Bəxtiyar Tuncaybextiyar.tuncay@yahoo.com

İSLAMDA MƏLƏKLƏRƏ İMAN

Giriş

Bismillahir Rəhmanir Rəhim

Azərbaycan türkcəsinə ərəb dilindən keçmiş “mələk” kəlməsi dini anlamına görə, Allahın göstəriş və əmrlərini yerinə yetirən qeyri-maddi qanadlı bir məxluqu bildirməkdədir. Kəlməyə məhz bu mənada Molla Vəli Vidadinin aşağıdakı beytində rast gəlməkdəyik:

Mədhin oxur göy üzündə mələklər, Hər biri bir türfə nidayə düşər.

Eyni kəlməni eyni anlamda Qasım bəy Zakirin də işlətdiyinin şahidiyik:

Cənnətin hurisi, ərzin mələki, Yetişməz yüz çala əl-ayaq sənə. Səməd Vurğun isə belə yazmışdır:Ümid bağlamadın göydə mələkə, Dedin ki, yer qızı ondan gözəldir!

Kəlmənin ikinci, məcazi mənası da var. Gözəl və xoşxasiyyət adamı bildirməkdədir. Abdulla Şaiq aşağıdakı beytində həmin sözü məhz bu mənada işlətmişdir:

Çöllər, təpələr doldu Şən üzlü mələklərlə.

Hüseyn Cavid isə belə yazmışdır:

Canın nə istərsə, qəlbindən nə keçirsə, Bir an içində mühəyya olur, mələkim!

Cəfər Cabbarlı da belə yazmışdır:

Gözəl mələkim! Mən də fərağında məcnunam.

Kəlmənin Avropa dillərindəki qarşılığı olan “angel” sözü qədim yunan dilində “xəbər gətirən”, “xəbər daşıyan”, elçi mənalarını verən “anqelos” (ἄγγελος) sözündən yaranıb. Bu kəlmə də ivrit (qədim yəhudi) dilindəki “malaha” (מלאכא // mələk) sözünün yunan dilinə birbaşa tərcüməsindən başqa bir şey deyildir.

Qədim türk mifologiyasında mələklərin funksiyasını yumuşçilər ifa edirdilər. Əski türkcədə “yumuşçi” (mələk) kəlməsi eyni anlamı (xəbər daşıyan, xəbərçi) ifadə etməkdədir. Eyni mənada işlənmiş “yalmac” (yalvac, yalavac) kəlmsi də olub, fəqət bu kəlmə daha çox “peyğəmbər” anlamında işlənib.

Xristian ortodoks (pravoslav) kilsəsinin təliminə görə, İblis də mələkdir, daha doğrudu qovulmuş mələkdir. Bəzi xristian ilahiyyatçı alimlər belə hesab edirlər ki, haqlarında “Yaradılış” kitabının 6-cı fəslinin 4-cü bəndində söz açılan və insan qızları ilə izdivaca girdikləri bildirilən nəhənglər (nəhəg insanlar, nefilimlər) də məhz mələk idilər:

O günlərdə və sonralar yerdə nəhəng adamlar yaşayırdı. Həmin vaxt Allah oğulları insan qızları ilə yaxınlıq edirdi və onlar oğullar dünyaya gətirirdilər. Bunlar qədim dövrün güclü, məşhur adamları idi.

Bu fikirlər Hanokun (Yenoxun) kitabı, eləcə də “Yubileylər” adlı apokrif hesab edilən kitablarda yer almışdır. Yustin Filosof, İrenaeus, Atenaqoras, Alexandria Klement, Tertullian, Ambrose və s. kimi bir çox erkən dövr xristian müəllifi həmin fikrin tərəfdarı olmuşlar. Günümüzdə isə “Yehova şahidləri” eyni fikrin tərəfdarı kimi çıxış etməkdədirlər.

Lakin sözügedən iddia Matta “İncil”inin 22 fəslinin 30-cu bəndində mələklərin evlənməmələri barədə deyilənlərlə ziddiyyət təşkil edir:

Diriləndən sonra kişilər evlənməyəcək, qadınlar da ərə getməyəcəklər. Onlar göydəki mələklər kimi olacaqlar.

Eyni fikir Luka “İncil”inin 20-ci fəslinin 35-36 - cı bəndlərində də təkrarlanır:

Lakin gələcək dövrdə yaşamağa və ölülərdən dirilməyə layiq görülənlər nə evlənəcək, nə də ərə gedəcəklər. Onlar artıq ölməyəcəklər, çünki mələk kimi olacaq və dirildikləri üçün Allahın övladları olacaqlar.

Xristianların müqəddəs hesab etdikləri “Əhdi-Cədiddə” mələklər haqqında aşağıdakıların söyləndiyi məlumdur. Məsələn, “Yəhudilərə” adı ilə məşhur olan məktubun 1-ci fəslinin 14-cü ayəsində belə deyilir:

Məgər onların (mələklərin) hamısı müqəddəs xidməti icra edən, xilası miras alacaq adamlara xidmət etmək üçün göndərilən ruhani varlıqlar deyillər?

“Yəhuda”nın 1-ci fəslinin 6-cı bəndində isə Allaha asi olan qovulmuş mələklərdən söz açılır:

Həmçinin əzəl mövqelərini qorumayıb, onlara münasib məkanı tərk edən mələkləri böyük günün məhkəməsi üçün qatı zülmət içində əbədi buxovlarda saxlayır.

Musəvi (yəhudi) dininin yeddi mələyindən üçünün (Mikayıl, Cəbrayıl və Rafayıl) adına “Əhdi-Ətiq” də (Tanahda), digər dörd mələyin adına (Oriel, Requel, Sariel və Jerahmiel) adına isə qeyri-kanonik ədəbiyyatda (məsələn, Hanok kitabında) rast gəlinir. Rəbbin taxtının önündə dörd mələyin dayanıb dörd əsas nöqtəni qoruduğuna inanılır. Bunlar Mikayıl, Cəbrayıl, Oriel və Rafayıldır.

Kabbalaya görə isə, mələklərin sayı 100 minlə 49 million arasında dəyişir.Həm musəvilikdə, həm isavilikdə (xristianlıqda), həm də İslamda hakim

olan təsəvvürlərə görə, mələklər Allah tərəfindən Ona xidmət etmələri üçün yaradılmış ruhani (ruhi, ruhsal) və nurani varlıqlardırlar.

Müxtəlif dinlərdə mələklərlə bağlı təsəvvürlər

Tanınmış türkoioq V. Radlovun topladığı çox sayda yaradılış dastanlarından biri digər variantlardan təkcə özünün həcminin böyüklüyü ilə deyil, eyni zamanda dolğunluğu və zənginliyi ilə fərqlənir. Bu variant təktanrıçılığaqədərki dövrün məhsulu olan və həmin dövrün mifoloji sistemini əks etdirən variantlardan, eləcə

də təktanrıçılığa keçid dövründə ortaya çıxmış variantlardan fərqli olaraq, Tək Tanrıya (Gök Tenqriyə) inam dövrünün mifoloji sistemini əks etdirir. Bu dastandakı ən önəmli məqamlardan biri May – Tərə (Umay) obrazı ilə bağlıdır. Dastanda o, Tanrının göydən yerə göndrdiyi elçisi kimi vəsv edilir və bir növ Həzrət Cəbrayıln (ə) İslamdakı roluna bənzər rol oynayır:

“…Bundan sonra mən sizə görünməm, hər şey bitir,Mənim elçim May-Tərə sizinlə yerə gedir.Hər nə lazımsa artıq sizə öyrədəcək,Mənim elçim olacaq, xəbərlər gətirəcək!”Göndərdi May-Tərəni, Tanrı gedib qatına,Öyrətdi nə lazımsa, insanın həyatına.

Verbitskinin qeydə aldığı variantda da May-Tərə (Umay) insanların yaşadığı “Qara Təngərə” adlandırılan dünyanı idarə edir. Fəqət bu variantda ona bu missiyanı Tanrı (Gök Tenqri) yox, Tanrı Ülgen tapşırmışdır, bu isə o demkdir ki, bu surət təktanrıçılığa qədərki mifik obrazlardandır və yeni dini sistemdə də öz funksiyasını saxlamışdır:

İnsanın dünyasına derlər Qara Təngərə,İdarə edər onu qutsal, böyük May-Tərə. 

Belə görünür ki, May-Tərə (Umay) Gök Tenqri dinində Tenqridən sonra ikinci yerdə durmuşdur. Görünür elə bu səbəbdən də onun adı Tonyukuk abidəsinin ll daşının qərb tərəfinin 38-ci sətrində Tanrı ilə qoşa çəkilir:

…Tenqri, Umay, ıduk Yer-Sub basa berti erinc.

A. V. Anoxinin yazdğına görə, Altay türkləri inanırdılar ki, ən böyük Göy Tanrının xidmətində elçilik vəzifəsini icra edən yardımçı ruhlar (yumuşçilər) var. Şaman özünün göyə meracı zamanı Ülgenin qatına birbaşa yüksəlmək iqtidarnda deyil. Tanrı göy gəzintisində şamana yardımçı olmaq üçün ruhlar (yumuşçilər) göndərir. Bunlar Yayık, Suyla və Qarlıqdır. Bunlardan birincisi insanlar arasında yaşayır, onları pis varlıqlardan qoruyur , Ülgenlə insanlar arasında vasitəçilik edir. Şaman qurbanı Ülgenə yalnız onun müşayiəti ilə aparır.

Bu ruhlardan ikincisi olan at gözlü, qartal şəkilli Suyla insanların qoruyucusu olmaqla yanaşı, insanların nə etdiyini Göy Tanrıya xəbər verir. Sözügedən ruhların üçüncüsü Qarlıqdır. O da göy gəzintisində şamana kömək edir.

Yaradılış dastanının Radlov və Verbitski variantlarında digər yumuşçi (mələk) obrazları da maraq doğurur. Bu baxımdan bəzi epizodlarda yumuşçi, yəni mələk, bəzi məqamlarda isə yalmac, yəni peyğəmbər kimi çıxış edən Mandı-Şirə obrazı xüsusi maraq kəsb edir. O, bir  epizodda eynən Həzrət Mikayılın (ə) “Əhdi-Ətiqdə”də, daha dəqiq desək, “Vəhy” kitabında təsvir edilən missiyalarndan birinə uyğun olaraq şeytana qarşı döyüşür:

Göylərdə neçə-neçə müqəddəs kişi vardı,Tanrıya yardım edib onlar göydə yaşardı.Mandı-Şirəydi biri, düşünüb durdu birdən,Şeytanları görüncə qanı qaraldı birdən:“Bu necə sarsaq işdir, göydə şeytan qaynayır,Tanrının insanları gedib yerdəmi yaşar?Şeytanın adamları göy üzündə dolaşır?…”.…Mandı-Şirə alaraq bu mizrağı əlinə,Çıxıb göylərə daldı, getdi şeytan elinə.Erliki tutub yendi, şeytanı yaxaladı,Göydə nəyi var isə, hamsını parçaladı.Şeytanın hər şeyini göylrdən yerə atdı,Şeytan bunu görüncə, özü də göydən qaçdı.

Radlov variantında içlərində Mandı – Şirənin də olduğu yumuşçilərin Tanrı tərəfindən toplanaraq üzərilərinə fərqli-fərqli missiyalar qoyulması səhnəsi də çox maraqlıdır:

Tanrı yığdı xalqını, öyüd nəsihət verdi:“Davar yaratmışam ki, sizin üçün aş olsun,İçin təmiz sulardan, qoy könlünüz xoş olsun.Yardım edin, deyirəm, sizə yardım edərkən,İndi artıq gedirəm, qayıtmaram çox erkən”.Sonra köməkçilərə – ruhlara tapşırdı:“Bu sənin vəzifəndir ey Şal-Yimə, dinlə sən,Araq içərək sərxoş olanları qoru sən.Balaca uşaqları, quzuları qoru sən,Balaca dayçaları, buzobları qoru sən.Sən qoru insanları, öz əcəliylə ölən,Məndən rəhmət ummasın öz-özünü öldürən.Tanrıya xidmət üçün, xalqına xidmt üçün,Savaşda ölmək üçün, xidmətdə ölmək üçün.İnsanları sən topla mənə gətirmək üçün,Şeytanı səndən uzaq, iraq yerlərə sürdüm.İnsan oğlu, bunu bil, xoşbəxtlik olsun deyə,Şeytan gəlsə yanna yemək istəmək üçün,Qorxma, ver öz aşını, yaxşılıq olsun deyə.Şeytan gəlsə yanına sənə  aş vermək üçün,Bil ki, edir bu işi bədbəxtlik olsun deyə.Şeytan aş versə əgər, düşün, nə üçün verir,Arzulayır insanlar ulusum olsun deyə.Unutma son sözümü, adımı an hər zaman,Böyük Tanrı həmişə xalqının olsun deyə.Adımı andıqca sən ulusum olacaqsan,Mənə tabe olduqca qut ilə dolacaqsan.

Çox uzaq ölkələrə indi mən gedəcəyəm,Unutma, çox çəkmədən geriyə dönəcəyəm.Tanrı qayıtmayacaq deyə ağlını pozmayasan,De ki, Tanrı gələcək! Bunu unutmayasan!Görür mənim gözlərim bütün yaxşılıqları,Heç yayınmaz gözümdən sənin bədxahlıqların.Dünya ulusu üçün təyin edim yerimə,Sizə baxsın Yapqara, Mandı-Şirə, Sal Yimə.İnsanlara yaxşı bax, ey Yapqara, Yapqara,Şeytan bir gün gələrsə, bil ki, ruhu qapqara!Ölən insanların ruhunu çalacaqdır,Özünün ulusuyçün yurduna alacaqdır.Saqın, varma üstünə, Mandı Şirəyə söylə,Mandı Şirə qutludur, onu yenər böylə”.Dedi: “Ey Bodo-Sunqgü, qoru ayla günəşi,Mandı-Şirə, sən də bax, saxla ayla günəşi!Pisləri yaxşılardan sən uzaq tut, May Tərə,Düşmənləri qövmümdən uzaq tut, Mandı-Şirə.Adımı an hər zaman, təninə güc gəldikcə,Qoyma pis iş tutsunlar, sən əlindən gəldikcə.Ölənlərin mirası qoy hamya paylansın,Bu mirasdan yetimlər, bədbəxtlər də pay alsın.Əgər adı çıxmışsa, bir xanın yaxşı deyə,Sən inanma bu sözə, xalqı da yaxşı dinlə.Öyrət insanlara sən hər dəm yaxşı olmağı,Öyrət tilovla balıq, torla balıq tutmağı.Heyvan da bəsləməyi də öyrət, yolu nədirsə,Öyrət sincab tutmağı, qoy tiksinlər əlbisə.İnsana doğru yolu sən məndən yaxşı,Təlim elə onlara hər şeyi məndən yaxşı”.

Tədqiqatçı A.Acalovun fikrincə, bütün qaynaqlarda Tanrı göylə bağlıdır, yəni, yüksək və qutsaldır. Yaradıcılıq, hamilik, insanların, xalqların və dövlətlərin taleyini müəyyənləşdirmək, əbədilik, ədalət, şəxsləndirilməmiş olan İlahinin başlanğıc, güc və qüdrət qaynağı olması onun başlıca əlamətləridir. Lakin heç bir qaynaqda Tanrı ilə birbaşa əlaqədə olan hər hansı bir ilahi və başqa varlıqdan söhbət getmir. Daha doğrusu, tanrıçılıqda başqa dünya dinlərindəki kimi bir peyğəmbər anlayışı yoxdur.

Əlbəttə ki, onun bu fikri ilə razılaşmaq mümkün deyil. Əgər peyğəmbərlik türklərə tanış olmasaydı, türk dilində onu ifadə etmək üçün ayrıca kəlmə (yalmac, yalavac) olmazdı. Təsadüfi deyil ki, aşağıdakı fraqmentdə həm Mandı-Şirə, həm də Yapqara artıq ölümsüz yumuşçi kimi deyil, ölümlü insan və Tanrının insanlar arasındakı elçiləri-yalmacları (peyğəmbərləri) rolunda çıxış edirlər:

Mandı-Şirə söylədi günlərdən bir gün,

Bir rüzgar alıb məni uçuracaqdır bu gün.Gerçəkdən külək qopdu, Mandı-Şirəni aldı,Bunu görə Yapqara: “Mandı Şirəni”-dedi,Tanrı göyə apardı, artıq bizlərdən getdi.Onu axtarmam artıq, onu görəmməm artıq,Tanrının tək elçisi indi mənəm artıq. 

Bu fraqmentdən anlaşıldığı kimi, Gök Tenqri dininin mənsubları özlərinin ilk peyğəmbəri kimi Mandı-Şirəni, ikincisi kimi isə Yapqaranı qəbul etmişlər. Lakin onların gerçək tarixi şəxsiyyətlər olduğu inandırıcı deyil. Çünki onlardan birincisinin, yəni Mandı-Şirənin adına Radlov variantına nisbətən daha arxaik olan Verbitski variantında da rast gəlinir ki, həmin variantı yuxarıdakı digər fraqmentlərlə tutşdurduqda yumuşçi (mələk) → yalmac (Tanrı elçisi, peyğəmbər) inkişaf sxemini açıq-aşkar görmək mümkündür:

Tanrı gördü ki, Erlik bir işə yaramaz,Erlikin varlığıyla bu dünya da yaşamaz.Yaratdı Mandı-Şirə adlı bir qəhrəmanı,Dedi ki, Erlik deyil, bu qorusun insanı.Mandı-Şirədən başqa sümükləri qamışdanYeddi adam yaratdı, ətləri də torpaqdan.Nəfəsiylə üflədi, tutdu qulaqlarına,Yeddi insanın dərhal can gəldi ruhlarına,Tutdu, burunlarna bir daha da üfldi,Ağıl verdi insana, ruha ağıl eklədi.Müqəddəs Mandı-Şirə insanı qoruyacaq,Onu yaşadacaqdı, düşmənləri qovacaq.

Burada da Mandı-Şirə qoruyucu mələk rolundan daha çox insan rolunda çıxış edir. Deməli, bu obraz sadəcə türk mifik təfəkküründə minillərlə davam edən təkamül nəticəsində peyğəmbərə çevrilmişdir. Amma necə olursa-olsun, təktanrıçı türklər onun həm bir peyğəmbər  olduğuna inanmış və bu inanclarını bəzi miflərdə əbədiləşdirmişlər.

Taricdə, istər səmavi, istərsə də qeyri-səmavi olsun, çox az sayda din var ki, orada mələklərdən söz açılmamış olsun. Məsələn e.ə. VI-V əsrlərdə tarix meydanına çıxdığı bilinən zərdüştilikdə bu varlıqlar “Ameşa Spenta” (amşaspandlar) adlandırılan varlıqlar oynamışlar.

Əhdi-Ətiqdə Allahın iradəsini bəşər övladına ötürmək üçün yaradılan bu varlıqlara dair çox sayda istinadlara gəlmək mümkündür. Onlar həm müjdəçi (İbrahimə gələn üç mələk) və saleh insanların qoruyucularıdırlar (Sodom və Gomorranın məhv edilməsi), günahkarları cəzalandırır (Adəm və Həvvanı cənnətdən qovur) və ya Tanrının özünün (Yaqub, mələklə mübarizə aparır) sirli bir təcəssümü kimi görünürlər.

Buddizmdə dünyanın iyerarxik mənzərəsi mələk iyerarxiyasına çox bənzəyir. Adi-Buddanın (Tanrının) meditasiyası nəticəsində Dhyani Buddası

(mələk iyerarxiyasının 1-ci dərəcəsi) şəklində özünü göstərən Jarmakayanın kosmik cismi ortaya çıxır. İnkişaf etməyən, lakin dünyanın yaranmasında iştirak edən dhyani-bothisattvalar, 2-ci sıradakı mələklərə uyğundur. Manuşa-Buddalarda ilahi iradəni birbaşa insanlığa və insana daşıyan üçüncü sıradakı mələklərlə parelellik müşahidə edilir.

Hinduizmdə kainat aktiv qüvvələrin - mələklərin və iblislərin ilahi bir iyerarxiyası kimi başa düşülür. Bu dünya görünməz bir başlanğıcdan konkret təzahürə qədər 7 mərhələdən ibarətdir. Bunlar birlikdə saysız-hesabsız tanrıların, mələklərin, cinlərin məskunlaşdığı, birlikdə "Dharma" ya, "Karma" vasitəsi ilə Böyük Universal Qanuna, fəaliyyət qanununa tabe olan bir ordu təşkil edir.

Sikhizmdə Əzrayıldan “Azraaiil”dan adı altında bəhs edilməkdədir. Onun adı bu dini təlimin qurucusu Quru Qranth Sahibin qələminə məxsus kitabda çəkilir və eynən İslamda olduğu kimi, o, ölüm mələyi kimi vəsf edilir.

Xristian dinində mələklər və onların funksiyaları

Xristian təliminə görə, bütün mələklər xidmətçi ruhlardır. Onlar Tanrı tərəfindən maddi dünya yaradılmamışdan əvvəl yaradılmışlar vəönəmli güc sahibidirlər. Onların sayı dünyadakı bütün insanlarrın sayından xeyli çoxdur. Mələklərin məqsədləri izzətinin təcəssümü olan Allahı izzətləndirmək, Allahın izzəti üçün lütfü yönəltmək və təcəssüm etdirməkdir. Bu səbəbdən də onlar Allaha həmd edər və Onun tapşırıqlarını yerinə yetirərlər.

Mələklərin də insanlar kimi ağılları var, amma onların ağlı insan ağlından daha mükəmməldir. Onlar əbədidirlər və erkən xristian ikonoqrafiyasında çox vaxt saqqalsız yeniyetmələr şəklində, yüngül dyakon geyimində, arxalarında qanadları (sürət simvolu) olan bir şəkildə, başları üzərində işığı təcəssüm etdirən halqa (nimfa) ilə təsvir olunurlar. Sonrakı dövrlərə aid ikonalarda isə onların qanadlı gənc qızlar şəklində təsəvvür edildiyini görməkdəyik.

Belə hesab edilir ki, mələklərin dünyası Allah tərəfindən sərt iyerarxik qaydada qurulmuş 9 mələk rütbəsindən ibarətdir: Serafim, Xerubim, Taxtlar, Üstünlük, Güc, Hakimiyyət, Başlanğıc, Arxangellər, Mələklər. Bütün mələk ordularına rəhbərlik edən Lusifer ən güclü, ən istedadlı, ən gözəl və Allaha ən yaxın olan idi. O, digər mələklər arasında özünün yüksək mövqeyi ilə qürurlanmağa başladıqdan və Tanrıdan daha yüksək mövqeyə sahib olmaq arzusuna düşdükdən sonra devrilərək qovulmuşdur.

Deyilənə görə, Lüsifer bir çox mələyi yoldan çıxararaq öz tərəfinə çəkməyə bacarmışdır. Belə olan haldə Mikayıl mələk tərəddüddə olan mələkləri Allaha sədaqədə çağırmış, Allaha sədaqət nümayiş etdirən işıqlı mələklərin köməyi ilə onu və tərəfdarlarını göydən yerə atmışdır. Bundan sonra Lüsifer İblis, tərəfdarı olan mələklərsə şeytan və cinlər adlanmağa başlamışlar.

Qovulmuş mələklər əvvəlki güclərindən tamamilə məhrum deyillər və Allahın da izni ilə insanları günah olan düşüncə və istəklərə sövq edə, ilhamlandıra, onlara yol göstərə və incidə bilərlər. Lakin insanlara cinlərdən say baxımından daha çox və daha güclü olan xeyirxah mələklər kömək edir.

Lüsifer və ya İblis Əhdi-Cədiddə ilan, əjdaha kimi təqdim edilir:

Sonra göydə başqa bir əlamət göründü. Budur, yeddibaşlı, onbuynuzlu, al-qırmızı rəngdə böyük əjdaha. Onun başlarında yeddi tac vardı. O, quyruğu ilə göydəki ulduzların üçdə birini süpürüb yerə atdı. Əjdaha doğmaq üzrə olan qadının qabağında dayanıb gözləyirdi ki, o, azad olan kimi körpəsini udsun Qadın bir oğlan uşağı doğdu. Bu oğul bütün xalqlara dəmir çomaqla çobanlıq edəcək. Qadının övladı o andaca Allahın yanına, Onun taxtına aparıldı. Qadın isə çöllüyə qaçdı. Allah onun üçün orada yer hazırlamışdı. Orada qadını 1260 gün ərzində bəsləyəcəkdilər. Sonra göydə müharibə oldu. Mikayıl öz mələkləri ilə əjdahaya qarşı və əjdaha da öz mələkləri ilə onlara qarşı vuruşdu, lakin üstələyə bilmədi. Artıq onlar üçün göydə yer qalmadı. Beləliklə, İblis və Şeytan adlanan böyük əjdaha, bütün dünyanı aldadan qədim ilan yerə atıldı, mələkləri də onunla birlikdə atıldı (Vəhy, 12:3-9).

Xristian ənənəyə görə, mələklərdən aşağıdakıların adları məlumdur: Mikayıl (Mikael), Cəbrayıl (Qabriel), Rafayıl (Rafael), Uriel (Oriel), Yequdel, Selafiil, Varaxiil.

Bunlardan üçünün adı birbaşa Bibliyadan, digərlərinin adları isə rəvayətlərdən qaynaqlanır.

Allah tərəfindən vəftiz olunduqdan sonra hər kəsə göndərilən qəyyum mələklərin varlığına inanılır. Bu düşüncə Matta İncilinin 18-ci fəslinin 10-cu bəndində deyilənlərdən qaynaqlanır:

Baxın ha, bu kiçiklərdən birinə saymazyana yanaşmayın. Bunu bilin ki, onların mələkləri göydə daima səmavi Atamın hüzurunda dururlar.

Şeytanlar qorxu və ehtiraslar aşılamaqla insanların ruhunu ovlamağa çalışırlar. Hər bir insanın qəlbində Allah ilə şeytan arasında "görünməz bir müharibə" gedir. Lakin Allah Özü insanlara şəxsən görünmür, Öz iradəsini insanlara çatdırmağı mələklərə etibar edir.

Bu qayda Allah tərəfindən qoyulmuşdur. Məqsəd daha çox insanın prosesdə iştirak etməsini və bu yolla təqdis olunmalarını təmin etmək üçündür. Bu funksiyanı mələklər, eyni zamanda Əhdi-Ətiq peyğəmbərləri, məsələn, Vəftizçi Yəhya, yerinə yetirirlər.

Bundan əlavə, həm yerdəki, həm də göydəki kilsələr hər bir xristian üçün xüsusi dualar edir və Tanrı da onların qayğısına qalır.

Hər bir mələk və cin fərqli qabiliyyətlərə malikdir. Onlardan bir çoxu müxtəlif sahələrdə "ixtisaslaşıblar", digərləri insanlarda inamı gücləndirir,

başqaları isə başqa bir şeydə kömək edir. Eynilə, cinlər də insanları günaha sövq edən ehtirasları oyadır, bəziləri qəzəb, digərləri puç xəyallar və s. kimi hiss və düşüncələr oyatmaqla məşğuldurlar. Bundan başqa hər şəxsə təyin edilmiş əələklər də var. Hətta bütöv-bütöv şəhərlərin və dövlətlərin himayəçisi olan mələklərin olduğuna da inanılır. Hinayədə olan dövlətlər bir-birləri ilə müharibə vəziyyətində olmaz, olsalar belə, heç vaxt savaşmaz və düşmənçilik etməz, Yer üzündə sülhün bərqərar olması üçün Allaha dua edirlər.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, hesab edilir ki, mələklərin dünyası Allah tərəfindən sərt iyerarxik qaydada qurulmuş 9 mələk rütbəsindən ibarətdir: Serafim, Xerubim, Taxtlar, Üstünlük, Güc, Hakimiyyət, Başlanğıc, Arxangellər, Mələklər.

Bunlar üç çöhrəyə ayrılırlar:I çöhrə.Bura serafimlər, xerubimlər və taxtlar daxil edilirlər.Qədim yunana dilində “serafimlər” (σεραφίμ) adlandırılan bu mələklər

qrupunun adı qədim ivrit dilindən (שרפים) qaynaqlanır və bu dildə yanan, alovlanan, odlu kimi tərcümə edilə bilər. Onlar Allaha olan atəşli məhəbbətləri ilə fərqlənir, bu məhəbbətdən odlanıb-alovlanır, yanıb-yaxılırlar. Altı qanada sahib olduqları söylənilir. Haqlarında Əhdi-Ətiqdə belə deyilir:

Padşah Üziyyə ölən il mən Yehovanı gördüm. O, möhtəşəm, uca bir taxtda oturmuşdu. Libasının ətəkləri məbədi doldururdu. Onun hüzurunda serafimlər durmuşdu. Onların hər birinin altı qanadı var idi. Qanadların ikisi ilə üzlərini, ikisi ilə ayaqlarını örtür, ikisi ilə uçurdular. Serafimlər bir-birini səsləyərək deyirdilər: “Ordular Allahı Yehova müqəddəsdir, müqəddəsdir, müqəddəsdir! Bütün dünya Onun calalı ilə doludur!” Onların səsindən qapı dabanları titrədi və ev tüstü ilə doldu (Əşiya, 6: 1-4).

Qədim yunancada “xerubimlər” (χερουβίμ) kimi səslənən mələklər qrupunun qədim ivrit dilindəki adı “kərubim” və ya “hərublar” (כרובים) kimi səslənməkdədir. Mənası “müdriklilər”, “elmlilər” deməkdir. Himayəçi, bilikləri yayan, müdriklik verən mələklər qrupudur. Haqlarında Əhdi-Ətiqdə belə deyilməkdədir:

Beləliklə, O, insanı qovdu və həyat ağacına gedən yolu qorumaq üçün Ədən bağının şərqində kərrublar (xerubimlər) və aramsız fırlanan yanar qılınc qoydu (Yaradılış, 3: 24).

Baxıb gördüm ki, kərrubların başı üstündəki fəzadan yuxarıda görünüşcə taxtı xatırladan, göy yaquta bənzər bir şey var. Allah kətan paltarlı adama dedi: “Kərrubların altındakı çarxların arasına gir, kərrubların arasından iki ovuc köz götürüb şəhərin üstünə səp”. Gördüm ki, həmin adam ora girdi. 

Adam ora girəndə kərrublar məbədin sağında durmuşdular. Bu vaxt bulud içəri həyətə doldu. Yehovanın calalı kərrubların üstündən qalxıb məbədin astanasına gəldi. Məbəd tədricən buludla doldu. Həyəti isə Yehovanın calalının nuru bürümüşdü. Kərrubların qanadlarının səsi bayır həyətdə eşidilirdi. Bu səs Qadir Allahın səsinə oxşayırdı. 

Sonra O, kətan paltarlı adama buyurdu: “Çarxların, kərrubların arasından od götür”. O girib çarxların birinin yanında durdu. Kərrublardan biri əlini uzadıb kərrubların arasından bir az od götürdü və kətan paltarlının ovuclarına qoydu. O da odu götürüb getdi. Kərrubların qanadlarının altında, sanki, insan əli var idi. 

Baxıb kərrubların yanında dörd çarx gördüm, hər kərrubun yanında bir çarx. Çarxlar xrizolit daşı kimi bərq vururdu. Çarxların görünüşünə gəlincə, dördü də bir-birinə oxşayırdı, sanki, çarx içində çarx var idi. Onlar hərəkət edəndə sağa-sola dönmədən dörd səmtin hər birinə gedə bilirdilər, çünki baş baxan tərəfə gedirdilər. Gedəndə istiqaməti dəyişmirdilər. Kərrubların bədəni, beli, əlləri, qanadları, eləcə də çarxlar, hər kərrubun yanındakı çarx gözlə dolu idi. Mən çarxlara xitab edən bir səs eşitdim: “Çarxlar, irəli!” 

Kərrubların hər birinin dörd üzü var idi. Birincisi kərrub, ikincisi insan, üçüncüsü şir, dördüncüsü isə qartal üzü idi. 

Bunlar Kəbər çayının yanında gördüyüm+ məxluqlar idi. Kərrublar yuxarı qalxırdılar. Kərrublar irəliləyəndə çarxlar onların yanı ilə irəliləyirdi. Kərrublar yerdən yüksəyə qalxmaq üçün qanadlarını qaldıranda çarxlar nə dönmür, nə də onların yanından ayrılmırdı. Kərrublar dayananda çarxlar da dayanırdı, kərrublar qalxanda çarxlar da onlarla birgə qalxırdı, çünki məxluqları hərəkətə gətirən ruh çarxları da hərəkətə gətirirdi. 

Sonra Yehovanın calalı məbədin kandarının üstündən aralanıb kərrubların üstündə durdu. Bu vaxt kərrubların qanadlarını qaldırıb yerdən aralandıqlarını gördüm. Onlar qalxanda çarxlar da onların yanında qalxdı.

Onlar Yehovanın evinin şərq darvazasının ağzında dayandılar. İsrailin Allahının calalı onların üstündə idi. 

Bunlar Kəbər çayının yanında, İsrailin Allahının taxtının altında gördüyüm məxluqlar idi. Ondan bildim ki, onlar kərrub imiş. Dördünün də dörd üzü, dörd qanadı, qanadlarının da altında, sanki, insan əli var idi. Üzləri Kəbər çayının yanında gördüyüm kimi idi. Kərrubların hər biri düz irəli gedirdi (Hizqiyal, 10).

Və kərrubların belinə mindi və uçdu və küləklərin qanadında şığıdı (Zəbur, 17: 11).

Və xalıqı siloma göndərdi. Və oradan kərrubların üzərində oturan Rəbb Sabaofun (Yehovanın) əhd sandığını gətirdilər... (I Padşahlar, 4: 4).

Eyni fikir bir qədər başqa şəkildə “II Padşahlar” kitabının 6-cı fəslinin 2-ci bəndində də təkrarlanmaqdadır:

Və Davud ayağa qalxdı, o və yanında olan xalq, kərrubların üzərində oturan Rəbb Sabaofun (Yehovanın) əhd sandığını gətirmək üçün Yəhudanın Vaal şəhərindən yola düşdülər.

Ey kərrublar üzərində oturan ordular Allahı, İsrailin Allahı Yehova! Dünyadakı bütün səltənətlərin Allahı tək Sənsən. Göyləri, Yeri Sən xəlq etmisən (Əşiya, 37: 16).

 Xerubimlər (kərrubların) 4 qanada və dörd çöhrəyə sahib olduqlarına

inanılır.Taxtlar (qədim yunanca: θρόνοι) Tanrının daşıyan mələklər qrupudur. Tanrı

onların üzərində taxtda oturan kimi oturur. Haqlarında Hizqiyalın kitabında məlumat verilir:

Bu dörd simalı məxluqlara (taxtlara) baxanda gördüm ki, hər məxluqun (taxtın) yanında yerə dəyən çarx var. Çarxların görünüşünə gəlincə, dördü də bir-birinə oxşayır və xrizolit daşı kimi parıldayırdı, quruluşu isə elə idi ki, sanki, çarx içində çarx var idi. Onlar dörd səmtin hər birinə gedə bilirdilər, hərəkət edəndə sağa-sola dönmürdülər. Çarxların çənbərləri o qədər hündür idi ki, heyrət doğururdu. Hər dörd çarxın çənbərlərinin üstü gözlə dolu idi. Məxluqlar (taxtlar) irəlilədikcə çarxlar da onlarla bir irəliləyirdi, yerdən qalxanda çarxlar da onlarla bərabər qalxırdı. Ruh hara getmək istəyirdisə, hara gedirdisə, onlar da ora gedirdilər. Çarxlar onlarla birgə qalxırdı, çünki məxluqları (taxtları) hərəkətə gətirən ruh çarxları da hərəkətə gətirirdi (Hizqiyal, 15-21).

Belə hesab edilir ki, bu mələklərin üzərində əyləşən Tanrı öz hökmlərini oradan verir.

II cöhrə.

Üstünlük (qədim yunanca: κυριότητες, latınca: dominationes; ) mələklərinin hökmdarlara Allahdan gələn qanunlar əsasında ədalətli hakimiyyətin qaydalarını təlqin edir, insanları günaha sövq edən nəfsi tərbiyə etməyi və cilovlamağı öyrədirlər. “Koloslulara” məktubun 1-ci fəslinin 16-cı bəndində onlara işarə edildiyi hesab edilir:

Çünki göydə və yerdə olan hər şey, görünən və görünməyən şeylər: taxt-tac, iqtidar, hökumətlər, hakimiyyət onun vasitəsilə yarandı. Hər şey onun vasitəsilə və onun üçün yaradılıb. 

Güc (ynanca: δυνάμεις, latınca: potestates) mələklərinə “Romalılara” və “Efeslilərə” ünvanlanmış məktublarda işarə edildiyi bildirilir:

Mən əminəm ki, nə ölüm, nə həyat, nə mələklər, nə hakimiyyətlər, nə indiki şeylər, nə gələcək şeylər, nə bir qüvvə (güc)... (Romalılara, 8: 38).

