Wacław Gniewkowski, Kazimiera Wla źnik "Wychowanie fizyczne" Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1990 Spis tre ści. Wprowadzenie Cz ęść I TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA FIZYCZNEGO DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOUNYM (W. Gniewkowski) 1. Przegl ąd dorobku my śli i praktyki w dziedzinie wychowania fizycznego dz ieci. 1. 1. Główne d ąŜenia i postulaty oraz rozwój praktyki wychowawczej w XIX i XX wieku 1. 2. Rodzime tradycje i osi ągni ęcia w rozwoju i modernizacji wychowania fizycznego w przedszkolu 1. 3. Cechy nowoczesno ści w wychowaniu fizycznym dzieci w wieku przedszkol nym i wczesna szkolnym 2. Cele i zadania wychowania fizycznego 3. Niektóre poj ęcia i definicje wyst ępuj ące przy omawianiu zagadnie ńkultury fizycznej 3. 1. Kultura fizyczna, wychowanie fizyczne, wychowanie zdrowotne, rekreacja ruchowa, sport Zaj ęcia ruchowe, zadania ruchowe, ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia sportowe, lekcja kultury fizycznej, zaj ęcia pozalekcyjne WF, sprawno ść ruchowa, sprawno ść fizyczna, sprawno ść motoryczna cechy motoryczne Uzdolnienia ruchowe Bo dźce, czynniki, warunki i środki oraz metody w wychowaniu fizycznym Tre ść, idea, forma i cecha ruchu keje wychowania fizycznego Stymuluj ące działanie czynników Funkcja adaptacyjna wychowania fizycznego Funkcja kompensac yjna wychowania fizycznego Funkcja korekcyjna wychowania fizycznego. Rola rdchu jako czynnika pot ęguj ącego zdrowie, wydolno ść i odporno ść organizrntu. 84 zg ą 8****ró'g Ŝ*_i W."e. Charakterystyka psychofizycznego rozwoju dzieci w wieku od 3 do 7 lat. 5. 1%90. 3. Młodszy wiek przedszkolny (od 3 do 4 lat) Średni wiek przedszkolny (od 5 do 6 lat) . Wiek osi ągania dojrzało ści szkolnej uraz rozpocz ęcie nauki w szkole (5 lat) blematyka rozwoju motoryczne ęo i sprawno ści dzieci w wieku ds zko mym Charakterystyka motoryki dziecka w wieku przedszkol nym Poj ęcie szkolnej dojrzało ści motorycznej Czynuniki wpływaj ące na rozwój umiej ętno ści i sprawno ści ruchowe jPrzyczyny zmniejszonej sprawno ści ruchów ej niektórych dzieci Etapy (fazy) uczenia si ę i nauczania ruchu Niektóre sposoby badania uzdolni eń ruchowych w przedszkolu Praktyczne sposoby, oceny s prawno ści fizycznej i umiej ętno ści ruchowych dzieci. laski i wskazówki praktyczne wypłyWaj ące'z wła ściwo ści wieku CI ĘCCĘOSpecyficzna ruchliwo ść i potrzeba aktywno ści ruchowej Pragnienie prze Ŝyć i emocji Bogata wyobra źnia Pobudliwo ść i zmienno ść naslrojów oraz zainteresowa ń batwe uleganie zmęczeniu i szybka regeneracja sił Plastyczno ść organizmu, jego podatno ść na dodatnie i ujemne wpływy środowiska. 8. Bibliografia. Cz ęść U PROBLEMY OGRANIZACYJNO-METODYCZ 3 NE' (K. WlaŜrik) I Warunki pracy w zakresie wychowania Ozy czne go 1. 1. Teren przedszkolny (ogród i plac zabaw) 12. Sala do zaj ęć ruchowych (gimunaslyczna lub zast ępcza) 1.

3. Przybory i pomoce do zaj ęć ruchowy eh 3. Bezpiecze ństwo zaj ęć ruchowych 3. Metody stosowane na zaj ęciach ruchowych w przedszkolu (W. Gniewkowski) 3. 1. Metody twórcze 3. 1. 1.Propedeutyka twórczej aktywno ści ruchowej kl.. Metody prowadzenia zaj ęć WE Metoda opowie ści ruchowej Metoda gimmastyki twórczej (ekspresyjnej) R. Uabana. Praca szkolna (Schulwerk) K. OrffaGimnasty ka rytmiczna A, i M. Kniessów 3. 2.Odtwórcze metody prov adzema zaj ęć WF'. lO 3'103105107 III III 119121123127129131134134135 137138139140143. 4. -An 4. 1.42. 5. Zas. Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porz ądkowe Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi Ćwiczenia i zabawy z elementarni czworakowania i z p et 28111:111 Ćwiczenia i zabawy bie Ŝne. Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i t oCZClllB Ćwiczenia i zabawy z elementami wst ępowania Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lad y ćwicze ń i zabaw dla dzieci 4-letnich Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porz ądkowe Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi Ćwiczenia i zabawy z elementami czworaków anta i z, pełZ Ŝ (111:111 Ćwiczenia i zabawy bie Ŝne. Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, 'celowania i toCZ 8 lll 8 Ćwiczenia i zabawy z elementami wst ępowania Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady ćwicze ń i zabaw dla dzieci 5-letnich Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porz ądkowe Ćwiczenia i zabawy z elementami ruwnowagi. Ćwiczenia i zabawy z cienieniami czworakowania Ćwiczenia i zabawy bie Ŝńe. 3. 2. 1. 3. 2. 2. 3.2.3.3.2.4.Meto 3. 3. 1. 3. 3. 2. 3, 3, 3, 3, 3, 4.3.3.5.3.3.6.sitku Uza tre ści programowych wychowania fizycznego w przedszkolu Ogólne uwagi o programie Zabawy rucho we 4. 2. 1. Rola zabawy ruchowej w rozwoju psychomotorycznym dz iecka 4. 2. 2. Organizacja zabaw ruchowych ób materiału, ćwicze ń i zabaw Przykłady ćwicze ń i zabaw dla dzieci 3-letnich tj. 1. 1.5.1.2.5.1.3.5.1.4.5.1.5.5.1.6.5.1.7.Przyk 5. 2, 1, ej 77 ćjócjó (5945. 2. 5.

5. 2. 6.5.2.7.Przyk 5. 3. 1. 5.3.2.5.3.3.5.3.4. Zabawy na śladowcze Metoda zabawowa-na śladowcza Metoda bezpo średniej celowo ści ruchu (zadaniow a) Metoda ścisła. y i formy intensyfikuj ące zaj ęcia WFMetoda stacyjna (obwodowa) Metoda zada ń dodatkowy eh Tory przeszkód ( ście Ŝka zdrowia) Wi ązanie ruchu z muzyk ą i rytmemtPraca w małych grupach Współzawudnictw o jak o doping do intensywniejszego wy. I 1. 7177'1781791801811831851901931931951951961961971991 991999 (j Ą 208***. 215217 yj () 999999. 0. 0. 5. 6.5.7.5.8. 5. 9. 5.10.5.11. Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, chwytu wanta i toczenia. Ćwiczenia i zabawy z elementami wspinania si ę Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady ćwicze ń i zabaw dla dzieci ó-letnich Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porz ądkowe Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi Ćwiczenia i zabawy na czworakach, z pełzaniem, niem si ę, przewrotem Ćwiczenia i zabawy bie Ŝne. Ćwiczenia i zabawy rzutne, chwytne, z celowaniem CZC OICIR Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku. celo. focze. 5. 3. 55. 3. 6. 5.3.7.Przy 5. 4. 1. 5. 4. 2. 5. 4. 3. 5. 4. 4. 5. 4. 5.5.4.6.Zabawy i ćwiczenia poranne Przykłady zabaw porannych dla dzie ci 3-i 4-letnich Przykłady ćwicze ń i zabaw porannych dla dzieci 5-i ó-letnich Zorganizowane zaj ęcia ruchowe I 0-35 minutow e 5, 8, 1, 10-20 minutow e zabawy i ćwiczenia dla dzieci 3-i 4-letnich 5, 8, 2, 20-35 mi nutowe zaj ęcia z dzie ćmi starszymi (5-i ó-letnimi) Przykłady zestawów zaj ęć ruchowych dla dzieci 3-i 4-letnich Przykłady zestawów zaj ęć ruchowych dla dzieci 5-letnich Przykłady zestawów zaj ęć ruchowych dla dzieci ó-letnich. i z to.

Zabawy i ćwiczenia w terenie 6. 1. Przykłady ćwicze ń i zabaw terenowych Zaj ęcia i zabawy na śniegu i lodzie 7. 1. Saneczkarstwo 7. 1. 1.Higiena i bezpiecze ństwo w czasie zaj ęć na sankach 7. 1. 2. Przykłady ćwicze ń i zabaw 7, 2, ły Ŝwiarstwo 7. 2. 1.Technika jazdy na ły Ŝwach 72. 2. Ćwiczenia, zabawy i gry. 7. 3. Nlarciarstwo 7. 3. 1.Podstawowe elememy techniki nauczania jazdy na na rtach Zabawy i ćwiczenia w wodzie. 8. 1. Przykłady ćwicze ń i zabaw w wodzie Kształtowanie prawidłowej postawy ciała 9. 1. Metody oceny postawy ciała 8. 1. 1.Sylwetkowa metoda oceny postawy ciała 81. 2. Uproszczone badania ortopedyczne 82 Wady w budowie i postawie ciała 83 Rola ćwicze ń kształtuj ących i korekcyjnych Bibliografia. Wprowadzenie. Ka Ŝdy Ŝywy organizm odznacza si ę wi ększ ą lub mniejsz ą plastyczno ści ą, 'czyli podatno ści ą na rozliczne wpływy środowiska zewn ętrznego i wewn ętrznego. Dotyczy to zarówno wła ściwo ści somatycznych, jak i psychomotorycznych, intelektualnych i moralnych. Jakkolwiek wiele cech osobniczych jest zdeterminowa nych genetycznie i ka Ŝdemu osobnikowi przypisany jest drog ą dziedziczenia nieco odr ębny, tor rozwojowy", to jednak ró Ŝne czynmiki środowiskowe, bod źce ruchowe, warunki bytowe, czy te Ŝ tryb Ŝycia wpływaj ą modyfikuj ąca na zdeterminowany genetycznie tor rozwoju. I (je sprawdza si ę wi ęc w pełni znane ludowe powiedzenie, i Ŝ, jakiego ś mnie Panie Bo Ŝe stworzył, takiego mnie masz". Somatyczny obraz człowieka, wła ściwo ści jego psychomotoryki, moralny i intelektualny kształt osobowo ści, wszystko to zale Ŝy w du Ŝej mierze od tego, w jakich warunkach środowiskowych przebywa człowiek od zarania swego Ŝycia, jak działa w kierunku rozwoju swej pełnej osobowo ści i jak oddziaływaj ą na niego muni. Oddziaływanie to mo Ŝe mie ć charakter indywidualny b ądź grupowy, refleksyjny b ądź bezrefleksyjny, przypadkowy lub systematyczny:w ka Ŝdym przypadku działania te nie pozostaj ą oboj ętne, lecz składaj ą si ę na wypadkow ą ró Ŝnych czynników oddziałuj ących nieprzerwanym strumieniem na Ŝywy organizm. Skutki tego stanu rzeczy s ą tym wyra źniejsze i mocniejsze, im osobnik jest młodszy i staj ą si ę coraz mniej widoczne z post ępem lat Ŝycia. Szczególnie pomy ślnym dla prawidłowego kształtowania cech somatyczny ch i motorycznych jest okres przedszkolny i młodszy wiek szkolny. Jest to równie Ŝ taki okres ontogenezy człowieka, w którym aktywno ść ruchowa i hartowanie organizmu przyczyniaj ą si ę w sposób znacz ącyido wzmacniania odporno ści organizmu naszkodliwe wpływy czynników środowiskowych.

Warto przy tym podkre śli ć, i Ŝ wspomniane cechy osobnicze kształtuj ą si ę zgodnie z prawem współzale Ŝności struktury i funkcji. Oznacza to, Ŝe, rozwijaj ą si ę i doskonal ą tylko te czynno ści i organy, które s ą ćwiczone, których rozwój jest pobudzany ci ągłym strumieniem bod źców. Systematycznie ćwiczony narz ąd doskonali si ę, zwi ększa sw ą obj ęto ść:jego zdolno ści do pracy podnosz ą si ę i utrwalaj ą. Hamulce nakładane na swobodn ą działalno ść ruchow ą powoduj ą spadek, a nawet zanik czynno ści, a wraz z nim-atrofi ę strukturaln ą" (5, s. 934. Okres przedszkolny i wczesne lata szkolne odzwierci edlaj ą zarejestrowane ju Ŝ i w mniejszymi lub wi ększym stopniu utrwalone nieprawidłowo ści rozwojowe w zakresie budowy, postawy ciała, zaniedba ń psychomotorycznych, b ądź małej odporno ści organizmu na przeró Ŝne czynniki zewn ętrzne i wewn ętrzne. Stwarza to powa Ŝne problemy wychowawcze oraz zmusza do stosowania Ŝmudnych i długotrwałych zabiegów wyrównawcza-korekcyjnych pro wadzonych przez specjalistów w tej dziedzinie. 33 dy si ęgniemy do genezy tych nieprawidłowo ści rozwojowych, stwierdzimy, i Ŝ głównym ich sprawc ą jest nie zaspokojony głód ruchu. (Natura ka Ŝe sobie płaci ć wysoki haracz za niedostrzeganie lub zaniedbanie podstawowej potrzeby rozwojowej, j. ruchowego wy Ŝycia si ę dziecka. Wszechstronny, spontaniczny ruch jest najbardziej c harakterysłyczn ą i naturaln ą cech ą wczesnych faz ontogenezy człowieka. Chodzi wi ęc o to, aby piel ęgnować i podtrzymywa ć jego naturalnie formy, a jednocze śnie tak sterowa ć rozwojem cech motoryki i rozwija ć umiej ętno ści ruchowe, "aby dziecko osi ągnęło taki poziom rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wra Ŝliwym i podatnym na systematyczne nauczanie w klasie I szkoły podstawowej" (ZQ. W podr ęczniku rozró Ŝniamy dwie cz ęści:teoretyczn ą i praktyczn ą. Pierwsza daje teoretyczn ą podbudow ę i wyja śnia wiele zjawisk i tendencji z zakresu wychowania fizycznego dzieci młoszych. Druga dotyczy praktyki wychowania fizycznego, daje wzory ró Ŝnych rozwi ązań praktycznych, prezentuje przykłady zada ń ruchowych i ćwicze ń dla odpowiedniego wieku dziecka oraz pomaga w opanowaniu metod pracy (tak Ŝe w zakresie zabiegów wyrównawczych i korekcyjnychj 8. Część I Teoretyczne podstawy wychowania fizycznego dzieci w wieku przedszkolnym 1. PRZEGLĄD DOROBKU MYŚLI I PRAKTYKI. W DZIEDZINIE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO DZIECI. 1.1. Główne d ąŜenia i postulaty oraz rozwój praktyki wychowawczej w XIX i XX wieku Ideały wychowania refleksyjnego, wychowania przez t worzenie naturalnych sytuacji, w których dziecko przy zachowaniu swobody osi ąga coraz wy Ŝszy stopie ń rozwoju fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego i społecznego-głosił ju Ŝ na przełomie XVIII i XIX wieku Johann M. Pestalozzi. Jego zdaniem rozwój intelektualny post ępuje równolegle z rozwojem uczuciowego stosunku do poznawanego otoczenia. Dlatego dziecko nale Ŝy ju Ŝ od najwcze śniejszych lat otacza ć atmosfer ą miło ści, Ŝyczliwo ści i zach ęty. Będąc pod wpływem teorii Jean Jacjues Rousseau, Pestalo zzi był przekonany, i Ŝ człowiek jest z natury dobry, a zatem celem wychowa wcy powinno by ć takie oddziaływanie, które byłoby zgodne z prawami natuur y. Widz ąc wyzysk i wykorzystywanie dzieci proletariatu w fa byrkachi manufakturach, starał si ę uwolni ć je od tych okrutnych praktyk pracy produkcyjnej pr zez

organizowanie zakładów wychowawczych, w których dzi eci miały by ć współuczestnikami nie tylko w zabawie, ale i w prow adzeniu gospodarstwa i drobnej wytwórczo ści. Wątło ść budowy ciała tych dzieci oraz nieprawidłowo ści ich rozwoju somatycznego sJarał si ę wyrówna ć przez zabawy i gry ruchowe oraz, gimnastyk ę stawow ą", która polegała na ćwiczeniach uruchamiaj ących wszystkie stawy od peryferii ciała do tułowia wł ącznie. Twierdził te Ŝ, Ŝe ka Ŝda zabawa, czy inne działanie ruchowe, polega na wykonywaniu zło Ŝonych ruchów naturalnych o długich sekwencjach. MoŜna je rozło Ŝyć na bardzo proste, , elementarne"ruchy stawowe. Nale Ŝy je ćwiczy ć we wszystkich stawach, w oderwaniu od ich naturaln ego pierwowzoru. Inaczej mówi ąc, ka Ŝda czynno ść naturalna jest punktem wyj ściowym dla gimnastyki wyrozumowanej i dlatego girnlO. nas Ęka stawowa, polegaj ąca na ruchach elementarnych, jest-przej ściem od natury do sztuki ruchu. Pogl ądy te znalazły zwolenników w śród wielu pionierów gimnastyki nie tylko w Europie i wywarły przemo Ŝny wpływ na kształtowanie si ę systemów gimnastycznych, a zwłaszcza gimunas Ęki niemieckiej w XIX i XX wieku. Wpływ ten charakteryzował si ę formalizowaniem ter ści, materiału ćwiczebnego oraz metod nauczania ruchu (preferowanie metody analityc znej) , co wybitnie nie odpowiadało psychice i motoryce dziecka. Powi ązanie wychowania z prac ą oznaczało uznanie przez Pestalozziegowalorów pedagogicznych oraz korzy ści ekonomicznych takiego zwi ązku. Walory te polegały przede wszystkim na świadomym posługiwaniu si ę przedmiotami, dzi ęki czemu dziecko wyostrza zmysły, zaczyna my śle ć, rozumowa ć, konstruowa ć, mówić. Nauka o kształtach prowadzi do zaznajomienia dzieck a z łukami, k ątami, figurami geometrycznymi, symetri ą i asymetri ą. Elementy sprz ęŜone ze sob ą w procesie oddziaływania poprzez ruch', to:uwaga, myśl, koordynacja, szybkie reagowanie na znaki i sytua cje itp. Munio przejrzystej idei ł ączenia tego co fizyczne z tym co duchowe oraz wspomagania sił natury, wiele ćwicze ń zalecanych przez Pestalozziego było nasyconych dydaklyzmiem. Stosowano powtarzanie całych zda ń, ustalonych odpowiedzi na pytania oraz ruchów sztucznych, pozbawionych tre ści i odbiegaj ących od potrzeb Ŝycia. Mimo to Pestalozzi był prekursorem nowoczesnego wyc howania przedszkolnego i szkolnego. Podkre ślał konieczno ść ścisłego współdziałania placówki wychowawczej z dome m, zwrócił uwag ę na praktyczne aspekty wychowania i nauczania, podk re ślaj ąc wa Ŝność nauki o rzeczach, domagał si ę równych praw społecznych dla dzieci wszystkich warstw, wyeksponował rol ę zabawy w wychowaniu i nauczaniu, widział potrzeb ę równoległego oddziaływania na ciało i dusz ę dziecka. A zatem zaatakował niemal wszystkie dotychczasowe d ogmaty i zasady przyj ęte w placówkach opieku ńczych i wychowawczych. Pewne aspekty światopogl ądu Pestalozziego uwypuklił w swej działalno ści Friedrich Pro eb ci (1783-18531. Zbudował on metod ę wychowawcz ą i oparł j ą na zabawie wynikaj ącej z metafizycznych, przeczu ć idei ogólnej". Dziecko powodowane tymi przell. czuciami d ąŜy do ich ujawnienia przez ruch, gest, mimik ę. Dlatego zabaw ę nale Ŝy chroni ć i piel ęgnować jako naturaln ą form ę ekspresji dziecka i kształtowa ć przez ni ą dusz ę dziecka jak ogrodnik, który pomaga naturze wydoby ć tkwi ące w niej mio Ŝliwo ści. Jako dar natury, zabawa ma, według Proebla, zaspoko i ć wszystkie instynkty dziecka, a mianowicie:instynkt pracy, wiedzy, artys tyczny i religijny. Jako bardzo zło Ŝona sekwencja aktów ruchowych ma ona, prowadzi ć do spostrzegania cało ści przedmiotu i przez rozczłonkowanie ńa elemen Ę znów zmierza ć do cało ści.

St ąd, powstała koncepcja stosowania "darów", tj.zabawe k w postaci brył geometrycznych, które mo Ŝna układa ć w ró Ŝne cało ści i rozkłada ć je z powrotem na drobne elementy. Szczególne miej sce zaj ęła tu kula jako symbol budowy świata. W praktyce froeblowskiego ogródka ta koncepcja uzew nętrzniła si ę w przesadnej symbolice, darów", które swym kształtem i budow ą daleko odbiegały od konkretnych zabawek w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. W dodatku Eroebel zalecał swym wychowawczyniom grup dzieci ęcych w ogródkach, tzw."ogrodniczkom", przemy ślan ą w szczegołach metodyk ę. Wszystko to zmierzało do posługiwania si ę schernatami dydaktyczna-wychowawczymi, nabierało charakteru obrz ędowości, wyre Ŝyserowanych aktów ruchowych i odbierało zabawie jej naturalny, spontaniczny charakter. Mimo swych filozoficznych spekulacji i idealistyczn ych zało Ŝeń działalno ść P. Froebla, a zwłaszcza jego "ogródki dzieci ęce", stanowi ą w dziejach wychowania przedszkolnego prawdziwy przełom. Idea instytucji zbiorowego wychowania dzieci znalaz ła wielu zwolenników. Rosła z biegiem czasu liczba ogródków froeblowskieh skupiaj ących dzieci w wieku przedszkolnym, ale jednocze śnie, w konfrontacji z prakty k ą, coraz wyra źniej ujawniano ujemne strony metody. W atmosferze coraz bardziej krytycznego nastawienia wobec pewnych zało Ŝeń metody pojawili si ę jej reformatorzy lub oponenci, którzy wnie śli nowe pierwiastki do rozwoju my śli pedagogicznej w dziedzinie wychowania przedszkol DPgO. Typowym przykładem takiej reformy, która zbli Ŝała metod ę froeblowsk ą do potrzeb Ŝycia, jest koncepcja sióstr Agaz z i we Włoszech. W drugiej połowie XIX wieku wyst ąpiły one z koneeplZ. cl ą zast ąpienia symboliczny eh "darów"o geometrycznych kszta łtach konkretnymi zabawkami dost ępnymi dla wszystkich dzieci, pochodz ącymi z natury, z terenu, np.szyszkami, kamyczkami, muszelkami i inmy mi "skarbami"znalezionymi w lesie, na polu, w rzece itd.oraz zabawkami o charak terze u Ŝytkowymt. W procesie wychowania siostry Agazzi uznały wi ększ ą u Ŝyteczno ść oraz wi ększe korzy ści dydaktyczna-wychowawcze płyn ące z zabaw z takimi przyborami. Zwróciły przy tym szczególn ą uwag ę na wdra Ŝanie dzieci do samodzielnego obsługiwania si ę, porz ądku i czysto ści. Temu celowi słu Ŝyły ró Ŝne znaczki, obrazki, kolorowe opaski, które do dzi ś dnia spełniaj ą swoj ą funkcj ę w przyzwyczajaniu do porz ądku i samodzielno ści oraz funkcj ę w wychowaniu estetycznym. Do oponentów idei Froebla nale Ŝy zaliczy ć Mari ę Montessort, która negowała potrzeb ę swobodnej zabawy anga Ŝuj ącej fantazj ę dziecka oraz wychowawcz ą rol ę zabawy w dzieci ęcych grupach rówie śniczych, na rzecz jednostronnego materiału dydaktycznego, zabaw dydaktycznych oraz kształcenia zmysłów. Metoda Montessori, która powstała na pocz ątku XX wieku, polegała głównie na wykorzystaniu w pedagogice przedszkolnej wyników i metod stosowanych w naukach przyrodniczych. Jako lekarz psychiatra M. Montessori zainteresowała si ę problemami pracy wychowawczej z dzie ćmi opóźnionymi w rozwoju. Wypowiadała si ę za maksymalnym ograniczeniem ingerencji wychowawcy i za stworzeniem jak najlepszych warunków sprzyjaj ących ogólnemnu rozwojowi dziecka. Podstawowym warunkiem była swoboda wyboru zabawy o charakterze indywidualnym. W praktyce jednak w jej "Domach Dzieci ęcych'w Rzymie i okolicy dzieci miały do ść ograniczony wy bór zabaw. Metoda pracy była z góry ustalona, a odpowiednio do brany i zestawiony materiał dydaktyczny zdeterminował praktyczny kształt i atmo sfer ę zaj ęć. Miały one charakter indywidualnej działalno ści zabawowej ka Ŝdego dziecka:nie organizowano zaj ęć w grupach, a rola wychowawcy ograniczała si ę do ogólnej obserwacji i opieki pedagogicznej, do dyskretnej po mocy i rady, je Ŝeli si ę o to do niego zwra-CBIIO. Najbardziej charakterystycznymi cechami tej metody była hi-gieniczno-lekarska opieka nad dzie ćmi, -wprowadzenie dwu roił.

dzajów gimnastyki (, fizjologicznej"i, wychowawcze j') oraz zaj ęć przyrodniczych, które ucz ą obserwacji rzeczywisto ści. WaŜnym był równie Ŝ dział, kształcenie zmysłów"oparty na specjalnie pr zygotowanym materiale konkretnym oraz kształcenie umysłowe (roz wój poj ęć, pocz ątki nauki czytania i pisania, pocz ątki arytmetyki) . Ta ostania cecha nadała metodzie charakter dydaktyc zny zmierzaj ący do przygotowania do nauki szkolnej. Dzi ęki wprowadzeniu wielu pomocy naukowych:jak:tablice, mozaiki literowe i liczbowe, dzieci wcze śnie opanowywały sztuk ę pisania i czytania oraz zaznajamiały si ę z podstawami rachunków. Metoda Montessori doczekała si ę w pierwszych dziesi ęcioleciach XX wieku szerokiej popularyzacji niemal na całym świecie, a jej podstawowa praca pt. Domy Dzieci ęce. Metoda pedagogiki naukowej stosówmd u wychowani aaj młodszgch dzieci została przetłumaczona i opublikowana w wielu j ęzykach. Mimo przyznawania wprowadzonym innowacjom wysokich zalet, pedagogowie zarzucali Monte śsori ograniczenie wyobra źni dziecka, przedwczesne wyeksponowanie dydaktyki szkolnej, przesadny naturalizm w ujmowaniu procesu rozwojowego, zaniedbanie wychowania społecznego oraz niedocenianie kierownic zej roli wychowawczyni w organizowanych zaj ęciach ró Ŝnego typu (zwłaszcza w zaj ęciach ruchowych) . Mimo niektórych oczywistych braków wkład Montessori do skarbnicy wiedzy i praktyki przedszkolnej jest olbrzymi, a jej wzory p rzejmiowane były i s ą jeszcze nadal w praktycznym rozwi ązywaniu niektórych problemów z zakresu wychowania przedszkolnego. Wiele inwencji twórczej w tej dziedzinie wniosły ws półpracowniczki znanego psychologa Edonarda G I a p ar e de'a, który zało Ŝył w Genewie Instytut im. J. J. Rousseau. W 1914 r.powołany został w tym Instytucie zakład zw any "Dom dla Małych", w którym Claparede, przy pomocy swoich asystentek, re alizował zasady pedagogiki funkcjonalnej. Polegała ona na uszanowaniu d ąŜenia dziecka do samodzielno ści, na popieraniu jego naturalnych trendów rozwojowych oraz na stwarz aniu odpowiednich warunków stymuluj ących ten rozwój. Zgodnie z tymi zasadami przedszkole powinno stworzy ć dziecku takie warunki, w których mogłoby ono w pełni zaspokaja ć swoje potrzeby rozwojowe, swobodnierozwija ć swoje zainteresowania i realizowa ć własne ponnyl 4. sły. Dziecko powinno eksperymentowa ć, gromadzi ć przy tym własne do świadczenia, odkrywa ć, działa ć według własnego rytmu rozwojowego, który manifestu je si ę w sposobie my ślenia, skupiania uwagi, reagowania, przedsi ębiorczo ści, aktywno ści itp. W ten sposób uwzgl ędnia si ę indywidualnie ró Ŝnice wychowanków i stwarza si ę atmosfer ę nieskr ępowanej, twórczej pracy zabawy. Aby stworzy ć wra Ŝenie przebywania w domu rodzmmymzrezygnowano tam ze schematycznego programu zaj ęć, ze sztywnego podziału czasu poszczególnych zaj ęć i z prowadzenia obowi ązkowych ćwicze ń. Zadbano o odpowiednie umeblowanie przedszkola, wpro wadzono inderesuj ący sprz ęt oraz materiał słu Ŝący do zabaw twórczych (klocki, skrzynki, piasek, de seczki itp) . Aby ułatwi ć dzieciom rozwój indywidualnych zainteresowa ń, zorganizowano ró Ŝnego typu pracownie i sale zabaw oraz podzielono wychowa nków na cztery grupy wieku. Dzieci łatwo adaptowały si ę do tej rzeczywisto ści, jaka im została stworzona w Domu Dzieci ęcym. Uhocia Ŝ warunki były luksusowe, mimo to dzieci były odci ęte od dalszych kr ęgów środowiskowych, a zatem pozbawione takich wpływów, k tóre zapewniaj ą szersz ą realizacj ę celów społecznych. Pomimo tych braków oraz stwarzania wzorów elitarnyc h, trudnych do szerokiego zastosowania w terenie, system wychowawczy Clapared e a wniósł wiele cennych

inspiracji do rozwoju my śli pedagogicznej, a wiele jego elementów'nie straci ło do dnia dzisiejszego na aktualno ści. Przed pierwsz ą wojn ą światow ą oraz w okresie mi ędzywojen-nym coraz wi ększy rozgłos w świecie zyskiwała teoria belgijskiego pedagoga Ovide Decroly (1871-19321. Pogl ądami swymi zbli Ŝał si ę on, do filozofii J. J. Rousseau, a tak Ŝe do angielskiego filozofa Herberta S p en c e r a. Był przekonany, i Ŝ rozwojem dziecka rz ądzą odwieczne prawa natury, a wszelkie zaj ęcia, zabawy, czynno ści utylitarne itp., s ą rekapitulacj ą tych kolejnych stadiów, jakie przechodził człowiek w swoim filogen etycznym rozwoju. Tote Ŝ w zało Ŝonych przez siebie placówkach jako naczelne zadania wychowawcze przyj ął:a) przystosowanie dzieci do środowiska przyrodniczego i społecznego, b) zapewnienie im warunków zaspokojenia podstawowych p otrzeb, tj.po Ŝywienia, obrony 15. przed niebezpiecze ństwami, zabawy, samodoskonalema i sarno wyra Ŝania si ę. DąŜność do realizacji tych zada ń determinuje utylitarny charakter wychowania, przysposabianie do walki o byt oraz zapewnienie dzi ecku swobody działania zgodnie z jego potrzebami i zainteresowaniami. Do tych zada ń dopasowane były środki i metody pracy. Tre ść zaj ęć tak była zestawiona, a formy tak dobrane, by odpow iadały naturalnym wła ściwo ściom psychofizycznym poszczególnych grup wiekowych. Nie stosowano przy tym odr ębnych przedmiotów nauczania, lecz grupowano zaj ęcia wokół tzw."o środków zainteresowania", które z kolei dzieliły si ę na szereg tematów dostosowanych do pór roku, warunków przyrod niczych czy społecznych. Przy opracowywaniu poszczególnych tematów Decroly z alecał umo Ŝliwienie kontaktów z odpowiednimi przedmiotami lub osobami, pobudzanie do my ślenia i stawiania pyta ń problemowych. Aktywno ść ruchowa, zabawy, gry ruchowe a t ąkŜedydaktyczne, prace r ęczne oraz działalno ść artystyczna dzieci oto środki wspomagaj ące rozwój pełnej osobowo ści. Wpływ Decroly ego na unowocze śnienie tre ści i form pracy w przedszkolu był olbrzymi, a jego my śli wzbogaciły praktyczn ą wiedz ę w tej dziedzinie. Ośrodki zainteresowa ń, roczne, miesi ęczne a nawet tygodniowe planowanie pracy oraz tematy takie, jak:Dziecko a dom rodzinny. Dziecko u przyrod ą. Dziecko d środka nisko społeczne weszły do repertuaru środków i metod stosowanych w nowoczesnych przedszkolach i innych z akładach wychowawczych. I cho ć pomawiano DecroWego o zbyt jednostronne uj ęcie zada ń wychowawczych, zbiologizowanie procesu dydaktyczna-wychowawczego, akcentowanie walki o byt oraz zbyt naturalistyczne tendencje, to jednak nie mo Ŝna zaprzeczy ć, i Ŝ jego koncepcja stanowi sił ę inspiruj ącą dla dalszch prób i bada ń w tej dziedzinie pracy. Dalsze inspiracje w rozwoju my śli pedagogicznej w obr ębie wychowania przedszkolnego pochodziły ze strony ruchu "Szkoły P racy"w drugim i trzecim dziesi ęcioleciu bie Ŝącego wieku. Jej przedstawicielami byli:John D ewey w USA i Pawe ł Bło ński w ZSRR. Obaj uznawali, i Ŝ podstawowym czynmikiem rozwoju człowieka s ą siły'aktywne, pobudzaj ące rozwój osobowo ści. A zatem głównym zadaniem przedszkola powinno by ć stworzenie wali. runków do realizacji praktycznych d ąŜeń wychowanków i skierowanie ich na tory społecznie najbardziej po Ŝądane. DąŜenie do działania było u Deweyóa stymulowane przez całkowite zerwanie z tradycyjnym sposobem przekazywania wiedzy. Zamiast klas, wprowadził on pracownie i warsztaty, w których dzieci wykonywały ró Ŝne prace w my śl własnego planu. Według niego Ŝadna czynno ść dziecka nie powinna pochodzi ć z na śladownictwa gotowych wzorów czy schematów, a projekty czynno ści dzieci powi ńmy wynika ć z konkretnych sytuacji.

DuŜą rol ę przypisywał Dewey zabawie, w której dopatrywał si ę przede wszystkim tendencji do uwolnienia si ę od wszelkich narzucanych reguł, , do indywidualizacji oraz ruchowego wy Ŝycia si ę na swój sposób. Szkoda tylko, Ŝe eksperymentalny zakład wychowawczy, pro-wadzony z godnie z jego koncepcj ą był zakładem ekskluzywnym, o bardzo ograniczonej l iczbie wychowanków, których rodzice musieli opłaca ć wysokie koszty. Niemniej stworzone przez niego wzory maj ą mocne uzasadnienie psychologiczne i nosz ą cechy noWOCZCSDOŚCl. P. Bło ński natomiast, bior ąc pod uwag ę zainteresowania dzieci prac ą twórcz ą, zapoznał je z narz ędziami i warsztatami pracy produkcyjnej. Wyniesione st ąd formy pracy i obserwacje wyko-rzystywane były do zaj ęć w przedszkolu. TakŜe praca w ogrodzie, sadzie, hodowla zwierz ąt i ro ślin, zaj ęcia gospodarcze, czynno ści samoobsługowe oraz gromadzenie jak najwi ęcej do świadcze ń w ró Ŝnych warunkach i sytuacjach, wł ączone zostały do typowych form zaj ęć ruchowych stosowanych przez P. Bło ńskiego zgodnie z jego ide ą politechnizacji przedszkola, i szkoły. Jego zdaniem wychowawczyni nie powinna kierowa ć czynno ściami dziecka, lecz obserwowa ć je i wysuwa ć wnioski oraz wł ącza ć si ę do tych czynno ści na zasadzie partnerstwa. Podkre ślenie roli zabawy w wychowaniu dzieci wynikało z po gl ądu P. Bło ńskiego, i Ŝ zabawa nie jest bezcelowym traceniem czasu, lecz w aŜnym procesem gromadzenia do świadcze ń. Zaprezentowane tu kierunki, wyrosłe na gruncie szko ły pracy"wypływaj ą niew ątpliwie z zało Ŝeń pajdocentrycznych i dlatego zbyt jednostronnie ujm uj ą proces wychowania w okresie przedszkolnym. Niemniej wniosły one wiele pozytywnych elementów 2- Wychowanie fizyczne. do rozwoju i modernizacji praktyki pedagogicznej w placówkach wychowania przedszkolnego. W tre ściach, środkach i metodach wychowawczych i dydaktycznych pr zedszkoli zarysowała si ę jv Ŝ w XIX wieku dwoisto ść zdeterminowana zamo Ŝności ą rodziców. Proletariat musiał zadowoli ć si ę ochronkami, organizowanymi z reguły w bardzo prymitywnych warunkach. Dawały one dzieciom jedynie dach nad głow ą, proste, podstawowe do Ŝywianie oraz tego typu opiek ę, która polegała na czuwaniu, aby dziecku nic złego si ę nie stało. Grupy dzieci ęce były du Ŝe, a zaj ęcia ograniczały si ę do umoralniaj ących pogadanek, nudnych korowodów i śpiewania piosenek. Satomiastrodzice zamo Ŝni oddawali swe dzieci do przedszkoli prywatnych, w których prowadzono zaj ęcia metod ą Proebla z pewnymi elementarni zaczerpni ętymi od Montessori i sióstr Agazzi. W okresie mi ędzywojenmym, obfituj ącym w nowe pomysły, koncepcje i trendy, zacz ęły przenika ć do przedszkoli prywatnych, wyznaniowych i pa ństwowych nowe melody wychowania fizycznego, jak np.metoda opowie ści ruchowych Josefa Gotfryda T hu lin a, metoda Ŝaba-wowo-na śladowcza Klin F a I k, a w znacznie mniejszej mierze metoda zada ń otwartych. W Polsce du Ŝą popularno ść w szkole i przedszkolu zdobyła metoda bezpo średniej celowo ści ruchu (zadaniowa) Romualda O zy Ŝ ews ki e go. Nowe trendy w gimnastyce, wypracowane głównie przez kontynuatorów szwedzkiej gimmastykii lingowskiej, wniosły wiele elementów wz bogacaj ących repertuar ćwicze ń oraz zbli Ŝaj ących podejmowan ą działalno ść ruchow ą do potrzeb rozwojowych i cech rozwoju psychofizycznego dziecka. Konstruowano ró Ŝne przyrz ądy pozwalaj ące rozwija ć swobodn ą działalno ść dziecka, wprowadzono drobne przybory jak:woreczki, piłeczki, kr ąŜki, obr ęcze, laski gimnastyczne, maczugi, skakanki, chor ągiewki, pudełka od zapałek, itp., które uatrakcyjniły ćwiczenia i implikowały stosowanie ró Ŝnych zada ń ruchowych na miar ę moŜliwo ści sprawno ściowych dziecka.

Wprowadzano coraz cz ęściej do ćwicze ń ruchowych muzyk ę b ądź instrumenty perkusyjne, zabawy rytmiczne i ta ńce, a tak Ŝe zacz ęto tworzy ć zespoły gimnastyki rytmicznej i korekcyjnej. Rozwijała si ę i g ęstniała sie ć ogródków zabaw i rekreacji dzieci ęcej. W Polsce ogródki jordanowskie oraz stołeczne ogrody Raga odegrały swoj ą chlubn ą rol ę w propagowaniu nowoczesnych form pracy 18. z dzieckiem. Coraz wyra źniej i mocniej wkraczały do wychowania przedszkolne go sportowe formy działalnio ści ruchowej oparte na współzawodnictwie i opanowywa niu podstawowych elementów techniki ruchu sportowego. Symptomem nowoczesno ści w tym dziale wychowania jest podniesienie rangi wychowania zdrowotnego i to tak dalece, i Ŝ higieniczna-zdrowotny aspekt stał si ę motywem przewodnim w tre ści progtamu wychowania w przedszkolu. Ostatnie dziesi ęciolecia przyniosły te Ŝ wiele pomysłów i koncepcji zmierzaj ących do rozwijania twórczych zdolno ści dzieci, do pogł ębiania wra Ŝliwo ści uczuciowej i nabywania do świadcze ń, a z drugiej strony-do pilnej obserwacji i odtwarz ania ruchów uprzednio zademonstrowanych. Przedstawicielami pierwszego kierunku s ą Rudolf'Laban i Karl Orff, za ś drugiego Liselott Diemm. Pierwsi dwaj pionierzy nowoczesnego kierunku w gimn astyce przyj ęli stanowisko Karla G a ul h o ter a i Margaret S trel che r (aus triackich reformatorów gimniastyki) wyra Ŝaj ące si ę w zasadzie, Ŝe w wychowaniu fizycznym nie chodzi o to, czego śmy si ę nauczyli, lecz-jakimi si ę stajemy. Z tej zasady wywodz ą si ę mocne tendencje do eksperymentowania, do świadczania, improwizacji ruchowej, rozwijania inwencji twórczej w działalno ści indywidualnej, z partnerem i w grupach, z zastosowa niem muzyki czy te Ŝ instruumentów perkusyjnych lub bez ich stosowania, z przyborem lub bez, z wprowadzaniem ciekawie skonstruowanych przyrz ądów implikuj ących wielostronne moŜliwo ści ruchowe, z wykorzystaniem obiektów, przeszkód i przedmiotów znajduj ących si ę w terenie itp. L. Diemm zalicza wiek przedszkolny oraz dwa pierwsze l ata nauki szkolnej do pierwszej fazy nauczania ruchu (fazy prymitywnego n auczania) odpowiadaj ącej na pytanie Wer kann? (Kto potrafi...to zrobi ć) . Niski poziom intelektualizacji oraz wysoko rozwini ęte tendencje do naśladownictwa nakazuj ą stosowa ć przede wszystkim metod ę ogl ądu i powtarzania zademonstrowanych ruchów, a rzecz ą nauczyciela (wychowawcy) jest tak dobiera ć ćwiczenia i narzuca ć tempo i sposób ich wykonania, by oddziaływały one optymalnie na rozwój cech motoryki i umiej ętno ści ruchowych dziecka w okre ślonym wieku. 19 la. MoŜna zatem stwierdzi ć, i Ŝ w dziejach rozwoju wychowania przedszkolnego myśl pedagogiczna, zweryfikowana przez praktyk ę wychowania fizycznego i zdrowotnego, stwarza szerok ą i niesłychanie barwn ą panoram ę trendów, tendencji, metod i środków, w których niełatwo si ę zorientowa ć oraz opanowa ć takie sposoby wychowawczo-fizycznego oddziaływania, które byłyby najwła ściwsze i najefektywniejsze dla danego środowiska, w okre ślonych warunkach pracy. 1.2. Rodzime tradycje i osi ągni ęcia w rozwoju i modernizacji wychowania fizycznego w przedszkolu Post ępowe tradycje polskie w zakresie wychowania fizyczn ego i zdrowotnego si ęgaj ą czasów Komisji Edukacji Narodowej (1773-1793) i je j. Ustaw". Za ojca higieny szkolnej trzeba uzn ąć Grzegorza Piramowicza, sekretarza Komisji.

Widział on nauczyciela jako aktywnego propagatora k ultury higienicznej w szkole i w środowisku, a tak Ŝe uznawał wy Ŝszo ść profilaktyki nad lecznictwem. Z jego inicjatywy Paweł O z emp i ńs ki opracował pierwszy polski podr ęcznik higieny dla uczniów pt. O sposobie zachowania higieny uszelkiego stanu. Ustawy Komisji Edukacji Narodowej obj ęły jednolitym planem cały system o światy i wychowania. Dbało ść o prawidłowy rozwój dzieci i młodzie Ŝy wyraziła si ę we wprowadzeniu do programu szkolnego oddzielnego przedmiotu higieny, a rekreacji ruchowej nadano charakter celowego, refleksyjnego oddziaływania wyc howawczego. O randze rekreacji ruchowej w wychowaniu niech świadczy bardzo du Ŝy wymiar godzin w rozkładzie dnia ucznia oraz ustanowienie " dyrektorów", którzy zajmowali si ę stron ą organizacyjn ą oraz doborem i przeprowadzeniem ćwicze ń i rozrywek. Jako przedmiot szkolny-wychowanie fizyczne w szkoła ch Komisji Edukacji Narodowej podlegało kontroli i ocenie wizytatorów, cho ć brak było okre ślonego programu tego działu wychowania oraz takich uprawnie ń "dyrektorów", które zrównałyby ich z profesorami innych przedmiotów szkolnych. Na piedestale głównego polskiego teoretyka wychowan ia fizycznego, uzasadniaj ącego wa Ŝność tego działu od strony lekarskiej 20. i pedagogicznej stawiamy J ędrzeja Ś n i a d e c ki e go. Jego Uwagi o fizycznym ugchoucniu dzieci (opublikow ane w. Dzienniku Wile ńskim"w 1805 r.) zaliczone zostały do klasyki polski ej literatury pedagogicznej i medycznej. Jego zdaniem, filozofowie zbyt byli zaj ęci tylko moralno ści ą i kształtowaniem umysłu, natomiast zaniedbali zdrowie i ciało wychow anków. Tymczasem w wychowaniu trzeba si ę kierowa ć natur ą i usposobieniem dziecka, a tak Ŝe zwraca ć uwag ę na wpływ środowiska. W zwi ązku z tym trzeba dokładnie pozna ć te czynuruki, które składaj ą si ę na wychowanie naturalne. Dziecko od pierwszych dni nale Ŝy hartowa ć i rozbudza ć jego samodzielno ść, dba ć o rozwój fizyczny i wzmacnianie organizmu. Wiadomości powinny by ć przyswajane w sposób swobodny, poł ączony z ruchem, zabaw ą i przeplatane uprawianiem rzemiosł, czy te Ŝ udziałem w pracach rolniczych. Dzieło Śniadeckiego, wsparte Ŝywiołowym rozwojem nauk pedagogicznych i przyrodniczych, wskazało na wa Ŝną rol ę zabaw ruchowych, gimnastyki i prac uŜytecznych w ogólnym procesie wychowania przedszkoln ego i szkolnego. Na tym tle zapocz ątkowany został w drugim dziesi ęcioleciu XIX wieku rozwój głównych systemów gimnastycznych, które zmierzały n ie tylko do wzmacniania i usprawniania ustroju, ale tak Ŝe w coraz wi ększym stopniu zwracały uwag ę na kształtowanie psychiki, moralno ści i cech charakterologicznych (zwłaszcza system szwedzki i angielski) . Dziecko w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach wieku szkolnego stało si ę obiektem zainteresowa ń i twórczych koncepcji wielu pionierów i propagator ów no-. wych metod, środków i form ruchu. Nale Ŝy tu wymieni ć przede wszystkim dwoje szwedzkich pionierów wychow ania fizycznego dzieci:E. Falk, twórc ę metody zabawowa-na śladowczej i J. G. Thulina, twórc ę metody opowie ści ruchowej. Rozpropagowanie tych dwóch metod w Polsce mi ędzywojennej było o tyle łatwiejsze, i Ŝ polscy reformatorzy gimnastyki dla dzieci i młodzi eŜy nawi ązali bliskie, przyjacielskie kontakty z J. G. Thulinem, wyje ŜdŜali na studia, u źródła"do Szwecji, przetłumaczyli w 1931 r.jego Atlas gimnastyczny oraz ksi ąŜkę pt. Gimnastyka młodych dzieci na j ęzyk polski. Po uwzgl ędnieniu odpowiednich poprawek i zmian wprowadzonych ze wzgl ędu na specyfik ę polskiego środowiska, obie te metody zyskały z biegiem 21. czasu pełnie prawo obywatelstwa w polskich przedsz kolach i szkołach.

W XIX wieku wprowadzono w wielu krajach obowi ązek szkolny, co nadało szkole charakter instytucji masowej, która stała si ę terenem oddziaływania lekarzy higienistów. Większo ść dzieci i młodzie Ŝy w wieku szkolnym i przedszkolnym zatrudniana była w domu, przy ró Ŝnych pracach pomocniczych, b ądź te Ŝ w pracy zarobkowej, ale skutki wszelkich nieprawidłowo ści rozwojowych wynikłych z tego powodu przypisywano szkole. Powstało wówczas poj ęcie "chorób szkolnych", jako efektu zbiorowego nauc zania. Jenocze śnie pojawili si ę lekarze higieni ści, którzy poczuwali si ę do odpowiedzialno ści za prawidłowo ść procesu pedagogicznego, zgodnego z postulatami higieny. Koła lekarskie szybko dostrzegły skutki przeci ąŜenia prac ą i wyzysku dzieci jako siły roboczej, tote Ŝ podkre ślały rol ę do Ŝywiania dzieci w szkole i przedszkolu, higieny osobistej, nadzoru higienicznego oraz pomoc y lekarskiej. Do programu nauczania w szkołach prywatnych wprowad zono wykłady z higieny, dokonano śmiałych eksperymentów podnosz ących warto ści higieniczna-zdrowotne i rozwojowe zabawy. Wpływy szwedzkie, wzory wypracowane przez Towarzyst wo Gimnastyczne. Sokół"oraz rozpowszechnianie si ę skautingu w Polsce (1911) wniosły bardziej ró Ŝnorodne i dostosowane do wła ściwo ści rozwojowych dzieci zabawy i gry ruchowe oraz sportowe formy zaj ęć, a tak Ŝe elementy ta ńców ludowych, narodowych i pl ąsów. Podbudowywali te'tendencje tej miary naukowcy, jak Jan Władysław D awi d (1859-19141, który w swym przewodniku pt. Program spostrze Ŝeń psgcłvologiczno-wg chtowcuczgch nad dzieckiem od u rodzenie do 3 roku Ŝycia (Warszawa 1887) dał pocz ątek psychologii dzieci ęctwa i psychologii wychowawczej w Polsce na podstawie bada ń eksperymentalnych. Uzasadniał on potrzeb ę aktywno ści ruchowej oraz wychowania fizycznego dzieci i młodzie Ŝy post ępem cywilizacji technicznej i procesem urbanizacji, wysuwał postulat rozbudowy terenów zabaw oraz gier dzieci i młodzie Ŝy, ćwicze ń ruchowych na powietrzu, organizacji kolonii letnich itp. Koncepcj ę takich wła śnie gier i zabaw ruchowych oraz ćwicze ń na powietrzu wcielił w Ŝycie dr Henryk Jordan (l 84 Ŝ 22. 19071, zało Ŝyciel Parku Szkolniego w Krakowie (l 888) , wielki nauczyciel i propagator rekreacji ruchowej na wolnym powietrzu . Jego pomysły i ich realizacja ści ągały do Parku wielu pedagogów nie tylko z terytorium Polski, ale i z zagranicy. We wszystkich zaborach organizowano ogródki jordano wskie, w których rozwijały si ę ró Ŝne formy rekreacji ruchowej dla dzieci w wieku prze dszkolnym, szkolnym oraz dla młodzie Ŝy. Tam wła śnie zapoznawano si ę z nowymi formami zaj ęć sportowych (piłka no Ŝna, konkurencje, lekkoatletyczne, tenis itp) oraz wchła niano demokratyczn ą atmosfer ę pracy i rekreacji. W Warszawie powstawały ogrody Rana, dzi ęki fundacji jego imienia przeznaczonej na rozwój ogrodów-zabaw dla dzieci. Pogl ądy Jordana oraz jego działalno ść poparł Stanisław jK a rp o w i c z, aktywny członek Warszawskiego Towarzystwa Higienicz nego. Jego ksi ąŜka pt. Zab@g i gry jako czynnik wgchoucuczg (Warszawa, 190 5) była wydarzeniem w dziedzinie wychowania fizycznego dzieci i młodzie Ŝy. Z oryginalnych polskich koncepcji metodycznych okre su mi ędzywojennego na szczególn ą uwag ę zasługuje metoda gimnastyczna bezpo średniej celowo ści ruchu Romualda Czy Ŝewskiego. Jako jeden z nielicznych absolwentów Szkoły Gimnast yki Szwedzkiej i Masa Ŝu Heleny Kuczalskiej w Warszawie szybko awansował z n auczyciela WE na wizytatora, a nast ępnie wykładowc ę metodyki w CIWF'w Warszawie (pó ŜniejAWP) . Metoda ta polega na stawianiu dzieciom czy młodzie Ŝy odpowiednio przemy ślanych zad ąń ruchowych zamkni ętych i otwartych, z przyborami lub bez, a tak Ŝe na przyrz ądach.

Utarło si ę przekonanie, Ŝe jest to typowa gimnastyka dla dzieci, ale Czy Ŝewski udowodnił przez praktyk ę, Ŝe nadaje si ę ona równie dobrze dla młodzie Ŝy, a nawet dorosłych. Do polskich tradycji w zakresie wychowania przedszk olnego zaliczy ć nale Ŝy wielk ą mozaikowato ść organizacyjn ą, strukturaln ą i metodyczn ą tych placówek opieku ńczo-wychowawczych. Coraz powszechniejsze anga Ŝowanie kobiet do produkcji w fabrykach i manufaktrach, a tak Ŝe w gospodarce folwarcznej, wyłoniło potrzeb ę organizowania ochro ń dla dzieci. Powstawały one z inicjatywy prywatnej i zakładane b yły przez dwory ziemian-skie, parafie, stowarzyszenia zakonne, gminy wyznaniowe, świec 23. kle organizacje społeczne oraz osoby prywatne. Pierwowzory ochro ń z XIX wieku charakteryzowały si ę na ogół prowizorycznymi i prymitywnymi pomieszczeniami i urz ądzeniami, ograniczonym zakresem opieki oraz zacofaniem metod wychowawczych, w których metody wy chowania fizycznego polegały na przyuczaniu dzieci do porz ądku, dyscypliny oraz na wykonywaniu ró Ŝnych prac, czynno ści i ruchów na zasadzie tresury. W pierwszych latach odradzaj ącej si ę pa ństwowo ści polskiej zaznaczyły si ę w działalno ści pedagogicznej pewne tendencje w kierunku demokra tyzacji i moderniznacji opieki i wychowania małych dzieci. JuŜ na pierwszym zje ździe nauczycielskim w roku 1919 wysuwano postulaty tworzenia bezpłatnych, publicznych i szeroko dost ępnych instytucji dla dzieci w wieku przedszkolnym. Miały one by ć-poddane pod opiek ę i nadzór pa ństwowy. W pracach przygotowawczych do obrad IV Zjazdu Deleg atów Polskich Towarzystw Nauczycielskich (4 I 1919 r.) oraz Wielkiego Zjazdu Nauczycielskiego w Warszawie (14-17 IV 1919 r.) , jak równie Ŝ w czasie obrad oraz w nast ępnej fazie realizacji uchwał, zabłysn ęła swym talentem, znawstwem zagadnienia i oddaniu sprawie Maria Weryho-Radziwiłłowiczowa, pó źniejsza wizytatorka wychowania przedszkolnego w Ministerstwie Wyzna ń Religijnych i O świecenia Publicznego, autorka wielu publikacji i naczelny redaktor miesi ęcznika. Wychowanie w Przedszkolu". Ta pionierka wychowania przedszkolnego w niemałym s topniu wpływała nie Iylko na coraz lepsze organizacyjne ustawienie zagadnienia w ychowania przedszkolnego, ale tak Ŝe na doskonalenie warsztatu pracy w tej dziedzinie, na stron ę instrukcyjna-metodyczn ą, popularyzatorsk ą przez publikowanie szeregu prac, artykułów, podr ęczników oraz własne przykłady dobrej roboty. Jakkolwiek postulaty i projekty wysuwane na obu wym ienionych zjazdach były bardzo post ępowe i daleko wyprzedzaj ące aktualny stan rzeczy w naszym kraju, to jednak oficjalne uchwały w tej mierze były do ść ogólnikowe, enigmatyczne, nie wró Ŝące konkretnych, do ść zasadniczych przemian w tej dziedzinie pracy pedagogicznej. Tote Ŝ w bardzo trudnych latach li Rzeczypospolitej wycho wanie w przedszkolu pozostawiono w du Ŝej mierze inicjatywie społecznej i prywatnej, albow iem w powodzi pilnych spraw 24. i wydatków o kapitalnym znaczeniu dla odradzaj ącej si ę pa ństwowo ści polskiej, zagadnienie to nie mogło liczy ć na wydatn ą pomoc ze strony pa ństwa. W tych warunkach władzom o światowym nale Ŝy przypisa ć. duŜe zasługi, a przede wszystkim autorstwo wielu wydar zeń o do ść zasadniczym znaczeniu dla sprawy, a mianowicie:opracowanie zasa d prowadzenia placówek wychowawczych dla dzieci w wieku 4-7 lat, przy czym wprowadzono po raz pierwszy oficjalnie nazw ę "przedszkole":poddanie wszystkich tych placówek po d nadzór i opiek ę Ministerstwa Wyzna ń Religijnych i O świecenia Publicznego, gdzie stworzony został Referat Wychowania Przedszkolnego:wydanie za rz ądzenia z 1918 r.w sprawie higieny i opieki lekarskiej w przedszkolach oraz za opatrzenia ich w podstawow ą literatur ę i materiały w tym zakresie:przej ęcie przez Ministerstwo WRiOP kursów dla wychowawczy ń przedszkoli i przekształcenie ich na seminaria, a tak Ŝe organizowanie przez szereg-lat kursów dokształcaj ących dla czynnych wychowawczy ń:wydanie w 1920 r.i 1932 r.publikacji dotycz ących wskazówek o

organizacji i prowadzeniu ochro ń oraz metod pracy z j (ryj ęvyIyByyj F-wydanie Ustawy o ustroju szkolnictwa z dnia li marca 1932 r .postanawiaj ącej, Ŝe, dla dzieci w wieku o. w pełni zrealizowany ze wzgl ędu na wybuch U wojny światowej, to jednak podstawy prawne posłu Ŝyły jako dorobek stanowi ący punkt wyj ścia do prac kontynuatorskich w Polsce Ludowej. Tak istotny post ęp my śli pedagogicznej, wyprzedził praktyk ę, a zwłaszcza praktyk ę wychowania fizycznego w przedszkolu. Najlepszym odzwierciedleniem tej tezy jest fluktuac ja liczby dzieci, którym udost ępniony został wst ęp do przedszkoli. Gdy w.latach 1919-1932 liczba dzieci obj ętych wychowaniem przedszkolnym stale wzrastała i doszła do 3 A'%populacji 3-7-latków, to a Ŝ do 1939 r.dał si ę zauwaŜyć trend malej ący, który obni Ŝył t ę liczb ę do około Z'% (33, s l 7) . Przyczyn ą tego stanu rzeczy był brak ustawowego okre ślenia obowi ązków w zakresie zakładania i utrzymywania przedszkoli oraz brak wyr aźnie sformułowanej zasady upowszechnienia wychowania przedszkolnego jako waru nku demokratyzacji szkolnictwa. Dlatego o rozwoju placówek przedszkolnych zadecydow ała dobra wola i inicjatywa instytucji społecznych oraz osób prywatnych. Główny ci ęŜar spoczywał na placówkach ko ścielnych lub parafialnych oraz na takich stowarzyszeniach świeckich, jak:Zwi ązek Pracy Obywatelskiej Kobiet. Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Rodzina Wojskowa i inne. Władze szkolne nie sfinalizowały prac nad programem wychowania przedszkolnego. Posługiwano si ę jedynie wydanym przez Ministerstwo WRiOP poradniki em pt. Rody i wskazówki dla ugchouauczgiw przedszkolach (o chronkach) . Warszawa 1933, który zawierał wprawdzie szereg elem entów spotykanych zwykle w programie, dawał cenne rady i wskazówki pedagogiczn e, uwzgl ędniał postulaty higieny i wychowania zdrowotnego, po świ ęcał wiele uwagi wychowaniu fizycznemu i kształceniu zmysłów, ale nie miał nale Ŝytej rangi dokvme ńtu obowi ązuj ącego, programu dydaktycznego. Miało to negatywne reperkusje praktyczne. W sumie okres mi ędzywojenny, cho ć nie doprowadził do upowszechnienia wychowania przedszkolnego i nie obj ął szerszych mas dzieci ęcych wpływami tego wychowania, to jednak stworzył warto ściowy dorobek teoretyczny i organizacyjna-instrukta Ŝowy w tym zakresie. Koncepcja przedszkola ukierunkowana została głównie na prac ę wychowawcz ą. Zwrócono przy tym nale Ŝyt ą uwag ę na wychowanie fizyczne, starano si ę ten dział wychowania 26. nieco zmodernizowa ć wprowadzaj ąc cenne korekty do metod Froebla i Montessori oraz rodzime elementy zabaw i ćwicze ń ruchowych. Dzi ęki sporej liczbie oddanych tej sprawie pionierek do pracowano si ę wzorów godnych szerokiego rozpropagowania, przygotowano po dr ęczniki i czasopisma dla wychowawczy ń ("ochroniarek") oraz wyszkolono spore zast ępy wychowawczy ń, które z pełnym oddanier ń kontynuowały w FRU rozpocz ęte przed drug ą wojn ą światow ą dzieło. Okres po drugiej wojnie światowej rozpocz ął si ę od kilkuletniego zabli źniania bolesnych ran zadanych kadrze wychowawczy ń oraz tkance materialnej w dziedzinie wychowania przedszkolnego. Gdy chodzi o warunki do prowadzenia zaj ęć wychowania fizycznego, to najlepiej przedstawiały si ę one w niektórych regionach Ziem Odzyskanych oraz n a Śl ąsku, gdzie wiele budynków przedszkolnych z urz ądzeniami pozostało nietkni ętych. Dzi ęki ofiarno ści i inicjatywie szczupłego grona ocalałych z po Ŝogi wojennej wychowawczy ń, które nie odeszły od zawodu oraz inicjatywie społ ecznej, wznawiały swą działalno ść przedszkola, cho ć warunki pracy były na ogół opłakane. Podobnie jak w okresie mi ędzywojennym, główny ci ęŜar odnowy przedszkoli spadł na barki organizacji, towarzystw świeckich i ko ścielnych, rodziców, wreszcie wszelkiej inicjatywy indywidualnych osób oddanych S OT (WIZ.

