TÜTÜN KONTROLÜNDE

SAĞLIK ÇALIŞANLARININ SORUMLULUĞU

Prof. Dr. Nazmi BilirHacettepe Tıp Fakültesi

Halk Sağlığı Anabilim Dalınbilir@hacettepe.edu.tr

09 Nisan 2009

Tütün konusuna doktorların ilgisi tütünün A-B-C’sini öğrenmekle başladı

Sonra tütün ürünleri reklamlarında rol almaya başladılar

Diş hekimleri de bu akımın dışında değildi

Hemşireler doktorun yazdığı reçeteye göre hastalara sigara servisi yapıyordu

O yıllarda dünya sigara içtiği için mutlu idi

Şimdi ise mutlu değil.... Hatta göz yaşı döküyor

Tütün Kontrolü Çalışmaları

Tütün Kontrolünde Sağlık Çalışanlarının Sorumluluğu

Bütün ülkelerde sağlık çalışanları önderlik yapmıştır1. Rol modeli kimliği

• Sağlık personeli “sağlıklı” davranır• Sağlık personelinin davranışları izlenir

2. Profesyonel meslek kimliği• Hastaların sigara içme davranışını öğrenmek• Sigara içenlere destek sağlamak

3. Toplumsal mücadelede önderlik kimliği• Yasal düzenlemelere destek, lobi faaliyeti• STK içinde çalışma

Rol modeli kimliği• Doktor sigara içmemelidir• Toplumun göreceği şekilde sigara içmemelidir

• Oysa doktorlarda sigara kullanımı sıktır – Pratisyen doktorlar %39– Uzman doktorlar %30

• Sigara içen doktorların (N. Bilir, 1995)*

– %49’u çocukların önünde – %68’i işyerinde (sağlık kuruluşu)– %24’ü yolda yürürken ... sigara içmektedir

• Doktorların (N. Bilir, 1995)*

– %46’sı sigara içmekten pişmanlık duymaktadır– %100’ü sigarayı bırakmayı düşünmektedir– %60’ı sigarayı bırakmayı denemiştir

* Bilir, N. Smoking Behaviour and Attitudes, 1995

The Tobacco Atlas, Third Edition, 2009, p. 26American Cancer Society & World Lung Foundation

Bazı Ülkelerde Doktorlar Arasında Sigara Kullanımı

Ülke Grup Yıl Sıklık (%)

İngiltere Sağlık personeli

Diş hekimi

1991

2005

5

4

ABD Doktor, hemşire 1991 3-18

Hollanda Pratisyen doktor

Kardiyolog

Göğüs hastalıkları uzm.

2003 8

4

4

Çin Doktor 2006 E: 41

K:1

Yunanistan Doktor 2005 E: 40

K: 37

Türkiye’de Sağlık Personeli Arasında Sigara Kullanımı

Yıl Grup Yazar(lar) Sıklık (%)

1993 Hemşire ve ebeler E. Sezer ve ark. 51

1995 Doktorlar N. Bilir ve ark. 44

1995 Sağlık personeli T. Ergüder ve ark. Doktor 50

Hemş. 47

Tekn. 54

1999 Doktorlar N Bilir ve ark. 41

2006 Tıp öğrencileri (1-5. sınıf) E Tahir, N. Bilir,... 8-11

2008 Sağlık personeli Sağlık Bakanlığı Doktor 30-39

Diş hek. 26

Hemş. 30

Tekn. 34

Community Pharmacists’ Attitude, Habits and Activities Regarding Smoking and Health Promotion

Turk J. Pharm. Sci. 4: 125, 2007 Çalgan Z, Tahir E, Yeğenoğlu S., Bilir N.

Ankara Eczacı Odası Üyeleri

• %39 – Sigara içiyor (E: %67, K: %25)• %36 – Eczacının sigara içmemesi gerekir

(Sigara içen eczacılar %13, sigara içmeyenler %52)

• %69 – Eczanede sigara içmiyor• %58 – Eczacı hastaların önünde sigara içmemeli• %72 – Eczacı sigaradan etkilenecek hastalığı olanlara

sigara içme davranışını sormalı• %49 – Sigara içtiğini bildiği hastayı uyarıyor• %74 – Sigara bırakma konusunda yardım isteyenlere yardım ediyor• %71 – Sigara bırakma konusunda daha fazla bilgi istiyor

