

nào và rộng khắp ra sao.Nợ làmột từ có ý nghĩa nặng nề đối với nhiềungười:Nógợilênhìnhảnhcủanhữngchiếcthẻtíndụng,khoảnthanhtoánlãivay,mộtdoanhnghiệpphảicầmcốchongânhàng.Nhưnghãyxemxétdạngthứctươngtựvớinótrongsởhữunhà.Miễnlàgiađìnhvaythếchấptrongkhảnăngchi trả,khoảnnợđósẽchophéphọđượcsống trongngôinhà,mànếukhônghọsẽkhôngbaogiờcóthểmơsởhữu.Khôngchỉdừnglạiđó,nhữngngườichủngôinhàcóthểtrừlãivaykhoảnnợnàykhỏithunhậpchịuthuế,vìlẽđóviệcsởhữungôinhàcònrẻhơnnữa.Nócũngcótácđộngtươngtựđốivớidoanhnghiệp:chophépdoanhnghiệppháttriểnvượtrakhỏinhữnggìmànguồnvốnđầutưcủadoanhnghiệpchophép,vàquảthậtnóchophépdoanhnghiệpcólợinhuậnđểtăngcườngvốnchủsởhữu.Doanhnghiệpcũngcóthểtrừphầnthanhtoánlãivaynợrakhỏi thunhậpchịuthuế.Nợthườngđượccácchuyêngiaphântíchtàichínhgọilàđònbẩy.Ýnghĩacủahạntừnàylàdoanhnghiệpcóthểtừmộtsốvốnkhiêmtốnxâydựngnênmộtlượngtàisảnlớnhơn,thôngquahìnhthứcvaynợ,từđóvậnhànhdoanhnghiệp, hệt như cách thứcmàmột người sửdụngđònbẩyđểnângmộtvậtnặng,mànếukhôngcóchiếcđònbẩyđó,ngườiđósẽkhôngthểlàmgì.

Trongkinhdoanh,hạn từđònbẩyquả thậtcóhaicáchxácđịnh–đònbẩyhoạtđộng(operatingleverage)vàđònbẩytàichính(financialleverage).Haiýtưởngnàyliênquanvớinhaunhưnglạikhácbiệt.Đònbẩyhoạtđộnglà tỷ lệgiữachiphícốđịnhvàchiphíbiếnđổi; tăngcườngđònbẩyhoạtđộngcónghĩalàtăngthêmchiphícốđịnhvớimụctiêulàgiảmchiphíbiếnđổi.Mộtnhàbánlẻmởcửahàngtohơn,vậnhànhhiệuquảhơnvàmộtnhàsảnxuấtxâydựngnhàmáylớnhơn,năngsuấthơnđềuđanggiatăngchiphícốđịnhcủamình.Nhưnghọhivọng,việclàmnàycóthểgiúphọgiảmđượcchiphíbiếnđổi,bởitậptàisảnmớisẽhiệuquảhơntậptàisảncũ.Đâylànhữngvídụchođònbẩyhoạtđộng.Ngượclạivớinó,đònbẩytàichínhđơngiảncónghĩalàmứcđộmàtàisảncủadoanhnghiệpđượcrótvốnmuasắmbằngnợ.

Đòn bẩy dù thuộc loại nào cũng giúp doanh nghiệp làm ra nhiều tiềnhơn,nhưngnócũnggiatăngrủiro.Ngànhhàngkhônglàmộtvídụvềmộtdoanhnghiệpcóđònbẩyhoạtđộngcao–tấtcảnhữngchiếcmáybayđó!–

vàđònbẩytàichínhcao,bởihầuhếtcácmáybayđềuđượcrótvốnmuaquacáckhoảnnợ.Sựkếthợpnàytạorarủirolớn,bởinếuvìmộtlýdonàođómàdoanhthugiảm,cácdoanhnghiệpsẽkhôngthểdễdàngcắtgiảmchiphícốđịnh.Đâychínhlàmộtphầncủacâuchuyệnxảyrasaubiếncốngày11thángChínnăm2001.Cáchãnghàngkhôngbuộcphảiđóngcửa1-2tuần,vàchỉtrongmộtthờigianngắn,ngànhhàngkhôngđãmấthàngtỷđô-la.(Sauđó,hầuhếtcáchãnghàngkhôngcũngkhôngcònhoạtđộngtốtnhưtrước).Ởđây,chúngtasẽchỉ tậptrungvàođònbẩytàichính,vàchúngtasẽ tìmhiểuhaitỷlệ:nợtrênvốnchủsởhữuvàkhảnăngthanhtoánlãivay.

TỶLỆNỢTRÊNVỐNCHỦSỞHỮUTỷlệnợtrênvốnchủsởhữu(debt-to-equityratio)đơngiảnvàdễhiểu:

nóchobiếttrongmỗiđồngvốnchủsởhữucủadoanhnghiệpcóbaonhiêulàtiềnvaynợ.Côngthứcvàphéptínhmẫuchotỷlệnàycódạngnhưsau:

Tỷlệlợinhuậntrênvốnchủsởhữu =

Tổng nợphảitrả

=

2.736

= 1,11%Vốn chủ

sởhữu 2.457

(Lưuýrằngtỷlệnàykhôngthườngđượcbiểudiễndướidạngtỷlệphầntrăm).

Cảhaiconsốđềuđượclấytừbảngcânđốikếtoán.Thếnàolàtỷlệnợtrên vốn chủ sở hữu tốt?Cũng như với hầu hết các tỷ lệ, câu trả lời phụthuộcvàongànhhoạtđộng.Tuynhiên,cónhiều,rấtnhiềudoanhnghiệpcótỷ lệnợ trênvốnchủ sởhữucaohơn1– tức là cácdoanhnghiệpnàycónhiềunợhơnvốnchủsởhữu.Vìlãivayđượctrừkhỏi thunhậpchịuthuếcủadoanhnhiệp,nênnhiềudoanhnghiệpsửdụngnợđểrótvốnchoítnhấtlàmộtphầnhoạtđộngkinhdoanhcủamình.Thựctếlà,nhữngdoanhnghiệpcótỷlệnợtrênvốnchủsởhữuđặcbiệtthấpcóthểlàmụctiêuchomộtcuộcmuađứtcóđònbẩy,trongđóbanquảnlýhoặccácnhàđầutưkhácvaynợđểmuacổphiếucủadoanhnghiệp.

Cácngânhàngrấtthíchtỷlệnợtrênvốnchủsởhữu.Họsửdụngnóđểxácđịnhliệucónênchodoanhnghiệpvayvốnhaykhông.Từkinhnghiệmcủamìnhhọbiếttỷlệnợtrênvốnchủsởhữuhợplýchomộtdoanhnghiệpthuộc quymô nhất định trongmột ngành cụ thể nên là bao nhiêu (và tấtnhiênhọcũngkiểmtracảkhảnăngsinhlời,dònglưuchuyểntiềntệvàcácthướcđokhácnữa).Đốivớimộtnhàquảnlý,biếttỷlệnợtrênvốnchủsở

hữu,vàtươngquangiữanóvàtỷlệnợtrênvốnchủsởhữucủacácđốithủcạnhtranhlàmột thướcđotiệndụngđểđánhgiábanquảnlýcấpcaocủadoanhnghiệpcảmthấyrasaovềviệcvaythêmnợ.Nếutỷlệnàycao,việchuyđộngthêmtiềnmặtquavaynợcóthểgặpkhókhăn.Dođó,hoạtđộngmởrộngcóthểđòihỏithêmđầutưtừvốnchủsởhữu.

TỶLỆTHANHTOÁNLÃIVAYCácngânhàngcũngrấtưathíchconsốnày.Nólàthướcđo“mứcchịu

lãi”củadoanhnghiệp–tứcsốtiềnlãimàdoanhnghiệpphảitrảmỗinăm–trongmối tương quan với số tiềnmà doanh nghiệp làm ra.Công thức vàphéptínhtỷlệnàycódạngnhưsau:

Hệ số thanh toánlãivay =

Lợinhuậnhoạtđộng

=

652

= 3,41Mức lãi hàng

năm 191

Nói cách khác, tỷ lệ này cho thấy doanh nghiệp có thể dễ dàng thanhtoánlãivayrasao.Nếutỷlệnàytiếnquágầnđến1,rõràngđâylàdấuhiệuxấu:hầuhếtlợinhuậncủadoanhnghiệpsẽchỉđủđểtrảlãivay!Consốtỷlệcaonhìnchunglàdấuhiệuchothấy,doanhnghiệpcóthểvaynợthêm–hayítnhấtlàdoanhnghiệpcókhảnăngtrảnợ.

Điềugìsẽxảyrakhimộttronghaitỷlệtrênchệchhướngquáxa,tứclànợtrênvốnchủsởhữuquácaovàhệsốthanhtoánlãivayquáthấp?Chúngtathườngtưởngrằng,banquảnlýcấpcaochỉluôntậptrungvàoviệctrảnợ,làmsaođểcảhaitỷlệtrởlạikhoảngchấpnhậnđược.Songcácnghệsĩtàichínhlạicóquanđiểmhoàntoànkhác.Chẳnghạn,họsángtạoramộthìnhthứcmới,rấttuyệtlàthuêtàisảnhoạtđộng(operatinglease),loạihìnhnàyđượcsửdụngrộngrãitrongngànhhàngkhôngvànhiềungànhkhác.

Thayvìmuahẳnmộtthiếtbịnhưmộtchiếcmáybay,doanhnghiệpsẽthuêmáybaycủanhàđầutư.Việctrảtiềnthuêsẽđượctínhnhưmộtkhoảnchitrênbáocáokếtquảkinhdoanh,nhưngkhôngcótàisảnhaykhoảnnợnào liên quan đến tài khoản này trong sổ sách của doanh nghiệp.Một sốdoanhnghiệpsửdụngđònbẩyquámứcsẵnlòngchimạnhtayđểthuêthiếtbịchỉvớimụcđíchgiữhaitỷlệnàynằmtrongkhoảngmàcácngânhàngvànhàđầutưưathích.Nếubạnmuốnhiểutoànbộvềtìnhtrạngnợcủadoanhnghiệp, chắc chắnbạn sẽ phải tính toán những tỷ lệ này – nhưnghãy hỏithêmphòngtàichính,liệucôngtycódùngbấtkỳcôngcụnàogiốngnợnhư

hợpđồngthuêtàisảnhoạtđộngkhông.

22. CÁC HỆ SỐ THANH TOÁNChúngtacóthểthanhtoánhóađơnkhông?Cáchệsốhaytỷlệthểhiệnkhảnăngthanhtoánchobiếtkhảnăngđáp

ứngmọitráchnhiệmtàichínhcủadoanhnghiệp–khôngchỉlàtrảnợ,màcòn là trả lương, thanh toán tiềnhàngchonhàcungcấp,đóng thuế,v.v…Nhữngtỷlệnàyđặcbiệtquantrọngđốivớicácdoanhnghiệpnhỏ−nhữngdoanhnghiệp thường rơivàonguycơcạn tiền,nhưngchúngcũng trởnênquantrọngđốivớimộtdoanhnghiệplớn,khidoanhnghiệpnàygặpphảicácrắcrốitàichính.Chúngtôikhôngđịnhnóiđinóilạiquánhiềuvềcáchãnghàngkhông,nhưngmộtlầnnữađâylạilàngànhđángchúý.Bạncóthểđặtcượcrằngtrongsuốtnhiềunămkểtừsaubiếncốnăm2001,cácnhàđầutưvànhữngngườimuatráiphiếuchuyênnghiệpđãtheodõirấtsátsaocáctỷlệthểhiệnkhảnăngthanhkhoảncủamộtsốhãnghàngkhônglớn.

Mộtlầnnữa,chúngtôixinđượcgiớihạnởhaitỷlệphổbiếnnhất.HỆSỐTHANHTOÁNNGẮNHẠNHệsốthanhtoánngắnhạn(currentratio)đolườngtươngquangiữatài

sảnngắnhạncủadoanhnghiệpsovớicáckhoảnnợngắnhạn.Hãynhớlạicácchươngvềbảngcânđốikếtoán(PhầnIII),trongthuậtngữkếtoán,nhìnchung“ngắnhạn”(current)cónghĩalàmộtgiaiđoạnkéodàikhôngquámộtnăm.Vìvậy,tàisảnngắnhạnlànhữngtàisảncóthểđượcchuyểnthànhtiềnmặttrongvòngkhôngquámộtnăm;consốnàythườngbaogồmcáckhoảnphảithu,hàngtồnkho,cũngnhưtiềnmặt.Cáckhoảnnợngắnhạnlànhữngkhoảnnợmàdoanhnghiệpphải thanh toán trongvòngmột năm, chủyếubaogồmcáckhoảnphảitrảvàcáckhoảnnợngắnhạn.

Côngthứcvàphéptínhmẫuchohệsốthanhtoánngắnhạncódạngnhưsau:

Hệ số thanh toánngắnhạn =

Tài sảnngắnhạn

=

2.750

= 2,34Nợ ngắn

hạn 1.174

Tỷlệnàycũngcóthểxuốngquáthấp,hoặccóthểlênquácao.Ởhầuhếtcácngành,hệsốthanhtoánngắnhạnđượccoilàquáthấpkhinótiệmcậngầnđến1.Tạimứcnày,bạnchỉđủkhảnăngthanhtoánnhữngkhoảnnợsắp

đến hạn bằng số tiền mặt mà bạn nhận được. Hầu hết các ngân hàng sẽkhôngduyệtđơnvayvốncủamộtdoanhnghiệpcóhệsố thanh toánngắnhạngầnbằng1.Thấphơn1,tấtnhiên,làmứcquáthấp,bấtkểbạncóbaonhiêu tiềnmặt trong tài khoản ngânhàng.Với hệ số thanh toán ngắn hạnthấphơn1,bạnhiểurõ,mìnhsẽsớmhếttiềnvàomộtthờiđiểmnàođótrongnămtới,trừkhibạntìmđượccáchlàmranhiềutiềnmặthơn,hoặcthuhútđượcnhiềunhàđầutưhơn.

Hệ số thanh toán ngắnhạnquá cao khi nó cho các cổ đông thấy rằngdoanhnghiệpđangngồitrênđốngtiềnmặtcủamình.Chẳnghạn,Microsoftđãtíchlũyđượcsốtiềnmặtlênđếngần60tỷđô-la(vâng,hàngtỷ),chođếnnăm2004,tậpđoànmớituyênbốtrảcổtứcmộtlầnlà32tỷđô-lachocáccổđông.Bạncóthểtưởngtượnghệsốthanhtoánngắnhạncủacôngtynhưthếnàotrướcđợttrảcổtứcrồiđấy!(Vàcólẽnócũngvẫntuyệtvờisauđợttrảcổtức).

HỆSỐTHANHTOÁNNHANHHệsốthanhtoánnhanh(quickratio)cũngđượccoilàcôngcụkiểmthử

vàng,mộtcáchgọigợiđôichútýniệmvềtầmquantrọngcủanó.Côngthứcvàphéptínhtỷlệnàycódạngnhưsau:

Hệ số thanhtoánnhanh =

Tài sản ngắnhạn-tồnkho =

2.750-1.270 = 1,26

Nợngắnhạn 1.174

Lưuýrằnghệsốthanhtoánnhanhlàhệsốthanhtoánngắnhạnsaukhitrừđi tồnkho.Ýnghĩacủaviệc trừđi tồnkho làgì?Gầnnhưmọikhoảnmụckháctronghạngmụctàisảnngắnhạnhoặclàtiềnmặt,hoặccóthểdễdàngchuyểnthànhtiềnmặt.Chẳnghạn,hầuhếtcáckhoảnphảithusẽđượcthanhtoántrongvòng1-2tháng,vìvậychúngchẳngkémgìtiềnmặt.Hệsốthanhtoánnhanhchobiếtdoanhnghiệpcóthểdễdàngthanhtoáncáckhoảnnợngắnhạncủamìnhrasao,màkhôngcầnđợibánhàngtồnkho,haybiếnchúng thànhsảnphẩm.Mộtdoanhnghiệpđọngnhiều tiềnởhàng tồnkhophải hiểu rằng các chủ nợ và nhà cung cấp sẽ nhìn vào hệ số thanh toánnhanhcủamình–và(tronghầuhếtcáctrườnghợp)họluônkỳvọngnócaohơn1.

23. CÁC TỶ LỆ THỂ HIỆN HIỆU SUẤTHOẠT ĐỘNG

TậndụngtốiđatừtàisảnCáctỷlệthểhiệnhiệusuấthoạtđộnggiúpbạnđánhgiáhiệuquảquảnlý

tài sản và khoản nợ chính trên bảng cân đối kế toán củamình. Cách nói“quảnlýbảngcânđốikếtoán”cóthểmangýnghĩarấtriêng,đặcbiệtlàkhihầu hết các nhà quản lý thường chỉ tập trung vào báo cáo kết quả kinhdoanh.Nhưnghãynghĩthếnày:bảngcânđốikếtoántoánliệtkêtàisảnvànhữngkhoảnnợphải trả, vànhững tài sảnvàkhoảnnợphải trả này luônbiếnđộng.Nếubạncóthểgiảmtồnkhohayđẩynhanhquátrìnhthucôngnợ,bạnsẽtạorađượctácđộngtrựctiếpvàtứcthờilêntìnhtrạngtiềnmặtcủadoanhnghiệp.Các tỷ lệ thểhiệnhiệusuấthoạtđộngchobạnbiếtbạnđang ở ngưỡng nào trên những thước đo hiệu quả hoạt động như vậy.(ChúngtôisẽnóithêmvềvấnđềquảnlýbảngcânđốikếtoántrongPhầnVII).

NGÀYTỒNKHOVÀTỐCĐỘLUÂNCHUYỂNHÀNGTỒNKHONhữngtỷlệnàycóthểhơikhóhiểu.Chúngdựatrênthựctếrằnghàng

tồn kho lưu chuyển khắp doanh nghiệp, và có thể lưu chuyển nhanh hơnhoặcchậmhơn.Ngoàira,tốcđộlưuchuyểnnhanhchậmcủahàngtồnkhocũng rấtquan trọng.Nếubạncoihàng tồnkhonhưmột“khoản tiềnđôngcứng,”thìkhiđóbạncàngđưanórakhỏicửavàthutiềnthựcvềnhanhbaonhiêu,bạncànggiàuhơnbấynhiêu.

Vìlẽđó,chúngtahãycùngbắtđầuvớimộttỷlệcómộtcáitêndễnhớlàngàytồnkho(daysininventory,hayDII,inventorydays).Vềbảnchất,tỷlệnàyđo lườngsốngàyhàng tồnkhonằm tronghệ thống.Tửsố là tồnkhotrungbình,kếtquảcủaviệccộngtồnkhođầukỳvớitồnkhocuốikỳ(tacóthểtìmthấyhaisốnàytrênbảngcânđốikếtoáncủatừngngày)rồichiacho2. (Mộtsốdoanhnghiệpchỉ sửdụng tồnkhocuốikỳ).Mẫusố làgiávốnhàngbán(COGS)trênngày,đâylàthướcđosốlượnghàngtồnkhothựcsựđượcsửdụngmỗingày.Côngthứcvàphéptínhmẫucódạngnhưsau:

DII =

Tồn kho trungbình =

(1.270 +1.514)/2 = 74,2

COGS/ngày 6.765/360

(Cácchuyêngiatàichínhthườngtínhsốngàytrongnămlà360ngày,chỉbởiđâylàsốtròn).Trongvídụnàyhàngtồnkhonằmtronghệthống74,2ngày.Tấtnhiênchỉbáonàylàtốthayxấulạitùythuộcvàotừngsảnphẩm,ngànhnghềhoạtđộng,môitrườngcạnhtranh,v.v…

Tốcđộ luânchuyểnhàng tồnkho (inventory turn),một thướcđohàngtồnkhokhác,đolườngsốlầnluânchuyểnhàngtồnkhotrongmộtnăm.Nếumỗimặthàngtồnkhođượcxửlývớitốcđộnhưnhau,tốcđộluânchuyểnhàngtồnkhosẽlàsốlầntrênnămmàbạnbánđượchàngvàphảibổsungthêm.Côngthứcvàphéptínhmẫutỷlệnàyrấtđơngiản:

Tốcđộluânchuyểnhàngtồnkho =

360=

360= 4,85

DII 74,2

Trongvídụnày,hàngtồnkholuânchuyểnvớitốcđộ4,85lầnmộtnăm.Nhưngthậtrathứmàchúngtađangđolườngởđâylàgì?Cảhaitỷlệđềulàthước đo hiệu quả sử dụng hàng tồn kho của doanh nghiệp. Tốc độ luânchuyểnhàngtồnkhocàngcao,haysốngàytồnkhocàngthấp,chứngtỏbạnquảnlýhàngtồnkhocàngchặtvàcótìnhtrạngtiềnmặtcàngtốt.Miễnlàbạncóđủhàngtồnkhođểsẵnsàngđápứngcầutiêudùngcủakháchhàng,thìcàngquảnlýhiệuquảbaonhiêu,thìsẽcàngtốtbấynhiêu.

Năm2002,chuỗicửahàngTargetStorescótốcđộluânchuyểnhàngtồnkholà6,5,đâylàmộtconsốđángnểđốivớimộtnhàbánlẻlớn.Nhưngđóvẫnchưalàgìsovớitốcđộluânchuyểntồnkho8,1củaWal-Mart.Trongngànhbánlẻ,chênhlệchtrongtốcđộluânchuyểntồnkhocóthểnóilênsựthànhcônghaythấtbạicủadoanhnghiệp;cảTargetvàWal-Martđềuthànhcông,nhưngchắcchắnWal-Martmới làkẻdẫnđầu.Nếu tráchnhiệmcủabạnnằmởbấtkỳđâuđógầnđịahạtquảnlýtồnkho,bạncầntheodõithậtchặttỷlệnày.(Vàngaycảnếukhông,thìcũngchẳngđiềugìcóthểcảnbạnđặt câu hỏi: “NàySally, tại sao gần đây lại cómột dấu kiểm lênDII củachúngtavậy?”).Cảhaitỷlệnàylànhữngđònbẩychủchốt,cóthểđượccácnhàquảnlýthôngminhvềtàichínhsửdụngđểtạoramộttổchứchiệuquảhơn.

KỲTHUTIỀNBÌNHQUÂNKỳthutiềnbìnhquân(dayssalesoutstanding,hayDSO,cũngcònđược

gọi làaveragecollectionperiodand receivabledays) là thướcđo thờigianbìnhquânđểthuđượctiềntừmộtgiaodịchbánhàng–haynóicáchkhácđâylàthướcđotốcđộthanhtoánhóađơncủakháchhàng.