Tre ści i metody pracy wychowawczej nie odbiegały od wzo rów wypracowanych w okresie mi ędzywojennym. Oznacza to, Ŝe panowała tu du Ŝa dowolno ść, wyst ępowały znaczne ró Ŝnice w koncepcjach wychowawczych, istna mozaika ró Ŝnych, szkół", kierunków oraz tendencji reprezentowanych przez poszczególnych org anizatorów i pracowników placówek przedszkolnych. Improwizacja organizacyjna odpowiadała tu w zupełno ści podobnej improwizacji pod wzgl ędem tre ści i metod pracy. Wobec braku programu wychowania przedszkolnego, a z atem i programu wychowania fizycznego i mocno ju Ŝ, podstarzałego"Poradnika dla ugchowau ezgW przedsz koli, pozostawiało si ę wychowawczyniom du Ŝy margines dowolno ści w prowadzeniu zaj ęć WF', z czego'skwapliwie korzystały. Tote Ŝ do normalnych praktyk nale Ŝało stosowanie jakiej ś mieszaniny ró Ŝnych metod i koncepcji Froebla, Montessori, Decroly'ego i inny ch, a tak Ŝe radzieckich koncepcji 27. wychowawczych stawiaj ących dyskretnie kierowan ą zabaw ę dziecka w rz ędzie najlepszych metod wychowawczych. Obok tych mozaikowych obrazków mo Ŝna było niekiedy zauwa Ŝyć przykłady, dobrej roboty", interesuj ące rozwi ązania metodyczne, inspiruj ące dzieci do intensywnej działalno ści ruchowej. Zale Ŝało to jednak od poziomu wychowawczyni. Poszukiwanie nowych rozwi ązań i form pracy na tym odcinku zjawiło si ę równolegle z'szerok ą akcj ą kształcenia wychowawczy ń przedszkoli, podj ęt ą przez Ministerstwo Oświaty. W 1945 r.w przedszkolach pracowało 50%niewykwalifik owanych wychowawczy ń, a około 1/5 stanowiły osoby zakonne, zatrudnione tak Ŝe w przedszkolach o charakterze świeckim. Niedługo potem wychowawczy ń niewykwalifikowych było a Ŝ óP%, co nale Ŝy przypisa ć znacznie szybszemu wzrostowi liczby przedszkoli ni Ŝ wykwalifikowanych kadr. W powodzi braków i potrzeb wychowanie fizyczne w ty ch placówkach wychowawczych zepchni ęte zostało na margines zada ń podejmowanych przez wychowawczynie. Zaj ęcia ruchowe ograniczały si ę zwykle do zabaw organizowanych głównie w pomieszczeniu zamkni ętym oraz spacerów (w przypadkach ładnej pogody) . Sprzyjało to preferowaniu zaj ęć o charakterze dydaktycznym, przygotowuj ącym do pracy szkolnej przy niedostatecznym uwzgl ędnianiu innych działów pracy, a zwłaszacza wychowania fizycznego. Przerabiany materiał programowy był trudny do opano wania przez dzieci. DuŜe grupy dzieci, ubogie warunki pracy, znaczna przew aga zaj ęć dydaktycznych a na tym tle pojawianie si ę coraz wi ęcej przedszkoli, elitarnych", oto panorama wychowania przedszkolnego tamtych czasów. Na przełomie lat czterdziestych i pi ęćdziesi ątych naszego wieku-zadania i organizacja zaj ęć przedszkolnych uległy dokładniejszemu sprecyzowani u:oprócz opieki higieniczna-lekarskiej, wychowawczej i do Ŝywiania zwrócono wi ększ ą uwag ę na przygotowanie dziecka do Ŝycia społecznego i przysposobienia do wykonywania obowi ązku szkolnego. Jest oczywiste, i Ŝ wychowanie fizyczne miało w tych zadaniach swój zn aczny udział, tote Ŝ pomy ślano o poprawieniu warunków pracy na tym odcinku. Przedszkola były czynne tak, jak szkoły w ci ągu roku szkolnego, a w okresie ferii letnich i zimowych organizowano kolonie, półk olonie 28. oraz starano si ę upowszechnia ć sporty zimowe i zaj ęcia świetlicowe w okresie zimy. W zakresie realizacji zada ń stawianych wychowaniu przedszkolnemu wida ć było tendencje do wzorowania si ę na formach szkolnych (stała siatka godzin, okresow e rozkłady materiału o charakterze dydaktycznym, prze ładowanie zaj ęć dydaktyk ą) , co prowadziło do zaniedbania innych form wychowania , a, przede wszystkim gier i zabaw ruchowych. W lutym 1950 r.powołano Przedszkoln ą Komisj ę Programow ą przy Pa ństwowym O środku Oświatowym Prac Programowych i Bada ń Pedagogicznych. Opracowała ona pierwszy w dziejach naszej o światy program dla przedszkoli pt.

Zaj ęcia u przedszkolu jako program tymczasowy. Sformułował on wyra źnie cele socjalistycznego wychowania, ustalił kilka działów pracy, przy czym wychowanie fizyczne znalazło tam g odne miejsce, oraz omówił metody i wyniki pracy. Jednak w trakcie jego realizacji okazało si ę, i Ŝ zakre ślił on zbyt obszerny materiał poznawczy, poło Ŝył zbyt mocny nacisk na upolitycznienie oraz na organizowanie zaj ęć z cał ą grup ą kosztem innych zaj ęć indywidualnych i dowolnych. Sam układ materiału na, obowi ązkowy"i, do wyboru"preferował zaj ęcia dydaktyczne i spychał na dalszy plan dobrowoln ą rekreacj ę ruchow ą dzieci. Zmiany w polityce gospodarczej i społecznej, dokona ne w 1956 r.i w latach nast ępnych, pocz ątkowo zahamowały rozwój wychowania przedszkolnego i zmniejszyły liczb ę przedszkoli, ale niebawem społecze ństwo u świadomiło sobie korzy ści, jakie płyn ą z rozwoju tych placówek. Tote Ŝ wkrótce zanotowano znaczny post ęp, a jednocze śnie zjawisko przeludnienia przedszkoli i to tak dalekie, i Ŝ znacznie przekroczono ustalone wówczas normy 2, 4 m powierzchni na dziecko. Dlatego sami rodzice zacz ęli organizowa ć na własn ą r ękę mini-przedszkola w prywatnych mieszkaniach, przy czym inicjatywa ta mi ała cz ęsto motywy komercyjne. Po długich dyskusjach i naradach dokonano w latach 1957-1958 reorganizacji przedszkoli. Polegała ona na tym, Ŝe starano si ę zlikwidowa ć przeludnienie, a tym samym zapewni ć lepsze warunki realizacji programu, dokonano cz ęściowego ograniczenia czasu przebywania dziecka w przedszkolu (zbyt długi czas przebywania okazał si ę dla dzieci m ęcz ący i niekorzystny dla rozwoju) , przeprowadzono kor ekt ę sieci przedszkoli, zwłaszcza na wsi, złago 29. dzono dysproporcje mi ędzy miastem i wsi ą w finansowych świ ąd-. czeniach pa ństwa na rzecz przedszkoli oraz zwi ększono udział rodziców w ponoszeniu kosztów Ŝywienia dzieci stosownie do wysoko ści zarobków. Z uwagi na znaczne trudno ści w przyspieszaniu tempa przyrostu miejsc w przedszkolach postanowiono preferowa ć w miastach dzieci sze ścioletnie celem przysposobienia ich do łatwiejszego pokonywania tru dów nauki szkolnej. Od 1958 r.zacz ęły si ę pojawia ć ogniska przedszkolne oraz przedszkola przy szkołach podstawowych. Ogniska działały zwykle 2-3 razy w tygodniu w godzi nach popołudniowych, a zaj ęcia prowadzone były zwykle w klasach szkolnych prze z nauczycielki klas młodszych w ramach godzin nadliczbowych. Jest oczywiste, Ŝe w takim układzie chodziło głównie o zaj ęcia obci ąŜaj ące głównie intelekt dziecka, natomiast zaj ęcia rekreacyjna-sportowe były niemal ignorowane. Przedszkola przy szkołach podstawowych, powołane do Ŝycia Okólnikiem Ministerstwa O światy nr 22 z dnia 10 VI 1958 r., czynne były codzi ennie pod kierunkiem wychowawczyni, która wchodziła w skład r ady pedagogicznej szkoły. Ta forma rozwijała si ę z du Ŝymi oporami i trudno ściami z uwagi na brak odpowiednich pomieszcze ń wygospodarowanych w budynku szkolnym oraz na brak wykwalifikowanych wychowawczy ń przedszkoli. A zatem i to rozwi ązanie nie stwarzało wychowaniu fizycznemu pomy ślnych perspektyw rozwoju, tote Ŝ dobrze si ę siało, Ŝe władze szkolne znalazły odpowiednich partnerów w tym dziale pracy i doprowa dziły do zaktywizowania oddolnego ruchu społecznego, który wprowadził troch ę o Ŝywienia, wi ęcej troski o rozwój biologiczny i rekreacj ę ruchow ą dzieci. Partnerami tymi byli:Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Zwi ązek Młodzie Ŝy Wiejskiej (. Kluby dzieci ęce') i Zwi ązek Harcerstwa Polskiego ("Zielone Dzieci ńce"organizowane niekiedy przy obozach harcerskich) . Szersze zainteresowanie społeczne zagadnieniami wyc howania przedszkolnego oraz wi ększe wymagania stawiane temu działowi pracy pedagog icznej były bodzcem do opracowania nowego programu.

Dotychczas obowi ązuj ący program tymczasowy był w latach 1957-1959 dwukro tnie wznawiany i doskonalony, ale mimo to jego koncepcja i układ nie zostały zmienione. Trudno ści 30. w dokonywaniu do ść zasadniczych zmian koncepcji i tre ści programu polegały przede wszystkim na istotnej ró Ŝnicy zda ń na tematy:integracji procesu wychowawczo-dydaktycznego, kierowniczej roli wychow awczyni, granic swobody działania dziecka, roli zabawy w wychowywaniu i nau czaniu, proporcji dydaktyki do mmgch działów pracy, indywidualnego podej ścia do dziecka w procesie jego adaptacji do Ŝycia i pracy zespołowej, a tak Ŝe zró Ŝnicowania materiału na obowi ązkowy i dobrowolny. Zaistniał te Ŝ spór o to, jak zaakcentowa ć socjalistyczny charakter procesu wychowawczego. Obawiano si ę przedawkowania dydaktyki w zaj ęciach, a jednocze śnie zdawano sobie spraw ę z tego, Ŝe nie mo Ŝna wszystkich zaj ęć oprze ć na swobodnej zabawie dziecka (33) . Rozstrzygni ęcie tych sporów nie było łatwe z uwagi na zbyt szcz upły materiał badawczy i dorobek naukowy, brak wyspecjalizowanych o środków badawczych oraz zbyt małe zainteresowanie wysokiej klasy naukowców problemiatyk ą wychowania przedszkolnego. Wobec tego posłu Ŝono si ę w przewa Ŝaj ącej mierze pi śmiennictwemi fachowym obcoj ęzycznym, a zwłaszcza dorobkiem Zwi ązku Radzieckiego, oraz eksperymentami pedagogicznymi przeprowadzonymi w naszym kraju. Ostatecznie doprowadzono do ustalenia nast ępuj ących generalnych zało Ŝeń, którym powinien odpowiada ć nowy program:bardziej cało ściowe uj ęcie programu wychowawczego mJn, przez cz ęściowe zrezygnowanie z podziału programu na "przedmioty"odpowiadaj ące przedmiotom szkolnym, obj ęcie programem cało ści pracy przedszkola w ci ągu dnia bez eksponowania zaj ęć dydaktycznych na niekorzy ść innych form działalno ści, ł ączne uj ęcie zada ń dydaktycznych i wychowawczych oraz ścisłe ich wi ązanie równie Ŝ z zadaniami o charakterze opieku ńczym, przez co podkre śla si ę wszechstronno ść oddziaływania na rozwój dziecka, układ programu według grup dzieci w ró Ŝnym wieku (33 j. Nowy program oparty na tych zasadach wprowadzony zo stał do realizacji na podstawie Zarz ądzenia Ministra O światy z dnia 11 lipca 1962-Kwsprawie programu wychowania w przedszkolu (DU, nr IO, , póz IN) ... Tymczasem w całym kraju odczuwało si ę znaczne osłabienie 31. dynamiki _wzrostu liczbowego w nowo powstaj ących placówkach wychowania przedszkolnego ze wzgl ędów gospodarczych oraz zdydaktyzowanie zaj ęć, przedszkolnych nastawionych przede wszystkim na prz ygotowanie dzieci do trudów pracy szkolnej w. zakresie czytania, pisania i arytmetyki. W Ustawie o rozwoju o światy i wychowania z dnia 15 lipca 1961 r.uznapo przedszkole za pierwsze ogniwo systemu szkolnictwa, a jednocze śnie funkcj ę i zadania przedszkola sformułowano w ten sposób, Ŝe wszechstronny rozwój dzieci oraz przygotowanie ich do rozpocz ęcia nauki szkolnej wymienione zostały jako zadania naczelne przedszkola. Podbudowało to dydaktyczny trend zaj ęć w przedszkolu. W latach 1963-1965 nast ąpił wyra źny spadek liczby dzieci obj ętych wychowaniem przedszkolnym. W latach 1961-1963 przej ęte zostały przez pa ństwo przedszkola Zrzeszenia "Caritas", przy czym wyeliminowane zostały ze swoic h funkcji w przedszkolach zakonnice, albowiem nie zapewniały one wpływów wych owawczych w duchu światopogl ądu materialistycznego. Uuki te starano si ę zapełni ć, poprzez organizowanie tzw., przedszkoli społecznych"Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, prywatny ch kompletów przedszkolnych, zwi ększenie w PGR troski o zapewnienie dzieciom opieki (zwłasza w czasie pilnych prac polowych) , jak równie Ŝ przez organizowanie ognisk przedszkolnych i dzieci ńców tworzonych całkowicie lub cz ęściowo ze społecznej inicjatywy.

Zwłaszcza ogniska przedszkolne wykazały w latach 19 63-1965 dynamiczny rozwój zarówno ilo ściowy, jak i jako ściowy. Dalszym krokiem w kierunku wyzwalania wi ększych mocy społecznych i inicjatywy oddolnej w tym dziele pracy pedagogicznej było wyda nie dnia I IX 1965 r. Statutu Przedszkole. Dokument ten uszczegółowił zadania wychowawczo-dyda ktyczne przedszkola, zalecaj ąc realizowanie ich, w ścisłym współdziałaniu z rodzicami (opiekunami) wychowanków, z organizacjami społecznymi oraz insly tucjami kulturalno-oświatowymi i gospodarczymi działaj ącymi w środowisku". Jednocze śnie nało Ŝono na personel wychowawczy obowi ązek sporz ądzania rocznego planu pracy, rozkładu dnia dla poszczególnych oddzi ałów oraz pisemnego przygotowywania si ę do zaj ęć w ci ągu trzech pierwszych lat pracy wychowawczo-dydaktycznej. Z biegiem czasu wprowadzony w 1962 r.program wychow a 32! ma w przedszkolu, po zweryfikowaniu przez praktyk ę, ujawnił wiele luk, nieprawidłowo ści i uogólnie ń, które były ró Ŝnie interpretowane, cz ęsto ze szkod ą dla efektów pracy z dzieckiem. Po zebraniu w latach 1963-1965 materiału krytyczneg o o tym programie. Instytut Pedagogiki w Warszawie przyst ąpił do prac nad now ą wersj ą programu. Zawarł on zamiast dotychczasowych 3 działów-4 dział y, a mianowicie:1) wychowanie zdrowotne, 2) wychowanie społeczne, 3) wychowanie u mysłowe, 4) uwagi o realizacji programu. Wychowanie fizyczne zostało przyporz ądkowane wychowaniu zdrowotnemu, co wydaje si ę całkiem naturalne i logiczne. Projekt tego programu poddano próbnej realizacji w 500 przedszkolach i dopiero na podstawie wyników eksperymentalniegowdro Ŝenia dokonano ostatecznej korekty. Wprowadzenie w 1967 r.znowelizowanego programu wywa rło wyra źnie pozytywny wpływ na praktyk ę wychowania przedszkolnego. W zakresie wychowania fizycznego dało si ę zauwa Ŝyć wi ększe powi ązanie zabiegów WF z kształtowaniem postaw i nawyków higieniczna-zd rowotnych i lepsze uświadamianie dzieci w zakresie wychowania zdrowotneg o. W rozwijaniu sprawno ści fizycznej wida ć było nieco rozszerzon ą skal ę zabiegów, cz ęstsze wyprowadzanie dzieci na spacery, cz ęstsze organizowanie zaj ęć WF na powietrzu, uprawianie ogródka przedszkolnego, organ izowanie wycieczek do ró Ŝnych obiektów najbli Ŝszego środowiska, prace społecznie u Ŝyteczne itp. W celu lepszego upowszechniania wzorów dobrej robot y tworzono od 1963 r.elitarne, przedszkola wiod ące", które lansowały nowe pomysły w zakresie metod i środków stosowanych w pracy z dzie ćmi, prezentowały nowe przybory, zabawki, sprz ęt do WP i sportu oraz prowadziły poradnictwo pedago giczne. Cennym źródłem wiedzy teoretycznej i praktycznej były nowe lub wci ąŜ wznawiane pozycje wydawnicze takich autorów, tak np:Kwiatkows ka M. , Topi ńska 2, jlBj. Właź-nik K. (Zój, Pełkowska-Turati J. (201, Cukierkówna M. , WiemanM, jej. WaŜniak E, j 3 Q. WaŜniak J, (32) i wiele uunych. Z biegiem lat program wychowania w przedszkolu z 19 67 r.dezaktualizował si ę głównie z tego powodu, Ŝe nie uwzgl ędniał synchronizacji tre ści i zada ń z programem kl. I szkoły podstawo, wet, do której miał przygotowywa ć. Było to nieodzowne w świetle podstawowego zało Ŝenia upowszechnienia wychowania przed 3-Wychowame fizyczne. szkolnego przede wszystkim dla dzieci ó-letnich. Luk ę t ę wypełnił dopiero program wychowania przedszkolnego z 1973 r.z wkładk ą pt.

Zakres tre ści wychowania i kształcenia dzieci ó-letnich z 1911 r.oraz Program pr ący wgchoucuczo-dydaktycznej z dzie ćmi sze ścioletnimi obj ętymi jednorazowym oddziaływaniem przedszkolnym z l 9 TT r. Odt ąd odwoływanie si ę do opinii praktyków i teoretyków wychowania przedszkolnego, współpraca z wybitnymi specjalistam i z tego działu pracy pedagogicznej, weszły ju Ŝ do normalnego toku post ępowania. W programie wychowania przedszkolnego zadowolono si ę działem o nazwie "sprawno ść ruchowa". Jest to odarcie wychowania fizycznego z całej otocz ki wychowania moralnego, społecznego, estetycznego, z jego funkcji poznawcze j, hedonistycznej, profilaktyki itp.i pozostawienie okaleczonego kadłu ba o randze ćwicze ń cielesnych lub treningu ogólnorozwojowego. Stymulowanie rozwoju my śli pedagogicznej i praktyki wychowania przedszkolne go, a w szczególno ści wychowania fizycznego, odbywa si ę na drodze szerokich kontaktów międzynarodowych. Co dwa lata nasi specjali ści uczestnicz ą w seminariach i sympozjach organizowanych przez ró Ŝne kraje (a w tym tak Ŝe przez PRL, gdzie odbyło si ę ju Ŝ 6 takich spotka ń) . Międzynarodowa współpraca w tej dziedzinie rozwija si ę pełniej dzi ęki powołaniu przez TPD Polskiego Komitetu do Spraw Wychowania Pr zedszkolnego, który dnia 28 Ul 1968 r.został przyj ęty w poczet członków Światowej Organizacji Wychowania Przedszkolnego. Zadaniem Komitetu jest rozwój i modernizacja środków i metod stosowanych w tym dziale wychowania oraz wymiana do świadcze ń i upowszechnianie dobrych wzorów zasługuj ących na wyró Ŝnienie. Nasz rodzimy dorobek został zaprezentowany na Mi ędzynarodowym Kongresie, który odbył si ę w Polsce w 1977 r., a tak Ŝe na Mi ędzynarodowej Konferencji Naukowo-Metodycznej FTEP na temat wychowania fizycznego dzi eci przed okresem pokwitania (Gdańsk 27-31 V 1974 rJ. Rok szkolny 1977/78 był pierwszym-rokiem powszechne go wychowania przedszkolnego dla dzieci i-letnich. Spełnił si ę zatem od dawna wysuwany postulat wyrównania startu szkolnego dzieci. Zapocz ątkowane od 1972 r prace przygotowawcze do reformy s ystemu o światy i wychowania, w której wychowanie 34. przedszkolne miało sta ć si ę wa Ŝnym ogniwem tego systemu, zmierzały do wzmocnienia zwi ązków strukturalnych, programowych i metodycznych na uczania pocz ątkowego z wychowaniem przedszkolnym oraz stworzenia takich warunków, aby te zwi ązki dały spodziewane efekty wychowawcze i dydaktycz ne. Przygotowania rozpocz ęto od zrównania statusu wychowawczyni przedszkola z nauczycielem szkoły podstawowej. Od 1972 r.wyeliminowano z nomenklatury zawodów-zawó d "wychowawczyni przedszkola"i wprowadzono "nauczycielka przedszkola ", a Zarz ądzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 10 lipca 1972 r.okre śliło prawa i obowi ązki nauczyciela i dyrektora przedszkola. Zadbano te Ŝ o lepsze warunki pracy, wyposa Ŝenie ognisk przedszkolnych oraz przedszkoli pa ństwowych, przyzakładowych i społecznych, podporz ądkowanych administracji terenowej oraz przedszkoli Towarzystw a Przyjaciół Dzieci. Umowocześniono te Ŝ program wychowania przedszkolnego, wzbogacono pi śmiennictwo fachowe o cenne pozycje wydawnicze i materiały pomo cnicze oraz zadbano o stworzenie warunków do uzyskiwania i podnoszenia kw alifikacji zawodowych personelu wychowawczo-dydaktycznego. W pi śmiennictwie pedagogicznym omawiaj ącym zalety i perspektywy powodzenia reformy nawołuje si ę do uznawania tylko wówczas wszelkich nowo ści za post ępowe, je Ŝeli przynosz ą one wymierne efekty wychowawcze i dydaktyczne. Przede wszystkim trzeba stwierdzi ć, i Ŝ zmodernizowany program wychowania fizycznego dla dzieci i-letnich nie jest łatwy do r ealizacji, albowiem wymaga od nauczycielek przedszkola du Ŝej wiedzy i umiej ętno ści praktycznych, a tak Ŝe wzgl ędnie dobrych warunków bazy materialnej WF i sportu. Nauczycielka realizuj ąca ten program powinna odznacza ć si ę tak ą sprawno ści ą osobist ą i umiej ętno ściami ruchowymi, aby mogła da ć dobry pokaz i wł ączy ć si ę

niekiedy do ćwicze ń, gier, zabaw oraz czynno ści sportowych, jak wrotkarstwo, saneczkarstwo, gra w piłk ę czy proste formy lekkoatletyczne. Poza tym program wymaga opanowania nowoczesnych met od pracy, sposobów podnoszenia cech psychomotorycznych, opanowywania u miej ętno ści ruchowych, podnoszenia techniki ruchu, co jest niezb ędne do podniesienia wyników sportowych ze współzawodnictwem, którym dzieci 35. (zwłaszcza chłopcy) bardzo si ę interesuj ą. Tymczasem wi ększo ść nauczycielek przedszkoli nie ma ani wykształcenia, ani predyspozycji do uprawiania gier, zabaw, działalno ści sportowej czy rekreacji ruchowej w kontakcie z natur ą, a baza materialna WP i sportu w przedszkolach jest na ogół niezadowalaj ąca. Nla ogół nie wida ć nic wi ęcej oprócz drabinek, ławeczek i niektórych przyboró w. Przyrz ądy pozwalaj ące na wykonywanie ćwicze ń w zwisie-podporze, przeplotów, wspinania itp., s ą zwykle zainstalowane na powietrzu i s ą wykorzystywane tylko w przypadku dobrej pogody. Nie ma zwyczaju stosowania do ćwicze ń ruchowych muzyki, a instrument perkusyjny, je Ŝeli jest w ogóle stosowany na zaj ęciach WP, znajduje si ę wył ącznie w r ęku prowadz ącej. Nauczycielki przedszkola bardzo rzadko posługuj ą si ę metod ą gimnastyki twórczej R. Uabana, a jeszcze rzadziej metod ą K.mfa:do rzadko ści nale Ŝy te Ŝ stosowanie metody stacyjnej, czy zada ń dodatkowych, cho ć s ą to metody intensyfikuj ące ruch, zmierzaj ące do lepszego wykorzystania czasu zaj ęć. Repertuar ćwicze ń, którymi nauczycielki si ę posługuj ą, jest na ogół mało atrakcyjny: ćwiczenia s ą zbyt łatwe, nie stwarzaj ą niemal Ŝadnego ryzyka, które przyci ąga, a tak Ŝe zmusza do wi ększego wysiłku. Zbytnia obawa przed nieszcz ęśliwymi wypadkami na zaj ęciach WF bardzo ogranicza skal ę ró Ŝnorodno ści oddziaływa ń nauczycielki, nie pozwala rozwija ć samodzielno ści, zaradno ści, odwagi, stosowa ć samo ochrony. Nikt nie rozlicza nauczycielki przedszkola z konkre tnych wyników wychowania fizycznego (tj.stopnia opanowania okre ślonych umiej ętno ści ruchowych, poziomu sprawno ści fizycznej) :nie stosuje si ę równie Ŝ okre ślonych testów sprawno ści ruchowej w badaniach dojrzało ści szkolnej dziecka. Niestawianiewymierzamych wymaga ń ani nauczycielce, ani dzieciom w okre ślonych grupach wieku działa na wszystkich demobilizuj ąco i nie stwarza pozytywnych motywacji do mtensywniejsaej działalno ści ruchowej. Szczególnie wyra źne zaniedbania daj ą si ę zauwa Ŝyć w zakresie kształtowania siły i wytrzymało ści dziecka w starszym wieku przedszkolnym. Nadal panuje wida ć przekonanie, i Ŝ wzgl ędna słabo ść i wra Ŝliwo ść organizmu dziecka powinna by ć parasolem chroni ącym od wysiłków fizycznych w zakresie tych dwóch cech motoryczno ści, wysiłków dostosowanych do mo Ŝliwo ści dziecka. 36. Nie wida ć równie Ŝ tendencji do spełniania dawno ju Ŝ wysuwanego postulatu, aby w ka Ŝdym przedszkolu była zatrudniona nauczycielka z wy Ŝszym wykształceniem WF. W rezultacie nie ma komu, podci ągać"nauczycielki przedszkola w wiedzy i umiej ętno ściach praktycznych WE i sportu, organizowa ć zespoły gimnastyki korekcyjnej czy wyrównawczej, czy te Ŝ imprez na mał ą skal ę o charakterze rekreacyjna-sportowym dla dzieci z ró Ŝnych grup wiekowych. Efekty wymienionych tu braków, nieprawidłowo ści i zaniedba ń s ą widoczne:dzieci w wieku przedszkolnym (zwłasza 5-, ólatki) s ą niedo ćwiczone, 40%wykazuje niewydolno ść mi ęśniow ą stwierdzon ą za pomoc ą testu Krausa-Webera, w znacznej mierze nie spełniaj ą wska źników sprawno ści ruchowej opracowanych przez Halin ę Gniewkowsk ą i Stanisław ę Moliere w latach 1957-1961. Około l 5-35'%wykazuje wady postawy i budowy ciała i tylko D 4 z nich ma szanse wyrówna ć je w zespołach korekcyjnych lub wyrównawczych, a s tan zdrowia dzieci zarówno w mie ście, jak i na wsi nie mo Ŝe zadowala ć.

Liczba dzieci w grupach jest wci ąŜ zbyt du Ŝa, co utrudnia w sposób znacz ący indywidualizacj ę na zaj ęciach WP, zwi ększa mo Ŝliwo ści nieszcz ęśliwych wypadków, powoduje znu Ŝenie i utrudnia osi ąganie lepszych efektów pracy. JeŜeli zatem wymierne wyniki wprowadzonych reform maj ą świadczy ć o ich skuteczno ści i nowoczesno ści, to trzeba si ę gł ęboko zastanowi ć, jak w konkretnych warunkach społeczno-ekonomicznych dopro wadzi ć do post ępu, do podniesienia jako ści pracy. Perspektywy takie zarysowuj ą si ę, gdy we źmiemy pod uwag ę wysiłki Pa ństwa w kierunku zapewnienia nauczycielkom przedszkoli wy Ŝszych kwalifikacji zawodowych. Potrzeby kadrowe sprawiły, i Ŝ w roku szkolnym 1973/74 zmieniono system kształcenia nauczycieli. Rozwi ązano w Studiach Nauczycielskich kierunek, wychowani e przedszkolne", a tak Ŝe licea pedagogiczne dla wychowawczy ń przedszkoli. Przekształcaj ąc cz ęść dawnych liceów pedagogicznych dla wychowawczy ń przedszkoli wprowadzono:ó-letnie zakłady kształcenia na podbudo wie programowej szkoły podstawowej (4 lata do matury) , a'nast ępnie 2 lata pomaturalnego kształcenia zawodowego:37. Z-letnie zakłady kształcenia nauczycieli przedszko li, do których przyjmowano absolwentów szkół ogólnokształc ących po egzaminie dojrzało ści, absolwentów szkół muzycznych li stopnia oraz liceów plastycznych. Taki system kształcenia nauczycieli przedszkoli prz etrwał do 1984 r., kiedy to na mocy Zarz ądzenia MOiW (Dz U, nr 5 z 1984 rFpoz, 28-29) wprowa dzono do ść istotne zmiany zachowuj ąc jednak podstawowe zr ęby wcze śniej wprowadzonego systemu:ó-letnie szkoły średnie i pomaturalne (4 lata do matury+2 lata studi ów pomaturalnych) oraz dwuletnie SN. Aktualnie do Studium Nauczycielskiego o kierunku wy chowanie przedszkolne, a tak Ŝe nauczanie pocz ątkowe przyjmuje si ę absolwentów wszystkich typów szkół średnich ogólnokształc ących i zawodowych po egzaminie dojrzało ści. Zasady przyj ęć obowi ązuj ą te same, jak do szkół wy Ŝszych tego typu (WSP i Uniwersytet) . Oznacza to, i Ŝ obowi ązuje dwucz ęściowy egzamin wst ępny. Pierwsza cz ęść obejmuje sprawdziany uzdolnie ń kierunkowych, a mianowicie:a) sprawdzian poprawno ści wymowy:b) sprawdzian uzdolnie ń muzycznych, w tym badanie słuchu muzycznego, poczucia rytmu, mo Ŝliwo ści głosowych kandydata:e) sprawdzian percepcji wizualnej, umiej ęlno ści u Ŝycia środków plastycznych oraz posługiwania si ę tymi narz ędziami i materiałami. *Drug ą cz ęść stanowi ą egzaminy z przedmiotów kierunkowych:egzamin pisemn y z literatury polskiej oraz egzamin ustny z biologii a lbo z historii, albo z fizyki. Kandydaci, którzy nie maj ą na świadectwie dojrzało ści oceny z biologii obowi ązani s ą zdawa ć egzamin ustny z tego przedmiotu. Poza tym, kandydatów na wszystkie kierunki studiów obowi ązuje egzamin sprawdzaj ący stopie ń opanowania jednego j ęzyka obcego, nowo Ŝytnego. Na studia dla pracuj ących (zaoczne i wieczorowe) obowi ązuj ą takie same egzaminy wst ępne, jak na studia dzienne. Na te studia kieruj ą słuchaczy pracodawcy Podsumowuj ąc mo Ŝna stwierdzi ć, i Ŝ aktualnie istniej ą nast ę. 'S ądzimy, i Ŝ bardzo wskazane byłoby wprowadzenie sprawdzianu ze sprawno ści fizycznej, albowiem absolwentki tych zakładów kszta łcenia nauczycieli z cał ą pewności ą b ędą prowadziły zaj ęcia WF. poj ące mo Ŝliwo ści studiowania na kierunku wychowanie przedszkolne:jednolite dzienne i zaoczne, pi ęcioletnie studia wy Ŝsze (magisterskie) w WSP i na uniwersytetach:trzyletnie , dzienne, wy Ŝsze studia zawodowe oraz dwuletnie zaoczne studia magisterskie :dwuletnie, dzienne, zaoczne i wieczorowe studia realizowane w studiach nauczyci elskich oraz trzyletnie studia zaoczne magisterskie. Absolwenci SN o kierunku wychowanie przedszkolne z 1985 r.i z lat pó źniejszych maj ą prawo do kontynuowania studiów magisterskich trzyl etnich w systemie zaocznym.

Wydaje si ę, Ŝe zasady te w najbli Ŝszej przyszło ści nie ulegn ą zmianie. Jakkolwiek WSP i uniwersytety kształc ące na kierunku wychowanie przedszkolne przyjmuj ą bardzo niewielu kandydatów, to jednak-w opinii wie lu znawców zagadnienia-podj ęte rozwi ązania systemowe s ą i b ędą wystarczaj ąco skuteczne dla wyrównania znacznych niedoborów kadrowych na tym od cinku pracy. Indeksacja zarobków nauczycieli powinna dodatkowo p rzyczyni ć si ę do zapełnienia luk w obsadzie nauczycieli w placówkach wychowania przedszkolnego. Trzeba stwierdzi ć, i Ŝ istnieje ogromna potrzeba stwarzania realnych szan s kontynuowania studiów wy Ŝszych przez absolwentów SN. Istnieje mo Ŝliwo ść przejmowania niektórych SN-ów przez wy Ŝsze uczelnie. Proces ten został ju Ŝ zapocz ątkowany, bowiem kilka SN-ów o kierunku wychowania przedszkolnego zostało ju Ŝ poddanych opiece wy Ŝszych uczelni akademickich-została, nawi ązana bliska współpraca naukowa, a nawet bierze si ę pod uwag ę wł ącznie okre ślonych SN do struktury organizacyjnej szkoły akadem ickiej z zachowaniem 2 lat studiów dziennych i 3 lat zaoczny ch. Tak skonstruowany system kształcenia nauczycieli pr zedszkola b ędzie zapobiegał przyjmowaniu do pracy w przedszkolach i szkołach ab solwentów wszelkiego tmu szkół średnich bez Ŝadnego wykształcenia pedagogicznego. Dotychczasowe praktyki przyjmowania takich nauczyci eli, którzy w czasie pracy zdobywaj ą coraz to wy Ŝszy stopie ń przygotowania zawodowego, s ą coraz rzadsze i utrzymuj ą si ę aktualnie głównie w wi ększych mia. stach, gdzie s ą wi ększe mo Ŝliwo ści znalezienia przez wykwalifikowanych nauczycieli innej, bardziej intratnej pracy. Władze o światowe czyni ą wiele, aby wyeliminowa ć całkowicie takie praktyki. 1.3. Cechy nowoczesno ści w wychowaniu fizycznym dzieci w wieku przedszkol nym i wczesnoszkolnym Dość wa Ŝne wydaje si ę stwierdzenie, i Ŝ potrzeby rozwojowe dziecka, , głód ruchu"oraz wrodzone tendencje do prze Ŝywania, eksperymentowania, gromadzenia doświadcze ń s ą tak wielkie, Ŝe zarówno przedszkole jak i szkoła nie mog ą ich zaspokoi ć ani nie stawiaj ą sobie zadania wył ącznego organizowania aktywno ści ruchowej w Ŝyciu dziecka. Powinny one jedynie odgrywa ć rol ę steruj ącą, dawa ć wzory i przykłady ró Ŝnych form aktywno ści ruchowej odpowiadaj ących potrzebom rozwojowym danego wieku. Wzory te powinny by ć wykorzystywane w wychowaniu rodzinnym oraz w samod zielnej działalno ści ruchowej w grupach nieformalnych, w czasie wolny m. Jakkolwiek dbało ść o zdrowie, harmonijny rozwój somratyczny, sprawno ść i zaradno ść ruchowa s ą specyficznymi celami wychowania fizycznego, to jed nak musimy wci ąŜ pami ęta ć o tym, Ŝe ciało ludzkie powinno by ć punktem wyj ścia, natomiast generalnym celem-rozwój pełnej osobowo ści człowieka. Oznacza to, Ŝe we wszystkich stosowanych zabiegach i staranich p owinna przewija ć si ę tendencja do podkre ślania aspektów wychowawczych oraz ukazywania dzieci om ró Ŝnorodnych korzy ści jakie daje im aktywno ść ruchowa i dbało ść o zdrowie swoje i innych. Atmosfera zaj ęć WP powinna by ć pogodna, przyjazna, nacechowana wyrozumiało ści ą, co nie wyklucza stosowania w razie potrzeby wyra źnych momentów dyscyplinuj ących i porz ądkuj ących. W toku opanowywania czynno ści ruchowych rozró Ŝniamy trzy fazy nauczania (uczenia siec 1) prób i bł ędów (generalizacji) , 2) stabilizacji nawyku ruchow ego (koncetracji) i 3) uelastyczniania nawyku (specjali zacji) . Dziecko w omawianym wieku znajduje si ę w pierwszej fazie uczenia si ę, w której główne zadania i 40. kierunki działania, to:a) gromadzenie jak nawi ęcej do świadcze ń ruchowych i kształtowanie cech psychomotorycznych, b) opanowani e podstawowych umiej ętno ści rekreacyjna-sportowych (techniki ruchu) niezb ędnych do uprawiania tej działalno ści.

Oba te kierunki powinny wyst ępować równolegle, uzupełnia ć si ę w procesie WE, przy czym im starszy wiek dziecka, tym bardziej pow inny zaznacza ć si ę starania o doskonalenie jako ści przez rozwijanie koordynacji i płynno ści ruchu, a usuwanie niepotrzebnych napi ęć mi ęśniowych i przyruchów (synkinezji) . Eliminowanie wysiłku fizycznego przez ingerencj ę współczesnej cywilizacji technicznej i urbanizacji w Ŝyciu człowieka prowadzi do dysfunkcji układu ruchowego, niedo ćwiczenia, a to rodzi ró Ŝnego rodzaju choroby cywilizacyjne i wynaturzenia organizmu. Trzeba temu przeciwdziała ć przez intensyfikacj ę wysiłku na zaj ęciach WF', a zwłaszcza przez lepsze wykorzystanie czasu przeznac zonego na ruch w przedszkolu i w szkole. Intensyfikacja powinna by ć rozumiana w sensie jako ściowym i ilo ściowym. Gdy mówimy o jako ści ruchu, mamy na my śli eliminowanie napi ęć i przyruchów, opanowywanie koordyncji oraz podnoszenie techniki r uchu. Gdy mówimy o ilo ści, interesuj ą nas osi ągni ęte wyniki sprawno ści ruchowej oraz parametry takich cech motoryczno ści, jak siła, szybko ść, wytrzymało ść, moc, zwinno ść i gibko ść. Ilo ściowy aspekt ruchu wyst ępuje w starszej grupie wieku przedszkolnego oraz w pierwszych latach nauki szkolnej (i pó źniej oczywi ście) z coraz wi ększ ą młóc ą i ł ączy si ę zwykle z wymiernym wynikiem i współzawodnictwem sp ortowym. Celem stworzenia dzieciom warunków do samowyra Ŝania si ę ruchem, eksperymentowania, rozwijania inwencji twórczej, im prowizowania itp., nale Ŝy kła ść nacisk na stosowanie metod twórczych, które s ą bardziej atrakcyjne, kształc ą ogóln ą kultur ę, estetyk ę ruchu, samodzielno ść oraz pozwalaj ą uwzgl ędnia ć zasad ę indywidualizacji. Wychowanie fizyczne jest w programie wychowania prz edszkolnego integralnie zwi ązane z wychowaniem zdrowotnym, co jest bardzo słusz ne, poniewa Ŝ wychowanie fizyczne dysponuje odpowiednim warsztatem i stanowi laboratoryjn ą stron ę wychowania zdrowotnego. Tylko, w działalno ści ruchowej mo Ŝna wykształci ć po Ŝądane postawy i nawyki zmierzaj ące do zneutralizo śl. wanta destrukcyjnych wpływów dewastacji środowiska naturalnego oraz cywilizacji i urbanizacji kraju, a tym samym do pod trzymania dobrego stanu zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. Wychowanie fizyczne ma przygotowa ć do Ŝycia, to jest pomóc w adaptacji organizmu do coraz bardziej zmieniaj ących si ę warunków (hałas, napi ęcie nerwowe, zatrucie powietrza, ziemi i wody, radiacja, coraz wi ększe wymagania, nakazy, zakazy, nagłe zmiany klimatyczne i atmosferyczne itp. A zatem unowocze śnienie wychowania fizycznego polega na takimi dobor ze środków, metod, form ruchu i sposobu Ŝycia, które zneutralizuj ą szkodliwe wpływy tych czynników przez adaptacj ę organizmu do warunków współczesnego Ŝycia. Formy ćwicze ń i czynno ści ruchowych powinny nawi ązywać do upodoba ń dzieci oraz nadawać si ę do organizowania w ró Ŝnych warunkach terenowych, klimatycznych, atmosferycznych, w domu, na wczasach, w nieformalny ch grupach dzieci ęcych i w prymitywnych warunkach. DuŜą uwag ę nale Ŝy zwróci ć na ćwiczenia siły z wspó (partnerem i na przyrz ądach. Jedn ą z cech nowoczesno ści w wychowaniu fizycznym dzieci i młodzie Ŝy jest śmiałe si ęganie do tematyki sportowej, stosowanie współzawodn ictwa oraz szacunku dla wyniku. Działalno ść sportowa, cho ć na prymitywnym poziomie przedszkolnym, implikuje wykorzystanie terenu, boisk, pleneru, wyrabia samod zielno ść i inicjatyw ę, kole Ŝeńsko ść oraz umiej ęOio ść współpracy i współdziałania w grupie. Trzeba wi ęc ju Ŝ w wychowaniu przedszkolnym nawi ązywać do tej działalno ści. Demokratyzacja w wychowaniu i o świacie polega na swobodnymdost ępie do przedszkola wszystkich dzieci w wieku 3-7 lat, któr ych rodzice sobie tego Ŝycz ą. JeŜeli nie mo Ŝna spełni ć tego warunku dla wszystkich dzieci w Ęm wieku, to nale Ŝy w pierwszym rz ędzie udost ępni ć wst ęp do przedszkola dzieciom ó-letnim, przy czym liczba dzieci w grupach nie powinna przek racza ć 30 osób.

W kaŜdym przedszkolu powinna by ć zaanga Ŝowana jedna specjalistka w zakresie wychowania fizycznego dzieci. Do jej obowi ązków nale Ŝałaby fachowa opieka i doradztwo dotycz ące nowoczesnego prowadzenia zaj ęć WE, prowadzenie kompletu, gi 42. mnastyki wyrównawcza-korekcyjnej oraz zaj ęć obowi ązkowych WF w kilku grupach wiekowych w celu propagowania przykładów do brej roboty. PowaŜny asumpt w kierunku unowocze śnienia WP w przedszkolu daje stawianie konkretnych wymaga ń w zakresie sprawno ści i umiej ętno ści ruchowych w ka Ŝdej grupie wieku oraz testu dojrzało ści motorycznej dla dzieci ó-letnich. Spowodowałoby to zwrócenie wi ększej uwagi dzieci i rodziców na sprawno ść ruchow ą i otoczenie wi ększ ą trosk ą dzieci opó źnionych w rozwoju motorycznym. 2. CELE I ZADANIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO. Ka Ŝdy podział celów wychowania fizycznego wywoływał sp rzeciw tzw., integrystów", którzy twierdzili, i Ŝ tak jak człowieka nie mo Ŝna podzieli ć na ciało i dusz ę, tak samo nie mo Ŝna dzieli ć celów wychowania tego człowieka. Spór ten próbował rozstrzygn ąć ju Ŝ na pocz ątku XIX wieku J ędrzej Śniadecki, który twierdzi ć. A lubo w do świadczeniu wychowania fizycznego, czyli cielesnego od umysłowego albo moralnego oddziela ć nie nale Ŝy i nie mo Ŝna, wszelako w nauce i rozumowaniu moŜna je uwa Ŝać osobno"*. W ślad za tym tokiem rozumowania we wszystkich publiko wanych dot ąd programach nauczania w szkole wymieniane s ą ró Ŝne cele wychowania fizycznego. Tak np.w obecnie obowi ązuj ącym w klasach nauczania pocz ątkowego ć*progamie, kultura fizyczna"rozró Ŝnia si ę nast ępuj ące cele:harmonijny rozwó j wychowanka, kształtowanie psychomotoryki, rozwój psychiki (indy widualnych cech osobowo ści, wła ściw ą korelacj ę rozwoju fizycznego i umysłowego, niezb ędny zasób wiedzy o kultuurze fizycznej) , kształtowanie charakteru i c ech społecznych, kształtowanie estetyki ruchu. Omawiaj ąc wymienione wy Ŝej cele usytuujemy je-dla uproszczenia-w trzech gru pach, a mianowicie:cele kształtuj ące, dotycz ące ciała ludzkiego i jego motory. ć Śniadecki J. O ńzgczn ąm ugchoumit dzieci. "Dziennik Wile ński"l 8 O 5 r. ć Przy omawianiu celów i zada ń wychowania fizycznego posłu Ŝono si ę programem kultunry fizycznej dla nauczania poczglk owego dlatego, Ŝe w programie wychowania w przedszkolu dział ten je sl polałlowaoy bardzo esencjonalnie, pod k ątem widzenia kształtowania czynnych postaw wobec zdrowia. ki, a zmierzaj ące do wzbogacenia zasobu umiej ętno ści ruchowych, doskonalenia sposobów wykonania ró Ŝnych czynno ści, kształtowania motoryki, modyfikowania budowy i postawy ciała, 'wyrabiania w ydolnio ści i odporno ści organizmu, cele wychowawcze, dotycz ące cech charakteru, postaw moralna-społecznych, zainteresowa ń i zamiłowa ń do ruchu, samooceny i samokontroli swych osi ągni ęć, estetyki i kultury ruchu cele poznawcze, przybli Ŝaj ące wychowankowi wiedz ę o potrzebach zdrowia fizycznego i psychicznego, pr zezornego zachowania si ę w ró Ŝnych sytuacjach oraz u świadamiaj ące zasady poprawnego wykonywania ró Ŝnych czynno ści ruchowych. Pierwsz a grup a celów (cele kształtuj ące) jest dla wychowania fizycznego najbardziej swoist ą, albowiem dotyczy biologicznej słomy osobowo ści człowieka i jest osi ągana za pomoc ą czynników i środków fizykalnej natury (ruch, sło ńce, powietrze, woda, teren, przyrz ądy, przybory, urz ądzenia sportowe) . Nie daj ą si ę one zast ąpi ć Ŝadnymi innymi _ środkami, a ich oddziaływanie stanowi racj ę bytu całego procesu wychowania fizycznego oraz prz esłank ę wyodr ębnienia tego działu z całokształtu wychowania. Dzi ęki tym wła ściwo ściom czynników i środków oraz sytuacjom jakie stwarza si ę wychowankom w procesie wychowania fizycznego, ten d ział wychowania jest przez wielu teoretyków traktowany jako, laboratoryjna str ona wychowania".

Inni znów nazywaj ą ten dział "fizjoedukacj ą", za ś np.w obszarze j ęzyka niemieckiego zw ą go, Bewegungserziehung" (wychowanie przez ruch) "Korpererziechung" (wychowanie cielesne) , , Leibes erziechung" (podobne znaczenie) lub wr ęcz, Śportunterricht" (nauczanie sportu) . KaŜda z wymienionych nazw podkre śla- ścisłe pokrewie ństwo tego działu wychowania z ruchem, z, ciałem, z fizykalnymi środkami oddziaływania, b ądź te Ŝ ze sportem. Jest chyba wiele uzasadnie ń tego stanowiska, i Ŝ najbardziej swoiste, istotne i bezpo średnio osi ągalne cele wychowania fizycznego powinny wynika ć z czynników i środków stosowanych w tym dziale wychowania oraz z b iologicznej natury obiektu oddziaływa ń człowieka. Będziemy zatem przede wszystkim zmierzali do:kształto wania struktury somatycznej (ko ściec, poł ączenia. stawowe, układ mi ęśni szkieletowych) , a przy tym do usppawnianiafunkc ji wegetatywnych ustroju (układy i narz ądy wewn ętrzne decyduj ące o sprawnym funkcjonowaniu organizmu) , doskonalenia narz ądów zmysłu, rozwijania zasobu umiej ętno ści, a przy tym techniki ruchów utylitarnych, sporto wych, obronnych, ruchów pracy itp"kształtowanie motoryki (szybko ści, siły, 'wytrzymało ści, zwinno ści, mocy, gibko ści-koordynacji itp.) , podnoszenia odporno ści i zdolno ści adaptacyjnych orgaTllZlTlll. Są to cele empirycznie sprawdzalne, a nawet w wielu p rzypadkach łatwo wymierne. Jest oczywiste, Ŝe wychowanie fizyczne powołane jest do kształtowani a typu fizycznego człowieka odpowiadaj ącego wymogom grupy społecznej, której jest członkiem. Jest to mo Ŝliwe przez poło Ŝenie odpowiednich akcentów na kształtowanie tych ce ch somatycznych czy motorycznych, które w danym okresi e rozwoju społecze ństwa uznane zostan ą za najbardziej po Ŝądane i po Ŝyteczne. D ruga grup a c ci ów (cele wychowawcze) wi ąŜe wychowanie fizyczne z pedagogik ą, nadaje gł ębszy sens wychowawczy zaj ęciom ruchowym i nie pozwala spłyci ć i zepchn ąć wychowania fizycznego na mieliz ę techniki czy sztuki ruchu. Dzieje tego działu wychowania ucz ą, Ŝe ilekro ć zapominano o tym, i Ŝ jest to proces pedagogiczny, w którym chodzi o kształtowani e pełnej osobowo ści człowieka, tylekro ć tracił on rang ę i znaczenie, a jego propagatorzy nara Ŝeni byli na drwi ące przydomki, gimnastyków"" linoskoczków", , cyrkow ców"itp Tak wi ęc zdrowy rozs ądek nakazuje zachowa ć odpowiednio wywa Ŝone proporcje w osi ąganiu celów swoistych (pierwszej grupy) i półswoistych (d rugiej grupy) . Te ostatnie mog ą by ć spełniane równie Ŝ na innych zaj ęciach, a nie tylko na zaj ęciach wychowania fizycznego i sportu. Oo celów wychowawczych zaliczymy:wyrabianie pozytyw nych cech moralna-społecznych i charakterologicznych, kształtowanie pozytywnej mo tywacji do zaj ęć wychowania fizycznego i sportu poprzez rozbudzanie zainteresow ań i zamiłowa ń w tej dziedzinie, wytwarzanie postaw i nawyków higieniczn a-zdrowotnych, 46. a zwłaszcza-umiej ętnego korzystania z takich czynników, jak ruch, powietrze, woda, sło ńce, teren, rozwijanie inwencji twórczej wychowanka, poczucia pi ękna, harmonii i rytmu, wdra Ŝanie do samodzielno ści, samooceny i samokontroli, przysposabianie do wła ściwej korelacji mi ędzy rozwojem somatycznym i motorycznym a rozwojem umysłowym, rozwijanie wra Ŝliwo ści na pi ękno przyrody oraz wdra Ŝanie do jej ochrony i dbało ści o naturalne środowisko. Stopie ń osi ągni ęcia tych celów jest trudno wymierzamy, przy czym mo gą by ć one równie dobrze realizowane w innych działach wychowa nia, czy te Ŝ przedmiotach szkolnych. Wielu teoretyków potwierdza stanowisko wyra Ŝane przez R. 0. Duncan:, który twierdzi, i Ŝ zbyt szumne deklaracje o celach ogólnowychowawczyc h osłabiaj ą pozycj ę wychowania fizycznego, pozbawiaj ą je realnego wkładu do wychowania i rozcie ńczaj ą niejako wła ściwe st ęŜenie celów swoistych. Nale Ŝy zatem podkre śla ć cele swoiste, to jest te, których bez pomocy wycho wania fizycznego-wychowanie nie mogłoby osi ągnąć.

Wreszcie trzecia grupa celów (cele poznawcze) jest dla wychowania fizycznego półswoista, a niekiedy nawet nieswoista, to jest ta ka, w której WE nie ma przewagi środków i metod, za pomoc ą których mo Ŝna by te cele zrealizowa ć. Grupa ta nie była w przeszło ści odr ębnie reprezentowana w programach nauczania wychowania fizycznego, tote Ŝ nie wyrasta z tradycji i jest w pewnym sensie nowości ą dla nauczyciela prowadz ącego WF. Nale Ŝy tu przede wszystkim przyswojenie pewnego kwantum wiedzy o kulturze fizycznej. Do grupy tej zaliczamy:przyswojenie takiego poziomu wiedzy o kulturze fizycznej, który umo Ŝliwi zrozumienie podstawowych zagadnie ń dotycz ących rozwoju człowieka, przyswojenie praktycznej wiedzy dotycz ącej zachowania i. Health, Physical Education, Reereation 1964, nr 5 s.19-22. ochrony zdrowia, higieny osobistej, higieny środowiska oraz higieny pracy i wypoczynku, przyswojenie podstawowej, praktycznej wiedzy o wykorzystaniu praw fizyki i biomechaniki dla zdobycia okre ślonych umiej ętno ści i techniki ruchu, a w zwi ązku z tym zasady poprawnego wykonywania ró Ŝnych czynno ści ruchowych, przyswojenie niezb ędny eh wiadomo ści dotycz ących bezpiecze ństwa, a zwłaszcza przepisów ruchu drogowego, zachowania si ę na boiskach i placach sportowych, na lotniskach, basenie czy te Ŝ w'terenie, a tak Ŝe podstawowych przepisów niektórych gier i zawodów, co umo Ŝliwi zachowanie koniecznego ładu i dyscypliny, zwła szcza w czynno ściach typu sportowego. Jak to wykazała dotychczasowa praktyka, uchronienie si ę nauczyciela prowadz ącego WE od gadulstwa w trakcie przekazywania tych wiadom ości ćwicz ącym wychowankom jest bardzo trudne, tote Ŝ wła ściwe proporcje s ą bardzo cz ęsto'na zaj ęciach WE zachwiane, co przeczy zasadzie ich intensyfikacji. Godzi si ę przy tym zaznaczy ć, i Ŝ cele poznawcze powi ńmy by ć realizowane tak Ŝe w wychowaniu domowymi, przez środki masowego przekazu, podr ęczniki i czasopisma dla dzieci, przez środowisko dziecka, na koloniach, wycieczkach itp. 3. NIEKTÓRE POJĘCIA I DEFINICJE WYST ĘPUJĄCE PRZY OMAIWANIU ZAGADNIEŃ KULTURY FIZYCZNEJ. 3.1. Kultura fizyczna, wychowanie fizyczne, wychowanie z drowotne, rekreacja ruchowa, sport Kultura fizyczna Kultura fizyczna jest efektem przemian zachodz ących w samym człowieku, mi ędzy jego świadomo ści ą a organizmem. A zatem kultura fizyczna nie istnieje poza nami, le cz tkwi w nas samych, w naszym aktywnym stosunku do rekreacji fizycznej i s portu, w nawykach higieniczna-zdrowotnych, w postawach, obyczajach, w sposobie wychowywania naszych'dzieci w duchu t ęŜyzny ciała i ducha, w szacunku do wysiłku fizyczneg o, w respektowaniu reguł współzawodnictwa i walki spor towej itp. Nie liczba reprezentacyjnych stadionów i obiektów s portowych, nie liczba rekordów czy medali olimpijskich świadczy o kulturze fizycznej danego społecze ństwa, lecz masowo ść rekreacji fizycznej i sportu uprawianych na co dzie ń, kultura zachowania si ę w czasie walki sportowej, troska o zdrowie i umiej ętno ść jego piel ęgnowania, sposób organizowania sobie wolnego czasu z poŜytkiem dla zdrowia-oto symptomy kultury fizycznej s połecze ństwa i narodu. Takie rozumienie kultury fizycznej jest dzi ś nakazem naszych czasów w warunkach Ŝywiołowego rozwoju cywilizacji technicznej i urbani zacji. "System kultury fizycznej jest zespołem wzajemnie u warunkowanych, a wi ęc i zintegrowanych programów, form i tre ści wraz z ich kadrow ą i materialn ą baz ą, umoŜliwiaj ących w'danej sytuacji społeczno-ekonomicznej kraju oraz stanie demograficznym i biologicznymt populacji realizacj ę postulowanych zada ń i celów z optymaln ą skuteczno ści ą" (Napoleon Wola ński) . 4-Wychowanie fizyczne.

