1

ÜRETİM, İSTİHDAM ÜRETİM, İSTİHDAM VE İHRACAT VE İHRACAT

KURULU - TCMBKURULU - TCMB GÖRÜŞMESİGÖRÜŞMESİ

8 Kasım 2007 Ankara

2

ÜRETİM, İSTİHDAM VE ÜRETİM, İSTİHDAM VE İHRACAT KURULUİHRACAT KURULU

• Yüksek faiz ortamının üretim ve ihracat üzerindeki olumsuz etkilerinden yola çıkan İhracatçı Birlikleri, TİSK, HAK-İŞ, MÜSİAD, TUSKON, TÜGİK, TÜRSAB, TÜGİAD, UND, TÜMMER, İSEDEF ve TTSD; 23 Ekim 2007 tarihinde TİM öncülüğünde İstanbul’da bir araya geldiler.

• Bu toplantıda, reel faizlerin, üretim, istihdam ve ihracat hedeflerimize engel olacak bir düzeyde seyrettiği inancında olan Türkiye İhracatçılar Meclisi, işçi ve işveren temcilerimiz ve ihracatla ilgili meslek kuruluşlarımız tarafından, “Üretim, İstihdam ve İhracat Kurulu” oluşturulması kararı verilmiştir.

• Bu karar ile birlikte T.C. Merkez Bankası Para Politikası Kurulu üyeleri ile sürekli görüş alışverişinde bulunularak iletişim kanallarının güçlendirilmesinin önemi ortaya çıkmıştır.

• Bugün burada yaptığımız bu toplantı ile birlikte kurumlar arası iletişimin geliştirilmesi doğrultusunda önemli adımlar atılması beklenmektedir.

3

TÜRKİYE EKONOMİSİTÜRKİYE EKONOMİSİ: : YÜKSEK FAİZ VE YÜKSEK FAİZ VE DÜŞÜK KUR KISKACINDADÜŞÜK KUR KISKACINDA

• Kalkınmada ihracat modelini benimseyen Türkiye’nin, para politikalarının da bu modele uygun olması kaçınılmazdır. Aynı şekilde makro ekonomik politikalarında bu modele uygun olması gerekmektedir.

• Ekonomisi büyük oranda ihracata dayalı olan Çin, ihracatını yüksek tutmak için yüksek döviz rezervi bulundurarak kendi parasının değerini düşük tutmaktadır. Aynı şekilde dünyanın en büyük ekonomisi ABD bile ithalatı ile ihracatı arasındaki dengeyi koruyabilmek, yüksek dış ticaret ve bütçe açıklarını daha rahat finanse edebilmek için Amerikan dolarının değerinin düşmesine göz yummaktadır.

• Türkiye’nin izlediği politikalar ise daha çok spekülatörlere yarar sağlamakta; üretim, istihdam ve ihracat ile ifade edilen reel sektör bu ortamda yıpranmaktadır.

4

TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ KIRILGANLIKLARIN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ KIRILGANLIKLARIN ARKASINDA YÜKSEK FAİZLER VAR!ARKASINDA YÜKSEK FAİZLER VAR!

• Türkiye dünyadaki en yüksek reel faiz oranlarına sahiptir.

• Yıllık cari açığın 2007’de 34,2 milyar dolara ulaşacağı;

• Dış ticaret açığının 2007’de 62,2 milyar dolara yükseleceği, Ağustos 2007 dış ticaret açığının 12 aya extrapole edilmesiyle 75 milyar doları aşan bir ticaret açığıyla karşılaşabilineceği hesaplanmaktadır.

• Diğer yandan reel efektif döviz kurunun 1995’den bu yana 188,1’e çıkması, bir başka deyişle Türk Lirası’nın dünya ekonomilerinin para birimlerinin iki katına yükselmesinin, üretim, istihdam ve ihracatı büyük bir baskı altında tutmak sıcak para ve ithalata prim vermek dışında bir anlamı bulunmamaktadır.

5

ABD DOLARI/YTL ABD DOLARI/YTL

1,1

1,3

1,5

1,7

1,9

•Aralık 2001’de 1,44 YTL olan paritenin Kasım 2007’de 1,17 seviyelerine inmesinin de sıcak para ve ithalata dayalı para politikalarının bir sonucu olduğu, ihracata dayalı büyüme stratejisinin kağıt üzerinde kaldığı ve bu durumun ekonomimiz ve toplumsal barışımız için büyük bir tehlike oluşturduğu açıktır.