Tửsốcủatỷlệnàylàkhoảnphảithucuốikỳ,đượclấytừbảngcânđốikế toánở cuối giai đoạnmà chúng ta đangxét.Mẫu số là doanh thu trênngày–doanhthuhàngnămchiacho360ngày.Côngthứcvàphéptínhmẫutỷlệnàycódạngnhưsau:

Kỳ thu tiềnbìnhquân =

A/R cuốikỳ

=

1.312

= 54,5Doanh

thu/ngày 8.689/360

Nóicáchkhác,kháchhàngcủadoanhnghiệpthườngthanhtoánhóađơnvớithờigiantrungbìnhlàkhoảng54ngày.

Tấtnhiên,chínhởđâymởra lộ trìnhcải thiệnnhanhchóng tình trạngtiềnmặtcủadoanhnghiệp.Tạisaolạimấtnhiềuthờigianđếnvậy?Cóphảikháchhàngkhônghàilòngvìsảnphẩmcólỗihỏnghaydịchvụkém?Nhânviên bán hàng quá dễ dãi khi đàm phán các điều khoản trong hợp đồng?Nhânviên thu côngnợnản lònghoặc làmviệckémhiệuquả?Mọingườiphảidồnsứcmàymòphầnmềmquảnlýtàichínhmớicậpnhật?DSOgiữacácngành,cáckhuvực,cácnềnkinhtếvàcácmùavụcósựkhácbiệtrấtlớn,nhưngdù thếnào thì:nếugiảmđược tỷ lệnàyxuốngcòn45hoặc40ngày,doanhnghiệpcó thểcải thiệnđángkể tình trạng tiềnmặtcủamình.Đâylàvídụcănbảnvềmộthiệntượngquantrọng,cụthểlàbanquảnlýlàmviệccẩn trọngcó thểcải thiệnbức tranh tàichínhcủamộthoạtđộngkinhdoanhmàkhôngcầnthayđổidoanhthuhaychiphí.

DSOcũnglàtỷlệchínhyếuđốivớinhữngngườiđangcẩntrọngthươngthảocácđiềukhoảnchomộtvụmualạitiềmnăng.DSOcaocóthểlàcờđỏ,ởchỗnógợiýrằngkháchhàngđangkhôngthanhtoánhóađơnđúnghẹn.Có thể bản thân kháchhàngđanggặp khókhănvề tài chính.Có thể hoạtđộngquảnlýtàichínhvàđiềuhànhcủadoanhnghiệpmụctiêuquáyếukém.Cóthể,nhưởSunbeam,cómộtchiêutrò thẩmmỹtàichínhlập lờnàođóđangdiễn ra.Chúng ta sẽquay trở lạivớiDSO trongPhầnVII, trongnộidungvềquảnlývốnlưuđộng;cònbâygiờ,bạnchỉcầnlưuýrằng,theođịnhnghĩanólàmộtconsốbìnhquânđượcđiềuchỉnh.

Bởilẽđó,điềuquantrọnglànhữngkẻđangcẩntrọngthươngthảođiềukhoảnkiaphảinhìnvàothờigiancủacáckhoảnphảithu–tứclà,nhữnghóađơncụthểđócóthờigianbaonhiêulâuvàchúngcócảthảylàbaonhiêu.Rấtcóthểcómộtsốhóađơnvớigiátrịcaobấtthường,bịthanhtoánchậm

đanglàmméoxẹochỉsốDSO.

KỲTHANHTOÁNBÌNHQUÂNKỳthanhtoánbìnhquân(dayspayableoutstanding(DPO)chobiếtthời

giantrungbìnhmàmộtdoanhnghiệpbỏrađểthanhtoáncáchóađơnhiệnhành.NólàmộtdạngđốingượcvớiDSO.Côngthứctínhthìtươngtự:lấykhoảnphảitrảcuốikỳvàchiachoCOGStrênngày:

Kỳ thanh toánbìnhquân =

A/Pcuốikỳ=

1.022= 54,5

COGS/ngày 6.756/360

Nóicáchkhác,cácnhàcungcấpcủadoanhnghiệpđợimộtthờigiandàimớithanhtoán,khoảngthờigiannàygầnnhưtươngđươngvớithờigianmàdoanhnghiệpchờthucôngnợtừkháchhàng.

Vậythìsao?Đóchẳngphảilàvấnđềmànhàcungcấp,chứkhôngphảibanquảnlýcủadoanhnghiệp,cầnlolắngsao?Câutrảlờilàđúngvàkhôngđúng.PDOcàngcao,tìnhtrạngtiềnmặtcủadoanhnghiệpcàngtốt,nhưngnhàcungcấpthìhếtsứcphiềnlòng.Mộtdoanhnghiệpcótiếnglàthanhtoánchậmcóthểthấycácnhàcungcấphàngđầukhôngnhiệttìnhgiànhnhauđểcóđượcmốilàmănvớimìnhnhưđángraphảithế.Giáhọđưaracóthểcaohơn, các điều khoản của họ có thể ngặt nghèo hơn.Một doanh nghiệp cótiếng thanh toánngay trongvòng30ngày lại nhậnđượcnhữngđiềuhoàntoànngược lại.TheodõiDPOlàmộtcáchđểđảmbảorằngdoanhnghiệpvẫnđanggiữđược thăngbằnggiữamộtbên là tiềnmặtcủamình,vàmộtbênlàlàmchonhàcungcấpvuivẻ.

TỐCĐỘTHAYTHẾĐẤTĐAI,NHÀXƯỞNGVÀTHIẾTBỊTỷlệnàychobạnbiếtdoanhnghiệpthuđượcbaonhiêuđồngdoanhthu

từmỗi đồngđầu tưvàođất đai, nhàxưởngvà thiết bị (property, plant,&equipment, hay PPE). Đó là thước đomức độ hiệu quả trong việc tạo radoanhthutừnhữngtàisảncốđịnhnhưnhàxưởng,xecộvàmáymóc.Phéptínhtỷlệnàyđơngiảnlàlấytổngdoanhthu(từbáocáokếtquảkinhdoanh)chiachoPPEcuốikỳ(từbảngcânđốikếtoán):

TốcđộthaythếPPE =Doanhthu

=8.689

= 3,90PPE 2.230

Bảnthânconsố3,9đô-ladoanhthuchomỗiđô-laPPEkhôngnóilêngì

nhiều.Nhưngnócó thểmangnhiềuýnghĩakhisosánhvớihiệuquảhoạtđộngtrướcđây,vàvớihiệuquảhoạtđộngcủacácđốithủcạnhtranh.MộtdoanhnghiệpcótốcđộthaythếPPEthấp,trongđiềukiệncácyếutốkháckhôngđổi,đangkhôngsửdụngtàisảnhiệuquảbằngmộtdoanhnghiệpcótốcđộPPEcao.Vìvậy,hãykiểmtrađườngxuhướngvàcácconsốbìnhquâncủangànhđểxemdoanhnghiệpđangđolườngrasao.

Nhưngvuilònglưuýđếnđiềukiệnnhonhỏ,thầmlặngnày,“cácyếutốkháckhôngđổi”.Thựctế,đâylàmộttỷlệmàtạiđónghệthuậttàichínhcóthểtácđộngmạnhđếncácconsố.Chẳnghạn,nếudoanhnghiệpthuêphầnlớnthiếtbị,thayvìsởhữuchúng,tàisảnđithuênàycóthểkhôngxuấthiệntrênbảngcânđốikếtoán.Tổngtàisảnđượcthểhiệnracủadoanhnghiệpsẽthấp hơn nhiều, và tốc độ thay thế PPE cũng cao hơn tương ứng.Một sốdoanhnghiệptrả thưởngtheotỷ lệnày,điềunàykhiếncácnhàquảnlýcóđộngcơthuê,hơnlàmuathiếtbị.Việc thuênhưvậycóthểmangýnghĩachiếnlượcvớidoanhnghiệp,hoặckhông.Điểmvôlýởđâylàviệcraquyếtđịnhdựa trên cơ sở thanh toán thưởng.Tiệnđây, cũngxinnhắc luônmộthợpđồng thuêphảiđápứngnhữngyêucầucụ thểmớicó thểđượccoi làhợpđồngthuêtàisảnhoạtđộng(dạngchiphíkhôngthểhiệntrênbảngcânđốikếtoán),thayvìhợpđồngthuêtàisảnvốn(phảiđưavàobảngcânđốikếtoán).

TỐCĐỘLUÂNCHUYỂNTỔNGTÀISẢNTỷ lệnàycũngdựa trêncùngmộtý tưởngvới tỷ lệ trên,nhưngnóso

sánhtươngquangiữadoanhthuvớitổngtàisản,chứkhôngphảitàisảncốđịnh.(Tổngtàisảnbaogồmtiềnmặt,cáckhoảnphảithuvàhàngtồnkho,cũngnhưPPEvàcáctàisảndàihạnkhác).Côngthứcvàphéptínhchotỷlệnàylànhưsau:

Tốc độ luân chuyểntổngtàisản =

Doanhthu

=

8.689

= 1,67Tổng tài

sản 5.193

Tốcđộluânchuyểntổngtàisảnkhôngchỉđolườnghiệuquảsửdụngtàisảncốđịnh,màcònđolườngcảhiệuquảsửdụngtấtcảcáctàisản.Nếubạngiảmđượclượnghàngtồnkho,tốcđộluânchuyểntổngtàisảnsẽtăng.Nếubạncắtgiảmđượcthờigianthutiềnbìnhquân,tốcđộluânchuyểntổngtàisảnsẽtăng.Nếubạngiatăngđượcdoanhthutrongkhigiữnguyêntàisản

(hoặckìmtốcđộgiatăngtàisảnởmứcthấp), tốcđộluânchuyểntổngtàisảnsẽtăng.Bấtkỳmộtđộngtháiquảnlýbảngcânđốikếtoánnàokểtrêncũngđềugiúpnângcaohiệuquảhoạtđộng.Theodõicácxuhướng trongtốcđộ luânchuyểntổngtàisảnchobiếtbạnđangthựchiệncôngviệccủamìnhrasao.

Tất nhiên, trên thực tế danh sách các tỷ lệ không dừng tại đây. Cácchuyêngiatàichínhthuộcmọihìnhthứcsửdụngrấtnhiềutỷlệkhácnhau.Cácnhàphântíchđầutưcũngvậy.(Mộttỷlệtươngtựđốivớicácnhàđầutư là tỷ lệ giá trên lợi nhuận, thểhiệnmối quanhệgiữagiá cổphiếu củadoanh nghiệp với thu nhập hay lợi nhuận của nó).Công ty bạn có thể cónhữngtỷlệcụthểphùhợpchoriêngmình,hoặcphùhợpvớingành,hoặccảhai.Bạnsẽmuốnhọccáchtínhtoánchúng,sửdụngchúngvàlàmsaođểtácđộngđếnchúng.Tuyvậy,nhữngtỷlệmàchúngtôitrìnhbàyởđâylànhữngtỷlệphổbiếnnhấtvớihầuhếtcácnhàquảnlý.Mặcdùviệchiểubáocáotàichínhlàquantrọng,songđómớichỉlàxuấtphátđiểmchohànhtrìnhđạttớitrí tuệtàichính.Cáctỷlệđưabạntớitầngbậctiếptheo;chúngmởrachobạncáchthứchiểuýnghĩahàmẩngiữa(hoặccóthểlàbêndưới)cácdòng,nhờđóbạncóthểthấynhữnggìđangthậtsựdiễnra.Chúnglàcôngcụhữudụng để phân tích doanh nghiệp và kể câu chuyện tài chính của doanhnghiệp.

PhầnV

HỘPCÔNGCỤTỶLỆNÀOQUANTRỌNGNHẤTVỚICÔNGTYBẠN?Nhìnchungmỗingànhsẽcónhữngtỷlệnhấtđịnhđượccoilàtrọngyếu.

Chẳnghạn,cácnhàbánlẻtheodõirấtsátsaotốcđộluânchuyểnhàngtồnkho.Hàngtồnkhocàngluânchuyểnnhanhbaonhiêu,chứngtỏhọđangtậndụngcáctàisảnkháccủamình(chẳnghạnnhưmặtbằngcửahàng)hiệuquảbấynhiêu.Nhưngcácdoanhnghiệpthườngmuốntạoranhữngtỷ lệ trọngyếucủariêngmình,tùytheohoàncảnhvàtìnhhìnhcạnhtranhcủabảnthân.Vídụ,côngtySetpointcủaJoelàmộtdoanhnghiệpnhỏ,làmviệctheomôhìnhdựán,phảitheodõirấtcẩntrọngchiphíhoạtđộngvàdòngtiềnmặt.VậynhữngtỷlệnàosẽđượccácnhàquảnlýcủaSetpointtheodõichặtchẽnhất?Mộtlàtỷlệmàcôngtytựchếra:lợinhuậngộpchiachochiphíhoạtđộng.Việctheodõitỷlệnàyđảmbảorằngchiphíhoạtđộngkhôngchệchrakhỏilợinhuậngộpmàcôngtyđangtạora.Hailàhệsốthanhtoánngắnhạn,

dùngđểsosánh tàisảnngắnhạnvớinợngắnhạn.Hệsố thanh toánngắnhạnlàmộtchỉbáohữuhiệu,chobiếtliệucôngtycóđủtiềnmặtđểthựchiệncácnghĩavụcủamìnhkhông.

Cóthểbạnđãbiếtnhữngtỷlệchínhyếuởcôngtymình.Nếukhông,hãyhỏigiámđốctàichínhhoặcbấtkỳnhânviênnàocủaphòngtàichính.Chúngtôitinchắc,họcóthểtrảlờicâuhỏiđómộtcáchdễdàng.

SỨCMẠNHCỦACONSỐPHẦNTRĂMDOANHTHUBạnsẽthườngnhìnthấymộtdạngtỷlệđượclồngghépngaytrongbáo

cáokếtquảkinhdoanhcủadoanhnghiệp:mỗikhoảnmụcsẽđượcthểhiệnkhôngchỉdướidạngđồng,màcòndướidạngphầntrămdoanhthu.ChẳnghạnCOGScó thể là68%doanh thu,chiphíhoạtđộng là20%,v.v…Bảnthânconsốphầntrămdoanhthunàysẽđượctheodõitheothờigianđểthiếtlậpcácđườngxuhướng.Cácdoanhnghiệpcóthểtiếnhànhphântíchnàyởmứcđộ tươngđối chi tiết – chẳnghạn, theodõiphần trămdoanh thu củatừngdòngsảnphẩm,hoặcphầntrămdoanhthucủatừngcửahànghaykhuvựctrongchuỗibán lẻ.Sứcmạnhởđây làcácphéptínhphầntrămdoanhthumang lạichonhàquản lýnhiều thông tinhơnnhữngsố liệu thô.Phầntrămdoanhthuchophépnhàquảnlýtheodõichiphíhoạtđộngcủamìnhtrongmối tươngquanvớidoanhthu.Nếukhôngcó tỷ lệnày,nhàquảnlýkhómàbiếtđượcliệumìnhcócònnằmtrongđịnhmứckhôngkhidoanhthutănghoặcgiảm.

Nếucông tybạnkhông sửdụngphần trămdoanh thu,hãy thửbài tậpnày: lấy ba báo cáo kết quả kinh doanh gần đây, và tính toán phần trămdoanhthuchotừngkhoảnmụclớn.Sauđó,theodõikếtquảtheothờigian.Nếubạn thấynhữngkhoảnmụcnhấtđịnh tăng lên trongkhinhữngkhoảnkháclạigiảm,hãytựlýgiảitạisaođiềunàylạixảyra–vànếubạnkhôngtìmđượccâu trả lời,hãycố tìmngườibiếtđápán.Bài tậpnàycó thểmởmangchobạnnhiềuđiềuvề áp lực cạnh tranh (hoặc các áp lựckhác)màcôngtyđangphảichịu.

MỐIQUANHỆTỶLỆGiốngnhưbảnthâncácbáocáotàichính,cáctỷlệphùhợpnhauvềmặt

toánhọc.Chúng tôi sẽkhôngđi sâuvàochi tiếtởđây,bởicuốnsáchnàykhôngnhắmtớicácchuyêngiatàichính.Nhưnggiữacáctỷlệnàycómộtmốiquanhệrấtđángđượcnóirõbởinóthểhiệnrõnétđiềumàchúngtôiđangnóiđến,banquảnlýcóthểtácđộngđếnhiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệptheonhiềucách.

Hãybắtđầuvớithựctếrằngmộttrongnhữngmụctiêusinhlợichínhcủadoanhnghiệplàtỷlệlợinhuậntrêntàisản,hayROA.Đólàthướcđotrọngyếubởivốnđầu tư lànguồnsốngcủadoanhnghiệp,vànếudoanhnghiệpkhôngthểcóROAtốt,dòngvốncủadoanhnghiệpsẽkhôkiệt.

Ởphầnnày,chúngtabiếtrằngROAđượctínhbằngcáchlấythunhậpthuầnchiachotổngtàisản.NhưngmộtcáchkhácđểtínhROAlàthôngquahainhân tốkhác, chúngđượcnhânvớinhauvàcókếtquảbằng thunhậpthuầnchiachotổngtàisản,nhưsau:

Thu nhậpthuần x

Doanhthu =

Thu nhậpthuần = ROA

Doanhthu Tàisản Tàisản

Sốhạngđầutiên,thunhậpthuầnchiadoanhthu,tấtnhiênlàphầntrămlợinhuậnthuần,haytỷlệlợinhuậntrêndoanhthu(ROS).Sốhạngthứhai,doanh thuchia tài sản, là tốcđộ luânchuyển tài sản,màchúng tađã thảoluận trong chương 23.Vì vậy tỷ lệ lợi nhuận thuần nhân với tốc độ luânchuyểntàisảnsẽchorakếtquảlàROA.Phươngtrìnhnàychothấyrõrằngcóhaicáchđểbậtnhảyquavòng,với“vòng”ởđâylàROAcao.Mộtlàtăngtỷlệlợinhuậnthuần,thôngquacáchìnhthứchoặclàtănggiá,hoặclàcungcấphànghóahoặcdịchvụhiệuquảhơn.Cáchnàycóthểsẽkhóthựchiệnnếuthịtrườngdoanhnghiệpđanghoạtđộngcómứcđộcạnhtranhcao.Cáchthứhailàtăngtốcđộluânchuyểntàisản.Cáchnàymởramộtloạtnhữnghànhđộngkhảthi:giảmtồnkhotrungbình,giảmkỳthutiềnbìnhquân,vàgiảmmuađấtđai,nhàxưởngvàthiếtbị.Nếubạnkhôngthểcảithiệntỷlệlợinhuậnthuầncủadoanhnghiệp,thìviệctìmcáchxửlýnhữngtỷlệkia–tức,quảnlýbảngcânđốikếtoán–cóthểlàcáchhaynhấtđểchiếnthắngtrongcạnhtranhvàcảithiệnROA.

PhầnVI

Hướngdẫncáchtínhtoán(vàthậtsựhiểu)tỷlệhoànvốnđầutư

24. NHỮNG KHỐI ĐÁ LÀM NÊN TỶLỆ HOÀN VỐN ĐẦU TƯ

Toàn bộ trí tuệ tài chính đều liên quan đến việc hiểu phương diện tàichính trong hoạt động kinh doanh vận hành ra sao, và các quyết định tàichínhđượcthựchiệnnhưthếnào.Nhữngnguyêntắcđượcthảoluậntrongchươngnàylàcơsởđểramộtsốquyếtđịnh–nhữngquyếtđịnhliênquanđếnhoạtđộngđầutưcơbản–ởcácdoanhnghiệpMỹ.

Hầuhếtchúngtađềukhôngcầngiới thiệudàidòngvớinguyêntắc tàichínhnềntảngcótêngiátrịtiềntệtheothờigian(timevalueofmoney).Lýdovìchúngtađanglợidụngnótrongcáchoạtđộngtàichínhcánhânhàngngày.Chúng tavay thếchấpmuanhà, rồivay tiềnmuaxe.Chúng tadồnchấtsốdưkhủnglênthẻtíndụng.Khinợquácao,chúngtalạiđóngtiềnvàotàikhoản.Chúng tacũngđồng thờiđưasố tiềnmình tiếtkiệmvàocác tàikhoảntiếtkiệmhoặctàikhoảnséc,cácquỹtrênthịtrườngtiềntệ,tráiphiếuchínhphủ,cổphiếuvàtráiphiếu,vàcólẽlàđếnnửatáloạihìnhđầutưchịuthuế khác.NướcMỹ là quốc gia của nhữngngười vay nợ, nhưng cũng làquốcgiacủanhữngngườitiếtkiệm,nhữngngườichovayvànhữngnhàđầutư.

Vìtấtcảcáchoạtđộngkểtrênđềuphảnánhgiátrịtiềntệtheothờigian,nêncuộcđặtcượcsẽantoànnếuhầuhếtchúngtacóhiểubiếtsơđẳngvềkháiniệmnày.Nhữngngườikhônghiểuđược rất có thể sẽkết thúc trongthảmbại,vớimộtcáigiáthậtsựđắtđỏ.

Giảndịnhất,nguyêntắcgiátrịtiềntệtheothờigianphátbiểunhưsau:mộtđồngcótrongtaytahômnaysẽcógiátrịhơnmộtđồngmàtathuđượcngàymai–vàcógiátrịhơnhẳnmộtđồngmàtahivọngcóthểthuvềsau10nămnữa.Lýdorấtrõràng.Tabiếthômnaytacómộtđồng,trongkhimộtđồngmàtakỳvọngcóđượcvàongàymai(chứchưanóiđến10nămsau)khôngchắcchắnnhưvậy.Luôncórủirotiềmẩn.

Khôngchỉcóvậy,tacóthểmuangayhômnaymóngìđóvớimộtđồnghiệncó.Nếumuốntiêumộtđồngmàtahivọnglàsẽcó,tasẽphảiđợiđếnkhicóđượcnó.Căncứtheogiátrịtiềntệtheothờigian,bấtkỳaichovaycũngmongđượctrảlãisuất,vàbấtkỳaiđivaycũngbiếtmìnhphảitrảlãi.Thờigianvaycàngdàivàrủirocàngcao,thìtiềnlãinhiềukhảnăngsẽcànglớn.

