Το παιδί ως µοναδικότηταΚαιρός να µελετήσουµε την αθέατη πλευρά του...ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΚΑΣΣύμβουλος Εκπαίδευσης Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Tι περιμένουν, άραγε, οι μαθητές από εμάς;Μήπως μόνο τον ενθουσιασμό και την πληρότητα του μαθή-

ματος; Μήπως την εικόνα ενός Δασκάλου που διαθέτει χιούμορκαι αντιμετωπίζει με δικαιοσύνη όλα τα παιδιά; Πέρα από αυτάτα αυτονόητα, εκείνο που ιδιαίτερα αποζητούν είναι το «πώς» θατους αντιμετωπίσουμε ως άτομα ξεχωριστά, ως πρόσωπα μονα -δικά και ανεπανάληπτα...!

Η επιτυχία μας, επομένως, απέναντί τους δεν εστιάζεται μόνοστην αποτελεσματική διαχείριση της τάξης. Ούτε, αποκλειστικά, στηνποιοτική μάθηση που επιδιώκουμε. Εδράζεται κυρίως στη δυνατότητάμας να μεγιστοποιούμε τις ευκαιρίες για την ανάδειξη της οντότητάςτους!Μια οντότητα που από «βιολογική ύπαρξη», με δεδομένα χα-ρακτηριστικά (γεννιόμαστε), διαμορφώνεται σε «“κοινωνική” οντό-τητα», ένα συνεχές που ξεκινάει από τη γέννηση και ολοκληρώνεταιμέχρι την ανάδειξη συγκροτημένης προσωπικότητας (γινόμαστε)...

Δεν είναι εύκολη αυτή η ανάδειξη. Ακόμη πιο δύσκολη είναι ηδική μας κατάδυση στον παιδικό ψυχισμό. Είναι ωστόσο σημαντικό

–167–

38

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 167

να προσεγγίσουμε τη «φλεγόμενη βάτο» της αυθεντικότητάς τουςκαι να δημιουργήσουμε τις συνθήκες, που θα τους επιτρέψουν ναανακαλύψουν τον εαυτό τους. Να ερμηνεύσουν τον άγνωστοκόσμο τους. Να βγουν «σαν σαλιγκάρια από το καβούκι» τους,όπως απλοϊκά σημείωνε παλιός Παιδαγωγός, και να διεκδικήσουντο δικαίωμα στη ζωή και στη δημιουργική τους εξέλιξη.

Πραγματικά, είναι εύγλωττος, για να μην πω σχεδόν ταυτό-σημος, ο συμβολισμός. Μια γενετικά προσδιορισμένη οντότητα,με συγκεκριμένα δομικά χαρακτηριστικά (γεννιόμαστε), η οποίαγίνεται, κάτω από συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες και περι-βαλλοντικές επιδράσεις, ολοκληρωμένη προσωπικότητα πουαφήνει το μοναδικό στίγμα, το ατομικό «αποτύπωμά» τους στηνπεριπέτεια της ζωής τους...

Κάπως έτσι, σχηματικά, το «σαλιγκάρι» αφήνει το «αχνάρι»του στη ζωή!... Κάπως έτσι ο άνθρωπος αφήνει το «αποτύπωμα»στην ανθρώπινη μοίρα του!... Ένα «στίγμα» καθαρά ατομικό. Έναξεδίπλωμα προσωπικό. Στη δική του ώρα. Στο φυσικό του λίκνο.Στο «καβούκι» του, που το σέρνει με υπομονή και καρτερία, απότην αφετηρία της δικής του ΜΟΝΑΔΙΚΗΣ ΟΝΤΟΤΗΤΑΣ! Αν τοπλησιάσεις αδέξια και «αγγίξεις» βίαια την αργή πορεία του,αυτόματα αποσύρεται στο προστατευτικό του κέλυφος. Μαζεύεταιαυτοεγκλωβιζόμενο και αδρανές. Δεν βγαίνει, παρά μόνο αν σπάσειςτο καβούκι του... Θα δοκιμάσει με δισταγμό, ξανά... Σεπολλαπλάσιο χρόνο. Με υπέρμετρη υπομονή. Με μεγαλύτερη προ-σπάθεια. Μέχρις ότου η κλονισμένη του εμπιστοσύνη γίνει αυτο-βεβαιότητα και θάρρος, για το καινούργιο ταξίδι «προς τα έξω»...

Αυτός δεν είναι, συμβολικά, και ο αναδυόμενος «ανθρώπινοςσαλίγκαρος»;

Όσοι δουλεύουμε με παιδιά ζούμε αυτό τον συμβολισμό στησχολική τάξη. Συνειδητοποιούμε τις απαιτήσεις που επιβάλλει η

–168–

Tο µοναδικό µου αποτύπωµα

2015

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 168

πολυτυπία της σχολικής τάξης και η ανάγκη για ιδιάζουσα μετα-χείρισης κάθε παιδιού.

Ας δούμε προσεκτικά το πορτρέτο μιας μαθητικής ομάδας:

Ο επιτυχημένος μαθητής: Διακρίνεται για τις υψηλές επι-δόσεις που του αρέσει να προβάλλει. Έχει κίνητρα μάθησης.Καλλιεργεί θετικά συναισθήματα. Αναπτύσσει υψηλή αυ-τοεκτίμηση. Δημιουργεί καλές σχέσεις Ωστόσο, η εξυπνάδατου (γεννιόμαστε) δεν είναι από μόνη της αρκετή. Σε κά-ποιες περιπτώσεις υιοθετεί μια συμπεριφορά αυταρέσκειας,που μπορεί να επηρεάσει την προσωπικότητα (γινόμαστε)και την προσωπική του ζωή.