6

90

115

140

165

190

Eki.01 Eki.02 Eki.03 Eki.04 Eki.05 Eki.06 Eki.07

TÜFE BAZLI REEL EFEKTİF KUR ENDEKSİTÜFE BAZLI REEL EFEKTİF KUR ENDEKSİ(1995=100)(1995=100)

TÜFE bazlı reel efektif kur endeksinin geldiği nokta da aynı risklerin bir diğer kanıtıdır.

10 aylık artış % 19

7

KISA VADELİ FAİZ ORANLARI (%)KISA VADELİ FAİZ ORANLARI (%)

Ülke 2005

1 Brezilya 18,24

2 Venezüella 14,77

3 Türkiye 13,50

4 Mısır 10,70

5 Rusya 10,70

6 Arjantin 10,06

7 Pakistan 9,94

8 Endonezya 8,60

9 Filipinler 8,04

10 Güney Afrika 7,11

Ülke 2006

1 Türkiye 17,50

2 Brezilya 14,71

3 Endonezya 11,72

4 Rusya 11,50

5 Venezüella 10,29

6 Arjantin 10,19

7 Pakistan 10,07

8 Mısır 9,21

9 Güney Afrika 8,20

10 Filipinler 7,31

Ülke 2007*

1 Türkiye 16,75

2 Arjantin 13,06

3 Brezilya 11,18

4 Venezüella 11,05

5 Güney Afrika 10,75

6 Rusya 10,00

7 Pakistan 9,82

8 Kolombiya 8,69

9 Endonezya 8,12

10 Macaristan 7,39

2007*: 2007*: Kasım rakamlarıKasım rakamları

Kısa vadeli faiz oranlarında 2005’te dünya üçüncüsü olan Türkiye’nin 2006’da ve 2007’de dünya birinciliğine yükselmesi olumsuz gidişin şiddetlenerek devam ettiğini göstermektedir.

8

Portföy(Dolar)Yılbaşı

Portföy(YTL)

Yılbaşı

Mevduat Faizi (%)

Portföy(YTL)

Yıl Sonu

Portföy(Dolar) Yıl Sonu

Yıllık Dolar Bazında

Kazanç (%)

Kümülatif

Getiri (%)

2002 1000 1448 48,2 2145 1302 30,22 30,22

2003 1302 2145 28,6 2759 1971 51,35 97,09

2004 1971 2759 22,1 3369 2509 27,30 150,90

2005 2509 3369 20,4 4055 3008 19,88 200,78

2006 3008 4055 23,7 5017 3552 18,11 255,24

2007 3552 5017 22,1 5203 4376 23,20 337,64

2002’NİN BAŞINDA TÜRKİYE GETİRİLEN 1000 DOLAR 6 2002’NİN BAŞINDA TÜRKİYE GETİRİLEN 1000 DOLAR 6 SENEYE YAKIN SÜREDE 4376 DOLARA YÜKSELDİSENEYE YAKIN SÜREDE 4376 DOLARA YÜKSELDİ

1. Kaynaklar: Hazine, TCMB2. Döviz Kuru: TCMB Dolar Satış 3. 2007 için 5 Kasım 2007 tarihi baz alınmıştır

2002 yılının başında bozdurulup TL yıllık mevduatına plase edilen 1000 doların, 2007 yılı Ekim sonunda 4376 dolara yükselmesi, bir başka anlatımla sıcak para mekanizması ile yabancı spekülatörlere dolar bazında yıllık yüzde 60 civarında getiri sağlanması dünyada örneği az bulunur bir mali yük altında bulunduğumuzun kanıtıdır.

9

YÜKSEK FAİZ POLİTİKASI NELERE YÜKSEK FAİZ POLİTİKASI NELERE SEBEP OLMAKTADIR?SEBEP OLMAKTADIR?

• Değerli YTL’nin asıl sebebi yüksek faiz politikasıdır.

• Aşırı değerli YTL özellikle ara malları olmak üzere yüksek miktarda ithalatı özendirmektedir. Bunun sonucunda Türkiye’nin tüm ihracatı bile hammadde ve ara malları ithalatını karşılamakta yetersiz kalmaktadır.

• Cari açığın finanse edilmesinde istikrarsızlık vardır, çünkü kalıcı doğrudan dış yatırım yerine yüksek faiz oranları dolayısıyla portföy yatırımlarına dayanmaktadır.

