Tri91 29+สังยุตตนิกาย+สฬายตนวรรค+เล่ม+๔+ภาค+๒

พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ - หนาท 1

๒. เวทนาสงยต ปฐมกสคาถวรรคท ๑ ๑. สมาธสตร วาดวยผมจตตงมนรเหตเกดและดบแหงเวทนา [๓๕๙] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปน ไฉน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลานแล. [๓๖๐] สาวกของพระพทธเจามจตมนคงดแลว ม สมปชญญะ มสต ยอมรชดซงเวทนาและเหต เกดแหงเวทนาทงหลาย อนงเวทนาเหลานจะ ดบไปในทใด ยอมรชดซงทนน ( คอนพพาน ) และทางดาเนนใหถงความสนไปแหงเวทนาเหลา นน เพราะสนเวทนา ภกษเปนผหมดความหว ปรนพพานแลว. จบ สมาธสตรท ๑


เวทนาสงยต ปฐมกสคาถวรรคท ๑ อรรถกถาสมาธสตรท ๑ พงทราบวนจฉยในสมาธสตรท ๑ แหงสหคาถาวรรค๑ในเวทนา สงยต ดงตอไปน. บทวา สมาหโต ความวา มจตตงมนดวยอปจาร หรอดวย อปปนา. บทวา เวทนา จ ปชานาต ความวา สาวกของพระพทธเจา ยอมรชดเวทนาดวยสามารถแหงทกขสจ. บทวา เวทนานจ สมภว ความวา ยอมรชดเหตเกดแหงเวทนาเหลานนแล ดวยสามารถแหงสมทย- สจ. บทวา ยตถ เจตา ความวา เวทนาเหลาน จะดบในนพพานใด- ยอมรชด ซงนพพานนน ดวยสามารถแหงนโรธสจ. บทวา ขยคามน ความวา ยอมรชดทางดาเนนใหถงความสนไปแหงเวทนาเหลานนแล ดวย สามารถแหงมรรคสจ. บทวา นจฉาโต ปรนพพโต ความวา ภกษผ หมดตณหา ปรนพพานแลวดวยความดบกเลส. ในพระสตรน พระผม พระภาคเจาตรสเวทนาอนเทยวไปในการพจารณาดวยประการดงน. ตรส สมณะและวปสสนาดวยบททงสองในคาถาทงหลาย. ตรสสจจะ ๔ ดวย บททเหลอ การกาหนดธรรมเปนไปในภม ๔ อนรวบรวมธรรมไวทงหมด กไดตรสไวในพระสตรนดวยประการฉะน. จบ อรรถกถาสมาธสตรท ๑ ๑. บาล เปน ปฐมสคาถวรรค


๒. สขสตร วาดวยผรวาเวทนาเปนทกขยอมหมดความยนดในเวทนา [๓๖๑] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปน ไฉน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลานแล. [๓๖๒] ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนง เปน สขกตาม เปนทกขกตาม ไมใชทกขไมใชสขก ตาม ทงทเปนภายในทงทเปนภายนอกอย ภกษ รวา เวทนานเปนทกข มความพนาศเปนธรรมดา มความทาลายเปนธรรมดา ถกตองความเสอมไป อย ยอมคลายความยนดในเวทนาเหลานน ดวย ประการอยางน. จบ สขสตรท ๒ อรรถกถาสขสตรท ๒ พงทราบวนจฉยในสขสตรท ๒ ดงตอไปน. บทวา อทกขมสข สห ไดแก มใชทกขมใชสข พรอมดวยสข และทกข บทวา อชฌตตจ พหทธา จ ความวา ของตนและของคนอน. บทวา โมสธมม คอมความพนาศเปนสภาพ. บทวา ปโลกน คอทาลาย มความแตกเปนสภาพ. บทวา ผสส ผสส วย ผสส ความวา ถกตอง


ความเสอมเพราะถกตองดวยญาณ. บทวา เอว ตตถ วรชชต ความวา ยอมคลายความยนด ในเวทนาเหลานน ดวยประการอยางน. ในพระสตร แมน ตรสเวทนาอนเทยวไปในการพจารณา ตรสการถกตองดวยญาณ ในคาถาทงหลาย. จบ อรรถกถาสขสตรท ๒ ๓. ปหานสตร วาดวยพงละราคานสยเปนตนในเวทนา ๓ [๓๖๓] ตกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปน ไฉน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายพงละราคานสยในสขเวทนา พงละปฏฆานสยในทกขเวทนา พงละอวชชานสยในอทกขมสขเวทนา เพราะเหตทภกษละราคานสยใน สขเวทนา ละปฏฆานสยในทกขเวทนา ละอวชชานสยในอทกขมสข- เวทนา ภกษนเราเรยกวา เปนผไมมราคานสย มความเหนชอบ ตด ตณหาไดเดดขาด เพกถอนสงโยชนไดแลว ไดกระทาทสดแหงทกขแลว เพราะละมานะไดโดยชอบ. [๓๖๔] ราคานสยนน ยอมแกภกษผเสวยสข เวทนาไมรสกตวอย มปกตไมเหนธรรมเปน เครองสลดออก ปฏฆานสยยอมมแกภกษผเสวย ทกขเวทนา ไมรสกตว มปกตไมเหนธรรมเปน เครองสลดออก บคคลเพลดเพลนอทกขมสข-


เวทนาซงมอย อนพระผมพระภาคเจาผมปญญา ประดจปฐพทรงแสดงแลว ยอมไมหลดพนไป จากทกขเลย เพราะเหตทภกษผมความเพยร ละทงเสยไดดวยสมปชญญะ เธอชอวาเปน บณฑตยอมกาหนดรเวทนาทงปวง ครนกาหนด รเวทนาแลว เปนผหาอาสวะมไดในปจจบน ตงอยในธรรมถงทสดเวท เมอตายไป ยอมไม เขาถงความนบวา เปนผกาหนด ขดเคอง เปน ผหลง ดงน. จบ ปหานสตรท ๓ อรรถกถาปหานสตรท ๓ พงทราบวนจฉยในปหานสตรท ๓ ดงตอไปน. บทวา อจเฉชช ตยห ความวา ตดตณหาแมทงปวงไดเดดขาด แลว. บทวา นวตตย สโชน ความวา เพกถอนสงโยชนทง ๑๐ อยางไดแลว คอไดทาใหหมดมล. บทวา สมมา คอโดยเหต คอโดยการณ. บทวา มานาภสมยา ความวา เพราะเหนและละมานะเสยได ดวยวา อรหตตมรรค ยอมเหนซงมานะดวยสามารถแหงกจ. นจดเปนการละมานะ นนดวยทสสนะ. สวนมานะนนอนอรหตมรรคนนเหนแลว ยอมละได ทนทเหมอนชวตของสตวอนบคคลเหนละไดดวยสามารถทฏฐฉะนน.น จด เปนการละมานะนนดวยปหานะ. บทวา อนตมาส ทกขสส ทานอธบาย


วาทสด ๔ เหลาน ใด คอทสดมเขตแดนเปนทสด ทานกลาวอยางนวา เครองผกกาย ยอมคราคราเปนทสด หรอมความสดสวยเปนทสดดงน ๑ ทสดแหงความลามกพระองคตรสอยางนวา นเปนทสดแหงชวต นะภกษ ทงหลายดงน ๑ สวนสดทานกลาวอยางนวา กายของตนมทสดอยางหนง ดงน ๑ สวนสดทานกลาวอยางนวา นนแลเปนทสดแหงทกข เพราะสน ปจจยทงหมดดงน ๑ ในทสด ๔ เหลานน ภกษไดทาทสดกลาวคอสวน ท ๔ แหงวฏฏทกขทงหมดนนแล คอไดทาการเพอกาหนด การทกาหนดไว คอไดทาทกขเหลอเพยงรางกายเปนทสดดงน. บทวา สมปชเน นพพาต ไดแก ยอมละเสยไดดวยสมป- ชญญะ บทวา สขย นเปต ความวา ยอมไมเขาถงบญญตวาเปนผกาหนด ขดเคอง เปนผหลงดงน เธอละบญญตนนไดแลว ไดชอวามหาขณาสพ. อารมมณานสยตรสไวแลวในพระสตรนแล. จบ อรรถกถาปหานสตรท ๓ ๔. ปาตาลสตร วาดวยผไมปรากฏและปรากฏในบาดาล [๓๖๕] ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบแลว ยอมพด อยางนวา ในมหาสมทรมบาดาล ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมได สดบแลว ยอมพดวาจาอนไมมอนไมปรากฏอยางนวาในมหาสมทรมบาดาล ดกอนภกษทงหลาย คาวา บาดาล นเปนชอของทกขเวทนาทเปนไปใน สรระแล ปถชนผไมไดสดบถกทกขเวทนาอนเปนไปในสรระถกตองแลว


ยอมเศราโศก ลาบาก ราไร ทบอกคราครวญยอมถงความงมงาย ปถชนผ ไมไดสดบน เรากลาววา ไมปรากฏในบาดาล ทงหยงไมถงอกดวย สวน อรยสาวกผสดบแลว ถกทกขเวทนาอนเปนไปในสรระถกตอง ยอมไม เศราโศก ไมลาบาก ไมราไร ไมทบอกคราครวญ ยอมไมถงความงมงาย ดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกผสดบแลวน เรากลาววา ยอมปรากฏใน บาดาล ทงหยงถงอกดวย. [๓๖๖] นรชนใดถกทกขเวทนาเหลาน อนเปนไป ในสรระเครองนาชวตเสย บงเกดขน ถกตอง แลว อดกลนไมได ยอมหวนไหว เปนผทรพล กาลงนอย ยอมคราครวญ ราไร นรชนนนยอม ไมปรากฏในบาดาล ทงหยงไมถงอกดวย สวน นรชนใดถกทกขเวทนาเหลาน อนเปนไปในสร- ระ เครองนาชวต บงเกดขน ถกตอง อดกลน ไวได ยอมไมหวนไหว นรชนนนแล ยอม ปรากฏในบาดาล ทงหยงถงอกดวย. จบ ปาตาลสตรท ๔ อรรถกถาปาตาลสตรท ๔ พงทราบวนจฉยในปาตาลสตรท ๔ ดงตอไปน. บทวา ปาตาโล ชอวาบาดาล เพราะอรรถวา อยาปรารถนา เพอตกไป ในทน ยอมไมมทอาศย. บทวา อสนต อสวชชมาน ไดแก


วาจาไมม ไมปรากฏ. บทวา เอว วาจ ภาสต ความวา ปถชน ยอม พดอยางนวา ในมหาสมทรมบาดาล. กบาดาลนน คลายเหวในมหานรก ยอมมในทตกแหงนาซงเปนปากนาเชยว แหงมหาสมทร พงไปดวยความ เรว จดจกรวาล หรอภเขาสเนรแลว กพงขน แมประมาณหนงโยชน สองโยชน. หรอสบโยชนแลว กตกลงในมหาสมทรอก. นาใด เขาเรยก กนในโลกวา ปากนาเชยว ปถชนยอมพดอยางน หมายถงนานน. ก เพราะในนาแหงมหาสมทรนนเปนทอยอาศยอนสบายของปลา เตา เทพยดาและยกษเหนปานนนฉะนน. ชอวา ยอมพดวาจานน ๆ อนไมม ปรากฏ. กเพราะพวกปถชนทงปวง ยอมไมสามารถเพอจะดารงอยดวย ทกขเวทนาอนเปนไปในสรระได. ฉะนน พระองค ทรงแสดงวา นแหละ บาดาลดงน ดวยความหมายวา ไมควรเพอตกไป จงตรสคาเปนอาทวา สารรกาน โข เอต ภกขเว. บทวา ปาตาเล น ปจจฏาต คอ ไมตอง อยแลวในบาดาล. บทวา คาธ คอ ทอยอาศย. บทวา กนทต ความวา ยอมคราครวญบนเพอราไรตลอดกาล. บทวา ทพพโล คอมญาณทรพล. บทวา อปปถามโก ความวา ชอวามกาลง นอย เพราะกาลงแหงญาณทนอย. เพราะอรยสาวกในสตรน เปนโสดาบน ความจรง อรยสาวกผโสดาบน มหนาทในขอน . ฝายโยคาวจรผมวปสสนา แกกลาคอความรเฉยบแหลมเปนผสามารถดารงอยได ไมดนรนไปตาม เวทนาอนเกดขนแลวไดเหมอนกน. จบ อรรถกถาปาตาลสตรท ๔


๕. ทฏฐพพสตร วาดวยพงเหนเวทนา ๓ โดยความเปนทกขเปนตน [๓๖๗ ] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปน ไฉนคอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ภกษทงหลาย พง เหนสขเวทนา โดยความเปนทกข พงเหนทกขเวทนาโดยความเปนลกศร พงเหนอทกขมสขเวทนาโดยความเปนของไมเทยง ดกอนภกษทงหลาย เพราะ เหตทภกษเหนสขเวทนาโดยความเปนทกข เหนทกขเวทนาโดย ความเปนลกศร เหนอทกขมสขเวทนาโดยความเปนของไมเทยง ภกษนเรา กลาววา มความเหนโดยชอบ ตดตณหาไดเดดขาด เพกถอนสงโยชน ไดแลว ไดกระทาทสดแหงทกขแลว เพราะละมานะได โดยชอบ. [๓๖๘] ถาภกษใดเหนสขโดยความเปนทกข เหน ทกขโดยความเปนลกศร เหนอทกขมสขซงม อยนนโดยความเปนของไมเทยง ภกษนนเปนผ เหนโดยชอบ ยอมกาหนดรเวทนาทงหลายได ครนกาหนดรเวทนาแลว เปนผหาอาสวะมไดใน ปจจบน คงอยในธรรม ถงทสดเวทนา เมอตาย ไปยอมไมนบวาเปนผกาหนด ขดเคอง เปนผ งมงาย. จบ ทฏฐพพสตรท ๕


อรรถกถาทฏฐพพสตรท ๕ พงทราบวนจฉยในทฏฐพพสตรท ๕ ดงตอไปน. บทวา ทกขโค ทฏพพา ความวา พงเหนโดยความเปนทกข ดวยอานาจความเปลยนแปลง. บทวา สลลโต ความวา สวนทกขพง เหนวาเปนลกศรดวยอรรถวาเปนเครองแทง. บทวา อนจจโต ความวา พงเหนอทกขมสขโดยความเปนของไมเทยง โดยอาการมแลวกไมม. บทวา อทท คอ ไดเหนแลว. บทวา สนต คอ มอยเปนภาพ. จบ อรรถกถาทฏฐพพสตรท ๕ ๖. สลลตถสตร วาดวยเวทนาเปรยบดวยลกศร [๓๖๙] ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบแลว ยอมเสวย สขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง อรยสาวกผไดสดบ แลว กยอมเสวยสขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง ดกอนภกษทงหลาย ในชน ๒ จาพวกนน อะไรเปนความพเศษ เปน ความแปลก เปนเครองทาใหตางกน ระหวางอรยสาวกผไดสดบกบปถชน ผไมไดสดบ ภกษทงหลายกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรม ทงหลายของพวกขาพระองคมพระผมพระภาคเจาเปนรากฐาน ฯลฯ พระ- ผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบ อน ทกขเวทนาถกตองแลว ยอมเศราโศก ราไร ราพน ทบอกคราครวญ ยอมถงความงมงาย เขายอมเสวยเวทนา ๒ อยาง คอเวทนาทางกายและ เวทนาทางใจ.


[๓๗๐] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนนายขมงธน พงยง บรษดวยลกศร ยงซาบรษนนดวยลกศรดอกท ๒ อก กเมอเปนอยางน บรษนนยอมเสวยเวทนาเพราะลกศร ๒ อยาง คอ ทางกายและทางใจ ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไ ดสดบ กฉนนนเหมอนกน อนทกขเวทนา ถกตองแลว ยอมเศราโศก ราไร ราพน ทบอกคราครวญ ยอมถงความ งมงาย เขายอมเสวยเวทนา ๒ อยาง คอ เวทนากางกายและเวทนาทางใจ อนง เขาเปนผมความขดเคองเพราะทกขเวทนานน ปฏฆานสยเพราะทกข- เวทนานน ยอมนอนตามเขาผมความขดเคองเพราะทกขเวทนา เขาเปน ผอนทกขเวทนาถกตองแลว ยอมเพลดเพลนกามสข ขอนนเพราะเหตอะไร เพราะปถชนผไมไดสดบ ยอมไมรอบายเครองสลดออกจากทกขเวทนา นอกจากกามสข และเมอเขาเพลดเพลนกามสขอย ราคานสยเพราะสข- เวทนานนยอมนอนเนอง เขายอมไมรเหตเกด ความดบ คณ โทษ และ อบายเปนเครองสลดออกแหงเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง เมอเขา ไมรเหตเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเปนเครองสลดออกแหง เวทนาเทานน ตามความเปนจรง อวชชานสยเพราะอทกขมสขเวทนา ยอมนอนเนอง เขายอมเสวยสขเวทนา เปนผประกอบดวยกเลสเสวยสข- เวทนานน ยอมเสวยทกขเวทนา เปนผประกอบดวยกเลสเสวยทกขเวทนา นน และยอมเสวยอทกขมสขเวทนา เปนผประกอบดวยกเลสเสวยทกข- มสขเวทนานน ดกอนภกษทงหลาย ปถชนผไมไดสดบน เราเรยกวา เปนผประกอบดวยชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส เรากลาววา เปนผประกอบดวยทกข.


[๓๗๑] ดกอนภกษทงหลาย ฝายอรยสาวกผไดสดบ อนทกข- เวทนาถกตองแลวยอมไมเศราโศก ไมราไร ไมราพน ไมทบอกคราครวญ ไมถงความงมงาย เธอยอมเสวยเวทนาทางกายอยางเดยว ไมไดเสวย เวทนาทางใจ. [๓๗๒] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนนายขมงธนพงยง บรษดวยลกศร ยงซาบรษนนดวยลกศรดอกท ๒ ผดไป กเมอเปนอยางน บรษนนยอมเสวยเวทนาเพราะลกศรดอกเดยว ดกอนภกษทงหลาย อรย- สาวกผไดสดบ กฉนนนเหมอนกน ผอนทกขเวทนาถกตองแลว ยอมไม เศราโศก ไมราไร ไมราพน ไมทบอกคราครวญ ไมถงความงมงาย เธอยอมเสวยเวทนาทางกายอยางเดยว ไมไดเสวยเวทนาทางใจ อนง เธอยอมไมมความขดเคองเพราะทกขเวทนานน ปฏฆานสยเพราะทกข- เวทนานน ยอมไมนอนตามเธอผไมมความขดเคองเพราะทกขเวทนา เธอผ อนทกขเวทนาถกตองแลว ยอมไมเพลดเพลนกามสข ขอนนเพราะเหตไร เพราะอรยสาวกผไดสดบนน ยอมรชดซงอบายเปนเครองสลดออกจาก ทกขเวทนา นอกจากกามสข เมอเธอไมเพลดเพลนกามสข ราคานสย เพราะสขเวทนายอมไมนอนเนอง เธอยอมรชดซงเหตเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเปนเครองสลดออกแหงเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง เมอเธอรชดซงเหตเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเปนเครองสลดออก แหงเวทนาเหลานน ตามความเปนจรง อวชชานสยเพราะอทกขมสขเวทนา ยอมไมนอนเนอง ถาเธอเสวยสขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวย สขเวทนานน ถาเสวยทกขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยทกข


เวทนานน ถาเสวยอทกขมสขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวย อทกขมสขเวทนานน ดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกผไดสดบแลวน เราเรยกวา เปนผปราศจากชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส เรายอมกลาววา เปนผปราศจากทกข ดกอน ภกษทงหลาย นแลเปนความพเศษ เปนความแปลกกน เปนเครองกระทา ใหตางกนระหวางอรยสาวกผไดสดบกบปถชนผไมไดสดบ. [๓๗๓] อรยสาวกนนเปนผมปญญา ทงเปนพหสต ยอมไมเสวยทงสขเวทนา ทงทกขเวทนา นแล เปนความแปลกกนระหวางธรชนผฉลาดกบ ปถชน ธรรมสวนทนาปรารถนา ยอมไมยายจต ของอรยสาวกนน ผมธรรมอนรแจงแลว เปน พหสตเหนแจงโลกนและโลกหนาอย ทานยอม ไมถงความขดเคองเพราะอนฏฐารมณ อนง เวทนาเปนอนตงอยไมได เพราะอรยสาวกนน ไมยนดและไมยนราย อรยสาวกนนรทางดาเนน อนปราศจากธลและหาความโศกมได ยอมเปน ผถงฝงแหงภพรโดยชอบ. จบ สลลตถสตรท ๖


อรรถกถาสลลตถสตรท ๖ พงทราบวนจฉยในสลลตถสตรท ๖ ดงตอไปน. บทวา ตตร คอในชนสองจาพวกเหลานน. บทวา อนเวธ วชเฌยย ความวา ยงไปในระหวางนว หรอในระหวางนวทงสอง อนเปน สวนทใกลปากแผลนนเทานน. เวทนากเสยดแทงบรษผถกยงอยางนแลว ยอมมกาลงกลากวาเวทนาครงแรก. แมโทมนสเวทนา เมอเกดขนครงหลง ยอมมกาลงกลากวาเวทนาครงแรกดวยประการดงนแล. บทวา ทกขาย เวทนาย นสสรณ ความวา สมาธมรรคและผล เปนเครองสลดออก แมทกขเวทนา เขายอมไมรเครองสลดออกนน ยอมรวากามสขเทานน เปนเครองสลดออก. บทวา ตาส เวทนาน ไดแก สขทกขเวทนาเหลานน. บทวา สคตโต น เวทยต ความวา เขาเปนผประกอบดวยกเลส ยอมเสวยเวทนานน. ไมประกอบหาเสวยเวทนานนไม. บทวา สตโต ทกขสมา ไดแก เปนปญจมวภตตลงในอรรถแหงตตยาวภตต อธบายวา ประกอบดวยทกข. บทวา สงขาตธมมสส ความวา ผมธรรมอนรแจงแลว คอผม ธรรมอนชงไดแลว. บทวา พหสสตสส ความวา เปนพหสตในทาง ปรยต เปนพหสตในทางปฏเวธ. บทวา สมมา ปชานาต ภวสส ปารค ความวา ถงแลวซงฝงแหงภพคอนพพาน ยอมรชดซงนพพานนนแล โดยชอบ. อารมมณานสย พระองคตรสแลว ในพระสตรแมน. เกจอาจารย กลาววา กบรรดาพระอรยสาวก พระขณาสพมหนาท ในอารมมณานสยน. แมพระอนาคาม กไมควรดงน. จบ อรรถกถาสลลตถสตรท ๖


๗. ปฐมเคลญญสตร วาดวยควรเปนผมสตสมปชญญะ [๓๗๔] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กฏาคาร- ศาลา ปามหาวน กรงเวสาล ครงนนแล เปนเวลาเยน พระผมพระภาค- เจาเสดจออกจากทหลกเรน เสดจเขาไปยงศาลาคนไข แลวประทบนงบน อาสนะทปลาดไว ครนแลวตรสเรยกภกษทงหลายมาตรสวา ดกอนภกษ ทงหลาย ภกษพงเปนผมสต มสมปชญญะ รอกาลเวลา นเปนคาเรา สงสอนพวกเธอ. [๓๗๕] ดกอนภกษทงหลาย กภกษยอมเปนผมสตอยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเปนผมปกตเหนกายใน กายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลก เสย ยอมเปนผมปกตเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ สต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมเปนผมปกตเหนจตในจต อย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมเปนผมปกตเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ดกอนภกษทงหลาย ภกษยอมเปน ผมสตอยางนแล. [๓๗๖] ดกอนภกษทงหลาย กภกษยอมเปนผมสมปชญญะ อยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเปนผมปรกตทา ความรสกตวในการกาวไป ในการถอยกลบ ยอมเปนผมปกตทาความ


รสกตวในการแล ในการเหลยว ยอมเปนผมปกตทาความรสกตวในการ คเขา เหยยดออก ยอมเปนผมปกตทาความรสกตวในการทรงผาสงฆาฏ บาตรและจวร ยอมเปนผมปกตทาความรสกตวในการกน ดม เคยว ลม ยอมเปนผมปกตทาความรสกตวในการถายอจจาระ ปสสาวะ ยอมเปนผม ปกตทาความรสกตวในการเดน ยน นง หลบ ตน พด นง ดกอน ภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตสมปชญญะ รอกาลเวลา นเปนคาเรา สงสอนพวกเธอ. [๓๗๗] ถาเมอภกษนนมสตสมปชญญะ ไมประมาท มความ เพยร มใจเดดเดยวอยอยางน สขเวทนายอมบงเกดขน เธอยอมรอยางนวา สขเวทนาน บงเกดขนแลวแกเราแล กแตวาสขเวทนานนอาศยจงเกดขน ไมอาศยไมเกดขน อาศยอะไร อาศยกายนเอง กกายนแลไมเทยง ปจจย ปรงแตง อาศยกนเกดขน กสขเวทนาอาศยกายจงไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขนแลวจงเกดขน จกเทยงแตทไหน ดงน เธอยอมพจารณา เหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคน ในกายและสขเวทนาอย เมอเธอพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและสขเวทนาอย ยอมละ ราคานสยในกายและในสขเวทนาเสยได. [๓๗๘] ดกอนภกษทงหลาย ถาเมอภกษนนมสตสมปชญญะ เปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยอยางน ทกขเวทนายอม บงเกดขน เธอยอมรชดอยางนวา ทกขเวทนาน บงเกดขนแลวแกเรา กแตวาทกขเวทนานน อาศยจงเกดขน ไมอาศยไมเกดขน อาศยอะไร


อาศยกายนเอง กกายนแลไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน ก ทกขเวทนาอาศยกายอนไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน แลวจง บงเกดขน จกเทยงแตทไหน ดงน เธอยอมพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและในทกข- เวทนาอย เมอเธอพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและในทกขเวทนาอย ยอมละปฏฆานสย ในกายและในทกขเวทนาเสยได. [๓๗๙] ดกอนภกษทงหลาย ถาเมอภกษนนมสตสมปชญญะ เปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยอยางน อทกขมสขเวทนา ยอมบงเกดขน เธอยอมรชดอยางนวา อทกขมสขเวทนานบงเกดขนแลว แกเรา กแตวาอทกขมสขเวทนานน อาศยจงเกดขน ไมอาศยไมเกดขน อาศยอะไร อาศยกายนเอง กกายนแลไมเทยง อนปจจยปรงแตง อาศย กนเกดขน กอทกขมสขเวทนาอาศยกายอนไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศย กนเกดขน แลวจงบงเกดขน จกเทยงแตทไหนดงน เธอยอมพจารณาเหน ความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกาย และในอทกขมสขเวทนาอย เมอเธอพจารณาเหนความไมเทยง ความ เสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและในอทกขมสข- เวทนาอย ยอมละอวชชานสยในกายและในอทกขมสขเวทนาเสยได. [๓๘๐] ถาภกษนนเสวยสขเวทนา กรชดวา สขเวทนานนไม เทยง ไมนาหมกมน ไมนาเพลดเพลน ถาเธอเสวยทกขเวทนา ฯ ล ฯ ถาเธอเสวยอทกขมสขเวทนา กรชดวา อทกขมสขเวทนานนไมเทยง ไม


นาหมกมน ไมนาเพลดเพลน ถาเธอเสวยสขเวทนา ยอมเปนผปราศจาก กเลสเสวยทกขเวทนานน ถาเธอเสวยทกขเวทนา ยอมเปนผปราศจาก กเลสเสวยทกขเวทนานน ถาเธอเสวยอทกขมสขเวทนา ยอมเปนผปราศ จากกเลสเสวยอทกขมสขเวทนานน ภกษนนเมอเสวยเวทนามกายเปนสด กรชดวา เราเสวยเวทนามกายเปนทสด เมอเสวยเวทนามชวตเปนทสด กรชดวา เราเสวยเวทนามชวตเปนทสด ยอมรชดวาเมอตายไป เวทนา ทงปวงอนไมนาเพลดเพลน จกเปนความเยนในโลกนทเดยว. [๓๘๑] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนประทปนามน อาศย นามนและไสจงโพลงอยได เพราะสนนามนและไส ประทปนนไมมเชอ พงดบไปฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนน ถาเสวยเวทนามกายเปนทด ยอมรชดวา เราเสวยเวทนามกายเปนทสด เสวยเวทนามชวตเปนทสด กรชดวา เราเสวยเวทนามชวตเปนทสด ยอมรชดวา เมอตายไป เวทนา ทงปวงอนไมนาเพลดเพลนจกเปนความเยนในโลกนทเดยว. จบ ปฐมเคลญญสตรท ๗ อรรถกถาปฐมเคลญญสตรท ๗ พงทราบวนจฉยในปฐมเคลญญสตรท ๗ ดงตอไปน. บทวา เยน คลานสาลา เตนปสงกม ความวา พงผม- พระภาคเจา ทรงดารวา ภกษทงหลายคดวา แมตถาคต เปนบคคลผเลศ ในโลกพรอมทงเทวโลก ยงเสดจไปทอปฏฐากคนไข พวกภกษไข ชอวา ควรทภกษพงบารง เชอถอแลวจกสาคญ พวกภกษไข อนภกษควรบารง


ดงน และภกษเหลาใด ยอมเปนผมกมมฏฐานเปนสปปายะ ในทนน เรา จกบอกกมมฏฐานแกภกษเหลานนดงน จงเสดจเขาไปหาขาพเจาจกกลาว บทททานกลาวไวในบทเปนอาทวา กาเย กายานปสส นน ขางหนา บทวา อนจจานปสส คอพจารณาเหนความไมเทยง. บทวา วยานปสส คอ พจารณาเหนความเสอม. บทวา วราคานปสส คอพจารณาเหนความคลาย กาหนด บทวา นโรธานปสส คอพจารณาเหนความดบ. บทวา ปฏน- สสคคานปสส คอพจารณาเหนความสละคอคน. ถามวา อะไรเลา พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงแลวดวยคาม ประมาณเทาน. ตอบวา ขอปฏบตเปนเครองบรรลของภกษน แมสตปฏฐาน ยอมเปนสวนเบองตนอยางเดยว. อนปสสนา ๓ แมเหลาน คอ อนจจา- นปสสนา วยานปสนา วราคานปสสนา แมในสมปชญญะ ยอมเปนสวน เบองตนอยางเดยว. นโรธานปสสนา แมปฏนสสคคานปสสนา ทง ๒ เหลาน ยอมเปนมสสกะคลกเคลากน. พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงถง เวลาภาวนาสาหรบภกษนดวยเหตประมาณเทาน. คาทเหลอมนยอนกลาว แลวทงนน. จบ อรรถกถาปฐมเคลญญสตรท ๗ ๘. ทตเคลญญสตร วาดวยควรเปนผมสตสมปชญญะ [๓๘๒] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กฏาคาร- ศาลาปามหาวน กรงเวสาล ครงนนแล เปนเวลาเยน พระผมพระภาคเจา เสดจออกจากทหลกเรน เสดจเขาไปยงศาลาคนไข แลวประทบนงบน


อาสนะทปลาดไว ครนแลวตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตสมปชญญะ รอกาลเวลานเปนคาเราสงสอนพวกเธอ. [๓๘๓] ดกอนภกษทงหลาย กภกษยอมเปนผมสตอยางไร ด กอนภกษทงหลายภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหน กายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสย ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลาย ฯลฯ ในจต ฯลฯ ยอมพจารณา เหนธรรมในธรรมทงหลาย มความเพยร มสมปชญญะ มสต กาจด อภชฌาโทมนสในโลกเสย ดกอนภกษทงหลาย ภกษยอมเปนผมสตอยาง นแล. [๓๘๔] ดกอนภกษทงหลาย กภกษเปนผมสมปชญญะอยางไร ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเปนผมปรกตทาความรสก วาในการกาวไป ในการถอยกลบ ฯลฯ ในการพด ในการนง ดกอนภกษ ทงหลาย ภกษยอมเปนผมสมปชญญะอยางนแล ดกอนภกษทงหลาย ภกษ พงเปนผมสตสมปชญญะ รอกาลเวลา นเปนคาเราสงสอนพวกเธอ [๓๘๕] ถาเมอภกษมสตสมปชญญะ เปนผไมประมาท มความ เพยร มใจเดดเดยวอยอยางน สขเวทนายอมเกดขน เธอยอมรอยางนวา สขเวทนาเกดขนแลวแกเรา กสขเวทนานนแล อาศยจงเกดขน ไมอาศย ไมเกดขน อาศยอะไร อาศยผสสะนเอง กแตวาผสสะนไมเทยง ปจจย ปรงแตง อาศยปจจยเกดขน กสขเวทนาซงอาศยผสสะอนไมเทยง ปจจย ปรงแตง อาศยปจจยเกดขนแลวแกเรา จกเทยงแตทไหน ดงน เธอยอม พจารณาเหนความไมเทยง เธอยอมพจารณาเหนความเสอมไป พจารณา


เหนความคลายไป พจารณาเหนความดบไป พจารณาเหนความสละคน เมอพจารณาเหนความไมเทยง พจารณาเหนความเสอมไป พจารณา เหนความคลายไป พจารณาเหนความดบไป พจารณาเหนความสละคน ในผสสะและในสขเวทนาอย ยอมละราคานสยในผสสะและในสขเวทนา เสยน. [๓๘๖] ดกอนภกษทงหลาย ถาเมอภกษนนมสต มสมปชญญะ เปนผไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยอยางน ทกขเวทนายอม เกดขน ฯลฯ อทกขมสขเวทนายอมเกดขน เธอยอมรชดอยางนวา อทกขม- ขเวทนานเกดขนแลวแกเรา กอทกขมสขเวทนานนแล อาศยจงเกดขน ไมอาศยไมเกดขน อาศยอะไร อาศยผสสะนแลบงเกดขน กผสสะนแล ไมเทยง อนปจจยปรงแตง อาศยปจจยเกดขน ฯลฯ ถาภกษนนเสวยสข- เวทนา เธอยอมรชดวา สขเวทนานนไมเทยง ไมนาหมกมน ไมนา เพลดเพลน ถาเธอเสวยทกขเวทนา ฯลฯ ถาเสวยอทกขมสขเวทนา เธอยอมรชดวา อทกขมสขเวทนานนไมเทยง ไมนาหมกมน ไมนา เพลดเพลน ถาเธอเสวยสขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยสขเวทนา นน ถาเธอเสวยทกขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยทกขเวทนานน ถาเธอเสวยอทกขมสขเวทนา ยอมเปนผปราศจากกเลสเสวยอทกขมสข- เวทนานน ภกษนนเมอเสวยเวทนามกายเปนทสด กรชดวา เราเสวย เวทนามกายเปนทสด เมอเสวยเวทนามชวตเปนทสด กรชดวา เราเสวย เวทนามชวตเปนทสด รชดวา เมอตายไป เวทนาทงปวง อนไมนา เพลดเพลน จกเปนความเยนในโลกนทเดยว.


[๓๘๗] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนประทปนามน อาศย นามนและไสจงตดอยได เพราะสนนามนและไส ประทปนนไมมเชอพง ดบไป ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย ฉนนนเหมอนกน ภกษเมอเสวย เวทนามกายเปนทสด ยอมรชดวาเราเสวยเวทนามกายเปนทสด เมอเสวย เวทนามชวตเปนทสด ยอมรชดวา เราเสวยเวทนามชวตเปนทสด ยอมร ชดวา เมอตายไป เวทนาทงปวง อนไมนาเพลดเพลน จกเปนความเยน ในโลกนทเดยว. จบ ทตยเคลญญสตรท ๘ อรรถกถาทตยเคลญญสตรท ๘ พงทราบวนจฉยในทตยเคลญญสตรท ๘ ดงตอไปน. เมอพระองคตรสวา อมเมว ผสส ปฏจจ ดงน พระองคตรส โดยอธยาศยสาหรบผรทงหลาย. แตวาโดยความหมายนนไมมเหตอนตาง ๆ กน. ทแท กายเทานน ตรสวา ผสสะ ในทน. จบ อรรถกถาทตยเคลญญสตรท ๘ ๙. อนจจสตร๑

วาดวยเวทนา ๓ เปนของไมเทยง [๓๘๘] ดกอนภกษทงหลายเวทนา ๓ เหลานไมเทยง อนปจจย ปรงแตง อาศยปจจยเกดขน มความสนไป เสอมไป คลายไป ดบไปเปน ๑. สตรท ๙ อรรถวางายทงนน


ธรรมดา เวทนา ๓ เปนไฉน เวทนา ๓ คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลายเวทนา ๓ นแล ไมเทยง อนปจจย ปรงแตง อาศยปจจยเกดขน มความสนไป เสอมไป คลายไป ดบไป เปนธรรมดา. จบ คนจจสตรท ๙ อรรถกถาอนจจสตรท ๙ สตรท ๙ งายทงนน จบ อรรถกถาอนจจสตรท ๙ ๑๐. ผสสมลกสตร วาดวยเวทนา ๓ เกดแตผสสะและมผสสะเปนมล [๓๘๙] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ น เกดแตผสสะ มผสสะ เปนมล มผสสะเปนเหต มผสสะเปนปจจย เวทนา ๓ เปนไฉน เวทนา ๓ คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลาย สขเวทนาเกดขนเพราะอาศยผสสะอนเปนปจจยแหงสขเวทนา ความเสวย อารมณทเกดแตผสสะนน ชอวาสขเวทนา เกดขนเพราะอาศยผสสะอน เปนทตงแหงสขเวทนานน ยอมดบไป สงบไป เพราะผสสะอนเปนทตง แหงสขเวทนานนแลดบไป ดกอนภกษทงหลาย ทกขเวทนายอมเกดขน เพราะอาศยผสสะอนเปนทตงแหงทกขเวทนา ความเสวยอารมณ อนเกด แตผสสะนน ชอวาทกขเวทนา เกดขนเพราะอาศยผสสะอนเปนทตงแหง


ทกขเวทนานน ยอมดบไป สงบไป เพราะผสสะอนเปนทตงแหงทกขเวทนา นนแลดบไป อทกขมสขเวทนา ยอมเกดขน เพราะอาศยผสสะอนเปน ทตงแหงอทกขมสขเวทนา ความเสวยอารมณอนเกดแตผสสะนน ชอวา อทกขมสขเวทนา เกดขนเพราะอาศยผสสะอนเปนทตงแหงอทกขมสข- เวทนานน ยอมดบไป สงบไป เพราะผสสะอนเปนทตงแหงอทกขมสข- เวทนานนแลดบไป. [๓๙๐] ดกอนภกษทงหลาย เพราะไมสองอนเสยดสกน เพราะ การเสยดสกนจงเกดไออน จงเกดไฟ เพราะแยกไมทงสองอนนนแหละ ออกจากกน ไออนทเกดเพราะการเสยดสนนยอมดบไป สงบไป ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ นกฉนนนเหมอนกนแล เกดแตผสสะ มผสสะเปนมล มผสสะเปนเหต มผสสะเปนปจจย เวทนาอนเกดแตผสสะ เกดขนเพราะอาศยผสสะทเกดแตปจจยนน ยอมดบเพราะผสสะทเกดแต ปจจยนนดบไป. จบ ผสสมลกสตรท ๑๐ อรรถกถาผสสมลกสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยในผสสมลกสตรท ๑๐ ดงตอไปน. บทวา สขเวทนย ไดแก ผสสะเปนปจจยแหงสขเวทนา. แมใน บทเหลอกนยนนนแล สวนในขอน การพรรณนาตามลาดบบท ทานให


พสดารไวแลวในหนหลง. ในสองสตรน ตรสถงเวทนาอนเทยวไปในการ พจารณา จบ อรรถกถาผสสมลกสตรท ๑๐ จบ ปฐทกสคถวรรคท ๑

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. สมาธสตร ๒. สขสตร ๓. ปหานสตร ๔. ปาตาลสตร ๕. ทฏฐพพสตร ๖. สลลตสตร ๗. ปฐมเคลญญสตร ๘. ทตย- เคลญญสตร ๙. อนจจสตร ๑๐. ผสสมลกสตร.


รโหคตวรรคท ๒ ๑. รโหคตสตร วาดวยเวทนา ๓ หมายถงสงขารเปนของไมเทยง [๓๙๑] ครงนนแล ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถงทประทบถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขา พระองคขอประทานพระวโรกาส ความปรวตกแหงใจเกดขนแตขาพระองค ผหลกเรนอยในทลบอยางนวา พระผมพระภาคเจาตรสเวทนา ๓ อยาง คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา พระผมพระภาคเจาตรส เวทนา ๓ อยางน กพระผมพระภาคเจาตรสพระดารสนวา ความเสวย อารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงนแล พระผมพระภาคเจาตรสพระ- ดารสนวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงน ทรงหมาย เอาอะไรหนอ พระผมพระภาคเจาตรสวา ถกแลว ถกแลว ภกษ ดกอนภกษ เรากลาวเวทนา ๓ น คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา เรา กลาวเวทนา ๓ น ดกอนภกษ เรากลาวคานวา ความเสวยอารมณอยางใด อยางหนงเปนทกข ดงน ดกอนภกษ กคานวา ความเสวยอารมณอยางใด อยางหนงเปนทกข ดงน เรากลาวหมายเอาความทสงขารทงหลายนนเอง ไมเทยง ดกอนภกษ กคานวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงน เรากลาวหมายเอาความทสงขารทงหลายนนแหละมความสนไป เสอม ไป คลายไป ดบไป แปรปรวนไปเปนธรรมดา.


[๓๙๒] ดกอนภกษ กลาดบนนแล เรากลาวความดบสนทแหง สงขารทงหลายโดยลาดบ คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมดบ เมอ เขาทตยฌาน วตกวจารยอมดบ เมอเขาตตยฌาน ปตยอมดบ เมอเขา จตตถฌาน ลมอสสาสะ ปสสาสะยอมดบ เมอเขาอากาสานญจายตนฌาน รปสญญายอมดบ เมอเขาวญาณญจายตนฌาน อากาสานญจายตนสญญา ยอมดบ เมอเขาอากญจญญายตนฌาน วญญาณญจายตนสญญายอมดบ เมอเขาเนวสญญานาสญญายตนฌาน อากญจญญายตนสญญายอมดบ เมอ เขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมดบ ราคะ โทสะ โมหะของ ภกษผสนอาสวะยอมดบ. [๓๙๓] ดกอนภกษ ลาดบนนแล เรากลาวความสงบแหงสงขาร ทงหลายโดยลาดบ คอ เมอภกษเขาปฐมฌานวาจายอมสงบ เมอเขาทตย- ฌาน วตกวจารยอมสงบ ฯลฯ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและ เวทนายอมสงบ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผสนอาสวะ ยอมสงบ. [๓๙๔] ดกอนภกษ ปสสทธ ๖ อยางน คอ เมอภกษเขา ปฐมฌาน วาจายอมระงบ เมอเขาทตยฌาน วตกวจารยอมระงบ เมอ เขาตตยฌาน ปตยอมระงบ เมอเขาจตตถฌาน ลมอสสาสะปสสาสะยอม ระงบ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมระงบ ราคะ โทสะ โมหะของภกษขณาสพยอมระงบ. จบ รโหคตสตรท ๑


อรรถกถารโหคตวรรคท ๒ อรรถกถารโหคตสตรท ๑ พงทราบวนจฉยในรโหคตสตรท ๑ แหงรโหควรรค ดงตอไปน บทวา ยงกจ เวทยต ต ทกขสม ความวา ความเสวย อารมณอยางใดอยางหนง นนทงหมดเปนทกข. ในบทวา สงขาราน เยว อนจจต เปนอาท พระผมพระภาคเจาทรงแสดงวา ความทแหง สงขารทงหลายไมเทยง มความในรป เสอมไป แปรปรวนไปเปนธรรมดา อยางนใด เราหมายถงขอน จงกลาววา ความเสวยอารมณอยางใด อยางหนง นนเปนทกข อธบายวา เวทนาทงปวงเปนทกข ดวยความ ประสงคนวา เพราะวา สงขารทงหลายไมเทยง แมเวทนาทงหลาย ก ไมเทยงเหมอนกน. กคอวาความไมเทยงน เปนมรณะ ชอวาความทกข ยงกวามรณะ ยอมไมมดงน. บทวา อถโข ปน ภกข มยา น พระผมพระภาคเจา ทรง ปรารภเพอแสดงวา เราบญญตความดบแหงเวทนาอยางเดยวเทานน หามได เราบญญตความดบแหงธรรมแมเหลานดวย. ตรสความสงบและ ความระงบตามอธยาศยของบคคลผร ดวยเวทนาเหนปานน. พงทราบวา อรปฌาน ยอมเปนอนทานถอเอาแลวในทนดวยสญญาเวทยตนโรธศพท จบ อรรถกถารโหคตสตรท ๑


๒. ปฐมวาตสตร วาดวยเวทนา ๓ เปรยบดวยลมตางชนด [๓๙๕] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนลมตางชนด พดไป แมในอากาศ คอ ลมทศตะวนออกบาง ลมทศตะวนตกบาง ลมทศเหนอ บาง ลมทศใตบาง ลมมธลบาง ลมไมมธลบาง ลมหนาวบาง ลมรอนบาง ลมออนบาง ลมแรงบาง ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย เวทนาตางชนด ยอมเกดขนในกายนฉนนนเหมอนกนแล คอ สขเวทนาบาง ทกขเวทนา บาง อทกขมสขเวทนาบาง. พระผมพระภาคเจาผสคตศาสดา ครนไดตรสไวยากรณภาษตน จบลงแลวจงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา [๓๙๖] เปรยบเหมอนลมมากมายหลายชนด พดไป ในอากาศ คอ ลมทศตะวนออกบาง ลมทศ ตะวนตกบาง ลมทศเหนอบาง ลมทศใตบาง มธลบาง ไมมธลบาง บางครงลมหนาว บางครง ลมรอน บางครงลมแรง บางครงกลมออน ลมมากมายพดไป ฉนใด เวทนา ยอมเกดขน ในกายน ฉนนนเหมอนกน คอสขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง เมอใด ภกษมความเพยร รสกอย เขานโรธ เมอนน


เธอผเปนบณฑตยอมกาหนดรเวทนา ไดทกอยาง ภกษนนกาหนดรเวทนาแลว เปนผไมมอาสวะ ตงอยในธรรม เรยนจบพระเวทในปจจบน เพราะ กายแตกยอมไมเขาถงซงบญญต. จบ ปฐมวาตสตรท ๒ อรรถกถาปฐมวาตสตรท ๒ พงทราบวนจฉยในปฐมวาตสตรท ๒ ดงตอไปน บทวา ปถ วายนต มาลตา ไดแก ลมเปนอนมาก ยอมพดไป คาทเหลอ มเนอความงายทงนน. เวนคาถาทงหลายเสยตรสตามอธยาศย ของพวกบคคลผรอย. จบ อรรถกถาปฐมวาตสตรท ๒ ๓. ทตยวาตสตร วาดวยเวทนา ๓ เปรยบดวยลมตางชนด [๓๙๗] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนลมตางชนด พดไป ในอากาศ คอ ลมทศตะวนออกบาง ฯลฯ ลมแรงบาง ฉนใด ดกอน ภกษทงหลาย เวทนาตางชนดยอมเกดขนในกายน ฉนนนเหมอนกนแล คอ สขเวทนาบาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง. จบ ทตยวาตสตรท ๓


อรรถกถาทตยวาตสตรท ๓ พงทราบวนจฉยในทตยวาตสตรท ๓ ดงตอไปน. เวนคาถาทงหลายเสย พระผมพระภาคเจาตรสตามอธยาศยของ บคคลผรอย. จบ อรรถกถาทตยวาตสตรท ๓ ๔. นวาสสตร วาดวยเวทนา ๓ เปรยบดวยเรอนพกคนเดนทาง [๓๙๘ ] ดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนเรอนพกคนเดนทาง ชนทงหลายมาจากทศตะวนออกบาง มาจากทศตะวนตกบาง มาจากทศ เหนอบาง มาจากทศใตบาง เปนกษตรยบาง เปนพราหมณบาง เปน พอคาบาง เปนคนงานบาง มาพกในเรอนนน ฉนใด ดกอนภกษทงหลาย เวทนาตางชนดยอมเกดขนในกายน ฉนนนเหมอนกน คอ สขเวทนา บาง ทกขเวทนาบาง อทกขมสขเวทนาบาง สขเวทนามอามสบาง ทกขเวทนามอามสบาง อทกขมสขเวทนามอามสบาง สขเวทนาไมมอามส บาง ทกขเวทนาไมมอามสบาง อทกขมสขเวทนาไมมอามสบาง. จบ นวาสสตรท ๔


อรรถกถานวาสสตรท ๔ พงทราบวนจฉยในนวาสสตรท ๔ ดงตอไปน. บทวา ปรตถมา คอ ในทศตะวนออก. ในบททงปวงกอยางน. ในบทเปนอาทวา สามสาป สขา เวทนา สขเวทนา อนประกอบดวย อามสคอกาม ชอวา สขมอามส เวทนาอนเกดขนดวยสามารถแหงฌาน ทงหลายมปฐมฌานเปนตน ดวยสามารถแหงวปสสนา และดวยสามารถ แหงอนสสต ชอวาสขไมมอามส. ทกขเวทนามอามสดวยอามสคอกาม ชอวาทกขมอามส โทมนสเวทนา อนเกดขนแกภกษผยงความปรารถนา ใหเขาไปตงไว ในวโมกขอนยอดเยยม ( อนตตรวโมกข) เพราะความ ปรารถนาเปนปจจย ชอวา ทกขไมมอามส. เวทนามอามสดวยสามารถ อามสคอกามชอวาอทกขมสขอนมอามส. อทกขมสขเวทนาอนเกดขน ดวยสามารถจตตถฌาน ชอวาอทกขมสข อนไมมอามส. สสตรมสตรท ๕ เปนตนไป มนยอนกลาวไวแลว ในหนหลง. สวนในขอน แมสองสตรกอน ประกอบดวยปสสทธ. สองสตรหลง ประกอบดวยปสสทธกงหนง พระผมพระภาคเจา ตรสแลวตามอธยาศย ของบคคลผรดวยเทศนา. จบ อรรถกถานวาสสตรท ๔


๕. ปฐมอานนทสตร๑

วาดวยพระอานนททลถามเรองเวทนา ๓ [๓๙๙] ครงนนแล ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ เวทนา มเทาไร ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ความดบแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนาเปนไฉน อะไรเปนคณแหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. พระ ผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนท เวทนาม ๓ เหลาน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนอานนท เหลาน เราเรยกวาเวทนา เพราะผสสะเกดขนเวทนาจงเกด เพราะผสสะดบเวทนาจงดบ อรยมรรค มองค ๘ นแล คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ เปนปฏปทาเครอง ใหถงความดบแหงเวทนา สข โสมนส ยอมเกดขนเพราะอาศยเวทนาใด นเปนคณแหงเวทนา เวทนาใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวน เปนธรรมดา นเปนโทษแหงเวทนา การกาจด การละฉนทราคะใน เวทนาใด นเปนอบายเครองสลดออก แหงเวทนา. [๔๐๐] ดกอนอานนท โดยทแท เราไดกลาว ความดบแหงสงขาร ทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมดบ ฯ ล ฯ เมอเชาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมดบ ราคะ โทสะ โมหะ ของภกษผขณาสพยอมดบ. ๑. สตรท ๕-๘ ไมม อรรถกถาแก.


[๔๐๑] ดกอนอานนท โดยทแท เราไดกลาวความสงบแหง สงขารทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมสงบ ฯลฯ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมสงบ ราคะ โทสะ โมหะ ของภกษผขณาสพยอมสงบ. [๔๐๒] ดกอนอานนท โดยทแท เราไดกลาวความระงบแหง สงขารทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอม ระงบ ฯลฯ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมระงบ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผขณาสพยอมระงบ. จบ ปฐมอานนทสตรท ๕ ๖. ทตยอานนทสตร วาดวยพระพทธองคตรสถามพระอานนทในเรองเวทนา ๓ [๔๐๓] ครงนนแล ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาค เจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวน ขางหนง ครนแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสถามทานพระอานนทวา ดกอนอานนท เวทนามเทาไร ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ความดบ แหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนาเปนไฉน อะไร เปนคณแหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลด ออกแหงเวทนา. ทานพระอานนทกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ธรรมทงหลายของพวกขาพระองค มพระผมพระภาคเจาเปนรากฐาน


มพระผมพระภาคเจาเปนผนา มพระผมพระภาคเจาในทพงอาศย ขาแต พระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขอเนอความแหงภาษตนจงแจม แจงกะพระผมพระภาคเจาเทานนเถด ภกษทงหลายฟงพระดารสของพระ ผมพระภาคเจาแลวจกทรงจาไว พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนท ถากระนนเธอจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว ทานพระอานนททลรบพระ ผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนวา ดกอน อานนท เวทนา ๓ เหลาน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนอานนท เหลาน เราเรยกวาเวทนา ฯลฯ ราคะ โทสะ โมหะของ ภกษผขณาสพยอมระงบ. จบ ทตยอานนทสตรท ๙ ๗. ปฐมสมพหลสตร วาดวยภกษจานวนมากทลถามเรองเวทนา ๓ [๔๐๔] ครงนนแล ภกษมากดวยกนเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวน ขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ เวทนามเทาไร ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ความดบแหงเวทนา เปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนาเปนไฉน อะไรเปนคณ แหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออกแหง เวทนา. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย เวทนาม ๓ เหลาน


คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลาย เหลาน เราเรยกวาเวทนา เพราะผสสะเกดขนเวทนาจงเกด เพราะผสสะดบไป เวทนาจงดบ อรยมรรคมองค ๘ นนนแล คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมา- สมาธเปนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา สข โสมนส ยอมเกดขน เพราะอาศยเวทนาใด นเปนคณแหงเวทนา เวทนาใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา นเปนโทษแหงเวทนา การกาจด การละ ฉนทราคะในเวทนาใด นเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. [๔๐๕] ดกอนภกษทงหลาย โดยทแท เราไดกลาวความดบ แหงสงขารทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมดบ ฯลฯ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผขณาสพยอมดบ. [๔๐๖] ดกอนภกษทงหลาย โดยทแท เราไดกลาวความสงบ แหงสงขารทงหลายโดยลาดบแลว คอ เมอภกษเขาปฐมฌาน วาจายอม สงบ ฯลฯ ราคะ โทสะ โมหะของภกษผขณาสพยอมสงบ. [๔๐๗] ดกอนภกษทงหลาย ปสสทธ ๖ ประการน คอ เมอ ภกษเขาปฐมฌาน วาจายอมระงบ เมอเขาทตยฌาน วตกวจารยอมระงบ เมอเขาตตยฌาน ปตยอมระงบ เมอเขาจตตถฌาน ลมอสสาสะปสสาสะ ยอมระงบ เมอเขาสญญาเวทยตนโรธ สญญาและเวทนายอมระงบ ราคะ โทสะ โมหะ ของภกษผขณาสพยอมระงบ. จบ ปฐมสมพหลสตรท ๗


๘. ทตยสมพหลสตร วาดวยพระพทธองคทรงแสดงเวทนา [๔๐๘] ครงนนแล ภกษมากดวยกน เขาไปเฝาพระผมพระ. ใดเจาถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวพระผมพระภาคเจาไดตรสถามภกษ เลนนนวา ดกอนภกษทงหลาย เวทนามเทาไร ฯลฯ อะไรเปนอบาย เครองสลดออกแหงเวทนา ภกษเหลานนกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ กรรมทงหลายของพวกขาพระองคมพระผมพระภาคเจาเปนรากฐาน ฯลฯ พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ถากระนนพวกเธอจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสพระพทธพจนนวา ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษทงหลาย เหลาน เราเรยกวา เวทนา ฯ ลฯ ( พงขยายความใหพสดารเหมอนสตร ตนๆ) จบ ทตสมพหลสตรท ๘ ๙. ปญจกงคสตร วาดวยชางไมปญจกงคะถามปญหาพระอทาย [๔๐๙] ครงนนแล ชางไมชอปญจกงคะเขาไปหาทานพระอทาย ถงทอย ไหวทานพระอทายแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดถามทานพระอทายวา ทานพระอทายผเจรญ พระผมพระภาคเจาตรส


เวทนาไวเทาไรหนอ ทานพระอทายตอบวา ดกอนคฤหบด พระผม พระภาคเจาตรสเวทนาไว ๓ อยาง คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสข เวทนา ดกอนคฤหบด พระผมพระภาคเจาตรสเวทนาไว ๓ อยางนแล. [๔๑๐] เมอทานพระอทายกลาวอยางนแลว ชางไมชอปญจกงคะ ไดกลาวกะทานพระอทายวา ทานพระอทายผเจรญ พระผมพระภาคเจา ไมไดตรสเวทนาไว ๓ อยาง ตรสไว ๒ อยาง คอ สขเวทนา ทกขเวทนา ทานผเจรญ อทกขมสขเวทนาอนเปนไปฝายละเอยด พระผมพระภาคเจา ตรสไวในสขอนประณต แมครงท ๒ ทานพระอทาย กไดกลาวกะชางไมวา กอนคฤหบด พระผมพระภาคเจาไมไดตรสเวทนาไว ๒ อยางเลย พระ ผมพระภาคเจาตรสเวทนา ๓ คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา พระผมพระภาคจาตรสเวทนา ๓ อยางน แมครงท ๒ ชางไมชอปญจกงคะ กไดกลาวกะทานพระอทายวา ทานพระอทายผเจรญ พระผมพระภาคเจา ไมไดตรสเวทนาไว ๓ อยางเลย ตรสเวทนาไว ๒ อยาง คอ สขเวทนา ทกขเวทนา ทานผเจรญ อทกขมสขเวทนาอนเปนไปในฝายละเอยด พระผมพระภาคเจาตรสไวในสขอนประณต แมครงท ๓ ทานพระอทาย กไดกลาวกะชางไมวา ดกอนคฤหบด พระผมพระภาคเจาไมไดตรสเวทนา ไว ๒ อยางเลย ตรสเวทนาไว ๓ อยาง คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขม- สขเวทนา พระผมพระภาคเจาตรสเวทนา ๓ อยางน แมครงท ๓ ชางไม ไดกลาวกะทานพระอทายวา ทานพระอทายผเจรญ พระผมพระภาคเจา ไมไดตรสเวทนาไว ๓ อยางเลย ตรสเวทนาไว ๒ อยาง คอ สขเวทนา


ทกขเวทนา ทานผเจรญ อทกขมสขเวทนาอนเปนไปในฝายละเอยด พระผมพระภาคเจาตรสไวในสขอนประณต ทานพระอทายไมสามารถจะ ชางไมตกลงได ฝายชางไมกไมสามารถใหทานพระอทายตกลงได. [๔๑๑] ทานพระอานนท ไดฟงการสนทนาปราศรยนของทใน พระอทายกบชางไม ครนแลวไดเขาเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ นง ทควรสวนขางหนงแลว ไดกราบทลการสนทนาปราศรยแมนนทงหมด แตพระผมพระภาคเจา พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนท ชางไม ชอปญจกงคะไมคลอยตามเหตอนมอยของภกษอทาย สวนภกษอทายไม คลอยตามเหตอนมอยของชางไม. วาดวยประเภทแหงเวทนา [๔๑๒] ดกอนอานนท โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๒ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๖ กม โดยปรยายหนง เรากลาว เวทนา ๑๘ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓๖ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๐๘ กม ดกอนอานนท ธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยาย อยางน ดกอนอานนท เมอธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยายอยางนแล ชนเหลาใดจกไมสาคญตาม จกไมรตาม จกไมบนเทงตาม ซงคาทเรากลาวด แลว เจรจาดแลว แกกนและกน เหตนจกเปนอนชนเหลานนหวงได คอ ชนเหลานนจกเกดความบาดหมางกน เกดความทะเลาะกน ววาทกน จกทมแทงกนและกนดวยหอกคอปาก ดกอนอานนท ธรรมอนเราแสดง


แลวโดยปรยายอยางนแล ดกอนอานนท เมอธรรมอนเราแสดงแลวโดย ปรยายอยางน ชนเหลาใดจกสาคญตาม จกรตาม จกบนเทงตาม ซงคาท เรากลาวดแลว เจรจาดแลว แกกนและกน เหตนชนเหลานนพงหวงได คอ ชนเหลานนจกพรอมเพรยงกน ชนบานตอกน ไมววาทกน เปนดจนา เจอดวยนานม มองกนและกนดวยจกษอนเปยมดวยความรกอย. วาดวยกามสข [๔๑๓] ดกอนอานนท กามคณ ๕ เหลาน กามคณ ๕ เปนไฉน. คอ รปทพงรแจงไดดวยจกษ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ฯลฯ โผฏฐพพะทพงรแจงดวยกาย นาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด กามคณ ๕ เหลานแล ดกอนอานนท สขโสมนสยอมเกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ เหลาน นเรา เรยกวากามสข. [๔๑๔] ดกอนอานนท ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทง หลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไมยอม ตามคานแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร เพราะสขอนอนนาใคร ยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. วาดวยสข [๔๑๕] ดกอนอานนท กสขอนนาใครยงกวาและประณตกวาสข นนเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวกอย นแลเปนสขอน


อนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ดกอนอานนท ชนเหลาใดแลพง กลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและ ละเอยด ดงน เราไมยอมตามคานแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๑๖] ดกอนอานนท กสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนนเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน เขาทตยฌานอนมความผองใสแหงจต ในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตก ไมมวจาร เพราะวตกวจารระงบ ไป มปตและสขอนเกดแกสมาธอย. นแลเปน สขอนอนนาใคร ยงกวาแล ประณตกวาสขนน ดกอนอานนท ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชน ทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไมยอม ตามคาน แกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตไร. เพราะสขอนอนนาใครยง กวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๑๗] ดกอนอานนท กสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยนมอเบกขา มสตสมปชญญะ และ เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป เขาตตยฌานทพระอรยเจาทงหลาย สรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขามสตอยเปนสข นแลเปนสขอน อนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ดกอนอานนท ชนเหลาใดแล พงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและ ละเอยดดงน เราไมยอมตามคานแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย.