Profesyonel meslek kimliğiSigara içenlere bırakmaları için destek

• ABD*

– %70 sigarayı bırakmayı ister– %44 her yıl sigara bırakmayı dener – %4-7’si bırakmayı başarır– Tıbbi destek ile bırakma %30-40’lara çıkarılabilir– Sigara kullanımını sorma ve bırakma tavsiyesi

• 1995: sorma %65, tavsiye %22• 2005: sorma %90, tavsiye %70

* Treating Tobacco Use and Dependence, 2008 Update, US DHSS,

Profesyonel meslek kimliğiSigara içenlere bırakmaları için destek

Türkiye:– Elazığ*; Üniversite hastanesi doktorları

• Bütün hastalarına sigara alışkanlığını soran %29• Sigara bırakmayı tavsiye eden %24• En fazla soran: Göğüs hast., kardiyoloji, üroloji • En fazla tavsiye eden: Göğüs hast. kardiyoloji

– Ankara** • %54 son bir yıl içinde bırakmayı denemiş• %27 gelecek 30 gün içinde bırakmayı düşünüyor

* University hospital physicians’ attitudes and practices for smoking cessation counseling in Malatya, Turkey, Güneş G. Ve ark. Patient Education and Counseling 56 (2005) 147–153**An examination of smoking norms and demand for cessation programs in a high smoking prevalence environment: Ankara, Turkey; Ybarra, Bagci, Bilir, et.al., BMC Public Health, (in press)

Doktorun rolü“5 A (5 Ö) ilkesi” (5 A Principle)

• A – ask (Öğren)– Sigara içiyor musunuz? (her hastaya-herkese !)

• A – assess (Öğren) – Ne zamandan beri – kaç tane – “bağımlılık”

• A – advise (Öner) – Bırakmanın yararları – sağlık, ekonomik, ...

• A- assist – destek sağla (Önderlik et) – Bırakma için yardım et – psikososyal, tıbbi, ...

• A – arrange (follow-up) (Örgütle)– Danışmanlık – yeniden başlamayı önle ----- – “lapse” – “re-lapse”

Profesyonel meslek kimliği(Bilimsel Araştırmalar)

• 1577: Avrupa: – doktorlar diş ağrısı, tırnak düşmesi, parazit, ağız kokusu, tetanoz ve

kanser tedavisi için sigara önerdiler

• ..... ..... • 1947: Kanada:

– Dr. Norman Delarue akciğer kanserli 50 hasta ile başka hastalığı olan 50 hastayı karşılaştırdı. Kanserli grubun %90’ının, diğer grubun ise %50sinin sigara içmekte olduğunu ortaya koydu

• 1950: ABD: – Makale; “Tobacco smoking as a possible etiologic factor in

bronchogenic carcinoma” E. Wynder and Evarts Graham; JAMA

• 1951: UK: – Dr. Richard Doll ve Prof. Austin Bradford Hill, sigara ve akciğer

kanseri ilişkisi üzerindeki ilk kapsamlı vaka-kontrol çalışması --- sonra kohort çalışması

Sigara içme durumu Akciğer kanserli hastalar (n=684)

Kontrol grup(n=684)

Sigara içmeyen 1.3 14.6

1-9 / gün sigara içen 2.3 11.5

10-20 / gün sigara içen 45.3 54.6

21+ / gün sigara içen 51.2 19.2

Vaka – Kontrol ÇalışmasıVaka ve Kontrol Gruplarında Sigara İçenler (%)

(Earnst Wynder, Evarts Graham, JAMA, 1950)

İngiliz doktorlar çalışması(Sir Richard Doll, Sir Bradford Hill)

• 1947 – doktorlara anket

• 2 grup doktor - sigara içmeyen

- sigara içen

“izlem” ---- ölende ölüm nedeni

Rapor – 10 yıl aralıklarla Sigara içmeyen ve Sigara içenlerde Akciğer Kanseri Sıklığı

1

7

12

25

0

5

10

15

20

25

30

RR

RR 1 7 12 25

Sigara içmeyen

1-14 tane içen15-24 tane

içen25+ tane içen

Toplum Önderi olarak Sağlık Çalışanları

• 2001: Czech Republic: Philip Morris released a report to the government that concluded that smokers save the state money— by dying early – sağlık personeli tepki gösterdi

• 2003: World Medical Association launched “The Doctors’ Manifesto for Global Tobacco Control.”