Tấtnhiên,nguyêntắcnàyvẫnkhôngđổingaycảtrongtrườnghợpngười

takhôngsửdụngtừlãisuất,cũngnhưngườitakhôngcókỳvọngcốđịnhvềthứđượchoàntrả.Giảsửbạnmuacổphiếucủamộtcôngtycôngnghệcaomớikhởinghiệp.Bạnsẽkhôngđượchưởngbấtkỳmộtđồnglãisuấtnào,vàrấtcóthểbạnsẽchẳngbaogiờnhậnđượccổtức–nhưngbạnhivọngmìnhcóthểbáncổphiếuvớigiácaohơnsốtiềnmàmìnhđãbỏra.Thựcvậy,bạnđangchocôngtyvaytiềnvớikỳvọngvềmộtkhoảnthunhậphoànlạitrênsốvốnđầutưđó.Khivà trongtrườnghợpkhoảnthunhậphoànlạiđótrởthànhhiệnthực,bạncóthểtínhtoánnódướidạngtỷlệphầntrăm,nhưlàlãisuất.

Đây lànguyên tắccơbản, làcơsởchocácquyếtđịnhđầu tưvốncủadoanhnghiệpmàchúngtasẽthảoluậntrongphầnnày.Doanhnghiệpphảichi tiêu số tiềnmặthiệncóvớihivọngcó thể thuvềmộtkhoảnvàomộtngàynàođó trong tương lai.Nếubạnphải chuẩnbịđềxuất tài chínhchoviệc mua một chiếc máy mới hoặc mở một văn phòng chi nhánh mới –nhữngcôngviệcmàchúngtôisẽhướngdẫnbạnthựchiệntrongphầnnày,bạnsẽphảisửdụngcácphéptínhliênquanđếngiátrịtiềntệtheothờigian.

GIÁTRỊTƯƠNGLAIVÀGIÁTRỊHIỆNTẠIMặcdùgiátrịtiềntệtheothờigianlànguyêntắccơbản,nhưngbakhái

niệmchínhmàbạnsẽsửdụngkhiphântíchchiphíđầutưcơbảnlàgiátrịtươnglai(futurevalue),giátrịhiệntại(presentvalue)vàtỷsuấtsinhlợiyêucầu (required rate of return). Có thể lúc đầu bạn sẽ thấy chúng khó hiểu,nhưngkhôngmộtkháiniệmnàotrongsốnàyquáphứctạp.Chúngđơngiảnlànhữngcáchtínhgiátrịtiềntệtheothờigian.Nếubạnhiểuđượccáckháiniệmnày,vàsửdụngchúngtrongquátrìnhraquyếtđịnh,bạnsẽthấymìnhtưduyvềcácvấnđềtàichínhsángtạohơn–hoặccóthểnóilànghệthuậthơn,hệtnhưdânchuyênnghiệp.

GiátrịtươnglaiGiátrịtươnglai(futurevalue)làgiátrịtrongtươnglaicủamộtsốtiền

nhấtđịnhnếuđượcđemchovayhoặcđemđiđầu tư.Tronghoạtđộng tàichính cá nhân, đây là khái niệm thường được sử dụng khi hoạch định kếhoạchnghỉhưu.Cóthểởtuổi35,bạncó50.000đô-latrongtàikhoảnngânhàng,vàbạnmuốnbiếtsốtiền50.000đô-lanàysẽcógiátrịlàbaonhiêukhibạn65tuổi.Đóchínhlàgiátrịtươnglaicủasốtiền50.000đô-la.

Trongkinhdoanh,mộtchuyêngiaphân tíchđầu tưcó thểphỏngđoángiátrịcổphiếucủamộtdoanhnghiệpsauhainăm,nếuthunhậptăngtrưởngtheomộttỷlệphầntrămnhấtđịnhtrênnăm.Phéptínhgiátrịtươnglainày

giúpchuyêngiaphântíchđótưvấnchokháchhàngtrảlờicâuhỏi:đầutưvàodoanhnghiệpnàycóphảilàmộtýhayhaykhông?

Tính toán giá trị tương laimở ramột tấm vải lớn cho các nghệ sĩ tàichínhthahồtrổtài.Chẳnghạn,hãynhìnvàokếhoạchnghỉhưuởtrên.Bạngiảđịnhtỷsuấtsinhlợibìnhquântrong30nămtớilà3%,hay6%?Chênhlệchgiữahaigiảđịnhsẽrấtlớn:vớitỷsuất3%,sốtiền50.000đô-lacủabạnsẽchỉtănglênhơn121.000đô-la(đừngvộibậntâmđếnviệclạmphátsẽtácđộngnhưthếnàođếngiátrịcủađồngtiềntrongsuốtthờigianđó).Vớitỷsuấtsinhlợi6%,nósẽtănglênhơn287.000đô-la.Rấtkhóquyếtđịnhđâulàlãisuấtthíchhợpnêndùng:làmsaotabiếtđượcmứclãisuấtnàosẽchiếmưuthếtrong30nămtới?Maymắnthìviệctínhtoángiátrịtươnglaitrongkhoảng thời gian xa như thế làmột phỏng đoán kinh nghiệm –một phépthựchànhthểhiệntàinăngnghệthuật.

Chuyêngia phân tích chứngkhoánởvị trí cóphần thuận lợi hơn, bởithờigiantínhtoánchỉlàhainăm.Tuynhiên,vịchuyêngianàysẽcónhiềubiếnphảivượtquahơn.Tạisaochịlạichorằngthunhậpcóthểtăngvớitỷlệ3%hoặc5%hoặc7%hoặcmộtconsốnàođókhác?Vàchuyệngìsẽxảyranếuchúngtăngvớitỷlệnhưvậy?Nếuthunhậpchỉtăngvớitỷlệ,chẳnghạnlà3%,nhàđầutưcóthểkhôngcólãi,vàbánđứtcổphầncủamình,vànhưthếtỷlệgiátrênthunhậpcủacổphiếucóthểgiảm.Nếuthunhậptăngvớitỷlệ7%,nhàđầutưcóthểhàohứngmuathêmcổphiếuvàđẩytỷlệgiátrênthunhậplên.Vàtấtnhiên,bảnthânthịtrườngcũngsẽtácđộnglêngiácổphiếu,vàkhôngaicó thểdựđoánchắcchắnđịnhhướngchungcủa thịtrường.Một lần nữa, chúng ta lại quay trở lại với phỏng đoán theo kinhnghiệm.

Trênthựctế,mọitínhtoánchogiátrịtươnglaiđềugồmmộtloạtcácgiảđịnhvềnhữnggìsẽxảyratrongkhoảngthờigiantừhiệntạichođếnthờiđiểmmàtaxemxét.Sựbiếnđộngcủalãisuấtlàmộtdạngrủirotàichính.Triểnvọngđầutưcàngdài,ngườitacàngphảiđưaranhiềuướctính,dođórủirocànglớn.

GiátrịhiệntạiĐâylàkháiniệmđượcsửdụngphổbiếnnhấttrongphântíchkhoảnmục

đầutưcơbản.Nóngượclạivớigiátrị tươnglai.Chẳnghạn,bạntinrằng,trongbanămtới,mộtdựánđầutưcụthểsẽtạora100.000đô-latiềnmặtmỗinăm.Nếubạnmuốnbiếtliệuvụđầutưnàycóđángđổtiềnvàokhông,bạnsẽcầnbiếtconsố300.000đô-lađócógiátrịbaonhiêuởthờiđiểmhiệntại.Cũngtươngtựnhưkhibạnsửdụngmộttỷlệlãisuấtcụthểđểtínhtoán

giátrịtươnglai,bạncũngsẽdùngđếnmộttỷlệlãisuấtđể“khấutrừ”giátrịtươnglai,vàđưanótrởlạivớigiátrịhiệntại.

Hãyxemxétmộtvídụđơngiản,giátrịhiệntạicủasốtiền106.000đô-lamộtnăm, tăng trưởngvới tỷ lệ lãi suất6%tính từ thờiđiểmhiện tại sẽ là100.000đô-la.Ởđây,chúngtalạiquaytrởlạivớikháiniệmmộtđồngngàyhômnaysẽcógiátrịhơnmộtđồngcủangàymai.Trongvídụnày,106.000đô-lacủanămtớisẽcógiátrịlà100.000đô-laởthờiđiểmhiệntại.

Các khái niệmgiá trị hiện tại được sử dụng rộng rãi khi đánhgiá cáckhoảnđầutưthiếtbị,bấtđộngsản,cơhộikinhdoanh, thậmchícảcácvụsáp nhậpvàmua lại.Nhưngbạn cũng có thể thấy sự hiện diện rất rõ củanghệthuậttàichínhởđây.Đểtínhtoángiátrịtươnglai,bạnphảigiảđịnhcảsốtiềnmặtmàvụđầutưsẽtạorađượctrongtrươnglai,vàloạitỷlệlãisuấthợplýnênsửdụngđểkhấutrừgiátrịtươnglaiđó.

TỷsuấtsinhlợiyêucầuKhibạnxácđịnhtỷlệlãisuấtcầndùngđểtínhtínhtoángiátrịhiệntại,

hãynhớrằngbạnđangđibướclùi.Bạnđanggiảđịnhrằngkhoảnđầutưcủamình sẽmang lạimột khoản nhất định trong tương lai, và bạnmuốn biếthiệntạinênđầutưbaonhiêuđểthuđượcconsốtươnglaiđó.Vìvậy,quyếtđịnhcủabạnvềtỷlệlãisuấthaytỷlệkhấutrừvềcơbảnlàquyếtđịnhliênquanđếntỷlệlãisuấtmàbạncầnđạtđượcđểtiếnhànhđầutư.Bạncóthểkhôngđầutư100.000đô-langàyhômnayđểnhậnđược102.000đô-lasaumộtnăm–lãisuất2%,nhưngrấtcóthểbạnsẽđầutư100.000đô-langàyhômnayđểthuđược120.000đô-lamộtnămsauđó–lãisuất20%.

Cácdoanhnghiệpkhácnhausẽxáclậpnhữngngưỡng,hay“ràochắn”ởcácđiểmkhácnhau,vàdựáncàngrủiro,thìsẽcàngcóràochắncaohơnsovớinhữngdựáncóđộrủirothấphơn.Tỷlệlãisuấtmàdoanhnghiệpyêucầuphảiđạtđượctrướckhitiếnhànhđầutưđượcgọilàtỷsuấtsinhlợiyêucầu(requiredrateofreturn),hayngưỡngthuhồivốn(hurdlerate).

Phánđoánluônđượcđưaratrongquátrìnhxáclậpngưỡngthuhồivốn,tuynhiênnhữngphánđoánnhưvậykhônghẳntùytiện.Mộtyếutốcóliênquanđếnquátrìnhnàylàchiphícơhội(opportunitycost).Doanhnghiệpchỉcótừngđótiềnmặt,vàdoanhnghiệpphảiphánđoánnênsửdụngngânsáchđótheocáchnàođểđạtđượchiệuquảcaonhất.Consốtỷsuấtsinhlợi2%kémhấpdẫnbởichỉcầnmuatráiphiếuchínhphủ,doanhnghiệpcũngcóthểthuvềnhiềuhơnthế(4-5%),màgầnnhưkhônggặpbấtkỳrủironào.Consốtỷsuấtsinhlợi20%trônghấpdẫnhơnhẳn-thựctếlàrấtkhóthuđượctỷ

suấtsinhlợi20%từcáckhoảnđầutư,tacóthểthấyrõtỷlệnàyphụthuộcvàomứcđộrủirocủahoạtđộngkinhdoanh.Yếutốthứhaicóliênquanlàchiphísửdụngvốn(costofcapital)củachínhdoanhnghiệp.Nếuvaynợ,doanh nghiệp sẽ phải trả lãi.Nếu doanh nghiệp sử dụng nguồn vốn từ cổđông,cáccổđôngmuốnsẽthuđượclợitức.Vụđầutưđềxuấtphảimangvềchochodoanhnghiệpđủgiátrịđểthanhtoánchochủnợvàlàmvui lòngcáccổđông.Mộtvụđầutưcótỷsuấtsinhlợithấphơnchiphísửdụngvốnsẽkhôngđápứngđượccảhaimụctiêunày,vìvậytỷsuấtsinhlợiyêucầuluônphảicaohơnchiphísửdụngvốn.

ChiphícơhộiTrongngônngữthườngngày,cụmtừnàychỉnhữnggìbạnphải từbỏ

khitheođuổimộthoạtđộngnhấtđịnh.Nếubạndànhtoànbộsốtiềncóđượcchomộtkỳnghỉxahoa,chiphícơhộilàbạnkhôngthểmuaxe.Trongkinhdoanh,chiphícơhộithườngcónghĩalànhữnglợiíchtiềmnăngbịmấtđikhidoanhnghiệpkhôngtheođuổimộthànhđộngtốiưuvềtàichính.

Điềuđócónghĩalà,cácquyếtđịnhvềngưỡngthuhồivốnhiếmkhilàvấn đề thực hiện công thức. Giám đốc tài chính hay thủ quỹ của doanhnghiệpsẽđánhgiámứcđộrủirocủamộtvụđầutư,nguồnvốncóthểcấpchonó,vàtìnhhìnhtổngthểcủadoanhnghiệp.Ôngtabiếtcổđôngkỳvọngdoanhnghiệpđầutưchotươnglai.Ôngtacũngbiếtcổđôngkỳvọngvụđầutưsẽmangvềlợinhuậnítnhấtlàtươngđươngvớinhữnggìhọcóthểthuvềkhiđầutưvàomộtnơikhácvớimứcđộrủirotươngtự.Ôngtabiết–hayítnhấtlàbạnhivọngôngtasẽbiết–tìnhhìnhtiềnmặtcủadoanhnghiệpđangkhanhiếmnhưthếnào,Tổnggiámđốcvàbangiámđốcsẽchấpnhậnmứcrủirolàbaonhiêu,vàchuyệngìsẽxảyratrênthịtrường,nơidoanhnghiệpđanghoạtđộng.Sauđó,ôngtaphánđoán–haygiảđịnh–vềngưỡngthuhồivốnhợp lý.Nhữngdoanhnghiệpcó tốcđộ tăng trưởngcao thườngápdụngngưỡngthuhồivốncao,bởihọphảiđầutưtiềnvàonơimàhọcholàsẽtạoracấpđộtăngtrưởngmàmìnhcần.Nhữngdoanhnghiệpcómứctăngtrưởng thấp,ổnđịnh thườngápdụngngưỡng thuhồivốn thấphơn.Trongtrườnghợpchưabiết,bạncóthểhỏimộtnhânviêncủaphòngtàichínhvềngưỡngthuhồivốnmàcôngtybạnápdụngchodạngdựánmàbạnmuốnthamgia.

Cómột điều cần lưu ý trong các phép tính liên quan đến những kháiniệmnày.Trongcácchươngsau,chúngtôisẽgiới thiệuvớibạnmộthoặchaicôngthức.Tuynhiên,bạnkhôngcầnphảitínhtoánthủcông;bạncóthểsửdụngmộtchiếcmáy tínhchuyêndụngchodân tài chính, tìmnhữngsổ

sáchcóbảngbiểu,hoặcđơngiảnlà lênmạng.Chẳnghạn,chỉcầngõcụm“futurevaluecalculator”(bộtínhgiátrịtươnglai)vàoGoogle,bạnsẽnhậnđượcrấtnhiềutrangkếtquảchophépbạntínhcácgiátrịtươnglaiđơngiản.Hẳnnhiên,phéptínhthựctếkhôngphảilúcnàocũngdễdàngnhưvậy.Cóthểbạnchorằngvụđầutưmàmìnhđangxemxétsẽtạora100.000đô-latiềnmặt trongnămđầu tiênvàmỗinăm tăng thêm3%nữa.Bâygiờ,bạnphảitínhtoánmứctăng,vàgiảđịnhliệutỷlệkhấutrừphùhợpcóthayđổitheocácnămkhông,v.v…

ChiphísửdụngvốnCácchuyêngiatàichínhtínhtoánchiphísửdụngvốn(costofcapital)

củadoanhnghiệptheonhiềucách:(1)tínhchiphívaynợ(lãisuất),(2)ướctínhlợinhuậnmàcổđôngkỳvọngthuvề,và(3)tínhtoánconsốtrungbìnhcóđiềuchỉnhtừhaiconsốtrên.Giảsử,mộtdoanhnghiệpvaymượnvớilãisuất4%(saukhitínhđếnchitiếtcóthểtrừlãisuấtđókhỏithuế),vàcáccổđôngkỳvọngthuđượctỷsuấtsinhlợilà16%.Chẳnghạn,nguồnvốncủadoanhnghiệpcó25%làtừvaynợvà75%làtừvốnchủsởhữu.Chiphísửdụngvốnlúcnàyđơngiảnsẽlà(25%)(4%)+(75%)(16%)=13%.Nếutheocáctínhtoándựkiến,vụđầutưkhôngmanglạilợitứccaohơnconsố13%này,nhiềukhảnăngvụđầutưđósẽkhôngđượccấpvốn.

Cácnhàquảnlýkhônglàmvềtàichínhthườngkhôngphảibậntâmđếnviệc ngồi tính toán những phép tính phức tạp hơn; đó là trách nhiệm củaphòngtàichính.Thườngthìhọsẽcómộtbảngtínhhoặcbiểumẫuvớicáccôngthứcthíchhợpđượcnhúngsẵn,làmsaođểtachỉcầnnhậpsốliệuvàolàthuđượckếtquả.Tuynhiên,bạnphảithậtsựýthứcđượccáckháiniệmvàgiảđịnhđượcsửdụngtrongquátrìnhnày.Nếubạnchỉđơngiảnnhậpsốliệumàkhônghiểulogiccủachúng,bạnsẽkhônghiểuđượctạisaokếtquảlại như vậy, và bạn sẽ không biết thay đổi chúng bằng cách bắt đầu vớinhữnggiảđịnhkhác.

Vậythì,cònchờgìnữa,ngaybâygiờchúngtahãyđưacáckháiniệmnàyvàothựctế.

25. TÍNH TỶ LỆ HOÀN VỐN ĐẦU TƯKiếnthứccănbảnChiphíđầutưcơbản.Đầutưvốn.Ngânsáchvốn.Vàtấtnhiênlàcảtỷ

lệhoànvốnđầutư(returnoninvestment,hayROI).Nhiềudoanhnghiệpsửdụngcácthuậtngữnàykhádễdãi,thậmchícònthaythếchúngchonhau,vàquảthậtthườngthìchúngliênquantớicùngmộtthứ–quátrìnhquyếtđịnhcầnbaonhiêuvốnđầutưđểgiatănggiátrịcủadoanhnghiệp.

PHÂNTÍCHCHIPHÍĐẦUTƯCƠBẢNChiphíđầutưcơbản(capitalexpenditures)lànhữngdựánlớn,đòihỏi

phảiđầutưlượngtiềnmặtđángkể.Mỗidoanhnghiệplạicómộtcáchđịnhnghĩakhácnhauthếnàolàđángkể;mộtsốvạchlằnranhởmốc1.000đô-la,sốkháclạiđịnhởmức5.000đô-lahoặccaohơnnữa.Doanhnghiệpthườngkỳvọngcácdựánđầutưcơbảnsẽgiúptạoradoanhthuhoặcgiảmchiphítrong thờigian ít nhất làmộtnăm.Hạngmụcnày rất rộng, baogồmmuasắmthiếtbị,mởrộnghoạtđộngkinhdoanh,mualạidoanhnghiệpvàpháttriểnsảnphẩmmới.Mộtchiếndịchmarketingmớicũngcóthểđượccoilàmộtdựánđầutưvốncơbản.Sửachữatòanhà,nângcấphệthốngmáytínhvàmuaxemớichodoanhnghiệpcũngvậy.

Cáckhoảnmụcchiphínàyđượcxửlýkhácvớicácmuabánhàngtồnkho,vănphòngphẩm,đồdùngtiệních,v.v…thườngvìbalýdo.Thứnhấtđơngiảnvìchúngđòihỏidoanhnghiệpphảichimộtkhoảntiềnmặtlớn(vàđôikhilàvôhạn).Thứhailàvìchúngthườngđượckỳvọngsẽmanglạilợitứctrongnhiềunăm,vìvậygiátrịtiềntệtheothờigiancũngđượctínhđến.Thứba,chúngluônbaohàmmộtmứcđộrủironàođó.Mộtdoanhnghiệpcóthểkhôngbiếtliệuchiphínàycó“hiệuquả”không–tứclà,liệunócómanglạinhữngkếtquảnhưkỳvọngkhông.

Ngaycảnếunókhônghiệuquảnhưdựkiến,doanhnghiệpcũngkhôngthểbiếtchínhxáckhoảnđầutưđósẽmanglạichínhxácbaonhiêutiềnmặt.Chúngtôisẽtrìnhbàynhữngbướccơbảnđểphântíchcácchiphíđầutưcơbản,sauđóhướngdẫnbạnbaphươngphápmàdântàichínhthườngdùngđểđánhgiácónênthựchiệnmộtkhoảnmụcđầutưcơbảnkhông.

Nhưng làmơn:hãynhớ rằngđâycũng làmộtbài luyệnnghệ thuật tàichính.Nóquảthậtrất tuyệtvời:cácchuyêngiatàichínhcóthểvàthậtsựphântíchcácđềán,rồiđưaranhữngkhuyếnnghịdựatrêncácgiảđịnhvàước tính,vàkếtquả thuđượcrấtkhảquan.Họthậmchícòn thích thúvới

tháchthứckhitínhtoánnhữngconsốkhôngbiết,vàđịnhlượngchúngtheocách thức giúp doanh nghiệp trông thành công hơn.Với chút ít trí tuệ tàichính, bạn có thểđónggópkiến thức chuyênbiệt củamìnhvàoquá trìnhnày.ChúngtôibiếtcómộtdoanhnghiệptrongđóvịCFOđãlôikéocảcáckỹsưvàkỹthuậtviênthamgiatínhngânsáchvốn,vớilýdochínhxáclàvìhọcóthểbiếtrõhơnaihếtkhoảnđầutưchomộtnhàmáysảnxuấtthépsẽthựcsựtạorakếtquảnhưthếnào.VịCFOnàyhaynóiôngtamuốndạychonhữngngườiđóchút ítvề tàichính, thayvìnóimìnhđang tựhọchỏiđôiđiềuvềngànhluyệnkim.

Vậylàchúngtasẽtiếnhànhtheocácbướcsau:Bước1củaquá trìnhphân tíchchiphíđầu tưcơbản làxácđịnhngân

sáchtiềnmặtbanđầu.Cácướctínhvàgiảđịnhđã thamgiangaytừbướcnày:bạnphảiphánđoánvềchiphícóthểcủamộtchiếcmáyhoặcmộtdựántrướckhinóbắtđầutạoradoanhthu.Chiphícóthểbaogồmchiphímuasắm thiết bị, chi phí lắp đặt thiết bị, thời gian đểmọi người học cách sửdụng,v.v…Thông thườngdoanhnghiệpchỉphảichịuhầuhếtcácchiphítrongnămđầutiên,nhưngcóthểcómộtsốkhoảnchiphísẽđổsangnămthứhaihoặc thậmchínămthứba.Tấtcảcác tính toánnàycầnđược thựchiệndướidạngdòngtiềnrakhỏicửa,chứkhôngphảikhấutrừlợinhuận.

