Upravljanje Proizvodnjom, Dejan Pecic

ALFA Univerzitet

Fakultet za strateški i operativni menadžment

SEMINARSKI RAD

Predmet:OPERATIVNI MENADŽMENT

Tema: UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM

Profesor : Student :

Prof. dr Bogdan Popara Dejan Pecić

MA0003-11

Beograd, jun 2013.god

SADRŽAJ

1 UVOD .................................................................................................................................. 1

2 UPRAVLJANJE PROCESOM PROIZVODNJE .................................................................... 2

2.1 Grubo planiranje ............................................................................................................... 5

2.1.1 Planiranje kapaciteta .................................................................................................. 5

2.1.2 Priprema tehničko tehnološke dokumentacije ......................................................... 6

2.1.3 Planiranje i disponiranje (raspoređivanje) materijala ................................................... 7

2.1.4 Kontrola narudžbi i serija ............................................................................................ 8

2.2 Terminiranje ...................................................................................................................... 9

2.2.1 Planiranje radnih naloga i operacija .......................................................................... 10

2.2.2 Određivanje termina i redosleda lansiranja ............................................................... 10

2.2.3 Proračun opterećenja radnih mesta .......................................................................... 10

2.3 Dirigovanje proizvodnjom ............................................................................................ 11

2.3.1. Upravljačka centrala ............................................................................................. 11

2.3.2 Pretpodela posla ................................................................................................... 11

2.3.3 Lansiranje proizvodnje .......................................................................................... 12

2.3.4 Radno mesto .......................................................................................................... 12

3 FUNKCIJE KOJE PODRŽAVA SISTEM UPRAVLJANJA PROIZVODNJOM..................... 13

4 RAČUNARSKA PODRŠKA MENADŽMENTU PREDUZEĆA ............................................ 13

5 UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM PRIMENOM RAČUNARA .......................................... 14

5.1 Upravljanje proizvodnjom računarima opšte namene ...................................................... 14

5.2 Upravljanje proizvodnjom primenom računara orijentisane namene................................ 14

5.3 Upravljanje proizvodnjom pomoću komunikacionih sistema ........................................ 14

5.4 Razvoj programa za upravljanje proizvodnjom ............................................................ 14

6 ZAKLJUČAK ..................................................................................................................... 16

Dejan Pecić, Seminarski rad: Upravljanje proizvodnjom

1

1 UVOD

Materijalna proizvodnja je proces svesnog i organizovanog delovanja čoveka na prirodu u cilju

njenog stalnog menjanja i prilagođavanja svojim potrebama. U tom procesu učestvuju tri ključna elementa

– ljudski rad, sredstva za rad i predmeti rada. Prema tome, proizvodnja je proces u koji ulaze određeni

elementi (input-i) koji se transformišu u izlazne elemente (output-i), koji ili idu u naredne proizvodne

procese ili direktno idu u potrošnju. Izlazni elementi iz procesa proizvodnje, koja se odvija po određenom

tehnološkom postupku, su određeni proizvodi koji mogu biti izraženi u naturalnim i vrednosnim jedinicama.

Ovi proizvodi moraju posedovati odgovarajući kvalitet kako bi mogli da zadovolje čovekove potrebe. Zato

je kao osnovni cilj proizvodnje određen kao “proizvodnja kvalitetnog proizvoda po zahtevu uz pridržavanje

predviđenih rokova, uz najmanje moguće troškove”.

Ostvarivanje osnovnog cilja proizvodnje vrši se putem ostvarivanja većeg broja parcijalnih ciljeva,

koji su definisani politikom proizvodnje. Za ispunjenje ovog cilja predviđeno je proizvodno preduzeće, koje

predstavlja poseban oblik rada koji se menja prema tekućim zahtevima okruženja i novim društveno-

ekonomskim okolnostima i ciljevima. Proizvodna preduzeća formiraju se u skladu sa karakterom

društvenih ciljeva koji im diktiraju oblik, način nastajanja, mesto i ulogu u celokupnom procesu društvene

reprodukcije.

Proizvodna preduzeća mogu biti različitih organizacionih oblika i struktura, sa različitim stepenom

tehničko-tehnološke opremljenosti, ali dominantnu ulogu u njima i dalje ima čovek.

Polazna osnova za formiranje bilo kakvog proizvodnog preduzeća odražava se kroz vrstu i karakter

cilja. Kako proizvodno preduzeće kao razlog svog postojanja ima ekonomski cilj, iz koga se izvode svi

ostali ciljevi. Da bi proizvodno preduzeće funkcionisalo na odgovarajući način, potrebno je da postoji puna

saradnja njegovih podsistema, od kojih posebno treba napomenuti podsistem upravljanja, podsistem

rukovođenja, operativni podsistem i podsistem proizvodnje.