[๔๑๘] ดกอนอานนท กสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน เขาจตตถฌานอนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกข และดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได มอเบกขาเปนเหต ใหสตบรสทธอย นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน. [๔๑๙] ดกอนอานนท ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทง หลายยอมเสวยสขโสมนสนน อนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไม ยอมตามคาน แกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอน นาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๒๐] ดกอนอานนท สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน เขาอากาสานญจายตนฌานโดย บรกรรมวา อากาศไมมทสด เพราะกาวลวงรปสญญาทงหลาย เพราะความ ดบสญแหงปฏฆสญญาทงหลาย เพราะไมมนสการถงนานตตสญญาทงหลาย โดยประการทงปวงอย นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนน ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสข โสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไมยอมตามคาน แกชนเหลา นน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณต กวาสขนน มอย. [๔๒๑] ดกอนอานนท สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน กาวลวงอากาสานญจายตนฌานโดย ประการทงปวงแลว เขาวญญาณญจายตนฌานโดยบรกรรมวา วญญาณไม


มทสด นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ชนเหลาใด แลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยม และละเอยด ดงน เราไมยอมตามคาน แกชนเหลานน ขอนนเพราะเหต อะไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๒๒] ดกอนอานนท สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน กาวลวงวญญาณญจายตนฌานโดย ประการทงปวงแลว เขาอากญจญญายตนฌานโดยบรกรรมวา อะไรหนอย หนงไมม นแลเปนสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ชนเหลา ใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยม และละเอยด ดงน เราไมยอมตามคานแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหต อะไร. เพราะสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๒๓] ดกอนอานนท กสขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน กาวลวงอากญจญญายตนฌานโดย ประการทงปวงแลว เขานวสญญานาสญญายตนฌานอย นแลเปนสขอน อนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน ชนเหลาใดแลพงกลาวอยางนวา ชนทงหลายยอมเสวยสขโสมนสนนอนเปนเยยมและละเอยด ดงน เราไม ยอมตามคาแกชนเหลานน ขอนนเพราะเหตอะไร. เพราะสขอนอนนา ใครยงกวาและประณตกวาสขนน มอย. [๔๒๑] ดกอนอานนท สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวา สขนนเปนไฉน. ภกษในธรรมวนยน กาวลวงเนวสญญานาสญญายตน- ฌานโดยประการทงปวงแลว เขาสญญาเวทยตนโรธสมบตอย นแลเปน


สขอนอนนาใครยงกวาและประณตกวาสขนน กขอทปรพาชกอญญเดยรถย พงกลาวอยางนวา พระสมณโคดมกลาวสญญาเวทยตนโรธสมาบต และ ยอมบญญตนโรธนนไวในความสข ขอนนนเพราะเหตไร ขอนนนเปน อยางไร. นนเปนฐานะทจะมได พวกปรพาชกอญญเดยรถยมวาทะอยางน พวกเธอพงคานอยางนวา ทานผมอายทงหลาย พระผมพระภาคเจาไมได ทรงหมายเอาสขเวทนาบญญตนโรธนนไวในความสขเลย บคคลยอมไดสข ในฐานะใด ๆ พระตถาคตยอมทรงบญญตฐานะนน ๆ อนเปนสขไวใน ความสขทกแหง. จบ ปญจกงคสตรท ๙ อรรถกถาปญจกงคสตรท ๙ พงทราบวนจฉยในปญจกงสตรท ๙ ดงตอไปน. บทวา ปจกงโค ในบทวา ปจกงโค ปต เปนชอของชางไมนน อนง ชางไมนน ปรากฏชอวาปญจงคะ เพราะประกอบดวยองค ๕ กลาวคอ มด ขวาน สว ไม คอน กระปกดายเสนบรรทด. บทวา ปต คอชางไม ผเปน หวหนา บทวา อทาย คอพระอทายเถระผบณฑต. บทวา ปรยาย คอเหต. บทวา เทววานนท คอ ดกอนอานนท เวทนา ๒ กม. บทวา ปรยาเยน คอ โดยเหต. สวนในทน พงทราบเวทนา ๒ ดวยสามารถทางกายและทางจต. แม เวทนา ๓ ดวยสามารถสขเปนตน. เวทนา ๕ มสขนทรยเปนตน ดวย สามารถอนทรย. เวทนา ๖ มจกขสมผสสชาเปนตนดวยสามารถทวาร.


เวทนา ๑๘ มเปนอาทวา เหนรปดวยจกษแลว ยอมไตรตรองซงรป อนเปน ทตงแหงโสมนสดวยสามารถการไตรตรอง พงทราบ เวทนา ๓๖ อยางน คอ โสมนสอาศยเรอน ๖, อาศยเนกขมมะการออกจากกาม ๖, โทมนส อาศยเรอน ๖, อาศยเนกขมมะการออกจากกาม ๖, อเบกขาอาศยเรอน ๖, อาศยเนกขมมะการออกจากกาม ๖, พงทราบ เวทนา ๑๐๘ อยางน คอ เวทนาเหลานน ในอดตม ๓๖. ในอนาคตม ๓๖. ในปจจบนม ๓๖. บทวา ปจเม อานนท กามคณา น เปนอนสนธเฉพาะอยาง หนง. ทจรง พระผมพระภาคเจา ทรงทาเวทนา ๒ ใหเปนตน ทรงบญญต เวทนาอยางเดยวเทานน กหามได. โดยปรยาย ตรสเวทนาอยางเดยวกม เมอจะทรงแสดงเวทนานน จงทรงเรมเทศนานเพอสงเสรมวาทะของชางไม ชอปญจกงคะ บทวา อภกกนตตร คอ ดกวา. บทวา ปณตตร คอ ยงกวา. ในขอนอทกขมสขเวทนา ทานกลาววา สขดวยอรรถวาสงบและ ประณต. จาเดมแตจตตถฌาน นโรธ ชอวาเปนสข ดวยสามารถมไดเสวย อารมณ. ดวยวา ชอวาสขอนเสวยอารมณเกดขนแลวดวยสามารถกามคณ ๕ และดวยสามารถสมาบต ๘. นโรธ ชอวาสขอนมไดเสวยอารมณแลว. สขเสวยอารมณกตาม มไดเสวยอารมณกตาม กชอวาสขโดยสวนเดยวแท ดวยอรรถวาเปนสข กลาวคอความไมมทกข. บทวา ยตถ ยตถ คอในฐานะใด. บทวา สข อปลพภต ความวา บคคล ยอมไดสขอนเสวยอารมณหรอสขอนมไดเสวยอารมณ พระตถาคต ยอมบญญตสขนนๆ ลงในสข. พระตถาคต ยอมบญญตสขนนทงหมด


ซงไมมความทกขลงในสขเทานน ดงนน พระผมพระภาคเจา ทรงทา นโรธสมาบต ใหเปนประธานในทนแลว จงทรงยงเทศนาใหจบลงดวย ธรรมคอยอดพระอรหตอยางเดยว ดวยสามารถแหงบคคลผพอแนะนาได. จบ อรรถกถาปญจกงคสตรท ๙ จบ อรรถกถารโหคตวรรคท ๒ ๑๐. ภกขสตร วาดวยพระพทธองคทรงแสดงประเภทแหงเวทนา [๔๒๕] ดกอนภกษทงหลาย โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๒ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓ กม โดยปรยายหนง เรากลาว เวทนา ๕ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๖ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๘ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓๖ กม โดย ปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๐๘ กม ธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยาย อยใน เมอเราแสดงธรรมโดยปรยายอยางนแลว ชนเหลาใดจกไมสาคญ ตาม จกไมรตาม จกไมบนเทงตาม ซงคาทเรากลาวดแลว เจรจาดแลว แกกนและกน เหตนจกเปนอนชนเหลานนพงหวงได คอ ชนเหลานน จกเกดความบาดหมางกน จกเกดความทะเลาะกน ววาทกน จกทมแทง กนและกน ดวยหอกคอปากอย ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอนเราแสดง แลวโดยปรยายอยางน เมอธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยายอยางนมอย ชนเหลาใดจกสาคญตาม จกรตาม จกบนเทงตาม ซงคาทเรากลาวดแลว ๑. สตรท ๑๐ ไมมอรรถกถาแก


เจรจาดแลว แกกนและกน เหตนอนชนเหลานนพงหวงได คอพวกเขา จกพรอมเพรยงกน จกชนบานตอกน จกไมววาทกน จกเปนดจนาเจอ ดวยนามน จกมองกนและกนดวยจกษอนเปยมดวยความรกอย. [๔๒๖] ดกอนภกษทงหลาย กามคณ ๕ เหลาน ฯลฯ (เหมอน ขอ ๔๑๓ ถงขอ ๔๒๔) ดกอนภกษทงหลาย กขอทปรพาชกอญญ- เดยรถยพงกลาวอยางนวา พระสมณโคดมกลาวสญญาเวทยตนโรธสมาบต และยอมบญญตนโรธนนไวในความสข ขอนนนเพราะเหตไร ขอนนน เปนอยางไร. ขอนนเปนฐานะทจะมได พวกปรพาชกอญญเดยรถยผมวาทะ อยางน พวกเธอพงคานอยางนวา. ดกอนผมอายทงหลาย พระผมพระ- ภาคเจา ไมไดทรงหมายเอาสขเวทนาบญญตนโรธนนไวในความสข บคคล ยอมไดสขในฐานะใดๆ พระตถาคตยอมทรงบญญตฐานะนนๆ อนเปนสข ไวในความสขทกแหง ดงน. จบ ภกขสตรท ๑๐ อรรถกถาภกขสตรท ๑๐ สตรท ๑๐ มเนอความงายทงนน จบ อรรถกถาภกขสตรท ๑๐ จบ รโหคตวรรคท ๒

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. รโหคตสตร ๒. ปฐมวาตสตร ๓. ทตยวาตสตร ๔. นวาสสตร ๕.ปฐมอานนทสตร ๖. ทตยอานนทสตร ๗. ปฐมสมพหลสตร ๘. ทตย สมพหลสตร ๙. ปญจกงคสตร ๑๐. ภกขสตร.


อฏฐสตปรยายวรรคท ๓ ๑. สวกสตร วาดวยสวกปรพาชกทลถามปญหา [๔๒๗] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหาร เวฬวนกลนทกนวาปสถาน กรงราชคฤห ครงนนแล โมฬยสวกปรพาชก เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ม สมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยไหน มทฏฐอยางนวา บคคลนไดเสวยสข ทกข หรออทกขมสขอยางใดอยางหนง สข ทกข หรออทกขมสขทงมวล นน มการกระทาไวในปางกอนเปนเหต กในขอนทานพระโคดมตรส อยางไร. พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนสวกะ เวทนาบางอยาง มดเปนสมฏฐานกม ยอมเกดขนในโลกน ขอทเวทนาบางอยางซงมดเปน สมฏฐานเถดขนในโลกน บคคลพงทราบไดเองอยางนกม โลกสมมตวา เปนของจรงกม ในขอนนสมณพราหมณเหลาใดมวาทะอยางน มทฏฐ อยางนวา บคคลนไดเสวยสข ทกข หรออทกขมสขอยางใดอยางหนง สข ทกข หรออทกขมสขทงมวลนน มการกระทาไวในปางกอนเปนเหต ยอมแลนไปสสงทรดวยตนเอง และแลนไปสสงทสมมตกนวาเปนความจรง ในโลก เพราะฉะนนเรากลาววา เปนความผดของสมณพราหมณเหลานน เวทนาบางอยางมเสมหะเปนสมฏฐานกม ฯลฯ มลมเปนสมฏฐานกม ฯลฯ


มรวมกนเปนสมฏฐานกม ฯลฯ เกดแตเปลยนฤดกม ฯลฯ เกดแตรกษาตว ไมสมาเสมอกม ฯลฯ เกดจากการถกทารายกม ฯลฯ เวทนาบางอยางเกด แตผลของกรรมกม ยอมเกดขนในโลกน ขอทเวทนาบางอยางซงเกดแต ผลของกรรมเกดขนในโลกน บคคลพงทราบไดเองอยางนกมโลกสมมตวา เปนของจรงกม ในขอนนสมณพราหมณเหลาใดมวาทะอยางน มทฏฐ อยางนวา บคคลนไดเสวยสข ทกข หรออทกขมสขอยางใดอยางหนง สข ทกข หรออทกขมสขทงมวลนน มการกระทาไวในปางกอนเปนเหต ยอมแลนไปสสงทรดวยตนเอง และแลนไปสสงทสมมตกนวาเปนความจรง ในโลก เพราะฉะนนเรากลาววาเปนความผด ของสมณพราหมณเหลานน. [๔๒๘] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว โมฬยสวก ปรพาชกไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ ภาษต ของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระโคดมผเจรญภาษตของพระองคแจมแจง นก ขอทานพระโคดมโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะจน ตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. [๔๒๙] เรองด ๑ เสมหะ ๑ ลม ๑ ด เสมหะ ลม รวมกน ๑ ฤด ๑ รกษาตวไมสมา เสมอ ๑ ถก ทาราย ๑ ผลของกรรม ๑ เปนท ๘. จบ สวกสตรท ๑


อรรถกถาอฏฐสตปรยายวรรคท ๓ อรรถกถาสวกสตรท ๑ พงทราบวนจฉยในสวกสตรท ๑ แหงวรรคท ๓ ดงตอไปน บทวา สวโก ในบทวา โมฬยสวโก เปนชอของปรพาชกนน. ก จกของปรพาชกนนมอย เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา สวกปรพาชกมจก. บทวา ปรพพาชโก ไดแก ปรพาชกผนงผา บทวา ปตตสมฏานาน ไดแก มดเปนปจจย. บทวา เวทยตาน คอเวทนา. เวทนา ๓ ยอมเกด ขนในบคคลนนเพราะดเปนปจจย. ถามวา อยางไร. ตอบวา ฝายบคคล บางคนคดวา ดของเรากาเรบแลว กแล ชวตรไดยาก ยอมใหทาน สมาทานศล กระทาอโบสถกรรม. กศลเวทนา ยอมเกดขนแกบางคนนน ดวยอาการอยางน. สวนบางคนคดวา เราจกทาเภสชแกด ยอมฆาสตว ลกทรพย พดเทจ ยอมทาทสลกรรม ๑๐ กม. อกศลเวทนา ยอมเกดขน แกบางคนนน ดวยอาการอยางน. แตบางคนมตนเปนกลางวา ดของเรา ยอมไมสงบดวยการทายา แมประมาณเทาน เรองยานนพอกนท ยอม นอนอดกลนซงเวทนาทางกาย. อพยากตเวทนา ยอมเกดขนแกบางคนนน ดวยอาการอยางน. บทวา สามป โข เอต ความวา บคคลเหนวการแหงดนน ๆ แลว กพงทราบเวทนานนไดดวยตน. บทวา สจจสมมต คอสมมตวาเปนจรง ฝายชาวโลกเหนวการแหงดมวรรณะตางพรอมเปนตนทสรระของเขาแลว ยอมรวา ดของเขากาเรบ. บทวา ตสมา ความวา เพราะแลนไปสสงทรดวย


ตนเอง และแลนไปสสงทสมมตกนวา เปนจรงของโลก. แมในบทมเสมหะ เปนสมฏฐานเปนอาท กนยนเหมอนกน. สวนบทวา สนนปาตกาน ในบทวา สนนปาตสมฏานานป น เกดขนแลว เพราะการกาเรบแหงด เปนตน แมทงสาม. บทวา อตปรณามชาน คอเกดแตฤดเปลยน ยอมเกดขนแกชาวชงคลเทศ เมออยในอนประเทศ. ความเปลยนฤด ยอมเกดขน ดวยสามารถมฝงมณสมทรเปนตนอยางนวา เมอชาวอน ประเทศอยในชงคลเทศ. บทวา ตโต ชาตา ไดแก เกดแตเปลยนฤด. บทวา วสมปรหารชาน ความวา เกดแตการรกษาตวไมสมาเสมอ ในการรบภาระหนก โดยมการทบเปนตน. หรอเมอเทยวไปผดเวลา โดย มการถกงกด และตกบอเปนตน. บทวา โอปกกมภาน ความวา เกดขน เพราะถอวา ผนเปนโจร หรอเปนทารกาของผอน แลวจงทารายดวยการ เอาเขา ศอกและไมคอนเปนตน โบยใหเปนปจจย. บางคน ถกทาราย ในภายนอกนนแลว ยอมทากศล โดยนยอนกลาวแลวแล. บางคนทา อกศล. บางคนยอมนอนอดกลนอย. บทวา กมมวปากชาตาน คอเกด แตผลของกรรมอยางเดยว. กเมอกรรมวบากเหลานน เกดขนแลว บางคน ยอมทากศล บางคนยอมทาอกศล บางคนยอมนอนอดกลนอย. กเวทนา ๓ อยาง ยอมมในวาระทงปวงอยางน. ในเวทนาเหลานน เวทนาอนเปนไปในสรระซงเกดขนดวยเหต ๗ อยางขางตน ใคร ๆ กอาจเพอจะหามได แตเภสชทงปวงกด เครองปองกน กด กไมสามารถเพอกาจดเวทนาอนเกดแตผลของกรรมไดเลย. ชอวาโลก โวหาร พระองคไดตรสแลว ในพระสตรน. จบอรรถกถาสวกสตรท ๑


๒. อกฐสตปรยายสตร วาดวยพระพทธองคทรงแสดงประแหงเวทนา [๔๓๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมปรยายอนมปรยาย ตางๆ ๑๐๘ แกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟงธรรมปรยายนน กธรรม ปรยายอนมปรยาย ๑๐๘ เปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๒ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓ กม โดย ปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๘ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓๖ ม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๐๘ กม. [๔๓๑] ดกอนภกษทงหลาย กเวทนา ๒ เปนไฉน. เวทนา ๒ คอ เวทนาทางกาย ๑ เวทนาทางใจ เหลานเราเรยกวา เวทนา ๒. [๔๓๒] กเวทนา ๓ เปนไฉน. เวทนา ๓ คอ สขเวทนา. ทกขเวทนา ๑ อทกขมสขเวทนา ๑ เหลานเราเรยกวา เวทนา ๓. [๔๓๓] กเวทนา ๕ เปนไฉน. เวทนา ๕ คอ สขนทรย ๑ ทกขนทรย ๑ โสมนสสนทรย ๑ โทมนสสนทรย ๑ อเบกขนทรย ๑ เหลาน เราเรยกวา เวทนา ๕. [๔๓๔] กเวทนา ๖ เปนไฉน. เวทนา ๖ คอ จกขสมผสสชา เวทนา ๑ โสตสมผสสชาเวทนา ๑ ฆานสมผสสชาเวทนา ๑ ชวหาสม- ผสสชาเวทนา ๑ กายสมผสสชาเวทนา ๑ มโนสมผสสชาเวทนา ๑ เหลาน เราเรยกวา เวทนา ๖.


[๔๓๕] กเวทนา ๑๘ เปนไฉน. เวทนา ๑๘ คอ เวทนาท สหรคตดวยโสมนส ๖ เวทนาทสหรคตดวยโทมนส ๖ เวทนาทสหรคต ดวยอเบกขา ๖ เหลาน เราเรยกวาเวทนา ๑๘. [๔๓๖] กเวทนา ๓๖ เปนไฉน. เวทนา ๓๖ คอ เคหสตโสมนส ๖ เนกขมมสตโสมนส ๖ เคหสตโทมนส ๖ เนกขมมสตโทมนส ๖ เคหส- อเบกขา ๖ เนกขมมสตอเบกขา ๖ เหลานเราเรยกวาเวทนา ๓๖. [๔๓๗] เวทนา ๑๐๘ เปนไฉน. เวทนา ๑๐๘ คอ เวทนาท เปนอดต ๓๖ ทเปนอนาคต ๓๖ ทเปนปจจบน ๓๖ เหลาน เราเรยกวา เวทนา ๑๘ ดกอนภกษทงหลาย ธรรมปรยายอนมปรยาย ๑๘ แมนแล. จบ อฏฐสตปรยายสตรท ๒ อรรถกถาอฏฐสตปรยายสตรท ๒ พงทราบวนจฉยในอฏฐสตปรยายสตรท ๒ ดงตอไปน . บทวา อฏสตปรยาย คอเปนเหต ๑๐๘ บทวา ธมมปรยาย คอเหตแหงธรรม. ในบทวา กายกา จ เจตสกา จ น เวทนาทางกาย ยอมไดในกามาวจรเทานน. เวทนาทางใจ กเปนไปในภม ๔. สขเวทนาใน บทเปนอาทวา สขา ยอมไมมในอรปาวจร แตยอมไดในภม ๓ ทเหลอ. ทกขเวทนา จดเปนกามาวจร. เวทนานอกน กเปนไปในภม ๔. ในหมวด ๕ สขนทรย ทกขนทรย โทมนสสนทรย จดเปนกามาวจร. โสมนส สนทรย เปนไปในภม ๓. อเบกขนทรย เปนไปในภม ๔.


ในหมวด ๖ เวทนาในทวาร ๕ จดเปนกามาวจร. เวทนาใน มโนทวาร เปนไปในภม ๔ ในหมวด ๑๘ ในอารมณอนนาปรารถนา ๖ ชอวา โสมนสสปวจาร เพราะอรรถวายอมเขาไปไตรตรองกนดวยโสมนส. แมในสองบททเหลอ กมนยนเหมอนกน. เทศนานมาแลวดวยสามารถ แหงวจารดวยประการดงน. แตพงทราบเวทนา ๑๘ ในทน ดวยสามารถ แหงโสมนสเปนตน อนสมปยตดวยวจารนน. พงทราบในบทเปนอาทวา ฉ เคหสตาน โสมนสสาน ความวา โสมนสอาศยกามคณ อนทานกลาวแลวในทวาร ๖ อยางนวา เมอระลก ถงการได โดยการไดแหงรปอนพงรดวยจกษ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารนรมยแหงใจ อนประกอบดวยโลกามส หรอเมอระลกถง สงทลวงไปแลว ดบไปแลว เปลยนแปลงไปแลว ซงตนเคยไดแลวในอดต โสมนส กยอมเกดขน. โสมนสเหนปานน ทานเรยกวา เคหสตโสมนส โสมนสอาศยเรอน ชอวาโสมนสอาศยเรอน ๖. เมอสามารถเพอใหขวนขวายเรมวปสสนาดวยสามารถความไมเทยง เปนตน เกดโสมนสวา วปสสนา อนเราขวนขวายแลวดงน โสมนส เกดขนแลว เมออารมณ อนนาปรารถนาไปปรากฏในทวาร ๖ อยางนวา กแล เมอรแจงวารปทงหลายไมเทยง กพจารณาเหนอยซงความแปรปรวน คลายกาหนดและดบเสยได ดวยปญญาอนเหนชอบตามเปนจรงนน อยางน วา รปทงหลายในอดตกด ในปจจบนกด รปเหลานนทงปวง กไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดาดงน โสมนสกยอมเกดขน. โสมนสเหนปานน. ทานเรยกวา เนกขมมสตโสมนส โสมนสอาศย การออกจากกาม ชอวา โสมนสอาศยการออกจากกาม ๖.


โทมนสอาศยกามคณ อนเกดขนแลวแกผตรกอยวา เราจกไมเสวย จะไมเสวยอารมณ อนนาปรารถนาดงน ในทวาร ๖ อยางนวา เมอ พจารณาเหนอยซงการไมได โดยการไมไดแหงรปทงหลาย พงรดวยจกษ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารนรมยแหงใจ อนประกอบดวย โลกามส หรอเมอพจารณาเหนอย ซงสงทลวงไปแลว ดบไปแลว เปลยน แปลงไปแลว ซงอนตนยงไมเคยไดแลวในอดต โทมนส กยอมเกดขน โทมนสเหนปานน ทานเรยกวา เคหสตโทมนส โทมนสอาศยการอย ครองเรอนดงน ชอวา โทมนสอาศยการอยครองเรอน ๖. สวน ภกษผรแจงวารปทงหลายไมเทยง เหนซงความแปรปรวน คลายกาหนด และดบเสยไดดวยปญญา อนชอบตามเปนจรงนน อยางน วา. รปทงหลายในอดตกด ในปจจบนกด รปเหลานนทงปวงกไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดาดงน ยอมยงความพยายามให เขาไปตงอย ในวโมกข อนยอดเยยมวา เมอไรเรานจกเขาตทายตนะ (เหตใหจตหลดพนอย ). พระอรยะทงหลาย ยอมเขาอายตนะอยดงน. ดวยอาการอยางน เมอเธอยงความพยายามใหเขาไป ตงอยในวโมกข อน ยอดเยยม โทมนสกยอมเกดขน เพราะความพยายามเปนปจจย. โทมนส เหนปานน ทานเรยกวา เนกขมมโทมนส โทมนสอาศยการออกจากกาม เมออารมณ อนนาปรารถนาไปปรากฏในทวาร ๖ อยางน โทมนส อนเกดขนแลวแกเธอผยงความพยายามใหเขาไปตงไวในธรรมคออรยผล กลาวคออนตตรวโมกข แตไมสามารถเพอใหขวนขวายเรมวปสสนาดวย อานาจแหงความไมเทยงเปนตน เพอบรรลอรยผลธรรมนนได จงเสยดาย อยวา เราไมสามารถเพอจะขวนขวายถงวปสสนาแลว บรรลอรยภมได


ทงปกษน ทงเดอนน ทงปน ชอวา เนกขมมสตโทมนส โทมนส อาศยการออกจากกาม ๖. เมออารมณ อนนาปรารถนาไปปรากฏในทวาร ๖ อยางนวา พาล- ปถชนคนลมหลง คอคนหนา อนยงไมเกดวบาก ไมเหนโทษ ไมไดสดบ เหนรปดวยจกษแลว อเบกขา กยอมเกดขน อเบกขาเหนปานนอนใด อเบกขานน ยอมลวงรปไปไมได เพราะฉะนน อเบกขานน ทานเรยกวา เคหสตอเบกขา อเบกขาอาศยเรอนดงน. อเบกขา อาศยกามคณเกดขน แลวเมอลวงรปเปนตนไปไมได เหมอนแมลงวนหวเขยวลวงเลยนาออยไป ไมได ฉะนน กตองของอยในรปนนนงเอง. ชอวา เคหสตอเบกขา อเบกขาอาศยเรอน. อเบกขาสมปยตดวยญาณ อนเปนวปสสนาเกดขนแลวแกผไมกา- หนดในอารมณอนนาปรารถนา ไมขดเคองในอารมณอนไมนาปรารถนา ไมหลงในการเพงดอารมณอนไมสมาเสมอ. เมออารมณอนนาปรารถนา ไปปรากฏ ในทวาร ๖ อยางนวา กแล เมอรแจงวา รปทงหลายไมเทยง พจารณาเหนอยซงความแปรปรวน คลายกาหนดและดบเสยได ดวยปญญา อนชอบตามความจรงนนอยางนวา รปทงหลายในอดตกด ในปจจบนกด รปเหลานนทงปวง ไมเทยงเปนทกข มความแปรปรวนไปเปนธรรมดาดงน. อเบกขา กยอมเกดขน. อเบกขาเหนปานนใด อเบกขานน ยอมลวงรป ไปได เพราะฉะนน อเบกขานน ทานเรยกวา เนกขมมสตอเบกขา อเบกขาอาศยการออกจากกาม ๖ ดงน ชอวา อเบกขาอาศยการออกจาก กาม ๖. ในพระสตรน พระองคตรสการกาหนดธรรม อนเปนไปในภม ๔ อนรวบรวมธรรมไวทงหมด. สตรท ๓ เปนตนไปมเนอความงายทงนน. จบ อรรถกถาอฏฐสตปรยายสตรท ๒


๓. ภกขสตร๑

วาดวยภกษทลถามเรองเวทนา [๔๓๘] ครงนนแล ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวไดทลถาม พระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองค ผเจรญ เวทนาเปนไฉนหนอ ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทา เครองใหถงความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ความดบแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนาเปนไฉน อะไรเปนคณแหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. พระ ผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลายเวทนา ๓ เหลาน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา นเราเรยกวาเวทนา เพราะผสสะเกด เวทนาจงเกด ตณหาเปนปฏปทาเครองใหถงเหตเกดแหงเวทนา เพราะ ผสสะดบเวทนาจงดบ อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ นแหละ คอ สมมา- ทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ เปนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา สข โสมนสเกดนเพราะอาศยเวทนาอนใด นเปนคณแหงเวทนา เวทนาอนใด ไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา นเปนโทษแหงเวทนา ความกาจด ความละฉนทราคะในเวทนา นเปนอบายเครองสลดออกแหง เวทนา. จบ ภกขสตรท ๓ ๑. สตรท ๓ - ๑๐ ไมมอรรถกถาแก


๔. ปพพสตร วาดวยความคดเกดขนเมอกอนตรสร [๔๓๙] ดกอนภกษทงหลาย เมอกอนแตตรสร ครงยงมได ตรสร ยงเปนโพธสตวอย เราไดมความคดอยางนวา เวทนาเปนไฉนหนอ ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความเกดขนแหง เวทนาเปนไฉน ความดบแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความดบ แหงเวทนาเปนไฉน อะไรเปนคณแหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. เราไดมความคดอยางนวา เวทนา ๓ น เหลาน คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา นเราเรยกวาเวทนา เพราะผสสะเกด เวทนาจงเกด ตณหาเปนปฏปทา เครองใหถงความเกดขนแหงเวทนา ฯลฯ ความกาจด ความละฉนทราคะ ในเวทนา นเปนอบายเครองสลดออกแหงเวทนา. จบ ปพพสตรท ๔ ๕. ญาณสตร วาดวยความรแทในเรองเวทนา [๔๔๐] ดกอนภกษทงหลาย จกษ ญาณ ปญญา วชชา แสง สวางไดเกดขนแกเรา ในธรรมทเราไมเคยไดฟงมากอนวา นเวทนา . . . นความเกดขนแหงเวทนา. . . นปฏปทาเครองใหถงความเกดขนแหงเวทนา . . . นความดบแหงเวทนา . . . นปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา นเปนคณแหงเวทนา . . . นเปนโทษแหงเวทนา ...นเปนอบายเครอง

สลดออกแหงเวทนา. จบ ญาณสตรท ๕


๖. ภกขสตร วาดวยภกษทลถามเรองเวทนา [๔๔๑] ครงนนแล ภกษเปนอนมากเขาไปเฝาพระผมพระภาค- เจาถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแต พระองคผเจรญ เวทนาเปนไฉนหนอ ความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ปฏปทาเครองใหถงความเกดขนแหงเวทนาเปนไฉน ฯลฯ อะไรเปนคณ แหงเวทนา อะไรเปนโทษแหงเวทนา อะไรเปนอบายเครองสลดออก สงเวทนา. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน ฯลฯ ความกาจด ความละฉนทราคะในเวทนา นเปนอบายเครอง สลดออกแหงเวทนา. จบ ภกขสตรท ๖ ๗. ปฐมสมณพราหมณสตร วาดวยผเปนและไมเปนสมณพราหมณ [๔๔๒] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปน ไฉน. คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา กสมณะ หรอ พราหมณเหลาใดเหลาหนงยอมไมรความเกด ความดบ คณ โทษ และ อบายเครองสลดออกแหงเวทนา ๓ เหลาน ตามความเปนจรง สมณะ หรอพราหมณเหลานน ยงไมนบวาเปนสมณะในหมสมณะ หรอเปน พราหมณในหมพราหมณ และทานเหลานน ยอมไมกระทาใหแจงซง


ประโยชนของความเปนสมณะหรอความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยง เองในปจจบนเขาถงอย สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง ยอมร ความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงเวทนา เหลาน ตามความเปนจรง สมณะหรอพราหมณเหลานน นบวาเปน สมณะในหมสมณะหรอเปนพราหมณในหมพราหมณ และทานเหลานน ยอมกระทาใหแจงซงประโยชน ของความเปนสมณะหรอของความเปน พราหมณ ดวยปญญาอนยงเองในปจจบนเขาถงอย. จบ ปฐมสมณพราหมณสตรท ๗ ๘. ทตยสมณพราหมณสตร วาดวยผเปนและไมเปนสมณพราหมณ [๔๔๓] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปน ไฉน. คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา กสมณะหรอ พราหมณเหลาใดเหลาหนง ยอมไมรความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงเวทนา ๓ เหลาน ตามความเปนจรง ฯลฯ ยอมกระทาใหแจงซงประโยชนของความเปนสมณะ หรอของความเปน พราหมณ ดวยปญญาอนยงเองในปจจบนเขาถงอย. จบ ทตยสมพราหมณสตรท ๘


๙. ตตยสมณพราหมณสตร วาดวยผเปนและไมเปนสมณพราหมณ [๔๔๔] ดกอนภกษทงหลาย กสมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลา หนงยอมไมรเวทนา ความเกดขนแหงเวทนา ความดบแหงเวทนา ปฏปทา เครองใหถงความดบแหงเวทนา ฯ ล ฯ ยอมกระทาใหแจงซงประโยชนของ ความเปนสมณะหรอของความเปนพราหมณ ดวยปญญาอนยงเองใน ปจจบนเขาถงอย. จบ ตตยสมณพราหมณสตรท ๙ ๑๐. สทธกสตร วาดวยเวทนา ๓ [๔๔๕] ดกอนภกษทงหลาย เวทนา ๓ เหลาน เวทนา ๓ เปนไฉน. คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา ดกอนภกษ ทงหลาย เวทนา ๓ เหลานแล. จบ สทธสตรท ๑๐ ๑๑. นรามสสตร วาดวยปตสขมอามสและไมม [๔๔๖] ดกอนภกษทงหลาย ปตมอามสมอย ปตไมมอามสมอย

ปตทไมมอามสกวาปตทไมมอามสมอย สขมอามสมอย สขไมมอามสมอย สขไมมอามสกวาสขไมมอามสมอย อเบกขามอามสมอย อเบกขาไมมอามส มอย อเบกขาไมมอามสกวาอเบกขาไมมอามสมอย. วโมกขมอามสมอย วโมกขไมมอามสมอย วโมกขไมมอามสกวาวโมกขไมมอามสมอย.


[๔๔๗] ดกอนภกษทงหลาย กปตมอามสเปนไฉน. กามคณ ๕ เหลาน กามคณ ๕ เปนไฉน. คอ รปทพงรแจงดวยจกษอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ฯลฯ โผฏฐพพะ ทพงรแจงดวยกาย อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ดกอนภกษทงหลาย กามคณ ๕ เหลานแล ปตเกดขน เพราะอาศยกามคณ ๕ เหลาน เราเรยกวา ปตมอามส. [๔๔๘] ดกอนภกษทงหลาย กปตไมมอามสเปนไฉน. ภกษ ในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน ม วตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย เธอบรรลทตยฌาน มความผองใส แหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตกวจาร เพราะวตกวจาร สงบไป มปตและสขเกดแตสมาธอย นเราเรยกวา ปตไมมอามส [๔๔๙] ดกอนภกษทงหลาย กปตไมมอามสกวาปตไมมเปนไฉน. ปตทเกดขนแกภกษขณาสพผพจารณาเหนจตชงหลดพนแลวจากราคะ จาก โทสะ จากโมหะ นเราเรยกวา ปตไมมอามสกวาปตไมมอามส. [๔๕๐] ดกอนภกษทงหลาย กสขมอามสเปนไฉน. กามคณ ๕ เหลาน กามคณ ๕ เปนไฉน. คอ รปทพงรแจงดวยจกษอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ฯลฯ โผฏฐพพะ ทพงรแจงดวยกายอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ดกอนภกษทงหลาย กามคณ ๕ เหลาน สขโสมนส เกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ เหลาน นเราเรยกวา สขมอามส.


[๔๕๑] ดกอนภกษทงหลาย กสขไมมอามสเปนไฉน. ภกษใน ธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก วจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย ฯลฯ เธอมอเบกขา มสตสมปชญญะ และเสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌาน ทพระอรยเจา ทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขามสตอยเปนสข นเรา เรยกวา สขไมมอามส. [๔๕๒] ดกอนภกษทงหลายกสข ไมมอามสกวาสขไมมอามสเปน ไฉน. สขโสมนสทเกดขนแกภกษขณาสพผพจารณาเหนจตซงหลดพนแลว จากราคะ จากโทสะ จากโมหะ นเราเรยกวา สขไมมอามสกวาสขไมม อามส. [๔๕๓] ดกอนภกษทงหลาย กอเบกขามอามสเปนไฉน. กาม คณ ๕ เหลาน กามคณ ๕ เปนไฉน. คอรปทพงรแจงดวยจกษอนนา ปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ฯลฯ โผฏฐพพะทพงรแจงดวยกายอนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหกาหนด ดกอนภกษทงหลาย กามคณ ๕ เหลานแล อเบกขาเกดขนเพราะอาศยกามคณ ๕ เหลาน เราเรยกวา อเบกขาม อามส. [๔๕๔] ดกอนภกษทงหลาย กอเบกขาไมมอามสเปนไฉน. ภกษ ในธรรมวนยน บรรลจตตถฌานอนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกข สดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย น เราเรยกวา อเบกขาไมมอามส.


[๔๕๕] ดกอนภกษทงหลาย กอเบกขาไมมอามสกวาอเบกขา ไมมอามสเปนไฉน. อเบกขาเกดขนแกภกษขณาสพผพจารณาเหนจตซง หลดพนแลวจาก ราคะ จากโทสะ จากโมหะ นเราเรยกวา อเบกขาไมม อามสกวาอเบกขาไมมอามส. [๔๕๖] ดกอนภกษทงหลาย กวโมกขมอามสเปนไฉน. วโมกข ทปฏสงยตดวยรป ชอวาวโมกขมอามส วโมกขทไมปฏสงยตดวยรป ชอวา วโมกขไมมอามส. [๔๕๗] ดกอนภกษทงหลาย กวโมกขไมมอามสกวาวโมกขไมม อามสเปนไฉน. วโมกขเกดขนแกภกษขณาสพผพจารณาเหน จตซงหลดพน แลวจากราคะ จากโทสะ จากโมหะ นเราเรยกวาวโมกขไมมอามสกวา วโมกขไมมอามส. จบ นรามสสตรท ๑๑ อรรถกถานรามสสตรท ๑๑ พงทราบวนจฉยในนรามสสตรท ๑๑ ดงตอไปน. บทวา สามสา ปตมอามสดวยอามสคอกเลส. บทวา นรามสตรา ความวา ปตทไมมอามสกวาปตในฌานแมทไมมอามส. ถามวากในฌาน ๒ ปตยอมเปนมหคคตะกม ยอมเปนโลกตตระกม. ปตในปจจเวกขณญาณ ยอมเปนโลกยะอยางเดยวมใชหรอ เพราะเหตไร ปตนน จงไมมอามสกวา เลา. ตอบวา เพราะเกดขนแลว ดวยสามารถแหงการพจารณาซงธรรมอน


สงบและประณต. เหมอนคนรบใช เปนคนโปรดของพระราชา เขาไปส ราชตระกลไดตามสบายไมมใครขดขวาง แมจะเอาเทาถบเศรษฐ และ เสนาบดเปนตนกได เพราะเหตอะไร เพราะเปนผรบใชใกลชดของพระ ราชา. ดวยเหตน คนรบใชนน ยอมเปนผยงกวาเศรษฐเปนตนเหลานน ฉนใด. ปตแมน พงทราบวา ยงกวาแมปตในโลกตตระ เพราะเกดขนแลว ดวยสามารถแหงการพจารณาธรรมอนสงบและประณตฉนนน แมในวาระ ทเหลอ กมนยนทงนน. สวนในวาระแหงวโมกข วโมกขอนประกอบดวยรป ชอวามอามส ดวยสามารถอามสคอรป อนเปนอารมณของตน. ทไมประกอบดวยรป ชอวาไมมอามส โดยไมมอามสคอรป. จบ อรรถกถานรามสสตรท ๑๑ จบ อรรถกถาอฏฐสตปรยายวรรคท ๓

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑ สวกสตร ๒. อฏฐสตปรยายสตร ๓. ภกขสตร ๔. ปพพสตร ๕. ญาณสตร ๖. ภกขสตร ๗. ปฐมสมณพราหมณสตร ๘. ทตยสมณ พราหมณสตร ๙. ตตยสมณพราหมณสตร ๑๐. สทธกสตร ๑๑. นรา มสสตร. จบ เวทนาสงยต


๓. มาตคามสงยต เปยยาลวรรคท ๑ ๑. อมนาปสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยองค ๕ เปนทถกใจและไมถกใจของบรษ [๔๕๘] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยองค ๕ ยอมไมเปนทชอบใจของบรษโดยสวนเดยว องค ๕ เปนไฉน. คอรปไม สวย ๑ ไมมโภคสมบต ๑ ไมมมารยาท ๑ เกยจคราน ๑ ไมไดบตร เพอเขา ๑ ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยองค ๕ เหลานนแล ยอมไมเปนทชอบใจของบรษโดยสวนเดยว. [๔๕๙] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยองค ๕ ยอมเปนทชอบใจของบรษโดยสวนเดยว องค ๕ เปนไฉน. คอ มรป สวย ๑ มโภคสมบต ๑ มมารยาท ๑ ขยนไมเกยจคราน ๑ ไดบตร เพอเขา ๑ ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยองค ๕ เหลานนแล ยอมเปนทชอบใจของบรษโดยสวนเดยว. จบ อมนาปสตรท ๑


มาตคามสงยต อรรถกถาเปยยาลวรรคท ๑ อรรถกถาอมนาปสตรท ๑ พงทราบวนจฉยในอมนาปสตรท ๑ แหงมาตคามสงยต ดงตอไปน บทวา องเคห คอดวยองคแหงโทษ บทวา น จ รปวา ความวา มรปไมสมประกอบ พการ รปรางนาเกลยด. บทวา น จ โภควา ความวา ไมถงพรอมดวยโภคะ คอทรพยไมม. บทวา น จ สลวา ความวา ผมศลวบต คอทศล. บทวา อลโส จ ความวา ยอมไมสามารถทาการงาน ทงหลายมการตดฟนและการหงเปนตน คนเกยจคราน ความเปนผ เกยจคราน ยอมนงหลบในทนงบาง ยอมยนหลบในทยนบาง บทวา ปชจสส น ลภต ความวา ยอมไมไดบตรทจะใหดารงวงศตระกลได เพอบรษนน ยามชอวา หญงหมน. สกกปกข พงทราบโดยปรยายอน ตรงกนขามกบทกลาวแลว. สตรท ๒ พงใหเนอความกลบกน โดยนยอน กลาวแลวในสตรท ๑. จบ อรรถกถาอมนาปสตรท ๑


๒. มนาปสตร๑

วาดวยบรษผประกอบดวยองค ๕ เปนทถกใจและไมถกใจของมาตคาม [๔๖๐] ดกอนภกษทงหลาย บรษผประกอบดวยองค ๕ ยอมไม เปนทชอบใจของมาตคามโดยสวนเดยว องค ๕ เปนไฉน. คอ รปไม สวย ๑ ไมมโภคสมบต ๑ ไมมมารยาท ๑ เกยจคราน ๑ ไมไดบตร เพอเขา ๑ ดกอนภกษทงหลาย บรษผประกอบดวยองค ๕ เหลานแล ยอมไมเปนทชอบใจของมาตคามโดยสวนเดยว. [๔๖๑] ดกอนภกษทงหลาย บรษผประกอบดวยองค ๕ ยอมเปน ทชอบใจของมาตคามโดยสวนเดยว องค ๕ เปนไฉน. คอ มรปสวย ๑ มโภคสมบต ๑ มมารยาท ๑ ขยนไมเกยจคราน ๑ ไดบตรเพอเขา ๑ ดกอนภกษทงหลาย บรษผประกอบดวยองค ๕ เหลานแล ยอมเปนทชอบ ใจของมาตคามโดยสวนเดยว. จบ มนาปสตรท ๒ ๓. อาเวณกสตร วาดวยความทกขเฉพาะของมาตคาม ๕ ประการ [๔๖๒] ดกอนภกษทงหลาย ความทกขแผนกหนงของมาตคามท ตนจะตองเสวย เวนจากบรษ ๕ อยางน ความทกข ๕ อยางเปนไฉน. คอ มาตคามในโลกน เมอยงกาลงสาวไปสสกลผวเวนจากญาต อนนเปน

ความทกขแผนกหนงของมาตคามขอตนทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ. ๑. สตรท ๒ ไมมอรรถกถาแก


[๔๖๓] อกประการหนง มาตคามมระด อนนเปนความทกข แผนกหนงของมาตคามขอท ๒ ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ. [๔๖๔] อกประการหนง มาตคามมครรภ อนนเปนความทกข แผนกหนงของมาตคามขอท ๓ ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ. [๔๖๕] อกประการหนง มาตคามคลอดบตร อนนเปนความ ทกขแผนกหนงของมาตคามขอท ๔ ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ. [๔๖๖] อกประการหนง มาตคามเขาถงความเปนหญงบาเรอ ของบรษ อนนเปนความทกขแผนกหนงของมาตคามขอท ๕ ทตนจะตอง เสวยเวนจากบรษ ดกอนภกษทงหลาย ความทกขแผนกหนงของมาตคาม ทตนจะตองเสวย เวนจากบรษ ๕ อยางนแล. จบ อาเวณกสตรท ๓ อรรถกถาอาเวณกสตรท ๓ พงทราบวนจฉยในอาเวณกสตรท ๓ ดงตอไปน. บทวา อาเวณกาน ความวา ทกขเฉพาะบคคลคอไมทวไปดวย พวกบรษ. บทวา ปารจรย คอมาตคามยอมเขาถงความเปนหญงบาเรอ. จบ อรรถกถาอาเวณกสตรท ๓


๔. มาตคามสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๓ ประการ ยอมเขาถงอบาย [๔๖๗] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยธรรม ๓ ประการ โดยมากเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๓ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามในโลกน เวลาเชามใจ อนมลทน คอความตระหนกลมรมแลวอยครองเรอน เวลาเทยงมใจอน ความรษยากลมรมแลวอยครองเรอน เวลาเยนมใจอนกามราคะกลมรมแลว อยครองเรอน ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยธรรม ๓ ประ- การนแล โดยมากเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก. จบ มาตคามสตรท ๔ อรรถกถามาตคามสตรท ๔ พงทราบวนจฉยในมาตคามสตรท ๔ ดงตอไปน บทวา มจเฉรมลปรยฏ เตน ความวา กในเวลาเชา มาตคาม ปรารภเพอจะทาการงานทมกงวลอยในนานม นมสมและการหงเปนตน. แมบตรนอยทงหลาย รองขออย ยอมไมปรารถนาเพอจะใหอะไร. ดวย เหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสคานนวา เวลาเชา มใจอนมลทน คอความตระหนกลมรมแลว. สวนเวลาเทยงมาตคาม ยอมถกความโกรธ ครอบงา. เมอไมไดทะเลาะกนภายในเรอน กยอมทาการทะเลาะกนใน


เรอนของชนทคนเคยกน และยอมเทยวสอดสองดทยนและทนงของสาม ดวยเหตนนพระองค จงตรสวา เวลาเทยง มใจอนความรษยากลมรม แลว. สวนในเวลาเยน จตของหญงนน ยอมนอมไปเพอเสพอสทธรรม. ดวยเหตนน พระองค จงตรสวา เวลาเยนมใจอนกามราคะกลมรมแลว. จบ อรรถกถามาตคามสตรท ๔ ๕. อนรทธสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย [๔๖๘] ครงนนแล ทานพระอนรทธะเขาไปเฝาพระผมพระ ภาคเจาถงทประทบ ฯ ล ฯ ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแต พระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขาพระองคไดเหนมาตคามเมอ แตกกายตายไป เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ดวยทพยจกษอน บรสทธลวงจกษของมนษย ขาแตพระองคผเจรญ มาตคามผประกอบดวย ธรรมเทาไรหนอ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก [๔๖๙] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอนรทธะ มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไม ศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมมโอตตปปะ ๑ มกโกรธ ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตก กายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อนรทธสตรท ๔ สตรท ๕ เปนตน มเนอความงายทงนน


๖. อปนาหสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย [๔๗๐] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ มกผกโกรธ ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อปนาหสตรท ๖ ๗. อสสกสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย [๔๗๑] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ มความรษยา ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อสสกสตรท ๗


๘. มจฉรสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย [๔๗๒] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ มความตระหน ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก. จบ มจฉรสตรท ๘ ๙. อตจารสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย [๔๗๓] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ ประพฤตนอกใจ ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอม เขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อตจารสตรท ๙


๑๐. ทสสลสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย [๔๗๔] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ เปนคนทศล ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก. จบ ทสสลสตรท ๑๐ ๑๑. อปปสสตสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย [๔๗๕] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ มสตะนอย ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก. จบ อปปสสตสตรท ๑๑


๑๒. กสตสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย [๔๗๖] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ เกยจคราน ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก จบ กสตสตรท ๑๒ ๑๓. มฏฐสสตสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประกอยอมเขาถงอบาย [๔๗๗] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผไมมศรทธา ๑ ไมมหร ๑ ไมม โอตตปปะ ๑ มสตหลง ๑ มปญญาทราม ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง อบาย ทคต วนบาต นรก. จบ มฏฐสสตสตรท ๑๓


๑๔. ปญจเวรสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงอบาย [๔๗๘] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผฆาสตว ๑ ลกทรพย ๑ ประพฤต ผดในกาม ๑ พดเทจ ๑ ดมนาเมาคอสราและเมรยอนเปนทตงแหงความ ประมาท ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. จบ ปญจเวรสตรท ๑๔ จบ เปยยาลวรรคท ๑

รวมพระสตรทมในวรรคน ทพระผมพระภาคเจาตรสในฝายดา คอ ๑. อมนาปสตร ๒. มนาปสตร ๓. อาเวณกสตร ๔. มาตคาม- สตร ๕. อนรทะสตร ๖. อปนาหสตร ๗. อสสกสตร ๘. มจฉรสตร ๙. อตจารสตร ๑๐. ทสสลสตร ๑๑. อปปสสตสตร ๑๒. กสตสตร ๑๓. มฏฐสสตสตร ๑๔. ปญจเวรสตร.


เปยยาลวรรคท ๒ ๑

๑. อกโกธนสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต [๔๗๙] ครงนนแล ทานพระอนรทธะเขาไปเฝาพระผมพระ ภาคเจาถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแต พระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขาพระองคเหนมาตคาม เมอแตกกายตายไปเขาถงสคตโลกสวรรค ดวยทพยจกษอนบรสทธ ลวง จกษของมนษย ขาแตพระองคผเจรญ มาตคามผประกอบดวยธรรม เทาไรหนอ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค พระผม- พระภาคเจาตรสวา ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคธรรม ๕ ประการ เปนไฉน. คอ มาตคามเปนผมศรทธา ๑ มหร มโอตตปปะ ๑ ไมมก โกรธ ๑ มปญญา ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ๒. อนปนาหสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต [๔๘๐] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผมศรทธา ๑ มหร ๑ มโอตตปปะ ๑ ไมผกโกรธ ๑ มปญญา ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล

เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. ๑. วรรคท ๒ ไมมอรรถกถาแก.


๓. อนสสกสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต [๔๘๑] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผมศรทธา ๑ มหร ๑ มโอตตปปะ ๑ ไมมความรษยา มปญญา ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. ๔. อนจฉรสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต [๔๘๒] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผมศรทธา ๑ มหร ๑ มโอตตปปะ ๑ ไมมความตระหน ๑ มปญญา ๑, ฯลฯ ไมประพฤตนอกใจ ๑ มปญญา ๑, ฯลฯ มศล ๑ มปญญา ๑, ฯลฯ มสตะมาก ๑ มปญญา ๑, ฯลฯ ปรารภความเพยร ๑ มปญญา ๑, ฯลฯ มสตตงมน ๑ มปญญา ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามประ กอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลก สวรรค.


๑๐. ปญจสลสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการยอมเขาถงสคต [๔๘๓] ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรคธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ มาตคามเปนผงดเวนจากการฆาสตว ๑ จากการลกทรพย ๑ จากการ ประพฤตผดในกาม ๑ จากการพดเทจ ๑ จากดมนาเมาคอสราและเมรย อนเปนทตงแหงความประมาท ๑ ดกอนอนรทธะ มาตคามผประกอบดวย ธรรม ๕ ประการนแล เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. จบ เปยยาลวรรคท ๒

รวมพระสตรทมในวรรคน ทพระผมพระภาคเจาตรสในฝายขาว คอ ๑. อกโกธนสตร ๒. อนปนาหสตร ๓. อนสสกสตร ๔. อมจฉร- สตร ๕. อนตจารสตร ๖. สลวาสตร ๗. พหสสตสตร ๘ วรยสตร ๙. สตสตร ๑๐. ปญจสลสตร. ขอความของสตรท ๕ ถงสตรท ๙ รวมอยในสตรท ๔ คอ อมจฉรสตร


มาตคามพลวรรคท ๓ ๑. วสารทสตร๑

วาดวยกาลงของมาตคาม ๕ ประการ [๔๘๔] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลง คอบตร ๑ กาลงคอศล ๑ กาลงของมาตคาม ๕ นแล ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยกาลง ๕ ประการนแล เปนผสามารถอยครองเรอน. จบ วสารทสตรท ๑ มาตคามพลวรรคท ๓ อรรถกถาวสารทสตรท ๑๑

พงทราบวนจฉยใน วสารทสตรท ๑ ดงตอไปน ในบทเปนอาทวา รปพล ความวา ความถงพรอมแหงรป ชอวา รปพละ. ความถงพรอมแหงโภคะ ชอวา โภคพละ ความถงพรอมแหงญาต ชอวา ญาตพละ. ความถงพรอมแหงบตร ชอวา ปตตพละ. ความถงพรอม แหงศล ชอวา สลพละ. กเมอรกษาศล ๕ หรอศล ๑. ไมขาด ชอวา สลพละ คอความถงพรอมแหงศล. บทวา อมาน โข ภกขเว ปจ พลาน ความวาพละ ๕ เหลาน ทานเรยก ชอวาพละ เพราะอรรถวา เปนเครองสนบสนน ( อปถมภ ) จบ อรรถกถาวสารทสตรท ๑

๑. อรรถกถาจดเปนสตรท ๑๐ ในเปยยาลวรรค พระไตรปฎกเปนสตรท ๑ ใน มาตคามพลวรรคท ๓


๒. ปสยหสตร๑

วาดวยกาลงของมาตคาม ๕ ประการ [๔๘๕] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลงคอ บตร ๑ กาลงคอศล ๑ กาลงของมาตคาม ๕ นแล ดกอนภกษทงหลาย มาต- คามผประกอบดวยกาลง ๕ ประการนแล ยอมบงคบสามอยครองเรอนได. จบ ปสยหสตรท ๒ อรรถกถาปสยหสตรท ๒ บทวา ปสยห คอครอบงาแลว จบ อรรถกถาปสยหสตรท ๒ ๓. อภภยยสตร๒

วาดวยกาลงของมาตคาม ๕ ประการของบรษประการเดยว [๔๘๖] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลงคอบตร ๑ กาลงคอศล ๑ กาลงของมาตคาม ๕ นแล มาตคามผ ประกอบดวยกาลง ๕ ประการน ยอมประพฤตขมขสามได ดกอนภกษ ทงหลาย สวนบรษผประกอบดวยกาลงอยางเดยว ยอมประพฤตขมข มาตคามได กาลงอยางเดยวเปนไฉน. ไดแกกาลงคอความเปนใหญ

๑. อรรถกถาจดไวเปนสตรท ๑๐ ในเปยยาลวรรค พระไตรปฎกเปนสตรท ๒ ใน มาตคามพลวรรคท ๓ ๒. สตรท ๓-๑๐ ไมมอรรถกถาแก.