Bước2 làdựkiếndòng tiềnmặt tương laimàkhoảnđầu tưmang lại.(Một lầnnữa,bạnmuốnbiếtdòng tiềnđivào,chứkhôngphải lợinhuận).Đâylàmộtbướcđòihỏisựkhéoléo–vàhiểnnhiênlàmộtvídụvềnghệthuật tàichính–bởihai lýdo:một là rấtkhódựđoán tương lai,hai làcónhiềuyếutốcầnphảitínhđến.(Xemhộpcôngcụởcuốiphầnnày).Cácnhàquảnlýcầndèdặt,thậmchíthậntrọng,khiướctínhdòngtiềntươnglaimàmộtkhoảnđầutưmanglại.Nếulợinhuậnmàkhoảnđầutưhoànlạicaohơndựkiến,aiaicũngsẽvuivẻ.Nếulợinhuậnmàkhoảnđầutưhoànlạithấphơnđángkể,chẳngaivuimừng,vàdoanhnghiệpcóthểđanglãngphítiền.

Cuốicùng,bước3 làđánhgiádòng tiền tương lai–để tính toán tỷ lệhoànvốnđầu tư.Dòng tiềnđócó lớnđủđểvụđầu tư trởnênxứngđángthực hiện không?Chúng ta có thể xác quyết điều đó trên cơ sở nào?Cácchuyêngia tài chính thường sửdụngbaphươngphápkhácnhau–đơn lẻhoặckếthợp–đểquyếtđịnhliệumộtkhoảnmụcchitiêunhấtđịnhcóđángthựchiệnhaykhông: phươngpháp thời gianhoànvốn (payback), phươngphápgiátrịhiệntạithuần(netpresentvalue,hayNPV),vàphươngpháptínhtỷsuấtsinhlợinộibộ(internalrateofreturn,hayIRR).Mỗiphươngphápcungcấpnhững thông tinkhácnhau,vàmỗiphươngphápcónhữngđiểm

mạnhvàđiểmyếuđặcthù.Bạncóthểthấyngayrằnghầuhếtcôngviệcvàtrítuệchocôngtáclập

ngânsáchvốntốtđềuđòihỏicácướctínhvềchiphívàlợinhuận.Taphảithuthậpvàphântíchnhiềudữliệu–đâylàcôngviệckhókhăntừtrongbảnchất.Sauđó,taphảibiếnchuyểncácdữliệunàythànhnhữngdựphóngvềtươnglai.Cácnhàquảnlýkhônngoanvềtàichínhhiểucảhaiđềulànhữngquátrìnhkhókhăn,vàhọsẽđặtcâuhỏicũngnhưtháchthứccácgiảđịnh.

TÌMHIỂUBAPHƯƠNGPHÁPĐểgiúpbạnthấycácbướctrênvậnhànhrasaotrongthựctế,chúngtasẽ

nghiên cứumột ví dụđơngiản.Công ty củabạnđang cânnhắcmuamộtthiếtbị–chẳnghạnnhư,mộtchiếcmáytínhchuyêndụng–cógiá3.000đô-la.Côngtykỳvọngcóthểsửdụngchiếcmáytínhnàytrongbanăm.Ướctính,cuốimỗinăm,chiếcmáytínhsẽmangvềchocôngty1.300đô-la.Tỷsuấtsinhlợiyêucầu–tức,ngưỡnghoànvốn–màcôngtyđặtralà8%.

Vậy,bạncómuachiếcmáytínhnàykhông?PhươngpháptínhthờigianhoànvốnPhươngpháptínhthờigianhoànvốncólẽlàcáchthứcđơngiảnnhấtđể

đánhgiádòngtiềntươnglaimàmộtkhoảnmụcđầutưcơbảnmanglại.Nóđolườngthờigiancầnthiếtđểdòngtiềnmàdựántạoracóthểhoànvốnchokhoảnđầutưbanđầu–haynóicáchkhác,nóchotabiếtphảimấtbaolâutamớicóthểthuhồivốnbỏra.Thờigianhoànvốnrõràngphảingắnhơntuổiđờicủadựán;nếukhông,chẳngcólýdogìđểđầutưcả.

Trongvídụcủachúngta,bạnsẽlấykhoảnđầutưbanđầulà3.000đô-lavàchiachodòngtiềnthuđượcmỗinămđểtínhthờigianhoànvốn:

3.000= 2,31năm

1.300/năm

Chúngtabiếtrằngthiếtbịnàysẽđượcsửdụngtrongbanăm,nênthờigianhoànvốnđãđápứngđượcbàikiểmtrađầutiên:ngắnhơntuổiđờicủadựán.Điềumàchúngtachưatínhđếnlàthiếtbịsẽmanglạibaonhiêulợinhuậntrongsuốttuổiđờisửdụngđó.

Ngayởđâybạncóthểthấyưuđiểmcũngnhưnhượcđiểmcủaphươngpháptínhthờigianhoànvốn.Ưuđiểmlàviệctínhtoánvàgiảithíchrấtđơngiản.Nólàmộtcáchđốichiếuthựctếnhanhchóngvàdễdàng.Nếudựán

bạnđangxemxétcóthờigianhoànvốnrõrànglàlâuhơntuổiđờicủadựán,cóthểbạnchẳngcầnphảixemxétgìthêm.Nếunócóthờigianhoànvốnnhanhhơn,bạnmớicólýdochínhđángđểkhảosátsâuhơn.Đâylàphươngphápthườngđượcsửdụngtrongcáccuộchọpđểxácđịnhnhanhchóngliệumộtdựáncóđángkhaitháchaykhông.

Nhược điểm là phương pháp này vénmở rất ít.Nói cho cùng thìmộtdoanhnghiệpkhiđầutưkhôngđơnthuầnmuốnchỉdừnglạiởmứchòavốn;doanh nghiệp luônmuốn có lợi nhuận. Phương pháp này không đánh giáđược liệudòng tiềncóvượt rakhỏiđiểmhòavốnkhông,cũngnhưkhôngchobạnbiếttổnglợinhuậncóthểlàbaonhiêu.Nócũngkhôngtínhđếngiátrịtiềntệtheothờigian.Nócósosánhngânsáchphânbổtiềnmặtngàyhômnayvớidòngtiềndựkiếncủangàymai,nhưngquảthậtđóchỉlàsosánhtáovớicam,bởimộtđồngcủahômnaycógiá trịkháchẳnvớiđồng tiềncủangàymai.

Vìnhữnglýdonày,phươngpháptínhthờigianhoànvốnchỉnênđượcsửdụngđểsosánhcácdựán(đểbạncóthểbiếtdựánnàosẽhoànvốnđầutưsớmhơn)hoặcđểloạidựán(nhữngdựánkhôngbaogiờhoànđượcvốnđầutư).Nhưnghãynhớ,cảhaiconsốđượcdùngtrongphéptínhnàyđềulàướctính.Nghệthuậttínhtoánởđâylànhómcácconsốlạivớinhau–bạncóthểtiếngầnđếnviệcđịnhlượngmộtsốkhôngbiếtnhưthếnào?Vìvậyphươngpháptínhthờigianhoànvốnlàquytắcmangtínhkinhnghiệmdạngthôsơ,chứkhôngphảimộtphântíchtàichínhhùnghồn.Nếuthờigianhoànvốntrôngđầyhứahẹn,hãychuyểnsangphươngpháptiếptheođểxemdựánđócóthậtsựđángđầutưkhông.

PhươngphápgiátrịhiệntạithuầnPhươngphápgiátrịhiệntại thuầnphứctạphơnphươngpháptínhthời

gianhoànvốn,nhưngnócũngmạnhhơn;trênthựctế,nóthườnglàlựachọnđầutiêncủacácchuyêngiatàichínhkhiphântíchcáckhoảnmụcđầutưcơbản.Lýdo?Thứnhấtlànócótínhđếngiátrịtiềntệtheothờigian,khấutrừdòngtiềntươnglaiđểthuvềgiátrịhiệntại.Thứhai,nóxemxétchiphíđầutư cơ bản hoặc các ngưỡng hoàn vốn khác của doanh nghiệp. Thứ ba, nócungcấpcâu trả lờidướidạngđồng tiềnhiệnnay,dođóchophépbạnsosánhkếhoạchphânbổngânsáchvớigiátrịhiệntạicủakhoảnlợinhuậncókhảnăngthuvề.Cóthểtínhgiátrịhiệntạinhưthếnào?Nhưchúngtôiđãđềcập,phéptínhthậtsựthườnglàmộtphầncủabảngtínhhoặcbảngmẫudophòngtàichínhcủacôngtybạnxâydựng.Bạncũngcóthểdùngmộtbộtínhtàichínhchuyêndụng,cáccôngcụtrênmạng,haycácbảngbiểutrongcác

cuốngiáotrìnhtàichính.Tuynhiên,chúngtôicũngsẽchỉgiớithiệuvớibạncôngthứcthựcsự–haycònđượcgọilàphươngtrìnhkhấutrừnhờđó,bạncóthểnhìnsâuxuốngdướikếtquảvàthậtsựbiếtkếtquảcóýnghĩagì.

Phươngtrìnhkhấutrừcódạngnhưsau:

PV =FV1

+FV2

+…FVn

(1+i) (1+i)2 (1+i)n

Trongđó:PV=giátrịhiệntạiFV=dòngtiềndựkiếntrongmỗigiaiđoạnthờigiani=mứckhấutrừhoặcngưỡnghòavốnn=sốgiaiđoạnđangxétđếnGiátrịhiệntạithuầnđơngiảnlàbằngvớigiátrịhiệntạitrừđingânsách

tiềnmặtbanđầu.Đốivớivídụmàchúngtađangxétđến,cácphéptínhsẽcódạngnhưsau:

PV =1.300

+1.300

+1.300

= 3.3501.08 (1.08)2 (1.08)3

NPV=3.350–3.000=350Diễn giải bằng câu chữ thì tổng dòng tiền kỳ vọng 3.900 đô-la trong

tươnglaisẽchỉcógiátrịbằng3.350đô-lacủangàyhômnayvớitỷlệkhấutrừlà8%.Saukhitrừđingânsáchtiềnmặtbanđầu3.000đô-la,tasẽcógiátrịhiệntạithuầnlà350đô-la.Tanênhiểuđiềunàynhưthếnào?Nếugiátrịhiệntại thuầncủamộtdựánlớnhơn0,dựánđónênđượcthôngqua,bởithunhậpthuvềđãlớnhơnngưỡnghòavốn.Ởđây,consốlợinhuận350đô-lachothấydựáncólợitứccaohơn8%.

TínhROIMột số doanh nghiệp có thể thực hiện phép tínhNPV với nhiều tỷ lệ

khấutrừ.Nếurơivàotrườnghợpnày,bạnsẽthấymốiquanhệsau:Khilãisuấttăng,NPVgiảmKhilãisuấtgiảm,NPVtăngMốiquanhệnàykéodàivìlãisuấtcàngcaonghĩalàchiphícơhộiđối

vớingânsáchcũngcaohơn.Nếuthủquỹdoanhnghiệpđặtngưỡngthuhồivốnlà20%,điềunàycónghĩalàngườithủquỹđókhátựtinvớiviệccóthểthuđượcconsốtươngtựởbấtkỳđâuvớimứcđộrủirotươngtự.Vụđầutưmớisẽphảithậtsựtốtmớicóthểhoànđượcvốn.Ngượclại,nếungườithủquỹchỉcóthểthuđược4%ởnhữngnơikhác,thìnhữngvụđầutưmớitrôngkhảquansẽnhiềuhơn.CũngtươngtựnhưQuỹDựtrữLiênbangkíchthíchnềnkinhtếMỹbằngcáchgiảmlãisuất,doanhnghiệpcũngcóthểkíchthíchđầutưnộibộbằngcáchạngưỡngthuhồivốn.(Hiểnnhiên,việclàmnàyrấtcóthểkhôngphảilàmộtchínhsáchkhônngoan).

Mộtnhượcđiểmcủaphươngpháp tínhgiá trịhiện tại thuần là rấtkhógiải thíchvà trìnhbàynóvớingườikhác.Thờigianhoànvốn thìdễhiểu,nhưnggiátrịhiệntạithuầnlạilàconsốdựatrêngiátrịđãkhấutrừcủadòngtiềntươnglai–đâyrõràngkhôngphảilàcụmtừmànhữngngườilàmngoàilĩnhvựctàichínhcóthểdễdàngthốtra.Tuynhiên,mộtnhàquảnlýmuốntrìnhbàyvềNPVphảikiênquyếtđến cùng.Giả sửngưỡnghồivốnbằnghoặclớnhơnchiphíđầutưcơbảncủadoanhnghiệp,bấtkỳvụđầutưnàovượtquađượcbàikiểmtragiátrịhiệntạithuầnsẽgiatăngđượcgiátrịcổđông,vàbấtkỳvụđầutưnàothấtbại,nếuvẫncứđượctiếnhành,sẽgâytổnhạichodoanhnghiệpvàcổđôngcủadoanhnghiệp.

Mộtnhượcđiểmtiềmẩnkhác–mộtlầnnữa,đâycũnglànghệthuậttàichính–đơngiảnlàcácphéptínhNPVdựatrênquánhiềuướctínhvàgiảđịnh.Tachỉcóthểướctínhcácphỏngđoánvềdòngtiền.Chiphíbanđầucủamộtdựáncóthểkhóxácđịnh.Vàtấtnhiên,nhữngmứckhấutrừkhácnhausẽchoranhữngNPVhoàntoànkhácnhau.Tuyvậy,cànghiểurõvềphương pháp này, bạn sẽ càng có khả năng đặt câu hỏi về giả định củanhữngngườikhác–vàsẽcàngdễdàngchobạnkhichuẩnbịcácđềán,đưaranhữnggiảđịnhmàbạncó thểbảovệ.Ngườikhác–cấp trên,giámđốcđiềuhành,bấtcứaikhác–cũngsẽthấyrõtrítuệtàichínhcủabạnkhibạntrìnhbàyvàgiảithíchNPVtrongmộtcuộchọpthảoluậnvềmộtkhoảnmụcđầutưvốncơbản.Hiểubiếtcủabạnvềphântíchnàysẽchophépbạntựtingiảithíchtạisaonêntiếnhànhđầutư,haytạisaokhông.

PhươngpháptínhtỷsuấtsinhlợinộibộViệctínhtoántỷsuấtsinhlợinộibộcũngtươngtựnhưtínhtoángiátrị

hiệntạithuần,chỉcóbiếnsốđượcsửdụnglàkhác.Thayvìgiảđịnhmộttỷlệkhấu trừcụ thể, rồikiểm tragiá trịhiện tại củakhoảnđầu tư, IRR tínhtoántỷsuấtsinhlợithựctếtừdòngtiềndựkiến.Ngườitacóthểsosánhtỷsuấtsinhlợinàyvớingưỡngthuhồivốncủadoanhnghiệpđểxemdựánđầu

tưcóvượtquađượcbàikiểmtrahaykhông.Trongvídụcủachúngtôi,côngtyđangđưarađềxuấtđầutư3.000đô-

la,vàtrongbanămtiếptheo,mỗinămcôngtysẽnhậnđược1.300đô-latiềnmặt.Bạnkhôngthểchỉđơnthuầnsửdụngtổngdòngtiền3.900đô-lađóđểtính toán tỷ suất sinh lợi, bởi lợinhuậnđóđược trải ra cả3năm.Vìvậy,chúngtacầnthựchiệnmộtsốphéptính.

Trướchết,đâylàmộtcáchđểtìmhiểuIRR:đólàngưỡngthuhồivốnlàmchogiátrịhiệntạithuầnbằng0.Bạncònnhớchúngtôiđãnóirằngkhitỷlệkhấutrừtăng,thìNPVgiảm?NếubạnthựchiệncácphéptínhNPVvớimứclãisuấtmỗilúcmộtcaohơn,bạnsẽthấyNPVmỗilúcmộtnhỏhơn,chođếnkhiâm,cónghĩalàdựánkhôngvượtquađượcngưỡngthuhồivốn.Trongvídụtrướcđó,nếubạncốđặtngưỡngthuhồivốnlà10%,bạnsẽthuđượcgiátrịhiệntại thuầnvàokhoảng212đô-la.Nếubạnthử20%,giátrịhiệntạithuầncủabạnsẽâm,ởmức-218đô-la.Vìvậy,điểmuốnmàtạiđóNPVbằng0sẽnằmđâuđótrongkhoảngtừ10-20%.Theolýthuyết,bạncóthểtiếptụcthuhẹpkhoảngnàychođếnkhitìmraconsốcụthể.Trênthựctế,bạncóthểsửdụngmộtbộtínhtàichínhhoặcmộtcôngcụweb,vàbạnsẽthấyđiểmmàtạiđóNPVbằng0là14,36%.Đâychínhlàtỷsuấtsinhlợinộibộcủadựánđầutư.IRRlàphươngphápdễtrìnhbàyvàgiảithích,bởinócho phép so sánh nhanh lợi tức từ dự án với ngưỡng thu hồi vốn.Nhượcđiểmcủanólànókhôngđịnhlượngđónggópcủadựánvàogiátrịtổngthểcủadoanhnghiệpnhưphươngpháp tínhNPV.Nócũngkhôngđịnh lượngcáctácđộngcủamộtbiếnquantrọng,cụthểlàthờigianmàdoanhnghiệpcóthểhưởngtỷsuấtsinhlợiđó.Khicácdựáncạnhtranhcóthờigianthựchiệnkhácnhau,việcchỉsửdụngIRRcóthểdẫnbạntớichỗthiênvịnhữngdựáncóthờigianhoànvốnnhanh,tỷsuấtsinhlợicao,trongkhilẽrabạnnênđầutưvàonhữngdựáncóthờigianhoànvốndàihơnvàtỷsuấtsinhlợithấphơn.

IRRcũngkhônggiảiquyếtđượcvấnđềquymô.Vídụ,tỷsuấtsinhlợi20%khôngchobạnbiếtbấtkỳđiềugìvềquymôdòngtiềnthuvề.Nócóthể là 20%củamột đồng, nhưng cũng có thể là 20%củamột triệu đồng.Trongkhiđó,NPVcóthểchobạnbiếtconsốthuhồicóthểlàbaonhiêu.Nóitómlại,khikhoảnđặtcượccao,sửdụngcảIRRvàNPVsẽhợplýhơn.

SOSÁNHBAPHƯƠNGPHÁPChúng tôi đangđưa rahai bài họcởđây.Một là, baphươngphápmà

chúng tôi đánh giá có thể dẫn bạn tới việc đưa ra những quyết định khácnhau,tùytheophươngphápmàbạndựavào.Hailà,phươngpháptínhgiátrị

hiệntạithuầnlàlựachọntốtnhấtkhicósựxungđộtgiữacácphươngpháp.Hãycùngxemxétmộtvídụkhácvàxemnhữngkhácbiệtđódiễnranhưthếnào.

Mộtlầnnữalạigiảđịnhrằngcôngtybạncó3.000đô-lađểđầutư.(Sốliệunhỏgiúpcácphéptínhdễtheodõihơn).Côngtycóthểđầutưvàobaloạimáytínhkhácnhau,nhưsau:

PhươngánđầutưA:trảvề1.000đô-lamỗinămtrongthờigianbanămPhươngánđầutưB:trảvề3.600đô-lacuốinămthứnhấtPhươngánđầutưC:trảvề4.600đô-lacuốinămthứbaTỷsuấtsinhlợiyêucầu–tứcngưỡngthuhồivốn–ởcôngtybạnlà9%,

vàcảbaphươngánđầutưđềucómứcđộrủirongangnhau.Nếubạnchỉcóthể chọnmột phương án, đó sẽ là phương ánnào?Phươngpháp tính thờigianhoànvốnchochúngtabiếtthờigiancóthểlấylạivốnđầutưbanđầu.Giảđịnhviệchoànvốndiễnravàocuốimỗinăm,chúngtasẽcókếtquảnhưsau:

PhươngánA:banămPhươngánB:mộtnămPhươngánC:banămChỉbằngphươngphápnàythìrõràngphươngánđầutưBsẽnắmchắc

phần thắng. Nhưng nếu chúng ta thực hiện các phép tính giá trị hiện tạithuần,chúngtasẽthuđượckếtquảnhưsau:

PhươngánA:-469đô-la(âm!)PhươngánB:303đô-laPhươngánC:552đô-laLúcnàythìphươngánAbịloại,vàphươngánCtrôngcóvẻlàlựachọn

tốthơncả.Cònphươngpháptínhtỷsuấtsinhlợinộibộnóilênđiềugì?PhươngánA:0%PhươngánB:20%PhươngánC:15,3%Thật thúvị!Nếuchỉápdụngphươngpháp tính IRR,chúng tasẽchọn

phươngánB.NhưngphéptínhNPVlạinghiêngvềphươngánC,vàđósẽlàquyếtđịnhđúngđắn.NhưNPVchochúng ta thấy,ởphươngánC,giá trịtiềntệtínhtheothờigiáhiệntạicaohơnphươngánC.

Giảithíchư?MặcdùBchotỷsuấtsinhlợicaohơnC,nhưngtachỉthuđượclợinhuậntrongmộtnăm.VớiC,tacótỷsuấtsinhlợithấphơn,nhưngtỷsuấtsinh lợiđó lạikéodàisuốtbanăm.Vàbanămvới tỷsuấtsinh lợi

15,3%sẽtốthơnlàmộtnămvớitỷsuấtsinhlợi20%.Tấtnhiên,nếubạngiảđịnhbạncóthểtiếptụcđầutưtiềnvớitỷsuấtsinhlợi20%,thìBsẽlàlựachọn hợp lý hơn – tuy nhiên phương phápNPV không thể tính được cácphươngánđầutưgiảđịnhtrongtươnglai.Nóchỉđịnhđượclàcôngtycóthểtiếptụccótỷsuấtsinhlợilà9%.