U svakom proizvodnom sistemu primarnu ulogu treba da predstavlja podsistem upravljanja, koji

ima zadatak da odredi ciljev, uslove i načine njihovog ostvarivanja. Prema tome, osnovni nosioci funkcije

imaju zadatak da formulišu ciljeve i programe njihovog ostvarivanja, da izvrše izbor sredstava, metoda

rada i odrede strukturu proizvodnog preduzeća.1

U skladu sa hijerarhijskim nivoima organizacije proizvodnje u preduzeću, upravljanje proizvodnjom

može se podeliti na tri nivoa:

upravljanje proizvodnjom na nivou preduzeća,

upravljanje proizvodnjom na nivou pogona,

upravljanje proizvodnjom na nivou radne jedinice i radnog mesta.

Međutim, svaki od nivoa upravljanja proizvodnjom mora biti usklađen sa ostvarenjem jedinstvenog

cilja postavljenog od strane menadžmenta.

1 Popara M., Popara B., Operativni menadžment, Evropski univerzitet, Beograd, 2008., str.54


2

2 UPRAVLJANJE PROCESOM PROIZVODNJE

Upravljanje proizvodnjom predstavlja razradu ciljeva, razradu principa i primenu metoda i tehnika

upravljanja. Razrada i primena podrazumevaju razne međusobno povezane aktivnosti (funkcije). Te

aktivnosti unutar upravljanja proizvodnjom nam omogućavaju da upravljanje proizvodnjom možemo

posmatrati kao proces. Ulaz u taj proces bi bili razni podaci vezani za samu proizvodnju, podaci o širim

ciljevima poslovnog sistema, podaci o stanju i zahtevima bližeg okruženja proizvodnje (ostale funkcije

poslovnog sistema kao što su finansije, marketing, istraživačko razvojna funkcija itd.) i naravno informacije

iz spoljnog okruženja (tržište, konkurencija itd.). Na slici 2.1 prikazane su funkcije upravljanja.

Slika 2.1 Funkcije upravljanja2

Priprema odluka je prva aktivnost u upravljanju proizvodnjom. Ova aktivnost se oslanja na

naučne metode iz operacionih istraživanja, mrežnog upravljanja, linearnog programiranja, matematičkog

modeliranja itd. Od ove aktivnosti i njenih rezultata kvalitet donesenih odluka i kvalitet ostvarivanja

donesenih odluka.

Donošenje odluka je druga aktivnost u upravljanju proizvodnjom. Ova aktivnost je u suštini

vršenje izbora između mogućih rešenja koja bi dovela do optimalnog rezultata u težnji ka postizanju ciljeva

proizvodnje. Naravno cilj same proizvodnje mora biti u potpunom skladu sa ciljem poslovnog sistema.

Elementi aktivnosti donošenja odluke su izbor optimalne mogućnosti, donosilac odluke i sama odluka kao

rezultat. Atribut odluke su važnost, vreme, cena i složenost. Donosilac odluke se pri ovoj aktivnosti koristi

određenim tehnikama, pravilima i veštinama. Za donošenje odluke potrebne su tri osnovne kategorije:

(1)proces donošenja odluke (izbor optimalne alternative); (2) donosilac odluke; (3) odluka.3

Organizacija je treća aktivnost upravljanja proizvodnjom. Ova aktivnost treba da da optimalna

rešenja iz područja rasporeda i raspodele postojećih tehničko-tehnoloških kapaciteta, ljudskih potencijala i

2 Popara M., Popara B., Operativni menadžment, Evropski univerzitet, Beograd, 2004., str.150

3 ibid, str.151

PRIPREMA

ODLUKA

1

DONOŠENJE

ODLUKA

2

ORGANIZACIJA

3

REGULISANJE

4

EVIDENCIJA

I KONTROLA

5

UPRAVLJANJE KAO PROCES


3

organizacionih mogućnosti u cilju postizanja cilja. Ovom aktivnošću se naročito definišu odnosi, obaveze i

prava zaposlenih dok su na radnom mestu, radno ponašanje itd. Suština organizovanja proizvodnje je

stvaranje stanja sređenosti (uređenosti) elemenata proizvodnje.

Regulisanje je četvrta aktivnost upravljanja proizvodnjom. Cilj ove aktivnosti je očuvanje stanja

uređenosti koje je uspostavila prethodna aktivnost. Očuvanje stanja uređenosti u sistemu proizvodnje se

ogleda u uočavanju neželjenog stanja sistema i preduzimanju mera i aktivnosti da se ponovo uspostavi

željeno uređeno stanje sistema kao celine sa stalnom tendencijom poboljšanja funkcionalnosti.

Regulisanjem se sređenost sistema održava na željenom nivou.

Evidencija i kontrola su peta aktivnost upravljanja proizvodnjom.

Evidencija je aktivnost prikupljanja, obrade i klasifikovanja podataka koji su od značaja za

proizvodnju. Primeri su: podaci o nabavci sirovina, podaci o neposrednoj proizvodnji, podaci o potrošnji

energenata itd. Podaci se grupišu u: knjigovodstvene, operativno-tehničke i statističke. Podaci služe kao

podloga za pripremu i donošenje odluka o daljem upravljanju proizvodnjom.