Onu yalnız bu dövrdə deyil, gələcəkdə də hər cür hökumətdən, hakimiyyətdən, qüdrətdən (gücdən), iqtidardan və addan üstün etdi (Efeslilrə, 1: 21).

Hakimiyyət (ynanca: ἐξουσίες, latınca: virtutes) mələklərinə “Koloslulara” məktubun 1-ci fəslinin 16-cı bəndində işarə edildiyi söylənilir:

Çünki göydə və yerdə olan hər şey, görünən və görünməyən şeylər: taxt-tac, iqtidar, hökumətlər, hakimiyyət onun vasitəsilə yarandı. Hər şey onun vasitəsilə və onun üçün yaradılıb.

 Bu mələklərə şeytanların gücünü məhdudlaşdırmaq qüdrəti verildiyinə inanılır.

III cöhrə.

Başlanğıc (ynanca: ἀρχαί, latınca: principates) mələklərinə “Romalılara” (8: 38), “Efeslilərə” (1:21) və “Koloslulara” (1: 16) müraciət məktublarında işarə edildiyi düşünülr. Onlara Kainatı və təbiət qüvvələrini idarə etmək tapşırıldığına inanılır.

Arxangellər (ynanca: ἀρχάγγελοι) baş mələklər hesab edilir. Onlardan sadəcə Mikayılın adı “Vəhy” kitabının 12 fəslinin 7-ci bəndində çəkilir.

Bu mələklər insanların həyatları boyu nə etməli olduqlarına öyrədirlər.Mələklərə (ynanca: ἀγγελοι), yəni sadə mələklərə gəlincə, Onlar barədə

məlumatlara “Vəhy” kitabında rast gəlinir:

Mən göydə möhtəşəm və heyrət doğuran başqa bir əlamət gördüm: yeddi bəla gətirən yeddi mələk. Bunlar axırıncı bəlalar idi, çünki Allahın qəzəbi bunlarla tamamlanırdı (Vəhy, 15: 1).

Yeddi mələk kərənayları çalmağa hazırlaşdı. Birinci mələk kərənayını çaldı. Bu zaman qan qarışıq dolu və alov əmələ

gəlib yer üzünə yağdı. Yerin üçdə biri, ağacların üçdə biri və bütün yaşıl bitkilər yandı. 

Sonra ikinci mələk kərənayını çaldı. Birdən nəhəng dağa oxşar bir şey alov içində dənizə atıldı. Dənizin üçdə biri qana döndü, dənizdə yaşayan canlıların üçdə biri öldü, gəmilərin üçdə biri parçalandı 

Sonra üçüncü mələk kərənayını çaldı. Göydən çıraqtək yanan böyük bir ulduz çayların və bulaqların üçdə birinə düşdü. O ulduzun adı Yovşandır. Suların üçdə biri yovşan kimi acılaşdı və buna görə xeyli adam öldü. 

Sonra dördüncü mələk kərənayını çaldı. Günəşin, ayın və ulduzların üçdə birinə zərbə vuruldu ki, onların üçdə biri qaralsın, gündüzün də, gecənin də üçdə biri qaranlıqda qalsın. 

Sonra mən göy üzündə uçan bir qartal gördüm və onun ucadan dediyi bu sözləri eşitdim: “Qalan üç mələyin çalacağı kərənayların səsinə görə yerdə yaşayanların vay halına, vay halına, vay halına! Çünki onlar kərənaylarını çalmağa hazırlaşırlar”.

Sonra beşinci mələk kərənayını çaldı. Mən göydən yerə düşmüş bir ulduz gördüm. Ona dibsiz quyunun açarı verildi. Ulduz dibsiz quyunu açdı. Quyudan böyük kürədən çıxan tüstüyə bənzər tüstü çıxdı. Həmin tüstüdən günəş və hava qaraldı. Tüstünün içindən yer üzünə çəyirtkələr çıxdı. Onlara yerin əqrəblərinin ixtiyarı kimi ixtiyar verildi. 

Çəyirtkələrə deyilmişdi ki, yer üzündəki heç bir bitkiyə, yaşıllığa və ağaca dəyməsinlər, yalnız alınlarında Allahın möhürü olmayan adamlara zərər vursunlar. 

Çəyirtkələrə tapşırılmışdı ki, insanlara beş ay ərzində əzab versinlər, lakin öldürməsinlər. Onların çəkdiyi əzab əqrəb sancarkən duyulan ağrıya bənzəyir. O vaxt insanlar ölüm axtaracaq, lakin tapmayacaqlar. Onlar ölüm arzulayacaqlar, lakin ölüm onlardan qaçacaq. 

Çəyirtkələr görkəmcə döyüşə hazır atlara bənzəyirdilər. Onların başında, sanki, qızıl tac vardı, üzləri insan üzünə oxşayırdı. Saçları qadın saçı kimi, dişləri şir dişi kimi idi. Sinələrində, sanki, dəmir zireh vardı. Qanadlarından çıxan səs atlara qoşulmuş, döyüşə atılan cəng arabalarının səsinə bənzəyirdi. Bundan əlavə, onların quyruqları ilə neştərləri də əqrəb quyruğuna və neştərinə oxşayırdı. Quyruqlarında insanları beş ay ərzində incitmək ixtiyarı vardı. Dibsiz quyunun mələyi onlara padşahlıq edir. İbranicə onun adı Abaddon, yunanca isə Apolliondur. Bir bəla keçdi.

İrəlidən iki bəla da gəlir. Altıncı mələk kərənayını çaldı. Mən Allahın qarşısındakı qızıl

qurbangahın buynuzlarından çıxan bir səs eşitdim. O səs kərənay çalan altıncı mələyə dedi: “Böyük Fərat çayında əli-qolu bağlanmış dörd mələyi aç burax”. İnsanların üçdə birini öldürmək məqsədilə həmin saat, gün, ay və il üçün hazırlanmış dörd mələk buraxıldı. 

Mən süvari ordunun sayını eşitdim. Süvarilərin sayı iki yüz milyon idi. Vəhydə gördüyüm atların və atlıların görkəmi belə idi: onların əynində al-qırmızı, göy və sarı rəngli zireh vardı. Atların başı şir başına oxşayırdı, ağızlarından alov, tüstü və kükürd püskürürdü. Bu üç bəladan, yəni onların ağzından püskürən alov, tüstü və kükürddən insanların üçdə biri qırıldı. 

Atların gücü ağızlarında və quyruqlarındadır. Onların quyruqları ilana bənzəyir və başları da var. Atlar insanlara bunlarla zərər vururlar. Bu bəlalarda sağ qalan insanlar öz əməllərinə görə tövbə etmədilər, cinlərə və qızıldan, gümüşdən, misdən, daşdan və ağacdan düzəldilmiş, heç nə görməyən, eşitməyən və ayaq tutub yeriməyən bütlərə sitayiş etməkdən əl

çəkmədilər. Onlar törətdikləri qətllərdən, cindarlıqdan, əxlaqsızlıqdan və oğurluqdan əl çəkib tövbə etmədilər.

Mən göydən enən digər bir güclü mələk gördüm. O, buluda bürünmüşdü, başı üzərində göy qurşağı vardı. Üzü günəş kimi, ayaqları alov sütunu kimi idi. Əlində balaca, açıq bir tumar var idi. O, sağ ayağını dənizə, sol ayağını quruya qoydu və şir nərəsinə bənzər gur səslə bağırdı. O, bağıranda yeddi göy gurultusunun səsi eşidildi (Vəhy, 8: 6; 9; 10: 1).

Yuxarıda deyilənləri ümumiləşdirərək bu nəticəyə gəlmək mümkündür:1. Mələklər insanlardan daha güclü və bacarıqlı varlıqlardır.

 Halbuki qüvvətdə və qüdrətdə qat-qat üstün olan mələklər Yehovanın önündə onları (insanları) pisləyib mühakimə etmirlər (II Butrus, 2: 11).

2. Onlar göylərdə maddi aləmdən üstün olan ruhani aləmdə yaşayırlar.3. Onlar ruhani varlıqlardır.4. Görünən və görünməyən hər şey, o cümlədən mələklər Allah tərəfindən

İsa Məsih vasitəsilə yaradılıb.

O, bizi zülmətin hakimiyyətindən qurtardı və sevimli Oğlunun padşahlığına köçürtdü. Biz Oğulun fidyəsi vasitəsilə qurtuluşa, yəni günahlarımızın əfvinə yetişmişik. O, gözəgörünməz Allahın bənzəri, bütün xilqətin ilkidir. Çünki göydə və yerdə olan hər şey, görünən və görünməyən şeylər: taxt-tac, iqtidar, hökumətlər, hakimiyyət onun vasitəsilə yarandı. Hər şey onun vasitəsilə və onun üçün yaradılıb. O, hər şeyin əzəlidir, hər şey onun vasitəsilə mövcud olub (Koloslulara 1: 13-17). 

5. Mələklər nə evlənir nə də törəyir.

6. Onlar “Allahın oğulları”dır.

Bir gün Allah oğulları (mələklər) Yehovanın hüzuruna gəldi. Şeytan da onların arasında idi (Əyyub, 1: 6).

7. Mələklər dünya yaradılmamışdan öncə yaradılıblar və dünya yaradılarkən çox sevinmişlər.

Mən dünyanın təməlini qoyanda sən harada idin?Bilirsənsə, söylə. Bəlkə, bilirsən, kim ona ölçü verib, Ölçü ipini ətrafına kim çəkib?  Təməli nəyin üzərində durur? Onun guşə daşını kim qoyub? Dan ulduzları birgə sevinib-şadlananda, Allah oğullarının (mələklərin) hamısı hayqırıb alqış oxuyanda sən harada idin? (Əyyub, 38: 4-7).

8. Onların sayı çoxdur. Yüz milyonlarla olduğu söylənilir.

Mən taxtın, məxluqların və ağsaqqalların ətrafında durmuş çoxlu mələyi gördüm və onların səsini eşitdim. Onların sayı minlərlə minlər, on minlərlə on minlər idi (Vəhy, 5: 11).

9. Bütün mələıklərin adları var. Bibliyada onlardan yalnız Mikayıl və Cəbrayılın adı çəkilir. Digərlərinki çəkilmir:

O vaxt xalqının himayəsində duran böyük əmir Mikayıl ayağa qalxacaq. Onda xalqlar yaranandan bəri görünməmiş ağır bir zəmanə gələcək. O vaxt sənin xalqın, adı kitabda yazılmış hər kəs qurtulacaq (Dənyal, 12: 1).

Hətta baş mələk Mikayıl Musanın cəsədi barəsində İblislə mübahisə edəndə onu təhqiramiz sözlərlə ittiham etməyə cürət etmədi, sadəcə dedi: “Qoy Yehova səni məhkum etsin” (Yəhuda, 9).

İlsəbanın hamiləliyinin altıncı ayında Allah Cəbrayıl mələyi Cəlilənin Nasirə şəhərinə, Davudun nəslindən olan Yusif adlı adamın nişanlısının yanına göndərdi. Qızın adı Məryəm idi (Luka, 1: 26-27).

Yaqub ondan (mələkdən) soruşdu: “Bəs sənin adın nədir?”. O isə cavabında: “Adım nəyinə gərəkdir?” - dedi və orada ona xeyir-dua verdi (Yaradılış, 32: 29).

O, Yehovanın mələyindən soruşdu: “Sənin adın nədir? Adını söylə ki, dediklərin yerinə yetəndə sənə alqış oxuyaq”. Lakin Yehovanın mələyi ona dedi: “Adımı nə edirsən? Adım xariqüladədir” (Hakimlər, 13: 17-18).

10. Mələklər bir-biri ilə və insanlarla ünsiyyətdədirlər. Danışırlar.

Əgər mən insanların və mələklərin dilində danışıramsa, amma məhəbbətim yoxdursa, onda danqıldayan mis alətdən, cingildəyən sincdən heç nə ilə fərqlənmirəm (I Korinflilərə, 13: 1).

11. Mələklər də insanlar kimi ağla sahibdirlər, düşünür və Allaha həmd-səna edirlər. Yaxşını pisdən seşməyi bacarırlar.

Qəflətən bu mələyin yanında saysız-hesabsız mələklər göründü. Onlar Allahı mədh edərək deyirdilər: “Göylərdəki Allahımıza alqış olsun! Yerdə Onun bəyəndiyi insanlara sülh nəsib olsun!” (Luka, 2: 13-14).

12. Günahla savab, yaxşı ilə pis arsında seçim etmək haqqına sahibdirlər. Günah edən mələklər də vardır.

Sonra o, solundakılara deyəcək: “Rədd olun buradan, lənətə gəlmişlər! İblis və onun mələkləri üçün hazırlanmış əbədi alova gedin! (Matta, 25: 41).

Allah günaha batmış mələklərə rəhm etməyib onları Tartara ataraq hökmə qədər zülmət qaranlığın zəncirlərində saxlayır (II Butrus, 2: 4).

13. Mələklər güc və səlahiyyət sahibidirlər.

Sonra göydə müharibə oldu. Mikayıl öz mələkləri ilə əjdahaya qarşı və əjdaha da öz mələkləri ilə onlara qarşı vuruşdu (Vəhy, 12: 7).

14. Allaha mələkləri vasitəsilə insanlara və xalqlara onların dilində müjdə verir:

Sonra göyün üzü ilə uçan başqa bir mələk gördüm. Bu mələkdə yer üzünün sakinlərinə - hər xalqa, tayfaya, dilə və ümmətə car çəkmək üçün əbədi müjdə vardı. O, ucadan deyirdi: «Allahdan qorxun, Onu ucaldın, çünki

Onun hökm vaxtı yetişdi. Göyü, yeri, dənizi və bulaqları yaradana təzim edin” (Vəhy, 14: 6-7).

15. Mələklər pisləri yaxşılardan ayırırlar.

Bu dövrün yekununda da belə olacaq. Mələklər gəlib pisləri salehlərdən ayıracaq (Matta, 13: 49).

16. Onlar yaxşı adamları yönləndirir, qoruyur, xilas edir və xidmət edirlər.

Həmçinin mələklər barəsində deyir: “O, mələklərini güclü külək edir, xidmətçilərini od-alov edir”. Oğul barəsində isə yazılıb: “Taxtının təməli Allahdır, əbədiyyən, sonsuzadək. Padşahlıq əsan ədalət əsasıdır.  Sən salehliyi sevdin, qanunsuzluğa nifrət etdin. Buna görə Allah, sənin Allahın səni yoldaşlarından daha çox şadlıq yağı ilə məsh etdi”. 

Həmçinin deyilir: “Ey Ağamız, yerin bünövrəsini əzəldən sən qoymusan, göylər də əlinin işidir.  Onlar yox olub gedər, sən isə həmişə var olacaqsan. Hamısı paltar kimi köhnələr, sən onları bürüncək kimi, paltar kimi bükərsən. Onlar dəyişər, sən isə dəyişməzsən, illərin tükənməzdir”. 

O, mələklərdən hansına: “Düşmənlərini kətil kimi ayağının altına qoyanadək sağımda otur”, - deyib? Məgər onların hamısı müqəddəs xidməti icra edən, xilası miras alacaq adamlara xidmət etmək üçün göndərilən ruhani varlıqlar deyillər? (İbranilərə, 1: 7-14).

Yehovanın mələyi Ondan qorxanların ətrafında düşərgə qurur,Onları xilas edir (Zəbur, 34: 7).

Qurani-Kərimdə mələklər barədə nə deyilir?

Qurani-Kərimdə mələklərdən bəhs edilən və ya onların adları çəkilən çox sayda ayə var. Onlar sırası ilə aşağıdakılardır:

ل�وا ق�ا � ة ق� ل�ي ق� ل� ر� ق�� ر� ا ل�ي ل� ل� ق�ا ن�ي ل�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل� ق% ل'& ق� ق) ق�ا ر( ل�ا ق*

ق+ ل, ر$ ق- ل& ل. ن/ ق0 �ل ل1 ر- �ق ق* ق2 ق3ا ن, ا� ل% ل� ر0 ق4 ق* ق5ا ل�ي ل, ل0 ر� ل4 ر1 ق3 ق5ا ل�ي ل� ق6 ر7 ق8 ق�ا

ق9 ل$و ق� ر6 ق8 ق�� ق3ا ل: ق� ر� ق�ا ن�ي ل�ا ق) ق�ا � ق% ق� ل; ن, ق> �ل ق*

ق) ق>ا ق� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق�ى ق� ر: ل5 ق< ق? ق� ق': ل@ ق5ا �' ق Aل ق2 ق$ا Bر ق�� ر� ا Cق Dق آا ق: �' ق ق� ق*

ق1 ل�ي Dل قFا ر: Gل Hر Aل ر9 ل�ا ل2 ق�� Iل Jهق ل2 ق$ا Bر ق�ا ل& ل�ي لLو ل/ �ر ق�ا

Sənin Rəbbin mələklərə: “Mən yer üzündə bir canişin bərqərar edəcəyəm!”– dedikdə, onlar: “Biz Səni həmd-səna ilə təriflədiyimiz və Səni müqəddəs tutduğumuz halda, Sən orada fəsad törədib qan salacaq bir kəsmi yerləşdirəcəksən?”– söylədilər. O dedi: “Şübhəsiz ki, Mən sizin bilmədiklərinizi bilirəm!”

(Allah) Adəmə bütün( şeylərin) adlarını öyrətdi. Sonra onları mələklərə göstərib dedi: “Doğru danışanlarsınızsa, bunların adlarını Mənə deyin!” (Əl-Bəqərə, 30-31).

أبى إبليس إلا� فسجدوا لآدم اسجدوا للملائكة قلنا وإذ

ق1 ل?4 ل� ق ا ر� ا ق1 ل3 ق9 قAا ق* ق? ق/ ر Gق Bر ق*ا

Bir zaman Biz mələklərə: “Adəmə səcdə edin!”– dedikdə, İblisdən başqa (hamısı) səcdə etdi. O imtina edib təkəbbür göstərdi və kafir oldu (Əl-Bəqərə, 34).

Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا ق� ق) ق ا ل3ي ق* ق� ل?4 ر/ �ل ق* Mل ل� Bل ل� ق* Mل Gل ق ل! ق#ا ق3 ق* Mل �' ق ل� ة'*ا ل, ق� ق9 قAا ر1 ق3

ق1 ل?4 ل� ق ا ر� ل� ل'* ل, ق�

Kim Allaha, Onun mələklərinə və elçilərinə, Cəbrailə və Mikailə düşməndirsə, şübhəsiz ki, Allah da o kafirlərə düşməndir (Əl-Bəqərə, 98).

ق? ق� Aق ق3ا ق* � ق9 ق$ا ري ق� Bل ل% ر� ل3 هى ق� ق� ل1 لNي قيا O'ق ا� ل�و Gر ق8 ق3ا ل6وا ق/ 8' ق ق*ا

ق3ا ق* ق? ر- ن0 ا� ق; ق'Hا ا� ق9 ل$و ن� ق6 ل4 ل?*ا ق� Aق ق1 لNي قيا O'ق ا� ق'1 ل هق� ق* ل9 ق$ا ري ق� Bل

ر1 ل3 ل9 ق$ا ن� ق6 ل4 ق3ا ق* � Qق ل�* ق3ا ق* Qق ل�* قJا ق� ل& ق/ا ل& ل1 ري ق ق� ق$ ر� ا ق�ى ق� ق) Rل �ر ل�ا  

ق3ا ق$ا ل5 Hر ل3 ق9 ل$و �' ق ق6 Gق قي ق� � ر? ل� ر ق8 ق#ا ق� ل Hق Gر ل� ل1 ر- �ق ق$ا �' ق ل�ا ق�� ل>و ق4 هى G' ق Sق د, Sق ق�ا

د, Sق ق�ا ر1 ل3 Mل ل& ق1 ن4� قUا ل& ر: Jل ق3ا ق* � Mل �ل ر* Vق ق* ل2 ر? ق$ ر� ا ق1 ري ق& Mل ل& ق9 ل�و ن? ق� ل4

ل$وا ل� ق� ر, ق> ق� ق* � ر: ل5 ل6 ق� Hر ق4 ق�� ق* ر: Jل ل'? Uل ق4 ق3ا ق9 ل$و �' ق ق6 Gق ق4 ق* � Mل �' ق ا� ل9 ر( ل�ا ل& ق'�� ل�ا

Mل ل& ر*ا ق? Wق ق3ا Xق Lر ل/ ق� ق* � Yد ق#ا ق� ر1 ل3 Zل ق? ل� آ� ر� ا ل�ي Mل ق� ق3ا ل] ق?ا Gق Wر ا ل1 ق$ ق�

ق9 ل$و ق� ر6 ق4 ل�وا قAا رو ق� � ر: ل5 ق0 ل� �ر ق�ا

Onlar Suleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər. Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar sehri və Babildə Harut və Marut adlı iki mələyə nazil olanı insanlara öyrədərək kafir oldular. (Mələklər): “Biz ancaq bir sınağıq, sən gəl kafir olma!”– deməmiş (onu) heç kəsə öyrətmirdilər. (Yəhudilər) ərlə arvadı bir-birindən ayıracaq işləri onlardan öyrənirdilər. Lakin onlar Allahın izni olmadan heç kəsə zərər verə bilməzlər. Onlar özlərinə zərər verən, faydası olmayan şeyləri öyrənirdilər. Onlar bilirdilər ki, onu əldə edən kimsə üçün axirətdə heç bir pay yoxdur. Nəfslərinin əvəzində satın aldıqları şey necə də pisdir! Kaş (bunu) biləydilər! (Əl-Bəqərə, 102).

Mل �' ق ا� ل Hق ر6 ق� ر: ل5 ري ق� ق� ق% Lل هق� ل�ا* ل� ق'�ا Aل ر: Jل ق* ل8وا ق3ا ق* ل?*ا ق� Aق ق1 ل\4 �' ق ا ق'9 ل�ا

ق1 ل6ي ق$ �ر ق�ا ل; ق'Hا ق*ا� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا

Kafir olub kafir kimi də ölənlərə Allahın, mələklərin və bütün insanların lənəti olsun! (Əl-Bəqərə, 161).

ق'1 ل هق� ق* ل[ ل? ر ق$ ر� ق*ا Yل ل? Oر ق$ ر� ا ق� ق/ ل� ر: ل Jق ل�و ل* ل'�وا قو ل8 ر9 ق�ا ?' ق ل/ ر� ا Xق ري ق�

ق1 نيي ل/ H' ق ق*ا� ل[ قGا ل ر� ق*ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا ل? ل� آ� ر� ا Cل رو قي ر� ق*ا Mل �' ق ل&ا� ق1 ق3 آا ر1 ق3 ق'? ل/ ر� ا

ق1 لAي ق0ا ق$ ر� ق*ا هى ق3 قGا قي ر� ق*ا هى ق& ر? ل> ر� ا ل*ي ق( Mل ن/ Sل هى ق� ق� ق) ق$ا ر� ا ق8ى آا ق*

وآتى لاة الص� وأقام قاب الر وفي ائلين والس� بيل الس� وابن

ل�ي ق1 ل?4 ل& ا ' ق ق*ا� � ل,*ا Jق ق�ا ق(ا ل�ا ر: Jل ل, ر5 ق6 ل& ق9 ل�و ل$و ر� ق*ا Zق قAا R'ق ا�

ل�وا ق, Fق ق1 ل\4 �' ق ا ق% Lل هق� ل�ا* � ل; ر�ا ق/ ر� ا ق1 لSي ق* ل2 ق'?ا U'ق ق*ا� ل2 قBا ر�ا ق/ ر� ا

ق9 ل>و G' ق ل$ ر� ا ل: Jل ق% Lل هق� ل�ا* ق*

Yaxşı əməl üzünüzü məşriqə və məğribə tərəf çevirməyiniz deyildir. Lakin yaxşı əməl (sahibləri) Allaha, Axirət gününə, mələklərə, kitablara, peyğəmbərlərə iman gətirən, sevdiyi malı qohum-əqrəbaya, yetimlərə, kasıblara, müsafirlərə, dilənənlərə və kölələrin azad edilməsinə sərf edən, namaz qılıb zəkat verən, əhd bağladıqda əhdlərini yerinə yetirən, sıxıntı və xəstəlik üz verdikdə, habelə döyüşdə səbr edən şəxslərdir. Onlar imanlarında doğru olanlardır. Müttəqi olanlar da elə məhz onlardır (Əl-Bəqərə, 177).

ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا Cل ق$ا ق ر� ا ق1 ل3 د� ق� bل ل�ي Mل �' ق ا� ل: ل5 قي ل8 ر�ا ق4 ر9 ق�ا ق'�� ل�ا ق9 ل?* cل Hر ق4 ر� Jق

ل� ل3و ل�� ر� ا dل �ق ر? ل8 Mل �' ق ا� ق�ى ل�ا ق* � ل? ر3 ق�� ر� ا قي Uل ل� ق*

Yoxsa onlar ancaq onu gözləyirlər ki, Allah bulud kölgəsində mələklərlə birlikdə gəlsin və iş bitmiş olsun? (Bütün) işlər Allaha qaytarılacaqdır (Əl-Bəqərə, 210).

ر1 ل3 ل Hق ل ي Bق Mل ل�ي Qل ل&و 'Gا ق ا� ل: ل قي ل8 ر�ا ق4 ر9 ق�ا Mل ل ر� ل3 ق ق4 آا ق'9 ل�ا ر: ل5 ل'ي ل/ �ق ر: ل5 ق� ق) ق�ا ق*

ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا Mل ل� ل$ ر- ق8 ق9 ل�* قJا ل) آا ق* هى Bق ل3و ل) آا ق+ ق? ق8 ق'$ا ل3 ل 'ي ق ل> ق& ق* ر: ل ن& ق�

  ق1 لHي ل3 Iر ل3 ر: Gل Hر Aل ر9 ل�ا ر: ل ق� ة ق4 آ� ق� ق% ل� هق( ل�ي ق'9 ل�ا

Peyğəmbərləri onlara dedi: “Onun hökmdarlığının əlaməti sizə bir sandığın gəlməsidir. Onun içərisində Rəbbinizdən bir təskinlik, Musanın ailəsindən və Harunun ailəsindən qalan (bəzi) şeylər vardır. Onu mələklər gətirəcək. Əgər siz möminsinizsə, bu sizin üçün bir dəlildir” (Əl-Bəqərə, 248).

ق1 ق3 آا ل'� Aل � ق9 لHو ل3 Iر ل$ ر� ق*ا Mل ن& ق� ر1 ل3 Mل ري ق� ل�ا ق) Rل �ر ل�ا ق$ا ل& ل) لBو ق'? ا� ق1 ق3 آا

Mل ل� Bل ل� ر1 ل3 د, Sق ق�ا ق1 ري ق& Yل ن? ق� �ل ق�� Mل ل� Bل ل� ق* Mل ل/ Gل Aل ق* Mل Gل ق ل! ق#ا ق3 ق* Mل �' ق ل&ا�

ل? ي ل ق$ ر� ا ق% ري ق� ل�ا ق* قHا &' ق ق� ق% �ق ق?ا ر� eل � قHا ر6 Nق ق�ا ق* قHا ر6 ل$ Bق ل�وا ق�ا ق*

Peyğəmbər öz Rəbbindən ona nazil edilənə iman gətirdi, möminlər də (iman gətirdilər). Hamısı Allaha, Onun mələklərinə, kitablarına və elçilərinə iman gətirdilər. (Onlardedilər): “Biz Onun elçiləri arasında fərq qoymuruq!”

Onlar dedilər: “Eşitdik və itaət etdik! Ey Rəbbimiz! Səndən bağışlanma diləyirik, dönüş də yalnız Sənədir!” (Əl-Bəqərə, 285).

fل ر0 ل> ر� ل&ا ة$ا ل! ق�ا ل: ر� ل6 ر� ا ل�و ل�ا* ق* ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا قو Jل ق'�� ل�ا Mق هق� ل�ا ق�� Mل �' ق ق�ا Mل �' ق ا� ق, ل5 Wق

  ل: ل ي ق- ر� ا Rل 4Rل ق6 ر� ا قو Jل ق'�� ل�ا Mق هق� ل�ا ق��

Allah Özündən başqa tanrının olmadığına şahidlik etdi, mələklər və elm sahibləri də (şahidlik etdilər). (Allah əbədi olaraq) ədalətli olmaqdadır. Ondan başqa ilah yoxdur, Qüdrətlidir, Müdrikdir (Ali-İmran, 18).

ق+ ل? Oن ق/ ل4 Mق �' ق ا� ق'9 ق�ا ل[ ق?ا ر- ل$ ر� ا ل�ي ن�ي ق ل4 ل: ل! ق�ا قو Jل ق* ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا Mل ر8 Dق قHا ق�

ق1 ل3 'يا ة ل/ �ق ق* ة�ا و ل Sق ق* ة,ا ني Bق ق* Mل �' ق ا� ق1 ل3 د ق$ ل� ق ل& ة�ا ن, ق ل3 هى قي ر- قي ل&

ق1 ل-ي ل� ا ' ق ا�

O, mehrabda durub namaz qılarkən mələklər onu çağırdılar: “Allah səni, Allah tərəfindən olan Kəlməni təsdiq edən, (qövmünün) ağası, nəfsinə hakim və əməlisalehlərdən bir peyğəmbər olacaq Yəhya ilə müjdələyir” (Ali-İmran, 39).

ل+ ق? ق'5 Nق ق* ل+ ق�ا gق Fر ا Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا ل: ق4 ر? ق3 ق4ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا hل ق� ق�ا ر( ل�ا ق*

ق1 ل$ي ق� ق6ا ر� ا ل2 ق0ا �ل هى ق� ق� ل+ ق�ا gق Fر ق*ا

Bir zaman mələklər dedilər: “Ey Məryəm! Həqiqətən, Allah səni seçdi, təmizlədi və seçib aləmlərin qadınlarından üstün etdi (Ali-İmran, 42).

Mل ل$ Bر ا Mل Hر ل3 د ق$ ل� ق ل& ل+ ل? Oن ق/ ل4 Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا ل: ق4 ر? ق3 ق4ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا hل ق� ق�ا ر( ل�ا

ق1 ل3 ق* Zل ق? ل� آ� ر� ق*ا قيا �ر ل', ا� ل�ي ة5ا ل�ي ق* ق: ق4 ر? ق3 ل1 ر& ا ق0ى ل�ي ل. ل0ي ق$ ر� ا

ق1 ل&ي ق'? ق> ل$ ر� ا

O zaman mələklər dedilər: “Ey Məryəm! Həqiqətən, Allah səni Öz tərəfindən, adı Məryəm oğlu İsa Məsih olan bir kəlimə ilə müjdələyir. O, bu dünyada və axirətdə şan-şöhrətli və (Allaha) yaxınlaşdırılmışlardan olacaqdır (Ali-İmran, 45).

ر: Aل ل? ل3 ر�ا ق4 ق�ا � ة&ا ق&ا ر� ق�ا ق1 نيي ل/ H' ق ق*ا� ق ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل\*ا iل G'ق ق8 ر9 ق�ا ر: Aل ق? ل3 ر�ا ق4 ق�� ق*

ق9 ل$و ل� ر0 ل3 ر: Gل �ر ق�ا ر( ل�ا ق, ر6 ق& ل? ر� ل ر� ل&ا

O sizə mələkləri və peyğəmbərləri özünüzə tanrılar qəbul etməyi buyurmaz. Məgər o sizə, siz müsəlman olduqdan sonra kafir olmağı əmr edərmi? (Ali-İmran, 80).

ق1 ل6ي ق$ �ر ق�ا ل; ق'Hا ق*ا� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا Mل �' ق ا� ق Hق ر6 ق� ر: ل5 ري ق� ق� ق'9 ق�ا ر: Jل jل قRا �ق ق% Lل هق� ل�ا*

Onların cəzası, şübhəsiz ki, Allahın, mələklərin və bütün insanların onları lənətləməsidir (Ali-İmran, 87).

ر: Aل Dر ل, ر$ ل4 ق\ا Jهق ر: Jل ل� رو ق� ر1 ل3 ر: Aل ل8و ر�ا ق4 ق* ل>وا G' ق ق8 ق* ل?*ا ل/ ر ق8 ر9 ل�ا � هى ق� ق&

ق1 ل3ي نو ق0 ل3 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق1 ل3 kد ق�� آا ل ق0 ر$ iق ل& ر: ل ل'& ق�

Əlbəttə, siz səbr etsəniz, (Allahdan) qorxsanız və onlar bu saat sizin üstünüzə hücuma keçsələr, Rəbbiniz nişanlanmış beş min mələklə sizə yardım edər (Ali-İmran, 125).

ل�وا ق�ا � ر: Gل Hر Aل ق: ل�ي ل�وا ق�ا ر: ل5 ل0 ل� �ر ق�ا ل$ي ل� قbا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: Jل ق'�ا قو ق8 ق1 ل\4 �' ق ا ق'9 ل�ا

ة ق6 Bل ق*ا Mل �' ق ا� ل� ر� ق�ا ر1 ل ق8 ر: ق� ق�ا ل�وا ق�ا ل� � ر� ق�� ر� ا ل�ي ق1 ل�ي ق6 Uر Gق ر0 ل3 'Hا ق Aل

ة?ا ي ل ق3 Qر ق2 قBا ق* � ل: H' ق ق5 �ق ر: Jل ق*ا ر�ا ق3 ق% Lل هق� ل�ا* ق� � ق5ا ل�ي ل?*ا �ل ق5ا Gل ق�

Mələklər özlərinə zülm edənlərin canlarını alarkən (onlara): “Siz nə halda idiniz?”– deyəcəklər. Onlar: “Biz yer üzündə zəif insanlar idik!”– deyəcəklər. (Mələklər də onlara): “Məgər Allahın torpağı o qədər geniş deyildimi ki, siz orada hicrət edəydiniz?”– deyəcəklər. Onların sığınacaqları yer Cəhənnəmdir. Ora nə pis dönüş yeridir (Ən-Nisa, 97).

ق) R'ق �ق ل\ي ق'� ا ل[ قGا ل ر� ق*ا Mل ل� لBو ق� ق* Mل �' ق ل&ا� لHوا ل3 آا لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ا ق5ا ل'4 ق�ا ق4ا

Mل �' ق ل&ا� ر? ل� ر ق4 ر1 ق3 ق* � ل� ر/ ق� ر1 ل3 ق) Rق �ر ق�ا ل\ي ق'� ا ل[ قGا ل ر� ق*ا Mل ل� لBو ق� هى ق� ق�

ة,ا ل6ي ق& ة�� ق#ا ق< ق'� ق< ر, ق> ق� ل? ل� آ� ر� ا Cل رو قي ر� ق*ا Mل ل� Bل ل� ق* Mل ل/ Gل Aل ق* Mل Gل ق ل! ق#ا ق3 ق*

Ey iman gətirənlər! Allaha, Onun Elçisinə və Elçisinə nazil etdiyi Kitaba və ondan əvvəl nazil etdiyi kitablara iman gətirin! Allahı, Onun mələklərini, kitablarını, elçilərini və Axirət gününü inkar edən şəxs dərin bir azğınlığa düşmüşdür (Ən-Nisa, 136).

ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا � Mل ل$ ر� ل6 ل& Mل ق� Rق �ر ق�ا � ق% ري ق� ل�ا ق) Rق �ر ق�ا ق$ا ل& ل, ق5 Oر ق4 Mل �' ق ا� ل1 ل هق�

ة,ا ل5ي Wق Mل �' ق ل&ا� هى ق� Aق ق* � ق9 ل,* ق5 Oر ق4

Fəqət Allah sənə nazil etdiyinə şahiddir. O, bu (Quranı) Öz elmi ilə nazil etmişdir. Mələklər də (buna) şahiddirlər. Şahid olaraq Allah kifayətdir (Ən-Nisa, 166).

ق9 ل&و ق'? ق> ل$ ر� ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق�� ق* Mل �' ق ل� ة,ا ر/ ق� ق9 ل و ق4 ر9 ق�ا ل. ل0ي ق$ ر� ا lق ل Hر Gق ر0 ق4 ر1 ق�

  ة6ا ل$ي �ق Mل ري ق� ل�ا ر: Jل ل? Oل ر- قي ق0 ق� ر? ل/ ر Gق ر0 ق4 ق* Mل ل8 Dق ق/ا ل� ر1 ق� lر ل Hر Gق ر0 ق4 ر1 ق3 ق*

Nə (İsa) Məsih Allahın qulu olmağı özünə ar bilər, nə də (Allaha) yaxın olan mələklər. (Allah) Ona ibadət etməyi özlərinə ar bilənlərin və təkəbbürlük göstərənlərin hamısını Öz hüzuruna toplayacaqdır (Ən-Nisa, 172).