Nhưngngaycảnhưvậy:nếuchúngtalấysốtiền3.600đô-lamàphươngánđầutưBmangvềchochúngtaởcuốinămthứnhất,vàtáiđầutưvớitỷlệsinhlợi9%,đếncuốinămthứbachúngtavẫnthuđượcvềíthơnsovớilợinhuậntừphươngánđầutưC.Vìvậy,việcdùngcácphéptínhNPVchocácquyếtđịnhđầutưluônhợplý,ngaycảkhibạnquyếtđịnhsửdụngmộttrongcácphươngphápcònlạiđểthảoluậnvàtrìnhbày.Nhưngmộtlầnnữa:bướcquantrọngnhấtmàmộtnhàquảnlýcóthểthựchiệnkhiphântíchcáckhoảnmụcchiphíđầutưcơbảnlàxemlạichínhcácướctínhvềdòngtiền.Chínhởđónghệ thuật tàichínhhiệndiện,vàcũngchínhởđócácdoanhnghiệpmắcphảinhữngsailầmlớnnhất.Thườngthìviệctiếnhànhmộtphântíchđộnhạylàhợplý– tứclàkiểmtracácphéptínhsửdụngdòngtiềntươnglaibằng80-90%phỏngđoánbanđầu,vàxemliệuphươngánđầutưđócócònhợplýhaykhông.Nếunóvẫnhợplý,bạncóthểtựtinrằngcácphéptínhđangđưabạntớiquyếtđịnhđúngđắn.

Chúngtôibiết,chươngnàyđòihỏinhiềutínhtoán.Nhưngđôikhibạnsẽngạcnghiênvềmứcđộtrựcquancủatoànbộquátrìnhnày.Cáchđâykhônglâu,JoeđiềuhànhmộtcuộchọpđánhgiátàichínhtạiSetpoint.Mộtvịgiámđốccấpcaođềnghịcông tyđầu tư80.000đô-lađểxâydựngmột thiếtbịmáymócmới,saochocôngtycóthểtựsảnxuấtnhữngchitiết–linhkiệnnhấtđịnhchomình,thayvìphảidựavàonhàcungcấpbênngoài.Joekhônghưởngứngđềxuấtnàyvìnhiều lýdo,nhưng trướckhianh lên tiếng,mộtchuyêngiakỹthuậttạixưởnglắprápđãhỏivịgiámđốckianhữngcâuhỏisau:

Ôngđãtínhlợinhuậnhàngthángmàchúngtacóthểthuvềtừthiếtbịnàychưa?80.000đô-lalàkhoảnlớnđấy!Ôngcó thấy rằngchúng tađangởkỳxuân,vàhoạtđộngkinhdoanhthườngảmđạm,còntiềnmặtthìkhôngdưdảtrongsuốtmùahèkhông?Ôngđãtínhchiphílaođộngđểvậnhànhthiếtbịđóchưa?Tấtcảchúngtađềuđangbậnrộnvớicôngviệchiệnthờitạixưởngsảnxuất;cóthểôngsẽphảituyểnthêmngườivậnhànhđấy.Còn cách chi tiêu nào hay hơn để phát triển hoạt động kinh doanh

không?

Saumànchấtvấnnày,vịgiámđốctừbỏđềxuất.Chuyêngiakỹthuậtkiacóthểkhôngphảilàchuyêngiavềcácphéptínhgiátrịhiệntại thuần,nhưnghẳnlàônghiểutấtcảnhữngkháiniệmđó.

HỘPCÔNGCỤHƯỚNGDẪNTỪNGBƯỚCĐỂPHÂNTÍCHCÁCKHOẢNMỤC

CHIPHÍĐẦUTƯCƠBẢNBạnđangnóichuyệnvớicấptrênvềviệcmuamộtthiếtbịmớichonhà

máy,hoặccóthểlàviệcxâydựngchiếndịchmarketingmới.Vàcấptrênđộtngộtkếtthúccuộctròchuyện.“Ngheđượcđấy.Vềviếtchotôimộtbảnđềxuấtcótínhđếntỷlệhoànvốnđầutư,vànộpchotôichậmnhấtlàthứHai,”ôngyêucầu.

Đừngsợhãi:dướiđâylàhướngdẫntừngbướcgiúpbạnlênmộtbảnđềán.

HãynhớrằngROIcónghĩalàtỷlệhoànvốnđầutư–đóchỉlàmộtcáchnóikhácđicủacâunói:“Hãychuẩnbịmộtbảnphântíchkhoảnmụcchiphíđầu tư cơ bản này.” Cấp trên muốn biết liệu thiết bị đó có đáng đầu tưkhông,vàôngấymuốnnhìnthấycácphéptínhcủngcốkhẳngđịnhđó.

Thu thập tấtcảcácdữ liệucó thểvềchiphíđầu tư.Trong trườnghợpmuathiếtbịmới,tổngchiphícóthểbaogồmgiámua,phívậnchuyển,phílắpđặt, thời gianngừngviệcvìmáyhỏng, thời giankhắcphục lỗi, v.v…Nếuphảiđưaraướctínhởđâu,hãyghichúlạithôngtinđó.Xửlýtổngchiphínhưlàngânsáchbanđầu.Bạncũngsẽcầnxácđịnhtuổiđờihữudụngcủachiếcmáy,đâykhôngphảilàcôngviệcdễdàng(nhưnglàmộtphầncủanghệthuậttàichínhmàchúngtathấylýthú!).Bạncóthểtròchuyệnvớinhàsảnxuấtthiếtbịvànhữngngườitừngmuathiếtbịđểtrảlờichocáccâuhỏicủamình.

Xácđịnhnhững lợi íchcủakhoảnmụcđầu tư,đánhgiáxemchúngsẽtiếtkiệmnhữnggì,vàgiúpcôngtythuđượcnhữnggì.Mộtphéptínhchochiếcmáymớicầnbaogồmmọikhoảntiếtkiệmchiphítừtốcđộsảnxuấtlớnhơn,giảmcôngđoạnchỉnhsửa,sốlượngnhâncôngvậnhành,giatăngdoanhthuvìkháchhànghàilòng,v.v…Phầnđòihỏisựkhéoléoởđâylàbạn cần tìm ra làmcáchnàođểbiến tất cả cácyếu tố này thànhước tínhdòng tiền.Đừngngạixinhỗ trợcủaphòng tài chính–họđượcđào luyệntronglĩnhvựcnàyvàcótráchnhiệmsẵnsànggiúpđỡbạn.

Tìmngưỡngthuhồivốncủacôngtychodạngđầutưnày.Tínhtoángiátrịhiệntạithuầntừngưỡngthuhồivốntrên.

Tính thờigianhoànvốnvà tỷsuấtsinh lợinộibộ.Có thểbạnsẽđoánđượcnhữngcâuhỏimàcấptrêncóthểđặtra,vìvậybạncầnchuẩnbịsẵncâutrảlời.

Viếtđềánthậtngắngọn.Môtảdựán,gạchđầudòngcácchiphívàlợiích(cảvềtàichínhvàphươngdiệnkhác),vàtrìnhbàycácrủiro.Trìnhbàyvềmứcđộphùhợpcủadựánvớichiếnlượchoặctìnhhìnhcạnhtranhcủacông ty,sauđóđưaracáckhuyếnnghị.Đưavàocácphép tínhNPV, thờigian hoàn vốn và IRRphòng trường hợp có những câu hỏi liên quan đếncáchbạnchorađượcnhữngkếtquảtrên.

Cácnhàquảnlýđôikhirấtnhiệttìnhvớiýtưởngviếtđềxuấtchocácdựánđầu tưcơbản.Có lẽđó làbản tínhcủaconngười: tất cảchúng tađềuthíchnhữngđiềumớimẻ,vàthườngthìviệcđánhbóngcácconsốđểkhoảnđầutưtrôngnhưthểhứahẹnkhádễdàng.Tuynhiên,chúngtôikhuyênbạnnêndèdặtvàthậntrọng.Giảithíchchínhxácnhữngđiểmmàbạncholàướctínhcóthểchínhxác,vànhữngđiểmướctínhdễbiếnđộng.Tiếnhànhphântíchđộnhạy,vànếucóthểhãychứngminhướctínhđóvẫnhợplýngaycảnếudòngtiềnkhôngtrởthànhhiệnthựcởcấpđộmàbạnhivọng.Mộtđềánthậntrọnglàđềánnhiềukhảnăngsẽđượcrótvốn–vàlàđềánnhiềukhảnăngsẽmanglạigiátrịlớnnhấtchodoanhnghiệptrongdàihạn.

PHẦN VI ỨNG DỤNG TRÍ TUỆ TÀI CHÍNHVÀO THỰC TẾ QUẢN LÝ VỐN

LƯU ĐỘNG

26. PHÉP ẢO THUẬT QUẢN LÝ BẢNGCÂN ĐỐI KẾ TOÁN

Trongcuốnsáchnàyđãcóđôilầnchúngtôiđềcậpđếncụmtừquảnlýbảngcânđốikếtoán.Bâygiờchúngtôimuốnđisâuhơnvàothuậtnày.Lýdo?Quảnlýbảngcânđốikếtoánmộtcáchkhônngoancũnggiốngnhưthựchiệnmộtphépảothuậttàichính.Nóchophépdoanhnghiệpcảithiệnhiệuquảhoạtđộng,màkhôngcầnthúcđẩydoanhthuhaycắtgiảmchiphí.Quảnlýbảngcânđốitốthơngiúpdoanhnghiệphoạtđộnghiệuquảhơntrongviệcbiếnđầuvào thànhđầu ra sảnphẩm, rồi cuốicùng trở thành tiềnmặt.Nógiúptăngtốcchukỳchuyểnđổitiềnmặt(cashconversioncycle),mộtkháiniệmmàchúngtôisẽtrìnhbàyởphầnsau.Nhữngdoanhnghiệpcóthểlàmranhiềutiềnmặthơntrongkhoảngthờigianngắnhơncóquyềntựdohànhđộng hơn; họ không phải phụ thuộc vào các nhà đầu tư hay chủ nợ bênngoài.

Chắc chắn, tổ chức tài chính trong công ty bạn là bộ phận chịu tráchnhiệmcaonhấtvềviệcquảnlýhầunhưtoànbộbảngcânđốikế toán.Họchịu trách nhiệm tính toán cần vay nợ bao nhiêu, với điều khoản như thếnào,họcũngchịutráchnhiệmhuyđộngđầutưtừvốnchủsởhữukhicần,vàthườngcóthêmtráchnhiệmgiámsáttổngtàisảnvàtổngnợphảitrảcủacôngty.Tuyvậy,cácnhàquảnlýngoàilĩnhvựctàichínhlạicótácđộngtolớnlênnhữngkhoảnmụcnhấtđịnhtrênbảngcânđốikếtoán,nhữngkhoảnmụcnàyđượcgộpchung lại dưới cái tênvốn lưuđộng (workingcapital).Vốnlưuđộnglàđấutrườngchínhđểpháttriểnvàápdụngtrítuệtàichính.Khibạnnắmđượccáckháiniệm,bạnsẽtrởthànhđối táccógiátrịvới tổchứctàichínhvàcácnhàquảnlýcấpcao.Họccáchquảnlývốnlưuđộngtốthơn,bạncóthểgâyảnhhưởngmạnhmẽlênkhảnăngsinhlờicũngnhưtìnhtrạngtiềnmặtcủatổchức.

CÁCYẾUTỐTRONGVỐNLƯUĐỘNGVốnlưuđộnglàhạngmụcnguồnlực,baogồmtiềnmặt,hàngtồnkho,

và cáckhoảnphải thu trừđi bất kỳ thứgìmàdoanhnghiệp sởhữu trongngắnhạn.Nónằmngaytrênbảngcânđốikếtoán,vàthườngđượctínhtoántheocôngthứcsau:

Vốnlưuđộng=tàisảnngắnhạn–nợngắnhạnTất nhiên, phương trình này có thể được phân tích nhỏ hơn nữa.Như

chúngtađãthấy,tàisảnngắnhạnbaogồmcáckhoảnmụcnhưtiềnmặt,các

khoảnphảitrảvàhàngtồnkho.Nợngắnhạnbaogồmcáckhoảnphảithuvàcácnghĩavụngắnhạnkhác.Tuynhiên,chúngkhôngphảilànhữngkhoảnmụcbiệtlậptrênbảngcânđốikếtoán;chúngđạidiệnchonhữnggiaiđoạnkhácnhaucủachukỳsảnxuấtvànhữngdạngthứckhácnhaucủavốnlưuđộng.

Đểhiểuđượcđiềunày,hãyhìnhdungmột công ty sảnxuấtnhỏ.Mỗichukỳsảnxuấtđềubắtđầuvớitiềnmặt,đâylàthànhphầnđầutiêncủavốnlưuđộng.Côngtylấytiềnmặtvàmuamộtsốnguyênvậtliệuthô.Quátrìnhnàytạoratồnkhonguyênvậtliệuthô–thànhphầnthứhai.Sauđó,nguyênvậtliệuthôđượcđưavàotronghoạtđộngsảnxuất,tạoratồnkhosảnphẩmđangxửlý,vàcuốicùnglàtồnkhothànhphẩm,mộtthànhphần“tồnkho”kháccủavốnlưuđộng.

Cuốicùng,doanhnghiệpbánhànghóachokháchhàng,tạoracáckhoảnphảithu,đâylàthànhphầnthứbavàcũnglàthànhphầncuốicùngcủavốnlưuđộng(Hình26-1).Chukỳcủangànhdịchvụcũngtươngtự,nhưngđơngiảnhơn.Chẳnghạn,côngtycủahaichúngtôi–ViệnBusinessLiteracy–cómộtphầnlàkinhdoanhdịchvụđàotạo.Chukỳhoạtđộnglàtoànbộthờigiantừkhâuphát triển tài liệuđàotạobanđầu,đếnhoàntấtcáckhóađàotạo,vàcuốicùnglàthuhóađơn.Chúngtôicànghoànthànhdựánvàtheosátviệcthucôngnợhiệuquảbaonhiêu,khảnăngsinhlờivàdòngtiềncủachúngtôicàngkhỏemạnhbấynhiêu.Trênthựctế,cáchtốtnhấtđểlàmratiền trongngànhdịch vụ là cung cấp dịch vụ nhanh chóng, và sau đó thucôngnợnhanhhếtsứccóthể.Xuyênsuốtchukỳnày,vốnlưuđộngliêntụcthayđổidạngthức.Nhưngsốlượngvẫngiữnguyênchođếnkhihệthốngcóthêmtiềnmặt–từ,chẳnghạnnhư,vaynợhoặcđầutưvốnchủsởhữu.

Tấtnhiên,nếudoanhnghiệpmuachịunhiều,mộtsốlượngtiềnmặtnhấtđịnhsẽvẫncònnguyênvẹn–nhưngnhưvậysẽcómộtkhoảnmục“khoảnphải trả” tươngứngđược tạo rabênphíanợphải trả củabảngcânđốikếtoán.Vì vậy, để cóđượcbức tranh chínhxácvềvốn lưuđộng củadoanhnghiệp,taphảitrừkhoảnmụcnàykhỏibathànhphầncònlại.

Tựuchunglại,nguồnvốnlưuđộnglàbaonhiêuthìsẽphùhợpvớimộtdoanhnghiệp?Takhótìmđượccâutrảlờiđơngiảnchocâuhỏinày.Doanhnghiệpnàocũngcầncóđủtiềnmặtvàhàngtồnkhođểduytrìhoạtđộng.Doanhnghiệpcànglớnvàpháttriểncàngnhanh,thìcóthểcàngcầnnhiềuvốnlưuđộng.Nhưngtháchthứcthậtsựởđâylà làmsaosửdụngvốnlưuđộngmột cách hiệu quả. Ba tài khoản vốn lưu độngmà các nhà quản lýkhônglàmvềtàichínhthậtsựtácđộngđếnlàkhoảnphảithu,hàngtồnkho,

vàởmứcđộhạnhẹphơnlàcáckhoảnphảitrả.Chúngtôisẽlầnlượttrìnhbàytừngkhoảnmục.

Tồnkhonguyênvậtliệuthô

Tồnkhothànhphẩm

Khoảnphảitrả

TiềnmặtHình26-1.VốnlưuđộngvàchukỳsảnxuấtDùvậy,trướckhibắtđầu,chúngtarấtnênđặtlạicâuhỏicóbaonhiêu

“nghệthuật”thamgiavàonhữngphéptínhnày.Trongtrườnghợpnày,câutrảlờihaynhấtcólẽlà“mộtchút”.Tiềnmặtlàmộtsốcứng,nókhôngdễđiềukhiển.Cáckhoảnphảithuvàkhoảnphảitrảcũngtươngđốicứng.Hàngtồnkho thìmềmdẻohơn.Vìvậy,phép tínhvốn lưuđộngcủamộtdoanhnghiệpsẽphụthuộcởmộtmứcđộnàođóvàocácquytắcmàdoanhnghiệptuânthủ.Tuynhiên,thườngthìtacóthểgiảđịnhrằngvốnlưuđộngkhôngchịunhiềutácđộngtừýmuốnvàphánđoánnhưnhiềuconsốmàchúngtađãtìmhiểu.

27. CÁC ĐÒN BẨY TRÊN BẢNG CÂNĐỐI KẾ TOÁN

Hầuhếtcácdoanhnghiệpđềusửdụngtiềnmặtđểhỗtrợtàichínhchocácgiaodịchmuasảnphẩm,hoặcdịchvụcủakháchhàng.Trênbảngcânđốikếtoán,chúnglàkhoảnmục“phảithu”–sốtiềnmàkháchhàngnợtạimộtthờiđiểmcụthể,dựatrêngiátrịcủasảnphẩmmàhọđãmuatrướcđó.

NhưchúngtađãgặptrongPhầnV,tỷlệđượcdùngchủyếuđểđolườngcác khoản phải thu là kỳ thu tiền bình quân (days sales outstanding, hayDSO)–tứclàsốngàytrungbìnhmàdoanhnghiệpphảichờđợimớithuvềcáckhoảnphảithu.DSOcủadoanhnghiệpcàngdài,vốnlưuđộngcầnthiếtđểvậnhànhdoanhnghiệpcànglớn.Tiềnmặtcủadoanhnghiệpđangđượckháchhàngnắmgiữdướidạngsảnphẩm,hoặcdịchvụchưathanhtoán,vìvậynókhôngsẵndùngđểdoanhnghiệpmuahàngtồnkho,cungcấpdịchvụ,v.v…Ngược lại,DSOcủadoanhnghiệpcàngngắn,vốn lưuđộngcầnthiết đểvậnhànhhoạt độngkinhdoanh càngnhỏ.Dovậy, càng cónhiềungườihiểuDSOvàtìmcáchcắtgiảmnó,doanhnghiệpsẽcàngcónhiềutiềnmặtsẵndùng.

QUẢNLÝDSOBướcđầutiêntronghoạtđộngquảnlýDSOlàhiểunólàgìvànóđang

đi theo chiều hướng nào.Nếu nó cao hơn dự trù, và cụ thể nếu nó có xuhướngđilên(đâylàtìnhhuốnggầnnhưluônxảyra),cácnhàquảnlýcầnbắtđầuđặtranhữngcâuhỏi.

Chẳnghạn,cácgiámđốcsảnxuấtvàR&Dphảiđặtchomìnhcâuhỏi:cóphảicóvấnđềnàođóvớisảnphẩm,khiếnkháchhàngkhôngsẵnlòngthanhtoánhóađơnkhông?Côngtycóđangbánnhữnggìmàkháchhàngcầnvàkỳvọngkhông?Cóvấnđềgìvớihoạtđộnggiaonhậnkhông?Cácvấnđềvềchất lượngvàgiaohàng chậm thườngdẫnđến thanh toán chậm,vì kháchhàngkhônghàilòngvớisảnphẩmnhậnđượcvàquyếtđịnhtrìhoãnthanhtoán. Vì lẽ đó, các trưởng bộ phận bảo đảm chất lượng, nghiên cứu thịtrường,pháttriểnsảnphẩmcũngcótácđộnglênkhoảnphảithu,hệtnhưcácnhàquản lý lĩnhvựcsảnxuấtvàvậnchuyển.Ởdoanhnghiệpdịchvụ,bộphậnchạyvòngngoàiđểcungcấpdịchvụcũngcầnđặtchomìnhnhữngcâuhỏitươngtự.Nếukháchhàngcủangànhdịchvụkhônghàilòngvớinhữnggìhọđược,họcũngsẽtrìhoãnthanhtoán.

Cácnhàquảnlýtiếpxúctrựctiếpvớikháchhàng–trưởngcácbộphận

bánhàngvàchămsóckháchhàng–cũngnênđặtranhữngcâuhỏitươngtự.Tìnhtrạngcủakháchhàngcótốtkhông?Thờigianchuẩnđểthanhtoánhóađơntrongngànhcủahọlàbaonhiêungày?Họđangởkhuvựctrảnhanhhaytrảchậm?Nhânviênbánhàngthườnglànhữngngườiđầutiêntiếpxúcvớikháchhàng,vìvậy,việcphấtcờquanngạivềsứckhỏetàichínhcủakháchhànglàởhọ.Khigiaodịchbánhàngđượcthựchiện,cácđạidiệnchămsóckháchhàngcầnđónbóng,vàtìmhiểucâuchuyệnđangdiễnra.Chuyệngìđangxảyraởnhàmáysảnxuấtcủakháchhàng?Họcólàmviệcthêmgiờkhông?Hayhọđangsathảingười?Đồngthời,nhânviênbánhàngcũngcầnlàmviệcvớicácnhânviênthuộcbộphậntíndụngvàchămsóckháchhàng,đểmọingườihiểucácđiềukhoảnthanhtoántrảtrước,vàchúýkhikháchhàngchậmtrễ.Ởmộtcôngtymàchúngtôihợptác,cácnhânviêngiaonhậnnắmrõgầnnhưmọiđiềuvềtìnhtìnhcủakháchhàngbởingàynàohọcũngcómặt tạicơsởcủakháchhàng.Họsẽcảnhbáobộphậnbánhàngvàkếtoánnếunhưcóvấnđềgìđóbấtngờxảyratronghoạtđộngkinhdoanhcủakháchhàng.

Cácnhàquảnlýtíndụngcầnđặtcâuhỏiliệucácđiềukhoảnđượcđưaracólợichocôngtyhaykhông,vàliệuchúngcóphùhợpvớilịchsửtíndụngcủakháchhàngkhông.Họcầnđưaranhữngphánđoánđánhgiácôngtycócấptíndụngquádễdãikhông,hayliệuchínhsáchtíndụngcủacôngtyđangthắtchặttháiquá.

Luôncómột sựcânbằnggiữamộtmặt làdoanh thuđang tăng lênvàmộtmặt làviệccấp tíndụngchonhững rủi ro tíndụngyếuhơn.Cácnhàquản lýcủabộphận tíndụngcầnxác lậpnhữngđiềukhoảnchínhxácmàmìnhsẽđưara.30ngàycóphảilàthờigianthỏađángkhông–haychúngtanênchophépkéodài60ngày?Họcầnxácđịnhnhữngchiếnlượcnhưchiếtkhấukhuyếnmạichonhữnghóađơntrảsớm.Chẳnghạn,“2/10net30”cónghĩa làkháchhàng sẽđượcchiếtkhấu2%nếu thanh toánhóađơn trongvòng10ngàyvàsẽkhôngđượchưởngchiếtkhấunếuhọđợiđúng30ngàymới thanh toán. Đôi khi khoản chiết khấu 1-2% có thể giúp một doanhnghiệpđangchốngđỡvớikhókhănthuđượccáckhoảnphảithuvàdođógiảmđượcDSO–nhưngtấtnhiên,làmvậytứclàdoanhnghiệpđangănvàolợinhuậncủamình.