Kontrola je aktivnost koja ima za cilj utvrđivanje postojanja ili ne postojanja usklađenosti između

procesa u proizvodnji (kao upravljanog sistema) i upravljačkih odluka. Elementi kontrole su odstupanje

(uočeni problem ili nedostatak), kontrolor i uputstvo kako otkloniti uočeni problem ili nedostatak.

Upravljanje je skup radnji koje obezbeđuju efikasno vođenje procesa sa ciljem postizanja optimalnih

rezultata.

Kako je proizvodnja sistem dinamičkog karaktera čije su upravljačke funkcije postavljene na nivou

sistema, može se reći da je proizvodnja složeni upravljački sistem, sastavljen od dva podsistema -

upravljačkog podsistema (upravljački subjekt) i upravljanog podsistema (upravljani objekat). U ovakvom

sistemu ostvaruju se neprestani tokovi informacija obezbeđujući prelazak sistema iz jednog (nepoželjnog)

stanja u drugo (poželjno), pa se može reći da je upravljanje skup akcija koje obezbeđuju efikasno vođenje

procesa u cilju postizanja optimalnih rezultata.

Sistem upravljanja proizvodnjom čine četiri osnovna podsistema:

• Upravljanje procesom proizvodnje

• Upravljanje kvalitetom

• Upravljanje troškovima

• Upravljanje zalihama

od kojih je upravljanje procesom proizvodnje najvažniji ali i najsloženiji podsistem.

Osim održavanja svoje organizovanosti proizvodna radna organizacija treba da izražava svoju

osnovnu proizvodnu funkciju i to kroz rešavanje dva tipa zadataka – (1) upravljanja unutrašnjom

organizacijom i (2) upravljanja osnovnim procesom sistema - koje ispunjavaju odgovarajući organi. Na slici

2.2 prikazana je šema upravljanja na nivou proizvodne radne organizacije, prema kojoj grupa B sadrži


4

službu za upravljanje proizvodnjom, grupa A jedinice koje obezbeđuju unutrašnju uređenost i

organizovanost sistema, dok grupa C koordinira rad i funkcionisanje grupa A i B.

Slika 2.2 Upravljanje na nivou radne organizacije

Upravljanje proizvodnjom najvažniji je i najsloženiji deo celokupnog upravljanja preduzeća. Ono

ima zadatak da realizuje postavljene ciljeve u proizvodnji. Ovde se na osnovu ulaznih podatak odvija

proces upravljanja čiji su izlazni podaci najhitniji za efikasno poslovanje. Sistem upravljanja proizvodnjom

obuhvata poslove:

1. Grubog planiranja,

2. Terminiranja,

3. Dirigovanja proizvodnjom,

što je prikazano na slici 2.

PROIZVODNJA

B

A

Naručioci

Priprema

proizvodnje

Planiranje

proizvodnje

Upravljanje

troškovima

Upravljanje

mat.teh.sred.

Upravljanje

proc.proizv.

Evidencija

rada

Skladište

PROIZVODNI

PROCES

Upravljanje

mat.teh.sred.

Upravljanje

proc.proizv.

Evidencija

rada

Magacin gotovih

proizvoda

Nabavljači

’

POSLOVANJE I

ODLUČIVANJE

C

’’

Pl.zadaci


5

Slika 2.3 Upravljanje proizvodnjom

2.1 Grubo planiranje

Grubo planiranje ima zadatak da unapred prikaže proizvodni proces, probleme koji će se pojaviti u

budućem procesu, kao i da obezbedi uslove za obavljanje procesa. Grubim planom se definiše vreme u

kojem se nešto treba uraditi da bi proizvodnja mogla da funkcioniše. Poslovi grubog planiranja traju

najmanje jedan mesec do najviše jedne godine. Dužina potrebnog vremena za grubo planiranje zavisi od

tipa proizvodnje (pojedinačna, serijska ili masovna) i organizacije samog posla grubog planiranja.

Svi poslovi grubog planiranja izvode se u okviru operativnih priprema proizvodnje. Ti poslovi su:

1. Planiranje kapaciteta

2. Priprema tehničko-tehnološke dokumentacije

3. Planiranje i disponiranje materijala

4. Kontrola narudžbi i serija

2.1.1 Planiranje kapaciteta

Planiranje kapaciteta je postupak primene metoda i tehnika. Tim postupkom se proučava

mogućnost realizacije operativnih planova u realnom, projektovanom vremenu.

Planiranjem kapaciteta se:

1. utvrđuje ravnoteža između opterećenja (planirana količina proizvoda u vremenu) i kapaciteta

(ograničenosti postojećih kapaciteta). To se postiže iznalaženjem optimalnih vremena

započinjanja, optimalnog vremena trajanja izvršenja operacija rada, intenziviranjem režima

rada (rad u više smena, ubrzanje pokretne trake itd.) i obezbeđenjem kooperativne saradnje;

UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM

DIRIGOVANJE D

TERMINIRANJE Te

GRUBO PLANIRANJE

GP

3

2

1


6

2. održava nedovršena proizvodnja na neophodnom, potrebnom nivou radi održanja kontinuiteta

toka,što se postiže putem određivanja veličine serija, smanjenja vremena za

pripremno-završne operacije i optimizacijom svih vremenskih intervala.