Wychowanie fizyczne "Wychowanie fizyczne jest procesem zmierzaj ącym do osi ągni ęcia optymalnego poziomu kultury fizycznej naszych wychowanków. Jest to proces pedagogiczny, oparty na zespole ćwicze ń i zabiegów fizyczno-higienicznych uj ętych w okre ślony system" (A. Wabi) . Jak dot ąd pedagogika, higiena i wychowanie fizyczne rozwija ły si ę obok siebie, równolegle do siebie, jakby w izolacji. Niekiedy tylko wychowanie fizyczne nawi ązywało nie śmiałe kontakty z nurtem pedagogicznym i z o świat ą zdrowotn ą. W istocie proces ten powinien by ć przepełniony dbało ści ą o harmonijny rozwój somatyczny, sprawno ść fizyczn ą, zdrowie oraz o rozwój pełnej osobowo ści człowieka w aspekcie wychowania moralna-społecznego , estetycznego, wra Ŝliwo ści uczuciowej itp. Według Romana Trze śniowkiego "wychowanie fizyczne jest to dział wychow ania, który, stosuj ąc typowe dla siebie, fizyczne środki wychowawcze, głównie ruch, stawia sobie za cel kształtowanie przede wszystkim biologicznej (fizycznej) strony osobowo ści człowieka, przy czym szczegółowe zadania wychowa wcze realizuje w zorganizowanym procesie pedagogicznym". Wychowanie zdrowotne Gdy poł ączymy wychowanie z trosk ą o zdrowie, otrzymamy kompozycj ę o kapitalnym znaczeniu dla współczesnego człowieka :wychowanie zdrowotne. Jednak zdrowie nie jest czym ś, co mo Ŝna da ć, otrzyma ć czy uzyska ć. Polega ono na równowadze w układzie:człowiek- środowisko. Jak twierdzi Wincenty Oko ń, u świadomienie młodzie Ŝy, i Ŝ przyczyn ą złego stanu zdrowia i wszelkich chorób s ą sprzeczno ści, które powstaj ą mi ędzy człowiekiem a jego środowiskiem biofizycznym i społecznym"jest najwa Ŝniejszym zadaniem wychowania zdrowotnego. Aby zachowanie równowagi mi ędzy środowiskiem a człowiekiem było mo Ŝliwe, musimy poj ęcie zdrowia uczyni ć mniej abstrakcyjnym, bardziej dynamicznym, interesuj ącym, a nie tylko obiektem marze ń ludzi chorych" (Maciej Demel) . Tak np.je Ŝeli pod poj ęciem zdrowia b ędziemy rozumie ć sprawno ść i odporno ść organizmu, wówczas skonkretyzuje si ę ono, staje si ę bardziej zrozumiałe, uchwytne a nawet wymierne. A zatem wychowanie zdrowotne mo Ŝemy realizowa ć przez o świat ę zdrowotn ą, kształtowanie po 5 O. staw i nawyków, przez uprawianie ćwicze ń ruchowych i sportu, organizowanie sobie wolnego czasu, budzenie zainteresowa ń zdrowiem, wystrzeganie si ę nałogów zgubnych dla zdrowia itp. Musimy wyrobi ć u wychowanków przekonanie, Ŝe nie chodzi tu o trwo Ŝliwe chronienie tego, co dała nam natura, ale o aktywne zdobywanie, systematyczn ą prac ą nad sob ą, nad własn ą sprawno ści ą, sylwetk ą, urod ą" (M. Demel) . Rozległ ą tematyk ę wychowania zdrowotnego mo Ŝemy zgrupowa ć wokół trzech podstawowych zada ń, a mianowicie:ochrony zdrowia, ratowania go oraz doskonalenia. Do pierwszej grupy nale Ŝą:wdro Ŝenie do profilaktyki chorób, nawyki dietetyczne, walka z nałogami, wychowanie w zasadach bezpiecze ństwa, np.ruchu ulicznego lub przy pracy. Do drugiej grupy zaliczamy działania ratownicze, a wi ęc pierwsz ą pomoc w nagłych wypadkach i zachorowaniach, sztuk ę aktywnego współdziałania pacjenta w procesie leczenia, zasady u Ŝywania leków. Do trzeciej grupy zaliczamy hartowanie (fizyczne i psychiczne) , metody samokontroli zdrowia i rozwoju, ćwiczenia ruchowe, przystosowanie rodzinne wraz z wychowaniem seksualnym oraz przysposobienie zawod owe w aspekcie zdrowia. A zatem problematyka bardzo rozległa:tote Ŝ wychowanie zdrowotne jest dziedzin ą międzydyscyplmarn ą, skorelowan ą z miateriałem nauczania i wychowania w ró Ŝnych przedmiotach szkolnych czy działach wychowania (a s zczególnie z wychowaniem

fizycznym) i realizowana przez rodzin ę, przedszkole, szkoł ę i środowisko społeczne. Rekreacja ruchowa Rekreacja ruchowa jest takim spos obem sp ędzania wolnego czasu, który wybiega poza dziedzin ę biologicznego oddziaływania ruchu na organizm. Jej mianem mo Ŝna wi ęc okre śli ć zaj ęcia wolnego czasu, w których obok dominuj ących wpływów swobodnegoruchu wyst ępuj ą oddziaływania psychiczne i społeczne. Rekreacja ruchowa ma od świe Ŝyć umysł, łagodzi ć lub usuwa ć skutki zm ęczenia, wprowadzi ć rado ść Ŝycia, podtrzymywa ć po Ŝądany poziom sprawno ści fizycznej i odci ągać od czynno ści społecznie szkodliwych lub bezu Ŝytecznych. Wychowanie do rekreacji jest zatem najlepsz ą drog ą do podniesienia kultury fizycznej dzieci i młodzie Ŝy, a w ślad za tym całego społecze ństwa i narodu. 51. Filarami rekreacji dzieci s ą zabawy, gry, działalno ść sportowa, taniec, ćwiczenia i zabawy terenowe oraz wycieczki. Stwarzanie odpowiednich'warunków i miotywacji do je j podejmowania jest jednym z waŜnych zada ń wychowania fizycznego w przedszkolu i w pó źniejszych latach szkolnych. Podejmowana zwykle po zaj ęciach wymagaj ących wi ększego napi ęcia umysłowego i psychicznego-rekreacja ruchowa ma słu Ŝyć wypełnianiu czasu wolnego warto ściowymi tre ściami oraz integracji rodziny, kształtowaniu stosun ków kole Ŝeńskich i, ruchowemu wy Ŝyciu si ę. Codzienna, regularna aktywno ść ruchowa w bezpo średniej blisko ści miejsca zamieszkania jest niezb ędnym wymogiem higienicznego trybu Ŝycia dziecka. Uwzgl ędnia ona w o wiele wi ększym stopniu ni Ŝ zaj ęcia WE w szkole lub przedszkolu indywidualne zadatki, mo Ŝliwo ści i upodobania dziecka i w wi ększym stopniu rozwija samodzielno ść i samorz ądność. Sport Sport jest to, działalno ść uprawiana systematycznie, według pewnych reguł, odznaczaj ąca si ę silnym pierwiastkiem współzawodnictwa oraz tendenc j ą do osi ągania coraz lepszych wyników, maj ąca na celu manifestacj ę sprawno ści ruchowej" (M. Demel) . Poprzez wprowadzenie wymiernych kryteriów uj ętych w system centymetr, gram, sekunda (CGS) oraz znaczny respekt dla wyniku-istni eje w sporcie mocna tendencja do zajmowania si ę najsprawniejszymi, a pozostawiania w cieniu średnio-i małosprawnych, tj.tych, którzy potrzebuj ą najwi ęcej ruchu i wysiłku fizycznego. Jak dot ąd tendencja ta nie zagra Ŝa wychowaniu przedszkolnemu, ale w szkole jest wyra źnie widoczna ze szkod ą dla zdrowia i sprawno ści szerokich mas dzieci i młodzie Ŝy. Sport jest zjawiskiem zarówno fizycznym, jak i psyc hicznym, a tak Ŝe społecznym. Działalno ść sportowa polega na ruchu docelowym, na wykonywaniu konkretnych zada ń ruchowych. KaŜdy uprawiaj ący sport wie dobrze o co chodzi, rozumie, na czym p olegaj ą wykonywane akty ruchowe, z których rodzi si ę skomplikowana nieraz czynno ść. W drodze do osi ągni ęcia zamierzonego, celu niemał ą rol ę odgrywa ambicja, przy czym uprawiaj ący sport ujawnia wła ściw ą tre ść swojej osobowo ści, sw ą kultur ę, nami ętno ści, a tak Ŝe cechy charakterologiczne. Sport kojarzy si ę nierozerwalnie z 52. uczuciem przyjemno ści, zadowolenia, rado ści Ŝycia i dlatego jest znakomit ą odtrutk ą na stresy, kłopoty i szarzyzn ę codziennego Ŝycia. Jest zatem jednym z filarów rekreacji ruchowej. 3.2. Zaj ęcia ruchowe, zadania ruchowe, ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia sportowe, lekcja kultury fizycznej, zaj ęcia pozalekcyjne WF, sprawno ść ruchowa, sprawno ść fizyczna, sprawno ść motoryczna, cechy motoryczne Zaj ęcia ruchowe

Rozwój sprawno ści fizycznej (ruchowej) , umiej ętno ści oraz osi ąganie zadowalaj ącego stanu zdrowia s ą moŜliwe tylko poprzez zaj ęcia-ruchowe. W przedszkolu, szkole, b ądź w ró Ŝnych organizacjach dzieci ęco-młodzie Ŝowych organizowane s ą zaj ęcia ruchowe obowi ązkowe, tj.takie, w których zobowi ązane s ą bra ć udział wszystkie dzieci danej grupy (klasy) , oraz ćwiczenia dobrowolne (nadobowi ązkowe) organizowane na zasadzie dobrowolnego w nich udziału. W tych pierwszych zaznacza si ę kierowriczarola nauczyciela, wyst ępuje w niniejszym lub wi ększym stopniu akcent dydaktyczny, a o tre ściach i formach ruchu oraz oqanizacjizaj ęć decyduje nauczyciel. W tych drugich nauczy ć, ci stwarza jedynie warunki do rozwijania optymaln ej ruchliwo ści dziecka i sprawuje ogólny nadzór pedagogiczny na d zaj ęciami, pozostawiaj ąc wiele imcjatywy i pomysłowo ści wychowankom, którzy mog ą organizowa ć si ę i podejmowa ć ró Ŝne formy czynno ści ruchowych według własnego uznania. Zarówno zaj ęcia obowi ązkowe, jak i dobrowolne powi ńmy dawa ć okazj ę do wszechstronnego ruchu, samowyra Ŝania si ę dziecka, do v spółzawodnictwai współdziałania oraz do nawi ązywania kontaktów z przyrod ą, z terenem, który implikuje ró Ŝne formy ruchowego działania. Powi ńmy te Ŝ dawa ć okazje do hartowania, nawi ązywania działalno ści ruchowej do potrzeb codziennego Ŝycia oraz do ochrony naturalnego środowiska. Z uwagi na to, i Ŝ przedszkole czy szkoła mo Ŝe zaoferowa ć do ść ograniczony czas trwania zaj ęć ruchowych w stosunku do potrzeb rozwojowych dzieck a, znaczne obowi ązki w tym zakresie spoczywaj ą na domu rodzinnym oraz 53. środowisku (podwórko, ogród jordanowski, park dzieci ęcy. Dom Kultury-zaj ęcia dla dzieci, TKKF, TPD oraz inne organizacje i i nstytucje uwzgl ędniaj ące w swym programie działania równie Ŝ prac ą wychowawcz ą z dzieckiemJ. Zadania ruchowe Zadania ruchowe to czynno ść ukierunkowana docelowo, przy czym ćwicz ący doskonale wie o co chodzi:zostało mu to uprzednio zademonstro wane lub okre ślone słownie albo sam do tego doszedł. Walorem zadania ruchowego jest bezpo średnie stwierdzenie na podstawie efektu końcowego czy zostało ono dobrze, czy źle wykonane, np:z siadu skrzy Ŝnego z woreczkiem na głowie-przej ść do słania tak, aby woreczek nie spadł z głowy. Zadania ruchowe mog ą by ć zamkni ęte lub otwarte. Te pierwsze, to takie, w których nie pozostawia si ę ćwicz ącemu niemal Ŝadnego marginesu swobody, fantazjowania, rozwijania inwenc ji twórczej, np:na czworakach podbicie piłki głow ą tak, aby potoczyła si ę po podło Ŝu do partnera:w słaniu jednonó Ŝ utrzymanie przez dłu Ŝszy czas woreczka uło Ŝonego na kolanie zgi ętej nogi. Te drugie polegaj ą na sformułowaniu zadania słownie tak, by ćwicz ący mogli je rozwi ązywać na swój sposób, np:poruszanie si ę w dowolny sposób na poziomie niskim, średnim i wysokim:pod ąŜanie za łokciem, który "patrzy"wci ąŜ w inn ą stron ę:w dwójkach bez piłki-strzelanie i obrona bramki it p. Jak z przytoczonych przykładów wynika, zadania ruch owe mogą by ć komponowane z przyborem lub bez, z współ ćwicz ącymlub z zastosowaniem przyrz ądów. Stworzona w Polsce przez R. CzyŜewskiego metoda zadaniowa (bezpo średniej celowo ści ruchu) , zweryfikowana przez badania eksperymentalne ujawniła, Ŝe aktywizuje ona ćwicz ących, wzmaga zainteresowanie, a u Ŝyte w czasie zaj ęć przybory, , które spełniaj ą funkcj ę przedmiotów reguluj ących ruch, daj ą moŜliwo ść samokontroli nie tylko wzrokowej, ale i przez odczucie mi ęśniowa-ruchowe, wzbudzaj ą poza tym aktywn ą działalno ść myślow ą w toku uczenia si ę ruchu, wy 54. zwalaj ąc u dzieci radosne emocje zwi ązane z jasno okre ślonym celem" (M. Niewiadomski) . Ćwiczenia ruchowe

Ćwiczenia ruchowe polegaj ą na wykonywaniu takich aktów b ądź czynno ści ruchowych, które zmierzaj ą w kilku kierunkach a mianowicie w kierunku:podnosz enia zdolno ści do wysiłku i osi ągni ęcia jak n ąjlepszejkondycji, sztuki ruchu poprzez zabawy i gry oraz ćwiczenia, w których akcentowana jest szczególnie fo rma ruchu (taniec, gimnastyka artystyczna, jazda dowolna na ły Ŝwach, skoki do wody) , b ądź te Ŝ wynik sportowy (lekkoatletyka, ły Ŝwiarstwo biegowe, narciarstwo biegowe, kolarstwo, gry sportowe itp.) , kształtowania posta wy ciała i ruchu jako profilaktyki przeciw ich zniekształceniom. korygowanie nieprawidłowo ści (wad) budowy i postawy ciała. Byłoby bł ędem preferowanie jednego z tych kierunków w pracy z dzie ćmi:wszystkie powinny uzupełnia ć si ę i wyst ępować w miar ę potrzeby oraz w miar ę upodob ąń i moŜliwo ści sprawno ściowych ćwicz ących. Nawet, sztuka ruchu"mo Ŝe i powinna by ć przez dzieci uprawiana jako demonstracja dobrze opanowanych sprawno ści czy umiej ętno ści. W zale Ŝności od potrzeb ćwiczenia ruchowe mog ą by ć ró Ŝnie systematyzowane, bior ąc pod uwag ę okre ślone cele i zadania, sprz ęt, przybory, tok lekcyjny lub dora źne potrzeby wychowawczo-dydaktyczne. Ćwiczenia sportowe Je Ŝeli z ćwicze ń ruchowych wyodr ębnimy te, których celem jest podnoszenie zdolno ści do wysiłku (kondycji) dla sztuki ruchu oraz ćwiczenia o tre ści dostosowanej do ró Ŝnych dyscyplin sportowych, wówczas b ędziemy mieli do czynienia z ćwiczeniami sportowymi. Polegaj ą one przede wszystkimi na podnoszeniu warto ści cech motorycznych jako podstawowego warunku osi ągania mo Ŝliwie wysokich osi ągni ęć sportowych, a jednocze śnie na kształtowaniu takich stereotypów ruchowych w zakresie techniki. i taktyki poszczególnych dyscyplin sportowych, któ re przyczyniaj ą si ę bezpo średnio do sukcesów sportowych zarówno w obr ębie tych sportów, które preferuj ą ilo ściowe (wynik) jak i jako ściowe cechy ruchu (forma ruchu) . Lekcja kultury fizycznej Podstawow ą form ą organizacyjn ą zaj ęć wychowania fizyczne go w szkole jest lekcja, a w przedszkolu obowi ązkowe zaj ęcia WP. Obowiązkowość tych zaj ęć stwarza pomy ślne warunki obje cła wszystkich dzieci zaj ęciami ruchowymi i oddziaływania na nie poprzez ruch . Zaj ęcia obowi ązkowe WF uj ęte s ą zwykle w ramy czasowe:w przedszkolu s ą to zaj ęcia 15-35 mim (w zale Ŝna ści od wieku) , za ś w szkole-45 min. Z uwagi na nasz klimat wi ększo ść zaj ęć obowi ązkowych WE odbywa si ę w pomieszczeniu zamkni ętym, cho ć s ą uzasadnione argumenty higieniczna-zdrowotne, aby stosunek ter odwróci ć. W przedszkolu warunki bazy materialnej (do ść cz ęsty brak sali gimnastycznej lub dobrze urz ądzonej sali zast ępczej do WF) nie sprzyjaj ą organizowaniu wszechstronnych zaj ęć obowi ązkowych WE, za ś w szkole podstawowej dzieci klas młodszych rzadko ćwicz ą na sali gimnastycznej, poniewa Ŝ w u Ŝywalno ści sali preferowane, s ą klasy starsze. Niekiedy spotyka si ę w przedszkolu lub w szkole przypadki takiego rozpl anowania zaj ęć WF, Ŝe przypadaj ą one w dniach bezpo średnio nast ępuj ących po sobie. Nie powinno to mie ć miejsca, bowiem im bod źce ruchowe s ą racjonalniej rozło Ŝone w czasie, tym lepsze przynosz ą efekty fizjologiczne i psychologiczne. Zaj ę'cła obowi ązkowe (lekcje) powi ńmy mie ć charakter rekreacyjna sportowy, powinny zawiera ć wiele ćwicze ń i zabaw utylitarnych, prowadzonych Ŝywo, atrakcyjnie, z wci ąŜ zmieniaj ącym si ę charakterem ruchu i w przyjacielskiej atmosferze. Dopiero wtedy b ędą skutecznie przeciwdziała ć znu Ŝeniu dziecka na zaj ęciach typu sedenteryjnego, od świe Ŝać umysł i wprowadza ć rado ść ŜyClS. Zaj ęcia pozalekcyjne WF Zaj ęcia pozalekcyjne WE, to takie zaj ęcia, które przynosz ą odpoczynek i rozrywk ę, daj ą okazj ę do indywidualnego i grupowego działania, a równocz eśnie ucz ą samodzielnego gospodarowania 56. czasem, .

Wysiłek, jakim stale jest obci ąŜony ustrój, na skutek normalnej czynmo ści procesów nerwowych (np.w zwi ązku z procesami poznawczymi) , musi by ć przez czynno ści wychowawcze w pewnych okresach zmniejszony w ten sposób, Ŝe nowe obci ąŜenia wysiłkowe (np.gry, zabawy, ćwiczenia) przejmuj ą komórki świe Ŝe, nie zmęczone prac ą i przez to umo Ŝliwi si ę odpoczynek komórkom zm ęczonym" (Janina Doroszewska) . Wynika st ąd, Ŝe w czasie zaj ęć pozalekcyjnych nale Ŝy pozostawi ć dzieciom jak najwi ęcej swobody wyboru zaj ęć ruchowych oraz dowolnego organizowania si ę w grupy, a nauczycielka powinna ograniczy ć si ę raczej do nadzoru pedagogicznego. Sprawno ść ruchowa Pod poj ęciem sprawno ści ruchowej rozuumiemy umiej ętno ść rozwi ązywania zada ń stawianych przed osobnikiem przez okre ślone potrzeby Ŝyciowe i sytuacje. Zaliczamy tu zatem:a) umiej ętno ści (sprawno ści) u Ŝytkowe maj ące swe źródło w ruchach manipulacyjnych, praksyjnych, anga Ŝuj ących głównie ko ńczyny górne. Polegaj ą one na umiej ętno ści posługiwania si ę przedmiotami i narz ędziami codziennego u Ŝytku, np.posługiwanie si ę ły Ŝką ąrzy jedzeniu ubieranie si ę, zapinanie guzików, mycie z ębów itp.:b) sprawno ść ruchow ą wywodz ącą si ę z ruchów swobodnych, postawna-lokacyjnych i innych. RóŜnicuj ą si ę one w czynno ściach chodu, biegu, wspinania, rzutów, przeplotów i wielu innych form przystosowanych do terenu, przybo rów i okoliczno ści Ŝyciowych. Sprawno ści te mo Ŝna traktowa ć ł ącznie pod wspólnym mianem, sprawno ść ruchowa". Według Zygmunta Gilewieza za ruchowo sprawnego osob nika uwa Ŝa si ę takiego, który potrafi wszechstronnie włada ć swym ciałem, mie ć du Ŝy zakres podstawowych nawyków ruchowych, jakie przynosz ą wielostronne ćwiczenia układu ruchowego (8 (. Sprawno ść fizyczna Poj ęcie sprawno ści fizycznej jest interpretowane bardzo ró Ŝnie, cho ć ogólny sens tych interpretacji jest ten sam. Tak np. Zygmunt Gilewicz jest zdania, Ŝe sprawno ść fizyczna cechuje ludzi 57. , szybkich, silnych, zr ęcznych, odpornych na zm ęczenie, zwinnych i zaradnych w ruchowych czynno ściach niezale Ŝnie od budowy ich ciała, prawidłowo ści rozwoju i od potencjału ich rozwojowych mo Ŝliwo ści" (9 (. Ryszard Przew ęda okre śla j ą jako "aktualn ą moŜliwo ść wykonania wszelkich działa ń motorycznych decyduj ących o zaradno ści człowieka w Ŝyciu" (Zlj. Na obraz sprawnio śei fizycznej składaj ą si ę, według tego autora, mo Ŝliwo ści ruchowe i-wiele czynników oddziałuj ących w ró Ŝnym stopniu na ró Ŝnych etapach rozwoju ontogenetycznego człowieka, jak np.nabyte u miej ętno ści ruchowe, wydolno ść wszystkich narz ądów i funkcji ustroju, poziom wyrobienia cech motorycznych, odpowiednie motywacje oraz cechy budo wy ciała. Zdaniem tego autora poziom sprawno ści fizycznej jest świadectwem stanu fizycznego całego organizmu, wydolno ści niemal wszystkich jego układów i organów. Próby sprawno ści fizycznej, oceniaj ące najwy Ŝsze mo Ŝliwo ści sprawno ściowe w danej grupie ćwicze ń na jakie sta ć osobnika poddanego próbie, daj ą okre ślone wyniki wyra Ŝone przewa Ŝnie w wymiernych jednostkach systemu centymetr, gra m, sekunda (CGS) . Sprawno ść motoryczna Sprawno ść fizyczna jest bardzo bliska poj ęciu, sprawno ści motorycznej". Ludwik Denisiuk twierdzi, i Ŝ, mi ędzy sprawno ści ą fizyczn ą a motoryczn ą nie zachodzi istotna ró Ŝnica poza przypadkiem, w którym z poj ęciem sprawno ści fizycznej ł ączy si ę opanowanie techniki czynno ści ruchowej typu sportowego" (6, s 1321. A zatem próby (testy) sprawno ści motorycznej powinny w takim stopniu jak to tylko jest mo Ŝliwe wył ącza ć technik ę ruchu sportowego, któr ą moŜna opanowa ć w trakcie ćwiczenia.

MoŜna zatem powiedzie ć, i Ŝ sprawno ść motoryczna+technika ruchu-sprawno ść fizyczna. Z dwóch osobników o równych warto ściach cech motorycznych ten b ędzie odznaczał si ę lepsz ą sprawno ści ą. fizyczn ą, który lepiej opanuje technik ę ruchu. Cechy motoryczne Cechy motoryczne okre ślaj ą potencjalne mo Ŝliwo ści ruchowe danego osobnika, który bez posługiwania si ę technik ą ruchu potrafi w ka Ŝdej chwili wykaza ć sis takim poziomem siły, wytrzy 58. mało ści, szybko ści zwinno ści czy zr ęczno ści na jaki go sta ć. KaŜda cecha ma swój odr ębny wymiar, a jej wielko ść powinna by ć wyra Ŝona w okre ślonych jednostkach uj ęyeh w system centymetr, gram, sekunda (CGS) podobni e jak w sprawno ści fizycznej. Tak np.szybko ść zwykli śmy mierzy ć czasem osi ągni ętym w pokonywaniu krótkiego dystansu, sił ę-długo ści ą rzutu piłk ą lekarsk ą o masie I kg znad głowy (z miejsca) , moc-wysoko ści ą skoku dosi ęŜnego z miejsca itp. W kaŜdej z wymienionych typowych prób pomiaru cech motor ycznych jest pewna domieszka techniki, ale jest ona minimalna i pochod zi st ąd, Ŝe nie potrafimy wymyśli ć takiej próby, w której technika byłaby całkowicie wyeliminowana. MoŜemy natomiast znale źć takie ćwiczenia czy czynno ści ruchowe, w których dana cecha jest wybitnie dominuj ąca. Tak np.w biegach krótkich oprócz szybko ści wyst ępuje tak Ŝe siła, gibko ść i inne, ale dominuj ącą cech ą jest szybko ść. Teoretycy wychowania fizycznego nie s ą zgodni co do tego, jakie istniej ą wła ściwie cechy motoryczne. Tak np.sporn ą spraw ą jest uznanie gibko ści czy te Ŝ zr ęczno ści jako odr ębnych cech motorycznych. Gibko ść nie uznawana jest przez niektórych znawców przedmi otu jako cecha motoryczna, lecz anatomiczna:skoczno ść (moc) uznawana jest za wypadkow ą siły i szybko ści, a zr ęczno ść jako suma kilku cech, których skoordynowane działa nie daje w efekcie ruchy zr ęczne, tj., płynne, wykonywane w pewnym wyrównanym rytmie, z odpowiadaj ącą potrzebie sił ą i w sposób najbardziej ekonomiczny, polegaj ący na wprowadzaniu w gr ę tylko najniezb ędniejszych zestrojów ruchowych" (9, s.ZO (. Przeanalizujmy najwa Ŝniejsze cechy motoryczne i ich rozwój: Siła Na podstawie wielu bada ń ustalono, Ŝe prawidłowy rozwój motoryczno ści człowieka jest uzale Ŝniony przede wszystkim od siły. Kształtowana systematycznie, przez wykonywanie całe go szeregu ró Ŝnorodnych ćwicze ń, siła zwi ększa mo Ŝliwo ści wykonywania wielu coraz intensywniejszych ćwicze ń utylitarnych i sportowych. Choć aparat kostna-stawowy i układ mi ęśniowy dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym znajduje si ę w stadium intensywnego rozwoju i nie mo Ŝe podoła ć zbyt wielkim obci ąŜeniom, to jednak z post ępem czasu osi ąga coraz wi ęk 59. sz ą zdolno ść skutecznego działania. Siła mi ęśni dziecka ro śnie szybko i jest czynmikiem stymuluj ącym ogóln ą sprawno ść fizyczn ą. Wzrost siły post ępuje proporcjonalnie do wzrostu masy mi ęśniowej i nie jest zwi ązany ze zwi ększaniem si ę liczby włókien mi ęśniowych. Według Me CoTum liczba włókien mi ęśniowych wzrasta z wiekiem tylko o IOP%, a ich średnica (grubo ść) o BO (P%.. Masa mi ęśniowa wzrasta w ci ągu pierwszych lat Ŝycia nieznacznie i dopiero od pi ątego roku Ŝycia obserwujemy znaczny wzrost muskulatury. Jeśli u noworodka masa mi ęśniowa wynosi w stosunku do masy całego ciała 2 L 3% , to u dzieci:. w wieku 8 lat......w wieku 15 lat...... w wieku 18 lat....... Fj ĘŜ ĘjOy ć..32, 5'%44 c 2'%.

(1, s.łój. Rozwój poszczególnych zespołów mi ęśniowych nie jest jednolity. Najszybciej rozwijaj ą si ę zespoły o du Ŝej masie, albowiem ich udział w pracy mięśniowej, przy znacznej ruchliwo ści dziecka, jest najwi ększy. U młodszych dzieci zm ęczenie wyst ępuje znacznie szybciej i zmusza je do przerywania wysiłku mi ęśniowego, za ś u starszych dzieci przedszkolnych oraz wczesnoszkolnychzm ęczenie wyst ępuje pó źniej, a obecno ść rówie śników przy pomiarze wysiłku podwy Ŝsza wyniki ćwicze ń siłowych i wytrzyma, ło ściowych? (czynnik współzawodnictwa) . Obserwacja zewn ętrznej budowy ciała dzieci w omawianym wieku umo Ŝliwia spostrze Ŝenie ró Ŝnicy w budowie i umi ęśnieniu górnej i dolnej połowy ciała. Zbyt mała gł ęboko ść i szeroko ść klatki piersiowej, odstaj ące łopatki, na ogół słabe umi ęśnienie obr ęczy barkowej i ramion psuj ą ładn ą sylwetk ę, ciała, jego postaw ę i wskazuj ą na'zaniedbanie rozwoju górnej połowy ciała, a zwła szcza obr ęczy barkowej, mi ęśni brzucha i ramion. Dolne cz ęści ciała dziecka wykazuj ą na ogół bardziej rozwini ęt ą muskulatur ę, poniewa Ŝ ko ńczyny dolne i obr ęcz miednicy d źwigaj ą cał ą mas ę ciała i stanowi ą podstawowy element układu umo Ŝliwiaj ącego wykonywanie ró Ŝnorodnych ruchów lokomocyjnych. Obserwacj a tych ruchów oraz zwi ązanych z nimi ruchów dodatkowych pro. ć Z obserwacji W. Missiury (19606) dokonanych w czasie bada ń w Zakładzie Fizjologii Instytutu Naukowego Kuluy Pizy cznej w Warszawie. wadz ą do wniosku, Ŝe wszystkie one wiod ą w pierwszym rz ędzie do kształtowania siły. Dzieci przebiegaj ą tu i tam, podskakuj ą, schylaj ą si ę, wspinaj ą si ę na ró Ŝne przeszkody i przedmioty, b ądź te Ŝ na drzewa, pchaj ą i ci ągną ró Ŝne przedmioty, rzucaj ą, mocuj ą si ę i przepychaj ą wzajemnie (zwłaszcza chłopcy) . W grach i zabawach, zawodach organizowanych spontan icznie, spotykamy szereg wymienionych czynno ści ruchowych w najrozmaitszych wariantach. Te ogólnorozwojowe ćwiczenia wzmacniaj ące sił ę i spr ęŜysto ść najwa Ŝniejszych zespołów mi ęśniowy eh maj ą znaczny wpływ na kształtowanie si ę prawidłowej postawy, która zale Ŝy przede wszystkim od równomiernego rozwoju muskula tury ciała, a głównie od tych wielkich zespołów mi ęśniowych, które s ą odpowiedzialne za prawidłow ą postaw ę ciała. Tote Ŝ wielu badaczy i praktyków w zakresie zaj ęć korekcyjnych reprezentuje pogl ąd, Ŝe najlepszymi ćwiczeniami korekcyjnymi, przy niezbyt zaawansowanyc h nieprawidłowo ściach postawy ciała, s ą intensywne i wszechstronne ćwiczenia ogólniorozwojowe z przewag ą ćwicze ń tułowia. Tak np.je Ŝeli dziecko ma wybitnie słabe mi ęśnie brzucha, wówczas zmieniaj ą si ę warunki utrzymania równowagi. Dziecko chodzi z wypi ętym brzuszkiem, a celem wyrównania pio'nizacji ciał a cofa klatk ę piersiow ą przez wi ększe wygi ęcie kr ęgosłupa. Z kolei to wygi ęcie próbuje wyrówna ć przez podanie szyi i, głowy do przodu (1, s.l 7 j. Cały ten splot przyczyn i skutków wadliwej postawy da si ę wyrówna ć przez intensywne ćwiczenie tułowia z podkre śleniem ćwicze ń mi ęśni brzucha. Kształtowanie siły odbywa si ę za pomoc ą ćwicze ń statycznych (np.krótki zwis, tj.z ramionami ugi ętymi, podpór, noszenie ci ęŜszego przedmiotu itp) i dynamicznych (skoki, biegi, rzuty, przeploty, skłon y itp) . Wysiłek statyczny powoduje wyj ątkowo du Ŝe napi ęcie mi ęśni i to nie tylko tych bezpo średnio zaanga Ŝowanych w pracy, ale tak Ŝe antagonistów i innych zespołów mięśniowych, albowiem zarówno dziecko, jak i ka Ŝdy osobnik niewytrenowany, nie potrafi ą wyeliminowa ć towarzysz ącego napi ęcia okolicznych zespołów mi ęśniowych. Jest rzecz ą oczywist ą, Ŝe taka nieekonomiczna praca znacznie wi ększej masy mięśniowej ni Ŝ tego wymaga konkretne zadanie ruchowe, przyspiesza w organizmie proces rozkładu i ZDI ĘCZTIB. Charakter skurczu mi ęśni w pracy statycznej jest ci ągły, a naól.

pi ęcie mi ęśniowe wi ąŜe si ę ze stałym dopływem impulsów płyn ących z ośrodkowego układu nerwowego. Poza tym nat ęŜenie przy pracy statycznej odbywa si ę w niekorzystnych warunkach fizjologicznych (przy wstrzymaniu lub zwolnieniu od dechu) , co wywołuje gwałtowny wzrost ci śnienia śródpiersiowego, a to z kolei odbija si ę na czynno ściach układu sercowa-naczyniowego. Dopływ krwi do serca zostaje silnie zahamowany, wys t ępuje zastój Ŝylny, podwyŜsza si ę ci śnienie krwi, wzrasta zadłu Ŝenie tlenowe. A zatem wysiłek statyczny jest z natury wysiłkiem i ntensywnym, fizjologicznie trudnym i dlatego powinien by ć stosowany w pracy z dzie ćmi w dawkach bardzo ogl ędnych. Wysiłek dynamiczny polega na, eksplozji siły", na o si ąganiu maksimum efektu kosztem gwałtownego skurczu mi ęśni. Wyładowanie maksimum siły w jak najkrótszym czasie przyj ęli śmy za L. Denisiukiem-za cech ę motoryczn ą zwan ą, moc ą". Cecha ta pozostaje w stosunku wprost proporcjonalny m do siły i szybko ści. Przypisuje si ę jej szczególne znaczenie w takich mo Ŝliwo ściach ruchowych osobnika (jak np.w skoku dosi ęŜnym, skoku z miejsca z odbiciem obunó Ŝ, rzucie piłeczk ą palantow ą itp) . Moc mierzy si ę najlepiej wynikiem skoku dosi ęŜnego*. Tego rodzaju ćwiczenia siłowa-szybko ściowe najbardziej odpowiadaj ą naturze dziecka i jego motoryce. Dynamiczna praca przeplatana momentami wypoczynku. przebiega w warunkach pomy ślnych fizjologicznie, tote Ŝ stosowana jest szeroko w pracy z dzie ćmi. TakŜe w spontanicznej działalno ści ruchowej dziecka siła dynamiczna przewa Ŝa w sposób zdecydowany nad sił ą statyczn ą. Przewaga ta stanowi jedn ą z najbardziej charakterystycznych cech motoryczno ści dziecka. Powinna ona wyst ąpi ć równie Ŝ we wszelkiego rodzaju zaj ęciach wychowania fizycznego w przedszkolu i w nauczaniu pocz ątkoWyTl. RóŜne s ą sposoby mierzenia siły w zale Ŝności od tego, jakie zespoły mi ęśniowe chcemy oceni ć, poddaj ąc je odpowiednio skonstruowanym próbom testowym. Najprostszym sposobem s ą pomiary dynamometryczne, do których niezb ędne s ą odpowied. 'Patrz:Proces urgchoiomia fizycznego (red. Teresa Ciecierska i Marian Krawczyk) . PZWS. Warszawa 1972, s.397. nie przybory. Dość popularnym sposobem mierzenia siły dynamicznej (zw anej, moc ą') górnych partii ciała jest pchni ęcie piłk ą lekarsk ą o masie I kg z miejsca, znad głowy, zaś dolnych partii ciała-skok dosi ęŜny lub skok w dal z miejsca. Sił ę mi ęśni tułowia mierzy si ę m.in.przez przej ście z le Ŝenia tyłem do siadu prostego (przy czym badaj ący przytrzymuje nogi) . Sił ę statyczn ą mierzy si ę np.utrzymywaniem wzniesionych nóg w le Ŝeniu tyłem, przy czym wyprostowane nogi trzeba utrzyma ć w przestrzeni tu Ŝ nad podło Ŝem 10 s itp. Jak z tego wida ć, trudno mówi ć o sile w ogóle, lecz o sile mi ęśni okre ślonych partii ciała, przy czym mog ą tu wyst ąpi ć ró Ŝne warianty i niuanse świadcz ące o nierównomiernym wzmacnianiu poszczególnych partii c iała w toku zaj ęć ruchowych w domu, w przedszkolu i w szkole. Tak np.osobnik o silnie rozwini ętych mi ęsniach tułowia i nóg mo Ŝe mie ć bardzo słabe r ęce i obr ęcz barkow ą:osobnik wykazuj ący du Ŝą sił ę dłoni mierzon ą dynamometrem mo Ŝe wykaza ć słabo ść mi ęśni brzucha itp Wyniki ró Ŝnorodnych bada ń testowych siły, przeprowadzone w ró Ŝnych krajach, daj ą wiele do my ślenia. Okazuje si ę, Ŝe to wła śnie siła jest t ą cech ą motoryczno ści człowieka, która wykazuje gwałtowny regres w warunkach współczesnej cywilizacji technicznej i urbanizacji. Stan wska źników siły u dzieci w naszym kraju jest niepokoj ąco niski.

Najlepszym tego dowodem s ą wyniki bada ń wydolno ści mi ęśniowej 5-i ó-latków z przedszkoli w ró Ŝnych regionach kraju przeprowadzone w 1982 r.przez Annę śeglewsk ąi Wacława Gniewkowskiego. Badania przeprowadzono za pomoc ą "Minimum Mulscular Fitness Test", zwanego tak Ŝe testem Krausa-Webera, stosowanego powszechnie w USA . Składa si ę on z 6 ćwicze ń testowych, z których dwa pierwsze s ą siłowe, trzy nast ępne-wytrzymało ściowa-siłowe, a ostatnie-gibko ściowe. Niewykonanie lub nieprawidłowe wykonanie cho ćby jednego z 6 ćwicze ń testu wydolno ści mi ęśniowej kwalifikuje badanego do grupy, niewydolnych" . A oto jak przedstawiaj ą si ę wyniki bada ń: Ćwiczenie 1:Le Ŝenie tyłem, r ęce zło Ŝone na karku, badaj ący przytrzymuje za kostki:przej ście do siadu prostego. (Nie wykonało 13, 68. 163. Ćwiczenie 11:Le Ŝenie tyłem, r ęce zło Ŝoine na karku, nogi ugi ęte w kolanach pod k ątem prostym, badaj ący przytrzymuje za kostki:przej ście do siadu prostego. (Nie wykonało ZLZ'%) . Ćwiczenie 111:Ce Ŝenie tyłem, r ęce zło Ŝone na karku, wznie ść na wys, 20 cm nogi proste w kolanach t.wytrzyma ć 10 s. (Nie wykonało I. Z'%) . Ćwiczenie IV:Le Ŝenie przodem, ramiona zło Ŝone na karku, badaj ący przytrzymuje jedn ą r ęką za ketki, a drug ą naciska w okolicy ko ści krzy Ŝowej:wznie ść tułów i wytrzyma ć 10 s. (Nie wykonało 0, 2%) . Ćwiczenie V:Le Ŝenie przodem, badaj ący przytrzymtuje jedn ą r ęką mi ędzy łopatkami, a drug ą w okolicy krzy Ŝa:wznie ść nogi proste i wytrzyma ć tak 10 s. (Nie wykonało 6. 081. Ćwiczenie VI. Stanie zwarte, ramiona wznie ść w gór ę-skłon tułowia w przód z dotkni ęciem końcami palców do podło Ŝa (kolana proste) i wytrzyma ć tak 3 s. (Nie wykonało l Ę 79, ) . W sumie za niewydolnych mi ęśniowa zostało uznanych 408. dzieci 5-i ó-letnich, przy czym do tak alarmuj ących wyników przyczyniły si ę przede wszystkim testy sprawdzaj ące sił ę mi ęśni tułowia i gibko ść kr ęgosłupa. W poszukiwaniu sposobów wzmocnienia muskulatury dzi eci pracownicy naukowi z Instytutu Wychowania Fizycznego przy Uniwersytecie w Greifswaldzie (NRD) sformułowali na podsta. wie wielkiego eksperymentu pedagogicznego nast ępuj ące wniosKl 1. JuŜ od szóstego roku Ŝycia na ka Ŝdej lekcji wychowania fizycznego nale Ŝy zwróci ć uwagę na wzmacnianie siły, przy czym najlepiej nadaj ą si ę do tego celu przyrz ądy i przybory gimnastyczna-sportowe. Ćwiczenia powinny przebiega ć w średnim nat ęŜeniu. JeŜeli zwi ększamy nat ęŜenie do prawie maksymalnego, to ćwiczenia takie powi ńmy być krótkotrwałe. 2. Wyrabianie siły powinno odbywa ć si ę w sposób dynanniczllyó 3. W pocz ątkowej fazie zaleca si ę wzmacnianie najwa Ŝniejszych wielkich zespołów mięśniowych, a mianowicie:mi ęśni kr ęgosłupa, klatki piersiowej, grzbietu, brzucha, pasa barkowego i ramion oraz nóg. Systematyczne wzmacianie tych wła śnie odcinków ciała wpływa znacz ąco na kształtowanie si ę postawy ciała. 64. 4. Obci ąŜenie nie mo Ŝe by ć zwi ększane z lekcji na lekcj ę. Konieczne jest systematyczne, kilkakrotne powtarzan ie ćwicze ń siłowych. 5. Praca nad wyrabianiem siły nie powinna by ć na zaj ęciach WF z dzie ćmi preferowana.

Nauczanie powinno odpowiada ć postulatowi wszechstronno ści. Powinno si ę stosowa ć ró Ŝne ćwiczenia, przede wszystkim dynamiczne. 6. Proste sposoby wyrabiania siły nale Ŝy zaleca ć jako zadanie domowe:. W realizacji tych wniosków i zalece ń stosuje si ę w NRD, oraz w innych krajach, dla dzieci takie ćwiczenia siły (mocy) , jak:skok wzwy Ŝ, w dal, skok dosi ęŜny, skoki przez przyrz ąd czy przybór oraz dowolne pokonywanie wysokiej prz eszkody, rzut piłk ą lekarsk ą o masie I kg, piłk ą uszat ą, piłeczk ą na odległo ść oraz pchni ęcie kul ą o masie do 3 kg. Organizuje'si ę dla, starszaków"i dla dzieci z młodszych klas szko ły podstawowej wieloboje lekkoatletyczne, w skład których wchodz ą wymienione konkurencje, ćwiczenia lekkoatletyczne w terenie z wykorzystaniem przedmiotów i przeszkód terenowych do skoków, rzutów, ci ągnienia, pchania, podnoszenia i noszenia, zwisów, przeplotów, czołgania itp. Prawo obywatelstwa zdobyły sobie ćwiczenia siłowe z współ ćwicz ącymoraz tory przeszkód, przy czym wykorzystywany jest w bardzo w yra źnym stopniu czynnik współzawodnictwa. Doskonalenie formy ruchu, Ę, praca nad dokładno ści ą, płynno ści ą i koordynacj ą ruchu nie jest specjalnie wyeksponowana, albowiem t e zadania przewiduje si ę w nast ępnych okresach procesu wychowawczo-dydaktycznego. Szybko ść W miar ę rozwoju techniki, współczesnych metod produkcji i narastaj ącego tempa Ŝycia szybko ść nabiera w kształtowaniu si ę cech motoryki coraz wi ększego znaczenia. Polega ona na przemieszczaniu fragmentów ciała lub te Ŝ całego ciała w jak najkrótszym czasie, a zatem wymaga zdolno ści wykonywania szybkich skurczów mięśniowych, które mog ą mie ć charakter reakcji na na. 'Jahresprogramm und Beucegungstorschldge fur Wettk ampfe und Spicie. Greifswald 1964. Wyc ńowanie fizyczne. głe i niespodziewane bod źce, b ądź te Ŝ mogą stanowi ć cykliczny ła ńcuch ruchów tak charakterystycznych np.w ruchach lokomoc yjnych. Zarówno w pierwszym jak i drugim przypadku szybko ść zale Ŝy od siły oraz cz ęstotliwo ści skurczów mi ęśniowych, te za ś czynniki s ą skorelowame ze sprawno ści ą i czynno ściow ą ruchliwo ści ą układu nerwowego. Rozwój szybko ści jest procesem zło Ŝonym. MoŜemy rozpatrywa ć go w dwóch aspektach, nawi ązuj ąc do podziału szybko ści na:a) szybko ść ogóln ą zwi ązan ą z cechami konstytucjonalnymi osobnika, ze stylem j ego dynamiki ustrojowej, a zatem bardziej stabilnymi ce chami wrodzonymi, dziedzicznymi, b) szybko ść szczegółow ą, zale Ŝną od stopnia wy ćwiczenia, a tym samym do ść plastyczn ą, znajduj ącą zastosowanie w konkretnych przypadkach, np.:gra na fortepianie, na ksylofonie, błyskawiczne akcje w grze z piłk ą, w czasie pokonywania nieoczekiwanych przeszkód, rozwi ązywania nieoczekiwanych sytuacji itp. W procesie doskonalenia szybko ści trzeba uwzgl ędni ć czas reakcji na bodziec (sygnał startu) oraz sam przebieg ruchu, który jest zale Ŝny od cz ęstotliwo ści cyklów ruchu. A zatem rozró Ŝniamy dwa składniki szybko ści, które mo Ŝemy ćwiczy ć oddzielnie lub ł ącznie. W obu przypadkach najwa Ŝniejszym kryterium ich poziomu jest czas, albowiem szybko ść jest wielko ści ą wymiern ą i wyra Ŝa si ę w czasie trwania działalno ści ruchowej jako reakcji na okre ślon ą podniet ę. JeŜeli idzie o czas reakcji, to przedłu Ŝa si ę on tym bardziej, im dziecko jest młodsze. Wynika to przede wszystkim z niedojrzało ści, a zatem i funkcjonalnej niewydolno ści systemu nerwowego. Bodziec optyczny, czy te Ŝ akustyczny, przechwycony przez odpowiedni organ zmysłu, dostaje si ę do odpowiednich o środków centralnego układu nerwowego, a nast ępnie nerwem ruchowym do mi ęśnia, pobudzaj ąc go do pracy (ruchu) .

Dzi ęki ćwiczeniu ta droga informacji, kojarzenia, decyzji i reakcji ruchowej "przeciera si ę", staje si ę łatwiejsza do pokonania i dzi ęki temu jest jakby krótsza. Wszelako czas reakcji mo Ŝna ćwiczy ć tylko do pewnych granic, które s ą w du Ŝej mierze zale Ŝne od płci osobnika. Badania Marii Geblewiczowej, psychologa z Warszawsk iej Akademii Wyóó. chowania Fizycznego, przeprowadzone na do ść reprezentatywnej liczbie 300 dzieci dały nast ępuj ące wyniki:. Ca dziewcz ęta ii chłopcy. **Z uzyskanych danych wynika, Ŝe chłopcy wyprzedzaj ą swoje rówie śniczki o rok. Krótszy czas reakcji chłopców wyst ępuje jeszcze dobitniej w wieku 12 lat, kiedy to dziewcz ęta pozostaj ą w tyle za chłopcami o dwa lata. Nast ępnym stwierdzeniem wynikaj ącym z omawianych bada ń jest to mianowicie, Ŝe uczniowie uprawiaj ący sport maj ą krótszy czas reakcji od swych kolegów nie uprawiaj ących sportu. Uzyskane przez M. Geblewiczow ą wyniki pozostaj ą w zupełnej zgodno ści z dost ępną nam literatur ą w tym zakresie. Doskonalenie "szybkiego refleksu"jest jednym z isto tnych zada ń nauczyciela w pracy z dzie ćmi, bowiem szybkie, a jednocze śnie celowe reagowanie na sygnały optyczne i akustyczne daje lepsze szanse w pracy, w sporcie oraz w unikaniu nieszcz ęśliwych wypadków (np.w ruchu drogowym) . W pracy nad kształtowaniem tej cechy posługujemy si ę na zaj ęciach WP z dzie ćmi nie tylko zabawami orientacyjna-porz ądkowymi, ale tak Ŝe grami bie Ŝnymi, rzutnymi, z podbijaniem oraz. 'Geblewiczowa M. Czas reakcji juko cecha zuigzand z płci ą. , Psychologia wychowawcza"1961, nr 1, T.TV. ćwiczeniami sportowymi o bardzo ruchliwym charakterz e. Szybko zmieniaj ące si ę sytuacje, niespodziane sygnały, na które trzeba zareagowa ć, wci ąŜ zmieniaj ące si ę warunki i błyskawiczne akcje np.w czasie gry czy zabawy z piłk ą, na lodzie, w wodzie, na torze przeszkód itp.-zmus zaj ą do bystrej obserwacji i odpowiedniego reagowania ruche m. Ćwiczenia z zakresu kultury ruchu drogowego dopełnia j ą moŜliwo ści, jakimi dysponuje nauczyciel prowadz ący WP w pracy z dzie ćmi. Zagadnieniem, którym ze wzgl ędów metodologicznych b ędziemy musieli zajmowa ć si ę _osobno, jest szybko ść w sensie zwi ększenia cz ęstotliwo ści powtórze ń elementów składaj ących si ę na ruch cykliczny. Doskonalenie tak rozumianej szybko ści ruchu sprowadza si ę wła ściwie do poprawiania techniki ruchu. Dzi ęki systematycznemu ćwiczeniu dziecko do ść szybko przyswaja sobie nawyk ruchowy, który z post ępem czasu jest w coraz mniejszym stopniu kontrolowa ny przez centralny układ nerwowy, a w coraz wi ększym stopniu przez o środki podkorowe, wchodzi w pod świadomo ść". Mamy tu zatem do czynienia ze zjawiskiem automatyza cji stereotypów ruchowych. Proces ten rozwija si ę ju Ŝ we wczesnych latach dzieci ęcych, a w wieku 6-10 lat jest ju Ŝ w pełni zaawansowany w takich cznynuno ściach, jak:bieg, rzut, czworakowanie, czynuno ści mycia si ę, jedzenia, ubierania si ę itp. Jest to okres szybkiego kształtowania si ę nowych stereotypów koniecznych przy opanowywaniu jazdy na ły Ŝwach, na nartach, pływania, gry w piłk ę, jazdy na rowerze, na wrotkach itp. Najbardzej naturaln ą i typow ą czynno ści ą rozwijaj ącą szybko ść jest bieg krótki. Optymalnym dystansem biegu rozwijaj ącego szybko ść jest dla dzieci do 5 lat-20 m, zaś dla dzieci 6-i I letnich-30 m. Dłu Ŝsze dystanse stosowane w praktyce WF z dzie ćmi nadaj ą biegowi cechy wysiłku wytrzymało ściowego. Doskonalenie techniki biegu polega przede wszystkim na równomierno ści i wyrównywaniu długo ści kroków, na lepszej koordynacji pracy nóg i ramio n,

pochyleniu lutowia ku przodowi oraz ekonomiczniejsz ej pracy nóg (wy Ŝsze unoszenie kolana nogi stawiaj ącej krok, -co daje wydłu Ŝenie kroku) ć. ć Gniewkowska M. Rozwój sprawno ści rucłwuej dzieci u wieku przedszkolnym. Manuskrypt. Praca doktorska. Warszaw a 1964 INKF, s.36. Uzyskujemy to, wprowadzaj ąc cz ęste przebie Ŝki oraz ró Ŝne warianty zabaw i ćwicze ń biegowych, np.natarcie, tam i z pounrotem, wyci ągi z zastosowaniem współzawodnictwa indywidualnego. Kto pierucszg z tej pdrg:oraz zespołowego (wy ścigi szeregów, rz ędów, wy ścigi z trzymaniem si ę za r ęce, z pokonywaniem przeszkód, proste sztafety i gry dru Ŝynowe) . Wszystkie te przykłady polegaj ą na wprowadzeniu czynnika sportowego współzawodnictwa. Przybieraj ą one jeszcze wyra źniejsz ą form ę, gdy, wprowadzamy mierzenie czasu biegu, b ądź te Ŝ wł ączymy konkurencje biegu krótkiego do programu impre z przedszkolnych czy szkolnych o charakterze rekreacy jna-sportowym. Biegi-krótkie dla dzieci przedszkolnych powinny uwz gl ędnia ć do ść długi czas reakcji na sygnał rozpocz ęcia biegu oraz zjawisko zwalniania biegu przed met ą. Aby temu zapobiec, stwarzamy przy próbie ł ńegu jak ąś fabuł ę rap:Biegnij tak szybko, dbg uciec przed złym psem lub te Ŝ organizujemy Bieg do cukierka, b ądź te Ŝ Bieg po nagrod ę. JeŜeli mierzymy czas, to nale Ŝy stosowa ć tzw., start lot, ny" (to znaczy dziecko startuje 3 ee 4 m przed lini ą startu, a czas biegu mierzymy od chwili, gdy przekracza ono lini ę startu, podczas gdy cel biegu (cukierek, nagroda) umieszcza si ę na 2-3 m za lini ą mety. Rozwijanie szybko ści w sposób wszechstronny i systematyczny daje w pr acy z dzie ćmi dobre wyniki, poniewa Ŝ organizm dziecka jest funkcjonalnie dobrze przygotowany do krótkotrwałego wysiłku szybko ściowego. Zarówno t ętno, ci śnienie krwi, jak i rytm oddechowy wraca po takim wy siłku szybko do normy:tym szybciej, im osobnik jest lepie j wytrenowany. Wytrzymało ść Oprócz siły i szybko ści tak Ŝe rozwijanie wytrzymało ści powinno znale źć nale Ŝne mu miejsce w zaj ęciach wychowania fizycznego w przedszkolu i w pierw szych latach szkolnych. Wydaje si ę to mo Ŝe nieuzasadnione z punktu widzenia wła ściwo ści psychofizycznych, ale nowe pogl ądy w tej kwestii s ą odmienne od pogl ądów tradycyjnych. Wytrzymało ść rozumiemy jako zdolno ść do wykonywania okre ślonej pracy w dłu Ŝszym czasie. Jest ona jedn ą z podstawowych cech motoryczno ści człowieka i dlatego kształtowanie jej 69. jest-zdaniem wielu badaczy-konieczne ju Ŝ w wieku przedszkolnym pod warunkiem, Ŝe zabiegi ruchowe słu Ŝące temu celowi powinny by ć dawkowane w sposób-refleksyjny i zaplanowany. Według doniesie ń Knappe, Gartner i Zwingen 10 badanych przeznichdzi eci w wieku 6 i 7 lat, przeci ętnie usprawnionych, biegało:chłopcy na 1000 m, a dz iewcz ęta na 600 m. Nie były one specjalnie przygotowywane do tego wysi łku, ani nie udzielano im Ŝadnych wskazówek jak maj ą biec i jak rozkłada ć wysiłek na trasie biegu. Dziewcz ęta ó-letnie osi ągnęły wynik 3:07, 5, a 7-letnie 3:48. 8. Chłopcy ó-letni uzyskali na trasie 1000 m czas 6:23 , 1, za ś 7-letni 4:40, 1 min. Uekarze stwierdzili przy tym, Ŝe dystans 1000 mstwarza w sensie fizjologicznym Jakie samo obci ąŜenie dla chłopców co 600 m dla dziewcz ąt. Częstotliwo ść pulsu nie wskazywała na to, Ŝe wysiłek był maksymalny, si ęgaj ący kresu mo Ŝliwo ści wytrzymało ściowych dzieci.

