URBANIZAM 1

Profesor dr Katarina Jevtić-Novaković, dipl.ing.arh.

Asistentimast. Sara Milošević, inž. arh. mast. Marija Divac, inž. arh.

Uvod – ciljevi i sadržaj predmeta

Cilj predmeta je upoznavanje sa:

• fenomenom urbane sredine i procesa urbanizacije;

• problematikom sadržaja grada i njegovom strukturom, funkcijom i formom;

• osnovnim pitanjima, uloge, strukture i značaja urbanističkog i prostornog planiranja.

Struktura nastave

• Predavanja

• Vežbe

• Izrada semestralnog rada - projekta

• Konsultacije

PREDAVANJA VEŽBE

1. CILj I SADRŽAJ PREDMETA, STRUKTURA NASTAVE, OBAVEZE STUDENATA

– upoznavanje sa planom i programom rada na vežbama– formiranje timova

2. ISTORIJAT I SADAŠNJE STANJE IZABRANE LOKACIJE

- obilazak lokacije

3. POJMOVI - Planiranje korišćenja zemljišta (planiranje namena), zoniranje, urbana struktura, urbana obnova, konurbacija i dr.

- interaktivni razgovor sa studentima-zapažanja sa terena-mapiranje prema zadatku-priprema prezentacije

4. URBANE FUNKCIJE-STANOVANJE-karakteristične razvojne faze blokovskih grupacija i slobodnih grupacija-osnovna polazišta i preporukeurbanističkog projektovanja

- predavanje o GIS-u; primena na zadatku

5. URBANE FUNKCIJE-STANOVANJE

uvodno predavanje u drugi blok vežbi 1.KOLOKVIJUM-usmena odbrana

6. URBANE FUNKCIJE -SAOBRAĆAJ Komunalni sistemi, infra i supra struktura

-izrada grafičkih priloga za 2.kolokvijum

7. URBANE FUNKCIJE -RAD- PRODUKCIJA

-izrada grafičkih priloga za 2.kolokvijum

8. URBANE FUNKCIJE – CENTRALNE FUNKCIJE I REKREACIJA

2. KOLOKVIJUM-predaja radova-uvod u treći blok vežbi

9. PERIFERIJA I PREDGRAĐA -Koceptualna postavka. Student donosi šeme, skice, crteže koji objašnjavaju ideju/viziju intervencije-Kombinovanje ideja, modelskih opcija, stvaranje celine

PREDAVANJA VEŽBE

10. ODRŽIVI RAZVOJ, INTEGRALNO PLANIRANJE Rekonstrukcija, asanacija i obnova gradovai naselja Urbo ekonomija i zaštita životne sredine

Timske konsultacije - završni rad

11. URBANA SOCIOLOGIJA Istraživanja (post)socijalističkih Gradova, sociološko viđenje prostora

Timske konsultacije - završni rad

12. EKOLOGIJA 3. KOLOKVIJUM – test13. REKAPITULACIJA – priprema za ispit PREZENTACIJE

14. PREZENTACIJE

PREDAVANJA VEŽBE

Lokacija CAD

LOKACIJA Bing Maps wORTOFOTO

LOKACIJA –Bing Maps:/

LOKACIJA –Geo Srbija:/

LOKACIJA –Geo Srbija:PARCELE pparcele/

LOKACIJA – OpenStreetMap://

Literatura

• B. Maksimović - Urbanizam (1965);• B. Mirković - Osnovi urbanizma 1/A, 1/B (1968);• B. Stojkov - Metode prostornog planiranja (2000)• V. Macura - Grad i urbanizovani predeo (1988)• V. Zlatanović – Tomašević - Urbanizam 1, pisana predavanja (2004)• Lj.Vasilevska - Predavanja, Građ.-arhitektonski fakultet, Niš• D. Tošković - Uvod u prostorno i urbanističko planiranje (1996)• M. Janić - Urbanistička doktrina 21 veka-razvoj teorije i prakse urbanističkog i prostornog planiranja (06.2005, Rep. agencija za prostorno planiranje)• R.Bogdanović - Urbane forme, urbanističko planiranje (1990)• R.Bogdanović - Ulice (1998)• UUS - Urbanizam Evrope (1996)• K. Jevtić-Novaković S. Milošević, M. Divac - URBANIZAM

max 100

predavanjamax 10

kolokvijumimax 30

testmax 20

ispitmax 40

Bodovanje

BLOK 1Karakteristike lokacije – “postojeće stanje”(timski rad – grupe od 2studenta)

Individualni rad na projektu, rad na terenu (prikupljanje podataka, fotografisanje lokacije, uočavanje akcenata u prostoru, odnos privatno-javno i dr.), čitanje literature, istraživanje primera.