Chúngtôibiếtmộtcôngtynhỏđãtựsángtạoramộtphươngphápđơngiảnđểgiảiquyếtvấnđềcấptíndụngchokháchhàng.Côngtynàyxácđịnhnhữngđặcđiểmmàmìnhmuốnởkháchhàng,và thậmchíđặt chokháchhànglýtưởngcáitênlàBob.Bobcónhữngphẩmchấtsau:

AnhtalàmviệcchomộtcôngtylớnCôngtycủaanhtacótiếnglàthanhtoánđúnghạnAnhtacóthểbảodưỡngvàhiểusảnphẩmđượccungcấp(côngtynàychếtạonhữngsảnphẩmphứctạp,chuyênsâuvềcôngnghiệp)AnhtamongmuốnxâydựngmộtmốiquanhệlâudàiNếukháchhàngmớinàođápứngđượcnhữngtiêuchínày,kháchhàng

đósẽnhậnđượctíndụngtừnhàsảnxuấtnhỏnày.Ngượclạithìkhông.KếtquảcủachínhsáchnàylàcôngtyluôngiữđượcDSOởmứcthấpvàpháttriểnmàkhôngcầnphảikêugọithêmđầutưtừvốnchủsởhữu.

Tấtcảcácquyếtđịnhtrênđềutácđộngđángkểđếnkhoảnphảithu,vàdođóđếnvốnlưuđộng.Vàthựctếlàảnhhưởngcủachúngrấttolớn.ViệcgiảmDSOdùchỉmộtngàycũngcóthểtiếtkiệmchomộtdoanhnghiệplớnhàngtriệuđô-la.Chẳnghạn,hãykiểmtra lạiphéptínhDSOtrongchương23,bạnsẽthấyrằngmộtngàydoanhthutrongcôngtymẫucủachúngtađãlàhơn24triệuđô-la.Dođó,việcgiảmDSOtừ55xuống54ngàysẽmanglại cho công ty thêm24 triệu đô-la tiềnmặt.Vàđó là khoản tiềnmặtmàcôngtycóthểsửdụngngaychonhữnghoạtđộngkhác.

QUẢNLÝHÀNGTỒNKHONhiềunhàquảnlý(vàchuyêngiatưvấn!)hiệnnaytậptrungvàohàng

tồnkho.Họcốgắngcắtgiảmtồnkhoởbấtkỳđâucóthể.Họsửdụngnhữngtừrấtkêunhưsảnxuấttinhgọn,quảnlýtồnkhođúngthờiđiểm,vàtínhsốlượngđơnhànghợplý(economicorderquantity,hayEOQ).Lýdochotấtcả những chú ý này chính là điềumà chúng ta đang nói với nhau ở đây.Quảnlý tồnkhohiệuquảsẽgiảmcácyêucầuvềvốnlưuđộngbằngcáchgiảiphóngmộtlượnglớntiềnmặt.

Hiểnnhiên, thách thứcđốivớicông tácquản lý tồnkhokhôngphải làgiảmtồnkhovề0,điềunàycóthểkhiếnnhiềukháchhàngkhônghàilòng.Thách thứcởđây làgiảmnóđếncấpđộ tối thiểu, trongkhivẫnđảmbảorằngmọinguyênvật liệu thôvàchi tiết– linhkiệnđềusẵncókhicần,vàmọisảnphẩmđềusẵnbánkhikháchhàngcầnmua.Nhàsảnxuấtcầnkhôngngừngđặthàngnguyênvậtliệuthô,sảnxuất–chếtạovàlưukhochúngđểchuyểngiao chokháchhàng.Cácnhàbánbuônvà cácnhàbán lẻ cầnbổsunghànghóa thườngxuyên,và tránh tình trạng“hếthàng”kinhhoàng–sảnphẩmkhôngsẵncókhikháchhàngmuốnmua.Tuynhiên,mọihànghóatồnkhocóthểđượccoilàkhoảntiềnđôngcứng,tứclàkhoảntiềnmàdoanhnghiệpkhôngthểsửdụngchomụcđíchkhác.Chínhxácthìtacầnlưukhobao nhiêu để đáp ứng nhu cầu của khách hàng, trong khi giảm thiểu tiền

đôngcứng,chà,đólàcâuhỏiđánggiácảtriệuđô-la(vàlàlýdochosựcómặtcủatấtcảcácchuyêngiatưvấn).

Cáckỹthuậtquảnlýhàngtồnkhovượtrakhỏiphạmvicủacuốnsáchnày.Tuynhiên,chúngtôithậtsựmuốnnhấnmạnhrằngcácnhàquảnlýởđủcácbộphậnđềucóảnhhưởngđếnviệcsửdụnghàngtồnkhocủadoanhnghiệp–điềuđócónghĩalàtấtcảnhữngnhàquảnlýnàycóthểtácđộngđếnviệcgiảmcácyêucầuvềvốnlưuđộng.Vídụ:

Nhânviênbánhàng thíchnóivớikháchhàng rằngmìnhcó chínhxácnhững gìmà khách hàng cần. (Đúng như câu “Có nó như cách của bạn”trong lờimộtbàihátquảngcáo từ rất lâucủaBurgerKing).Sơn trang trítheoyêucầu?Khôngvấnđềgì.Thêmphụkiện?Khôngvấnđềgì.Nhưngmọiđiềuchỉnhđềuđòihỏithêmchúttồnkho,điềuđócónghĩalàthêmchúttiềnmặt.Vàhiểnnhiên,kiểugìkháchhàngcũngphảiđượcđápứng.Nhưngyêucầuthôngthườngđóphảiđượccânbằngvớithựctếlàtồnkhothìmấtphí.Nhânviênbánhàngcàngcókhảnăngbánsảnphẩmtiêuchuẩnvớimứcđiềuchỉnhgiớihạnbaonhiêu,côngtycủahọcàngđỡphảichứahàngtồnkhobấynhiêu.

Cáckỹsưcũngthíchnhữngmóntôđiểmnhưthế.Thựctếlàhọkhôngngừnglàmviệcđểcảithiệnsảnphẩmcủacôngty,thaythếphiênbản2.54bằngphiênbản2.55,vàcứthếlênnữa.Đâymộtlầnnữalạilàmộtmụctiêukinhdoanhđánghoannghênh,nhưngcũnglàmụctiêuphảiđượccânđốivớicácyêucầuvềhàngtồnkho.Sựpháttriểnồạtcủacácphiênbảnsảnphẩmđặtgánhnặnglêncôngtácquảnlýhàngtồnkho.Khimộtdòngsảnphẩmđượcduytrìđơngiảnchỉvớimộtvàitùychọncóthểdễdàngthaythếchonhau,tồnkhosẽgiảmvàcôngtácquảnlýtồnkhosẽđỡvấtvảhơn.

Bộphận sảnxuất có ảnhhưởng rất lớnđến tồnkho.Chẳnghạn,phầntrămthờigiannghỉdothiếtbịhỏnghóclàbaonhiêu?Nhữnglầnhỏnghócthườngxuyênbuộcdoanhnghiệpphảichứanhiềutồnkhosảnphẩmđangxửlývàthànhphẩmhơn.Vàthờigiantrungbìnhgiữanhữnglầnthayđổithiếtbịlànhưthếnào?Quyếtđịnhvềthờigianđểchếtạomộtchitiếtcụthểcótácđộngto lớnđếncácyêucầuvềtồnkho.Ngaycảsơđồquyhoạchnhàxưởngcũngảnhhưởngđếntồnkho:luồngsảnxuấtđượcthiếtkếhiệuquảtrongmộtnhàmáyvậnhànhhiệuquảgiúpgiảmthiểunhucầuvềtồnkho.

Cùngvớinhữngđiềutrên,chúngtacũngcầnlưuýrằngnhiềunhàmáyởMỹvậnhànhtheomộtnguyêntắcđòihỏilượngvốnlưuđộngkhổnglồ.Khihoạtđộngkinhdoanhlắngxuống,họvẫntiếptụcsảnxuấthàngloạtđểduytrìhiệuquảnhàmáy.Cácnhàquảnlýnhàmáytậptrungtìmcáchgiảmchi

phíđơnvị,lýdothườnglàvìmụctiêuđóđượcnhồivàođầuhọtừquálâuđếnđộhọkhôngcònđặt câuhỏivềnónữa.Họđượcđào luyện làmvậy,đượcyêucầu làmvậy,vàđược trả lương(cộng thêmthưởng)đểđạtđượcnhưvậy.

Khihoạtđộngkinhdoanhkhởisắc,mụctiêunàycàngtrởnêncólýhơn.Duytrìchiphíđơnvịởmứcthấpđơngiảnlàmộtcáchthứcđểquảnlýtấtcảcácchiphísảnxuấthiệuquả.(Đâylàphươngphápcũchỉtậptrungvàobáocáokết quảkinhdoanh, phươngphápnày thỏađángbất kể thếnào).Tuynhiên, khi cầu tiêu dùng xuống thấp, quản lý nhàmáy phải cân nhắc tìnhhìnhtiềnmặtcũngnhưchiphíđơnvịcủadoanhnghiệp.Mộtnhàmáytiếptụcsảnxuất trongnhữngđiềukiệnnhưvậychỉđang tạo thêmnhữngmónhàngtồnkhonằmimlìmtrêngiáhàng,choánchiếmkhônggian.Đếnchỗlàmvà đọcmột cuốn sách xem chừng còn hữu ích hơn là tạo ramột sảnphẩmchưasẵnsàngđểbán.

Mộtdoanhnghiệpcóthểtiếtkiệmđượcbaonhiêunếuquảnlýtồnkhokhônngoan?Hãynhìnvàocông tymẫucủachúng tamột lầnnữa:chỉ rútgiảmmộtngàyDII–từ74sang73ngày–cũngmangvềchocôngtythêmgần19 triệuđô-la tiềnmặt.Bất kỳdoanhnghiệp lớnnào cũng có thể tiếtkiệmhàngtriệuđô-latiềnmặt,vàdođógiảmcácyêucầuvềvốnlưuđộngchỉbằngnhữngcảithiệnnhỏnhấttrongcôngtácquảnlýtồnkho.

28. TẬP TRUNG CHUYỂN ĐỔI TIỀNMẶT

Trongchươngnày,chúngtôisẽtrìnhbàyvềchukỳchuyểnđổitiềnmặt–mộtchukỳđolườnghiệuquảcủadoanhnghiệptrongcôngtácthucôngnợ.Tuynhiên,cómộtnếpgấpnhonhỏmàchúngtaphảixemxéttrướctiên–doanhnghiệpquyếtđịnhthanhtoánsốtiềnmìnhnợnhàcungcấpnhanhchóngrasao.

Khoảnphảitrảlàmộtconsốrấtkhódànxếpổnthỏa.Đólànơimàtàichínhgặpgỡtriếtlý.Chỉcânnhắctàichínhkhôngthôisẽkhuyếnkhíchnhàquảnlýđẩykỳthutiềnbìnhquân(DSO)lênmứccaonhấtcóthể,từđóbảotồnđượctiềnmặtcủadoanhnghiệp.Mộtthayđổitrongtỷlệnàycũngcótácđộngmạnhmẽnhưthayđổitrongcáctỷlệmàchúngtađãthảoluận.Chẳnghạn,trongcôngtymẫucủachúngta,việctăngDPOlênmộtngàygiúptăngsốdưtiềnmặtcủacôngtytăngthêmkhoảng19triệuđô-la.

Nhưng như chúng tôi đã đề cập trong chương 23, luôn có những cânnhắckhác.Doanhnghiệpmuốnduytrìkiểuquanhệnhưthếnàovớicácnhàcung cấp? Doanh nghiệp muốn có danh tiếng ra sao? Thực tế thì doanhnghiệpcóbaonhiêuđònbẩyvớinhàcungcấp–nhàcungcấpcó tiếp tụclàmănvớimộtđốitáctrảchậmkhông?MộtcânnhắcthựctiễnkháclàtỷlệDun&Bradstreet.D&Bxâydựngcácđiểmsốcủamìnhmộtphầndựatrênlịchsửthanhtoáncủadoanhnghiệp.Mộttổchứcluônthanhtoánchậmcóthểthấymìnhsẽgặpkhókhănkhivaynợvềsau.

Lịch sử độc đáo củamột công ty có thểminh họa cho nội dung này.Setpoint,côngtycủaJoe,khôngbaogiờđểhóađơnthanhtoánvượtquá30ngày.Triếtlýcủacôngtylàthanhtoánchậmthìđơngiảnkhôngphảimốilàmăntốt.Triếtlýđóxuấtpháttừđâu?KhicáccộngsựcủaJoe(cảhaiđềulàkỹsư)khởinghiệpxâydựngSetpoint,họmớinghỉviệcởmộtnơikhác.Ởđó họ là giám đốc dự án, thiết kế những sản phẩm theo yêu cầu cho cáckháchhàngcủacôngty.Nhưngkhihọgửibảnthiếtkếđichếtạo,khôngailàmchitiếtchohọ.Khidòhỏinguyêndo,họmớipháthiệnrarằngcôngtymìnhthườngtrìhoãnhơn100ngàymớithanhtoán.Vàcáckỹsựphải trởthànhnhữngkẻđàmphánchỉđểdựáncủamìnhcóthểchạy!Khibắtđầumởcôngtyriêng,họthềsẽkhôngbaogiờđẩycáckỹsưcủamìnhrơivàotìnhthếtươngtự.Mặcdùtriếtlýnàyđặtcácchướngngạivậtlêndònglưuchuyển tiền,nhưngcácnhà lãnhđạocủaSetpoint tin rằngnócó tácđộngtíchcựclêndanhtiếngvàmốiquanhệcủacôngtyvớicácnhàcungcấp–và

vềdàihạn,nósẽgiúpxâydựngmộtcộngđồngkinhdoanhlànhmạnhhơnbaoquanhcôngty.

Cácnhàquản lýphi tài chính thườngkhông tácđộng trực tiếp lêncáckhoảnphảitrả,vìvậychúngtôisẽkhôngđisâuhơnnữa.Nhưngnhìnchung,nếubạnđểýthấyDPOcủacôngtymìnhđangtăng–vàcụthểnếunóđangcaohơnDSO,cóthểbạncầnđặtchocácchuyêngiatàichínhcủacôngtymộtvàicâuhỏi.Kỳcùngthìcôngviệccủabạnsẽphụthuộcvàomốiquanhệtốtđẹpvớinhàcungcấp,vàbạnkhôngmuốnhọvôcớlàmhỏngcácmốiquanhệnày.

CHUKỲCHUYỂNĐỔITIỀNMẶTMột cách để hiểu vốn lưu động là nghiên cứu chu kỳ chuyển đổi tiền

mặt.Vềcơbảnnólàmộtthờigianbiểugắncácgiaiđoạnsảnxuất(chukỳsảnxuất)vớiđầutưcủadoanhnghiệpvàovốnlưuđộng.Thờigianbiểunàycóbacấpđộ,vàbạncóthểthấycáccấpđộnàyđượckếtnốivớinhautrongHình28-1.Hiểunhữngcấpđộnàycũngnhưcácthướcđocủachúnglàmộtcáchrấttốtđểhiểuhoạtđộngkinhdoanh,vàgiúpbạnđưaranhữngquyếtđịnhthôngminhvềtàichính.

Bắtđầutừbêntráibiểu,doanhnghiệpmuanguyênvậtliệuthô.Đâylàđiểmbắtđầukỳthanhtoánkhoảnphảitrảvàkỳtrữhàngtồnkho.Tronggiaiđoạntiếptheo,doanhnghiệpphảithanhtoánchonhữngnguyênvậtliệuthônày.Điểmnàykhởiđầuchukỳchuyểnđổitiềnmặt–tứclà,tiềnmặtlúcnàyphảiđượcthanhtoán,vàcôngviệchiệntạilàxemnóquyhồivớitốcđộrasao.Tuynhiên,doanhnghiệpvẫnđangtrongkỳtồnkho;doanhnghiệpchưathậtsựbánđượcthànhphẩmnào.

Cuốicùng,doanhnghiệp thậtsựbánđượcthànhphẩm,kỳ tồnkhokếtthúc.Nhưngđâymớilàđiểmbắtđầukỳthucôngnợchocáckhoảnphảithu;doanhnghiệpvẫnchưanhậnđượcđồngnào.Cuối cùngdoanhnghiệp thuđượccôngnợcủagiaodịchbánhàng,sựkiệnnàyđánhdấukếtthúcchocảkỳthutiềncũngnhưchukỳchuyểnđổitiềnmặt.

Nguyên vật liệuthôđãmua

Thanh toánnguyênvậtliệu

Bán thànhphẩm

Công nợthuvề

Kỳthanhtoáncáckhoảnphảitrả

Kỳtồnkho

Chukỳchuyểnđổitiềnmặt

Kỳthucôngnợcáckhoảnphảithu

Hình28-1:ChukỳhoạtđộngTạisaotoànbộquytrìnhnàylạiquantrọng?Bởivớinó,cóthểxácđịnh

ta sẽmất bao nhiêu ngàymới thu được tiền, và hiểu tiềnmặt của doanhnghiệpbịđọngbaonhiêulâu.Đólàconsốquantrọngmàcácnhàquảnlývàlãnhđạocầnbiết.Đểtínhtoánnó,hãydùngcôngthứcsau:

Chukỳchuyểnđổitiềnmặt=DSO+DII–DPONóicáchkhác,hãylấythờigianthutiềnbìnhquân,cộngthờigianlưu

kho,trừđithờigiancóthểthutiền.Phéptínhnàychobạnbiếtdoanhnghiệpcóthểkhôiphụctiềnmặtnhanhchóngrasao,tínhtheođơnvịngày,kểtừthờiđiểmthanhtoáncáckhoảnphảitrả,đếnthờiđiểmthuđượccáckhoảnphảithu.

Chukỳchuyểnđổitiềnmặtmởrachobạncáchthứctínhsốtiềncầnđểrótvốnchohoạtđộngkinhdoanh:bạnchỉcầnlấytỷlệdoanhthutheongàynhân với số ngày chuyển đổi tiền mặt. Dưới đây là các phép tính trongtrườnghợpcôngtymẫucủachúngta.

54ngày+74ngày–55ngày=73ngày73ngàyx24.136.000đô-ladoanhthu/ngày=1.761.928.000đô-laHoạtđộngkinhdoanhnàyđòihỏivốnlưuđộngvàokhoảng1,8tỷđô-la.

Consốnàykhôngcógìbấtthườngđốivớimộtdoanhnghiệplớn.Ngaycảnhững doanh nghiệp nhỏ cũng đòi hỏi vốn lưu động lớn, tương ứng vớidoanhthu,nếuchukỳchuyểnđổitiềnmặtcủahọlênđến60ngày.Dùởbấtkỳquymôhoạtđộngnào,cácdoanhnghiệpđềucóthểgặpkhókhănởđiểmnày.TycoInternational–doanhnghiệpđượcnhắcđếnởđầucuốnsách–nổitiếngvìmualại600doanhnghiệptrongvònghainăm.Tấtcảcácvụmualạinàyđềutiềmẩnnhiềutháchthức,nhưngmộttrongnhữngtháchthứcnghiêmtrọngnhấtlàchúnglàmgiatăngđángkểchukỳchuyểnđổitiềnmặt.Lýdo?Tycothườngmualạicácdoanhnghiệpcùngngành,vàcácsảnphẩmcạnhtranhnhau liên tụcđược thêmvàodanhmục sảnphẩmcủa tậpđoàn.Vớinhiềusảnphẩmtươngtựnhauđượclưukho,hàngtồnkhokhôngdichuyểnnhanhnhưtrước–vàngàytồnkhobắtđầutheovòngxoắnốcvượtrakhỏitầmkiểmsoát,khiếnthờigianởmộtsốkhuvựctănghơn10ngày.Vớimộtcôngtyđaquốcgiacódoanhthuhơn30tỷđô-la,quymôtăngnhưvậycóthểvắtkiệthàngtriệuđô-latiềnmặt!(ĐâychínhlàvấnđềmàtrongvàinămtrởlạiđâyTycođãphảigiảiquyếtbằngcáchchấmdứtmualại,vàtậptrung

vậnhànhhoạtđộngkinhdoanh).Tacóthểrútngắnchukỳchuyểnđổitiềnmặtbằngtấtcảnhữngkỹthuật

đượcthảoluậntrongphầnnày:giảmDSO,giảmtồnkhovàtăngDPO.Hãytìmhiểuchukỳtiềnmặtcủacôngtybạncũngnhưhướngpháttriểncủanó.Cóthểbạnsẽcầnthảoluậnthêmvớicácchuyêngiatàichính.Aibiếtđược!Họthậmchícóthểấntượngtrướchiểubiếtcủabạnvềchukỳchuyểnđổitiềnmặtvànhữngđònbẩycóthểtácđộngđếnnó.Quantrọnghơn,bạncóthể bắt đầumột cuộc trò chuyệnmàkết quả của nó có thể làmột chukỳchuyểnđổi tiềnmặtnhanhhơn,yêucầuvốn lưuđộng thấphơn,và lượngtiềnmặtlớnhơn.Điềunàycólợichotấtcảcácbêntrongdoanhnghiệp.

HỘPCÔNGCỤKỲTHUTIỀNBạnmuốnquảnlýcáckhoảnphảithuhiệuquảhơn?DSOkhôngphảilà

thướcđoduynhấtcầndõitheo.Mộtthướcđokháclàkỳthutiền.Thườngthìviệcxemxétkỳthutiềnlàmấuchốtđểhiểutìnhhuốngthậtsựcủacáckhoảnphảithutrongdoanhnghiệp.

Nhưchúngtôiđãđềcậptừtrước,theođịnhnghĩa,DSOlàconsốbìnhquân.Chẳnghạn,nếubạncó1triệuđô-lakhoảnphảithuthutrong10ngàyvà1triệuđô-lathutronghơn90ngày,DSOtổngcủabạnlàkhoảng50ngày.Consốnàycóvẻkhôngtệ,nhưngthựctếlàcôngtybạncóthểđanggặprắcrốilớn,bởivìmộtnửakháchhàngdườngnhưkhôngthanhtoánđúnghẹn.MộtdoanhnghiệpkháccùngquymôcóthểcóDSOlà50ngày,nhưngchỉcó250.000đô-lacóthờigianthanhtoánquá90ngày.Doanhnghiệpđórõràngkhôngrơivàotìnhtrạngrắcrốinhưbạn.