ق': ل@ ل? ر3 ق�� ر� ا قي Uل ل> ق� ة ا ق� ق3 قHا ر� Rق �ر ق�ا رو ق� ق* � ل% ق� ق3 Mل ري ق� ق� ق) Rل �ر ل�ا ق�� رو ق� ل�وا ق�ا ق*

ق9 ل?* cق Hر ل4 ق��

ق9 ل0و ل/ ر� ق4 ق3ا ر: ل5 ري ق� ق� قHا ر0 ق/ ق� ق� ق* ة#ا �ل ق� ل] قHا ر� ق6 ق7 ق� ة ا ق� ق3 ل] قHا ر� ق6 �ق رو ق� ق*

Onlar: “Nə üçün ona mələk endirilməyib?”– dedilər. Əgər biz mələk endirsəydik, iş bitmiş olardı, onlara isə möhlət verilməzdi. Əgər biz onu mələk etsəydik, əlbəttə, onu kişi edərdik və onları bir daha düşdükləri şübhəyə salardıq (Əl-Ənam, 8-9).

ق2 ق�ا ق(ا ل�ا هى G' ق Sق ة cق ق� Sق ر: ل ري ق� ق� ل� Bل ر? ل4 ق* � ل] Dل ق/ا ل� Yق رو ق� ل? Jل ق>ا ر� ا قو Jل ق*

ق9 لNو ن? ق� ل4 ق�� ر: Jل ق* قHا ل� Bل ل� Mل Gر �' ق قو ق8 Qل رو ق$ ر� ا ل: Aل ق, Sق ق�ا

Qullara aid (hər şeyə) Qadir olan da Odur. O sizə gözətçi (mələklər) göndərir. Nəhayət sizlərdən birinə ölüm gəldiyi zaman elçilərimiz (mələklər) onun canını alırlar və heç bir səhvə yol vermirlər (Əl-Ənam, 61).

ر1 ق3 ل: ق* ق� bر ل1 ق�ا ق'$ لM على افترى ل3 �' ق ة&ا ا� ل\ Aر* ق ق) ق�ا قي ق�ا Sل ق'ي ل�ا* ق� ر: ل�ا ق� ق*

mق لM ل4و ري ق� ل2 ل�ا ري Wر1 ق ق3 ق) ق* ل) ق�ا Rل �ر ل�ا Bق� ق nر ق) ق3ا ل3 Rق �ر لM ق�ا �' ق رو ا� ق� ترى ق*

ل( ق9 ل�ا ل$و ل� ق'cا لQ ل�ي ا� ق?ا ق$ eق Qل رو ق$ ر� ل ا ق ل! ق#ا ق$ ر� لgو ق*ا Bل ر: ق&ا ل5 ل,4 ر4 ق�ا

ل�وا ل? ر� ل: ق�ا ل ق0 ل� �ر قC ق�ا رو قي ر� ق9 ا ر* Rق ر7 ق[ ل8 ق\ا ل9 ق� ل5و ر� ق$ا ا ر: ل& Gل Hر Aل

ق9 ل�و ل>و لM على ق8 �' ق ق? ا� ري eق oن ق- ر� ر: ا Gل Hر Aل ر1 ق* لM ق� ل8 ق4ا ق9 آا ل?* ل/ ر Gق ر0 ق8

Allaha qarşı yalan uydurandan və ya özünə vəhy olunmadığı halda: “Mənə də vəhy olunmuşdur” – söyləyəndən və: “Mən də Allahın nazil

etdiyinin bənzərini endirəcəyəm” – deyəndən daha zalım kim ola bilər? Zalımları ölüm girdabında olduqda, mələklərin də əllərini uzadıb: “Canlarınızı çıxarın! Allaha qarşı nahaq sözlər söylədiyinizə və Onun ayələrinə təkəbbür göstərdiyinizə görə bu gün siz cəzalandırılacaqsınız!”(– dediklərini )bircə görəydin (Əl-Ənam, 93).

ر: ل5 ري ق� ق� ق�ا ر? Oق Sق ق* هى ق8 رو ق$ ر� ا ل: ل5 ق$ �' ق Aق ق* ق ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: ل5 ري ق� ل�ا قHا ر� R'ق �ق قHا �' ق ق�ا رو ق� ق*

ق'1 ل هق� ق* Mل �' ق ا� ق2 قOا ق4 ر9 ق�ا ق'�� ل�ا لHوا ل3 Iر لي ل� ل�وا قAا ق3ا ة#ا ل/ ل� د2 ري Wق ق'� Aل

ق9 ل�و ق5 ر7 ق4 ر: Jل ق? nق Aر ق�ا

Əgər Biz onlara mələkləri göndərsəydik, ölülər də onlarla danışsaydı və hər şeyi onların qarşısına toplasaydıq, Allah istəməyincə, onlar iman gətirməzdilər. Lakin onların çoxu (bunu) bilmir (Əl-Ənam, 111).

قي ل8 ر�ا ق4 ر* ق�ا ق% ل'& ق� قي ل8 ر�ا ق4 ر* ق�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: ل5 قي ل8 ر�ا ق8 ر9 ق�ا ق'�� ل�ا ق9 ل?* cل Hر ق4 ر� Jق

ة0ا ر� �ق dل ق� Hر ق4 ق�� ق% ن& ق� Qل ق4ا آا pل ر6 ق& ل8ي ر�ا ق4 Cق رو ق4 � ق% ن& ق� Qل ق4ا آا pل ر6 ق&

ل� ل� � ة?ا ري ق� ق5ا �ل ق$ا ل�ا4 ل�ي hر ق/ ق0 Aق ر* ق�ا ل� ر/ ق� ر1 ل3 hر Hق ق3 آا ر1 ل ق8 ر: ق� ق5ا �ل ق$ا ل�ا4

ق9 ل?* cل Gق Hر ل3 �ا' ق ل�ا ل?*ا cل Gق �ر ا

Yoxsa onlar ancaq ya mələklərin, ya Rəbbinin və yaxud da Rəbbinin bəzi əlamətlərinin gəlməsini gözləyirlər? Rəbbinin bəzi əlamətləri gələcəyi gün əvvəlcə iman gətirməmiş və ya imanında bir xeyir qazanmamış kimsəyə iman gətirməsi fayda verməyəcəkdir. De: “Gözləyin, şübhəsiz ki, Biz də gözləyirik” (Əl-Ənam, 158).

Cق Dق آ� ل� ل,*ا ل7 Bر ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل� قHا ر� ل� ق': ل@ ر: Aل ق�ا ر� ق'و Fق ق': ل@ ر: Aل قHا ر> ق� ق� ر, ق> ق� ق*

ق1 ل,4 �ل ق'0ا ا� ق1 ل3 ر1 ل ق4 ر: ق� Xق ل�ي ر& ل�ا ق'�� ل�ا ل,*ا ق7 ق0 ق�

Sizi xəlq etdik, sonra sizə surət verdik, sonra da mələklərə: “Adəmə səcdə edin!”– dedik. İblisdən başqa (hamısı) səcdə etdi. O, səcdə edənlərdən olmadı (Əl-Əraf, 11).

ر1 ل3 ق$ا ل5 Hر ق� قي ل� ل** ق3ا ق$ا ل5 ق� قي ل, ر/ لي ل� ل9 قgا ري O'ق ا� ق$ا ل5 ق� ق; قو Bر قو ق�

ر9 ق�ا ق'�� ل�ا Zل ق? ق7 O'ق ا� ل] ل\ Jهق ر1 ق� ق$ا ل ل'& ق� ق$ا Aل ق5ا �ق ق3ا ق) ق�ا ق* ق$ا ل5 ل8 آا رو Bق

ق1 ل,4 ل� قiا ر� ا ق1 ل3 ق�ا ل و ق8 ر* ق�ا ل1 ري ق ق� ق3 ق�ا ل و ق8

Şeytan onların bir-birindən gizli qalan ayıb yerlərini özlərinə göstərmək üçün onlara pıçıldayıb dedi: “Rəbbiniz sizə bu ağacı yalnız ona görə qadağan etmişdir ki, siz mələk və ya (Cənnətdə) əbədi qalanlardan olmayasınız” (Əl-Əraf, 20).

Mل ق� ق* Mل �ق ل-و ن/ ق0 ل4 ق* Mل ل8 Dق ق/ا ل� ر1 ق� ق9 ل?* ل/ ر Gق ر0 ق4 ق�� ق% ن& ق� ق, Hر ل� ق1 ل\4 �' ق ا ق'9 ل�ا

ق9 ل,* ل7 ر0 ق4

Rəbbinin dərgahında olan (mələklər) Ona ibadət etməkdə təkəbbürlük göstərmir, Onu tərifləyir və yalnız Ona səcdə edirlər (Əl-Əraf, 206).

ق1 ل3 lد ر� ق�ا ل& ر: Aل ل', ل$ ل3 ن�ي ق�ا ر: ل ق� ق[ ق7ا Gق Bر ق�ا ر: ل &' ق ق� ق9 لnو ي ل Gق ر0 ق8 ر( ل�ا

ق1 ل�ي Dل ر? ل3 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا

O vaxt siz Rəbbinizdən kömək diləyirdiniz. O da: “Mən sizə bir-birinin ardınca gələn min mələklə yardım edəcəyəm”– deyə duanızı qəbul etmişdi (Əl-Ənfal, 9).

لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ا لGوا ن/ nق ق� ر: ل ق6 ق3 ن�ي ق�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق�ى ل�ا ق% ل'& ق� لSي ل4و ر( ل�ا

Yق رو ق� ل&وا ل? ر< ق�ا qق ر� ل'? ا� ل?*ا ق� Aق ق1 ل\4 �' ق ا ل[ ل�و ل� ل�ي ل>ي ر� ل�ا Bق

د9 قHا ق& ق'� Aل ر: ل5 Hر ل3 ل&وا ل? ر< ق*ا Yل قHا ر� ق�� ر� ا

O zaman Rəbbin mələklərə: “Mən sizinləyəm! İman gətirənləri gücləndirin. Mən kafirlərin qəlbinə qorxu salacağam. Onların boyunlarını vurun və barmaqlarının hamısını kəsin!”(– deyə) vəhy etmişdi (Əl-Ənfal, 12).

ق9 ل&و ل? Uر ق4 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا � ل?*ا ق� Aق ق1 ل\4 �' ق ا ق'�ى قو Gق ق4 ر( ل�ا sه ق? ق8 رو ق� ق*

oل ل?4 ق- ر� ا ق[ ق\ا ق� ل�وا ل(* ق* ر: Jل ق� ق&ا Dر ق�ا ق* ر: ل5 Jق ل�و ل*

Kaş sən kafirləri mələklər onların canını alarkən görəydin. (Mələklər) onların üzünə və yanlarına vura-vura (deyirdilər:) “Dadın yandırıcı odun əzabını! (Əl-Ənfal, 50).

ل? ر ق3 ر: ل5 ق� ق(ا ل�ا ر: ل5 Gر ق'0 ق3 ق2 ق'?ا ق< ل, ر6 ق& ر1 ل3 ة ق$ Sر ق� ق; ق'Hا ا� قHا ر� ق( ق�ا ق(ا ل�ا ق*

ق9 ل?* ل ر$ ق8 ق3ا ق9 ل/و Gل ر ق4 قHا ق� Bل ل� ق'9 ل�ا � ة?ا ر ق3 tل ق? Bر ق�ا Mل �' ق ا� ل� ل� � قHا ل8 ق4ا آا ل�ي

İnsanlara üz verən bəladan sonra onlara bir mərhəmət daddırdığımız zaman ayələrimizə qarşı hiyləgərlik etməyə çalışarlar. De: “Allah daha tez hiylə qurar”. Şübhəsiz ki, elçilərimiz (mələklər) qurduğunuz hiylələri yazırlar (Yunus, 21).

ر9 ق�ا ق+ ل� ر, Fق Mل ل& oل ل! ق<ا ق* ق% ري ق� ل�ا هى Sق ل4و ق3ا pق ر6 ق& ل+ ل� ق8ا ق% ق'� ق6 ق� ق�

ل? ل\4 �ق hق �ر ق�ا ق$ا �' ق ل�ا � ل% ق� ق3 Mل ق6 ق3 ق2 ق�ا ر* ق�ا Rل Hر Aق Mل ري ق� ق� ق) Rل �ر ل�ا ق�� رو ق� ل�وا ل>و ق4

ل� لAي ق* د2 ري Wق ن� Aل هى ق� ق� Mل �' ق ق*ا�

Onların: “Nə üçün ona bir xəzinə endirilməyib yaxud onunla bir mələk gəlməyib?”– deməkləri üzündən, bəlkə də, sənə gələn vəhyin bir hissəsini tərk edəcəksən və buna görə köksün daralacaq. Sən ancaq qorxudansan. Allah isə hər şeyi Qoruyandır (Hud, 12).

Cل ق#ا Bق ق) ق�ا � ة3ا ق#ا Bق ل�وا ق�ا sه ق? Oر ل/ ر� ل&ا ق: لJي ق?ا ر& ل�ا قHا ل� Bل ل� Qر ق2 ق�ا ر, ق> ق� ق* �

د\ لHي Sق د� ر7 ل6 ل& ق2 ق�ا ر9 ق�ا uق ل/ ق� ق$ا ق�

ة ق� ل�ي ر: ل5 Hر ل3 Xق �ق ر* ق�ا ق* ر: Jل ق? ل �ق Mل ري ق� ل�ا ل� ل ق8 ق�� ر: ل5 ق4 ل, ر4 ق�ا sه ق�ا ق� ق'$ا ق� ق� �

vد ل�و Cل رو ق� هى ق� ل�ا قHا ر� Bل ر� ل�ا �ا' ق ل�ا lر iق ق8 ق�� ل�وا ق�ا

Elçilərimiz (mələklər) İbrahimə (İshaqın doğulacağı barədə) müjdə gətirdilər və: “Salam!”– dedilər. O da: “Salam!”– dedi və dərhal (gedib) qızardılmış bir buzov gətirdi. (İbrahim mələklərin) yeməyə əl vurmadıqlarını gördükdə onlar onun xoşuna gəlmədi və onların yanında canına qorxu düşdü. Onlar dedilər: “Qorxma! Həqiqətən, biz Lut qövmünə göndərilmişik” (Hud, 69-70).

ر: ل5 �' ق ل�ا ق* � ق% ن& ق� ل? ر3 ق�ا ق2 ق�ا ر, ق� Mل �' ق ل�ا � ق\ا Jهق ر1 ق� ر� ل? ر� ق�ا ل: لJي ق?ا ر& ل�ا ق4ا

Dد *Dل ر? ق3 ل? ري eق ل[ ق\ا ق� ر: ل5 ل8ي آا

(Mələklər)(dedilər:) “Ey İbrahim! Bundan (bu mübahisədən) əl çək. Çünki Rəbbinin əmri artıq gəlmişdir və onlara qarşısıalınmaz bir əzab gələcəkdir” (Hud, 76).

ق% ل� Jر ق�ا ل& ل? Bر ق�ا ق� � ق% ري ق� ل�ا ل�وا ل ق4 ر1 ق� ق% ن& ق� ل� Bل ل� �ا' ق ل�ا vل ل�و ق4ا ل�وا ق�ا

ق5ا ل/ ي ل ل3 Mل �' ق ل�ا � ق% ق8 ق�ا ق? ر3 ا ق'�� ل�ا ل, Sق ق�ا ر: ل Hر ل3 hر ل� Gق ر� ق4 ق�� ق* ل� ري �' ق ا� ق1 ل3 dد gر ل> ل&

qد ل?4 ق> ل& ل. ر/ ل' ا� Xق ري ق� ق�ا � ل. ر/ ل' ا� ل: Jل ق, ل� رو ق3 ق'9 ل�ا � ر: ل5 ق& قFا ق�ا ق3ا

(Mələklər) dedilər: “Ey Lut! Biz sənin Rəbbinin elçiləriyik. Onlar əsla sənə zərər yetirə bilməzlər. Gecənin bir vaxtında ailənlə birlikdə yola düş. Qoy içinizdən, arvadından başqa heç kəs dönüb arxaya baxmasın. Çünki onların başına gələcək müsibət onun da başına gələcəkdir. Onların (həlak olmaq) vaxtı səhərdir. Məgər səhər yaxın deyilmi?” (Hud, 81).

hر ق8 آا ق* ة�ا ق G' ق ل3 ق'1 ل5 ق� Qر ق, Gق ر� ق�ا ق* ق'1 ل5 ري ق� ل�ا hر ق� Bق ر� ق�ا ق'1 Jل ل? ر ق$ ل& hر ق6 ل$ Bق ق'$ا ق� ق�

Mل Hق ر4 ق�ا ق� ق'$ا ق� ق� � ق'1 ل5 ري ق� ق� wر ل? ر� ا hل ق� ق�ا ق* ةHا ن ي Bل ق'1 ل5 Hر ل3 Zد ق, Sل ق*ا ق'� Aل

ق\ا Jهق ر9 ل�ا ة?ا Oق ق& ق\ا Jهق ق3ا Mل �' ق ل� xق قSا ق1 ر� ل� ق* ق'1 ل5 ق4 ل, ر4 ق�ا ق1 ر6 g'ق ق� ق* Mل �ق ر? ق/ Aر ق�ا

ل: ل?4 Aق ل% ق� ق3 ق'�� ل�ا

Qadın onların dedi-qodularından xəbər tutduqda (qonaqlığa gəlmək üçün) onlara xəbər göndərdi və onlar üçün mütəkkələr hazırladı (məclis qurdu), onların hər birinə bir bıçaq verdi və (Yusufa): “Onların qarşısına çıx!”– dedi. (Qadınlar) (Yusufu) gördükdə onu o qədər təriflədilər ki, (unudub meyvə əvəzinə) öz əllərini kəsdilər və dedilər: “Allah saxlasın! Bu ki bəşər deyil. Bu ancaq hörmətə layiq bir mələkdir!” (Yusif, 31).

ق'9 ل�ا � Mل �' ق ا� ل? ر3 ق�ا ر1 ل3 Mل �ق لcو ق� ر- ق4 Mل ل� ر� ق� ر1 ل3 ق* Mل ر4 ق, ق4 ل1 ري ق& ر1 ل3 Qل ق/ا ن> ق6 ل3 Mل ق�

Mل �' ق ا� Dق ق�ا ق�ا ق(ا ل�ا ق* � ر: ل5 ل0 ل� �ر ق�ا ل& ق3ا ل?*ا ني ق ل4 هى G' ق Sق Cد رو ق> ل& ق3ا ل? ني ق ل4 ق�� Mق �' ق ا�

د) ق*ا ر1 ل3 Mل �ل *Dل ر1 ل3 ر: ل5 ق� ق3ا ق* � Mل ق� D'ق ق? ق3 ق#ا ق� ة2ا لBو Cد رو ق> ل&

Allahın əmri ilə insanın həm önündə, həm də arxasında daim onunla birlikdə olub onu qoruyan mələklər vardır. Həqiqətən də, insanlar nəfslərində olanı dəyişmədikcə, Allah da onlarda olanı dəyişməz. Əgər Allah hər hansı bir camaata pislik etmək istəsə, heç nə onun qarşısını ala bilməz. Onların Ondan başqa ixtiyar sahibi yoxdur (Ər-Rad, 11).

oق ل� قوا ' ق ا� ل� Bل ر? ل4 ق* Mل Gل ق� ل�ي ر1 ل3 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا ل] ل, ر$ ق- ل& ل, ر� ق'? ا� ل. ن/ ق0 ل4 ق*

ل, ل,4 Wق قو Jل ق* Mل �' ق ا� ل�ي ق9 ل�و Dل ق7ا ل4 ر: Jل ق* ل2 قOا ق4 ر1 ق3 ق5ا ل& qل ي ل لي ق�

ل) ق-ا ل$ ر� ا

Göy gurultusu həmd edərək Ona təriflər deyir. Mələklər də Onun qorxusundan (təriflər deyirlər). (Allah) ildırımlar göndərib istədiyini vurur. Onlar Allah barəsində mübahisə edirlər. Halbuki O, şiddətli cəza verəndir (Ər-Rad, 13).

ر: ل5 �ل ق*ا Vر ق�ا ق* ر: ل5 ل! ق&ا آا ر1 ل3 ق. ق� Fق ر1 ق3 ق* ق5ا �ق ل�و ل� ر, ق4 د9 ر, ق� Qل ق'Hا �ق

د[ ق&ا ن� Aل ر1 ل3 ر: ل5 ري ق� ق� ق9 ل�و ل� ر, ق4 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا � ر: ل5 ل8 '4ا ق ن� ل( ق*

ل� ق',ا ا� ق/ى ر> ل� ق: ر6 Hل ق� � ر: ل8 ر? ق/ Fق ق$ا ل& ر: ل ري ق� ق� Cل ق#ا Bق

...əməlisaleh ataları, zövcələri və övladları ilə birlikdə daxil olacaqları Ədn bağları hazırlanmışdır. Mələklər bütün qapılardan onların yanına daxil olub( deyəcəklər): “Səbr etdiyinizə görə sizə salam olsun! Axirət yurdunuz necə də gözəldir!” (Ər-Rad, 23-24).

ق1 ل�ي Dل ا ' ق ا� ق1 ل3 hق Hر Aل ر9 ل�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل&ا قHا ل8ي ر�ا ق8 ق3ا رو ق�

ق1 ل?4 cق Hر ل3 ة(ا ل�ا ل�وا قAا ق3ا ق* oن ق- ر� ل&ا ق'�� ل�ا ق ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل) Rن Hق �ل ق3ا

Əgər doğru danışanlardansansa, nəyə görə (dediyinə şahidlik edə bilən) mələkləri bizə gətirmirsən? Biz mələkləri ancaq haqqı (bərqərar etmək üçün) endiririk. O zaman kafirlərə möhlət verilməz (Əl-Hicr, 7-8).

د�ا ق$ Sق ر1 ل3 د) ا ق ر� Fق ر1 ل3 ة?ا Oق ق& oل ل� ق�ا ن�ي ل�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل� ق% ل'& ق� ق) ق�ا ر( ل�ا ق*

د9 لHو ر0 ق3

Bir zaman Rəbbin mələklərə dedi: “Mən başqa şəklə düşmüş qara palçıqdan, (toxunduqda saxsı kimi) səs çıxaran quru gildən insan yaradacağam! (Əl-Hicr, 28).

ق9 ل6و ق$ �ر ق�ا ر: ل5 ل'� Aل ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق, ق7 ق0 ق�

Mələklərin hamısı (ona) səcdə etdilər (Əl-Hicr, 30).

د: ل�ي ق� Cد ق#ا ل ل& ق+ ل? Oن ق/ �ل �ا' ق ل�ا ر� �ق رو ق8 ق�� ل�وا ق�ا

(Mələklər İbrahimə): “Qorxma! Həqiqətən, biz səni bilikli bir oğulla müjdələyirik!”– dedilər (Əl-Hicr, 53).

ر9 ق�ا ل] Dل ق/ا ل� ر1 ل3 ل2 قOا ق4 ر1 ق3 هى ق� ق� ل] ل? ر3 ق�ا ر1 ل3 mل ل'?* ل&ا� ق ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل) Rن Hق ل4

ل9 ل>و 8' ق ق�ا ق�ا ق�ا ق'�� ل�ا Mق هق� ل�ا ق�� Mل �' ق ق�ا ل�*ا ل\ �ر ق�ا

(Allah) Öz hökmü ilə qullarından istədiyi kimsəyə mələkləri vəhylə göndərib buyurur: “(Qullarımı) qorxudub xəbərdar edin ki, Məndən başqa ilah yoxdur. Məndən qorxun!” (Ən-Nəhl, 2).

ق'Hا Aل ق3ا ق: ق� ق'0 ا� لوا ق> ر� ق�ا ق� � ر: ل5 ل0 ل� �ر ق�ا ل$ي ل� قbا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: Jل ق'�ا قو Gق ق8 ق1 ل\4 �' ق ا

ق9 ل�و ق$ ر6 ق8 ر: Gل Hر Aل ق$ا ل& ل: ل�ي ق� Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا هى ق� ق& � د2 لBو ر1 ل3 ل� ق$ ر6 �ق

Mələklər özlərinə zülm edən kimsələrin canlarını aldıqları zaman onlar boyun əyib: “Biz heç bir pislik etmirdik!”(– deyəcəklər) (Onlara deyiləcək): “Xeyr! Şübhəsiz ki, Allah sizin nələr etdiyinizi bilir (Ən-Nəhl, 28).

ل�وا ل� Dر ا ل: ل ري ق� ق� Cل ق#ا Bق ق9 ل�و ل>و ق4 � ق1 ل/ي ني Nق ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: Jل ق'�ا قو Gق ق8 ق1 ل\4 �' ق ا

ق9 ل�و ق$ ر6 ق8 ر: Gل Hر Aل ق$ا ل& ق H' ق ق7 ر� ا

ق% ل� هق\ Aق ق% � ن& ق� ل? ر3 ق�ا قي ل8 ر�ا ق4 ر* ق�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: ل5 قي ل8 ر�ا ق8 ر9 ق�ا ق'�� ل�ا ق9 ل?* cل Hر ق4 ر� Jق

ر: ل5 ق0 ل� �ر ق�ا ل�وا قAا ر1 ل هق� ق* Mل �' ق ا� ل: ل5 ق$ ق� bق ق3ا ق* � ر: ل5 ل� ر/ ق� ر1 ل3 ق1 ل\4 �' ق ا ق� ق6 ق�

ق9 ل$و ل� cر ق4

O kəslər ki, tər-təmiz olduqları halda, mələklər onların canını alıb deyirlər: “Sizə salam olsun! Əməllərinizə görə Cənnətə girin!”

Yoxsa (kafirlər) mələklərin onların yanına gəlməsindən və yaxud Rəbbinin əmrinin gəlməsindən başqa bir şeymi gözləyirlər? Onlardan əvvəlkilər də belə etmişdilər. Allah onlara zülm etmədi, lakin onlar özləri özlərinə zülm edirdilər (Ən-Nəhl, 32-33).

د &' ق قDا ر1 ل3 ل� ر� ق�� ر� ا ل�ي ق3ا ق* Qل ق*ا ق$ا ق'0 ا� ل�ي ق3ا ل, ل7 ر0 ق4 Mل �' ق ل� ق*

ق9 ل?* ل/ ر Gق ر0 ق4 ق�� ر: Jل ق* ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا

Göylərdə və yerdə olanların hamısı, heyvanlar da, mələklər də təkəbbür göstərmədən Allaha səcdə qılırlar (Ən-Nəhl, 49).

ر: ل �ق' ل�ا � ة@ا ق�ا ل�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق1 ل3 ق\ iق 8' ق ق*ا ق1 لHي ق/ ر� ل&ا ر: ل ل'& ق� ر: Aل ق�ا Fر ق�ا ق� ق�ا

ة$ا لcي ق� ة�� رو ق� ق9 ل�و ل>و Gق ق�

Doğrudanmı Rəbbiniz oğlanları sizin üçün seçib, (Özünə isə) mələklərdən qızlar götürüb?! Siz, həqiqətən də, olduqca yaramaz söz danışırsınız (Əl-İsra, 40).

ل, ل7 Bر ق�ا ق�ا ق) ق�ا Xق ل�ي ر& ل�ا ق'�� ل�ا ل,*ا ق7 ق0 ق� Cق Dق آ� ل� ل,*ا ل7 Bر ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل� قHا ر� ل� ر( ل�ا ق*

ةHا لNي hق ر> ق� ق� ر1 ق$ ل�

Bir zaman mələklərə: “Adəmə səcdə edin!”– demişdik. İblisdən başqa (hamısı) səcdə etdi. O dedi: “Mən Sənin palçıqdan yaratdığınamı səcdə edəcəyəm?!” (Əl-İsra, 61).

Mل �' ق ل&ا� قي ل8 ر�ا ق8 ر* ق�ا ة�ا ق0 Aل قHا ري ق� ق� hق ر$ ق� Vق ق$ا Aق ق2 ق$ا ق'0 ا� fق ل> ر0 ل8 ر* ق�ا

ة#ا ل/ي ق� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا

...yaxud, iddia etdiyin kimi, göyü parça-parça üstümüzə yağdırmayınca; və ya Allahı və mələkləri qarşımıza gətirməyincə... (Əl-İsra, 92).

قHا ر� R'ق Hق ق� ق1 نHي Lل ق$ gر ل3 ق9 لOو ر$ ق4 ل ق ل! ق#ا ق3 ل� ر� ق�� ر� ا ل�ي ق9 قAا رو ق� ر� ل�

ة�� لBو ق� ة ا ق� ق3 ل2 ق$ا ق'0 ا� ق1 ل3 ر: ل5 ري ق� ق�

De: “Əgər yer üzündə arxayın gəzib dolaşanlar mələklər olsaydı, əlbəttə, onlara göydən bir mələk (elçi) göndərərdik” (Əl-İsra, 95).

ق1 ل3 ق9 قAا Xق ل�ي ر& ل�ا ق'�� ل�ا ل,*ا ق7 ق0 ق� Cق Dق آ� ل� ل,*ا ل7 Bر ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل� قHا ر� ل� ر( ل�ا ق*

ر1 ل3 ق2 قيا ل� ر* ق�ا Mل Gق 4' ق ن� ل( ق* Mل �ق ل\* iل G' ق Gق ق� ق�ا � Mل ن& ق� ل? ر3 ق�ا ر1 ق� oق ق0 ق� ق� ن1 ل7 ر� ا

ق'cا ل�� Xق Lر ل& � ل'* ل, ق� ر: ل ق� ر: Jل ق* ل�ي *Dل ة�� ق, ق& ق1 ل$ي ل�

Bir zaman Biz mələklərə: “Adəmə səcdə edin!”– demişdik. İblisdən başqa hamısı səcdə etdi. (İblis) cinlərdən idi. O, Rəbbinin əmrinə boyun əymədi. Onlar sizin düşməniniz olduğu halda, siz Məni qoyub onu və onun nəslini özünüzə dostmu tutursunuz? Zalımlar üçün bu necə də yarıtmaz mübadilədir! (Əl-Kəhf, 50).

ر: ق� ق* ل� ر/ ق� ر1 ل3 ق% Gل ر> ق� ق� ر, ق� ق* ل1 ني Jق ق'ي ق� ق� قو Jل ق% ل'& ق� ق) ق�ا ق% ل� هق\ Aق ق) ق�ا

ةLا ري Wق ل% ق8

(Mələk) dedi: «Elədir, lakin Rəbbin buyurdu: “Bu, Mənim üçün asandır. Axı əvvəlcə sənin özünü də sən heç bir şey deyilkən xəlq etmişdim!” (Məryəm, 9).

ة'يا Aل Vق ة3ا ق#ا eل ل% ق� qق Jق ق�� ل� ل% ن& ق� ل) لBو ق� ق�ا ق�ا ق$ا �' ق ل�ا ق) ق�ا

(Mələk) dedi: “Mən sənə ancaq pak bir oğlan bəxş etmək üçün Rəbbinin elçisiyəm” (Məryəm, 19).

ل; ق'Hا ل�� ة ق4 آا Mل ق� ق6 ر7 Hق ل� ق* � ل1 ني Jق ق'ي ق� ق� قو Jل ل% ل'& ق� ق) ق�ا ل% ل� هق\ Aق ق) ق�ا

ة'يا Uل ر> ق3 ة?ا ر3 ق�ا ق9 قAا ق* � 'Hا ق ل3 ة ق$ Sر ق� ق*

(Mələk )dedi: «Elədir, lakin Rəbbin buyurdu: “Bu, Mənim üçün asandır. Biz onu insanlar üçün bir möcüzə və Öz tərəfimizdən bir mərhəmət edəcəyik. (Bu,) hökmü verilmiş bir işdir”» (Məryəm, 21).

ق1 ري ق& ق3ا ق* قHا ق� ر� ق� ق3ا ق* قHا ل,4 ر4 ق�ا ق1 ري ق& ق3ا Mل ق� � ق% ن& ق� ل? ر3 ق�ا ل& ق'�� ل�ا ل) R'ق Hق Gق �ق ق3ا ق*

ة'يا ل0 �ق ق% ل'& ق� ق9 قAا ق3ا ق* ق% � ل� هق(

(Mələklər dedi:) “Biz (dünyaya) ancaq sənin Rəbbinin əmri ilə enirik. Önümüzdə, arxamızda və onların arasında nə varsa, Ona məxsusdur. Rəbbin unudan deyildir” (Məryəm, 64).

أبى إبليس إلا� فسجدوا لآدم اسجدوا للملائكة قلنا وإذ

Bir zaman mələklərə: “Adəmə səcdə edin!”– demişdik. İblisdən başqa hamısı səcdə etdi. O, (səcdədən) imtina etdi (Ta ha, 116).

ق9 ل3و ق? ر ل3 Dل ق/ا ل� ر� ق& � Mل �ق ق-ا ر/ Bل � ة,ا ق� ق* ل1 هق$ Sر ق'? ا� ق\ iق ق'8 ا ل�وا ق�ا ق*

يعملون بأمره وهم بالقول يسبقونه لا

(Kafirlər): “Ər-Rəhman (Özünə )övlad götürdü!”– dedilər. O, pakdır, müqəddəsdir! Əksinə, (o mələklər )möhtərəm qullardır. (Mələklər) Ondan qabaq danışmazlar; onlar ancaq Onun əmrini yerinə yetirərlər (Əl-Ənbiya, 26-27).

ل\ي ق'� ا ل: ل ل3 رو ق4 ق\ا Jهق ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: Jل '>ا ق ق� Gق ق8 ق* ل? ق/ Aر ق�� ر� ا tل Rق ق� ر� ا ل: ل5 �ل Rل ر- ق4 ق��

ق9 ل,* ق� ل8و ر: Gل Hر Aل

Ən böyük dəhşət belə onları kədərləndirməyəcək. Mələklər onları qarşılayıb: “Bu sizə vəd olunmuş gününüzdür!”(– deyəcəklər.) (Əl-Ənbiya, 103).

dل ل$ي Bق Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا ل; � ق'Hا ا� ق1 ل3 ق* ة#ا Bل ل� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق1 ل3 ل�ي gق ر ق4 Mل �' ق ا�

ل? ي ل ق&

Allah mələklərdən də elçilər seçir, insanlardan da. Həqiqətən, Allah Eşidəndir, Görəndir! (Əl-Həcc, 75).

ل, ل?4 ل4 ر: ل ل� nر ل3 ل? Oق ق& ق'�� ل�ا ق\ا Jهق ق3ا Mل ل3 رو ق� ر1 ل3 ل?*ا ق� Aق ق1 ل\4 �' ق ا ل�ا ق# ق$ ر� ا ق) ق>ا ق�

ق\ا هق5 ل& قHا ر6 ل$ Bق ق3ا ة ق ل! ق#ا ق3 ق) Rق �ر ق�� ق� Mل �' ق ا� ق2 قWا رو ق� ق* ر: ل ري ق� ق� ق� U'ق ق� Gق ق4 ر9 ق�ا

ق1 ل�ي ق'* ق�� ر� ا قHا ل! ق&ا آا ل�ي

Qövmünün kafir zadəganları dedilər: “O da sizin kimi sadəcə bir insandır. Sizə böyüklük etmək istəyir. Əgər Allah (elçi göndərmək) istəsəydi, mələklər göndərərdi. Biz bunu ulu babalarımızdan eşitməmişik (Əl-Muminun, 24).

Yل قوا Bر ق�� ر� ا ل�ي لOي ر$ ق4 ق* Cق ق6ا g'ق ا� ل� Aل ر�ا ق4 ل) لBو ق'? ا� ق\ا Jهق ل) ق3ا ل�وا ق�ا ق* �

نذيرا معه فيكون ملك إليه أنزل لولا

Onlar dedilər: “(Bu) necə elçidir ki, yemək yeyir, bazarları gəzib dolaşır. Nə üçün ona özü ilə birlikdə xəbərdarlıq edən bir mələk göndərilmədi? (Əl-Furqan, 7).

ر* ق�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا قHا ري ق� ق� ق) Rل �ر ل�ا ق�� رو ق� ق�ا ق2 ق>ا ل� ق9 ل�و ر? ق4 ق�� ق1 ل\4 �' ق ا ق) ق�ا ق*

ة?ا ل/ي Aق ة'وا Gل ل� روا Gق ق� ق* ر: ل5 ل0 ل� �ر ق�ا ل�ي ل?*ا ق/ ر Gق Bر ا ل, ق> ق� � قHا &' ق ق� sه ق? �ق

Bizimlə qarşılaşacaqlarını güman etməyənlər dedilər: “Nə üçün bizə mələklər göndərilmədi? Niyə biz Rəbbimizi görmürük?” Onlar özləri haqqında yüksək fikirdə oldular və böyük üsyankarlıq etdilər. Məhz mələkləri görəcəkləri gün günahkarlara heç bir müjdə olmayacaqdır. (Mələklər )deyəcəklər: “(Cənnətə girməyiniz) qadağandır, qadağan!” (Əl-Furqan, 21-22).