Istražuju se funkcionalno i morfološki različiti modeli građenja –strategije građenja grada koje su usmerene na različite vrednosti i ciljeve, lokalne ili globalne interese, tj. na različito poimanje grada i urbanog života.

U razmeri 1:2500, preko podloge, na osnovu fotosnimaka ipodataka prikupljenih na terenu,

• obeležiti gabarite (konture u osnovi) svih postojećih objekata (uz dopunu svih onih koji su u međuvremenu izgrađeni i izostavljanje onih koji su srušeni);

• obeležiti njihovu spratnost i u celini definisati FIZIČKU STRUKTURUpostojećeg stanja;

• dodatnim sredstvima (bojom, šrafurom ili slično) obeležiti namene objekata u smislu grupa namena.

• Kompletna beleška “postojećeg stanja” sa eventualnim fotografijama, skicama i tekstualnim objašnjenjima, kao i obaveznim grafičkim prilozima na podlogama može imati najviše 2 lista A3 formata.

KOLOKVIJUM 1

• Izrada prezentacije, kao rezultat prethodno obrađenih podataka icelokupne analize postojećeg stanja na zadatoj lokaciji.

• Kolokvijum podrazumeva i usmeno izlaganje studenta u trajanju od 3-5 min.

• Prezentacija sadrži podatke neophodne za njenu razumljivost.

• Format je po slobodnom izboru – video, .ppt, .pdf, i dr.

BLOK 2Studija slučaja(individualni rad)

Svaki student bira i prikazuje JEDAN objekat sa pripadajućom parcelom (razmera 1:500 i/ili 1:200) i JEDNU ulicu od ugla do ugla -kao javni prostor - prikazujući je zajedno sa svim objektima i parcelama koji se na njoj nalaze (razmera 1:1000). Razmere mogu biti i drugačije, ali moraju biti definisane.

Kompletno prikazivanje 'slučaja' podrazumeva osnove, preseke, izglede... prema informacijama koje se daju na vežbama, kao i beleženje funkcionalnih karakteristika.

KOLOKVIJUM 2

• Izrada grafičkog priloga A3 formata.

• Rezultat rada na studiji slučaja.

BLOK 3Teoretski deo – test(individualni rad)

BLOK 4Koncept(individualni i timski rad)

Rad na zadatku podrazumeva mogućnost tematskogopredeljenja studenta za bliži izbor teme, koja definišespecifičan pristup radu na zadatku i definiše projektantskaopredeljenja u razradi.

Ovaj blok podrazumeva prepoznavanje problema, konteksta,vrednosti, ... definisanje polazišta, ideja, vizija, ciljeva. Konceptualnapostavka, uspostavljanje relacija sa kontekstom.

Koncepcije i njihova realizacija definisaće se kroz prethodnaispitivanja. Svaki student može, na osnovu ličnih afiniteta, u svomradu da naglasi bilo koju „stepenicu“ od koncepcije do realizacije, i dakroz ovaj segment prikaže celinu projekta.

BLOK 4Koncept(individualni i timski rad)

Pristup radu - može biti u vidu manjih intervencija, ali u obzir dolazi imodelovanje kao proces kreiranja urbanističkih sklopova i oblikovanjaarhitektonskih struktura.

Način rada – zajedničko preispitivanje timsko-individualnog rada naprincipima mogućih modelskih transformacija u prostoru i vremenu.

ZAVRŠNI RAD

Grupna prezentacija

OSNOVNI POJMOVI

• Urbanizacija• Urbanizam• Grad• Društveni mehanizmi urbanog razvoja:

prostorno i urbanističko planiranje iurbanističko projekvanje

• Urbana struktura• Fizička struktura i dr.

URBANIZACIJA

• Veoma složen pojam – svaka naučna disciplina definiše i proučava urbanizaciju sa svog aspekta

• Uz industrijalizaciju, ubraja se u najznačajnije procese koji seodvijaju u savremenom svetu

• Urbanizacija i industrijalizacija – glavni pokretači društvenemodernizacije

URBANIZACIJA

Urbanizacija je proces kvantitativnog i kvalitativnog rasta GRADSKOG stanovništva, praćen promenama u njegovoj socio-ekonomskoj i aglomeracijskoj strukturi.