Cilj planiranja kapaciteta je da se, koliko je to moguće, izjednače kapaciteti radnih mesta i stepen

upotrebe tih kapaciteta. Time se smanjuju gubici na radnim mestima, skraćuje protočno vreme, smanjuju

troškovi proizvodnje. Korišćenje kapaciteta treba svesti na racionalno korišćenje mašinskog i ljudskog

rada, upotrebljavajući pri tome raspoloživu tehnologiju i organizaciju rada.

2.1.2 Priprema tehničko tehnološke dokumentacije

Tehničko-tehnološka dokumentacija sadrži konstrukcione crteže, razradu tehnoloških postupaka

izrade, planove korišćenja mašina i alata, liste potrebnih vremena za izradu (početak, trajanje, završetak),

normative materijala troškovnike proizvodnje sa obračunima.

Iz prethodno napisanog možemo steći uvid u značaj pripreme tehničko-tehnološke dokumentacije.

Podela tehničko tehnološke dokumentacije zavisi od načina proizvodnje, pa tako kod industrijskog načina

proizvodnje imamo podelu na:

1. konstrukciono tehnološku dokumentaciju

2. upravljačku dokumentaciju

3. obračunsku dokumentaciju.

Konstrukciono-tehnološka dokumentacija je osnova za rad proizvodnih sistema. Na osnovu

konstrukcionih rešenja dolazi se do novih proizvoda za proizvodnju. Pre početka proizvodnje izrađuje se

tehnološka dokumentacija koja razrađuje faze izrade odabranog proizvoda.

Danas nam u tome pomažu specijalni softverski alati bazirani na računarskoj tehnologiji koji su

unapredili, ubrzali i poboljšali procese konstruisanja i tehnološke razrade. Tako postoje tzv. CAD i CADD

softverski alati koji omogućavaju konstruisanje i dizajniranje novih proizvoda pomoću kompjutera. Njima

se mogu projektovati tehnički elementi I sklopovi, sačiniti liste rezervnih delova i vršiti tehnički proračuni.

Takođe postoje tzv. CAM softverski alati koji omogućavaju tehnološku pripremu proizvodnje. Dobro

dizajniran CAD/CAM sistem i računarska mreža omogućavaju projektantima i inženjerima iz proizvodnje

da projektuju i proizvode od početka do kraja. Ovakvi sistemi omogućavaju dostupnost svim učesnicima u

proizvodnom lancu potrebnoj projektno-tehničko-tehnološkoj dokumentaciji iz baze podataka CAD/CAM

sistema. Iz ove baze se mogu distribuirati podaci ka programskim alatima koji upravljaju proizvodnim

mašinama. Na ovako integrisanom sistemu zasniva se savremeno tehnološko rešenje proizvodnog

sistema koje nazivamo fleksibilni sistem za proizvodnju FMS.

Upravljačka dokumentacija se formira na osnovu urađene konstrukciono-tehnološke

dokumentacije. Njen cilj je prenos i prikazivanje informacija koje se odnose na:


7

1. redosled proizvoda u programu,

2. redosled tehnoloških faza i operacija,

3. organizaciju radnih mesta,

4. količinu materijala, alata i njihovo korišćenje,

5. unutrašnji transport.

Gore navedene vrste informacija se distribuiraju i prezentuju u vidu:

1. radnih lista,

2. lista podele rada,

3. terminskih lista,

4. propratnih lista itd.

Na osnovu ovih dokumenata, u svakom trenutku može se snimiti dinamika tokova proizvodnih

linija. Ovim putem menadžeri dolaze do podataka koji im omogućavaju kvalitetno donošenje odluka.

Obračunska dokumentacija predstavlja polaznu osnovu za prenos informacija koje su bitne za

razne obračune u proizvodnji. Tu ubrajamo:

1. liste izdatog materijala

2. liste izdatih poluproizvoda

3. liste za povraćaj trebovanog materijala

4. liste predatih proizvoda.

2.1.3 Planiranje i disponiranje (raspoređivanje) materijala

Planiranjem i disponiranjem materijala utvrđuju se potrebe za materijalom po vrsti, količini i

vremenu ulaska u proces, vrši se priprema za uzimanje materijala iz skladišta, i utrvrđuju kritične količine

pri obezbeđenju materijala. Može se reći za ovu fazu da predstavlja upravljanje zalihama materijala.

Prethodno navedeno se vrši kroz dve osnovne aktivnosti:

1. planiranje potrebnog materijala (potrebne zalihe materijala za kontinualnu proizvodnju).

2. disponiranje materijala (raspoređivanje po radnim mestima, nabavka potrošnog

materijala i praćenje potrošnje u vremenu).