กาลงคอรป ยอมปองกนมาตคามผถกบรษขมขแลวได กาลงคอโภคะ. กาลงคอญาต กาลงคอบตร กาลงคอศล ปองกนไมได จบ อภภยยสตรท ๓ อรรถกถาอภภยยสตรท ๓ บทวา อภภยย วตตต ไดแก ยอมครอบงา คอ ขมข. บทวา เนว รปพล ตายต ความวา กาลงคอรป ยอมไมสามารถจะปองกน คอรกษาไดเลย. จบ อรรถกถาอภภยยสตรท ๓ ๔. องคสตร วาดวยกาลงของมาตคาม ๕ ประการ [๔๘๗] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลงคอบตร ๑ กาลงคอศล ๑. [๔๘๘] ดกอนภกษทงหลาย กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป แตไมประกอบดวยกาลงคอโภคะ อยางนชอวายงไมบรบรณดวยองคนน แตเมอมาตคามประกอบดวยกาลงคอรปและกาลงคอโภคะ อยางนชอวา บรบรณดวยองคนน กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอรปและกาลงคอโภคะ แตไมประกอบดวยกาลงคอญาต อยางนชอวายงไมบรบรณดวยองคนน แตเมอมาตคามประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ และกาลงคอญาต อยางนชอวาบรบรณดวยองคนน กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป กาลง


คอโภคะ และกาลงคอญาต แตไมประกอบดวยกาลงคอบตร อยางนชอวา ยงไมบรบรณดวยองคนน แตเมอมาตคามประกอบดวยกาลงคอรป กาลง คอโภคะ กาลงคอญาต และกาลงคอบตร อยางนชอวาบรบรณดวยองคนน กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ กาลงคอญาต และ กาลงคอบตร แตไมประกอบดวยกาลงคอศล อยางนชอวายงไมบรบรณ ดวยองคนน แตเมอมาตตามประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ กาลง คอญาต กาลงคอบตร และกาลงคอศล อยางนชอวาบรบรณดวยองคนน ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการนแล. จบ องคสตรท ๔ ๕. นาสยตถสตร วาดวยมาตคามผไมประกอบดวยกาลง ๕ ถกพวกญาตใหพนาศ [๔๘๙] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลง คอบตร ๑ กาลงคอศล ๑ [๔๙๐] ดกอนภกษทงหลาย กมาตคามผประกอบดวยกาลงคอ รป แตไมประกอบดวยกาลงคอศล พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหพนาศ คอไมใหอยในสกล มาตคามผประกอบดวยกาลงคอรปและกาลงคอโภคะ แตไมประกอบดวยกาลงคอศล พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหพนาศ คอ ใหอยในสกล มาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ และ กาลงคอญาต แตไมประกอบดวยกาลงคอศล พวกญาตยอมยงมาตคามนน ใหพนาศ คอไมใหอยในสกล มาตคามผประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอ โภคะ กาลงคอญาต และกาลงคอบตร แตไมประกอบดวยกาลงคอศล


พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหพนาศ คอไมใหอยในสกล แตเมอมาตคาม ประกอบดวยกาลงคอรป กาลงคอโภคะ กาลงคอญาต กาลงคอบตร และกาลงคอศล พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหอยในสกล ยอมไมให พนาศ มาตคามผประกอบดวยกาลงคอศล แตไมประกอบดวยกาลงคอรป พวกญาตยอมยอมยงมาตคามนนใหอยในสกล ยอมไมใหพนาศ กมาตคาม ผประกอบดวยกาลงคอศล แตไมประกอบดวยกาลงคอโภคะ พวกญาตยอม ยงมาตคามนนใหอยในสกล ยอมไมใหพนาศ มาตคามผประกอบดวยกาลง คอศล แตไมประกอบดวยกาลงคอญาต พวกญาตยอมยงมาตคามนนให อยในสกล ยอมไมใหพนาศ มาตคามผประกอบดวยกาลงคอศล แตไม ประกอบดวยกาลงคอบตร พวกญาตยอมยงมาตคามนนใหอยในสกล ยอม ไมใหพนาศ ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการนแล. จบ มาสยตถสตร ๕ อรรถกถานาสยตถสตรท ๕ บทวา นาเสนเตว น กเล น วาเสนต ความวา พวกญาต คดวา หญงทศล เสยมารยาท ประพฤตนอกใจ ดงน จงจบคอนาออกไป คอไมใหอยในตระกลนน. บทวา วาเสนเตว น กเล น นาเสนต ความวา พวกญาตรวาประโยชนอะไรดวยรปหรอดวยโภคะเปนตน หญงน เปนผมศลบรสทธ มมารยาทดงาม จงใหอยในตระกลนน ไมใหพนาศ คาทเหลอในททงปวง มเนอความงายทงนนแล. จบ อรรถกถานาสยตถสตรท ๕


๖. เหตสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยกาลง ๕ ยอมเขาถงสวรรค [๔๙๑] ดกอนภกษทงหลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการ เปนไฉน. กาลงคอรป ๑ กาลงคอโภคะ ๑ กาลงคอญาต ๑ กาลงคอบตร ๑ กาลงคอศล ๑ [๔๙๒] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามเมอแตกกายตายไป ยอม เขาถงสคตโลกสวรรคเพราะกาลงคอรปเปนเหต เพราะกาลงคอโภคะเปน เหต เพราะกาลงคอญาตเปนเหต หรอเพราะกาลงคอบตรเปนเหต หามได แตยอมเขาถงสคตโลกสวรรคเพราะกาลงคอศลเปนเหต ดกอนภกษทง หลาย กาลงของมาตคาม ๕ ประการน แล. จบ เหตสตรท ๖ ๗. ฐานสตร วาดวยฐานะทไดยาก ๕ ประการ [๔๙๓] ดกอนภกษทงหลาย ฐานะ ๕ ประการน อนมาตคาม ผมไดทาบญไวยากทจะได ฐานะ ๕ ประการเปนไฉน. คอ ขอเราพง เกดในสกลอนสมควร นเปนฐานะขอท ๑ อนมาตคามผมไดทาบญไวยากท จะได เกดในสกลอนสมควรแลว ขอเราพงไปสสกลอนสมควร นเปน ฐานะขอท ๒. . . เกดในสกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว ขอ เราพงอยครองเรอนปราศจากหญงรวมสาม นเปนฐานะขอท ๓ . . . เกดใน สกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว อยครองเรอนปราศจาก

หญงรวมสาม ขอเราพงมบตร นเปนฐานะขอท ๔ . . . เกดในสสกลอน สมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว อยครองเรอนปราศจากหญงรวม สาม มบตร ขอเราประพฤตครอบงาสาม นเปนฐานะขอท ๕ อนมาตคาม


ผมไดทาบญไวยากทจะได ดกอนภกษทงหลาย ฐานะ ๕ ประการน อนมาตคามผมไดทาบญไวยากทจะได. จบ ฐานสตรท ๗ ๘. วสารทสตร วาดวยฐานะ ๕ ประการ ผทาบญไวยอมไดโดยงาย [๔๙๔] ดกอนภกษทงหลาย ฐานะ ๕ ประการน อนมาตคาม ผทาบญไวไดโดยงาย ฐานะ ๕ ประการเปนไฉน. คอ ขอเราพงเกดใน สกลอนสมควร นเปนฐานะขอท ๑ อนมาตคามผทาบญไวไดโดยงาย เกดในสกลอนสมควรแลว ขอเราพงไปสสกลอนสมควร นเปนฐานะ ขอท ๒. . .เกดในสกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว ขอเรา พงอยครองเรอนปราศจากหญงรวมสาม นเปนฐานะขอท ๓ . . .เกดใน สกลอนสมควรแลว ไปสสกลอนสมควรแลว อยครองเรอนปราศจากหญง รวมสาม ขอเราพงมบตร นเปนฐานะขอท ๔. . .เกดในสกลอนสมควร แลว ไปสสกลอนสมควรแลว อยครองเรอนปราศจากหญงรวมสาม มบตร ขอเราพงประพฤตครอบงาสาม นเปนฐานะขอท ๕ อนมาตคามผทาบญ ไว ไดโดยงาย ดกอนภกษทงหลาย ฐานะ ๕ ประการนแล อนมาตคาม ผทาบญไวไดโดยงงาย. จบ วสารทสตรท ๘ ๙. ปญจเวรสตร วาดวยมาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ

สามารถอยครองเรอน [๔๙๕] ดกอนภกษทงหลาย มาตคามผประกอบดวยธรรม ๕ ประการ เปนผสามารถอยครองเรอน ธรรม ๕ ประการเปนไฉน. คอ


มาตคามเปนผงดเวนจากการฆาสตว ๑ จากการลกทรพย ๑ จากการ ประพฤตผดในกาม ๑ จากการพดเทจ ๑ จากการดมนาเมาคอสราและ เมรยอนเปนทตงแหงความประมาท ๑ ดกอนภกษทงหลาย มาตคาม ผประกอบดวยธรรม ๕ ประการนแล เปนผสามารถอยครองเรอน. จบ ปญจเวรสตรท ๙ ๑๐. วฑฒสตร วาดวยอรยสาวกายอมเจรญดวยธรรม ๕ ประการ [๔๙๖] ดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกาเมอเจรญดวยวฑฒ- ธรรม ๕ ประการ ยอมเจรญดวยวฑฒธรรมอนเปนอรยะ เปนผถอเอา สาระและถอเอาสงประเสรฐของกายไวได วฑฒธรรม ๕ ประการเปน ไฉน. คอ อรยสาวกายอมเจรญดวยศรทธา ๑ ศล ๑ สตะ ๑ จาคะ ๑ ปญญา ๑ ดกอนภกษทงหลาย อรยสาวกาเมอเจรญดวยวฑฒธรรม ๕ ประการนแล ยอมเจรญดวยวฑฒธรรมอนเปนอรยะ เปนผถอเอาสาระ และถอเอาสงประเสรฐแหงกายไวได. สตรใดเจรญดวยศรทธา ศล สตะ จาคะ และปญญา สตร เชนนน เปนอบาสกาผมศล ยอมถอสาระของตนในโลกนไวได. จบ วฑฒสตรท ๑๐ จบ มาตคามพลวรรคท ๓

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. วสารทสตร ๒. ปสยหสตร ๓. อภภยยสตร ๔. องคสตร ๕ นาสยตถสตร ๖. เหตสตร ๗. ฐานะสตร ๘. วสารทสตร

๙. ปญจเวรสตร ๑๐. วฑฒสตร. จบ มาตคามสงยต


๔. ชมพขาทกสงยต ๑. นพพานปญหาสตร วาดวยปญหานพพาน [๔๙๗] สมยหนง ทานพระสารบตรอย ณ บานนาลคาม แควน มคธ ครงนนแล ปรพาชกชอวาชมพขาทก เขาไปหาทานพระสารบตร ถงทอย ไดปราศรยกบทานพระสารบตร ครนผานการปราศรยพอใจ ระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทาน พระสารบตรวา ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา นพพาน ๆ ดงน นพพาน เปนไฉนหนอ. ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนผมอาย ความสนราคะ ความสนโทสะ. ความสนโมหะ นเรยกวานพพาน. ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ กระทานพพานนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ กระทานพพานนนใหแจง. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหน ชอบ ความดารชอบ วาจาชอบ การงานชอบ เลยงชพชอบ เพยรชอบ ตงสตชอบ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทาเพอกระทานพพาน นนใหแจง. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทา นพพานใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ นพพานปญหาสตรท ๑


ชมพขาทกสงยต อรรถกถานพพานปญหาสตรท ๑ พงทราบวนจฉยในชมพขาทกสงยต ดงตอไปน บทวา ชมพขาทโก ปรพพาชโก ความวา ปรพาชกผนงผา เปนหลานของพระสารบตรเถระ ซงมชออยางน. บทวา โย โข อาวโส ราคกขโย ความวา ราคะยอมสนไปเพราะอาศยนพพาน เพราะฉะนน พระสารบตร จงเรยกนพพานวา ความสนราคะดงน. แมในความสน โทสะและโมหะกมนยนเหมอนกน. สวนผใด พงกลาวเพยงความสนกเลสวานพพานดวยสตรน ผนน พงถกถามวากเลสของใครนน ของตนหรอ หรอของคนเหลาอน. เขาจก ตอบวาของตนแน. เขาตองถกถามตอไปวาอะไร เปนอารมณของโคตรภ- ญาณ เมอรจกตอบวานพพาน. ถามวา กกเลสทงหลายสนแลว กาลงสน จกสนในขณะแหงโคตรภญาณหรอ ตอบวา เขาไมพงตอบวา สนแลว หรอกาลง. แตพงตอบวา จกสนดงน. กเมอกเลสทงหลายเหลานน ยงไมสนแลว. โคตรภญาณจะทาความสนแหงกเลสใหเปนอารมณไดหรอ เมอทานถกถามอยางนแลว เขาจกไมมคาตอบ. แตในขอน พงประกอบความสนกเลสแมดวยมรรคญาณ. ดวยวา กเลสทงหลาย แมในขณะแหงมรรค ไมควรกลาววา สนแลวหรอจกสน แตควร กลาววา กาลงสน อนง เมอกเลสทงหลายยงไมสนไป ความสน กเลสยอมเปนอารมณหาไดไม. เพราะฉะนนขอนนควรรบได. ธรรมม


ราคะเปนตน ยอมสนไป เพราะอาศยธรรมชาตใด เพราะเหตนน ธรรมชาตนน ชอวานพพาน. สวนนพพานนนน ไมเพยงเปนความสน กเลสเทานน เพราะทานรวบรวมไววาสงเคราะหวาเปนอรปธรรม. ธรรม ทงหลายทชอวารป ในทกะมาตกามอาทวา รปโน ธมมา อรปโน ธมมา ธรรมทงหลายทชอวารป ธรรมทงหลายทไมชอวารปทงน จบ อรรถกถานพพานปญหาสตรท ๑ ๒. อรหตตปญหาสตร วาดวยปญหาเรองพระอรหตผล [๔๙๘] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา อรหต ๆ ดงน อรหต เปนไฉน. สา. ดกอนผมอาย ธรรมเปนทสนราคะ ธรรมเปนทสนโทสะ ธรรมเปนทสนโมหะ นเรยกวาอรหต. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ กระทาอรหตนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ กระทาอรหตนนใหแจง. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหน ชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอกระทาอรหต นนใหแจง.


ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทา อรหตนนใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร จบ อรหตตปญหาสตรท ๒ อรรถกถาอรหตตปญหาสตรท ๒ ในการพยากรณปญหาในอรหต เพราะอรหตยอมเกดขนในทสด แหงความสนราคะโทสะและโมหะ ฉะนน พระสารบตร จงกลาววา ความ สนราคะ โทสะ โมหะดงน. จบ อรรถกถาอรหตตปญหาสตรท ๒ ๓. ธรรมวาทปญหาสตร วาดวยปญหาผเปนธรรมวาท [๔๙๙] ดกอนทานสารบตร ใครหนอเปนธรรมวาทในโลก ใคร เปนผปฏบตดในโลก ใครเปนผไปดแลวในโลก. สา. ดกอนผมอาย ทานผใดแสดงธรรมเพอละราคะ โทสะ โมหะ ทานผนนเปนธรรมวาทในโลก อนง ทานผใดปฏบตเพอละราคะ โทสะ โมหะ ทานผนนเปนผปฏบตดในโลก ราคะ โทสะ โมหะ อนทานผใด ละแลว ถอนรากเสยแลวทาใหเปนดงตาลยอดดวน กระทาไมไดมใน ภายหลง ไมใหเกดขนตอไปเปนธรรมดา ทานผนนเปนผไปดแลวในโลก. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ ละราคะ โทสะ โมหะนน.


สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ ละราคะ โทสะ โมหะนน. สา. อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทาเพอละราคะ โทสะ โมหะนน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละราคะ โทสะ โมหะนน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ ธรรมวาทปญหาสตรท ๓ อรรถกถาธรรมวาทปญหาสตรท ๓ บทวา เต โลเก สคตา ความวา ทานเหลานน ชอวา ไป ดแลว เพราะละราคะเปนตนไปแลว. บทวา ทกขสส โข อาวโส ปรตถ ความวา เพอกาหนดรวฏทกข จบ ธรรมวาทปญหาสตรท ๓ ๔. ภมตถยสตร๑

วาดวยประโยชนแหงการประพฤตพรหมจรรย [๕๐๐] ดกอนทานสารบตร ทานอยประพฤตพรหมจรรยใน พระสมณะโคดม เพอประโยชนอะไร ? ๑. สตรท ๔-๑๓ ไมมอรรถกถาแก.


สา. ดกอนทานผมอาย เราอยประพฤตพรหมจรรยในพระผม- พระภาคเจา เพอกาหนดรทกข. ช. ดกอนผมอาย มรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอกาหนด รทกขนน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ กาหนดรทกขนน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหน ชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทาเพอกาหนดรทกขนน ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนดร ทกขนน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ กมตถยสตรท ๔ ๕. อสสาสปปตตสตร วาดวยผถงความโลงใจ [๕๐๑] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ถงความโลงใจ ๆ ดงน ดวยเหตเพยงเทาไรหนอแล จงจะชอวาถงความโลงใจ. สา. ดกอนผมอาย เมอไรภกษยอมรความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงผสสายตนะ ๖ ตามความเปนจรง ดวยเหต เพยงเทานแล จงจะชอวาถงความโลงใจ.


ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ กระทาความโลงใจนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ กระทาความโลงใจนนใหแจง. สา. อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหนชอบ ฯลฯ ตง ใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอกระทาความโลงใจนนใหแจง. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทา ความโลงใจนนใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ อสสาสปปตตสตรท ๕ ๖. ปรมสสาสปปตรสตร วาดวยผถงความโลงใจอยางยง [๕๐๒] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ถงความโลงใจอยางยง ๆ ดงน ดวยเหตเพยงเทาไรหนอแล จงจะชอวาถงความโลงใจอยางยง. สา. ดกอนผมอาย เมอไรภกษรความเกด ความดบ คณ โทษ และอบายเครองสลดออกแหงผสสายนะ ๖ ตามความเปนจรงแลว เปนผ หลดพนเพราะไมถอมน ดวยเหตเพยงเทานแล จงจะชอวาถงความโลงใจ อยางยง.


ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคมอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ กระทาความโลงใจอยางยงนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ กระทาความโลงใจอยางยงนนใหแจง. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความเหน ชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอกระทาความ โลงใจอยางยงนนใหแจง. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทา ความโลงใจอยางยงนนใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทาน สารบตร. จบ ปรมสสาสปปตตสตรท ๖ ๗. เวทนาปญหาสตร วาดวยปญหาเรองเวทนา [๕๐๓] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา เวทนา ๆ ดงน เวทนา เปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย เวทนา ๓ อยางน ๓ อยางเปนไฉน. คอ สข- เวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา เวทนา ๓ อยาง นแล.


ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ กาหนดรเวทนา ๓ อยางน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ กาหนดรเวทนา ๓ อยางนน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอความเหน ชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคาเปนปฏปทา เพอกาหนดรเวทนา ๓ อยางนน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนด รเวทนา ๓ อยางนน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร จบ เวทนาปญหาสตรท ๗ ๘. อาสวปญหาสตร วาดวยปญหาเรองอาสวะ [๕๐๔] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา อาสวะ ๆ ดงน อาสวะ เปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย อาสวะ ๓ อยางน คอ กามาสวะ ภวาสวะ อวชชาสวะ อาสวะ ๓ อยางนแล. ช. ดกอนทานผมอาย กบรรดามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ ละอาสวะเหลานน.


สา มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ ละอาสวะเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความ เหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอละอาสวะ เหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละอาสวะ เหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร จบ อาสวปญหาสตรท ๘ ๙. อวชชาปญหาสตร วาดวยปญหาเรองอวชชา [๕๐๕] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา อวชชา ๆ ดงน อวชชา เปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย ความไมรในทกข ในเหตเกดแหงทกข ใน ความดบทกข นปฏปทาเครองใหถงความดบทกข นเรยกวาอวชชา ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ อวชชาเหลานน. สา. มอย ผมอาย.


ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ ละอวชชาเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความ เหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอละอวชชา เหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย บรรดาดนก ปฏปทาดนก เพอละอวชชา เหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ อวชชาปญหาสตรท ๙ ๑๐. ตณหาปญหาสตร วาดวยปญหาเรองตณหา [๕๐๖] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ตณหา ๆ ดงน ตณหา เปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย ตณหา ๓ ประการน คอ กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา ตณหา ๓ ประการนแล. สา. ดกอนทานผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความ เหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอละตณหา เหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละตณหา เหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ ตณหาปญหาสตรท ๑๐


๑๑. โอฆปญหาสตร วาดวยปญหาเรองโอฆะ [๕๐๗] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา โอฆะ ๆ ดงน โอฆะ เปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย โอฆะ ๔ ประการน คอ กาโมฆะ ภโวฆะ ทฏโฐฆะ อวชโชฆะ โอฆะ ๔ ประการนแล. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ ละโอฆะเหลานน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ ละโอฆะ เหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความ เหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอละโอฆะ เหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละโอฆะ เหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ โอฆปญหาสตรท ๑๑


๑๒. อปทานปญหาสตร วาดวยปญหาเรองอปาทาน [๕๐๘] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา อปาทาน ๆ ดงน อปาทานเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย อปาทาน ๔ ประการน คอ กามปาทาน ทฏปาทาน สลพพตปาทาน อตตวาทปาทาน อปาทาน ๔ ประการนแล. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ ละอปาทานเหลานน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ ละอปาทานเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความ เหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอละ อปาทานเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอละอปาทาน เหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ อปทานปญหาสตรท ๑๒


๑๓. ภวปญหาสตร วาดวยปญหาเรองภพ [๕๐๙] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ภพ ๆ ดงน ภพเปน ไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย ภพ ๓ เหลาน คอ กามภพ รปภพ อรปภพ ภพ ๓ เหลานแล. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ กาหนดรภพเหลานน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ กาหนดรภพเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอ ความ เหนชอบ ฯลฯ จงใจชอบ นแลเปนบรรดา เปนปฏปทา เพอกาหนด รภพเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนด รภพเหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ ภวปญหาสตรท ๑๓


๑๔. ทกขปญหาสตร วาดวยปญหาเรองทกข [๕๑๐] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา ทกข ดงน ทกข เปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย สภาพทกข ๓ ประการน คอ สภาพทกขคอ ทกข สภาพทกขคอสงขาร สภาพทกขคอความแปรปรวน สภาพทกข ๓ ประการนแล. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ กาหนดรสภาพทกขเหลานน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ กาหนดรสภาพทกขเหลานน. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอความเหน ชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอกาหนดรสภาพ ทกขเหลานน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนด รสภาพทกขเหลานน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ ทกขปญหาสตรท ๑๔ อรรถกถาทกขปญหาสตรท ๑๔ บทวา ทกขตา คอสภาพแหงทกขในบทเปนอาทวา ทกขทกขตา ไดแก สภาพแหงทกขกลาวคอทกข ชอวา ทกขตา. แมในสองบททเหลอ

กนยนเหมอนกน. จบ อรรถกถาทกขปญหาสตรท ๑๔


๑๕. สกกายปญหาสตร วาดวยปญหาเรองสกกายทฏฐ [๕๑๑] ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา สกกายะ ๆ ดงน สกกายะเปนไฉนหนอ. สา. ดกอนผมอาย อปาทานขนธ ๕ ประการน คอ อปาทาน- ขนธคอรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ อปาทานขนธ ๕ ประการนแล พระผมพระภาคเจาตรสวาสกกายะ. ช. กอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอ เพอ กาหนดรสกกายะนน. สา. มอย ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉน เพอ กาหนดรสกกายะนน. สา. ดกอนทานผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอความ เหนชอบ ฯลฯ ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทา เพอกาหนด รสกกายะนน. ช. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกาหนด รสกกายะนน และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร. จบ สกกายปญหาสตรท ๑๕


๑๖. ทกกรปญหาสตร วาดวยปญหาเรองสงททาไดยาก [ ๕๑๒ ] ดกอนทานสารบตร อะไรหนอ เปนการยากทจะกระทา ไดในธรรมวนยน. สา. บรรพชา ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กสงอะไรอนบคคลผบวชแลว กระทาได โดยยาก. สา. ความยนดยง ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กสงอะไร อนภกษผยนดยงแลวกระทาได โดยยาก. สา. การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ผมอาย. ช. ดกอนทานผมอาย กภกษผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมแลว จะพงเปนพระอรหนตไดนานเพยงไร. สา. ไมนานนก ผมอาย. จบ ทกกรปญหาสตรท ๑๖ จบ ชมพขาทกสงยต


อรรถกถาทกรปญหาสตรท ๑๖ บทวา อภรต คอความไมกระสนในการบรรพชา. บทวา น จร อาวโส ทานแสดงวา ขาแตทานผมอาย ภกษผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม เมอพากเพยรพยายามอย จะพงเปนพระอรหนต คอพงตงอยในพระอรหต ไดไมนานนกคอเรวนนเอง. เพราะทานกลาววา ภกษผอนทานตกเตอน แลวในเวลาเชา จกบรรลคณวเศษในเวลาเยน ภกษผอนทานตกเตอนแลว ในเวลาเยน จกบรรลคณวเศษในเวลาเชา คาทเหลอใน บททงปวงมเนอ ความงายทงนน. จบ อรรถกถาทกรปญหาสตรท ๑๖ จบ อรรถกถาชมพขาทกสงยต.

รวมพระสตรทมในสงยตน คอ ๑. นพพานปญหาสตร ๒. อรหตตปญหาสตร ๓. ธรรมวาท ปญหาสตร ๔. กมตถยสตร ๕. อสสาสปปตตวสตร ๖. ปรมสสาสป- ปตตสตร ๗. เวทนาปญหาสตร ๘. อาสวปญหาสตร ๙. อวชชา ปญหาสตร ๑๐. ตณหาปญหาสตร ๑๑. โอฆปญหาสตร ๑๒. อปาทาน ปญหาสตร ๑๓. ภวปญหาสตร ๑๔. ทกขปญหาสตร ๑๕. สกกาย ปญหาสตร ๑๖. ทกกรปญหาสตร.


๕. สามณฑกสงยต ๑. สามณฑกสตร วาดวยปญหาเรองนพพาน [๕๑๓] สมยหนง ทานพระสารบตรอย ณ ฝงแมนาคงคาใกล อกกเจลนคร แควนวชช ครงนน ปรพาชกชอ สามณฑกะ เขาไปหา ทานพระสารบตรถงทอย ไดปราศรยกบทานพระสารบตร ครนผานการ ปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดถามทานพระสารบตรวา ดกอนทานสารบตร ทเรยกวา นพพาน ๆ ดงน นพพานเปนไฉนหนอ. ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนผมอาย ความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะ นเรยกวา นพพาน. ป. ดกอนทานผมอาย กมรรคามอยหรอ ปฏปทามอยหรอเพอ กระทานพพานนนใหแจง. สา. มอย ผมอาย. ป. ดกอนทานผมอาย กมรรคาเปนไฉน ปฏปทาเปนไฉนเพอ กระทานพพานนนใหแจง. สา. ดกอนผมอาย อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ คอความเหน ชอบ ฯลฯ. ตงใจชอบ นแลเปนมรรคา เปนปฏปทาเพอกระทานพพาน นนใหแจง. ป. ดกอนทานผมอาย มรรคาดนก ปฏปทาดนก เพอกระทา นพพานนนใหแจง และเพยงพอเพอความไมประมาท นะทานสารบตร ฯลฯ ( เหมอนกบในชมพขาทกสงยต ) จบ สามณฑกสตรท ๑


๑๖. ทกรปญหาสตร ๑

วาดวยปญหาเรองสงททาไดยาก [๕๑๔] ดกอนทานสารบตร อะไรหนอเปนการยากทจะกระทา ไดในธรรมวนยน. สา. บรรพชา ผมอาย. ป. ดกอนภกษผมอาย กสงอะไรอนบคคลผบวชแลวกระทาได โดยยาก. สา. ความยนดยง ผมอาย. ป. ดกอนทานผมอาย กสงอะไรอนภกษผยนดยงแลวกระทาได โดยยาก. สา. การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ผมอาย. ป. ดกอนทานผมอาย กภกษผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมแลว จะพงเปนพระอรหนตไดนานเพยงไร. สา. ไมนานนก ผมอาย. จบ ทกกรปญหาสตรท ๑๖ อรรถกถาสมณฑกสงยต แมในสามณฑกสงยต พงทราบเนอความโดยนยนแล๒. จบ อรรถกถาสามณฑกสยต รวมพระสตรในสงยตน เชนเดยวกบในสงยตกอน (คอชมพขาทกสงยต) จบ สามณฑกสงยต ๑. สตรท ๒-๑๕ เหมอนในชมพขาทกสงยต

๒. โดยนยเดยวกบ อรรถกถาแหงสตรทงหลายในชมพขาทกสงยต


๖. โมคคลลานสงยต ๑. สวตกกปญหาสตร วาดวยปญหาเรองรปฌานท ๑ [๕๑๕] สมยหนง ทานพระมหาโมคคลลานะอย ณ พระวหาร เชตวนอารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ ณ ทนนแล ทาน พระมหาโมคคลลานะเรยกภกษทงหลาย ภกษเหลานนรบคาทานพระมหา- โมคคลลานะแลว ทานพระมหาโมคลลานะ ไดกลาวกะภกษเหลานนวา ดกอนผมอายทงหลาย ขอโอกาส เมอเราหลกเรนอยในทลบ ความปรวตก แหงใจไดเกดขนอยางนวา ทเรยกวา ปฐมฌาน ๆ ดงน ปฐมฌาน เปน ไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน สงดจาก กาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌานอนมวตกวจาร มปตและสขเกด แตวเวกอย นเรยกวา ปฐมฌาน เรากสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌานอนมวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย เมอเราอยดวย วหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวยกามยอมฟงซาน ครงนน พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมค- คลลานะ ๆ เธออยาประมาทปฐมฌาน จงดารงจตไวในปฐมฌาน จง กระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในปฐมฌาน จงดารงจตไวใหมนในปฐม- ฌาน สมยตอมา เราสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌาน อนมวตกวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย ดกอนผมอายทงหลาย กบคคล เมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถกพงพดคานนกะเราวา สาวก อนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ.

จบ สวตกกปญหาสตรท ๑


อรรถกถาโมคคลลานสงยต อรรถกถาสวตกกปญหาสตรท ๑ พงทราบวนจฉยในโมคคลลานสงยต ดงตอไปน บทวา กามสหคตา คอประกอบนวรณ ๕ กเมอภกษนนออก จากปฐมฌานแลว นวรณ ๕ ปรากฏแลว โดยความสงบมอย ดวยเหตนน ปฐมฌานนน ของภกษนน ยอมชอวามสวนแหงความเสอมพระศาสดา ทรงทรามความประมาทนนแลว จงไดประทานพระโอวาทวา อยาประมาท จบ อรรถกถาสวตกกปญหาสตรท ๑ ๒. อวตกกปญหาสตร วาดวยปญหาเรองรปฌานท ๒ [๕๑๖] ทเรยกวา ทตยฌาน ๆ ดงน ทตยฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน เขาทตยฌานอนมความ ผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตกวจาร เพราะวตก วจารสงบไป มปตและสขเกดแตสมาธอย นเรยกวาทตยฌาน เรากเขา ทตยฌานอนมความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมม วตกวจาร เพราะวตกวจารสงบไป มปตและสขเกดแตสมาธอย เมอเรา อยดวยวหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวยวตกยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวยพระฤทธแลวได ตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาททตยฌาน จงดารงจตไวใน


ทตยฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในทตยฌาน จงตงจตไวใน มนในทตยฌาน สมยตอมา เราเขาทตยฌานอนมความผองใสแหงจตใน ภายใน เปนธรรมเอกผดขน ไมมวตกวจาร เพราะวตกวจารสงบไป ม ปตและสขเกดแตสมาธอย ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผร ยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดา ทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ จบ อวตกกปญหาสตรท ๒ อรรถกถาอวตกกปญหาสตรท ๒ แมในทตยฌานเปนตน กพงทราบความโดยนยนแล. กในขอ ฌานอนประกอบดวยอารมณเทานน ทานกลาววา สหคต ดงน. จบ อรรถกถาอวตกกปญหาสตรท ๒ ๓. สขปญหาสตร๑

วาดวยปญหาเรองรปฌานท ๓ [ ๕๑๗ ] ทเรยกวา ตตยฌาน ๆ ดงน ตตยฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวาภกษในพระธรรมวนยน มอเบกขา มสต ม สมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป เขาตตยฌานทพระ- อรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข นเรยกวาตตยฌาน เรากมอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวย ๑. สตรท ๓ - ๘ ไมมอรรถกถาแก.


นามกาย เพราะปตสนไป เขาตตยฌานทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานน เปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวยปตยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระ- ภาคเจาเสดจไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธอ อยาประมาทตตยฌาน จงดารงจตไวในตตยฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรม เอกผดขนในตตยฌาน จงตงจตไวใหมนในตตยฌาน สมยตอมาเราม อเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยนามกาย เพราะปตสนไป เขา ตตยฌานทพระอรยเจาทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานนเปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถกพงพดคาใด วา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ บคคล เมอจะพดใหถกพงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะห แลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ สขปญหาสตรท ๓ ๔. อเปกขาปญหาสตร วาดวยปญหาเรองฌานท ๔ [ ๕๑๘ ] ทเรยกวา จตตถฌาน ๆ ดงน จตตถฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน เขาจตตถฌานนยนไมม ทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได ม อเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธ อย นเรยกวาจตตถฌาน เรากเขาจตตถฌาน อนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนสกอน ๆ ได


มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญา- มนสการอนประกอบดวยสขยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระภาคเจา เสดจเขาไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยา ประมาทจตตถฌาน จงดารงจตไวในจตตถฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรม เอกผดขนในจตตถฌาน จงตงจตไวใหมนในจตตถฌาน สมยตอมาเราเขา จตตถฌานอนไมมทกข ไมมสข เพราะละสขละทกขและดบโสมนสโทมนส กอน ๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะห แลวถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ อเบกขาปญหาสตรท ๔ ๕. อากาสานญจายตนฌานปญหาสตร วาดวยปญหาเรองอรปฌานท ๑ [ ๕๑๙ ] ทเรยกวา อากาสานญจายตนฌาน ๆ ดงน อากาสานญ- จายตนฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรม วนยน เขาอากาสานญจายตนฌานดวยคานงวา อากาศหาทสดมได เพราะ ลวงรปสญญาเสยได เพราะดบปฏฆสญญาเสยได เพราะไมกระทาไวในใจ ซงนานตตสญญาโดยประการทงปวง นเรยกวาอากาสานญจายตนฌาน เรากเขาอากาสานญจายตนฌานดวยคานงวา อากาศหาทสดมได เพราะ ลวงรปสญญาเสยได เพราะดบปฏฆสญญาเสยได เพราะไมกระทาไวในใจ


ซงนานตตสญญาโดยประการทงปวง เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญา มนสการอนประกอบดวยรปสญญายอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระ- ภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธอ อยาประมาทอากาสานญจายตนฌาน จงดารงจตไวในอากาสานญจายตน. ฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขนในอากาสานญจายตนฌาน จง ตงจตไวใหมนในอากาสานญจายตนฌาน สมยตอมา เราเขาอากาสานญ- จายตนฌานดวยคานงวาอากาศหาทสดมได เพราะลวงรปสญญาเสยได เพราะดบปฏฆสญญาเสยได เพราะไมกระทาไวในใจซงนานตตสญญาโดย ประการทงปวง ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพด คาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลวถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรง อนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ อากาสานญจายตนฌานปญหาสตรท ๕ ๖. วญญาณญจายตนปญหาสตร วาดวยปญหาเรองอรปฌานท ๒ [๕๒๐] ทเรยกวา วญญาณญจายตนฌานๆ ดงน วญญาณญ- จายตนฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรม วนยน เขาวญญานญจายตนฌานดวยคานงวา วญญาณหาทสดมได เพราะลวงอากาสานญจายตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง นเรยกวา วญญาณญจายตนฌาน เรากเขาวญญาณญจายตนฌานดวยคานงวา วญญาณทสดมได เพราะลวงอากาสานญจายตนฌานเสยไดโดยประการ


ทงปวง เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวย อากาสานญจายตนะยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขา ไปหาเราดวยพระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาท วญญาณญจายตนฌาน จะดารงจตไวในวญญาณญจายตนฌาน จงกระทา จตใหเปนธรรมเอกผดขนในวญญาณญจายตนฌาน จงตงไวใหมนใน วญญาณญจายตนฌาน สมยตอมา เราเขาวญญณญจายตนฌานดวยคานง วา วญญาณหาทสดมได เพราะลวงอากาสานญจายตนฌานเสยไดโดย ประการทงปวง ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพด คาใดวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะห ถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเรา สาวกอนพระศาสดาทรง อนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ วญญาณญจายตนฌานปญหาสตรท ๖ ๗. อากญจญญายตนฌานปญหาสตร วาดวยปญหาเรองอรปฌานท ๓ [๕๒๑] ทเรยกวา อากญจญญายตนฌาน ๆ ดงน อากญจญญา- ยตนฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรม วนยน เขาอากญจญญายตนฌานดวยคานงวา สงอะไรหนอยหนงไมม เพราะลวงวญญาณญจายตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง นเรยกวา อากญจญญายาตนฌาน เรากเขาอากญจญญายตนฌานดวยคานงวา สงอะไร หนอยหนงไมมเพราะลวงวญญาณญจายตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญามนสการอนประกอบดวยวญญาณญจา-


ยตนะยอมฟงซาน ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวย พระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาทอากญจญญา ยตนฌาน จงดารงจตไวในอากญจญญายตนฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรม เอกผดขนในอากญจญญายตนฌาน จงตงจตไวใหมนในอากญจญญายตน- ฌาน สมยตอมาเรา เขาอากญจญญายตนฌานดวยคานงวา สงอะไรหนอย หนงไมม เพราะลวงวญญาณญจายตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอน พระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพด ใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ อากญจญญายตนฌานปญหาสตร ๘. เนวสญญานาสญญายตนฌานปญหาสตร วาดวยปญหาเรองอรปฌานท ๔ [๕๒๒] ทเรยกวา เนวสญญานาสญญายตนฌาน ๆ ดงน เนว- สญญานาสญญายตนฌานเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษ ในพระธรรมวนยน เขาเนวสญญานาสญญายตนฌาน เพราะลวงอากญ- จญญาตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง นเรยกวาเนวสญญานาสญญา- ยตนฌาน เรากเขาเนวสญญานาสญญายตนฌาน เพราะลวงอากญจญญา- ยตนฌานเสยไดโดยประการทงปวง เมอเราอยดวยวหารธรรมน สญญามน สการอนประกอบดวยอากญจญญายตนะยอมฟงซาน ครงนนแล พระผม พระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวยพระพทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ


เธออยาประมาทเนวสญญานาสญญายตนฌาน จงดารงจตไวในเนวสญญา- นาสญญายตนฌาน จงกระทาจตใหเปนธรรมเอกผดขน ในเนวสญญา- สญญายตนฌาน จงตงจตไวใหมนในเนวสญญานาสญญายตนฌาน สมย ตอมาเราเขาเนวสญญานาสญญายตนฌานเพราะลวงอากญจญญายตนฌาน เสยไดโดยประการทงปวง. ดกอนผมอายทงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา. สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผร ยงใหญ บคคลเมอจะพดใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดา ทรงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ. จบ เนวสญญานาสญญายตนฌานปญหาสตรท ๘ ๙. อนมตตปญหาสตร วาดวยปญหาเรองอนมตตเจโตสมาธ [๕๒๓] ทเรยกวา อนมตตเจโตสมาธ ๆ ดงน อนมตตเจโต สมาธเปนไฉนหนอ. เราไดมความคดอยางนวา ภกษในพระธรรมวนยน เขาอนมตตเจโตสมาธอย เพราะไมกระทาไวในใจซงนมตทงปวง นเรยก วาอนมตตเจโตสมาธ เรากเขาอนมตตเจโตสมาธอย เพราะไมกระทาไว ในใจซงนมตทงปวง เมอเราอยดวยวหารธรรมน วญญาณอนซานไปตาม ซงอนมตยอมม ครงนนแล พระผมพระภาคเจาเสดจเขาไปหาเราดวย พระฤทธ แลวไดตรสวา โมคคลลานะ ๆ เธออยาประมาทอนมตตเจโต สมาธ จงดารงจตไวในอนมตตเจโตสมาธ จงกระทาจตใหเปนธรรมเอก ผดขนในอนมตตเจโตสมาธ จงตงจตไวใหมนในอนมตตเจโตสมาธสมยตอ มา เราเขาอนมตตเจโตสมาธอย เพราะไมกระทาไวในใจซงนมตทงปวง


ดกอนผมอายฟงหลาย กบคคลเมอจะพดใหถก พงพดคาใดวา สาวกอน พระศาสดาทงอนเคราะหแลว ถงความเปนผรยงใหญ บคคลเมอจะพด ใหถก พงพดคานนกะเราวา สาวกอนพระศาสดาทรงอนเคราะหแลวถง ความเปนผรยงใหญ. [๕๒๔] ครงนนแล ทานพระมหาโมคคลลานะหายจากพระวหาร เชตวนไปปรากฏในดาวดงสเทวโลก เหมอนบรษมกาลงพงเหยยดแขนท ค หรอพงดแขนทเหยยด ฉะนน ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบ เทวดา ๕๐๐ องค เขาไปหาทานพระโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระ. มหาโมคคลลานะแลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหาโมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การถงพระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปน สรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลก สวรรค การถงพระธรรมเปนสรณะดนก การถงพระสงฆเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตก กายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแต พระโมคคลลานะผนรทกข การถงพระพทธเจาเปนสมณะดนก เพราะเหต แหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกาย ตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การถงพระธรรมเปนสรณะดนก . . . การถงพระสงฆเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงสคตโลกสวรรค. จบ อนมตตปญหาสตรท ๙


อรรถกถาอนมตตปญหาสตรท ๙ บทวา อนมตต เจโตสมาธ นน พระเถระกลาวหมายถงวปสสนา- สมาธทลนมตวาเทยงเปนตนไดแลวเปนไป. บทวา อนมตตานสาร- วาณ โหต ความวา เมอเราอยดวยวปสสนาสมาธวหารธรรมนอยางน วปสสนาญาณกแกกลา ละเอยดนาไปอยเหมอนเมอบรษเอาขวานทคม ตดตนไมอย มองดอยซงคมขวานในทกขณะดวยคดวา ขวานของเรา จรงหนอดงน กจในการตด กยอมไมสาเรจฉนใด แมพระเถระ ปรารภ วปสสนาดวยคดวาญาณของเราแกกลาจรงหนอดงน ความใคร กยอมเกด ขน เมอเปนเชนนน พระเถระนน กไมสามารถใหวปสสนากจสาเรจได ฉนนน. พระเถระหมายถงขอนน จงกลาววา อนมตตานสารวาณ โหต. บทวา สพพนมต ตาน อมนสการา อนมตต เจโตสมาธ อปสมปชช วหาส ความวา เราเขาเจโตสมาธทสมปยตดวยวฏฐานคาม- นวปสสนา และสมาธในมรรคและผลเบองสง ซงมนพพานเปนอารมณ อนไมมนมต เพราะไมกระทาไวในใจซงนมตวาเทยงเปนสขเปนตน ทงปวงอยแลว จบ อรรถกถาอนมตตปญหาสตรท ๙ ๑๐. สกกสตร วาดวยพระมหาโมคคลลานเถระแสดงธรรมแกทาวสกกะ [๕๒๕] ครงนน ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๖๐๐ องค ฯลฯ ๗๐๐ องค ฯลฯ ๘๐๐ องค ฯลฯ


[๕๒๖] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๘๔,๐๐๐ องค เขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะ แลว ไดไปประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวทานพระมหา- โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การถงพระ- พทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การถงพระธรรมเปนสรณะดนก. . .การถงพระสงฆเปนสรณะดนก เพราะ เหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกาย ตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทาน พระโมคคลลานะผนรทกข การถงพระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะ เหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกาย ตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การถงพระธรรมเปนสรณะดนก . . . การถงพระสงฆเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค [๕๒๗] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๕๐๐ องค เขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะ แลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา- โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การประกอบ ดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระ ผมพระภาคเจาพระองคนน เปนพระอรหนตตรสรเองโดยชอบ ถงพรอม ดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปนสารถฝกบรษท


ควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปน ผเบกบานแลว เปนผจาแนกธรรมดงน ดนก เพราะเหตแหงการประกอบ ดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจา สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การ ประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวา พระธรรมอน พระผมพระภาคเจาตรสดแลว อนผไดบรรลพงเหนเอง ไมประกอบดวย กาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามา อนวญชนพงรเฉพาะตน ดงน ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวใน พระธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหว ในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผปฏบตแลว ปฏบตตรง ปฏบตเปนธรรม ปฏบตชอบ คอ คแหงบรษ ๔ บรษบคคล ๘ น พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผควรของคานบ ควรของ ตอนรบ ควรของทาบญ ควรทาอญชล เปนนาบญของโลก ไมมนาบญ อนยงกวา ดงน ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอน ไมหวนไหวในพระสงฆ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอม เขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยศลทพระอรยเจา ใครแลว อนไมขาด ไมทะล ไมดาง ๆ ไมพรอม เปนไทย วญชน สรรเสรญ อนตณหาและทฏฐลบคลาไมไดเปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะ เหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ทาวสกกะจอมเทพตรสวา


ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยความเลอมใสอนไม หวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองค นน... ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวน ไหวในพระพทธเจา สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอม เขาถงสคตโลกสวรรค ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การประกอบ ดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผม- พระภาคเจาตรสดแลว . . . ดนก เพราะเหตการณประกอบดวยความเลอมใส อนไมหวนไหวในพระธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การ ประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวก ของพระผมพระภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . ดนก เพราะเหตแหงการ ประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆ สตวบางพวกใน โลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ขาแตทานพระ- โมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว ไมขาด... เปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจา ใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคต โลกสวรรค. [๕๒๘] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๖๐๐ องค ฯลฯ ๗๐๐ องค ฯลฯ ๘๐๐ องค ฯลฯ. [๕๒๙] ครงนน ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๘๔,๐๐๐ องค เขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะ


แลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา- โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การประกอบ ดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน.... ดนกเพราะเหตแหงการประกอบดวย ความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจา สตวบางพวกในโลก เมอ แตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบ ดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผม- พระภาคเจาตรสดแลว . . . ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความ เลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรม สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกาย ตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความ เลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระ- ภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวย ความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆ สตวบางพวกในโลกน เมอแตก กายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดกอนจอมเทพ การประกอบดวย ศลทพระอรยเจาใครแลว อนไมขาด . . . ดนกเพราะเหตแหงการประกอบ ดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระ- โมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวใน พระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน . . . ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระ- พทธเจา สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคต-


โลกสวรรค การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว. . . ดนก เพราะเหตแหงการ ประกอบดวย ความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรม สตวบางพวกใน โลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การประกอบดวย ความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระ- ภาคเจา เปนผปฏบตดแลว. . . ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวย ความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆ สตวบางพวกในโลกน เมอแตก กายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค การประกอบดวยศลทพระอรยเจา ใครแลวอนไมขาด. . .ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระ- อรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถง สคตโลกสวรรค. [๕๓๐] ครงนน ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๕๐๐ องค เขา ไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะแลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา- โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การถง พระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไปยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขา เหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย วรรณะ สข ยศ ความเปนใหญ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนพทย ดกอนจอมเทพ การถงพระธรรมเปนสรณะดนก เพราะ เหตแหงการถงพระธรรมเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกาย


ตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอน ดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย วรรณะ สข ยศ ความเปนใหญ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทพย. การถงพระสงฆเปน สรณะ ดนก. เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวกใน โลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอม ครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวย อาย วรรณะ สข ยศ ความเปนใหญ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทพย ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การถง พระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ประการ คอ สตว อาย. . .อนเปนทพย การถงพระธรรมเปนสรณะดนก . . . การถงพระสงฆ เปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตวบางพวก ในโลกน เมอแตกกายตายไปแลว ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลา นนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอดวยอาย วรรณะ สข ยศ ความเปนใหญ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทพย. [๕๓๑] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๖๐๐ องค ฯลฯ ๗๐๐ องค ฯลฯ ๘๐๐ องค ฯลฯ. [๕๓๒] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๘๔,๐๐๐ องค เขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะ แลว ไดประทบยนอย ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา-


โมคคลลานะได พดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การถง พระพทธเจาเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระพทธเจาเปนสรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวย อาย . . . อนเปนทพย. การถงพระธรรมเปนสรณะดนก . . . การถง พระสงฆเปนสรณะดนก เพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปนสรณะ สตว บางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลา นนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย อนเปนทพย. ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระโมคคลลานะผ นรทกข การถงพระพทธเจาเปนสรณะดนก. . .การถงพระธรรมเปนสรณะ ดนก . . .การถงพระสงฆเปนสรณะดนกเพราะเหตแหงการถงพระสงฆเปน สรณะ สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลก สวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย . . . อนเปนทพย. [๕๓๓] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๕๐๐ องค เขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคคลลานะ แลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา- โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การประกอบ ดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนนเปนพระอรหนต . . . เปนผเบกบานแลว เปนผจาแนกธรรม ดงน ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยความ


เลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจา สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกาย ตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานน ยอมครอบงาเทวดาพวก อนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย. . .อนเปนทพย ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระธรรมวา ธรรมอน พระผมพระภาคเจาตรสดแลว . . . ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยความ เลอมใสอนไมหวนไหวในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระ- ภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . ดกอนจอมเทพ การประกอบดวยศล พระอรยเจาใครแลว อนไมขาด . . . เปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหต แหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอ แตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงา เทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย. . . อนเปนทพย ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การ ประกอบดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหต น ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน. . .ในพระธรรมวา พระธรรมอน พระผมพระภาคเจาตรสดแลว . . . ในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของ พระผมพระภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . การประกอบดวยศลทพระ- อรยเจาใครแลว อนไมขาด . . . เปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหตแหง การประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตก กายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดา พวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย . . .โผฏฐพพะ อนเปนทพย. [๕๓๔] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๖๐๐ องค ฯลฯ ๗๐๐ องค ฯลฯ ๘๐๐ องค ฯลฯ.


[๕๓๕] ครงนนแล ทาวสกกะจอมเทพกบเทวดา ๘๐,๐๐๐ องค เขาไปหาทานพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไหวทานพระมหาโมคลลานะ แลว ไดประทบยนอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ทานพระมหา- โมคคลลานะไดพดกะทาวสกกะจอมเทพวา ดกอนจอมเทพ การประกอบ ดวยความเลอมใสอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน . . . ในพระธรรมวา พระธรรมอนพระ- ผมพระภาคเจาตรสดแลว . . . ในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผม พระภาคเจา เปนผปฏบตดแลว . . . การประกอบดวยศลทพระอรยเจา ใครแลว อนไมขาด . . . เปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหตแหงการ ประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบางพวกในโลกน เมอแตกกาย ตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานนยอมครอบงาเทวดาพวกอน ดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย วรรณะ สข ยศ ความเปนใหญ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทพย ทาวสกกะจอมเทพตรสวา ขาแตทานพระโมคคลลานะผนรทกข การประกอบดวยความเลอมใสอนไม หวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองค นน . . . ในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว . . . ในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา ผปฏบตดแลว. . . การประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว อนไมขาด. . . เปนไปเพอสมาธ ดนก เพราะเหตแหงการประกอบดวยศลทพระอรยเจาใครแลว สตวบาง พวกในโลกน เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค เขาเหลานน ยอมครอบงาเทวดาพวกอนดวยฐานะ ๑๐ ประการ คอ ดวยอาย . . . โผฏฐพพะ อนเปนทพย. จบ สกกสตรท ๑๐


อรรถกถาสกกสตรท ๑๐ บทวา อเวจจปปสาเทน ไดแก ดวยความเลอมใสทไมหวนไหว. บทวา ทสห าเนห คอดวยเหต ๑๐. บทวา อธคณหนต คอ ยอม ครอบงา คอลวงเกน. คาทเหลอมเนอความงายทงนน ดวยประการฉะน. จบ อรรถกถาสกกสตรท ๑๐ จบ อรรถกถาโมคคลลานสงยต. ๑๑. จนทนสตร วาดวยพระมหาโมคคลลานเถระแสดงธรรมแกจนทนเทพบตร [๕๓๖] ครงนนแล จนทนเทพบตร ฯลฯ ครงนนแล สยาม เทพบตร ฯลฯ ครงนนแล สนตสจาเทพบตร ฯลฯ ครงนนแล สนมมต เทพบตร ฯลฯ ครงนนแล วสวตตเทพบตร ฯลฯ ( เปยยาล ๕ ประการน พงใหพสดารเหมอนกบในสกกสตร ) จบ จนทนสตรท ๑๑ จบ โมคคลลานสงยต

รวมพระสตรทมในสงยตน คอ ๑. สวตกกปญหาสตร ๒. อวตกกปญหาสตร ๓ สขปญหาสตร ๔. อเปกขาปญหาสตร ๕. อากาสานญจายตนฌานปญหาสตร ๖. วญญา- ณญจายตนฌานปญหาสตร ๗. อากญจญญายตนฌานปญหาสตร ๘. เนว- สญญานาสญญายตนฌานปญหาสตร ๙. อนมตตปญหาสตร ๑๐. สกกสตร ๑๑. จนทนสตร.


จตตคหปตปจฉาสงยต ๑. สงโยชนสตร วาดวยสงโยชนมอรรถตางกนเปนตน [๕๓๗] สมยหนง ภกษผเถระมากดวยกนอยทอมพาฏกวน ใกล ราวปามจฉกาสณฑ กสมยนนแล ภกษเถระมากดวยกนกลบจากบณฑบาต ภายหลงภตนงประชมสนทนากนทโรงกลมไดสนทนากนวา ดกอนทานผม อายทงหลาย กรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนยธรรมกด มอรรถ ตางกน มพยญชนะตางกน หรอวามอรรถเหมอนกน พยญชนะเทานน ตางกน. บรรดาภกษผเถระเหลานน ภกษผเถระบางพวกพยากรณอยางนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอสงโยชนกด สงโยชนยธรรมกด มอรรถตางกนและมพยญชนะตางกน บางพวกพยากรณอยางนวา ดกอน ทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนยธรรมกด มอรรถเหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน. [๕๓๘] กสมยนนแล จตตคฤหบดไดไปยงบานสวยชอมคปถกะ ดวยกรณยกจบางอยาง ไดสดบขาววา ภกษผเถระมากดวยกนกลบจาก บณฑบาตภายหลงภตแลว นงประชมกนทโรงกลม ไดสนทนากนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอสงโยชนกด สงโยชนยธรรมกด มอรรถตางกน มพยญชนะตางกน หรอมอรรถเหมอนกน พยญชนะ เทานนตางกน บรรดาภกษผเถระเหลานน ภกษผเถระบางพวกพยากรณ อยางนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด


สงโยชนยธรรมกด มอรรถตางกนและมพยญชนะตางกน บางพวก พยากรณอยางนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชน กด สงโยชนยธรรมกด มอรรถเหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน. [๕๓๙] ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาภกษผเถระ ทงหลาย ถงทอยไหวแลวนง ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามภกษผเถระ ทงหลายวา ขาแตทานทงหลายผเจรญ กระผมไดสดบขาววา ภกษผเถระ มากดวยกนกลบจากบณฑบาตภายหลงภตแลว นงประชมกนทโรงกรม ไดสนทนา กนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนยธรรมกด มอรรถตางกน มพยญชนะตางกน หรอวามอรรถ เหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน ภกษผเถระบางพวกพยากรณอยางนวา ดกอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนย- ธรรมกด มอรรถตางกนและมพยญชนะตางกน บางพวกพยากรณอยางนวา กอนทานผมอายทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนย- ธรรมกด มอรรถเหมอนกน พยญชนะเทานนตางกน ดงนหรอ ภกษ เหลานนตอบวา อยางนนคฤหบด จตตคฤหบดไดกลาววา ขาแตทานผเจรญ ทงหลาย ธรรมเหลาน คอ สงโยชนกด สงโยชนยธรรมกด มอรรถ ตางกน และมพยญชนะตางกน ถากระนนกระผมจกอปมาใหฟง เพราะ วญชนบางพวกในโลกน ยอมเขาใจเนอความแหงภาษตแมดวยขออปมา. [๕๔๐] ขาแตทานผเจรญทงหลาย เปรยบเหมอนโคดาตวหนง โคขาวตวหนง เขาผกดวยทามหรอเชอกเสนเดยวกน ผใดแลพงกลาว อยางนวา โคดาตดกบโคขาว โคขาวตดกบโคดา ดงน ผนนชอวากลาวถก ละหรอ.