ة#ا 4Rل Hر ق8 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق) Rن �ل ق* Cل ق$ا ق ر� ل&ا ل2 ق$ا ق'0 ا� oل <' ق Oق ق8 Cق رو ق4 ق*

Həmin gün göy buludla parçalanacaq və mələklər (yerə) endiriləcəkdir (Əl-Furqan, 25).

إلى الظلمات من ليخرجكم وملائكته عليكم يصلي ال�ذي هو

ة$ا لSي ق� ق1 لHي ل3 Iر ل$ ر� ل&ا ق9 قAا ق* � ل� ل'Hو ا�

Sizi zülmətlərdən nura çıxartmaq üçün sizə rəhm edən Odur. Onun mələkləri də (sizin üçün bağışlanma diləyərlər). (Allah) möminlərə qarşı Rəhmlidir (Əl-Əhzab, 43).

لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ا ق5ا ل'4 ق�ا ق4ا � ني ل/ H' ق ا� ق�ى ق� ق9 ل'�و ق ل4 Mل Gق ق ل! ق#ا ق3 ق* Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا

ة$ا ل�ي ر0 ق8 ل$وا ن� Bق ق* Mل ري ق� ق� ل'�وا Fق

Doğrudan da, Allah və Onun mələkləri Peyğəmbərə xeyir-dua verirlər. Ey iman gətirənlər! Siz də ona xeyir-dua verib kamil ədəb-ərkanla salamlayın (Əl-Əhzab, 56).

ر1 ق� tق Rن ل� ق(ا ل�ا هى G' ق Sق � Mل ق� ق9 ل( ق�ا ر1 ق$ ل� ق'�� ل�ا ل] ق, Hر ل� ل ق� ق�ا O'ق ا� dل ق� Hر ق8 ق�� ق*

ل? ل/ي ق ر� ا ل'ي ل� ق6 ر� ا قو Jل ق* � o'ق ق- ر� ا ل�وا ق�ا � ر: ل ل'& ق� ق) ق�ا ق(ا ق3ا ل�وا ق�ا ر: ل5 ل& ل�و ل�

Onun qarşısında, izin verdiyi kəslərdən başqa, heç kimin şəfaəti fayda verməz. Nəhayət, (mələklərin) qəlbindən qorxu keçib getdikdə onlar: “Rəbbiniz nə buyurdu?”– deyə soruşarlar, digərləri isə: “Haqqı (buyurdu)! O, Ucadır, Böyükdür!”– deyə cavab verərlər (Əs-Səba, 23).

ل�وا قAا ر: Aل ق'4ا ل�ا ل2 ق�� Iل Jهق ق�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل� ل) ل>و ق4 ق': ل@ ة6ا ل$ي �ق ر: Jل ل? Oل ر- ق4 Cق رو ق4 ق*

ق9 ل,* ل/ ر6 ق4

ق'1 ل7 ر� ا ق9 ل,* ل/ ر6 ق4 ل�وا قAا ر� ق& � ر: ل5 �ل *Dل ر1 ل3 قHا ل'ي ل� ق* hق �ر ق�ا ق% �ق ق-ا ر/ Bل ل�وا ق�ا

ق9 لHو ل3 Iر ل3 ر: ل5 ل& ر: Jل ل? nق Aر ق�ا

O gün (Allah) onların hamısını toplayacaq, sonra da mələklərə buyuracaq: “Bunlar sizəmi ibadət edirdilər?” (Mələklər) deyəcəklər: “Sən paksan, müqəddəssən! Onlar deyil, Sənsən bizim Hamimiz! Xeyr, onlar cinlərə ibadət edirdilər. Əksəriyyəti də məhz onlara iman gətirmişdi” (Əs-Səba, 40-41).

ة#ا Bل ل� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل� ل� ق�ا ل� ر� ق�� ر� ق*ا Qل ق*ا ق$ا ق'0 ا� ل? Nل ق�ا Mل �' ق ل� ل, ر$ ق- ر� ا

ل2 قOا ق4 ق3ا oل ر� iق ر� ا ل�ي ل, 4Rل ق4 � tق ق&ا ل� ق* yق ق#ا ل@ ق* هى Hق nر ق3 د ق- Hل �ر ق�ا ل�ي ل�ا*

ل? ل,4 ق� د2 ري Wق ن� Aل هى ق� ق� Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا

Göyləri və yeri Yaradan, mələkləri iki, üç və dörd qanadlı elçilər edən Allaha həmd olsun! O, xəlq etdiklərindən istədiyini artırır. Həqiqətən, Allah hər şeyə qadirdir (Əl-Fatır, 1).

qد �ل ق�ا ن� Aل ر1 ل3 ق9 ل�و ق\ ر> ل4 ق* هى ق� ر� ق�� ر� ا ل�ا ق# ق$ ر� ا ق�ى ل�ا ق9 ل6و ق'$ ق'0 ق4 ق��

Onlar (cinlər) artıq ali topluma (mələklərin söhbətlərinə) qulaq asa bilməzlər və hər tərəfdən üstlərinə (yandırıb yaxan alovlar) yağdırılar (Əs-Saffat, 8).

ق9 ل,* ل/ ر6 ق4 ل�وا قAا ق3ا ق* ر: ل5 �ق ق*ا Vر ق�ا ق* ل$وا ق� bق ق1 ل\4 �' ق ا ل?*ا Oل Sر ا

ل: ل-ي ق7 ر� ا vل ق?ا Fل هى ق� ل�ا ر: Jل ل,* Jر ق�ا Mل �' ق ا� ل9 *Dل ر1 ل3

(Mələklərə belə əmr olunacaq:) “Toplayın bir yerə zalımları, onların yoldaşlarını və ibadət etdiklərini – Allahdan başqa. Onları Cəhənnəm yoluna yönəldin (Əs-Saffat, 22-23).

ق9 ل,* Jل قWا ر: Jل ق* ة@ا ق�ا ل�ا ق ق ل! ق#ا ق$ ر� ا قHا ر> ق� ق� Cر ق�ا

Yoxsa Biz mələkləri dişi yaratmışıq və onlar da (buna) şahid olublar? (Əs-Saffat, 150).

Cل ل�و ر6 ق3 Cل ق>ا ق3 Mل ق� ق'�� ل�ا 'Hا ق ل3 ق3ا ق*

(Mələklər dedi): “Bizlərdən hər kəsin müəyyən bir yeri vardır (Əs-Saffat, 164).

د1 لNي ر1 ل3 ة?ا Oق ق& oل ل� ق�ا ن�ي ل�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل� ق% ل'& ق� ق) ق�ا ر( ل�ا

Bir zaman sənin Rəbbin mələklərə belə demişdi: “Mən palçıqdan bir insan yaradacağam (Əs-Sad, 71).

ق9 ل6و ق$ �ر ق�ا ر: ل5 ل'� Aل ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق, ق7 ق0 ق�

Mələklərin hamısı birlikdə səcdə etdi... (Əs-Sad, 73).

ق1 ل?4 ل� ق ا ر� ا ق1 ل3 ق9 قAا ق* ق? ق/ ر Gق Bر ا Xق ل�ي ر& ل�ا ق'�� ل�ا

Sən mələklərin, Ərşi əhatə edərək, Rəbbinə həmd ilə təriflər dediklərini görəcəksən. Onların arasında ədalətlə hökm veriləcək və: “Aləmlərin Rəbbi olan Allaha həmd olsun!”– deyiləcəkdir (Əs-Sad, 75).

ل�وا Dر ق�ا ل�وا ق�ا � هى ق� ق& ل�وا ق�ا � Qل قHا ني ق/ ر� ل&ا ر: ل ل� Bل ل� ر: ل ل8ي ر�ا ق8 ل% ق8 ر: ق� ق* ق�ا ل�وا ق�ا

  د) ق#ا ق< ل�ي ق'�� ل�ا ق1 ل?4 ل� ق ا ر� ا ل2 ق�ا Dل ق3ا ق*

(Mələklər) deyəcəklər: “Məgər elçiləriniz açıq-aydın dəlillər gətirməmişdilər?” Onlar: “Əlbəttə (gətirmişdilər)!”– deyəcəklər. (Mələklər) (də:) “Elə isə özünüz yalvarın!”– deyəcəklər. Kafirlərin yalvarması isə boş şeydir (Ğafır, 50).

ق'�� ل�ا ل,*ا ل/ ر6 ق8 ق'�� ق�ا ر: ل5 ل� ر� ق� ر1 ل3 ق* ر: ل5 ل,4 ر4 ق�ا ل1 ري ق& ر1 ل3 ل� Bل ل'? ا� ل: ل5 ر8 ق2 ق�ا ر( ل�ا

Mل ل& ر: Gل ر� Bل ر� ل�ا ق$ا ل& �ا' ق ل�ا ق� ة ق ل! ق#ا ق3 ق) Rق �ر ق�� ق� قHا ل'& ق� ق2 قWا رو ق� ل�وا ق�ا � Mق �' ق ا�

ق9 ل?* ل� قAا

Onlara önlərindən və arxalarından: “Yalnız Allaha ibadət edin!”(– deyə əmr edən) elçilər gəlmişdi. Onlar isə: “Əgər Rəbbimiz istəsəydi, mələklər endirərdi. Biz sizinlə göndərilənlərə inanmırıq!”– demişdilər (Füssulət, 14).

ق'�� ق�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: ل5 ري ق� ق� ل) R'ق Hق Gق ق8 ل3وا ق>ا Gق Bر ا ق': ل@ Mل �' ق ا� قHا ل'& ق� ل�وا ق�ا ق1 ل\4 �' ق ا ق'9 ل�ا

ق9 ل,* ق� ل8و ر: Gل Hر Aل لGي �' ق ا ل H' ق ق7 ر� ل&ا ل?*ا Oل ر& ق�ا ق* ل�وا Rق ر- ق8 ق�� ق* ل�وا قiا ق8

Həqiqətən də: “Rəbbimiz Allahdır!”– deyib sonra düz yol tutan kəslərə mələklər nazil olub (deyirlər:) “Qorxmayın və kədərlənməyin! Sizə vəd olunan Cənnətlə sevinin! (Füssulət, 30).

ق9 ل-و ن/ ق0 ل4 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا � ق'1 ل5 ل� رو ق� ر1 ل3 ق9 ر? g'ق ق� Gق ق4 Qل ق*ا ق$ا ق'0 ا� Dل ق ا ق8

قو Jل Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا ق�� ق�ا ل� � ر� ق�� ر� ا ل�ي ر1 ق$ ل� ق9 ل?* ل� ر Gق ر0 ق4 ق* ر: ل5 ن& ق� ل, ر$ ق- ل&

ل: لSي ق'? ا� ل� ل�و ق ر� ا

Sanki göylərin bir-birinin üstündən çatlayıb yarılmasına az qalır. Mələklər də Rəbbinə həmd ilə təriflər deyir və yerdəkilər üçün bağışlanma diləyirlər. Həqiqətən, Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir (Əş-Şura, 5).

ر: ل5 ق> ر� ق� ل,*ا ل5 Wق ق�ا � ة@ا ق�ا ل�ا ل1 هق$ Sر ق'? ا� Dل ق/ا ل� ر: Jل ق1 ل\4 �' ق ا ق ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل�وا ق6 �ق ق*

  ق9 ل�و ق�ا ر0 ل4 ق* ر: ل5 ل8 Dق ق5ا Wق qل Gق ر Gل Bق

Onlar Mərhəmətli (Allahın) qulları olan mələkləri qız hesab etdilər. Məgər onlar (mələklərin) yaradılışının şahidi olublar? Onların bu şahidliyi yazılacaq və buna görə cavab verməli olacaqlar (Əz-Züxruf, 19).

الملائكة معه جاء أو ذهب من أسورة عليه ألقي فلولامقترنين

Nə üçün ona qızıl bilərziklər taxılmayıb və onunla birlikdə bir-birinin ardınca mələklər gəlməyib? (Əz-Züxruf, 53).

ق9 ل�و ل� iر ق4 ل� ر� ق�� ر� ا ل�ي ة ق ل! ق#ا ق3 ر: ل Hر ل3 قHا ر� ق6 ق7 ق� ل2 قOا �ق رو ق� ق*

Əgər istəsəydik, yer üzündə içinizdən sizi əvəz edəcək mələklər yaradardıq (Əz-Züxruf, 60).

ر: Jل ق� ق&ا Dر ق�ا ق* ر: ل5 Jق ل�و ل* ق9 ل&و ل? Uر ق4 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: ل5 Gر �' ق قو ق8 ق(ا ل�ا lق ري ق ق�

Bəs mələklər onların üzlərinə və arxalarına vura-vura canlarını alanda (halları) necə olacaq? (Muhəmməd, 27).

ل, ل6ي ق� ل) ق$ا Oن ا� ل1 ق� ق* ل1 ل$ي قي ر� ا ل1 ق� ل9 قيا ن> ق� Gق ل$ ر� ا ق'>ى ق� Gق ق4 ر( ل�ا

Sağında və solunda iki (mələk) oturub (onun əməllərini qeydə alır) (Qaf, 17).

ل, لGي ق� ق'ي ق, ق� ق3ا ق\ا Jهق Mل Hل ل?4 ق� ق) ق�ا ق*

Yoldaşı (şahid mələk) deyəcəkdir: “Bu yanımdakı hazırdır!” (Qaf, 23).

د1 ل/ي ل3 د9 قgا ر� ل0 ل& ر: ل5 ل6 ل$ Gق ر0 ل3 Qل ر�ا قي ر� ق� � Mل ل�ي ق9 ل6و ل$ Gق ر0 ق4 ل: �' ق Bل ر: ل5 ق� Cر ق�ا

Yoxsa onların, üstünə çıxıb (mələklərin söhbətlərini) dinlədikləri bir nərdivanı vardır? Onda qoy onların (mələkləri) dinləyənləri anlaşıqlı bir dəlil gətirsinlər! (Tur, 38).

ر1 ل3 ق'�� ل�ا ةLا ري Wق ر: ل5 Gل ق� ق�ا Wق لHي ر ل8 ق�� Qل ق*ا ق$ا ق'0 ا� ل�ي د% ق� ق3 ر1 ل3 ر: Aق ق*

ويرضى يشاء لمن الل�ه يأذن أن بعد

الأنثى تسمية الملائكة ليسمون بالآخرة يؤمنون لا ال�ذين إن�

Göylərdə neçə-neçə mələklər vardır ki, onların şəfaəti Allahın istədiyi və Özünün razı qaldığı kimsələrdən başqa (heç kəsə) heç bir fayda verməz Axirətə inanmayanlar, həqiqətən də, mələklərə qadın adları verirlər (Ən-Nəcm, 26-27).

ق'9 ل�ا ق� Mل ري ق� ق� ق?ا Jق قcا ق8 ر9 ل�ا ق* � ق$ا ل ل& ل�و ل� hر ق Fق ر, ق> ق� Mل �' ق ا� ق�ى ل�ا ق&ا لGو ق8 ر9 ل�ا

ق% ل� هق( ق, ر6 ق& ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا � ق1 لHي ل3 Iر ل$ ر� ا ل. ل� قFا ق* ل� ل?4 ر/ �ل ق* ل] ق�� رو ق3 قو Jل Mق �' ق ا�

ل? ل5ي bق

Əgər ikiniz də Allaha tövbə etsəniz, (yaxşı olar). Çünki hər ikinizin qəlbi (günaha) meyl etmişdir. Əgər ona qarşı bir-birinizə dəstək versəniz, (bilin ki,) Allah, Cəbrail və əməlisaleh möminlər onun dostu və yardımçısıdır. Bunlardan başqa mələklər də onun yardımçılarıdır (Ət-Təhrim, 4).

ل; ق'Hا ا� قJا Dل ل�و ق* ة�ا ق�ا ر: ل ل�ي Jر ق�ا ق* ر: ل ق0 ل� �ر ق�ا ل�وا لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ا ق5ا ل'4 ق�ا ق4ا

ق3ا Mق �' ق ا� ق9 و ل ر6 ق4 ق�� Dل ق,ا Wل zل ق#ا eل ل ق ل! ق#ا ق3 ق5ا ري ق� ق� Zل ق� ق7ا ل- ر� ق*ا

ق9 ل?* ق3 Iر ل4 ق3ا ق9 ل�و ق6 ر� ق4 ق* ر: Jل ق? ق3 ق�ا

Əgər ikiniz də Allaha tövbə etsəniz, (yaxşı olar). Çünki hər ikinizin qəlbi (günaha) meyl etmişdir. Əgər ona qarşı bir-birinizə dəstək versəniz, (bilin ki,) Allah, Cəbrail və əməlisaleh möminlər onun dostu və yardımçısıdır. Bunlardan başqa mələklər də onun yardımçılarıdır (Ət-Təhrim, 6).

د\ Lل ق3 رو ق4 ر: ل5 ق� رو ق� ق% ن& ق� xق ر? ق� ل� ل$ ر- ق4 ق* � ق5ا ل! ق�ا ر� ق�ا هى ق� ق� ل% ق� ق$ ر� ق*ا

ل قي �ل ق$ا ق@

Mələklər isə onun ətrafında olacaqlar. O gün sənin Rəbbinin Ərşini səkkiz (mələk ) daşıyacaqdır (Əl-Haqqə, 17).

ل] ل'�و ل ق� ل] ل\* ل�

(Mələklərə deyiləcək): “Onu yaxalayıb zəncirləyin! (Əl-Haqqə, 30).

ق1 ل0ي ر$ ق� ل] ل� ق,ا ر> ل3 ق9 قAا Cد رو ق4 ل�ي Mل ري ق� ل�ا mل ل'?* ق*ا� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا wل ل? ر6 ق8

د Hق Bق lق ر� ق�ا

Mələklər və Ruh (Cəbrail) Ona doğru sayı əlli min ilə bərabər bir gün ərzində qalxırlar (Əl-Məaric, 4).

ل? ق> Bق ق3ا ق+ ق�ا Dر ق�ا ق3ا ق*

ل� ق\ ق8 ق�� ق* ل>ي ر/ ل8 ق��

ل? Oق ق/ ر� ل� ل Sق ق'وا ق�

ق? Oق ق� ق ق6 ر0 ل8 ق5ا ري ق� ق�

ر: ل5 ق8 ق', ل� قHا ر� ق6 �ق ق3ا ق* � ة ق ل! ق#ا ق3 ق'�� ل�ا ل� 'Hا ق ا� ق[ ق-ا Fر ق�ا قHا ر� ق6 �ق ق3ا ق*

ق1 ل\4 �' ق ا Dق قDا Rر ق4 ق* ق[ قGا ل ر� ا ل8وا ل�ا* ق1 ل\4 �' ق ا ق1 ل> ري Gق ر0 قي ل� ل?*ا ق� Aق ق1 ل\4 �' ق ل� ة Hق Gر ل� ق'�� ل�ا

ق9 لHو ل3 Iر ل$ ر� ق*ا ق[ قGا ل ر� ا ل8وا ل�ا* ق1 ل\4 �' ق ا ق[ ق8ا ر? ق4 ق�� ق* � ة�ا ق$ا ل�ا4 لHوا ق3 آا

Mل �' ق ا� Dق ق�ا ق�ا ق(ا ق3ا ق9 ل?* ل� ق ا ر� ق*ا ل� ق? ق3 ر: ل5 ل& ل�و ل� ل�ي ق1 ل\4 �' ق ا ق) ل>و قي ل� ق*

ق3ا ق* � ل2 قOا ق4 ر1 ق3 ل,ي ر5 ق4 ق* ل2 قOا ق4 ر1 ق3 Mل �' ق ا� ل'� Uل ل4 ق% ل� هق\ Aق � ة#ا nق ق3 ق\ا هق5 ل&

ل? Oق ق/ ر� ل� sه ق? Aر ل( ق'�� ل�ا قي Jل ق3ا ق* � قو Jل ق'�� ل�ا ق% ن& ق� Dق لHو �ل ل: ق� ر6 ق4

Sən haradan biləsən ki, Səqər nədir?! O, kimsəni (sağ-salamat) buraxmaz, dərini yandırıb-yaxar. Onun üzərində on doqquz (gözətçi mələk) vardır. Biz Cəhənnəm gözətçilərini yalnız mələklərdən etdik və onların sayını (on doqquz) etdik ki, (bu,) kafirlər üçün ancaq bir sınaq olsun, özlərinə Kitab verilənlər yəqinlik hasil etsinlər, iman gətirənlərin imanı artsın, Kitab verilənlər və möminlər (haqqa) şübhə etməsinlər və qəlblərində xəstəlik olanlar və kafirlər: “Allah bu məsəllə nə demək istəyir?”– desinlər. Allah istədiyi kimsəni belə azdırır, istədiyini də doğru yola yönəldir. Sənin Rəbbinin qoşunları barədə yalnız Özü bilir. Bu, bəşəriyyət üçün ancaq bir xatırlatmadır (Əl-Müdəssir, 27-31).

Mل ق� ق9 ل( ق�ا ر1 ق3 ق'�� ل�ا ق9 ل$و �' ق ق Gق ق4 ق�� � ة'�ا Fق ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا mل ل'?* ا� Cل ل>و ق4 Cق رو ق4

ة&ا قوا Fق ق) ق�ا ق* ل1 هق$ Sر ق'? ا�

Ruh (Cəbrail) və mələklər səf-səf duracağı gün, Mərhəmətli (Allahın) izin verdiyi kimsələrdən və doğru (söz) deyənlərdən başqa heç kəs danışmayacaq (Ən-Nəbə, 38).

ة'�ا Fق ة'�ا Fق ل% ق� ق$ ر� ق*ا ق% ل'& ق� ق2 ق�ا ق*

...sənin Rəbbin və səf-səf (düzülmüş) mələklər gələcək (Əl-Fəcr, 22).

ق قي �ل ق&ا R'ق ا� tل ر, Hق Bق

Biz də əzab mələklərini çağıracağıq (Əl-Ələq, 18).

Qurani-Kərimdə mələklər barədə söylənilənlərdən çıxan nəticələr

Yuxarıdakı ayələri ümumiləşdirərək aşağıdakı nəticələrə gəlmək mümkündür:

1. Qurani-Kərimdə 5 mələkdən başqa digər mələklərin adı çəkilmir. Adı çəkilən mələklər bunlardır: Mikayıl (ə), Cəbrayıl (ə), Harut, Marut və Malik

Bunlardan ilk ikisinin adına Əl-Bəqərə surəsinin 98-ci ayəsində rast gəlirik:

Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا ق� ق) ق ا ل3ي ق* ق� ل?4 ر/ �ل ق* Mل ل� Bل ل� ق* Mل Gل ق ل! ق#ا ق3 ق* Mل �' ق ل� ة'*ا ل, ق� ق9 قAا ر1 ق3

ق1 ل?4 ل� ق ا ر� ل� ل'* ل, ق�

Kim Allaha, Onun mələklərinə və elçilərinə, Cəbrailə və Mikailə düşməndirsə, şübhəsiz ki, Allah da o kafirlərə düşməndir.

Harut və Marutun adları isə eyni surənin 102-ci ayəsində çəkilir:

ق? ق� Aق ق3ا ق* � ق9 ق$ا ري ق� Bل ل% ر� ل3 هى ق� ق� ل1 لNي قيا O'ق ا� ل�و Gر ق8 ق3ا ل6وا ق/ 8' ق ق*ا

ق3ا ق* ق? ر- ن0 ا� ق; ق'Hا ا� ق9 ل$و ن� ق6 ل4 ل?*ا ق� Aق ق1 لNي قيا O'ق ا� ق'1 ل هق� ق* ل9 ق$ا ري ق� Bل

ر1 ل3 ل9 ق$ا ن� ق6 ل4 ق3ا ق* � Qق ل�* ق3ا ق* Qق ل�* قJا ق� ل& ق/ا ل& ل1 ري ق ق� ق$ ر� ا ق�ى ق� ق) Rل �ر ل�ا  

ق3ا ق$ا ل5 Hر ل3 ق9 ل$و �' ق ق6 Gق قي ق� � ر? ل� ر ق8 ق#ا ق� ل Hق Gر ل� ل1 ر- �ق ق$ا �' ق ل�ا ق�� ل>و ق4 هى G' ق Sق د, Sق ق�ا

د, Sق ق�ا ر1 ل3 Mل ل& ق1 ن4� قUا ل& ر: Jل ق3ا ق* � Mل �ل ر* Vق ق* ل2 ر? ق$ ر� ا ق1 ري ق& Mل ل& ق9 ل�و ن? ق� ل4

ل$وا ل� ق� ر, ق> ق� ق* � ر: ل5 ل6 ق� Hر ق4 ق�� ق* ر: Jل ل'? Uل ق4 ق3ا ق9 ل$و �' ق ق6 Gق ق4 ق* � Mل �' ق ا� ل9 ر( ل�ا ل& ق'�� ل�ا

Mل ل& ر*ا ق? Wق ق3ا Xق Lر ل/ ق� ق* � Yد ق#ا ق� ر1 ل3 Zل ق? ل� آ� ر� ا ل�ي Mل ق� ق3ا ل] ق?ا Gق Wر ا ل1 ق$ ق�

ق9 ل$و ق� ر6 ق4 ل�وا قAا رو ق� � ر: ل5 ق0 ل� �ر ق�ا

Onlar Suleymanın səltənətində şeytanların oxuduqlarının ardınca getdilər. Süleyman kafir olmadı. Lakin şeytanlar sehri və Babildə Harut və Marut adlı iki mələyə nazil olanı insanlara öyrədərək kafir oldular. (Mələklər): “Biz ancaq bir sınağıq, sən gəl kafir olma!”– deməmiş (onu) heç kəsə öyrətmirdilər. (Yəhudilər) ərlə arvadı bir-birindən ayıracaq işləri onlardan öyrənirdilər. Lakin onlar Allahın izni olmadan heç kəsə zərər verə bilməzlər. Onlar özlərinə zərər verən, faydası olmayan şeyləri öyrənirdilər. Onlar bilirdilər ki, onu əldə edən kimsə üçün axirətdə heç bir pay yoxdur. Nəfslərinin əvəzində satın aldıqları şey necə də pisdir! Kaş (bunu) biləydilər!

İslama görə Allahın dörd böyük mələyi var: Cəbrayıl (ə), Mikayıl (ə), Əzrayıl (ə) və İsrafil (ə). 

Adı çəkilən mələklərdən Mikayıl (ə) müsəvilik, xristianlıq və İslamda mərkəzi yerlərdən birini tutur. O, Bibliyaya əsasən, İblislə savaşan göy ordusunun başçısı kimi təmsil edilir, rəhmətə getmiş Məryəmi də o aparır. İslam ənənəsinə görə, Mikayıl (ə) insanların haqq yoldan azdıqlarından məyusluq hissi keçirdiyi üçün həmişə qəmli görünür. Dini kitablarda o ucaboy, boz əbalı mələk kimi təsvir olunur. Mikayıl (ə) Allahın verdiyi ruziləri insanlara paylayır.

Allaha ən yaxın olan mələklərdən biri olan Cəbrayıl (ə), Bibliyaya (Müqəddəs Kitaba) əsasən, öncə Vəftizçi Yəhyaya (ə), sonra isə Məryəmə Həzrət İsanın (ə) doğulacağını müjdələyir. İslam ənənəsinə görə o, Allahın iradəsini Quran ayələri halında və ayrı-ayrı vəhylər şəklində Həzrət Mühəmmədə (ə)  çatdırmışdır. Dünya xalqlarının folklorunda, o cümlədən Azərbaycan folklorunda da özünəməxsus yeri olan bu mələk “Ronald haqqında nəğmə”də Böyük Karla  baş verən hadisələri xəbər verir.

Qurani-Kərimdə o, bəzən “Ruh” adlandırırlır:

ق1 ل0ي ر$ ق� ل] ل� ق,ا ر> ل3 ق9 قAا Cد رو ق4 ل�ي Mل ري ق� ل�ا mل ل'?* ق*ا� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا wل ل? ر6 ق8

د Hق Bق lق ر� ق�ا

Mələklər və Ruh (Cəbrail) Ona doğru sayı əlli min ilə bərabər bir gün ərzində qalxırlar (Əl-Məaric, 4).

د? ر3 ق�ا ن� Aل ر1 ل3 ر: ل5 ن& ق� ل9 ر( ل�ا ل& ق5ا ل�ي mل ل'?* ق*ا� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل) R'ق Hق ق8

O gecə Rəbbinin izni ilə mələklər və Ruh (Cəbrail) hər işə görə (yerə) enirlər (Əl-Qədr, 4).

Mل ق� ق9 ل( ق�ا ر1 ق3 ق'�� ل�ا ق9 ل$و �' ق ق Gق ق4 ق�� � ة'�ا Fق ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا mل ل'?* ا� Cل ل>و ق4 Cق رو ق4

ة&ا قوا Fق ق) ق�ا ق* ل1 هق$ Sر ق'? ا�

Ruh (Cəbrail) və mələklər səf-səf duracağı gün, Mərhəmətli (Allahın) izin verdiyi kimsələrdən və doğru (söz) deyənlərdən başqa heç kəs danışmayacaq (Ən-Nəbə, 38).

Cəbrayıl (ə) bütün mələklərin başçısıdır, peyğəmbərlərə vəhyləri çatdıran mələk odur:

د: ل?4 Aق د) لBو ق� ل) رو ق> ق� Mل �' ق ل�ا

د1 ل ي ق3 xل ر? ق6 ر� ا ل(ي ق, Hر ل� Zد ق'و ل� ل(ي

د1 ل3ي ق�ا ق': ق@ tد قgا ل3

Bu (Quran Allah dərgahında) çox möhtərəm olan bir elçinin (Cəbrayılın) gətirdiyi kəlamdır. (Elə bir elçi ki) çox qüvvətlidir, ərşin sahibi (Allah) yanında çox hörmətlidir. (Elə bir elçi ki, mələklər arasında) itaət ediləndir, həm də (Allah yanında vəhyə) etibarlı müvəkkildir (Ət-Təkvir, 19-21).

Bir hədisdə bildirilənə görə, Həzrət Fatimə (r) demişdir:

“(Bir dəfə) Peyğəmbər (s.ə.s) mənə gizlincə xəbər verib dedi ki: “Cəbrayıl hər il Quranı mənimlə birgə (yalnız) bir dəfə təkrar edərdi, bu il isə iki dəfə təkrar etdi. Düşünürəm ki, bu mənim əcəlimin yaxınlaşması deməkdir” (Səhih əl-Buxari, hədis 4996).

O, çox əzəmətli görkəmə sahibdir. Həzrət Mühəmməd (s) Cəbraili iki dəfə həqiqi surətində görmüşdür: 

فاستوى ة مر� ذو

Gözəl görünüşlü (Cəbrayıl). O, yüksəlib (öz surətində göründü) (Ən-Nəcm, 6). 

أخرى نزلة رآه ولقد

Onu bir daha (özsürətində) enərkən gördü (Ən-Nəcm, 13). 

Hədislərin birində söylənilənlərə görə, Həzrət Mühəmməd (s) onu ilk dəfə həqiqi simasında görəndə özündən gedibmiş. Cəbrailin vücudu bütün üfüqü əhatə etmiş və o, 600 qanada sahib olmuşdur (Səhih-Buxari, hədis 3232; 3234).

ق5ا ق� ق� n' ق ق$ Gق ق� قHا Sق ل�* ق5ا ري ق� ل�ا قHا ر� Bق ر� ق�ا ق� ة&ا ق7ا Sل ر: ل5 �ل *Dل ر1 ل3 Qر ق\ iق ق'8 ق�ا

ة'4ا لو Bق ة?ا Oق ق&

Cəbrayıl Həzrət Məryəmə isə kamil bir insan surətində peyda oldu (Məryəm, 17). 

Cəbrayıl (ə) Peyğəmbərə (s) bütün mələklərin səmada ibadət etmək üçün öz yerləri olduğunu və onların eynən müsəlmanların cümə və camaat namazlarında durduqları kimi səf-səf durduqlarını bildirmişdir:

Cل ل�و ر6 ق3 Cل ق>ا ق3 Mل ق� ق'�� ل�ا 'Hا ق ل3 ق3ا ق*

ق9 ل'�و ا ' ق ا� ل1 ر- Hق ق� �ا' ق ل�ا ق*

(Cəbrayıll Peyğəmbər əleyhissəlama belə dedi: “Bizdən (mələklərdən) elə birisi yoxdur ki, onun (səmada Allaha ibadət üçün) müəyyən bir yeri olmasın!”, “Həqiqətən, biz səf-səf dururuq” (Əs-Səffat, 164-165).

Müsəlmanlardan fərqli olaraq yəhudilər və xristianlar ikinci böyük mələk Mikayıla (ə) daha çox rəğbət bəsləyirlər. Onlar  Mikayılı (ə) mərhəmət və xeyirxahlıq mücəssəməsi hesab edirlər.            

İsrafil (ə) də Allahın dörd böyük mələyindən biridir. O, “sur” adlı şeypura üfürməklə qiyamətin qopmasını bildirməyə mükəlləfdir. Qurani-Kərimdə adı çəkilməsə də, onun barədə də bir ayə vardır:

qد ل?4 ق� د9 ق ا ق3 ر1 ل3 Dل قHا ل$ ر� ا Dل قHا ل4 Cق رو ق4 dر ل$ Gق Bر ق*ا

(Ya Peyğəmbər!) Carçının yaxın bir yerdən car çəkəcəyi gün (deyilən sözü, surun səsini) dinlə! (O gün İsrafil uca səslə: “Ey köhnəlmiş sümüklər, ey

bir-birindən ayrılmış oynaqlar, ey əprimiş ətlər, ey dağılmış saçlar! Allah sizə haqq-hesab gününə gəlmək üçün yenidən birləşməyi buyurur!” – deyəcək və suru ikinci dəfə üfürəcəkdir) (Qaf, 41).

Dörd böyük mələkdən biri olan Əzrayılın (ə) da adı Quranda çəkilmir. O, canlılara verilmiş canların geri alınması barədə ilahi əmri icra etməyə mükəlləfdir. Qurani-Kərimdə adı çəkilməs də, ondan da bəhs edilir:

ق9 ل6و �ق ر? ل8 ر: ل ن& ق� هى ق� ل�ا ق': ل@ ر: ل ل& ق� Aن ل* ل\ي ق'� ا Qل رو ق$ ر� ا ل% ق� ق3 ر: Aل ق'�ا قو Gق ق4 ر� ل�

(Ya Rəsulum!) De: “Sizə müvəkkil olan ölüm mələyi (Əzrail) canınızı alacaqdır. Sonra da (qiyamət günü) Rəbbinizin hüzuruna qaytarılacaqsınız!” (Əs-Səcdə,11). 

Həzrət Mühəmməd (s) Əzrailin kafirlərə görünən dəhşətli görkəmi barədə demişdir:

“...And olsun canım Onun əlində olana ki, ölüm mələyini (Əzraili) görmək min qılınc zərbəsindən daha ağırdır...” (Kənzul-Ummal, hədis 58).

Sözügedən 4 baş mələk həm də “muqərrəbun”, yəni Allaha ən yaxın olan mələklərdəndirlər. Eyni zamanda Allahı təsbih edib anmaq vəzifəsini də daşıyırlar. Cəbrail, Mikail, İsrafil və Əzrail, eləcə də digər “müqərrəb” mələklər Allaha çox yaxın və Onun dərgahında şərəfli mövqeyə sahibdirlər. Onlar haqqında Qurani-Kərimdə deyilir:

ق9 ل&و ق'? ق> ل$ ر� ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق�� ق* Mل �' ق ل� ة,ا ر/ ق� ق9 ل و ق4 ر9 ق�ا ل. ل0ي ق$ ر� ا lق ل Hر Gق ر0 ق4 ر1 ق�

ة6ا ل$ي �ق Mل ري ق� ل�ا ر: Jل ل? Oل ر- قي ق0 ق� ر? ل/ ر Gق ر0 ق4 ق* Mل ل8 Dق ق/ا ل� ر1 ق� lر ل Hر Gق ر0 ق4 ر1 ق3 ق*

Nə (İsa) Məsih Allahın qulu olmağı özünə ar bilər, nə də (Allaha) yaxın olan mələklər. (Allah) Ona ibadət etməyi özlərinə ar bilənlərin və təkəbbürlük göstərənlərin hamısını Öz hüzuruna toplayacaqdır (Ən-Nisa, 172).

Quranda öz adları ilə yad edilən və rəvayətə görə sehrlə məşğul olan və insanlara magiya və cadunu öyrədən Harut və Maruta gəlincə, Əl-Bəqərə surəsinin 102-ci ayəsində deyilənlərdən belə aydın olur ki, onlar Babil yaxınlığında yaşamışlar. 