Slika 2.4 prikazuje odnos funkcionalnih zavisnosti planiranja i disponiranja materijala sa drugim

aktivnostima sistema.


8

Slika 2.4 Funkcionalna zavisnost planiranja i disponiranja materijala sa drugim aktivnostima

Na slici su brojevima označeni sledeći informacioni tokovi:

1 – proizvodni program – planska sastavnica, 9 – matrica radnih naloga,

2 – godišnji bilans materijala, 10 –izdatnica materijala,

3 – materijalna narudžbenica, 11 – prijemnica materijala,

4 – bilans materijala po TJ, 12 – materijali,

5 – karta nabavke materijala, 13 – statistički izveštaj,

6 – ugovori sa dobavljačima, 14 – zahtev za prodaju prekomernih zaliha,

7 – narudžbenica – zahtev za nabavku, 15 – plan traženja materijala po radnim mestima.

8 – zahtev za razmenu materijala,

2.1.4 Kontrola narudžbi i serija

Iz ove grupe poslova grubog planiranja prenose se informacije potrebne za organizaciono

planiranje proizvodnje. Obuhvaćeni su sledeći zadaci:

1. vizuelno prikazivanje grubog plana kao i ostalih planskih perioda za koje je sastavljen

proizvodni program.

2. dostavljanje informacija (nabavnoj službi, tehnološkoj i operativnoj pripremi za dalje planiranje).

3. prikazivanje mesečnog terminskog plana i kontrola istog

4. prikupljanje povratnih informacija iz proizvodnje

5. dostavljanja informacija prodaji o tome kako je izvršen prodajni plan preduzeća.

Način na koji funkcioniše sistem kontrole narudžbi u proizvodnji može se videti na slici 2.5.

12 11

14

8

15 11

13

10

3

14 8 11

1 6 7 12

2 8

9

9

15

12

10 1

13 8

2 3 4 5 6

Kon.tehnološka priprema

Arhiva i tehn.tehnološka dokumentacija

Faza planiranja

Terminska centr.

Radno mesto

Planiranje kapaciteta

Planiranje i disponiranje materijala

Skladište

materijala

Kontrola ulaza

materijala

Dobavljači

Nabavnafunkcija Planska grupa

Nabavnafunkcija Ref.nabavke


9

Slika 2.5 Funkcionisanje sistema kontrole narudžbi u proizvodnji

2.2 Terminiranje

Terminiranje je posao koji se bavi određivanjem termina u samoj proizvodnji. Osnovni zadaci

terminiranja u upravljačkom smislu su:

1. planiranje (vremenskog) kapaciteta svih radnih mesta

2. određivanje početnih i završnih termina proizvodnih radnih naloga i operacija u okviru radnih

naloga

3. unošenje planiranih i proračunatih (vremenskih) kapaciteta radnih mesta u odgovarjuća

organizaciona sredstva

4. unošenje terminiranog plana u plan trošenja materijala po radnim mestima

5. prenošenje podataka planiranja (terminiranja) u grubi plan radi izmene (ili) rebalansa planiranja

kapaciteta.

Dužina perioda za koji se vrši terminiranje zavisi od vrste proizvoda, tipa proizvodnje, sistema

operativnog planiranja, mogućnosti obezbeđenja radnih mesta materijalima i alatima. Najčešće je to od 3

do 10 terminskih dana. (Terminski dan bi trebalo da bude jedinica vremena za koje unapred vršimo

terminiranje za sve elemente neke proizvodnje, povezana je sa danom ali ne mora biti jednaka 24 h jer

neka proizvodna preduzeća ne rade svih 24 h). Terminiranje proizvodnje u svom jednom ciklusu (znači

ima ih više) treba da izvrši sledeće poslove:

1. Tok informacija po funkcijama pripreme i RM operativne pripreme

Planiranje kapaciteta

Tehnološka dokumentacija

Planiranje

kapaciteta Prodaja

KONTROLA NARUDŽBI

Terminska centrala

radnihnaloga

Plan i disponiranje materijala

Umnož.tehničko tehnološke

dokumentacije

Lansirna

stanica

Lansirna

stanica

11. Tok informacija Između kontrole narudžbi i RM u procesu

Značenje blokova: 1.Karta grubog plana 2.Terminska karta 3.Planska sastavnica RM – Radna mesta


10

1. planiranje radnih naloga i operacija

2. određivanje termina i redosled lansiranja

3. proračun opterećenja mesta.

2.2.1 Planiranje radnih naloga i operacija

Planiranjem radnih naloga i operacija vrši se proračun vremena i to u tri koraka:

1. proračun protočnog vremena za radne naloge

2. proračun protočnog vremena za operacije

3. određivanje početnih i završnih vremena radnih naloga i operacija po tehnološkim fazama rada,

određivanje redosleda lansiranja radnih naloga i unošenje protočnog vremena na terminsku

traku po operacijama.