JeŜeli wykazuj ą one ju Ŝ pewien stopie ń wytrenowania, to najwi ększa cz ęstotliwo ść pulsu wyst ępuje w czasie biegu dwukrotnie:niedługo po starcie, a nast ępnie około 50 m przed met ą ć. Podobne badania wytrzymało ści dzieci przeprowadził Knappe, który prowadził swo je obserwacje na dystansach biegów krótkich, średnich (60-400 m) długich (400-1000) i przedłu Ŝonych (powy Ŝej 1000 m) . Stwierdził on, Ŝe biegi na wymienionych dystansach, organizowane z dzie ćmi w wieku od 5 do 13 lat, nie wywołały w ich organizmac h Ŝadnych szczególnych oznak wyczerpania. Wszystkie wska źniki funkcji układu kr ąŜenia i oddychania wracały do normy wcześniej ni Ŝ u ludzi dorosłych. Chłopcy wykazywali przy tym znacznie wy Ŝsz ą wytrzymało ść ni Ŝ dziewcz ęta. Celikovsky, Hladil i Gaisloya (Czechosłowacja) prze prowadzili w 1967 r.eksperyment z 50 dzie ćmi w wieku 6 i 12 lat z zastosowaniem testu sprawno ści zawieraj ącym li ćwicze ń (w tym tak Ŝe bieg na 600 i 1000 m) . Dzieci ó-letnie pochodziły z przedszkoli i szkół po dstawowych z normalnym, 3-godzinnym wymiarem 8 obowi ązkowych zaj ęć WF tygodniowo. Dzieci IZ-letnie, oprócz normalnych zaj ęć obowi ązkowych WF ucz ęszczały jeszcze na sportowe zaj ęcia pozalekcyjne. serziehung"17 Jahrgang. Marz 1968 N 3, s 88. Wyniki biegu dzieci 6-letnich były nast ępuj ące:. Dystans Przeci ętny wynik Najlepszy wynik Najgorszy wynik 600 m. 3:00:52 2:36 3:33 W ostatnich latach przeprowadzono w wielu krajach szczegółowe badania-nad rozwojem cech motoryczno ści dzieci, przy czym szczególn ą uwag ę zwrócono na wytrzymało ść, albowiem to zagadnienie wydaje si ę by ć wci ąŜ kontrowersyjne. Na Zachodzie badania tego typu przeprowadzono w ró Ŝnych krajach (zwłaszcza w USA) w ramach akcji, Physical Pitness". Wyniki biegów na ró Ŝnych dystansach okazały si ę trudno porównywalne z uwagi na ró Ŝnice dystansów okre ślonych w jardach i metrach. Dlatego nie mog ą one stanowi ć kryterium oceny wy*rzymało ści. Utrudniło to ostateczne opracowanie generalnych wni osków lekarskich i metodycznych. Dlatego w 1964 r.przy okazji Igrzysk Olimpijskich w Tokio, powołano Międzynarodowy Komitet dla Standaryzacjji Testów Spraw ności Fizycznej. Komitet ten opracował, a nast ępnie uchwalił (na posiedzeniu w Meksyku 1968 r.) wniosek uwzgl ędniaj ący mi ędzy innymi standardowe próby wytrzymało ści:600 m dla chłopców i dziewcz ąt do lat 10 i 1000 m dla chłopców, a 800 m dla dzie wcząt powyŜej 10 lat. Uchwały te zostały poparte opini ą wielu wybitnych przedstawicieli świata lekarskiego. Wypływa st ąd prosty wniosek dla nauczycieli przedszkola i nauc zania pocz ątkowego:nale Ŝy zmieni ć nieco pogl ąd o ochronie dzieci w wieku od 5 do 7 lat (równie Ŝ w pó źniejszym wieku) przed wi ększym wysiłkiem o charakterze dynamicznym, np.biegowym. Na pierwszym etapie pracy w tym kierunku stawiamy s obie zadanie:ogólne wzmocnienie organizmu dziecka i przystosowanie go d o bardziej intensywnych wysiłków, ni Ŝ to wyst ępuje w jego codziennym Ŝyciu. Dokonywać b ędziemy to poprzez dłu Ŝ. serziehung"17 Jahrgang. Marz 1968 N 3, s.88.

sze przebie Ŝki, przedłu Ŝone zabawy i gry o charakterze biegowym, sztafety o dłu Ŝszym przebiegu, intensywniejsze tempo prowadzenia z aj ęć obowi ązkowych WF, wreszcie dłu Ŝsze biegi w terenie. Etap ten powinien trwa ć około 3 lat, a tego rodzaju podstawowemu przygotow aniu nie powinny towarzyszy ć zawody sportowe. Jednak element współzawodnictwa jest na tym etapie poz ą-dary, a sprawno ść wytrzymało ściowa mo Ŝe by ć sprawdzana w czasie wewn ętrznych sprawdzianów, które nie powinny przybiera ć form uroczystych aktów oceny dokonywanej z cał ą opraw ą towarzysz ącą sportowi'wyczynowemu, co jest _dla dziecka szczegó lnie emocjonalne, a niepowodzenia s ą nieraz gł ęboko prze ŜyWBllC. Drugi etap kształtowania wytrzymało ści dotyczy dobrego opanowania techniki i ma na celu przygotowanie do brania udziału w zawodach szkolnych. Dotyczy on jednak wieku szkolnego, kiedy to organiz m krzepnie, usprawniaj ą si ę wszystkie układy. U dziewcz ąt poziom wytrzymało ści osi ąga w 12 roku Ŝycia punkt optymalny i mo Ŝemy ju Ŝ mówi ć o zahamowaniu rozwoju tej cechy po uko ńczeniu 12 lat a Ŝ do wieku młodzie ńczego. Zwinno ść Zwinmość jest cech ą pozwalaj ącą na szybkie dosł.osowanieswych ruchów do zmieniaj ących si ę warunków i polega na elastyczno ści ła ńcuchów ruchowych charakteryzuj ących si ę obszerno ści ą, szybk ą zmian ą pozycji i postaw ciała oraz kierunku ruchu. Jest to cenna wła ściwo ść motoryki człowieka, albowiem pozwala mu na skutecz ne rozwi ązywanie ró Ŝnych trudnych sytuacji i zada ń ruchowych wymagaj ących szybko ści działania, zr ęczno ści i gibko ści. Zwinuno ści ą charakteryzuj ą si ę szczególnie akrobaci, gimnastycy, tancerze, Ŝonglerzy, ekwilibry ści, piłkarze, judocy, kaskaderzy itp. "Najwi ększe tempo rozwoju zwinno ści notowane jest w młodszych rocznikach i uzyskuje najwy Ŝsz ą warto ść bezwzgl ędną u 9-letnich chłopców i dziewcz ąt' (91. Jest wi ęc oczywiste, Ŝe wiek przedszkolny i wczesny wiek szkolny stanowi ą wdzi ęczny okres dla rozwijania tej cechy w domu, w przed szkolu i w szkole. Wszelkie zaniedbania w tym zakresie s ą trudne do odrobienia i 72. wymagaj ą wielkiego wysiłku w starszych rocznikach szkoły po dstawowej' (8, s. 7 Q. Zdaj ąc sobie spraw ę z tego, i Ŝ zwinno ść jest wypadkow ą szybko ści, zr ęczno ści i gibko ści, b ędziemy starali si ę j ą rozwija ć kształc ąc te wła śnie składowe jej elementy w sposób mo Ŝliwie syntetyczny, np.przez ró Ŝnego rodzaju biegi zygzakowate, slalomy, z pokonywaniem przeszkód, w u rozmaiconym terenie (z góry i pod gór ę) , w wodzie (skoki do wody) , gry na małym terenie , skoki wzwy Ŝ na ró Ŝne sposoby, skoki i przeskoki w dal, ćwiczenia na przyrz ądach, na małym batucie, ćwiczenia gibko ści itp. Według Ordaliniego przy kształtowaniu zwinno ści nie obowi ązuje dosłowne przestrzeganie zasady pedagogicznej, od prostego do zło Ŝonego". Szybkie wykonywanie do ść zło Ŝonych ru. chów, stale zmieniaj ące si ę sytuacje wymagaj ące zmiany pozycji, postaw i kierunku ruchu-oto podstawowe warunki rozwijania ZW IDOO S CI. Gibko ść Choć gibko ść nie jest przez, wielu naukowców uznawana za cech ę motoryczn ą, lecz anatomiczn ą czy biomechaniczn ą, to jednak niskie wyniki tej cechy u polskich dzieci w wieku przedszkol-nym i wczesnoszkolnym'zac hęcaj ą do zwrócenia na ni ą szczególnej uwagi. Gibko ść polega na zdolno ści wykonywania ruchów obszernych, o du Ŝej amplitudzie, we wszystkich poł ączeniach stawowych. Zdolno ść ta wyst ępuje wtedy, gdy mi ęśnie s ą rozlu źnione, powierzchnie stawowe dość rozległe, torebki stawowe elastyczne, a wi ązadła rozci ągliwe. Jest rzecz ą oczywist ą, Ŝe cecha ta jest wykształcalna na skutek systematycz nych ćwicze ń. Jest to. cecha charakterystyczna dla dziecka we wczesnych st adiach rozwoju, a jej optymalny okres przypada na wiek 9-11 lat.

Według 2. Gilewieza, nadmierny stopie ń gibko ści układu ruchowego czyni go mało przydatnym do akcji ruchowych poł ączonych z wysiłkiem. Ludzie-w ęŜe, 'wyró Ŝniaj ący si ę fenomenaln ą gibko ści ą ciała, bywaj ą zazwyczaj wątłej budowy. Nadmierna gibko ść ciała. roku szk, 1959/60 stwierdził, , Ŝe spo śród WG'%dzieci zakwalifikowanych jako niewydolne-najgorsze wyniki okazały si ę w próbie gibko ści. w normalnych warunkach działania ruchowego zwi ększa statycz-ny wysiłek mięśni, przy wiotkim za ś umi ęśnieniu mo Ŝe doprowadzi ć do uszkodzenia ko śćca. Zwłaszcza u dzieci nadmierna gibko ść bywa powodem zniekształce ń kr ęgosłupa, w czym du Ŝą rol ę odgrywa wiotko ść dzieci ęcej muskulatury (9, s.ZIQ. Najlepszymi ćwiczeniami gibko ści dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym s ą ruchy wahadłowe, rozlu źniaj ące, skłony w ró Ŝnych płaszczyznach, ćwiczenia rozci ągaj ące (np.krótkotrwałe zwisy) , przeploty, pływanie, gry i zabawy odpowiednio dobrane (skr ęty, skłony, wymachy ko ńczynJ, przewroty, a nade wszystko umiej ętno ść rozlu źniania ciała w akcji ruchowej o średnim nat ęŜeniu. 3.3. Uzdolnienia ruchowe W opinii wielu badaczy ludzkiej motoryczno ści przewa Ŝa przekonanie, Ŝe podstawowym warunkiem pomy ślnego rozwoju sprawno ści ruchowej, a w ślad za tym i sprawno ści fizycznej, s ą uzdolnienia ruchowe. Oznaczaj ą one zdolno ść do szybkiego uczenia si ę nowych ruchów, do łatwego przyswajania sobie nowych umiej ętno ści. Panuje te Ŝ opinia, i Ŝ uzdolnienia ruchowe s ą w du Ŝym stopniu zdeterminowane genetycznie, jakkolwiek mo Ŝna je rozwija ć i kształtowa ć w pewnym stopniu w procesie wychowania fizycznego. Tote Ŝ psychologowie oraz trenerzy przypisuj ą du Ŝą wag ę uzdolnieniom ruchowym, albowiem decyduj ą one o potencjalnych mo Ŝliwo ściach rozwijania wszelkiego rodzaju sprawno ści. Łatwo ść przyswajania sobie nawyków ruchowych jest charakte rystyczna dla człowieka (w przeciwie ństwie do zwierz ąt) i wi ąŜe si ę ści śle z rozwojem intelektualnym, z my śleniem, wyobra źni ą, pami ęci ą ruchow ą i przestrzenn ą, zdolno ściami twórczymi itp Uzdolnienia ruchowe przejawiaj ą si ę szczególnie w starszym przedziale wieku przedszkolniego oraz w wi eku wczesnoszkol ńym, kiedy to dziecko potrafi nieraz wykona ć ruchy (czynno ści) widziane po raz pierwszy i nigdy przedtem nie ćwiczone. Oprócz szybko ści uczenia si ę ruchów cennym przejawem uzdolnie ń ruchowych jest łatwo ść "przekształcania przyswojonych nawyków 74. ruchowych na inne, budowania na nich nowych kompoz ycji, podporz ądkowania fragmentów jednych ruchów inunym czynno ściom. W tym zakresie obserwuje si ę znaczne zró Ŝnicowanie mi ędzyosobnicze:od skostniałych, stereotypowych ruchów, do du Ŝej plastyczno ści i inteligencji w motorycznym działaniu" (21, s. 183-14. Uzdolnienia ruchowe mog ą przybiera ć ró Ŝne warianty:mog ą odnosi ć si ę'do uzdolnie ń ogólnych, tj.dotycz ących wszystkich ruchów z jakimi si ę osobnik spotyka, lub uzdolnie ń specjalnych, tj.dotycz ących niektórych tylko czynno ści motorycznych, np.ruchów manualnych, pływania, gimnastyki rytmiczn ej, artystycznej itp. Niektóre uzdolnienia specjalistyczne ujawniaj ą si ę dopiero wówczas, gdy osobnik osi ągnie odpowiedni poziom rozwoju psychofizycznego. Wynika st ąd, Ŝe uzdolnienia ruchowe s ą w pewnym sensie uwarunkowane rozwojem psychofizycznym:osi ągni ęcie pewnej fazy tego rozwoju stwarza warunki ujawni ania si ę okre ślonych uzdolnie ń ruchowych.

3.4. Bodźce, czynniki, warunki i środki oraz metody w wychowaniu fizycznym Bodźce Człowiek poddany jest działaniu najrozmaitszych bod źców pochodz ących ze świata zewnętrznego lub wewn ętrznego, jak bod źce termiczne, chemiczne, mechaniczne, energii promieniowania, ruchowe i inne. JeŜeli bod źce te zadziałaj ą sporadycznie, nieregularnie i s ą krótkotrwałe, wówczas nie wywołaj ą one trwałych zmian w organizmie:dora źne reakcje ustroju nie pozostawiaj ą w nim śladów w postaci zmian o charakterze adaptacjynym. Czynniki W przypadku działania zespołu bod źców o charakterze bardziej trwałym i systematycznym organizm odpowiada na nie zauwa Ŝalnymi zmianami bardziej lub mniej ustabilizowanymi. Taki zespół bod źców o znacz ącym oddziaływaniu na organizm nazywamy czynnikami. W wychowaniu fizycznym takimi czynnikami s ą:czynniki społeczne, mechaniczne, termiczne, chemiczne, energia promieniowania, teren i ruch. Maj ą one fizyczny charakter, s ą 75. uchwytne a nawet wymierne i maj ą wielki wpływ na rozwój somatyczny człowieka oraz na funkcjonowanie układów kr ąŜenia, oddychania, termoregulacji, wydzielania. Wywołuj ą wtedy znaczne zmiany przystosowawcze ustroju. Zmiany te maj ą na celu utrzymanie stanu równowagi ustrojowej, spe łniaj ą funkcj ę regulatorów w ci ągłym procesie przystosowania si ę do zmieniaj ących si ę warunków Ŝycia i pracy. Najwa Ŝniejszym czynunikiem stosowanym w wychowaniu fizycz nym jest ruch. Aktywno ść rvchowa jest najlepszym stymulatorem rozwoju organ izmu, modeluj ącym w sposób najkorzystniejszy jego stan i gotowo ść do efektywnego działania. Powstawanie korzystnych zmian w organizmie zale Ŝy jednak od intensywno ści aktów ruchowych i innych czynników działaj ących na organizm. Wielko ści utrzymuj ące si ę w granicach tolerancji ustroju działaj ą korzystnie, zaś wielko ści przekraczaj ące te granice prowadz ą do zaburze ń, a w ko ńcu do zwichni ęcia równowagi funkcjonalnej. Podobnie niebezpieczny dla ustroju jest brak lub ni edostatek motorycznego wyładowania si ę, brak ruchu, wysiłku fizycznego. Efekty działania czynników w wychowaniu fizycznym b ędą tym lepsze, im korzystniejsza b ędzie sytuacja w jakiej znalazł si ę osobnik b ędący podmiotem naszych zabiegów i stara ń wychowawczo-fizycznych. Musimy zatem proces WF rozpatrywa ć tak Ŝe od strony tych wła śnie sytuacji, które nazywamy warunkami w wychowaniu fizycznym. Warunki Według 2. Gilewicza, do warunków w wychowaniu fizycznym b ędziemy zalicza ć wszystkie okoliczno ści, na których układ nie ma wpływu wychowawca, a kt óre ograniczaj ą swobodę jego-działania i narzucaj ą mu, niezale Ŝnie od jego woli, konieczno ść odpowiedniego doboru środków wychowawczego oddziaływania, metod ę post ępowania i sposób stosowania odpowiednio dobranych środków. Do warunków w wychowaniu fizycznym musimy t ędy zaliczy ć:wiek, płe ć, konstytucj ę wychowywanych, stopie ń ich fizycznego rozwoju, warunki bytu i pracy, stan wypocz ęcia i od Ŝywienia, stan zdrowia, wreszcie tło społeczne, na k tórym przebiega proces wychowawczy i które reguluje ten p roces po my śli własnego interesu. W pewnym sensie warunkiem w wycho 76. wanto fizycznym jest tak Ŝe czas przeznaczony na ćwiczenia fizyczne i na odpoczynek czynny, jak równie Ŝ zasoby terenów, urz ądze ń i sprz ętu do ćwicze ń" (9, s.

61-631. Środki Z kolei środkami nazywamy te zjawiska, przedmioty i sposoby, które ułatwiaj ą, a niekiedy nawet umo Ŝliwiaj ą odpowiedni dobór i wła ściwe stosowanie czynników kształtuj ących człowieka (9, s. 1231. Zgodnie z tym okre śleniem do środków w wychowaniu fizycznym b ędziemy zalicza ć wszelkie postacie ruchu refleksyjnego zarówno w jeg o formach naturalnych, jak chód, bieg, skok, rzut, wspinanie, pchanie, ci ąganie, noszenie, podnoszenie, czworakowanie, pełzanie, pływanie, zwisy i podpory itp., jak równie Ŝ w formach wyspecjalizowanych, zmierzaj ących do sztuki ruchu. TakŜe wszelkie przybory i przyrz ądy intensyfikuj ące ruch oraz wzmagaj ące zainteresowanie ćwicz ących, a w tym instrumenty perkusyjne, b ędziemy zalicza ć do środków. Podobnie wszelkie formy ćwicze ń, gier i zabaw ruchowych oraz sportów zaliczamy do środków, poniewa Ŝ umoŜliwiaj ą nam one odpowiedni dobór czynników wychowania fizycznego. Z uwagi na to, Ŝe ćwiczenia te, zabawy, gry i sporty mog ą odbywa ć si ę w wodzie, na śniegu i lod Ŝie, na przyrz ądach, w sali lub na powietrzu-tak Ŝe i wszelkie wymienione okoliczno ści w jakich odbywa si ę ruch, a wi ęc wod ę, śnieg, lód, przyrz ądy itp.zaliczamy do środków. Środkami b ędą nawet metody pracy, mierniki sprawno ści fizycznej, testy sprawno ści czy uzdolnie ń ruchowych, zasady oceny ucznia z wychowania fizycz nego, sposoby intensyfikowania zaj ęć WP, a tak Ŝe środki audiowizualne jakimi posługujemy si ę w wychowaniu fizycznym, system nagród i kar, rozwi ązania dotycz ące organizacji zaj ęć WP:wszystko to zaliczamy do środków. W tym układzie obejmuj ą one szeroki wachlarz mo Ŝliwo ści skuteczniejszego oddziaływania na rozwój osobowo ści człowieka nie tylko w sensie jego warstwy somatycznej, ale i psychicznej, moralnej i społeczn ej. Metody w wychowaniu fizycznym Mówiąc o metodach pracy WE mamy na my śli ró Ŝne sposoby zmierzaj ące do osi ągania zamierzonych celów i zada ń. Jest oczy 77. wiste, Ŝe zastosowane drogi i sposoby zmierzaj ące do osi ągni ęcia tych celów musz ą uwzgl ędnia ć odpowiednie środki, za pomoc ą których nasi wychowankowie podnios ą poziom swych cech motoryki, osi ągną okre ślone wymagania sprawno ściowe, zdrowotne, intelektualne i społeczno-moralne. A zatem odpowiedni dobór metod uwzgl ędniaj ących wła ściwo ści wieku dzieci ęcego, psychiczne zaanga Ŝowanie naszych wychowanków w działalno ść ruchow ą-jest kwesti ą nader wa Ŝną. Nauczyciel powinien przede wszystkim dobrze pozna ć współczesne kierumki i metody pracy WE z dzieckiem. Pod tym wzgl ędem minione dziesi ęciolecia XX wieku stanowi ą bogat ą mozaik ę kierunków i metod, o których jest mowa. Jakkolwiek dorobek ten w znacznej mierze jest pocho dzenia zagranicznego, to jednak w warunkach współczesnej cywilizacji, wza je mnych mi ędzynarodowych kontaktów, wymiany do świadcze ń, rozwoju nauki i pi śmiennictwa fachowego, środków audiowizualnych itp., obserwujemy wyra źnie zjawisko interferencji, tj, wzajemnego przenikania si ę wpływów i zacierania cech odr ębności. Zjawisko to przybrało dzi ś tak znaczne rozmiary, Ŝe miamy do czynienia ze swoistymeklektyzmem w tej dziedzinie. KaŜdy kraj, ka Ŝde społecze ństwo wybiera z ogólno światowego dorobku takie metody i formy ruchu, które w konkretnych warunkach wydaj ą si ę najbardziej po Ŝyteczne i wła ściwe. Chodzi o lo, aby umiej ęOnie posługiwa ć si ę nimi, zmienia ć je w zale Ŝności od wieku, płci, warunków pracy i zainteresowa ń dzieci a nawet od potrzeb chwili.

Nauczyciel nie powinien hołdowa ć jednej tylko, wybranej metodzie uzurpuj ącej sobie prawo wył ączno ści w pracy. Pamięlajmy, Ŝe rozmaito ść jest najlepsz ą odtrutk ą na nud ę, codzienno ść i jednostajno ść:zaciekawia, pobudza do działania, anga Ŝuje psychicznie, a zatem pot ęguje skuteczno ść zabiegów i stara ń nauczyciela. Usystematyzowanie metod WE jest trudne i skomplikow ane. W polskiej literaturze'fachowej dokonano wielu prób klasyfikacji metod rozpatruj ąc zagadnienie z ró Ŝnych punktów widzenia. Utrudniło to orientacj ę oraz syntetyczne spojrzenie na rozdrobniony materi ał. Tak na przykład w ubiegłych dziesi ęcioleciach jako kryterium podziału obrano cele ogólne (np.metody czynnego wypoczynku, trening u sportowego, prowadzenia zaj ęć WP, nauczania ruchu itp) , b ądź te Ŝ cele szczegółowe (np.metody harfo 78. wanta, wyrównywania i korekcji postawy ciała, nauc zania pasz, czególnych dyscyplin WF i sportu, jak:gimnastyka, pływanie, le kkoatletyka, piłka siatkowa, ły Ŝwiarstwo, ta ńce itp) . Bardzo popularne było kryterium podziału według twó rców metod i ich głównych popularyzatorów. W tym przypadku mo Ŝemy rozró Ŝni ć metody pomy ślane kompleksowo, syntetycznie, jak np.metoda G. Heberta, K. Gaulhofera i M. Streicher, oraz bardziej wybiórczo, jak metody prac y z małymi dzie ćmi E. Falk, T. G. Thulma, z dziewcz ętami i kobietami-E. Bjórksten. A. Bertram, S', i M. Medau, z młodzie Ŝą męsk ą-N. .Bukh. Były te Ŝ popularyzowane próby klasyfikacji metod WE z punkt u widzenia partycypacji zmysłów w procesie WP, np.metoda ogl ądowa, metoda oddziaływania sensorycznego z wył ączeniem analizatora wzroku, metoda słowna oraz dzia łania praktycznego. Ostatnie dziesi ęciolecia po drugiej wojnie światowej wzbogaciły liczb ę i rodzaj metod WF, co jeszcze bardziej skomplikowało spraw ę, a jednocze śnie zainspirowało niektórych metodyków WE do bardziej syntetycznego i nowoczesnego spojrzenia na to zagadnienie. Do autorów tego rodzaju kompleksowej systematyki na le Ŝą:S. Strzy Ŝewski. W. Gniewkowski, J. Bielski, ćW niniejszej ksi ąŜce prezentujemy systematyk ę W. Gniewkowskiegogłównie dlatego, i Ŝ uwzgl ędnia ona metody znajduj ące powszechne zastosowanie w pracy z dzie ćmi w wieku przedszkolnym. Metody prowadzenia zaj ęć WF oraz stymulowania samorzutnej działalno ści ruchowej dziecka (uczniak 1. Metody twórcze 1. Propedeutyka twórczej aktywno ści ruchowej a. Samorzutna działalno ść jako czynnik wzbogacaj ący-psychoruchowe do świadczenia dziecka. ć 1. Strzy Ŝewski S. :Wychowanie w klturze fizycznej. Systematyka metod. Wych. Fiz, i Mig. 'Szk, "1985 nr 9. 2. Gmewkowski W.

:Próba uproszczenia systematyki metod WF i uprzyst ępnienia jej nauczycielom przedszkoli i szkół. Kultura Fizyczna"1983 nr 7/83. Bielski Ja Klasyfikacja metod wychowania fizycznego . , Wycn. Yiz, i Mig. Szk, "1982 nr 3. III. b. Próby zastosowania najwła ściwszych rozwi ązań ruchowych w ró Ŝnych sytuacjach (me (oda prób i bł ędów) c. Zabawy tematyczne (twórcze) i konstrukcyjne Metody prowadzenia zaj ęć WE a. Metoda opowie ści ruchowej b. Metoda gmunastyki twórczej (ekspresyjnej) R. Uabanac. Praca szkolna (Schulwerk) K. Orffad. Gimnastyka rytmiczna A, i M. KniessówOdtwórcze metody prowadzenia zaj ęć WFZabawy na śladowcze Metoda zabawowa-naśladowcza Metoda bezpo średniej celowo ści ruchu (zadaniowa) Metoda ścisła Metoda programiowanego nauczania oraz małych obwodó w Metody i formy intensyfikuj ące zaj ęcia WF 1. Metoda stacyjna (obwodowa) 2. Metoda zada ń dodatkowych 3. Tory przeszkód i ście Ŝka zdrowia 4. Wiązanie ruchu z muzyk ą i rytmem 5. Praca w małych grupach 6. Współzawodnictwo jako doping do intensywniejszego w ysiłku. IV. Metody nauczania ruchu 1. Metoda syntetyczna 2. Metoda analityczna 3. Metoda zło Ŝona (kombinowana) ćNale Ŝałoby wspomnie ć jeszcze o dwóch grupach metod, które s ą stosowane w wielu działach wychowania, czy przedmi otach nauczania. Choć wyst ępuj ą tak Ŝe w wychów aniu fizycznym, nie s ą dla tego działu specyficzne, a mianowicie:Metody wychowawczego oddz iaływania:metody oparte na osobistym wpływie nauczyciela. nienid jej nauczycielom przedszkoli i szkół. , Kultura fizzczna 1983 nr 778. metody wpływu sytuacyjnego metody wpływu społeczne go Metody przekazywania wiadomo ści przekazywanie uwag, informacji i wiadomo ści w toku pracy ( ćwicze ń) dziecka rozmowy z dzie ćmi pogadanka swobodne wypowiedzi dzieci na tematy zwi ązane z WFzabawy i gry dydaktyczne bezpo średnie obcowanie z ksi ąŜką i obrazkami o interesuj ącej nas tematyce obserwacja imprez sportowych oraz udział dzieci w orga-nizowanych dla nich imprezach rekreac yjna-sportowych. 3.5. Tre ść, idea, forma i cecha ruchu Rozwój motoryczny dziecka w ęyra Ŝa si ę w tym, Ŝe wraz z wzrastaniem, ró Ŝnicowaniem i dojrzewaniem jego narz ądów i układów pojawiaj ą si ę, oprócz podst ąwowych, coraz to nowe ruchy:dziecko uczy si ę zło Ŝonych czynno ści. Jego motoryczne zachowanie si ę jest coraz bardziej celowe i inteligentne. 2. Gilewicz w ka Ŝdym ruchu człowieka wyodr ębnia tre ść, ide ę, form ę i cech ę ruchu (9, s. 185, 187.

Tre ść ruchu Tre ść ruchu okre śla jego cel i rodzaj, do jakiego mogliby śmy zaliczy ć dan ą czynmość. Z post ępem intelektualizacji dziecko d ąŜy do coraz bardziej celowego zachowania si ę w ró Ŝnych sytuacjach uraz zwi ększania elastyczno ści zachowa ń, a zatem i ruchów, jakie sobie przyswoiło i jakimi dysponuje. Bogacą si ę zatem tre ści jego ruchów. Idea ruchu Idea ruchu, to cel jakiemu on słu Ŝy lub motyw, jakim si ę kieruje dziecko podejmuj ące jak ąś świadomi ą działalno ść ruchow ą (potrzeba Ŝyciowa, rozrywka, przechadzka, poczucie obowi ązku itp. ) .6-Wychowanie fizyczne. Forma ruchu Formę ruchu stanowi zewn ętrzny przejaw, ruchu, u którego podło Ŝa le Ŝą procesy koordynacyjne w układzie nerwowo-mie ś III OWyDl. Forma mo Ŝe by ć w wychowaniu fizycznym rozumiana jako organizacyjn e odmiany pracy z uczniami, np.forma frontalna, grupowa, indywidual na. Pod poj ęciem formy rozumiemy tak Ŝe sposób ustawienia ćwicz ących, przemieszczania grup, czas trwania ćwicze ń, przerwy, komendy itp. MoŜemy mówi ć o lekcji jako formie zaj ęć WP, o zaj ęciach pozalekcyjnych, imprezach, zawodach, wycieczkach. Wszystko to s ą formy, tj.zewn ętrzne przejawy stosowanych metod nauczania. Cecha ruchu Cecha ruchu (lub cecha motoryczna) to ładunek siły, szybko ści, wytrzymało ści, zwinno ści itp., zawarty w danym ruchu (czynno ści) . Zwykle jedna z cech ruchu dominuje w śród wielu wyst ępuj ących jednocze śnie w tej samej czynno ści ruchowej. Ta-wła śnie cecha ruchu wyst ępuje znacznie wyra źniej, nie pozostawiaj ąc wątpliwo ści co do tego, jak zakwalifikowa ć dan ą czynno ść. Warto przeanalizowa ć te ruchy i czynno ści, które stanowi ą podstawow ą baz ę rozwoju motoryczno ści dziecka. Opanowane w pierwszej kolejno ści (najwcze śniej) , pozwalaj ą dziecku doskonali ć je, stosowa ć najrozmaitsze sekwencje tych ruchów oraz tworzy ć coraz to nowe odmiany w miar ę umysłowego rozwoju dziecka i dojrzewania jego narz ądów i układów. Bieg-jest ulubion ą i najcz ęstsz ą form ą ruchowego wy Ŝycia si ę dziecka przedszkolnego, niezale Ŝnie od płci, wieku czy środowiska, z którego pochodzi. Bieg jest doskonałym ćwiczeniem układu sercowa-naczyniowego, oddechowego i innych, daje ra'do ść Ŝycia, a jego ró Ŝnorodne odmiany i formy daj ą wiele emocji, prze Ŝyć i ruchowego zaanga Ŝowania. Stosowany na krótkich odległo ściach, w zabawie czy w działalno ści sportowo-rekreacyjnej, kształci szybko ść:prowadzony dłu Ŝej-w coraz wi ększej. *ierze wyrabia wytrzymało ść. W pracy WE bieg jest cz ęsto wpro. wadzany jako element zabaw i gier lub w postaci ćwicze ń rytmicznych i w ta ńcach ludowych' (narodowych) , w których szczególn ą uwag ę zwraca si ę na lekko ść i estetyk ę. Skok jest ćwiczeniem wszechstronnym, bardzo intensywnym jest e ksplozj ą siły, przy czym wymaga zdecydowania i koordynacji n erwowo-mi ęśnowej. W starszym wieku przedszkolnym najbardziej atrakcyj ną form ą dla dziewcz ąt s ą podskoki, za ś dla chłopców skoki w dal, w gł ąb i wzwy Ŝ, jak równie Ŝ przeskoki przez przeszkody. W miar ę krzepni ęcia organizmu i dojrzewania systemu nerwowego, dzie cko pokonuje trudno ści koordynacyjne wyst ępuj ące w jego działalno ści rekreacyjna-sportowej. Typową trudno ści ą jest np.zdecydowanie si ę we wła ściwej chwili na silne odbicie w skoku.

Opanowanie tej umiej ętno ści sprawia mu du Ŝą satysfakcj ę i poprawia wynik, którym starsze dziecko przedszkolne zaczyna si ę interesowa ć. Rzut jest dla dziecka bardziej ćwiczeniem koordynacyjnym ni Ŝ siłowym z uwagi na słabo jeszcze rozwini ęte zdolno ści nerwowo-ruchowe. Przy cz ęstym stosowaniu rzutów w ró Ŝnych odmianach staj ą si ę one coraz atrakcyjniejsz ą czynno ści ą o charakterze rekreacyjna-sportowym. Zastosowanie rzutów na zaj ęciach WFjest du Ŝym urozmaiceniem z uwagi na to, Ŝe zawsze towarzyszy im zastosowanie przyboru (worecze k, piłeczka, kasztany, szyszki, kule śnie Ŝne itp) , a tak Ŝe docelowa forma ruchu (Kto ug Ŝej? :Aro dalej? :Kro rrq ń u cel? ) Cz ęsto przy rzucie nast ępuje chwyt, z którym dzieci maj ą spore kłopoty, albowiem czynno ść ta wymaga jeszcze wi ększej koordynacji ni Ŝ rzut. Nie oznacza to by śmy mieli eliminowa ć chwyt, lecz przeciwnie, powinni śmy cz ęsto t ę czynno ść wprowadza ć celem, przetarcia dróg"nerwowo-ruchowej koordynac ji. Zwis i wspinanie-to czynno ści o charakterze siłowym, przy czym zaanga Ŝowane s ą tu głównie ramiona i pas barkowy. Zwisy i podpory w najrozmaitszej formie, a tak Ŝe wspinanie, s ą czynno ściami o duŜej intensywno ści wysiłku, a mimo to lubiane przez dzieci, które p asjonuj ą si ę ćwiczeniami na przyrz ądach, konarach drzew, trzepakach, płotach itp. Są one bardzo dla dzieci po Ŝądane ze wzgl ędu na zbieranie do świadcze ń ruchowych, rozwijanie'siły, odwagi i zdecydowania, jak równie Ŝ z uwagi na to, Ŝe sprawiaj ą dzieciom satysfakcj ę wdrapywania si ę wysoko i patrzenia na świat z góry. 4. FUNKCJE WMCHOWANIA FIZYCŁNEGO. 4.1. Stymuluj ące działanie czynników Czynuniki wykorzystywane w procesie wychowania fizy cznego wpływaj ą pobudzaj ąco, usprawndaj ąco i o Ŝywiaj ąca na rozwój i funkcjonowanie wszystkich układów i organów ciała (p.str. 72) . Nazwano je dlatego "stymulatorami", które dzielimy na-biologiczne i społeczne. Do pierwszych nale Ŝą m.in.ruch, powietrze, sło ńce, woda, po Ŝywienie, teren i inne, do drugich natomiast-zwyczaje i obyczaje, sta ndard Ŝyciowy (warunki ekonomiczne) , stosunek środowiska społecznego do wychowania fizycznego, uświadomienie rodziców i rodze ństwa o korzy ściach płyn ących z procesu wychowania fizycznego, wzory osobowe, tradycje itp. Do najwa Ŝniejszych czynników stymuluj ących rozwój i sprawno ść'fizyczn ą osobnika zaliczamy r u c h. Rozporz ądzamy ogromnymi materiałem dowodowym, Ŝe ruch, aktywno ść ruichowa, stanowi ą pot ęŜny czynnik stynuuluj ący. Sprawiaj ą, i Ŝ w przeciwie ństwie do maszyny, jako dzieła r ąk ludzkich, która zuŜywa si ę, oblu źnia i ściera, wspaniała maszyna biologiczna, jakim jest organizm ludzki, i wszelkie jej mechanizmy w trakci e działania krzepn ą, wzmacniaj ą si ę i doskonl ą. Ma to olbrzymie znaczenie tak Ŝe w działalno ści pedagogicznej, albowiem zgodnie z zasad ą niepodzielnej jedno ści ustroju stynwluj ące oddziaływanie na organizm pobudza do rozwoju nie tylko morfologiczne cechy os obnicze oraz motoryczno ść człowieka, ale równie Ŝ układy i narz ądy wewn ętrzne, a tak Ŝe mechanizmy Ŝycia psychicznego:od świe Ŝa umysł i staje si ę niezast ąpionym środkiem wychowania moralnego, estetycznego i społecznego. Wszelako musimy sobie zdawa ć spraw ę z tego, Ŝe wszelkie chroniczne przeci ąŜenie organizmu (zwłaszcza młodego) , wszelka 84. eksploatacja ustroju w pracy, czy te Ŝ w sporcie jest nadu Ŝyciem samego układu ruchu, jak i funkcji wielu układów i narz ądówśei ślez nim zsynchronizowanych. Dlatego z nale Ŝyt ą troska i umiarem nale Ŝy podchodzi ć do dłu Ŝej trwaj ący eh wysiłków i obci ąŜeń dzieci w wieku przedszkolnym i wezesnoszkolnym, a zwłaszcza

do wczesnej specjalizacji sportowej, b ądź do obci ąŜania dzieci zbyt ci ęŜką prac ą. Jeśli obci ąŜenie podprogowe dzieci daje w wychowaniu fizycznym znikome efekty, to obci ąŜenie ponad miar ę moŜe wyrz ądzi ć organizmowi znaczne szkody. St ąd pochodzi zasada optymalnej dawki ruchu, która w w ieku przedszkolnym i wczesnoszkolnymjest wprawdzie znacznie wi ększa ni Ŝ si ę nam na ogół wydaje, ale której nie niale Ŝy przekracza ć. 4.2. Funkcja adaptacyjna wychowania fizycznego Punkcja ta polega na kształtowaniu zdolno ści przystosowawczych ustroju do zmieniaj ących si ę warunków Ŝycia i pracy (nauki) , do' środowiska materialniego i społecznego, do wła ściwo 5 ciklimatu, temperatury, ci śnienia i wilgotnio ści powietrza, a tak Ŝe do wysiłku fizycznego oraz do pokonywania ró Ŝnych trudno, ci jakie przyniósł Ŝycie, nauka, sport itp. Czynun ą form ą adaptacji jest tzw.hartowanie, które polega na pod wyŜszaniu granic tolerancji ustroju na bod źce czy czynuniki oddziaływaj ące na mJodyorganizm ze strony środowiska. I tu pomy ślne efekty adaptacji zale Ŝą w du Ŝej mierze od intensywno ści czynników wywołuj ących okre ślone zmiany w organizmie. Wielko ści utrzymuj ące si ę w granicach tolerancji ustroju powoduj ą zwykle zmienny korzystne, natomiast wielko ści przekraczaj ące te granice (np.zbyt niska temperatura, zbyt silne wiatry, zanurzanie rozgrzan ggo ciała w zbyt zimnej wodzie) powoduj ą znaczny'niekiedy zaburzenia równowagi funkcjonalne j ustroju. Wobec coraz bardziej zaznaczaj ącego si ę komfortu cywilizacyjnego oraz urbanizacji konieczne jest instalowanie pewnych szt ucznych przeszkód o charakterze sprawno ściowym do pokonania na terenie przedszkola, szkoły, czy najbli Ŝszego otoczenia. Dlatego te Ŝ wyposa Ŝamy sale gimnastyczne w sztuczne przyrz ą 85. dy, które imituj ą drzewa, płoty, kłody poło Ŝone przez rzek ę:natomiast teren urozmaicany ró Ŝnymi tunelami, słupami itp. Budujemy równie Ŝ sztuczne tory przeszkód, ście Ŝki zdrowia, równowa Ŝnie, zje ŜdŜalnie, wzgórki do zje ŜdŜania na sankach, sztuczne lodowiska, ustawiamy znaki drogowe itp. Działalno ść sportowa daje wiele okazji do adaptacji organizmu do wysiłku, zmiennych wpływów atmosferycznych, pogodowych, do w alki z przeciwno ściami, do współzawodnictwa, współpracy i samodzielnego podejm owania decyzji. St ąd wniosek, Ŝe najlepszym sposobem na adaptacj ę organizmu dzieci jest podejmowanie przez nie ró Ŝnorodnej działalno ści rekreacyjna-sportowej, udział w zaj ęciach WE organizowanych przez przedszkole lub szkoł ę. Zagadnienia adaptacji komplikuj ą si ę bardziej, gdy we źmiemy pod uwag ę dwa czynmiki:1) wrodzone, wewn ątrzpochodne (endogenne) oraz 2) środowiska otaczaj ącego (egzogenne) w sensie biofizycznym i społecznym . JeŜeli chodzi o czynmiki wrodzone, jest to zespół wrod zonych cech zdeterminowanych genetycznie (odziedziczonych po ro dzicach) , natomiast czynniki egzogenne stanowi ą bardzo du Ŝe pole działania wychowawczego polegaj ącego na modelowaniu pewnych cech w ci ągu całego Ŝycia, a zwłaszcza w dzieci ństwie. Czynniki wrodzone nie stwarzaj ą niektórym ludziom pomy ślnych perspektyw rozwojowych. Jak twierdzi Maciej lłłowiecki, mniej wi ęcej co czterdzieste dziecko rodzi si ę dzisiaj z powa Ŝną wad ą rozwojow ą lub chorob ą uwarunkowan ą dziedzicznie, gdzie zabiegi i starania wychowawczo-fizyczne mog ą przynie ść do ść ograniczone efekty w sensie przystosowania osobnika do Ŝycia we współczesnym świecie. W tych przypadkach człowiek pozostaje cz ęsto inwalid ą przez całe Ŝycie. "Przyroda-twierdzi M. Błowiecki-dokonuje selekcji osobników obci ąŜonych wadami w sposób tyle prosty, co okrutny:gin ą one zanim zd ąŜą si ę rozmno Ŝyć i przekaza ć swe wady potomstwu.

Staro Ŝytni Grecy na swój sposób dokonywali podobnej selek cji:zrzucali słabe, niedorozwini ęte dzieci ze skały tarpejs. Y lłłowiecki M. O zatruciu genów i umgsłóu. , Polityka"nr 15 z dnia l 2 lVl 975 r., s.6. klej niedługo po ich urodzeniu. Współczesna medycyna czyni akurat odwrotnie:działaj ąc w imi ę post ępu społecznego i dla dobra jednostki podnosi za pomoc ą najnowocze śniejszych środków i metod bardzo znacznie procent prze Ŝywalno ści noworodków. W ten sposób doprowadza osobniki z wadami dziedzicz nymi do wieku zdolno ści reprodukcyjnej, a przez to zwi ększa obci ąŜenia przyszłych pokole ń"'. Pojawianie si ę coraz to wi ęcej osobników z makro-i mikrouszkodzeniami mózgu, osobników słabych, o zmniejszonych zdolno ściach adaptacyjnych-stwarza ogromne kłopoty i ci ęŜary dla rodziców, placówek wychowawczo-dydaktycznyc h i całego społecze ństwa. Przed wychowaniem fizycznym roztaczaj ą si ę w tej dziedzinie bardzo trudne problemy i zadania, które staraj ą si ę rozwi ązać szkoły specjalne, zakłady wychowawcze specjalnej troski itp. JeŜeli chodzi o zaadaptowanie si ę do środowiska naturalnego, to obserwujemy post ępuj ące zjawisko coraz wi ększego zagro Ŝenia dla zdrowia i rozwoju człowieka z uwagi na dewastacj ę tego środowiska. Źródłem zagro Ŝenia jest fizyczne, chemiczne i biologiczne ska Ŝenie środowiska, jak równie Ŝ czynniki społeczne, lNajgorszejest ska Ŝenie powietrza"wody i Ŝywności. Roślinno ść okr ęgów przemysłowych zawiera przeci ętnie 7 razy wi ęcej metali ci ęŜkich ni Ŝ ro ślinno ść z okr ęgów rolniczych. W Ŝywności stwierdza si ę obecno ść antybiotyków i pestycydów. WaŜne jest, aby śmy zdawali sobie spraw ę, w jaki sposób nale Ŝy zapobiega ć i zwalcza ć szkody spowodowane przez dewastacj ę i zatrucie środowiska przy zastosowaniu środków wychowania fizycznego, a zwłaszcza ruchu. JeŜeli człowiek znajdzie si ę w środowisku oddziaływania silnych bod źców dźwi ękowych, to jako normalna oznaka adaptacji wyst ępuje zmniejszona wra Ŝliwo ść na te bod źce, przyt ępienie słuchu oraz szereg reakcji ze strony układu nerwowego, wewn ątrzwydzielniczego, metabolizmu itp. Wyst ępuj ą zatem patologiczne objawy działalno ści tych silnych bod źców, a prowadz ą one z biegiem czasu do owrzodze ń Ŝoł ądka i dwunastnicy, choroby nadci śnieniowej, nerwic neurowegetatywnych, bólów głowy i tp. IZIV 1975, s.6. Bod źce wywołuj ące tak znaczne zmiany w organizmie (zwane, stresser ami') działaj ą szczególnie intensywnie w warunkach środowiska miejskiego i uprzemysłowionego. Stwierdzono przy tym, Ŝe przy stanach napi ęć, niepokojów i destrukcyjnego wpływu środowiska wi ększych aglomeracji, naturalna ziele ń, spokój pól, lasów i parków stanowi środek znacznie bardziej łagodz ący ni Ŝ środki farmakologiczne. Jeśli dodamy do tego ruch rekreacyjna-sportowy w konta kcie z przyrod ą, wówczas koj ący wpływ tych czynników staje si ę znacznie bardziej efektywny. I na odwrót:brak zieleni, świe Ŝego powietrza, sło ńca, ruchu, szarzyzna Ŝycia wśród murów, asfaltu i bruków, sztuczne światło, pogo ń za uciekaj ącą chwil ą-to typowe czynniki nerwicorodne. Jedn ą z najgorszych plag współczesnej cywilizacji techni cznej trapi ącą głównie dzieci-s ą wypadki drogowe. Dzieci ponosz ą tu najbole śniejsze i najwi ększe ofiary przez nie świadomo ść, nieostro Ŝność i brak zdolno ści szybkiego reagowania na zagro Ŝenie ze strony pojazdów. Wychowanie fizyczne mo Ŝe przyj ść tu z wydatn ą pomoc ą przez wprowadzanie odpowiednio dobranych zabaw i ćwicze ń orientacyjna-porz ądkowych, przez kształtowanie szybko ści reakcji na bod źce wizualne, akustyczne i sytuacyjne, przez u świadamianie o niebezpiecze ństwach na jezdni, wyja śnienie znaków i

świateł drogowych oraz przez ogólne usprawnienie, kt óre daje szanse lepszego radzenia sobie w niebezpiecznych sytuacjach. Podobnie rzecz si ę ma z niebezpiecze ństwem manipulowania czy te Ŝ potr ącania starych, metalowych przedmiotów znalezionych w tere nie, pochodz ących z czasów ostatniej wojny. Same pouczenia, aby si ę tych rzeczy wystrzega ć nie zawsze s ą skuteczne. Organizowanie w ramach wychowania fizycznego wyciec zek, obozów, zaj ęć terenowych na koloniach itp., dostarcza najlepszych okazji do wła ściwego zachowania si ę w przypadku znalezienia Ŝelastwa niewiadomego pochodzenia. Zaj ęcia WF prowadzone na powietrzu, w terenie stwarzaj ą niemal na ka Ŝdym kroku okazj ę do napotykania przejawów ró Ŝnego rodzaju dewastacji naturalnego środowiska dokonanej przez człowieka. Wskazywanie takich przykładów, kształtowanie czynne j postawy wobec zła, oczyszczanie terenu przedszkola, czy najbli Ŝszego środowiska z odpadków i śmieci, opieka nad zieleni ą, . kwiatami, dokarmianie ptaków w zimie-oto przykłady zabiegów wychowawczych łagodz ących trudno ści adaptacyjne. TakŜe nadzór i przestrzeganie przed skutkami zabaw na b udowie, na je'złni i drodze, na wysypiskach, w gliniankach lub wykopach piasku i Ŝwiru, przed k ąpiel ą w niedozwolonych miejscach, je ŜdŜeniem na ły Ŝwach na stawach, sadzawkach, jeziorach i rzekach, przed piciem wody z nieczystyc h studni i z akwenów wodnych, uprawianiem rekreacji ruchowej w miejscach zadymion ych, zakurzonych, w pobli Ŝu śmietnisk i wysypisk itp.-to przykłady tego, co mo Ŝemy zrobi ć dla zdrowia i bezpiecze ństwa naszych podopiecznych. Adaptacja do środowiska społecznego bardzo si ę w naszych czasach skomplikowała i pogorszyła. Do przeszło ści nale Ŝy taki układ stosunków społecznych, w którym jednos tki były ści śle ze sob ą zwi ązane w kr ęgu rodzinnym, czy s ąsiedzkim. Takie tradycyjne struktury były bardziej uporz ądkowane. Rygorystycznie strze Ŝono ich przez konwencje społeczne, zwyczajowe, przezprzymusobyczajowy czy rodzinny. Nowe zwi ązki mi ędzyludzkie zmierzaj ą do rozbicia struktury patriarchalnej i przekształcenia jej w struktur ę pokoleniow ą, a jednocze śnie bazuj ą na przelotnym charakterze, zwi ązków interpersonalnych zarównio w przedszkolu, w sz kole, jak i w społecze ństwie dorosłych. Nietrwało ść tych zwi ązków jest przeszkod ą w rozwijaniu si ę gł ębszych uczu ć przyja źni. Dzieci przyzwyczajaj ą si ę do szybkich zmian w swoich grupach, klasach, zespo łach nieformalnych, do szybkich zmian wychowawców, naucz ycieli. Przenoszone z miejsca na miejsce, przejawiaj ą na ogół brak zaanga Ŝowania-w pracy, zabawie, czy sportach, na zaj ęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych, w kołach zainteresowa ń itp. Nauczyciele przejawiaj ą mniejsz ą trosk ę o wyniki pracy wychowawczo-dydaktycznej, pozbawieni s ą satysfakcji, jak ą, daje obserwowanie rozwoju i post ępóv dziecka w ci ągu dłu Ŝszego okresu. W tej sytuacji jedna sprawa zdaje si ę jaskrawo oczywista:w celu lepszej adaptacji do szybko zmieniaj ącego si ę środowiska społecznego musimy umie ć działa ć na takim poziomie zdolno ści przystosowawczych, jakiego nigdy wcze śniej nie wymagano od ludzi. JeŜeli dodamy do tego presj ę wywieran ą przez przedszkole, szkoł ę i dom, coraz to nowe obowi ązki, wymagania i rygory, 89. przyspieszony przepływ informacji i zdarze ń, hałas, zgiełk, po śpiech itp., to łatwiej zrozumiemy, i Ŝ w tych warunkach bardzo trudno jest rozwin ąć w całej pełni zdolno ści przystosowawcze, jakich oczekujemy od dzieci, kt óre maj ę sobie radzi ć we współczesnym Ŝyciu. Te wła śnie czynniki doprowadzaj ą do patologizacjistosunków w placów kach wychowawczo-o światowych, w szkole i w społeczno ściach pozaszkolnych, na skutek czego mno Ŝą si ę ró Ŝnego rodzaju nerwice, choroby psychiczne oraz naras taj ą tendencje konfliktowe, które niekiedy przybieraj ą nawet formy sadystyczne.

Tendencje te s ą pot ęgowane przez alkoholizm rodziców i młodocianych, ro zbicie rodzin i zanik zasad moralnych. Jak wykazuj ą szerokie obserwacje i badania, metody i techniki w ychowania maj ą doniosłe znaczenie dla kształtowania si ę stosunków mi ędzyludzkich. Szczególne walory w tej dziedzinie prezentuj ą metody i techniki stosowane w wychowaniu fizycznym i sporcie. Postawa społeczna wychowanka kształtuje si ę w sposób najbardziej ewidentny poprzez działania w grupie, przez formy stosowane w ćwiczeniach z partnerem lub grup ą, przez stosowanie współzawodnictwa i walki sportow ej. Przez zabawy i gry najbardziej niwelujemy egocentry zm dziecka, który mo Ŝe utrudni ć adaptacj ę przez przeradzanie si ę w skrajny egoizm. Te formy zaj ęć ruchowych najlepiej przysposabiaj ą do przestrzegania ustalonych reguł, a zatem do respektowania prawa. Poprzez zabawy i inne formy działania w małych grup ach dajemy okazj ę do współpracy ukierunkowanej na wspólne zadania" który ch wykonanie łatwo sprawdzi ć oraz sugerujemy podporz ądkowanie własnych ambicji i celów dla dobra całej g rupy. W czasie ćwicze ń i zabaw terenowych oraz wycieczek, zwłaszcza na ko lonii, dzieci ucz ą si ę samodzielno ści, maj ą okazj ę do wzmacniania wi ęzówprzyja źni, cementowania zespołów i grup przez wspólne prze Ŝycia. MoŜna by zatem nazwa ć ró Ŝne formy działalno ści ruchowej w grupach swoist ą "szkoł ą Ŝycia'. Tego rodzaju, szkoła Ŝycia"przydaje si ę najlepiej dzieciom rozpieszczonym, opóźnionym w rozwoju społecznym czy umysłowym na skutek niesprzyjaj ących czynników społeczno-kulturowych, dzieciom izolowany m przez rodziców lub okre ślone okoliczno ści od równie śników itp. Takie dzieci napotykaj ą szczególnie w pierwszych miesi ącach i latach szkolnych olbrzymie trudno ści 90. w adaptacji do społecznych wymaga ń stawianych przez szkoł ę, a tak Ŝe w Ŝyciu pozaszkolnymi. Dlatego konieczny jest dla nich cho ćby tylko roczny pobyt w przedszkolu celem doprowadzenia do niezb ędnego minimum dojrzało ści emocjonalnej i społecznej. Rola przedszkola, a nast ępnie szkoły i całego społecze ństwa odpowiedzialnego w znacznej mierze za prawidłowo przebiegaj ący proces adaptacji młodych osobników do potrzeb współczesnego Ŝycia oraz wci ąŜ pogarszaj ących si ę warunków ekologicznych polega na:ograniczeniu czynników nega tywnych, na intensyfikowaniu czynników stymuluj ących zdrowie i rozwój, głównie przez środki i metody stosowane w WF, na zachowaniu wła ściwych proporcji mi ędzy bodzcami rozwojowymi oraz dostosowaniu ich charakteru i siły oddziaływan ia do potrzeb rozwojowych dzieci i młodzie Ŝy. Jest to funkcja pedagogiczna, niezale Ŝnie od tego, czy pełni j ą nauczyciel, rodzina, lekarz, higienista, czy te Ŝ instytucje i organizacje do tego powołane. 4.3. Funkcja kompensacyjna wychowania fizycznego Spełnienie tej funkcji polega na wyrównywaniu bilan su ruchowego człowieka, oboj ętne czy znajduje si ę w przedszkolu, szkole, czy w biurze, urz ędzie czy zakładzie usługowym. Jak wiadomo dziecko w wieku przedszkolnym i w pierw szych latach wieku szkolnego potrzebuje dla swego prawidłowego rozwoju około 5-6 godzin ruchu dziennie. Dopiero przy takiej dawce bilans ruchowy dziecka je st wyrównany. Tymczasem organizacja Ŝycia przedszkolnego i szkolnego coraz bardziej zmie rza ku zaj ęciom obci ąŜaj ącym władze psychiczne, intelektualne, ze szkod ą dla rozwoju somatycznego i motory cznego. JeŜeli dodamy do tego du Ŝe zainteresowanie dzieci w domu zaj ęciami technicznymi, plastycznymi, zabawkami i grami dydaktycznymi, ogl ądaniem audycji telewizyjnych, jak leci", to oka Ŝe si ę, Ŝe wyładowanie motoryczne, zabawa, działalno ść rekreacyjna-sportowa schodz ą na coraz dalszy plan w programie dnia dziecka. W tej sytuacji wychowanie fizyczne w placówkach o światowa-wychowawczych z trudem i raczej w sposób symboliczny usiłuje przywróci ć niezb ędną dla rozwoju psychofizycznego równowag ę bilansu czynników przez or 9 l.

ganizowanie zaj ęć obowi ązkowych, przerw rekreacyjna-sportowych, gimnastyki poranunej, spacerów, wycieczek, kompletów gimnastyk i rytmicznej oraz ró Ŝnego rodzaju akcji i imprez uwzgl ędniaj ących ruch, wysiłek fizyczny, współzawodnictwo sportowe. Celem ich jest od świe Ŝenie przeci ąŜonego umysłu, przewentylowanie płuc, oŜywienie funkcji ró Ŝnych układów i organów oraz wprowadzenie odpr ęŜenia i rado ści Ŝycia przez ruchowe wy Ŝycie SI Ę. 4.4. Funkcja korekcyjna wychowania fizycznego Funkcja ta polega na ingerencji pedagogiczna-leczni czej w takich przypadkach, gdy szkody poczynione organizmowi przybrały ju Ŝ takie formy, które wskazuj ą na wyra źne deformacje. Zaj ęcia korekcyjne sprowadzaj ą si ę zatem do zabiegów terapeutycznych, w których dziecko powinno bra ć aktywny, świadomy udział. Taka konieczno ść wyst ępuje zawsze tam, gdzie zawiodła kompensacja jako sy stem działa ń profilaktycznych. Nie obejmuje ona samej tylko korekcji postawy ciała , która nas szczególnie interesuje, ale równie Ŝ wady wymowy (ortofoni ę) , wady wzroku (ortooptyk ę) , wady zgryzu (gimnastyk ę ortodontyczn ą) a tak Ŝe wady wyst ępuj ące na tle zaburze ń rozwoju somiaWcznego lub rozwoju motory KI Ró Ŝnic ę mi ędzy kompensacj ą (wyrównywaniem) a korektyw ą (poprawianiem) najlepiej przedstawił w sposób pogl ądowy prof. 2.Gilewicz:. JeŜeli mój zegarek nieco si ę spieszy lub opó źnia, to wyrównanie tej drobnej nieprawidłowo ści mog ę dokona ć sarn, przez prosty zabieg przesuni ęcia regulatora w odpowiedni ą stron ę. Niepotrzebne s ą do tego wiedza i umiej ętno ści zegarmistrza. JeŜeli natomiast zegarek zupełnie si ę rozregulow ał, staje, nie spełnia nale Ŝycie funkcji, do której jest przeznaczony, to wówcz as musz ę go odda ć zegarmistrzowi do naprawy. Podobnie rzecz ma si ę z kompensacj ą (wyrównywaniem) , której mo Ŝe dokona ć ka Ŝdy nauczyciel, je Ŝeli wie o co chodzi, zdaje sobie spraw ę, jakie niebezpiecze ństwo grozi postawie ciała wychowanka b ądź fumkcjiokre ślonych układów i organów wewnętrznych. Zapobieganie tym niebezpiecze ństwom nazywamy profilaktyk ą. Natomiast ko 92. rektywa jest systemem oddziaływa ń spec j alistycznych wymagaj ących zawsze współpracy z lekarzem. Polega na zabiegach przeprowadzanych przez wykwalif ikowanego w tym kierunku nauczyciela czy pracownika słu Ŝby zdrowia, dawkowanych indywidualnie lub w małych grupach. Zaj ęcia gimnastyki korekcyjnej odbywaj ą si ę zwykle w godzinach pozalekcyjnych, powi ńmy obj ąć znaczny procent dzieci (15-301, s ą one Ŝmudne, długotrwałe, wymagaj ą świadomej współpracy dziecka, jego czynnej postawy w kierunku usuwania okre ślonej wady (9 (. 4.5. Rola ruchu jako czynnika pot ęguj ącego zdrowie, wydolno ść i odporno ść organizmu Aktywno ść ruchowa podejmowana w sposób regularny, a nie in-c y dentalny, i utrzymywana w granicach tolerancji ustroju, daje w efekcie nie tylko roboczy przyrost masy mi ęśniowej, wzmacnianie ko ści i poł ącze ń stawowych i okrzepni ęcie organizmiu, ale tak Ŝe przyrost masy serca (co czynu je znacznie sprawni ejszym) , obni Ŝenie ci śnienia t ętnicznego, zwolnienie t ętni ą, zwolnienie rytmu oddechowego przy pogł ębianiu amplitudy oddechów itp. Są to w szystko wska źniki wytrenowania wyst ępuj ące nie tylko u człowieka, ale tak Ŝe u zwierz ąt.