Rəvayətə görə, Allahın icazəsi ilə insanlara sehr öyrədən bu mələklər, qiyamət gününə qədər bir mağarada başaşağı vəziyyətdə asılaraq qalacaqlar. Yanlarına gələn adamlara sehrin cəzasının Cəhənnəm olduğunu öncədən xəbərdar etdiklərinə və yalnız bundan sonra sehri öyrətdiklərinə inanılır. Olduqları mağaranın yeri barədə müxtəlif fikirlər mövcuddur. Mağaranın girişinin çox kiçik olması (bir insanın keçə biləcəyindən daha kiçik) və iki dağın arasında yerləşməsi barədə bir rəvayət mövcuddur. Sözügedən mağaranın Dəməşq  yaxınlığında yerləşdiyi ehtimal edilir.

Quranda Cəhənnəm gözətçiləri olan zəbani mələklərinin hamısının böyüyü və başçısı olan mələyin də adı yad edilir. Qurani-Kərimdə bildirilənə görə, onun adı Malikdir:

ق9 لnو Aل ق3ا ر: ل �ق' ل�ا ق) ق�ا � ق% ل'& ق� قHا ري ق� ق� pل ر> قي ل� ل% ل� ق3ا ق4ا ر*ا Dق ق�ا ق*Onlar (Cəhənnəmin gözətçisi Malikə) müraciət edib deyəcəklər: “Ey

Malik! Qoy Rəbbin bizi öldürsün (bu əzabdan qurtaraq)!” O isə (min ildən sonra onlara): “Siz (həmişəlik burada) qalacaqsınız!”–deyə cavab verəcəkdir! (Əz-Zuxruf, 77).

2. Mələklərə iman İslam imanının 6 şərtindən biridir və bu barədə Uca Kitabımızda bir neçə ayə də mövcuddur:

ق'1 ل هق� ق* ل[ ل? ر ق$ ر� ق*ا Yل ل? Oر ق$ ر� ا ق� ق/ ل� ر: ل Jق ل�و ل* ل'�وا قو ل8 ر9 ق�ا ?' ق ل/ ر� ا Xق ري ق�

ق1 نيي ل/ H' ق ق*ا� ل[ قGا ل ر� ق*ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ق*ا ل? ل� آ� ر� ا Cل رو قي ر� ق*ا Mل �' ق ل&ا� ق1 ق3 آا ر1 ق3 ق'? ل/ ر� ا

ق1 لAي ق0ا ق$ ر� ق*ا هى ق3 قGا قي ر� ق*ا هى ق& ر? ل> ر� ا ل*ي ق( Mل ن/ Sل هى ق� ق� ق) ق$ا ر� ا ق8ى آا ق*

وآتى لاة الص� وأقام قاب الر وفي ائلين والس� بيل الس� وابن

ل�ي ق1 ل?4 ل& ا ' ق ق*ا� � ل,*ا Jق ق�ا ق(ا ل�ا ر: Jل ل, ر5 ق6 ل& ق9 ل�و ل$و ر� ق*ا Zق قAا R'ق ا�

ل�وا ق, Fق ق1 ل\4 �' ق ا ق% Lل هق� ل�ا* � ل; ر�ا ق/ ر� ا ق1 لSي ق* ل2 ق'?ا U'ق ق*ا� ل2 قBا ر�ا ق/ ر� ا

ق9 ل>و G' ق ل$ ر� ا ل: Jل ق% Lل هق� ل�ا* ق*

Yaxşı əməl üzünüzü məşriqə və məğribə tərəf çevirməyiniz deyildir. Lakin yaxşı əməl (sahibləri) Allaha, Axirət gününə, mələklərə, kitablara, peyğəmbərlərə iman gətirən, sevdiyi malı qohum-əqrəbaya, yetimlərə, kasıblara, müsafirlərə, dilənənlərə və kölələrin azad edilməsinə sərf edən, namaz qılıb zəkat verən, əhd bağladıqda əhdlərini yerinə yetirən, sıxıntı və xəstəlik üz verdikdə, habelə döyüşdə səbr edən şəxslərdir. Onlar imanlarında doğru olanlardır. Müttəqi olanlar da elə məhz onlardır (Əl-Bəqərə, 177).

ق1 ق3 آا ل'� Aل � ق9 لHو ل3 Iر ل$ ر� ق*ا Mل ن& ق� ر1 ل3 Mل ري ق� ل�ا ق) Rل �ر ل�ا ق$ا ل& ل) لBو ق'? ا� ق1 ق3 آا

Mل ل� Bل ل� ر1 ل3 د, Sق ق�ا ق1 ري ق& Yل ن? ق� �ل ق�� Mل ل� Bل ل� ق* Mل ل/ Gل Aل ق* Mل Gل ق ل! ق#ا ق3 ق* Mل �' ق ل&ا�

ل? ي ل ق$ ر� ا ق% ري ق� ل�ا ق* قHا &' ق ق� ق% �ق ق?ا ر� eل � قHا ر6 Nق ق�ا ق* قHا ر6 ل$ Bق ل�وا ق�ا ق*

Peyğəmbər öz Rəbbindən ona nazil edilənə iman gətirdi, möminlər də (iman gətirdilər). Hamısı Allaha, Onun mələklərinə, kitablarına və elçilərinə iman gətirdilər. (Onlardedilər): “Biz Onun elçiləri arasında fərq qoymuruq!” Onlar dedilər: “Eşitdik və itaət etdik! Ey Rəbbimiz! Səndən bağışlanma diləyirik, dönüş də yalnız Sənədir!” (Əl-Bəqərə, 285).

ق) R'ق �ق ل\ي ق'� ا ل[ قGا ل ر� ق*ا Mل ل� لBو ق� ق* Mل �' ق ل&ا� لHوا ل3 آا لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ا ق5ا ل'4 ق�ا ق4ا

Mل �' ق ل&ا� ر? ل� ر ق4 ر1 ق3 ق* � ل� ر/ ق� ر1 ل3 ق) Rق �ر ق�ا ل\ي ق'� ا ل[ قGا ل ر� ق*ا Mل ل� لBو ق� هى ق� ق�

ة,ا ل6ي ق& ة�� ق#ا ق< ق'� ق< ر, ق> ق� ل? ل� آ� ر� ا Cل رو قي ر� ق*ا Mل ل� Bل ل� ق* Mل ل/ Gل Aل ق* Mل Gل ق ل! ق#ا ق3 ق*

Ey iman gətirənlər! Allaha, Onun Elçisinə və Elçisinə nazil etdiyi Kitaba və ondan əvvəl nazil etdiyi kitablara iman gətirin! Allahı, Onun mələklərini, kitablarını, elçilərini və Axirət gününü inkar edən şəxs dərin bir azğınlığa düşmüşdür (Ən-Nisa, 136).

3. Mələklər insanları qoruyurlar:

ق'9 ل�ا � Mل �' ق ا� ل? ر3 ق�ا ر1 ل3 Mل �ق لcو ق� ر- ق4 Mل ل� ر� ق� ر1 ل3 ق* Mل ر4 ق, ق4 ل1 ري ق& ر1 ل3 Qل ق/ا ن> ق6 ل3 Mل ق�

Mل �' ق ا� Dق ق�ا ق�ا ق(ا ل�ا ق* � ر: ل5 ل0 ل� �ر ق�ا ل& ق3ا ل?*ا ني ق ل4 هى G' ق Sق Cد رو ق> ل& ق3ا ل? ني ق ل4 ق�� Mق �' ق ا�

د) ق*ا ر1 ل3 Mل �ل *Dل ر1 ل3 ر: ل5 ق� ق3ا ق* � Mل ق� D'ق ق? ق3 ق#ا ق� ة2ا لBو Cد رو ق> ل&

Allahın əmri ilə insanın həm önündə, həm də arxasında daim onunla birlikdə olub onu qoruyan mələklər vardır. Həqiqətən də, insanlar nəfslərində olanı dəyişmədikcə, Allah da onlarda olanı dəyişməz. Əgər Allah hər hansı bir camaata pislik etmək istəsə, heç nə onun qarşısını ala bilməz. Onların Ondan başqa ixtiyar sahibi yoxdur (Ər-Rad, 11).

Bunlar qoruyucu mələklərdir. Onlar insanları Allahın izni ilə qəza-bəlalardan və başqa gözlənilməz hadisələrdən qoruyurlar. Bu mələklər barədə Təbərinin təfsir kitabında Həzrət Mühəmmədə (s) istinadən nəql edilən bir hədis bulunmaqdadır:

“Sizləri həm gecə, həm də gündüz təqib edən mələklər vardır. Bunlar, sabah və ikindi namazlarında (növbə dəyişdirmək üçün) bir araya gəlirlər. Sonra sizinlə bərabər gecələyənlər yuxarı çıxarlar. Rəbbiniz daha yaxşı bildiyi halda, onlardan: “qullarımı necə buraxdınız?” – deyə sorar. Onlar da: “Biz onları namaz qılarkən buraxdıq. Getdiyimizdə də namaz qılırlardı” – deyərlər.”, “Çılpaq durmaqdan çəkinin! Çünki, sizdən heç ayrılmayan, sadəcə ayaqyolunda, bir də kişinin ailəsi ilə cinsi münasibətdə olduğu zaman ayrılan mələklər vardır. Onlardan utanın və onlara hörmət göstərin!” (Təfsiri-Təbəri, V cild).

Qoruyucu mələklər, günah etdikdən sonra bağışlanmasını diləyən, asi olmayan insanların əfv olunması  üçün Allaha yalvararlar:

ر: ل5 ن& ق� ل, ر$ ق- ل& ق9 ل-و ن/ ق0 ل4 Mل ق� رو Sق ر1 ق3 ق* xق ر? ق6 ر� ا ق9 ل�و ل$ ر- ق4 ق1 ل\4 �' ق ا

د2 ري Wق ق'� Aل hق ر6 Bل ق* قHا &' ق ق� لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ل� ق9 ل?* ل� ر Gق ر0 ق4 ق* Mل ل& ق9 لHو ل3 Iر ل4 ق*

ق[ ق\ا ق� ر: ل5 ل� ق* ق% ق� ل/ي Bق ل6وا ق/ 8' ق ق*ا ل&وا ق8ا ق1 ل\4 �' ق ل� ر? ل� eر ق�ا ة$ا ر� ل� ق* ة ق$ Sر ق�  

ل: ل-ي ق7 ر� ا

Ərşi daşıyanlar və onun ətrafındakılar öz Rəbbinə həmd edərək onu tərifləyir, Ona iman gətirir və möminlər üçün də bağışlanma diləyirlər: “Ey Rəbbimiz! Sən mərhəmətin və elminlə hər şeyi əhatə edirsən. Tövbə edib Sənin yolunla gedənləri bağışla, onları Cəhənnəm əzabından xilas et! (Əl- Ğafır // Əl-Mumin, 7).

4. Mələklər 2, 3 və 4 qanadlı olurlar:

ة#ا Bل ل� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل� ل� ق�ا ل� ر� ق�� ر� ق*ا Qل ق*ا ق$ا ق'0 ا� ل? Nل ق�ا Mل �' ق ل� ل, ر$ ق- ر� ا

ل2 قOا ق4 ق3ا oل ر� iق ر� ا ل�ي ل, 4Rل ق4 � tق ق&ا ل� ق* yق ق#ا ل@ ق* هى Hق nر ق3 د ق- Hل �ر ق�ا ل�ي ل�ا*

ل? ل,4 ق� د2 ري Wق ن� Aل هى ق� ق� Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا

Göyləri və yeri Yaradan, mələkləri iki, üç və dörd qanadlı elçilər edən Allaha həmd olsun! O, xəlq etdiklərindən istədiyini artırır. Həqiqətən, Allah hər şeyə qadirdir (Əl-Fatır, 1).

5. Mələkləri Allahın övladları hesab edən xristianlıqdan fərqli olaraq, İslam bunu rədd edir, onalrın saədəc Allahın qulları olduğunu qəbul edir:

ق9 ل3و ق? ر ل3 Dل ق/ا ل� ر� ق& � Mل �ق ق-ا ر/ Bل � ة,ا ق� ق* ل1 هق$ Sر ق'? ا� ق\ iق ق'8 ا ل�وا ق�ا ق*

ق9 ل�و ق$ ر6 ق4 ل] ل? ر3 ق�ا ل& ر: Jل ق* ل) رو ق> ر� ل&ا Mل �ق ل>و ل/ ر0 ق4 ق��

ارتضى لمن إلا� يشفعون ولا خلفهم وما أيديهم بين ما يعلم

ق9 ل>و ل� Oر ل3 Mل Gل قي Oر ق� ر1 ل3 ر: Jل ق*

(Kafirlər): “Rəhman (mələklərdən Özünə) övlad götürdü!” – dedilər. O pakdır, müqəddəsdir! Xeyr, (mələklər Onun övladı deyil, xəlq etdiyi) möhtərəm qullardır. Ondan qabaq söz danışmaz, yalnız Onun əmri ilə iş görərlər. (Allah) onların öndəkilərini də, arxalarındakını da bilir. Onlar yalnız (Allahın) razı olduğu kəslərdən ötrü şəfaət edə bilər və Onun heybətindən qorxarlar (Əl-Ənbiya, 26-28).

6. Mələklər insandan daha öncə yaradılmışlar. Allah ilk insan olan Adəmi (ə) yaratmazdan əvvəl onun haqqında mələklərə xəbər vermişdi:

ل�وا ق�ا � ة ق� ل�ي ق� ل� ر� ق�� ر� ا ل�ي ل� ل� ق�ا ن�ي ل�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل� ق% ل'& ق� ق) ق�ا ر( ل�ا ق*

ق+ ل, ر$ ق- ل& ل. ن/ ق0 �ل ل1 ر- �ق ق* ق2 ق3ا ن, ا� ل% ل� ر0 ق4 ق* ق5ا ل�ي ل, ل0 ر� ل4 ر1 ق3 ق5ا ل�ي ل� ق6 ر7 ق8 ق�ا

ق9 ل$و ق� ر6 ق8 ق�� ق3ا ل: ق� ر� ق�ا ن�ي ل�ا ق) ق�ا � ق% ق� ل; ن, ق> �ل ق*

ق) ق>ا ق� ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق�ى ق� ر: ل5 ق< ق? ق� ق': ل@ ق5ا �' ق Aل ق2 ق$ا Bر ق�� ر� ا Cق Dق آا ق: �' ق ق� ق*

ق1 ل�ي Dل قFا ر: Gل Hر Aل ر9 ل�ا ل2 ق�� Iل Jهق ل2 ق$ا Bر ق�ا ل& ل�ي لLو ل/ �ر ق�ا

Sənin Rəbbin mələklərə: “Mən yer üzündə bir canişin bərqərar edəcəyəm!”– dedikdə, onlar: “Biz Səni həmd-səna ilə təriflədiyimiz və Səni müqəddəs tutduğumuz halda, Sən orada fəsad törədib qan salacaq bir kəsmi yerləşdirəcəksən?”– söylədilər. O dedi: “Şübhəsiz ki, Mən sizin bilmədiklərinizi bilirəm!”

(Allah) Adəmə bütün( şeylərin) adlarını öyrətdi. Sonra onları mələklərə göstərib dedi: “Doğru danışanlarsınızsa, bunların adlarını Mənə deyin!” (Əl-Bəqərə, 30-31).

أبى إبليس إلا� فسجدوا لآدم اسجدوا للملائكة قلنا وإذ

ق1 ل?4 ل� ق ا ر� ا ق1 ل3 ق9 قAا ق* ق? ق/ ر Gق Bر ق*ا

Bir zaman Biz mələklərə: “Adəmə səcdə edin!”– dedikdə, İblisdən başqa (hamısı) səcdə etdi. O imtina edib təkəbbür göstərdi və kafir oldu (Əl-Bəqərə, 34).

7. Quranda mələklərin sayı barədə heç bir dəqiq məlumat yoxdur. Hədislərdən birində deyilir ki, Allah-təala onlardan daha çox heç bir

məxluq yaratmamışdır. Mələklərin sayı olduqca çoxdur və bu say yalnız Allaha məlumdur. Həzrət Əli (r) mələklərin sayı barədə demişdir:

“Göy qatlarında bir qabıq (qədər yer) yeri yoxdur ki, orada səcdə edən bir mələk və ya tələsik (Allahın əmrini yerinə yetirməyə) çalışan, səy göstərən mələk olmasın” (Nəhcül-Bəlağə, xütbə 90).

Aşağıdakı hədis də mələklərin nə qədər çox olduğunu anlamamıza yardımçı ola bilər. Malik ibn Sasaənin Həzrət Mühəmmədə (s) istinadən nəql etdiyi həmin hədisdən belə aydın olur ki, mələklərdən hər gün 70000-i Beytul məmura daxil olur və bir daha ora qayıtmırlar:

“...Sonra mənə Beytul- Məmuru göstərdilər. Soruşdum: “Bu nədir, ey

Cəbrail?” Dedi: “Bu Beytul-Məmurdur. Hər gün onun içinə yetmiş min mələk girir. Oradan çıxdıqdan sonra bir daha ora qayıtmırlar” (Səhih əl-Buxari, hədis 3207; Səhih Müslim, hədis 164).

8. Mələklərin müxtəlif vəzifələri vardır. Həzrət Əli (r) Həzrət Mühəmmədə (s) istinadən belə demişdir:

“(Onların birinci dəstəsi elə mələklərdir ki,) onlardan bəziləri səcdə halındadırlar, ruku etmirlər, bəziləri isə ruku halındadırlar, ayağa qalxmırlar, bir dəstəsi isə cərgə ilə dayanıblar, öz yerlərindən kənara çıxmırlar və bəziləri də yorulmadan təsbih edənlərdir. Onların gözlərinə yuxu, ağıllarına səhv gəlməz, onlarda nə süstlük, nə də unutqanlıq baş verər. Onların başqa bir dəstəsi (ikinci dəstə mələklər) Allah vəhyinin əminləridir. Onun peyğəmbərləri üçün danışıq vasitəsi və tərcümanlarıdır, Onun hökm və fərmanlarını yetirmək üçün get-gəl edirlər. Onların bir dəstəsi isə Onun bəndələrinin mühafizəçiləri, behiştlərinin keşikçiləridirlər” (Nəhcül-Bəlağə, xütbə 1).

Qurani-Kərimdə hər bir insanın bütün həyatı boyu etdiyi əməlləri yazmaq üçün Allah tərəfindən təyin olunmuş iki “katib” mələk haqqında da məlumat var:

ل, ل6ي ق� ل) ق$ا Oن ا� ل1 ق� ق* ل1 ل$ي قي ر� ا ل1 ق� ل9 قيا ن> ق� Gق ل$ ر� ا ق'>ى ق� Gق ق4 ر( ل�ا

ل, لGي ق� qل ل�ي ق� Mل ر4 ق, ق� ق'�� ل�ا د) رو ق� ر1 ل3 ل} ل� ر� ق4 ق3ا

Xatırla ki, (insanın) sağında və solunda (onun bütün əməllərini) təsbit edən (qeydə alan) iki mələk oturmuşdur! Dediyi hər sözü (yazmaq üçün) onun yanında hazır durub gözləyən (iki mələk) vardır! (Qaf, 17-18). 

ق1 لcي ل� ق-ا ق� ر: ل ري ق� ق� ق'9 ل�ا ق*

ق1 ل/ي ل8 قAا ة3ا ق?ا Aل

ق9 ل�و ق6 ر� ق8 ق3ا ق9 ل$و ق� ر6 ق4

Sizin üstünüzdə gözətçi mələklər, (Əməllərinizi) yazan və (Allah dərgahında) çox hörmətli olan mələklər vardır. “Onlar sizin nə etdiklərinizi bilirlər (Əl-İnfitar, 10-12).

Bunlardan başqa, “Həməleyi-ərş” deyilən, ərşi daşıdıqları bildirilən mələklər də vardır.  Onlar ərşi daşımağa mükəlləfdirlər Qurani-Kərimdə onların sayının 8 olduğu göstərilir:

د\ Lل ق3 رو ق4 ر: ل5 ق� رو ق� ق% ن& ق� xق ر? ق� ل� ل$ ر- ق4 ق* � ق5ا ل! ق�ا ر� ق�ا هى ق� ق� ل% ق� ق$ ر� ق*ا

ل قي �ل ق$ا ق@

Mələklər də onun (göyün) ətrafında (Allahın əmrinə müntəzir) olacaq və həmin gün (ya Peyğəmbər!) sənin Rəbbinin ərşini onların (başı) üstündə səkkiz mələk daşıyacaqdır! (Əl-Haqqə, 17).

ر: ل5 ن& ق� ل, ر$ ق- ل& ق9 ل-و ن/ ق0 ل4 Mل ق� رو Sق ر1 ق3 ق* xق ر? ق6 ر� ا ق9 ل�و ل$ ر- ق4 ق1 ل\4 �' ق ا

د2 ري Wق ق'� Aل hق ر6 Bل ق* قHا &' ق ق� لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ل� ق9 ل?* ل� ر Gق ر0 ق4 ق* Mل ل& ق9 لHو ل3 Iر ل4 ق*  

ق[ ق\ا ق� ر: ل5 ل� ق* ق% ق� ل/ي Bق ل6وا ق/ 8' ق ق*ا ل&وا ق8ا ق1 ل\4 �' ق ل� ر? ل� eر ق�ا ة$ا ر� ل� ق* ة ق$ Sر ق�

ل: ل-ي ق7 ر� ا

Ərşi daşıyanlar və onun ətrafında olanlar (mələklər) öz Rəbbini həmd-səna ilə təqdis edir, Ona (qəlbən) inanır və möminlərin bağışlanılmasını diləyərək belə deyirlər... (Əl-Mumin,7).

Qurani-Kərimdə Cənnət və Cəhənnəmin gözətçiləri olan mələklər də yad edilir:

قJا ل2* ق�ا ق(ا ل�ا هى G' ق Sق � ة?ا ق3 Vل ل H' ق ق7 ر� ا ق�ى ل�ا ر: ل5 &' ق ق� روا ق> 8' ق ا ق1 ل\4 �' ق ا oق لBي ق*

قJا ل�و ل� Dر ق�ا ر: Gل ر/ Nل ر: ل ري ق� ق� Cل ق#ا Bق ق5ا Gل �ق Rق ق� ر: ل5 ق� ق) ق�ا ق* ق5ا ل& قوا ر& ق�ا hر ق- Gل ل� ق*

ق1 ل,4 ل� ق�ا

Rəbbindən qorxanlar da dəstə-dəstə Cənnətə gətiriləcəklər. Nəhayət, ora çatınca onun qapıları açılacaq və (cənnət) gözətçiləri (onlara): “Salam əleyküm! (Sizə salam olsun!) Xoş gəldiniz! Əbədi qalacağınız Cənnətə daxil olun!” – deyəcəklər (Əz-Zumər, 73). 

ل; ق'Hا ا� قJا Dل ل�و ق* ة�ا ق�ا ر: ل ل�ي Jر ق�ا ق* ر: ل ق0 ل� �ر ق�ا ل�وا لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ا ق5ا ل'4 ق�ا ق4ا

ق3ا Mق �' ق ا� ق9 و ل ر6 ق4 ق�� Dل ق,ا Wل zل ق#ا eل ل ق ل! ق#ا ق3 ق5ا ري ق� ق� Zل ق� ق7ا ل- ر� ق*ا

ق9 ل?* ق3 Iر ل4 ق3ا ق9 ل�و ق6 ر� ق4 ق* ر: Jل ق? ق3 ق�ا

Ey iman gətirənlər! Özünüzü və əhli-əyalınızı elə bir oddan qoruyun ki, onun yanacağı insanlar və daşlar, xidmətçiləri isə Allahın onlara verdiyi əmrlərə asi olmayan, buyurduqlarını yerinə yetirən daş qəlbli (heç kəsə zərrəcə rəhm etməyən) və çox sərt təbiətli mələklərdir (Ət-Təhrim, 6),

Mل ق4 Dل ق�ا tل ر, قي ر� ق�

ق قي �ل ق&ا R'ق ا� tل ر, Hق Bق

Qoy o özünün bütün tərəfdarlarını (köməyə) çağırsın! Biz də zəbaniləri (Cəhənnəmdəki əzab mələklərini) çağıracağıq! (Əl-Ələq,17-18).

“Zəbanilər” adı ilə tanınan Cəhənnəm mələklərin ümumi sayı Qurani-Kərimdə göstərilmir, amma onların başçılarının 19 nəfər olduğu bildirilir:

ل? ق> Bق ق3ا ق+ ق�ا Dر ق�ا ق3ا ق*

ل� ق\ ق8 ق�� ق* ل>ي ر/ ل8 ق��

ل? Oق ق/ ر� ل� ل Sق ق'وا ق�

ق? Oق ق� ق ق6 ر0 ل8 ق5ا ري ق� ق�

ق'�� ل�ا ر: ل5 ق8 ق', ل� قHا ر� ق6 �ق ق3ا ق* � ة ق ل! ق#ا ق3 ق'�� ل�ا ل� 'Hا ق ا� ق[ ق-ا Fر ق�ا قHا ر� ق6 �ق ق3ا ق*

ق1 ل\4 �' ق ا Dق قDا Rر ق4 ق* ق[ قGا ل ر� ا ل8وا ل�ا* ق1 ل\4 �' ق ا ق1 ل> ري Gق ر0 قي ل� ل?*ا ق� Aق ق1 ل\4 �' ق ل� ة Hق Gر ل�

ق9 لHو ل3 Iر ل$ ر� ق*ا ق[ قGا ل ر� ا ل8وا ل�ا* ق1 ل\4 �' ق ا ق[ ق8ا ر? ق4 ق�� ق* � ة�ا ق$ا ل�ا4 لHوا ق3 آا �

Mل �' ق ا� Dق ق�ا ق�ا ق(ا ق3ا ق9 ل?* ل� ق ا ر� ق*ا ل� ق? ق3 ر: ل5 ل& ل�و ل� ل�ي ق1 ل\4 �' ق ا ق) ل>و قي ل� ق*

ق3ا ق* � ل2 قOا ق4 ر1 ق3 ل,ي ر5 ق4 ق* ل2 قOا ق4 ر1 ق3 Mل �' ق ا� ل'� Uل ل4 ق% ل� هق\ Aق � ة#ا nق ق3 ق\ا هق5 ل&

ل? Oق ق/ ر� ل� sه ق? Aر ل( ق'�� ل�ا قي Jل ق3ا ق* � قو Jل ق'�� ل�ا ق% ن& ق� Dق لHو �ل ل: ق� ر6 ق4

(Ya Peyğəmbər!) Sən nə bilirsən ki, nədir Səqər! O (heç kəsi sağ) qoymaz və (salamat) buraxmaz! “İnsanı yandırıb-yaxar!”; “Onun üstündə on doqquz (nəfər gözətçi mələk) vardır. Biz Cəhənnəm gözətçilərini yalnız mələklərdən etdik... (Əl-Muddəssir, 27-31).

İlahiyyatçı Rauf Cəbrayılov haqlı olaraq yazır ki, Allahın peyğəmbərlərini və onların əshabələrini təhlükələrdən qorumaqdan ötrü yer üzərinə enən və hətta döyüşən mələklər də olmuşdur. “Məsələn, İslam dinində Həzrət Məhəmməd (s.ə.s) və möminlərin kafirlərlə ilk döyüşü olan Bədr döyüşündə (miladi 624-cü il) 3000 mələk iştirak etmişdi. Həzrət Peyğəmbər (s) möminlərə 3000, Allah isə 5000 nişan qoyulmuş mələklə Peyğəmbər (s) və möminlərə yardım edəcəyini vəd etmişdi”. Bu fakt öz əksini Ali-İmran surəsinin 123-125 – ci ayələrində belə tapmışdır:

ق9 ل?* ل Oر ق8 ر: ل �' ق ق6 ق� Mق �' ق ا� ل>وا 8' ق ق�ا � ل �' ق ل( ق�ا ر: Gل �ر ق�ا ق* د� ر, ق/ ل& Mل �' ق ا� ل: Aل ق? ق �ق ر, ق> ق� ق*

kد ق�� آا ل ق@ ق#ا nق ل& ر: ل ل'& ق� ر: Aل ق', ل$ ل4 ر9 ق�ا ر: ل قي ل� ر ق4 ر1 ق� ق�ا ق1 لHي ل3 Iر ل$ ر� ل� ل) ل>و ق8 ر( ل�ا

ق1 ل�ي Rق Hر ل3 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق1 ل3

ر: Aل Dر ل, ر$ ل4 ق\ا Jهق ر: Jل ل� رو ق� ر1 ل3 ر: Aل ل8و ر�ا ق4 ق* ل>وا G' ق ق8 ق* ل?*ا ل/ ر ق8 ر9 ل�ا � هى ق� ق&

ق1 ل3ي نو ق0 ل3 ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق1 ل3 kد ق�� آا ل ق0 ر$ iق ل& ر: ل ل'& ق�

(Ya Rəsulum!) Həqiqətən, siz Bədrdə zəif olduğunuz halda, Allah sizə yardım etdi. (Allaha) şükür edən olmaq üçün Allahdan qorxun! O zaman sən möminlərə deyirdin: “Rəbbinizin üç min mələk endirərək imdadınıza yetişməsi sizə kifayət etməzmi?” Bəli, əgər səbr edib (Allahdan) qorxsanız, onlar (Məkkə müşrikləri) qəzəblə üstünüzə gəldikləri zaman Rəbbiniz artıq beş min nişan qoyulmuş mələklə sizə yardım edər.

İlajiyyatçının yazdığına görə, Allah-təala bu döyüşlərdə kafirlərə qarşı amansız olmağı və onları şiddətli cəzalandırmağı mələklərə əmr etmişdi:

لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ا لGوا ن/ nق ق� ر: ل ق6 ق3 ن�ي ق�ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ق�ى ل�ا ق% ل'& ق� لSي ل4و ر( ل�ا �

Yق رو ق� ل&وا ل? ر< ق�ا qق ر� ل'? ا� ل?*ا ق� Aق ق1 ل\4 �' ق ا ل[ ل�و ل� ل�ي ل>ي ر� ل�ا Bق

د9 قHا ق& ق'� Aل ر: ل5 Hر ل3 ل&وا ل? ر< ق*ا Yل قHا ر� ق�� ر� ا

(Ya Peyğəmbərim!) Xatırla ki, o zaman Rəbbin mələklərə belə vəhy edirdi: “Mən də sizinləyəm. Möminlərə qüvvət (mətanət) verin. Mən kafirlərin ürəklərinə qorxu salacağam. Onların boyunlarını vurun, bütün barmaqlarını (əl-ayaqlarını) doğrayın!” (Əl-Ənfal, 12).

Rauf Cəbrayılov Mələklərin müharibələr zamanı çətin məqamlarda müsəlmanlara köməyə gəlmələri barədə çoxlu səhih hədisin mövcudolduğunu qeyd edərək, onların birini misal çəkir:

“İbn Abbas rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) Bədr döyüşündə demişdir: “Budur, Cəbrail atının başından tutub, üstü-başı da yaraqlı-yasaqlı (gəlir)” (Səhih əl-Buxari, hədis 3995).

İlahiyyatçı qeyd edir ki, Xəndək müharibəsi zamanı (miladi 626-cı il) da Allah mələklərdən ibarət qoşunla müsəlmanlara kömək etmişdi:

Dل لHو �ل ر: ل ر8 ق2 ق�ا ر( ل�ا ر: ل ري ق� ق� Mل �' ق ا� ق ق$ ر6 �ل ل?*ا Aل ر( ا لHوا ق3 آا ق1 ل\4 �' ق ا ق5ا ل'4 ق�ا ق4ا

ق9 ل�و ق$ ر6 ق8 ق$ا ل& Mل �' ق ا� ق9 قAا ق* � قJا ر* ق? ق8 ر: ق� ةDا لHو �ل ق* ة-ا ل4� ر: ل5 ري ق� ق� قHا ر� Bق ر� ق�ا ق�

ة?ا ي ل ق&

Ey iman gətirənlər ordular sizin üstünüzə gəldiyi zaman Allahın sizə olan nemətini yada salın. O vaxt Biz onların üstünə külək və sizin görmədiyiniz (mələklərdən ibarət) qoşun göndərmişdik. Allah o zaman sizin nə etdiyinizi görürdü (Əl-Əhzab, 9).

Qurani-Kərimdə bildirilənlərdən belə aydın olur ki, ölüm ayağında olan möminlərə qorxmamaları üçün kömək edən, ürək-dirək verən mələklər də vardır:

ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا ل: ل5 ري ق� ق� ل) R'ق Hق Gق ق8 ل3وا ق>ا Gق Bر ا ق': ل@ Mل �' ق ا� قHا ل'& ق� ل�وا ق�ا ق1 ل\4 �' ق ا ق'9 ل�ا

ق9 ل,* ق� ل8و ر: Gل Hر Aل لGي �' ق ا ل H' ق ق7 ر� ل&ا ل?*ا Oل ر& ق�ا ق* ل�وا Rق ر- ق8 ق�� ق* ل�وا قiا ق8 ق'�� ق�ا

Şübhəsiz: “Rəbbimiz Allahdır!” – deyən, sonra da (sözündə) düz olan kəslərə (ölüm ayağında) mələklər nazil olub (belə deyəcəklər): “Qorxmayın və kədərlənməyin! Sizə vəd olunan Cənnətlə sevinin!” (Fussilət, 30).

“Əz-Zariyat surəsində söylənilənlərdən belə çıxır ki, Allahın əmrindən çıxaraq Onun peyğəmbərlərinə asi olan azğın və əxlaqsız toplumları cəzalandırmaq üçün Yer üzərinə xüsusi mələklər göndərilir:

ق9 ل�و Bق ر? ل$ ر� ا ق5ا ل'4 ق�ا ر: ل ل/ gر ق� ق$ا ق� ق) ق�ا

ق1 ل3ي ل? ر7 ل3 Cد رو ق� هى ق� ل�ا قHا ر� Bل ر� ل�ا �ا' ق ل�ا ل�وا ق�ا

د1 لNي ر1 ل3 Zة ق� ق7ا Sل ر: ل5 ري ق� ق� ق� Bل ر? Hل ل�

(Sonra İbrahim) dedi: “Ey elçilər! Sizin işiniz nədir? Onlar dedilər: “Biz günahkar bir qövmə (Lut tayfasına cəza verməyə) göndərilmişik. Onların başına gildən daşlar yağdırmaq üçün (gəlmişik)” (Əz-Zariyat, 31-33).

Dövrümüzədək yetişmiş hədislərdən birindən cümə günü məscidə gələnlərin adlarını qeyd edən mələklər barədə də məlumat əldə edə bilirik. Sözügedən hədisdə deyilir:

“Əbu Hüreyra rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.ə.s) demişdir: “Cümə günü yetişdiyi zaman mələklər məscidin qapılarının önündə düzülüb (ora gələn adamları) birbəbir siyahıya alırlar. İmam minbərə oturduqda isə mələklər səhifələri büküb xütbəni dinləməyə gəlirlər” (Səhih əl-Buxari, hədis 3211).  

    İlahiyyatçı Rauf Cəbrayılov haqlı olaraq yazır ki, “hədisi-şəriflərdə insanın qəlbinə doğrunu və həqiqəti ilham edən (Tirmizi, “Təfsir”, 3), namaz qılanlarla birgə “Fatihə” surəsinin sonunda “amin” deyən (Buxari, “Azan” 11), Quran oxunarkən yer üzünə enən (Buxari, “Fəzailul-Quran 15), elm və zikr məclislərinə baş çəkən (Buxari, Dəavat, 66), möminlərə rəhmət oxuyan (Tirmizi, “Elm” 19), hər gün sübh və ikindi namazlarında möminlərlə birlikdə olan (Buxari, Məvaqit 16) mələklərdən də bəhs olunur”.

Həzrət Məhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s) buyurur: “Bir mələk hər namaz vaxtı nida edib deyir: “Ey bəni-Adəm, namaza

qalxın və öz əleyhinizə hazırladığınızı (cəhənnəm odunu namaz vasitəsilə) söndürün!” (Mustədrəkul-vəsail, 3-102).

9. Allahın and içdiyi varlıqlardan biri də mələklərdir:

ة�ا ر? eق Qل ق�ا Vل 'Hا ق ق*ا�

ةgا Oر �ق Qل قgا Wل ق'Hا ق*ا�

ة-ا ر/ Bق Qل ق-ا ل& ق'0ا ق*ا�

ة>ا ر/ Bق Qل ق>ا ل& ق'0ا ق�ا�

ة?ا ر3 ق�ا Qل ق?ا ن& ق, ل$ ر� ق�ا

And olsun (kafirlərin canını) zorla alanlara”; “And olsun (möminlərin canını) rahatlıqla alanlara”; “And olsun sürətlə üzənlərə”; “And olsun (bir-birini) ötdükcə ötənlərə”; “And olsun işə əncam çəkənlərə (Allahın əmri ilə dünyanın işlərini idarə edən mələklərə ki,...) (Ən-Naziat, 1-5).