• 2003: The Global Network of Pharmacists Against Tobacco launched.

• 2004: First general textbook for health professionals on tobacco published: Tobacco: Science, Policy and Public Health

• 2004: WHO’s “Code of practice on tobacco control for health professional organizations” launched

• 2005: World Dental Federation launches Tobacco or Oral Health

• 2005 May, 31; Role of Health Professionals in Tobacco Control

   

1. Üyelerini, sigara içmeyen rol modeli olmaları ve sigarasız bir kültür yaratmaları konusunda desteklemek

2. Üyelerinin tütün kullanım davranışlarını ortaya koymak için araştırmalar yapmak ve uygun politikaları geliştirmek

3. Kendi örgütlerinin bütün binalarını ve her türlü etkinliklerini “sigarasız” hale getirmek ve üyelerini de bu yönde desteklemek

4. Sağlıkla ilgili bütün kongre ve konferanslarda tütün kontrolü ile ilgili konuları gündeme koymak ve bu amaçla oturumlar düzenlemek,

5. Üyelerine, bütün hastalarına sigara alışkanlıklarını ve tütün dumanı maruziyetlerini sormalarını ve sigara kullananları, ikna edici bilgiler vererek sigarayı bırakmaları konusunda yönlendirmelerini ve bu konuda uygun bir izleme programı yapmalarını tavsiye etmek

Sağlık meslekleri birliklerinin tütün kontrolündeki yeri

“Sağlık Personeli için Tütün Kontrolü Uygulama Kılavuzu, 2004”(Code of Practice on Tobacco Control for Health Professionals)

6. Sağlıkla ilgili kuruluşları ve eğitim merkezlerini, eğitim müfredatlarında sigara konusuna yer vermeleri ve bu konuda sürekli eğitim programı yapmaları konusunda etkilemek

7.31 Mayıs Dünya Tütünsüz Günü etkinliklerine aktif olarak katılmak

8. Tütün endüstrisi tarafından yapılacak parasal veya diğer şekillerdeki her türlü desteği red etmek ve üyelerini bu yönde desteklemek

9. Tütün endüstrisi ile bir sözleşmeye dayalı ticari veya diğer herhangi tür etkileşim konularında belirgin bir politikaya sahip olmak

10. Kendi kuruluşlarında tütün ürünlerinin satışına izin vermemek ve üyelerini de bu yönde desteklemek

Sağlık meslekleri birliklerinin tütün kontrolündeki yeri

“Sağlık Personeli için Tütün Kontrolü Uygulama Kılavuzu, 2004”(Code of Practice on Tobacco Control for Health Professionals)

Sağlık meslekleri birliklerinin tütün kontrolündeki yeri “Sağlık Personeli için Tütün Kontrolü Uygulama Kılavuzu, 2004”(Code of Practice on Tobacco Control for Health Professionals)

• 11. Hükümetlerini Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi’nin imzalanması, onaylanması ve uygulanması konularında aktif olarak desteklemek

• 12. Özel olarak tütün kontrolü konularında kullanılmak üzere belirli bir bütçe ayırmak

• 13. Sağlık profesyonelleri arasında tütün kontrolü konulu iletişim ağlarına aktif olarak katılmak

• 14. Kamuya açık mekanlarda “sigarasızlık” kampanyalarına aktif destek vermek.

Sağlık çalışanlarının tütün kontrolü çabalarına katılımlarının önündeki engeller

• Tütün kontrolüyle ilgili bilgi ve beceri eksikliği

• Organizasyon ve liderlik becerisi eksikliği

• Sağlık çalışanları arasında tütün kullanımı

Türkiye’de durum• Besim Ömer Akalın (AÇS kurucusu, “viladethane”, Titanik ilişkisi)Mükeyyifat ve Müskirattan Tütün , 1888• Osman Şerafettin Çelik Tütünün Kalp Üzerine Tesiri, 1936• Peyami Safa Sigara, Gözlerimiz ve Ruhumuz, 1938• Fahrettin Kerim Gökay Gençlik ve Tütün İptilası, 1942• J. HirschHıfzısıhha Bakımından Gençliğin Tütün KullanmasınaMüsaade Edilmemelidir, 1942• Sadi IrmakOkullarda Sigara Yasağı, 1942• Mazhar Osman UzmanTütün; Bilhassa Marazi Tesirleri, 1942

BÜTÜNparçaların toplamından DAHA BÜYÜKTÜR