Wspomnienie oMacieju Su�czyńskim (1926–2004)

Stanisław Olszewski Instytut Chemii Fizycznej PAN

Tuż po wojnie �zyka teoretyczna wWarszawie miaładwóch wybitnych przedstawicieli z okresu przedwo-

jennego. Byli to: osiadły w stolicy już od lat dwudziestychubiegłego wieku Czesław Białobrzeski i repatriowany zeLwowa po 1945 roku Wojciech Rubinowicz.

Białobrzeski zajmował się głównie termodynamikąoraz podstawami �lozo�cznymi �zyki, podczas gdy Ru-binowicz prowadził – z niewielkim zespołem – przedewszystkim badania z optyki, zarówno klasycznej jaki kwantowej. Wyraźny wzrost liczby osób zajmującychsię �zyką teoretyczną nastąpił wraz z powrotem do kraju(około roku 1950-go) Leopolda Infelda. Stanął on na czelewarszawskiej �zyki teoretycznej, uzyskując jednocześniemożliwość znacznego zwiększenia liczby etatów dla osóbzajmujących się tą dziedziną nauki. Jednym z pierwszychasystentów Infelda został, przybyły z Krakowa, MaciejSu�czyński.

Maciej Su�czyński urodził się 25 października 1926roku jako syn starszego asystenta Kliniki ChirurgicznejUniwersytetu Jagiellońskiego. Szkołę podstawową – wów-czas mówiono ,,powszechną” – ukończył w Bydgoszczy, ado pierwszej klasy gimnazjum (w roku szkolnym1938/39)uczęszczał w Łodzi. W czasie okupacji został z rodzicamiwysiedlony z polskich terenów przyłączonych do Rze-szy Niemieckiej i przebywał w Piotrkowie Trybunalskim.Tam przerabiał program gimnazjum na tajnych komple-tach i w 1944 roku złożył egzamin dojrzałości. Ucząc siępracował jednocześnie w warsztacie krawieckim, aby niezostać wywiezionym do Niemiec na roboty. Po wojnie,

w październiku 1945 roku zapisał się na WydziałMate-matyczno-Przyrodniczy (sekcja �zyki) Uniwersytetu Ja-giellońskiego. Po śmierci ojca (w roku 1946) utrzymywałsię samodzielnie. 1 września 1947 roku zostałmłodszymasystentem w II-gim Zakładzie Fizyki DoświadczalnejUJ. W lutym 1950 roku uzyskał stopień magistra �zykii od początku października tego roku objął etat starszegoasystenta w II-gim Zakładzie Fizyki Teoretycznej UW.

Początkowo Su�czyński zajął się badaniami dotyczą-cymi teorii pola i teorii cząstek elementarnych – publiku-jąc w ramach swego doktoratu (zwanego wówczas pracąkandydacką i ukończonego już w roku 1952-gim) kilkaoryginalnych prac z tego zakresu. Z kolei prowadzonawówczas na warszawskiej �zyce działalność dydaktycznadała – na podstawie wykładów Infelda z elektrodynami-ki – skrypt uniwersytecki z tego przedmiotu, opracowanyprzez Su�czyńskiego wspólnie z Józefem Werlem orazRomanem Teisseyrem. W latach późniejszych skrypt tenstał się punktem wyjścia do opracowanego, już samo-dzielnie przez Su�czyńskiego, obszernego podręcznikaElektrodynamika (w 1966 roku wyróżnionego pierwsząnagrodąMinistra Szkolnictwa Wyższego za podręcznikakademicki).

Jednak nie teoria pola miała się stać główną domenąbadań Su�czyńskiego w przyszłości. Zajął się on bowiemzupełnie wówczas w Polsce nową dziedziną �zyki, któ-rą była kwantowa teoria ciała stałego, w szczególnościteoria pasmowa stanów elektronowych w kryształach.Początkowo główną uwagę skierował Su�czyński na takzwana metodę wiązania ciasnego i próby jej adaptacji doopisu struktury elektronowej metali przejściowych. Wrazz MariąMiąsek, której pracę doktorską z dziedziny teoriiciała stałego nadzorował, dokonał adaptacji tej metodydla cyny. Był to istotny postęp w zastosowaniach meto-dy ciasnego wiązania, bo dotyczył kryształu o symetriiheksagonalnej, podczas gdy wcześniejsze prace cytowanew literaturze ograniczały się niemal wyłącznie do krysz-tałów o symetrii kubicznej. Niedługo po doktoracie, bow końcu lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku, Su�czyńskiotrzymał stypendium pozwalającemu na dłuższy (niemaldwuletni) staż naukowy w Imperial College w Londynie.Tam nawiązał współpracę z ówczesnym szefemWydziałuMatematyki Imperial College, Harrym Jonesem, który byłwybitnym specjalistą z zakresu kwantowej (pasmowej)teorii metali.

