Treiglo

Beth yw ‘treiglo’ a ‘threigladau’?

Gall llythrennau cyntaf rhai geiriau newid weithiau.e.e. Gall ‘c’ ddechreuol ‘cath’ ymgyfnewid ag ‘g’, ‘ngh’ neu ‘ch’:

gwelais gathfy nghathei chath

Digwydd hynny am eu bod, fel arfer, yn dilyn rhyw air neu eiriau sy’n achosi’r newid. Mae’r newid hwnnw, yn ei dro, yn ei gwneud hi’n haws i ni ynganu’r geiriau efo’i gilydd.

Treiglo yw’r enw ar y newid hwn.Treiglad yw’r hyn a achosir.

Treigladau

Er mor sylfaenol yw treiglo i ramadeg y Gymraeg, dim ond ar naw cytsain y gall effeithio:

p, t, c, b, d, g, ll, m, rh.

Canolbwyntir yma ar y mannau sy’n achosi trafferthion; am ymdriniaeth lawn ar reolau treiglo gweler:- Morgan, T. J., Y Treigladur a’u Cystrawen (Caerdydd, 1952)- Lewis, D. Geraint, Y Treigladur (Llandysul, 1994)

p t c

b d g

ll m rh

1. Y treiglad meddal

2. Y treiglad trwynol

3. Y treiglad llaes

Ceir tri math o newid neu dreiglad:

Y Treiglad Meddal

Mae pob un o’r naw cytsain yma’n treiglo’n feddal:

p, t, c, b, d, g, ll, m, rh.

Y treiglad meddal yw’r un sy’n digwydd amlaf o bell ffordd.

Y Treiglad TrwynolY chwe llythyren gyntaf yn unig sy’n treiglo’n drwynol:

p, t, c, b, d, g.

Y Treiglad Llaes Y tair llythyren gyntaf sy’n treiglo’n llaes:

p, t, c.

Cytsain Tr. Meddal Tr. Trwynol Tr. Llaesp b mh pht d nh thc g ngh chb f md dd ng - ngll fm lrh r

Treigladau

Rhagenwau a threigladau

Rhagenwau a threigladauRhagenw = gair sy’n cael ei ddefnyddio yn lle enw.

Person Unigol Lluosog1af fy ein2il dy eich

3ydd ei (gwr.)ei (ben.)

eu

Rhagenwau Dibynnol Blaen

Tasg 1Yn eich grwpiau, ceisiwch ddidoli’r cardiau

gan eu paru’n gywir, yn y drefn canlynol:FyDyEi (ben.)Ei (gwr.)EinEich Eu

Atebion

Fy nghathDy gathEi (ben.) chathEi (gwr.) gathEin cathEich cathEu cath

Ei (gwr.) Dy Treiglad Meddal

Fy Treiglad Trwynol

Ei (ben.) Treiglad Llaes

Cytsain Enw MEDDALei (gwr.) + dy

TRWYNOLfy

LLAESei (ben.)

P Pen ei/dy ben fy mhen ei phenT Troed ei/dy droed fy nhroed ei throedC Coes ei/dy goes fy nghoes ei choesB Braich ei/dy fraich fy mraichD Dant ei/dy ddant fy nantG Gwddw ei/dy wddw* fy ngwddwLl Llaw ei/dy lawM Migwrn ei/dy figwrnRh Rhan ei/dy ran

* g > _

Y ffordd hawsaf i ddangos patrwm y treigladau, ac i’ch helpu i gofio’r treigladau, yw drwy ddefnyddio’r tabl canlynol:

Felly, y rheolau yw:

Ceir treiglad meddal ar ôl y rhagenw dibynnol blaen trydydd unigol gwrywaidd ‘ei’.

Ceir treiglad meddal ar ôl y rhagenw dibynnol blaen ail unigol ‘dy’.

Ceir treiglad trwynol ar ôl y rhagenw dibynnol blaen cyntaf unigol ‘fy’.

Ceir treiglad llaes ar ôl y rhagenw dibynnol blaen trydydd unigol benywaidd ‘ei’.

Enghraifft o gwestiwn tebygol

1. Mae fy cath yn wael.

Enghraifft o gwestiwn tebygol

1. Mae fy cath yn wael.

Camgymeriad Cywiriad Rheswm

fy cath fy nghath Ceir treiglad trwynol ar ôl y rhagenw dibynnol

blaen, cyntaf unigol ‘fy’.

TASG 2

Cwestiynau anodd!

1. Gwêl y bardd lawer o’u gerddi mewn cylchgronnau.

Cwestiynau anodd!

1. Gwêl y bardd lawer o’u gerddi mewn cylchgronnau.Camgymeriad Cywiriad Rheswm

o’u gerddi o’i gerddi Mae angen y rhagenw dibynnol blaen trydydd unigol gwrywaidd yma yn hytrach na’r trydydd person lluosog i gyd-fynd â’r enw lluosog ‘cylchgronnau’.

Cwestiynau anodd!

2. Carwn fod ar ben fy hun heddiw gan nad yw hi wedi cysylltu â fi.

Cwestiynau anodd!

2. Carwn fod ar ben fy hun heddiw gan nad yw hi wedi cysylltu â fi.

Camgymeriad Cywiriad Rheswm

ar ben ar fy mhen Mae angen defnyddio’r rhagenw dibynnol blaen, person cyntaf unigol ‘fy’

yma. Mae’r rhagenw dibynnol blaen, person

cyntaf unigol ‘fy’ yn achosi treiglad trwynol.

Cwestiynau anodd!

3. Mae’r bachgen yn dangos ei theimladau iddyn nhw’n amlwg iawn ar y cae rygbi.

Cwestiynau anodd!

3. Mae’r bachgen yn dangos ei theimladau iddyn nhw’n amlwg iawn ar y cae rygbi.

Camgymeriad Cywiriad Rheswm

ei theimladau ei deimladau Camdreiglad. Mae angen treiglad meddal ar ôl y rhagenw dibynnol blaen trydydd unigol gwrywaidd ‘ei’. / Mae’r rhagenw’n cyfeirio at fachgen felly mae angen treiglad meddal.

TASG UNIGOL