Ovi proračuni se izvode tako što se prvo terminira izrada proizvoda po mesecima u toku jedne

godine ili po nedeljama u toku jednog meseca. Na osnovu prethodnih termina određuje se ciklus

proizvodnje željenih proizvoda u smislu određivanja vremena od početka do završetka poslednje operacije

na proizvodima ili serijama proizvoda. Terminiranje proizvodnje može biti uzastopno, paralelno i redno

respektivno na tip proizvodnje na koju se odnosi.

2.2.2 Određivanje termina i redosleda lansiranja

Određivanje termina, redosleda operacija i radnih naloga, lansiranje proizvoda kao i premeštanje

predmeta obrade sa operacije na operaciju je kompleksno pitanje. I ovde je cilj postići optimalno rešenje.

Danas nam u tome mogu pomoći kompjuteri. Osnova za određivanje početnih i završnih termina

proizvodnje određenog proizvoda su svakako termini definisani ugovorom. To su spoljne granice koje

nikako ne treba prekoračiti odnosno ugovor se mora poštovati. Znači prvo se lansira onaj radni nalog koji

sadrži vremenski najraniju proizvodnju.

Početni i završni termini operacija određuju se na osnovu informacija o:

1. početnim i završnim terminima radnih naloga

2. redosleda operacija u radnim nalozima

3. načinu prelaska obratka sa operacije na operaciju (pokretna traka, manuelna dostava, neka

druga vrsta transporta)

4. dužine protočnog (u knjizi piše početnog ali mi nije logično) vremena operacija.

2.2.3 Proračun opterećenja radnih mesta

To je završni posao terminiranja. Svodi se na planiranje kapaciteta po radnim mestima na osnovu

proračunatih vremena radnih naloga i operacija i njihovih početnih i završnih vremena. Osnov su podaci:

1. utvrđeni neto kapaciteti iz liste kapaciteta svih radnih mesta u tehnološkom postupku


11

2. iz terminske liste radnih naloga i operacija kao i određeni početni termini istih

3. iz terminske trake, koje služe kao organizaciono sredstvo, a u kojima se nalaze projektovana

protočna vremena po fazama rada. (mislim da su to gantogrami)

2.3 Dirigovanje proizvodnjom

Dirigovanje proizvodnjom je završna upravljačka aktivnost koja objedinjuje ciklus upravljanja

proizvodnjom. To čini tako što dovodi informacije i upravljačke akcije do radnog mesta. Pri tome formira

sadržaje povratnih informacija koje se prosleđuju na ulaz sistema upravljanja. Zadaci su:

1. prikupljanje terminiranih radnih naloga najednom mestu

2. podela naloga prema redosledu radnih mesta

3. prenos svih potrebnih informacija do radnih mesta

4. prikupljanje povratnih informacija sa radnih mesta na jednom mestu i usmeravanje ka

upravljačkom sistemu.

Cilj je ostvarenje proizvodnog procesa definisanog grubim planom i

terminiranjem. Dirigovanje je obiman i složen posao pa je stoga podeljen u više faza. Te faze su:

1. formiranje upravljačke centrale

2. pretpodela posla

3. lansiranje proizvodnje

4. upravljanje na radnom mestu.

2.3.1. Upravljačka centrala

Upravljačka centrala je centralno mesto za upravljanje radnim nalozima. Smeštena je unutar

operativne pripreme proizvodnje. Zadaci su:

1. prikupljanje radnih naloga nakon obrade terminiranja

2. upravljanje proizvodnjom na osnovu termina koji su unetim u radne naloge

3. usmeravanje radnih naloga na sledeći zadatak dirigovanja

4. prikupljanje povratnih informacija sa radnih mesta iz proizvodnje

5. prenos prikupljenih povratnih informacija do upravljačkog sistema.

2.3.2 Pretpodela posla

Predpodela posla se obavlja u upravljačkoj centrali i glavni zadaci su joj da:

1. izvrši grubu podelu posla preko radnih naloga na radnim mestima

2. prenese upravljačku i obračunsku dokumentaciju do lansirne stanice

3. prenese upravljačke akcija iz mapice radnih naloga u matrice operacija po redosledu operacija.

4. preda pripremljene mapice operacija u lansirnu stanicu.


12

2.3.3 Lansiranje proizvodnje

Lansiranje proizvodnje je faza konačne podele posla po radnim mestima. Osnovni zadaci su:

1. dostavljanje matrica operacija raspoređivanjem po radnim mestima za svaku smenu

2. prenos upravljačke dokumentacije u radionicu

3. prenošenje radnih lista na radna mesta radi dobijanja zatvorenog radnog mesta koje je onda

pogodno za dirigovanje

4. prikupljanje povratnih informacija sa radnih mesta uz evidentiranje u upravljačkoj

dokumentaciji sa prenošenjem iste nazad do pretpodele rada.

Lansiranje se izvodi na osnovu terminskih planova po delovima proizvoda. Sadržaj dokumenata za

obavljanje lansiranja se razlikuje u zavisni od pogona ili odeljenja kome su namenjeni. Radno mesto

lansera obično je u operativnoj pripremi ili u proizvodnoj operativi.