ภ. ไมถก คฤหบด เพราะโคดาไมตดกบโคขาว แมโคขาวกไมตด กบโคดา ทามหรอเชอกทผกโคทงสองนน ชอวาเปนเครองผก. จตต. ขาแตทานผเจรญทงหลาย ฉนนนเหมอนกนแล จกษไมตด กบรป รปไมตดกบจกษ ฉนทราคะทเกดขนเพราะอาศยจกษและรปทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด หไมตดกบเสยง เสยงไมตดกบห ฉนทราคะท เกดขนเพราะอาศยหและเสยงทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด จมกไมตด กบกลน กลนไมตดกบจมก ฉนทราคะทเกดขนเพราะอาศยจมกและกลน ทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด ลนไมตดกบรส รสไมตดกบลน ฉนทราคะ ทเกดขนเพราะอาศยลนและรสทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด กายไมตด กบโผฏฐพพะ โผฏฐพพะไมตดกบกาย ฉนทราคะทเกดขนเพราะอาศยกาย และโผฏฐพพะทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด ใจไมตดกบธรรมารมณ ธรรมารมณไมตดกบใจ ฉนทราคะทเกดขนเพราะอาศยใจและธรรมารมณ ทง ๒ นน ชอวาเปนเครองตด. ภ. ดกอนคฤหบด การทปญญาจกษของทานหยงทราบในพระ พทธพจนลกซง ชอวาเปนลาภของทาน ทานไดดแลว. จบ สงโยชนสตรท ๑ อรรถกถาจตตคหปตปจฉาสงยต อรรถกถาสงโยชนสตรท ๑ พงทราบวนจฉยในสงโยชนสตรท ๑ แหงจตตคหปตปจฉาสงยต


บทวา มจฉภาสเฑ คอในราวปาอนมชออยางน. บทวา อยมนตรากถา อทปาท ความวา พระเถระเกายอมไมสนทนากนถง เดยรจฉานกถา เมอตงปญหาขนในทนงแลว พวกไมร กยอมถาม พวกทร กยอมตอบดวยเหตนน การสนทนาน จงเกดขนแลวแกพระเถระเหลานน. บทวา มคปถก คอบานสวยของตนอนมชออยางน ไดยนวา บานสวยนน อยหลงอมพาฏการาม. บทวา เตนปสงกม ความวา จตตคฤหบดคดวา เราแกปญหาของพระเถระทงหลายแลว จกทาความ อยผาสกใหดงน จงเขาไปหา คมภเร พทธวจเน ความวา ใน พระพทธพจนทลกซงดวยอรรถและลกซงดวยธรรม. บทวา ปาจกข กมต ความวาจกขคอญาณยอมหยงทราบ คอ ยอมเปนไป. จบ อรรถกถาสงโยชนสตร ๒. ปฐมสทตตสตร วาดวยอสทตตภกษพยากรณปญหา [๕๔๑] สมยหนง ภกษผเถระมากดวยกนอยทอมพาฏกวน ใกล ราวปามจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาภกษเถระ เหลานนไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดอาราธนาวา ขาแตทานผเจรญทงหลาย ขอพระเถระทงหลาย โปรดรบภตตาหารของ กระผมในวนพรงน ภกษผเถระทงหลายไดรบอาราธนาโดยดษณภาพ ครงนนแล จตตคฤหบดทราบการรบอาราธนาของภกษเถระทงหลายแลว ลกจากทนง กราบไหว กระทาประทกษณแลวจากไป.


[๕๔๒] ครงนนแล พอลวงราตรนนไป เปนเวลาเชา ภกษ ผเถระทงหลายนงแลวถอบาตรและจวร พากนเขาไปยงนเวสนของจตต- คฤหบด แลวนงบนอาสนะทตกแตงไวถวาย ครงนนแล จตตคฤหบด เขาไปหาภกษผเถระทงหลายไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดถามพระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ คาทกลาวกนวา ความตางแหงธาต ๆ ดงน ความตางแหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไว ดวยเหตเทาไรหนอแล. [๕๔๓] เมอจตตคฤหบดถามอยางนแลว พระเถระผเปนประธาน ไดนงอย แมครงท ๒ จตตคฤหบดไดถามพระเถระผเปนประธานวา ขาแต พระเถระผเจรญ คาทกลาวกนวา ความตางแหงธาต ๆ ดงน ความตาง แหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไวดวยเหตเทาไรหนอแล แมครงท ๒ พระเถระผเปนประธานกไดนงอย แมครงท ๓ จตตคฤหบดกไดถาม พระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ คาทกลาวกนวา ความ ตางแหงธาต ๆ ดงน ความตางแหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไวดวย เหตเทาไรหนอแล แมครงท ๓ พระเถระผเปนประธานกไดนงอย. [๕๔๔] กโดยสมยนนแล ทานอสทตตะเปนผใหมกวาทกรปใน ภกษสงฆหมนน ครงนนแล ทานอสทตตะไดขอโอกาสกะพระเถระผเปน ประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ กระผมขอพยากรณปญหาขอนนของ จตตคฤหบด.


พระเถระกลาววา ดกอนทานอสทตตะ เชญทานพยากรณปญหา ขอนนของจตตคฤหบดเถด. อ. ดกอนคฤหบด กทานกลาวถามอยางนวา ขาแตพระเถระผเจรญ คาทกลาวกนวา ความตางแหงธาต ๆ ดงน ความตางแหงธาต พระผม พระภาคเจาตรสไวดวยเหตเทาไรหนอแล ดงนหรอ. จตต. อยางนน ทานผเจรญ. อ. ดกอนคฤหบด ความตางแหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไว ดงน คอ จกขธาต รปธาต จกขวญญาณธาต โสตธาต สททธาต โสตวญญาณธาต ฆานธาต คนธธาต ฆานวญญาณธาต ชวหาธาต รสธาต ชวหาวญญาณธาต กายธาต โผฏฐพพธาต กายวญญาณธาต มโนธาต ธมมธาต มโนวญญาณธาต ดกอนคฤหบด ความตางแหงธาต พระผมพระภาคเจาตรสไวดวยเหตเทานแล. [๕๔๕] ครงนนแล จตตคฤหบดชนชมอนโมทนาภาษตของ ทานอสทตตะ แลวไดองคาสภกษผเถระทงหลาย ใหอมหนาเพยงพอ ดวย ขาทนยโภชนยะอนประณต ดวยมอของตน ครงนนแล ภกษผเถระ ทงหลายฉนเสรจแลว ลดมอจากบาตรแลว ลกขนจากอาสนะหลกไป. ครงนนแล พระเถระผเปนประธานไดกลาวกะทานอสทตตะวา ดแลว ทานอสทตตะ ปญหาขอนนแจมแจงกะทาน มไดแจมแจงกะเรา ดกอน ทานอสทตตะ ตอไป ถาปญหาเชนน พงมมาแมโดยประการอนในกาลใด ทานนนแหละพงกลาวตอบปญหาเชนนนในกาลนน. จบ ปฐมอสทตตสตรท ๒


อรรถกถาปฐมอสทตตสตรท ๒ พงทราบ วนจฉยในปฐมอสทตตสตรท ๒ ดงตอไปน. บทวา อายสมนต เถร คอ ซงมหาเถระผเปนใหญ ในบรรดา พระเถระเหลานน. บทวา ตณห อโหส ความวา พระเถระถงจะรอย กไมพยากรณอะไร ๆ เพราะไมกลา. บทวา พยากโรมห ภนเต ความวา พระอสทตตะคดวา พระเถระน ยอมไมพยากรณดวยตน. พระเถระน ยอมไมเชอเชญ ฝายอบาสกยอมเบยดเบยนภกษสงฆ. เราพยากรณปญหา นนแลว จกทาความอยผาสกใหดงน ลกจากอาสนะไปยงสานกของพระ- เถระ ไดทาโอกาสอยางนแลว ฝายพระเถระผมโอกาสอนตนทาแลวนงบน อาสนะของตน พยากรณ. บทวา สหตถา คอดวยมอของตน. บทวา สนตปเปส ความวา ใหอมหนาดวยดตามปรารถนา. บทวา สมปวาเรส ความวา ใหพระเถระทงหลาย หามดวยหตถ สญญาหรอดวยวาจาวา พอ ๆ ดงน บทวา โอนตปตตปาณโน ความวา นามอออกจากบาตร ลางบาตรแลวจงเอาใสไวในถงคลองไวทบาดงน. จบ อรรถกถาปฐมอสทตตสตร ท ๒


๓. ทตยอสทตตสตร วาดวยอสทตตภกษพยากรณปญหา [๕๔๖] สมยหนง ภกษผเถระมากดวยกนอยทอมพาฏกวน ใกลราวปามจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาภกษผเถระ ทงหลายถงทอย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดอาราธนา วา ขาแตทานทงหลายผเจรญ ขอพระเถระทงหลายโปรดรบภตตาหารของ กระผมในวนพรงน ภกษผเถระทงหลายรบอาราธนาโดยดษณภาพ ครง นนแล จตตคฤหบดทราบการรบอาราธนาของภกษผเถระทงหลายแลว ลกจากอาสนะ ไหวกระทาประทกษณแลวจากไป. [๕๔๗] ครงนนแล พอลวงราตรนนไปเปนเวลาเชา ภกษผเถระ ทงหลาย นงแลวถอบาตรและจวรพากนเขาไปยงนเวศนของจตตคฤหบด แลวนงบนอาสนะทตกแตงไวถวาย ครงนนแล จตดคฤหบดเขาไปหาภกษ ผเถระทงหลาย ไหวแลวจงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถาม พระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ ทฏฐหลายอยางยอมเกด ขนในโลกดงนวา โลกเทยงบาง โลกไมเทยงบาง โลกมทสดบาง โลกไมม ทสดบาง ชพอนนน สรระกอนนนบาง ชพเปนอน สรระกเปนอนบาง สตวตายแลวยอมเปนอกบาง สตวตายแลวยอมไมเปนอกบาง สตวตายแลว ยอมเปนอกกม ยอมไมเปนอกกมบาง สตวตายแลวยอมเปนอกกหามได ยอมไมเปนอกกหามไดบาง ( กทฏฐ ๖๒ อยางเหลาน ไดกลาวไวใน พรหมชาลสตร ) ขาแตทานผเจรญ เมออะไรม ทฏฐเหลานจงม เมออะไร ไมม ทฏฐเหลาน จงไมม.


[๕๔๘] เมอจตตคฤหบดไดถามอยางนแลว พระเถระผเปน ประธานไดนงอย แมครงท ๒ ฯลฯ แมครงท ๓ จตตคฤหบดไดถาม พระเถระผเปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ ทฏฐหลายอยางยอม เกดขนในโลกดงนวา โลกเทยงบาง โลกไมเทยงบาง โลกมทสดบาง โลกไมมทสดบาง ชพอนนน สรระกอนนนบาง ชพเปนอน สรระก เปนอนบาง สตวตายแลวยอมเปนอกบาง สตวตายแลวยอมไมเปนอกบาง สตวตายแลวยอมเปนอกกม ยอมไมเปนอกกมบาง สตวตายแลวยอมเปน อกกหามได ยอมไมเปนอกกหามไดบาง แมครง ท ๓ พระเถระผเปน ประธานกไดนงอย. [๕๔๙] กสมยนนแล ทานพระอสทตตะเปนผใหมกวาทกรปใน ภกษสงฆหมนน. ครงนนแลทานพระอสทตตะไดขอโอกาสกะพระเถระ เปนประธานวา ขาแตพระเถระผเจรญ กระผมขอพยากรณปญหาขอนน ของจตตคฤหบด พระเถระกลาววา ดกอนทานอสทตตะ ทานจงพยากรณ ปญหาขอนนของจตตคฤหบดเถด ทานอสทตตะไดถามวา ดกอนคฤหบด ทานถามอยางนวา ขาแตพระเถระผเจรญ ทฏฐหลายอยางยอมเกดขน ในโลกดงนวา โลกเทยงบาง โลกไมเทยงบาง โลกมทสดบาง โลกไมม ทสดบาง ฯลฯ ขาแตทานผเจรญ เมออะไรม ทฏฐเหลานจงม เมออะไร ไมม ทฏฐเหลานจงไมม ดงนหรอ. จตตคฤหบดกลาววา อยางนน ทานผเจรญ.


อ. ดกอนคฤหบด ทฏฐหลายอยางยอมเกดขนในโลกดงนวา โลก เทยงบาง โลกไมเทยงบาง . . . สตวตายแลวยอมเปนอกกหามได ยอมไม เปนอกกหามไดบาง ( ทฏฐ ๖๒ เหลาน ไดกลาวไวแลวในพรหมชาลสตร) ดกอนคฤหบด เมอสกกายทฏฐม ทฎฐเหลาน กม เมอสกกายทฏฐไมม ทฏฐเหลานกไมม. [๕๕๐] จตต. ขาแตทานผเจรญ กสกกายทฏฐยอมเกดมได อยางไร. อ. ดกอนคฤหบด ปถชนในโลกนผไมไดสดบ ไมเหนพระอรยเจา ไมฉลาดในธรรมของพระอรยเจา ไมไดรบแนะนาในธรรมของพระอรยเจา ไมไดเหนสตบรษ ไมฉลาดในธรรมของสตบรษ ไมไดรบแนะนาในธรรม ของสตบรษ ยอมเหนรปโดยความเปนตน ๑ เหนตนมรป ๑ เหนรป ในตน ๑ เหนตนในรป ๑ เหนเวทนาโดยความเปนตน ๑ เหนตนม เวทนา ๑ เหนเวทนาในตน ๑ เหนตนในเวทนา ๑ เหนสญญาโดยความ เปนตน ๑ เหนตนมสญญา ๑ เหนสญญาในตน ๑ เหนตนในสญญา ๑ เหนสงขารโดยความเปนตน ๑ เหนตนมสงขาร ๑ เหนสงขารในตน ๑ เหนตนในสงขาร ๑ เหนวญญาณโดยความเปนตน ๑ เหนตนมวญญาณ ๑ เหนวญญาณในตน ๑ เหนตนในวญญาณ ๑ ดกอนคฤหบด สกกายทฏฐ ยอมเกดมไดอยางนแล. [๕๕๑] จตต. ขาแตทานผเจรญ กสกกายทฏฐยอมไมเกดมได อยางไร.


อ. ดกอนคฤหบด อรยสาวกในพระธรรมวนยน ผไดสดบแลว ไดเหนพระอรยเจา ฉลาดในธรรมของพระอรยเจา ไดรบแนะนาในธรรม ของพระอรยเจา ไดเหนสตบรษ ฉลาดในธรรมของสตบรษ ไดรบแนะนา ในธรรมของสตบรษ ยอมไมเหนรปโดยความเปนตน ๑ ไมเหนตนมรป ๑ ไมเหนรปในตน ๑ ไมเหนตนในรป ๑ ไมเหนเวทนาโดยความเปนตน ๑ ไมเหนตนม เวทนา ๑ ไมเหนเวทนาในตน ๑ ไมเหนตนในเวทนา ๑ ไมเหนสญญาโดยความเปนตน ๑ ไมเหนตนมสญญา ๑ ไมเหนสญญา ในตน ๑ ไมเหนตนในสญญา ๑ ไมเหนสงขารโดยความเปนตน ๑ ไมเหน ตนมสงขาร ๑ ไมเหนสงขารในตน ๑ ไมเหนตนในสงขาร ๑ ไมเหน วญญาณโดยความเปนตน ๑ ไมเหนตนมวญญาณ ๑ ไมเหนวญญาณ ในตน ๑ ไมเหนตนในวญญาณ ๑ ดกอนคฤหบด สกกายทฏฐยอมไมเกด มไดอยางนแล. จตต. ขาแตทานผเจรญ พระคณเจาอสทตตะมาจากไหน. อ. ดกอนคฤหบด อาตมภาพมาจากอวนตชนบท. จตต. ขาแตทานผเจรญ กลบตรมนามวาอสทตตะในอวนตชนบท เปนสหายทไมเคยเหนกนของขาพเจา ไดออกบรรพชามอย พระคณเจา ไดเหนทานหรอไม. อ. ไดเหน คฤหบด. จตต. ขาแตทานผเจรญ เดยวน ทานผมอายรปนนอยทไหนหนอ.


[๕๕๒] เมอจตตคฤหบดไดถามอยางน ทานอสทตตะไดนงอย. จตต. ขาแตทานผเจรญ ทานอสทตตะของขาพเจา คอพระคณเจา หรอ. อ. ใชละ คฤหบด. จตต. ขาแตทานผเจรญ ขอใหพระคณเจาอสทตตะจงชอบใจ อมพาฏกวนอนเปนทรนรมยใกลราวปามจฉกาสณฑเถด ขาพเจาจก บารงดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานเภสชบรขาร. อ. ดกอนคฤหบด ทานกลาวดแลว. [๕๕๓] ครงนนแล จตคฤหบดชนชมอนโมทนาภาษตของทาน พระอสทตตะแลว ไดองคาสภกษผเถระทงหลายใหอมหนาสาราญ ดวย ขาทนยโภชนยะอนประณต ดวยมอของตน ครงนนแล ภกษผเถระ ทงหลายฉนเสรจแลว ลดมอจากบาตร ลกขนจากอาสนะกลบไป ลาดบ นนแล พระเถระผเปนประธานไดใหโอกาสทานพระอสทตตะวา ดแลว ทานอสทตตะ ปญหาขอนนแจมแจงกะทาน มไดแจงแจงกะผม ตอไป ถาปญหาเชนนพงมมาแมโดยประการอนในกาลใด ทานนนแหละพงกลาว ตอบปญหาเชนนนในกาลนน ครงนนแล ทานอสทตตะไดเกบเสนาสนะ ถอเอาบาตรและจวร เดนทางออกจากราวปาชอมจฉกาสณฑไมไดกลบมา อก เหมอนกบภกษรปอนทไดออกเดนทางจากไป. จบ ทตยอสทตตสตรท ๓


อรรถกถาทตยอสทตตสตรท ๓ พงทราบวนจฉยในทตยอสทตตสตรท ๓ ตงตอไปน บทวา อวนตยา คอในอวนตชนบท. บทวา กลยาณ วจจต ความวา ทานอสทตตะยอมกลาวดวยประสงควา ขาแตอบาสกอบาสกา ทงหลาย คาอนหมดโทษ ไมมโทษ อนทานกลาววาขาพเจาจกบารงดวย ปจจยทงหลาย ๔. จบ อรรถกถาทตอสทตตะสตรท ๓ ๔. มหกสตร วาดวยอทธาภสงขาร [๕๕๔] สมยหนง ภกษผเถระมากรปอยทอมพาฏกวน ใกลราว ปามจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาภกษผเถระทงหลาย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดอาราธนาวา ขาแตทาน ทงหลายผเจรญ ขอพระเถระทงหลายจงรบภตตาหารทโรงโคของขาพเจา ในวนพรงน ภกษผเถระทงหลายไดรบอาราธนาโดยดษณภาพ ครงนนแล จตตคฤหบดทราบการรบอาราธนาของภกษผเถระทงหลายแลว ลกจากท นงไหวทาประทกษณแลวจากไป. [๕๕๕] ครงนนแล พอลวงราตรนนไป เปนเวลาเชา ภกษผ เถระทงหลายนงแลว ถอบาตรและจวรเขาไปยงโรงโคของจตตคฤหบด ได นง ณ อาสนะทไดตกแตงไว ครงนนแล จตตคฤหบด ไดองคาสภกษผ


เถระทงหลายใหอมหนาสาราญเพยงพอ ดวยขาวปายาสเจอดวยเนยใส อยางประณต ดวยมอของตนเอง ครงนนแล ภกษผเถระทงหลายฉนเสรจ แลว ลดมดจากบาตร ลกจากอาสนะแลวจากไป แมจตตคฤหบดไดสงทาส กรรมกรวา พวกทานจงทงสวนทเหลอเสย แลวจงไดตามไปสงภกษผเถระ ทงหลายขางหลง ๆ กโดยสมยนนแล ไดเกดรอนจด ภกษผเถระทงหลาย ไดเดนไปดวยกายทคลายกบจะหดเขาฉะนน ( จะเปอย ) ทงทไดฉน โภชนะอมแลว. [๕๕๖] กโดยสมยนนแล ทานพระมหกะเปนผออนกวาทกรป ในภกษสงฆหมนน ครงนนแล ทานพระมหกะไดพดกะพระเถระผเปน ประธานวา ขาแตทานผเจรญ เปนการดทเดยวทพงมลมเยนพดมา และ พงมแดดออน ทงฝนพงโปรยลงมาทละเมด ๆ พระเถระกลาววา ทานมหกะ เปนการดทเดยวทพงมลมเยนพดมา และพงมแดดออน ทงฝนพงโปรย ลงมาทละเมดๆ ครงนนแล ทานพระมหกะไดบนดาลอทธาภสงขารใหม ลมเยนพดมา และมแดดออน ทงใหมฝนโปรยลงมาทละเมด ๆ. [๕๕๗] ครงนนแล จตตคฤหบดไดคดวา ภกษผออนกวาทกรป ในภกษสงฆหมน เปนผมฤทธานภาพเหนปานนทเดยว ครงนนแล ทาน พระมหกะไปถงอารามแลว ไดถามพระเถระผเปนประฐานวา ขาแตทาน ผเจรญ การบนดาลอทธาภสงขารเทานเปนการเพยงพอหรอ. พระเถระ ผเปนประธานไดกลาววา ทานมหกะ การบนดาลอทธาภสงขารเทานเปน การเพยงพอ ทานมหกะ การบนดาลอทธาภสงขารเพยงเทาน เปนอนเรา ทาแลว เปนอนเราบชาแลว. ครงนนแล ภกษผเถระทงหลายไดไปตาม ทอย แมทานมหกะกไดไปยงทอยของตน ครงนนแล จตตคฤหบดเขาไป


หาทานพระมหกะถงทอย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดขอรองวา ขาแตทานผเจรญ ขอพระคณเจามหกะจงแสดงอทธปาฏหารย ทเปนอตตรมนสสธรรมแกขาพเจาเถด. ทานพระมหกะพดวา ดกอนคฤหบด ถาเชนนน ทานจงปผาหมทระเบยง แลวจงเอาฟอนหญามาโปรยลงทผา นน. จตตคฤหบดไดรบคาทานพระมหกะแลวจงปผาหมทระเบยง แลวเอา ฟอนหญามาโปรยลงทผานน. ครงนนแล ทานพระมหกะไดเขาไปสวหารใสลกดานแลวบนดาล อทธาภสงขารใหเปลวไฟแลบออกมาโดยชองลกดานและระหวางลกดาน ไหมหญา ไมไหมผาหม. ครงนน จตตคฤหบดไดสลดผาหมแลว สลดใจ (ตกใจ ) ชนลกชน ไดยนอย ณ ทควรสวนขางหนง. ลาดบนนแล ทานพระมหกะไดออกจากวหาร ไดถามจตตคฤหบดวา ดกอนคฤหบด การบนดาลอทธาภสงขารเทาน เปนการเพยงพอหรอ. จตตคฤหบดได กลาววา ทานมหกะผเจรญ การบนดาลอทธาภสงขารเทานเปนการเพยงพอ ทานมหกะผเจรญ การบนดาลอทธาภสงขารเพยงเทาน เปนอนทานกระทา แลว เปนอนทานบชาแลว ขอพระคณเจามหกะจงชอบใจอมพาฏกวนาราม ทนารนรมยใกลราวปามจฉกาสณฑเถด ขาพเจาจกบารงดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ. และคลานเภสชบรขาร. ทานพระมหกะไดกลาววา ดกอน คฤหบด นนทานกลาวดแลว ครงนนแล ทานพระมหกะไดเกบเสนาสนะ ถอบาตรและจวรเดนทางออกจากราวปาชอมจฉกาสณฑ ไมไดกลบมาอก เหมอนกบภกษรปอน ๆ ทเดนทางจากไป ฉะนน. จบ มหกสตรท ๔


อรรถกถามหกสตรท ๔ พงทราบวนจฉยในมหกสตรท ๔ ดงตอไปน. บทวา เสสก วสสชเชถ ความวา ไดยนวาพวกอบาสกและ อบาสกากบดวยพระเถระทงหลายนนแล เชดถาดสมฤทธแลวคดขาวปายาส ใหแกจตตคฤหบดนน จตตคฤหบดนนบรโภคขาวปายาสเสรจแลว ใคร จะไปกบดวยพระเถระทงหลายนนแล จงคดวา อบาสกาจดสวนท- เหลออยในเรอนกอน สวนทาสและกรรมกรในเรอนน ไมถกเราวาแลว จกในชวยจด ขาวปายาสอนประณตน จกเสยไปดวยอาการอยางน ดงน เมออนญาต จงกลาวอยางน แกพระเถระเหลานน. บทวา กฏ ต คอ แหง อธบายวา ขางลางรอนจดดวยทรายรอนและขางบนรอนจด ดวยแดด กบทนเปนบทไมเจอปนในพระพทธพจน คอ พระไตรปฎก. บทวา ปเวลยมาเนน คอความหดห. บทวา สาธ ขวสส ภนเต ความวา พระมหกะคดวา เราจกทาความอยผาสกแกพระเถระเหลานน จงกลาว อยางน. บทวา อทธาภสงขาร อภสงขร ไดแก ไดบนดาลฤทธดวยการ อธษฐาน. ในการบนดาลฤทธน ยอมมบรกรรมตาง ๆ อยางนวา ขอลม เยนออน ๆ จงพดมา ขอฝนตงเคาแลว จงโปรยลงมาทละเมด ๆ ดงน การอธษฐานรวมกนอยางนวา ขอฝนพรอมดวยลม จงตกเถดดงนกม การอธษฐานตาง ๆ วา บรกรรมรวมกนวา ขอฝนพรอมดวยลม จงตกเถด ขอลมเยนออน ๆ จงพดมา ขอฝนตงเคาแลว จงโปรยลงมาทละเมดๆ


ดงนกม การบรกรรมตาง ๆ การอธษฐานตาง ๆ การบรกรรมรวมกน การอธษฐานรวมกนกม โดยนยอนกลาวแลวแล. กเมอบคคลกระทาอยางใด อยางหนง ออกจากฌานอนเปนบาททาบรกรรมแลว การอธษฐานนน ยอม สาเรจดวยจตอธษฐานอนเปนมหคคตะเทานนโดยระหวางแหงบรกรรม. บทวา โอกาเสส คอ กระจายออกแลว. จบ อรรถกถามหกสตรท ๔ ๕. ปฐมกามภสตร วาดวยรถคอรางกาย [๕๕๘] สมยหนง ทานพระกามภอยทอมพาฏกวน ใกลราวปา มจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาทานพระกามภถงทอย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวทานพระกามภไดกลาวกะ จตตคฤหบดวา ดกอนคฤหบด พระผมพระภาคเจาไดตรสประพนธคาถา ไวดงนวา เธอจงดรถอนไมมโทษ มหลงคาขาว มเพลา เดยว ไมมทกข แลนไปถงทหมาย ตดกระแส ตณหาขาด ไมมกเลสเครองผกพน. [ ๕๕๙ ] ดกอนคฤหบด ทานพงเหนเนอความแหงคาถาประพนธน ทพระผมพระภาคเจาตรสไวโดยยอโดยพสดารอยางไรหนอ.


จ. ขาแตทานผเจรญ คาถาประพนธน พระผมพระภาคเจาตรส หรอ กา. อยางนน คฤหบด. จ. ขาแตทานผเจรญ ถาเชนนน ขอทานโปรดรอคอยอยครหนง จนกวากระผมจกเพงเนอความแหงคาถาประพนธนนได. ครงนนแล จตตคฤหบดนงอยครหนง จงไดตอบทานกามภวา ขาแตทานผเจรญ. คาวา ไมมโทษนน เปนชอของศล คาวา มหลงคา ขาวนน เปนชอของวมตต คาวา มเพลาเดยวนน เปนชอของสต คาวา ยอมแลนไปนน เปนชอของการกาวไปและการถอยกลบ คาวา รถนน เปนชอของรางกายน ซงประกอบดวยมหาภตรป ๔ มมารดาบดาเปนแดน เกด เจรญขนดวยขาวสกและขนมสด มความไมเทยง ตองลบไล นวดเฟน มการแตกทาลายและกระจดกระจายเปนธรรมดา ขาแตทานผเจรญ ราคะ โทสะ โมหะ ชอวาทกข ทกขเหลานนอนภกษผขณาสพละไดแลว ตด มลรากขาดแลว ทาใหเปนเหมอนตาลยอดดวน ทาไมใหม ไมใหเกดขน อกตอไปเปนธรรมดา เพราะเหตนน ภกษผขณาสพพระผมพระภาคเจา จงตรสวา ไมมทกข. คาวา แลนไปถงทหมาย นนเปนชอของพระอรหนต. คาวา กระแสนน เปนชอของตณหา ตณหานน อนภกษผขณาสพละ ไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาไดเปนเหมอนดาลยอดดวน ทาไมใหม ไมใหเกดขนอกตอไปเปนธรรมดา. เพราะเหตนน ภกษผขณาสพละ พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ตณหากระแสตณหาขาด ราคะ โทสะ โมหะ ชอวากเลส. เครองผกพน กเลสเครองผกพนเหลานน อนภกษผขณาสพ


ละไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาใหเปนเหมอนตาลยอดดวน ทาไมใหม ไมใหเกดขนอกตอไปเปนธรรมดา. เพราะเหตนน ภกษผขณาสพละ พระผมพระภาคเจาจงตรสวา ผไมมกเลสเครองผกพน ขาแตทานผเจรญ คาถาประพนธทพระผมพระภาคเจาตรสไววา เธอจงดรถอนไมมโทษ มหลงคาขาว มเพลา เดยว ไมมทกข แลนไปถงทหมาย ตดกระแส ตณหาขาด ไมมกเลสเครองผกพน ดงน. กระผมยอมรทวถงเนอความแหงคาถาประพนธน ทพระผมพระ- พระภาคเจาตรสไวโดยยอไดโดยพสดารอยางน. กา. ดกอนคฤหบด การทปญญาจกษของทานหยงทราบในพระ- พทธพจนทลกซงน ชอวาเปนลาภของทาน ทานไดดแลว. จบ ปฐมกามภสตรท ๕ อรรถกถาปฐมกามภสตรท ๕ พงทราบวนจฉยในปฐมกามภสตรท ๕ ดงตอไปน. บทวา เนลงโค คอไมมโทษ. บทวา เสตปจฉาโท คอม หลงคาขาว. บทวา อนฆ คอไมมทกข. บทวา มหตต ตณห หตวา ความวา จตตคฤหบด เมอยงพระไตรปฎกใหหวนไหวเพอเพงเนอความแหง บทวา เนลงโค นน เหมอนใหเขยาตางหทห จงนงอยครหนงเพอพจารณา วา นเปนเนอความแหงบทน. บทวา วมตตยา คอ อรหตตผลวมตต.


กอบาสก เมอกลาวปญหาน ไดทาสงททาไดยาก. สวนพระสมมาสม- พทธเจา ตรสดวยสงทพระองคทรงเหนแลววา ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายไมเหนภกษนน ขาว บอบบาง จมกโดง มาหรอ แตจตต- คฤหบดน กลาวแลววา นนเปนชอของพระอรหนต โดยใหถอเอานย. จบ อรรถกถาปฐมกามภสตร ๖. ทตยกามภสตร วาดวยสงขาร ๓ [๕๖๐] สมยหนง ทานพระกามภอยทอมพาฏกวน ใกลราวปา มจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาทานพระกามภถงทอย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทานพระกามภวา ขาแตทานผเจรญ สงขารมเทาไรหนอแล ทานพระกามภตอบวา ดกอน คฤหบด สงขารม ๓ คอ กายสงขาร วจสงขาร จตตสงขาร. [๕๖๑] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ชนชม อนโมทนาภาษตของทานพระกามภ แลวไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแต ทานผเจรญ กกายสงขารเปนไฉน วจสงขารเปนไฉน จตตสงขารเปนไฉน. กา. ดกอนคฤหบด ลมหายใจเขาและลมหายใจออกแลชอวา กายสงขาร วตกวจารชอวา วจสงขาร สญญาและเวทนาชอวา จตตสงขาร. [๕๖๒] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กเพราะเหตไร ลมหายใจเขา และลมหายใจออกจงชอวากายสงขาร วตกวจารจงชอวาวจสงขาร สญญา และเวทนาจงชอวาจตตสงขาร.


กา. ดกอนคฤหบด ลมหายใจเขาและลมหายใจออกเปนของเกด ทกาย ธรรมเหลาน เนองดวยกาย ฉะนน ลมหายใจเชาและลมหายใจออก จงชอวากายสงขาร. บคคลยอมตรกตรองกอนแลว จงเปลงวาจาภายหลง ฉะนน วตกวจารจงชอวาวจสงขาร. สญญาและเวทนาเปนของเกดทจต ธรรมเหลาน เนองดวยจต. ฉะนน สญญาและเวทนาจงชอวาจตตสงขาร. [๕๖๓] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถาม ปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กสญญาเวทยตนโรธสมาบต เกด มไดอยางไร. กา. ดกอนคฤหบด ภกษเมอจะเขาสญญาเวทยตนโรธสมาบต ไมไดคดอยางนวา เราจกเขาสญญาเวทยตนโรธบาง เรากาลงเขาสญญา เวทยตนโรธบาง เราเขาสญญาเวทยตนโรธแลวบาง โดยทถก กอนแต จะเขา ทานไดอบรมจตทจะนอมไปเพอความเปนอยางนน. [๕๖๔] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กเมอภกษเขาสญญาเวทยต- นโรธอย ธรรมเหลาไหนดบกอน คอ กายสงขาร วจสงขาร หรอ จตตสงขารดบกอน. กา. ดกอนคฤหบด เมอภกษเขาสญญาเวทยตนโรธอย วจสงขาร ดบกอน ตอจากนนกายสงขารดบ ตอจากนนจตตสงขารจงดบ. [๕๖๕] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ คนทตายแลว ทากาละแลว กบภกษผเขาสญญาเวทยตนโรธ ทงสองนมความตางกนอยางไร.


กา. ดกอนคฤหบด คนทตายแลว ทากาละแลว มกายสงขาร ดบสงบ มวจสงขารดบสงบ มจตตสงขารดบสงบ มอายสนไปไออนสงบ อนทรยแตกกระจาย สวนภกษผเขาสญญาเวทยตนโร กายสงขารดบสงบ วจสงขารดบสงบ จตตสงขารดบสงบ ( แต ) ยงไมสนอาย ไออน ยงไมสงบ อนทรยผองใส ดกอนคฤหบด คนตายแลว ทากาลแลว กบภกษผเขา สญญาเวทยตนโรธมความตางกนอยางน. วาดวยสญญาเวทยตนโรธสมาบต [๕๖๖] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลวได ถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กการออกจากสญญาเวทยต- นโรธสมาบต ยอมมอยางไร. กา. ดกอนคฤหบด ภกษเมอจะออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต ไมไดคดอยางนวา เราจกออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบตบาง เรากาลง ออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบตบาง เราออกจากสญญาเวทยตนโรธ สมาบตแลวบาง โดยทแท กอนแตจะออก ทานไดอบรมจตทนอมเขาไป เพอความเปนอยางนน. [๕๖๗] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กเมอภกษออกจากสญญา เวทยตนโรธสมาบต ธรรมเหลาไหนเกดกอน คอกายสงขาร วจสงขาร หรอจตตสงขารเกดกอน.


กา. ดกอนคฤหบด เมอภกษออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต จตตสงขารเกดกอน ตอจากนนกายสงขารจงเกด ตอจากนนวจสงขาร จงเกด. [๕๖๘] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถาม ปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กผสสะเทาไร ยอมถกตองภกษ ผออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต. กา. ดกอนคฤหบด ผสสะ ๓ อยางคอ สญญผสสะ ๑ อนมตตผสสะ ๑ อปปณหตผสสะ ๑ ยอมถกตองภกษผออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต. [๕๖๙] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ไดถาม ปญหายงขนไปอกวา ขาแตทานผเจรญ กจตของภกษผออกจากสญญา- เวทยตนโรธสมาบต ยอมเปนธรรมชาตนอมไปสอะไร โนมไปสอะไร เงอมไปสอะไร. กา. ดกอนคฤหบดจตของภกษผออกจากสญญาเวทยตนโรธสมาบต ยอมเปนธรรมชาตนอมไปสวเวก โนมไปสวเวก โอนไปสวเวก. [๕๗๐] จตตคฤหบดกลาววา ดละ ทานผเจรญ ดงนแลว ชนชม อนโมทนาภาษตของทานพระกามภแลว ไดถามปญหายงขนไปอกวา ขาแต ทานผเจรญ กธรรมเทาไร ยอมมอปการะมากแกสญญาเวทยตนโรธ สมาบต. กา. ดกอนคฤหบด ทานถามปญหาทควรจะถามกอนลาชาไปหนอย แตวาอาตมาจกพยากรณปญหาแกทาน ดกอนคฤหบด ธรรม ๒ อยาง คอ สมถะ ๑ วปสสนา ๑ ยอมมอปการะมากแกสญญาเวทยตนโรธสมาบต. จบ ทตยกามภสตรท ๖


อรรถกถาทตยกามภสตรท ๖ พงทราบวนจฉยในทตยกามภสตรท ๖ ดงตอไปน. บทวา กต นโข ภนเต สงขารา ความวา ไดยนวา คฤหบด ยอมคนหานโรธ เพราะฉะนน จงคดวาเราจกถามสงขารทงหลายอนเปน บาทแหงนโรธ จงไดกลาวอยางน. แมพระเถระกรความประสงคของ คฤหบดนนแลว เมอสงขารหลายอยางมบญญาภสงขารเปนตน แมมอย เมอจะบอกกายสงขารเปนตน จงกลาวคาเปนอาทวา ตโย โข คหปต. บรรดาบทเหลานน ชอวา กายสงขาร เพราะอรรถวา อนกาย ปรงแตงใหเกด เพราะเนองดวยกาย. ชอวา วจสงขาร เพราะอรรถวา ปรงแตงวาจา กระทาใหเกด. ชอวา จตตสงขาร เพราะอรรถวาอนจต ปรงแตงใหเกด เพราะเนองดวยจต. ในบทวา กตโม ปน ภนเต น คฤหบดไดถามอยางไร ไดถามวา สงขารทงหลายเหลาน คลกเคลากน และกน มว ไมปรากฏชด แสดงยาก. จรงอยางนน เจตนา ๒๐ ทเปนกศลและอกศลอยางน คอกามาวจร- กศลเจตนา ๘ ดวง อนเกดขนแลวใหถงการยด การถอ การปลอย การไหว ในกายทวาร, อกศลเจตนา ๑๒ ดวงกด ลมหายใจเขาและลมหายใจออกกด ทานเรยกวา กายสงขาร. เจตนา ๒๐ ดวงกด วตกวจารกด ซงมประการ ดงกลาวอนเกดขนใหถงคางไหวเปลงวาจาในวจทวาร ทานเรยกวา วจ- สงขาร. แมธรรม ๒ อยางเหลาน คอแมเจตนา ๒๙ ดวงทเปนกศลและ อกศลอนเกดขนแลวแกผนงคดอยในทลบยงไมถงการไหวในกายทวารและ


วจทวาร และธรรม ๒ อยางเหลานคอ สญญาและเวทนา ทานเรยกวา จตตสงขาร. สงขารเหลาน คลกเคลากนและกน มว ไมปรากฏชด แสดงยาก. เราจกกลาวสงขารเหลานนใหปรากฏแจมแจงดวยประการฉะน. ในบทวา กสมา ปน ภนเต น คฤหบด ยอมถามเนอความ แหงบทของชอมกายสงขารเปนตน. ในการตอบเนอความบทนน บทวา กายปฏพทธา คอธรรมเหลาน อาศยกาย เมอกายม ธรรมเหลาน กม เมอกายไมม ธรรมเหลานกไมม. บทวา จตตปฏพทธา คอ ธรรมเหลาน อาศยจต เมอจตม ธรรมเหลานกม เมอจตไมม ธรรมเหลานกไมม บดน เมอถามเพอจะรวา ทานกามภนน ยอมคนหาซงสญญาเวทยตนโรธ หรอไมคนหา เปนผชานาญหรอไมชานาญในสญญาเวทยตนโรธนน จง ถามวา กถมปน ภนเต สาเวทยตนโรธสมาปตต โหต. ในการ ตอบสญญาเวทยตนโรธนน. ดวยสองบทวา สมาปชชสสนต วา สมาปชชามต วา เปนอนทานกลาวถงเวลาเขาเนวสญญานาสญญายตนะ. ดวยบทวา สมาปนโน คอทานกลาวถงภายในนโรธ. ดวยสองบทกอนนน ทานกลาวถงเวลามวตก. ดวยบทหลงทานกลาวถงเวลาไมมวตก บทวา ปพเพว ตถา จตต ภาวต โหต ความวา การกาหนด เวลาวา เราไมมจต จกอยไดตลอดเวลาประมาณเทาน ในเวลากอนแตจะ ออกจากนโรธสมาบต กกาหนดเวลาไดเหมอนกน. บทวา จตต ภาวต โหต ยนต ตถตตาย อปเนต ความวา สวนจตททานอบรมอยางนแลว ยอมนาบคคลนนเขาไป เพอความเปนอยางนน คอเพอความไมมจต.


บทวา วจสงขาโร ปม นรชณต ความวา วจสงขาร ยอมดบในทตยฌาน กอนกวาสงขารทเหลอ. บทวา ตโต กายสงขาโร คอตอจากนน กายสงขารจงดบในจตตถฌาน. บทวา ตโต ปร จตตสงขาโร คอ ตอจากนน จตตสงขาร จงดบในภายในนโรธสมาบต. บทวา อาย คอรปชวตนทรย. บทวา วปรภนนาน คอ ถกกาจด พนาศไปแลว. บรรดาบทเหลานน อาจารยบางพวก ยอมกลาววา เมอเขา นโรธแลว จตยอมไมดบ เพราะบาลวา จตตสงขารดบ เพราะฉะนน กสมาบตน กยงมจตอย. อาจารยบางพวกเหลานน พงถกทวงวา วาจา กไมดบ เพราะบาลวา วจสงขารของเขาตางหากดบ เพราะฉะนน ผเขา นโรธแลว พงนงกลาวธรรมอยกม พงนงสาธยายอยกม. จตกไมดบ เพราะบาลวา คนนตายแลว ทากาละแลว จตตสงขารของเขาตางหากดบ เพราะฉะนน เมอเผามารดาบดากด พระอรหนตกด ทตายแลว จงเปน อนนตรยกรรม ไมพงยดพยญชนะจนเกนไป ดารงอยในขอแนะนาของ อาจารยทงหลาย พจารณาถงเนอความดวยประการฉะน. ดวยวา เนอความ เปนทพงได พยญชนะไมได. บทวา อนทรยาน วปปสนนาน ความวา กเมอความประพฤต สาเรจดวยกรยาเปนไปอย อารมณทงหลาย ในภายนอก กระทบอยท ประสาททงหลาย อนทรยทงหลาย ยอมเหนดเหนอย. อนทรยทงหลาย อนถกกระทบแลว ยอมเปนเหมอนเปอน, เหมอนกระจก อนเขาตงไว ในทางใหญ ๔ แพรง ยอมเปอนดวยธลเกดแตลมเปนตนฉะนน. เปรยบ


เหมอนกระจก อนเขาใสไวในถงเกบไวในหบเปนตน ยอมใสแจวอย ภายในเทานนฉนใด เมอภกษเขานโรธแลว ประสาท ๕ ยอมรงเรอง ยงนกในภายในนโรธฉนนน. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา อนทรยาน วปปสนนาน อนทรยผองใส. ทานกลาวถงเวลาอยภายในนโรธ ดวยสองบทวา วฏหสสนต วา วฏหาม วา ทานกลาวถงเวลาผลสมาบตเกด ดวยบทวา วฏ โต. ทานกลาวถงเวลาไมมจตดวยสองบทกอนนน. ดวยบทหลงทานกลาวถงเวลา มจต. บทวา ปพเพ จ ตถา จตต โหต ความวาทานไดอบรมจต อนกาหนดเวลาไดวา เราเปนผไมมจต จกอยไดตลอดเวลาประมาณเทาน ตอแตนน จกเปนผมจต ในเวลากอนแตจะออกจากนโรธสมาบต กกาหนด เวลาได. บทวา ยนต ตถตตาย อปเนต ความวา จตททานอบรม อยางนแลว ยอมนาบคคลนนเขาไปเพอความเปนอยางนน คอความเปน ผมจต. ทานกลาวเวลาเขานโรธไวในหนหลงแลวดวยประการฉะน. ใน ทน ทานกลาวเวลาออกจากนโรธ. บดน ทานพงกลาวนโรธกถาวาวาทะ เพอจะกลาวนโรธกถา. ก นโรธกถานนน ทานตงเปนหวขอวา ปญญาทอบรมจนชานาญ ดวยการ สงบระงบสงขาร ๓ เพราะประกอบดวยพละ ๒ ดวยความประพฤตใน ญาณ ( ญาณจรยา ) ๑๖ ดวยความประพฤตในสมาธ ( สมาธจรยา ) ๙ เปนญาณในนโรธสมาบต ซงกลาวไวในวสทธมรรค โดยอาการทงปวง แลว เพราะฉะนน ผศกษาพงถอเอาโดยนยอนกลาวแลวในวสทธมรรค นนนนแล.


ถามวา ชอวานโรธน อยางไร. ตอบวาการพจารณาขนธ ๔ แลว ไมเปนไป. ถามวา เมอเปน เชนนน พวกภกษ ยอมเขานโรธนน เพอประโยชนอะไร. ตอบวา ยอมเขาเพอประโยชนนวา พวกเรา ( เคย ) เปนผกระสนในความเปนไป แหงสงขารทงหลาย ( บดน ) จกเปนผไมมจตอยเปนสขตลอด ๗ วน นโรธน ชอวา ทฎฐธรรมนพพาน-นพพานในปจจบน. บทวา จตตสงขาโร ปม อปปชชต ความวา กเมอภกษ ออกจากนโรธ จตคอผลสมาบต ยอมเกดขนกอน. ทานกามภหมายถง สญญาแลเวทนา อนสมปยตดวยจตคอผลสมาบตนนแลว จงกลาววา จตตสงขาโร ปม อปปชชต บทวา ตโต กายสงขาโร ความวา ตอจากนน กายสงขาร ยอมเกดขนในภวงคสมย. ถามวา กผลสมาบต ยอมไมยงลมหายใจเขาและหายใจออกใหตง ขนหรอ ตอบวา ใหตงขน. แตวาผลสมาบต ของภกษประกอบดวย จตตถฌาน ผลสมาบตนน จงไมยงลมอสสาสปสสาสะใหตงขน ประโยชน อะไรดวยลมอสสาสปสสาสะนน ผลสมาบตถงจะมในปฐมฌานกตาม จะม ในทตยฌาน ตตยฌานและจตตถฌานกตาม จงยกไว. เมอภกษออกจาก สมาบตแลว ลมอสสาสปสสาสะ. ยอมเปนอพโพหารก ( มเหมอนไมม ). ความทลมอสสาสปสสาสะเหลานน เปนอพโพหารก พงทราบไดดวยเรอง ของพระสญชวเถระ


เมอพระสญชวเถระ ออกจากสมาบตแลว เหยยบยา เดนไปบน ถานเพลงปราศเปลวไฟเชนดอกทองกวาว แมสกวาเปลวไฟกไมไหมจวร แมสกวาอาการแหงไออน กไมม. เกจอาจารย ยอมกลาววา นนชอวา ผลของสมาบต. ทานหมายอยางนแล จงกลาววา เมอภกษออกจากผลสมาบต ลมอสสาสปสสาสะ กเปนอพโพหารก เพราะเหตนนนนพงทราบวา ทาน กลาวดวยภวงคสมยเทานน. บทวา ตโต วจสงขาโร ความวา ตอจากนน วจสงขาร ยอม เกดขนในเวลาคนหาความประพฤตทสาเรจดวยกรยา. ถามวาภวงค ยอม ไมยงวตกวจารใหเกดขนหรอ ตอบวา ใหเกดขน. แตวตกวจารอนมภวงค นนเปนสมฏฐาน ยอมไมสามารถเพอจะปรงแตงวาจาได ดงนน คานน ทานกลาวดวยเวลาคนหาความประพฤตสาเรจดวยกรยา. ผสสะ ๓ มเปนอาทวา สโต ผสโส พงกลาวโดยมคณบาง โดยอารมณบาง ผลสมาบต ชอวา สตา โดยมคณกอน ทานกลาววา สญญผสสะหมายถง ผสสะทเกดพรอมดวยผลสมาบตนน แมในอนมตต- ผสสะ และอปปณหตผสสะ กนยนเหมอนกน. สวน นพพาน ชอวา สญญะเพราะวางจากกเลสมราคะเปนตน โดยอารมณ ชอวาอนมต เพราะไมมราคนมต เปนตน ชอวา อปปณ- หตะ เพราะไมมทตงแหงราคะ โทสะและโมหะ. การถกตองในผลสมาบต อนเกดขน ชอวาสญญตะ เพราะทาสญญตนพพานใหเปนอารมณ. ใน อนมตตะและอปปณหตะ กมนยนเหมอนกน.


ชอวากถาเปนทมา มอกอยางหนง. สวนแมวปสสนา ทานกเรยกวา สญญตะ อนมตตะและอปปณหตะ. บรรดาบทเหลานน ภกษใด กาหนด สงขารทงหลายโดยความเปนของไมเทยง เหนโดยความไมเทยง ยอมออก จากความไมเทยง วปสสนา อนเปนวฏฐานคามนของภกษนน ยอมชอวา อนมตะ ภกษใดกาหนดโดยความเปนทกขเหนโดยความเปนทกข ยอม ออกจากความทกข วปสสนาของภกษนน ยอมชอวาอปปณหตะ ภกษใด กาหนดโดยความเปนอนตตา เหนโดยความเปนอนตตายอมออกจากความ เปนอนตตา วปสสนาของภกษนนยอมชอวาสญญตะ บรรดาบทเหลานน มรรคของอนมตตวปสสนา ชอวา อนมต, ผลของอนมตตมรรค ชอวา อนมต, เมอผสสะทเกดพรอมกบอนมตตผลสมาบตถกตองอย ทานเรยกวา อนมตตผสสะ ยอมถกตอง. แมในอปปณหตะและสญญตะ กมนยน เหมอนกน. เมอทานกลาว โดยเปนทมา พงถงความกาหนดวา สญญต- ผสสะ อนมตตผสสะ หรออปปณหตผสสะ เพราะฉะนน ผดารงอย โดยทเปนทมา พงกลาวโดยมคณ และโดยอารมณ. กผสสะทงหลาย ๓ ยอมถกตองอยางนดงนน จงเหมาะสม. นพพานชอวาวเวกในบทเปนอาทวา วเวกนนน ชอวา วเวก นนนะ เพราะอรรถวา นอมไป คอ โนมไปในวเวกนน. บทวา วเวก โปณ ชอวา วเวกโปณะ เพราะอรรถวา ดารงอยดจความคดดวยเหต แหงวเวกซงมาจากอน. ชอวา วเวกปพภาร เพราะอรรถวาดารงอยเปน ดจตกไปดวยเหตแหงวเวก. จบ อรรถกถาทตยกามภสตรท ๖


๗. โคทตตสตร วาดวยวมตต ๔ [๕๗๑] สมยหนง ทานพระโคทตตะอยทอมพาฏกวน ใกลราวปา มจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาทานพระโคทตตะถงทอย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวทานพระโคทตตะไดถาม จตตคฤหบดวา ดกอนคฤหบด ธรรมเหลาน คอ อปปมาณาเจโตวมตต อากญจญญาเจโตวมตต สญญตาเจโตวมตต และอนมตตาเจโต- วมตต มอรรถตางกน มพยญชนะตางกน หรอวามอรรถ. เหมอนกน ตางกนแตพยญชนะเทานน. จตตคฤหบดตอบวา ขาแตทานผเจรญ ปรยาย ทเปนเหตใหธรรมเหลานอาศยแลว เปนธรรมมอรรถตางกน มพยญชนะ ตางกน มอย และปรยายทเปนเหตใหธรรมเหลานอาศยแลว เปนธรรม มอรรถเหมอนกน ตางกนแตพยญชนะเทานน มอย. [๕๗๒] ขาแตทานผเจรญ กปรยายทเปนเหตใหธรรมเหลาน อาศยแลว เปนธรรมมอรรถตางกน และมพยญชนะตางกนเปนไฉน ขาแตทานผเจรญ ภกษในพระธรรมวนยน มจตประกอบดวยเมตตาแผไป ตลอดทศหนงอย ทศท ๒ ทศท ๓ ทศท ๔ กเหมอน กน โดยนยน ทง เบองบน เบองลาง เบองขวาง แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในท ทกสถาน ดวยใจอนประกอบดวยเมตตาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย มใจประกอบดวย กรณา. . .ประกอบดวยมทตา . . .ประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศหนง


อย ทศท ๒ ทศท ๓ ทศท ๔ กเหมอนกน โดยนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง แผไปตลอดโลก ทาสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวย ใจอนประกอบดวยอเบกขาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณ มได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย ขาแตทานผเจรญ นเรยกวา อปปมาณาเจโตวมตต. [๕๗๓] ขาแตทานผเจรญ กอากญจญญาเจโตวมตต เปนไฉน. ขาแตทานผเจรญ ภกษในพระธรรมวนยน กาวลวงวญญาณญจายตนฌาน โดยประการทงปวงแลว เขาอากญจญญายตนฌานดวยมนสการวา อะไรๆ หนอยหนงไมม ดงน อย นเรยกวา อากญจญญาเจโตวมตต. [๕๗๔] ขาแตทานผเจรญ กสญญตาเจโตวมตตเปนไฉน. ขาแต ทานผเจรญ ภกษในพระธรรมวนยน อยในปากดาม อยโคนตนไมกตาม อยในเรอนวางเปลากตาม ยอมพจารณาเหนดงน วา นวางเปลาจากตน หรอจากสงทเนองในตน เรยกวา สญญตาเจโตวมตต. [๕๗๕] ขาแตทานผเจรญ กอนมตตาเจโตวมตตเปนไฉน. ขาแต ทานผเจรญ ภกษในธรรมวนยน ยอมเขาถงอนมตตาเจโตวมตตเพราะไม มนสการถงนมตทงปวงอย นเรยกวา อนมตตาเจโตวมตต ขาแตทาน ผเจรญ นคอปรยายทเปนเหตใหธรรมเหลานอาศยแลว มอรรถตางกน และมพยญชนะตางกน.


[๕๗๖] ขาแตทานผเจรญ กปรยายทเปนเหตใหธรรมเหลาน อาศยแลว มอรรถเปนอนเดยวกน ตางกนแตพยญชนะเทานนเปนไฉน ขาแตทานผเจรญ ราคะ โทสะ โมหะ ชอวากเลสตวกระทาประมาณ กเลสเหลานนอนภกษผขณาสพละไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาไหเปน เหมอนตาลยอดดวน ทาไมใหม ไมใหเกดขนอกตอไปเปนธรรมดา อปป- มาณาเจโตรมตตอนไมกาเรบมประมาณเทาใด เจโตวมตตบณฑตกลาววา เปนเลศกวาอปปมาณาเจโตวมตตเหลานน กเจโตวมตตอนไมกาเรบ นน วางเปลาจากราคะ โทสะ โมหะ ราคะ โทสะ โมหะ ชอวาเปนกเลส เครองกงวล กเลสเหลานนอนภกษผขณาสพ ละไดแลว ตดมลรากขาด แลว ทาใหเปนเหมอนตาลยอดดวน ทาไมใหม ไมใหเกดขนอกตอไป เปนธรรมดา อากญจญญาเจโตวมตตอนไมกาเรบมประมาณเทาใด เจโต. วมตตบณฑตกลาววา เปนเลศกวาอากญจญญาเจโตวมตตเหลานน กเจโต- วมตตอนไมกาเรบนนวางเปลาจากราคะ โทสะ โมหะ ราคะ โทสะ โมหะ ชอวาเปนกเลสเครองกระทานมต ( เครองหมาย ) กเลสเหลานนอน ภกษผขณาสพละไดแลว ตดมลรากขาดแลว ทาใหเปนเหมอนตาลยอด ดวน ทาไมใหม ไมใหเกดอกตอไปเปนธรรมดา. อนมตตาเจโตวมตตอน ไมกาเรบมประมาณเทาใด เจโตวมตตบณฑตกลาววา เปนเลศกวาอนมต- ตาเจโตวมตตเหลานน กเจโตวมตตอนไมกาเรบนนวางเปลาจากราคะ โทสะ โมหะ. ขาแตทานผเจรญ ปรยายนเปนเหตใหธรรมเหลานอาศยแลว ม อรรถเปนอนเดยวกน ตางกนแตพยญชนะเทานน ทานพระโคทตตะ กลาววา ดกอนคฤหบด การทปญญาจกษของทานหยงทราบในพระพทธ- พจนทลกซง ชอวาเปนลาภของทาน ทานไดดแลว. จบ โคทตตสตรท ๗


อรรถกถาโคทตตสตรท ๗ พงทราบวนจฉยในโคทตตสตรท ๗ ดงตอไปน. บทวา นานตถา เจว นานาพยชนา จ คอแมพยญชนะแหง ธรรมเหลานนตางกน แมอรรถกตางกน. บรรดาบทเหลานนธรรมชอวา ปรากฏ เพราะพยญชนะตางกน. สวนอรรถ อปปมาณาเจโตวมตต โดยภม เปนมหคคตะ เปนรปาวจร โดยอารมณมสตวบญญต เปนอารมณ อากญจญญาเจโตวมตต โดยภมเปนมหคคตะ เปนอรปาวจร โดยอารมณ มอารมณไมพงกลาวฐคอบญญต )สญญตาเจโตวมตตโดยภมเปนกามาวจร โดยอารมณมสงขารเปนอารมณ สวนวปสสนา ทานประสงควา สญญตา ในทน. อนมตตาเจโตวมตต โดยภม เปนโลกตตระ โดยอารมณ มนพพานเปนอารมณ. ในบทเปนอาทวา ราโค โข ภนเต ปมาณกรโณ ชอวานา ในเกวยนมใบไมเนามสดาอยทเชงเขา เมอมองดยอมปรากฏ เหมอนนาลก รอยวา เมอถอเอาไมหรอเชอกวด นาเพยงทวมหลงเทากไมไดฉนใด. ตลอดเวลาทราคะเปนตนยงไมเกดขนใครๆ ยอมไมสามารถจะรจกบคคลได เขายอมปรากฏ คลายโสดาบน คลายสกทาคาม คลายอนาคาม แตเมอใด ราคะเปนตนเกดขนแกเขา เมอนน เขาปรากฏวา กาหนด ขดเคอง ลมหลง ฉนนนเหมอนกน. ชอวาการทาประมาณเหลานน ทานกลาววา เมอแสดง ประมาณแกบคคลวา บคคลนมประมาณเทาน ยอมเกดขน. บทวา ยาวตา โข ภนเต อปปมาณา เจโตวมตต โดยความวาอปปมาณาเจโตวมตต


มประมาณเทาใด. ถามวา กอปปมาณาเจโตวมตตเหลานนมเทาไร. ตอบวา ม ๑๒ คอพรหมวหาร ๔ มรรค ๔ ผล ๔. ใน ๑๒ อยางนน พรหมวหาร ชอวา อปปมาณา เพราะแผไปหาประมาณมได. ธรรมทเหลอ( มรรค และผล)พงทราบดงน แมนพพานกชอวา อปปมาณา เหมอนกน เพราะ ความทแหงกเลสทงหลายตว ทาประมาณไมม. แตไมชอวา เจโตวมตตเพราะ ฉะนน จงไมถอเอา บทวา อกปปา คออรหตตผลเจโตวมตต. กอรหตผล เจโตวมตตนน เปนหวหนาธรรมทงหมดแหงอปปมาณาเจโตวมตตเหลานน เพราะฉะนนทานจงกลาววา อคคมกขายต. บทวาราโค โข ภนเต กจน ความวา ราคะเกดขนแลว ยอมกงวลยาย ยอมผกพนบคคลไวเพราะฉะนน ทานจงเรยกวา กจน กเลสเครองกงวล. ไดยนวา พวกมนษยใหโค ทงหลายยาเหยยบลานจะพดวา แดงวนไป ดาวนไปพงทราบวาราคะมอรรถ วายาย มอรรถวากงวล. แมในโทสะและโมหะกมนยนเหมอนกน ธรรม ๙ คออกญจญญายตนะ ๑ มรรค ๔ ผล ๔ ชอวาอกญ- จญญาเจโตวมตต. ในธรรมเหลานน อากญจญญายตนะ ชอวา อากญ- จญญะ เพราะไมมกเลสเครองกงวลเปนอารมณ. มรรคและผล ชอวา อากญจญญะ เพราะกเลสเครองกงวลคอกเลสเปนเครองยายและเปน เครองผกไมม นพพานกเปน อากญจญญะ แตไมใชเจโตวมตต เพราะฉะ- นนทานจงไมถอเอาบทเปนอาทวา ราโค โข ภนเต นมตตกรโณ ความวา สองตระกล มลกโคสองคเหมอน ๆ กน บคคลยอมไมสามารถ จะรไดวา นลกโคของตระกลโนน นลกโคของตระกลโนน ตลอดเวลา ทเขายงไมทาเครองหมายไวทลกโคเหลานน แตเมอใดเขาทาเครองหมาย


อยางใดอยางหนงมหลาว ๓ แฉกเปนตน ทลกโคเหลานน เมอนน บคคลยอมสามารถรไดฉนใด ตลอดเวลาทราคะยงไมเกดขนแกบคคล บคคลยอมไมสามารถเพอจะรไดวา เขาเปนพระอรยะ หรอปถชน ตอเมอ ราคะเกดขนแกเขา ยอมเกดขนเหมอนทาเครองหมายอนใหรไดวา บคคลน ชอวา ยงมราคะอย เพราะฉะนน ทานจงกลาวราคะวาเปนตวทานมต. แมในโทสะและโมหะกมนยน เหมอนกน. ธรรม ๑๓ คอวปสสนา ๑ อรป ๔ มรรค ๔ ผล ๔ ชอวา อนมตตาเจโตวมตต. ในธรรม ๑๓ นน วปสสนา ชอวา อนมตตะ เพราะอรรถวาเพกถอนนมตวาเทยงเปนสข เปนตนเสยได อรป ๔ ชอวา อนมต เพราะไมมรปนมต. มรรคและผล ชอวา อนมต เพราะไมมกเลส เปนตวกระทานมต. แมนพพาน กเปนอนมตเทานน. แตทานไมถอเอา นพพานนน เพราะไมใชเจโตวมตต. ถามวาเมอเปนเชนนน เพราะเหตไร ทานจงไมถอเอา สญญตาเจโตวมตต. ตอบวา สญญาตาเจโตวมตตนน ไมจด เขาในธรรมทงปวง เพราะฉะนน ทานแยกไวไมถอเอา เพราะบาลวา สา ราเคน เปนอาท. บทวา เอกตถา ความวา มอรรถอยางเดยวกน ดวยสามารถแหงอารมณ. กบทเหลานน คอ อปปมาณะ อากญจญญะ สญญตะ อนมตตะ ทงหมด เปนชอของนพพานนนเอง. โดยปรยาย อยางน จงมอรรถเปนอนเดยวกน. แตพยญชนะตางกน โดยปรยายนวา กในทแหงหนง เปนอปปมาณา ในทแหงหนงเปนอากญจญญา ในท แหงหนงเปนสญญตา ในทแหงหนงเปนอนมตตา. จบ อรรถกถาโคทตตสตรท ๗


๘. นคณฐสตร วาดวยปญหา ๑๐ ขอของนครณฐนาฏบตร [๕๗๗] กสมยนนแล นครณฐนาฏบตรไดไปถงราวปาชอวา มจฉกาสณฑพรอมดวยนครณฐบรษทเปนอนมาก. จตตคฤหบดไดสดบ ขาววา นครณฐนาฎบตรไดมาถงราวปาชอวามจฉกาสณฑพรอมดวย นครณฐบรษทเปนอนมาก. ครงนนแล จตตคฤหบดพรอมดวยอบาสก หลายคนเขาไปหานครณฐนาฏบตรแลว ไดปราศรยกบนครณฐนาฏบตร ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงไดนง ณ ทควรสวน ขางหนง ครนแลวนครณฐนาฏบตรไดถามจตตคฤหบดวา ดกอนคฤหบด ทานยอมเชอตอพระสมณโคดมวา สมาธทไมมวตกวจารมอย ความดบ วตกวจารมอยหรอ. จตตคฤหบดกลาววา ทานผเจรญ ขาพเจาไมไดเชอตอ พระผมพระภาคเจา ในขอนวา สมาธอนไมมวตกวจารมอย ความดบแหง วตกวจารมอย. [๕๗๘] เมอจตตคฤหบดกลาวอยางนแลว นครณฐนาฏบตร แลดบรษทของตนแลวจงประกาศวา ทานผเจรญทงหลายจงดเรองน จตต- คฤหบดน เปนคนตรงไมโออวด ไมมมารยาจรงเพยงใด. จตตคฤหบดผเขาใจ วา พงมการดบวตกวจารนน กเทากบวาเขาใจวา พงกนกางลมไดดวยขาย หรอจตตคฤหบดผเขาใจวา พงมการดบวตกวจารนน กเทากบวาเขาใจวา พงกนกางกระแสนาคงคาไดดวยฝามอของตน จตตคฤหบดกลาววา ทาน ผเจรญ ทานยอมเขาใจเปนไฉน คอ ญาณกบศรทธาอะไรประณตกวากน.