ة�ا ر? ل� Qل ق#ا Bق ر? ل$ ر� ق*ا

ة�ا ر ق� Qل ق�ا Fل ق6ا ر� ق�ا

ة?ا Oر �ق Qل ق?ا Wل ق'Hا ق*ا�

ة�ا ر? ق� Qل ق�ا ل� ق�ا ر� ق�ا

ة?ا Aر ل( Qل قيا ل> ر� ل$ ر� ق�ا

And olsun bir-birinin ardınca göndərilənlərə. And  olsun şiddətlə əsənlərə (və ya yel kimi tez gedənlərə). And olsun (Allahın ayələrini, kitablarını və əmrlərini) yayanlara. And olsun (haqla batili) ayıranlara. And olsun vəhyi (peyğəmbərlərə) çatdıranlara (Əl-Mursəlat, 1-5). 

ة?ا ر3 ق�ا Qل ق$ا ن0 ق> ل$ ر� ق�ا

And olsun işləri paylaşdıranlara (hərəsi bir işə müvəkkil olan)! (Əz-Zariyat, 4).

10. Xristianlıqda mövcud olan yanlış təsəvvürlərin əksinə olaraq, İblis (Şeytan) mələk deyil.

Xəbisliyi və hiyləgərliyi ilə məşhur olan İblis insanı yoldan çıxararaq günah işləməyə və ya yalan danışmağa sövq edən varlıqdır. Xristian və müsəlman elm adamlarının təsbitinə görə, o, təqva və gözəlliyə malik olmasına baxmayaraq Allaha qarşı üsyan etmiş və Cənnətdən qovulmuş, bununla belə, Allah ona cin və insanlardan ibarət olan azmışlar ordusu üzərində hökm sürməyə icazə vermişdir. Yəhudi din alimləri isə şeytanı daha çox “Yetzer har”, yəni “şərə meyllilik” və ya Tanrının casusu kimi qəbul edirlər.

Şeytanın adı yazılı mənbələrdə ilk dəfə “Satana” formasında Tanaxda qeyd edilib. Burada o, səmavi ittihamçı, Tanrının oğullarından biri və yəhudilərin “Yehova” (Yahvə) adlandırdıqları Tanrıya tabedir. O, səmavi məhkəmə zamanı yəhudi xalqını təqib edir, Yehova ardıcıllarının sadiqliyini yoxlayır və günahkarlara əziyyət verir.

Həmin kitabda həm də Mastema adlandırılan Satanaya, yəni şeytana Allahın hakimiyyət bəxş edərək, ona qovulmuş mələklər və onların ardıcıllarını idarə etmək, günahkarları cəzalandırmaq imkanı verdiyi bildirilir. İncildə isə Şeytan səhrada İsaya (ə) əziyyət verən varlıq, eləcə də  xəstəlik və əziyyətin yaranmasının səbəbkarı kimi təsvir edilir.

Əhdi-Cədidə daxil olan “Vəhy” kitabında İblis qırmızı əjdaha cildində peyda olur, mələk Mikayıl (ə) tərəfindən məğlubiyyətə uğradılır və Cənnətdən qovulur. Min il ərzində o, bağlı saxlansa da, qısa müddətə azad olmağı bacarır. Lakin, yenə də məğlub edilir və Alov gölünə  atılır. Əhdi-Ətiqə daxil olan “Yaradılış” kitabında adı çəkilməsə də, Ədən (Cənnət) bağındakı  ilanın o olduğu söylənilir.

İblis Qurani-Kərimdə də bir çox halda “şeytan” adlanır və bu halda ondan bəzən cəm şəklində söhbət açılır.

Şeytan, mələk və cinlərin mənşəyi məsələsində İslam alimləri arasında yekdil fikir yoxdur. Maraqlıdır ki, Quranda Şeytanın özünü oddan yaradılmış varlıq kimi təqdim etməsi, cinlərin onu özlərindən biri hesab etmələri barədə dəqiq ayələr olsa da, fərqli fikirdə olan alimlərə də rast gəlinməkdədir. Onlar Quran ayələri ilə birlikdə doğru olub-olmadığı dəqiq bilinməyən hədislərə istinad edirlər. Belə hədislərdən biri İbn Abbasın nəql etdiyi bir hədisdir. Bu hədisə görə, İblis

Allahın oddan yaratdığı bir mələk olmuşdur. İbn Abbas  qeyd edir ki, “cin” sözü nə dünyəvi cinlərə, nə də Şeytan kimi “alov mələklərinə” aid edilə bilməz. 

Bu hədis həm Quranla, həm də VII əsrdə yaşamış ən nüfuzlu İslam ilahiyyatçılarından biri olan Bəsrəli Həsinin  İslam Peyğəmbərindən (s) sitat gətirdiyi hədislə ziddiyyət təşkil edir. Sözügedən hədisdə Peyğəmbərin (s) dilindən belə deyilir: 

“İblis heç bir saniyə belə mələk olmayıb. Adəm insanlığın mənşəyi olduğu kimi, İblis də cinlərin mənşəyidir”. 

Orta əsr fars alimlərindən Mahmud Zəmaxşəri yazır ki, “mələk” və “cin” sözləri sinonimdir. Digər bir fars alimi Əl-Bəyzavi  isə onun əksinə qeyd edir ki, Şeytan mələk olmağa ümid etsə də, hərəkətləri onu cin etmişdir. Digər İslam alimləri isə razılaşırlar ki, Şeytan cin olmuş və düzgünlüyünə görə Cənnətə qəbul edilmişdir, lakin, mələklərdən fərqli olaraq ona, Allaha tabe olub-olmamaq seçimi verilmişdir. Cənnətdən qovulduqda isə Şeytan, insanlığı özünün cəzalandırılmasının səbəbksrı və günahkarı elan etmişdir. 

İblisin alov mənşəli olmasını izah etməyə çalışan Zəkəriyyə Qəzvini və Məhəmməd ibn Əhməd İbşihi  bildirmişlər ki, bütün fövqəltəbii varlıqlar oddan yaradılsalar da, mələklər odun işığından, cinər isə alovundan yaradılmışdır və buna görə də bütün fövqəltəbii varlıqların mənşəyi oda bağlıdır. Əbdülqani əl-Məqdisinin fikrincə isə, yalnız mərhəmət mələkləri işıqdan, cəza mələkləri isə alovdan yaradılmışdır.

Əl-Təbəri bildirir ki, Adəmin yaradılmasından əvvəl Yer cinlərlə məskun idi və onlar boş-boşuna gəzirdilər. İblis əvvəlcə Əzazil və ya Əl-Harit adlı oddan yaradılmış mələk olmuş və dünyəvi cinlərə qarşı durması üçün Allah tərəfindən yerə göndərilmişdir. Əzazil döyüş zamanı cinlərə qalib gəlmiş və onları dağlara qovmuşdur. Lakin, bundan sonra özünün insanlar və digər mələklərdən üstün olduğunu düşünməyə başlamış və bu da onun qovulmasına səbəb olmuşdur. Əzazilin rəhbərlik etdiyi mələklər qrupu Cənnəti qoruduqlarına görə cinlər adlandırılırdılar. 

Ət-Təbəriyə aid edilən başqa bir ənənəyə görə isə, Şeytan, mələklər tərəfindən ələ keçirilərək əsir alınmış yer cinlərindən biri olmuşdur. Bundan sonra Allah onu digər cünlər üzərində hakim təyin etmiş və o, Əl-Hakam adını almışdır. Laqeydlik göstərməsinə qədər, min il ərzində, o, öz vəzifəsini yerinə yetirmiş, lakin, sonra bağışlanaraq Adəm qarşısında baş əyməkdən imtina edənə kimi işini davam etdirmişdir. 

Bu kimi fikir və baxışların sayı olduqca çoxdur. Lakin onlar bizi azdırmamalıdırlar. Bizim tək istinadgahımız, əlbəttə ki, Quran olmalıdır. Quran isə bizə İblisin cinlərdən olduğunu bildirir. Əl-Kəhf surəsinin 50-ci ayəsi bunu açıq şəkildə ortaya qoymaqdadır:

ق1 ل3 ق9 قAا Xق ل�ي ر& ل�ا ق'�� ل�ا ل,*ا ق7 ق0 ق� Cق Dق آ� ل� ل,*ا ل7 Bر ا ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ل� قHا ر� ل� ر( ل�ا ق*

ر1 ل3 ق2 قيا ل� ر* ق�ا Mل Gق 4' ق ن� ل( ق* Mل �ق ل\* iل G' ق Gق ق� ق�ا � Mل ن& ق� ل? ر3 ق�ا ر1 ق� oق ق0 ق� ق� ن1 ل7 ر� ا

ة�� ق, ق& ق1 ل$ي ل� ق'cا ل�� Xق Lر ل& � ل'* ل, ق� ر: ل ق� ر: Jل ق* ل�ي *Dل

“Bir zaman Biz mələklərə: “Adəmə səcdə edin!”– demişdik. İblisdən başqa hamısı səcdə etdi. (İblis) cinlərdən idi. O, Rəbbinin əmrinə boyun əymədi...”.

Mələklərin varlığının elmi əsaslandırılması

Bu bölümdə fikirlərimizin izahına fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor A. A. Bayramov və Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbinin “Riyaziyyat və Fizika” kafedrasının baş müəllimi E. X. Məmmədovun birlikdə qələmə aldıqları və 2015-ci ildə dərc etdirdikləri “Xüsusi Nisbilik Nəzəriyyəsinin Elementləri” adlı dərs vəsaitinə istinadən başlamağı lazım bilirik.

Qeyd edək ki, sözügedən dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 1277 saylı 16 dekabr 2014-ci il tarixli əmri ilə təsdiq edilmişdir. Əsərə AMEA Fizika İnstitutunun professoru, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru T.Q. Məmmədov, AAHM-in “Riyaziyyat və Fizika” kafedrasının professoru, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru M.Ə.Qurbanov və AAHM-in Elmi tədqiqat bölməsinin dosenti Ə.D.Namazov kimi elm adamları rəy vermişlər.

“Xüsusi Nisbilik Nəzəriyyəsinin Elementləri” adlı əsərin “Giriş” hissəsində bildirilir: “Bütün zamanların ən böyük kəşflərindən biri olan xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi (XNN) haqqında söhbət açanda öncə görkəmli alman fiziki A.Eynşteyn və kütlə ilə enerji arasındakı məşhur E = mc² münasibəti yada düşür.

Eynşteynin fizika elminə bəxş etdiyi töhfələr arasında - xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi, ümumi nisbilik nəzəriyyəsi, nisbi kosmologiya sahəsində tədqiqatları, kapilyar hadisə, statik mexanikanın klassik problemləri və onların kvant fizikasına tətbiqi məsələləri, mayelərdə və qazlarda Broun hərəkətinin molekulyar kinetik nəzəriyyə görə (MKN) izahı, fotoeffektin nəzəriyyəsi, məcburi şüalanma və digər elmi tədqiqat işlərini göstərmək olar”.

Kitabın müəllifləri daha sonra yazırlar ki, hələ 1400 il əvvəl bütün dünya elmləri və dünyanın sirləri bir ilahi kitabda Qurani-Kərimdə toplanıb. “Quranda məkan (harada?) və zaman (nə vaxt?) haqqında yazılan möcüzələr hər bir insanı heyran edir. Qurani-Kərimdə XX əsrin ən böyük kəşflərindən biri olan A.Eynşteynin XNN-si (1905-ci ildə) haqqında açıq aydın dəlillər verilmışdir. Qurani-Kərimin ayələrində zamanın və məkanın nisbi olduğunu gösrərən fikrlər vardır. Bu mövzu ilə əlaqədər bəzi ayələləri belə sıralaya bilərik:

"...Rəbbinin dərgahında bir gün sizin saydıqlarınızın min ili kimidir!" ("Həcc" surəsi,2247).

"O, göydən yerə qədər olan bütün işləri idarə edir. Sonra (həmin işlər) sizin saydığınızın min ilinə bərabər olan bir gündə Ona yüksələr. "("Səcdə"surəsi,32/5).

"Mələklər və Ruh (Cəbrail) Onun dərgahına müddəti əlli min il olan bir gündə qalxarlar. "("Məaric"surəsi,70/4).

On dörd əsr əvvəl Qurani-Kərimdə zamanın və məkanın nisbiliyindən bu cur aydın şəkildə bəhs edilməsi onun həqiqətən müqəddəs ilahi bir kitab olduğunun başqa bir sübututur. Zamanın nisbiliyi mövzusu bu gün tam sübut edilmiş elmi bir həqiqətdir. Bu həqiqət XX əsrin əvvəllərində Albert Eynşteynin nisbilik nəzəriyəsi ilə ortaya çıxıb. O dövrə qədər insanlar zamanın nisbiliyinin bir nəzəriyyə olduğunu, şəraitə görə dəyişkənlik göstərə biləcəyini bilmirdilər. Ancaq Albert Eynşteyn zamanın nisbiliy nəzəriyyəsi ilə bu həqiqəti aydın şəkildə sübut etdi.

XNN-də işıq sürəti xüsusi yer tutur. XNN-in postulatlarından belə nəticə çıxır ki, işığın vakuumda sürəti əsas fiziki sabitlərdən biri olub, təbiətdə qarşılıqlı təsirləri (siqnalları) daşıyan (ötürən) maksimal mümkün olan sürətdir.

Bu postulatlar məkan və zaman haqqındaki klassik təsərvvülərə tamamılə ziddır. Bu ziddiyət nisbilik nəzəriyəsinin özünün daxilindı deyidır. Hərəkətin böyük sürətlərində artıq doğru olmayan məkan və zaman haqqındaki klassik təsəvvürlər ilə əlaqədardır.

Müəyyən bir nöqtədə baş verən hadisənin davam müddətini ölçmək üçün saatdan istifadə olunur. Bu məqsədlə hadisənin baş verdiyi və sona çatdığı anlarda saatın göstərişləri qeydə alınaraq göstərişlər fərqi - hadisənin davam müddəti müəyyənləşdirilir. Bu üsulla eyni bir nöqtədə başlayıb həmin nöqtədə də tamamlanan hadəsənin davam müddətini ölçmək olar. Bəs hadisə bir nöqtədə başlanıb digər nöqtədə tamamlandıqda onun davam müddətini necə təyin etmək olar? Bu məqsədlə müxtəlif nöqtələrdə yerləşmiş saatların göstərişlərini əlaqələndirmək - sinxronlaşdırmaq lazımdır.

Müxtəlif nöqtələrdə yerləşdirilmiş saatların sinxronlaşdırılması belə edilir: saatların əqrəblərini eyni vəziyyətə gətirməklə onlar fəzanın müxtəlif nöqtələrinə, məsələn, A, B, D, və s. nöqtələrinə yerləşdirilir. Bundan sonra hər hansı bir nöqtədə yerləşdirilmiş S işıq mənbəyindən bütün istiqamətlərə işıq siqnalı göndərilir. Hər bir saat işıq siqnalının ona çatdığı anda işə salınır. Belə olduqda, xüsusi hal olaraq bir düz xətt üzərində yerləşən A, B və D nöqtələrində yerləşdirilmiş saatların hamısı qarşılıqlı sinxronlaşdırılmış olur.

Baxdığımız halda işıq siqnalı A saatına tA anında çatarsa, B saatının göstərişi tB = tA – AB/c olur. D - saatının göstərişi isə tD= t A – AD/c = tB – BD/c. Saatlar arasındakı məsafə kiçik olduqda işığının yayılma sürəti çox böyük olduğundan, praktik olaraq, saatların əqrəbləri eyni anlarda eyni rəqəmlər üzərindən keçir. Məsələn, aralarındakı məsafə 3000 km olan iki saatın göstərişləri fərqi Δt = 3000km/300000 km/san = 0,01 san olur.

Məaric surəsinin 4-cü ayəsində bildirildiyi kimi, mələklər və Ruh (Cəbrail) Onun dərgahına müddəti əlli min il olan bir gündə qalxarlar. Bu faktiki olaraq o deməkdir ki, mələklər lazım gəldiyində işıq sürətindən da sürətlə hərəkət edə bilirlər və edirlər.

İşıq sürətini aşmaq mümkündürmü?Yapon mənşəli amerikalı alim, nəzəri fizika sahəsində tanınmış

mütəxəssislərdən biri olan Michio Kaku hələ illər öncə işığın sürətinin aşıla biləcəyinə əminliyini bildirmiş və fikrini Böyük Partlayış (Bing Bang) nəzəriyyəsi ilə əsaslandırmağa çalışaraq qeyd etmişdi ki, heç bir maddi obyekt işıq səddinə çata bilməz. Boş yer əlbəttə ki, işıqdan daha sürətli hərəkət edə bilər. Bir şey

boşluqdan daha boş ola bilməz, ona görə də işıq sürətindən daha sürətli genişlənə bilər.

Alimin fikrincə, işıq sürətindən daha sürətli bir cisim deyil, bütöv bir fenomen, daha doğrusu kvant bağlantısı deyilən bir əlaqə ola bilər. Bu, iki və ya daha çox cismin kvant vəziyyətlərinin bir-birindən asılı olduğu kvant mexaniki hadisədir. Bir cüt dolaşıq foton əldə etmək üçün lazerini müəyyən bir tezlik və intensivlikdə xətti olmayan bir kristal üzərinə parlaya bilərsiniz. Lazer şüasının səpələnməsi nəticəsində fotonlar iki müxtəlif qütbləşmə konuslarında görünəcək, bunların arasındakı əlaqə kvant bağlantısı adlanacaq. Beləliklə, kvant bağlantısı subatomik hissəciklərin qarşılıqlı təsirinin bir yoludur və bu əlaqə prosesi işıqdan daha sürətli ola bilər: "İki elektron bir araya gətirilsə, kvant nəzəriyyəsinə görə bir araya gələrək titrəyəcəklər. Ancaq bu elektronları bir çox işıq ilinə bölsəniz, yenə də bir-biri ilə əlaqə quracaqlar. Bir elektronu silkələsən, digəri bu vibrasiyanı hiss edəcək və bu işığın sürətindən daha sürətli baş verəcəkdir. Albert Einstein bu fenomenin kvant nəzəriyyəsini rədd edəcəyini düşünürdü, çünki heç bir şey işıqdan daha sürətli hərəkət edə bilməz, amma əslində səhv idi ".

Fransa-İsveçrə sərhəddəki hissəciklər fizikası mərkəzinin əməkdaşı Antonio Ereditatonun sözlərinə görə, üç il davam edən ölçmələrdən sonra Cenevrədən Gran Sassonun İtaliya laboratoriyasına atılan neytrinoların bir şüası işıqdan daha sürətli 7 nanosekund 730 km məsafəni əhatə etdi.

Nisbiilik nəzəriyyəsi vakkumda işıqdan daha sürətli heç bir şeyin gedə bilməyəcəyini bildirir. Bununla belə, işıqdan daha sürətli hərəkət edən zərrəciklər elmə çoxdan məlumdur, daha doğrusu, bəzi hissəciklərin fotonlardan daha sürətli hərəkət edə biləcəyi fərqli mühitlər üzə çıxarılmışdır.

Avropa Nüvə Tədqiqatları Təşkilatının (CERN) tədqiqat mərkəzindəki fiziklər təcrübə zamanı subatom hissəciklərinin işığın sürətini aşan bir sürətlə hərəkət edə biləcəyini müəyyənləşdirdilər.

Alimlərin fikrincə, neytrinoların şüaları 60 nanosaniyəyə çatdı və bu, elementar hissəciklərin işığın sürətindən daha sürətli hərəkət edə bilmədiyi postulatına ziddir. Bununla belə, fakt faktlığında qalır.

İtalyan dilindən alınan və “neytron” ifadəsinin kiçikdici forması olan “neytrino” (neytroncuq) kəlməsi fundamental neytral zərrəciklərin ümumiləşdirilmiş adıdır. Bu zərrəciklər leptonlar sinfinə aiddir və yalnız zəif təsir qüvvəsi və cazibə qüvvəsi ilə əlaqədə iştirak edirlər.

Hal-hazırda üç növ neytrinonun - elektron, muon və tau neytrinoların, eləcə də onların uyğun antizərrəciklərinin mövcudluğu məlumdur.

Aşağı enerjili neytrinoların maddə ilə qarşılıqlı təsiri əhəmiyyətsiz dərəcədə zəif olduğundan onlar müxtəlif maddələrin içindən sərbəst şəkildə keçə bilirlər. Məsələn, enerjisi 3-10 MeV olan neytrinolar suda 1018 m (yüz işıq ili) sərbəst qaçış yoluna sahibdirlər və praktiki olaraq bütün ulduz növləri onlar üçün “şəffafdır”, yəni ulduzların içindən də sərbəst şəkildə keçib gedə bilirlər. Yer səthinin hər 1 sm² sahəsindən hər saniyə Günəşin yaydığı təxminən 6 1010⋅ neytrino keçir. Bir sözlə, onlar hər yerdən keçir və onların maddə ilə qarşılıqlı təsiri faktiki olaraq hiss edilmir. Bununla belə, yüksək enerjili neytrinolar yönəldikləri hədəflərlə qarşılıqlı təsirə girdikləri üçün asanlıqla aşkarlanırlar.

Məhz bu aşkarlanmaya əsaslanan Takaaki Kajita və Artur MacDonald neytrinonun kütləsinin olduğunu müəyyən edə bilmiş və bu kəşflərinə görə 2015-ci ildə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdülər.

Hər bir yüklənmiş leptona bir neytino –antineytino cütü uyğun gəlir:

-Elektron neytrinosu – elektron antineytrinosu-Myuon neytrino-myuon antineytrino-Tau neytrino-antitau neytrino.

Neytrinonun ayrı-ayrı növləri bir-birinə çevrilə bilirlər. Bu, onların sıfra bərabər olmayan kütləyə sahib olmasından qaynaqlanır.

Ultrarelativistik zərrəciklərin doğuluşu ilə bağlı təcrübələr nəticəsində məlum olmuşdur ki, neytrino müsbət spirallığa, antineytrino isə mənfi spirallığa sahibdir.

Dördüncü növ neytrinonun – steril neytrinoların da varlığı ehtimal edilir. Fəqət onun mövcudluğu hələlik ekdperimental təcrübələrlə təsdiqini tapmayıb.

Avropa nüvə araşdırmaları mərkəzinin alimləri həyata keçirdikləri təcrübələr zamanı işığı üstələyən sürəti kəşf ediblər. Onlar Eynşteynin işıq sürətinin sonuncu hədd olması barədə nəzəriyyəsinin əksini sübut edən elmi kəşfə nail olublar.  Alimlərin bu iddiasına səbəb isə onların İsveçrə ilə Fransa sərhədində yerləşən Böyük Adron kollayderində apardıqları təcrübələr zamanı təsadüfən müşahidə etdikləri sürətdir. Nüvə mütəxəssisləri Cenevrədəki mərkəzdən Böyük Adron kollayderi vasitəsilə İtaliyanın Qran-Sasso yeraltı laboratoriyası istiqamətində buraxdıqları neytrino adlandırılan hissəciklər işıq sürətini aşıb. Çəkisi sıfıra yaxın olan neytrino 732 kilometr məsafəni işıqdan da sürətli qət edib. O,  saniyədə təqribən 300 min kilometr təşkil edən işıq sürətini 60 nanosaniyə geridə qoyub. Bu isə nəzəri cəhətdən neytrinonun istənilən materiyanın içərisindən hiss edilmədən keçə biləcəyi mənasına gəlir. Hesablamada hər hansı bir səhvin ola biləcəyini nəzərə alan alimlər həmin təcrübəni 15 min dəfə təkrarlayıblar. Nəticə isə dəyişməyib. Bundan sonra avropalı alimlər yeni kəşflə bağlı dünya elm ictimaiyyətinə müraciət edərək nəticələrin bir daha yoxlanılması üçün onlara yardım edilməsini istəyiblər. Aparılan növbəti təcrübələr yenidən təkrarlanarsa və dünya elm ictimaiyyəti tərəfindən də təsdiqlənərsə, bu kəşf fizika elmində əsaslı dəyişiklərə səbəb olacaq.

Çəkisi sıfıra yaxın olan neytrino işıq sürətini geridə qoyduğu və bu səbəbdən istənilən materiyanın içərisindən hiss edilmədən keşdiyi kimi, işıq sürətindən daha sürətli hərəkət edə bilən mələklər üçün də heç bir maddi sədd yoxdur. Hər şeyin içindən keçib gedə bilirlər və buna görə də, Allahın izn verdiyi sərhədlər daxilində, bütün qeyb, yəni gizli olan şey və hadisələrdən xəbərdardırlar.

Madam ki, neytrinolar işıqdan daha sürətlə hərəkət edə bilirlər, deməli, zamanda geriyə hərəkət də edə bilirlər, zamanda geriyə hərəkət mövcudsa, deməli gələcəkdən keçmişə informasiya axını da mövcuddur. Bu səbəbdən də mələklər

gələcəyi də bilirlər. Gələcəyin xəbərlərini də pryğəmbərlərə, əlbəttə ki, Allahın izni ilə onlar ötürmüşlər. Axırzaman və Qiyamətlə bağlı xəbərlər də bu qəbildəndir. Yəni heç bir peyğımbər, ona bildirilməsə, gələcəkdə baş verməsi gözlənilən hadisələri və təbii ki, həm də qey xəbərlərini özü bilə bilməz. Elə bu səbəbdən də onların gələcəklə bağlı dediklərinin bir qismi artıq baş verib, bir qismi isə vaxtı gələndə baş verəcək.

Bütün bu deyilənlərdən belə çıxır ki, bizim içində yaşadığımız dördölçülü dünyadan fərqli olan, bizim dünya ilə paralel olan və orada zamanın axışı tərsinə olan bir dünya da olmalıdır. Alimlər belə bir dünyanın varlığını inkar etmirlər.

Biz içində yaşadığımız dördölçülü dünyanı ifadə etmək üçün şərti olaraq, latın əlifbasının x, y, z və t hərfləri ifadə etdiyimiz, yaşadığımız məkanın genişliyini (həcmini) və irəli doğru, yəni keçmişdən gələcək istiqamətinə axan zamanımızı bildirdiyimiz koordinat oxlarından istifadə edirik. Bu oxlar sıfırdan başlayır və onların hər birinin sıfırdan əks istiqamətə uzanan və -x, -y, -z və - t kimi işarələdiyimiz davamları da var.

Burada sıfır nöqtəsini zaman və məkanın Allah tərəfində yoxdan var edildiyi an, başqa sözlə, Böyük Partlayışın (Bing Bang) baş verdiyi an kimi qəbul etsək, ümumilikdə həmin an bizim (x, y, z, t) dünyadan başqa, daha 7 parallel dünyanın, ümumilikdə 8 dünyanın yarandığını söyləyə bilərik. 7 paralel dünya aşağıdakılardır:

1. x, y, -z, t12. –x, y, z, t23. x, -y, z, t3

4. –x, -y, z, t45. –x, y, -z, t56. x, -y, -z, t67 –x, -y, -z, t7Bunlardan sonuncusu (–x, -y, -z, t7) tam qarşımızda və əksimizdə olan

paralel dünyadı və məhz həmin dünyada zaman tərsinə (-t) axır. Həmin dünyanın “Mələkut” (mələklər aləmi) və ya “Beytül-Məmur” adlandırılan dünya olduğunu güman edirik. Doğrusunu, əlbəttə ki, Allah bilir.

Çox güman ki, mələklər bu dünyaların hər birinə səyahət edə bilirlər. Doğrusunu yenə də Allah bilir.

Kanadanın Nəzəri Fizika İnstitutunun bir qrup aparıcı aliminin fikrincə, bizim kainat anti-maddədən yaradılan və Böyük Partlayışdan sonra zaman şkalasının əks istiqamətinədə hərəkət etməkdə və genişlənməkdə olan paralel dünyanın “güzgü əksi” ola bilər. Onların bu nəzəriyyəsi fantastik romanların süjetini xatırlatsa da, fizikanın və çağdaş elmin həll etməkdə aciz qaldığı bir çox paradoksu həll etmək iqtidarındadır.

Kanadalı alimlərin təklif etdikləri yeni modelə görə, Böyük Partlayış zamanı iki paralel kainat yaranmışdır. Bunlardan birincisi bizim yaşadığımız kainatdır və bu kainatda zaman keçmişdən gələcəyə doğru hərəkət edir. Bizim kainatın “güzgü əksi” olan o biri kainat isə eyni sürətlə zamanda geriyə doğru hərəkət edir.

İndi təsəvvür edin ki, bir mələk bizim dünyadan anti-dünyaya daxil olur. Geri dönərkən, oradakı hərəkət sürətindən asılı olaraq, bizim dünyanın keçmişinə daxil olur. Bu keçmiş 100 il də, 1000 il də, 10000 il də, 100000 il də, 1000000 il də əvvəl ola bilər. Ola bilsin ki, elə bu səbəbdən də Beytül-Məmura daxil olanlar bir də geri dönmürlər, çünki bizim dünyamıza qayıtdıqda keçmiş dövrlərdən birinə qayıtmış olurlar. Doğrusunu Allah bilir.

Bütün bu deyilənlərdən o nəticə çıxmamlıdır ki, mələklər neytrino təbiətinə sahibdirlər. Çünki neytrinolar işıq sürətini sadəcə 60 nanosaniyə geridə qoyub. Bu isə “bir gündə 50000 ilə barəbər” bir sürətlə hərəkət üçün yetərli deyil. Odur ki, mələklərin taxyonik yapıya sahib olduğunu düşünmək daha ağlabatan olar. Neytrinolarla isə sadəcə “Allah qatındakı bir gün”ün yerdəki “min il” kimi olması postulatını əsaslandırmaq mümkündür.

Taxyon (yunanca ταχύς takhús, "sürətli" mənasını verir) işıqdan daha sürətli hərəkət edən hipotetik zərrəciklərdir. Orijinal təsviri Arnold Sommerfeldə aid olsa da, əvvəlcə Corc Sudarşan və Cerald Faynberq tərəfindən yazılmışdır. Bu zərrəciklərin varlığənı laboratoriya şəraitində sübut etmək hələlik mükün olmasa da, ortaya qoyulan riyazi hesablamalar varlıqlarını təkzib etməyə də imkan vermir. Çünki onların varlığı fizika və riyaziyyatın qanunları ilə qətiyyən ziddiyyət təşkil etmirlər. Məhz bu fakt taxyonların varlığını qəbul edən alimlər tərəfindən təkzibedilməz sübut kimi önə sürülür.

Elmi ədəbiyyatda bəzən “dromotron” da adlandırılan sözügedən zərrəciklər vakkumda işıq sürətindən daha sürətlə hərəkət etməsi baxımından, işıqdan az sürətlə hərəkət edən, sükunət halında da ola bilən və ümumiləşdirilərək “tradion” adlandırılan ənənəvi zərrəciklərdən, eləcə də işıq sürəti ilə hərəkət edən lüksonlardan (məsələn fotonlardan) fərqlənirlər. Onlar da şüalana, udula və enrji yükü daşıyıcısı ola bilirlər.

Taxyonların ətrafında oluşan hipotetik sahə “taxyon sahəsi” adlandırırlır. Bu sahə qismində riyazi təsviri Kleyn-Qordon və ya Dirak, Yanq Millis düsturları ilə təsvir edilən sahələr nəzərdən keçirilir. Başqa sözlə, “taxyon” və ya “taxyon sahəsi” deyildikdə, Nisbilik nəzəriyyəsi ilə ziddiyyət təşkil etməyən lorens-invariant obyektlər başa düşülür.

Taxyonun Xüsusi Nisbilik nəzəriyyəsi çərçivəsində riyazi təsvirinin ən sadə yolu enerji və təcillə bağlı düsturlarla təsviridir.

Taxyon sahələri isə skalyar və ya vektor taxyon üçün Klein - Gordon tənliyinə bənzər tənliklərlə;

və ya da spinar üçün Dirak tənliyi ilə ifadə edilə bilir:

Bu sıraya Kleyn-Qordon-Fok və Dirak tənliklərini də əlavə etmək olar:

Gələcəkdən keçmişə ötürülən informasiya

Taxyonların varlığının ən gözəl sübutu gələcəkdən keçmişə göndərilən, keçmişdə yaşamış peyğəmbərlər tərəfindən dilə gətirilən və dini kitablar sayəsində dövrümüzədək yetişən informasiyaların varlığıdır. Deyilənlərə ən gözəl misal daha əski dövrlərdə yaşamış peyğəmbərlərin özündən çox-çox sonralar gəlməli olan peyğəmbər barədə öncədən məlumat vermələri və onları müjdələmələridir. Bu baxımdan Həzrət Mühəmməd (s) barədə Bibliyada deyilənlər daha böyük önəm və maraq daşımaqdadır.

Deyilənlərə misal kimi “Nəğmələr nəğməsi”nin 5-ci fəslinin 16-cı bəndində söylənilənlərə diqqət yetirək. Həmin bənd orijinalın dilində, yəni ivrit (yəhudi) dilində aşağıdakı kimi səslənməkdədir:

Hiqqo mamedtakim vikkullo Mahammadim (מחמדים) zahdudi vi zahrai bint Cerusalim.

Burada “Mahammadim” (מחמדים) ifadəsi diqqət çəkir və həmin kəlmənin sevimli Peyğəmbərimizin adı olduğu heç bir şübhə oyatmır. Fəqət yəhudilər bunu inkar edir və bildirirlər ki, həmin sözün kökü olan “Mahammad” kəlməsi (yəhudi dilində Mühəmməd adı məhz Mahammad kimi səslənir) gerçəkdən də ərəb dilindəki “Mühəmməd” adı ilə eyni kökə sahibdir və hər iki sözün əsasında “həmd” (həmd edilən, hörmət edilən, alqışlanan) kökü durur. Amma burada

“Mahammad” ad, yəni xüsusi isim yox, ümumi isimdir. Çünki onun arxasında “-im” cəm şəkilçisi gəlir.

İlk baxışdan məntiqi izahdır. Lakin yəhudilər bir şeyi gizlətməyə çalışırlar. Gizlətməyə çalışırlar ki, “-im” ümumi isimlərin arxasına cəm bildirmək üçün artırıldığı kimi, xüsusi isimlərin də arxasına artırılır və bu halda o, cəm şəkilçisi kimi deyil, hörmət bildirən hissəcik kimi çıxış edir. Məsələn, ivrit (yəhudi) dilində “Allah” sözü “Eloh” kimi səslənir, lakin Bibliya mətnlərində bu adın da arxasına sırf hörmət mənasında “-im” əlavə edilir və heç bir yəhudi “Elohim” kəlməsini “tanrılar” kimi başa düşmür. Söhbətin tək Tanrıdan getdiyini bilir. Yalnız bəzi xristianlar “-im” hissəciyini cəm şəkilçisi kimi yozur və “Elohim” kəlməsini “tanrılar” kimi tərcümə edir və bu halda söhbətin Allahdan və Müqəddəs Ruhdan getdiyini iddia edirlər.

Bu hal bir çox dünya dilləri üçün xasdır. Hörmət mənasında cəm haldan istifadə edilir. Məsələn, Qurani-Kərimdə Allah-Təala Özünü “Mən” deyə tərif etmir. Bunun əvəzinə hörmətinin yüksək səviyyəsini göstərmək üçün “Biz” deyir:

أبى إبليس إلا� فسجدوا لآدم اسجدوا للملائكة قلنا وإذ

ق1 ل?4 ل� ق ا ر� ا ق1 ل3 ق9 قAا ق* ق? ق/ ر Gق Bر ق*ا

uل ري Sق ة,ا eق ق� ق5ا Hر ل3 ق#ا Aل ق* ق H' ق ق7 ر� ا ق% �ل ر* Vق ق* hق �ر ق�ا ر1 ل Bر ا Cل Dق آا ق4ا قHا ر� ل� ق*

ق1 ل$ي ل� ق'cا ا� ق1 ل3 ق�ا ل و Gق ق� Zق ق? ق7 O'ق ا� ل] ل\ Jهق ق&ا ق? ر> ق8 ق�� ق* ق$ا Gل Lر Wل

قHا ر� ل� ق* � Mل ل�ي ق�ا قAا ق'$ا ل3 ق$ا ل5 �ق ق? ر� ق�ا ق� ق5ا Hر ق� ل9 قgا ري O'ق ا� ق$ا ل5 �' ق Vق ق�ا ق�

ل'? ق> Gق ر0 ل3 ل� ر� ق�� ر� ا ل�ي ر: ل ق� ق* � ل'* ل, ق� pد ر6 ق/ ل� ر: ل Uل ر6 ق& لgوا ل/ Jر ا

د1 لSي هى ق� ل�ا tل قGا ق3 ق*

Bir zaman Biz mələklərə: “Adəmə səcdə edin!”– dedikdə, İblisdən başqa (hamısı) səcdə etdi. O imtina edib təkəbbür göstərdi və kafir oldu. Biz

dedik: “Ey Adəm! Sən zövcənlə birlikdə Cənnətdə sakin ol və orada rahatlıqla nemətlərimizdən istədiyiniz yerdə yeyin (için), təkcə bu ağaca yaxınlaşmayın! Yoxsa zalımlardan olarsınız”. Şeytan isə (ağaca yaxınlaşdırmaqla) onları aldadıb olduqları yerdən çıxartdı. Biz dedik: “Bir-birinizə düşmən olaraq aşağı enin! Yerdə sizin üçün müəyyən (olunmuş) vaxtadək məskən və gün-güzəran vardır” (Əl-Bəqərə, 34-36).