2.3.4 Radno mesto

Radno mesto je dokumentovano trajno obeležen sadržaj i struktura koji omogućavaju realizaciju

projektovanih postupaka rada. Ti dokumenti imaju razne nazive kao što su: tehnološke karte, postupak

rada, redosled operacija itd.

Osnovni zadaci svakog radnog mesta u upravljačkom smislu su:

1. izvođenje predviđenih radnih operacija u predviđenom vremenu

2. formiranje povratne informacije, sa radnog mesta na osnovu realizacije postavljenih zadataka.

Ovo je poslednja faza dirigovanja proizvodnjom i njena realizacija je kritična u smislu da od nje zavisi

uspešnost svake proizvodnog preduzeća.


13

3 FUNKCIJE KOJE PODRŽAVA SISTEM UPRAVLJANJA PROIZVODNJOM

Upravljanje proizvodnjom podržava sve funkcije preduzeća koje su u vezi sa proizvodnjom i njenim

planom realizacije.

Prodaja, obuhvata niz činilaca: planove finalnih proizvoda, strukturu narudžbi, pregled cena u

odnosu na kalkulaciju, stanje gotovih proizvoda, realizaciju narudžbi i dr.

Nabavka, sadrži podatke o: planovima za nabavku materijala, potrošnju materijala po vrstama,

poznavanje narudžbi kupaca, praćenje zaliha, analizi trendova ...

Razvoj proizvoda određen je elementima: standardizacije i tipizacije, kalkulacije izrade proizvoda,

sastava datog proizvoda i dr.

Priprema proizvodnje, važni elementi su: planiranje, priprema proizvodne dokumentacije, priprema

upravljačke dokumentacije, upravljanje zalihama, priprema radnih mesta i dr.

Upravljanje proizvodnjom se odnosi na: terminiranje poslova, lansiranje poslova, kontrolu narudžbi

i radnih naloga, planiranje kapaciteta, dirigovanje proizvodnjom.

Održavanje. Proizvodni sistem ne može da funkcioniše u dužem vremenskom periodu bez tekućeg

i periodičnog održavanja kapaciteta. Prati se: stanje rezervnih delova, zalihe delova, plan

održavanja, zastoji u proizvodnji i dr.

Simulacije. se vrše na računarima uz pomoć specijalizovanih programskih alata. Omogućavaju da

se unapred ispita projektovani sistem da se sa njime eksperimentiše pre nego što krenemo u

njegovu primenu. Ova tehnologija znatno skraćuje dosadašnje vreme za ispitivanje.

4 RAČUNARSKA PODRŠKA MENADŽMENTU PREDUZEĆA

Nova koncepcija primene računara u proizvodnji i poslovanju sastoji se iz uvođenja automatizacije

celokupne sfere poslovanja i integracije sistema proizvodnje. Veći stepen automatizacije po funkcijama i

veći stepen integrisanosti sistema proizvodnje vodi većem stepenu efikasnosti i ekonomičnosti.

Računari su postali sredstvo koje, u okviru upravljanja, snažno podržava povećanje produktivnosti

u projektovanju proizvoda i u neposrednoj proizvodnji. Računarska i komunikaciona tehnika ubrzava

obradu podataka i prenos informacija koje su neophodne za donošenje odluka na raznim nivoima

upravljanja.


14

5 UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM PRIMENOM RAČUNARA

Za upravljanje proizvodnjom računarskom podrškom razvijeni su odgovarajući informacioni

sistemi. Postoje tri osnovna sistema menadžmenta proizvodnje uz računarsku podršku i to:

1. Upravljanje računarima opšte namene

2. Upravljanje računarima orijentisane namene

3. Upravljanje pomoću komunikacionog sistema.

5.1 Upravljanje proizvodnjom računarima opšte namene

Ovaj vid upravljanja proizvodnjom zahteva formiranje jednog računarskog centra. Tada se

celokupna organizacija rada u proizvodnji prilagođava mogućnostima rada računarskog centra.

Princip rad ovog vida upravljanja sastoji se od određivanja tokova materijala i informacija. Na

osnovu dobijenih informacija omogućeno je upravljanje procesima. Tu je najznačajnija uloga datoteka u

kojima se sakupljaju informacije, memorišu i koriste po potrebi.

5.2 Upravljanje proizvodnjom primenom računara orijentisane namene

Zbog ograničenih mogućnosti prethodnog vida upravljanja u domenu praćenja svih tokova u

procesu proizvodnje uvodi se sistem upravljanja pomoću računara orijentisane namene. Ovaj vid

upravljanja je resio probleme kao što su: daljinsko upravljanje, prenošenje podataka na daljinu,

povezivanje terminala sa glavnim računarom itd. Ovakvim sistemom je obezbeđena mogućnost

neposrednog upravljanja na više nivoa i po vertikali i po horizontali.