Postępy Fizyki Tom 63 Zeszyt 3 Rok 2012

136 S. Olszewski,Wspomnienie o Macieju Su�czyńskim (1926–2004)

Su�czyński pracował początkowo przy redagowaniu,klasycznej obecnie pozycji książkowej Jonesa, dotyczącejwłasności stref Brillouina i stref Jonesa w kryształach,uzyskując w przedmowie książki specjalne podziękowa-nie autora. Następnie podjął własne badania dotycząceprzede wszystkim własności optycznych metali. Konty-nuował je zarówno w kraju (gdzie głównym polem jegodziałalności stał się Instytut Fizyki PAN), jak i podczasstaży zagranicznych, zwłaszcza długiego stażu na Uni-wersytecie w Rochester (USA) współpracując główniez Davidem L. Dexterem.

Ogólnie biorąc badaniom optycznych własności ciałstałych, zwłaszcza z punktu widzenia symetrii kryształów,Su�czyński pozostałwierny właściwie do końca swej dzia-łalności naukowej. Początkowo przedmiotem jego badańbyły metale, głownie szlachetne, a także uwarunkowania

ich zachowań związane z własnościami przewodzącymigazu elektronowego. Później przedmiotem zainteresowańSu�czyńskiego stały się ekscytony w półprzewodnikach.Badając ich własności Su�czyński sięgnął do podstawzarówno teorii pasmowej (całki wielocentrowe) i teoriioddziaływań (rozszczepienie wymienne w ekscytonach,efekt Zeemana w ekscytonach, oddziaływania pomiędzynośnikami prądu i stanami nieobsadzonymi). Osobnągałąź zainteresowań stanowią prace dotyczące własnościsymetrii stanów elektronowych w kryształach oraz reguływyboru dla przejść optycznych.

Zainteresowania Su�czyńskiego własnościami syme-trii obejmowały także zachowanie się grup podwójnychw kryształach oraz obliczanie współczynników Clebscha––Gordana. Osobnym zagadnieniem, rozwiniętym w póź-niejszej fazie działalności był wpływ jonów ujemnych naodchylenia symetrii biegu wiązek molekularnych.

Jako hobby naukowe Su�czyński traktował swoje za-interesowania historią �zyki, zwłaszcza historią tej dyscy-pliny w Polsce. Nie były to jednak zainteresowania margi-nalne skoro w ich wyniku powstały krótkie (ogłoszonew Postępach Fizyki) i chyba trudno dostępne gdzie in-dziej, biogra�e – między innymi Mieczysława Wolfkegoi Władysława Opęchowskiego.

Cechą charakterystycznąMacieja Su�czyńskiego byłciągle aktywny, dociekliwy umysł badawczy połączonyz dużym komponentem krytycyzmu. Formalnie jego ka-riera naukowa rozwijała się stosunkowo bardzo szyb-ko: docentem zostaje w czerwcu 1956, profesorem nad-zwyczajnym we wrześniu 1962, profesorem zwyczajnymw czerwcu 1969 roku. Wypromował 15 doktorów �zyki.

Na zakończenie pozwalam sobie przytoczyć charak-terystyczną opinię o Macieju Su�czyńskim, napisanąw dniu 24 maja 1953 roku, a wiec jeszcze na początkujego drogi naukowej:

Opinia.Maciej Su�czyński pracuje w dziale u nas wPol-sce b. de�cytowym, w teorii ciała stałego. Dobry naukowiec,sumienny, b. prawy. Dobry wykładowca – społecznie b. do-bry. Prof. Leopold Infeld.

Maciej Su�czyński zmarł wWarszawie dnia 3 wrze-śnia 2004 roku.