10

İTHALATA BAĞIMLI SANAYİ:İTHALATA BAĞIMLI SANAYİ:TOPLAM İHRACAT İLE ARA MALI VE HAMMADDE TOPLAM İHRACAT İLE ARA MALI VE HAMMADDE

İTHALATININ KARŞILAŞTIRILMASIİTHALATININ KARŞILAŞTIRILMASI

103,4 95,8 95,0 93,489,9 86,6

85,4

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007Eyl

(Mil

yon

$)

0

20

40

60

80

100

120

(%)

Hammadde ve Ara Malı İthalatı Toplam İhracat Oran

11

İŞSİZLİK TEHLİKELİ BİR SOSYAL İŞSİZLİK TEHLİKELİ BİR SOSYAL SORUN OLMA YOLUNDASORUN OLMA YOLUNDA

• İşsizlik gelir dağılımı dengesini bozucu, kitleler arasında mali ve manevi uçurumlar açan tehlikeli bir sosyal sorundur. Türkiye’deki mevcut rakamlar işsizliğin sosyal bir felakete doğru yol aldığını göstermektedir.

• TUİK verilerine göre Türkiye’de işsizlik yüzde 8,8 seviyesindedir. Bu oran, gençlerde ise yüzde 20 oranına varmaktadır.

• Dahası, Türkiye’de çalışanların yarısı da kayıt dışı olarak çalışmaktadır. TUİK’in açıklamış olduğu Temmuz 2007 rakamlarına göre kayıt dışı istihdamın toplam istihdama oranı yüzde 48,9’dur.

12

ENERJİ FİYATLARI ENERJİ FİYATLARI KARŞILAŞTIRMASI ($)KARŞILAŞTIRMASI ($)

Kaynak: Doğal Gaz İGDAŞ; Benzin, Motorin, Kaynak: Doğal Gaz İGDAŞ; Benzin, Motorin, Fuel Oil OPET AŞ, USD TCMBFuel Oil OPET AŞ, USD TCMB

2003Kasım

2004Kasım

2005 Kasım

2006Kasım

2007Kasım

SÜPER BENZİN$/LT 1,18 1,55 1,90 1,86 2,60

MOTORİN$ / LT 0,89 1,20 1,49 1,50 2,16

FUELOIL$/ LT 0,85 1,28 1,60 1,58 1,99

DOĞALGAZ$/m3 0,21 0,20 0,27 0,36 0,44

13

ENERJİ FİYATLARI DOLAR BAZINDAENERJİ FİYATLARI DOLAR BAZINDA 4 YILLIK ARTIŞ ORANLARI4 YILLIK ARTIŞ ORANLARI

2003-20072003-2007

MOTORİN % 142,24FUEL OİL % 135,76BENZİN % 119,49

DOĞAL GAZ % 111,01

14

TARIMSAL ÜRETİM VE İHRACAT TARIMSAL ÜRETİM VE İHRACAT TIKANIYOR!TIKANIYOR!

• Tarım sektörü Türkiye’de istihdam açığını kapatan bir yapıya sahiptir. Zira TUİK rakamlarına göre yüzde 8,8 olan işsizlik oranı, tarım dışı sektörlerde yüzde 11,6’ya kadar çıkmaktadır. Türkiye’de tüm çalışanların yüzde 33,5’i tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Yani üç kişiden birisi tarım sektöründe çalışmaktadır.

• Ancak mevcut kur politikası ve yüksek reel faiz oranları Türkiye toplumsal barışının güvencesi olan tarım sektörüne darbe vurmaktadır. İthal girdi oranı düşük olan bu temel sektörümüzün, aşırı değerli TL nedeniyle üretim ve ihracat yapması zorlaşmaktadır.

• Çalışan üç insanımızdan birisini istihdam eden bu sektörün tıkanması demek, çok büyük sosyal patlamaları göze almak demektir.

15

TURİZM DE YÜKSEK FAİZ TURİZM DE YÜKSEK FAİZ POLİTİKASINDAN ETKİLENİYOR!POLİTİKASINDAN ETKİLENİYOR!

• Turizm sektörü de tarım gibi mevcut kur politikasından büyük zarar görmektedir. Tüm girdilerini yurt içinden karşılayarak, ülke ekonomisine önemli bir çarpan etkisi sağlayan turizm sektörü, kur politikası nedeniyle zorlanmaktadır.

• Bunun en büyük nedeni turizm şirketlerinin YTL cinsinden maliyetleri her geçen gün artarken, döviz cinsinden elde ettikleri gelirlerin gerilemesidir. Bu durumda turist sayısı artsa bile gelir aynı oranda artmamaktadır.