Şübhəsiz ki, Quranda Allahın Özünə “Biz” deməsi söhbətin bir deyil, bir neçə tanrıdan getdiyinə dəlalət etmir və hər bir müsəlman Allahın Əhəd, yəni Tək olduğunu bilir.

Eyni halla Azərbaycan türkcəsində də rastlaşırıq. Təsadüfi deyil ki, bir sıra əsər müəllifləri əsərlərində çox faxt “fikrimcə” kəlməsi əvəzinə “fikrimizcə”, “hesab edirəm ki” əvəzinə “hesab edirik ki” yazırlar və bu, heç də o anlama gəlmir ki, həmin əsərin bir deyil, iki və ya daha çox müəllifi var.

Beləliklə, “Nəğmələr nəğməsi”ndə Həzrət Mühəmmədin (s) adı çəkilir və onun adı hörmət mənasında “-im” şəkilçisi ilə birlikdə yazılır. Bununla belə, “Nəqmələr nəğməsi” kitabı başqa dillərə çevrilərkən “Mahammadim” ifadəsi qəsdən ümumi isim kimi nəzərdən keçirilir və həmin kəlmə də digər tərcümələr kimi tərcümə edilir və beləcə sevimli Peyğəmbərimizin (s) adı gizlədilməyə çalışılır. Məsələn, sözügedən kitabın 5-ci fəslinin 16-cı bəndi Azərbaycan türkcəsinə çevrilərkən də tərcüməçilər “Mühəmməd” adını gözardı etmiş, onu ümumi isim kimi dilimizə “məhbub” (sevgili, istəkli) kimi tərcümə etmişlər:

Ağzı şirindən də şirindir,Təpədən dırnağadək istəklidir. Bax bu cürdür məhbubum, bu cürdür sevgilim, ay Yerusəlim qızları.

“Nəğmələr nəğməsi” kitabı Həzrət Süleymana (ə) aid edilir. Onun isə e.ə. X əsrdə yaşadığı bildirilir. Və o özündən təqribən 17 əsr sonra gəlməsi gözlənilən başqa bir peyğəmbəri, İslam peyğəmbərini (s) müjdələmişdir.

Gələcəkdən keşmişə ötürülən və qədim pryğəmbərlərin dilindən gələcəyə yönəlik müjdələrdən daha bir neçəsi də Həzrət Mühəmmədlə (ə) bağlıdır. Fəqət bu müjdələrdə onun adı “Mühəmməd” adının sinonimi olan “Əhməd” kimi çəkilməkdədir. Bu barədə Qurani-Kərimdə belə deyilməkdədir:

Mل �' ق ا� ل) لBو ق� ن�ي ل�ا ق� ل!ي ق?ا Bر ل�ا لHي ق& ق4ا ق: ق4 ر? ق3 ل1 ر& ا ق0ى ل�ي ق) ق�ا ر( ل�ا ق*

ل8ي ر�ا ق4 د) لBو ق? ل& ة?ا Oن ق/ ل3 ق* Zل ق�ا رو G' ق ا� ق1 ل3 ق'ي ق, ق4 ق1 ري ق& ق$ا ل� ة�ا ن, ق ل3 ر: ل ري ق� ل�ا

ل? ر- Bل ق\ا Jهق ل�وا ق�ا Qل قHا ني ق/ ر� ل&ا ر: Jل ق2 ق�ا ق'$ا ق� ق� � ل, ق$ Sر ق�ا Mل ل$ Bر ا ل,ي ر6 ق& ر1 ل3

ل1 ل/ي ل3

Bir zaman Məryəm oğlu İsa demişdi: “Ey İsrail oğulları! Həqiqətən, mən Allahın sizə göndərdiyi, məndən əvvəl (naziledilmiş) Tövratı təsdiqləyən və məndən sonra gələcək Əhməd adlı elçisi ilə (sizi) müjdələyən bir elçisiyəm!” (Allahın elçisi) onlara açıq-aydın dəlillər gətirdikdə onlar: “Bu, aşkar bir sehrdir!”– dedilər (Əs-Saff, 6).

Bu ayədə deyilənlərdən belə aydın olur ki, sevimli Peyğəmbərimizi (s) müjdələyən öncəki peyğəmbərlərdən biri də Həzrət İsadır (ə).

Həzrət İsa (ə) gerçəkdənmi Həzrət Mühəmmədi (ə) onun zühurundan 6-7 əsr öncə müjdələmişdirmi? Müjdələrkən onu məhz “Əhməd” adı ilə yad etmişdirmi?

Əlbəttə ki, etmişdir. Fəqət mövcud dörd “İncil”in heç birinin mövcud dillərdəki tərcüməsində “Əhməd” adına rast gəlmək mümkün deyil. Bəs, həmin “İncil”lərin arami dilində olan orijinallarında necə?

Bu suala müsbət cavab verə bilərik. Belə ki, Yəhya “İncil”ində sözügedən adla rastlaşırıq. Nəzərə alsaq ki, qədim arami dilində saitlər qeyd edilmir, bütün sözlər yalnız samit hərflərlə yazılırdı, həmin İncildə “Əhməd” adı “HMD” kimi yazılıb. Bu da bir çox fərqli din alverçilərinə həmin kəlmənin necə oxunmalı olduğu barədə ardı-arası kəsilməyən mabahisələr etmək imkanı vermişdir.

Qeyd edək ki, “HMD” kəlməsi sami dillərində, o cümlədən ərəb dilində sinonim olan “Mühəmməd” və “Əhməd” adlarının köküdür. Onu həm “Əhməd”, həm “həmd”, həm “həmid”, həm “həməd” və s. kimi oxumaq mümkündür. Lakin bu halda məhz “Əhməd” yazıldığı heç bir şübhə oyatmır.

Yəhya “İncil”i yunan dilinə tərcümə edilərkən, xüsusi isim olmsıns rəğmən, Əhməd adı olduğu kimi saxlanılmamış, “HMD” (həmd edilən, alqışlanan) kəlməsi ümumi isim kimi götürülərək, yunan dilinə hərfi mənada “priklutos” (həmd edilən, mədh edilən, alqışlanan) kimi tərcümə edilmiş, fəqət İnsilin sonrakı əsrlərə aid redaktələrində “periklutos” kəlməsi də “təsəlli verən” və ya “köməkçi” mənasına gələn “parakletos” kəlməsi ilə dəyişdirilmişdir. Nəticədə “Əhməd” adının əvəzinə hər yerdə “təsəlliverici” və ya “köməkçi” yazılmışdır. Bu halla Yəhya (Yuhanna) İncilinin Azərbaycan türkcəsinə tərcüməsində də rastlaşmaqdayıyıq:

(İsa dedi:) “Mən Atamdan xahiş edəcəyəm və O, sizə başqa bir köməkçi verəcək. O, əbədiyyən sizinlə olacaq” (Yəhya, 14:16).

Əslində isə, Həzrət İsanın (ə) Yəhya İncilində yer alan yuxarıdakı sözlərinin arami dilindən dəqiq tərcüməsi belədir: “Mən Atamdam (Allahdan) sizinlə daim birlikdə qalması üçün başqa bir yol göstərəni – Əhmədi verməsini (göndərməsini) xahiş edəcəyəm”.

Eyni İncilin 16 fəslinin 7-14 – cü bəndləri dilimizə belə tərcümə edilmişdir:

(İsa dedi:) Amma mən sizə həqiqəti söyləyirəm, getməyim sizin xeyrinizədir. Çünki mən çıxıb getməsəm, köməkçi yanınıza gəlməyəcək. Ancaq getsəm, onu yanınıza göndərəcəyəm. 

O gələndə dünyaya günahın, doğruluğun və hökmün nə demək olduğunu açıq-aşkar göstərəcək.  

İlk növbədə günahın nə demək olduğunu göstərəcək, çünki onlar mənə iman etmirlər. 

Sonra doğruluğun nə demək olduğunu göstərəcək, çünki mən Atanın yanına gedirəm və siz artıq məni görməyəcəksiniz. 

Nəhayət, hökmün nə demək olduğunu göstərəcək, çünki bu dünyanın hökmdarı artıq məhkum edilib. Sizə deyiləsi çox sözüm var, ancaq indi onları başa düşməzsiniz. 

Həqiqət ruhu gələndə sizə yol göstərəcək, həqiqəti tam dərk etməyinizə kömək edəcək. O, özündən danışmayacaq, eşitdiyini danışacaq və sizə qarşıdakı hadisələri xəbər verəcək. O, məni şərəfləndirəcək, çünki məndən eşitdiklərini sizə bildirəcək.

16-cı fəslin 7-14 – cü bəndlərin qədim arami dilindən dəqiq tərcüməsi:

“Amma mən sizə həqiqəti söyləyirəm, getməyim sizin xeyrinizədir. Çünki mən çıxıb getməsəm, Əhməd yanınıza gəlməyəcək. Ancaq getsəm, onu yanınıza göndərəcəyəm. 

O gələndə dünyaya günahın, doğruluğun və hökmün nə demək olduğunu açıq-aşkar göstərəcək.  

İlk növbədə günahın nə demək olduğunu göstərəcək, çünki onlar mənə iman etmirlər. 

Sonra doğruluğun nə demək olduğunu göstərəcək, çünki mən Atanın (Allahın) yanına gedirəm və siz artıq məni görməyəcəksiniz. 

Nəhayət, hökmün nə demək olduğunu göstərəcək, çünki bu dünyanın hökmdarı artıq məhkum edilib. Sizə deyiləsi çox sözüm var, ancaq indi onları başa düşməzsiniz. 

Həqiqət ruhu (Əhməd) gələndə sizə yol göstərəcək, həqiqəti tam dərk etməyinizə kömək edəcək. O, özündən danışmayacaq, eşitdiyini danışacaq və sizə qarşıdakı hadisələri xəbər verəcək. O, məni şərəfləndirəcək, çünki məndən eşitdiklərini sizə bildirəcək”.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, “Əhməd” adının “HMD” şəklində yazılmış formasına Həqqayın kitabının 2-ci fəslinin 7-9 – cu bəndlərində də rast gəlməkdəyik. İşin ən maraqlı tərəfi isə budur ki, həmin kitabın arami dilində olan orijinalında hərənin bir cür yozduğu “ŞLM” kəlməsi ilə də üzləşməkdəyik. Buradakı “HMD” (Əhməd) adı Azərbaycan türkcəsinə “ləl-cəvahirat”, “ŞLM” kəlməsi isə “əmin-amanlıq” kimi tərcümə edilib:

“Bütün xalqları silkələyəcəyəm. Xalqların ləl-cəvahiri gələcək və Mən bu evi əzəmətlə dolduracağam”, - deyir ordular Allahı Yehova.  

“Qızıl da, gümüş də Mənimdir”, - bəyan edir ordular Allahı Yehova.“Bu evin gələcək əzəməti əvvəlkindən böyük olacaq”, - deyir ordular

Allahı Yehova. “Bu yerə əmin-amanlıq verəcəyəm”, - bəyan edir ordular Allahı Yehova.

Qeyd edək ki, arami dilindəki “ŞLM” kökü ərəbcədə “SLM” kimi səslənir. Və bu kəlmə “Əmin-amanlıq” kimi tərcümə edilə biləcəyi kimi, “salam” (aramicə “şalom”) və “İslam” kimi də tərcümə edilə bilər. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, İslam elə əmin-amanlıq deməkdir.

7-9-cu bəndlərin aramicədən dəqiq tərcüməsi belədir:

“Bütün xalqları silkələyəcəyəm. Əhməd xalqlara (dünya xalqlarına) gələcək və Mən bu evi əzəmətlə dolduracağam”, - deyir ordular Allahı Yehova.  

“Qızıl da, gümüş də Mənimdir”, - bəyan edir ordular Allahı Yehova.“Bu evin gələcək əzəməti əvvəlkindən böyük olacaq”, - deyir ordular

Allahı Yehova. “Bu yerə İslamı bəxş edəcəyəm”, - bəyan edir ordular Allahı Yehova.

Həqqay peyğəmbər (ə) fars şahı Daranın dövründə, başqa sözlə, e.ə. VII-VI əsrlərdə yaşayıb, Bu isə o deməkdir ki, o, İslamdan və Həzrət Mühəmməddən (s) təqribən 13-14 əsr öncə yaşayıb və həmin dövrdə həm sevimli Peyğəmbərimizi (s), həm də uca dinimizi müjdələyib.

Beləliklə, gələcəkdən keçmişə informasiya axınının başqa bir nümunəsini görürürk.

Yenidən Yəhya “İncil”inin üzərinə qayıdıb daha bir maraqlı məqama diqqət yetirək. Həmin İncildə Hzərət Yəhyadan (ə) da söz açılmaqdadır. Məlumat üçün bildirək ki, Yəhya ibn Zəkəriyya (زكريا  يحيى ابن ) adı ilə də məşhur olan bu peyğəmbər, Həzrət İsanın (ə) peyğəmbərlik missiyasının həqiqiliyini təsdiq etmək üçün İsrail xalqına göndərilmişdi. İncildə adı Vəftizçi Yəhya (İohanna) kimi çəkilir. Həzrət Zəkəriyyanın (ə) oğlu olduğu bilinməkdədir. Quranda adı 5 dəfə çəkilir. İslam inancına görə Yəhya (ə) İsanın (ə) peyğəmbərliyini söyləyən, ona inanan və ona yəhudilər arasında dini yaymağa kömək edən ilk peyğəmbər idi.

Həzrət Yəhya (ə)  “Məryəm” surəsinin 12-15 - ci ayələrində belə yad edilir:

ة'يا ل/ Fق ق: ر ل- ر� ا ل] قHا ري ق8 آا ق* � Zد ق'و ل> ل& ق[ قGا ل ر� ا ل\ ل� هى قي ر- ق4 ق4ا

ة'يا ل> ق8 ق9 قAا ق* � Zة قAا Vق ق* �ا' ق ل, ق� ر1 ل3 ة�ا قHا Sق ق*

ة'يا ل ق� ة�ا '/ا ق �ق ر1 ل ق4 ر: ق� ق* Mل ر4 ق, ل� قوا ل& ة'?ا ق& ق*

ة'يا Sق uل ق6 ر/ ل4 Cق رو ق4 ق* Qل ل$و ق4 Cق رو ق4 ق* ق, ل� ل* Cق رو ق4 Mل ري ق� ق� Cل ق#ا Bق ق*

(Yəhyaya da:) “Ey Yəhya! Kitabdan möhkəm yapış!”(–) (deyə )(vəhy etdik.) Biz uşaq ikən ona hikmət bəxş etik. Üstəlik Öz tərəfimizdən bir şəfqət və paklıq da (bəxş etdik). O, müttəqi idi. Doğulduğu gün də, öləcəyi gün də, yenidən dirildiləcəyi gün də ona salam olsun!

Həzrət Yəhyanın (ə) atası Həzrət Zəkəriyya (ə) ömrünü insanları təqvaya dəvətdə keçirmişdi. O və həyat yoldaşı qocalıb əldən düşdükləri bir vaxtda Allah tərəfindən Yəhya adlı bir övlada sahib olacaqları ilə müjdələnmişdilər. Hadisə isə belə baş verir, bir gün Həzrət Zəkəriyya (ə) Həzrət Məryəmin ibadət otağına daxil olduqda onun yanında cürbəcür yeməklər görüb təəccüblənmiş, Məryəmdən nunların haradan olduğunu soruşumuşdu: 

ق'4ا ل? Aق Vق ق5ا ق� ق'� Aق ق* ةHا ق0 Sق ة8ا ق/ا �ق ق5ا Gق ق/ �ر ق�ا ق* د1 ق0 Sق د) ل/و ق> ل& ق5ا ل'& ق� ق5ا ق� /' ق ق> Gق ق� �

ق4ا ق) ق�ا � ة�ا Vر ل� قJا ق, Hر ل� ق, �ق ق* ق[ ق?ا ر- ل$ ر� ا '4ا ق ل? Aق Vق ق5ا ري ق� ق� ق� ق� Dق ق$ا �' ق Aل

ر1 ق3 Yل Vل ر? ق4 Mق �' ق ا� ق'9 ل�ا � Mل �' ق ا� ل, Hر ل� ر1 ل3 قو Jل hر ق� ق�ا � ق\ا Jهق ل% ق� هى �' ق ق�ا ل: ق4 ر? ق3

د[ ق0ا Sل ل? ري ق ل& ل2 قOا ق4

ة 4' ق ن� ل( ق% �ر ل, ق� ر1 ل3 ل�ي qر Jق ن[ ق� ق) ق�ا � Mل &' ق ق� '4ا ق ل? Aق Vق ق�ا Dق ق% ل� قHا Jل

ل2 ق�ا ل', ا� dل ل$ي Bق ق% �ق' ل�ا � ة ق/ ني Nق

ق+ ل? Oن ق/ ل4 Mق �' ق ا� ق'9 ق�ا ل[ ق?ا ر- ل$ ر� ا ل�ي ن�ي ق ل4 ل: ل! ق�ا قو Jل ق* ل ق ل! ق#ا ق$ ر� ا Mل ر8 Dق قHا ق�

ق1 ل3 'يا ة ل/ �ق ق* ة�ا و ل Sق ق* ة,ا ني Bق ق* Mل �' ق ا� ق1 ل3 د ق$ ل� ق ل& ة�ا ن, ق ل3 هى قي ر- قي ل&

ق1 ل-ي ل� ا ' ق ا�

ل? ل� ق�ا ل8ي ق�ا ق? ر3 ق*ا ل? ق/ ل ر� ا قي Hل ق ق� ق& ر, ق� ق* Cل ق#ا eل ل�ي ل9 ل و ق4 هى �' ق ق�ا ن[ ق� ق) ق�ا

  ل2 قOا ق4 ق3ا ل� ق6 ر� ق4 Mل �' ق ا� ق% ل� هق\ Aق ق) ق�ا

Cد ق'4ا ق�ا ق ق@ ق#ا ق@ ق; ق'Hا ا� ق: ن� ق ل8 ق'�� ق�ا ق% Gل ق4 آا ق) ق�ا � ة ق4 آا ل�ي ر� ق6 �ر ا ن[ ق� ق) ق�ا

ل� ق ا ر& ل�� ر� ق*ا ني Oل ق6 ر� ل&ا ر. ن/ Bق ق* ة?ا لnي Aق ق% ق'& ق� ر? Aل ر( ق*ا � ةRا ر3 ق� ق'�� ل�ا

Rəbbi onu yaxşı tərzdə qəbul etdi, onu gözəl bir bitki kimi yetişdirdi və onu Zəkəriyyaya həvalə etdi. Zəkəriyya hər dəfə onun yanına ibadətgaha

daxil olduqda, onun yanında ruzi olduğunu görərdi. O dedi: “Ey Məryəm! Bu, sənin üçün haradandır?” (Məryəm) dedi: “Bu, Allah tərəfindəndir. Həqiqətən, Allah istədiyi kimsəyə hesabsız ruzi verir”.

Elə oradaca Zəkəriyya Rəbbinə dua edərək dedi: “Ey Rəbbim! Öz tərəfindən mənə pak bir nəsil bəxş et! Şübhəsiz ki, Sən duaları Eşidənsən”.

O, mehrabda durub namaz qılarkən mələklər onu çağırdılar: “Allah səni, Allah tərəfindən olan Kəlməni təsdiq edən, (qövmünün) ağası, nəfsinə hakim və əməlisalehlərdən bir peyğəmbər olacaq Yəhya ilə müjdələyir”.O dedi: “Ey Rəbbim! Qocalıq məni haqladığı vaxt, zövcəm də sonsuz ikən mənim necə oğlum ola bilər?” (Allah) dedi: “Allah beləcə istədiyini edər”.

O dedi: “Ey Rəbbim! Mənim üçün bir əlamət təyin et”. (Allah) dedi: “Sənin əlamətin, üç gün insanlarla ancaq işarə ilə danışmaq olacaqdır. (Həmin vaxtda) Rəbbini çox yad et və səhər-axşam (Onun şəninə) təriflər de!” (“Ali-İmran”, 37-41).

Həzrət Yəhyanın (ə) adına sadəcə dini kitablarda deyil, dövrün tarixi salnamələrində də rast gəlinməkdədir. Məsələn, İosif Flaviy (b.e. 37-100) özünün “Yəhudilərin qədim tarixi” adlı əsərinin XVIII kitabının 5-ci fəslinin, 2-ci bölümündə ondan Vəftizçi İohann adı ilə bəhs edərək yazır:

“İndi yəhudilərin bəziləri qeyd edirlər ki, Herodun ordusunun məhv edilməsi Tanrıdan gəlmişdir və bu onun Vəftizçi adlandırılan İohanna qarşı etdiklərindən sonra çox ədalətlidir; Heroda görə, yəhudilərə yaxşı işlər görməyi, bir-birinə və Tanrıya qarşı ədalətli olmağı, vəftiz olunmağı məsləhət göstərən və yaxşı adam olan İohannı öldürdülər; o, sudan bədənin yox, ruhun yuyulması və günahlardan təmizlənməs üçün istifadə edirdi; insanlara günahlardan təmizlənmələri haqqında xoş xəbər verirdi. İnsanlar dəstə-dəstə onun sözlərini eşitmək üçün gəlirdilər. İohannın xalq üzərində təsirinin təhlükəli ola biləcəyi və ya xalqın onun sözü ilə üsyan qaldıracağından qorxan (çünki, insanlar İohannın dediyi hər şeyi etməyə hazır idilər) qorxan Herod, qərara gəldi ki, məsələni birdəfəlik həll etmək üçün İohann öldürülməlidir və o, özünü çox da əziyyətə salmayaraq, bu işi sonradan tövbə edə biləcək bir

adama həvalə edir. Buna görə də, o, Herodun şübhəli xasiyyətinə görə, əvvəl qeyd etdiyim Maheron qalasına göndərilir və burda da edam edilir. İndi yəhudilər qeyd edirlər ki, Herodun ordusunun məhv edilməsi, onun törətdiyi bu günah əməllə bağlıdır və Tanrının ədalətinin zühurudur".

Həzrət Yəhyanın (ə) adı Əhdi-Cədiddə də bir neçə dəfə keçir. Bu baxımdan Mark İncilinin 1-ci fəslində söylənilənlər maraq kəsb edir:

Əşiya peyğəmbər belə yazmışdır: «(Sənin qabağınca Öz elçimi

göndərirəm, o, sənin yolunu hazırlayacaq.) Çöllükdə kimsə qışqırır: “Yehova üçün yol hazırlayın! Onun yollarını hamarlayın”».

Beləcə, Vəftizçi Yəhya çöllükdə günahların bağışlanması üçün tövbə rəmzi olan vəftizi təbliğ edirdi. Bütün Yəhudiyyə və Yerusəlim əhli onun yanına axışırdı. İnsanlar günahlarını açıq-aşkar boynuna alırdı, Yəhya da onları İordan çayında vəftiz edirdi.

Yəhya dəvə yunundan paltar geyir, belinə dəri qurşaq bağlayırdı,+ çəyirtkə və çöl balı ilə qidalanırdı. O təbliğ edərək deyirdi: «Mənim arxamca məndən güclüsü gəlir. Mən əyilib onun səndəlinin bağını açmağa belə, layiq deyiləm. Mən sizi su ilə vəftiz etdim, o isə sizi müqəddəs ruhla vəftiz edəcək».

O günlərdə İsa Cəlilənin Nasirə şəhərindən gəlib Yəhya tərəfindən İordan çayında vəftiz olundu. İsa sudan çıxar-çıxmaz göylərin açıldığını və müqəddəs ruhun göyərçin kimi üzərinə endiyini gördü. Həmçinin göydən bir səs gəldi: «Sən Mənim sevimli Oğlumsan. Səndən çox razıyam».

Müqəddəs ruh dərhal İsanı çöllüyə apardı. O, qırx gün orada çöl heyvanlarının arasında qaldı. Şeytan onu imtahana çəkdi, mələklər isə ona qulluq etdilər.

Yəhya həbs edildikdən sonra İsa Cəliləyə getdi və Allahın müjdəsini təbliğ etməyə başladı. O deyirdi: «Vaxt yetişdi, Allahın Padşahlığı yaxındır. Tövbə edin və müjdəyə iman gətirin» (Mark, 1: 2-15).

Mark İncilindən gətirdiyimiz sitatdan belə aydın olur ki, Həzrət Yəhya (ə) özündən təqribən 8 əsr öncə yaşamış Əşiya peyğəmbər (ə) tərəfindən müjdələmiş, özü isa İsanı (ə) müjdələmiş, o, peyda olduqda onu vəftiz etmiş və onun Məsih və peyğəmbər olsuğunu təsdiq etmişdir. Bu isə o deməkdir ki, Əşiya gələcəkdən keçmişə ötürülən informasiya sayəsində Həzrət Yəhyanı (ə) müjdələmiş, Yəhya (ə) da eyni üsulla Məsihin gəlməli olduğundan xəbər tutmuşdur.

Luka İncilində nəql edilənlər Quranda zikr edilənlərlə təqribən eyni süjetə sahibdir:

Yəhudiyyə padşahı Hirodun günlərində Əbiyya bölüyünə mənsub olan Zəkəriyyə adlı bir kahin vardı. Onun arvadı İlsəba Harun nəslindən idi. Onların ikisi də Yehovanın qarşısında saleh idi, Onun bütün əmr və qanunlarına riayət edib təmiz həyat sürürdülər. Amma uşaqları yox idi. İlsəba sonsuz idi və hər ikisi artıq qocalmışdı. Bir gün Zəkəriyyə öz bölüyünün növbətçiliyi zamanı Allah qarşısında kahinlik xidmətini icra edirdi. Kahinlik qaydası üzrə Yehovanın məbədinə girib buxur təqdim etmək növbəsi ona çatmışdı. Buxur təqdim edilən vaxt bütün camaat bayırda dua edirdi. Birdən Yehovanın mələyi buxur qurbangahının sağ tərəfində peyda olub Zəkəriyyəyə göründü. 

Zəkəriyyə mələyi görəndə təşvişə düşüb bərk qorxdu. Lakin mələk ona dedi: «Zəkəriyyə, qorxma, çünki Allah sənin yalvarışını eşitdi. Arvadın İlsəba sənə bir oğul doğacaq. Adını Yəhya qoyarsan. Sən sevinib-şadlanacaqsan, onun doğulmasına çoxları sevinəcək, çünki o, Yehovanın gözündə böyük olacaq. Amma onun dilinə şərab və başqa kefləndirici içki dəyməməlidir. O, hələ anasının bətnində ikən müqəddəs ruhla dolacaq. İsrail oğullarının bir çoxunu onların Allahı Yehovaya tərəf döndərəcək. Həmçinin ataların ürəyini uşaqlara, itaətsizləri salehlərin hikmətinə yönəltmək və xalqı Yehova üçün hazırlamaqdan ötrü Onun qarşısında İlyasın ruhu və gücü ilə yeriyəcək».

Zəkəriyyə mələyə dedi: «Bu necə ola bilər? Axı mən də, arvadım da qocayıq». 

Mələk cavabında ona dedi: «Mən Allahın hüzurunda duran Cəbrayılam və bu şad xəbəri sənə söyləmək üçün göndərilmişəm. Amma bunlar baş verənə qədər dilin tutulacaq, danışa bilməyəcəksən, ona görə ki vaxtı gələndə yerinə yetəcək sözlərimə inanmadın». 

Bu arada camaat Zəkəriyyəni gözləyirdi və onun məbəddə ləngidiyinə mat qalmışdı. O, çölə çıxanda camaatla danışa bilmədi. Onda adamlar onun məbəddə qeyri-adi bir şey gördüyünü başa düşdülər. Zəkəriyyənin dili açılmırdı, o, camaatla işarələrlə danışırdı. O, məbəddə müqəddəs xidməti icra edib qurtarandan sonra evinə qayıtdı. Bundan bir müddət sonra onun arvadı İlsəba hamilə qaldı və beş ay evdən bayıra çıxmadı. O belə deyirdi: «Görün Yehova mənə necə yaxşılıq etdi! O, mənə nəzər saldı, məni el içində rüsvayçılıqdan qurtardı» (Luka, 1: 5-25).

Bu süjetdə də eynən Qurandakı süjetdə olduğu kimi mələk Həzrət Zəkəriyyanı (ə) qarşıda baş verməsi gözlənilən hadisə ilə, Həzrət Yəhyanın (ə) doğulması ilə müjdələyir. Başqa sözlə, peyğəmbər Həzərət Cəbrayıl (ə) vasitəsilə gələcəkdən xəbər alır.

Luka İncilində daha sonra deyilir:

 İlsəbanın doğmaq vaxtı gəldi və o, bir oğlan uşağı doğdu. Qohumlar, qonşular Yehovanın ona böyük mərhəmət göstərdiyini eşidib onunla birgə sevindi. Səkkizinci gün onlar uşağı sünnət etməyə gəldilər və ona atası Zəkəriyyənin adını qoymaq istədilər. Lakin uşağın anası dedi: «Yox! Onun adı Yəhya olacaq».  

Ona dedilər: «Axı qohumlarınız arasında bu adda adam yoxdur». Sonra gedib uşağa hansı adı qoymaq istədiyini işarə ilə atasından

soruşdular. O, bir lövhəcik istədi və orada «uşağın adı Yəhyadır» yazdı. Hamı buna təəccüb etdi.  O anda Zəkəriyyənin dili açıldı, danışıq

qabiliyyəti özünə qayıtdı və o, Allaha alqış oxumağa başladı. Onlarla qonşuluqda yaşayanların hamısı qorxuya düşdü. Bu hadisələrin sorağı Yəhudiyyənin bütün dağlıq bölgəsinə yayıldı. Bunları eşidənlər: «Görəsən, bu uşaq kim olacaq?» - deyə düşünürdülər, çünki Yehova onunla idi. 

Uşağın atası Zəkəriyyə müqəddəs ruhla dolub peyğəmbərlik etməyə başladı: «İsrailin Allahı Yehovaya alqış olsun! Çünki O, Öz xalqına nəzər saldı, ona nicat yolunu açdı. Qulu Davudun evindən bizə güclü bir xilaskar yetirdi. O, qədimdə yaşamış müqəddəs peyğəmbərləri vasitəsilə bizi düşmənlərimizin və bizə nifrət edənlərin əlindən qurtaracağını söyləmişdi. O, ata-babalarımıza vəd etdiyi kimi, bizə mərhəmət göstərəcək, müqəddəs əhdini, atamız İbrahimə içdiyi andı yadına salacaq. Bizi düşmənlərin əlindən qurtardıqdan sonra Ona ömür boyu cəsarətlə, sədaqət və salehlik içində qulluq etmək şərəfini bizə nəsib edəcək. Ey körpə, sən isə Haqq-Taalanın peyğəmbəri adlanacaqsan, ona görə ki Yehovanın qarşısında gedib Onun yollarını hazırlayacaqsan, Onun xalqına günahların əfvi vasitəsilə xilas olunacağını bildirəcəksən. Bu, Allahımızın rəhmi sayəsində olacaq. Bu rəhmin sayəsində göydən gələn şəfəq üzərimizə nur saçacaq, zülmətdə və ölüm kölgəsində oturanlara işıq verəcək, addımlarımızı sülh yoluna yönəldəcək».

Uşaq böyüyür, ruhən möhkəmlənir və İsrail xalqının qarşısına çıxmaq vaxtı gələnə qədər çöllükdə yaşayırdı (Luka, 1: 57-80).

Yəhya İncilində Həzrət Yəhya (ə) ilə yəhudi başçıları arasında maraqlı bir dialoq yer almaqdadır. Bu dialoqda Həzrət İsadan (ə) və ayrı-ayrı tərcümə variantlarında “Gəlməli olan Peyğəmbər”, “Gözlənilən Peyğəmbər”, “Həmin o Peyğəmbər” adları altında Həzrət Mühəmməddən (s) də bəhs edilməkdədir və həmin dialoqdan belə məlum olur ki, yəhudilər öz dini kitablarından hələ o zaman sözügedən peyğəmbərlərin gəlməli olduqlarını bilirmişlər:

Yəhudilər Yəhyanın kim olduğunu öyrənmək üçün Yerusəlimdən onun yanına kahinlərlə lavililəri göndərdi. Yəhya belə şəhadət verdi: «Mən Məsih deyiləm». O, bunu açıq-aşkar dedi, sualdan qaçmadı. 

Belə olduqda onlar soruşdular: «Bəs onda kimsən? Olmaya, İlyassan?» O: «Xeyr», - dedi. «Bəlkə, həmin o Peyğəmbərsən?» O, yenə inkar etdi. Onda onlar dedilər: «Axı sən kimsən? Özün haqqında bir şey de ki, bizi

göndərənlərə cavab verə bilək».  O cavab verdi: «Mən Əşiya peyğəmbərin dediyi, çöllükdə: “Yehovanın

yolunu hamarlayın!” - deyə car çəkənin səsiyəm». Gələnlər isə fərisilərdən idilər. Onu yenə sorğu-suala çəkdilər: «Əgər

sən nə Məsih, nə İlyas, nə də həmin o Peyğəmbər deyilsənsə, bəs onda nəyə görə vəftiz edirsən?» 

Yəhya onlara cavab verib dedi: «Mən suda vəftiz edirəm. Lakin aranızda bir nəfər var, siz onu tanımırsınız. O, məndən sonra gəlir, amma mən onun səndəlinin bağını belə, açmağa layiq deyiləm». 

Bütün bunlar Beytaniyyədə, İordan çayının o biri tayında baş verdi. Yəhya orada vəftiz edirdi (Yəhya, 1: 19-28).

Mandela effekti

Yuxarıda deyilənlərdən çıxan nəticələrdən biri də odur ki, mələklər və ya da ən azı onların bir qismi informatika sahəsi ilə birbaşa bağlıdırlar. Bu halda söhbət təkcə zaman və məkan səddi bilmədən informasiya daşıyıcısı kimi çıxış edən vəhy mələklərindən deyil, həm də əsas funksiyaları insanların əməllərini qeydə almaq, başqa sözlə, onlar barədə informasiya toplamaq olan katib mələklərdən də gedə bilər. Mələklərin bu funsiyasi təbii informasiya sahəsi ilə bağlıdır.

Bir çox elm sahəsi gerçək dünyanın əsas xüsusiyyətlərini təsvir etmək üçün "sahə" terminindən istifadə edir. Bu anlayış ümumiyyətlə ətrafımızdakı aləmin fiziki keyfiyyət və xüsusiyyətlərini əks etdirən davamlı və ya diskret miqdar dəsti ilə əlaqələndirilir. Bəzən bu dəstlərin birləşməsi diskret-davamlı kimi istifadə olunur. Topoloji sahələr bunun nümunəsi kimi gözdən keçirilə bilər. Bu tip sahələrin bir çox elm sahəsi tərəfindən geniş istifadəsi həmin anlayışın informasiya elmləri sahəsində də istifadə edilməsinə əsas verir.

Qeyd edək ki, "sahə" terminini də özündə ehtiva edən müxtəlif elmi terminlər artıq informasiya elmləri sahəsində də istifadə olunur. Buna görə də informasiya sahəsinin öyrənilməsi və onun ətraf aləmin tanınması üçün bir vasitə kimi gözdən keçirilməsi aktual məsələlərdən biridir.

Nəzərə alsaq ki, təbii informasiya sahəsi ətraf aləmin özəlliklərinin əksi və daşıyıcısıdır, deyə bilərik ki, fizika elminə məlum əksər sahələri həm də informasiya sahəsi kimi nəzərdən keçirmək mümkündür. Bu baxımdan maqnit sahəsi deyilənlərə ən gözəl sübutdur. Belə ki, insan beyni ətraf mühit barədə əldə etdiyi informasiyanın böyük əksəriyyətini işıq vasitəsi ilə əldə edir. İşıq isə, məlum olduğu kimi, elektromaqnit şüalanmasıdır. Bu şüalanma təxminən 380-780 nanometr dalğa uzunluğuna və yaxud 789-385 THs arasında yerləşən tezliyə uyğun gəlir. İşığın elektromaqnit nəzəriyyəsinə görə, işıq elektromaqnit dalğalarından ibarətdir.