Tak np.sportowcy maj ą z reguły wy Ŝsze parametry wielko ści i masy serca ni Ŝ ludzie nie uprawiaj ący sportu. Podobnie zaj ąc ma znacznie ci ęŜsze i wi ększe serce ni Ŝ królik domowy, a dzika kaczka-wi ększe ni Ŝ kaczka domowa. Nie tylko zreszt ą masa mi ęśnia sercowego stanowi o jego sprawno ści funkcjonalnej, ale tak Ŝe liczba uderze ń t ętna (np.u zaj ąca 69 na min a u królika 205 na mim. A zatem serce wytrenowane pracuje ekonomiczniej. Podobne przykłady ze świata sportu, a tak Ŝe ze świata zwierz ęcego, mo Ŝna by mnoŜyć posługuj ąc si ę parametrami pojemno ści płuc, przemiany materii, gospodark ą wodną, ciepln ą i gazow ą ustroju itp. Zjawisko to dało W. Romanowskiemu podstaw ę do twierdzenia, Ŝe normami fizjologicznymi s ą wielko ści ró Ŝnych parametrów obserwowane u ludzi ćwicz ących systematycznie. Ratomiastogólnie przyj ęte wielko ści tych parametrów, znacznie niekiedy, ró Ŝni ące si ę od stwierdzonych u spotrowców, wskazuj ą na dege 93. aeracj ę społecze ństw pozbawionych naturalnego bod źca, jakim jest ruch (22, s. 5181. Zwi ększona aktywno ść ruchowa owocuje wzrostem parametrów siły, wytrzyma ło ści, szybko ści, mocy, zwinno ści, koordynacji i inunych cech motoryczno ści, podnosi ogóln ą sprawno ść fizyczn ą, odporno ść organizmu, a Ęm samym wzmacnia zdrowie i daje dobre samopoczucie. W układzie kostna-stawowym ruch przyspiesza przeksz tałcanie si ę tkanki chrz ęstnej w tkank ę kostn ą, lntenisywne tworzenie si ę tzw., j ąder kostnienia", ich wzrost ilo ściowy i stopniowe rozszerzaniesi ę-powoduje przyspieszanie procesu mineralizacji (ossyfikacji) . Im ko ść mocniejsza, tym lepsze daje podstawy do rozwijania siły, skoczno ści, wytrzymało ści i inunych cech kształtowanych w czasie ró Ŝnorodnej działalno ści ruchowej dziecka. Wzmocnienie ko śćca usprawnia funkcj ę szkieletu jako konstrukcji chroni ącej narz ądy wewn ętrzne oraz amiortyzuj ącej wstrz ąsy ciała. W ślad za tym formuj ą si ę powierzchnie stawowe, wzmacniaj ą wi ęzadła i torebki stawowe, a tak Ŝe uwydatniaj ą si ę coraz bardziej przyczepy mi ęśni do poszczególnych ko ści, tworz ąc mocne spojenie zapobiegaj ące zerwaniu czy naderwaniu mi ęśni. W układzie mi ęśniowym obserwujemy dziwne zjawisko polegaj ące na tym, Ŝe wraz z posl ępem czasu i intensywniejsz ą prac ą liczba włókiem mi ęśni szkieletowych pozostaje prawie nie zmieniona, natomiast niepomier nie zwi ększaj ą one swoj ą obj ęto ść. Masa mi ęśni powi ększa si ę od urodzenia do wieku młodzie ńczego 27-krotnic, a wierny, Ŝe im wi ększa masa mi ęśniowa, tym wi ększe kwantum siły mo Ŝe rozwin ąć osobnik. WyraŜa si ę to w coraz wi ększym usprawnianiu układu mi ęśniowego i podejmowaniu coraz trudniejszych ćwicze ń wysiłkowych, co mo Ŝemy zaobserwowa ć ju Ŝ u dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Zmiany w mi ęśniach szkieletowych wyst ępuj ą w zale Ŝności od wykonywanej pracy. Wysiłek fizyczny powoduje przyrost grubo ści mi ęśni oraz usprawnia mechanizmy transportu tlenu w nni ęśniach. Układ oddechowy spełnia sw ą funkcj ę od chwili urodzenia a Ŝ do zgonu. Wymagania stawiane mu ł ącz ą si ę ści śle z ruchliwo ści ą i podejmowaniem coraz to intensywniejszych wysiłków poł ączonych zawsze z wi ększym zapotrzebowaniem na tlen. W ten spo. sób ruch stymuluje rozwój układu oddechowego. Około siódmego roku Ŝycia zaznacza si ę u dziecka zasadnicza przemiana typu oddychania przeponowego na piersiowe. Najwa Ŝniejsze dla procesu oddychania zmiany w płucach pol egaj ą, na zwi ększaniu si ę liczby p ęcherzyków płucnych i powi ększaniu si ę pojemuno ści Ŝyciowej płuc.

Zmiany te wyst ępuj ą ju Ŝ w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Po tym okresie liczba p ęcherzyków płuc ju Ŝ si ę nie powi ększa, a mimo to mo Ŝemy poprzez intensywny ruch znacznie pogł ębi ć oddech, powi ększy ć pojemuno ść płuc, co znakomicie ułatwia dotlenienie organizmu w czasie w ysiłku. Oddech staje si ę pełniejszy, ekonomiczniejszy, a rytm oddechowy spa da:gdy u 3-latka najcz ęściej wynosi 30 oddechów na min, to u dorosłego 16 o ddechów na min. U dziecka oddech jest cz ęstszy, ale płytki:pojemno ść oddechu u 3-latka wynosi 93 cmć, a pojemno ść minutowa około 2900 cm', za ś u dorosłego 6150 cm. Układ kr ąŜenia reaguje w sposób specyficzny na zwi ększon ą aktywno ść ruchow ą. Pod wpływem wysiłku nie tylko zwi ększaj ą si ę wymiary mi ęśnia sercowego, ale tak Ŝe ilo ść kr ąŜącej krwi i wód wewn ątrzkomórkowych oraz pojemno ść wyrzutowa serca. A zatem warunki kr ąŜenia staj ą si ę lepsze. Zapewniaj ą one dobre ukrwienie narz ądów i mi ęśni w pracy, co oznacza lepsze ich odŜywianie oraz szybsze usuwanie produktów zm ęczenia. Asymilacja tlenu usprawnia si ę dzi ęki zwi ększeniu liczby erytrocytów i poziomu hemoglobiny, przy czym młode krwinki czerwone maj ą o 25'%wi ększ ą zdolno ść przył ączania tlenu w porównaniu do. krwinek starszych. Jak si ę wydaje, zmiany te s ą spowodowaneró Ŝnic ąw zawarto ści hemoglobiny. Zjawisko to skłania lekarzy do zalecania pacjentom, unieruchomionym po dłu Ŝszej chorobie, b ądź po znacznej utracie krwi, umiarkowanej aktywno ści ruchowej, która ma m 3 n.te walory, Ŝe zwi ększa pojemno ść tlenow ą krwi. Nieco inne wskazania wypływaj ą ze zjawiska zwi ększania si ę limfocytów pod wpływem intensywniejszej aktywno ści ruchowej. Lamfocyty maj ą szczególne zadanie polegaj ące na obronie organizmu przed inwazj ą drobnoustrojów. Niszczenie drobnoustrojów (tzw., fagocytoza') nast ępuje poprzez wytwarzanie przez limfocyty zabójczych dla bakterii przeciwciał i przyczynia si ę w znacz net mierze do zwi ększania odporno ści ustroju, zwłaszcza na oho 95. raby zaka źne. Tak wi ęc wychowanie fizyczne, posługuj ące si ę ruchem jako podstawowym czynunikiem, uaktywnia pewne mechanizmy immunologic zne, dzi ęki którym zwi ększa si ę odporno ść przeciwzaka źna ustroju. Dzi ęki temu obserwujemy m 3 n.zmniejszon ą zapadalno ść chorobow ą dzieci i młodzie Ŝy uprawiaj ącej sport i ró Ŝne formy rekreacji ruchowej. Układ nerwowy przejmuje i spełnia z post ępem wieku dziecka coraz bardziej efektywn ą funkcj ę regulatora i koordynatora współdziałania ró Ŝnych elementów (układów, organów, narz ądów) tworz ących niepodzieln ą cało ść organizmu. W ten sposób z zadziwiaj ącą precyzj ą uzupełniaj ą si ę i współdziałaj ą ze sob ą ró Ŝne funkcje przypisane tym Ŝe elementom. Rola centralnego układu nerwowego, wyodr ębnionego autonomicznie w postaci mózgowia, spraw adza si ę nie tylko do pełnienia fumkcji centralnego o środka dyspozycyjnego, ale si ęga znacznie dalej:tworzy nadbudow ę w postaci Ŝycia psychicznego i umysłowego. Dzi ęki temu człowiek wkroczył na najwy Ŝszy szczebel _ewolucji świata zwierz ęcego i stanowi najwspanialszy i najciekawszy twór przyro dy. U dziecka układ nerwowy rozwija si ę w szybkim tempie dzi ęki przyrodzonej ruchliwo ści i ró Ŝnorodnej działalno ści ruchowej młodego osobnika. Przyspiesza ona zachodz ące przemiany jako ściowe w układzie nerwowym. Gdy chodzi o mas ę mózgu dziecka, to zbli Ŝa si ę oma do masy mózgu dorosłego. Podobnie i fałdy (bruzdy) ukształtowane na powierzc hni mózgu dziecka niewiele ró Ŝni ą si ę od fałdów człowieka dorosłego, a liczba neuronów j est taka sama. RóŜnice zatem tkwi ą w czym inmym:w przemiarychjako ściowych oraz w kolejno ści rozwoju poszczególnych elementów układu nerwowego. JeŜeli chodzi o przemiany jako ściowe, to poszczególne elementy układu wykazuj ą znaczn ą nierównomierno ść pojawiania si ę, a przy tym du Ŝe zró Ŝnicowanie funkcji, i specyficzne cechy dojrzewania.

Tak np.o środki zawiaduj ące podstawowymi funkcjami biologicznymi dojrzewaj ą szybko, natomiast o środki korowe (wy Ŝszego rz ędu) dojrzewaj ą bardzo powoli i bardzo długo, a Ŝ do pełnej dojrzało ści człowieka. Na szczególn ą uwag ę zasługuje tzw., myelinizacja"włókien nerwowych w w ieku dzieci ęcym. Włókna te przyoblekaj ą si ę w coraz to wyra źniejsz ą otoczk ę myelinow ą (tłuszczow ą) , która spełnia funkcj ę izolatora w przewodzie elektrycznymi. Dopóki otocz 96. ka ta nie ukształtuje si ę wyra źnie, ruchy dziecka s ą globalne, nie skoordynowane, rozrzutne, anga Ŝuj ące wielkie grupy mi ęśniowe, a co za tym idzie-nieekonomiczne. 'Pojawienie si ę otoczki umo Ŝliwia b ąrdziej opanowane i skoordynowane reakcje ruchowe na odbierane bod źce, tworzenie si ę reakcji uwarunkowanych oraz docelowe działanie. Podnosi to znacznie zdolno ści koordynacyjne i usprawnia wszelk ą działalnio ść przy jednocze śnie oszcz ędniejszej gospodarce energetycznej. Rozwój i dojrzewanie narz ądów zmysłu pozwala na lepsze, dokładniejsze postrzeganie, wyostrzenie słuchu, w ęchu, dotyku, smaku, wyczucia przestrzeni, czasu, równowagi i czucia mi ęśniowego (proprioceptywnego) . Jest to mo Ŝliwe tylko i wył ącznie przez nabywanie coraz bogatszych do świadcze ń ruchowych drog ą eksperymentowania, zabaw i gier, przebywania w ró Ŝnych środowiskach, prze Ŝywania ró Ŝnych sytuacji, przezwyci ęŜania przeszkód i rozwi ązywania najrozmaitszych zada ń ruchowych. Wygodny tryb Ŝycia w komforcie cywilizacyjnym, stronienie od rekr eacji ruchowej i sportu s ą najwa Ŝniejszymi przyczynami nieprawidłowo ści rozwojowych, wad postawy, nerwic neurowegetatywnych, otyło ści, niewydolno ści mi ęśniowej, zapar ć, cukrzycy, owrzodze ń dwunastnicy, choroby nadci śnieniowej i wielu innych tzw."chorób cywilizacyjnych", które manifestuj ą si ę tak Ŝe w sferze psychiki. Profilaktyka w postaci rekreacji ruchowej i sportu, a w razie potrzeby terapia ruchem, oddaj ą znakomite usługi człowiekowi, któremu wypadło Ŝyć w warunk ąch współczesnej cywilizacji i urbanizacji. Wielu badaczy doszło do wniosku, i Ŝ np.podniesienie cholesterolu we krwi jest wprost proporcjonalne do stopnia obni Ŝenia aktywno ści ruchowej. Wiadomo te Ŝ powszechnie, Ŝe ćwiczenia ruchowe, działalno ść sportowa oraz odpowiednia dieta s ą głównymi metodami leczenia oly (o ści, która jest najwa Ŝniejsz ą przyczyn ą ró Ŝnego rodzaju schorze ń metabolicznych. Stwierdzono te Ŝ za pomoc ą metod statystycznych, Ŝe 25'%nadwagi powoduje skrócenie Ŝycia o 3, 6 roku, 35%nadwagi-o 4, 3 roku a 458 o 6, 6 lat*. .Przy dłu Ŝszym stosowaniu terapii ruchowej mo Ŝna. 1951. 7-Wychowanie fizyczne. spowodowa ć powrót do normalnego ci ęŜaru ciała nawet bez stosowania ogranicze ń dietetycznych. Warto, aby o tym wiedzieli rodzice i dzieci, które z powodu nadmiernej otyło ści zatracaj ą naturaln ą ruchliwo ść i wykazuj ą niech ęć do wi ększych wysiłków fizycznych. A dzieci takich jest coraz wi ęcej w naszych przedszkolach i szkołach. Na podstawie metod statystycznych stwierdzono równi eŜ, Ŝe w grupach osób z objawami niewydolno ści wie ńcowej serca i zaburzeniami funkcji układu kr ąŜenia stwierdzono ust ąpienie dolegliwo ści na skutek regularnego uprawiania ćwicze ń cielesnych. Powszechnie wiadomo, Ŝe niezast ąpionym środkiem terapeutycznym w stanach pozawałowych, w zapobieganiu cukrzycy, nadci śnieniu, mia ŜdŜycy, kamicy nerkowej, zaparciom itp., jest znaczne zwi ększenie aktywno ści ruchowej. Aktywno ść ta odgrywa równie Ŝ wa Ŝną rol ę we wzmacnianiu przeciwzaka źnej odporno ści organizrmu. Badania w tej dziedzinie ujawniły, i Ŝ istotna zale Ŝność mi ędzy wzmo Ŝoną aktywno ści ą ruchow ą a zmniejszon ą zapadalno ści ą chorobow ą istnieje pentad wszelk ą w ątpliwo ść.

Wielu lekarzy stwierdza" Ŝe w śród pacjentów korzystaj ących z porad lekarskich znaczny odsetek stanowi ą osoby nie uprawiaj ące ćwicze ń fizycznych, spo śród za ś ćwicz ących regularnie-tylko niewielki odsetek. Badania przeprowadzone na dzieciach wykazały korzys tny wpływ wychowania fizycznego na zdrowie. Z wielu eksperymentów pedagogicznych przeprowadzony ch na dzieciach w wieku wczesnoszkolnym w kraju i za granic ą, jak równie Ŝ ze statystycznych zestawie ń uczniów bior ących udział w zaj ęciach szkolnych wynika, Ŝe w szkołach sportowych lub o rozszerzonymprogramie wychowania fizycznego a bsencja uczniów jest znacznie mniejsza ni Ŝ w szkołach i klasach o normalnym wymiarze WFi spor tu. Korzy ści natury zdrowotnej i pedagogicznej wynikaj ące z powi ększenia godzin zaj ęć WF i sportu oraz intensyfikacji tych zaj ęć, głównie przez prowadzenie ich na świe Ŝym powietrzu, były bodzcem do rozszerzenia liczby s zkół realizuj ących program WFw taki wła śnie sposób. Szczególnie interesuj ące eksperymenty podj ęto we Francji i Belgii jeszcze w okresie mi ędzywojennym, przy czym wyniki tych eksperymentów or az wnioski z nich płyn ące s ą respektowane jeszcze dzi ś w całej rozci ągło ści. Akcentuj ąc mocno potrzeb ę zdro 98. wia i odnowy sił, wprowadzono odmienn ą organizacj ę zaj ęć w przedszkolach i szkołach. Rozszerzono zakres oddziaływa ń za pomoc ą czynników wykorzystywanych w wychowaniu fizycznym i stworzono po temu odpowiednie warunki, przy czym zespoły czy klasy eksperymentalne przeniosły si ę na okres kilku miesi ęcy lub tygodni do miejscowo ści odznaczaj ących si ę du Ŝymi walorami klimatycznymi. Tak powstały szkoły w Lyonie, Vanves, Tours i w inn ych miastach, szkoły na otwartym powietrzu, dla dzieci specjalnej troski, k lasy przerw pedagogiczna-sportowych, klasy le śne, klasy górskie, klasy szcz ęśliwo ści, klasy śniegu itp., przy czym dzieci korzystały z nich systematycznie b ądź dora źnie. Korzy ści z tych eksperymentów były wr ęcz zdumiewaj ące:dzieci ju Ŝ po kilkumiesi ęcznym pobycie wykazały nie tylko wyra źną popraw ę stanu zdrowia" podwyŜszenie podstawowych parametrów rozwoju fizycznego i sprawno ści fizycznej, ale tak Ŝe znacznie korzystmejsze ni Ŝ w klasach kontrolnych kształtowanie si ę takich cech, jak:przedsi ębiorczo ść, kole Ŝeńsko ść, samodzielno ść, siła woli, ch ęć współdziałania w grupie. Dobre wyniki w nauce uzyskane przez dzieci ze szkół (klas) eksperymentalnych, pomyślne rezultaty egzaminów ko ńcowych, przekonały nawet przeciwników wychowania fizycznego i sportu*. W Stanach Zjednoczonych, gdy w latach pi ęćdziesi ątych naszego wieku pojawiły si ę nowe "choroby cywilizacyjne", jeden z głównych bada czy ich pochodzenia tak si ę wypowiedział w tej kwestii:. Większo ść naszej ludzko ści wydaje si ę by ć niedo ćwiczonai dlatego cierpi i cierpie ć b ędzie na skutek bezczynno ści mi ęśni. Odnosimy wra Ŝenie, Ŝe skutki tego stanu wykraczaj ą daleko poza zagadnienie dolegliwo ści bólów okolicy krzy Ŝa, Ŝe brak ruchu ujemunie wpływa na cały organizm i Ŝycie uczuciowe osobnika. Ludzie, którzy nie mieli i nie maj ą okazji wybiega ć si ę, wyta ńczy ć lub rozwija ć któr ąś z umiej ętno ści ruchowych, odczuwaj ą brak wyzwolenia motorycznego. Wynikiem tego jest popadanie w stan stałego napi ęcia nerwowego... Musimy wi ęc dba ć o to, by równie Ŝ i ci, którzy nie wchodz ą w skład zwyci ęskiej dru Ŝyny, . Y Wyrobe*-Pawtowska W. Rtch jako czynnik ugchowcuczg w polskich i obcych b adaniach. Wrocław-Warszawa-Kraków 1969. Komitet Nauk Psychologicznych i Pedagogicznych PAN, s.5-104. lub nawet w ogóle nie wchodz ą w skład jakiejkolwiek dru Ŝyny, brali udział w powszechnym Ŝyciu sportowym. Musimy krzewi ć przekonanie, Ŝe minimum ćwicze ń jest tak samo potrzebne w Ŝyciu, jak witaminy.

Tak samo jak niedostatek witamin musimy uzupełnia ć przez dozowanie specjalnego poŜywienia lub pigułek, tak samo b ędziemy musieli przywróci ć naszemu organizmowi minimaln ą ilo ść ćwicze ń niezb ędnych dla zdrowia. Post ęp cywilizacji technicznej eliminuje ruch, prac ę fizyczn ą z naszego Ŝycia, w którym, aktywno ść ruchowa znajduje si ę w zaniku. Musimy wi ęc obecnie-o ironio losu-przywróci ć prac ę fizyczn ą w formie codziennych dawek, , pigułek", skoro jest to konieczne*. Z polskich eksperymentów pedagogicznych, których ce lem było znalezienie optymalnych rozwi ązań praktycznych w zakresie wykorzystania wychowania fizycznego dla rozwoju osobowo ści dziecka w wieku wczesnoszkolnym, nale Ŝałoby przytoczy ć wnioski ko ńcowe z eksperymiendów przeprowadzonych w latach sze śćdziesi ątych i w pocz ątkach lat siedemdziesi ątych w szkołach podstawowych w:Warszawie, Toruniu. Białej Podlaskiej oraz Gda ńsku i okolicy. Dobrze prowadzone zaj ęcia wychowania fizycznego z nieco rozszerzon ą liczb ą godzin obowi ązkowych zaj ęć WP z dzie ćmi:zmniejszaj ą kłopoty wychowawcze w domu i w szkole, kształtuj ą zdyscyplinowanie, odpowiedzialno ść zespołow ą, kole Ŝeńsko ść, potrzeb ę porz ądku, dbało ść o sprz ęt i przybory:zmniejszaj ą zachorowalno ść dzieci-a tym samym powi ększaj ą frekwencj ę na zaj ęciach w szkole (przedszkolugwpływaj ą na wyrównanie ró Ŝnic w rozwoju, a tym samym wyrównuj ą start Ŝyciowy dzieci zaniedbanych w wychowaniu doili O WyD lotwieraj ą drog ę do tzw."dzieci trudnych":przysposabiaj ą do pracy zespołowej, do współzawodnictwa w grupie, które jest jednym z czynników podnosz ących efektywllOSCOTRCywyrabiaj ą lepsz ą sprawno ść, odwag ę, zaradno ść, dzielno ść oraz budz ą wiar ę we własne siłycj. Y Kraus M. Preyention of L-ow Back Pein. Journal of the Association for Physical and Mental Rehabilitation 1952. Vol. Nr 1. 100. kształtuj ą nawyki zdrowego i przyjemnego sp ędzania czasu wolnego na świe Ŝym powietrzu:. podnosz ą wyniki nauczania nie tylko przez regeneracj ę sił psychofizycznych dziecka, ale tak Ŝe przez wyostrzenie jego zmysłów, gromadzenie do świadcze ń, kształtowanie refleksu, prze Ŝywanie, eksperymentowanie i zdobywanie wiadomo ści o świecie. MoŜna zatem dzna ć, Ŝe wychowanie fizyczne wzmacnia zdrowie nie tylko w fizycznym, ale tak Ŝe w psychicznym i społecznym znaczeniu tego słowa. Wspomniane wy Ŝej eksperymenty potwierdziły znane ju Ŝ zreszt ą argumenty natury fizjologicznej, Ŝe dłu Ŝsze przebywanie w pomieszczeniu zamkni ętym, zwłaszcza gdy przebywa w nim wi ększa liczba osób, 'zwi ązane jest zawsze'z zanieczyszczeniem wdychanego powietrza kurzem, dwutlenkiem w ęgla, par ą wodn ą i innymi gazami o podwyŜszonej temperaturze. Zmienia to w sposób zasadniczy mikroklimat tego pom ieszczenia, czyni ąc go bardzo niekorzystnym dla zdrowia i pracy umysłowej. Analiza powietrza przesyconego wymienionymi gazami wskazuje na znaczny ubytek tlenu, znaczne wzbogacenie dwutlenkiem w ęgla, nasycenie par ą wodn ą oraz podniesienie temiperatury powietrza nawet do 3080. W takich warunkach zmniejsza si ę, wydatnie przemiana gazowa, ogranicza si ę zdolno ść my ślenia, a tak Ŝe skupienia uwagi, pogarsza si ę znacznie samopoczucie dziecka, wyst ępuj ą bóle głowy, zakłócenia rytmu oddechowego, a wydajn ość pracy gwałtownie spada. Trzeba przy tym zaznaczy ć, Ŝe promieniowanie ciepła z ciała jest w tych warunkach wysoce utrudnione. Ćłówn ąprzeszkod ą jest tu wysoka temperatura i wilgotno ść powietrza. Wydzielany _pot bez mo Ŝliwo ści parowania podgrzewa ciało i przeszkadza skórze pełm ć jej funkcj ę oddechow ą. Na uwag ę zasługuje spłycenie oddechu oraz zwolnienie rytmu pracy serca.

Zasadnicz ą zmian ę przynosi dopiero opuszczenie tak ska Ŝonego mikroklimatu, zmiana pomieszczenia (najlepiej wyj ście na świe Ŝe powietrze) oraz radykalna-zmiana charakteru zaj ęć:z umysłowe-go na rekreacyjna-sportowy. Jest to konieczny zabieg umo Ŝliwiaj ący podj ęcie po pewnym czasie dalszej pracy polegaj ącej na koncentracji władz psychicznych i umysłowych . Argumenty natury psychologicznej podkre ślaj ą przyrodzon ą wiekowi dzieci ęcemu cech ę zmienno ści zainteresowania, głodu 101. ruchu i skłonno ści do ustawicznej zmiany rodzaju pracy, (zabawy) . Zaspokojenie potrzeby ruchu daje nie tylko dobre sa rdopoczucieoraz wzrost wydolno ści organizmu, ale tak Ŝe u śmiech, rado ść Ŝycia i okazy do wyładowania spi ętrzonego pobudzenia. Im młodsze dziecko, tym cz ęściej nale Ŝy stosowa ć w czasie zaj ęć wstawki czy te Ŝ zaj ęcia o lnlensywniejszym działaniu ruchowym. Tylko cz ęste otwieranie, sapy bezpiecze ństwa"celem wyłado-wanta nagromadzonej energii mo Ŝe przynie ść od świe Ŝenie umysłu, ch ęć do pracy wymagaj ącej skupienia i uwagi oraz rado ść Ŝy. CIA. 5. CHARAKTERYSTYKA PSYCHOFT/MCŁNEGO ROZWOJU DZIECKA W WIEKU OD 3 DO 7 LAT. 5.1. Młodszy wiek przedszkolny (od 3 do 4 lat) Proporcja ciała 3-, 4-latka jest typowo dzieci ęca:stosunkowo du Ŝa głowa, długi tułów i krótkie ko ńczyny. Nogi, a zwłaszcza stopy, nie s ą jeszcze dobrze wykształcone, a cz ęsto wyst ępuj ące ruchy lokomocyjne poprawiaj ą ten stan rzeczy z roku na rok. Dziecko w tym wieku ro śnie szybko i stosunkowo mało przybiera na wadze. Na skutek intensywnego ruchu stopniowo szczupleje:z anika tkanka tłuszczowa z poprzedniego okresu, rozwija si ę DIBSB DII ĘŚIIIOWB. Według danych Janiny Pełkowskiej-Turati przeci ętny wzrost dziecka 3-letniego wynosi 97 cm, a masa ciała-14, 7 kg:wzrost dziecka 4-letmego wynosi 101 cm, a masa ciała-16, 4 kg (ZO (. Podobne dane przytacza N. Wolański, który ró Ŝnicuje te podstawowe parametry rozwoju fizycznego w zale Ŝności od płci. Tak np.4-letni chłopcy maj ą 101, 27 cm wzrostu, a dziewczynki 99, 33 cn ą chłopcy waŜą 16, 54 kg, a dziewczyniki 15, 65 kg (29 j. Kościec dziecka 3-, 4-letniego zachowuje jeszcze konsy stencj ę chrz ąstkow ą, albowiem proces mineralizacji daleki jest jeszcze o d zako ńczenia. Ilo ść punktów kostnienia połowy ciała, według J. Bogdanowicza, u chłopców od 3, 5 do 4 lat wynosi 47 . 1-51, 2, za ś u dziewcz ąt 56. 6-57.9 (Q. Dlatego ko ściec jest gi ętki, elastyczny, a prawidłowe, fizjologiczne krzywi zny kr ęgosłupa nie s ą jeszcze ostatecznie ukształtowane. A zatem wszelkie wpływy deformuj ące ko ściec oraz jego naturalne krzywizny (a w ślad za tym i postaw ę ciała) s ą w tym wieku bardzo skuteczne. Poł ączenia stawowe s ą nietrwałe, wi ęzadła słabe i rozci ągliwe. Dlatego gibko ść, tj.obszerno ść ruchów w stawach jest bardzo dobra, cho ć wszelka przesada w jej rozwijaniut grozi niebezpiecze ństwem zwichni ęć czy te Ŝ skr ęceń. 103. Mięśnie szkieletowe s ą w takim stadium intensywnego rozwoju, które nie po zwala obci ąŜać je zbyt wielkim wysiłkiem o charakterze trwałym i monotonnym, zwłaszcza gdy chodzi o prac ę statyczn ą.

Wszelkie pnróby rozwijania motoryczno ści w biegu długim powinny by ć stosowane z duŜą ostro Ŝności ą, z uwzgl ędnieniem zasady stopniowania wysiłku (dłu Ŝsze przebiegł, zabawy bie Ŝne o dłu Ŝszym czasie trwania, marszobiegi itp) . Płuca i serce pracuj ą intensywnie, lecz nieekonomicznie. Częstotliwo ść oddechu u 3-latka wynosi około 30, a u osobnika do rosłego około 16 oddechów na minut ę. Pojemnio ść oddechu dziecka 93 cm', pojemno ść minutowa 2900 cm'za ś u dorosłego 6150 cm*. Oddech jest wi ęc płytki i dlatego musi by ć cz ęsty, aby zaspokoi ć zapotrzebowanie tlenowe organizmu zaanga Ŝowanego w ruch o znacznej intensywno ści. Podobnie pracuje serce, które w spoczynku wykonuje 90-110 uderze ń na minut ę, gdy u dorosłego 6080 uderze ń. DuŜy przekrój naczy ń krwiono śnych, krótki obieg krwi, mała pojemno ść serca oraz dość słaby jeszcze mi ęsie ń sercowy-wszystko to sprawia, Ŝe serce pracuje szybko, mało ekonomicznie i nie jest zdolne do długotrwałeg o wysiłku. Intensywny wysiłek powoduje wzmo Ŝenie teina do około 200 uderze ń na minut ę, a średni wysiłek-w granicach 140-160. Takie parametry powi ńmy wyst ępować na zaj ęciach wychowania fizycznego w tej grupie wieku. Układ nerwowy jest niedojrzały i działa jeszcze do ść niesprawnie. Główną tego przyczyn ą jest słabo zaawansowany proces myelmizacji włókien nerwowych, a w zwi ązku z tym indukcyjny wpływ pobudzonych w danej chwi li ośrodków na s ąsiednie obszary. W wyniku, promieniowania" (irradiacji) procesów pob udzania i hamowania na gł ębiej le Ŝące skupiska neuronowe, ruchy dziecka s ą rozrzutne, mało precyzyjne, totalne: wyst ępuje równie Ŝ brak koordynacji, co powoduje trudno ści w pisaniu, sznurowaniu bucików, posługiwaniu si ę przyborami do jedzenia oraz w wykonywaniu dwóch czynno ści na raz (np.rozwijanie cukierka w chodzie lub bie gu) . Marta Przeł ącznikowa podkre śla du Ŝą rol ę, jak ą odgrywaj ą w funkcjonowaniu organizmu dziecka w ęzły limfatyczne chroni ące ustrój przed inwazj ą drobnoustrojów Z uwagi na to, Ŝe krew nie ma jeszcze dostatecznej ilo ści ciał odporno ściowych (limfocytów) 104. w ęzły limfatyczne przejmuj ą w du Ŝej mierze rol ę obronn ą. Przyrost układu limfatycznego jest u dziecka w omaw ianym wieku przyczyn ą cz ęstych schorze ń górnych dróg oddechowych. 5.2. Średni wiek przedszkolny (od 5 do 6 lat) Wiek od 5 do 6, lat charakteryzuje si ę znacznym post ępem w rozwoju i wzmocnieniu organizmu. O ile w poprzednim okresie tem-po zmian rozwojowych było umiarkowane, to mi ędzy czwartym a pi ątym rokiem wyst ępuje wyra źne nasilenie tych zmian: ko ściec wykazuje szybsze tempo mineralizacji. Liczba punktów kostnienia u chłopców od 4, 5 do 5 l at wynosi 59, 9-61, 5: u dziewcz ąt na-tomiast znacznie wi ęcej. Wskazuje to na szybsze tempo dojrzało ści szkieletowej u dziewcz ąt ni Ŝ u chłopców. Okres ten zapocz ątkowuje wyrzynanie si ę z ębów stałych oraz wi ększ ą stabilizacj ę naturalnych krzywizn kr ęgosłupa, który jednak w dalszym ci ągu podatny jest na deformacje. Wzmacniaj ąca struktura budowy ko śćca oraz coraz silniejsze mi ęśnie szkieletowe pozwalaj ą na rozwijanie coraz lepszej wytrzymało ści i siły. Budowa ciała staje si ę bardziej smnukła (zanika tkanka tłuszczowa) , bard ziej proporcjonalne wymiary poszczególnych odcinków czyn i ą sylw etk ę 5-, ó-latka bardziej smukł ą, chłopi ęcą. Przy czyni ą si ę do tego wydłu Ŝenie ko ńczyn i szyi: wielko ść głowy po zostaje niemal taka sanna. Między pi ątym a siódmym rokiem Ŝycia chłopcy staj ą si ę pełniejsi na skutek wi ększego przyrostu masy ciała.

Według N. Wolańskiego wzrost i masa ciała dzieci w wieku od 5 do 6 lat przedstawia si ę nast ępuj ąco: Wiek w latach) Chłopcy Dziewcz ęta Wzrost (w cm) Masa ciała (w kg) Wzrost (w cm) Masa ciała (w kg) 5 6 106,71 113,35 18,01 20,35 107,21 112,71 17,91 20,04 105. Dzieci z wielkich aglomeracji, a zwłaszcza z Warsza wy, odznaczaj ą si ę wy Ŝszymi wskaźnikami w obu tych cechach i to w ka Ŝdym niemal okresie wieku przedszkolnego. Przeci ętne dziecko wiglkomiejskie w wieku od 6 do 7 lat je st o około 4 cm wy Ŝsze i około 2 kg ci ęŜsze ni Ŝ wiejskie, które jest zwykle gorzej od Ŝywiane i mniej starannie piel ęgnowane" (Zł (. S. Moliere zwraca uwag ę na zjawisko ustalania si ę naturalnych krzywizn kr ęgosłupa, przy czym u dzieci miejskich znacznie cz ęściej wyst ępuje skolioza i płaskostopie ni Ŝ u dzieci wiejskich. Mięśnie szkieletowe wydatnie wzmacniaj ą si ę, układ mi ęśniowy traci pod ściółk ę tłuszczow ą na rzecz powi ększania si ę masy mi ęśni, na skutek czego dziecko zdolne jest do dokonywania coraz wi ększych, wysiłków siłowych i wytrzymało ściowych, przy czym preferowana powinna by ć praca dynamiczna nad statyczn ą. Jakkolwiek ilo ść włókien mi ęśniowych wzrasta nieznacznie, to jednak masa mięśniowa wzrasta od niemowl ęctwa B-krotnic, a masa mi ęśni dziecka wst ępuj ącego do szkoły si ęga Zł. Z'w masy ciała dorosłego człowieka. Tkanki i zespoły mi ęśniowe zyskuj ą na sile i elastyczno ści, przede wszystkim dzi ęki du Ŝej ruchliwo ści. dziecka i coraz wi ększym jego zainteresowaniom wynikiem sportowym (chł opcy) . Większa pojemuno ść płuc sprawia, Ŝe oddechy staj ą si ę gł ębsze, a rytm oddechowy wolniejszy. Układ oddechowy pracuje ekonollllCZlllj. Dość znacznie powi ększa si ę masa mi ęśnia sercowego:skurcze s ą silniejsze, pojemno ść wyrzu (owa serca wi ększa, na skutek czego rytm serca ulega stopniowemu zwolnieniu, a skurcze staj ą si ę silniejsze. Dzi ęki temu dziecko zdolne jest do wi ększego wysiłku. Układ nerwowy działa sprawniej:poprawia si ę dokładno ść ruchów oraz koordynacja dzi ęki post ępowi procesu myelinizacjitkanek nerwowych, a w ślad za tym pojawia si ę bogactwo ró Ŝnych form ruchu.

Pochodzi ono z procesu dysocjacji (rozkładu nabytyc h ju Ŝ i wrodzonych ruchów) oraz asocjacji, 11, ł ączenia elementów prostych w coraz to nowe, wzbogaca ne struktury ruchu. Według J. Pełkowskiej-TuraU dziecko w omawianym wieku, jest b ardziej odporne na zachorowania, a choroby, na które zapa. 106. ga-maj ą l Ŝejszy przebieg. Charakterystyczne jest, i Ŝ w śród dzieci wiejskich zapadalno ść chorobow ą obserwuje si ę dwukrotnie cz ęściej, a przy tym silniej zaznaczony jest wpływ przebytej choroby. 5.3. Wiek osi ągania dojrzało ści szkolnej oraz rozpocz ęcie nauki w szkole (7 lat) Dziecko w okresie osi ągania dojrzało ści szkolnej przybiera coraz bardziej posta ć chłopi ęcą, charakteryzuj ącą si ę proporcjami ciała zbli Ŝonymi do osobników w wieku młodzie ńczym. Tułów powoli przyjmuje bardziej trójk ątny kształt, ko ńczyny wydłu Ŝaj ą si ę, klatka piersiowa ulega spłaszczeniu, kr ęgosłup charakteryzuje si ę du Ŝą kifoz ą, a miednica jest średnio nachylona. Zreszt ą w sylwetce chłopców i dziewcz ąt zaczynaj ą si ę zaznacza ć pewne ró Ŝnice. Zmienia si ę powoli wielko ść i kształt ko ści, a zwłaszcza ich struktura:trac ą wodę, wzbogacaj ą si ę w tłuszcze i substancje organiczne. Ossyfikacja szkieletu pozwala mu spełnia ć szersze ni Ŝ dot ąd zadania i funkcje:lepiej chroni on narz ądy wewn ętrzne przed wstrz ąsami i urazami oraz utrzymuje we wła ściwym poło Ŝeniu wzgl ędem siebie poszczególne fragmenty ciała. Tkanka kostna jest elastyczna, Ŝywotna, łatwo si ę regeneruje, tote Ŝ złamania zdarzaj ą si ę w tym wieku rzadko, a je Ŝeli to nast ąpi, ko ść szybko si ę zasklepia i zrasta, nie pozostawiaj ąc na ogół śladów uszkodzenia. Kościec jest nadal wra Ŝliwy na wszelkie wpływy deformacyjne, co powinno uc zuli ć rodziców i wychowawców na usuwanie przyczyn powstaw ania wad postawy ciała. Układ mi ęśniowy stopniowo wzmacnia si ę i krzepnie:powi ększa si ę masa mi ęśni, przy czym włókna mi ęśniowe trac ą kształt wrzecionowaty, tak charakterystyczny dla małego dziecka, grubiej ą i w miar ę rozwoju ro śnie liczba elemientów kurczliwych, co znakomicie podnosi ich sprawno ść. Tote Ŝ w tym wieku mo Ŝemy śmiało podwy Ŝszy ć stopie ń trudno ści w zakresie ćwicze ń (czynno ści) wymagaj ących siły. Ogólnie mo Ŝna powiedzie ć, i Ŝ rozwój fizyczny dziecka wst ępuj ącego do szkoły charakteryzuje si ę szybkim wzrastaniem. 107. wzwy Ŝ przy jednoczesnym słabymi przyro ście na wadze. Parametry tych dwóch głównych wska źników rozwoju bilogieznego ró Ŝni ą si ę w zale Ŝności od płci oraz stopnia zurbanizowania środowiska, w którym dziecko wzrasta. Według bada ń Romana Trze śniowskiegoz 1979 r. (wyniki te nie zostały jeszcze opublikowane) *współzale Ŝności te znajduj ą wyraz w liczbach porównuj ących wzrost i mas ę ciała chłopców i dziewcz ąt 7,5-letnich: Płe ć Chłopcy Dziewcz ęta Środowisko Miasto Gmina-Miasto Gmina Wieś Miasto

Gmina-Miasto Gmina Wieś Wzrost (w cm) 125,68 125,14 124,44 123,81 124,80 123,92 123,23 121,76 Masa ciała (w kg) 25,55 25,14 24,68 24,35 24,79 24,28 24,12 23,74 A zatem chłopcy rozpoczynaj ący nauk ę w szkole s ą wy Ŝsi i ci ęŜsi od swych kole Ŝanek w tym samym wieku. To samo mo Ŝna powiedzie ć o dzieciach miejskich w stosunku do dzieci wiejski ch. Narz ądy wewn ętrzne wykazuj ą coraz lepsz ą sprawno ść funkcjonaln ą. Choć pojemno ść serca jest w dalszym ci ągu niewielka, a mi ęsie ń sercowy nie nabrał jeszcze odpowiedniej masy (a zatem i mocy) , to jednak układ kr ąŜenia pracuje w do ść dobrych warunkach. Sprzyja to sprawnemu funkcjonowaniu tego układu. Mięsie ń sercowy musi rekompensowa ć swoje niedomogi zwi ększon ą cz ęstotliwo ści ą skurczów, aby dostarczy ć tkankom odpowiednie ilo ści tlenu i składników odŜywczych. Dzi ęki temu ilo ść przetłaczanej przez serce krwi (w przeliczeniu na I minut ę i na I kg masy ciała) jest nawet wi ększa ni Ŝ u człowieka dorosłego. Jest to zrozumiałe, bior ąc pod uwag ę niepohamowan ą ruchliwo ść dziecka, a w zwi ązku z tymi zwi ększone potrzeby energetyczne. Układ oddechowy wykazuje zmiany w zwi ązku ze stopniowym rozrostem ciała oraz zwi ększaniem zapotrzebowania-na. u Polsce. Warszawa 1980 (maszynopis Cosl ępniony auorowi niniejszej pracy do wykorzystania) . den. Kierunek tych zmian okre śla J. Bogdanowicz nast ępuj ąco:1) zwalnia si ę liczba oddechów, 2) pogł ębia si ę oddech, 3) maleje w stosunku do masy ciała (na I kg masy) p rzemiana podstawowej materii, minutowa pojemno ść płuc, minutowa wentylacja p ęcherzyków-utrzymuj ąc mimo to ostatecznie pełn ą równowag ę w procesie utleniania (2, s. 631. Zbyt mała w omawianym wieku pojemno ść oddechowa płuc-w stosunku do dorosłych-powoduje intensywn ą prac ę tego organu. Aby pokry ć pełne zapotrzebowanie na tlen-liczba oddechów na m inut ę u dziecka 7-letniego wynosi około 24, gdy ddorosłego około 16. Rozwój układu nerwowego przejawia si ę w coraz to lepszym koordynowaniu działania innych układów i funkcji organizmu. Rozwój mózgowia i całego układu przebiega bardziej w kategoriach jako ściowych ni Ŝ ilo ściowych. Gdy masa ciała powi ększa si ę w okresie rozwoju człowieka 3 l-krotnic, to masa mózgowia tylko*_*-krotnic, przy czynni najwi ększy rozrost tego organu przypada na okres płodowy.

JuŜ w szóstymi roku Ŝycia masa mózgu osi ąga parametry zbli Ŝone do mózgu człowieka dorosłego. Procesy ró Ŝnicowania komórek nerwowych oraz obszaru'poszczegól nych pól s ą niemal zako ńczone około ósmego roku Ŝycia. Jako ściowe zmiany w układzie nerwowym polegaj ą głównie na myelmizacji włókien oraz na rozwoju i doskonaleniu funkcji "analizatoró w", tj.narz ądów zmysłu, dróg nerwowych prowadz ących od tych narz ądów do mózgu oraz funkcji odpowiednich ośrodków w centralnym układzie nerwowym. Doskonalenie funkcji odbiorczych, informuj ących ustrój o wszelkich zmianach zachodz ących w otaczaj ącym środowisku, obserwowanych u dzieci, wi ąŜe si ę _przede wszystkim z dojrzewaniem o środków sensorycznych (zmysłowych) w centralnym układzie nerwowym oraz z bogac ącym si ę do świadczeniem osobistym, które doprowadza do rozró Ŝniania subtelnych bod źców, do symtezyrzeczywisto ści i uświadomienia sobie sytuacji w zmieniaj ącym si ę świecie. Te same zmiany rozwojowe przyczyniaj ą si ę do coraz bardziej celowych odpowiedzi organizmu na bod źce środowiska. Trzeba doda ć, Ŝe, celowe odpowiedzi organizmu"oznaczaj ą przede wszystkim odpowiedzi motoryczne o bardziej skoordyno. 109. wanym charakterze działalno ści docelowej, refleksyjnej, elimunuj ącejw coraz wi ększym stopniu niepotrzebne napi ęcia, przyruchy (synkinezje) , tak charakterystyczne w przyswajaniu umiej ętno ści ruchowych. Oznacza lo, i Ŝ tak Ŝe w zakresie koordynacji nerwowo-ruchowej, szybkiej orientacji (refleksu) i kształtowaniu po Ŝytecznych stereotypów ruchowych o zasadniczym znaczeniu w Ŝyciu, w rekreacji ruchowej i sporcie, b ędziemy stawia ć naszym wychowankom wi ększe ni Ŝ dot ąd wymagania. i. PROBLEMATYKA ROZWOJU MOTORYCZNOGO I SPRAWNOŚCI DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM. 6. 1. Charakterystyka motoryki dziecka w wieku przedszkol nym Doskonalenie motoryki i sprawno ści fizycznej odbywa si ę nie tylko przez wzmocnienie siły i elastyczno ści zespołów mi ęśniowych przy jednoczesnym krzepni ęciu ko śćca, lecz przede wszystkim przez stopniowe zmiany ja kościowe zachodz ące w układzie nerwowym. Funkcjonalne powi ązania czuciowych i ruchowych komórek nerwowych (tzw .receptorów i efektorów) , jak równie Ŝ koryguj ące wpływy pochodz ące z o środków podkorowych sprawiaj ą, Ŝe wykonywane ruchy, jako odpowied ź na pobudzenia, staj ą si ę coraz bardziej docelowe, ekonomiczne i precyzyjne. Motoryczno śćdziecka w wieku dojrzało ści szkolnej i w okresie wczesnoszkomymstaje si ę coraz muniej rozrzutna, totalna i fantazyjna, a co raz bardziej posłuszna woli dziecka, refleksyjna i skoordynowana. Dla zrozumienia mechanizmów fizjologicznych zwi ązanych z rozwojem motoryczno ści trzeba doda ć, Ŝe ka Ŝdy ruch jest efektem wielu przemian towarzysz ących pobudzeniu. Przemiany te maj ą charakter impulsów elektrycznych oraz zjawisk chem icznych aktywizuj ących o środki kory mózgowej. U dziecka zaznaczaj ą si ę szczególnie mocno procesy pobudzenia, indukcyjny w pływ pobudzanych w danej chwili o środków na s ąsiednie obszary oraz promieniowanie (irradiacj ę) tych procesów pobudzaj ących gł ębiej le Ŝące skupiska neuronowe. Zjawisko to tłumaczy si ę słabo jeszcze zaawansowanym procesem myelmizacjiwł ókien neuronowych. Efektem tego jest wprowadzanie w ruch wielkich zesp ołów mi ęśniowych.

Dlatego mówimy o ruchu totalnym dziecka oraz o tzw. , synkinezjach", tj.przyruehach i napi ęciach zb ędnych, które trzeba w toku ćwicze ń eliminowa ć celem nabyeia dla danego ruchu precyzji, lekko ści i płynno ści. Motoryka dziecka w wieku od 3 do 4 lat wchodzi na d alszy III. etap rozwoju zapocz ątkowanego w wychowaniu domowym. Dziecko ma ju Ŝ opanowane podstawowe, codzienne ruchy chodu, biegu , podskoków, wspinania oraz rzutu, ale tylko w elementarnej form ie. Na dalszym etapie rozwoju zachodzi intensywny proce s zmierzaj ący do doskonalenia ruchów, do zwi ększania ich stabilizacji i koordynacji. Tote Ŝ stopniowo zanika nieporadno ść ruchowa. Dziecko w coraz wi ększej mierze mo Ŝe wykonywa ć nie tylko odwzorowywane ruchy, ale tak Ŝe i takie, 'które zostały okre ślone słownie, a nawet trudniejsze zadania ruchowe wymagaj ące przemy ślenia i umiej ętno ści przyswojonych wcze śniej. Dziecko 4-, 5-letnie potrafi ju Ŝ biega ć, podskakiwa ć, wspina ć si ę na drabink ę z wi ększ ą ni Ŝ dot ąd pewno ści ą, wytrzymywa ć postaw ę równowa Ŝną we wspi ęciu, podskakiwa ć na jednej nodze wzdłu Ŝ nakre ślonej linii, nawin ąć nitk ę na motek, posługuj ąc si ę obiema r ękami wło Ŝyć do pudełka kilkana ście zapałek, w chodzie i biegu przyspiesza ć i zwalnia ć, maszerowa ć akcentuj ąc krok klaskaniem lub tupaniem, ł ączy ć chód z noszeniern, popychaniem czy toczeniem (piłk i) , z przekraczaniem rozło Ŝonych przyborów, z omijaniem przeszkód, czworakowan iemi i podskokami. Jednak zakres ł ączenia wielu elementów ruchu jest znacznie ogranicz ony, np.ł ączenia chodu ze śpiewem, biegu z rzutem lub skokami itp. Trudno ści te pochodz ą st ąd, Ŝe dziecko w tym wieku pochłoni ęte jest samym działaniem, a nie celem lub wynikiem swej działalno ści. Lubi ono wzbudza ć zainteresowanie swymi "sztuczkami", a tak Ŝe pragnie podziwu i pochwały. Uznanie innych jest dla niego impulsem do dalszego działania na jeszcze wy Ŝszym stopniu, sztuki ruchu". Posługiwanie si ę przyborami, manipulowanie nimi, sprawia mu du Ŝą rado ść. Z podobnym upodobaniem wspina si ę i przeplata na przyrz ądach, pokonuje przeszkody przeła Ŝeniem lub, przerzucaniem ciała na drug ą stron ę, bawi si ę na czworakach z toczeniem ciała i pełzaniem. Ćwiczenia te maj ą dla dzieci 3-, 4-letnich szczególn ą warto ść albowiem anga Ŝuj ą i wzmacniaj ą zespoły mi ęśniowe odpowiedzialne za prawidłow ą postaw ę ciała. Nie wystarczy jednak charaktery sJyka jako ściowej strony motoryczno ścidziecka. Warto zapozna ć si ę tak Ŝe ze stron ą ilo ściow ą, tj, z wymkami (normami) w zakresie podstawowych czynno ści naturalnych, u Ŝytkowych, jak:bieg, skok, rzut na'odległo ść i do celu, przej ście równowa Ŝne, wspinanie si ę itp.112. Bieg (szybko ść) . Zasadniczy rozwój biegu nast ępuje wtedy, gdy dziecko ma ju Ŝ dobrze opanowan ą i zautomatyzowan ą funkj ęchodzenia, tj.gdy jest w wieku przedszkolnym. Przeprowadzone w okresie mi ędzywojennym badania S. Szumana (24) wykazały, Ŝe wraz z wiekiem długo ść kroku w biegu ulega du Ŝym zmianom, a mianowicie:u 3-Tatków w granicach 38 cm, a u ó-Tatków-do 80 cm. Krok staje si ę z wiekiem coraz bardziej równomierny, a technika b iegu coraz lepsza, dzi ęki czemu szybko ść biegu wzrasta w sposób znacz ący. Gdy chodzi o koordynacj ę pracy ramion i nóg, to według Goryniewskiej i łyko wej wyst ępuje ona:u dzieci 3-letnich w 3 O'%, u dzieci 4-let nich w 7 O-75'%. u dzieci 7-letnich w BO-BO%r. Charakterystyczne cechy biegu dziecka 3-letniego:pr osty tułów, nieznaczne wahadłowe ruchy wyprostowanych w łokciach ramion, n iskie unoszenie kolan. Z post ępem wieku wszystkie te cechy obni Ŝaj ące szybko ść biegu ust ępuj ą miejsca typowym cechom dobrze technicznie opanowanego biegu . WaŜne jest dla szybko ści równie Ŝ i to, Ŝe dziecko 3-, '4-letnie ma wydłu Ŝoną reakcj ę na sygnał startu oraz charakteryzuje si ę brakiem motywacji do rozwijania pełnej szybko ści do ko ńca wyznaczonego (krótkiego zazwyczaj) dystansu. Dlatego stosuje si ę dla młodszych dzieci przedszkolnych bieg do cukier ka lub czekoladki ze startu lotnego tak, aby cały dystnas biegu na dystansie 20 m

obejmował np.25 m (start 3 m przed lini ą startu i przebiegni ęcie 2 m za lini ą mety) . Badania udowodmły, Ŝe dla dzieci 3-, 4-letnich nale Ŝy stosowa ć bieg krótki (sprawdzaj ący szybko ść) na dystansie 20 m, a dla dzieci 5-, 7-letnich 30 m. A oto normy (według M. Gniewkowskiej i S. Moliere) dla dzieci od 3, 5 do 6, 5 lat na dystansi e 20 m [11]. Wiek (w latach) Chłopcy (wyniki w s) Dziewcz ęta (wyniki w s) 3,5 4,5 5,5 6,5 7,14 5,96 4,66 4.56 7,1 6,22 5,31 4,68 113. Z tabeli wynika, Ŝe jakkolwiek chłopcy wykazuj ą z post ępem wieku lepsze parametry szybko ści ni Ŝ rówie śniczki, to jednak ró Ŝnice te s ą statystycznie nieistotne. Podobnie zbli Ŝone wyniki uzyskuj ą dzieci z o środków wiekomiejskich, małomiasteczkowych i wiejskich. Oznacza to, Ŝe bieg, jako spontaniczna i naturalna forma ruchu, stosowany jest najcz ęściej przez wszystkie dzieci, niezale Ŝnie od regionów i środowisk, nie wykazuj ąc istotnych ró Ŝnie jako ściowych i ilo ściowych. Skok (moc) . Zarówno skok w dal, jak i wzwy Ŝ s ą czynno ściami technicznie skomplikowanymi, wymagaj ącymi du Ŝej koncentracji. Skok wzwy Ŝ jest dla dzieci przedszkolnych tak trudny do opano wania, Ŝe został on w badaniach zaniechany. Skoncentrowano si ę jedynie na skoku w dal z miejsca i z rozbiegu. Aby wyegzekwowa ć maksymaln ą długo ść skoku, nale Ŝy nada ć mu form ę zadania ruchowego, np.skok przez narysowan ą rzeczk ę, czy te Ŝ skok przez rów. Dziecko mo Ŝe odbi ć si ę z dowolnego DUBjSCB. Dla dzieci w wieku od 6 do 7 lat, które s ą ju Ŝ zainteresowane wynikiem i maj ą ambicje sportowe, tego rodzaju, fabuła" (S:o ęąrzez rzeczk ę) nie jest potrzebna, gdy Ŝ i tak b ędą si ę starały skoczy ć jak najdalej. U 3-, 4-Tatków rozbieg jest zazwyczaj wolny, na cał ych stopach, bez znaczniejszego unoszenia kolan, z ramionami opuszcz onymi w dół. Odbicie jest tak słabo zaznaczone, Ŝe niekiedy trudno rozró Ŝni ć sarn skok od dłu Ŝszego kroku. Brak zdecydowanego momentu odbicia wskazuje nie Ęlko na trudno ści wolicjonalne, ale równie Ŝ na słab ą koordynacj ę nerwowo-ruchow ą i słab ą mus, kulatur ę. Przypuszczalnie główn ą rol ę graj ą tu jednak wzgl ędy natury psychicznej polegaj ące na tym, Ŝe dziecku trudno powzi ąć decyzj ę co do miejsca i czasu odbicia w biegu. W ci ągu kilku lat pobytu w przedszkolu technika skoku w dal z rozbiegu bardzo si ę poprawia:stopniowo kolana w czasie rozbiegu unoszo ne s ą coraz wy Ŝej, coraz lepiej zaznacza si ę koordynacja ruchów ramion i róg oraz daje si ę zauwa Ŝyć coraz wyra źniej moment silniejszego odbicia. Lądowanie nast ępuje na nogi 114.

ugi ęte. Tote Ŝ poprawa wyników w skoku w dal z rozbiegu jest bard zo znaczna, co ilustruje poni Ŝsza tabela: Wiek (w latach) Wzrost (w cni) RóŜnica (w om) Chłopcy Dziewcz ęta 3,5 4,5 5,5 6,5 80,8 112,1 163,3 199.8 64,5 101,5 152,7 181.8 16,8 18,5 10,6 17, 9 Znacz ące ró Ŝnice wyst ępuj ące w poszczególnych grupach wiekowych świadcz ą o tym, Ŝe czynno ść ta jest w du Ŝym stopniu wyuczalna, a ró Ŝnice mi ędzy wynikami dziewcz ąt i chłopców przemawiaj ą zdecydowanie na korzy ść chłopców. Zainteresowanie wynikiem jest u starszych dzieci du Ŝe (zwłaszcza u chłopców) , podobnie jak i ambicja okazania si ę lepszym od innych. I (je wyst ępuj ą natomiast istotne ró Ŝnice w wynikach dzieci z ró Ŝnych środowisk. Średnie roczne przyrosty wyników w skoku w dal s ą najwy Ŝsze u dzieci w wieku od 4 do 5 lat (od 42, 4-49, 6 cm) , co świadczy o du Ŝej dynamice rozwoju szybko ści i mocy w tym wła śnie wieku. Rzut na odległo ść (siła) . Jest to konkurencja o tyle trudna, Ŝe wymaga nie tylko rozmachu ramienia we współpracy z tułowienii nogami, ale tak Ŝe umiej ętno ści otworzenia dłoni i wypuszczenia rzuconego przedmiotu we wła ściwym momencie. Decyduj ą tu trzy cechy:siła, szybko ść i koordynacja. W wykonaniu ruchu rzutu przez 3-, 4-latków zaanga Ŝowane jest głównie przedrami ę (wyprost ramienia w stawie łokciowym) bez v spółpra cy z tułowiem i ko ńczyniami dolnymi. Z biegiem lat przedszkolnych zmiany wyst ępuj ą w dwóch kierunkach:a) jako ściowym-w zró Ŝnicowaniu sposobów rzutu na dolny, górny i półgórny , w przyjmow aniu ró Ŝnych pozycji wyj ściowych do rzutu (przodem lub bokiem do kierunku rz utu) oraz w coraz wyra źniejszym wyst ępowaniu poszczególnych faz rzutu (przed mach, zamac h i wyrzutkb) ilo ściowym-w post ępie uzyskanych wyników wymierlli. nych. Zmiany te s ą u chłopców bardzo znaczne, za ś u dziewcz ąt-nieznaczne. W czasie próby rzutu nie nale Ŝy dzieciom narzuca ć sposobu wykonania, gdy Ŝ uzyskiwane wyniki s ą wówczas zwykle ĘjTSZ:. A oto normy rzutu piłeczk ą tenisow ą chłopców i dziewcz ąt:. Wiek (w latach) Rzut r ęką

Wyniki (w m) RóŜnica (w m). Chłopcy Dziewcz ęta 3,5 Prawa Lewa 4,33 3.36 2,99 2,62 1,34 0.74 4,5 Prawa Lewa 6,33 4,36 4,52 3,68 1,75 0.64 5,5 Prawa Lewa 11,82 6.06 5,93 5,08 5,89 0,98 6,4 Prawa Lewa 15,47 6.79 7,31 5,5 8,16 1,29 Z tabeli wynika, Ŝe przewaga chłopców w tej konkurencji wzrasta z pos t ępem czasu Maj ą oni w wieku 6, 5 lat-w rzucie praw ą r ęką wynik dwukrotnie lepszy od dziewcz ąt. Podane normy świadcz ą równie Ŝ o wybitnej przewadze prawor ęczno ści nad lewor ęczno ści ą w populacji przedszkolnej. DuŜy skok wyników w rzucie praw ą r ęką chłopców nast ąpił w wieku od 4, 5 do 5, 5 lat. Rzut do celu (koordynacja) Rzut ten wymaga znacznie wi ększej koordynacji oka i r ęki oraz koncentarcji ni Ŝ rzut na odległo ść. Badania wykazały, Ŝe najlepsz ą odległo ści ą czuta do celu dla dzieci 3-, 4-letnich jest 1, 5 m, poniewa Ŝ z odległo ści np.'2 mdzieci cz ęsto nie mogły dorzuci ć do tarczy. Tarcza z dworna koła-mi współ środkowymi:o promieniu 36 cm i otworze o promieniu 18 cm, po środku, powinna sia ć na stojaku na takiej wysoko ści, aby środkowy otwór był wzniesiony na wysoko ść głowy dziecka. Celem dokonania oceny trafno ści rzutu ustala si ę punktacy, 1102 pkt za rzut w otwór.