Jedna od definicija...lat. urbs grad, urbanus gradski

Svetska mapa urbanizacije 2012.

Čikago, Ilinois

URBANIZACIJAFenomenom urbanizacije se bave

• Mnoge naučne disciplineurbanizam, urbana sociologija, urbana geografija, prostorna ekonomija, urbana ekologija...

• Mnogi mehanizmi regulisanja razvoja prostorno planiranje, regionalno planiranje, urbanističko planiranje, zaštita životnesredine...

URBANIZACIJA

• Zajednička osnova mnogih disciplina koje se bave procesom urbanizacije je RAZVOJ GRADOVA.

• Razlike menu naučnim disciplinama se javljaju u pogledu komponenata i uticajnih činilaca urbanizacije.

Nagli razvoj gradova pod uticajem industrije tokom 18. i 19. veka

• Nagli demografski i prostorni rast gradova – veliki demografski pritisak stanovništva iz ruralnih područja

• Nagli razvoj železničkog i drumskog saobraćaja

• Razvoj gradskog saobraćaja

• Nagle promene u fizičkoj strukturi gradova

Nagli razvoj gradova pod uticajem industrije

Detroit. Grafički prikaz grada od 1806. do 1915. Nagli razvoj grada u 20. veku bio je izazvan razvojem automobilske industrije

Baltimor, Vašington, Čikago

Nagli razvoj gradova pod uticajem industrije tokom 18. i 19. veka

Značaj urbanističke delatnosti

• Potreba za razvojem i formiranjem discipline i društvene delatnosti koja se planski bavi prostornim razvojem grada – njegovom organizacijom, uređenjem i korišćenjem

• Razvoj URBANISTIČKE MISLI I KRITIKE u borbi za humanizaciju gradova

• Razvoj URBANIZMA kao društvene, naučne, stručne i zakonodavne delatnosti

URBANIZACIJAČinioci urbanizacijeObrazac urbanizacije se zasniva na četiri promenljive vrednosti (po E. Lampardu):

odnosno tri tipa činioca (po Ž. Remijeu):

• Stanovništvo

• Tehnologija

• Društvena organizacija

• Sredina / prostor

• Tehnološki razvoj, kao pretpostavka mogućih promena u prostoru

• Kulturni model, povezan sa kapitalističkim društvom i usmerenim ka socijalizaciji individue

• Društvena podela rada, koja dovodi do izdvajanja upravljačkihfunkcija i prevlasti ekonomskog uticaja

MEHANIZMI REGULISANJA PROSTORNOG RAZVOJA

• Prostorno planiranje• Urbanističko planiranje• Urbanističko projektovanje

Fizički izraz planiranja - PLANFizički izraz projektovanja- PROJEKAT

Različiti prostorno-funkcionalni nivoi:

• Prostorni plan• Generalni plan• Regulacioni plan• Plan detaljne regulacije• Urbanistički projekat

33

Naučna, društvena i stručna disciplina koja istražuje, proučava i primenjuje principe i odnose na kojima treba oblikovati, uređivati i koristiti prostor

URBANIZAM (engl.town planning, city planning, franc. urbanisme, nem.Staedtebau, ital. urbanistica)

Uređenje gradova s obzirom na estetske, higijenske ipraktične potrebe stanovnika. Obuhvata skup činilacakoji definišu jedno ljudsko naselje. Proučava sve bitneelemente organizacije gradskog naselja, glavnih uslovanjegovog života i daljeg razvoja, društvenih odnosaživota u zajednici, zdravstvenih uslova, zakonitostirazvoja grada, predviđa stepen porasta broja stanovnikau određenim vremenskim etapama, obuhvataorganizaciju grada u celini, sistem zakonitostisaobraćajnih tokova, sistem društvenih centara i mrežudruštvenih objekata.

URBANIZAMNaučna, društvena i stručna disciplina koja istražuje, proučava i primenjuje principe i odnose na kojima treba oblikovati, uređivati i koristiti prostor

• OSNOVNE ODREDNICE GRADA’’nešto više od mešavine ljudi i kolektivnihoprema – ulica, zgrada, električnogosvetljenja, telefona itd...Grad je takodjenešto više od običnog skupa ustanova iadministrativnih tela: sudovi, bolnice,škola, policije i raznih društvenih službi.