นครณฐ. ดกอนคฤหบด ญาณนนแหละประณตกวาศรทธา. จตต. ทานผเจรญ ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราสงด จากกาม สงดจากอกศลธรรม เขาปฐมฌานอนมวตกวจารมปตและสขอน เกดแตวเวกอย ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราเขาทตยฌาน ฯลฯ เพราะวตกวจารสงบไป ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เพราะปตสนไป ฯลฯ เขาตตยฌาน ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราเขาจตตถฌาน. ฯลฯ เพราะละสขละทกขและดบโสมนส โทมนสกอนๆ ได. ทานผเจรญ ขาพเจารเหนอยอยางน จกไมเชอสมณะหรอพราหมณได ๆ วาสมาธอนไม มวตกวจารมอย ความดบแหงวตกวจารมอย. [๕๗๙] เมอจตตคฤหบดกลาวอยางนแลว นครณฐนาฏบตรได แลดบรษทของตนแลวจงประกาศวา ทานผเจรญทงหลายจงดเรองน จตต- คฤหบดน เปนคนไมตรง โออวด มมารยาจรงเพยงใด จตดคฤหบดกลาววา ทานผเจรญ กขาพเจาทราบคาททานพดเมอสกครนแหละวา ทานผเจรญ ทงหลายจงดเรองน จตตคฤหบดนเปนคนตรง ไมโออวด ไมมมารยาจรง เพยงใด และทราบคาททานพดเดยวนวา ทานผเจรญทงหลายจงดเรองน จตตคฤหบดนนเปนคนไมตรง โออวด มมารยาจรงเพยงใด ถาคาพดครงกอน ของทานเปนจรง คาพดครงหลงของทานกผด ถาคาพดครงหลงของทาน เปนจรง คาพดครงกอนของทานกผด กปญหาทมเหตผล ๑๐ ขอนยอม มาถงแกทาน เมอทานเขาใจเนอความแหงปญหาเหลานน กเชญบอกกบ นครณฐบรษท. ปญหา ๑๐ ขอน คอ ปญหา ๑ อเทศ ๑ ไวยากรณ ๑ ปญหา ๒ อเทศ ๒ ไวยากรณ ๒ ปญหา ๓ อเทศ ๓ ไวยากรณ ๓


ปญหา ๔ อเทศ ๔ ไวยากรณ ๔ ปญหา ๕ อเทศ ๕ ไวยากรณ ๕ ปญหา ๖ อเทศ ๖ ไวยากรณ ๖ ปญหา ๗ อเทศ ๗ ไวยากรณ ๗ ปญหา ๘ อเทศ ๘ ไวยากรณ ๘ ปญหา ๙ อเทศ ๙ ไวยากรณ ๙ ปญหา ๑๐ อเทศ ๑๐ ไวยากรณ ๑๐ ครนจตตคฤหบดไดถามปญหาทม เหตผล ๑๐ ขอนกะนครณฐนาฏบตรเสรจแลว ลกจากอาสนะหลกไป. จบ นคณฐสตรท ๘ อรรถกถานคณฐสตรท ๘ พงทราบวนจฉยในนคณฐสตรท ๘ ดงตอไปน. บทวา เตนปสงกม ความวา ถามวา จตตคฤหบด เปนอรย สาวก ชนอนาคามบคคล ผมอาคมอนถงแลว รคาสอนแจมแจงแลว เหตไร จงเขาไปหานครนถเปลอยกายไมมมงขวญเลา. ตอบวา เพอปลดเปลอง การวาราย และเพอความรงเรองวาทะ. ไดยนวา พวกนครนถ ยอมเขาไป วารายวา พวกสาวกของสมณโคดมเปนเชนตอไมตะเคยนอนแขง ยอมไม ทาปฏสนถารกบใครเลย จตตคฤหบด เขาไปหาแลว เพอปลดเปลองการวา รายนน และคดวา เราจกยกวาทะกบนครนถนนดงน. บทวา น ขวาห เอตถ ภนเต ภควโค สทธาย คจฉาม ทานแสดงวา บคคลใด ยอมไมทาใหแจงดวยญาณ บคคลนน พงไปดวยความเชอตอบคคลอนวา ไดยนวา สงนน เปนอยางนน แตสงนน อนเราทาใหแจงแลวดวยญาณ. เพราะฉะนน ขาพเจา จงไมเชอตอพระผมพระภาคเจา ในขอนดงน จงกลาวอยางน.


บทวา อปโลเกตวา ความวา นอมกายเขาไป ยดทอง ชคอ เพงดไปในทศทงปวง. บทวา พาเธตพพ มเยย ความวา จตตะ- คฤหบดนน พงเขาใจวา พงหามลม หรอพงผกไวดวยตาขาย โดยประการ ทลมจะออกไปไมไดฉะนน. บทวา สหธมมกา คอพรอมดวยเหต. บทวา ปม ปฏหเรยยาส สทธ นคคณปรสาย ความวา เมอทานรเนอความแหงปญหาเหลานน แลว พงบอกกบนครนถบรษทกอน ทานมายงสานกของเราผสนบสนน แลว พงประกาศใหบรษทรวาตนมาแลว ดงน. บทวา เอโก ปโห คอมรรคปญหาหนง. อธบายวา การแสวงหาปญหาหนง. บทวา เอโก อทเทโส คอ อะไร ชอวาหนง. หนงน คออเทศ. บทวา เอก พยากรณ ความวา คานวา สตวทงหลายทงปวง ดารงอยไดดวยอาหาร ชอวา ไวยากรณหนง. พงทราบเนอความในบททงปวงอยางน. จบ อรรถกถานคณฐสตรท ๘ ๙. อเจลสตร วาดวยอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทสสนะ [๕๘๐] กสมยนนแล อเจลกสสปไดเคยเปนสหายของจตต- คฤหบด เมอครงยงเปนคฤหสถ ไดไปถงราวปามจฉกาสณฑ จตตคฤหบด ไดสดบขาววา อเจลกสสปผเคยเปนสหายของเราเมอครงยงเปนคฤหสถ ไดมาถงราวปาชอมจฉกาสณฑ ครงนนแล จตตคฤหบดไดเขาไปหาอเจล- กสสปแลว ไดปราศรยกบอเจลกสสป ครนผานการปราศรยพอใหระลกถง


กนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามอเจลกสสปวา ทานกสสปผเจรญ ทานบวชมานานเทาไร อเจลกสสปตอบวา ดกอน คฤหบด เราบวชมาไดประมาณ ๓๐ ป. จตต. ทานผเจรญ กตลอดเวลา ๓๐ ปมาน อตตรมนสสธรรม อะไร ๆ ทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ อนทานบรรลแลว เปนธรรมเครองอยผาสก มอยหรอ. อ. ดกอนคฤหบด ตลอดเวลา ๓๐ ปมาน อตตรมนสสธรรม อะไร ๆ ทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ อนเราบรรลแลว เปนธรรมเครองอยผาสก ไมม นอกจากการประพฤตเปลอย การเปนคน โลน และการปดฝน. [๕๘๑] เมออเจลกสสปกลาวอยางน จตตคฤหบดไดกลาววา ทานผเจรญ ความเปนธรรมทพระผมพระภาคเจาตรสดแลว นาอศจรรย จรง ไมเคยมมาแลวหนอ เพราะในอเจลบรรพชาตลอดเวลา ๓๐ ป อตตรมนสสธรรมอะไร ๆ ทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ เปนธรรมอนทานบรรลแลว เปนธรรมเครองอยผาสก ไมม นอกจากการ ประพฤตเปลอย การเปนคนโลน และการปดฝน. อ. ดกอนคฤหบด กทานไดเขาถงความเปนอบาสกมาแลวนาน เทาไร. จตต. ทานผเจรญ สาหรบขาพเจาไดเขาถงความเปนอบาสกมา แลว ๓๐ ป.


อ. ดกอนคฤหบด กตลอดเวลา ๓๐ ปมาน อตตรมนสสธรรม อะไร ๆ ทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ อนทานบรรลแลว เปนธรรมเครองอยผาสก มอยหรอ. จตต. ทานผเจรญ แมคฤหสถกพงมธรรมเชนนนได เพราะ ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราสงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม. เขาปฐมฌาน มวตกวจาร มปตและสขอนเกดแตวเวกอย ขาพเจายอม จานงหวงไดทเดยววา เราเขาทตยฌาน . . . ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยว วา มอเบกขา มสตสมปชญญะ และเสวยสขดวยกาย เพราะปตสนไป เขาตตยฌาน . . . ขาพเจายอมจานงหวงไดทเดยววา เราเขาจตตถฌาน . . . กแหละขาพเจาพงพยากรณกอนพระผมพระภาคเจาไซร กจะไมเปนการ นาอศจรรย สาหรบขอทพระผมพระภาคเจาจะพงทรงพยากรณ ขาพเจา วา ไมมสงโยชนทจตตคฤหบดประกอบแลว (มแลว) จะพงเปนเหตให กลบมาสโลกนอก. [๕๘๒] เมอจตตคฤหบดกลาวอยางน อเจลกสสปไดกลาววา ทานผเจรญ ความเปนธรรมทพระผมพระภาคเจาตรสดแลว นาอศจรรย จรงไมเคยมมาแลวหนอ เพราะในพระธรรมวนยมคฤหสถผนงหมขาว จก บรรลอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทสสนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ เปนเครองอยผาสกเชนนน ดกอนคฤหบด ขาพเจาพงไดบรรพชาอปสมบท ในพระธรรมวนยน.


ครงนนแล จตตคฤหบดไดพาเอาอเจลกสสปเขาไปหาภกษผเถระ ถงทอยแลวกลาววา ขาแตทานผเจรญทงหลาย อเจลกสสปผนเคยเปนสหาย ของขาพเจาเมอครงยงเปนคฤหสถ ขอพระเถระทงหลายจงใหอเจลกสสป ผนบรรพชาอปสมบทเถด ขาพเจาจกบารงเธอดวยจวร บณฑบาต เสนา- สนะและคลานปจจยเภสชบรกขาร. อเจลกสสปไดบรรพชาอปสมบทใน พระธรรมวนยแลว. ทานพระอเจลกสสปอปสมบทแลวไมนาน หลกออก จากหม อยผเดยว ไมประมาท มความเพยร มใจแนวแนกระทาใหแจง ซงทสดแหงพรหมจรรยอนยอดเยยม ทกลบตรทงหลายออกบวชเปน บรรพชตโดยชอบตองการนน ดวยปญญาอนยงเองในปจจบน เขาถงอยร ชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรทา ทาเสรจแลว กจอน เพอความเปนอยางนมไดม กแลทานพระอเจลกสสปไดเปนพระอรหนต องคหนงในจานวนพระอรหนตทงหลาย. จบ อเจลสตรท ๙ อรรถกถาอเจลสตรท ๙ พงทราบวนจฉยในอเจลสตรท ๙ ดงตอไปน. บทวา กวจร ปพพชโต ความวา เวลานานเทาไร. บทวา อตตรมนสสธมโม คอ กศลกรรมบถ ๑๐ ชอวา มนสสธรรม. ยง กวามนสสธรรมนนชอวาอตตรมนสสธรรม. บทวา อลมรยญาณทสสน- วเสโส ความวา ญาณทสสนวเศษกลาวคอ อลมรยธรรมเพราะสามารถ


เพอทาความเปนอรยะ. บทวา นคเคยย คอจากความเปนคนเปลอย บทวา มเฑยย คอจากความเปนคนโลน. บทวา วาฬนปโปตนาย คอจาก การปดฝน อธบายวา เมอเขานงทพนดน กแตเพยงถอแซหางนกยงเพอ ปดฝนธลและทรายทตดอยใกลทนง. จบ อรรถกถาอเจลสตรท ๙ ๑๐. คลานสตร วาดวยพทธคณ ธรรมคณ สงฆคณ [๕๘๓] กสมยนนแล จตตคฤหบดปวย เปนทกข มไขหนก ครงนนแล อารามเทวดา วนเทวดา รกขเทวดา ( และ ) เทวดาทสงสถต อยทตนไมเปนยา หญาและพญาไม มารวมประชมกนแลวกลาวกบจตต คฤหบด วา ดกอนคฤหบด ทานจงปรารถนาวา ขอใหเราเปนพระเจา จกรพรรดราชในอนาคตเถด. เมอพวกเทวดากลาวอยางนแลว จตตคฤหบด จงไดกลาวกะเทวดาเหลานนวา แมการเปนเชนนนกเปนของไมเทยง ไม ยงยน จาจะตองละไป. [๕๘๔] เมอจตตคฤหบดกลาวอยางนแลว พวกมตรสหายญาต สาโลหตของจตตคฤหบดไดกลาวกะจตตคฤหบดวา ขาแตทานผเปนบตร นาย ทานจงตงสตไว อยาเพอไป. จตต. ฉนไดพดอะไรออกไปบางหรอ ทเปนเหตใหพวกทาน ทงหลายกลาวกะฉนอยางนวา ขาแตทานผเปนบตรนาย ทานจงตงสตไว อยาเพอไป.


มตร. ขาแตทานผเปนบตรนาย ทานไดพดอยางนวา แมการเปน เชนนน กเปนของไมเทยง ไมยงยน จาจะตองละไป. จตต. จรงอยางนน อารามเทวดา วนเทวดา รกขเทวดา (และ) เทวดาทสงสถตอยทตนไมเปนยา หญาและพญาไม ไดกลาวกะเราอยางน วา ดกอนคฤหบดทานจงตงปรารถนาวา ขอใหเราไดเปนพระเจาจกรพรรด- ราชในอนาคตกาล ฉนจงไดกลาวกะเทวดาเหลานนวา แมการเปนเชนนน กเปนของไมเทยง ไมยงยน จาจะตองละไป. มตร. ขาแตทานผเปนบตรนาย กอารามเทวดา วนเทวดา รกข เทวดา (และ) เทวดาทสงสถตอยทตนไมเปนยา หญาและพญาไมเหลานน เหนอานาจประโยชนอะไร จงไดกลาววา ดกอนคฤหบด ทานจงปรารถนา วา ขอใหเราไดเปนพระเจาจกรพรรดราชในอนาคตเถด. จตต. อารามเทวดา วนเทวดา รกขเทวดา ( และ ) เทวดาท สงสถตอยทตนไมเปนยา หญาและพญาไมเหลานน มความคดอยางนวา จตตคฤหบดผนเปนผมศล มกลยาณธรรม ถาเธอจกปรารถนาวา ขอใหเรา ไดเปนพระเจาจกรพรรดราชในอนาคตไซร การปรารถนาดวยใจของเธอผ มศลนจกสาเรจไดเพราะศลบรสทธ ผประกอบดวยธรรมยอมเพมกาลงใหผ ทประกอบดวยธรรม อารามเทวดา วนเทวดา รกขเทวดา ( และ ) เทวดา ทสงสถตอยทตนไมเปนยา หญาและพญาไมเลานน เหนอานาจประโยชน ดงกลาวมาน จงไดกลาววา ดกอนคฤหบด ทานจงปรารถนาวาขอใหเราได เปนพระเจาจกรพรรดราชในอนาคตเถด ฉนจงไดกลาวกะเทวดาเหลานน วา แมการเปนเชนนนก เปนของไมเทยง ไมยงยน จาจะตองละไป.


มตร. ขาแตทานผเปนบตรนาย ถาเชนนน ขอทานจงกลาวสอน พวกขาพเจาบาง. [๕๘๕] จตต. ฉะนน พวกทานพงศกษาอยางนวา พวกเรา จกประกอบดวยศรทธาอนไมหวนไหวในพระพทธเจาวา แมเพราะเหตน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนนเปนพระอรหนต ตรสรเองโดยชอบ ถง พรอมดวยวชชาและจรณะเสดจไปดแลว รแจงโลก เปนสารถฝกบรษท ควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนผ เบกบานแลว เปนผจาแนกธรรม พวกเราจกประกอบดวยศรทธาอนไม หวนไหวในพระธรรมวา พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาตรสดแลว อนผ ปฏบต จะพงเหนเอง ไมประกอบดวยกาล ควรเรยก ใหมาด ควรนอมเขามา อนวญชนจะพงรเฉพาะตน พวกเราจกประกอบดวยศรทธาอนไมหวนไหว ในพระสงฆวา พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาเปนผปฏบตดแลว ปฏบตตรง ปฏบตเปนธรรม ปฏบตชอบ นคอคแหงบรษ ๔ ไดแกบรษ บคคล ๘ นคอ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผควรของคานบ เปนผควรของตอนรบ เปนผควรของทาบญ เปนผควรกระทาอญชล เปนนาบญของโลก ไมมนาบญอนยงใหญไปกวา. อนง ไทยธรรมทกชนด ในตระกล จกเปนของควรแบงกบทานผมศล มกลยาณธรรม พวกทาน พงศกษาอยางนแล ครงนนแล จตตคฤหบด ครนแนะนามตรสหายญาต สาโลหตใหเลอมใสในพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ และจาคะแลว ไดกระทากาละ. จบ คลานสตรท ๑๐ จบ จตตตหปตปจฉา.


อรรถกถาคลานสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยในคลานสตรท ๑๐ ดงตอไปน. บทวา อารามเทวดา ความวา พวกเทพยดา ผสงอยในสวนดอกไม และในสวนผลไม. บทวา วนเทวดา คอเทพยดาผสงอยในไพรสณฑ บทวา รกขเทวดา ความวา เวสสวณเทวดา ในกาลแหงพระเจามตตราช พวกเทพดา ผสงอยในตนไมเหลานนอยางน บทวา โอสธตณวนปปต ความวา พวกเทพดา ผสงอยบนตนสมอไทยและมะขามปอมเปนตน บนหญามงกระตายและหญาปลองเปนตน และบนตนไมเจาปา บทวา สงคมม คอประชมพรอมกนแลว. บทวา สมาคมม คอมาพรอมกน แลวแตทนน ๆ บทวา ปณเธห ความวา ทานจงตงดวยสามารถความ ปรารถนา บทวา อชฌสสต สลวโต เจโตปณธ ความวา ความ ปรารถนาแหงจต จกสาเรจ แกเธอผมศล. บทวา ธมมโก ผประกอบ ดวยกศลธรรม ๑๐ คอไมถงอคต. บทวา ธมมราชา เปนไวพจนของ บทวา ธมมโก นนแหละ. อนง ชอวา ธรรมราชา เพราะราชสมบต อนพระองคทรงไดแลว โดยธรรม. บทวา ตสมา ความวา ขาแตทานผเปน บตรนายถาอยางนน ขอทานทงหลาย จงกลาวสอนพวกขาพเจา ดวยโอวาท เปนตนเถด. บทวา อปปฏวภตต ความวา ไทยธรรมอนแบงกนแลวอยาง วา พวกเราจกถวายสงนแกพวกภกษ เราจกบรโภคสงนดวยตนดงน จกเปนของทงไป กบดวยพวกภกษดวยประการฉะน. จบ อรรถกถาคลานสตรท ๑๐ จบ อรรถกถาจตตคหปตปจฉาสงยต


รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. สงโยชนสตร ๒. ปฐมอสทตตสตร ๓. ทตยอสทตตสตร ๔ มหกสตร ๕. ปฐมกามภสตร ๖. ทตยกามภสตร ๗. โคทตตสตร ๘. นคณฐสตร ๙. อเจลสตร ๑๐. คลานสตร.


๘. คามณสงยต ๑. จณฑสตร วาดวยคนดและคนสงบเสงยม [๕๘๖] ครงนนแล นายจณฑคามณเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถงทประทบ ถวายบงคมแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถาม พระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ อะไรหนอ เปนเหตเปน ปจจยทาใหบคคลบางคนในโลกน ถงความนบวา เปนคนด เปนคนด กอะไรหนอเปนเหตเปนปจจยทาใหบคคลบางคนในโลกนถงความนบ เปนคนสงบเสงยม เปนคนสงบเสงยม. พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนนายคามณ คนบางคนในโลกนยงละราคะไมได เพราะเปนผยงละ ราคะไมได คนอนจงยวใหโกรธ คนทยงละราคะไมไดเมอถกคนอนยว ใหโกรธ ยอมแสดงความโกรธใหปรากฏ ผนนจงนบไดวาเปนคนด. คน บางคนในโลกนยงละโทสะไมได เพราะเปนผยงละโทสะไมได คนอนจง ยวใหโกรธ คนทยงละโทสะไมไดเมอถกคนอนยวใหโกรธ ยอมแสดง ความโกรธใหปรากฏ ผนนจงนบไดวาเปนคนด. คนบางคนในโลกนยงละ โมหะไมได เพราะเปนผยงละโมหะไมได คนอนจงยวใหโกรธ คนทยง ละโมหะไมได ถกคนอนยวใหโกรธยอมแสดงความโกรธใหปรากฏ ผนน จงนบไดวาเปนคนด ดกอนนายคามณ นเปนเหตเปนปจจยทาใหคน บางคนในโลกนถงความนบวาเปนคนด เปนคนดดงน.


[๕๘๗] ดกอนนายคามณ อนง คนบางคนในโลกนละราคะได แลว เพราะเปนผละราคะได คนอนยวกไมโกรธ คนทละราคะไดแลว ถกคนอนยวใหโกรธกไมแสดงความโกรธใหปรากฏ ผนนจงนบไดวา เปน คนสงบเสงยม. คนบางคนในโลกนละโทสะไดแลว เพราะเปนผละโทสะ ได คนอนยวกไมโกรธ คนทละโทสะไดแลวถกคนอนยวใหโกรธ กไม แสดงความโกรธ ใหปรากฏ ผนนจงนบไดวา เปนคนสงบเสงยม คนบางคน ในโลกนละโมหะไดแลว เพราะเปนผละโมหะได คนอนยวไมได คนทละโมหะไดแลวถกคนอนยวใหโกรธ กไมแสดงความโกรธปรากฏ ผนนจงนบไดวา เปนคนสงบเสงยม. ดกอนนายคามณ นเปนเหตเปน ปจจยทาใหคนบางคนในโลกนถงความนบวา เปนคนสงบเสงยม เปนตน สงบเสงยมดงน. [๕๘๘] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายจณฑคามณ ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศหา ของพระองค แจมแจงยงนก พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงยงนก. พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย เปรยบเหมอนงาย ของทควา เปดของทปด บอกหนทางใหแกคนหลงทาง หรอตามประทป ในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระธรรมและพระภกษสงฆ วาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสก ผถงพระรตนตรยเปนสรณะจนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ จณฑสตรท ๑


อรรถกถาคามณสงยต อรรถกถาจณฑสตรท ๑ คามณสงยตจณฑสตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา จณโฑ คามณ ความวา นายบานคนหนง ทพระธรรม สงคาหกเถระ เรยกชอวา จณฑะ. ดวยบทวา ปาตกโรต ทานแสดงวา เขาทะเลาะกทะเลาะตอบ เขาดากดาตอบ เขาประหารกประหารตอบ ชอวาทาใหปรากฏ. ดวยบทวา น ปาตกโรต ทานแสดงวา แมถกดา กไมทาตวเปนขาศกอะไร ๆ. จบ อรรถกถาจณฑสตรท ๑ ๒. ตาลปตตสตร วาดวยปญหาของนกเตนราชอวาตาลบตร [๕๘๙] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหาร เวฬวนกลนทกนวาปสถาน ใกลกรงราชคฤห. ครงนน พอบานนกเตนรา นามวา ตาลบตร เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคม พระผมพระภาคเจาแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถาม พระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเคยไดยนคาของ นกเตนรา ผเปนอาจารยและปาจารยกอน ๆ กลาววา นกเตนราคนใด ทาใหคนหวเราะ รนเรง ดวยคาจรงบาง ทาเทจบาง กลางสถานเตนรา กลางสถานมหรสพ ผนนเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงความเปนสหาย


แหงเทวดาผราเรง ในขอนพระผมพระภาคเจาตรสอยางไร. พระผมพระ- ภาคเจาตรสวา อยาเลยนายคามณ ขอพกขอนเสยเถด ทานอยาถามขอน กะเราเลย. [๕๙๐] แมครงท ๒ . . . . แมครงท ๓ พอบานนกเตนรานามวา ตาลบตร กไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระ- องคเคยไดยนคาของนกเตนรา ผเปนอาจารยและปาจารยกอน ๆ กลาววา นกเตนราคนใดทาใหคนหวเราะ รนเรง ดวยคาจรงบาง คาเทจบาง ในทามกลางสถานเตนรา ในทามกลางสถานมหรสพ ผนนเมอแตกกาย ตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาผราเรง ในขอนพระผมพระ- ภาคเจาตรสอยางไร. [๕๙๑] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายคามณ เราหาม ทานไมไดแลววา อยาเลยนายคามณ ขอพกขอนเสยเถด ทานอยาถาม ขอนกะเราเลย แตเราจกพยากรณใหทาน ดกอนนายคามณ เมอกอนสตว ทงหลายยงไมปราศจากราคะ อนกเลสเครองผกคอราคะผกไว นกเตนรา รวบรวมเขาไวซงธรรมอนเปนทตงแหงความกาหนด ในทามกลางสถาน เตนรา ในทามกลางสถานมหรสพ แกสตวเหลานนมากยงขน. เมอกอน สตวทงหลายยงไมปราศจากโทสะ อนกเลสเครองผกคอโทสะผกไว นก- เตนรารวบรวมเขาไวซงธรรมเปนทตงแหงโทสะ ในทามกลางสถานเตนรา ในทามกลางสถานมหรสพ แกสตวเหลานนมากยงขน. เมอกอนสตว ทงหลายยงไมปราศจากโมหะ อนกเลสเครองผกคอโมหะผกไว นกเตนรา ยอมรวบรวมไวซงธรรมอนเปนทตงแหงโมหะ ในทามกลางสถานเตนรา


ในทามกลางสถานมหรสพ แกสตวเหลานนมากยงขน นกเตนรานน ตนเองกมวเมาประมาท ตงอยในความประมาท เมอแตกกายตายไป ยอม บงเกดในนรกชอปหาสะ. อนง ถาเขามความเหนอยางนวา นกเตนรา คนใดทาใหคนหวเราะ รนเรง ดวยคาจรงบาง คาเทจบาง ในทามกลาง สถานเตนรา ในทามกลางสถานมหรสพ ผนนเมอแตกกายตายไป ยอม เขาถงความเปนสหายแหงเทวดาชอปหาสะ. ความเหนของเขานนเปนความ เหนผด. ดกอนนายคามณ กเรายอมกลาวคตสองอยางคอ นรกหรอกาเนด สตวเดยรจฉานอยางใดอยางหนง ของบคคลผมความเหนผด [๕๙๒] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว พอบานนก- เตนรานามวาตาลบตร รองไหสะอน นาตาไหล พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายคามณ เราไดหามทานแลวมใชหรอวา อยาเลย นายคามณ ขอพกขอนเสยเถด อยาถามขอนกะเราเลย. คามณ. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไมไดรองไหถงขอท พระผมพระภาคเจาตรสอยางนกะขาพระองคหรอก แตวาขาพระองคถก นกเตนราผเปนอาจารยและปาจารยกอน ๆ ลอลวงใหหลงสนกาลนานวา นกเตนราคนใดทาใหคนหวเราะ รนเรง ดวยคาจรงบาง คาเทจบาง ใน ทามกลางสถานมหรสพ ผนนเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงความเปน สหายของเทวดาชอปหาสะ. ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของ พระองคแจมแจงยงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระ- องคแจมแจงยงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางแกคนหลงทางหรอตามประทบ


ในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจากบทงพระธรรมและภกษสงฆวาเปน สรณะ ขาพระองคพงไดบรรพชาอปสมบท ในสานกของพระผมพระ- ภาคเจา นายนฏคามณนามวาตาลบตรไดบรรพชา ไดอปสมบทในสานก พระผมพระภาคเจาแลว ทานพระตาลบตรอปสมบทไมนาน หลกออกจาก หมอยผเดยว ไมประมาท มความเพยร มใจแนวแน ฯลฯ กแลทาน พระตาลบตรเปนพระอรหนตองคหนง ในจานวนพระอรหนตทงหลาย. จบ ตาลปตตสตรท ๒ อรรถกถาตาลปตตสตรท ๒ ในตาลปตตสตรท ๒ พงทราบวนฉยดงตอไปน. บทวา ตาลปตโต คอเขามชออยางนน. เลากนมาวา นายบาน นกฟอนราคนนน มผวพรรณผองใสเหมอนลกตาลสกทหลดจากขว. ดวย เหตนน คนทงหลายจงตงชอเขาวา ตาลบตร. นายตาลบตรผนนน เขาถงพรอมดวยอภนหาร ( บญเกา ) เปนบคคลเกดในภพสดทาย (ไมตอง เกดอก ). แตเพราะธรรมดาปฏสนธ เอาแนนอนไมได เหมอนทอนไม ทขวางไปในอากาศ ฉะนน นายตาลบตรนจงบงเกดในตระกลนกฟอนรา พอเจรญวยกเปนยอดทางนาฏศลปศลปฟอนรา มชอกระฉอนไปทวชมพ- ทวป. เขามเกวยน ๕๐๐ เลม มหญงแมบาน ๕๐๐ คนเปนบรวาร แมเขากมภรรยาจานวนเทานน ดงนนเขาจงพรอมดวยหญง ๑,๐๐๐ คน


และเกวยน ๑,๐๐๐ เลม อยอาศยนครหรอนคมใด ๆ ประชาชนในนคร หรอนคมนน ๆ พากนใหทรพยแสนหนงแกเขากอนทเดยว. เมอเขาแตงตว แสดงมหรสพกาลงเลนกฬาพรอมดวยหญง ๑,๐๐๐ คนอย ประชาชน ตางโยนเครองประดบมอเทาเปนตน ตบรางวลใหไมมสนสด. วนนนเขา แวดลอมดวยหญง ๑,๐๐๐ คน เลนกฬาในกรงราชคฤห เพราะมญาณ แกกลา พรอมดวยบรวารทงหมดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ. บทวา สจจาลเกน ไดแกดวยคาจรงบาง ดวยคาเทจบาง. บทวา ตฏเตต ความวา ขอนนจงพกไว. บทวา รชนยา ไดแกมายากล แสดงลมเจอฝนพดดายหาสออกจากปาก ซงเปนปจจยแหงราคะ และนย ทยง ๆ ขนไปอยางอนซงแสดงอาการทประกอบดวยความยนดในกาม. บทวา ภยโยโส มตตาย ไดแกโดยประมาณยง. บทวา โทสนยา ไดแกอาการทแสดงมายากลมการตดมอและเทาเปนตน ซงเปนปจจยแหง โทสะ. บทวา โมหนยา. ไดแกมายากลชนดชนดเอานาทานามน เอานามน ทานา อยางนเปนตน ซงเปนเปนปจจยแหงโมหะ. บทวา ปหาโส นาม นรโยความวา ธรรมดานรกทชอวา ปหาสะ มไดมเปนนรกหนงตางหาก แตเปนสวนหนงของอเวจนงเองทพวกสตวแตงตวเปนนกฟอนรา ทาเปน ฟอนราและขบรองพากนหมกไหมอย ทานกลาวหมายเอานรกนน. ในบทวา นาห ภนเต เอต โรทาม น พงทราบเนอความดวยอานาจสกรรมกรยา อยางนวา ขาพระองคมไดรองไหถงการพยากรณของพระผมพระภาคเจา ขอนน พระเจาขา. อนง ในขอวา ชนทงหลายปรารภถงคนตายมนาตา ไหลรองไหเปนตนน พงทราบวาเปนอกโวหารหนง. จบ อรรถกถาตาลปตตสตรท ๒


๓. โยธาชวสตร วาดวยปญหาของนกรบอาชพ [๕๙๓] ครงนนแล นายบานนกรบอาชพเขาไปเฝาพระผม พระภาคเจาถงทประทบ ฯลฯ ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบคาของนกรบอาชพทงอาจารย และปาจารยกอน ๆ กลาวกนอยางนวา นกรบอาชพคนใดอตสาหะพยายาม ในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย ผนน เมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ในขอน พระผมพระภาคเจาตรสวาอยางไร พระผมพระภาคเจาตรสวา อยาเลย นายบาน ขอพกขอนเสยเถด อยาถามขอนกะเราเลย แมครงท ๒ ฯลฯ แมครงท ๓ นายนกรบอาชพไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแต พระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบคาของนกรบอาชพทงอาจารยและ ปาจารยกอน ๆ กลาวกนอยางนวา นกรบอาชพคนใดอตสาหะพยายาม ในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย ผนน เมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ในขอน พระผมพระภาคเจาจะตรสวากะไร พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอน นายบาน เราหามทานไมไดแลววา อยาเลยนายบาน ของดขอนเสยเถด อยาถามเราถงขอนเลย แตเราจกพยากรณใหทาน ดกอนนายบาน นกรบ อาชพคนใดอตสาหะพยายามในสงคราม ผนนยดหนวงจตกระทาไวไมด ตงจตไวไมดกอนวา สตวเหลานจงถกฆา จงถกแทง จงขาดสญ จงพนาศ หรอวาอยาไดม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย ผนนเมอตายไป ยอมเกดในนรกชอสรชต กถาเขามความเหนอยางนวา


นกรบอาชพคนใดอตสาหะพยายามในสงความ คนอนฆาผนนซงกาลง อตสาหะพยายามใหถงความตาย ผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปน สหายของเทวดาเหลาสรชต ดงนไชร ความเหนของผนนเปนความเหนผด ดกอนนายบาน กเรายอมกลาวคต ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ นรก หรอกาเนดสตวเดยรจฉานของบคคลผมความเหนผด [๕๙๔] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายบานนกรบ อาชพรองไหสอน นาตาไหล พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายบาน เราไดหามทานแลวมใชหรอวา อยาเลยนายบาน ของดขอนเสยเถด อยา ถามเราถงขอนเลย เขาทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไมได รองไหถงขอทพระผมพระภาคเจาตรสอยางน กะขาพระองคหรอก แตวา ขาพระองคถกนกรบอาชพทงอาจารยและปาจารยกอน ๆ ลอลวงใหหลงสน กาลนานวานกรบอาชพคนใดอตสาหะพยายามในสงความ คนอนฆาผนน ซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย นกรบอาชพคนนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ดงน ขาแตพระองค ผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศ ธรรมโดยอเนกปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแก คนหลงทาง หรอสองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกไดเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระ- ธรรมและพระภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจา ขาพระองควาเปนอบาสกผถงพระรตนตรยเปนสรณะจนตลอดชวต ตงแต วนนเปนตนไป. จบ โยธาชวสตรท ๓


อรรถกถาโยธาชวสตรท ๒ ในโยธาชวสตรท ๓ พงทราบ วนจฉยดงตอไปน. บทวา โยธาชโว ความวา ผเลยงชพดวยการรบ ( นกรบอาชพ) พระธรรมสงคาหกเถระตงชอไวอยางน. บทวา อสสหต วายมต ได แกทาความอตสาหะพยายาม. บทวา ปรยาปาเทนต ไดแกใหถงความตาย บทวา ทกกฏ ไดแกทาจตไวไมด. บทวา ทปปณหต ไดแกตงจตไวไมด บทวา สรชโต นาม นรโย ความวา แมนรกชอสรชตน กมไดเปน นรกหนงตางหาก แตเปนสวนหนงของอเวจนนเอง ทพวกนกรบอาชพ ผกสอดอาวธ ๕ อยาง ถอโล ขนชางมารถเหมอนรบอยในสนามรบ หมกไหมอย ขอนทานกลาวหมายเอานรกนน. จบ อรรถกถาโยธาชวสตรท ๓ ๔. หตถาโรหสตร วาดวยปญหาของนายทหารชาง [๕๙๕] ครงนนแล นายทหารชางไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถงทประทบ ฯลฯ จนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ หตถาโรหสตรท ๔


๕. อสสาโรหสตร วาดวยปญหาของนายทหารมา [๕๙๖] ครงนนแล นายทหารมาเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถงทประทบ ถวายบงคมแลวนงอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทล ถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบคา ของทหารมา ทงอาจารยและปาจารยกอน ๆ พดกนวา ทหารมาคนใด อตสาหะพยายามในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามให ถงความตาย ทหารมาผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดา เหลาสรชต ในขอนพระผมพระภาคเจาตรสวากระไร พระผมพระภาคเจา ตรสวา อยาเลยของดขอนเสยเถด อยาถามเราถงขอนเลย แมครงท ๒ ฯลฯ แมครงท ๓ นายทหารมาไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแต พระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบคาของทหารมาทงอาจารยและปาจารย คนกอน ๆ พดกนวา ทหารมาคนใดอตสาหะพยายามในสงคราม คนอน ฆาผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดาเหลาสรชต ใน ขอนพระผมพระภาคเจาตรสวากระไร พระผมพระภาคเจาตรสวา แนะ นาย เราหามไมไดแนแลววา อยาเลยนาย ของดขอนเสยเถด อยาถาม เราถงขอนเลย แตเราจกพยากรณใหทาน แนะนาย ทหารมาคนใดอตสาหะ พยายามในสงคราม ผนนยดหนวงจตกระทาไวไมด ตงจตไวไมดกอนวา สตวเหลานจงถกฆา จงถกแทง จงขาดสญ จงพนาศ หรอวา จงอยา มคนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถงความตาย ทหารมาผนน เมอตายไป ยอมบงเกดในนรกชอสรชต อนง ถาเขามความเหนวา ทหารมา


คนใดอตสาหะพยายามในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายาม ใหถงความตาย ทหารมาผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของ เทวดาเหลาสรชต ดงน ไซร ความเหนของเขานนเปนความเหนผด แนะ. นาย กเรากลาวคต ๒ อยาง อยางใดอยางหนง คอ นรกหรอกาเนด สตวเดยรจฉาน ของบคคลผมความเหนผด. [๕๙๗] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายทหารมา รองไห นาตาไหล พระผมพระภาคเจาตรสวา แนะนาย เราไดหามทาน อยางนแลวมใชหรอวา อยาเลยนาย ของดขอนเสยเถด อยาถามเราถง ขอนเลย เขาทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคมไดรองไหถงขอท พระผมพระภาคเจาตรสกะขาพระองคหรอก แตวาขาพระองคถกทหารมา ทงอาจารยและปาจารยกอน ๆ ลวงใหหลงสนกาลนานวา ทหารมาคนใด อตสาหะพยายามในสงคราม คนอนฆาผนนซงกาลงอตสาหะพยายามใหถง ความตาย ทหารมาผนนเมอตายไป ยอมเขาถงความเปนสหายของเทวดา เหลาสรชต ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจง นก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนกปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทาง หรอสองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกไดเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนขอถาม พระผมพระภาคเจากบทงพระธรรมและภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผม- พระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสกผถงพระรตนตรยเปน สรณะ จนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ อสสาโรหสตรท ๕


อรรถกถาหตถาโรหสตรท ๔ และ อสสาโรหสตรท ๕ แมในสตรท ๔ และสตรท ๕ กนยนเหมอนกน. จบ อรรถกถาสตรท ๔ - ๕ ๖. ภมกสตร วาดวยผทาอกศลกรรมบถ ๑๐ ยอมเขาถงอบาย [๕๙๘] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ ปาวารก- อมพวน ใกลเมองนาฬนทา ครงนนแล นายบานนามวาอสพนธกบตร เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พวกพราหมณชาวปจฉาภม มคณโฑนาตดตว ประดบพวงมาลยสาหรายอาบนาทกเชาเยน บาเรอไฟ พราหมณเหลานน ชอวายงสตวทตายทากาละแลวใหฟนขนมา ใหรสกตว จงใหขนสวรรค ขาแตพระองคผเจรญ กพระผมพระภาคเจาผเปนพระอรหนตสมมาสม- พทธเจา สามารถการทาใหสตวโลกทงหมด เมอตายไป พงเขาถงสคต โลกสวรรคไดหรอ พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายคามณ ถาอยาง นน เราจกยอนถามทานในขอน ปญหาควรแกทานดวยประการใด ทาน พงพยากรณปญหาขอนนดวยประการนน ทานจะสาคญความขอนนเปน ไฉน บรษในโลกนฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ พดสอเสยด พดคาหยาบ พดเพอเจอ มากไปดวยอภชฌา มจตพยาบาท


มความเหนผด หมมหาชนมาประชมกนแลว พงสวดวงวอน สรรเสรญ ประนมมอเดนเวยนรอบผนนวา คอบรษนเมอตายไป จงเขาถงสคตโลก สวรรค ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษนนเมอตายไป พงเขาถง สคตโลกสวรรคเพราะเหตการสวดวงวอน เพราะเหตการสรรเสรญ หรอ เพราะเหตการประนมมอเดนเวยนรอบดงน หรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๕๙๙] พ. ดกอนนายคามณ เปรยบเหมอนบรษโยนหนกอน หนาใหญลงในหวงนาลก หมมหาชนพงมาประชมกนแลวสวดวงวอน สรรเสรญ ประนมมอเดนเวยนรอบหนนนวา ขอจงโผลขนเกดทาน กอนหน ขอจงลอยขนเถดทานกอนหน ขอจงขนบกเถดทานกอนหนทาน จะสาคญความขอนนเปนไฉน กอนหนนนพงโผลขน พงลอยขน หรอ พงขนบก เพราะเหตการสวดวงวอน สรรเสรญ ประณมมอเดนเวยน รอบของหมมหาชนบางหรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ฉนนนเหมอนกน บรษคนใดฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ พดสอเสยด พดคาหยาบ พด เพอเจอ มากไปดวยอภชฌา มจตพยาบาท มความเหนผด หมมหาชน พงมาประชมกนแลวสวดวงวอน สรรเสรญ ประนมมอเดนเวยนรอบ บรษนนวา ขอบรษนเมอตายไป จงเขาถงสคตโลกสวรรค กจรง แตบรษ นนเมอตาย พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก.


วาดวยผเวนจากอกศลกรรมบถ ๑๐ ยอมเขาถงสวรรค [๖๐๐] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษในโลกนเวนจากปาณาตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท ปสณาวาจา ผรสวาจา สมผปปลาปะ ไมมากไปดวยอภชฌา มจตไมพยาบาท มความเหนชอบ หมมหาชนพงมาประชมกนแลวสวดวงวอน สรรเสรญ ประนมมอเดนเวยนรอบบรษนนวา ขอบรษนเมอตายไป จงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษนนเมอตายไป พงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะเหตการสวดวงวอน สรรเสรญ หรอเพราะเหตการประนมมอเดนเวยนรอบของหมมหาชนบางหรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๖๐๑] พ. ดกอนนายคามณ เปรยบเหมอนบรษลงยงหวงนา ลกแลว พงทบหมอเนยใสหรอหมอนามน กอนกรวดหรอกอนหนทมอย ในหมอนน พงจมลง เนยใสหรอนามนทมอยในหมอนนพงลอยขน หมมหาชนพงมาประชมกนแลวสวดวงวอน สรรเสรญ ประนมมอเดน เวยนรอบเนยใสหรอนามนนนวา ขอจงจมลงเถดทานเนยใสและนามน ขอจงดาลงเถดทานเนยใสและนามน ขอจงลงภายใตเถดทานเนยใสและ นามน ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เนยใสและนามนนนพงจมลง พงดาลง พงลงภายใต เพราะเหตแหงการสวดวงวอน สรรเสรญ หรอ เพราะเหตการประนมมอเดนเวยนรอบของหมมหาชนบางหรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา.


พ. ดกอนนายคามณ ฉนนนเหมอนกน บรษใดเวนจากปาณา- ตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท ปสณาวาจา ผรสวาจา สมผปปลาปะ ไมมากไปดวยอภชฌา มจตไมพยาบาท มความเหนชอบ หมมหาชนจะพากนมาประชมแลวสวดวงวอน สรรเสรญ ประนมมอเดน เวยนรอบบรษนนวา ขอบรษนเมอตายไป จงเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก กจรง แตบรษนนเมอตายไปพงเขาถงสคตโลกสวรรค. [๖๐๒] เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายบานนามวา อสพนธกบตรไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรม เทศนาของพระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดย อเนกปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทาง หรอสองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ฉะนน ขาแตพระองค ผเจรญ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจากบทงพระธรรมและภกษ สงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองค วาเปน อบาสกผถงพระรตนตรยเปนสรณะจนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป. จบ ภมกสตรท ๖ อรรถกถาภมกสตรท ๖ ในภมกสตรท ๖ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ปจฉาภมกา แปลวา ชาวปจฉาภม. บทวา กามณฑลกา แปลวา มคณโฑนาประจาตว. บทวา เสวาลมาลกา ความวา เชาขนกเอา สาหรายบาง ดอกอบลเปนตนบาง จากนาทาเปนพวงมาลยประดบ เพอให


รวาเปนผบรสทธดวยนา บทวา อทโกโรหกา แปลวา อาบนาเชาเยน บทวา อยยาเปนต แปลวา ใหเปนขน. บทวา สาเปนต แปลวา ใหรชอบ. บทวา สคค นาม โอกกาเปนต ความวา ยนหอมลอมชวนให เขาไปยงสวรรควา ไปพรหมโลกเถด ทานผเจรญ. บทวา อนปรสกเกยย แปลวา เดนเวยนรอบ. บทวา อมมชช แปลวา จงผดขนเถด บทวา ถลมปลว แปลวา จงขนบกเถด. บทวา ตตร ยสส ความวา กอนกรวด หรอกระเบองใดพงมในหมอนน. บทวา สกขรา วา กลา วา แปลวา กอนกรวดหรอกระเบอง. บทวา สา อโธคาม อสส ความวา กอนกรวด หรอกระเบองนน พงจมลง คอพงไปขางลาง. บทวา อโธ คจฉ แปลวา จงไปขางลาง. จบ อรรถกถาภมกสตรท ๖ ๗. เทศนาสตร วาดวยการแสดงธรรมเปรยบดวยนา ๓ ชนด [๖๐๓] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ ปาวารก- อมพวน ใกลเมองนาฬนทา ครงนนนายบานนามวาอสพนธกบตร เขาไป เฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแต พระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจาทรงเกอกลอนเคราะหสตวทวหนาอย มใชหรอ พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา อยางนนนายคามณ ตถาคต เกอกลอนเคราะหสตวทวหนาอย.


คา. ขาแตพระองคผเจรญ กเมอเชนนน เพราะเหตไรพระผม- พระภาคเจาจงทรงแสดงธรรมโดยเคารพแกคนบางพวก ไมทรงแสดงธรรม โดยเคารพเหมอนอยางนนแกคนบางพวก. พ. ดกอนนายคามณ ถาอยางนนเราจกทวนถามทานถงในขอน ปญหาควรแกทานดวยประการใด ทานพงพยากรณปญหานนดวยประการ นน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน นาของคฤหบด ชาวนาในโลกนมอย ๓ ชนด คอ ชนดหนงเปนนาด ชนดหนงเปนนา ปานกลาง ชนดหนงเปนนาเลวมดนแขง เคม พนดนเลว ทานจะสาคญ ความขอนนเหนไฉน คฤหบดชาวนาตองการจะหวานพช จะพงหวานในนา ไหนกอนเลา. คา. คฤหบดชาวนาตองการจะหวานพช พงหวานพชในนาดกอน ครนหวานในนานนแลว พงหวานในนาปานกลาง ครนหวานในนาปาน กลางนนแลว ในนาเลวมดนแขง เคม พนดนเลว พงหวานบางไมหวาน บาง ขอนนเพราะเหตไร เพราะทสดจกเปนอาหารโค. [๖๐๔] พ. ดกอนนายคามณ เปรยบเหมอนนาดฉนใด เรา ยอมแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศ พรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง แก ภกษและภกษณของเราเหลานน (กอน) ฉนนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะภกษและภกษณเหลาน มเราเปนทพง มเราเปนทเรน มเราเปนท ตานทาน มเราเปนสรณะอย ดกอนนายคามณ นาเลว มดนแขง เคม


พนดนเลวฉนใด เรายอมแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง แกอญเดยรถย สมณะ พราหมณและปรพาชกของเรา. เหลานน (ในทสด) ฉนนน. วาดวยการแสดงธรรมเปรยบดวยขวดนา ๓ ใบ [๖๐๕] ขอนนเพราะเหตไร เพราะอญเดยรถย สมณะพราหมณ และปรพาชกจะพงรธรรมแมบทเดยว ความรของเขานนพงเปนไปเพอ ประโยชนสขแกเขาสนกาลนาน ดกอนนายคามณ บรษมขวดนา ใบ คอ ขวดนาใบหนงไมมชอง ใสนาไมได เจาของไมใช ใบหนงไมมชอง ใสนาได เจาของใช ใบหนงมชอง ใสนาได เจาของใช ดกอน นายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษคนโนนตองการจะ กรอกนาใส พงกรอกนาใสในขวดไมมชองใสนาไมได เจาของไมใช หรอขวดนาไมมชอง ใสนาได เจาของใช หรอวาขวดนาทมชอง ใสนาได เจาของใชกอน. คา. ขาแตพระองคผเจรญ บรษคนโนนตองการจะกรอกนาใส พงกรอกนาใสในขวดนาไมมชอง ใสนาไมได เจาของไมใช แลวพงกรอก นาใสในขวดนาไมมชอง ใสนาได เจาของใช แลวพงกรอกนาใสในขวด นามชอง ใสนาได เจาของใชบาง ไมกรอกใสบาง ขอนนเพราะเหตไร เพราะทสดจกเปนนาสาหรบลางสงของ.


[๖๐๖] พ. ดกอนนายคามณ ขวดนาไมมชอง ใสนาไมได เจาของไมใชฉนใด เรายอมแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามในทามกลาง งานในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง แกภกษและภกษณของเราเหลานน ฉนนน ขอนน เพราะเหตไร เพราะภกษและภกษณเหลาน มเราเปนทพง มเราเปนทเรน มเราเปนทตานทาน มเราเปนสรณะอย ดกอนนายคามณ ขวดนาไมมชอง ใสนาได เจาของใชฉนใดเรายอมแสดงธรรมอนงามในเบองตน งามใน ทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง แกอบาสกและอบาสกาของเราเหลานน ( เปน ทสอง ) ฉนนน ขอนนเพราะเหตไร เพราะอบาสกอบาสกาเหลานน มเรา เปนทพง มเราเปนทเรน มเราเปนทตานทาน มเราเปนสรณะอย ดกอน นายคามณ ขวดนามชอง ใสนาไดทงเจาของใชฉนใด เรายอมแสดงธรรม อนงามในเบองตน งามในทามกลาง งามในทสด ประกาศพรหมจรรย พรอมทงอรรถทงพยญชนะ บรสทธ บรบรณสนเชง แกอญเดยรถย สมณะ พราหมณ และปรพาชกของเราเหลานน (ในทสด) ฉนนน ขอนน เพราะเหตไร เพราะแมไฉนอญเดยรถย สมณะ พราหมณ และปรพาชก จะพงรทวถงธรรม นนแมบทเดยว ความรนนกพงเปนไปเพอประโยชนสข แกเขาสนกาลนาน. [๖๐๗] เมอผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายบานนามวา อสพนธกบตรไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรม


เทศนาของพระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดย อเนกปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทาง หรอสองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ได ฉนนน ขาแต พระองคผเจรญ ขาพระองคขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระธรรม และภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองค วาเปนอบาสกผถงรตนตรยเปนสรณะตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป จบ เทศนาสตรท ๗ อรรถกถาเทศนาสตรท ๗ ในเทศนาสตรท ๗ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ชงคล แปลวา เปนดนแขงไมออน. บทวา โอสร เปน ดนมเกลอเกดเอง (ดนเคม) บทวา ปาปภม แปลวา เปนพนดนเลว. ในบทวา มทปา เปนตน มวนจฉยวา ภกษและภกษณเหลาน ชอวา มทปา เพราะพวกเธอมเรา (ตถาคต ) เปนทพง เปนทอาศย. ชอวา มเลณา เพราะพวกเธอมเราเปนทเรน เปนทพกอย. ชอวา มตาณา เพราะพวกเธอมเราเปนทชวย เปนทรกษา. ชอวา มสรณา เพราะ พวกเธอมเราเปนสรณะ ทาภยใหพนาศ. บทวา วหรนต ความวา ทาเราใหเปนทพงเปนตนอยางนนอย. บทวา โคภตตป ความวา เพราะ ไมมผลาหารคอ ขาวเปลอก จงเกยว ( ขาวทหวานในนาเลว ) มดเปนฟอนๆ เกบไว โคทงหลายจกไดเคยวกนในฤดรอน (แลง ). บทวา อทกมณโก ไดแกภาชนะพเศษทไดชออยางนน เพราะมสายรดขวดคาดไวททอง


บทวา อหารอปรหาร ความวา ใสนาไมได นานาไปไมได ขงนาไมได. ในพระสตรน พระผมพระภาคเจาตรสการแสดงธรรมโดยเคารพ ดวย ประการฉะน. ความจรงการแสดงธรรมโดยไมเคารพ ยอมไมม พระพทธเจาทงหลาย ดวยวา พระพทธเจาทงหลายทรงมความประพฤต เหมอนราชสห ราชสห เมอจบชางพลายทตกมนกด จบสตวเลกๆ กระตายและแมวเปนตนกด ยอมใชความเรวเทากนทงนน ฉนใด พระพทธเจาทงหลายกฉนนน เมอทรงแสดงธรรมแกผฟงคนเดยวกตาม ทรงแสดงแกผฟงสองคน มากคน แกภกษบรษท ภกษณบรษท อบาสก บรษทและอบาสกาบรษทกตาม แกพวกเดยรถยกตาม ยอมทรงแสดง โดยเคารพทงนน. ทงบรษท กมศรทธากาหนดใจฟง ดงนนการแสดง แกบรษทสเหลานน จงชอวาแสดงโดยเคารพ. จบ อรรถกถาเทศนาสตรท ๗ ๘. อสงขาสตร วาดวยการฆาสตวตองไปอบายตกนรกเปนตน [๖๐๘] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ ปาวารก- อมพวน ใกลเมองนาฬนทา ครงนนแล นายบานนามวาอสพนธกบตร สาวกของนครณถ เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคม พระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว พระผม- พระภาคเจาไดตรสวา ดกอนนายคามณ นครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแก


พวกสาวกอยางไร อสพนธกบตรทลวา ขาแตพระองคผเจรญ นครณฐ- นาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวกอยางนวา ผทฆาสตวตองไปอบายตกนรก ทงหมด ผทลกทรพยตองไปอบายตกนรกทงหมด ผทประพฤตผดในกาม ตองไปอบายตกนรกทงหมด ผทพดเทจตองไปอบายตกนรกทงหมด กรรม ใด ๆ มาก กรรมนน ๆ ยอมนาบคคลไปนครณฐนาฏบตรยอมแสดงธรรม แกพวกสาวกอยางนแล พระเจาขา. [๖๐๙] พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรม แกพวกสาวกวา กรรมใด ๆ มาก กรรมนน ๆ ยอมนาบคคลไป เมอเปน เชนนน ใคร ๆ จกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตร ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษฆาสตวรวมทง สมยและไมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาฆาสตว หรอสมย ทเขาไมฆาสตว สมยไหนมากกวากน. คา. ขาแตพระองคผเจรญ บรษฆาสตวรวมทงสมย และมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาฆาสตวนอยกวา สมยทเขาไมไดฆาสตว มากกวาพระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวก วา กรรมใด ๆ มาก กรรมนน ๆ ยอมนาบคคลนนไป เมอเปนเชนนน ใคร ๆ จกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตร. [๖๑๐] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษลกทรพยรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางวนและกลางคน สมยท เขาลกทรพย หรอสมยทเขาไมไดลกทรพย สมยไหนมากกวากน.