I pkt za rzut w tarcz ę. O pkt za rzut poza tarcz ę. 116. 1, 5 m 2, 0 rn 2, 5 rn 3, 0 ni. Wyniki tak ocenianych rzutów (po 3 rzuty praw ą i lew ą r ęką) ujawniły, Ŝe:rozwój niezb ędnej koordynacji i zdolno ści koncentarcji post ępuje z wiekiem, wraz ze zwi ększeniem odległo ści obni Ŝa si ę celno ść rzutu, chłopcy wykazuj ą wi ększ ą celno ść ni Ŝ dziewcz ęta, zaznacza si ę wyra źnie lepsza trafno ść rzutów praw ą r ęką, najwi ększe przyrosty trafno ści wyst ępuj ą w 4-tym roku ŜyClR, optymalne odległo ści do tarczy dla poszczególnych grup wieku wynosz ą:dla grupy 3, 5 lat dla grupy 4, 5 lat dla grupy 5, 5 lat dla grupy 6, 5 lat nie stwierdzono istotnych ró Ŝnic w wynikach dzieci pochodz ących z ró Ŝnych środowisk. Przej ście równowa Ŝne. Równowaga jest zło Ŝoną funkcj ą, na któr ą składaj ą si ę:czucie mi ęśniowe, ogólna kondycja, stopie ń dojrzało ści systemu nerwowego, zdolno ści ddaptacyjne ustroju oraz sprawno ść narz ądu równowagi i analizatora wzroku. Stwierdzono, Ŝe przy wył ączeniu analizatora wzroku trudno ści w utrzymywaniu równowagi znacznie si ę zwi ększaj ą. Utrzymywanie równowagi na przyrz ądzie wzniesionym (np.:belce o szer, 6 cm, podwyŜszonej na wys, 20 cm) , jest znacznie trudniejsze n i Ŝ na równym podło Ŝu, poniewa Ŝ wyst ępuje wówczas l ęk przez upadkiem. Dlatego te Ŝ prób ę równiowagi nale Ŝy rozpoczyna ć od wczesnego wieku przedszkolnego na belce o dł.3 m, szer, 6 cm, wys, 5 cm, pocz ątkowo poło Ŝonej na podło Ŝu, a nast ępnie podwy Ŝszanej stopniowo do 15 cm i do 25 cm. Dziecko po bezbł ędnym przej ściu na jednej wysoko ści przyst ępuje do nast ępnej próby, a Ŝ wreszcie do trzeciej, najtrudniejszej. KaŜdą prób ę ocenia si ę na-podstawie przebytej odległo ści bez dotkni ęcia nog ą podło Ŝa. W wykonywaniu przej ścia równowa Ŝnego najwi ększe trudno ści maj ą, 3-, 4-łatki, dla których przej ście po równowa Ŝni uło Ŝonej na podło Ŝu jest, sztuk ą ruchu"wykonywan ą dobrze tylko 117. przez nieliczne dzieci. Na ogół dzieci s ą w czasie przej ścia równowa Ŝnego napi ęte, pochylone, stopy stawiaj ą sko śnie do kierunku ruchu, ramiona wzniesione w bok. Dzieci 4-, 5-letnie wykazuj ą ju Ŝ całkiem dobre opanowanie przej ścia równiowa Ŝnego na belce'uło Ŝonej na podło Ŝu, natomiast na wysoko ści 15 em odczuwaj ą ju Ŝ wyra źny l ęk. Dzieci najstarsze (5-i ó-letnie) dobrze sobie radz ą na wysoko ści średniej, ale na wysoko ści 25 cm znaczna ich cz ęść ma du Ŝe trudno ści i robi bł ędy. I w tej konkurecji chłopcy, okazuj ą si ę nieco lepsi od dziewcz ąt lecz ró Ŝnica jest statystycznie nieistotna. W ogóle dzieci w wieku przedszkolnym wykazuj ą post ępy tak Ŝe w tej konkurencji, jak i w munych umiej ętno ściach o charakterze statycznym, np.stanie na jednej nodze, przej ście po linii narysowanej na podłodze itp. Nawet nie ćwiczone w tym kierunku wykazuj ą post ęp w tych umiej ętno ściach na skutek jakiej ś wrodzonej skłonno ści do balansowania i, sztuczek"w tymi zakresie. Tłumaczy si ę to dojrzewaniem odpowiednich o środków korowych w mózgu. Ogólnie rzecz bior ąc, chłopcy wykazuj ą w sprawno ści fizycznej lepsze wyniki ni Ŝ dziewcz ęta, a najwi ększa dynamika przyrostu badanych cech przypada na w iek od 5 do 6 lat. A zatem mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe dziecko w Ęm wieku prze Ŝywa okres du Ŝych mo Ŝliwo ści motorycznych i m.in.dlatego został on nazwany "złot ym wiekiem dzieci ństwa". Dziecko jest bardziej zrównowa Ŝone, opanowane i zainteresowane wynikami swojej sprawno ści. Poziom sprawno ści w ró Ŝnych środowiskach jest w wieku przedszkolnym jeszcze mało zró Ŝnicowany. Z analizy rozwoju poszczególnych cech motorycznych równie Ŝ wynika, Ŝe 5-, ó-łatki prze Ŝywaj ą okres tzw., skoku rozwojowego".

Charakteryzuje si ę on m in.szczególn ą zdolno ści ą do opanowywania ró Ŝnych umiej ętno ści. Dlatego szczególnie w tym wieku powinni śmy podwy Ŝsza ć wymagania w czasie zaj ęć wychowania fizycznego, tak Ŝe w zakresie siły i wytrzymało ści. Równolegle z rozwojem motorycznym obserwuje si ę znaczn ą popraw ę uwagi, pami ęci, a tak Ŝe zdolno ści, przedsi ębiorczo ści, odwagi i ambicji. Obserwuje si ę te Ŝ skłonno ści do emocjonalnego prze Ŝywania własnych sukcesów i niepowodze ń. Krzepni ęcie organizmu daje poczucie siły i własnej warto ści w zakresie usprawnienia, tote Ŝ dziecko stara si ę wykazywa ć sw ą wy Ŝszo ść nad innymi, a poza 118. tym na zaj ęciach wychowania fizycznego oczekuje ćwicze ń (za da ń) trudniejszych, zaczerpni ętych z tematyki sportowej, która go'ekscytuje: ćwiczenia zbyt łatwe lekcewa Ŝy. Dla ó-letniego chłopca dziewczynka przestaje by ć pełnowarto ściowym partnerem w zaj ęciach typu sportowego, mJn, ze wzgl ędu na odmienne zainteresowania oraz ni Ŝsz ą sprawno ść ogóln ą. Obserwuje si ę te Ŝ u ó-latków znaczny post ęp w uspołecznieniu. Ł, atwiej potrafi ą zorganizowa ć si ę, podj ąć i przeprowadzi ć własne inicjatywy, coraz lepiej rozumiej ą potrzeb ę podporz ądkowania si ę, przestrzegania pewnych reguł gry, co umo Ŝliwia bardziej uporz ądkowaną działalno ść o charakterze sportowym. Tak charaktery styczny dla dziecka egocentryzm ust ępuje:dziecko jest skłonne poświ ęci ć wiele z własnego, ja"na korzy ść wspólnej, dobrej zabawy. Jego naturalna Ŝywotno ść i ruchliwo ść manifestuje si ę m 3 n.w tendencji do ćwicze ń oswajaj ących z przyrz ądami (spotykanymi w warunkach naturalnych, a tak Ŝe specjalnie skonstruowanymi) , z wod ą, do mianipulowania przyborami, do wynajdywania kryjówek, ła Ŝenia po drzewach ł ącznie z ulubionymi skokami w gł ąb, do gonitw i podchodów, które u chłopeóiwmaj ą zawsze charakter batalistyczny (pistolety, karabiny, strzelanina itp. Jest to najlepszy okres do przyswajania sobie umiej ętno ści z zakresu pływania, narciarstwa, ły Ŝwiarstwa, gry w piłk ę, jazdy na rowerze, na wrotkach, biegów, rzutów i skoków. Szczególnie chłopcy lubi ą si ę popisywa ć swoimi mo Ŝliwo ściami w zakresie zwinno ści i opanowania przyboru. 6. 2. Poj ęcie szkolnej dojrzało ści motorycznej Starszy wiek szkolny usposabia do zastanowienia si ę, czy i jak dziecko da sobie rad ę w szkole tak Ŝe w zakresie sprawno ści fizycznej, umiej ętno ści i odporno ści na zm ęczenie prac ą umysłow ą. Czy wł ączy si ę bez oporów, hamulców i poczucia niepełnowarto śeiowo ścido zabaw, gier, współzawodnictwa sportowego wyst ępuj ącego tak cz ęsto w zbiorowym Ŝyciu szkolnym? Czy stanie si ę pełnowarto ściowym partnerem swoich rówie śników, a nawet dzieci nieco starszych od siebie? Wiadomo bowiem, Ŝe wcze śniejsze rozpoznanie braków i nie 119. domaga ń w tym zakresie oraz ich wyrównywanie przyczyni si ę niew ątpliwie do lepszego startu szkolnego. Na tym tle zrodził si ę problem szkolnej dojrzało ści motorycznej. S. Szuman okre śla ja jako "osi ągni ęcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wra Ŝliwym i podalnym na systematyczne nauczanie w klasie pierwszej szkoły p odstawowej" (ZQ. Nas interesuje, głównie dojrzało ść motoryczna, tote Ŝ bli Ŝsz ą tym zagadnieniom jest wypowied ź ameryka ńskiego psychologa E.

8. Hurlock, która twierdzi, Ŝe "dziecko, którego rozwój motoryczny pozwala na współzawodniczenie z rówie śnikami na terenie szkoły, b ędzie zadowolone i lepiej si ę b ędzie czuło w szkole ni Ŝ dziecko, którego rozwój motoryczny jest opó źniony i którego ruchy s ą powolne, niezr ęczne i niepewne" (16, s.ZIQ, /gadzaj ąc si ę w całej pełni z opini ą E. 8. Hurlock, polscy teoretycy i praktycy starali si ę znale źć odpowiedni sposób okre ślenia, pomiaru i oceny takiego sianu rozwoju motory cznego dziecka, który stawiałby mu mo Ŝliwie trafne prognozy radzenia sobie w pierwszym ro ku nauki szkolnej. -Dojrzało ść motoryczna ma zatem oznacza ć taki stan kondycji fizycznej i sprawno ści ruchowej, który pozwoli dziecku na łatwe sprosta nie wymaganiom szkoły w zakresie ró Ŝnych sytuacji, obowi ązków oraz Ŝycia rekreacyjna-sportowego, a tak Ŝe obowi ązków przed jakimi stanie dziecko w pierwszym roku n auki szkolnej. A wiemy, Ŝe przej ście dziecka w swoist ą atmosfer ę, dyscyplin ę i wymagania szkoły jest trudn ą prób ą zarówno w zakresie kultury fizycznej, jak i w zakr esie sprawno ści władz psychicznych i intelektualnych. Sytuacja komplikuje si ę tym bardziej, je Ŝeli stwierdzimy, Ŝe sprawno ść ruchowa ma podwójne znaczenie:sprawno ści u Ŝytkowej, zdeterminowaniej rozwojem ruchów manipulacyjnych i prasyjnych (umiej ętno ści samoobsługi, posługiwania si ę narz ędziami codziennego u Ŝytku, samodzielnego ubierania i mycia si ę itp) , sprawno ści ruchowej wywodz ącej si ę z ruchów swobodnych, sportowych oraz z wielu innych ruchów wyst ępuj ących w ró Ŝnych sytuacjach i w zadaniach ruchowych inspirowanych przez teren, przyrz ądy, przybory. Badaj ąc zatem szkoln ą dojrzało ść motoryczn ą, trzeba uwzgl ęlZO. dnie obie nie mniej wa Ŝne rodzaje sprawno ści ruchowej. Metody (sposoby) oceny szkolnej dojrzało ści motorycznej s ą ró Ŝnorakie. Zagadnienie to omówione jest dokładniej w artykule M. Gniewkowskiej'. 6. 3. Czynniki wpływaj ące na rozwój umiej ętno ści i sprawno ści ruchowej Podobnie jak inne dziedziny rozwoju ontogenetyczneg o, tak i rozwój umiej ętno ści i sprawno ści ruchowej jest zdeterminowany genetycznie, pozost awiaj ąc jednak pewne pole modeluj ącego oddziaływania wpływom środowiskowym. W omawianej dziedzinie trudno jest wyodr ębni ć to, co jest dziedziczone, od tego co nabyte, ale nie ulega w ątpliwo ści, Ŝe natura pozostawiła środowisku znaczne pole manewru w tej dziedzinie. Wydaje si ę, Ŝe do najbardziej genetycznie uwarunkowanych cech na le Ŝą:cechy budowy ciała, sprawno ść zmysłów, tempera-. ment, uzdolnienia ruchowe. Cechy te maj ą wpływ na sprawno ść ruchow ą oraz nabywanie umiej ęlno ści, ale wiele moŜliwo ści modeluj ącego i stymuluj ącego-oddziaływania natura pozostawiła wpływom środowiska, a głównie ćwiczeniom ruchowym. Jak twierdzi E. 8. Hurlock, , rozwój wła ściwo ści fizycznych i, umysłowych jest cz ęściowo wynikiem dojrzewania tych wła ściwo ści, a cz ęściowo wynikiem ćwicze ń i do świadcze ń" (łój. Masa mózgu dziecka 7-letniego wynosi 90%masy mózgu człowieka dorosłego. A zatem ilo ść substancji mózgowia niemal dorówmujeosobnikowi dor osłemu. Sekret powodzenia motorycznego tkwi w dojrzewaniu o środków motorycznych, a jest ono mo Ŝliwe tylko przez ćwiczenie, nabywanie do świadcze ń ruchowych i opanowywanie techniki ruchu. Dojrzało ść o środków motorycznych i ćwiczenie, to dwa ści śle skorelowane ze sob ą czynniki, które w ostatecznym bilansie decyduj ą o sprawno ści i poziomie nabytych umiej ętno ści. Bez odpowiednio dojrzałego centralnego systemu.

Materiały do nauczania psychologii, (red. 1.Wołoszynowa) , seria 11. Psychologia rozwojowa, ugchouaucza i społeczna. Tom 1, PWN. Warszawa 1969:s.227-274. 121. nerwowego nie mo Ŝe by ć mowy o dobrej sprawno ści i umiej ętno ściach i odwrotnie:bez ćwiczenia nie mo Ŝna wpływa ć skutecznie na dojrzewanie centralnego systemu nerwowego. St ąd wniosek, Ŝe powinni śmy zrobi ć wiele w kierunku zapewnienia dziecku takich warunków, aby mogło zdoby ć moŜliwie najwi ększy zasób do świadcze ń ruchowych, 54 one bowiemi podwalin ą, na której mo Ŝna budowa ć coraz to wy Ŝszy stopie ń umiej ętno ści i sprawno ści ruchowej. Warunki środowiskowe oraz umiej ętne kierowanie procesem rozwoju motoryczno ści, to dwa zasadnicze czynniki determinuj ące ten rozwój. Chodzi tu głównie o rodzin ę i przedszkole (a zatem i o nauczyciela) , a tak Ŝe o nieformalne grupy dzieci ęce, w których dziecko najcz ęściej sp ędza czas wolny. Rodzice i personel pedagogiczny powinni dawa ć dobre wzory, pogł ębia ć motywacje do działalno ści ruchowej, uczy ć i zach ęcać przez podsuwanie odpowiednich przyborów, sprz ętu sportowego oraz umo Ŝliwia ć dziecku kontakty z terenem, wod ą, lodem, śniegiem, gdzie dziecko mo Ŝe eksperymentowa ć, do świadcza ć, podpatrywa ć i uczy ć si ę nowych form ruchu rekreacyjna-sportowego. Rodzina, wychowawca powinuni orientowa ć si ę, kiedy nale Ŝy rozpocz ąć i w jakim tempie prowadzi ć nauk ę nowych czynno ści sportowych, aby nie przeoczy ć najlepszej po temu okazji, gdy dziecko odpowiednio dojrzało do nauki nowych dyscyplin sportowych, do opanowania nowych umiej ętno ści. Jest rzecz ą oczywist ą, Ŝe wszyslko to powinno si ę dzia ć w pełnym zdrowiu dziecka, przy dobrym od Ŝywianiu i opiece. Zdrowie jednak nie rodzi si ę w zaciszu domowym, w śród komfortu cywilizacyjnego, w zurbanizowanych warunkach miast i wi ększych aglomeracji przemysłowych. Rodzi si ę ono w ruchu, na powietrzu, w sło ńcu, w kontakcie z natur ą, która wzmacnia siły witalne ustroju, daje odpr ęŜenie i rado ść Ŝycia. 6. 4. Przyczyny zmniejszonej sprawno ści ruchowej niektórych dzieci 8 W procesie rozwoju motoryczno ści obserwujemy nieraz du Ŝe zró Ŝnicowanie w śród dzieci w tym samym wieku:jedne s ą wyj ątkowo ruchliwe, zdalnie ruchowo i bardzo sprawne, a inne nie wykonuj ą łatwych zada ń ruchowych lub te Ŝ wykonuj ą je z du Ŝym wysiłkiem Przyczyny tych zjawisk mo Ŝemy podzieli ć na cztery gruPYDo pierwszej grupy zaliczamy wyra źne schorzenia lub uszkodzenia o środków ego układu nerwów ego. Mogą one manifestowa ć si ę w obr ębie pojedynczych aktów ruchowych, np.niewła ściwy chwyt i posługiwanie si ę przedmiotami codziennego u Ŝytku, trudno ści w przeciwstawianiu kciuka palcowi wskazuj ącemu, które uniemo Ŝliwiaj ą np.posługiwanie si ę ołówkiem itp. Zaburzenia te pochodz ą z mikrozaburze ń funkcji układu piramidalnego. Innym rodzajem niedomogów w tej grupie s ą zaburzenia płynno ści i koordynacji ruchów. Dziecko wykonuje wprawdzie poszczególne akty ruchow e, nie potrafi ich jednak powi ązać w cał ą czynno ść wykonan ą płynmie i w sposób skoordynowany. Wygl ąda to tak, jakby ka Ŝda grupa mi ęśniowa lub fragment ciała pracował osobno, niezale Ŝnie od reszty ciała. Zaburzenia takie mog ą wyst ępować np.w czynno ściach manualnych, lokomocyjnych, w utrzymywaniu równowagi przy zmianach pozycji itp. Tę grup ę symptomów mo Ŝna traktowa ć jako mikroobjawy uszkodzenia układu pozapiramidalnego.

Obni Ŝaj ą one znacznie, a niekiedy uniemo Ŝliwiaj ą poprawne wykonanie pewnych stereotypów ruchowych głównie za ś tych, które maj ą zastosowanie w sporcie:ły Ŝwiarstwie, narciarstwie, grach w piłk ę, je ździe na rowerze, pływaniu I 111. Innym objawem zaburze ń rozwoju ruchowego z tej grupy jest obni Ŝenie precyzji ruchów docelowych, przy jednocze śnie wyst ępuj ących napi ęciach mi ęśniowych i synkinezjach (przyruchach) . Wyst ępowanie synkinezji jest u dziecka, a nawet u dorosł ych, zła. Zcburzenid psgchoruchowego rozwoju dziecka. Zagadnienia wybrane. Warszawa 1863. Nasza Ksi ęgarnia. 123. wiskiem normalnym i fizjologicznie uzasadnionym. Jednak w tym przypadku mówimy o takich napi ęciach i przyruchach, które znacznie odbiegaj ą od normy i długo si ę utrzymuj ą (trudno je wyeliminowa ć przez ćwiczenie) . Dzieci z takimi zaburzeniami s ą jakby stale napi ęte, 'a ich ruchy s ą sztywne i kanciaste. W kra ńcowych przypadkach tzw."paratonii" (wzmo Ŝony tomus mi ęśniowy) dziecko nie moŜe rozlu źni ć mi ęśni niezaanga Ŝowanych bezpo średnio w danej czynno ści. Do drugiej grupy zaburze ń nale Ŝą:opó źnienie rozwoju ruchowego, debilizm ruchowy i ruchowa niezr ęczno ść. Opóźnienie raz woju ruchowego charakteryzuje si ę brakiem precyzji i koordynacji ruchowej oraz wyra źnie wyst ępuj ącymi synkinezjami. U jednych dzieci opó źnienie mo Ŝe manifestowa ć si ę w nadmiernej ruchliwo ści, która jest chaotyczna, nieskoordynowana, -nie prowa dzi do wykonania zamierzonego zadania, lecz stwarza g ąszcz ruchów dodatkowych, zb ędnych. Inne dzieci sprawiaj ą wra Ŝenie powolnych, ospałych, rozlazłych, przy czym tak Ŝe wykazuj ących trudno ści w wykonywaniu konkretnych zada ń ruchowych. Bardzo cz ęsto dzieci upo śledzone umysłowo wykazuj ą jednocze śnie opó źniony rozwój motoryczny, natomiast dzieci umysłowo bardzo rozwin i ęte s ą zazwyczaj zdolne oraz sprawne ruchowo ponad norm ę. JeŜeli objawy paratonii i synkinezji wyst ępuj ą w bardzo du Ŝym nasileniu, wówczas mówimy o debilizmie ruchowym. Paratoniacharakteryzuje si ę niemo Ŝności ą działania ruchowego w rozlu źnieniu mięśni nie pracuj ących w danej czynno ści. Sprawia to, Ŝe dziecko debilne nie potrafi np.w czasie chodzenia porusza ć ramionami lu źno i swobodnie. TakŜe i osoba badaj ąca nie mo Ŝe wykona ć Ŝadnego ruchu biernego ko ńczynami dziecka:stawiaj ą'one opór przez stałe napinanie tych mi ęśni, które maj ą by ć rozlu źnione. MoŜna tu wymieni ć ró Ŝne przykłady ruchowego zachowania si ę w debilizmie, np.w chodzeniu współruchy wykonywane drug ą ko ńczyn ą po tej samej stronie ciała (prawa noga w przód i prawa r ęka w przód) , zb ędne współruchy i napi ęcia całego ramienia, gdy wła ściwy ruch wykonuje dło ń:silne współruchy mi ęśni twarzy, gdy pracuje r ęka itp. Niezr ęczno ść ruchowa wyst ępuje u dzieci cz ęściej ni Ŝ debilizm. Zaburzeniom ulegaj ą tu przede wszystkim koordynacja ruchowa i ruchowo- wzrokowa. Dzieci niezr ęczne ruchowo bardzo źle si ę czuj ą na lekcjach wychowania fizyl 24. cznego i stroni ą od zaj ęć pozalekcyjnych uprawianych w gromadzie, albowiem odczuwaj ą sw ą niepełnowarto śeiowo ść w stosunku do swoich równie śników. Tote Ŝ trzeba je zach ęcać:nie mo Ŝna z nich kpi ć, o śmiesza ć, lecz z pełn ą wyrozumiało ści ą stawia ć im łatwiejsze zadania ruchowe. Niezr ęczno ść ruchowa mo Ŝe przejawia ć si ę w ró Ŝny sposób:u jednych głównie w rysowaniu, wycinaniu i pracach o charakterze manual nym, np.w sznunrowaniu bucików, zapinaniu guzików itp.:u inmych wyst ępuje ona wyra źnie w gimnastyce, w czasie zaj ęć rekreacyjna-sportowych, kiedy to trzeba wykaza ć si ę koordynacj ą

ruchów ko ńczyn i tułowia (ły Ŝwiarstwo, jazda na rowerze, pokonywanie-przeszkód, przej ścia równowa Ŝne) . Opóźnienie mo Ŝe by ć globalne, gdy ogólna sprawno ść ruchowa jest opó źniona lub cz ęściowe, gdy wyst ępuj ą trudno ści w pewnych tylko formach ruchu. MoŜe ono by ć te Ŝ gł ębokie, tj.si ęgaj ące kilku lat, b ądź nieznaczne, si ęgaj ące kilkunastu miesi ęcy. W kaŜdym przypadku nale Ŝy d ąŜyć do wyrównania niezr ęczno ści przez dodatkowe ćwiczenia i zabawy. Do trzeciej grupy nale Ŝą zaburzenia procesu lateralizacji. Preferowanie jednej strony ciała lub jednej ko ńczyny (np.prawej r ęki) jest zjawiskiem zupełnie naturalnym i nie budz ącym podejrze ń o zaburzenia motoryczno ści. Mimo to problem lateralizacji (tj.przewagi czynno ściowej jednej strony ciała nad drug ą) jest przedmiotem długich i Ŝmudnych bada ń naukowych, poniewa Ŝ na tle ustalania si ę przewagi jednej-strony ciała nad drug ą powstaj ą niekiedy zaburzenia ruchowe. M. Spłonek twierdzi na podstawie szczegółowych studiów tego zagadnienia, Ŝe, obustronno ść"oraz dominacja zmienna (tj.gdy dominacja np.prawej r ęki ust ępuje po pewnym czasie dominacji lewej r ęki-przypisek W. G.) wi ąŜą si ę cz ęściej z ró Ŝnego rodzaju zaburzeniami ni Ŝ wyra źna lewor ęczno ść. U dziecka lewor ęcznego, z wczesn ą, siln ą i jednorodn ą iateraliza ćj ą, wyst ępuje bowiem odwrócenie dominacji w obr ębie półkul:u dzieci obur ęcznych mamy do czynienia z brakiem dominacji lub konfliktem domina cji. Konflikt ów zaczyna si ę równie Ŝ w przypadku uprzednio wymienionej dominacji skrzy Ŝowanej. Dzieci obur ęczne cz ęściej od innych wykazuj ą zaburzenia w orientacji przestrzennej. Długo nie mog ą si ę nauczy ć, która strona jest prawa, a która lewa, myl ą kierunki, w prawo", 125. , w lewo", maj ą trudno ści w odwzorowywaniu kształtów geometrycznych itp. Dzieci te cz ęsto równie Ŝ'przejawiaj ą trudno ści w nauce czytania i pisania. Rozwój sprawno ści ich r ąk jest zazwyczaj opó źniony, a braki w zakresie orientacji przestrzennej utrudniaj ą rozpoznanie i odwzorowywanie kształtu liter. Nie wdaj ącsi ę w szczegóły anatomiczna-fizjologiczne trzeba stwie rdzi ć, Ŝe zbyt mało jeszcze wiemy o przyczynach tych zaburze ń. Jednak Ŝe wydaje si ę słuszny wniosek, Ŝe w procesie rozwoju motoryczno ścibardzo waŜną i pozytywn ą rol ę odgj wa przewaga jednej strony ciała nad drug ą, *izjologicznym wyrazem tej przewagi jest wzmo Ŝone napi ęcie w cz ęściej i silniej pracuj ących grupach mi ęśniowych ko ńczyn i tułowia. Tote Ŝ zarównio rodzice:jak i wychowawcy przedszkola powi nuni zabiega ć o to, aby doprowadzi ć u dziecka do wczesnego ukształtowania si ę przewagi jednej strony ciała nad drug ą, a przynajmniej jednej r ęki nad drdg ą. Do czwartej grupy przyczyn zmuniejszonej sprawno ści ruchowej dzieci zaliczymy znane na ogół i omówione ju Ŝ cz ęściowo wcze śniej przyczyny, jak nip, złe odŜywianie dziecka, ró Ŝne stresy i zm ęczenie spowodowane atmosfer ą Ŝycia rodzinnego, otyło ść, słaby wzrok czy te Ŝ słuch, zaburzenia narz ądu równowagi, **kprzed jakim ś ćwiczeniem spowodowany by ć moŜe przykrymi prze Ŝyciami w czasie wykonywania lego zadania w przeszło ści. Trzeba tu jeszcze doda ć zjawisko nieporadno ści ruchowej i niskiej sprawno ści u dzieci chronionych przez rodziców przed działalno ści ą ruchow ą w gronie rówie śników, wychowywanych w towarzystwie dorosłych, dzie ci prowadzonych "za r ączk ę"i wy chowywanychw cieplarnianych warunkach. Wszystkie wymienione przypadki wymagaj ą zabiegów wyrównawczych. W wielu przypadkach zdarza si ę, Ŝe u niektórych osobników poszczególne objawy zaburze ń mieszaj ą si ę ze sob ą, daj ąc du Ŝe bogactwo indywidualnych odcieni. Znacznie trudniej jest wtedy pozna ć tego przyczyn ę Nie pozostaje zatem nic innego, jak łagodzenie skutków tych zaburze ń.

Wymaga to cierpliwo ści, systematyczno ści oraz czynnej postawy dziecka, które powinno by ć u świadomione o celach, zadaniach i konieczno ści stosowania zabiegów wyrównawczych. 126. 6. 5. Etapy (fazy) uczenia si ę i nauczania ruchu Rozró Ŝniamy trzy etapy (fazy) uczenia si ę i nauczania ruchu. Wiek przedszkolny jest typowy dla pierwszego etapu nauczania ruchu. Etap ten nazywany jest ró Ŝnie:, prób i bł ędów", , generalizacji"lub etap, wył ączania nadmiernej liczby stopni swobody ruchu"Na ty m etapie s ą dwa zasadnicze zadania:wzbogaci ć zasób ró Ŝnorodnych do świadcze ń psychoruchowych, wyostrzy ć zmysły, doskonali ć refleks, wyczucie własnego ciała, przestrzeni, czasu oraz wdro Ŝyć do współdziałania z partnerem (grup ą) , zaznajomi ć dziecko i doprowadzi ć do przyswojenia podstawowych unmieytno ści ruchowych wykonanych w najbardziej prostych formach. Pierwsz ą grup ę zada ń i celów osi ągamy głównie przez stworzenie odpowiednich warunków do eksperymentowania. Potok bod źców wzrokowych, słuchowych, dotykowych, w ęchowych, implikuje pewien sposób zachowania si ę dziecka, przy czym chodzi o to, aby było to zachow anie coraz bardziej celowe, refleksyjne i przewiduj ące skutki. Tak np.trójwymiarowe widzenie przestrzeni kształtuj e si ę nie tylko z telerecepcyjn ą funkcj ą wzroku, ale tak Ŝe z czuciem mi ęśniowym rozwijaj ącym si ę w toku działania ruchowego. Dopiero na postawie penetracji przestrzeni zdajemy sobie spraw ę z przestrzennej natury świata (blisko, daleko, pod, nad, mi ędzy, w gór ę, w dół, w tył itp) . Podobnie kształtuje si ę wyczucie czasu. Nieustanny rytm napi ęcia i rozlu źnienia mi ęśni przekazuje do o środków korowych strumie ń sygnałów odczuwalnych jako przebieg czasu. St ąd wywodzi si ę poczucie rytmu, który mamfestuje si ę nie tylko w naprzemienno ści napi ęcia i rozlu źnienia mi ęśni, w koncentracji i rozproszeniu, lecz przenika, do całego Ŝycia i funkcji organizmu. Wszelkie bowiem zmiany w funkcji ró Ŝnych organów i układów ustroju odbywaj ą si ę w okre ślonym czasie, przenikaj ą si ę wzajemnie i daj ą coraz lepsz ą orientacj ę w stosunkach czasowych (naprzód, potem, szybko, wolno , zaraz, pó źniej, w równych lub nierównych odst ępach czasu, dzi ś, jutro, za tydzie ń itp) . Poznanie materialnej struktury świata mo Ŝe nast ąpi ć tylko 1:7. przez kontakt z rzeczami, poznanie ich wła ściwo ści fizycznych i chemicznych:kształtu, barwy, spr ęŜysto ści, temperatury, konsystencji, ci ęŜaru itp. Manipulowanie rzeczami, u Ŝywanie ich do ró Ŝnych celów, noszenie, przenoszenie, rzucanie, podskoki na przedmiocie, ruch w wodzie, n a śniegu i lodzie, zabawa na ró Ŝne sposoby-oto działanie, które zbli Ŝa i pozwala rozpozna ć wła ściwo ści i prawa rz ądzące w świecie rzeczy. Na tych przykładach pokazali śmy jak na pierwszym etapie nauczania (uczenia si ę) eksperymentowanie i wzbogacanie do świadcze ń spełnia wa Ŝną funkcj ę jako cel generalny. Na podstawie tych do świadcze ń przyst ępujemy do opanowania przez dziecko pewnych zada ń ruchowych, które maj ą kształtowa ć stereotypy ruchowe, niezb ędne w ka Ŝdej refleksyjnej działalno ści. Przy pokazie nowego ćwiczenia, czy zadania ruchowego, główn ą uwag ę nale Ŝy skupi ć na najbardziej istotnych cechach danego ruchu. W ten sposób skupiamy uwag ę dziecka na najbardziej charakterystycznych cechach ruchu" pozostawiaj ąc szczegóły na pó źniejszy okres (szkoła podstawowa, starsze klasy) . Przyspiesza to i ułatwia proces nauczania (uczenia si ę) ruchu.

I (iektóre ćwiczenia mog ą wywoła ć uczucie l ęku, boja źni, co znacznie utrudnia ich opanowanie i powoduje negatywne nastawienie do ćwicze ń. Celem unikni ęcia takich sytuacji trzeba stwarza ć takie warunki do ćwicze ń, aby dodawały boja źliwym dzieciom odwagi i pewno ści siebie:stosowanie'łatwiejsz, ych form ćwicze ń, obni Ŝenie przyrz ądu, poło Ŝenie materaców, lepsza ochrona, zach ęta, pokaz, pomoc wspó ( ćwicz ącego itp. W zasadzie zadania ruchowe, ( ćwiczenia) powinny by ć na tym etapie nauczane i opanowywane metod ą cało ściow ą (syntetyczn ą) . JeŜeli jednak struktura ćwiczenia lub czynno ści ruchowej jest zło Ŝona (co wyst ępuje zwłaszcza w czynuno ściach sportowych, a szczególnie w grach z piłk ą) , wówczas trzeba rozbi ć cało ść na elementy i ćwiczy ć je oddzielnie, nast ępnie szybko ł ączy ć je w cało ść, gdy Ŝ tylko w niej znajd ą one wła ściwe zastosowanie. Tak np. ćwiczymy najpierw kozłowanie piłki w miejscu, nast ępnie w marszu, w biegu, z podawaniem piłki współ ćwicz ącemu, to samo z przeciwnikiem itp.aby zastosowa ć te wszystkie umiej ętno ści szczegółowe w zabawie lub w grze rzutnej. 128. Po ka Ŝdej próbie wykonania okre ślonego ćwiczenia (zadania ruchowego) nale Ŝy wskaza ć na typowe bł ędy w strukturze wykonania ruchu i wyja śni ć za pomoc ą prawidłowego pokazu, jak wyeliminowa ć te bł ędy. Dobrze jest, gdy w czasie pokazu podkre śla si ę słownie to, co najwa Ŝniejsze i najbardziej charakterystyczne dla danego ruchu. W procesie nauczania (uczenia si ę) trzeba posługiwa ć si ę pochwał ą, zach ęt ą, podkre ślaniem pozytywnych momentów i osi ągni ęć, a nie karceniem lub wyśmiewaniem. Po opanowaniu głównej struktury ruchu przez powtarz anie, spełnione zostało zadanie pierwszego etapu nauczania. Doskonalenie ruchu w szczegołach nale Ŝy ju Ŝ do zada ń drugiego etapu, w szkole podstawowej i średniej. 6. 6. Niektóre sposoby badania uzdolnie ń ruchowych w przedszkolu Badania i ocena uzdolnie ń ruchowych w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest zagadnienem do ść skomplikowanym. Zaj ęli si ę nim głównie psychologowie, a pionierem prac badawc zych w tej dziedzinie był N. Ozierecki. Do znanych i uznanych badaczy w tej dziedzinie nale Ŝy zaliczy ć ameryka ńskich psychologów:Brace a i Johnsona oraz Polaka-J. Pietera. Odsyłaj ąc Czytelnika do odpowiedniej literatury w tym zakre sie mo Ŝemy tu ogólnie scharakteryzowa ć dwie metody badania i oceny uzdolnie ń ruchowych dzieci:metoda próby jednorazowej polega na tym, Ŝe nauczyciel pokazuje dziecku kilka powi ązanych ze sob ą ruchów ( ćwicze ń) , z którymi nie mogło ono si ę przedtem spotka ć ani si ę ich nauczy ć. Nie chodzi tu o ćwiczenia wymagaj ące wi ększego wysiłku czy sprawno ści, albowiem ruchy te maj ą bada ć poj ętno ść ruchow ą, a nie sprawno ść. Dziecko, po obejrzeniu pokazanych ruchów, ma je pow tórzy ć. Zapami ętanie i odtworzenie przez dziecko kolejno ści pokazanych kilku (3-4) ćwicze ń świadczy o jego uzdolnieniach ruchowych, przy czym b ierze si ę pod uwag ę szybko ść i dokładno ść powtórzonych ruchów:metoda baterii testów polega n a wykonaniu specjalnie do tego celu przygotowanych te stów, które nie powinny by ć dziecku. 9-Wychowanie fizyczne. 129. przedtem znane.

Są ang dostosowane do wieku dziecka (np.testy Ozierec kiego) 'i mo Ŝna je wykonywa ć w do ść prymitywnych warunkach. Pierwszym instrumentem słu Ŝącym do pomiarów uzdolnie ń ruchowych była "Skala metryczna do badania zdolno ści ruchowej dzieci i młodzie Ŝy"Oziereckiego i Gurewicza (1923 i l 926) . Za model do skonstruowania tym radzieckim naukowcom posłu Ŝyła skala bada ń inteligencji Simona-Bineta. Do okre ślenia, inteligencji motorycznej"autorzy wyró Ŝnili:1) koordynacj ę statyczn ą, 2) koordynacj ę dynamiczn ą r ąk, 3) koordynacj ę dynamiczn ą ogóln ą, 4) szybko ść ruchów, 5) zdolno ść do wykonywania ruchów jednoczesnych, 6) precyzj ę ruchów. Zestaw testów przeznaczony jest dla dzieci i młodzi eŜy od 4 do 16 lat z podziałem na 10 grup wieku (dla ka Ŝdej grupy po 6 zada ń) . JeŜeli dziecko wykonuje pomy ślnie próby dla swego wieku, podejmuje próby dla starszej grupy wieku. W wypadku nie wykonania jakiego ś zadania z serii własnej grupy wieku, dziecko wykonuje testy przeznaczone dla młodszych. Sumując uzyskane punkty z poszczególnych prób okre śla si ę "inteligencj ę motoryczn ą"badanego dziecka. A oto przykładowy zestaw testów Oziereckiego dla dz ieci 5-letnich:1. Sta ć 10 s na palcach (z otwartymi oczyma) . 2. Zmiąć jedn ą r ęką w ci ągu 15 s kwadrat papieru 5 cm-5 cmw mał ą kulk ę, a nast ępnie w ci ągu 20 s drug ą r ęką rozwin ąć kulk ę, przywracaj ąc j ą do poprzedniego stanu. 3. Skaka ć na jednej nodze na odległo ść 5 m, a nast ępnie, po 30 s odpoczynku, wykona ć podobne skoki na drugiej nodze. 4. Nawin ąć nici na szpulk ę. 5. Wkłada ć jednocze śnie palcami lewej i prawej r ęki zapałki do pudełka. 6. Zgrzyta ć z ębami (bez współruchów mimicznych) . Modyfikacji testów Oziereckiego dokonał w 1942 r. Quilmain, wydaj ąc. Poprawion ą skal ę Oziereckiego". Nast ępnej zmiany. mdtgczn ąi motoryczny. Warszawa 1973, PZWS, s.190-194. 130. Sta ć jednonó Ŝ, na prawej, a nast ępnie na lewej nodze. Wskoczy ć z miejsca na 2 cz ęści skrzyni. Wykonać przewrót w przód na materacu. Na przestrzeni 3 m skaka ć wzdłv Ŝ linii na I nodze. Z le Ŝenia tyłem szybko wsta ć i poło Ŝyć si ę (3 razy w ci ągu. dokonał Lincoln a tak Ŝe M. Stottieux', który je upro ścił ograniczaj ąc do czterech grup motorycznych. A oto przykład jego testu dla ó-latków:1. Sta ć na jednej nodze 10 s. 2. Wejść na odwrócon ą ławeczk ę, szwedk ę"i wytrzyma ć w słaniu równowa Ŝnym. 3456713 s) . 8. Z le Ŝenia przodem szybko wsta ć i poło Ŝyć si ę (3 razy w ci ągu 10 s) . 9. Rozło Ŝyć szybko przedmioty w czterech rogach kwadratu o bok ach 3 m. 10. W ci ągu 10 s wykona ć bez omyłki ruchy asymetryczne jedn ą r ękę kurczy ć a drug ą wyprostowywa ć) . Il.

Maszerowa ć przez 10 s jak, sztuczny człowiek" (prawa r ęka-prawa noga i odwrotnie) . 12. Odbija ć piłk ę o ziemi ę i chwyta ć w marszu, bez przystawania, wzdłu Ŝ 5-metrowego korytarza. 6. 7. Praktyczne sposoby oceny sprawno ści fizycznej i umiej ętno ści ruchowych dzieci Badacze sprawno ści fizycznej dzieci s ą na ogół zgodni w pogl ądach, Ŝe u dzieci przedszkolnych niektóre czynno ści ruchowe s ą jednocze śnie próbami okre ślonych cech motorycznych. Tak np.bieg krótki (20-30 m) jest wyrazem szybko ści, bieg długi (np.200-400 m) -wytrzymało ści, rzut na odległo ść-siły, a rzut do celu-koordynacji itp. Jednak w badaniach naukowych wymaga si ę, aby próby oceniaj ące cechy motoryczno śei były trafne, tj.ba*Szczegółowy opis testów Ozier eckiego i Sottieux wzi ęty z pracy M. Gniewkowskiejpt. Problemy rozwoju sprduno ści ruchowych opublikowanej w:Materiały do nauczania psychologii (red. 1.Wołoszynowa) . Warszawa 1969, T.3, PWN, s. 27 C-C 74. 131. daj ące faktycznie t ę cech ę, o któr ą nam chodzi, i rzetelne, 'tj.takie, w wyniku których bł ąd (tj.skala rozpi ęto ści wyników tego samego osobnika) jest stosunkowo mały. Pomiary sprawno ści i umiej ętno ści dzieci małych s ą znacznie trudniejsze ni Ŝ młodzie Ŝy, albowiemi trudno je pobudza ć do takich wysiłków, na jakie je sta ć. Trzeba stwarza ć dla nich odpowiednie motywacje. W Polsce prekursorem bada ń, o klórych mowa, jest S. Szuman. Po drugiej wojnie światowej badania nad rozwojem sprawno ści ruchowej przeprowadził zespół z Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej w Warszawie (M. Gniewkowska, S. Moliere, M. Demel) pod kierunkiem 2. Gilewicza w latach 1957-1961. Badania te nawi ązały do szerokich obserwacji rozwoju populacji szko lnej, prowadzonych przez J. Mydlarskiego a nast ępnie R. Trze śniowskiego. Zastosowano tam nast ępuj ące próby:1) bieg na 20 mz lotnego startu, 2) skok w dal z rozbiegu, 3) rzut piłeczk ą palantow ą na odległo ść, 4) rzut woreczkiem do tarczy, 5) przej ście po TOWOOWR/Dl. W latach 1973-1979 przeprowadzone zostały pod kieru nkiem J. Pełkowskiej-Turati badania sprawno ści dzieci przedszkolnych z terenu miasta Poznania. Zastosowano tam nast ępuj ące próby:1) bieg na 30 m, 2) rzut piłk ą o niasie I kg znad głowy, 3) skłon w przód z dotkni ęciem palcami r ąk podło Ŝa (kolana proste) , 4) skok dosi ęŜny i 5) bieg w ęŜykiem 384 m. W latach sze śćdziesi ątych naszego wieku do ść popularna stała si ę bateria testów L. Denisiuka ć, , zezwalaj ąca na ocen ę ogólnej sprawno ści fizycznej oraz umoŜliwiaj ąca wnioskowanie o stopniu rozwoju poszczególnych ce ch motoryki". W 1963 r.zbadano nimi dzieci i młodzie Ŝ szkół warszawskich i odt ąd wiele prób tej baterii posłu Ŝyło do bada ń cech motorycznych dzieci przedszkolnych.

Bateria ta zawiera:1) bieg na 30 mi, 2) rzut piłk ą o masie I kg znad głowy, 3) skok dosi ęŜny, 4) bieg z przewrotem, 5) bieg na 300 m lub prób a zast ępcza w miejscu (przysiady z wyrzutem nóg) (7 s. 79-831.W latach 1965-1966 M. Gniewkowska i S. Moliere przegra. Y Denisiuk L. , Milcerowa M. Rozwój sprdeno ści motorycznej dzieci i młodzie Ŝy u wieku szkomgm. PZWS, Wasszawa IWO. 132. wadziły badania cech motorycznych ó-latków z zasto sowaniem nast ępuj ących prób:1) bieg na 30 m, 2) skok dosi ęŜny, 3) rzut piłk ą o masie I kg, 4) bieg z przewrotem. W rok pó źniej te same autorki przeprowadziły badania dzieci warszawskich wst ępuj ących do szkoły, stosuj ąc te same próby z wyj ątkiem szybko ści, gdzie zastosowamo rozkładanie woreczków w kwadracie o bok u 3 rn (na czas) (IQ. Ameryka ński psycholog A. Gessel okre ślił tzw., stopnie rozwoju dziecka", przy czym oparł on ocen ę rozwoju motorycznego na nast ępuj ących zadaniach:1) samodzielne siadanie na krze śle, 2) chód i bieg, 3) wst ępowanie po schodach, 4) podskoki na jednej nodze i obunó Ŝ, 5) skoki, 6) jazda na trzykołowym rowerze, 7) rzuty piłk ą, popychanie, kopanie, 8) stanie na jednej nodze, 9) przej ście równowa Ŝne po 2, 5 m belce o szer, ok, 20 cm i wys, 10 cm, 10) wkładanie kulek do butelki, na czas", 11) rysowanie i obrysowywanie. Według niego sze ściolatek mo Ŝe:sta ć na jednej nodze z zamkni ętymi oczyma, skaka ć na jednej nodze z szybko ści ą 1, 5 mw ci ągu 9 s, skoczy ć w dal z miejsca-97 cm, wzwyŜ-20 cm, wykona ć przewrót w przód, przewija ć si ę na por ęczy, przej ść po belce równowa Ŝnej o dł.2.5 m, szer 2 cm i wys, 10 cm. W pracy niniejszej nie podajemy szczegółowego opisu tych prób odsyłaj ąc Czytelnika do odpowiedniej literatury (7, ID. 7. WNIOSKI I WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE WYPŁYWAJĄCE Z WŁAŚCIWOŚCI WIEKU DZIECI ĘCEGO. 7.1. Specyficzna ruchliwo ść i potrzeba aktywno ści ruchowej Ruch jest jedn ą z najwa Ŝniejszych potrzeb rozwojowych dziecka. JuŜ z natury pragnie ono ruchu, lubi zaj ęcia tego typu i tylko chore lub opóźnione w rozwoju stroni od ruchu lub uprawia go w ni ewielkich dawkach. Dziecko zdrowe charakteryzuje si ę niespo Ŝyt ą aktywno ści ą ruchow ą, przy czym męczy si ę-ono do ść szybko, ale jeszcze szybciej wypoczywa i po krótki ej przerwie (lub znacznym zmniejszeniu intensywno ści ruchowej) mo Ŝe znów podj ąć krótkotrwały wysiłek w działalno ści zabawowej lub sportowej. St ąd wniosek, Ŝe zaj ęcia ruchowe inspirowane przez nauczyciela powi ńmy odznacza ć si ę na ogół du Ŝą intensywno ści ą i tylko krótkie momenty spoczynikowe wystarcz ą dziecku do regeneracji sił. Ruch mało intensywny, anemiczny, nie interesuje nas zych wychowanków (a zwłaszcza chłopców) , a poza tym, jako bodziec podprogowy, zn acznie zani Ŝony w stosunku do potrzeb i mo Ŝliwo ści dziecka, nie ma wi ększego znaczenia aniw sensie fizjologicznego jak i pedagogicznego oddziaływania. W czasie zaj ęć wychowania fizycznego ruch taki jest po prostu str at ą czasu, a w dodatku zniech ęca dzieci do zorganizowanych zaj ęć WF. MoŜliwo ści ruchowe i sprawno ściowe dzieci w wieku przedszkolnym i w pierwszym roku nauki szkolnej s ą znacznie wy Ŝsze ni Ŝ to wynika z naszych codziennych dawek ruchu i stawianych wymaga ń a eksperymenty pedagogiczne z tej dziedziny wykaza ły, Ŝe nasze pogl ądy, środki i metody stosowane na co dzie ń s ą ju Ŝ dawno przestarzałe, zwłaszcza w zakresie rozwijania siły i wytrzymało ści. Dlatego nie ma obawy o przeci ąŜenie dziecka przedszkolnego na zaj ęciach wychowania fizycznego, natomiast 134.

istnieje powa Ŝna obawa o niedo ćwiczenie i hamowanie czy ograniczanie jego naturalnych mo Ŝliwo ści. Częstotliwo ść dawek ruchu powinna by ć tym wi ększa, im dziecko przedszkolne jest młodsze. Generalnie rzecz bior ąc, wstawki ruchowe powinny by ć motywem przewodnim we wszystkich zaj ęciach wychowania przedszkolnego. Na zaj ęciach wychowania fizycznego czynnik ruchu wyst ępuje najpełniej i najobficiej a rzecz ą grona wychowawczo-dydaktycznego i rodziców jest st worzy ć warunki pełnego ruchowego wy Ŝycia si ę dziecka. Wielka ró Ŝnorodno ść form ruchu dziacka, a tak Ŝe taka jego wła ściwo ść psychiczna, Ŝe nie potrafi ono dłu Ŝszy czas skupi ć uwagi i zainteresowania na jednym i tym samym działaniu (obiekcie) obliguje nas do stosowan ia wielkiej ró Ŝnorodno ści tre ści, środków, metod i form działania. Przejawia ć si ę to powinno w stosowaniu zabaw, gier i ćwicze ń na powietrzu i w pomieszczeniu zamkni ętym, z przyrz ądami, prz*borami i bez nich, z partnerem czy grup ą lub indywidualnie, z muzyk ą i instrumemtami perkusyjnymi lub bez nich, z zastosowaniem współzawodnictwa lub bez jego stosowa nia. W czasie zaj ęć powinien wyst ąpi ć zarówno wysiłek dynamiczny, jak i statyczny (cho ć ten ostatni w znacznie mniejszym zakresie) , swobo dna, twórcza działalno ść dzieci rozwijaj ąca ich inwencj ę i samodzielno ść oraz ruchy na śladowcze, odtwórcze, które odpowiadaj ą równie Ŝ naturze dziecka. TakŜe organizacja i ró Ŝnorodno ść zaj ęć powinny wykazywa ć cechy zmienno ści a nie podlega ć jakim ś utartym kanonom. Tak rozumiana ró Ŝnorodno ść bawi, interesuje, przyci ąga i wytwarza pozytywne motywacje do podejmowania ró Ŝnych form działalno ści ruchowej nie tylko w przedszkolu czy szkole, ale równie Ŝ w domu, w środowisku, w nieformalnych grupach dzieci ęcych. 7. 2. Pragnienie prze Ŝyć i emocji Ruch jest podstawowym środkiem, dzi ęki któremu dziecko mo Ŝe da ć wyraz aktywnego stosunku do świata. PrzemoŜna tendencja do wyra Ŝania si ę za pomoc ą ruchu Jest szczególnie silna w dzieci ństwie, gdy motoryczno ść młodego osobnika ma charakter totalny, globalny oraz gdy mocno zaznacza si ę przewaga proce 135. sów pobudzania nad hamowaniemi. Im młodszy wiek dziecka, im ni Ŝszy stopie ń opanowania mowy jako instrumentu międzyosobniczego komunikowania si ę, tym wa Ŝniejsz ą rol ę odgrywa ruch. jako środek wyrazu. Dopiero z biegiem czasu, w miar ę rozwoju i opanowywania mowy, ruch jest stopniowo zast ępowany przez słowo. Stwarzanie okazji do ruchowego samowyra Ŝania si ę jest nieodzownym warunkiem naturalnego rozwoju motorycznego dzieci, jak równie Ŝ ich Ŝycia psychicznego. 'Prze Ŝywanie ruchu, ciekawo ść świata, rado ść twórczego działania ruchowego, eksperymentowania, odkrywania, zdobywania jak najwi ęcej do świadcze ń psychomotorycznych w ró Ŝnych warunkach i okoliczno ściach-oto fundamenty zdrowia i pełnego rozwoju osobowo ści człowieka. Na tej podstawie łatwo jest pó źniej ukierunkowa ć zainteresowania dziecka na okre ślon ą dyscyplin ę, która mo Ŝe si ę w przyszło ści sta ć ulubionym obszarem działalno ści sportowej, łatwo te Ŝ opanowywa ć ró Ŝne umiej ętno ści rutchowe, kształtowa ć stereotypy tak niezb ędne w ka Ŝdej działalno ści utylitarnej i sportowej. Zgodnie z tez ą Rubinsteina, Ŝe obrazy odbite w psychice ujawniaj ą si ę obiektywnie i prawidłowo tylko przez swoje odbicie w działaniu ruchowym-przyjmujemy w wychowaniu fizycznym dzieci zasad ę jedno ści my ślenia, prze Ŝywania,

odczuwania i działania i dlatego eksperymentowanie, odkrywanie i prze Ŝywanie powinno znale źć godne miejsce w czasie zaj ęć wychowania fizycznego. Postawa społeczna dziecka kształtuje si ę w sposób najbardziej naturalny i efektywny przez działanie w grupie, a formy pracy w ychowawczej na tym odcinku s ą ró Ŝnorakie. Przez zabawy i gry ruchowe najskuteczniej niwelujem y egocentryzm dziecka, który moŜe si ę przerodzi ć w egoizm. Przez działanie w małych grupach nakłaniamy wychowa nków do współpracy ukierunkowanej na wspólne zadania, a tak Ŝe do szlachetnego współzawodnictwa, które jest swoist ą form ą afektacji, prze Ŝywania i emocji. Przez gry dru Ŝynowe i sportowe ze środkowujemy cał ą uwag ę i wysiłek zespołu na wspólne zadanie, zniewalamy do podporz ądkowania własnych interesów wspólnemu celowi, jak równie Ŝ obowi ązuj ącym normom i przepisom. W czasie wycieczek, kolonii i innych form działalno ści dzieci maj ą wiele wspaniałych okazji do prze Ŝyć, przygody oraz do zacie śniania wi ęzów przyja źni, do cementowania zespołów i grup przez wspólne prze Ŝycia. 136. 7. 3. Bogata wyobra źnia Bogata wyobra źnia jest typow ą cech ą dzieci ństwa, ucieczk ą od raeczywisto ści, umoŜliwia przebywanie w świecie ba śni, snów i bajek a jednocze śnie daje nauczycielowi prowadz ącemu wychowanie fizyczne bogate mo Ŝliwo ści wykorzystania tej wła ściwo ści w.czasie zaj ęć ruchowych. Dzi ęki wybujałej wyobra źni kij staje si ę dla dziecka koniem, batem, w ędką, szabl ą lub miotł ą, piłka staje si ę gor ącą kul ą, ltóraparzy i trzeba j ą omija ć, szarfa rozło Ŝona na podłodze jest domkiem, psi ą bada, mysi ą nor ą lub komórk ą do wynaj ęcie itp. Tylko dzi ęki wyobra źni mo Ŝna z dzie ćmi organizowa ć takie zabawy, jak:Powód ź, Przeprouadzkd. Wilk i owce. Paj ąk i muchy. Rybacy na jeziorze. Poci ąg w tunelu. Pieski i kotki:mo Ŝna stosowa ć metod ę opowie ści ruchowej polegaj ącą na ilustrowaniu ruchem bajki, opowie ści zmy ślonej czy prawdziwej, zdarze ń i historyjek z Ŝycia ludzi, zwierz ąt, ptaków. To wyobra źnia skłania dzieci do zabaw tematycznych, zwanych t eŜ twórczymi, które czerpi ą tre ść głównie z osobistych do świadcze ń, obserwacji dzieci i z zasobu ich wiadomo ści o otaczaj ącym świecie. Tre ści i charakter tych zabaw zwi ązane s ą organicznie z wła ściwo ściami tego środowiska, w którym dziecko Ŝyje. Dzi ęki zapewnieniu du Ŝego marginesu swobody tak koniecznej dla wzlotów fa ntazji odchodzimy od schematycznego nauczania i dyrygowani a na korzy ść skłaniania dzieci do twórczej aktywno ści przez wyzwalanie indywidualnych uzdolnie ń i zamiłowa ń, przy jednoczesnym kultywowaniu zasady współpracy i współdziałania. Na tej zasadzie powstała gimnastyka twórcza, zwana te Ŝ improwizacj ą ruchow ą. Rudolf Laba ń oraz Karl Orff zawarli wiele form działalno ści opartej na wyobra źni:inscenizacja, groteska, sceny dramatyczne, panto mima, elementy gimnastyki artystycznej, taniec, improwizacja rucho wa itp. Na tej drodze rodzi si ę u dzieci silna motywacja do podejmowania ró Ŝnych form działalno ści rozwijaj ącej indywidualno ść. Rodzi to rado ść Ŝycia, odpr ęŜenie i poczucie swobody, co w sumie odpowiada głoszonym dzi ś hasłom humanizacji w nauczaniu wychowuj ącym. 137. 7.