Grad je pre stanje duha, zbir običaja i tradicija i utvrdjenih stavovaDrugim rečima, grad nije samo fizički mehanizam I neka veštačka konstrukcija...on je proizvod prirode i to ljudske prirode’’ (J. Parker)

• Mnogi mehanizmi regulisanja razvoja prostorno planiranje, regionalno planiranje, urbanističko planiranje, zaštita životnesredine...

nemoguće dati jedinstvenu definiciju grada

Na urbane karakteristike jednog grada pre svega utiču sledeći faktori:opšti civilizacijski, geografski, istorijski, sociološki, faktori organizacije društva, kulturni, ekonomski, politički, tradicionalni, faktori snabdevanja, saobraćajni, tehničko-tehnološki, graditeljski, organizacioni, specifični, i dr.

RAZLIČITE DEFINICIJE GRADAGrad je:

• Kolevka ljudskih kultura i civilizacije• Odraz društva u prostoru• Centar inovacija• Relativno veliko, gusto naseljeno i stalno boravište socijalno

heterogenih grupa• Koncentracija ljudi pretežno neagrarnih

(sekundarnih i tercijarnih) aktivnosti• Stanje duha, zbir običaja, tradicija i utvrđenih stavova

Velika ljudska tvorevina, čudo memorije, između snova i stvarnosti, utopija i pragmatizma –gradska forma jeste i ostaje središno mesto kako planiranja gradova tako i građenja

Ranko Radović

Ljudski rod je sve svoje važne misli ispisao u kamenu.Viktor Igo

grad je najbolji organ pamćenja što ga je čovek dosad stvorio. Luis Mamford

’’Ova knjiga počinje sa gradom, koji je, simbolički govoreći, čitav jedan svet, …

…a zavšava se sa svetom, koji je, praktički, postao jedan veliki grad’’

Luis Mamford, Grad u istoriji

Karakteristike savremenog procesa urbanizacije

• UBRZANJE RITMA urbanizacije u celom svetu

• KONCENTRACIJA URBANOG RASTA u nerazvijenim zemljama i regionima, bez usaglašenosti sa ekonomskim rastom koji je pratio prvu urbanizaciju u kapitalističkim industrijalizovanim zemljama

• Pojava NOVIH URBANIH OBLIKA, posebno velikih metropola -MEGALOPOLISA i velikih URBANIH AGLOMERACIJA

Ubrzanje ritma urbanizacije u celom svetuSvet Ukupna, urbana i ruralna populacija

Populacioni trendovi i stepen urbanizacijeSvet

Stepenurbanizacije1950-2015

Koncentracija urbanog rasta u nerazvijenim zemljama i regionima

Razvijeni regioni Nerazvijeni regioni

Pojava novih urbanih oblika – megalopolisa i urbanih aglomeracija

• Eksplozivan rast gradskogstanovništva doveo je do pojaveMEGAGRADOVA - velikih gradskihaglomeracija sa više od osammiliona stanovnika i gustinomnaseljenosti većom od 2000st/km2.• Pedesetih godina 20. veka samosu 2 grada u svetu imala više odosam miliona stanovnika (NewYork i London).• Dvadeset godina kasnije (1970.)u svetu je bilo 11 megagradova, a2000. dvostruko više - 22 ( odtoga 16 u slabije razvijenimzemljama).

•Nastavi li se ovakav trend porasta gradskog stanovništva, 2015. godine u svetu će biti 33 megagradova od čega 27 u slabije razvijenim zemljama.

Redni broj Metropola Stanovnika Država Kontinent

1 Tokio 37 730 064 Japan Azija

2 Sao Paulo 26 831 058 Brazil Južna Amerika

3 Ciudad de Mexico 23 610 441 Meksiko Sjeverna Amerika

4 Shanghai 23 313 148 Kina Azija

5 New York 23 019 036 SAD Sjeverna Amerika

6 Seoul 22 692 652 Južna Koreja Azija

7 Mumbai 21 900 967 Indija Azija

8 Manila 20 654 307 Filipini Azija

9 Peking 19 612 368 Kina Azija

10 Džakarta 19 231 919 Indonezija Azija

11 Delhi 18 916 890 Indija Azija

12 Osaka-Kobe-Kjoto 18 409 585 Japan Azija

13 Los Angeles 17 013 728 SAD Sjeverna Amerika

14 Kairo 16 429 199 Egipat Afrika

15 Calcutta 15 644 040 Indija Azija

16 Moskva 14 926 656 Rusija Evropa

17 Buenos Aires 14 598 065 Argentina Južna Amerika

18 Istanbul 14 350 423 Turska Evropa

19 Dhaka 14 327 157 Bangladeš Azija

20 Lagos 13 721 625 Nigerija Afrika

2010.