• Diğer taraftan düşük kur ithalatı özendirmekte, dolayısıyla yurtdışı tatil fırsatlarını daha cazip kılarak yerli turist sayısını azaltmaktadır.

• Üstüne üstlük, Türkiye’ye turizmde rakip olan ülkelere göre çok daha yüksek KDV oranları uygulamamız durumu daha da ağırlaştırmaktadır.

• Yerel katma değeri tarım, doğaltaş ve mermer sektörlerimizle birlikte en yüksek sektör olan turizm, yüksek cari açığımızın en önemli finansman kaynaklarından olup kendi kaderine terk edilmemesi ülkemizin geleceği açısından son derece önemlidir.

16

DIŞ TİCARET AÇIĞI (ml $)DIŞ TİCARET AÇIĞI (ml $)

-18.947-14.084

-26.728

-10.065

-62.200

-43.298

-34.373

-22.087

-15.495

-54.314

-22.298-20.402

-70000

-60000

-50000

-40000

-30000

-20000

-10000

01996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007T

17

GELİŞMEKTE OLAN PİYASALARDAGELİŞMEKTE OLAN PİYASALARDA CARİ AÇIK CARİ AÇIK (SON 12 AYLIK) (milyar $)(SON 12 AYLIK) (milyar $)

ÜlkeRaka

m Tarih

Türkiye 33.22007 Ağu

Güney Afrika 17.4 2007 2Ç

Polonya 14.62007 Ağu

Hindistan 9.7 2007 2Ç

Pakistan 7.1 2007 2Ç

Meksika 7.0 2007 2Ç

Macaristan 6.8 2007 2Ç

Çek Cumhuriyeti 5.92007 Ağu

Kolombiya 4.8 2007 2Ç

182007*: 2007*: TCMBTCMB, , Beklenti Anketi, Ekim 07Beklenti Anketi, Ekim 07

CARİ AÇIK (ml $)CARİ AÇIK (ml $)

1.984

-9.819

3.390

-34.189

-1.344-2.437-2.638

-32.775

-1.522

-6.850

-15.410

-22.852

-40000

-35000

-30000

-25000

-20000

-15000

-10000

-5000

0

5000

10000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007*

19

CARİ AÇIĞIN GSMH’A ORANICARİ AÇIĞIN GSMH’A ORANI

-3,36

-6,26

-8,20

-5,16

2,40

-0,99

-7,90

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007T

20

DÖVİZ KURU GERÇEKTEN ARZ-TALEBE DÖVİZ KURU GERÇEKTEN ARZ-TALEBE GÖRE Mİ BELİRLENİYOR?GÖRE Mİ BELİRLENİYOR?

• TC Merkez Bankası’nın döviz kurunda oynaklıkları takip edip, kurlarda her iki yönde oluşan aşırı durumlarda piyasaya doğrudan müdahale ettiği iddiası da gerçeklerle örtüşmemektedir. Nitekim Mayıs 2006’da döviz kurlarının artış trendine girmesi üzerine % 4,25 oranında bir faiz artırımına giderek bir balyoz operasyonu gerçekleştiren Merkez Bankamız, dövizin yerlerde süründüğü bu günlerde yarım puanlık göstermelik indirimlerle bir bakıma döviz değerinin düşüşünü hızlandırmaktadır.

• Her ne kadar Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın dalgalı kur rejimi uyguladığı, bu rejimde kurların arz ve talep koşullarına göre belirlendiği iddia edilmekte ise de, dünyanın en yüksek reel faizlerini uygulayan, sıcak paraya dolar bazında %60’a yakın ortalama yıllık gelir sağlayan bir ülkede arz ve talep koşullarından söz etmenin mantığını anlamak güçtür.

21

SONUÇ VE ÖNERİLERSONUÇ VE ÖNERİLER

• Üretim, istihdam ve ihracatın mevcut sıcak para ve yüksek faiz politikalarıyla sürdürülemeyeceği, ülkemizin büyük ekonomik ve sosyal risklerle karşı karşıya olduğu inancında olan Kurulumuz;

- Sıcak paranın önemli bir oranda doğrudan yabancı yatırımlara dönüştürülerek ülke kaynaklarının istismar edilmesinin önlenmesi, üretim, istihdam ve ihracata katkıda bulunan bir yapıya kavuşturulması;

- Yüksek faiz politikasının terk edilerek kurların tedrici bir biçimde olması gereken değerlere yaklaştırılması;

gerektiği görüşündedir.

22

TEŞEKKÜRLERTEŞEKKÜRLER