4. Pobudliwo ść i zmienno ść nastrojów oraz zainteresowa ń Dziecko w wieku przedszkolnym prze Ŝywa pełni ę Ŝycia uczuciowego, przy czym jego uczucia maj ą charakter afektywny, silny, gwałtowny, lecz krótko trwały. A Ŝalem cała panorama Ŝycia uczuciowego oraz formy jej uzewn ęuzniania (mimika, gesty, ruchy ekspresyjne, wyraziste) wyst ępuj ą jeszcze w swej czystej postaci, nie zmienionej przez wpływy wychowania, obyczaju, t resury lub reguł wspuł Ŝycia zbiorowego. Dziecko, które charakteryzuje si ę przewag ą procesów pobudzania nad hamowaniem, nie potrafi zapanowa ć nad swymi uczuciami, łagodzi ć sw ą afektacj ę i dopiero z post ępem czasu, z wiekiem, w miar ę nabywania do świadcze ń oraz dojrzewania systemu nerwowego pobudliwo ść dziecka staje si ę coraz łagodniejsza, a Ŝ wreszcie dochodzi do swego rodzaju stabilizacji. Charkterystyczna jest równie Ŝ tego rodzaju pobudliwo ść uczuciowa, Ŝe zupełnie słaby bodziec powoduje niewspółmiernie siln ą reakcj ę a cz ęsto łatwo ść popadania w kra ńcowe stany emocjonalne. Cechy te, poł ączone z gwałtown ą ekspresj ą, wyrazisto ści ą zewn ętrznych oznak prze Ŝywanych stanów, upowa Ŝniaj ą do stwierdzenia, Ŝe dziecko w wieku 3-7 lat jest uczuciowo niezrównowa Ŝone i niedojrzałe. W procesie wychowawczo-dydaktycznym mo Ŝna i nale Ŝy wpływa ć na stabilizacj ę uczuciow ą wychowanków przede wszystkim przez odpowiednio dob rane zabawy, gry i ćwiczenia ruchowe. Szczególnie zabawy tematyczne nadaj ą si ę do tego celu i stosowane s ą cz ęsto jako środek pomocniczy przy kontroli i sterowaniu rozwoje m Ŝycia uczuciowego dzieci w wieku przedszkolnym. Na tym polega wychowawczo-korekcyjna funkcja zabaw i ćwicze ń ruchowych. W przypadku wyra źnych zaburze ń w zachowaniu si ę dzieci, środki te stosowane s ą w zwi ększonych dawkach i wówczas mo Ŝna mówi ć o psychoterapeutycznej funkcji odpowiednio dobranych zabaw i ćwicze ń ruchowych. Podobnie rzecz si ę ma z zainteresowaniami i uwag ą dziecka. W wieku przedszkolnym zainteresowania dziecka skier owane s ą na przedmioty i zjawiska zewn ętrznego otoczenia, przy czym nie 138. potrafi ono swego zainteresowania skupi ć przez dłu Ŝszy czas na jednym i tym samym obiekcie czy zjawisku. Zmienno ść, labilno ść zainteresowa ń, przeskakiwanie z jednego obiektu na drugi jest cech ą, któr ą trzeba uwzgl ędnia ć w prowadzeniu zaj ęć wychowania fizycznego, przez cz ęst ą zmian ę form czynno ści ruchowych, stosowanych środków i metod. Zmienno ść zainteresowa ń nale Ŝy tłumaczy ć rmmowoln ą uw ag ą dziecka, tj.odruchowym i automatycznym nastawieniem si ę organów zmysłowych na przedmiot, który poprzez oddziaływanie na receptory pobudził korowe odcinki analizatorów do aktywno ści. Aktywno ść ta mo Ŝe by ć wi ęcej lub mniej intensywna, dłu Ŝej lub krócej trwaj ąca. Stopie ń napi ęcia i skupienia uwagi, a tak Ŝe czas jej trwania, zale Ŝy od jako ści i intensywno ści bod źców, jakie j ą wywołały i od tego, w jakim stopniu ten przedmiot uwagi jest dla dziecka wa Ŝny i interesuj ący. Odruchowo ść i, spontaniczno ść"uwagi mimowolnej nie sprzyja refleksji, zastanawianiu si ę nad przedmiotem uwagi. Inaczej rzecz si ę ma ze zjawiskami uwagi dowolnej (9, s. 9 Oj. Wysiłek nauczycielki przedszkola powinien i ść w kierunku takiej organizacji zaj ęć wychowania fizycznego oraz stosowania takich środków, które by z jednej strony utrzymywały uwag ę dziecka w napi ęciu a z drugiej strony dawały momenty odpr ęŜenia i urozmaicenia z uwagi na trudno ści w utrzymywaniu napi ęcia władz psychicznych i urny słowych przez dłu Ŝszy czas. Dlatego w czasie zaj ęć WP nale Ŝy stosowa ć np.kolorowe szarfy, woreczki, piłki, chor ągiewki, ciekawe przybory i przyrz ądy, współzawodnictwa, ró Ŝnorodne metody pracy i formy organizacyjne. TakŜe postawa nauczyciela, jego gesty, mimika, modulacj a głosu, opowiadanie ciekawych zdarze ń, które trzeba ilustrowa ć, stosowanie przez niego muzyki czy instrumentów perkusyjnych-maj ą dla procesu wychowania fizycznego wielkie znaczenie.

7. 5. Łatwe uleganie zm ęczeniu i szybka regeneracja sił Dziecko od 3 do 7 lat jest równie podatnym i plasty cznym obiektem naszych oddziaływa ń w kierunku rozwoju fizycznego, rozwoju motoryczno ści, jak i kształtowania si ę sfery psycho-społecznej. Plastyczno ść organizmu dzieci ęcego ma jednak swoje granice. 139. Tak, np.nie mo Ŝemy wymagać od dziecka intensywnego wysiłku przez długi czas, poniewa Ŝ naturaln ą jego wła ściwo ści ą jest do ść szybkie uleganie zm ęczeniu, ale i równie szybka regeneracja sił. Zjawisko zm ęczenia wyst ępuje najcz ęściej przy ró Ŝnego rodzaju biegach, przebie Ŝkach, zabawach bie Ŝnych lub rzutna-bie Ŝnychitp. Jeszcze wyra źniej wyst ąpi zm ęczenie, gdy dziecko bierze udział w grze ze współzawodnictwem. Bieg, cho ć jest bardzo po Ŝyteczn ą i atrakcyjn ą form ą ruchu, jest jednocze śnie ćwiczeniem obci ąŜajacym mocno serce i płuca. Przy wi ększym wysiłku biegowym t ętno dziecka no Ŝe si ęgać 200 i wi ęcej uderze ń na minut ę. Tote Ŝ trzeba stale dzieci obserwowa ć i dostrzega ć objawy nadmiernego zm ęczenia, aby w por ę wpro-, wadzi ć przerw ę, krótki odpoczynek lub te Ŝ zmian ę formy ruchu na znacznie mniej intensywn ą Odpowiada to zasadzie przemienno ści w prowadzeniu zaj ęć WE. Polega ona na tym, Ŝe im młodsze dziecko, tym cz ęściej powinni śmy wprowadza ć zmian ę intensywno ści ćwicze ń (zabawo raz ćwiczenia wymagaj ące du Ŝej intensywno ści wysiłku, to znów zabawy ( ćwiczenia) odpr ęŜaj ące, rozlu źniaj ące, odpoczynkowe, a niekiedy nawet krótkie le Ŝenie z zupełnym rozlu źnieniem wszystkich mi ęśni. JeŜeli chodzi o rozwijanie wytrzymało ści biegowej u dzieci, to nale Ŝy to robi ć stopniowo, systematycznie, z coraz bardziej wydłu Ŝaj ącym si ę czasem przebie Ŝek, biegów w okre ślonym czasie, truchtu lub te Ŝ biegów dłu Ŝszych, o charakterze wyra źnie wytrzymało ściowym, jako wa Ŝny etap pracy nad adaptacj ą organizmu do wi ększego wysiłku. 7. 6. Plastyczno ść organizmu, jego podatno ść na dodatnie i ujemne wpływy środowiska Rozwój organizmu dziecka, cho ć jest w du Ŝym stopniu zdeterminowany genetycznie, podlega permanelnym wpływom środowiska zewn ętrznego rozumianego jako "...to wszystko, co nie nale Ŝąc do organizmu wyznacza lub wspóbyznacza jego proce sy Ŝyciowe" (Jan Szczepa ński) . MoŜna przy tym stwierdzi ć, Ŝe im młodsze dziecko, tym wi ększy wpływ ma środowisko na rozwój jego rnel-40. chanizmów adaptacyjnych. Wpływ ten nale Ŝy rozpatrywa ć w kategoriach ilo ściowych i jako ściowych. Cechy ilo ściowe s ą łatwo wymierzalne (np.wzrost, masa ciała, pojemno ść płuc, grubo ść tkanki tłuszczowej itp) , natomiast cechy jako ściowe świadcz ą o tym, jakimi si ę stajemy i obejmuj ą cał ą skal ę wła ściwo ści o rozwoju lub zahamowaniu, których mo Ŝemy si ę domy śla ć lub stwierdzi ć na podstawie dłu Ŝszych obsewacji (np.składniki krwi, stan wytrenowania, zahartowania , koordynacja nerwowo-ruchowa, zrytmizowanie itp. Jak z dotychczasowych bada ń wynika, najwi ększy wpływ na rozwój dziecka maj ą warunki bytowe, a zwłaszcza od Ŝywianie.

Ni Ŝsze parametry wzrostu i masy ciała u dzieci wiejski ch w porównaniu do dzieci miejskich świadcz ą dobitnie o gorszych warunkach bytowych, gorszej pi el ęgnacji i odŜywianiu tych dzieci. Nast ępnym czynnikiem jest ruch, którego znaczenie dla ro zwoju zostało ju Ŝ szeroko omówione w poprzednich rozdziałach. Stwierdzenie to jest zgodne z prawem współzale Ŝności struktury i funkcji, które głosi, Ŝe ka Ŝdy organ (układ) ćwiczony rozwija si ę i doskonali pełni ąc sprawnie swą funkcj ę, natomiast zaniedbany wynaturza si ę, zanika a sprawno ść jego funkcji ulega stopniowe TDU TBgTPSOWl. W dalszej kolejno ści nale Ŝałoby wymieni ć atmosfer ę wychowawcz ą, w jakiej wzrasta dziecko, a zatem środowisko społeczne, jego stanowisko wobec zagadnie ń wychowawczych i potrzeb rozwojowych dziecka, które pragnie i potrzebuje łagodno ści i miło ści jak ryba wody. Badania rozwoju biologicznego i sprawno ści dzieci z przedszkoli i szkół o bardzo ró Ŝnych warunkach bazy materialnej dowodz ą, i Ŝ tam, gdzie baza ta jest bardzo dobra lub dobra (urz ądzony teren, miejsce do ćwicze ń w pomieszczeniu zamkni ętym, sprz ęt sportowy, przyrz ądy, przybory) , rozwój i poziom sprawno ści prezentuje si ę znacznie lepiej ni Ŝ na placówkach pozbawionych tych środków. JeŜeli mamy z tego wyci ągnąć prawidłowe wnioski, to chyba takie, Ŝe brak urz ądze ń, sprz ętu i przyborów do WF nie mo Ŝe stanowi ć wytłumaczenia dla, nic nie robienia"w tym zakresie. Dysponujemy olbrzymi ą liczb ą przykładów, które ucz ą, Ŝe je Ŝeli tylko grono nauczycielskie przedszkola czy szkoły wykazuje du Ŝo troski, zapobiegliwo ści i stara ń o lepsze warunki 141. pracy WF-potrafi wiele zdziała ć w tym kierunku nie ogl ądaj ąc si ę na państwowe fundusze, zabiegi administracyjne, zamówieni a itp. Wiele da si ę zrobi ć sposobemi gospodarczym, przy współpracy rodziców, dzieci i ludzi dobrej woli. Dobrze byłoby te Ŝ wykorzysta ć w znacznie wi ększej mierze te środki, które s ą w kaŜdej chwili do dyspozycji niemal w ka Ŝdym przedszkolu, Ŝe wspomn ę tylko o inslrumientach perkusyjnych i muzyce mechanicznej, które to atrybuty s ą nader rzadkimi go śćmi na zaj ęciach wychowania fizycznego. Ra koniec podkre śli ć trzeba znaczenie i rol ę naturalnego środowiska dla Ŝycia i rozwoju człowieka. Im bardziej jest ono ska Ŝone, zdewastowane i za śmiecone, tym gorsze stwarza prognozy dla zdrowia i pomy ślnego rozwoju dziecka. W naszym kraju manny tak wiele przykładów dewastacj i środowiska naturalnego i tyle o tym zostało ju Ŝ napisane, Ŝe uzasadnianie potrzeby zabiegów i stara ń o jego ratowanie ze strony ka Ŝdego obywatela (równie Ŝ dziecka) jest chyba zb ędne. Warto wszak Ŝe zwróci ć uwag ę na to, i Ŝ post ęp cywilizacji i urbanizacji niszczy faun ę i flor ę, zalruwa powietrze, przy czyni zimniejsza si ę w nim zawarto ść tlenu, zatruwa wod ę i wszystko to co w niej Ŝyje a nadto podnosi ilo ść pierwiastków promieniotwórczych i innych zabójczych substancji. Człowiek pierwotny był prawdziwym dzieckiem natury: obcował z ni ą na co dzie ń, był stale poddawany działaniu przebogatej gamy bod źców powoduj ących pobudzenie wszystkich receptorów. Jego układ ruchowy był nieustannie usprawniany i po ddawany próbom przez siły natury, które starał si ę ujarzmi ć. Człowiek współczesny, a zwłaszcza mieszkaniec miast a, jest skazany na monotoni ę i szarzyzn ę bod źców d źwi ękowy eh, świetlnych, na radiacj ę, stresy, zbyt mał ą przestrze ń Ŝyciow ą i znacznie ograniczon ą ruchliwo ść. Z Homo sapiens przekształcił si ę w Homo sedentarius (tj.w człowieka prowadz ącego siedz ący tryb Ŝycia) . Przemiana ta bardzo niekorzystnie wpływa na jego zd rowie i prawidłowy rozwój, tote Ŝ trzeba koniecznie kompensowa ć ujemny bilans bod źców poprzez cz ęste wprowadzanie elementów zabawy, rekreacji ruchowej, sportu, wycieczek itp. 142.

8. BIBLIOGRAFIA. Bogdanowicz J. Rozuój'fizyczny dziecku. Warszawa 1950, P/WL. Bogdanowicz J. Właściwo ści rozwojowe wieku dzieci ęcego. Podr ęcznik propedeutyki pedidtriLW arszaw a 1962, PZWL. Ciecierska-Szabuniewicz T. , Krawczyk M. Proces ugchoudniafizycznego. Warszawa 302, PZWSCukierkównaM. , Wieman M. Zaj ęcia umuzykalniaj ące te przedszkolu. W arszawa M ń, PZWSDemelM. Skład A. Teoria ugchouanid fizycznego. Warszawa 1970. PWN. Denisiuk L. , Pidelus K. , K 3 rawczyk M. Elementy teorii i historii wychowania fizycznego. Warszawa 1969, P śWS. Denisiuk L. , Milicerowa M. Rozuój sprduno ści motorycznej dzieci i młodzie Ŝy u wieku szkolnym. Warszawa 1969, PZWS. Denisiuk U. Wybrane zagadnienia z metodyki WF. T.1, cz. 2.Warszawa 1970. AWF, s.7 lGijewiczZ.. Teori ą wychowania fizycznego. Warszawa 196 A. Sport i Turystyka. Gmewkowska M. Sprawno ść ruchowa jako element dojrzało ści szkolnej. , Wychowanie w Przedszkolu'1967, nr 12. Gniewkowska M. , Moliere S. Kierunki i metody bada ń rozurojumotorycznego dziecko u wieku przedszkolnym . Kultura Eizyezna"1961, nr 7/8. GmewkowsMi W. Z bada ń nad intensyfikacj ą zdj ęć ugchowdwdfizycznego u młodszym wieku szkolngrn. Pierwszy rok działalno ści WSK w Siedlcach. Artykuły, rozprawy, -sprawozdania. Siedlce 1970. 143. Griewkowski W. Rozwój systemu wychowania fizycznego nr PRL i kszta łtowanie si ę zawodu nauczyciela WF. Materiały pomocnicze dla nauczycieli. T. 31. Warszawa 1977, lK 3 N. Gniewkowski W. Pedagogiczne i higieniczna-zdrouootneaspekty dktgui zdcji ruchowej.

Cbowarma l 9 R 6, z, 3, s. 328-351.Gniewkowski W. Promocja zdrowia. śycie Szkoły"1988 nr 5, Gmewkowski W. Ewolucja idei u zakresie wychowania zdrouiomego. Wychowanie w Przedszkolu"1989 nr 1. Grz*s*a A. Zdj ęcia ruchowe u przedszkolu. Warszawa 1962, PZWS. Burłak E. 8.Rozuój dziecku. Warszawa 1960, PWN, Kutzner-Kozi ńska M. , Wla Ŝnik K. Gimnastyka korekcqjnadzieci ó-U) -letnich. WSiP. Warszawa 1988. Kwiatkowska M. , Topi ńska 2. J (etodgkd wgchoucnidprzedszkolnego. Warszawa 1966, PZWS. Moiiere S. Metodyka ugchowmw jizgczwego u przedszkolu. (wielokrotnie wznawiana) Warszawa 1972, PZWS. Pełkowska-Turaó J. Wychowanie fizyczne u przedszkolu i uckiesach I-IV. Warszawa 10 V. PZWS. Przewala M. Rozwój somatyczny i motoryczny. Warszawa 1973. PZWS. Romarowski W. , -Eberhard A. Profilaktyczne znaczenie zwi ększonej aktgumo ści ruchowej człowieka. Warszawa I 972. PZWL. Sńorek M. Rozwój i ugchow@@e 3 m (ego dziecka. Warszawa 1963. Nasza Ksi ęgarnia. Szuman S. O dojrzało ści szkolnej dzieci siedmiolemich. Nowa szkoła"1962, nur 6. Wieman M. Tańce, zabawy ze śpiewem dla dzieci od lat 7 do 14. Warszawa 1961. PZWSWlaŜmkK. Wychowanie fizyczne u przedszkolu. Materiały pomocnicze dla ugchouaczg ń przedszkoli. Warszawa 192, PZWS. Woal A. Rola układy ruchowego w kształtowaniu pozwnidludzki ego. , Kultura Fjzyczna"1961, nr 10/12. Wolański N. , Perzikowa W Sprduno ść fizyczne d rozuój, człotiekd. Warszawa 1976. Sport i Turystyka. Wola ński N. Rozunj biologiczny człowieka. Warszawa 1915, PWN. Wołoszynowa L.

Rozwój i wychowanie dziecka i młodszym uieku szkoln ym. Warszawa 1967. Nasza Ksi ęgarnia. WaŜniak E. Zabauu i gry u rehabilitacji mchoauej. Wskcznukido ćwicze ń z zastosoucniem zabcu. Pozań 1978 AWF. WaŜniak 1. Zabaug mchowe ze śpieuem i muzgkd dla przedszkoli i szkół podstduougc h. Warszawa 1963. Sport i Turystyka. WoŜmcka 7. Wychowanie przedszkolne w Polsce Ludoauej. Warszawa 1972. PZWSWroczyńskM. Dzieje ugchoumw fizycznego i sportu. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gda ńsk 197 i. Zakład Narodowy im. Ossoli ńskich. Wgbrme zaadnienia z metodyki wychowania jizgezaego. Praca zbiorowa. Skrypt dla studentów WE. T.1.cz. 2. Warszawa 1970:AWF, Wgchouomie zdrowotne u szkole. Materiały Krajowego Sympozjum Wychowamia Zdrowotneg o. Kielce 13-14 X 1971. Warszawa 1974, PTNKP. Sport i Turystyka. 10-Wy chowanie fizyczne. Część II Problemy organizacyjno-metodyczne I WARUNKI PRACY W ZAKRESIE WYCHOWANIA FIZYCŁNEGO. Ka Ŝde przedszkole ma obowi ązek stworzenia podstawowych niezb ędnych warunków dla zaspokojenia ruchowych potrzeb rozwojo wych dzieci i jak najpełniejszej realizacji zada ń programowych w zakresie wychowania fizycznego. Tak wi ęc obok odpowiedniej organizacji procesu wychowawcze go, polegaj ącego przede wszystkim na zapewnieniu dzieciom zgodnego z zasadami higieny trybu Ŝycia, rozkładu dnia oraz wszystkich czynno ści i zaj ęć, niezb ędna jest baza działania. Materialne wyposa Ŝenie, pomieszczenia przedszkolne, podobnie jak tere n i jego urz ądzenie, stanowi ą środowisko wychowawcze aktywnie działaj ące na dziecko. Sprz ęt i urz ądzenia, z którymi dziecko si ę styka, wzbudzaj ą jego zainteresowanie, stanowi ą podniet ę do działania ruchowego. Im wi ęcej podniet do działania znajd ą dzieci, im podniety te b ędą ró Ŝnorodniejsze z punktu widzenia potrzeb zdrowotna-hi gienicznych i sprawno ściowych, tym wi ęcej maj ą szans wy Ŝycia si ę ruchowego i pełnego kształtowania osobowo ści. Pamięta ć nale Ŝy, Ŝe dbało ść o wyposa Ŝenie przedszkola, to dbało ść o warsztat pracy i wła ściw ą organizacj ę procesu wychowawczego, dlatego te Ŝ troska o wci ąŜ lepsze i racjonalniejsze jego urz ądzenie musi mie ć charakter _stałych i systematycznych staTBll. Dla zapewnienia normalnej i sys (emfatycznej realiz acji programu, niezale Ŝnie od stopnia organizacji placówki, ilo ści dzieci i grup, a tak Ŝe bez wzgl ędu na to, czy warunki s ą dobre, średnie czy skromne, ka Ŝde przedszkole powinno posiada ć:a) ogród przedszkolny z placem zabaw wyposa Ŝonym w odpowiednie urz ądzenia, 148. b) sal ę zaj ęć zaopatrzon ą w sprz ęt, c) przybory i pomoce.

1.1. Teren przedszkolny (ogród i plac zabaw) Teren otaczaj ący przedszkole przez cały rok słu Ŝy jako wybieg i miejsce swobodnych zabaw. JeŜeli jest on odpowiednio urz ądzony, powi ńmy tu odbywa ć si ę ró Ŝnorodne, zorganizowane i kierowane zaj ęcia typu dydaktyczna-wychowawczego. Tu równie Ŝ w ciepłe dni jesienne, wiosenne i letnie nast ępuje zbiórka dzieci i tutaj tak Ŝe, po podwieczorku, dzieci sp ędzaj ą czas przed udaniem si ę do domu. Teren przedszkolny winien by ć odpowiednio du Ŝy (norma 12 m'na dziecko) i w sposób przemy ślany ciekawie urz ądzony. Ze wzgl ędu na bezpiecze ństwo dzieci teren musi by ć ogrodzony i'zamkni ęty. Uzupełniaj ące ogrodzenie tworzy ć powinien Ŝywopłot, rz ąd zasadzonych dookoła drzew lub krzewów, co przyczynia si ę do odizolowania obiektu od ulicy, a tak Ŝe stanowi pas zieleni pochłaniaj ący kurz. Bardzo wa Ŝną spraw ą jest rozplanowanie i zagospodarowanie całej przest rzeni. Gdy przedszkole prowadzi kilka grup dzieci ę-cych, najkorzystniej jest przewidzie ć oddzielne k ąciki dla ka Ŝdej z grup. W kaŜdym przypadku konieczne jest oddzielne, spokojne mi ejsce dla dzieci z grupy najmłodszej. Planuj ąc urz ądzenie terenu trzeba mie ć na uwadze konieczno ść zapewnienia dzieciom przebywania zarówno na sło ńcu, jak i w cieniu. W przypadku braku miejsc zacienionych, konieczne je st ustawienie latem parasoli ogrodowych, rozpinanie daszków brezentowych na słup kach, czy te Ŝ wybudowanie przewiewnej altany. Koniecznym elementem w ogrodzie jest du Ŝy trawnik o równej powierzchni, który słu Ŝyć b ędzie do prowadzenia zaj ęć ruchowych. Tu dzieci b ędą mogły swobodnie chodzi ć, biega ć, siada ć, kl ękać, le Ŝeć, a nawet chodzi ć boso. Tu równie Ŝ wygodniej b ędzie prowadzi ć zaj ęcia z takimi przyborami, jak:laska, drewniane obr ęcze, kr ąŜki, które w sali sprawiaj ą wiele hałasu:czasem nawet uŜycie ich w pomieszczeniu stwarza momenty zagro Ŝenia ze wzgl ędu na ślisko ść podłogi, natomiast wykorzystanie ich na dworze elim inuje mo Ŝlil 49. wa ść wypadków i pozwala na wprowadzenie wielu urozmaice ń w zaj ęciach (np.toczenie, przeskakiwanie itp. Niektórych ćwicze ń czy zabaw w ogóle nie powinno si ę wykonywa ć w sali (np.rzutów na odległo ść ze starszymi dzie ćmi, skoku w dal, skoku wzwy Ŝ, biegów na szybko ść, w przypadku braku materaca-przewrotów itp) . Trawnik jest wi ęc, jak z tego wynika, urz ądzeniem uniwersalnym, niezast ąpionym, przyrz ądem"i, jak to si ę cz ęsto okre śla, , zielon ą sal ą". W zwi ązku z zagospodarowaniem i urz ądzeniem terenu przy przedszkolu, nasuwaj ą si ę jeszcze i inne problemy. WaŜną spraw ą jest nawierzchnia. Idealnym wyj ściem jest zapewne poł ączenie dobrze ukorzenionej, trawiastej nawierzchni z wyasfaltowanymi dró Ŝkami, placykami. Nie wskazane jest Ŝwirowanie ście Ŝek. Wysypywanie ŜuŜlem czy miałem ceglanym jest niedopuszczalne. Stosowanie betonu czy płyt chodnikowych ograniczy ć si ę musi do wyło Ŝenia doj ść i niektórych cz ęści terenu. Upadki-tak cz ęste u dzieci-powoduj ą bolesne i gł ębokie zdarcia naskórka, poza tym bieganie, a zwłaszcza podskoki na twardym podło Ŝu betonowym spłaszczaj ą wysklepienie stopy dziecka. Utwardzona, ziemna nawierzchnia klepiskowa jest mi ękka, ale jest to jej jedyn ą zalet ą. Ziemna nawierzchnia brudzi ciało, ubranie, obuwie, uniemo Ŝliwia siadanie podczas zabaw i ćwicze ń, powoduje kurz gdy jest wyschni ęta, podczas deszczu łatwo tworz ą si ę na niej kału Ŝe i błoto.

W suchej i ciepłej porze nawierzchni ę klepiskow ą trzeba cz ęsto skrapia ć wod ą, czyni ąc to we wczesnych godzinach rannych przed przyj ściem dzieci, a nawet powtarza ć polewanie wielokrotnie w ci ągu dnia. WaŜnym problemem jest zagospodarowanie ogrodu w ró Ŝne urz ądzenia, przyrz ądy i sprz ęt do zaj ęć ruchowych. Podstawowymi urz ądzeniami winW by ć:przeplotnie, wspina lnie, zje ŜdŜalnie, drabinki, wie Ŝe z platformami i schodkami, płotki, daszki, chybot ki, wa Ŝki, le Ŝące ńa ziemi pnie drzew, tunele utworzone z opon samocho dowych lub rur, małe równowa Ŝnie, kosze do rzutów itp. Niektóre przedszkola posiadaj ą uniwersalny przyrz ąd o wszechstronnym zastosowaniu, sprowadzony z NRD. Nale Ŝałoby Ŝyczy ć wszystkim przedszkolakom posiadania tego sprz ętu, daj ącego wielkie mio Ŝliwo ści ró Ŝnorodnych zada ń ruchowych. 150. System konstrukcji oraz wysoko ść przyrz ądów i sprz ętu, podobnie jak materiał, z którego s ą one wykonywane, bywaj ą'ró Ŝnorodne. Jedne z nich s ą umocowane na stałe, inne przeno śne, składaj ące si ę czasem z oddzielnych, ruchomych elementów. Dla młodszych dzieci przyrz ądy musz ą by ć oczywi ście ni Ŝsze, prostsze i stawiaj ące mmiejsze wymagania. Bardzo przydatne s ą schodki z por ęczami i mał ą ogrodzon ą platform ą, niskie ławeczki, kloce, niska zje ŜdŜalnia. Urz ądzenia dla dzieci starszych i sprawniejszych powinn y by ć przystosowane do ich poziomu rozwojowego, musz ą wyzwala ć w dzieciach inicjatyw ę, kształci ć zaradno ść i odwag ę, doskonali ć przeploty, przedostawanie si ę pod lub ponad przeszkodami, przekraczanie z jednego sprz ętu na drugi, wchodzenie i zsuwanie si ę po płaszczyznach pochyłych, ćwiczenie równowagi na podwy Ŝszonych i w ąskich powierzchniach, stosowanie podporów, półzwisów, a t akŜe zwisów i hu śtania si ę w zwisie. Oczywi ście nale Ŝy nauczy ć dzieci samoochrony i przezorno ści, przestrzega ć przed ryzykanctwem, nie dopuszcza ć do wybryków i zabaw zagra Ŝaj ących wypadkami. Trzeba jednak pami ęta ć, Ŝe przyrz ądy s ą dla dzieci atrakcj ą, poci ągaj ą je, a i moŜliwo ści dzieci korzystania z nich s ą wi ększe ni Ŝ przypuszczamy. Pokierowanie rozwojem ich sprawno ści w tym zakresie, stopniowanie trudno ści i czynna pomoc nauczycielki s ą wi ęc bardzo potrzebne. W zwi ązku z korzystaniem z ogrodu przy przedszkolu, nasuw aj ą si ę inne jeszcze problemy organizacyjne. Jeden z nich, to:czy sprz ęt i wyposa Ŝenie terenowe nale Ŝy chowa ć (np.w szopie, altance) przed zim ą, czy zostawia ć na powietrzu? -Opowiadamy si ę za chowaniem tylko takiego sprz ętu, który ulegnie zniszczeniu (np.drobniejszego, przeno śnego. ) Natomiast słuszna jest zasada'starannego konserwo wania sprz ętu i przyrz ądów przed zim ą i na wiosn ę (przez malow anie pokostem, farbami odpornymi na w ilgo ć i farbami olejnymi) i pozostawienie sprz ętu na dworze. W ten sposób przedłu Ŝa si ę u Ŝytkowanie sprz ętu i urz ądze ń na długie miesi ące-od października do maja. Nast ępny problem to zapewnienie na terenie ogrodu stałeg o miejsca do zawieszania czy odkładania ubrania przez dzieci. Wystarczy w tym celu kilka wieszaków dla całej grup y, umieszczonych raczej w cieniu, aby sło ńce nie niszczyło odzie Ŝy. 151. Na terenie powinny by ć te Ŝ urz ądzenia higieniczna-sanitarne:przeno śna lub wmontowana na stałe umywalnia i stojak z r ęcznikami oraz dost ęp do urz ądze ń samtarnych. JeŜeli urz ądze ń tych nie ma na terenie, trzeba ułatwi ć dzieciom korzystanie z nich w budynku (licz ąc si ę z konieczno ści ą poło Ŝenia wycieraczek do wycierania nóg lub chodnika czy linoleum) . Przyzwyczajanie dzieci do ładu i porz ądku wymaga te Ŝ wyznaczenia stałych miejsc na odkładanie pomocy i zabawek wynoszonych na teren .

Miejsca te powinny znale źć si ę moŜliwie najbli Ŝej miejsca zabawy dzieci, np.dla wiaderek, łopatek i foremek przy piaskownicy, dla s prz ętu do zabaw ruchowych-blisko miejsca przewidzianego na zabawy ruchowe, w pobli Ŝu miejsca wypoczynku na tarasie. Do przechowywania przyborów mog ą słu Ŝyć kosze lub pudełka. 1.2. Sala do zaj ęć ruchowych (gimnastyczna lub zast ępcza) Wiele istniej ących u nas przedszkoli posiada specjaln ą sal ę gimnastyczn ą lub wi ększe pomieszczenie (np.jadalni ę) przeznaczone na zaj ęcia ruchowe. Urz ądzenie i wyposa Ŝenie sali powinny gwarantowa ć higien ę i bezpiecze ństwo zaj ęć. Odnosi si ę to w szczególno ści do:podłogi która powinna by ć idealnie gładka i czysta, zabezpieczenia lamp siatkami ochronnymi, od powiedniego sprz ętu ruchomego (np.szafek i stojaków na przybory) oraz ścian, na których nie mo Ŝna zawiesza ć obrazków oszklonych, wbija ć gwo ździ lub pinezek itp. Do najwa Ŝniejszych warunków nale Ŝy utrzymanie w nieskazitelnej czysto ści podłogi. Czysta i gładka podłoga stanowi w przedszkolu najwa Ŝniejszy i najbardziej uniwersalny "przyrz ąd do ćwicze ń. Wolny dost ęp co najmniej do jednej lub dwóch ścian ułatwia organizowanie zbiórek, pozwala kontrolowa ć postaw ę i prowadzi ć ćwiczenia wyprostne w słaniu, a tak Ŝe umo Ŝliwia wykonywanie wielu ćwicze ń z elementami rzutu i chwytu. Podstawowe wyposa Ŝenie sali stanowi ą, nawet w najskromniejszych warunkach:2 ławeczki szwedzkie (przy wi ększej ilo ści 152. dzieci 3--4) , drabinki przymocowane do ściany (powinno ich by ć O-ó) , materac do skoków i przewrotów. Tam, gdzie warunki lokalowe s ą trudniejsze z konieczno ści ćwiczenia odbywa ć si ę muszą w pomieszczeniu zast ępczym-np.w jadalni lub w sali zaj ęć przeznaczonej dla danej grupy. Nieodzowne jest wówczas zapewnienie jak najwi ększej przestrzeni do ruchu przez odpowienie ustawienie stołów i krzesełek, by zajmow ały jak najmniej miejsca. Zarówno stoły, jak i krzesełka mo Ŝna od czasu do czasu wykorzysta ć do zabaw i ćwicze ń. 1. 3. Przybory i pomoce do zaj ęć ruchowych Tre ść i formy pracy z dzie ćmi wzbogacaj ą wszelkie pomoce, sprz ęt oraz przybory. Te jakich u Ŝywa si ę w naszych przedszkolach, s ą na ogół tanie i łatwe do przechowywania, a przy tym nietrudne do sporz ądzenia nawet we własnym zakresie. Drobne urz ądzenia, sprz ęt i pomoce, w miar ę zu Ŝywania si ę powinny by ć stale uzupełniane. Trzeba je od świe Ŝać, dba ć o ich estetyczny wygl ąd i wygodny sposób przechowywania-posługuj ąc si ę w tym celu stojakami, regałami, pudłami, koszami odpowiednio do rodzaju sprz ętu. Zgodnie z obowi ązuj ącymi zaleceniami władz o światowych, ka Ŝde przedszkole posiada ć powinno odpowiednie rodzaje i wystarczaj ącą liczb ę przyborów, do których zalicza si ę:1. Szarfy w czterech zasadniczych kolorach (niebieskim , zielonym, Ŝółtym i czerwonymi) , które słu Ŝą do wielu ćwicze ń, gier, zabaw orientacyjna-porz ądkowych, bie Ŝnych, skocznych oraz do' ćwicze ń kształtuj ących. 2. Woreczki z materiału w czterech zasdniczych kolorac h, wypełnione grochem, wykorzystywane w zabawach rzutna-chwytnych, do celo wania, ćwicze ń równowa Ŝnych, dla zaznaczania. miejsc, do ćwicze ń kształtuj ących, ćwicze ń zr ęczno ści.

3. Kr ąŜki z tektury, sklejki (dykty) lub z tworzywa-koloro we (w czterech kolorach) , mog ą słu Ŝyć do toczenia, układania, zaznaczania miejsc, jako p odkładki do siadania, do ćwicze ń równowa Ŝnych, kształtuj ących, a tak Ŝe do imitacji kierownicy, kapelusza, miseczki, kamienia itp.153. 4. Obręcze kolorowe ró Ŝnych rozmiarów (du Ŝe, średnie i mniejsze) u Ŝywane do toczenia, zabaw i ćwicze ń bie Ŝnych, skocznych, równowa Ŝnych, kształtuj ących oraz zabaw i ćwicze ń, jak gniazdo, domek, ustawione pionowo jako okienk a, tunele itp. 5. Skakanki (linki) słu Ŝące do zabaw skocznych, równowa Ŝnych, bie Ŝnych, ćwicze ń kształtuj ących oraz innych zabaw. Pomoce przy zaznaczaniu miejsc, linii, drubmek, uło Ŝone w kółko jako gniazdo, domek, k ępo. Oddaj ą te Ŝ usługi jako lejce u zaprz ęgu czy rozwieszone na stojaku jako przeszkoda do przeskakiwania, przepełzania, przerzu cania piłek, woreczków itp. 6. Kółka wiklinowe (do sersa) , kółka ringo u Ŝywane do zabaw zr ęczno ściowych, równowa Ŝnych, skocznych, kształtuj ących, do zaznaczania miejsc:imituj ą kierounice, na powietrzu słu Ŝą do rzutów, toczenia po ziemi, wtaczania do bramek itp. 7. Piłeczki małe gumowe słu Ŝące do zabaw rzutnych, chwytnych, do toczenia, celowania. 8. Piłki gumowe średniej wielko ści:zastosowanie jak piłeczek małych. 9. Piłki du Ŝe (pla Ŝowe, gumowe, lekkie skórzane) stosowane do rzucania , odbijania, chwytania, toczenia, przerzucania, jako cel do zaba w rzutnych, a tak Ŝe do zabaw bie Ŝnych, orientacyjna porz ądkowych. 10. Piłki lekarskie o masie I kg do ćwicze ń siłowych (maj ą du Ŝe zastosowanie przy ćwiczeniach korekcyjnych) . Il. Uhor ągiewki małe z kolorowego materiału:słu Ŝą do zaznaczania miejsc, układania, przekazywania itp. OŜywiaj ą one marsz, mo Ŝna si ę nimi posługiwa ć przy obliczaniu punktów za zwyci ęstwo grupy oraz w czasie uprawiania ró Ŝnych rodzajów sportu. 12. Znaczki tekturowe z tasiemk ą do zawieszania na szyi z rysunkami lub sylwetkami pojazdów, statków:owoców, jarzyn, ptactwa domowego, z figurami geometrycznymi (kółko, kwadrat, prostok ąt, trójk ąt) . 13. Laski, które u Ŝywać moŜna do ćwicze ń kształtuj ących, zabaw bie Ŝnych, skocznych, równowa Ŝnych, a tak Ŝe do ci ągni ęcia w parach, do zaprz ęgów. 14. Rollery-pomocne przy ćwiczeniach kształuj ącyeh i siłowych. 154. 15. Deskorolki-słu Ŝą-do po ślizgów, ćwicze ń wzmacniaj ących mi ęśnie obr ęczy barkowej i grzbietu. 16. Kolorowe chusteczki (w czterech zasadniczych lub w dwóch kolorach) . Słu Ŝą one do ćwicze ń kształuj ących, zabaw orientacyjna-porz ądkowych, bie Ŝnych, skocznych, do zaznaczania miejsc:mo Ŝna je rzuca ć w gór ę i chwyta ć, przenosi ć, uŜywać przy stosowaniu zabaw z elementami tanecznymi itd. 17.

Komplet podstawowych znaków drogowych ruchu pieszeg o i kołowego do zabaw orientacyjna-porz ądkowych i do poznawania dzieci z najprostszymi prze pisami ruchu. 18. Chor ągiewki wi ększe (z drzewcem na podstawce lub do wbijania w zie mię) , słu Ŝące do zaznaczania miejsc, terenu Ŝaba Wy. 19. Długa linka-oddaje wiele usług przy zabawach skoczn ych, a tak Ŝe z przepełzaniem, przekraczaniem, przerzucaniem przyborw. Po zawi ązaniu mo Ŝe stanowi ć koło, autobus, trdmuqj, stan. Słu Ŝy te Ŝ jako luna, dró ŜWc. Dwie-liny stanowi ą róu, rzek ę, szgng kolejowe itp. 20. Bramki o kształcie łukowym na podstawkach lub o prz ekroju okr ągłym:oddaj ą one usługi w zabawach i ćwiczeniach na czworakach, z przepełzaniem, z toczen imi. Bramek u Ŝywa si ę tak Ŝe do zaznaczania miejsc zbiórek, jako domy, zajezdn ie, gara Ŝe itd. 21.Stojaki do rozwieszania linek, znaków dla zespoł ów. Zaznacza ć moŜna nimi miejsca zbiórek, mog ą one stanowi ć bram ę, bramk ę, gara Ŝ, stajni ę, port. UŜywa si ę ich te Ŝ w licznych zabawach i ćwiczeniach skocznych, rzutach, z przepełzaniem, przekraczaniem itd. 22. Klocki du Ŝe, o podstawie kwadratowej lub prostok ątnej:słu Ŝyć one mog ą do ćwicze ń kształtuj ących, zr ęczno ściowych, równowa Ŝnych, do przekraczania, omijania, do zaznaczania miejsca itp. 23. Instrumenty perkusyjne:b ębenek, bijak, grzechotka, dzwoneczki przymocowane d o r ąk, nóg, czynele, trójk ąt itp:maj ą one podwójne zastosowanie:a) jako przybory do wyznaczania rytmu, b) do uatrakcyjnienia i urozm aicenia ćwicze ń kształtuj ących, korektywnych, sportowo-u Ŝytkowych (bieg, skok, ćwiczenia równowa Ŝne, zwinno ściowe, zr ęczno ściowe itp.) 155. U w a g a:Du Ŝe zasługi w prowadzeniu zaj ęć mogą odda ć pudełka od zapałek i inne oklejone kolorowym papierem, opaski'na głow ę z ró Ŝnymi rysunkami, siateczki po warzywach i owocach, szpulki po niciach Bp, :mog ą one by ć doskonałym przyborem do ró Ŝnorodnych ćwicze ń kształtuj ących (zwłaszcza stóp) , zr ęczno ścio-. Web, do układania, zaznaczania miejsc, przekraczan ia, przeskoków itp. 2 BEZPIECZE ŃSTWO ZAJĘĆ RUCHOWYCH. Najwa Ŝniejsz ą przesłank ą pracy wychowawczej w przedszkolu jest postulat zdrowotno ści. Wysiłek fizyczny zwi ązany z ruchem przynie ść moŜe korzy ść tylko w sprzyjaj ących warunkach. Drobne na pozór zaniedbania lub przeoczenia zniwecz yć mogą korzystne wpływy, zaprzepa ści ć je lub nawet stwarza ć zagro Ŝenie dla zdrowia. Przestrzeganie zasady zdrowotno ści wi ąŜe si ę mi ędzy innymi z zapewnieniem pełnego bezpiecze ństwa zaj ęć, za które prowadz ąca nauczycielka jest osobi ście odpowiedzialna. W celu zapewnienia dzieciom pełnego bezpiecze ństwa podczas zaj ęć, nale Ŝy mi ędzy innymi:1. Dokładnie sprawdzi ć i zabezpieczy ć miejsce do ćwicze ń, przyrz ądy i sprz ęt oraz przybory. Nie mo Ŝna wi ęc dopu ści ć, aby wyposa Ŝenie terenu czy sali, stan nawierzchni, konstrukcja czy zły stan u Ŝywanych przyrz ądów, urz ądze ń lub przyborów stwarzały jakiekolwiek zagro Ŝenie.

Nawet znany ju Ŝ teren trzeba zawsze skontrolowa ć i usun ąć odpadki, które mog ą być przyczyn ą skalecze ń (szkło, druty, blacha, kamienie itp) . Dotyczy to równie Ŝ sposobów posługiwania si ę pomocami np.rozło Ŝenia przyborów, ustawienia sprz ętu, wysoko ści zastosowanych przyrz ądów itp 2. Dobrze przygotowa ć zaj ęcia. Właściwa, przemy ślana organizacja grupy oraz przebiegu zaj ęć ruchowych, utrzymanie dyscypliny, dostosowanie trudno ści do mo Ŝliwo ści zespołu i poszczególnych dzieci daje wi ększ ą gwarancj ę ochrony przed wypadkiem I\T 8 Z 8 DM. 3. Stosowa ć ochron ę przy wykonywaniu trudniejszych ćwicze ń. Najwi ęcej ostro Ŝności wymagaj ą zabawy i ćwiczenia zwi ąl 57. zane z u Ŝywaniem przyrz ądów, a wi ęc wspinanie, przechodzenie, pokonywanie przeszkód, przej ścia równowa Ŝne. Dotyczy to tak Ŝe trudniejszych skoków, niektórych rzutów oraz prze wrotów. Przewroty winny dzieci wykonywa ć indywidualnie i pod kontrol ą prowadz ącej zaj ęcia. 4. Przestrzega ć porz ądku i dyscypliny w czasie zaj ęć WP. Najniebezpieczniejszym momentem w czasie zaj ęć jest potr ącanie si ę, przepychanie, które wynikaj ą najcz ęściej z niecierpliwo ści oczekiwania dzieci na swoj ą, kolejk ę"do ćwicze ń. Nauczycielka musi wi ęc by ć czujna, w por ę interweniowa ć i zapobiega ć zagro Ŝeniu. Wiadomo np. Ŝe nie wolno zezwoli ć na wspinanie si ę na jedn ą drabink ę wi ęcej ni Ŝ jednemu dziecku, podobnie jak nie wolno ćwicz ącego ponagla ć. Taka sama zasada obowi ązuje przy ćwiczeniach równowa Ŝnych:nast ępne dziecko mo Ŝe rozpocz ąć ćwiczenia dopiero po doj ściu swego poprzednika do środka ławeczki. Skoki wykonuje ka Ŝde dziecko lub grupa kolejno i za ka Ŝdym razem na wyra źny sygnał prowadz ącej. Mówiąc o bezpiecze ństwie nie mio Ŝemy pomin ąć zaj ęć sezonowych-nad wod ą, na górce do saneczkowania, na lodzie, w czasie ćwicze ń na nartach. Niezdyscyplinowanie, zła organizacja zespołu czy br ak umiej ętno ści posługiwania si ę sprz ętem mog ą by ć przyczyn ą wypadków. Wymieniono tu przykładowo i pokrótce niektóre tylko okoliczno ści, bawieni trudno jest analizowa ć wszystkie przyczyny zagro Ŝeń i podawa ć środki zapobiegawcze. Jedno jest pewne:nauczycielka prowadz ąca zaj ęcia musi bezustannie czuwa ć i zawsze by ć gotowa do udzielenia pomocy ćwicz ącym dzieciom, je śli pomoc taka jest konieczna. 3. METODY STOSOWANE NA ZAJĘCIACH RUCHOWMCH W PRZEDSZKOLU. Wiek przedszkolny charakteryzuje si ę na ogół du Ŝą plastyczno ści ą aparatu ruchowego i słabymi zdolno ściami koordynacji ruchów. W wieku tym dziecko zdolne jest do do ść intensywnego, ale krótkotrwałego ruchu. Natomiast w sferze psychicznej, w omawianymi okresi e dziecko charakteryzuje si ę Ŝywą wyobra źni ą, skłonno ści ą do na śladownictwa jak równie Ŝ brakiem zdolno ści do dłu Ŝszego skupienia uwagi. Metody pracy z dzie ćmi na zaj ęciach ruchowych powi ńmy sprzyja ć rozwojowi dziecka w sferze poznawczej, motorycznej i emocjonalnej, po winny nawi ązywać do jego moŜliwo ści i potrzeb. Kryterium ułatwiaj ącym dobór wła ściwych metod pracy powinna by ć wiedza nauczyiela o prawidłowo ściach rozwojowych oraz o odchyleniach w rozwoju motorycznym, emocjonalnym i psychicznym dzieci w wi eku 3-7 lat. W poradniku zamieszczono zwi ęzły opis metod pracy, które maj ą zastosowanie w praktyce. Przyjmiemy przy tym okre ślenie metody jako sposobu post ępowania stosowanego świadomie, konsekwentnie i systematycznie dla osi ągni ęcia okre ślonego celu.

W pracy z dzie ćmi w przedszkolu nale Ŝy stosowa ć ró Ŝne metody dla pełnej realizacji programu. Przeanalizujemy te metody, sklasyfikowane według sy stemiu zaproponowanego przez W. Gniewkowskiego (zamieszczonego w podrozdziale 3, 4 pierwszej cz ęści ksi ąŜki, str.II) , . 3.1. Metody twórcze 3.1.1. Propedeutyka twórczej aktywno ści ruchowej Samorzutna działalno ść jako cz 3 noik wzbogacaj ący psychoruchowedo świadczenia dziecka Rozpoznanie materialnej, przestrzennej i cz asowej struktuury świata jest moŜliwe tylko, dzi ęki anga Ŝowaniu si ę w działalno ść ruchow ą z udziałem wielu zmysłów, dzi ęki którym dziecko w ró Ŝnych sytuacjach rozpoznaje fizyczne cechy napotykanych przedmiotów (kształt, ci ęŜar, barw ę, konsystencj ę, spr ęŜysto ść, temperatur ę a nawet smak) . Wymaga to obejrzenia, badania, manipulowania, ekspe rymentowania. Te działania wyostrzaj ą zmysły oraz tworz ą integralny zespół analityczny, pozwalaj ący przetwarza ć to, co obiektywne w to, co subiektywne (odczucia, wra Ŝenia, prze Ŝycia) . Samorzutna działalno ść odkrywcza czyni dziecko bardziej obeznanym z ró Ŝnymi zjawiskami i prawami rz ądzącymi w świecie materialnym, a tym samym czyni go bardziej zaradnym w Ŝyciu praktycznym. Impulsy płyn ące z zewn ątrz kształtuj ą tzw."czucie proprioceptywne" (wewn ętrzne) będące efektem wewn ątrzorganicznego odczuwania zmian zachodz ących w mi ęsniach, w stawach, ści ęgnach, narz ądach wewn ętrznych, organach równowagi oraz w organach kontroluj ących poło Ŝenie i czynno ści naszego ciała. Walory samorzutnej działalno ści dziecka, wzbogacaj ące psychoruchowedo świadczenia, wyst ępuj ą Ęm dobitniej, im mniej ingeruj ą w t ę działalno ść osoby dorosłe. Głównymi zadaniem nauczycielki przedszkola jest wob ec tego zapewnienie dziecku odpowiednich warunków do odkrywania, eksperymentowa nia, a ingerowanie tylko wtedy, gdy dziecku zagra Ŝa jakie ś niebezpiecze ństwo b ądź dziej ą si ę wród dzieci jakie ś wydarzenia czy zjawiska niepo Ŝądane z pedagogicznego punktu widzenia W celu rozszerze ńia poligonu do świadczalnego nale Ŝy do ść cz ęsto zmienia ć warunki środowiskowe:wyprowadza ć dzieci w plener, na plac zabaw z urz ądzeniami i przyborami do ćwicze ń, na piasek, śnieg, lód, nad wod ę, do ogrodu, sadu itp. W pomieszczeniach zamkni ętych główn ą trosk ą nauczycielki powinno by ć nagromadzenie du Ŝej ilo ści przyborów, prostych zabawek, przyrz ądów znakomicie powiek 160. szaj ących zasób do świadcze ń dziecka. Takie warumki stworz ą niezb ędną podbudow ę do bardziej wyspecjalizowanej działalno ści dziecka, manifestuj ącej si ę w działalno ści rekreacyjna-sportowej, artystycznej, utylitarnej, obronnej itp. Próby zastosowania najwła ściwszych rozwi ązań ruchowych w ró. Ŝnych sytuacjach (metoda prób i bł ędów) W procesie eksperymentowania i odkrywania dziecko nie u świadamia sobie celu działania. Dopiero z biegiem czasu, na skutek wewn ętrznych impulsów, zaczyna u świadamia ć sobie w sposób bardziej czy mniej wyra źny cel, który chce osi ągnąć. Na przykład je Ŝeli dziecko chce:wprowadzi ć wózek czy rower po schodkach, podnie ść si ę ze skomplikowanego upadku na nartach czy na ły Ŝwach, podci ągnąć sanki po do ść stromej pochyło ści pełnej ró Ŝnych przeszkód terenowych, pokona ć tor przeszkód z piłeczk ą na pajetce, tak aby ta piłeczka nie spadła, przej ść po belce równowa Ŝnej, która jest chybotliwa, mijaj ąc si ę na niej z dzie ćmi id ący mi w przeciwnym kierunku itp.-wówczas my śli głównie o celu, natomiast nie zastanawia si ę nad sposobami, za pomoc ą których da si ę to osi ągnąć. Zaprz ęgni ęty do pracy twórczy mechanizm jego psychiki podpowi emu we wła ściwym czasie co nale Ŝy zrobi ć, aby ostatecznie dopi ąć celu.

Po drodze do osi ągni ęcia zamierzonego celu dziecko musi pokona ć wiele trudno ści, przeszkód, poczyni ć wiele prób i popełnia ć bł ędy, aby zbli Ŝać si ę stopniowo do upragnionego wyniku.. Okoń tak pisze o tej metodzie:"Metoda prób i bł ędów-sposób post ępowania przy rozwi ązywaniu zada ń całkowicie nowych, bez pełniego zrozumienia strukt ury zadania i bez pomocy z zewn ątrz. 'Droga do rozwi ązania prowadzi wówczas przez kolejne próby, cz ęsto całkiem chaotyczne, a Ŝ która ś z nich da oczekiwany'wynik"YW zale Ŝności od konstrukcji psychicznej oraz kształtuj ących si ę cech charakterologicznych, dziecko ró Ŝnie zachowuje si ę w trakcie d ąŜenia do trudno osi ągalnego celu. Niekiedy szybko zniech ęca si ę i odst ępuje od swego zamiaru, niekiedy robi sobie przerwy i znów podejmuje starania aby osi ągnąć zamierzony cel ć W. Okoń 3 łounik ąedcgogicmg. PWN. Warszawa 1984:s.UB. li-Wychowanie fizyczne. 161. b ądź te Ŝ systematycznie i wytrwale do niego d ąŜy i nie spocznie a Ŝ dokona swego. Ingerencja nauczyciela, czy rodziców, polega główni e na stwarzaniu odpowiednich sytuacji zadaniowych, na wzmacnianiu zaufania dziec ka we własne siły, na zach ęcaniu go, dopingowaniu, dodawaniu mu otuchy i wzmac nianiu motywacji np.przez pochwał ę, uznanie. Zabawy tematyczne i konstrukcyjne Zabawy i gry ruch owe stwarzaj ą nieraz bardzo pomyślne okoliczno ści do rozwijania wyobra źni oraz inwencji twórczej. Szczególnie zabawy tematyczne (twórcze) s ą dla dziecka atrakcyjne i nadaj ą si ę do zespołowego działania. Prostsze formy tych zabaw polegaj ą na nadawaniu ró Ŝnym przedmiotami umownego znaczenia (np.:gor ąca kula, szczur, koszenie nawy) , lub te Ŝ na na śladowaniu prostych czynno ści (np.zamiatanie, kierowanie pojazdem, mycie samoc hodu, sprz ątanie, układanie ró Ŝnych rzeczy na półkach sklepowych, karmienie dzieck a, nakrywanie do stołu) . Z biegiem czasu komplikuj ą si ę one d ąŜąc do odtwarzania ró Ŝnych sytuacji i scen podpatrzonych we własnym środowisku, na ulicy, w teatrze, w kinie, w sklepie bądź te Ŝ zasłyszanych z opowiada ń. Jest tu równie Ŝ miejsce na zdarzenia zmy ślone, fikcyjne, które stwarzaj ą szerokie pole działania imaginacji, fantazji. Dzieci bawi ą si ę w szkoł ę, w wojsko, w stra Ŝaków, milicjantów, sportowców, s ą Indianami, kierowcami, lekarzami, urz ądzaj ą podchody, zasadzki, potyczki, śluby, wesela, bior ą udział w gaszeniu po Ŝaru, itp Podobnie zabawy konstrukcyjne, które niekiedy ł ącz ą si ę z fikcyjnymi, maj ą znaczne walory działalno ści twórczej. Ich higieniczna-zdrowotne znaczenie wzrasta wówczas , gdy odbywaj ą si ę w plenerze, nad wod ą, na pla Ŝy, gdzie mo Ŝna budowa ć twierdze, kanały, tamy, mosty, pałace, przy czym tworzywo stanowi piasek, kamienie , muszle i to wszystko co przynosz ą fale morza czy jeziora. W pomieszczeniu zamkni ętym dzieci równie Ŝ wykazuj ą wiele pomysłów w spo Ŝytkowaniu sprz ętu, miebli, przedmiotów do ró Ŝnych konstrukcji, budowli, maszyn itp. Zabawy te wymagaj ą cz ęsto współdziałania, organizacji pracy i trudu, co z bli Ŝa je do potrzeb Ŝycia społecznego. 162. 3.1.2. Metody prowadzenia zaj ęć wychowania fizycznego Metoda opowie ści ruchowej Twórc ą tej metody jest J. G. Thulin.