คา. ขาแตพระองคผเจรญบรษลกทรพยรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาลกทรพยนอยกวา สวนสมยทเขามได ลกทรพยมากกวา พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวก วา กรรมใดๆ มาก กรรมนนๆ ยอมนาบคคลนนไป เมอเปนเชนนน ใครๆ จกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตร. [๖๑๑] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษประพฤตผดในกามรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาประพฤตผดในกาม หรอ สมยทเขามไดประพฤตผด ในกาม สมย ไหนมากกวากน. คา. ขาแตพระองคผเจรญ บรษประพฤตผดในกามรวมทงสมย และมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาประพฤตผดในกามนน นอยกวา สวนสมยทเขามไดประพฤตผดในกามนนมากกวา พระเจาขา พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวก วา กรรมใด ๆ มาก กรรมนน. ๆ ยอมนาบคคลไป เมอเปนเชนนน ใครๆ จกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตร. [๖๑๒] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน บรษพดเทจรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขา พดเทจ หรอสมยทเขามไดพดเทจ สมยไหนมากกวากน


คา. ขาแตพระองคผเจรญ บรษพดเทจรวมทงสมยและมใชสมย ทงกลางคนและกลางวน สมยทเขาพดเทจนนนอยกวา สวนสมยทเขามได พดเทจนนมากกวา พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ กนครณฐนาฏบตรแสดงธรรมแกพวกสาวก กรรมใด ๆ มาก กรรมนน ๆ ยอมนาบคคลนนไป เมอเปนเชนนน ใครๆ จกไมไปอบาย ตกนรก ตามคาของนครณฐนาฏบตร. [๖๑๓] ดกอนนายคามณ ศาสดาบางทานในโลกน มกพดอยางน มกเหนอยางนวา ผฆาสตวตองไปอบายตกนรกทงหมด ผทลกทรพยตองไป อบายตกนรกทงหมด ผทงประพฤตผดในกามตองไปอบายตกนรกทงหมด ผทพดเทจตองไปอบายตกนรกทงหมด. [๖๑๔] ดกอนนายคามณ สาวกทเลอมใสในศาสดานน ยอมม ความคดอยางนวา ศาสดาของเรากลาวอยางน เหนอยางนวา ผทฆาสตว ตองไปอบายตกนรกทงหมด สาวกของศาสดานนกลบไดความเหนวา สตว ทเราฆามอย แมเรากตองไปอบาย ตองตกนรก เขายงไมละวาจานน ยงไมละความคดนน ยงไมสละความเหนนน ยอมตงอยในนรก เหมอน ถกนามาขงไว ฉะนน ( สาวกของศาสดานนมความคดอยางนวา ) ศาสดา ของเรากลาวอยางน เหนอยางนวา ผทลกทรพยตองไปอบายตกนรกทงหมด สาวกของศาสดานนกลบไดความเหนวาทรพยทเราลกมอย แมเรากตองไป อบาย ตองตกนรก เขายงไมละวาจานน ยงไมละความคดนน ยงไมละ ความเหนนน ยอมตงอยในนรก เหมอนถกนามาขงไว ฉะนน ศาสดา ของเรากลาวอยางน มความเหนอยางนวา ผทประพฤตผดในกามตองไป


อบายตกนรกทงหมด สาวกของศาสดานนกลบไดความเหนวา กาเมสมจ- ฉาจารทเราประพฤตมอย แมเราตองไปอบาย ตองตกนรก เขายงไมละ วาจานน ยงไมละความคดนน ยงไมสละความเหนนน ยอมตงอยในนรก เหมอนถกนามาขงไว ฉะนน ศาสดาของเรากลาวอยางน มความเหน อยางนวา ผทพดเทจตองไปอบายตกนรกทงหมด สาวกของศาสดานนกลบ ไดความเหนวา คาเทจทเราพดมอย แมเราตองไปอบาย ตองตกนรก เขา ยงไมละวาจานน ยงไมละความคดนน ยงไมสละความเหนนน ยอมตงอย ในนรก เหมอนถกนามาขงไว ฉะนน. วาดวยพระผมพระภาคเจาทรงแสดงศล ๕ [๖๑๕] ดกอนนายคามณ กพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ทรงถงพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปดแลว ทรงรแจงโลก เปน สารถผฝกบรษทควรฝก ไมมผอนยงกวา เปนศาสดาของเทวดาและมนษย ทงหลาย เปนผเบกบานแลว เปนผมโชค เสดจอบตขนในโลกน ตถาคต นนทรงตาหนตเตยนปาณาตบาต และตรสวา จงงดเวนจากปาณาตบาต ทรงตาหนตเตยนอทนนาทานและตรสวา จงงดเวนจากอทนนาทาน ทรง ตาหนตเตยนกาเมสมจฉาจาร และตรสวาจงงดเวนจากกาเมสมจฉาจาร ทรงตาหนตเตยนมสาวาท และตรสวา จงงดเวนจากมสาวาท โดยอเนก ปรยาย สาวกเปนผเลอมใสในพระศาสดานน ยอมพจารณาเหนดงนวา พระผมพระภาคเจาทรงตาหนตเตยนปาณาตบาตโดยอเนกปรยาย และตรส วา จงงดเวนจากปาณาตบาต กสตวทเราฆามอยมากมาย ขอทเราฆาสตว


มากมายนน ไมมไมงาม เราแลพงเดอดรอนเพราะขอนเปนปจจยแท เรา จกไมไดทาบาปกรรมนนหามได เขาพจารณาเหนดงนแลว ยอมละปาณา. ตบาตนนดวย ยอมงดเวนจากปาณาตบาตตอไปดวย เปนอนวาเขาละบาป กรรม กาวลวงบาปกรรมไดดวยประการอยางน. [๖๑๖] สาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา พระผมพระภาคเจา ทรงตาหนตเตยนอทนนาทานโดยอเนกปรยาย และตรสวา จงงดเวนจาก อทนนาทาน ทรพยทเราลกมอยมากมาย ขอทเราลกทรพยมากมายนน ไมดไมงาม เราะแลพงเดอดรอน เพราะขอนนเปนปจจยแท เราจกไมไดทา บาปกรรมนนหามได เขาพจารณาเหนดงนแลว ยอมละอทนนาทานนน ดวย ยอมงดเวนจากอทนนาทานตอไปดวย เปนอนวาเขาละบาปกรรม กาวลวงบาปกรรมได ดวยประการอยางน. [๖๑๗] สาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา พระผมพระภาคเจา ทรงตาหนตเตยนกาเมสมจฉาจารโดยอเนกปรยาย และตรสวา จงงดเวน จากกาเมสมจฉาจาร เราประพฤตผดในกามมอยมากมาย ขอทเราประพฤต ผดในกามมากมายนน ไมดไมงาม เราแลพงเดอดรอนเพราะขอนนเปน ปจจยแท เราจกไมไดทาบาปกรรมนนหามได เขาพจารณาเหนดงนแลว ยอมละกาเมสมจฉาจารนนดวย ยอมงดเวนจากกาเมสมจฉารตอไปดวย เปนอนวาเขาละบาปกรรม กาวลวงบาปกรรมได ดวยประการอยางน. [๖๑๘] สาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา พระผมพระภาคเจา ทรงตาหนตเตยนมสาวาทโดยอเนกปรยาย และตรสวา จงงดเวนจาก มสาวาท กเราพดเทจมอยมากมาย ขอทเราพดเทจมากมายนน ไมดไมงาม


เราแลพงเดอดรอนเพราะขอนนเปนปจจยแพ เราจกไมไดทาบาปกรรมนน หามได เขาพจารณาเหนดงนแลว ยอมละมสาวาทนนดวย ยอมงดเวน จากมสาวาทตอไปดวย เปนอนวาเขาละบาปกรรม กาวลวงบาปกรรมได ดวยประการอยางน. [๖๑๙] สาวกนนละปาณาตบาต งดเวนจากปาณาตบาต ละอทน- นาทาน งดเวนจากอทนนาทาน ละกาเมสมจฉาจาร งดเวนจากกาเม- สมจฉาจาร ละมสาวาท งดเวนจากมสาวาท ละปสณาวาจา งดเวนจาก ปสณาวาจา ละผรสวาจา งดเวนจากผรสวาจา ละสมผปปลาปะ งดเวน จากสมผปปลาปะ ละอภชฌา ไมโลภมาก ละความประทษราย คอพยาบาท ไมมจตพยาบาท ละความเหนนด มความเหนชอบ ดกอนนายคามณ อรยสาวกนนนนแล ปราศจากอภชฌา ปราศจากพยาบาทอยางน ไมหลง งมงาย มความรสกตว มสต มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศ หนงอย ทศท ๒ ท ๓ ท ๔ กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวยใจ ประกอบดวยเมตตาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย ดกอนนายคามณ คนเปาสงขผมกาลง พงยง บคคลใหรแจงทง ๔ ทศไดโดยไมยากเลย ฉนใด กรรมททาพอประมาณ อนใด ในเมตตาเจโตวมตตอนบคคลอบรมแลวทาใหมากแลวอยางน กรรม นนจะไมเหลอ ไมตงอยในรปาพจรนน ฉนนนเหมอนกน กอนนาย คามณ อรยสาวกนนนนแล ปราศจากอภชฌา ปราศจากพยาบาทแลว อยางน ไมหลงงมงาย รสกตว มสต มใจประกอบดวยกรณา . . .มใจ


ประกอบดวยมทตา. . . มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศหนงอย ทศท ๒ ท ๓ ท กเหมอนกน ตามนยน ใหเบองบนเบองลาง เบองขวาง แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวยใจประกอบดวย อเบกขาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณมได ไมมเวร ไมมความ เบยดเบยนอย ดกอนนายคามณ คนเปาสงขผมกาลง พงยงบคคลใหรแจง ทง ๔ ทศ ไดโดยไมยากฉนใด กรรมททาพอประมาณในอเบกขาเจโตวมตต ทบคคลอบรมแลว ทาใหมากแลวอยางน กรรมนนจะไมเหลอ ไมตงอย ในรปาพจรนน ฉนนนเหมอนกน เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายบานนามวาอสพนธกบตรสาวกนครณฐไดกราบทล พระผมพระภาคเจา วาขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระองคแจมแจงนก ขาแต พระองคผเจรญพระธรรมเทศนาของพระองคแจมเเจงนก ฯลฯ ขอพระผม- พระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสก ผถงพระรตนตรยเปน สรณะ จนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตนไป พระเจาขา. จบ อสงขาสตรท ๘ อรรถกถาอสงขาสตรท ๘ ในองขาสตรท ๘ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. ดวยบทวา ย พหล ย พหล น นครณฐยอมทาลายวาทะของตน ดวยตนเอง ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสพระพทธดารสวา เอว สนเต น โกจ อาปายโก ดงนเปนตน. กบทกอน ๆ บท ยอมเปน


ปจจยแกทฏฐ ฉะนน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงชโทษในบทเหลานน จงตรสพระพทธดารสวา อธ คามณ เอกจโจ สตถา เอววาท โหต ดงนเปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อหปมห ตดบทเปน อหป อมห แปลวา แมเรา. คาทควรจะกลาว ในบทวา เมตตาสหคเตน เปนตน นนทงหมด ไดกลาวไวแลวในคมภรวสทธมรรค พรอมดวยภาวนานย. แตบทวา เสยยถาป คามณ พลว สขธมโม เปนตน ในทน ยงไม มมากอน. ในบทนน ความวา คนเปาสงขสมบรณดวยกาลง. บทวา อปปกสเรน แปลวา โดยไมยาก โดยไมลาบาก. จรงอย คนเปาสงข ทมกาลงนอย เมอเปาสงขยอม ไมอาจใหคนรแจงทง ๔ ทศไดดวยเสยง เสยงสงขของเขาไมกระจายไปทวทศ แตเสยงสงขของผมกาลง ยอมม ประการตรงกนขาม (ดงไปทวทศ) ฉะนน จงตรสวา พลวา. ในบทวา เมตตาย เจโตวมตตยา น เมอกลาววา เมตตา หมายถงทงทเปน อปจาร ทงทเปนอปปนา แตเมอกลาววา เจโตวมตต กหมายถงทเปน อปปนาเทานน. บทวา ย ปมาณกต กมม ความวา กรรมททาพอ ประมาณ เรยกวา กามาวจร กรรมททาหาประมาณมได เรยกวา รปาวจร กรรมทเปนรปาวจรนน เรยกวา ทาหาประมาณมได เพราะทาขยายเกน ประมาณ แผไปทกทศทงเจาะจงและไมเจาะจง. บทวา น ต ตตราวสสสต น ต ตตราวตฏต ความวา กรรมทเปนกามาวจร ไมเหลออย ไมตงอย ในกรรมทเปนรปาวจรนน. อธบายอยางไร. อธบายวา กรรมทเปน กามาวจรนน ไมอาจทจะตดหรอตงอยในระหวางแหงกรรมทเปนรปาวจร


และอรปาวจรนน ไมอาจทจะแผไปถงกรรมทเปนรปาวจรและอรปาวจร แลวยดถอเปนโอกาสของตนตงอย ทแท กรรมทเปนรปาวจรและอรปาวจร นนเอง ยอมแผทบกรรมทเปนกามาวจรเขาตงแทนท เหมอนหวงนาใหญ แผนาไปทละนอยเขาตงแทนท หามวบากของกรรมทเปนกามาวจรนน แลวนาเขาถงความเปนสหายกบพรหมในสมยนนแล พรสตรทดาเนนไป ตามอนสนธทเดยว เพราะตอนตนเรมดวยอานาจกเลส ตอนทายถอเอา ดวยอานาจพรหมวหาร. จบ อรรถกถาอสงขาสตรท ๘ ๙. กลสตร วาดวยเหตปจจย ๘ อยาง ทาใหตระกลคบแคน [๖๒๐] สมยหนง พระผมพระภาคเจาเสดจจารกไปในโกศล ชนบท พรอมดวยภกษสงฆเปนอนมาก เสดจถงนาฬนทคาม ไดยนวา สมยนน พระผมพระภาคเจาประทยอย ณ ปาวารกอมพวนใกลนาฬนทคาม สมยนนแล ชาวนาฬนทคามมภกษาหาไดยาก เลยงชวตอยไดโดยฝดเคอง เกลอนกลาดดวยกระดก ตองจบจายดวยสลาก (บตรปนสวน) สมยนนแล นครณฐนาฏบตรอาศยอยในนาฬนทคาม พรอมดวยบรษทนครณฐเปน อนมาก ครงนน นายบานนามวาอสพนธกบตร สาวกนครณฐ เขาไปหา นครณฐนาฏบตรยงทอย ไหวแลวนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว นครณฐนาฏบตรไดพดกบนายคามณอสพนธกบตรวา มาเถดนายคามณ จงยกวาทะแกพระสมณโคดม กตตศพทอนงามของทานจกขจรไปอยางนวา


นายคามณอสพนธกบตรยกวาทะแกพระสมณโคดมผมฤทธมากอยางน ม อานภาพมากอยางน นายคามณถามวา ทานผเจรญ ขาพเจาจะยกวาทะ แกพระสมณโคดมผมฤทธมาก มอานภาพมากอยางไร นครณฐนาฏบตร กลาววา มาเถดทานคามณ จงเขาไปหาพระสมณโคดม ครนแลวจงกลาว กะพระสมณโคดมอยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจา ทรงสรรเสรญความเอนด การตามรกษา ความอนเคราะหสกลทงหลาย โดยอเนกปรยายมใชหรอ ถาพระสมณโคดมถกทานถามอยางนแลว ทรง พยากรณอยางนวา อยางนนนายคามณ ตถาคตสรรเสรญความเอนด การ ตามรกษา ความอนเคราะหสกลทงหลาย โดยอเนกปรยาย ทานจงกลาว กะพระสมณโคดมนนอยางนวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอเชนนนทาไม พระผมพระภาคเจากบภกษสงฆเปนอนมากจงเทยวจารกอยในนาฬนทคาม อนเกดทพภกขภย เลยงชวตอยไดโดยฝดเคอง เกลอนกลาดดวยกระดก ตองจบจายดวยสลากเลา พระผมพระภาคาเจาทรงปฏบตเพอตดรอนสกล เพอใหสกลเสอม เพอใหสกลคบแคน ดกอนนายคามม พระสมณโคดม อนทานถามปญหา ๒ เงอนนแลว จะไมอาจคาย จะไมอาจกลน (กลนไม เขาคายไมออก) ไดเลย. [๖๒๑] นายอสพนธกบตรรบคานครณฐนาฏบตรแลว ลกจาก อาสนะไหวนครณฐนาฏบตารทาประทกษณแลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระผม- พระภาคเจาทรงสรรเสรญความเอนด การตามรกษา ความอนเคราะห


สกลทงหลาย โดยอเนกปรยายมใชหรอ พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา อยางนน นายคามณ ตถาคตสรรเสรญความเอนด การตามรกษา ความ อนเคราะหสกลทงหลาย โดยอเนกปรยาย. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เมอเชนนน ทาไมพระผมพระภาคเจา พรอมดวยภกษสงฆเปนอนมาก จงเทยวจารกอยในนาฬนทคามอนเกด ทพภกขภย เลยงชวตอยไดโดยฝดเคอง เกลอนกลาดดวยกระดก ตอง จบจายดวยสลากเลา พระผมพระภาคเจาปฏบตเพอตดรอนสกล เพอให สกลเสอม ปฏบตเพอใหสกลคบแคน. [๖๒๒] พ. ดกอนนายคามณ แตภทรกปนไป ๙๑ กป ทเรา ระลกได เราไมรสกวาเคยเบยดเบยนสกลไหน ๆ ดวยการถอเอาภกษาทสก แลวเลย อนงเลา สกลเหลาใดมงคง มทรพยมาก มโภคะมาก มทอง และเงนมาก มทรพยคอเครองอปกรณมาก มทรพยคอขาวเปลอกมาก สกลทงปวงนนเจรญขนเพราะการใหทาน เพราะสจจะและสญญมะ ดกอน นายคามณ เหตปจจย ๘ อยางเพอความคบแคนแหงสกลทงหลาย คอ สกลทงหลายถงความคบแคนจากพระราชา ๑ จากโจร ๑ จากไฟ ๑ จาก นา ๑ ทรพยทฝงไวเคลอนจากท ๑ ยอมวบตเพราะการงานประกอบไมด ๑ ทรพยในสกลเดมเปนถานไฟ ๑ คนในสกลใชจายโภคทรพยเหลานนฟม- เฟอย ใหพนาศสญหายไป ๑ ความไมเทยงเปนท ๘ ดกอนนายคามณ เหตปจจย ๘ อยางเหลานแล เพอความคบแคนของสกลทงหลาย เมอเหต ปจจย ๘ อยางเหลานมอย ผใดพงวาเราอยางนวา พระผมพระภาคเจา


ปฏบตเพอใหสกลขาดสญ เพอใหสกลเสอม เพอใหสกลคบแคน ดงน ผนนยงไมละวาจานน ยงไมละความคดนน ยงไมสละทฏฐนน ตองดงลง ในนรกแนแท. เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายคามณอสพนธกบตร ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนา ของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของ พระองคแจมแจงนก ฯลฯ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควา เปนอบาสกผถงพระรตนตรยเปนสรณะจนตลอดชวต ตงแตวนนเปนตน ไปเถด พระเจาขา. จบ กลสตรท ๘ อรรถกถากลสตรท ๙ ในกลสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทพภกขา แปลวา มภกษาหาไดยาก. บทวา ทวหตกา ความวา มความเปนอยเปนไปอยางนวา พวกเราจกมชวตอยไดหรอไมหนอ. ปาฐะวา ทหตกา ดงนกม เนอความกอยางนแหละ ชอวา ทหตกา ในขอวาเปนอยลาบาก นเพราะไมอาจประกอบการงานอะไร ๆ ไดสะดวก ชอวา เสตฏ กา เพราะมกระดกของคนทตายในทนน ๆ ขาวเกลอนกลาด. บทวา สลากวตตา ไดแกมชวตอยไดเพยงใชสลาก (บตรปนสวน) คอ ความเปนอยในนาฬนคามนน เพยงใชสลากเทานน อธบายวา ใหเกดผล.


บทวา อคคลต ความวา เมอพระสมณโคดมไมอาจกลาวแกเงอนทงสองได ชอวาไมอาจคายคอนาออกนอก. บทวา โอคลต ความวา เมอทรงเหน โทษของคาถามแลวไมอาจนาเขาไป ชอวาไมอาจกลนคอใหเขาไปภายใน. พระผมพระภาคเจาเมอตรสวา อโต โส คามณ เอกนวโต กปโป เทานน กทรงระลกไป ๑ กป ชวเวลาทลมหายใจออกจากจมก แลวยงไมกลบเขาไป เพอกาหนดรวา ในตระกลทเคยถกเบยดเบยนดวยการ ใหภกษาทสกแลว มบางไหมหนอถงอยางนน กมไดทรงเหนแมแตรายเดยว จงตรสพระพทธพจนเปนตนวา อโต โส คามณ ดงน. บดน เมอตรส อานสงสของทานเปนตน จงทรงเรมพระธรรมเทศนาวา อถโข ยาน ตน กลาน อทธาน ดงน. บรรดาบทเหลานน บทวา ทานสมภตาน แปลวา เปนพรอมคอบงเกดเพราะการใหทาน. แมในบททงสองทเหลอ กนยนเหมอนกน. กในบทน ความเปนคนพดจรง ชอสจจะ ศลทเหลอ ชอ สญญมะ. บทวา วกรต ความวา เมอไดแตใชโดยไมประกอบการงาน ยอมทาทรพยใหกระจยกระจาย. บทวา วธมต ความวา ยอมใหพนาศ เหมอนจดไฟเผา. บทวา วทธเสต ความวา ใหพนาศ คอเปนของเทยง คงทหามได หรอทรพยทใชเวลาเปนอนมากเกบรวบรวมไว อนตรธาน ไปชวขณะเทานน เพราะมแลวไมม. จบ อรรถกถากลสตรท ๙


๑๐. มณจฬกสตร วาดวยทองและเงนไมสมควรแกสมณศากยบตร [๖๒๓] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหาร เวฬวนกลนทกนวาปสถาน ใกลกรงราชคฤห. กสมยนนแล เมอราช บรษทนงประชมกนในพระราชวงสนทนากนวา ทองและเงนยอมควร แกสมณศากยบตร สมณศากยบตรยอมยนดทองสละเงน ยอมรบทอง และเงน. [๖๒๔] กสมยนนแล นายบานนามวามณจฬกะนงอยในบรษท นน นายบาน นามวามณจฬกะไดกลาวกะบรษทนนวา ทานผเจรญยอมไม กลาวอยางน ทองและเงนไมควรแกสมณศากยบตร สมณศากยบตรยอมไม ยนดทองและเงน ยอมไมรบทองและเงน สมณศากยบตรหามแกวและทอง ปราศจากทองและเงน นายบานมณจฬกะไมอาจใหบรษทนนยนยอมได. [๖๒๕] ครงนน นายบานมณจฬกะจงเขาไปเฝาพระผมพระภาค- เจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นงอย ณ ทควรสวนขาง หนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ เมอราชบรษทนงประชมกนในพระราชวงสนทนากนวา ทองและเงน ยอมควรแกสมณศากยบตร สมณศากยบตรยอมยนดทองและเงน เมอ ราชบรษทกลาวอยางน ขาพระองคไดกลาวกะบรษทนนวา ทานผเจรญ อยาไดกลาวอยางน ทองและเงนยอมไมควรแกสมณศากยบตร สมณ- ศากยบตรยอมไมยนดทองและเงน ยอมไมรบทองและเงน สมณศากยบตร


หามแกวและทอง ปราศจากทองและเงน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองค ไมอาจใหบรษทนนยนยอมได เมอขาพระองคพยากรณอยางน เปนอน กลาวตามคาทพระผมพระภาคเจาตรสแลว จะไมกลาวตพระผมพระภาคเจา ดวยคาไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม และสหธรรมกไร ๆ คลอยตามวาทะ จะไมถงฐานะอนวญชนพงตเตยนไดแลหรอ พระเจาขา. [๖๒๖] พระผมพระภาค จาตรสวา ดละ นายคามณ เมอทาน พยากรณอยางน เปนอนกลาวตามคาทเรากลาวแลว ไมกลาวตเราดวยคา ไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม และสหธรรมกไร ๆ คลอย ตามวาทะ จะไมถงฐานะอนวญชนพงตเตยนได. เพราะวาทองและเงน ไมควรแกสมณศากยบตร สมณศากยบตรยอมไมยนดทองและเงน สมณ ศากยบตรหามแกวและทอง ปราศจากทองและเงน. ดกอนนายคามณ ทองและเงนควรแกผใด เบญจกามคณกควรแกผนน เบญจกามคณควร แกผใด ทองและเงนกควรแกผนน ดกอนนายคามณทานพงทรงจาความ ทควรแกเบญจกามคณนนโดยสวนเดยววา ไมใชธรรมของสมณะ ไมใช ธรรมของศากยบตร อนงเลา เรากลาวอยางนวา ผตองการหญาพงแสวง หาหญา ผตองการไมพงแสวงหาไม ผตองการเกวยนพงแสวงหาเกวยน ผตองการบรษพงแสวงหาบรษ เรามไดกลาววา สมณศากยบตรพงยนด พงแสวงหาทองและเงนโดยปรยายอะไรเลย. จบ มณจฬกสตรท ๑๐


อรรถกถามณจฬกสตรท ๑๐ ในมณจฬกสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉย ดงตอไปน. บทวา ต ปรส เอตทโวจ ความวา ไดยนวา นายบานนามวา มณจฬกะนนไดมความคดวา กลบตรทงหลายเมอบวช ยอมละบตรและ ภรรยา ทองและเงนกอนแลวจงบวช แลเขาเหลานนครนละแลวบวช จง ไมอาจรบทองและเงนนนได. นายบานนนมความยดถอเปนพเศษ จงได กลาวคาเปนตนวา มา อยยา ดงน. บทวา. เอกเสเนต ความวา ทานพงทรงจาความทควรแกกามคณหานน โดยสวนเดยววา ไมใชธรรม. ของสมณะ ไมใชธรรมของศากยบตร. บทวา ตณ ไดแกหญามงเสนาสนะ. บทวา ปรเยสตพพ ความวา เมอเรอนทมงดวยหญา หรอมงดวยอฐพง พงไปยงสานกของผททาเรอนนน บอกวา เสนาสนะททานทา ฝนรว. เราไมอาจอยในเสนาสนะนนได. มนษยทงหลายเมอทาไดกจกทาให เมอ ทาไมไดกจกบอกวา พวกทานจงหานายชางใหทา พวกเราจกใหสญญากะ นายชางเหลานน ครนใหนายชางทบอกไวอยางนนทาเสรจแจว พงบอก แกมนษยเหลานน พวกมนษยจกใหคาจางแกพวกนายชาง. ถาไมม เจาของทอยอาศย ภกษผประพฤตภกขาจารวตร ควรบอกแมแกคนอน ๆ ใหทา. บทวา ปรเยสตพพ ตรสหมายขอความดงน. บทวา ทาร ความวา เมอไมกลอนหลงคาเปนตนในเสนาสนะพง พงแสวงหาไมเพอ ซอมแซมสงนน. บทวา สกฏ ไดแกเกวยนชวคราวเทานน ทาใหแปลก จากของคฤหสถ มใชแตเกวยนอยางเดยวเทานน แมอปกรณอน ๆ มมด


ขวานและจอบเปนตน กควรแสวงหาอยางน. บทวา ปรโส ความวา ควรแสวงหาคนมาชวยงาน คอ พดกะคนใดคนหนงวา ทานจกชวยงาน ไดไหม เมอเขาบอกวา กระผมจกชวยขอรบควรใหเขาทาสงทตองการวา ทานจงทาสงน ๆ. บทวา น เตววาห คามณ เกนจ ปรยาเยน ความวา แตเรามไดกลาวถงทองและเงน วาสมณศากยบตรพงแสวงหา ดวยเหต อะไร ๆ เลย. จบ อรรถกถามณจฬกสตรท ๑๐ ๑๑. คนธภกสตร วาดวยเหตเกดและดบแหงทกข [๖๒๗] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ อรเวลกปปะ นคมของมลลกษตรย ในมลลรฐ. ครงนนแล นายบานนามวา คนธภกะ เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลว นงอย ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจา วา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคขอประทานพระวโรกาส ขอพระผม พระภาคเจาโปรดทรงแสดงเหตเกดและเหตดบแหงทกขแกขาพระองคเถด พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายคามณ กเราพงปรารภอดตกาล แสดงเหตเกดและเหตดบแหงทกขแกทานวา ในอดตกาลไดมแลวอยางน ความสงสย ความเคลอบแคลงในขอนนจะพงมแกทาน ถาเราปรารภ อนาคตกาลแสดงเหตเกดและเหตดบแหงทกขแกทานวา ในอนาคตกาลจก มอยางน แมในขอนน ความสงสย ความเคลอบแคลง จะพงมแกทาน


อนงเลา เรานงอย ณ ทนแหละ จกแสดงเหตเกดและเหตดบแหงทกข แกทาน ซงนงอยทนเหมอนกน ทานจงพงคานน จงใสใจใหดเราจกกลาว นายคนธภกคามณทลรบพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาได ตรสพระดารสนวา ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ความโศก ความราไร ความทกข โทมนสและอปายาส พงเกดขนแกทาน เพราะหมมนษยในอรเวลกปปนคมตาย ถกจองจา เสอมทรพย หรอถก ตเตยน มแกทานหรอ. คา. มอย พระเจาขา ทความโศก ความราไร ความทกขโทมนส และอปายาส พงเกดมแกขาพระองค เพราะหมมนษยในอรเวลกปปนคม ตาย ถกจองจา เสอมทรพย หรอถกตเตยน. พ. ดกอนนายคามณ กความโศก ความราไร ความทกข โทมนส และอปายาส ไมพงเกดขนแกทาน เพราะหมมนษยในอรเวลกปปนคมตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยน มอยแกทานหรอ. คา. มอย พระเจาขา ทความโศก ความราไร ความทกข โทมนส และอปายาส ไมพงเกดมแกขาพระองค เพราะหมมนษย ในอรเวลกปป นคมตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยน. พ. ดกอนนายคามณ อะไรเปนเหตเปนปจจยเครองใหความโศก ความราไร ความทกข โทมนสและอปายาส พงเกดขนแกทาน เพราะ หมมนษยชาวอรเวลกปปนคมบางพวกตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอ ถกตเตยน กหรอวาอะไรเปนเหตเปนปจจยเครองใหความโศก ความราไร ความทกขโทมนสและอปายาส ไมพงเกดขนแกทาน เพราะหมมนษยชาว อรเวลกปปนคมบางพวกาตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยน.


คา. ขาแตพระองคผเจรญ ความโศก ความราไร ความทกข โทมนสและอปายาส พงเกดขนแกขาพระองค เพราะหมมนษยชาวอร- เวลกปปนคมเหลาใดตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอเพราะถกตเตยน ก เพราะขาพระองค มฉนทราคะ ในหมมนษยชาตอรเวลกปปนคมเหลานน สวนความโศก ความราไร ความทกขโทมนสและอปายาส ไมพงเกดขน แกขาพระองค เพราะหมมนษยชาวอรเวลกปปนคมเหลาใดตาย กจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยน กเพราะขาพระองคไมมฉนทราคะ ในหม มนษยชาวอรเวลกปปนคมเหลานน พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ทานจงนาไปซงทกขอนใดดวยธรรมทเหน แลวทราบแลว บรรลแลวโดยไมประกอบดวยกาล หยงลงแลว ทงอดต และอนาคต ทกขเปนอดตกาลอยางใดอยางหนงเมอเกด ยอมเกดขน ทกทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมล แหงทกข ทกขเปนอนาคตกาลอยางใดอยางหนงเมอเกด จกเกดขน ทกข ทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลแหงทกข คา. ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรย ไมเคยมมาแลว พระดารส นวา ทกขเปนอดตกาลอยางใดอยางหนงเมอเกด ยอมเกดขน ทกข- ทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลแหงทกข ทกขเปนอนาคตกาลอยางใดอยางหนง เมอเกด จกเกดขนทกขทงหมดนน มฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลแหงทกข ดงน พระผมพระภาคเจาตรสดแลว ขาแตพระองคผเจรญ กมารนามวาจรวาส บตรของขาพระองคมอย เขาอาศยอยภายนอกนคร ขาพระองคลกขน


แตเชาตร สงบรษไปดวย สงวา แนะนาย เจาจงไปจงทราบกมารจรวาส ขาแตพระองคผเจรญ บรษนนยงไมมาเพยงใด ความกระวนกระวายใจ ยอมมแกขาพระองควา อะไร ๆ อยาเบยดเบยนจรวาสกมารเลย ดงน เพยงนน ๆ. [ ๖๒๘ ] พ. ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ความโศก ความ ราไร ความทกข โทมนสและอปายาส พงเกดขนแกทาน เพราะจรวาส กมารตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยนหรอ. คา. ขาแตพระองคผเจรญ แมเมอจรวาสกมารยงมชวตอย ขาพระองคยงมความกระวนกระวายใจ ไฉนความโศก ความราไร ความ- ทกขโทมนสและอปายาส จกไมเกดขนแกขาพระองค เพราะจรวาสกมาร ตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยนเลา พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ขอนนพงทราบโดยปรยายนวา ทกขอยางใด อยางหนงเมอเกด ยอมเกดขน ทกขทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะ เปนเหต เพราะฉนทะเปนมลแหงทกข ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญ ความขอนนเปนไฉน เมอใด ทานไมไดเหนมารดาของจรวาสกมาร ไมได ฟงเสยง เมอนน ทานมความพอใจ ความกาหนดหรอความรกในมารดา ของจรวาสกมารหรอ. คา. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เพราะอาศยการเหนหรอการฟง ทานจงมความพอใจ ความ กาหนดหรอความรกในมารดาของจรวาสกมารหรอ.


คา. อยางนน พระเจาขา. พ. ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ความโศก ความราไร ความทกข โทมนสและอปายาส พงเกดขนแกทาน เพราะมารดาของ จรวาสกมารตาย ถกจาจอง เสอมทรพยหรอถกตเตยนหรอ. คา. ขาแตพระองคผเจรญ แมเมอมารดาของจรวาสกมารมชวตอย ขาพระองคพงมความกระวนกระวายใจ ไฉนความโศก ความราไร ความทกข โทมนสและอปายาส จกไมเกดขนแกขาพระองค เพราะมารดา ของจรวาสกมารตาย ถกจองจา เสอมทรพยหรอถกตเตยนเลา พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ทานพงทราบความขอนนโดยปรยายนวา ทกขอยางใดอยางหนงเมอเกด ยอมเกดขน ทกขทงหมดนนมฉนทะเปนมล มฉนทะเปนเหต เพราะฉนทะเปนมลเหตแหงทกข. จบ คนธภกสตรท ๑๑ อรรถกถาคนธภกสตรท ๑๑ ในคนธภกสตรท ๑๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา มลเลส ไดเเกในชนบทชงมชออยางนน. บทวา วเธน แปลวา ตาย. บทวา ชานยา แปลวา เสอมทรพย. บทวา อกาลเกน ปตเตน ความวา บรรลในระหวางกาล คอบรรลไมลวงเลยกาล หามได. บทวา จรวาส นาม กมาโร ไดแกบตรของนายบานนน มชออยางนน. บทวา พหอาวาสเถ ปฏวสต ความวา อยเรยนศลปะบางอยาง นอกเมอง. ในสตรน พระผมพระภาคเจาตรสถงทกขในวฏฏะ. จบ อรรถกถาคนธภกสตรท ๑๑


๑๒. ราสยสตร วาดวยบรรพชตไมควรเสพสวนสด ๒ อยาง [ ๖๒๙ ] ครงนนแล นายบานนามวาราสยะไดเขาไปเฝาพระผม พระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควร สวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองค ผเจรญ ขาพระองคไดสดบมาวา พระสมณโคดมตเตยนตบะทงปวง เขา ไปวา เขาไปดาบคคลทงปวงผมตบะ ทรงชพอยอยางเศราหมอง โดยสวน เดยว ดงน. ขาแตพระองคผเจรญ ชนเหลาใด ไดกลาวแลวอยางนวา พระสมณโคดมตเตยนตบะทงปวง เขาไปวาเขาไปดาบคคลทงปวงผมตบะ. ทรงชพอยอยางเศราหมอง โดยสวนเดยว ดงน ชนเหลานนเปนอนกลาว ตามคาทพระผมพระภาคเจาตรสแลว จะไมกลาวตพระผมพระภาคเจาดวย คาอนไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม ทงการคลอยตามวาทะ ทถกไรๆ จะไมถงฐานะอนวญชนพงตเตยนไดแลหรอ พระเจาขา. พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนนายคามณ ชนเหลาใดไดกลาว แลวอยางนวา พระสมณโคดมตเตยนตบะทงปวง เขาไปวา เขาไปดาบคคล ทงปวงผมตบะชพอยอยางเศราหมอง โดยสวนเดยว ดงน ชนเหลานน ยอมไมเปนอนกลาวตามความทเรากลาวแลว และกลาวตเราดวยคาเทจ ไม เปนจรง.


[๖๓๐] ดกอนนายคามณ บรรพชตไมควรเสพสวนสด ๒ อยางน คอ ๑. การประกอบตนใหพวพนดวยกามสขในกามทงหลาย อนเปน ธรรมเลวทราม เปนของชาวบาน เปนของปถชน ไมใชเปนของพระ- อรยะ ไมประกอบดวยประโยชน ๒. การประกอบตนใหเหนดเหนอย ลาบากเปลา ซงเปนทกข ไมใชเปนของพระอรยะ ไมประกอบดวย ประโยชน ดกอนนายคามณ ขอปฏบตสายกลาง ไมเขาไปใกลสวนสด ๒ อยางนน อนพระตถาคตตรสรดวยปญญาอนยงแลว กระทาใหเกดจกษ กระทาใหเกดญาณ ยอมเปนไปเพอความสงบระงบ เพอความรยง เพอ ตรสรยง เพอนพพาน ดกอนนายคามณ กขอปฏบตสายกลาง อนพระ- ตถาคตตรสรดวยปญญาอนยงแลว กระทาใหเกดจกษ กระทาใหเกดญาณ ยอมเปนไปเพอความสงบระงบ เพอความรยง เพอตรสร เพอนพพานนน เปนไฉน คออรยมรรคอนประกอบดวยองค ๘ นแล คอ สมมาทฏฐ ฯลฯ สมมาสมาธ ดกอนนายคามณ ขอปฏบตสายกลางนแล อนตถาคตตรสร ดวยปญญาอนยงแลว การทาใหเกดจกษ กระทาใหเกดญาณ ยอมเปนไป เพอความสงบระงบ เพอความรยง เพอตรสร เพอนพพาน. วาดวยบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวก [๖๓๑] ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกน ม ปรากฏอยในโลก ๓ จาพวกเปนไฉน คอ บคคลบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ครนแลวไม เลยงตวใหเปนสขสบาย ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ๑ กบคคลผบรโภคกาม


บางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไมทาบญ ๑ บคคล ผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดย ความผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ ๑. [๖๓๒] ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม และไมชอบธรรม โดยความผลนผลน บาง โดยความไมผลนผลนบาง ครนแลวไมเลยงตวใหสขสบาย ไมจาแนก ทาน ไมทาบญ บคคลผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพย โดยชอบธรรมและไมชอบธรรม โดยความผลนผลนบาง โดยความไม ผลนผลนบาง ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไม ทาบญ บคคลผบรโภคกามบางคนโนโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบ ธรรมและไมชอบธรรม โดยความผลนผลนบาง โดยความไมผลนผลนบาง ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ. [๖๓๓] ดกอนนายคามณ อนง บคคลผบรโภคกามบางคนใน โลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยไมผลนผลน ครนแลวไม เลยงตวใหเปนสขสบาย ไมจาแนกทาน ไมทาบญ กบคคลผบรโภคกาม บางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยไมผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไมทาบญ กบคคล ผบรโภคกามบางคนในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยไม ผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ แตยง


เปนคนละโมภ หลงพวพน ไมเหนโทษ ไมมปญญาเครองสลดออก บรโภคทรพยนนอย ดกอนนายคามณ อนง บคคลผบรโภคกามบางคน ในโลกน แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยไมผลนผลน ครนแลว เลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ และไมละโมภ ไมหลง ไมพวพน มปกตเหนโทษ มปญญาเครองสลดออก บรโภคทรพยนนอย วาดวยผบรโภคกามพงถกตเตยนและสรรเสรญ [๖๓๔] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ครนแลวไมเลยงตวใหเปนสขสบาย ไมจาแนกทาน ไมทาบญ น พงถก ตเตยนโดย ๓ สถาน. พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความ ผลนผลน สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา ไมเลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๓ พงถกตเตยนดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามเชนน พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเหลานน [๖๓๕] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไมทาบญน พงถก ตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวา แสวงหาโภคทรพย โดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา


ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวเปนไฉน ควร สรรเสรญโดยสถานเดยววา เลยงตวใหเปนสขสบาย ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามเชนน พงถกตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดย สถานเดยวน. [๖๓๖] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ น พงถกตเตยนโดย สถานอยางเดยว ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว เปนไฉน คอ พงถกตเตยนโดยสถานเดยววา แสวงหาโภคทรพยโดยไม ชอบธรรม โดยความผลนผลน ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ควรสรรเสรญดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวา จาแนกทาน ทาบญ ดกอนนายคามณ บคคล ผบรโภคกามเชนน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเหลาน. [๖๓๗] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและไมชอบธรรม โดย ผลนผลนบาง โดยไมผลนผลนบาง ครนแลวไมเลยงตวใหเปนสขสบาย ไมจาแนกทาน ไมทาบญ น ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยน โดย ๓ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวเปนไฉน คอ ควรสรรเสรญ โดยสถานเดยวดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไม ผลนผลน พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถก


ตเตยนดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา ไมเลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๓ พงถกตเตยนดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณ บคคล บรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย ๓ สถาน เหลาน. [๖๓๘] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและไมชอบธรรม โดย ผลนผลนบาง โดยไมผลนผลนบาง ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไมทาบญ น ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยน โดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควรสรรเสรญดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไม ผลนผลน สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบาย พงถกตเตยนโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน สถานท ๒ พงถก ตเตยนดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภค กามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยน ๒ สถานเหลาน [๖๓๙] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรมและไมชอบธรรม โดย ผลนผลนบาง โดยไมผลนผลนบาง ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ น ควรสรรเสรญโดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดย สถานเดยว ควรสรรเสรญโดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควร


สรรเสรญดงนวา แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๓ ควรสรรเสรญดงนวา จาแนกทาน ทาบญ พงถกตเตยนโดยสถานเดยว เปนไฉน คอ พงถกตเตยนโดยสถานเดยวดงนวา แสวงหาโภคทรพย โดยไมชอบธรรม โดยความผลนผลน ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภค กามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยวน. [๖๔๐] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน ครนแลวไมเลยงตวใหสขสบาย ไมจาแนกทานไมทาบญ น ควรสรรเสรญ โดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว เปนไฉน คอควรสรรเสรญโดยสถานเดยวดงนวา แสวงหาโภคทรพย โดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน พงถกตเตยนโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวา ไมเลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๒ พงถกตเตยนดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณ บคคล ผบรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย ๒ สถานเหลาน. [๖๔๑] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย แตไมจาแนกทาน ไมทาบญ น ควร สรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย


๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควรสรรเสรญ. ดงน วา แสวงหาโภคทรพย โดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบาย พงถกตเตยนโดยสถานเดยวเปนไฉน คอ พงถก ตเตยนโดยสถานเดยวดงนวา ไมจาแนกทาน ไมทาบญ ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยนโดย สถานเดยวน. [๖๔๒] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ แตยงเปนคนละโมภ หลง พวพน ไมเหนโทษ ไมมปญญาเครองสลดออก บรโภคโภคทรพยน ควรสรรเสรญโดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญ โดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควรสรรเสรญดงนวา แสวงหา โภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน สถานท ๒ ควรสรรเสรญ ดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๓ ควรสรรเสรญดงนวา จาแนก ทาน ทาบญ พงถกตเตยนโดยสถานเดยวเปนไฉน คอ พงถกตเตยน โดยสถานเดยวดงนวา เปนคนละโมภ หลง พวพน ไมเหนโทษ ไมม ปญญาเครองสลดออก บรโภคโภคทรพย ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภค กามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยวน. [๖๔๓] ดกอนนายคามณ ในบคคลผบรโภคกาม ๓ จาพวกนน ผบรโภคกามทแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน ครนแลวเลยงตวใหเปนสขสบาย จาแนกทาน ทาบญ และไมละโมภ


ไมหลง ไมพวพน มปกตเหนโทษ มปญญาเปนเครองสลดออก บรโภค โภคทรพยน ควรสรรเสรญโดย ๔ สถาน ควรสรรเสรญโดย ๔ สถาน เปนไฉน คอ สถานท ๑ ควรสรรเสรญดงนวา แสวงหาโภคทรพย โดยชอบธรรม โดยความไมผลนผลน สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวา เลยงตวใหเปนสขสบาย สถานท ๓ ควรสรรเสรญดงนวา จาแนกทาน ทาบญ สถานท ๔ ควรสรรเสรญดงนวา เปนคนไมละโมภ ไมหลง ไมพวพน มปรกตเหนโทษ มปญญาเปนเครองสลดออก บรโภคโภคทรพย ดกอนนายคามณ บคคลผบรโภคกามเชนน ควรสรรเสรญโดย ๔ สถาน เหลาน. วาดวยผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ๓ จาพวก [๖๔๔] ดกอนนายคามณ บคคลผมตบะ ทรงชพอยอยาง เศราหมอง ๓ จาพวกน มปรากฏอยในโลก ๓ จาพวกเปนไฉน คอ บคคล ผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมองบางคนในโลกน เปนผมศรทธาออกบวช เปนบรรพชตดวยคดวา ไฉนหนอ เราพงบรรลกศลธรรม พงทาใหแจง ซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะ วเศษชนเยยม อยางบรบรณ ดงน เขายอมทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย แตกไมบรรลกศลธรรม ทาให แจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไมได ๑ ดกอนนายคามณกบคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมองบางคนในโลก น เปนผมศรทธา ออกบวชเปนบรรพชตดวยคดวา ไฉนหนอ เราพง บรรลกศลธรรม พงทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรม ทเปนญาณทศนะวเศษ


ชนเยยมอยางบรบรณ ดงน เขายอมทาตวใหรอนรนกระวนกระวายบรรล กศลธรรมอยางเดยว แตกระทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศ- นะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไมได ๑ ดกอนนายคามณ กบคคลผมตบะ ทรงชพอยอยางเศราหมองบางคนในโลกน เปนผมศรทธา ออกบวชเปน บรรพชตดวยคดวา ไฉนหนอ เราพงบรรลกศลธรรม พงทาใหแจง ซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ ดงน เขายอมทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย ไดบรรลกศลธรรม และทาไหแจง ซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ ๑. [๖๔๕] ดกอนนายคามณ ในบรรดาบคคลผมตบะทรงชพอย อยางเศราหมอง ๓ จาพวกนน ผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ททาตว ใหรอนรนกระวนกระวาย ไมไดบรรลกศลธรรม ทาใหแจงซงอตตรมน- สสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไมไดน พงถกตเตยน โดย ๓ สถาน พงถกตเตยนโดย ๓ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถก ตเตยนดงนวา ทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย สถานท ๒ พงถกตเตยน ดงนวา ไมไดบรรลกศลธรรม สถานท ๓ พงถกตเตยนดงนวา ทาให แจงซงอตตรมนสสธรรม ทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไม ไดดกอนนายคามณบคคลผมตบะทรงชพอยางเศราหมองน พงถกตเตยน โดย ๓ สถานเหลาน. [๖๔๖] ดกอนนายคามณ ในบรรดาบคคลผมตบะทรงชพอย อยางเศราหมอง ๓ จาพวกนน ผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ททา ตวใหรอนรนกระวนกระวาย ไดบรรลกศลธรรมเหลานน แตทาใหแจง


ซงอตตรมนสสธรรมชนเยยมอยางบรบรณไมไดนพงถกตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยว พงถกตเตยนโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ พงถกตเตยนดงนวา ทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย สถาน ท ๒ พงถกตเตยนดงนวา ทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศ- นะวเศษชนเยยมอยางบรบรณไมได ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวเปนไฉน คอ ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวดงนวา ไดบรรลกศลธรรม ดกอนนาย คามณ บคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมองเชนน พงถกตเตยนโดย ๒ สถาน ควรสรรเสรญโดยสถานเดยวน. [๖๔๗] ดกอนนายคามณ ในบรรดาบคคลผมตบะทรงชพอย อยางเศราหมอง ๓ จาพวกนน ผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมอง ททา ตวใหรอนรนกระวนกระวาย ไดบรรลกศลธรรม และทาใหแจงซงอตต- รมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณน พงถกตเตยน โดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย ๒ สถาน พงถกตเตยนโดยสถานเดยว เปนไฉน คอ พงถกตเตยนโดยสถานเดยวดงนวา ทาตวใหรอนรนกระวน กระวาย ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเปนไฉน คอ สถานท ๑ ควร สรรเสรญดงนวา ไดบรรลกศลธรรม สถานท ๒ ควรสรรเสรญดงนวา ทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมทเปนญาณทศนะวเศษชนเยยมอยางบรบรณ ได ดกอนนายคามณ บคคลผมตบะทรงชพอยอยางเศราหมองเชนน พง ถกตเตยนโดยสถานเดยว ควรสรรเสรญโดย ๒ สถานเหลานน.


วาดวยธรรม ๓ อยางอนบคคลพงเหนเอง [๖๔๘] ดกอนนายคามณ ธรรม ๓ อยางน เปนของอนบคคล พงเหนเอง หาความทรดโทรมมได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อนวญชนจะพงรเฉพาะตน ธรรม ๓ อยาง เปนไฉน คอ การทบคคลเปนผกาหนดตงใจทจะเบยดเบยนตนเองบาง ตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ตงใจทจะเบยดเบยนทงตนเองทงผอนบาง เพราะราคะเปนเหต เมอละราคะไดแลว ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนตน เองบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยน ทงตนเองทงผอนบาง นเปนธรรมอนบคคลพงเหนเอง หาความทรดโทรม มได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อน- วญชนจะพงรเฉพาะตน ๑ การทบคคลผถกโทสะประทษรายแลว ตงใจทจะเบยดเบยนตนเอง บาง ตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ตงใจทจะเบยดเบยนทงตนเองทงผอน บาง เพราะโทสะเปนเหต เมอละโทสะไดแลว ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยน ตนเองบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ยอมไมตงใจทจะเบยด เบยนทงตนเองทงผอนบาง นเปนธรรมอนบคคลพงเหนเอง หาความ ทรดโทรมมได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามา ในตน อนวญชนจะพงรเฉพาะตน ๑


การทบคคลผหลงแลว ตงใจจะเบยดเบยนตนเองบาง ตงใจจะ เบยดเบยนผอนบาง ตงใจจะเบยดเบยนทงตนเองทงผอนบาง เพราะโมหะ เปนเหต เมอละโมหะไดแลว ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนตนเองบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนผอนบาง ยอมไมตงใจทจะเบยดเบยนทงตนเอง ทงผอนบาง นเปนธรรมอนบคคลพงเหนเอง หาความทรดโทรมมได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอมเขามาในตน อนวญชน จะพงรเฉพาะตน ๑ ดกอนนายคามณ ธรรม ๓ อยางนแล เปนของอนบคคลพงเหนเอง หาความทรดโทรมมได ไมประกอบดวยกาล ควรเรยกใหมาด ควรนอม เขามาในตน อนวญชนจะพงรเฉพาะตน. เมอพระผมพระภาคเจาตรสดงนแลว นายบานนามวาราสยะได กราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนา ของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของพระ องคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนก ปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทาง หรอสอง ไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกเหนรป ฉะนน ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระธรรมและพระภกษสงฆ วาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควาเปนอบาสก ผถงพระรตนตรยเปนสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต. จบ ราสยสตรท ๑๒


อรรถกถาราสยสตรท ๑๒ ในราสยสตรท ๑๒ พงทราบวนจฉยดงตอไปน บทวา ราสโย ความวา พระธรรมสงคาหกเถระไดกาหนดชอ นายบานวา ราสยะ อยางน เพราะเขาถามปญหาเปนกลมกอน บทวา ตปสส ไดแกอาศยตบะ. บทวา ลขชว แปลวา มความเปนอยปอน ๆ. บทวา อนตา ไดแกสวน. บทวา คาโม ไดแกเปนของชาวบาน ปาฐะวา คมโม ดงนกม. ความวา เปนเรองของชาวบาน บทวา. อตตกลมถานโยโค แปลวา การประกอบตนใหลาบากเปลา อธบายวา ทาความเดอดรอนแกรางกาย. ถามวา กในทน เหตไรจงทรงถอเอากาม- สขลลกานโยค เหตไรจงทรงถอเอาอตตกลมถานโยค เหตไรจงทรงถอเอา มชฌมาปฏปทา. แกวา ทรงถอเอากามสขลลถานโยค เพอแสดงแกเหลาชน ผบรโภคกามกอน ทรงถอเอาอตตกลมถานโยค เพอแสดงแกเหลาชนผ อาศยตบะ ทรงถอเอามชฌมาปฏปทา เพอแสดงเรองทหาชราความทรด- โทรมมได ๓ ประการถามวา ในการแสดงขอปฏบตเหลานน ไดประโยชน อะไร. แกวา บรรดาขอปฏบตเหลาน พระตถาคตทรงละสวนสด ๒ อยาง แลวทรงบรรลพระสมมาสมโพธญาณดวยมชฌมาปฏปทา ผบรโภคกาม ทงหลาย พระองคกมไดทรงตาหน มไดทรงสรรเสรญไปทงหมด แมผ อาศยตบะทงหลาย พระองคกมไดทรงตาหน มไดทรงสรรเสรญไปทกคน ทรงตาหนเฉพาะผทควรตาหน ทรงสรรเสรญผทควรสรรเสรญ พงทราบ วา ประโยชนในการแสดงขอปฏบตเหลาน กเพอประกาศเนอความน ดวยประการฉะน. บดน เมอจะทรงประกาศเนอความนน จงตรสพระ- พทธพจนวา ตโย โขเม คามณ กามโภคโน ดงนเปนตน.


บรรดาบทเหลานน บทวา สหเสน แปลวา ดวยการกระทา อยางผลนผลน. บทวา น สวภชต ความวา ไมแจกจายแกมตรสหาย ทเคยเหนเคยคบกน. บทวา น ปาน กโรต ความวา ไมทาบญ ซงเปนปจจยแกภพภายหนา. บทวา ธมมาธมเมน แปลวา โดยชอบ ธรรม และโดยไมชอบธรรม. บทวา าเนห ไดแกโดยเหตทงหลาย. บทวา สจฉกโรต ความวา ผมตบะ เมอทาตวใหรอนรนกระวนกระวาย จะทาใหแจงซงอตตรมนสสธรรมไดอยางไร. ธรรมราศ กองธรรม ๓ อยาง ชอวาอนบคคลพงเหนเอง ดวยอานาจความเพยรทประกอบดวยองค ๔ และดวยอานาจธดงค. ในบทวา นชชรา น ทานเรยกมรรคบางอยางวา ตสโส นชชรา เพราะกเลสทงสามหาชราทรดโทรมมได. จบ อรรถกถาราสยสตรท ๑๒ ๑๓. ปาฏลยสตร วาดวยทรงรจกมายา [๖๔๙] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ อตตรนคม แหงชาวโกฬยะในแควนโกฬยะ ครงนนแล นายบานนามวาปาฏลยะ เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจา วา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคไดสดบมาวา พระสมณโคดมทรง รจกมายา ขาแตพระองคผเจรญ ชนเหลาใดกลาวอยางนวา พระสมณโคดม ทรงรจกมายา ดงน ชนเหลานนเปนอนกลาวตามพระดารสทพระผมพระ-


ภาคเจาตรสแลว จะไมกลาวตพระผมพระภาคเจาดวยคาไมจรง และ พยากรณธรรมสมควรแกธรรม และสหธรรมกไร ๆ คลอยตามวาทะ จะไม ถงฐานะอนวญชนจะตเตยนไดแลหรอ เพราะวาขาพระองคไมประสงค จะกลาวตพระผมพระภาคเจาเลย พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอน นายคามณ ชนเหลาใดกลาวอยางนวา พระสมณโคดมทรงทราบมายา ดงน ชนเหลานนเปนอนกลาวตามคาทเรากลาวแลว ยอมไมกลาวตเรา ดวยคาไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแกธรรม และสหธรรมกไร ๆ คลอยตามวาทะ ยอมไมถงฐานะอนวญชนจะตเตยนได. คา. ขาวเลาลอขอนนจรงเทยวพระองค แตพวกขาพระองค มได เชอถอสมณพราหมณพวกนนวา พระสมณโคดมทรงรจกมายา ขาแต พระองคผเจรญ ขาววา พระสมณโคดมมมายา. พ. ดกอนนายคามณ ผใดแลพดอยางนวา เรารจกมายา ผนน ยอมจะพดอยางนวา เรามมายา. คา. ขาแตพระผมพระภาคเจา ขอนนยอมเปนดงนนเทยว ขาแต พระสคต ขอนนยอมเปนดงนนเทยว. พ. ดกอนนายคามณ ถาเชนนน เราจกยอนถามทานในขอน ทาน พงแกตามททานชอบใจ. [๖๕๐] ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ทานยอมรจกพวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะหรอ คา. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคยอมรจกพวกอามาตยมมวย ผมยาวแหงชาวโกฬยะ พระเจาขา.