İnsan ətrafındakı dünyanı təbii informasiya sahəsi vasitəsilə öyrənir. Məlumat iki növə bölünür: təbii və süni. Təbii məlumatlar təbii informasiya sahəsinə uyğun məlumat növüdür. Təbii məlumatlar insandan asılı deyil və obyektiv şəkildə təbiətdə mövcud olan cisimləri, qanunları, prosesləri, əlaqələri, münasibətləri, qarşılıqlı əlaqələri əks etdirir.

Hal hazırda fərqli fiziki sahələr haqqında bir çox elmi biliklərə sahibik. Təbii informasiya sahəsinin məzmununu və xüsusiyyətlərini anlamaq üçün onu digər sahələrlə müqayisə etmək mümkündür. Belə ki, fiziki sahələr informasiyanın siqnallar, başqa sözlə, informasiya daşıyan proseslər vasitəsi ilə ötürülməsinə imkan yaradır. Siqnallar sahənin təbiətindən asılı olaraq aşağıdakılar ola bilər:

- Optik və ya işıq siqnalları. Bura işığın intensivliyinin dəyişkənliyi aid edilə bilərik

- Elektrik siqnalları. Məsələn, elektrik cərəyanının şiddət və gərginliyinin dəyişkənliyi. Məlumat üçü bildirək ki, 5 duyğu üzvümüz vasitəsi ilə ətraf mühitdən altığımız informasiya duyğu üzvlərində neyronlara sinir sistemi vasitəsi ilə elektrik cərəyanı şəklində ötürülür.

- Maqnetik siqnallar. Maqnit induksiyasının və gərginliyinin dəyişkənliyi.- Elektromaqnit təbiətli siqnallar. Məsələn radio dalğaları.- Səs siqnalları. Akustik tezliyin dəyişkənliyi.İnformasiya sahələrin parametrlərinin ölçülərində saxlanılır. Əgər bu dalğa

sahəsidirsə, informasiya dalğanın amplitudası, tezliyi və fazasndadır. Elektromaqnit mühitində fiziki sahələr içərisində informasiya daşıyıcısı

qismində elektrik sahəsi və maqnit sahəsi çıxş edir.Mələklər taxyonik yapıya sahib olduqları üçün onların daşıyıcısı olduqları

informasiyanın təbiətini anlamaq üçün taxyon sahəsi barədə təsəvvürlərə sahib olmağımız vacibdir.

Taxyon sahəsi və ya sadəcə taxyon xəyali kütləyə sahib olan sahədir. İşıq sürətindən daha sürətli hərəkət edən “taxyon” anlayışı bir sıra fiziki prinsipləri pozmasına və sırf hipotetik anlayış olmasına rəğmən, alimlər riyazi hesablamaların nəticələrinə istinad edərək, xəyali kütləli Hits sahələrinin varlığını qəbul edirlər. Üstəlik də taxyon sahəsinin fizikada önəmli yerə sahib olduğu hesab edilir. Bu sahə elektromaqnit sahəsindən daha sürətlə yayılır, bu üzdən də onun

elektromaqnit mühitində yayılan siqnallara təsir etmədiyi və nəticədə səbəb-nəticə zəncirinin qırılmadığı düşünülür.

“Tayxon” kəlməsini elmə, məlum olduğu kimi, Cerald Faynberq 1967-ci ildə özünün xəyali kütləli kvant sahələrinə həsr etdiyi məqaləsi ilə daxil etmişdir. O bildirirdi ki, taxyon sahəsi fəzada işıqdan daha sürətlə yayılır. Lakin sonra bunun tam da belə olmadığını anladı. Anladı ki, xəyali kütlə konfiqurasiyada qeyri-sabitlik yaradır. Belə ki, bir və ya daha çox içi boş taxyon həyəcanının yarandığı istənilən konfiqurasiyada bu, kortəbii olacaq və nəticədə meydana gələn konfiqurasiyada heç bir fiziki taxyon meydana çıxmayacaq. Bu hadisə taxyon kondensasiyası adlanır. Buna ən gözəl misal zərrəciklər fizikasının standart modelində Higgs bozonunun kondensasiyasıdır.

Çağdaş fizika bütün elementar zərrəcikləri sahənin lokal həyacanlanması kimi gözdən keçirir. Bu baxımdan taxyonlar qeyri-adi təbiətə sahibdirlər, çünki qeyri-sabitlik mövcud lokal həyacanlamaların hamısını istisna edir. Hər hansı bir lokallaşdırılmış narahatlıq, nə qədər kiçik olsa da, gələcək pozulmanın yüngül konusları daxilində hər yerdə fizikaya güclü təsir göstərən eksponent olaraq böyüyən bir kaskada başlanğıc verir.

Kvant sahə nəzəriyyəsində taxyon sahənin kvantı, adətən skalyar sahə kimi çıxış edir, kütləsi mənfi dəyərə malikdir və kortəbii simmetriyanın qırılmasını təsvir etmək üçün istifadə olunur: Belə bir sahənin mövcudluğu sahə boşluğunun qeyri-sabitliyini ifadə edir.

Taxyon sahəsi minimum potensiala çatdıqdan sonra onun kvantları taxyonlardan böyük olmur. Hissəciklər fizikasının standart modelindən olan Higgs buna misaldır. Kortəbii simmetriyanın qırılması halları da taxyon sahələrinə misaldır. Kondensasiya edilmiş maddə fizikasında əsas nümunə ferromaqnetizmdir, hissəciklər fizikasında ən yaxşı bilinən nümunə standart modeldəki Higgs mexanizmidir.

Fərqli fotonların dalğa funksiyasının dağılması zamanı kvant məlumatlarının yayılma sürətini təyin etmək üçün fiziki sınaq təklif olunur. Məlumat ötürmək üçün də bir daşıyıcıya ehtiyac var. Daşıyıcının sürəti işığın sürətindən yüksək olduğu üçün bu rolu taxyon oynaya bilər.

1999-cu ilin fevral ayında Cenevrə Universitetindəki Tətbiqi Fizika Qrupunun tədqiqatçıları relyativist bir konfiqurasiyada qeyri-yerli kvant korrelyasiyasının eksperimental sınağını keçirmiş və kollaps siqnalının (kvant məlumatı) ötürülmə sürətini müəyyən edə bilmişdilər. Təcrübədə təxminən 10 km uzunluğunda bir fiber-optik xəttindən istifadə edilmişdi. Nəticədə məlum olmuşdu ki, bir kvant vəziyyətinin bir fotondan digərinə ötürülməsi sürəti işığın sürətini, demək olar ki, yeddi böyüklük qədər üstələyir. Ölçmələr relyativist hərəkəti təqlid edən iki sürətli IFR-də aparıldı ki, bunlardan birini sürətlə fırlanan disk immitasiya etməkdə idi. Təcrübə zamanı kvant məlumatlarının ötürülmə sürəti xüsusi nisbilik nəzəriyyəsı baxımından araşdırılmışdı.

Hər hansı bir məlumatın ötürülməsi üçün həmin informasiyanın daşıyıcısına ehtiyac olduğundan bu daşıyıcının, başqa sözlə, işıq sürətindən daha sürətlə hərəkət edən agentin taxyon olduğu heç bir şübhə oyatmır. Kvant məlimatının ötürülmə sürəti barədə əldə edilmiş nəticələri şübhə altında qoymadan qeyd edək ki, “daşıyıcı”nın xassələrinin diqqətlə analizi onun lorents-invariantlığına sahib olmadığını söyləməyə əsas verir. İşıqüstü sürətə sahib informasiyanın daşıyıcısı nisbilik nəzəriyyəsinin riyazi tənlikləri ilə də izah edilə bilinmir. Bununla belə, nəticə göz qabağındadır:

1. Dalğa funksiyasının dağılması anında, fotonlar arasında ötürülmə sürəti işığın sürətini aşan, lakin sonlu bir dəyəri (50000 ilə bərabər bir gün?) olan kvant məlumatlarının mübadiləsi edir.

2. Kvant məlumatlarının ötürülməsi tərkibindən asılı olmayaraq, ortada gecikmə yaşamadan, mənbəni və qəbuledicini birləşdirən düz xətt üzrə hərəkət edən taxyonlar cərgəsi tərəfindən həyata keçirilir. Dalğa funksiyasının dağılması anında, çökməyə səbəb olan bu taxyondan istifadə edərək cütləşən fotona qütbləşmə istiqaməti haqqında məlumat göndərilir. İkinci foton bu məlumata görə qütbləşir.

Bu fakt vəhyin mexanizmini də anlamağa kömək edir.Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, taxyon sahə elektromaqnit sahəsindən daha

sürətlə yayılır, bu üzdən də onun elektromaqnit mühitində yayılan siqnallara təsir etmədiyi və nəticədə səbəb-nəticə zəncirinin qırılmadığı düşünülür. Lakin bu fikir qismən doğrudur. Çünki səbəb-nəticə zənciri qırılmasaydı, Mandela effekti ortaya çıxmazdı.

“Mandela effekti” adı ilə məşhur olan fenomen son dövrlərdə sosial şəbəkələrdə ortaya atılan və özünə çox sayda tərəfdar toplayan nəzəriyyədir. Onu “Berenstein nəzəriyyəsi” adlandıranlar da var. Bu nəzəriyyə barədə ilk dəfə Fiona Broome adlı bir bloqqer 2010-cu ildə internetdə yazıb. O, bloq yazısında qeyd edib ki, Nelson Mandelanın 1980-ci illərdə həbsdə olarkən öldüyünü çox əminliklə xatırlayırmış, daha sonra isə əslində belə olmadığını öyrənib. Məlum olub ki, sən demə, Mandela hələ sağ imiş. Yazının müəllifi qeyd edirdi ki, bunu heç cürə qəbul edə bilmir və bu hadisəni internetdə paylaşaraq digər insanların da belə düşünüb-düşünmədiyi barədə öyrənmək istəyir. Maraqlıdır ki, həmin yazıya gələn rəylərdə bir çox insan da Mandelanın həbsdə olduğu dövrdə öldüyünü xatırladığını yazır.

2012-ci ildə Reece adlı başqa bir bloqqer də buna bənzər bir hadisə haqqında yazır və “The Berenstain Bears” adlı uşaq kitabının adının əslində “The Berenstein (sonuncu sait “a” deyil, “e”-dir) Bears” olduğunu am əminliklə xatırladığını bildirir. Bu xatirəni də fərqli internet istifadəçiləri təsdiq edirlər. İxtisasca fizik olan Reece bu fenomenə bir fizik kimi yanaşaraq belə yazır: “Düşünürəm ki, kainat 4 ölçülü kompleks bir manifolddur. Əgər riyazi dili başa düşmürsünüzsə, belə izah edim, kainatdakı 3 fəza və 1 zaman ölçüsünün öz içlərində kompleks olduğunu düşünürəm. Bu o deməkdir ki, onlar a + ib (riyaziyyatdan bildiyimiz kompleks ədədlər) formasında „həqiqi“ və „xəyali“ dəyərlər alırlar. 4 ölçülü manifold daxilində 16 heksadektant mövcuddur (kvadrantlar kimi, ancaq onların 16 dənəsi) və bizim hansı 4 ölçü içində olduğumuzu müəyyən edirlər. Bizim yerləşdiyimiz heksadektantda 3 fəza ölçüsü həqiqi, 1 zaman ölçüsü isə xəyalidir”.

Bu hadisədən bir il sonra, 2013-cü ildə reddit istifadəçiləri “/r/MandelaEffect subreddit”ni açırlar. Burada müxtəlif insanlar yanlış xatırladıqları hadisələri paylaşırlar. Hazırda bu subreddit-in 22.510 izləyicisi var.

Bənzər hadisələrin sayı inanılmaz dərəcədə çoxdurı. Əgər siz Azərbaycanda yaşayan yaşlı nəslin nümayəndələrinə yanaşıb, aşağıdakı misraları söyləsəniz və onların müəllifinin kim olduğunu soruşsanız, böyük əksəriyyət tərəddüd etmədən və tam əminliklə Səməd Vurğunun adını çəkəcək:

Ağcaqum çölündə qatar düz gedir, Piter fəhləsindən xəbərsiz gedir.

Biz də (yəni bu monoqrafiyanın müəllifi də) bu fikirdəyik ki, təqdim edilən misraların müəllifi Səməd Vurğundur. Lakin bu gün məlum olur ki, müəllif əslində Xəlil Rzadır.

Mövzu ilə bağlı Elmin Nurinin “Modern.az” saytında (20 İyul 2017, 15:54) dərc etdirdiyi “Xəlil Rzanın xanımı ədəbiyyat qalmaqalına son qoydu: “Ağcaqum çölündə qatar düz gedir” misrası Xəlilindir”” başlıqlı çox maraqlı bir yazısı var. Mandela effektinə ən maraqlı nümunələrdən birinin əks edildiyi həmin yazıda deyilir:

Səməd Vurğunun ölümündən 60 ildən çox vaxt keçib. Amma o şair kimi bu gün də çoxlarından diri, bir şəxsiyyət kimi isə indi də çoxlarından “aktivdir”. Mütəmadi olaraq, Azərbaycanın ilk xalq şairinin həyatının müəyyən dövrü ilə bağlı müzakirələr media və sosial şəbəkələrin “ixtiyarına verilir”. İşinin bilicisi olub faktlara söykənənlərlə yanaşı, hislərdən çıxış edərək diletantlıq cəhdlərində bulunan şəxslər də müzakirədən geri qalmır. Amma bir fakta diqqət edək: Səməd Vurğunun yaradıcılığı, şeiriyyatı heç zaman bir o qədər də müzakirə edilməyib. Onu tənqid edənlər də şairin şeiriyyatının gücünü danmayıblar. 

Lakin qısa müddətə Azərbaycanın Rusiyadakı səfiri işləmiş Hikmət Hacızadə müsahibəsində Səməd Vurğunun poetik dünyasına da ağır zərbə vuran ifadələr səsləndirib:

“Səməd Vurğun mənasızın biridir, qeyri-ciddi adamdır. Nə qədər də adam satıb. Camaatın beyninə soxublar onu, indiyə qədər də çıxmır ordan. “Ağcaqum çölündə qatar düz gedir, Piter fəhləsindən xəbərsiz gedir”. Niyə Ağcaqumda gedən qatar Piter fəhləsindən xəbərsiz olmalıdır? Mən bunu başa düşə bilərəm. Onda bu cür axmaq-axmaq şeylər var. Adamların beyninə yeridiblər. Küçə də veriblər adına, böyük heykəl də qoyublar. Ondan qat-qat güclü, səmimi və doğru şairlərimiz əzab-əziyyət içində ölüb. Hüseyn Cavid, Müşfiq...”.

Burada diqqəti bir məsələnin üzərində cəmləşdirək: Hikmət Hacızadənin  misal gətirdiyi misralar əslində, heç Səməd Vurğuna da məxsus deyil. Uzun müddət bu misraların başqa bir Xalq şairinə - Xəlil Rza Ulutürkə məxsus olduğu müzakirə edilirdi.

Filologiya elmlər doktoru Buludxan Xəlilov bu müzakirələrə son qoyan bir araşdırma apardı. Nəticədə “Ağcaqum çölündə qatar düz gedir, Piter fəhləsindən xəbərsiz gedir” misralarının həqiqətən də Səməd Vurğuna deyil, Xəlil Rzaya aid olduğunu üzə çıxardı. Alim sonradan mətbuata açıqlamasında bu barədə geniş məlumat verdi:

“Bu misralar Xəlil Rza Ulutürkə məxsusdur. Problem ona görə yaranır ki, “26-lar” poemasını ilk dəfə 1935-ci ildə Səməd Vurğun yazıb. Xəlil Rza Ulutürk isə bu poemanı ondan 19 il sonra, yəni 1954-cü ildə qələmə alıb. Ona görə də, “26-lar” poeması deyiləndə Səməd Vurğun yada düşür.

İkinci bir məqam ondan ibarətdir ki, Səməd Vurğunun yaradıcılığı bütövlükdə Sovet ədəbiyyatı ilə bağlıdır. Yəni, o dövrün ictimai-siyasi hadisələri, konkret desək, 26-larla bağlı mövzu əsasən Səməd Vurğuna aid edilir.  

Üçüncü bir tərəfdən, Azərbaycan ədəbiyyatına “Ağcaqum çölü”, “Piter fəhləsi ” ifadələrini ilk dəfə gətirən məhz Səməd Vurğun olub. Ona görə də, bu misralar səslənən kimi elə hesab edirlər ki, bu, Səməd Vurğuna məxsusdur.

Dördüncü bir məsələ Xəlil Rza Ulutürkün bizim yaddaşımızda bir istiqlal şairi, azadlıq carcısı kimi qalmasıyla bağlıdır. Ona görə də çoxumuz hesab edirik ki, 26-ların, ümumiyyətlə, sovet dönəminin təsiri ilə formalaşan mövzuların Xəlil Rza yaradıcılığı ilə bağlılığı ola bilməz. Mən bu məsələni konkret olaraq araşdırdım. Deməli, Xəlil Rza 1954-cü ildə “26-lar” poemasını yazıb. O zamanlar Xəlil Rza “Xəlil Xəlilov” imzası ilə yazırdı. 1957-ci ildə onun bu imzası ilə “Bahar gəlir” kitabı nəşr olunub. Bu kitaba onun seçilmiş poemaları, eləcə də 1954-cü ildə yazdığı barəsində söhbət gedən “26-lar” poeması daxil edilib. Amma bizim kitabxanların demək olar ki, heç birində Xəlil Rzanın həmin dönəmdə yazmış olduğu kitab və  əsərləri qalmayıb. 

Firəngiz xanım çox sağ olsun ki, bu kitabı mənə çatdırdı. “Bahar gəlir” kitabında gördüm ki, Xəlil Rza həqiqətən “Xəlil Xəlilov” imzası ilə 50-ci illərdə xeyli sayda Sovet dövrünü tərənnüm edən poemalar yazıb. Eyni zamanda,  Xəlil Rzanın “26-lar” poeması ilə,  Səməd Vurğunun “26-lar” poemasını müqayisə etdim. Belə bir nəticəyə gəldim ki, onlar bir-birindən tamam fərqli poemalardır. Hər ikisi “26-lar”ı tərənnüm etsə də, misraları tamamən bir-birindən fərqlidir. Amma hər iki poema sənətkarlıq baxımından gözəl bədii nümunələrdir”. 

“Modern.az” saytı  məsələni daha da dəqiqləşdirmək üçün, Xəlil Rza irsinin mükəmməm bilicisi və qorucusu, şairin həyat yoldaşı Firəngiz Ulutürkə müraciət edib. Firəngiz xanım açıqlamasında həqiqətən də, həmin məşhur misraların Səməd Vurğun yox, həyat yoldaşı Xəlil Rza Ulutürk tərəfindən yazıldığını deyib:

“Əlbəttə ki, bu misralar Xəlil Rzanındı. Xəlil, səhv etmirəmsə, 1953-cü ildə “26-lar” adlı poema yazıb. Bu misralar da həmin poemanın içində idi: “Ağcaqum çölündə qatar düz gedir, Piter fəhləsindən xəbərsiz gedir”. Səməd Vurğunun deyil. Kim bu misraların, eləcə də “26-lar” poemasının  Xəlilə aidliyini deyirsə, düz deyir”.

Beləliklə, yenə də Mandela effekti ilə üz-üzəyik. Onminlərlə adam tam dəqiqliklə xatırlayır ki, müəllif Səməmd Vurğundur. Bu gün isə onun Xəlil Rza olduğu ortaya çıxır.

Yəni doğrudanmı onminlərlə insan xəstələnib, psixikasında nə isə bir şey baş verir?

Əlbəttə ki, xəstələnməyiblər və heç bir psixi problemləri də yoxdur. Sadəcə Mandela effekti ilə üzləşiblər.

Mandela effektini yaşadığını deyən insanların bir qismi iddia edirlər ki, bu effekt paralel kainatlar nəzəriyyəsinin bir nəticəsidir. Bu nəticəyə görə, bir qrup insan keçmiş hadisələr haqqında alternativ xatirələrə sahibdirlər. Nəzəriyyənin dəstəkçiləri həmçinin iddia edirlər ki, kainatdakı reallıq anlayışı keçmişdə bir nöqtədə forma dəyişdirib və bizim kainat başqa bir kainatla «dolaşıb» və insanlar bu fərqli reallıqlar arasında keçid edirlər. Nəzərriyənin(əslində buna nəzəriyyə demək düzgün deyil, hipotez demək olar) nə qədər həqiqətə uyğun olması barədə qəti bir şey demək mümkün deyil. Lakin bu qədər çox sayda insanın oxşar hadisələri yaşaması qəribədir. Ola bilsin ki, sadəcə reallığa asan cavab tapmaq üçün beynimizin bizi aldadaraq atdığı bir addımdır.

Əslində isə Mandela effektinin səbəbi başqadır. Səbəb gələcəkdən keçmişə ötürülən informasiya sayəsində gələcəyə, əlbəttə ki, Allahın izni ilə müəyyən korrektələrin edilməsidir. Bu faktı Qurani-Kərim də təsdiq edir. Söhbət Həzrət Musanın (ə) Həzrət xızırla görüşündən bəhs edilən ayələrdə söylənilənlərdən gedir:

ر* ق�ا ل1 ر4 ق? ر- ق/ ر� ا dق ق$ ر7 ق3 ق| ل� ر& ق�ا هى G' ق Sق mل ق? ر& ق�ا ق�� ل] قGا ق� ل� هى Bق ل3و ق) ق�ا ر( ل�ا ق*

ة/ا ل> Sل قي Uل ر3 ق�ا

ل? ر- ق/ ر� ا ل�ي Mل ق� ل/ي Bق ق\ iق ق'8 ق�ا ق$ا ل5 ق8 لSو قيا ل0 �ق ق$ا ل5 Hل ري ق& dق ق$ ر7 ق3 ا ق ق� ق& ق'$ا ق� ق�

ة&ا ق? Bق

ق3ا ق* Qق ل-و ر� ا hل ل0ي �ق ن�ي ل�ا ق� Zل ق? iر ' ق ا� ق�ى ل�ا قHا ر4 ق* ق�ا ر( ل�ا hق ر4 ق�ا ق� ق�ا ق) ق�ا

ة/ا ق7 ق� ل? ر- ق/ ر� ا ل�ي Mل ق� ل/ي Bق ق\ iق ق'8 ق*ا � ل] ق? Aل ر( ق�ا ر9 ق�ا ل9 قgا ري O'ق ا� ق'�� ل�ا Mل ل�ي ق0ا �ر ق�ا

ا ة ق ق� ق$ا Jل ل� ق@ا آا هى ق� ق� ق',ا ق8 ر� ق�ا � ل| ر/ �ق 'Hا ق Aل ق3ا ق% ل� هق( ق) ق�ا

ر1 ل3 ل] قHا ر$ �' ق ق� ق* ق�ا ل, Hر ل� ر1 ل3 ة ق$ Sر ق� ل] قHا ري ق8 آا ق�ا Dل ق/ا ل� ر1 ل3 ة,ا ر/ ق� ق,ا �ق قو ق�

ة$ا ر� ل� �ا' ق ل, ق�

ة,ا Wر ل� hق ر$ ن� ل� ق'$ا ل3 ل1 ق$ ن� ق6 ل8 ر9 ق�ا هى ق� ق� ق% ل6 ل/ 8' ق ق�ا ر� Jق هى Bق ل3و Mل ق� ق) ق�ا

ة?ا ر/ Fق قي ل6 ق3 dق لgي Gق ر0 ق8 ر1 ق� ق% �ق' ل�ا ق) ق�ا

ة?ا ر/ ل� Mل ل& fر ل- ل8 ر: ق� ق3ا هى ق� ق� ل? ل/ ر ق8 lق ري Aق ق*

ة?ا ر3 ق�ا ق% ق� ي ل ر� ق�ا ق�� ق* ة?ا ل& قFا Mل �' ق ا� ق2 قWا ر9 ل�ا ل�ي ل, ل7 Gق Bق ق) ق�ا

Mل Hر ل3 ق% ق� yق ل, Sر ل�ا هى G' ق Sق د2 ري Wق ر1 ق� لHي ر� ق�ا ر0 ق8 ق#ا ق� لHي Gق ر6 ق/ 8' ق ا ل9 ل�ا ق� ق) ق�ا

ة?ا Aر ل(

ق5ا Gق ر� ق? ق� ق�ا ق) ق�ا � ق5ا ق� ق? ق� ل Hق ل�ي ق'0 ا� ل�ي ق/ا Aل ق� ق(ا ل�ا هى G' ق Sق ق>ا ق� gق �ر ق�ا

ة?ا ر3 ل�ا ةLا ري Wق hق Lر �ل ر, ق> ق� ق5ا ق� Jر ق�ا Yق ل? ر Gل ل�

ة?ا ر/ Fق قي ل6 ق3 dق لgي Gق ر0 ق8 ر1 ق� ق% �ق' ل�ا ر� ل� ق�ا ر: ق� ق�ا ق) ق�ا

ة?ا ر0 ل� ل?ي ر3 ق�ا ر1 ل3 لHي ر> Jل ر? ل8 ق�� ق* hل ل0ي �ق ق$ا ل& ل�ي ر\ ل� قIا ل8 ق�� ق) ق�ا

ل? ري ق ل& ة 'ي ق Aل Vق ة0ا ر� �ق hق ر� Gق ق� ق�ا ق) ق�ا Mل ق� Gق ق> ق� ة3ا ق#ا eل قيا ل> ق� ق(ا ل�ا هى G' ق Sق ق>ا ق� gق �ر ق�ا

ة?ا ر �ل ةLا ري Wق hق Lر �ل ر, ق> ق� Xد ر� �ق

ة?ا ر/ Fق قي ل6 ق3 dق لgي Gق ر0 ق8 ر1 ق� ق% �ق' ل�ا ق% ق� ر� ل� ق�ا ر: ق� ق�ا ق) ق�ا

ر1 ل3 hق ر ق� ق& ر, ق� � لHي ر/ Sل ا ق ل8 ق#ا ق� قJا ق, ر6 ق& د2 ري Wق ر1 ق� ق% Gل ر� ق�ا Bق ر9 ل�ا ق) ق�ا

ة�ا ر\ ل� ن�ي ل, ق�

ر9 ق�ا روا ق& ق�ا ق� ق5ا ق� Jر ق�ا ق$ا ق6 gر Gق Bر ا د ق4 ر? ق� ق� Jر ق�ا قيا ق8 ق�ا ق(ا ل�ا هى G' ق Sق ق>ا ق� gق �ر ق�ا

رو ق� ق) ق�ا � Mل ق3 ق�ا ق�ا ق� p'ق ق> Hر ق4 ر9 ق�ا ل, ل?4 ل4 ة�ا ق,ا �ل ق5ا ل�ي ق,ا �ق قو ق� ق$ا Jل ل�و ني Uق ل4

ة?ا �ر ق�ا Mل ري ق� ق� Qق ر\ iق ق'8 ق�� hق Lر Wل

dر gل Gق ر0 ق8 ر: ق� ق3ا ل� ل*4 ر�ا Gق ل& ق% Lل ن/ �ق ل�ا Bق ق% � Hل ري ق& ق* لHي ري ق& Yل ق?ا ل� ق\ا Jهق ق) ق�ا

ة?ا ر/ Fق Mل ري ق� ق�

ر9 ق�ا Qل Dر ق� ق�ا ق� ل? ر- ق/ ر� ا ل�ي ق9 ل�و ق$ ر6 ق4 ق1 لAي ق0ا ق$ ل� hر �ق ق ا ق� ل Hق ل�ي ق'0 ا� ق'3ا ق�ا

ة/ا ر eق د Hق ل�ي Bق ق'� Aل ل\ ل� ر�ا ق4 ل% ل� ق3 ر: Jل ق2 ق�ا ق* ق9 قAا ق* ق5ا ق/ ل�ي ق�ا

ة�ا قيا ر Nل ق$ا ل5 ق> Jل ر? ل4 ر9 ق�ا قHا لOي iق ق� ل1 ري Hق ل3 Iر ل3 ل] قوا ق& ق�ا ق9 ق ا ق� Cل ق#ا ل ر� ا ق'3ا ق�ا ق*

ة?ا ر� Aل ق*

ة$ا Sر ل� ق[ ق? ر� ق�ا ق* Zة قAا Vق Mل Hر ل3 ة?ا ري ق� ق$ا ل5 ل'& ق� ق$ا ل5 ق� ل, ر/ ل4 ر9 ق�ا ق�ا Dر ق� ق�ا ق�

Mل Gق ر- ق8 ق9 قAا ق* ل Hق ل,4 ق$ ر� ا ل�ي ل1 ري ق$ لGي ق4 ل1 ري ق3 ق#ا ل ل� ق9 ق ا ق� ل� ق,ا ل7 ر� ا ق'3ا ق�ا ق*

ق$ا Jل ق', Wل ق�ا ا ق ل� ر/ ق4 ر9 ق�ا ق% ل'& ق� Dق ق�ا ق�ا ق� ة-ا ل� قFا ق$ا Jل ل&و ق�ا ق9 قAا ق* ق$ا ل5 ق� Rل Hر Aق

ل?ي ر3 ق�ا ر1 ق� Mل Gل ر� ق6 ق� ق3ا ق* ق% � ن& ق� ر1 ل3 ة ق$ Sر ق� ق$ا Jل Rق Hر Aق ق�ا ل? iر Gق ر0 ق4 ق* �

ة?ا ر/ Fق Mل ري ق� ق� dر gل ر0 ق8 ر: ق� ق3ا ل� ل*4 ر�ا ق8 ق% ل� هق(

Bir zaman Musa öz xidmətçisinə belə demişdi: “Mən iki dənizin qovuşduğu yerə çatana qədər yaxud uzun illər sərf edənə qədər (səfərimə) davam edəcəyəm”.

Hər ikisi o dənizlərin qovuşduğu yerə gəlib çatdıqda (özləri ilə götürdükləri) balığı unutdular. Balıq isə dənizdə suyun altı ilə yol alıb getdi.

Onlar (dənizlərin qovuşduğu yerdən) çıxıb getdikdə (Musa) öz xidmətçisinə: “Nahar yeməyimizi gətir. Biz bu səfərimizdə lap əldən düşdük”– dedi.

(Xidmətçi) dedi: “Qayanın yanında gizləndiyimiz vaxt yadına gəlirmi? (O zaman) mən balığı unutdum. Doğrusu, onu xatırlamağı mənə yalnız şeytan unutdurdu. (Balıq dirilib) qəribə bir şəkildə dənizdə yol tutub getmişdir”.

(Musa:) “Elə istədiyimiz də bu idi!”– dedi. Sonra onlar öz ləpirlərinin izinə düşüb geri qayıtdılar.

Onlar (orada) Öz dərgahımızdan mərhəmət bəxş etdiyimiz və Öz tərəfimizdən elm öyrətdiyimiz qullarımızdan birinə rast gəldilər.

Musa ona dedi: “Sənə öyrədilmiş doğru yolu (göstərən elmdən) mənə öyrətmək şərtilə sənin arxanca gələ bilərəmmi?”

(Xızır )dedi: “Doğrusu, sən mənim yanımda səbr edə bilməzsən. Axı sən (səbəbini) bilmədiyin bir şeyə necə səbr edə bilərsən?”

(Musa) dedi: “İnşallah, səbrli olduğumu görəcəksən. Sənin heç bir əmrindən çıxmayacağam”.

(Xızır) dedi: “Əgər mənə tabe olacaqsansa, özüm sənə bir xəbər bildirməyincə məndən heç bir şey haqqında soruşma”.

Sonra hər ikisi yola düzəlib getdilər. Nəhayət (gəlib) gəmiyə mindikləri zaman (Xızır) onu deşdi. (Musa) dedi: “Sən gəmidə olanları suya qərq etmək üçünmü onu deşdin? Doğrusu, (günahı) böyük olan bir iş gördün”.

(Xızır) dedi: “Mən demədimmi ki, sən mənim yanımda səbr edə bilməzsən?”

(Musa) dedi: “Unutduğum bir şeydən ötrü məni qınama və öz işimdə məni çətinliyə salma!”.

Yenə yola düzəldilər. Nəhayət, bir oğlan uşağı ilə rastlaşdıqda (Xızır) onu öldürdü. (Musa) dedi: “Heç kəsi öldürməyən günahsız bir canamı qəsd etdin? Doğrusu, çox pis bir iş tutdun”.

(Xızır) dedi: “Sənə demədimmi ki, mənim yanımda səbr edə bilməzsən?”

(Musa) dedi: “Əgər bundan sonra səndən bir şey barəsində soruşsam, daha mənə yoldaş olma. Sən artıq mənim diləyəcəyim (sonuncu) üzrxahlığa çatdın”.

Yenə yola düzəldilər. Nəhayət, bir kənd əhlinin yanına gəlib camaatdan yeməyə bir şey istədilər. Camaat onları (yeməyə) qonaq etmək istəmədi. Onlar orada dağılmaq istəyən bir divar gördülər. (Xızır) onu düzəltdi. (Musa) dedi: “Əgər istəsəydin, bunun müqabilində zəhmət haqqı alardın”.

(Xızır) dedi: “Bu, mənimlə sənin aranda ayrılıqdır. Səbr edə bilmədiyin şeylərin yozumunu sənə xəbər verəcəyəm. Gəmiyə gəlincə, o, dənizdə çalışan kasıb adamlara məxsus idi. Mənim onu korlamağımın səbəbi, onların önündə hər bir (yararlı) gəmini zorla ələ keçirən hökmdarın olması idi. Oğlan uşağına gəldikdə, onun ata-anası mömin idilər. Biz (uşağın böyüyəndə) onları azğınlığa və küfrə sürükləməsindən qorxduq. Biz istədik ki, onların Rəbbi onun əvəzində onlara ondan daha təmiz və daha mərhəmətli olan (başqa bir övlad) versin. Divara gəldikdə isə, o, şəhərdəki iki yetim oğlanın idi. Altında onlara məxsus bir xəzinə vardı. Onların atası əməlisaleh adam olmuşdur. Rəbbin onların həddi-buluğa çatmalarını və Rəbbindən bir mərhəmət olaraq öz xəzinələrini (tapıb) çıxartmalarını istədi. Mən bunları öz ixtiyarımla etmirdim. Sənin səbr edə bilmədiyin şeylərin yozumu budur!” (Əl-Kəhf, 60-82).

Bu ayələrdə deyilənlər mövzumuz baxımından çox önəmlidir. Belə ki, Mandela effektinin mexanizmini anlamağımıza kömək edir.

Diqqət edin. Gələcəkdən aldığı informasiya sayəsində Həzrət Xızır (ə) gələcəkdə baş verəcək bəzi hadisələrin qarşısını alır, yəni gələcəyə korrektələr edir. Gəmini təxrib etməklə zalımların onu kasıb sahiblərinin əlindən almasını önləyir, uşağı öldürməklə onun əməlisaleh valideynlərini böyüdükdən sonra uşağın onlara edəcəyi zülmün qarşısını alır, divarı möhkəmləndirməklə xəzinənin başqalarının əlinə keçməsinə imkan vermir, vaxtı gələndə sahibinə çatmasına şərait yaradır.

Ən əsası isə, Həzrət Xızır (ə) bunu öz ixtiyarı və iradəsi ilə etmədiyini vurğulayır və bununla da Allahdan gələn vəhyi icra etdiyini bildirir.

Son söz

Gücüm və elmim, çox-çox təəssüflər olsun ki, sadəcə bu qədər yazmağa yetdi. Halbuki üzərində durmalı olduğum daha bir önəmli, özü də çox önəmli bir məsələ qaldı.

Məlum olduğu kimi, Qurani-Kərimdə ərşi (kainatı) saxlayan mələklərdən, eləcə də Qiyamət mələklərindən söhbət açılır. Bu isə o deməkdir ki, mələklər həm də qravitasiya qüvvəsi, qravitasiya sahəsi, qara materiya və qara dəliklərlə də sız əlaqədədirlər. Madam ki, belədir və madam ki, mələklər taxyonik yapıya sahibdirlər, deməli, taxyonlarla qara materiya arasında mütləq və mütləq sız əlaqə olmalıdır.

Belə bir əlaqə var. Bunu oxuduğum elmi məqalələrdən dəqiq bilirəm.Fəqət elmim və gücüm həmin məqalələrdən əldə etdiyim bilikləri sevgidəyər

oxuculara çatdırmağa yetmir.Ola bilsin ki, gələcəkdə kimlərsə başladığım bu işdən ilham alıb, onu

tamamlamaq istəsinlər. Belələri olarsa, onlara mütləq rus dilində olan aşağıdakı iki məqaləyə göz atmalarını tövsiyyə edirəm:

Ю.А.Рылов. Тахионный газ как кандидат на темную материю.http://www.ipmnet.ru/~rylov/tgcdm5rw.pdfЮ.А.Рылов. Тахионы и тахионный газ в дискретной геометрии

пространства-времени.http://www.ipmnet.ru/~rylov/ttgdstg1rw.pdf