Phântíchkỳthutiềnsẽchobạnthấynhữngloạisốliệusau:tổngkhoảnphải thudưới30ngày, tổngkhoảnphải thu từ30ngày tới60ngày,v.v…BạnrấtnênthửtiếnhànhphântíchnàycũngnhưkiểmtraDSOtổngđểcóbứctranhđầyđủvềcáckhoảnphảithucủamình.

PHẦN VII XÂY DỰNG BỘ PHẬN (VÀ TỔCHỨC) CÓ TRÍ TUỆ TÀI CHÍNH

29. XÓA MÙ TÀI CHÍNH VÀ HIỆUQUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA DOANH

NGHIỆPChúng tôiviếtcuốnsáchnàyvớihivọnggiúpbạnnângcao trí tuệ tài

chínhvà trở thànhmộtnhàquản lýgiỏihơn.Chúng tôi tinchắc rằngviệchiểucácbáocáotàichính,cácconsốtỷlệvàbấtkỳđiềugìkhácmàchúngtôi đề cập trong cuốn sách này sẽ giúp bạn thực hiện côngviệc củamìnhhiệuquảhơnvàcó triểnvọngsựnghiệp tươisánghơn.Thật lòngmànói,chúngtôicũngchorằngviệchiểuphươngdiệntàichínhcủahoạtđộngkinhdoanhsẽgiúpđờisốngcôngviệccủabạnthêmýnghĩa.Bạnsẽkhôngbaogiờchơibóngrổhaycờthỏcáomàtrướctiênkhôngtìmhiểutròđóđượcchơinhư thếnào;vậy thì tại saocôngviệckinhdoanh lạikhác?Nắmcácquytắc–lợinhuậnđượctínhtoánrasao,tạisaotỷlệthunhậptrêntàisảnlạiquantrọngđốivớicáccổđông,vàtấtcảnhữngđiềucònlại–chophépbạn xem xét công việc của mình trong bức tranh toàn cảnh của doanhnghiệp,bứctranhđóđơngiảnlàtấtcảmọingườiđangcùngnhaulàmviệcđểđạtđượcnhữngmục tiêunhấtđịnh.Bạnsẽ thấy rõ rànghơncách thứcvậnhànhcủacáidoanhnghiệpmàmìnhdựphần.Bạnsẽmuốnđónggópchonó,vàbạnsẽbiếtcáchlàmviệcnày.Bạncóthểđánhgiáhiệuquảlàmviệccủamìnhchínhxáchơntrướcđây,bởibạncóthểnhìnthấycácconsốtrọngyếuđangchuyểnđộngtheohướngnàovàhiểutạisaochúnglạiđitheohướngnàyhayhướngkia.

Và tấtnhiên, còncónhữngniềmvui trongđó.Nhưchúng tôiđã trìnhbày,các thẻbáocáo tàichínhphầnnàophảnánhhiện thực.Nhưngchúngcũng–vàđôikhichủyếu–phảnánhcảnhữngước tính,giảđịnh,phỏngđoánvàtấtcảcácđịnhkiếntừđómàra.(Cũngcólúcchúngphảnánhhànhvigiảmạokhônglẫnđiđâuđược).Cácnhânviênphòngtàichínhcủacôngtybạnbiếttấtcảđiềunày,nhưngđángtiếchọlạikhônglàmtốtcôngviệcchiasẻkiếnthứccủamìnhchonhữngkẻcònlạitrongchúngta.Bâygiờbạnphảiđặtchohọnhữngcâuhỏiđauđầu.Họcôngnhậnmộtkhoảnmụcdoanhthu cụ thểnhư thếnào?Tại saohọ lại chọnkhung thời gian cụ thểđóđểkhấu hao? Tại saoDII lại tăng? Tất nhiên, sau khi qua được cơn choángvángkhinghethấynhữngđồngnghiệpngoàilĩnhvựctàichínhnóithứngônngữcủamình,gầnnhưchắcchắnhọsẽsẵnlòngtrìnhbàycơsởchocácgiảđịnhvàướctính,vàđiềuchỉnhchúngchophùhợp.Aibiếtđược?Họthậmchícóthểhỏixinbạncốvấnnữaấychứ.

NHỮNGDOANHNGHIỆPTỐTHƠNChúngtôicũngtinrằngcácdoanhnghiệpsẽhoạtđộnghiệuquảhơnkhi

có chỉ số trí tuệ tài chính caohơn.Một doanhnghiệp lànhmạnh, nói chocùng,làmộtđiềutốt.Doanhnghiệpđócungcấphànghóavàdịchvụgiátrịchokháchhàng.Doanhnghiệpđómang lại chonhânviên củamìnhcôngviệcổnđịnh,tănglươngvàcáccơhộipháttriển.Doanhnghiệpđómanglạichocổđôngnguồnlợitứcổnđịnh.Nóichung,mộtdoanhnghiệpkhỏemạnhsẽgiúpnềnkinhtếpháttriển,giúpcộngđồngvữngchắcvàcải thiệnmứcsống.

Cácnhàquảnlýthôngminhvềtàichínhgópphầncủngcốsứckhỏecủadoanhnghiệpbởinhờnó,họcóthểđưaranhữngquyếtđịnhđúngđắnhơn.Họcó thểdùngkiến thứccủamìnhđểgiúpdoanhnghiệp thànhcông.Họquảnlýnguồnlựckhônngoanhơn,sửdụngthôngtintàichínhsắcsảohơn,vàdođógia tăngkhảnăngsinhlờicũngnhưdòngtiềncủadoanhnghiệp.Họcũnghiểuhơnlýdotạisaomọiviệclạixảyra,vàcóthểchungvaigánhvác,thayvìchỉxoimóibanlãnhđạocấpcaođãlầmlạcrasao.Chẳnghạn,chúngtôivẫncònnhớmộtlần,chúngtôihướngdẫnmộtnhómchuyênviênbánhàngsửdụngbáocáo tàichính thứccủacông tyhọ.Khichúng tôiđiđếnphầnbáocáolưuchuyểntiềntệ–vàchỉchohọthấykét tiềnmặtcủacôngtyđãcạnkiệtrasaokhitheođuổichiếnlượctăngtrưởngquamualại,mộtchuyênviênđãmỉmcười.Chúng tôihỏianh tại sao,vàanhcười lớnhơn.“Tôiđangphảiđấutranhvớiôngphótổnggiámđốcphụtráchbánhàngđếngầncảnămnay.Lýdolà,họthayđổikếhoạchtrảhoahồngcủachúngtôi.Trướcđây, chúng tôi thường trảvào thờiđiểmbánhàng, cònbâygiờchúngtôichỉđượctrảsaukhithuxongcôngnợ.Cuốicùngtôicũnghiểulýdo thayđổi.”Ông tiếp tụcgiải thích rằngôngđồngývới chiến lược tăngtrưởngquamualại,vàôngthậtsựkhôngđểtâmtớiviệcbanquảnlýđãthayđổikếhoạchcủacôngtyđểdồnnguồnlựcchochiếnlượcnày.Tuynhiên,trướcđóôngkhônghềhiểutạisao.

Trí tuệ tài chính còn tạo ra doanhnghiệpkhỏemạnh theonghĩa khác.Nhiềudoanhnghiệphiệnnayđangbịchiphốibởichínhtrịvàquyềnlực.Họtưởngthưởngchonhữngainịnhbợcấptrênvànhữngaixâydựngcácliênminhngầm.Tinđồn thất thiệtvàsự thiếu tin tưởng lẫnnhau lan tràn;cácmục tiêu chung lạc lối khi những cá nhân nịnh bợ để củng cố con đườngthăngtiếncủariêngmình.Tồitệhơncảlàkiểumôitrườngnàytrởnênthậtsựđộchại.Ởmộtcông tymàchúng tôi từngcộng tác,cácnhânviênchorằngviệcchiasẻlợinhuậnchỉđượcthựchiệntrongnhữngnămhọcathánrằngmìnhkhônghàilòng.Trongsuynghĩcủahọ,mụcđínhcủahoạtđộng

chiasẻlợinhuậnchỉlàđểhọimlặng.Trênthựctế,côngtycómộtkếhoạchtươngđốithẳngthắn,kếtnốinỗlựccủanhânviênvớisécchiasẻlợinhuậnhàngtháng.Tuynhiên,nhữnghoạtđộngchínhtrịnhưvậyomxòmđếnđộcácnhânviênchẳngbaogiờtinkếhoạchđólàthật.

Cómột liều thuốcgiảiđơngiảnchocáchoạtđộngchính trị: ánhsángmặttrời,sựminhbạchvàtruyềnthôngmở.Khimọingườihiểumụctiêucủadoanhnghiệpvànỗlựcđạtđượcchúng,việcxâydựngmộttổchứcdựatrênsựtintưởngvàýthứccộngđồngsẽdễdànghơn.Vềdàihạn,kiểutổchứcnàysẽluônthànhcônghơncácdoanhnghiệpkémcởimởhơn.Chắcchắn,mộtEnron haymộtWolrdcomhaymộtSunbeamcó thể thịnh vượngmộtthờigiandướisựlãnhđạotưlợi,giấugiếm.Nhưngmộttổchứcthànhcôngtrongdàihạngầnnhưluônđượcxâydựngbằnglòngtin,truyềnthôngvàýthứcmụcđíchchung.Đàoluyệntàichính–mộtsựgiatăngtrítuệtàichính–cóthểtạorasựkhácbiệttolớn.Ởnhữngdoanhnghiệpmànhânviênchorằngmụcđíchchiasẻlợinhuậnlàđểhọimlặng,nhữngngườicóquađàoluyệnsẽhiểukếhoạchthậtsựvậnhànhrasao.Chẳngmấychốchọsẽtậptrung nỗ lực vào những con sốmàmình có khả năng tác động đến – vàchẳngmấychốchọsẽnhậnđượcphiếuchiasẻlợinhuậnhàngquý.

Cuối cùng, các nhà quản lý khôn ngoan về tài chính có thể phản ứngnhanh hơn trước các biến cố. Cuốn sách nổi tiếngmang tênWarfighting(Đấutranh),docácsĩquancủaThủyQuânLụcChiếnHoaKỳviết,rađờinăm1989,vàtừđóđếnnayđãtrởthànhmộtdạngkinhthánhchocáclựclượngđặcbiệtthuộcđủmọithểloại.Mộtchủđềcủacuốnsáchlàlínhthủyluôn phải đốimặt với sự bất ổn định và những điều kiện thay đổi nhanhchóng.Họhiếmkhicóthểdựavàonhữngchỉdẫntừcấptrên;thayvàođó,họphảitựmìnhraquyếtđịnh.Vìvậycómộtquyđịnhlàcácchỉhuyphảinóirõmụctiêuchung,vàsaođóđểcácsĩquancấpthấphơnvàbinhlínhtựra quyết định thi hành.Bài học này có giá trị tương tự đối với các doanhnghiệptrongmôitrườngkinhdoanhđầybiếnđộngngàynay.

Cácnhàquảnlýphảiđưaranhiềuquyếtđịnhhàngngàymàkhôngthểthamvấncấpcaohơn.Nếuhọhiểucácthôngsốtàichínhđanggâyáplựcchomình, họ có thể ra quyết định nhanh và hiệu quả hơn.Hiệu quả hoạtđộngcủadoanhnghiệp–giốngnhưhiệuquảhoạtđộngcủamộtđơnvịthủyquânlụcchiếntrêntrậnđịa–cũngsẽmạnhhơnnhiều.

ĐƯA[TRÍTUỆTÀICHÍNH]XUỐNGHÀNGNGŨQUÂNLÍNHỞđâycòncómộtbướctiếptheo.Nếuviệccácnhàquảnlýhiểutàichính

có thể làmnên sự khác biệt, hãy tưởng tượng sự khác biệt đó sẽ lớn đến

dườngnàonếutấtcảmọingườitrongmộtbộphận–đúngralàtấtcảmọingườitrongmộtcôngty–đềuhiểunó.

Logic tương tự vẫn đúng: các nhân viên ở văn phòng, cửa hàng, khohàng,xưởngsảnxuấtvàcơsởhoạtđộngcủakháchhàngđềucóthểđưaranhữngquyếtđịnhthôngminhhơnnếuhọbiếtđôiđiềuvềcáchthứcdùngđểđolườngđơnvịmìnhvàtácđộngtàichínhcủanhữngviệcmàhọlàmhàngngày.Họcónênlàmlạimộtchitiếtbịhỏngkhông,haynênsửdụngmộtchitiếtmới?Họnên làmviệc thậtnhanhđểhoàn thànhkhối lượngcôngviệclớnhếtsứccóthể,haynênlàmviệcchuyêntâmhơnđểđảmbảomắcítsaisóthơn?Họnêndànhthờigianpháttriểndịchvụmới,haynênkhaithácvàphụcvụnhữngkháchhànghiệncó?Việccótấtcảmọithứmàkháchhàngcó thểcầnđếnquan trọngđến thếnào?Giốngnhưnhữngngười lính thủyđánhbộ,cácnhânviên tuyếnđầuvànhàgiámsátcầnbiếtphác thảo tổngquanvềnhữnggìmàdoanhnghiệpcầnđểcóthểlàmviệcthôngminhhơn.

Tấtnhiên,cácdoanhnghiệphiểuýtưởngnày,vàtrongnhữngnămgầnđâyhọđãlôikéocácnhânviênvànhàgiámsátcùngtheodõicácmụctiêuhoạtđộng,chỉsốhiệuquảhoạtđộngchính(keyperfomanceindex–KPI),cũngnhưnhiềuthướcđokhác.Cóthểbạnlàngườithôngbáochomọingườivềchỉsốhiệuquảhoạtđộngchínhdùngđểđánhgiáhọ;nếuvậy,bạnbiếtrằngthườngmọingườisẽnhướngmắtvàlắcđầu,đặcbiệtnếuKPIcủaquýnàylệchsovớiKPIquýtrước.Nhưngsẽthếnàonếucácchuyênviêntronglĩnhvựcđóhiểu logic tài chính củaKPIhoặc cácmục tiêuhiệuquảhoạtđộng?Sẽ thếnàonếuhọhiểu rằngquýnàyhọphảiđốimặtvớiKPImớikhôngphảivìmộtnhàđiềuhànhnàođóngẫunhiênraquyếtđịnhnày,màbởitìnhhìnhtàichínhcủacôngtyđãthayđổi?Giốngnhưchuyêngiabánhàngởlớphọcnọcủachúngtôi,hầuhếtmọingườiđềusẵnlòngthíchnghivớitìnhhuốngmớimiễnlàhọhiểulýdothayđổi.Nếuhọkhônghiểu,họsẽthắcmắckhôngbiếtbanquảnlýcóthậtsựbiếtmìnhđanglàmgìkhông.

Cũngnhưtrítuệtàichínhtrongcáccấpquảnlýcóthểthúcđẩyhiệuquảhoạtđộngkinhdoanh,trítuệtàichínhởhàngngũquânlínhcũngcóthểlàmđượcđiều tươngtự.Chẳnghạn,TrungtâmEffectiveOrganizationsđã tiếnhànhmộtnghiêncứutìmhiểunhiềuthướcđođánhgiásựthamgiacủanhânviên.Cụthểhaithướcđotrongsốđólà“chiasẻthôngtinvềhiệuquảhoạtđộngkinhdoanh,cáckếhoạchvàmụctiêu”vàđàotạonhânviên“cáckỹnănghiểucôngviệckinhdoanh”.Cảhaithướcđonàyđềucómốiquanhệtỷlệthuậnvớinăngsuất,sựhàilòngcủakháchhàng,chấtlượng,tốcđộ,khảnăngsinhlời,sứccạnhtranhvàsựhàilòngcủanhânviên.Nóicáchkhác,tổchứccàngxóamùtàichínhchonhânviênbaonhiêu,tổchứccànghoạtđộng

tốthơnbấynhiêu.Nhữngnhànghiêncứuquảnlýkhác,baogồmDanielR.Denison,PeterDrucker,JeffreyPfeffercùngnhiềungườikháccũngnghiêncứu và ủng hộ ý kiến cho rằng nhân viên càng hiểu rõ về công việc kinhdoanh,côngviệckinhdoanhcàngcókếtquảtốtđẹp.Tấtcảnhữngkếtquảtrênkhôngcógìbấtngờ.Khicácnhânviênhiểuchuyệngìđangdiễnra,cấpđộniềmtintrongtổchứcsẽtăng.Tỷlệbiếnđộngnhânsựgiảm.Độnglựcvàcamkếtđượctăngcường.Vàaicóthểnghingờviệcniềmtin,độnglựcvàcamkếtcànglớn,thìhiệuquảsẽcàngcao?

Joeđãtrựctiếpchứngkiếntấtcảnhữnghiệntượngnày.AnhvàcácđốitácđãbỏranhiềunămxâydựngSetpointtừconsố0.Giốngnhưmọidoanhnghiệp mới khởi nghiệm, Setpoint đã trải qua nhiều khó khăn và khủnghoảngcótínhđịnhkỳ,vàhơnmộtlầnkếtoánviêncủacôngtynóivớiJoerằngcôngtysẽkhôngthểtrụđượcquagiaiđoạnbiếnđộngnày.Nhưngbằngmộtcáchnàođó,côngtyđãluônlàmđược.Cuốicùng,kếtoánviênđóthúnhậnvớiJoe:“Anhbiếtkhông,tôinghĩlýdotạisaocácanhvượtquađượcnhữngkhókhănđólàvìcácanhđãđàoluyệnnhânviêncủamìnhvàchiasẻthông tin tài chínhvới họ.Khi rơi vàokhókhăn, cả công ty sát cánhbênnhauvàtìmracáchchiếnđấu,vượtquanó.”

Kế toán viên đó nói đúng:mọi nhân viên đều biết chính xác công tymìnhđangđứngởđâu.Chia sẻ thông tin tài chínhvàgiúpcấpdưới cũngnhư cácđồngnghiệphiểuđượcnó làmột cáchđể tạo ramụcđích chungtrongdoanhnghiệp.Nónuôidưỡngmôitrườngtrongđóđộilàmviệccóthểtồntạivàpháttriểnmạnhmẽ.Khôngchỉcóvậy,ngườitasẽkhócóthể“xàonấu”sổsáchkhinómởchotấtcảmọingười.

Nếukhôngvậnđộnghànhlangđểcómộtchươngtrìnhđàotạotàichínhcho tất cả, bạn có thể làmgìđểgiúp công tyđạt đến trạng thái đó?Chắcchắnlàcó:tựđàoluyện.Giảnggiảimộtsốkiếnthứccơbảnvềtàichínhchocác thành viên trong đội củamình.Giới thiệu với họ các khía cạnh nghệthuật[trongtàichính].Giúphọnhìncácconsốnhưlànhữngcôngcụhữudụng.Hỗtrợhọápdụngkiếnthứcvàocôngviệchàngngày.

Nhiềunhàquảnlýđãthựchiệnviệcnàyvànhậnthấykhoảnđầutưthờigianđóđượchoàntrảbằngnăngsuấtvàsựhàilòngcủanhânviên.Nóichocùngthìhầuhếtmọingườiđềuthíchhọc,đặcbiệtlànếuhọthấymốiliênhệgiữaviệchọcvàtácđộngthậtsựcủamìnhlênkếtquảhoạtđộngcủadoanhnghiệp.Nộidungcònlạicủaphầnnàysẽđưaramộtsốgợiýliênquanđếncáchgiảnggiảichohọvàcáchđểcủngcốviệchọctậpđó.

30. CÁC CHIẾN LƯỢC XÓA MÙ TÀICHÍNH

Nếumụctiêucủabạnlàcómộtphòngbanhaymộtnơilàmviệccótrítuệtàichính,bướcđầutiênbạnphảilàmlàcânnhắcchiếnlượcđểđạtđượcđiều đó. Chúng tôi không sử dụng từ chiến lược một cách hời hợt. Bạnkhôngthểchỉtổchứckhóađàotạomộtlầnrồithôi,hayphátmộtcuốnsáchhướngdẫnvàchờđợimọingườiđượckhaithông.Mọingườicầnthamgiavàoquátrìnhhọctậpấy.Tàiliệucầnđượcnhắclại,sauđóônlạitheonhiềucáchkhácnhau.Xóamùtàichínhcầntrởthànhmộtphầncủavănhóadoanhnghiệp.Việcnàyđòihỏiphảiđầu tư thờigian,nỗ lựcvà thậmchícả tiềnbạc.Nhưngnólàviệchoàntoàncóthểlàmđược.Chúngtôisẽtrìnhbàysơlượcbaphươngpháp–khôngloạitrừlẫnnhau–màchúngtôithấycóhiệuquả.

CÔNGCỤVÀKỸTHUẬTCác công cụ và kỹ thuật sau đây chưa phải là danh sách toàn diện.

Nhưngchúng là tấtcảnhữngphươngphápbạncầnđểcó thể tự triểnkhaimộtcáchtươngđốidễdàng.

Đàotạo(điđàotạolại)Bắtđầubằngviệctổchứcbabuổiđàotạongắn.Chúngtôikhôngcóý

nói bạn phải dùng thứ gì đó vui mắt: ngay cả một bài thuyết trìnhPowerPointvớinhữngtàiliệupháttaycũnghiệuquả(mặcdùvậychúngtôiphảicảnhbáorằngkhôngphảilúcnàoPowerPointcũngcólợichoviệchọchỏilâudài!).Mỗibuổinênkéodàikhoảng30-50phút.Tậptrungvàomộtkháiniệmtàichính.Chẳnghạn,JoeđãtổchứcbabuổihọckéodàimộtgiờtạiSetpoint–mộtvềbáocáokếtquảkinhdoanh,mộtvềbáocáolưuchuyểntiềntệvàtàichínhdựán,vàmộtvềbảngcânđốikếtoán.Tùythuộcvàotìnhhìnhriêng,bạncóthểtìmhiểuvềlợinhuậngộp,chiphíbánhàngdướidạngphầntrămdoanhthuhoặcthậmchíluânchuyểntồnkho.Kháiniệmcầnliênquanđếncôngviệccủađội,vàbạnnênchỉchomọingườithấyhọtácđộngđếncácconsốnàyrasao.