พ. ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน พวก อามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะมประโยชนอยางไร. คา. ขาแตพระองคผเจรญ พวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาว โกฬยะมประโยชนดงน คอ เพอปองกนพวกโจรแหงชาวโกฬยะ เพอ ละความเปนคนนาขาวแหงชาวโกฬยะ ขาแตพระองคผเจรญ พวกอามาตย ผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะมประโยชนอยางน พระเจาขา. พ. ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน ทาน ยอมรจกอามาตยผมมวยผมยาวในนคมแหงชาวโกฬยะวา เปนคนมศลหรอ เปนคนทศล. คา. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคยอมรจกพวกอามาตยผม มวยผมยาวแหงชาวโกฬยะวาเปนคนทศล มธรรมเลวทรามและพวก อามาตยผมมวยผมยาวแหงโกฬยะ เปนพวกหนงในจานวนบคคลผทศลม ธรรมเลวทรามในโลก. พ. ดกอนนายคามณ ผใดแลพงพดอยางนวา นายบานนามวา ปาฏลยะ รจกพวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะ ซงเปนคนทศล มธรรมเลวทราม แมนายบานปาฏลยะกเปนคนทศล มธรรมเลวทราม ดงน ผนนเมอพดถงพงพดถกหรอหนอแล. คา. หาเปนเชนนนไม พระเจาขา พวกอามาตยผมมวยผมยาว แหงชาวโกฬยะเปนพวกหนง ขาพระองคเปนพวกหนง พวกอามาตย ผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะเปนคนมธรรมเปนอยางหนง ขาพระองค เปนคนมธรรมเปนอยางหนง.


พ. ดกอนนายคามณ กทจรง ทานจกไมไดเปนดงนวา นายบาน นามวาปาฏลยะ รจกพวกอามาตยผมมวยผมยาวแหงชาวโกฬยะ ซงเปน คนทศล มธรรมเลวทราม แตนายบานปาฏลยะไมใชเปนคนทศล มธรรม เลวทราม ฉะนนตถาคตจกไมไดเปนดงนวา ตถาคตรจกมายา แตวาตถาคต ไมมมายา. [๖๕๑] ดกอนนายคามณ เรารชดทงมายา ผลของมายา และ ตลอดถงความทบคคลผมมายาปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอม เขาถงอบายทคต วนบาต นรก เรารชดทงปาณาตบาต ผลของปาณาตบาต และตลอดถงความทบคคลผฆาสตวปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบายทคต วนบาต นรก เรารชดทงอทนนาทาน ผลของ อทนนาทาน และตลอดถงความทบคคลผลกทรพยปฏบตอยางไรแลว เมอ แตกกายตายไป ยอมเขาถงอบายทคต วนบาต นรก เรารชดทงกาเม สมจฉาจาร ผลของกาเมสมจฉาจาร และตลอดถงความทบคคลผประพฤต ผดในกามปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทงมสาวาท ผลของมสาวาท และตลอดถงความท บคคลผพดเทจปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทงปสณาวาจา ผลของปสณาวาจา และตลอด ถงความทบคคลกลาวคาสอเสยดปฏบตอยาไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทงผรสวาจา ผลของผรส- วาจา และตลอดถงความทบคคลผกลาวคาหยาบปฏบตอยางไรแลว เมอ แตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทง


สมผปปลาปะ ผลของสมผปปลาปะ และตลอดถงความทบคคลผพดเพอเจอ ปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทงอภชฌา ผลของอภชฌา และตลอดถงความทบคคลผม อภชฌาปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทงความพยาบาท ประทษรายเขา ผลของความ พยาบาทประทษรายเขา และตลอดถงความทบคคลผมจตพยาบาทปฏบต อยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก เรารชดทงมจฉาทฏฐ ผลของมจฉาทฏฐ และตลอดถงความทบคคลผเปน มจฉาทฏฐปฏบตอยางไรแลว เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก. [๖๕๒] ดกอนนายคามณ มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะ อยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผฆาสตวทกคนตองเสวยทกขโทมนสใน ปจจบน บคคลผลกทรพยทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน บคคล ผประพฤตผดในกามคณทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน บคคลผ พดเทจทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน. [๖๕๓] ดกอนนายคามณ กและบคคลบางคนในโลกน ปรากฏวา เปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผมและ หนวดแลว ใหบาเรอตนดวยความใครกบสตร เหมอนกบพระราชา ชนทงหลายพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดทา อะไรจงเปน ผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผม และหนวดแลว ใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา


ชนทงหลายไดพดถงชายคนนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนน ขมขาศกของพระราชาแลวฆามนเสย พระราชาทรงโสมนส ไดทรงพระ- ราชทานรางวล ฉะนน ชายคนนจงเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผมและหนวดแลว ใหบาเรอตนดวยความ ใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ดกอนนายคามณ บคคลบางคนในโลก น ปรากฏวาถกเขาเอาเชอกทเหนยวแนนมดแขนไพลหลงอยางมนคงแลว โกนศรษะเสย แลวพาตระเวนไปตามถนนตามตรอก ดวยบณเฑาะว เสยงสนน แลวออกทางประตดานทศทกษณ แลวตดศรษะเสยทางดาน ทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทาน ผเจรญ ชายคนนไดทาอะไรไว จงถกเขาเอาเชอกทเหนยวแมนมดแขน ไพลหลงอยางมนคงแลว โกนศรษะเสย แลวพาตระเวนไปตามถนนตาม ตรอก ดวยบณเฑาะวเสยงสนน แลวออกทางประตดานทศทกษณ แลว ตดศรษะเสยทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพดถงชายคนนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนฆาบรษหรอสตรทมเวรกบพระราชา ฉะนน พระราชาทงหลายจงรบสงใหจบเขาแลวกระทากรรมกรณเหนปานน ดงน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เหตการณเชนน ทานไดเหนหรอไดฟงมาบางไหม. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เหตการณเชนน ขาพระองคไดเหน มาแลวดวย ไดฟงมาแลวดวย จกไดฟงตอไปอกดวย. [๖๕๔] พ. ดกอนนายคามณ ในสมณพราหมณเหลานน สมณพราหมณพวกทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผฆาสตวทกคน ตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน ดงน เขาเหลานนพดจรงหรอเทจ.


คา. พดเทจ พระเจาขา. พ. กพวกทกลาวเทจเปลา ๆ นน เปนคนมศลหรอเปนคนทศลเลา. คา. เปนคนทศล พระเจาขา. พ. กพวกทเปนคนทศลมธรรมเลวทรามนน เปนคนปฏบตผด หรอเปนคนปฏบตชอบเลา. คา. เปนคนปฏบตผด พระเจาขา. พ. กพวกทปฏบตผดนน เปนคนมความเหนผดหรอเปนคนม ความเหนชอบเลา. คา. เปนคนมความเหนผด พระเจาขา. พ. กสมควรละหรอทจะเลอมใสในพวกทมความเหนผดเหลานน. ค . ไมสมควรเลย พระเจาขา. [๖๕๕] พ. ดกอนนายคามณ บคคลบางคนในโลกน ปรากฏวา เปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห ฯลฯ แลวใหบาเรอตนดวยความใคร กบสตรเหมอนกบพระราชา ชนทงหลายพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอน ทานผเจรญ ชายคนนไดทาอะไร จงเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห ฯลฯ ใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ชนทงหลายไดพา กนพดถงชายคนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนขมข ลกเอา ทรพยของขาศกของพระราชา พระราชาทรงโสมนสไดพระราชทานรางวล แกเขา ฉะนน ชายคนนจงประดบดวยดอกไม ใสตมห ฯลฯ ใหบาเรอตน ดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ดกอนนายคามณ บคคลบางคน


ในโลกน ปรากฏวาถกเขาเอาเชอกทเหนยวมดแขนไพลหลงอยางมนคงแลว ฯลฯ ตดศรษะทางดานทศทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพด ถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดทาอะไร จงถกเขา เอาเชอกทเหนยวมดแขนเอามอไพลหลงอยางมนคงแลว ฯลฯ ตดศรษะ เสยทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพดถงบคคลนน อยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนลกทรพยเปนสวนหนงแหงโจรกรรม จากบานบาง จากปาบาง ฉะนน พระราชาจงรบสงใหจบเขาแลวทา กรรมกรณเหนปานน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอนนเปนไฉน เหตการณเชนน ทานไดเหนหรอไดฟงมาแลวบางไหม. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เหตการณเชนน ขาพระองคไดเหนมา แลวดวย ไดฟงมาแลวดวย จกไดฟงตอไปอกดวย. [๖๕๖] พ. ดกอนนายคามณ ในสมณพราหมณเหลานน สมณพราหมสพวกทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผลกทรพย ทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน ดงน เขาเหลานนพดจรงหรอเทจ. คา. พดเทจ พระเจาขา ฯลฯ พ. กสมควรละหรอทจะเลอมใสในพวกทมความเหนผดเหลานน. คา. ไมสมควรเลย พระเจาขา. [๖๕๗] ดกอนนายคามณ กบคคลบางคนในโลกน ปรากฏวา เปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห ฯ ล ฯ แลวใหบาเรอตนดวยความใคร กบสตรเหมอนกบพระราชา ชนทงหลายไดพากนพดถงบคคลนนอยางนวา


ดกอนทานผเจรญ ชายคนนไดทาอะไร จงเปนผประดบดวยดอกไม ใส ตมห ฯลฯ แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ชนทงหลายไดพากนพดถงคนนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนน ประพฤตผดในภรรยาของขาศกของพระราชา พระราชาทรงโสมนสได พระราชทานรางวลแกเขา เพราะเหตนน ชายคนนจงเปนผประดบดวย ดอกไม ใสตมห ฯลฯ แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบ พระราชา ดกอนนายคามณ บคคลบางคนในโลกน ปรากฏวาถกเขาเอา เชอกทเหนยวมดแขนไพลหลงอยางมนคง ฯลฯ แลวตดศรษะเสยทางดาน ทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอน ทานผเจรญ ชายคนนไดกระทาอะไรไวจงถกเขาเอาเชอกทเหนยวมดแขน ไพลหลงอยางมนคง ฯลฯ แลวตดศรษะเสยทางดานทศทกษณของพระ- นคร ชนทงหลายพากนพดถงคนนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชาย คนนประพฤตผดในกลสตรในกลธดา ฉะนนพระราชาทงหลายจงรบสงให จบเขา แลวกระทากรรมกรณเหนปานน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญ ความขอนนเปนไฉน เหตการณเชนน ทานไดเหนหรอไดฟงมาแลวบางไหม. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เหตการณเชนน ขาพระองคไดเหน มาแลวดวย ไดฟงมาแลวดวย จกไดฟงตอไปอกดวย. [๖๕๘] พ. ดกอนนายคามณ ในสมณพราหมณเหลานน สมณพราหมณ พวกทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผประพฤตผด ในกามคณทกคนตองเสวยทกขโทมนสในปจจบน ดงน เขาเหลานนพดจรง หรอเทจ.


คา. พดเทจ พระเจาขา ฯลฯ พ. กสมควรละหรอทจะเลอมใสในพวกทมความเหนผดเหลานน. คา. ไมสมควรเลย พระเจาขา. [๖๕๙] พ. ดกอนนายคามณ กบคคลบางคนในโลกน ปรากฏ วาเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผม และหนวด แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ชน ทงหลายไดพากนพดถงบคคลนนอยางนวา ดกอนทานผเจรญ ชายคนน ไดทาอะไร จงเปนผประดบดวยดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผมและหนวด แลวใหบาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบ พระราชา ชนทงหลายไดพากนพดถงคนนนอยางนวา ดกอนทาน ผเจรญ ชายคนนทาพระราชาใหทรงพระสรวลไดดวยการพดเทจ พระราชาทรง โสมนสไดพระราชทานรางวลแกเขา ฉะนนชายคนนนจงเปนผประดบดวย ดอกไม ใสตมห อาบนา ลบไลดแลว ตกแตงผมและหนวด แลวให บาเรอตนดวยความใครกบสตรเหมอนกบพระราชา ดกอนนายคามณ บคคลบางคนในโลกน ปรากฏวาถกเขาเอาเชอกทเหนยวมดแขนไพลหลง อยางมนคงแลวโกนหวเสย แลวพาตระเวนไปตามถนนตามตรอกดวย บณเฑาะวเสยงสนนแลวออกทางประตดานทศทกษณ แลวตดศรษะเสย ทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพดถงบคคลนนอยางน วา ดกอนทานผเจรญ ชายคนน ไดทาอะไร จงถกเอาเชอกทเหนยวมดแขน ไพลหลงอยางมนคงแลวโกนหวเสย แลวพาตระเวนไปตามถนนตามตรอก ดวยบณเฑาะวเสยงสนน แลวออกทางประตดานทศทกษณ แลวตดศรษะ


เสยทางดานทกษณของพระนคร ชนทงหลายไดพากนพดถงคนนนอยางน วา ดกอนทานผเจรญ ชายคนนทาลายประโยชนของคฤหบดบาง ของ บตรแหงคฤหบดบาง ดวยการพดเทจ ฉะนน พระราชาจงรบสงใหจบเขา แลวกระทากรรมกรณเหนปานน ดกอนนายคามณ ทานจะสาคญความขอ นนเปนไฉน เหตการณเชนน ทานไดเหนหรอไดฟงมาแลวบางไหม. คา. ขาแตพระองคผเจรญ เหตการณเชนน ขาพระองคไดเหน มาแลวดวย ไดฟงมาแลวดวย จกไดฟงตอไปอกดวย. [๖๖๐] พ. ดกอนนายคามณ ในสมณพราหมณเหลานน สมณพราหมณพวกทมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา บคคลผพดเทจทกคน ตองเสวยทกขและโทมนสในปจจบน ดงน เขาเหลานนพดจรงหรอเทจ. คา. พดเทจ พระเจาขา. พ. กพวกทกลาวเทจเปลา ๆนน เปนคนมศลหรอเปนคนทศลเลา. คา. เปนคนทศล พระเจาขา. พ. กพวกทเปนคนทศลมธรรมอนเลวทรามนน เปนคนปฏบต ผดหรอเปนคนปฏบตชอบเลา. คา. เปนคนปฏบตผด พระเจาขา. พ. กพวกทปฏบตผดนน เปนคนมความเหนผดหรอเปนคนม ความเหนชอบเลา. คา. เปนคนมความเหนผด พระเจาขา. พ. กสมควรละหรอทจะเลอมใสในพวกทมความเหนผดเหลานน.


คา. ไมสมควรเลย พระเจาขา ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรย ขาแตพระองคผเจรญ ไมเคยมมา ขาพระองคมเรอนพกอยหลงหนง ใน เรอนนนมเตยงนอน มทนง มหมอนา มประทปนามน ขาพระองค จะแจกจายแกสมณะหรอพราหมณผเขาไปอยในเรอนพกนนตามสตกาลง. วาดวยทาวะของศาสดา ๔ ทาน [๖๖๑] ขาแตพระองคผเจรญ เรองเคยมมาแลว ศาสดา ๔ ทาน ชงมความเหน มความพอใจ มความชอบใจตาง ๆ กน พากนเขาไปอย ในเรอนพกนน ศาสดาทานหนงมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา ทานไมมผล การบชาไมมผล การเซนสรวงไมมผล ผลวบากททาดทาชว ไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดาไมม บดาไมม สตวผผดขนไมม สมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาใหโลกนและโลกหนาแจง ดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนผอนใหรตาม ไมมในโลก. [๖๖๒] ศาสดาทานหนงมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา ทานมผล การบชามผล การเชนสรวงมผล ผลวบากททาดทาชวมอย โลกนม โลกหนาม มารดาม บดาม สตวผผดเกดม สมณพราหมณ ผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาโลกนและโลกหนาใหแจงดวยปญญาอน ยงดวยตนเอง แลวสอนผอนใหรตาม มอยในโลก. [๖๖๓] ศาสดาทานหนงมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา เมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศก


ทาเขาใหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาเขาใหดนรน ฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยว ซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาไมเชอวาบาป หากแมน ผใดจะใชจกร ซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวในปฐพน ใหเปนลานเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอม ไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอน เบยดเบยน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาปมา ถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา. ไมมบญมาถงเขา ดวยการใหทาน การทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบญ มาถงเขา. [๖๖๔] ศาสดาทานหนงมวาทะอยางน มความเหนอยางนวา เมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศก ทาเขาไหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาใหเขาดนรน ฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอน หลงเดยว ซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาชอวาทาบาป แมหากผใดจะใชจกรซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกนสงหารเหลาสตวใน ปฐพนใหเปนลานเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหต


ยอมมแกเขา มบาปถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชผอน ใหเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนน เปนเหตยอมมแกเขา มบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขา ดวยการใหทาน การทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทม การทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขา ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคมความสงสยสนเทหวา บรรดาสมณพราหมณผเจรญเหลาน ใครหนอพดจรง ใครหนอพดเทจ. พ. ดกอนนายคามณ กควรแลวททานจะสงสย ควรแลวททาน จะสนเทห กและความสนเทหของทานเกดแลวในฐานะทนาสงสย. คา. ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเลอมใสในพระผมพระ- ภาคเจาดงนวา พระผมพระภาคเจาสามารถแสดงธรรมแกขาพระองค โดย ทขาพระองคพงละความสงสยนได. [๖๖๕] พ. ดกอนนายคามณ ธรรมสมาธมอย ถาทานตงอย ในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความ สงสยนได ดกอนนายคามณ กธรรมสมาธเปนไฉน. ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกในธรรมวนยน เปนผละปาณาตบาต งดเวนปาณาตบาต เปนผละอทนนาทาน งดเวนอทนนาทาน เปนผละกาเมสมจฉาจาร งดเวนกาเมสมจฉาจาร เปนผละมสาวาท งดเวนมสาวาท


เปนผละปสณาวาจา งดเวนปสณาวาจา เปนผละผรสวาจา งดเวนผรสวาจา เปนผละสมผปปลาปะ งดเวนสมผปปลาปะ เปนผละอภชฌา ไมมากดวย อภชฌา เปนผละความพยาบาทประทษราย มจตไมพยาบาท เปนผละความ เหนผด มความเหนชอบ. [๖๖๖] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย ทศท ๒ ท ๓ ท ๔ กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวยใจประกอบดวย เมตตาอนไพบลย ถงความเปนใหญหาประมาณมได ไมมเวร ไมมความ เบยดเบยนอย พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะ อยางน มความเหนอยางนวา ทานไมมผล การบชาไมมผล การเซน- สรวงไมมผล ผลวบากททาดทาชวไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดา ไมม บดาไมม สตวผผดเกดขนไมม สมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบต ชอบ กระทาโลกนและโลกหนาใหแจงดวยปญญาอนยงดวยตนเอง แลว สอนหมสตวใหรตาม ไมมในโลก ถาถอยคาของศาสดานนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลก สวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเราผไมเบยดเบยนใคร ๆ คอผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอเกดปราโมทยแลว ยอม เกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข


เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงอย ในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความ สงสยนได. [๖๖๗] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย . . .พระ อรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความเหน อยางนวา ทานมผล การบชามผล การเซนสรวงมผล ผลวบากททาด ทาชวมอย โลกนม โลกหนาม มารดาม บดาม สตวผผดเกดขนม สมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาโลกนและโลกหนาใหแจง ดวยปญญาอนยงดวยตนเอง แลวสอนผอนใหรตามมอยในโลก ดงน ถา ถอยคาของศาสดาผนนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองน เปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเราผไมเบยดเบยนใคร คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดขนแกพระ- อรยสาวกนน เมอเกดปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กาย ยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน กอนนายคามณ นแล ธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได.


[๖๖๘] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย . . . พระ อรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความเหน อยางนวา เมอบคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยด เบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาให เศราโศก ทาเขาใหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทา เขาใหดนรน ฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรม ในเรอนหลงเดยว ซมอยในทเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาชอวา ไมทาบาป หากแมนผใดจะใชจกรซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหาร เหลาสตวในพนปฐพน ใหเปนลาน ใหเปนกองมงสะอนเดยวกน บาป ทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหา บคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชให ผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนน เปนเหต ยอมไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซาย แหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญท มการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ดวยการใหทาน การทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทมการทาเชนนน เปนเหต ยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ดงน ถาถอยคาของศาสดานน เปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเรา จกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอา


ชยชนะในขอน เพราะวาเราผไมเบยดเบยนใคร ๆ คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอ ปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจกายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรม สมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนนพงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได. [๖๖๙] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยเมตตาแผไปตลอดทศหนงอย . . . เมอ บคคลทาเอง ใชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชให ผอนเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศราโศก ทาเขา ใหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาเขาใหดนรน ฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยว ซมอย ททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาชอวาทาบาป แมหากผใดจะใช จกรมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวในปฐพน ใหเปนลาน เปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเรา ม บาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเองใชให ผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชใหผอนเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบาปมาถงเขา แมหากบคคล จะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอน บชา บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขา ดวยการ


ใหทาน การทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทมการทา เชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขา ดงน ถาถอยคาของศาสดา นนเปนนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเรา จกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอา ชยชนะในขอน เพราะเราผไมเบยดเบยนใครๆ คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอเกด ปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เรอมกายสงบ แลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแล ธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอ เปนเชนน ทานพงละความสงสยนได. [๖๗๐] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยกรณาแผไปตลอดทศหนงอย . . . มใจ ประกอบดวยมทตาแผไปตลอดทศหนงอย . . .พระอรยสาวกนนผซงปราศ- จากอภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสม- ปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศหนงอย ทศท ๒ ท ๓ ท ๔ กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง แผไปตลอดโลก ทวสตวทกเหลา ในททกสถาน ดวยใจประกอบ อเบกขาอนไพบลย ถงความเปนใหญหาประมาณมได ไมมเวร ไมมความ เบยดเบยนอย พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะ อยางน มความเหนอยางนวา ทานไมมผล การบชาไมมผล การเซนสรวง


ไมมผล ผลวบากททาดทาชวไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดาไมม บดาไมม สตวผผดเกดไมม สมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาโลกน และโลกหนาใหแจง ดวยปญญาอนยงดวยตนเองแลว สอน ผอนใหรตาม ไมมในโลก ถาถอยคาของศาสดานนเปนความจรง ขอทเรา สารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเรา ผไมเบยดเบยนใคร ๆ คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความ ปราโมทย ยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรม สมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได [๖๗๑] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศหนงอย. . . พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความ เหนอยางนวา ทานมผล การบชามผล การเซนสรวงมผล ผลวบากท ทาดทาชวมอย โลกนม โลกหนาม มารดาม บดาม สตวผผดเกดขนม สมณพราหมณผดาเนนไปด ปฏบตชอบ กระทาโลกน และโลกหนาใหแจง ดวยปญญาอนยงดวยตนเองแลว สอนผอนใหรตาม มอยในโลกดงน ถาถอยคาของศาสดานนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑


ทงสองนเปนการถอเอาชยชนะในขอนน เพราะเราผไมเบยดเบยนใครๆ คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตชอบ ความปราโมทยยอมเกดแก พระอรยสาวกนน เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงได จตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความสงสยนได. [๖๗๒] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศทหนงอย . . . พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความ เหนอยางนวา เมอบคคลทาเอง ชใหผอนทา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชผอนใหเบยดเบยน ทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทา เขาใหเศราโศก ทาเขาใหลาบากเอง ใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาเขาใหดนรน ฆาสตว ลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรม ในเรอนหลงเดยว ซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาไม ชอวาทาบาป แมหากผใดจะใชจกรซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกนสงหาร เหลาสตวในปฐพ ใหเปนลานเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการ ทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแตเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไป ยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชผอนใหเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอม ไมมแกเขา ไมมบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา


ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอนบชา บญทมการทาเชนนนเปน เหตยอมไมมแกเขา ไมมบญมาถงเขา ดวยการใหทาน การทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมไมมแก เขา ไมมบญมาถงเขา ถาถอยคาของศาสดาผนนเปนความจรง ขอทเรา สารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเราจกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองนเปนการถอเอาชยชนะในขอน เพราะเรา ไมเบยดเบยนใครๆ คอ ผสะดงหรอผมนคง เปนผปฏบตไมผด ความ ปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เมอมกายสงบแลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแลธรรมสมาธ ถาทานตงมนอยใน ธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอเปนเชนน ทานพงละความ สงสยนได. [๖๗๓] ดกอนนายคามณ พระอรยสาวกนน ผซงปราศจาก อภชฌา ปราศจากพยาบาทแลวอยางน เปนผไมฟนเฟอน มสมปชญญะ มสตเฉพาะหนา มใจประกอบดวยอเบกขาแผไปตลอดทศท ๑ อย ทศท ๒ ท ๓ ท ๔ กเหมอนกนตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองขวาง แผไป ตลอดโลก ทวสตวทกเหลาในททกสถาน ดวยใจประกอบดวยอเบกขาอน ไพบลยถงความเปนใหญ หาประมาณมไดไมมเวรไมมความเบยดเบยนอย พระอรยสาวกนนยอมพจารณาเหนดงนวา ศาสดาผมวาทะอยางน มความ เหนอยางนวาเมอบคคลทาเองใชใหผอนทาตดเองใชใหผอนตด เบยด- เบยนเอง ใชผอนใหเบยดเบยนทาเขาใหเศราโศกเอง ใชผอนทาเขาใหเศรา


โศก ทาเขาใหลาบากเองใชผอนทาเขาใหลาบาก ดนรนเอง ทาเขาใหดนรน ฆาสตวลกทรพย ตดทตอ ปลนไมใหเหลอ ทาโจรกรรมในเรอนหลงเดยว ซมอยททางเปลยว ทาชภรรยาเขา พดเทจ ผทาชอวาทาบาป แมหากผใด จะใชจกรซงมคมโดยรอบเหมอนมดโกน สงหารเหลาสตวในปฐพน ให เปนลานเปนกองมงสะอนเดยวกน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมม แกเขา มบาปมาถงเขา แมหากบคคลจะไปยงฝงขวาแหงแมนาคงคา ฆาเอง ใชใหผอนฆา ตดเอง ใชใหผอนตด เบยดเบยนเอง ใชผอนใหเบยดเบยน บาปทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบาปมาถงเขา แมหากบคคล จะไปยงฝงซายแหงแมนาคงคา ใหเอง ใชใหผอนให บชาเอง ใชใหผอน บชา บญทมการทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบาปมาถงเขา ดวยการ ใหทาน การทรมานอนทรย การสารวม การกลาวคาสตย บญทมการ ทาเชนนนเปนเหตยอมมแกเขา มบญมาถงเขา ดงน ถาถอยคาของศาสดา นนเปนความจรง ขอทเราสารวมกาย สารวมวาจา สารวมใจ ๑ ขอทเรา จกเขาถงสคตโลกสวรรค เมอแตกกายตายไป ๑ ทงสองน เปนการถอเอา ชยชนะในขอน เพราะเราผไมเบยดเบยนใคร ๆ คอ ผสะดงหรอมนคง เปนผปฏบตไมผด ความปราโมทยยอมเกดแกพระอรยสาวกนน เมอ ปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบ แลว ยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน ดกอนนายคามณ นแล ธรรมสมาธ ถาทานตงอยในธรรมสมาธนน พงไดจตตสมาธไซร เมอ เปนเชนนทานพงละความสงสยนได.


เมอพระผมพระภาคเจาตรสอยางนแลว นายบานนามวาปาฏลยะ ไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนา ของพระองคแจมแจงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระธรรมเทศนาของ พระองคแจมแจงนก พระผมพระภาคเจาทรงประกาศธรรมโดยอเนก ปรยาย ดจหงายของทควา เปดของทปด บอกทางใหแกคนหลงทาง หรอ สองไฟในทมดดวยหวงวา คนมจกษจกแลเหนรป ฉะนน ขาแตพระองค ผเจรญ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคเจา กบทงพระธรรมและพระ- ภกษสงฆวาเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคเจาโปรดทรงจาขาพระองควา เปนอบาสกผถงพระรตนตรยวาเปนสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอด ชวต. จบ ปาฏลยสตรท ๑๓ จบ คามณสงยต อรรถกถาปาฏลยสตรท ๑๓ ในปาฏลยสตรท ๑๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา ทเตยยาน แปลวา งานทต เปนหนงสอกม เปนขาวสาสน จากปากกม. เพราะเหตไร พระผมพระภาคเจาจงทรงปรารภคานวา ปาณาตปาตจาห ดงน ทรงปรารภเพอแสดงความเปนพระสพพญ วา เรามไดรมายาอยางเดยว แมเรองอน ๆ เรากรอยางน ๆ. ทรงปรารภ คาน. วา สนต ห คามณ เอเก สมณพราหมณา ดงน เพอทรงแสดง


ลทธของสมณพราหมณทเหลอ แลวใหละลทธนนเสย. บทวา มาล กณฑล ความวา ประดบดอกไมดวยพวงดอกไม ใสตมหดวยตมหทงหลาย. บทวา อตถกาเมห ความวา ความใครกบหญงทงหลาย ชออตถกาม (ให บาเรอตน ) ดวยอตถกามเหลานน. บทวา อาวสถาคาร ไดแกหองนอน ททาไวในทแหงหนงของเรอนตระกล เพออยสบายสาหรบคนเดยวเทานน. บทวา เตนาห ยถาสตต ยถาพล สมภชาม ความวา ขาพระองค จะแจกจายหองนอนนน โดยสมควรแกสตและโดยสมควรแกกาลง. บทวา อล แปลวา ควร. บทวา กงขนเย าเน ไดแกในเหตทนาสงสย ดวยบทวา จตตสมาธ ทรงแสดงวา ถาทานตงอยในธรรมสมาธ นนแลว พงกลบไดจตตสมาธ ดวยอานาจมรรค ๔ พรอมกบวปสสนา. บทวา อปณณกตาย มยห ความวา ปฏปทานยอมเปนไปอยางน เพราะ เราเปนผปฏบตไมผด คอไมมความผด. บทวา กฏคคาโห แปลวา ถอเอาชยชนะ. บทวา ธมมสมาธ ในคาวา อยโข คามณ ธมมสมธ ตตร เจ ตว จตตสมาธ ปฏลเภยยาส น ไดแกกศลกรรมบถ ๑๐. บทวา จตตสมาธ ไดแกมรรค ๔ พรอมดวยวปสสนา. อกอยางหนง บทวา ปามชช ชายต ความวา ธรรม ๕ กลาวคอความปราโมทย ปต ปสสทธ สข และสมาธททานกลาวอยางนวา เมอปราโมทยแลวยอมเกดปต ดงน ชอ ธรรมสมาธ. สวนมรรค ๔ พรอมดวยวปสสนา ชอ จตตสมาธ. อกอยางหนง กศลกรรมบถ ๑๐ ชอ จตตสมาธ. ขอวา พรหมวหาร ๔ น


ชอธรรมสมาธ ความทจตแนวแนซงเกดขนแกผบาเพญธรรมสมาธนน ชอจตตสมาธ. บทวา เอว ตว อม กงขาธมม ปชเหยยาส ความวา เมอเปนเชนน ถาทานตงอยในธรรมสมาธมประเภทดงกลาวแลวน พง กลบไดจตตสมาธอยางน พงละความสงสยนไดโดยสวนเดยว บททเหลอ ในททงปวง มนยดงกลาวแลวนนเทยวแล. จบ อรรถกถาปาฏลยสตรท ๑๓ จบ อรรถกถาคามณสงยต

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. จนทสตร ๒. ตาลปตตสตร ๓. โยธาชวสตร ๔. หตถาโรหสตร ๕. อสสาโรหสตร ๖. ภมกสตร ๗. เทศนาสตร ๘. อสงขาสตร ๙. กลสตร ๑๐. มณจฬสตร ๑๑. คนธภกสตร ๑๒. ราสยสตร ๑๓. ปาฏลยสตร.


๙. อสงขตสงยต วรรคท ๑๑

วาดวยอสงขตะและทางใหถงอสงขตะ [๖๗๔] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ ณ ทนนแล พระผม พระภาคเจาตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกอนภกษทงหลาย ภกษทงหลาย เหลานนทลรบพระผมพระภาคเจาแลว พระผมพระภาคเจาไดตรสวา ดกอนภกษทงหลาย เราจะแสดงอสงขตะและทางทจะใหถงอสงขตะแกเธอ ทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะ นเรยกวาอสงขตะ ดกอนภกษทงหลาย ทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. กายคตาสต นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ ดกอนภกษทงหลาย อสงขตะ เราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ทางทจะใหถงอสงชตะเราแสดงแลวแกเธอ ทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษทงหลาย กจใดอนศาสดาผแสวงหาประโยชน เกอกล ผอนเคราะหพงกระทาแกสาวกทงหลาย กจนนอนเราอาศยความ อนเคราะห กระทาแลวแกเธอทงหลาย ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไม นนเรอนวาง ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเพง อยาประมาท อยาได เปนผเดอดรอนในภายหลงเลย นเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย. ๑. วรรคท ๑ - ๒ แหงอสงขตสงยต อรรถกถาแกรวม ๆ กน.


[๖๗๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจะแสดงอสงขตะและทางทจะ ใหถงอสงขตะแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ความสนราคะ ความสนโทสะ นเรยกวาอสงขตะ ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน สมถะและวปสสนานเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ ฯลฯ [๖๗๖] ดกอนภกษทงหลาย. กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. สมาธทมทงวตกวจาร สมาธทไมมวตก มแตวจาร สมาธทไมมทงวตกวจาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๗๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน สญญตสมาธ อนมตตสมาธ อปปณหตสมาธ นเรยกวาทางทจะใหถง อสงขตะ. [๖๗๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. สตปฏฐาน ๔ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๗๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. สมมปปธาน ๔ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๘๐] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. อทธบาท ๔ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๘๑] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. อนทรย ๕ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ.


[๖๘๒] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. พละ ๕ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๘๓] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. โพชฌงค ๗ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๘๔] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. อรยมรรคประกอบดวยองค ๘ น เรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. ดกอนภกษทงหลาย อสงขตะเราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ทางท จะใหถงอสงขตะเราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษทงหลาย กจใดอนศาสดาผแสวงหาประโยชนเกอกล ผอนเคราะหพงกระทาแกสาวก ทงหลาย กจนนเราอาศยความอนเคราะห กระทาแลวแกเธอทงหลาย. ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไม นนเรอนวาง. ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเพง อยาประมาท อยาไดเปนผเดอดรอนในภายหลงเลย นเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย. จบ วรรคท ๑

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. กายคตาสตสตร ๒. สมถวปสสนาสตร ๓. วตกกสตร ๔. สญญตสตร ๕. สตปฏฐานสตร ๖. สมมปปธานสตร ๗. อทธปาท- สตร ๘. อนทรยสตร ๙. พลสตร ๑๐. โพชฌงคสตร ๑๑. มรรคสตร.


อสงขตสงยต วรรคท ๒ วาดวยอสงขตะและทางใหถงอสงขตะ [๖๘๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงอสงขตะ และทางท จะใหถงอสงขตะแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะ นเรยกวาอสงขตะ. ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถง อสงขตะเปนไฉน. คอสมถะ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. ดกอน ภกษทงหลาย อสงขตะและทางทจะใหถงอสงขตะ เราแสดงแลวแกเธอ ทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษทงหลาย กจใดอนศาสดาพงแสวงหา ประโยชนเกอกล ผอนเคราะห พงทาแกสาวกทงหลาย กจนนอนเราอาศย ความอนเคราะหทาแลวแกเธอทงหลาย. ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไม นนเรอนวาง. ดกอนภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเพง อยาประมาท อยาไดเปนผเดอดรอนในภายหลงเลย นเปนอนศาสนของเรา เพอเธอ ทงหลาย. [๖๘๖] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงอสงขตะและทางทจะ ใหถงอสงขตะแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะ นเรยกอสงขตะ. ดกอนภกษทงหลาย ทางทจะใหถง


อสงขตะเปนไฉน. คอ วปสสนานเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. ดกอน ภกษทงหลาย อสงขตะและทางทจะใหถงอสงขตะ เราแสดงแลวแกเธอ ทงหลาย ดงนแล ฯลฯ นเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย [๖๘๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. คอ สมาธมทงวตกวจาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๖๘๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. คอ สมาธไมมวตก มแตวจาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๖๘๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. คอ สมาธไมมวตก ไมมวจาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๖๙๐] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. คอ สญญตสมาธ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๖๙๑] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. คอ อนมตตสมาธ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๖๙๒] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. คอ อปปณหตสมาธ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๖๙๓] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผมความเพยรเครองเผา กเลส มสมปชญญะ มสต พจารณาเหนกายในกายอย พงกาจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยได นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . .


[๖๙๔] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผมความเพยรเครองเผา กเลส มสมปชญญะ มสต พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอย พงกาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๙๕] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผมความเพยรเครองเผา- กเลส มสมปชญญะ มสต พจารณาเหนจตในจตอย พงกาจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยได นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๙๖] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เปนผมความเพยรเครองเผา กเลส มสมปชญญะ มสต พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอย พง กาจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๙๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมยงความพอใจใหเกดขน พยายามปรารภความเพยร ประคองจต ตงจตไว เพอยงธรรมอนเปน บาปอกศลทยงไมเกด ไมใหเกดขน นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. [๖๙๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมยงความพอใจใหเกดขน พยายามปรารภความเพยร ประคองจต ตงจตไว เพอละธรรมอนเปนบาป อกศลทเกดขนแลว นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . .


[๖๙๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมยงความพอใจใหเกดขน พยายามปรารภความเพยร ประคองจต ตงจตไวเพอยงธรรมอนเปนกศล ทยงไมเกด ใหเกดขน นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๐] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมยงความพอใจใหเกดขน พยายาม ปรารภความเพยร ประคองจต ตงจตไว เพอความตงอย ความ ไมเลอะเลอน ความเพมพน ความไพบลย ความเจรญ ความบรบรณ แหงธรรมอนเปนกศลทเกดขนแลว นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๑] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบ ดวยฉนทสมาธและปธานสงขาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๒] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบ ดวยวรยสมาธและปธานสงขาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๓] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบ ดวยจตตสมาธและปธานสงขาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๔] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญอทธบาทอนประกอบ ดวยวมงสาสมาธและปธานสงขาร นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ. . .


[๗๐๕] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน ดกอนภกษทงหลายภกษในธรรมวนยน เจรญสทธนทรย อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถง อสงขตะ. . . [๗๐๖] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญวรยนทรยอนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท จะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตนทรยอนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท จะใหถงสงขตะ. . . [๗๐๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมาธนทรยอนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท จะใหถงอสงขตะ. . . [๗๐๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญปญญนทรยอนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท จะใหถงอสงขตะ. . .


[๗๑๐] ดกอนภกษทงหลาย ทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสทธาพละอนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกทางท จะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๑] ดกอนภกษทงหลาย กทางทงจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญวรยพละอนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท จะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๒] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตพละอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถง อสงขตะ. . . [๗๑๓] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมาธพละอนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท จะใหถงอสงขตะ . . . [๗๑๔] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญปญญาพละ อนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท จะใหถงอสงขตะ. . .


[๗๑๕] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตสมโพชฌงคอน อาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวา ทางทจะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๖] ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญ ธรรมวจยสมโพชฌงค. . . วรยะสมโพชฌงค. . . ปตสมโพชฌงค. . .ปสสทธ. สมโพชฌงค. . . สมาธสมโพชฌงค. . . อเบกขาสมโพชฌงคอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถง อสงขตะ. . . [๗๑๗] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมมาทฏฐอนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท จะใหถงอสงขตะ. . . [๗๑๘] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมมาสงกปปะ. . . สมมาวาจา . . .สมมากมมนตะ. . . สมมาอาชวะ. . . สมมาวายามะ. . . สมมาสตอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางทจะใหถงอสงขตะ . . . [๗๑๙] ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงอสงขตะเปนไฉน. ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมมาสมาธอนอาศย วเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ นอมไปเพอความสละ นเรยกวาทางท


จะใหถงอสงขตะ ดกอนภกษทงหลาย อสงขตะและทางทจะใหถงอสงขตะ เราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษทงหลาย กจใดอน ศาสดาผแสวงหาประโยชนเกอกลผอนเคราะห พงกระทาแลวแกสาวก ทงหลาย กจนนอนเราอาศยความอนเคราะห กระทาแลวแตเธอทงหลาย. ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไม นนเรอนวาง ดกอนภกษทงหลาย เธอ ทงหลายจงเพง อยาประมาท อยาไดเปนผมความเดอดรอนในภายหลงเลย นเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย. [๗๒๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงทสดและทางทจะให ถงทสดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงพง ดกอนภกษทงหลาย กทสด เปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๑] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนหาอาสวะมได และทางทจะใหถงธรรมอนหาอาสวะมไดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนหาอาสวะมไดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๒] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมทจรงแท และ ทางทจะถงธรรมทจรงแทแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษ ทงหลาย กธรรมทจรงแทเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๓] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนเปนฝง และ ทางทจะใหถงธรรมอนเปนฝงแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอน ภกษทงหลาย กธรรมอนเปนฝงเปนไฉน ฯลฯ.


[๗๒๔] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนละเอยด และ ทางทจะใหถงธรรมอนละเอยดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอน ภกษทงหลาย กธรรมอนละเอยดเปนไฉน ฯลฯ [๗๒๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนเหนไดแสนยาก และทางทจะใหถงธรรมอนเหนไดแสนยากแกเธอทงหลาย เธอทงหลาย จงฟง ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนเหนไดแสนยากเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๖] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมคราครา และทางทจะใหถงธรรมอนไมคราคราแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนไมคราคราเปนไฉน ฯลฯ [๗๒๗] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนยงยน และ ทางทจะใหถงธรรมอนยงยนแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอน ภกษทงหลาย กธรรมอนยงยนเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๘] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมทรดโทรม และทางทจะใหถงธรรมอนไมทรดโทรมแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนไมทรดโทรมเปนไฉน ฯลฯ. [๗๒๙] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนใคร ๆ ไมพง เหนดวยจกษวญญาณ และทางทจะใหถงธรรมอนใคร ๆ ไมพงเหนดวย จกษวญญาณแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมอนใคร ๆ ไมพงเหนดวยจกษวญญาณเปนไฉน ฯลฯ.


[๗๓๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมมกเลส เครองใหเนนชา และทางทจะใหถงธรรมอนไมมกเลสเครองใหเนนชาแก เธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนไมม กเลสเครองใหเนนชาเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๑] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนสงบ และ ทางทจะใหถงธรรมอนสงบแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษ ทงหลาย กธรรมอนสงบเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๒] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมตาย และ ทางทจะใหถงธรรมอนไมตายแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอน ภกษทงหลาย กธรรมอนไมตายเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๓] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนประณต และ ทางทจะใหถงธรรมอนประณตแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอน ภกษทงหลาย กธรรมอนประณตเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๔] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนเยอกเยน และ ทางทจะใหถงธรรมอนเยอกเยนแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอน ภกษทงหลาย กธรรมอนเยอกเยนเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนปลอดภย และ ทางทจะใหถงธรรมอนปลอดภยแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอน ภกษทงหลาย กธรรมอนปลอดภยเปนไฉน ฯลฯ.


[๗๓๖] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมเปนทสนตณหา และทางทจะใหถงธรรมเปนทสนตณหาแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมเปนทสนตณหาเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๗] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนอศจรรย และ ทางทจะใหถงธรรมอนอศจรรยแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอน ภกษทงหลาย กธรรมอนอศจรรยเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๘] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนไมเคยม เคยเปน และทางทจะใหถงธรรมอนไมเคยมเคยเปนแกเธอทงหลาย เธอ ทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนไมเคยมเคยเปนเปนไฉน ฯลฯ. [๗๓๙] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงความไมมทกข และ ทางทจะใหถงความไมมทกขแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษ ทงหลาย กความไมมทกขเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนหาทกขมได สละทางทจะใหถงธรรมอนหาทกขมไดแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนหาทกขมไดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๑] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงนพพาน และทางทจะ ใหถงนพพานแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กนพพานเปนไฉน ฯลฯ.


[๗๔๒] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนหาความ เบยดเบยนมได และทางทจะไหถงธรรมอนหาความเบยดเบยนมไดแก เธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนหาความ เบยดเบยนมไดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๓] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนปราศจาก ความกาหนด และทางทจะใหถงธรรมอนปราศจากความกาหนดแกเธอ ทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนปราศจาก ความกาหนดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๔] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงความบรสทธ และ ทางทจะใหถงความบรสทธแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง ดกอน ภกษทงหลาย กความบรสทธเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๕] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงความพน และทางท จะใหถงความพนแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กความพนเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๖] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมอนหาความอาลย มได และทางทจะใหถงธรรมอนหาความอาลยมไดแกเธอทงหลาย เธอ ทงหลายจงฟง ดกอนภกษทงหลาย กธรรมอนหาความอาลยมไดเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๗] ดกอนภกษทงหลาย เราจะแสดงทพง และทางทจะให ทางทพงแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กทพง เปนไฉน ฯลฯ.


[๗๔๘] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงทเรน และทางทจะ ใหถงทเรนแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กท เรนเปนไฉน ฯลฯ. [๗๔๙] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงทตานทาน และทาง ทจะใหถงทตานทานแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษ ทงหลาย กตานทานเปนไฉน ฯลฯ. [๗๕๐] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงสรณะ และทางทจะ ใหถงสรณะแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย ก สรณะเปนไฉน ฯลฯ. [๘๕๑] ดกอนภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมเปนทไปใน เบองหนา และทางทจะใหถงธรรมเปนทไปในเบองหนาแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง. ดกอนภกษทงหลาย กธรรมเปนทไปในเบองหนา เปนไฉน. ความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะ นเรยกวา ธรรมเปนทไปในเบองหนา. ดกอนภกษทงหลาย กทางทจะใหถงธรรม เปนทไปในเบองหนาเปนไฉน. ทางทจะใหถงธรรมเปนทไปในเบองหนา คอ กายคตาสต นเรยกวา ทางทจะใหถงธรรมเปนทไปในเบองหนา. ดกอนภกษทงหลาย ธรรมเปนทไปในเบองหนา และทางทจะใหถงธรรม เปนทไปในเบองหนา เราแสดงแลวแกเธอทงหลาย ดงนแล. ดกอนภกษ ทงหลาย กจใดอนศาสดาผแสวงหาประโยชนเกอแลผอนเคราะห พงทา แกสาวกทงหลาย กจนนอนเราอาศยความอนเคราะห ทาแลวแกเธอ


ทงหลาย. ดกอนภกษทงหลาย นนโคนไม นนเรอนวาง. ดกอนภกษ ทงหลาย เธอทงหลายจงเพง อยาประมาท อยาไดเปนผมความเดอดรอน ในภายหลงเลย นเปนอนศาสนของเราเพอเธอทงหลาย ( พงขยายความ ใหพสดารเหมอนอยางอสงขตะ) จบ วรรคท ๒ อรรถกถาอสงขตสงยต อรรถกถาวรรคท ๑ และท ๒ บทวา อสขต ไดแกอนปจจยไมกระทาแลว. บทวา หเตสนา แปลวา ผแสวงหาประโยชนเกอกล. บทวา อนกมปเกน แปลวา อนเคราะหอย. บทวา อนกมป อปาทาย ความวา กาหนดดวยจต คดชวยเหลอ ทานอธบายวา อาศย ดงนกม. บทวา กต โว ต มยา ความวา ศาสดาเมอแสดงอสงขตะและทางแหงอสงขตะน ชอวา ทากจ แกเธอทงหลายแลว กจคอการแสดงธรรมไมวปรต ของศาสดาผอนเคราะห กเพยงนเทานน สวนการปฏบตตอจากน เปนกจของสาวกทงหลาย. ดวย เหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา เอตาน ภกขเว รกขมลาน ฯเปฯ อมหาก อนสาสน ดงน ดวยบทน ทรงแสดงเสนาสนะคอ โคนไม. ดวยบทวา สาคาราน น ทรงแสดงสถานททสงดจากชน และดวยบททงสองทรงบอกเสนาสนะทเหมาะแกการบาเพญเพยรทางกาย และใจ ชอวาทรงมอบ มรดกให. บทวา ฌายถ ความวา จงเขาไปเพง


อารมณ ๓๘ ดวยอารมมณปนชฌาน และเพงขนธและอายตนะเปนตน ดวยลกขณปนชฌาน โดยเปนอนจจลกษณะเปนตน ทานอธบายวา จงเจรญทงสมถะและวปสสนา. บทวา มา ปมาทตถ แปลวา อยา ประมาท. บทวา มา ปจฉา วปปฏสารโน อหวตถ แปลวา ชน เหลาใดเมอกอน เวลาเปนหนมไมมโรคสมบรณดวยความสบาย ๗ อยาง เปนตน ทงศาสดากอยพรอมหนา ละเวนโยนโสมนสการเสย เสวยสข ในการหลบนอน ทาตวเปนอาหารของเรอดทงคนทงวน ประมาทอย ชน เหลานน ภายหลง เวลาชรา มโรค ตาย วบต ทงศาสดากปรนพพาน แลว นกถงการอยอยางประมาทกอน ๆ นน และพจารณาเหนความตายทม ปฏสนธวาเปนเรองหนก ยอมเดอดรอน แตเธอทงหลายอยาไดเปนเชนนน พระผมพระภาคเจาเมอทรงแสดงดงน จงตรสวา มา ปจฉา วปปฏสารโน อหวตก ดงน. บทวา อย โว อมหาก อนสาสน มอธบายวา นเปนอนศาสนคอโอวาทแตสานกของเราเพอเธอทงหลายวา ฌายถ มา ปมาทตถ จงเพง อยาประมาท ดงน. บททควรจะกลาว ในบทวา กาเย กายานปสส ดงน เปนตนนน ขาพเจาจกกลาวขางหนา. ในบทวา อนต เปนตน มวนจฉยดงตอไปน ชอวา อนตะ เพราะไมมความยนดดวยอานาจตณหา ชอวา อนาสวะ เพราะไมมอาสวะ ๔ ชอวา สจจะ เพราะเปนปรมตถสจจะ ชอวา ปาระ เพราะอรรถวาเปนสวนนอกจากวฏฏะ คอฝงโนนหมายถงววฏฏะ ชอวา นปณะ เพราะอรรถวาละเอยด ชอวา สทททสะ เพราะเปนธรรม ทเหนไดแสนยาก ชอวา อชชชระ เพราะไมคราคราดวยชรา ชอวา ธวะ


เพราะอรรถวามนคง. ชอวา อปโลกนะ เพราะเปนธรรมไมบบสลาย ชอวา อทสสนะ เพราะใครๆ ไมพงเหนไดดวยจกษวญญาณ ชอวา นปปปญจะ เพราะไมมกเลสเครองเนนชาคอตณหามานะและทฏฐ ชอวา สนตะ เพราะอรรถวาเปนสภาวะ ชอวา อมตะ เพราะไมมความตาย ชอวา ประณต เพราะอรรถวาสงสด ชอวา สวะ เพราะอรรถวาม ความเยอกเยน ชอวา เขมะ เพราะปราศจากอนตราย ชอวา ตณหกขยะ เพราะเปนปจจยใหสนตณหา ชอวา อจฉรยะ เพราะควรปรบมอให เพราะอรรถวาตงมนมาแตสมาธ เรองทไมเคยมเคยเปนนนแหละ ชอวา อพภตะ ควรจะกลาววา ไมเกดแลวมอย ชอวา อนตกะ เพราะ ปราศจากทกข ชอวา อนตกธรรมะ เพราะเปนธรรมปราศจากทกข เปนสภาวะ ชอวา นพพาน เพราะไมมตณหาเครองรอยรด ชอวา อพยาปชฌะ เพราะไมมความเบยดเบยน ชอวา วราคะ โดยเปนปจจย แกการบรรลธรรมเครองคลายกาหนด ชอวา สทธ เพราะเปนธรรม บรสทธโดยปรมตถ ชอวา มตต เพราะเปนธรรมพนจากภพ ๓ ชอวา อนาลยะ. เพราะไมมอาลย ชอวา ทปะ เพราะอรรถวาเปนทพง ชอวา เลณะ เพราะอรรถวาควรทจะพก ชอวา ตาณะ เพราะอรรถวาเปนท ตานทาน ชอวา สรณะ เพราะอรรถวากาจดภย อธบายวา ทาภยให พนาศ. ชอวา ปรายนะ เพราะเปนดาเนนไป เปนทไป เปนทพง อาศยเบองหนา. บททเหลอในทน มนยดงกลาวแลวนนเอง ดงนแล. จบ อรรถกถาอสงขตสงยต


รวมพระสตรทมในวรรคน คอ ๑. อสงขตสตร ๒. อนตสตร ๓. อนาสวสตร ๔. สจจสตร ๕. ปารสตร ๖. นปนสตร ๗. สทททสสตร ๘. อชชชรสตร ๙. ธวสตร ๑๐. อปโลกนสตร ๑๑. อนทสสนสตร ๑๒. นปปปญจสตร ๑๓. สนตสตร ๑๔. อมสตร ๑๕. ปณตสตร ๑๖. สวสตร ๑๗. เขมสตร ๑๘. ตณหก- ขยสตร ๑๙. อจฉรยสตร ๒๐. อพภตสตร ๒๑. อนตกสตร ๒๒. อนตก- ธรรมสตร ๒๓. นพพานสตร ๒๔. อพยาปชฌสตร ๒๕. วราคสตร ๒๖. สทธสตร ๒๗. มตตสตร ๒๘. อนาลยสตร ๒๙. ทปสตร ๓๐. เลณสตร ๓๑. ตาณสตร ๓๒. สรณสตร ๓๓. ปรายนสตร. จบ อสงขตสงยต


๑๐. อพยากตสงยต ๑. เขมาเถรสตร วาดวยพระเขมาเถรพยากรณปญหา [๗๕๒] สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ พระวหาร เชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ กสมยนนแล พระเขมาภกษณเมอเทยวจารกไปในแควนโกศล เขาอย ณ ทโตรณ วตถ๑ ในระหวางกรงสาวตถกบเมองสาเกต ครงนน พระเจาปเสนทโกศล เสดจออกจากเมองสาเกตจะไปยงกรงสาวตถ ประทบแรม ๑ ราตรท โตรณวตถ ระหวางกรงสาวตถกบเมองสาเกต ครงนนแล พระเจาปเสนท- โกศลตรสเรยกราชบรษคนหนงมาตรสวา ดกอนบรษผเจรญ ทานจงไปด ใหรวา ณ ทโตรณวตถมสมณะหรอพราหมณซงสมควรทเราจะพงเขาไปหา ณ วนนหรอไม ราชบรษนนทลรบพระดารสของพระเจาปเสนทโกศลแลว เทยวไปยงโตรณวตถจนทว กไมไดพบเหนสมณะหรอพราหมณซงสมควร ทพระเจาปเสนทโกศลจะพงเสดจเขาไปหา. [๗๕๓] ราชบรษนนไดพบพระเขมาภกษณ ซงเขาอาศยอย ทโตรณวตถ ครนพบแลว ไดเขาไปเฝาพระเจาปเสนทโกศลถงทประทบ ครนแลวไดกราบทลพระเจาปเสนทโกศลวา พระพทธเจาขา ทโตรณวตถ ไมมสมณะหรอพราหมณซงสมควรทพระองคจะพงเสดจเขาไปหาเลย ม ๑. โตรณแปลวาเสาคาย หรอเสาระเนยด ณ ทนเขาใจวาเปนคาย


ภกษณนามวาเขมา เปนสาวกาของพระผมพระภาคเจาอรหนตสมมา- สมพทธเจาพระองคนน และพระแมเจานนมกตตศพทอนงามฟงขจรไป แลวอยางนวา พระแมเจาเขมาภกษณเปนบณฑต เฉยบแหลม มปญญา เปนพหสต มถอยคาไพเราะ มปฏภาณเปนอยางด ขอเชญพระองคเสดจ เขาไปหาพระแมเจานนเถด ขอเดชะ. [๗๕๔] ครงนนแล พระเจาปเสนทโกศลเสดจเขาไปหาพระเขมา ภกษณถงทอย ทรงไหวพระเขมาภกษณแลว ประทบอย ณ ทสมควร สวนขางหนง ครนแลวไดตรสถามพระเขมาภกษณวา ขาแตแมเจา สตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดหรอหนอ. พระเขมาภกษณถวายพระพรวา ขอถวายพระพร ปญหานเปนปญหาทพระผมพระภาคเจามไดทรงพยากรณ. ป. ขาแตแมเจา กสตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเกดอกหรอ. ข. ขอถวายพระพร แมปญหานกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณ. ป. ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกม ยอม ไมเกดอกกมหรอหนอ. ข. ขอถวายพระพร ปญหานเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไม ทรงพยากรณ. ป. ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ.