Sao Paolo, Brazil

Megagradovi - megalopolisi

• Koji je najveći grad u svetu danas?

• Postoje različiti podaci iz različitih izvora.

• Prema podacima Američkog statističkog biroa najveći gradovi 2003. g. bili su:

• Bombay (12,4 mil. st.),• Buenos Aires (12,1 mil. st.),• Karachi (10,5 mil. st.),• Manila (10,2 mil. st.) i• New Delhi (10,2 mil. st.).

Buenos Aires

Urbane aglomeracije

Prema podacima UN-a 2001. g. na prvom mestu bio je:• Tokio (26,5 mil. st.),• Sao Paulo (18,3 mil. st.),• Mexico City (18,3 mil. st.),• New York (16,8 mil. st.) i• Bombay (16,5 mil. st.).

Američki statistički biro najveće aglomeracije 2003. g.•Tokio (31,1 mil. st.),• Mexico City (21,2 mil. st.),• New York (21,2 mil. st.),• Seul (20,0 mil. st.)• Sao Paulo (18,8 mil. st.).

Suburbanizacija• Istovremeno, visoko urbanizovane zemlje, uključujući

Englesku i SAD, dostigle su tačku zasićenja, jer većina stanovnika tih zemalja već živi u gradovima. U tim je zemljama pak prisutan jedan drugi trend - preseljavanje iz grada u okruženje. Polovinom XX veka, dolazi do širenja pregrađa, na rubovima velikih gradova (tzv. suburbana područja);

• Ovaj proces se naziva suburbanizacija;• Posledica: brže širenje predgrađa, nego samih gradskih

jezgara i propadanje centra grada;• U SAD: belačka populacija se svesno iseljavala u predgrađa

kako bi izbegla mešovite škole u koje su išla i deca afroameričkih roditelja;

suburbija

Rezime – danas...

• Oko 50% svetskog stanovništva živi u gradovima.

• 2007.g. se izjednačio broj urbanog i ruralnog stanovništva na globalnom nivou.

• Postoje značajne RAZLIKE izmenu UČEŠĆA URBANOG STANOVNIŠTVA, TEMPA, DINAMIKE I KARAKTERISTKA PROCESA URBANIZACIJE u razvijenim zemljama i zemljama u razvoju.

Rezime – danas...

•U RAZVIJENIM ZEMLJAMA Evrope, Japanu, Australiji i Severnoj Americi STEPEN URBANIZACIJE se kreće oko 80% (npr. Island 97%, Izrael 90%, Japan oko 80%, Danska i Australija 85%)

• U većini NERAZVIJENIH ZEMALJA Azije, Afrike i Južne Amerike udeo urbanog stanovništva je u proseku 35%, ali u nekim zemljama je izrazito nizak (npr. Nepal 10%, Ruanda 5%).

•Najveći urbani rast se beleži u područjima gde je stepen urbanizacije NAJNIŽI.

• Zbog sve većeg pritiska stvorenog snažnim porastom ukupnog stanovništva, jačanja industrijalizacije i privrednih promena, danas je u slabije razvijenim zemljama prisutan trend preseljenja stanovništva iz ruralnih u urbana područja, posebno u primarne gradove, tj. najveće gradove u pojedinim državama, poput Bombaja, Najrobija i Mexico Cityja.

• koncentracija stanovništva u gradovima i veliki demografski pritisak na njih – osnovna obeležjaSTIHIJSKE URBANIZACIJE.

Bombaj

Mexico City

Rezime – danas...

• Istovremeno, visoko urbanizovane zemlje, uključujući Englesku i SAD, dostigle su tačku zasićenja, jer većina stanovnika tih zemalja već živi u gradovima. U tim jezemljama pak prisutan jedan drugi trend -preseljavanje iz grada u okruženje.