Tổchứclớphọctrêncơsởthườngxuyên,cóthểmộtthángmộtlần.Đểmọi người thamdựnhiều lần nếu họmuốn–mọi người thườngphảimấtnhiềuthờigianmớilĩnhhộiđượcvấnđề.Khuyếnkhíchcáccấpdướitrựctiếpthamdự100%.Tạoramộtmôitrườngtruyềntảiđếnnhữngngườithamdựthôngđiệp:bạntinrằnghọlàmộtphầnquantrọnglàmnênthànhcông

củaphòngbanvàrằngbạnmuốnhọthamgia.Cuốicùng,bạncóthểđềnghịcácthànhviênkhácđứnglớp–đâylàmộtcáchhayđểhọtìmhiểutàiliệuvàphongcáchgiảngdạycủahọcóthểkhácbạnđủđểhọcóthểtiếpcậnnhữngngườimàbạnkhôngthể.

Tổchứcnhữngcuộcgặphàngtuầnvới“cácconsố”Hai,baconsốđolườnghiệuquảhoạtđộngcủađơnvịbạngiữacáctuần

vàgiữacácthánglàgì?Hai,baconsốmàbảnthânbạntheodõiđểbiếtliệumình có đang làm tốt công việc của nhà quản lý là gì?Hàng hóa gửi đi?Doanhthu?Sốgiờtínhphí?Hiệuquảhoạtđộngtheongânsách?Rấtcóthểnhữngconsốchínhyếumàbạnđangtheodõicóliênquantheocáchnàođóđếnbáocáo tài chínhcủacông ty,vàdođócuốicùng lại có tácđộng lênhiệuquảhoạtđộngtàichính.Vìvậy,hãybắtđầuchiasẻnhữngconsốnàyvớiđộicủamìnhtrongcáccuộchọphàngtuần.Giảithíchnhữngconsốđóbắtđầu từđâu, tạisaochúngquan trọng,vàmọingười trongđội tácđộngđếnchúngrasao.Hãytheodõinhữngđườngxuhướngnàymộtthờigian.

Bạnbiếtchuyệngìsẽxảyrakhông?Chẳngmấychốcmọingườibắtđầunóivềbảnthâncácconsố.Họsẽbắtđầutínhtoáncáchthứcđểđưacâykimđiđúnghướng.Khiđiềunàybắtđầuxảyra,hãycốgắngđưanólêncấpđộtiếptheo:dựđoánnhữngconsốnàysẽởđâutrongthánghoặcquýtiếptheo.Bạnsẽngạcnhiênkhithấymọingườibắtđầugiữquyềnsởhữumộtconsốnhưthếnàokhihọđặtcượcuytíncủamìnhvàodựđoán.(Chúngtôiđãgặpnhiềudoanhnghiệp,trongđócácnhânviênmởmộthộicácượcvềvịtrícủamộtconsốnhấtđịnh!).

Củngcố:BảngđiểmvàcácphươngtiệnhỗtrợnghenhìnkhácHiệnnaycómộtxuhướnglàcácnhàđiềuhànhcó“bảngđiểm”trênmáy

tínhcủamình,bảngđiểmđóhiểnthịcácchỉbáovềhiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệpởmột thờiđiểmcụ thể.Chúngtôi luônthắcmắctạisaocácđơnvịđiềuhànhkhôngsửdụngbảngđiểmđóvàcôngkhaichotấtcảmọinhânviên.Vìvậy,chúngtôikhôngchỉđềxuấtcácbuổithảoluậnvềconsốchínhtrongcáccuộchọp,chúngtôicònđềnghịthôngbáochúngtrênbảngđiểmvàsosánhhiệuquảhoạtđộngtrướcđóvớihiệuquảhoạtđộnghiệntại,cùngcácdựđoántrongtươnglai.Khimọingườicóthểthấycácconsốnày,mọingườisẽkhócóthểquênhayphớtlờnó.Dùvậy,hãynhớrằngnhữngđồthịnhỏcóthểdễbịphớtlờhơn–vànếucóthể,tứclàchúngsẽbị.Cũngnhưvớibảngđồnghồ trênxe, hãyđảmbảo rằngbảngđiểm rõ ràng, trựcdiệnvànằmngaytrướcmắtbạn.

Chúngtôicũngthíchdùngcácphươngtiệnhỗtrợnghenhìnđểnhắcmọingườinhớdoanhnghiệplàmratiềntheocáchnào.Chúngcungcấpbốicảnhđểmọingườitậptrungvàocácconsốchính.Côngtycủachúngtôiđãpháttriểnmộtchương trìnhmàchúng tôigọi làSơđồdòng tiền,minhhọacácchủđềnhưlợinhuậnđếntừđâu.XemmẫuởHình30-1:sơđồnàytheodấutoànbộquátrìnhhoạtđộngkinhdoanhởmộtcôngtygiảtưởng,chỉchotathấy trongmỗi đồng doanh thu có bao nhiêu được dùng cho chi phí hoạtđộngcủa từngphòngban,vàsauđónhấnmạnhcóbaonhiêucònlạidướidạnglợinhuận.Chúngtôitùychỉnhchươngtrìnhnàychotừngkháchhàng,saochomọingườicóthểthấytấtcảcáchoạtđộngtrongcôngtycủahọ.Bạnthậmchícòncóthểtựvẽsơđồ,nếuhiểurõtàiliệu.Mộtcôngcụnghenhìnluônlàcôngcụmạnhđểcủngcốnộidunghọctập.Khimọingườinhìnvàonó,nósẽnhắcnhởchohọnhớhọphùhợpvớibứctranhtoàncảnhrasao.Nócũngrấthữudụng.Mộtcôngtymàchúngtôibiếtđãlàmhaisơđồ.Mộtthểđểhiệncácconsốmụctiêucủacôngty–nhữnggìmàchinhánhtốtnhấtcủacôngtysẽlàm.Mộtđểcácnhàquảnlýviếtnhữngconsốthậtsựcủachinhánh.Mọingườisẽthấyvớitừngconsốtrọngyếu,họđãtiếntớigầnđếnđâu,hayhọcòncáchhiệuquảhoạtđộngcủamộtchinhánhtốtnhấtbaoxa.

Hình30-1:Sơđồdòngtiền

Ởcảbaphươngphápnày,bạnphảinhớmộtsốquy tắc trọngyếu liênquanđếncáchthứchọctậpởngườitrưởngthành.Cólẽquytắcquantrọngnhấtlàlôikéohọthamgiavàoquátrìnhhọchỏi.Ngườitrưởngthànhhọcđượcítnhấtkhihọbịdạydỗ;họhọcđượcnhiềunhấtkhitựmìnhthựchiện.Vìvậy,saukhibạncungcấpchohọcáckiếnthứccơbản,hãyyêucầuhọthực hiện các phép tính, thảo luận về các tác động và giải thích ý nghĩa.Chúngtôicálàbạnsẽnghethấynhữngđiềutuyệtvời,nhưýtưởngmớiliênquanđếncách thứcgiảm thiểu thờigian chờkhimáyhỏnghóc,hay cáchthứccảithiệndòngtiền.Ngườitrưởngthànhhọcđặcbiệtnhanhkhihọthấycólýdođểlàmvậy.Nếuhọhiểubứctranhtoàncảnhvàhiểunhữngđiềuhọđanghọc liênquanrasaovớicôngviệc, tácđộngcủahọ lênkếtquảkinhdoanhvàtìnhhìnhtàichínhcủacánhânhọ(vídụ,anninhviệclàm,cơhộitănglương),họsẽchúýrấtkỹ.Hãycẩnthận,chớđưaragiảđịnhvềnhữnggìhọđãbiết.(Cácnhàquảnlýthườnggiảđịnhrằngcácthànhviêntrongđộibiếtnhiềuhơnsovớithựctế).Hãyđểbàigiảngthậttậptrung,vuivẻvànhớrằngđừngcốbiếnhọthànhcáckếtoánviên.

Tấtnhiên,nếubạnthậtsựthamvọng,đâycóthểtrởthànhmộtsángkiếntoàntổchức.Bạnsẽcầnmộtngườiđỡđầuởcấpcao(nhưCEO,CFOhoặcphógiámđốcphụtráchsảnxuất),vàbạncóthểsẽcầnsựgiúpđỡnàođótừbênngoàiđểpháttriểnvàthựchiệnhoạtđộngđàotạonày.Tuynhiên,nếuđâyđúnglàvănhóaởcôngtybạn,cơhộicảithiệnsẽrấtlớn.Ởmộtcôngtymàchúng tôi từnghợp tác tác,mộtphầncủahoạtđộngnàybaogồmviệcthayđổingônngữ(yếutốcóthểhếtsứcquantrọngtrongbấtkỳthayđổivănhóanào).Sựthayđổinàybắtđầuởmộtkhuvực,khigiámđốcvùngbắtđầugọicácnhânviêncủamìnhlàđốitáckinhdoanh.Nhữngđốitáckinhdoanhmớinàynhìnnhận thayđổimột cáchnghiêm túc, chủyếu làbởi cũngcónhiềuđiềukhácnữachothấybanquảnlýthậtsựcoihọlàđốitác,vàhọbắtđầugọinhaulàđốitáckinhdoanh.Ngaylậptứchọcũngthayđổicácbảnghiệutrongbãiđậuxe,đểtừ“nhânviên”biếnmấtkhỏiđó.Sauđócáckhuvựckháccũngbắtđầuhọctheo,vàchẳngmấychốcchủtịchcủacôngtycóquymôtoànquốcnàyđãnóivềcácđốitáckinhdoanhtrongcácbảntinnộibộ.Mảnhghépcuốicùnglàkhimộtkháchhànglớnviếtthưcảmơnphóchủtịchcôngty,trongthư,cácnhânviêncủacôngtyđượcgọilàlàđốitáckinhdoanh.Đến lượt,ngônngữmớinàyđượcphảnánhquacamkếtmạnhmẽhơn,sựthamgianhiềuhơnvàthànhtíchxuấtsắchơntừphíanhânviên.

31. MINH BẠCH TÀI CHÍNH: MỤC TIÊUTỐI THƯỢNG

Tínhđếnlúcnày,chúngtôiđã tập trungchỉdẫnnhữngđiềutươngđốiđơngiảnchocácnhânviêncủabạn:mộtsốkháiniệmchính,mộthoặchaichỉbáohiệuquảhoạtđộngtrọngyếu,v.v…Nhưngngàynay,ngaycảthếcóthểvẫnlàchưađủ.

Lýdo?Cóthểtrongnhữngnămquamọingườichưahọcđượcnhiềuvềtàichính,nhưngchắcchắnhọbiếtrằnghọkhôngthểcoitínhổnđịnhvềtàichínhcủacôngtylàđươngnhiên.Quánhiềudoanhnghiệpphásảnhoặcbịvồlấytrongcáccuộcmualạivớimứcgiávừabánvừacho(vàkéotheođóthườnglàtổnthấtlớnvềviệclàm).Cóquánhiềudoanhnghiệpđượcchỉralàđã“xàonấu”sổsách,thườnglàvớinhữnghệquảthảmkhốcchonhữngngười làm việc ở đó.Các nhân viên củaEnron tưởng rằngmình đang cótrongtayđiềutốtđẹp:mộtcôngtytăngtrưởng,cổphiếulêngiánhanh,kếhoạch lương401(k)hậuhĩnh,nhiềucơhội thăng tiến.Nhưngrồimọi thứđộtngộtđổsụp.Chỉtrongnháymắt,gầnnhưtấtcảcácnhânviênphảivậtvờrađườngxinviệc.Ngườidântrênkhắpđấtnướcrútrađượcbàihọc:vìnhữnglýdorấtthựctế,họnênhiểuđôiđiềuvềhoạtđộngtàichínhcủacôngtymàmìnhđang làmviệc.Giốngnhưcácnhàđầu tư,họcầnbiếtcông tyđanglàmănnhưthếnào.

Vìvậyhãynghĩ tới nhữngđiều có thểđạt đượcbởimộtvănhóađíchthựccótrítuệvàsựminhbạchtàichính–mộtvănhóamàởđómọingườiởkhắpnơithựcsựnhìnthấyvàhọccáchhiểucácbáocáotàichính.Không,chúng tôi không kỳ vọngmọi người đều trở thành các nhà phân tích PhốWallhaycácchuyêngiakếtoán.Chúngtôichỉchorằngnếucácbáocáotàichínhởngoàikiavànhữngkháiniệmchínhđượcgiảithíchnhiềulần,mọinhân viên sẽ tin tưởng hơn, trung thành hơn và công ty, nhờ đó, sẽ vữngmạnhhơn.Chắcchắnlànhữngdoanhnghiệpđượcgiaodịchcôngkhaitrênthịtrườngchứngkhoánkhôngthểtrưngchocácnhânviênxemnhữngbáocáotàichínhhợpnhấtngoàimộtlầnmỗiquý,khithôngtinđượcbốcáochocôngchúng.Nhưngchắcchắnhọcóthểcốgắnggiảithíchnhữngbáocáotàichínhnàykhichúngđượcphátđi.Trongthờigianđó,họcóthểđảmbảocácnhân viên thấy được các con số hoạt động của phòng ban hoặc cơ sởmàmìnhlàmviệc.

Bạncũngcóthểthấychúngtôinhiệtthànhtinvàosứcmạnhcủatrithức–vàliênquanđếnchuyệnkinhdoanh,chúngtôitinvàohầuhếtnhữnggìcó

trongsứcmạnhcủatrithứctàichínhvàtrítuệtàichínhlàyếutốcầnthiếtđểtrithứctàichínhđóhoạtđộng.Thôngtintàichínhlàhệthầnkinhcủabấtkỳmộtdoanhnghiệpnào.Nóchứanhữngdữliệuchothấydoanhnghiệpđanglàmănrasao–điểmmạnhcủadoanhnghiệpnằmởđâu,điểmyếunằmởđâu,cơhộicũngnhưtháchthứcnằmởđâu.Từquálâu,ởmỗidoanhnghiệpchỉ có một nhóm là những người duy nhất hiểu dữ liệu tài chính nói gì.Chúngtôichorằngcầncóthêmnhiềungườihiểudữliệutàichính,bắtđầutừnhữngnhàquảnlý,rồicuốicùngmởrộngratoànbộlựclượnglaođộng.Mọingườisẽkhấmkháhơnnhờcóđượchiểubiếtđó,vàdoanhnghiệpcũngvậy.

HỘPCÔNGCỤHIỂUĐẠOLUẬTSARBANES-OXLEYNếubạn làmviệc trongbấtkỳ lĩnhvựcnàogẫngũivới tàichính,hẳn

bạnđãnghevềđạo luậtSarbanes-Oxley,haycòngọi làSarbox,hoặcđơngiản làSox.Sarbanes-Oxley làmộtđạo luậtđượcQuốchộiMỹbanhànhtháng7năm2002nhưmộtđộngtháiđáplạinhữngvụgianlậntàichínhliêntụcđượcphanhphuikhiđó.Đâycólẽlàđiềuluậtcótácđộnglớnnhấtlênvấnđềquảnlýdoanhnghiệp,tiếtlộthôngtintàichínhvàkếtoáncôngkểtừsaukhiluậtchứngkhoánbanđầucủaMỹcóhiệulựctrongthậpniên1930.Mụcđíchcủađạoluậtnàylànhằmnângcaoniềmtincủacôngchúngvàothịtrườngtàichínhbằngcáchcủngcốcáccôngcụkiểmsoátbáocáotàichínhvàánphạtdànhchonhữngtrườnghợpviphạm.

CácđiềukhoảntrongđạoluậtSarbanes-Oxleytácđộngtớigầnnhưtấtcảmọiđốitượngdínhlíuđếnhoạtđộngtàichính.ĐạoluậtnàytạoraBankiểmsoát kế toánở các công tyđượcniêmyết trên sàn chứngkhoán.Nócấmcácdoanhnghiệpkếtoánbándịchvụkiểmtoánvàphikiểmtoánchokháchhàng.Nóyêucầubangiámđốccủacácdoanhnghiệpxáclậpcácthủtục,theođónhânviêncóthểcảnhcáobangiámđốcnếunghingờcóhànhvigian lận trong nghiệp vụ kế toán. Theo quy định của đạo luật Sarbanes-Oxley,doanhnghiệpkhôngthểsathải,hạbậchayđốixửtệvớinhữngnhânviênđịnhbáocáonhữnghànhvinghilàgianlậntàichính.

CEOvàCFOcủadoanhnghiệplàđốitượngchịuảnhhưởnglớnbởiđạoluậtmớinày.Nhữngnhânvậtnàyphảichứngnhậnchocácbáocáotàichínhhàngquývàhàngnămcủadoanhnghiệp,nêurõhọchịutráchnhiệmvềcácthủ tục tiết lộ và kiểm soát, và xác nhận các báo cáo tài chính không có

nhữnggiảithíchsai.Ngoàira,đạoluậtnàycũngcấmcácdoanhnghiệpchovayhoặcđảmbảochocáckhoảnvaynợcánhâncủacácgiámđốcvànhàđiềuhành.(MộtnghiêncứudoTổchứcCorporateLibraryResearchGrouptiếnhànhpháthiệnrarằngcácdoanhnghiệpđãchocácnhàđiềuhànhvaymượn trên 4,5 tỉ đô-la trong năm 2001 với mức lãi suất bằng 0 hoặc rấtthấp).Vàđạo luậtnày cũngyêu cầu cácCEOvàCFOdoanhnghiệpphảihoàntrảnhữngkhoảnthưởngvàlợinhuậncổphiếunhấtđịnhnếucôngtybuộcphảibáocáolạikếtquảtàichínhdotiếnhànhsai.

Sarbanes-Oxleyyêucầucácdoanhnghiệpcủngcốcáccôngcụkiểmsoátnộibộ.Cácdoanhnghiệpphảithêm“báocáokiểmsoátnộibộ”vàobáocáohàngnămgửitớicáccổđông,nêurõtráchnhiệmcủabanquảnlýtrongviệcduy trìnhữngcôngcụkiểmsoát thíchđángđốivớihoạtđộngbáocáo tàichínhvàtuyênbốkếtluậnliênquanđếnhiệuquảcủacáccôngcụkiểmsoát.Ngoàira,banquảnlýphảitiếtlộthôngtinvềnhữngthayđổinộidungtrongbáocáotàichínhhoặchoạtđộngsảnxuấtcủacôngtytrêncởsởhiệntạivànhanhchóng.

Sarbanes-Oxleybuộccácdoanhnghiệpniêmyết trênsànchứngkhoánphảichịutráchnhiệmhơnnữavớicácbáocáotàichínhcủamìnhvàhạnchếkhảnăngthựchiệnnhữnghànhvigianlận.Tuynhiên,việctriểnkhaihoạtđộngnàyrấtđắtđỏ.Chiphítrungmìnhchocácdoanhnghiệplà5triệuđô-la;đốivớinhữngdoanhnghiệplớnnhưGeneralElectric,consốcóthểlêntới30triệuđô-la.

PHỤLỤC

Báocáokếtquảkinhdoanh(hàngtriệu)

Năm kết thúc vào ngày 31 thángMườihainăm2005

Doanhthu 8.689

Giávốnhàngbán 6.756

Lợinhuậngộp 1.933

Chiphí chungvàchiphíbánhàng(SG&A) 1.061

Khấuhao 239

Thunhậpkhác 19

EBIT 652

Trảlãi 191

Thuế 213

Thunhậpthuần 248

Bảngcânđốikếtoán(hàngtriệu)

Ngày 31

tháng Mười hainăm2005

Ngày 31tháng Mười hainăm2004

Tàisản

Tiềnmặtvàcáckhoảntươngđươngtiền 83 72

Khoảnphảithu 1.312 1.204

Tồnkho 1.270 1.514

Cáckhoản trả trướcvà tài sảnngắnhạnkhác 85 67

Tổngtàisảnngắnhạn 2.750 2.857

Đấtđai,nhàxưởngvàthiếtbị 2.230 2.264

Tàisảndàihạnkhác 213 233

Tổngtàisản 5.133 5.354

Nợphảitrả

Khoảnphảitrả 1.022 1.129

Hạnmứctíndụng 100 150

Khoảnphảitrảcủanợdàihạn 52 51

Tổngnợngắnhạn 1.174 1.330

Nợdàihạn 1.037 1.158

Nợdàihạnkhác 525 491

Tổngnợphảitrả 2.736 2.979

Vốnchủsởhữu

Cổphiếuthường,mệnhgiá1đô-la

(Năm2004và2005,có100triệucổphiếu được phép lưu hành, 74 triệu cổphiếulưuhành)

74 74

Vốnbổsung 1.110 1.110

Lợinhuậngiữlại 1.273 1.191

Tổngvốnchủsởhữu 2.457 2.375

Tổngnợphảitrảvàvốnchủsởhữu 5.193 5.354

Chúthíchnăm2005

Khấuhao 239

Sốcổphiếuphổthông(triệu) 74

Thunhậptrêncổphần 3,35

Cổtứctrêncổphần 2,24

Báocáolưuchuyểntiềntệ(hàngtriệu)

Nămkếthúcvàongày31thángMườihainăm2005

Lưu chuyển tiền từ hoạtđộngkinhdoanh

Lợinhuậnthuần 248 Lợi nhuận thuần trên bảngcânđốikếtoán

Khấuhao 239 Khấuhaotừbáocáokếtquảkinhdoanh

Khoảnphảithu (108) Thay đổi trong A/R từ năm2004tớinăm2005

Hàngtồnkho 244 Thayđổitronghàngtồnkho

Tàisảnngắnhạnkhác (18) Thay đổi trong tài sản ngắnhạnkhác

Khoảnphảitrả (107) ThayđổitrongA/P

Tổng tiềnmặt từhoạtđộngkinhdoanh 498

Lưu chuyển tiền từ hoạtđộngđầutư

Đấtđai,nhàxưởngvà thiếtbị (205) Thay đổi PPF được điều

chỉnhchokhấuhao

Tàisảndàihạnkhác 20 Thayđổisovớibảngcânđốikếtoán

Tổng tiềnmặt từhoạtđộngđầutư 185

Lưu chuyển tiền từ hoạtđộngtàichính

Hạnmứctíndụng (50) Thayđổitrongtíndụngngắnhạn

Khoản phải trả của nợ dàihạn 1 Thayđổinợgốchiệntạicủa

khoảnnợdàihạn

Nợdàihạn (121) Thayđổisovớibảngcânđốikếtoán

Cáckhoảnnợdàihạnkhác 34 Thayđổisovớibảngcânđốikếtoán

Cổtứcthanhtoán (166) Trảcổtứcchocổđông

Tổng tiềnmặt từhoạtđộngtàichính 302

Thayđổitrongtiềnmặt 11 Cộngtổngbamục

Tiềnmặtđầukỳ 72 Từbảngcânđốikếtoánnăm2004

Tiềnmặtcuốikỳ 83 Thay đổi trong tiền mặt +tiềnmặtđầukỳ