ข. ขอถวายพระพร แมปญหานกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณอกเหมอนกน. [๗๕๕] ป. เมอขาพเจาถามวา ขาแตแมเจา สตวเบองหนา แตตายแลว ยอมเกดอกหรอ ทานกตอบวา ขอถวายพระพร ปญหาน เปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ เมอขาพเจาถามวา ขาแต แมเจา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเกดอกหรอ ทานกตอบวา ขอถวายพระพร แมปญหานกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรง พยากรณ เมอขาพเจาถามวา ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมหรอ ทานกตอบวา ขอถวายพระพร ปญหานเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ เมอขาพเจาถามวา ขาแตแมเจา สตวเบองหนาแตงกายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอก กหามไดหรอ ทานกตอบวา ขอถวายพระพร แมปญหานกเปนปญหา ทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ขาแตแมเจา อะไรเลาเปนเหตเปน ปจจย ใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาน. [๗๕๖] ข. ขอถวายพระพร ถาอยางนน อาตมภาพจกขอยอน ถามมหาบพตรในปญหาขอนบาง ปญหาขอนพอพระทยมหาบพตรอยางใด มหาบพตรพงทรงพยากรณปญหาขอนอยางนนเกด ขอถวายพระพร มหาบพตรจะสาคญความขอนเปนไฉน มหาบพตรมนกคานวณ นก ประเมนหรอนกประมาณไร ๆ ซงสามารถจะคานวณทรายในแมนาคงคาวา ทรายมประมาณเทาน หรอวามทรายเทาน รอยเมด หรอวามทรายเทาน พนเมด หรอวามทรายเทานแสนเมด หรอไม.


ป. ไมมเลย แมเจา ข. และมหาบพตรนกคานวณ นกประเมน หรอนกประมาณไรๆ ซงสามารถจะคานวณนาในมหาสมทรวา นามเทานอาฬหกะ หรอวามนา เทานรอยอาฬหกะ หรอวามนาเทานพนอาฬหกะ หรอวามนาเทานแสน อาฬหกะ หรอไม ขอถวายพระพร. ป. ไมมเลย แมเจา. ข. นนเพราะเหตไร ขอถวายพระพร. ป. ขาแตแมเจา เพราะวามหาสมทรเปนของลก ประมาณไมได หยงถงไดโดยยาก. [๗๕๗] ข. ฉนนนนนแล มหาบพตร บคคลเมอจะบญญตสตว พงบญญตดวยรปใด รปนนอนพระตถาคตละไดแลว ตดรากขาดแลว กระทา ใหไมมทตง ดจตาลยอดดวน กระทาไมใหมไมใหเกดอกตอไปเปนธรรมดา ดกอนมหาบพตร พระตถาคตพนจากการบญญตวาเปนรป เปนของลก ประมาณไมได หยงถงไดโดยยาก ดจมหาสมทรฉะนน คาวา สตวเบองหนา แตตายแลวยอมเกด. อกกด ยอมไมเกดอกกด ยอมเกดและไมเกดอกกด ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมควร เมอบคคล บญญตสตว พงบญญตดวยเวทนาใด. . . เมอบญญตสตว พงบญญตดวย สญญาใด. . .เมอบญญตสตว พงบญญตดวยสงขารเหลาใด เมอบญญตสตว พงบญญตดวยวญญาณใดวญญาณนน อนพระตถาคตละได แลว ตดรากขาดแลว กระทาใหไมมทตง ดจตาลยอดดวน กระทาไมใหม


ไมใหเกดอกตอไปเปนธรรมดาดกอนมหาบพตร พระตถาคตพนแลวจากการ บญญตวาเปนวญญาณ เปนของลก ประมาณไมได หยงถงไดโดยยาก ดจมหาสมทรฉะนน คาวาสตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดกด ยอมไม เกดกด ยอมเกดอกและไมเกดอกกด ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอก กหามไดกด กยอมไมควร. ครงนนแล พระเจาปเสนทโกศลทรงยนด อนโมทนาภาษตของ พระเขมาภกษณ เสดจลกจากอาสนะ ทรงไหวพระเขมาภกษณทรงกระทา ประทกษณแลวเสดจจากไป. [๗๕๘] สมยตอมา พระเจาปเสนทโกศลเสดจไปเฝาพระผม- พระภาคเจาถงทประทบ ทรงอภวาทพระผมพระภาคเจาแลว ประทบ ณ ทสมควรสวนหนง ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแต พระองคผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกหรอ พระผม- พระภาคเจาตรสวา ดกอนมหาบพตร ปญหาขอนเปนปญหาทอาตมภาพ ไมพยากรณ. ป. ขาแตพระองคผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก หรอ. พ. ขอถวายพระพร แมปญหาขอนกเปนปญหาทอาตมภาพไม พยากรณเหมอนกน. ป. ขาแตพระองคผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมหรอ.


พ. ขอถวายพระพรปญหาขอน เปนปญหาทอาตมภาพไมพยากรณ ป. ขาแตพระองคผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอก หามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. พ. ขอถวายพระพร แมปญหาขอนกเปนปญหาทอาตมภาพไม พยากรณอกนนแหละ. ป. ขาแตพระองคผเจรญ เมอขาพระองคทลถามวา สตวเบองหนา แตตายแลวยอมเกดอกหรอ พระองคกตรสตอบวา ขอถวายพระพร ปญหา ขอนเปนปญหาทอาตมภาพไมพยากรณ ฯลฯ ขาแตพระองคผเจรญ เมอ ขาพระองคทลถามวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอม ไมเกดอก กหามไดหรอ พระองคกตรสตอบวา ขอถวายพระพร แมปญหา ขอนกเปนปญหาทอาตมภาพไมพยากรณอกนนแหละ ขาแตพระองคผเจรญ อะไรเลาเปนเหตเปนปจจยไหพระผมพระภาคเจาไมพยากรณปญหาขอนน [๗๕๙] พ. ขอถวายพระพร ถาอยางนน อาตมภาพจกยอนถาม มหาบพตรในปญหาขอนนบาง ปญหาขอนนพอพระทยมหาบพตรอยางใด มหาบพตรพงทรงพยากรณปญหาขอนนอยางนนเถด ขอถวายพระพร มหาบพตรจะทรงสาคญความขอนนเปนไฉน มหาบพตรทรงมนกคานวณ นกประเมน หรอนกประมาณไรๆ ซงสามารถจะคานวณเมดทรายในแมนา คงคาวา เมดทรายมประมาณเทาน ฯลฯ หรอวามทรายประมาณเทาน แสนเมดหรอไม. ป. ไมมเลย พระเจาขา.


พ. และมหาบพตรทรงมนกคานวณ นกประเมน หรอนก ประมาณไร ๆ ซงสามารถจะคานวณนาในมหาสมทรวา มนาเทาน อาฬหกะ ฯลฯ หรอวามนาเทาน แสนอาฬหกะหรอไม. ป. ไมมเลย พระเจาขา. พ. ขอนนเปนเพราะเหตไร มหาบพตร. ป. ขาแตพระองคผเจรญ เพราะวามหาสมทรเปนของลกประมาณ ไมได หยงถงไดโดยยาก พระเจาขา. [๗๖๐] พ. ฉนนนนนแล มหาบพตร บคคลเมอจะบญญตสตว พงบญญตดวยรปใด รปนนอนตถาคตละไดแลว ตดรากขาดแลว กระทา ใหไมมทตง ดจตาลยอดดวน กระทาไมใหม ไมใหเกดอกตอไปเปนธรรมดา ดกอนมหาบพตร ตถาคตพนจากการบญญตวาเปนรป เปนของลก ประมาณไมได หยงถงไดโดยยากดจมหาสมทรฉะนน คาวาสตวเบองหนา แตตายแลวยอมเกดอกกด ยอมไมเกดอกกด ยอมเกดอกและไมเกดอกกด ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมควร บคคลเมอจะ บญญตสตว พงบญญตดวยเวทนาใด . . . เมอบญญตสตว พงบญญตดวย สญญาใด . . . เมอบญญตสตว พงบญญตดวยสงขารเหลาใด. . . เมอ บญญตสตว พงบญญตดวยวญญาณใด วญญาณนนอนตถาคตละไดแลว ตดรากขาดแลว กระทาใหไมมทตง ดจตาลยอดดวน กระทาไมใหมไมให เกดอกตอไปเปนธรรมดา ดกอนมหาบพตร ตถาคตพนแลวจากการ บญญตวาเปนวญญาณ เปนของลก ประมาณไมได หยงถงไดโดยยาก


ดจมหาสมทร ฉะนน คาวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก ยอมไมเกดอกกด ยอมเกดอกและไมเกดอกกด ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมควร. [๗๖๑] ป. อศจรรยจรง พระเจาขา ไมเคยม พระเจาขา ใน ขอทอรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะ ของพระศาสดากบของสาวกา ยอมเทยบกนได เขากนได ไมผดเพยนในบททสาคญ ขาแตพระองคผเจรญ สมยหนง ขาพระพทธเจาไดไปหาพระเขมาภกษณ ไตถามความขอนมา ครงหนงแลว แมแมเจารปนนกไดพยากรณความขอนดวยบทเหลาน ดวย พยญชนะเหลาน แกขาพระพทธเจา ดจพระผมพระภาคเจาเหมอนกน นาอศจรรย พระเจาขา ไมเคยมมา. พระเจาขา นขอทอรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะ ของพระศาสดากบของสาวก ยอมเทยบกนได เขากนได ไมผดเพยนในบททสาคญ ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระพทธเจา มกจมาก มกรณยมาก ถากระไร จงขอทลลาไปในบดน. พ. ขอถวายพระพร บดน มหาบพตรทรงทราบกาลอนสมควรเถด ครงนนแล พระเจาปเสนทโกศลทรงยนดอนโมทนาพระภาษตของพระผม- พระภาคเจาเสดจลกขนจากอาสนะ ทรงอภวาทพระผมพระภาคเจา กระทา ประทกษณแลวเสดจกลบไป. จบ เขมาเถรสตรท ๑


อรรถกถาอพยากตสงยต อรรถกถาเขามาเถรสตรท ๑ อพยากตสงยต สตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา เขมา ไดแกอบาสกาของพระเจาพมพสาร เวลาเปนคฤหสถ เปนคนมศรทธา บวชแลวเปนพระมหาเถร ทพระผมพระภาคเจาทรงตงไว ในเอตทคคะทางมปญญามาก โดยพระพทธพจนอยางนวา ดกอนภกษ ทงหลาย บรรดาภกษณสาวกาของเราผมปญญามาก ภกษณเขมาเปนยอด บทวา ปณฑตา ไดแกประกอบดวยความเปนบณฑต. บทวา พยตตา ไดแกประกอบดวยความเปนผเฉยบแหลมบทวา เมธาวน ไดแกประกอบดวย ปญญาเครองกาจดกเลส. บทวา พหสสตา ไดแกประกอบดวยความ เปนพหสต ทงทางปรยตต ทงทางปฏเวธ. บทวา คณโก ไดแกเปนผฉลาดคานวณสงทไมแยกกน ( นบ ประมวล). บทวา มททโก ไดแกเปนผฉลาดคานวณดวยแหวนมอยท นวมอ (นบประเมน). บทวา สขายโก ไดแกเปนผฉลาดคานวณสงท เปนกอน (นบประมาณ ) บทวา คมภโร ไดแกลกแปดหมนสพนโยชน. บทวา อปปเมยโย ไดแกประมาณโดยคานวณเปนอาฬหกะไมได. บทวา ทปปรโยคาโห ไดแกหยงลงเพอถอเอาประมาณโดยคานวณเปนอาฬหกะ ไดยาก. บทวา เยน รเปน ตถาคต ความวา พงบญญตตถาคตกลาวคอ สตววา สง ตา ดา ขาว ดงน ดวยรปใด. บทวา ต รป ตถา-


คตสส ปหน ความวา รปมประการยงกลาวแลว พระตถาคตผสพพญ ละไดแลว ดวยการละตณหา. บทวา รปสขยา วมตโตห ความวา พนจาก การรบรองวาเปนรปตอไป โดยสวนแหงรปและอรปบาง จากการบญญตวา รป เพราะระงบแมโวหารวา จกมถงปานน ดงนบาง. บทวา คมภโร ไดแกลกเพราะความลกทางอธยาศยดวย เพราะความลกทางคณธรรมดวย อธบายวา เมอพระตถาคตผลกทางคณธรรมนนมอยอยางน. คาวา เบอง หนาแตตายแลว ตถาคตกลาวคอสตวน ยอมม น ยอมไมเหมาะ ยอม ไมควร แมคาวา เบองหนาแตตายแลว ตถาคตยอมไมม เปนตน ยอม ไมเหมาะยอมไมควร แกพระตถาคตผสพพญ ผทรงเหนความไมมแหง บญญตนน เพราะไมมขอทเปนเหตใหมบญญตวา ตถาคตกลาวคอสตว เปนตน. บทวา สสนทสสต ไดแกจกมอยางน. บทวา สเมสสต ไดแกจกมตดตอ. บทวา น วหายสสต ไดแกจกไมมศพททผดพลาด. เทศนาวา อคคปทสม ในทน ทรงประสงคบททสาคญ. แตบทน ตรสโดยอธการแหงอพยากตธรรม ซงกลาวไวพสดารแลวในขนธยวรรค ท ๒ นนแล. จบ อรรถกถาเขมาเถรสตรท ๑


๒. อนราธสตร๑

วาดวยพระอนราธะพยากรณปญหา [๗๖๒] ขาพเจาไดสดบมาแลวอยางน สมยหนง พระผมพระภาคเจาประทบอย ณ กฏาคารศาลา ในปา มหาวน ใกลกรงเวสาล กสมยนนแล ทานพระอนราธะกอยในกฏในปา ทไมไกลพระผมพระภาคเจา ครงนนแล พวกปรพาชกผถอลทธอนเปน อนมาก เขาไปหาทานพระอนราธะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระอนราธะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลวจงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทานพระอนราธะวา ดกอนทานอนราธะพระตถาคตผเปน อดมบรษ ผเปนบรมบรษ ทรงบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยม แลว เมอจะทรงบญญตขอนน ยอมทรงบญญตในฐานะทง ๔ น คอ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกด อก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ไมเกดอกกม หรอวาสตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได ทาน พระอนราธะตอบวา ดกอนทานทงหลาย พระตถาคตผเปนอดมบรษ ผ เปนบรมบรษ ทรงบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยมแลว เมอ จะทรงบญญตขอนน ยอมทรงบญญตนอกจากฐานะทง ๔ น คอ สตว เบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ไมเกดอกกม หรอวาสตวเบองหนา แตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได. ๑. อนราธสตรท ๒ ไมมอรรถกถาแก.


[๗๖๓] เมอทานพระอนราธะกลาวอยางนแลว พวกปรพาชกผถอ ลทธอนเหลานนไดกลาวกะทานพระอนราธะวา กภกษรปนชะรอยจกเปน ภกษใหม บวชแลวไมนาน หรอเปนพระเถระแตหากเปนพระเขลา ไม ฉลาด ครงนนแล พวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานน ไดรกรานทาน พระอนราธะดวยวาทะวาเปนภกษใหมและดวยวาทะวาเปนพระเขลา แลว ไดพากนลกขนจากอาสนะหลกไป เมอพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานน หลกไปแลวไมนาน ทานพระอนราธะไดมความคด ดงนวา ถาวาพวก ปรพาชกเหลานนพงถามยงขนไป เราจะพยากรณแกพวกปรพาชกผถอ ลทธอนเหลานนอยางไรหนอ จงจะเปนอนกลาวตามพระดารสทพระผม- พระภาคเจาตรสแลว จะไมกลาวตพระผมพระภาคเจาดวยคาไมจรง และ พยากรณธรรมสมควรแกธรรม ทงสหธรรมกไรๆ ผคลอยตามวาทะ จะ ไมถงฐานะอนวญชนพงตเตยนได. [๗๖๔] ครงนนแล ทานพระอนราธะไดเขาไปเฝาพระผมพระ- ภาคเจาถงทประทบ ถวายบงคมพระผมพระภาคเจาแลว นง ณ ทควรสวน ขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานพระวโรกาส ขาพระองคอยทกฏในปาในทไมไกลพระผมพระ- ภาคเจา ขาแตพระองคผเจรญ ครงนน พวกปรพาชกผถอลทธอนเปน อนมาก ไดเขาไปหาขาพระองคถงทอย ไดปราศรยกบขาพระองค ครน ผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว. จงไดนง ณ ทควรสวนขางหนง แลวไดถามขาพระองควา กอนทานอนราธะ พระตถาคตผเปนอดมบรษ


เปนบรมบรษ ทรงบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยมแลว เมอ ทรงบญญตขอนน ยอมทรงบญญตในฐานะทง ๔ น คอ สตวเบองหนา แตตายแลวยอมเกดอก ฯลฯ หรอวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก กหามได ยอมไมเกดอกกหามได ดงน ขาแตพระองคผเจรญ เมอพวก ปรพาชกผถอลทธอนเหลานนกลาวอยางนแลว ขาพระองคไดตอบเขา เหลานนวา ดกอนทานทงหลาย พระตถาคตผเปนอดมบรษ. เปนบรมบรษ ทรงบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยมแลว เมอทรงบญญตขอนน ยอมทรงบญญตนอกจากฐานะทง ๔ น คอ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอก ฯลฯ หรอวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได ดงน ขาแตพระองคผเจรญ เมอขาพระองคกลาว อยางนแลว พวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนไดกลาวกะขาพระองควา ก ภกษรปนชะรอยจกเปนภกษใหม บวชแลวไมนาน หรอวาเปนพระเถระ แตหากเปนพระเขลา ไมฉลาด ขาแตพระองคผเจรญ พวกปรพาชกผถอ ลทธอนเหลานน ไดรกรานขาพระองคดวยวาทะวาเปนภกษใหม และ ดวยวาทะวาเปนพระเขลา แลวไดพากนลกขนจากอาสนะหลกไป ขาแต พระองคผเจรญ เมอพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนหลกไปแลวไมนาน ขาพระองคไดมความคดวา ถาพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานนพงถาม เรายงขนไปไซร เราจะพยากรณแกพวกปรพาชกผถอลทธอนเหลานน อยางไรจงจะเปนอนกลาวตามพระดารสทพระผมพระภาคเจาตรสแลว จะ ไมกลาวตพระผมพระภาคเจาดวยคาไมจรง และพยากรณธรรมสมควรแก ธรรม ทงสหธรรมกไรๆ ผคลอยตามวาทะ จะไมถงฐานะอนวญชน พงตเตยนได ดงน พระเจาขา.


[๗๖๕] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอนราธะ เธอจะ สาคญความขอนนเปนไฉน. รปเทยงหรอไมเทยง. ทานพระอนราธะ กราบทลวาไมเทยง พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง สงนนเปนทกขหรอเปนสขเลา. อ. เปนทกข พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดาควร หรอหนอทจะตามเหนสงนนวานนของเรา เราเปนนนนนเปนตวตนของเรา. อ. ไมควรเลย พระเจาขา. พ. เวทนา. . .สญญา. . .สงขาร. . .วญญาณ เทยงหรอไมเทยง. อ. ไมเทยง พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยง สงนนเปนทกขหรอเปนสขเลา. อ. เปนทกข พระเจาขา. พ. กสงใดไมเทยงเปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดาควร หรอหนอทจะตามเหนสงนนวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตน ของเรา. อ. ไมควรเลย พระเจาขา. [๗๖๖] พ. ดกอนอนราธะ เพราะเหตนนแล รปอยางใด อยางหนงทงทเปนอดต อนาคตและปจจบน เปนภายในกด เปนภายนอก กด หยาบกด ละเอยดกด เลวกด ประณตกด อยในทไกลกด ในทใกล กด รปนนทงหมด เธอพงเหนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางนวา


นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตนของเรา เวทนา. . . สญญา. . .สงขาร. . .วญญาณ อยางใดอยางหนงทงทเปนอดต อนาคตและปจจบน เปนภายในกด เปนภายนอกกด หยาบกด ละเอยด กด เลวกด ประณตกด อยในทไกลกด ในทใกลกด เวทนา. . . สญญา. . . สงขาร . . . วญญาณทงหมด ทานพง เหนดวยปญญาอนชอบ ตามเปนจรงอยางนวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตน ของเรา ดกอนอนราธะ อรยสาวกผไดสดบแลวเหนอยอยางน ยอมเบอ หนายทงในรป ยอมเบอหนายทงในเวทนา ยอมเบอหนายทงในสญญา ยอมเบอหนายทงในสงขาร ยอมเบอหนายทงในวญญาณ เมอเบอหนาย ยอมคลายกาหนด เพราะคลายกาหนดจงหลดพน เมอหลดพนแลว ยอมมญาณหยงรวา หลดพนแลว รชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรย อยจบแลว กจทควรทา ทาเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม ดงน. [๗๖๗] ดกอนอนราธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอ ยอมเหนรปวาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนเวทนาวาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนสญญาวาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนสงขารวาเปนสตวหรอ.


อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนวญญาณวาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๗๖๘] พ. ดกอนอนราธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอยอมเหนวาสตวในรปหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนวาสตวอนจากรปหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนวา สตวในเวทนา ในสญญา ในสงขาร ในวญญาณ หรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. เธอเหนวา สตวอนจากเวทนา จากสญญา จากสงขาร จาก วญญาณหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๗๖๙] พ. ดกอนอนราธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอเหนรปเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ วาเปนสตวหรอ. อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. [๗๗๐] พ. ดกอนอนราธะ เธอจะสาคญความขอนนเปนไฉน เธอเหนวา สตวนไมมรป ไมมเวทนา ไมมสญญา ไมมสงขาร ไมม วญญาณหรอ.


อ. ไมใชอยางนน พระเจาขา. พ. ดกอนอนราธะ กเธอหาสตวในขนธ ๔ น โดยจรง โดยแท ไมไดในปจจบน ควรหรอทเธอจะพยากรณวา ดกอนทานทงหลาย ตถาคต ผเปนอดมบรษ ผเปนบรมบรษรบรรลถงธรรมอนควรบรรลอยางยอดเยยม แลว เมอบญญตขอนน ยอมบญญตนอกจากฐานะทง ๔ น คอ สตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก ฯลฯ หรอวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอม เกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได ดงน. อ. ไมควรเลย พระเจาขา. พ. สาธ สาธ อนราธะ ดกอนอนราธะ ในกาลกอนดวย ใน บดนดวย เรายอมบญญตทกขและความดบแหงทกข. จบ อนราธสตรท ๒ ๓. ปฐมสารปตตโกฏฐตสตร วาดวยพระโกฏฐตะถามปญหาพระสารบตร [๗๗๑] สมยหนง ทานพระสารบตรและทานพระมหาโกฏฐตะ อย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส ครงนนแล เปนเวลาเยน ทานพระมหาโกฏฐตะออกจากทหลกเรน ไดเขาไปหาทานพระสารบตร ถงทอย ไดปราศรยกบทานพระสารบตร ครนผานการปราศรยพอให ระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดถามทาน


พระสารบตรวา ดกอนทานพระสารบตร สตวเบองหนาแตตายแลวยอม เกดอกหรอ. ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนทาน ปญหาขอนเปนปญหา ทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ม. ดกอนทาน สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกหรอ. ส. ดกอนทาน แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณ. ม. ดกอนทาน สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไม เกดอกกม หรอ. ส. ดกอนทาน ปญหาขอนเปน ปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรง พยากรณอกเหมอนกน. ม. ดกอนทาน สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. ส. ดกอนทาน แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณอกเหมอนกน. ม. ดกอนทาน เมอผมถามวา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอม เกดอกหรอ ทานกตอบวา ดกอนทาน ปญหาขอน พระผมพระภาคเจาไมทรง พยากรณ ฯลฯ เมอผมถามวา ดกอนทาน สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกด อกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ ทานกตอบวา ดกอนทาน แม- ปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณอกเหมอนกน ดกอนทาน อะไรเลาเปนเหตเปนปจจยใหพระผมพระภาคเจาไมทรง พยากรณปญหานน.


[๗๗๒] ดกอนทาน คาวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกด อกกม ยอมไมเกดอกกม สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได นยอมเปนคาทหมายถงรป ดกอนทาน คาวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไม เกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกด อกกม สตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได นยอม เปนคาทหมายถงเวทนา ดกอนทาน คาวา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแต ตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกม สตวเบองหนาแตตายแลวยอม เกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได นยอมเปนคาทหมายถงสญญา ดกอนทาน คาวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก สตวเบองหนาแต ตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไม เกดอกกม สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอก กหามได นยอมเปนคาทหมายถงสงขาร คาวา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอก สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก สตวเบองหนาแต ตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกม สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได นยอมเปนคาทหมายถง วญญาณ ดกอนทาน นแหละเปนเหตเปนปจจยใหพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณปญหาขอนน. จบ ปฐมสารปตตโกฏฐตสตรท ๓


อรรถกถาปฐมสารปตตโกฏฐตสตรท ๓ ในปฐมสารปตตโกฏฐตสตรท ๓ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา รปคตเมต ไดแกเปนเพยงรปเทานน. ในบทน ทาน พระสารบตรแสดงวา ใคร ๆ นอกจากรปยอมไดรบนามวาสตว ฉะนน เมอไมมรป สงนนยอมเปนเพยงนามเทานน. แมในบทวา เวทนาคตเมต เปนตน กนยนแหละ บทวา อย โข อาวโส เหต ความวา นคอ สภาวะทไมควรไดรบ (ชอ) เพราะพนรปเปนตน เปนเหตใหพระผม พระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. จบ อรรถกถาปฐมสารปตตโกฏฐตสตรท ๓ ๔. ทตยสารปตตโกฏฐตสตร๑

วาดวยพระโกฏฐตะถามปญหาพระสารบตร [๗๗๓] สมยหนง ทานพระสารบตรและทานพระมหาโกฏฐตะ อย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส ฯลฯ ไดมคาถามอยางนน เหมอนกนวา ดกอนทาน อะไรเลา เปนเหตเปนปจจยใหพระผมพระ- ภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. [๗๗๔] ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนทานผมอายความเหน วา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเกดกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกมยอมไมเกดอกกม ๑. สตรท ๔ - ๘ อรรถกถาแกวามเนอความงายทงนน.


กด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามได กด ดงน ยอมเกดมแกบคคลผไมร ไมเหนรปตามความเปนจรง ไมรไมเหน เหตเกดแหงรปตามความเปนจรง ไมรไมเหนความดบแหงรป ตามความ เปนจรง ไมรไมเหนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงรปตามความเปนจรง ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนา ตายแลวยอมไมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก ยอม ไมเกดอกกมกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไม เกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผไมรไมเหนเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง ไมรไมเหนเหตเกดแหงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง ไมรไมเหนความดบแหงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง ไมรไมเหนปฏปทาเครองใหถงความดบแหง เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง. [๗๗๕] ดกอนทานผมอาย กแตความเหนวา สตวเบองหนา แตตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกกด สตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนา แตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกด มแกบคคลผรผเหนรปตามความเปนจรง รเหนเหตเกดแหงรปตามความ เปนจรง รเหนความดบแหงรปตามความเปนจรง รเหนปฏปทาเครองให ถงความดบแหงรปตามความเปนจรง ความเหนวา สตวเบองหนาแตตาย แลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเกดอกกด สตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนา


แตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกด มแกบคคลผรผเหนเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง รเหนเหตเกดแหงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง รเหนความดบแหงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง รเหนปฏปทาเครองใหถงความดบแหงเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตามความเปนจรง. จบ ทตยสารปตตโกฏฐตสตรท ๔ ๕. ตตยสารปตตโกฏฐตสตร วาดวยพระโกฏฐตะถามปญหาพระสารบตร [๗๗๖] สมยหนง ทานพระสารบตรและทานพระมหาโกฏฐตะ อย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส ฯลฯ ไดมคาถามอยางนน เหมอนกนวา ดกอนทานผมอาย อะไรเลาเปนเหตเปนปจจยใหพระผม- พระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. [๗๗๗] ทานพระสารบตรตอบวา ดกอนทานผมอาย ความเหน วาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผยง ไมปราศจากความกาหนด ความพอใจ ความรก ความระหาย ความเรารอน ความทะยานอยากในรป ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกด อกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอก


กหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผยงไมปราศจากความกาหนด ความพอใจ ความรก ความระหาย ความเรารอน ความทะยานอยากในเวทนา ใน สญญา ในสงขาร ในวญญาณ. [๗๗๘] ดกอนทาน ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอม ไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผ ปราศจากความกาหนด ความพอใจ ความรก ความระหาย ความเรารอน ความทะยานอยากใน รป ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเธออกกด ฯลฯ สตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอก กหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผปราศจากความกาหนด ความพอใจ ความรก ความระหาย ความเรารอน ความทะยานอยากในเวทนา ในสญญา ในสงขาร ในวญญาณ ดกอนทาน นแลเปนเหตเปนปจจยในพระผม- พระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. จบ ตตยสารปตตโกฏฐตสตรท ๕ ๖. จตตถสารปตตโกฏฐตสตร วาดวยพระสารบตรถามปญหาพระโกฏฐตะ [๗๗๙] สมยหนง ทานพระสารบตรและทานพระมหาโกฏฐตะ อย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน กรงพาราณส ครงนนแล ในเวลาเยน ทานพระสารบตรออกจากทหลกเรนแลว ไดเขาไปหาทานพระมหาโกฏฐตะ


ถงทอย ไดปราศรยกบทานพระมหาโกฏฐตะ ครนผานการปราศรยพอใจ ระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวทานพระสารบตร ไดถามทานพระมหาโกฏฐตะวา ดกอนทานมหาโกฏฐตะ สตวเปนหนา แตตายแลวยอมเกดอกหรอ ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหา มได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ ฯลฯ เมอผมถามแลวดงน ทานกตอบวา ดกอนทาน แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ดกอนทาน กอะไรเลาเปนเหตเปนปจจย ใหพระผมพระภาคเจาไมทรง พยากรณปญหาขอนน. [๗๘๐] ทานพระมหาโกฏฐตะตอบวา ดกอนทาน ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไม เกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผมรปเปนทมายนด ผยนดแลวในรป ผหมกมนแลว ในรป ผไมรไมเหนความดบแหงรปตามความเปนจรง ความเหนวา สตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอม เกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดแกบคคลผมเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เปนทมายนด ผยนดแลวหมกมนแลวในเวทนา ในสญญา ในสงขาร ในวญญาณ ผไมรไมเหนความดบแหงเวทนา แหง สญญา แหงสงขาร แหงวญญาณ ตามความเปนจรง.


[๗๘๑] ดกอนทานผมอาย ความเหนวา สตวเบองหนาแตตาย แลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผไมมรปเปนทมายนด ผ ไมยนดแลวในรป ผไมหมกมนแลวในรป ผรเหนความดบแหงรป ตาม ความเปนจรง ความเหนวาสตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหา มไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผไมมเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เปนทมา ยนด ผไมยนดแลว ไมหมกมนแลวในเวทนา ในสญญา ในสงขาร ใน วญญาณ ผรเหนความดบแหงเวทนา แหงสญญา แหงสงขาร แหง วญญาณ ตามความเปนจรง ดกอนทาน นแลเปนเหตเปนปจจยใหพระผ- มพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. [๗๘๒] ทานพระสารบตรถามวา ดกอนทาน กปรยายแมอน ซงเปนเหตใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนนพงมหรอ ทานพระมหาโกฏฐตะตอบวา พงมทาน คอ ความเหนวา สตวเบองหนา แตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหาม ได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผมภพเปนทมายนด ผ ยนดแลวในภพ ผหมกมนแลวในภพ ผไมรไมเหนความดบ แหงภพตาม ความเปนจรง. [๗๘๓] ดกอนทาน ความเหนวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอม เกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดกหามได ยอมไม เกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผไมมภพเปนทมายนด ผไมยนด


แลวในภพ ผไมหมกมนแลวในภพ ผรผเหนความดบแหงภพตามความ เปนจรง ดกอนทาน แมขอนกเปนปรยายใหพระผมพระภาคเจาไมทรง พยากรณปญหาขอนนเหมอนกน. [๗๘๔] ทานพระสารบตรถามวา ดกอนทาน กปรยายแมอน ซงเปนเหตใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน พงมหรอ ทานพระมหาโกฏฐตะตอบวา พงมทาน คอ ความเหนวา สตวเบองหนา แตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหา มได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผมอปาทานเปนทมา มได ผยนดแลวในอปาทาน ผหมกมนแลวในอปาทาน ผไมรไมเหน ความดบแหงอปาทาน ตามความเปนจรง. [๗๘๕] ดกอนทานผมอาย ความเหนวา สตวเบองหนาแตตาย แลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผไมมอปาทานเปนทมา ยนด ผไมยนดแลวในอปาทาน ผไมหมกมนแลวในอปาทาน ผรผเหน ความดบแหงอปาทานตามความเปนจรง ดกอนทาน แมขอนกเปนปรยาย ใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน. [๗๘๖] ทานพระสารบตรถามวา ดกอนทานผมอาย กปรยาย แมอนอก ซงเปนเหตใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอนน พงมหรอ ทานพระมหาโกฏฐตะตอบวา พงมทาน คอ ความเหนวาสตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอม


เกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมเกดมแกบคคลผมตณหา เปนทมายนด ผยนดแลวในตณหา ผหมกมนแลวในตณหา ผไมรไมเหน ความดบแหงตณหาตามความเปนจรง. [๗๘๗] ดกอนทานผมอาย ความเหนวา สตวเบองหนาแต ตายแลวยอมเกดอกกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหา มได ยอมไมเกดอกกหามไดกด ยอมไมเกดมแกบคคลผไมมตณหาเปนทมา ยนด ผไมยนดแลวในตณหา ผไมหมกมนแลวในตณหา ผรผเหน ความดบแหงตณหาตามความเปนจรง ดกอนเทานผมอาย ขอนแลเปน ปรยายใหพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณปญหาขอน. ส. ดกอนทาน กปรยายแมอนซงเปนเหตใหพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณปญหาขอน พงมหรอ. ม. ดกอนทาน บดน ทานยงปรารถนาอะไรในปญหาขอนยงขน ไปกวานอก ดกอนทานสารบตร วตรเพอบญญตยอมไมมแกภกษผพน วเศษแลวเพราะความสนไปแหงตณหา. จบ จตตถสารปตตโกฏฐตสตรท ๖ ๗. โมคคลลานสตร วาดวยวจฉโคตรปรพาชกถามปญหาพระโมคคลลานะ [๗๘๘] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกเขาไปหาทานพระมหา โมคคลลานะถงทอย ไดปราศรยกบทานพระมหาโมคคลลานะ ครนผาน การปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครน


แลวไดถามทานพระมหาโมคคลลานะวา ดกอนทานโมคคลลานะ โลกเทยง หรอ ทานพระมหาโมคคลลานะตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหา ทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ว. ดกอนทานโมคคลลานะ โลกไมเทยงหรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ โลกมทสดหรอ. ม. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไม ทรงพยากรณ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ โลกไมมทสดหรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไม ทรงพยากรณ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ ชพกอนนนหรอ. ม. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไม ทรงพยากรณ. ว. ดกอนโมคคลลานะ ชพเปนอน สรระกเปนอนหรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกหรอ. ม. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไม ทรงพยากรณ.


ว. ดกอนโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมไมเกดอก หรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมภาคเจาไม ทรงพยากรณ. ว. ดกอนโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมหรอ. ม. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไม ทรงพยากรณ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก กหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. ม. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณ. [๗๘๙] ว. ดกอนทานโมคคลลานะ อะไรหนอเปนเหตเปน ปจจยใหพวกปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนนแลว พยากรณ อยางนวา โลกเทยงบาง โลกไมเทยงบาง โลกมทสดบาง โลกไมมทสดบาง ชพกอนนน สรระกอนนนบาง ชพเปนอยางอน สรระกเปนอยางอนบาง สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกบาง สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไม เกดอกบาง สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมบาง สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดบาง ดกอนทานโมคคลลานะ กอะไรเลาเปนเหตเปนปจจยใหพระสมณโคดม เมอถกถามอยางนแลว ไมทรงพยากรณอยางนนวา โลกเทยงกด โลกไม


เทยงกด โลกมทสดกด โลกไมมทสดกด ชพกอนนน สรระกอนนนกด ชพเปนอยางอน สรระกเปนอยางอนกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอม เกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกกด สตวเบองหนาแต ตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๐] ม. ดกอนวจฉะ กเพราะพวกปรพาชกผถอลทธอนยอม ตามเหนจกษวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา ปรพาชก ผถอลทธอนยอมตามเหนห . . . . จมก . . . . ลน . . . . กาย . . . . ใจวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา. เพราะเหตนน เมอพวก ปรพาชกผถอลทธอนถกถามอยางนนแลว จงพยากรณอยางนวา โลก เทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ไมเกดอก กหามไดบาง ดกอนวจฉะ สวนพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ยอม ทรงพจารณาเหนจกษวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตน ของเรา ยอมทรงพจารณาเหน ห . . . . จมก. . . . ลน . . . . กาย . . . . ใจวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตนของเรา เพราะฉะนน เมอพระตถาคตถกถามอยางนนแลว จงไมทรงพยากรณอยางนวา โลก เทยงกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกด อกกหามไดกด. [๗๙๑] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกลกขนจากทนงแลวเขาไป เฝาพระผมพระภาคเจาถงทประทบไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครน ผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง


ครนแลวไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ โลกเทยง หรอ พระผมพระภาคเจาตรสตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหา ทเราไมพยากรณ ฯลฯ. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก กหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. พ. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนเรากไมพยากรณ. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเหลา เปนเหตเปนปจจย ใหพวก ปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนนแลว ยอมพยากรณอยางนวา โลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไม เกดอกกหามไดบาง ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเลาเปนเหตเปนปจจยได พระโคดมผเจรญ เมอถกทลถามอยางนนแลว จงไมทรงพยากรณอยางน วา โลกเทยงกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอม ไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๒] พ. ดกอนวจฉะ พวกปรพาชกผถอลทธอนยอมตาม เหนจกษวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา พวกปรพาชก ผถอลทธอนยอมตามเหน ห . . . . จมก. . . . ลน . . . . กาย . . . . ใจวา นนของเรา เราเปนนน นนเปนตวตนของเรา เพราะเหตนน เมอพวก ปรพาชกผถอลทธอนถกถามอยางนนแลว จงพยากรณอยางนวา โลก เทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกด อกกหามไดบาง ดกอนวจฉะ สวนพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา


ยอมทรงพจารณาเหนจกษวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใช ตวตนของเรา ยอมทรงพจารณาเปน ห. . . .จมก. . . .ลน. . . .กาย. . . . ใจวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตวตนของเรา เพราะเหต นน เมอตถาคตถกถามอยางนนแลว จงไมทรงพยากรณอยางนวา โลก เทยงกด. ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกด อกกหามไดกด. [๗๙๓] ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ นาอศจรรย ไมเคยม ในขอ ทอรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะ ของศาสดากบของสาวก ยอม เทยบกนไดเขากนได ไมผดเพยนกนในบททสาคญ ขาแตพระโคดมผเจรญ เมอกนขาพระองคไดเขาไปหาสมณมหาโมคคลลานะแลว ไดถามความขอน แมสมณมหาโมคคลลานะกไดพยากรณความขอน ดวยบทเหลานดวย พยญชนะเหลาน แกขาพระองค ดจพระโคดมผเจรญเหมอนกน ขาแต พระโคดมผเจรญ นาอศจรรยไมเคยม ในขอทอรรถกบอรรถ พยญชนะ กบพยญชนะ ของศาสดากบของสาวก ยอมเทยบกนได เขากนได ไมผดเพยนกนในบททสาคญ. จบ โมคคลลานะสตรท ๗ ๘. วจฉสตร วาดวยวจฉโคตรปรพชกถามปญหาพระผมพระภาคเจา [๗๙๔] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกไดเขาไปเฝาพระผม- พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการ ปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว


ไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ โลกเทยงหรอ พระผมพระภาคเจาตอบวา ดกอนวจฉะปญหาขอนเปนปญหาทเราไม พยากรณ ฯลฯ. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก กหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. พ. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทเราไมพยากรณอก เหมอนกน. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเลา เปนเหตเปนปจจย ไดพวก ปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนนแลว พยากรณอยางนวา โลก เทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไม เกดอกกหามไดบาง ขาแตพระโคดมผเจรญ อะไรเลา เปนเหต เปนปจจย ใหพระโคดมผเจรญ เมอถกทลถามอยางนนแลว ไมทรงพยากรณอยางน โลกเทยงกด ฯลฯ สวนเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไม เกดอกกหามไดกด. [๗๙๕] พ. ดกอนวจฉะ พวกปรพาชกผถอลทธอน ยอมเหน รปโดยความเปนตน ยอมเหนตนวามรป ยอมเหนรปในตน หรอยอม เหนตนในรป ฯลฯ ยอมเหนวญญาณโดยความเปนตน ยอมเหนตนวาม วญญาณยอมเหนวญญาณในตน หรอยอมเหนตนในวญญาณ เพราฉะนน พวกปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนนแลว จงพยากรณอยางนวา โลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไม


เกดอกกหามไดบาง ดกอนวจฉะ สวนพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ยอมไมเหนรปโดยความเปนตน ยอมไมเหนตนวามรป ยอมไมเหนรป ในตน หรอยอมไมเหนตนในรป ฯลฯ ยอมไมเหนวญญาณโดยความ เปนตน ยอมไมเหนตนวามวญญาณ ยอมไมเหนวญญาณในตน หรอ ยอมไมเหนตนในวญญาณ เพราะฉะนน เมอตถาคตถกถามอยางนน จงไมพยากรณอยางนวาโลกเทยงกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอม เกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๖] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกลกขนจากทนงแลว ไดเขาไปหาทในพระมหาโมคคลลานะถงทอย ไดปราศรยกบทานโมคคล- ลานะ ครนผานการปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควร สวนขางหนง ครนแลวไดถามพระมหาโมคคลลานะวา ดกอนทานโมค- คลลานะ โลกเทยงหรอ ทานพระมหาโมคคลลานะตรสวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระเจาไมทรงพยากรณ ฯลฯ. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ สตวเบองหนาแตตายแลว ยอมเกดอก กหามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. พ. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณอกเหมอนกน. ว. ดกอนทานโมคคลลานะ อะไรหนอ เปนเหตเปนปจจยให พวกปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนน ยอมพยากรณอยางนวา โลกเทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอม


ไมเกดอกกหามไดบาง ดกอนทานโมคคลลานะ เหนอะไรหนอ เปนเหต เปนปจจยใหพระสมณโคดม เมอถกทลถามอยางนนแลว ยอมไมทรง พยากรณอยางนวา โลกเทยงกด ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอก กหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด. [๗๙๗] ดกอนวจฉะ พวกปรพาชกผถอลทธอนยอมเหนรปโดย ความเปนตน ยอมเหนตนวามรป ยอมเหนรปในตน หรอยอมเหนตน ในรป ฯลฯ ยอมเหนวญญาณโดยความเปนตน ยอมเหนตนวามวญญาณ ยอมเหนวญญาณในตน หรอยอมเหนตนในวญญาณ เพราะฉะนน พวก ปรพาชกผถอลทธอน เมอถกถามอยางนน จงพยากรณอยางนวา โลก เทยงบาง ฯลฯ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกด อกกหามไดบาง ดกอนวจฉะ สวนพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ยอมไมทรงเหนรป โดยความเปนตน ยอมไมทรงเหนตนวามรป ยอมไม ทรงเหนรปในตน หรอยอมไมทรงเหนตนในรป ฯลฯ ยอมไมทรงเหน วญญาณโดยความเปนตน ยอมไมทรงเหนตนวามวญญาณ ยอมไมทรง เหนวญญาณในตน หรอยอมไมทรงเหนตนในวญญาณ เพราะฉะนน เมอ พระตถาคตถกทลถามอยางนน จงไมทรงพยากรณอยางนวา โลกเทยงกด โลกไมเทยงกด โลกมทสดกด โลกไมมทสดกด ชพกอนนน สรระก อนนนกด ชพเปนอยางอน สรระกเหนอยางอนกด สตวเบองหนาแต ตายแลวยอมเกดอกกด สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกกด สตว เบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมกด สตวเบองหนาแต ตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอมไมเกดอกกหามไดกด.


[๗๙๘] ดกอนทานโมคคลลานะ นาอศจรรย ไมเคยม ในขอท อรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะ ของศาสดากบของสาวก ยอมเทยบ กนได สมกนได ไมผดเพยนกนในบททสาคญ ดกอนทานโมคคลลานะ. เมอกนขาพเจาไดเขาไปเฝาพระสมณโคดม ไดทลถามเรองน แมพระ- สมณโคดมกไดทรงพยากรณเรองน ดวยบทเหลาน ดวยพยญชนะเหลาน แกขาพเจา ดจทานโมคคลลานะเหมอนกน ดกอนทานโมคคลลานะ นาอศจรรย ไมเคยม ในขอทอรรถกบอรรถ พยญชนะกบพยญชนะของ ศาสดากบของสาวก ยอมเทยบกนได สมกนได ไมผดเพยนกนในบทท สาคญ. จบ วจฉสตรท ๗ ๙. กตหลสาลาสตร วาดวยพระผมพระภาคเจายอดเยยมกวาครทง ๖ [๗๙๙] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกไดเขาไปเฝาพระผม- พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการ ปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลวจงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดทราบทลพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ เมอวนกอน ๆ โนน พวกสมณพราหมณและปรพาชกผถอลทธอนมากดวยกน นงประชม กนในศาลาวนวาย ไดเกดมการสนทนาขนในระหวางวา ปรณกสสปนแล เปนเจาหมเจาคณะ. เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ ชนสวนมากยกยองวา ปรณกสสปนนยอมพยากรณสาวกผกระทากาล


กรยาลวงไปแลวในอปบตทงหลายวา ทานโนนบงเกดในภพโนน ทาน โนนบงเกดในภพโนน ดงน แมสาวกคนใดของทานปรณกสสปนน เปน บรษสงสด เปนบรษยอดเยยม บรรลความปฏบตยอดเยยมแลว ทาน ปรณกสสปกยอมพยากรณสาวกแมนนผกระทากาลกรยาลวงไปแลวใน อปบตทงหลายวา ทานโนนบงเกดในภพโนน ทานโนนบงเกดในภพโนน ดงน แมมกขลโคสาล. . . แมนครณฐนาฏบตร. . . แมสญชยเวลฏฐบตร. . . แมปกธกจจานะ. . . แมอชตเกสกมพลกเปนเจาหมเจาคณะ เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ ชนสวนมากยกยองวาด แมทาน อชตเกสกมพลนนกยอมพยากรณสาวกผกระทากาลกรยาลวงไปแลวใน อปบตทงหลายวา ทานโนนบงเกดในภพโนน ทานโนนบงเกดในภพโนน ดงน แมสาวกใดของทานอชตเกสกมพลนนเปนบรษสงสด เปนบรษ ยอดเยยม ไดบรรลความปฏบตอนยอดเยยมแลว. ทานอชตเกสกมพลก ยอมพยากรณสาวกผกระทากาลกรยาลวงไปแลวแมนนในอปบตทงหลายวา ทานโนนบงเกดในภพโนน ทานโนนบงเกดในภพโนน ดงน เหมอนกน แมพระสมณโคดมนเปนเจาหมเจาคณะ. เปนคณาจารย มชอเสยง ม เกยรตยศ เปนเจาลทธ ชนสวนมากยกยองวาด แมพระสมณโคดมนน กทรงพยากรณสาวกผกระทากาลกรยาลวงไปแลวในอปบตทงหลายวา ทาน โนนบงเกดในภพโนน ทานโนนบงเกดในภพโนน ดงน และสาวกของ พระสมณโคคมนน รปใดเปนบรษสงสด เปนบรษยอดเยยม ไดบรรล ความปฏบตอนยอดเยยมแลว พระสมณโคดมกทรงพยากรณสาวกรปนน ผกระทากาลกรยาลวงไปแลวในอปบตทงหลายวา ทานโนนเกดในภพโนน ทานโนนบงเกดในภพโนน ดงน เหมอนกน ยงกวานนพระสมณโคดมนน ยงทรงพยากรณสาวกรปนนอยางนวา รปโนนตดตณหาขาดแลว ถอน


สงโยชนทงเสยแลว ทาทสดแหงทกขแลวเพราะไดบรรลเหตทละมานะได โดยชอบ ดงน ขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจานน มความเคลอบแคลง สงสยแทวา อยางไร ๆ พระสมณโคดมกตองทรงรธรรมอนบคคลพงรยง [๘๐๐] พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนวจฉะ จรงทเดยว ควรททานจะสงสยเคลอบแคลงใจ ความเคลอบแคลงเกดขนแลวแกทาน ในฐานะทควรสงสย ดกอนวจฉะ เรายอมบญญตความเกดขนแกคนทยง มอปาทานเทานน หาบญญตแกคนทหาอปาทานมไดไม ดกอนวจฉะ ไฟมเชอจงลกโพลง ไมมเชอหาลกโพลงไมแมฉนใด ดกอนวจฉะ เราก ยอมบญญตความเกดขนแกคนทยงมอปาทาน หาบญญตแกคนทหาอปาทาน มไดไม ฉนนนเหมอนกนแล. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญสมยใด เปลวไฟถกลมพด ยอมไปไกล ได กพระโคดมผเจรญจะทรงบญญตอะไรแกเปลวไฟน ในเพราะเชอเลา. พ. ดกอนวจฉะ สมยใด เปลวไฟถกลมพด ยอมไปไกลได เรายอมบญญตเชอ คอ ลมนน ดกอนวจฉะ เพราะสมยนน ลมยอม เปนเชอของเปลวไฟนน. ว. ขาแตพระโคดมผเจรญ สมยใด สตวยอมทอดทงกายนดวย ไมเขาถงกายอนใดอนหนงดวย กพระโคดมผเจรญ จะทรงบญญตอะไร แกสตวนในเพราะอปาทานเลา. พ. ดกอนวจฉะ สมยใด สตวทอดทงกายนดวย ไมเขาถงกาย อนใดอนหนงดวย เรายอมบญญตอปาทาน คอ ตณหานนแล ดกอนวจฉะ เพราะวาสมยนน ตณหายอมเปนเชอของสตวนน. จบ กตหลสาลาสตรท ๙


อรรถกถากตหลสาลาสตรท ๙ ในกตหลสาลาสตรท ๙ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา กตหลาย ความวา ศาลาเฉพาะหลง ชอวากตหาลา ไมม แตสมณพราหมณทงหลาย ผถอลทธตาง ๆ กน สนทนากนถงเรองตาง ๆ ทศาลาใด ศาลานน คอศาลาหลงนสาหรบสมณพราหมณเปนอนมาก ทานกลาวดงน. ศาลาหลงน ทานเรยกวา กตหลสาลา เพราะเปนทเกด ความวนวายวา พดอะไรกน. บทวา ทรป คจฉต ความวา ยอมไป จนถงพรหมโลกชนอาภสสร. บทวา อมจ กาย นกขปต ความวา ยอมทอดทงดวยจตจต. บทวา อนปปนโน โหต ความวา ยอมไมเขาถง เพราะปฏสนธจตไมเกดในจตขณะนนเอง. จบ อรรถกถากตหลสาลาสตรท ๙ ๑๐. อานนทสตร วาดวยพระอานนทถามปญหา [๘๐๑] ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกไดเขาไปเฝาพระผม- พระภาคเจาถงทประทบ ไดปราศรยกบพระผมพระภาคเจา ครนผานการ ปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระโคดมผเจรญ อตตามอยหรอ เมอวจฉโคตรปรพาชกไดทลถามอยางนแลว พระผมพระภาคเจาไดทรง


ดษณเสย วจฉโคตรปรพาชกไดทลถามอกวา ขาแตพระโคดมผเจรญ กอตตาไมมหรอ แมครงทสอง พระผมพระภาคเจากไดทรงดษณเสย เหมอนกน ครนแลว วจฉโคตรปรพาชกกไดลกขนจากทนงหลกไป. [๘๐๒] ครงนน เมอวจฉโคตรปรพาชกหลกไปแลวไมนาน ทานพระอานนทไดทลถามพระผมพระภาคเจาวา ขาแตพระองคผเจรญ เพราะเหตอะไรหนอ พระผมพระภาคเจาอนวจฉโคตรปรพาชกทลถาม ปญหาแลว จงไมทรงพยากรณ พระผมพระภาคเจาตรสวา ดกอนอานนท เราอนวจฉโคตรปรพาชกถามวา อตตามอยหรอ ถาจะพงพยากรณวา อตตามอยไซร คาพยากรณนนกจกไปรวมกบลทธของพวกสมณพราหมณ ผเปนสสสตทฏฐ ดกอนอานนท เราอนวจฉโคตรปรพาชกถามวา อตตา ไมมหรอ ถาจะพงพยากรณวา อตตาไมมไซร คาพยากรณนนกจกไปรวม กบลทธของพวกสมณพราหมณผเปนอจเฉททฏฐ ดกอนอานนท เราอน วจฉโคตรปรพาชกถามวา อตตามอยหรอ ถาจะพงพยากรณวา อตตาม อยไซร คาพยากรณของเรานน จกอนโลมเพอความบงเกดขนแหงญาณวา ธรรมทงปวงเปนอนตตาบางหรอหนอ. อา. หามได พระเจาขา. พ. ดกอนอานนท ถาหากเราอนวจฉโคตรปรพาชกถามวา อตตา ไมมหรอ จะพงพยากรณวา อตตาไมมไซร คาพยากรณนนคงจกเปนไป เพอความหลงงมงายแกวจฉโคตรปรพาชกผงมงายอยแลวา เมอกอนอตตา ของเราไดมแลวแนนอน บดน อตตานนไมม ดงน. จบ อานนทสตรท ๑๐


อรรถกถาอานนทสตรท ๑๐ ในอานนทสตรท ๑๐ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา เตสเมต สทธ อภวสส ความวา คาพยากรณนนจก เปนอนเดยวกนกบลทธของสมณพราหมณเหลานน จกอนโลมเพอความ เกดขนแหงญาณวา สพเพ ธมมา อนตตา วปสสนาญาณวา สพเพ ธมมา อนตตา นยอมเกดขน คาพยากรณของเรานน จกอนโลมบาง หรอหนอ. จบ อรรถกถาอานนทสตรท ๑๐ ๑๑. สภยสตร วาดวยวจฉโคตรปรพาชกถามปญหาพระสภยกจจานะ [๘๐๓] สมยหนง ทานพระสภยกจจานะอย ณ ทพกซงกอสราง ดวยอฐ ใกลบานญาต ครงนนแล วจฉโคตรปรพาชกไดเขาไปหาทาน พระสภยกจจานะถงทอย ไดปราศรยกบทานสภยกจจานะ ครนผานการ ปราศรยพอใหระลกถงกนไปแลว จงนง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลว ไดถามทานพระสภยกจจานะวา ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแต ตายแลวยอมเกดอกหรอ ทานพระสภยกจจานะตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหา ขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอก หรอ.


ส. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกม ยอมไมเกดอกกมหรอ. ส. ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไม ทรงพยากรณ. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกก หามได ยอมไมเกดอกกหามไดหรอ. ส. ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปนปญหาทพระผมพระภาคเจา ไมทรงพยากรณ. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ เมอขาพเจาถามวา สตวเบองหนาแต ตายไปแลวยอมเกดอกหรอ ทานกตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปน ปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ดกอนกจจานะผเจรญ เมอ ขาพเจาถามวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมไมเกดอกหรอ ทานกตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอนเปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ เมอขาพเจาถามวา ดกอนกจจานะผเจรญ สตวเบองหนาแตตายแลวยอม เกดอกกม ยอมไมเกดอกกมหรอ ทานกตอบวา ดกอนวจฉะ ปญหาขอน เปนปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ดกอนกจจานะผเจรญ เมอขาพเจาถามวา สตวเบองหนาแตตายแลวยอมเกดอกกหามได ยอม ไมเกดอกกหามไดหรอ ทานกตอบวา ดกอนวจฉะ แมปญหาขอนกเปน ปญหาทพระผมพระภาคเจาไมทรงพยากรณ ดกอนกจจานะผเจรญ อะไร หนอ เปนเหตเปนปจจยใหพระสมณโคดมไมทรงพยากรณปญหาขอนน.


ส. ดกอนวจฉะ เหตอนใดและปจจยอนใดเพอการบญญตวา สตว มรปกด วาสตวไมมรปกด วาสตวมสญญากด วาสตวไมมสญญากด วาสตว มสญญากมใช ไมมสญญากมใชกด เหตอนนนและปจจยอนนน พงดบ ทก ๆ อยาง หาเศษมได บคคลเมอบญญตสตว วาสตวมรปกด วาสตว ไมมรปกด วาสตวมสญญากด วาสตวหาสญฌามไดกด วาสตวมสญญา กมใช ไมมสญญากมใชกด พงบญญตดวยอะไร. ว. ดกอนกจจานะผเจรญ ทานบวชนานเทาไร. ส. ไมนาน ไดสามพรรษา. ว. ดกอนผมอาย การกลาวแกของผทกลาวแกไดมากถงเทาน เมอการกลาวแกไพเราะอยางนแลว กไมจาตองพดอะไรกนอก. จบ สภยสตรท ๑๑ จบ อพยากตสงยต อรรถกถาสภยสตรท ๑๑ ในสภยสตรท ๑ พงทราบวนจฉยดงตอไปน. บทวา เอตตเกน เอตตกเมว ความวา ดกอนทานผมอาย การพยากรณของผทชแจงวา เมอเหตม ยอมมรปเปนตน คอ พยากรณวา เมอเหตไมม รปยอมไมม โดยกาลเทานนน มมากถงเพยงน กไมตอง กลาวอะไร ในการพยากรณทไพเราะเพราะพรงเปนทนาพอใจยง กลาว โดยนยแหงธรรมเทศนานนแหละ ไมจาตองกลาวอะไร เลกพดกนได. จบ อรรถกถาสภยสตรท ๑๑ จบ อรรถกถาอพยากตสงยต จบ อรรถกถาสงยตตนกาย สฬายตนวรรค


รวมพระสตรทมในอพยากตสงยตน คอ ๑. เขมาเถรสตร ๒. อนราธสตร ๓. สารปตตโกฏฐตสตรท ๑ ๔. สารปตตโกฏฐตสตรท ๒ ๕. สารปตตโกฏฐสตรท ๓ ๖. สารปตต- โกฏฐตสตรท ๔ ๗. โมคคลลานสตร ๘. วจฉสตร ๙. กตหลสาลาสตร ๑๐. อานนทสตร ๑๑. สภยสตร. จบ สฬายตนวรรสงยต

รวมสงยตทมในสฬายตนวรรคสงยตน คอ ๑. สฬายตนสงยต ๒. เวทนาสงยต ๓. มาตคามสงยต ๔. ชมพขาทกสงยต ๕. สามณฑกสงยต ๖. โมคคลลานสงยต ๗. จตตคหปตปจฉาสงยต ๘. คามณสงยต ๙. อสงขตสงยต ๑๐. อพยากตสงยต

Documents

Tri91 29+สังยุตตนิกาย+สฬายตนวรรค+เล่ม+๔+ภาค+๒