5.3 Upravljanje proizvodnjom pomoću komunikacionih sistema

Ovaj vid upravljanja ima praktičnu primenu kod upravljanja pojedinim proizvodnim podsistemima

kao što su podsistemi zaliha, mašina i alata, održavanja, skladišta itd. U suštini ovde je u pitanju vrsta

daljinskog upravljanja gde se koriste razna komunikaciona sredstva kao što su telefonske linije,

teleprinteri, razne upravljačke jedinice itd.

5.4 Razvoj programa za upravljanje proizvodnjom

Do danas su stvoreni mnogi programski sistemi za upravljanje proizvodnjom. Programi koji su

najzastupljeniji u upravljanju proizvodnim sistemima su: FAKTOR, PICS, PROMPT, GEIMS i NIMMS. U

narednoj tabeli prikazana je njihova primena u pojedinim podsistemima proizvodnog procesa.

Nivo primene računara u aktivnostima, u preduzeću, koje se realizuju pomoću računara izgleda

kako sledi:


15

1. 20-25% primena računara u administraciji

2. 30-35% primena računara u proizvodnji

3. 15-20%primena računara u integralnom informacionom sistemu koji

objedinjava upravljanje i kontrolu

4. 5% primena računara za simulaciju.

SISTEMI Podsistemi poslovi

FACTOR PICS PROMPT GEIMS NIMMS

1 Porudžbine +

2 Predviđanje prodaje + +

3 Zalihe + + + + +

4 Nabavka + + + + +

5 Proizvodno-tehnološke informacije

+ + + + +

6 Generisanje potrošnje + + + + +

7 Terminiranje, lansiranje, praćenje proizvodnje

+ + + + +

8 Troškovi proizvodnje +

9 Rukovođenje i upravljanje +

Tabela 5.1 Računarski programi za upravljanje proizvodnjom


16

6 ZAKLJUČAK

Upravljanje proizvodnjom u preduzeću dugoročno se odnosi na usmeravanje, vođenje i

koordinaciju svih aktivnosti u vezi sa proizvodnjom u preduzeću, sa krajnjim ciljem da se neprekidno

ostvaruje poslovni uspeh koji se meri ostvarenim profitom, ukupnom profitabilnošću i produktivnošću koju

preduzeće ostvaruje.

Krajnji cilj upravljanja proizvodnjom u preduzeću može se iskazati kroz više potciljeva od kojih se

najčešće spominju:

ostvarenje efikasnosti tehnologije koja se u preduzeću nalazi, i

ostvarenje efektivnosti tehnologije koja treba da obezbedi proizvode za kojima postoji

realna tražnja na tržištu.

Kroz ostvarenje efikasnosti tehnologije nastoji se da se tehnologija primenjena u preduzeću

učini što racionalnijom i produktivnijom. Ovo se postiže kroz neprekidno organizaciono i upravljačko

delovanje na tehnološke sisteme, procese i operacije u cilju podizanja njihove efikasnosti.

Cilj ostvarenja efektivnosti tehnologije podrazumeva upravljanje proizvodnjom u preduzeću

tako da ona uvek bude delotvorna u smislu realizacije želja kupaca. Tehnologija može biti efikasna,

proizvodi visoko kvalitetni a troškovi niski, a da takva tehnologija nije efektivna jer za proizvedene artikle

nema zainteresovanosti na tržištu.

Dinamičan razvoj naučno-istraživačkog rada i tehnologije, posebno u industrijama visoko

razvijenih zemalja, doveo je do dubokih promena u industriji i razvoja savremenog koncepta industrijske

proizvodnje koji karakteriše visoki obim proizvodnje, visoka produktivnost i efektivnost, primena moderne

tehnologije i fleksibilnost. Novi koncepti industrijske proizvodnje uslovili su i nastanak novih pristupa

upravljanja proizvodnjom, među kojima je najkarakterističniji sistem pravovremene proizvodnje (Just in

Time) razvijen u japanskoj automobilskoj industriji Toyota. Ovaj pristup upravljanja zasnovan je na

istraživanjima i primeni konkretnih upravljačkih akcija u praksi i zasnovan je na principima netroškovnosti;

eliminisanja svih oblika rasipanja; povećanja upotrebne vrednosti proizvoda; eliminisanja gubitaka u svim

delovima procesa i potpunog eliminisanja rastura.

Naravno, osim ovog pristupa upravljanja proizvodnjom postoje i mnogi drugi modeli, a sa daljim

razvojem tehnologije neminovno je i iznalaženje novih koncepata u upravljanju proizvodnjom radi

ostvarenja postavljenih ciljeva, prvenstveno u smislu efektivnosti i efikasnosti proizvodnje.


17

LITERATURA

[1] Popara M., Popara B., Operativni menadžment, Evropski univerzitet, Beograd, 2008.

[2] Popara M., Popara B., Operativni menadžment, Evropski univerzitet, Beograd, 2004.

[3] ibid

Documents

Upravljanje Proizvodnjom, Dejan Pecic