Ο κοινωνικός μαθητής: Επιδιώκει την κοινωνική επιδο-κιμασία. Αναπτύσσει καλές σχέσεις και προβάλλει ηγετικόπροφίλ. Επιζητεί επίσης οι επιδόσεις του στα μαθήματα ναείναι καλές, ώστε να έχει κοινωνική αναγνώριση. Τον χα-ρακτηρίζει άνεση στις διαπροσωπικές του σχέσεις, το δεοικογενειακό του περιβάλλον έχει επιτυχημένη κοινωνικήπαρουσία. Ορισμένα από τα δομικά στοιχεία της προσω-πικότητάς του (γεννιόμαστε) επηρεάζονται από τις προ-σωπικές εμπειρίες και από την ανατροφή του (γινόμαστε).

Ο εξαρτημένος μαθητής:Χαρακτηρίζεται από μειωμένηαυτοπεποίθηση. Σημειώνει χαμηλές επιδόσεις. Έχει ανάγκηαπό εξωτερική στήριξη, χωρίς την οποία αισθάνεται ανα-σφαλής. Συνήθως από το οικογενειακό περιβάλλον ασκεί-ται υπερβολικός έλεγχος, που αποθαρρύνει τις πρωτο-βουλίες του. Μια τέτοια επίδραση επηρεάζει τη γενετικήτου φύση, αλλά μπορεί να εξισορροπηθεί από τη σωστήανατροφή (γεννιόμαστε για να γίνουμε...)

–169–

2015

γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 169

Ο αρνητικός/αδιάφορος μαθητής:Τηρεί αρνητική στάσηπρος το σχολείο. Οι επιδόσεις του στα μαθήματα είναιχαμηλές. Είναι γενικά απειθής και δύσκολος. Προέρχεταιάλλοτε από αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον, έντονααπορριπτικό προς τα παιδιά και άλλοτε από δημοκρατικήοικογένεια, η οποία δεν προσδιόρισε όμως κάποια όριακοινωνικής ευπρέπειας. Με κατάλληλη αγωγή και συ-στηματική προσπάθεια μπορεί να αποκτήσει κίνητρα, νακαλλιεργήσει θετικά συναισθήματα και να ολοκληρωθείως προσωπικότητα.

Ο μοναχικός μαθητής: Ελάχιστα μετέχει στη σχολικήζωή... Η απόδοσή του στα μαθήματα δεν είναι απαραιτήτωςχαμηλή. Δεν μετέχει κατά κανόνα στο καθημερινό μάθημα.Δείχνει να αδιαφορεί για το περιβάλλον του. Είναι ακοι-νώνητος και συνεσταλμένος, αλλά έχει αυτοεκτίμηση. Ηανάπτυξή του μπορεί να επηρεαστεί θετικά από τα περι-βαλλοντικά ερεθίσματα και την κατάλληλη καθοδήγηση,ώστε να διεκδικήσει κοινωνική ισορροπία και αναγνώριση.

Η πολυτυπία της σχολικής τάξης που αναφέρθηκε είναι καθαράενδεικτική. Δεν δείχνει μόνο σε μικρογραφία τη δυναμική και τιςαδυναμίες μιας σχολικής ομάδας. Περισσότερο αναδεικνύει τηνπροσωπική «ταυτότητα» του κάθε παιδιού και τα αυθεντικάστοιχεία που συγκροτούν την παιδική Μοναδικότητα!

Είναι ζωτικής σημασίας να βλέπουμε ολόκληρη την τάξη μέσααπό την οπτική γωνία του κάθε παιδιού. Να σκύβουμε υπομονετικάστη δική του εικόνα της πραγματικότητας. Να βηματίζουμε μετον ρυθμό του. Να αναπνέουμε με την ένταση της δικής του ανα-πνοής. Γιατί το παιδί γεννιέται ως μοναδικότητα (γεννιόμαστε με

–170–

Tο µοναδικό µου αποτύπωµα

2015

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 170

χαρακτηριστικά που είναι γενετικά προκαθορισμένα), αλλά δια-πλάθεται, ως οντότητα, κάτω από την επίδραση κοινωνικών όρωνκαι περιβαλλοντικών επιδράσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται το κρίσιμο και πολυσή-μαντο έργο του δασκάλου. Ο δάσκαλος που «τολμά» να διδάσκει,υποστηρίζει ο Paulo Freire, πρέπει να διαβάζει την τάξη του σαννα ήταν κείμενο... Να προσέχει τα πάντα που αφορούν στηνομάδα και τον καθένα. Να ξέρει τι συμβαίνει στον κόσμο τωνπαιδιών. Να μεταφράζει διαθέσεις, να μελετά ενέργειες και αντι-δράσεις, να μαντεύει παιδικά όνειρα και προσδοκίες. Να δια-μορφώνει το κατάλληλο παιδαγωγικό πλαίσιο, μέσα στο οποίοθα «γαλουχηθεί» η γενετική μοναδικότητα και θα εξελιχθεί ηκοινωνική οντότητά του.

Γι’ αυτό το έργο, κάθε κόπος αξίζει τον κόπο!

–171–

2015

γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:46 μ.μ. Page 171