Dzi ęki niemu zostały pogodzone w sposób niezwykle szcz ęśliwy postulaty zaj ęć ruchowych z mo Ŝliwo ściami fizycznymi i światem fantazji dziecka. Metoda opowie ści ruchowej polega na tym, Ŝe nauczyciel, przez odpowiedni dobór tematu wymy ślonego przez siebie opowiadania, działa na wyobra źni ę dziecka, skłaniaj ąc je do odtwarzania ruchem tre ści opowiadania, przedstawiania czynno ści ludzi dorosłych, sposobów poruszania si ę zwierz ąt, ptaków, ró Ŝnych sytuacji, zdarze ń itp. Metoda opowie ści ruchowej sprzyja rozwojowi fantazji, która w Ŝyciu dziecka odgrywa dominuj ącą rol ę:fantazja bowiem mo Ŝe pobudzi ć i utrzyma ć dziecko w ruchu, wywoła ć przeró Ŝne obrazy:sprawia, Ŝe dziecko bawi ąc si ę raz jest ptakiem, raz psem, a jeszcze innym razem kierouocg poci ągi, samochodu, pojazdu kosmicznego itp. Metoda opowie ści ruchowej wymaga jednak od nauczyciela dobrego, s tarannego przygotowania i zrozumienia, Ŝe stosowane opowiadanie w czasie trwania zaj ęć jest tylko środkiem do odtworzenia przez dzieci odpowiedniego r uchu. Układ opowiadania musi zatem opiera ć si ę na zasadach wszechstronno ści ruchu, stopniowania wysiłku i zmienno ści pracy mi ęśniowej. A oto przykładowe tematy opowie ści zaczerpni ęte z ksi ąŜki J. G. Thulina Gimndstgb małych dzieci*:Ja ś i Małgosia szukaj ą domku Baby Jagi. Mój ojciec od rond pnrdcauje w polu. Wycieczk ą do łasa. Na wiosn ę. Zabcuc auIndian. W zimie. Zabaua u stra Ŝdkóuc. MoŜna te Ŝ zaproponowa ć inn ą tematyk ę:Bolej:i Lalek na udkacjdch. Zwiedzamy 200. Zwiedzamy Akademi ę Wychowania Fizycznego. Na budowie. Jeden dzie ń z Ŝgcid Smurjóu itp. JeŜeli w czasie opowie ści ruchowej nauczyciel stosuje pokaz, jak ruch ma b yć wykonany, wówczas przemienia metod ę twórcz ą w odtwórcz ą, na śladowcz ą. W metodzie twórczej nale Ŝałoby raczej stwarza ć sytuacje, a ich rozwi ązywanie pozostawi ć inwencji twórczej dzieci. kiewicz) . Kraków 1931:s.80-92. 163. Metoda gimnastyki twórczej (ekspresyjnej) R. LabanaMetoda gimnastyki twórczej R. Uabana spopularyzowana została na gruncie polskim p rzez W. Gniewkowskiego. Metoda ta, nazywana tak Ŝe metod ą improwizacji ruchowej, daje nauczycielowi du Ŝą swoboda wyboru zada ń ruchowych. Przy prowadzeniu zaj ęć t ą melod ą trzeba dzieciom wyja śni ć co maj ą robi ć. Nlatomiast, jak robi ć", to b ędzie wynikało z inwencji twórczej ćwicz ących, ich pomysłowo ści, fantazji, do świadcze ń ruchowych. Pokaz nauczyciela na zaj ęciach prowadzonych t ą metod ą staje-si ę zb ędny, schodzi na dalszy plan. W metodzie tej posługujemy si ę ró Ŝnymi formami ruchu, takimi jak:odkrywanie, naśladow ąnie, inscenizacja, pantomima, gimunastykawykorzystu j ąca ruch naturalny, ćwiczenia muzyczna-ruchowe, taniec, opowie ść ruchow ą, sceny dramatyczne, batalistyczne itp. W zale Ŝności od poziomu przygotowania nauczyciela metoda ta m oŜe by ć stosowana na zaj ęciach z dzie ćmi w formie:fragmentów zaj ęć trwaj ących od 5 do 7 minut, ćwicze ń przy muzyce (lub bez niej) , wypełniaj ących cały czas zaj ęć obowi ązkowych, ćwicze ń z u Ŝyciem przyborów, przyrz ądów.

Metoda ruchowej ekspresji twórczej oparta jest na 1 6 tematach generalnych, z których ka Ŝdy uwzgl ędnia inny charakter ruchu, b ądź ró Ŝnorodne kombinacje czynno ści. Proponujemy stosowanie na zaj ęciach ruchowych tematów I-V. Korzystaj ąc z materiałów publikowanych przez W. Gniewkowskiego podajemy przykłady tematów przydatny ch dla dzieci grup starszych:'Wyczucie własnego ciała. Przy realizacji tego tematu dzieci poznaj ą w toku działania mo Ŝliwo ści własnego ciała w zakresie obszerno ści ruchów jako instrumentu zdolnego do wykonywania ruchów we wszystkich staw ach, ruchów obszernych or az ruchów precyzyjnych. Wiedza i świadomo ść o mo Ŝliwo ściach własnego ciała powinna zach ęci ć dzieci do samodoskonalenia w ró Ŝnych zakresach usprawnienia, np:ruch globalny:bieg, ewałow anie, obroty, przewroty:ruch skoncentrowany w dolny ch partiach ciała:tupanie, chód na palcach, sp ętane nogi u mcrszu:ruch skoncentrowany w górnych pa rtiach ciała:rzut, 164. chwyt, klaskanie, uderzania, skr ęcanie, pQumie, ruchy fantazyjne r ąk:ruchy głowy i tułowia:potakiwanie, zaprzeczanie, pisanie liter głouqgruchy zamykaj ące i otwieraj ące ciało:zajmowanie małej i du Ŝej przestrzeni, obejmow anie, odpychanie, przyjmowanie pozycji otwartych i zamkni ętych, ruchy lekkie i szybkie:strzepgudnie kropli deszczu, pukanie do drz wi, ciche podskoki na palcach, unik przed uderzeniem:-falowanie uodg, gła skanie. Wyczucie przestrzeni. Podkre ślamy tu momenty sprzyjaj ące poznaniu przestrzeni przez ruchy lokomocyjne bądź czynuno ści: ćzynmości wy konywane na niskim poziomie:zwijanie i rozwij anie ciała w le Ŝeniu, pełzanie, toczenie ciała, czworakowanie, prze wroty, powolne ruchy'otqczynno ści wykonywane na średnim poziomie:bieg w.po, chyleniu ze zmian ą kierunku, Rdotmie szgboucd, bieg w przechyleniu:czy nności wykonywane na poziomie wysokim i niskim:skok w gór ę do przysiadu, skoki fantazyjne i lgdouunie w niskich pozycjach. Wyczucie ci ęŜaru ciała (siły) . Ruchy nawi ązuj ące do tego tematu maj ą charakter wyrazisty, przejawiaj ą si ę w mocnych, chwytach, podnoszeniu, zginaniu. Ruchom silnym przeciwstawiamy ruchy lekkie, delikat ne, niezdecydowane:ruchy mocne i szybkie:nagły wyskok, niespodziewany atak z góry w dół, Ŝywiołowe skoki rado ści:ruchy zwinune i wolne:pchanie, skr ęcanie, podnoszenie:ruc\y lekkie i szybkie:faluj ący krok, poruszanie si ę balet WICU. Doskonalenie płynno ści ruchu. W temacie tym wyst ępuj ą głównie ruchy lokomocyjne. Zespół ruchów mo Ŝe by ć jednoczesny-lub stopniowy, wykonywany przez ró Ŝne cz ęści ciała, które nadaj ą mu kierunek:w gór ę, w dół, do tyłu, w bok. Droga ruchu mo Ŝe by ć krótka lub'celowo komplikowana i wydłu Ŝona. Ruch mo Ŝe by ć swobodny, wolny, skr ępowany, hamowany, gaszony. Akcji ruchowej towarzysz ą:nastrój zabawy, klaskanie, instrumenty perkusyjne, muzyka z ta śmy lub płyty, np:165. zmiana kierunku posuwania si ę w zale Ŝności od sytuacji:slalom, z kwiatka na kwiatek, podchodzerMe dzikiego zwierz ęcia, zmiana kierunku ruchu za okre ślon ą cz ęści ą ciała:bieg za łokciem, zwini ęt ą pi ęści ą, głow ą, zgi ętym kolanem, poaanym do przodu itp.:zilustrowanie ciałem i ko ńczynami linii melodycznej, góra dół, lewo, prawo, tony wysokie, niskie, po średnie, zwalniane, przyspieszone, akcentowanie, przyciszanie itp. Kształtowanie umiej ętno ści współdziałania z p ąrtnerem'lub grup ą. Akcje ruchowe przy współpracy z partnerem lub grup ą'wymagaj ą podzielno ści uwagi, dostosowania si ę do jego zachowania. W tym sensie ograniczaj ą swobod ę własnego działania. Najistotniejsze w tego rodzaju akcjach jest pilne o bserwowanie partnera, szybkie reagowanie ńa jego ruchy. Temat ten szczególnie nadaje si ę do zaj ęć w grupach dzieci 5-, ó-letnich. AŜeby przybli Ŝyć metod ę gimnastyki twórczej i mo Ŝliwo ść jej realizacji w praktyce, podaje si ę przykładowy zestaw zada ń tej gimnastyki.

Zestaw zaj ęć gimnastyki twórczej R. I-abana Grupa ćwicz ąca:Dzieci 6-letnie. Miejsce ćwicze ń:Sala zabaw. Przybory:Jedna piłeczka na dwoje dzieci. P o m o c e:Magnetofon, b ębenek. Rodzaj ćwiczenia Tre ść, organizacja i sposób wykonania ćwiczenia Ćwiczenie orientacyjna-porz ądkowe. Dzieci wbiegaj ą na sal ę ćwicze ń w rozsypce, poruszaj ą si ę Ŝwawo ka Ŝde w swoj ą stron ę, a na sygnał nauczyciela przyjmuj ą umówion ą pozycj ę _i trwaj ą chwil ę w bezruchu. Zabawa o Ŝywiaj ąca. Swobodne bieganie w dowolnych kierunkach z obrotami i podskokami z towarzyszeniem Ŝywej muzyki, a na przerw ę w muzyce pi ękny ukłon (ka Ŝde dziecko wykonuje go inaczej) i pozostaje chwil ę w bezruchu w tym ukłonie, a Ŝ muzyka znów zacznie gra ć. Ćwiczenie wyczucia przestrzeni. Z rozbiegu wyskok w gór ę z dotkni ęciem dojrzałej gmszki na wysokiej gał ęzi. Ćwiczenie płynno ści ruchów w napi ęciu i rozlu źnieniu. Rytmiczne i mocne poci ąganie za sznur wielkiego dzwonu, aby go rozhu śta ć. Ćwiczenie wyczucia przestrzeni. Z ró Ŝnych pozycji wyj ściowych rozci ąganie całego ciała jak najszerzej i jak najwy Ŝej. Ćwiczenie wyczucia własnego ciała. Zwijanie ciała w jak najmuniejszy kł ębek i rozwijanie go a Ŝ do wspi ęcia z podskokami, po czym znów ZW Ę 81118. ' Ćwiczenie wyczucia własnego, ciała. W ró Ŝnych pozycjach wyj ściowych z towarzyszeniem wesołej muzyki:ta ńcz ą same r ęce, ta ńcz ą same nogi, ta ńczy całe ciało. Współpraca z partnerem. W dwójkach:, jedynka"jest zuclongm drzeuemz rozpost artymi gał ęziami a "dwójka"bawi si ę przy tym dr Ŝenie:przeskoki, przeplatanie si ę mi ędzy gał ęziami, przerzucanie ciała przez pie ń drzeua itp. Współpraca z partnerem. W dwójkach naprzeciwko siebie, piłeczka le Ŝy po środku:na sygnał nauczycielki kaŜde dziecko stara si ę prowadzi ć piłk ę nog ą w dowolnym kierunku, a partner stara si ę mu j ą odebra ć nog ą itd. Wyczucie czasu. Dzieci poruszaj ą si ę w narzuconym przez nauczyciela rytmie (rytm zmieni a si ę po pewnym czasie) . Zakończenie. Parami, w rytmie marsza wyj ście z sali z chóralnym, dzi ękujemy, dzi ękujemy"wypowiadanym w rytmie. raca szkolna (Schulwerk) K. OrlfaK. Orff wyszedł z zało Ŝenia, i Ŝ kultur ę fizyczn ą dziecka nale Ŝy rozwija ć w ścisłej korelacji z kultur ą rytmiczna-muzyczn ą oraz z kultur ą słowa. Dlatego nawi ązuje on do tradycyjnych, zanikaj ących we współczesno ści form zabaw, ' ćwicze ń, ta ńców, muzyki, porzekadeł, legend, ba śni, poezji i prozy itp. Te wła śnie gin ące formy ruchowo-muzyczna-słownych zainteresowa ń dzieci znalazły si ę u podstaw nowej metody, której głównym celem i zad aniem jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwe ncji twórczej. Zwłaszcza powi ązanie muzyki z ruchem stanowi bardzo charakterystyc zny rys omawianej metody. Jak twierdzi Orff. Jedno ść muzyki i ruchu w poj ęciu dziecka jest nal 67.

turalnym zjawiskiem i fakt ten dał mi klucz do moj ej pracy pedaZO ĘlC/08) . Szeroko rozbudowany i wci ąŜ otwarty repertuar ćwicze ń i zabaw daje okazj ę do rozwijania swych zadatków zarówno dzieciom wysoko u zdolnionym, jak i zaniedbanym, które maj ą okazj ę wyrówna ć swe braki. Zarówno muzyka, jak i ruch oraz Ŝywe słowo przenikaj ą si ę wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych ele mentów, gdy inne spełniaj ą rol ę towarzysz ącą lub podrz ędną. Muzyka Poczynaj ąc od najprostszych formi rytmu i taktu dzieci zapoz naj ą si ę stopniowo z coraz bogatszymi strukturami skali d źwi ęków, melodii i tonacji, głównie za pomoc ą instrumentów perkusyjnych. Praca z instrumentami ma charakter indywidualny ora z prowadzona jest w mniejszych i wi ększych grupach. Dzieci muzykuj ą, tworz ą małe zespoły lub całe orkiestry perkusyjne. Zdolniejsze dzieci same dyryguj ą, a w szystko to powi ązane jest w sposób mniej lub bardziej znacz ący z ruchem. Z kolei dzieci zapoznaj ą si ę z ró Ŝnymi utworami muzycznymi za po średnictwem środków mechanicznych (ta śma magnetofonowa, płyta) lub muzyki Ŝywej. W ten sposób stopniowo poznaj ą ró Ŝne struktury jedno-i dwucz ęściowe, tonacje oraz zasady tworzenia melodii i techniki akompaniow ania. Przykłady zaj ęć:1. Dzieci śpiewaj ą krótki tekst pocz ątkowo według melodii podanej przez nauczyciela a nast ępnie wg własnej kompozycji, 110 Idzie Grze ś przez nie ś, norek piasku niesie@przez dziurk ę piusek ciuurkiemsypie si ę za Grzesiem. Część dzieci mo Ŝe na śladowa ć niesienie worka. 2. Dzieci na rozdanych instrumentach perkusyjnych akce ntuj ą mocn ą cz ęść taktu granej melodii. *etrurn', , ', cj, . 3. Parami, w siadzie rozkrocznym, dzieci na mocn ą cz ęść taktu tocz ą do siebie piłk ę. 168. 4. Na akcent muzycznyniem do ko ńca taktu. y, (zmiana pozycji z wytrzyma. Ruch Niepohamowana ruchliwo ść dzieci oraz tendencja do wyra Ŝania si ę za pomocą ruchu jest w nieładzie OrUa w ró Ŝny sposób podporz ądkowana okre ślonym zadaniom ruchowym manifestuj ącymsi ę w gestach, mimice i zadaniach docelowych. Chodzi tu głównie o poznanie przez dziecko swoich m oŜliwo ści ruchowych, wyczucie stosunków przestrzennych, czasowych oraz wdra Ŝanie do współpracy w grupie. Uele te i zadania osi ąga si ę przez indywidualnie i grupowe eksperymentowanie, odkrywanie oraz przez stawianie otwartych zada ń ruchowych, które daj ąc dziecku duŜy, margines swobody, pozwalaj ą mi rozwija ć to, co osobiste, oryginalne i niepowtarzalne. Szczególn ą form ą twórczo ści jest improwizacja ruchowa wymagaj ąca fantazji i kultury ruchu, zrytmizowaniai płynno ści ruchu a jednocze śnie jest podporz ądkowana jekiemu śgeneralnemu zadaniu, np.odtwarzaniu ruchem wysoko ści dźwi ęków granej mielodii lub podawanego rytmu, np.u zcbc uiemłodych pieskóu, budz ącej si ę do Ŝycic wiosny. Punktem wyj ścia s ą przykłady z własnego otoczenia, własnych obserwacj i i prze Ŝyć, ilustracja ruchowa prostych opowie ści, próba ilustracji ru-, chowej prostych rytmów i r ńelodii. Przykłady zaj ęć. 1. Z lin czy skakanek dzieci układaj ą ró Ŝne rysunki (figury geometryczne, litery, esy-floresy itp) a nast ępnie ka Ŝde z nich odtwarza swój rysunek ruchem całego ciała lub tylko cz ęści ą ciała:nog ą, r ęką, głow ą itp. 2. Na podłodze le Ŝą rozrzucone kwadraty lub kr ąŜki w ciemtnymi jasnym kolorze. W czasie słyszanych niskich d źwi ęków dzieci poruszaj ą si ę dowolnie na ciemnych kwadratach (kr ąŜkach) w pozycjach niskich, za ś gdy usłysz ą wysokie d źwi ęki

zmieniaj ą natychmiast kr ąŜki na jasne i znów poruszaj ą si ę na nich staraj ąc si ę czyni ć to w pozycji wysokiej. 3. KaŜde dziecko m ą gazet ę:wymachy szerokie i dowolne gazet ą w ró Ŝne strony, wysoko i nisko:przedrze ć gazet ę na pół i pol 69. dło Ŝyć pod obie stopy, a nast ępnie powoli posuwa ć si ę długimi krokami tak, aby gazety nie wymkn ęły si ę spod stóp. 4. Dowolne posuwanie si ę do przodu (do tyłu) zmieniaj ąc pozycj ę z niskiej na wysok ą i odwrotnie. Słowo Estetyka słowa, wyrazisto ść mowy ludzkiej zmierza do wyeliminowania z zaj ęć wychowania fizycznego wrzasków, krzyków i niechluj stwa w sposobie wyra Ŝania si ę. Te niepo Ŝądane elementy demobilizuj ą zespół, dezorganizuj ą zaj ęcia i obni Ŝaj ą poziom kultury. Estetyczne formy mowy, inspirowane przez same dziec i oraz nauczyciela, znajduj ą zastosowanie w wyliczankach, przysłowiach, porzekad łach, wierszykach, opowie ściach, piosenkach itp.7 zieci wyszukuj ą odpowiednie słowa do rymów lub rymy do słów. Słowo jest wa Ŝnym elementem w rozwoju intelektualnym, odczuwaniu pi ękna, wzbogaca swobod ę i celowo ść ruchu, gestu, scen wizualnych, tote Ŝ znalazło ono godne miejsce w doborze środków w metodzie K. Orffa. lPrzykłady zaj ęć:1. Ćwicz ący wystukuj ą na instrumencie perkusyjnym rytm do słów:. mam ko-ni-ki mampa-s ę ci je sam. Hła-ta ba-ba no-gu-to to-gu-fa to-gu-ta. Wsu-dzi-to qa do bu-ta, do hu-ta hej? 2. Nauczyciel podaje rytm na instrumencie perkusyjnym, a dzieci dobieraj ą do niego słowa, np:nazwy kwiatów, imiona, krótkie teksty itp :. Zvs nio-ro-den. Ku-ne-gu ń-da. 170. O-to tok sie-Ja mak. 3. Wyliczanki, np:Entliczki, pemliczki, czerwone gauzi czki, na kogo wypadnie, na tego b ęc PWk zapałk ą, dwa kije, kto si ę nie schowa, ten kryje. 4. Wierszyk do marszu:Co za hałas, co za krzyki, masze ruj ą Ŝołnierzyki, raz, dud, trzy, cztery, raz, dud, trzy Byli u Gdyni, s ą u Warszawie cał ą Polsk ę ąrzejdq pranie raz, dud, trzy, cztery ma, dwu, trag. Gdy dzieci naucz ą si ę wierszyka, maszeruj ą parami z towarzyszeniem instrumentów perkusyjnych. 5.Zabaw a-inscenizacja wierszyka:. Słowa wiersza Organizacja i opis ruchu Ach ten mi ś, bury mi ś czemu tak mruczy dzi ś? Nie chtce nas necie zna ć schował nos, uoli spa ć. Dzieci ustawione parami naprzeciwko siebie, pochyla j ą si ę ku sobie, opuszczaj ą głowy s ą se*e, *cz ą. Hop, hop - podryguje i pod boczki si ę ujmuje.. Hop! Hop!-hej Ŝe ha! ta ńczy misio, ty i ja. Dzieci podskakuj ą w miejscu obunó Ŝ i obracaj ą si ę z r ękami na biodrach. To sanno w drdg ąstron ę, a na ko ńcu przytupuj ą trzy razy (na, ty i ja') .

'Niektóre teksty zapo Ŝyczone s ą z ksi ąŜeczki Jary Berdychowej J ( ćmo, tato ćwiczcie ze mn ą. Warszawa 1972. Sport i Twyslyka. Metoda K. Orffa mo Ŝe by ć stosowana oprócz krótkich fragmentów zaj ęć równie Ŝ w jednostkach metodycznych tj.w zestawach ćwicze ń ruchowych dla dzieci 5-, ó-letnich. Przykład takich. zaj ęć podajemy ni Ŝej. Czas trwania zaj ęć wynosi 25-30 min. Zestaw zaj ęć ruchowych prowadzonych metod ą K. Orffa Grupa ćwicz ąca:Dzieci 6-letnie. Miejsce ćwicze ń:Sala zabaw. Przybory:Szarfy, kr ąŜki, obr ęcze. P o m o c e:Magnetofon, instrumenty perkusyjne. .171. Rodzaj ćwiczenia Tre ść, organizacja i sposób wykonania ćwicze ń Ćwiczenie orientacyjna-porz ądkowe i rytmizuj ące. Dzieci wchodz ą rz ędem z muzyk ą i miaszeruj ąpo obwodzie koła zaznaczaj ąc tupni ęciem ka Ŝdą mocn ą cz ęść taktu?, po czym rytm zmienia si ę na?i wówczas zaznaczaj ą kla śni ęciem ka Ŝdą mocn ą cz ęść taktu. Podskoki i bieg w rytmie. Zdj ęcie szarfy, uło Ŝenie jej w kółko na podłodze, wskakiwanie do środka kółka i wyskakiwanie na zewn ątrz, a na sygnał niauczycielkichwyt szarfy i bieg r ytmiczny wymachuj ąc ni ą nad głow ą (powtórzy ć ten cykl kilkakrotnie). lmprowizacja ruchowa. Nało Ŝenie szarf i na śladowanie ruchu samochodów, rowerów i innych pojazd ów:ale coś si ę zepsuło, trzeba wysi ąść i napranie (napompowa ć, przykr ęci ć, dola ć benzyny itp) i pojecha ć dolej. Ćwiczenie na śladowcze. Raśladowanie spadaj ącej i podskakuj ącej piłki (coraz ni Ŝsze podskoki i toczenie ciała). Ćwiczenia w rozpoznawaniu wysoko ści d źwi ęków. Rozrzucone kr ąŜki ciemne i jasne, 2 razy wi ęcej ni Ŝ dzieci. Gdy nauczycielka uderza w instrumenty perkusyjne o wysokich rejestrach d źwi ęku, dzieci chwytaj ą jasne kr ąŜki i ta ńcz ą wysoko, a gdy instrumenty rozbrzmiewaj ą niskimi d źwi ękami, dzieci szybko zmieniaj ą kr ąŜki na ciemne i okr ąŜaj ą je dowolnie w niskiej pozycji, np.na czw arakach. Ćwiczenia zwinno ści. Toczenie obr ęczy w ró Ŝnym kierunku i próba przej ścia przez tocz ącą si ę obr ęcz. lmprowizacja ruchowa. Improwizacja ruchowa z obr ęcz ą. Co moŜną zrobi ć z tym przyborem? (przy czym dzieci mog ą si ę ł ączy ć w dwójki, trójki itp) . Ćwiczenie rytmiczne. Dzieci ustawiaj ą si ę w 4 kółka wg koloru szarf. W kaŜdym kółku jedno dziecko z instrumentem perkusyjnym nadaje rytm 3 lub?, a 44 dzieci kolejno przybieraj ą pozycj ę siadu skrzy Ŝnego na mocn ą cz ęść taktu. Zabawa rytmiczna Zegary. Zabawa Zegary. Nauczycielka (lub dzieci) recytuj ą:Mamy au domu zegcrgtylko bg rum tgkcłg, tyki-taki, tyki, taki tyki-taki, łuki, łuki. Dzieci w lu źnej gromadzie, w siadzie skrzy Ŝnymuderzaj ą rytmicznie ko ńcami palców o podłog ę 8 razy, a nast ępnie skłonami bocznymi w jedn ą i drug ą stron ę (na tyki-taki) na śladuj ą ruch udhadłc zegara. Zakończenie.

Ustawienie si ę w pary i marsz wokół sali z wymachiw aniem szarf ą nad głow ą. Gimnastyka rytmiczna A, i M. Kniessów Metoda ta jest mało znana w naszymi kraju. Prezentowali j ą nam w 1979 r. A i M. Kniessowie z Hanoweru w Gda ńsku, a w 1987 r.ich najzdolniejsi uczniowie i współpracownicy w Warszawie i w Katowicach. Jest to rodzaj gimnastyki twórczej, utanecznionej, polegaj ącej na poszukiwaniu coraz to nowych form ruchu sprz ęŜonego z rytmem, muzyk ą, przy czym stosuje si ę w niej nietypowe przybory. Eksponuje si ę w niej naturalne formy ruchowe z wył ączeniem baletu i technik sportowych, chcia Ŝ moŜe by ć stosowana ich interpretacja w formach taneczna-rytmicznych. W trakcie ćwicze ń spotykamy wiele improwizacji z przyboremt lub be Ŝ niego, oswajania si ę z przyborem, manipulowania nim. Jednak główny tok zaj ęć polega na na śladownictwie ruchów prowadz ącego, który nie tylko demonstruje rach, ale jest równie Ŝ współ ćwicz ącym:jest cz ęsto osob ą wiod ącą, ale w miar ę zaawansowania ruchowego grupy pozostawia jej wiele swobody. Przybory Kniessów, maj ą t ę zalet ę, i Ŝ mogą by ć stosowane równie Ŝ jako instrumenty perkusyjne (bijak obustronny, dzwoneczk i, grzechotka, łuski orzecha kokosowego itp. ) .Autorzy metody bardzo ograniczaj ą mńwienie w czasie zaj ęć. To, co nauczyciel chce wdro Ŝyć, demonstruje wzbogacaj ąc to muzyk ą, instrumentem perkusyjnym i przyborami, które s ą barwne, atrakcyjne i proste. W zało Ŝonej przez lniessów szkole pod nazw ą "Studio-Bewegung-Rhytmik"w Hanowerze wypracowano i wprowadzono do praktyki nas t ępuj ące zasady: ćwiczy ć zawsze z rado ści ą:aktywizowa ć dzieci i młodzie Ŝ oraz pogł ębia ć ich motywacj ę do ćwicze ń przez atrakcyjne formy ruchu:zabaw ę, taniec, improwizacj ę ruchow ą oraz ćwiczenia z przyboremcrozwija ć poczucie rytmu oraz doskonali ć koordynacj ę nerwowo-ruchow ą:bazowa ć na ruchu naturalnym:nieustannie poszukiwa ć nowych form i rodzajów ruchu przez eksperymentowanie środkami akustycznymi, ruchowymi i wzrokowymi:posługiwa ć si ę rytmem i muzyk ą, które s ą bardzo wa Ŝnym i silnym impulsem dla ruchu (zachodzi tu zjawisko, sprz ęŜenia zwrotnego wspomnianych trzech czynników) :stosowa ć estetyczne, barwne przybory do ćwicze ń, które s ą stałym atrybutem metody i-podobnie jak demonstrowan ie ruchu-muzyka i instrumenty perkusyjne pobudzaj ą i wywołuj ą akcj e ruchowe:-przeplata ć demonstrowanie ruchu przez nauczyciela improwizacj ą ruchow ą oraz zadaniami otwartymi, rozwi ązywanymi przez dziec. w słaniu rytmiczne uderzania bijakami o siebie z t owarzyszeniem muzyki lub bębenka, nast ępnie na mocny akcent b ębenka-ruchy kłucia w bok praw ą (lew ą) r ęką na przemian:w rytmicznym biegu obroty, podskoki z o bszernymi ruchami z przyborami, zakre ślanie w przestrzeni kół, linii falistych, spirali:w dowolnej pozycji ciche i gło śne akcentowanie przyborami uderzanymi o siebie w po danym rytmie, a nast ępnie uderzenia o podłog ę z wysokim unoszeniem prawej (lewej) r ęki-na prze 1111811 w podanym rytmie uderzenia przyb orem (amij o pier ś, palce nóg, w kolano wzniesionej nogi prawej (lewejgchód, a nast ępnie bieg za nauczycielem z podskokami, obrotami:w miejscu rzut przyboru wzwy Ŝ oraz próba chwycenia go obur ącz (jednor ącz) :w miejscu w podanym rytmie uderzenia przyborami o siebie:przed sob ą, nad sob ą, za sob ą, si ęgaj ąc daleko w bok w prawo i w lewo:toczenie bijaka i przeskakiwanie przez toc zący si ę przybór:rzuty bijakiem na odległo ść, po czym toczenie go z powrotem za pomoc ą drugiego bijaka itp.:improwizacja ruchowa bez. y ą (lew ą) nog ą, po czym zadawanie nim ciosów (tak jak w walce na szpady) w przód, w bok, w gór ę, w miejscu, w chodzie i w bienaobwodzie koła:grzec hotanie przed sob ą, nad sob ą, a nast ępnie bieg do środka koła z grzechotk ą wyci ągni ęt ą

do przodu i wolne cofanie si ę z grzechotaniem:bieg z obrotami i podskokami, po czym uło Ŝenie grzechotki. na podło Ŝu i okr ąŜanie jej z dotykaniem palcem prawej (lewej) r ęki:improwizaja ruchowa z grzechotk ą bez muzyki, a pó źniej z muzyk ą Ćwiczenia z szarfami oswojenie dzieci z przyborem (dowolna maniuplacja s zarfami) oraz najrozmaitsze wznosy, wymachy, podrzuty itp.w-miejscu, w chodzie i w biegu:w miejscu ruchy kołowe ramion z szarfami, wymachy w'gór ę i w dół, to sanno w lekkim biegu:w jednym r ęku szarfa imituje ko ński ogon a w drugim bat:konik niecierpliwi si ę, grzebie nó Ŝką, poganiany batem biegnie kłusem, cwałem, a nast ępnie zwalma bieg i staja:dowolnie rzuty szarf ą w dal, a nast ępnie w ustawieniu w szeregu:kto dalej rzuci? w podanym rytmie marsz z tworzeniem wielkiego koła, w środku którego znajduje si ę nauczycielka:przybli Ŝanie si ę wszystkich ćwicz ących do środka koła i oddalanie si ę (cały czas manipuluj ąc szarfami) :improwizacja ruchowa z szarfami, pocz ątkowo bez muzyki, a nast ępnie z muzyk ą (lub instrumientem perkusyjnym) . Ćwiczenia z dzwoneczkami (zało Ŝonymi na przegubie r ęki i nogi) w słaniu energiczne wyrzuty ramion w gór ę, a nast ępnie powolne opuszczanie z potrz ąsaniemi r ękami:szybkie, raptowne ruchy uderzenia w ró Ŝnych kierunkach, kopni ęcia, potrz ąsania, a potemi walnie wznosy ramion v gór ę i opuszczanie:skłony tułowia z ramioniamu wzniesionym i w gór ę, w bok, 176. skr ęty wykonywane samymi r ękami, pó źniej samymi nogami, a w ko ńcu całym ciałem:w przysiadzie uderzanie dło ńmi o podłog ę, po czym wolne prostowanie ciała i bieg w miejscu z potrz ąsaniem ramionami:, zmywanie"ciała z góry w dół, mydlenie ciała i znów zmywanie i potrz ąsanie r ękami, nogami:podskoki i ci ęŜkie st ąpanie na przemian z delikatnymi ruchami ramion i nó g:chód na czworakach:w dwójkach imitowanie walki bokserskiej, a nast ępnie wolne podchodzenie do siebie i cofanie si ę. 3.2. Odtwórcze metody prowadzenia zaj ęć WF 3.2.1. Zabawy na śladowcze Zabawy te polegaj ą głównie na na śladowaniu czyich ś ruchów, rap. Mycie lustra. Rób tak-nie rób tak. Cie ń. Koniki u zaprz ęgu, śdbg i bocian. Zaj ączki u kapu ście. Paj ąk i muchy. Balonik. Jak z tych przykładów wynika, na śladowanie ruchów nie odbywa si ę jedynie na zasadzie pokazu jakiego ś ruchu czy czynno ści wykonywanej przez partnera, nauczyciela lub grup ę, lecz tak Ŝe zachowanego w pami ęci obrazu ruchu zwierz ąt, ludzi lub przedmiotów martwych. 3.2.2. Metoda zabawowa-na śladowcza Metoda ta została opracowana przez Szwedk ę Elm Falk, nauczycielk ę szkoły powszechnej w Sztokholmie, a rozwini ęta przez T. G. Thulma. Metoda zabawowa-na śladowcza jest zbli Ŝona do poprzedniej, opiera si ę na podobnych zasadach. Dziecko ilu s fru j e ru e hem (na śladuje) znane mu z do świadczenia proste czynno ści ludzi i zwierz ąt, prac ę maszyn oraz zjawiska przyrody.

Zasadniczym warunkiem prawidłowego wykonania ruchu jest istnienie jego obrazu w świadomo ści dziecka. W tej metodzie wykorzystujemy pami ęć ruchow ą dzieci w wyniku bezpo średniej obserwacji lub wyobra Ŝenia wywołane przez. 12-Wychowanie fizyczne. 177. nauczyciela za pomoc ą takich tre ści, które nawi ązuj ą do prze Ŝyć dzieci. Ruchy dziecka nie musz ą by ć dokładnym i ścisłym odtwarzaniem zaobserwowanych czynnio ści Nale Ŝy w tym wypadku da ć pewien margines swobody dzieciom, pobudza ć ich fantazj ę i inicjatyw ę. Nie mo Ŝna jednak pozwoli ć na wykonywanie ruchów niezgodnych z zasadami bezpiecze ństwa lub zaleceniami fizjologiczna-higienicznymi. St ąd zachodzi potrzeba obja śniania ruchów przez prowadz ącego i poprawiania ćwicz ących. Obja śnianie ruchu powinno by ć krótkie, zrozumiałe, obrazowe i dostosowane do poziomu dzieci. Dobór obrazów wyzwalaj ących u dzieci wyobra źni ę, a w ślad za nim działanie ruchowe-nie mo Ŝe by ć, przypadkowy, lecz logicznie uporz ądkowany, ustawiony na konkretny cel. Osi ągni ęcie zamierzonego celu w zaj ęciach prowadzonych metod ą zabawowa-naśladowcz ą zale Ŝy w du Ŝym stopniu od przyj ęcia poprawnej pozycji wyj ściowej. Dla lepszego zrozumienia istoy metody zabawowa-na śladowczej podajemy kilka przykładów ćwicze ń: lot ptaków-leci nwłg ptaszek i du Ŝy ptak. Dzi ęcioł kuje u drzewo. Piłowanie drzewa. Jazd ą motorem, samochodem i rowerem. Zbieranie jagód, grzybne, szyszek. Wchtodzenie po schtodach. 3.2.3. Metoda bezpo średniej celowo ści ruchu (zadaniowa). Twórc ą metody bezpo średniej celowo ści ruchu był R. CzyŜewski. Metoda ta jest form ą prze j ś ci ow ą od ćwicze ń stosowanych w formie ruchów naśladowcza-zabawowych do zad a ń wykonywanych według pewnych prawideł. Metoda gimnastyczna bezpo średniej celowo ści ruchu polega na wyrozumowanym zestawieniu odpowiednio dobranej pozycji wyj ściowej z przemy ślanym przebiegiem ruchu wykonywanym cz ęsto z u Ŝyciem przyborów'pomocniczych: piłk ą, kr ąŜkiem, szarf ą, obr ęcz ą itp. Repertuar zada ń obejmuje ruchy proste, łatwo zrozumiałe, nie wymag aj ące długich wyja śnie ń. Są to ruchy tak przemy ślane, Ŝe niejako wymuszaj ą na wykonawcy projekto. 178. wany przebieg ruchu i efekt zadania. Zadanie ma w swoim zało Ŝeniu dwie warstwy: praktyczn ą zwi ązan ą z wykonaniem okre ślonej czynno ści, oraz higieniczna-fizjologiczn ą ukierunkowan ą na doskonalenie strony funkcjonalnej oraganizmudziecka . Wspomniane zadania dzieci wykonuj ą wielokrotnie dla osi ągni ęcia doskonało ści. Tym samym zadanie w toku powtarzania staje si ę ćwiczeniem. Dla ilustracji metody podajemy kilka przykładów zad ań według koncepcji R. CzyŜewskiego: I Kl ęk podparty: Poka Ŝ r ęką sufit. 2. Siad skrzy Ŝny: Poka Ŝ r ęką ścian ę za sob ą. 3. Siad rozkroczny na ławce: Przełó Ŝ piłk ę z lewej na praw ą stron ę. 4.

Stanie jednonó Ŝ, druga noga wzniesiona i zgi ęta w kolanie: Połó Ŝ na niej woreczek i stój 6 s staraj ąc si ę aby woreczek nie spadł na ziemi ę. 5. Chwyć woreczek palcami stopy i rzu ć w przód lub w gór ę. 6. LeŜenie tyłem: Połó Ŝ woreczek stopami za głow ą. W metodzie zadaniowej istotne jest powtarzanie tego samego ruchu w celu przyswojenia okre ślonej czynno ści. Dlatego podobne zestawy zada ń powinni śmy powtarza ć dla opanowania przebiegu ruchu przez dzieci. 3.2.4. Metoda ścisła Metoda ścisła jest najstarsz ą metod ą stosowan ą w wychowaniu fizycznym dzieci, młodzie Ŝy i dorosłych. Ostatnio w świetle wielu prac naukowo-metodycznych, artykułów w prasie fachowej, została ona uznana za niewła ściw ą, zwłaszcza dla dzieci przedszkolnych, albowiem nie odpowiada wła ściowo ściom psychofizycznym i motorycznym dzieci tego'okre su. Metoda ścisła polega na ruchu odwzorowanym z pokazu lub wyk onywanym na podstawie słownego u j ęci a ruchu. Cwicaenia wykonywane s ą jednakowo przez wszystkich ćwicz ących na komend ę lub w podanym rytmie (np.liczenie, klaskanie, rytm podawa ny za pomoc ą instrumentów perkusyjnych lub muzyki) . Prowadz ący zazwyczaj organizuje zaj ęcia w stereotypowych kolumnach (dwójko 179. wet, szachowej) , unika lu źnych, swobodnych ustawie ń, komend ę ruje grup ą, wymaga dokładno ści wykonywanego ruchu. Wszystko to razem stwarza sytuacj ę dyscypliny, podporz ądkowania si ę prowadz ącemu, trzyma w napi ęciu władze psychiczne i umysłowe ćwicz ących, nie sprzyja wytworzeniu wła ściwej atmosfery rado ści i swobody ruchowego wy Ŝycia si ę. Wiele zarzutów wysuwa si ę dzi ś w stosunku do tej metody, zwłaszcza gdy spogl ądamy z punktu widzenia współczesnej pedagogiki, zmi erzaj ącej ku poszukiwaniu, tworzeniu, indywidualizacji, wyrabian iu samodzielno ści, samokontroli, samooceny. Mimo wszystko nie mo Ŝna jej wyeliminowa ć z wychowania fizycznego dzieci i młodzie Ŝy. Jest ona niezb ędna w pracy z dzie ćmi starszych grup przedszkolnych, kiedy staramy si ę wytworzy ć u dziecka pewne stereotypy ruchowe, niezb ędne dla opanowania okre ślonych umiej ętno ści czy te Ŝ cech motorycznych, których kształtowanie jest konieczne ju Ŝ w wieku przedszkolnym, np.wyuczenie ró Ŝnego rodzaju ustawie ń, pozycji wyj ścia'wych do ćwicze ń kształtuj ących, gimnastyki korekcyjnej, ćwicze ń równowa Ŝnych (zwłaszcza na przyrz ądach) . (Metoda ta konieczna jest równie Ŝ przy nauczaniu zwisów, skoku zwrotnego przez ławeczk ę, przy ćwiczeniach zwinno ściowych' (przewrót w przód, w tył) , rzutach, chwytach, kozłowaniu piłk ą, ćwiczeniach muzyczna-ruchowych, ta ńcach, w opanowaniu techniki ruchu sportowego (pływanie, jaz da na ły Ŝwach, na nartach) . Wiele ćwicze ń spełniaj ących funkcj ę, korektywn ą, porz ądkowa-dyscyplinuj ącą b ądź kształtuj ącą ruch powinno by ć wykonywane prawidłowo, według pokazu lub obja śnienia słownego. Chroni to przed niedbalstwem, a nawet niechlujstwem ruchowym, zapewnia wła ściwe ingerowanie nauczyciela dla osi ągni ęcia zało Ŝonych celów, uczy kultury ruchu i kształtuje poczucie estetyki. 3.3. Metody i formy intensyfikuj ące zaj ęcia wychowania fizycznego

Oprócz metod ukierunkowanych głównie na nauczanie r uchu w sensie doskonalenia jako ści i ilo ści, stosuje si ę w procesie wychowania fizycznego metody intensyfikuj ące, a to celem lepszego, ł 180. wykorzystania czasu na ruch. Cel ten uzyskuje si ę mJn, przez zastosowanie nowoczesnych uj ęć organizacyjnych, które uatrakcyjniaj ą zaj ęcia, wzbudzaj ą zainteresowanie, pogł ębiaj ą i zach ęcaj ą do podejmowania przez dzieci intensywniejszego dzia łania ruchowego. Metodami tymi i formami organizacyjnymi s ą:metoda stacyjna (obwód ćwiczebny) , metoda zada ń dodatkowych, tory przeszkód: ście Ŝki zdrowia, powi ązanie ruchu z muzyką i rytmem, wspózawodmctwo jako doping do intensywni ejszego działania, praca w małych grupach. 3.3.1. Metoda stacyjna (obwodowa) Meloda stacyjna polega na tym, Ŝe na*pewnej przestrzeni za-. mkni ętej (np.sala gimnastyczna, korytarz itp) lub otwart ej (np.ogród przedszkolny, las, park itp) wyznacza si ę kilka punktów (stanowisk) , na których znajduj ą si ę odpowiednie przybory lub przyrz ądy. Zwykle usytuowane s ą one na obwodzie koła. KaŜde stanowisko nazwane jest stacj ą, a powinno by ć ich 6-12. Wszystkie razem rozmieszczone w układzie kolistym l ub innym tworz ą obwód ćwiczebny. Grupa ćwicz ących jest podzielona na zespoły 2-3 osobowe, które zajmuj ą miejsca przy poszczególnych stacjach. Rozpocz ęcie, zmiana stanowisk i zako ńczenie ćwicze ń nast ępuje na sygnał nauczyciela. W ci ągu trw aj ących zaj ęć ka Ŝdy zast ęp, a wi ęc tak Ŝe ka Ŝde dziecko przejdzie przez wszystkie stanowiska wykonuj ąc na nich okre ślone ćwiczenia z okre ślon ą liczb ą powtórze ń lub w okre ślonym czasie. W ten sposób dziecku przejdzie cały obwód ćwiczebny. Stosuj ąc metod ę stacyjn ą nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe ze wzgl ędu na du Ŝą intensywno ść ćwicze ń winno korzysta ć si ę'z niej w cz ęści głównej zaj ęć. Liczba stacji i ich stopie ń trudno ści zale Ŝy w du Ŝej mierze od liczby dzieci, ich sprawno ści i umiej ętno ści. Zadania na ka Ŝdym stanowisku powinny by ć dokładnie omówione i pokazane. Dobór zada ń, na poszczególnych stanowiskach winien mie ć charakter ćwicze ń ogólnorozwolBl. jowych, które zmierzaj ą do kształtowania cech motorycznych, b ądź te Ŝ doskonalenia nabytych ju Ŝ stereotypów ruchowych. Ćwiczenia na poszczególnych stacjach powinny by ć znane, niezbyt trudne i nie wymagaj ące ochrony. W szkołach na etapie nauczania pocz ątkowego oraz w przedszkolach, gdzie zaj ęcia'maj ą raczej charakter zabawy, wprowadzenie obwodu ćwiczebnego dostosowanego do wieku, sprawna- ści i rozwoju fizycznego dzieci mo Ŝe sprzyja ć podnoszeniu stopnia intensywno ści zaj ęć, rozwojowi cech motorycznych, eliminowaniu nudy i monotonii. Spróbujmy zastosowa ć w naszej pracy obwód ćwiczebny, bior ąc pod uwag ę warunki, w jakich b ędziemy pracowa ć. JeŜeli jest to mo Ŝliwe, organizujemy obwód stacyjny w sali gimnastycz nej, je śli nie-to w ogródku przedszkolnym lub w terenie. A moŜe wszystkie sugerowane sytuacje uda nam si ę wykorzysta ć? Obwód ćwiczebny w sali ćwicze ń lub na korytarzu We wst ępnej cz ęści zaj ęć nauczycielka przeprowadza rozgrzewk ę w postaci zabawy, gry oraz kilku ćwicze ń kształtuj ących, których celem b ędzie przygotowanie organizmu do czekaj ącego go wysiłku. Nast ępnie, w cz ęści głównej zaj ęć, prowadz ąca korzysta z przygotowanego obwodu ćwiczebnego, omawia i demonstruje sposób wykonywania poszczególnych ćwicze ń,

kolejno na wszystkich stacjach, po czym dzieli grup ę na 6 mniejszych zespołów, które kieruje do poszczególnych stacji. Opis stacji i ćwicze ń Stacja 1:Przej ście po ławeczce z woreczkiem na głowie. Stacja 11:Przeskoki obunó Ŝ przez 3 piłki lekarskie o masie I kg le Ŝące w odległo ści kroku dziecka. Stacja 111:Rzut piłk ą o ścian ę i chwyt odbitej piłki. Stacja IV:Przej ście na czworakach w tunelu utworzonym z łuków (bram ek) . Stacja V:Po ślizg (podci ąganie si ę) po ławeczce za pomoc ą r ąk w le Ŝeniu przodem. Stacja VI:Chwytanie drobnych przedmiotów (kasztany, Ŝoł ędzie, guziki, klocki plastikowe) palcami stopy lewej i prawej i przenosz enie na wyznaczone miejsce. 182. W cz ęści ko ńcowej zaj ęć moŜna zastosowa ć ćwiczenia rytmiczne, wyprostne i rozlu źniaj ące. Obwód ćwiczebny w ogrodzie przedszkolnym. Opis stacji i ćwicze ń Stacja 1:Bieg slalomem mi ędzy czterema chor ągiewkami ustawionymi w odległo ści co dwa kroki, powrót marszem na swojł:Gil:jSCC. Stacja 11:Rzuty piłk ą do kosza wykonywane w sposób dowaliło Stacja 111:Pokonywanie przeszkód przekraczaniem i przepełz aniem (przeszkody stanowi ą płotki ustawione w odst ępach) . Stacja IV:Dowolne skoki przez skakank ę. Stacja V:Wspinanie si ę na przeplotni ę przy pomocy r ąk i nóg. Stacja VI:Skoki w dal z obrze Ŝa piaskownicy. Stacja WIŁ Przewlekanie si ę przez szarf ę od dołu w gór ę. Obwód ćwiczebny w terenie. Opis stacji i ćwicze ń Stacja 1:Przej ście po kładce lub le Ŝącej kłodzie drzewa. Stacja UcPrzeskoki przez rów. Stacja 111:Przej ście pełzaniem pod link ą rozci ągni ęt ą mi ędzy drzewami, a nast ępnie obej ście na czworakach jednego z drzew do którego przymo cowana jest linka. Stacja IV:Bieg slalomem pomi ędzy krzew ami lub drzewami. Stacja V:W zwisie na gał ęzi (wysoko ść dosi ęŜna) podci ąganie ugi ętych kolan do klatki piersiowej. Stacja VI:Wyskok dosi ęŜny do wyznaczonego przedmiotu (zawieszona szarfa lu b piłka umieszczona w siatce) . Stacja VII:Swobodny bieg z górki i pod górk ę. Stacja VIII:Rzuty szyszkami lub kamieniami'na odleg ło ść. 3.3.2. Metoda zada ń dodatkowych Zdania dodatkowe stosuje si ę na tych zaj ęciach wychowania fizycznego, w których wyst ępuje oczekiwanie w kolejce na wykonanie zadania głó wnego. Ze zjawiskiem tym mamy do czynienia szczególnie wte dy, gdy placówka dysponuje mał ą ilo ści ą przyrz ądów i przyborów lub gdy zespół ćwicz ący jest bardzo liczny. Rola 183. tych zada ń polega na podnoszeniu intensywno ści lekcji, likwidacji martwych punktów, zwi ększaniu ró Ŝnorodno ści ćwicze ń. W zaj ęciach tradycyjnych dziecko po wykonaniu zadania głó wnego, przydzielonego dla danego zespołu, skazane jest na czekanie w kole jce siedz ąc lub stoj ąc bezczynnie. Chcąc zagospodarowa ć ten bierny czas oczekiwania, usun ąć nud ę i bezczynno ść z zaj ęć, mo Ŝna dodatkowo wprowadzi ć 1-2 proste, łatwe ćwiczenia nie wymagaj ące wi ększej koncentracji i wysiłku, które jednocze śnie słu Ŝyć b ędą rozwojowi cech motorycznych. Pozwoli to równie Ŝ wydatniej zwi ększy ć intensywno ść oddziaływania rachu na organizm dziecka, uczyni zaj ęcia bardziej atrakcyjne i efektywne oraz pozwoli dzieciom rozwija ć własn ą inicjatyw ę i samodzielno ść w działaniu.

Przy doborze zada ń dodatkowych nale Ŝy uwzgl ędnia ć ćwiczenia uruchamiaj ące te zespoły mi ęśni, które nie s ą obci ąŜone przy wykonywaniu zada ń głównych. Zadania dodatkowe w sali ćwicze ń lub na korytarzu. Nr Rodzaj zadania Tre ść ćwiczenia 1. Główne: Dodatkowe: Szybki bieg wokół 3 rozstawionych chor ągiewek. Rzuty woreczka obur ącz w gór ę i chwyty. 2. Główne: Dodatkowe: Przej ście po ławeczce z przekraczaniem kr ąŜków. Utrzymanie laski na dłoni w równowadze. 3. Główne: Dodatkowe: Przej ście na czworakach z toczeniem piłki głow ą. Przeploty szarfy przez siebie z dołu do góry. 4. Główne: Dodatkowe: Rzuty jednor ącz piłeczk ą o ścian ę i chwyt obur ącz. Przeskoki dowolne przez skakank ę. 5. Główne: Dodatkowe: Z przysiady przewrót w przód. Przej ście na czworakach na wyznaczonym odcinku. 6. Główne: Dodatkowe: Kozłowanie piłki dookoła partnera. Ćwiczenie stóp-chód ggsieniccj. Uwaga. Prowadzenie zaj ęć WF t ą@eio 4 ą wymaga od nauczyciela dobrego przemy ślenia i organizacji zaj ęć, a od dzieci zdyscyplinowania, nie rozprzestrzenia nia si ę po całej sali (placu ćwicze ń) i nie przeszkadzania sobie wzajeinunie. Zadania dodatkowe powinny by ć proste, znane i bezpieczne, nie wymagaj ące wi ększej przestrzeni. Wykonywane s ą w bezpo średmejblisko ści miejsca usytuowania zadania głównego. Powinny one mie ć charakter rekreacyjny, tote Ŝ nie b ędziemy zwraca ć. uwagi na dokładno ść ruchu. Atrakcyjno ść zada ń dodatkowych nie powinna wpływa ć na zaburzenie porz ądku ćwicze ń, który polega na tym, i Ŝ ka Ŝde dziecko w danym zespole ćwiczy te zadania dot ąd, a Ŝ przyjdzie na nie kolej do wykonania zadania główne go. Brak rozdzielno ści uwagi, tak charakterystyczny dla dzieci spra-. wia, i Ŝ metoda ta jest trudna do zastosowania w praktyce z małymi dzie ćmi, tote Ŝ moŜe ona by ć adresowana tylko do starszych dzieci przedszkolnyc h i to pod warunkiem, i Ŝ jest wiele miejsca do ćwicze ń, wystarczaj ąca ilo ść przyborów i sprz ętu oraz zdyscyplinowany zespół ćwiczebny. Poza tym mietoda ta wymaga odpowiedniego przygotowa nia dzieci do tego rodzaju organizacji zaj ęć WF. Korzy ści z jej stosowania, w sensie lepszego wykorzystani a czasu na ćwiczenia (ruch) , s ą bardzo znaczne.

3.3.3. Tory przeszkód i ście Ŝka zdrowia Tor przeszkód jest to taka metoda zaj ęć wychowamta fizycznego, w której ćwicz ący musi pokona ć pewn ą przestrze ń oraz ustawion ą na niej pewn ą liczb ę dowolnie dobranych przeszkód naturalnych lub wykonanych z pr zyrz ądów czy przyborów. Tor przeszkód mo Ŝe by ć ustawiony w sali gimnastycznej, korytarzu (je śli s ą odpowiednie warunki lokalowe) w ogrodzie przedszkol nym, boisku, w terenie otwartym (pole, ł ąka, las) . Długo ść toru przeszkód uzale Ŝniona jest od wielko ści pomieszczenia, b (a otwartej przestrzeni nie powinna przekracza ć dla dzieci 5-i ó-letnich 100-120 m. Liczba przeszkód uzale Ŝniona jest od trudno ści w ich pokonywaniu, tempa ćwicze ń i czasu ich trwania. Proponuje si ę stosowanie 6-10 przeszkód. Przeszkody, których pokonanie wymaga od dziecka wys iłku w-granicach jego moŜliwo ści, musz ą by ć dzieckdznane, a ćwiczenia ju Ŝ wcze śniej opanowane. Ćwicz ący równie Ŝ powinien zna ć sposób pokonywania poszczególnych przeszkód. Najlepiej przed rozpocz ęciem ćwicze ń zademonstrowa ć je na ka Ŝdej przeszkodzie. Dzieci pokonuj ą cały tor, składaj ący si ę np.z 6185. przeszkód bez przerwy, w okre ślonej przez nauczyciela kolejno ści. Pokonywanie toru powtarza si ę kilka razy. Liczba powtórze ń obiegu całego toru zale Ŝy od jego długo ści, liczby przeszkód, stopnia ich trudno ści i liczby ćwicz ących. Prowadzenie zaj ęć t ą metod ą ma wiele zalet, daje mo Ŝliwo ść zestawienia atrakcyjnych układów ćwicze ń za pomoc ą prostych przyborów oraz wykorzystania terenu z jego naturalnymi przeszkodami. Tor rozwija sprawno ść motoryczn ą, a zwłaszcza takie cechy jak:zwinmo ść, szybko ść i wytrzymało ść, wszechstronnie oddziaływuje na organizm dziecka, usprawnienie jego funkcji wegetatywnych, a ponadto kształtuje po staw ę społeczn ą dziecka wdra Ŝaj ąc je do dyscypliny, współzawodnictwa i przestrzegan ia zasady "czystej gry". Wszystkie wy Ŝej wymienione zalety toru przeszkód przemawiaj ą za stosowaniem go nie tylko w szkole, ale równie Ŝ ju Ŝ w starszych grupach dzieci w przedszkolu. Z idei toru przeszkód powstała ście Ŝka zdrowia-s ą to trasy biegowe, na których buduje si ę, urz ądzenia do ćwicze ń. Długo ść, kształt ście Ŝki zdrowia, jej zabudowa uzale Ŝnione s ą od warunków terenowych, bowiem charakter i ukształtowanie natur alnego terenu sugeruje rodzaj aktywno ści ruchowej i rozmieszczenie przyrz ądów do ćwicze ń. A zatem mo Ŝna budowa ć: ście Ŝki z wykorzystaniem głównie naturalnych przeszkód terenowych, ście Ŝki w terenie naturalnym cz ęściowo zmodyfikowanym, ście Ŝki w terenie skonstruowane wył ącznie przy u Ŝyciu sztucznego sprz ętu i urz ądze ń. Dobór przyrz ądów na ście Ŝce zdrowia powinien by ć taki, aby wykonywane na nich ćwiczenia oddziaływały'na ró Ŝne grupy mi ęśni i sprzyjały rozwijaniu podstawowych cech motoryki:szybko ści, siły, mocy (skoczno ści) , zwinno ści, wytrzymało ści. Na trasie ście Ŝki zdrowia znajduj ą si ę tzw.punkty ćwiczebne, które rozmieszczone są w odst ępach kilkunastu lub kilkudziesi ęciu me***w, w zale Ŝności od tego, jak dług ą dysponujemy tras ą. W miejscu startu umieszcza si ę du Ŝą tablic ę informacyjn ą a w punktach ćwiczebnych-małe tarcze, na których przedstawiony je st rodzaj ćwicze ń i sposób ich wykonywania, liczba powtórze ń oraz informacja na temat kierunku ruchu i sposobu pokonywania trasy (marszem, biegiem, podsko kami) . Ście Ŝki zdrowia mog ą by ć loka 186. Uzowane na boiskach szkolnych, przy stadionach spo rtowych, na placach osiedlowych, w parkach miejskich lub na innych otwa rtych terenach wypoczynkowych.

Główną zalet ą ście Ŝki zdrowia jest mo Ŝliwo ść indywidualnego programowania ćwicze ń, dostosowania ich do własnych umiej ętno ści ruchowych i własnej wydolno ści fizycznej w ró Ŝnym wieku. Dlatego te Ŝ przedszkola powinny korzysta ć z pobliskich ście Ŝek zdrowia, a nawet z pomoc ą rodziców budowa ć je na własnym terenie. Zaj ęcia na ście Ŝce zdrowia daj ą dzieciom wiele satysfakcji z wykonywanych zada ń ruchowych, stwarzaj ą okazy do samokontroli, samooceny i porównywania sw ojej sprawno ści z równie śnikami. Prowadzone na powietrzu, s ą doskonałym czynnikiem uodpornienia, hartowania OTĘUIIZDIU. Tor przeszkód na sali gimnastycznej, zast ępczej lub na korytarzu dla dzieci 5 ió-letnich 1. Bieg do piłki lekarskiej o masie I kg. 2. Okr ąŜenie le Ŝącej piłki. 3. Bieg na czworakach do przeszkody (krzesła) . 4. Przej ście pod krzesłem (pełzanie) . 5. Bieg do obr ęczy, ustawienie jej pionowo, podtrzymanie jedn ą r ęką, przej ście przez jej środek. 6. Przej ście po linii z przekraczaniem 5 przeszkód-du Ŝych klocków. 7. Przeskoki zawrotne przez ławeczk ę gimnastyczn ą. 8. Trzy rzuty woreczkiem w gór ę i chwyt. 9.Bieg w linii prostej do mety. Tor przeszkód w ogrodzie przedszkolnym 1. Bieg slalomem na dystansie do 10 m mi ędzy chor ągiewkami ustawionymi co 2 m. 2.Rzut woreczkiem praw ą i lew ą r ęką do le Ŝącej obr ęczy. 3. Przeskok nad zawieszon ą lub trzyman ą link ą i przeczołganie si ę pod ni ą. 4. Przej ście 3-4 skokami z kamienic na kamie ń (uło Ŝone szarfy lub obr ęcze le Ŝące od siebie w odległo ści długiego kroku sze ściolatka) . 5. Przej ście krokiem miemiczgm po lince poło Ŝonej na ziemi. 187. 6. Przeskoki obunó Ŝ przez link ę z jednej strony na drug ą od jednego ko ńca linki do drugiego i z powrotem. 7. Bieg tyłem do mety oddalonej o 6 m. Tor przeszkód w terenie (las, zagajnik) Trzy przesk oki przez rów z jednej strony na drug ą. Bieg około 20 m. Przeskoki przez kilka krzaków. Pełzanie po trawiastym terenie 5-6 m. Z rozbiegu dowolne przeskoki przez pnie ści ętych drzew. Bieg z górki i pod górk ę. Bieg slalomem mi ędzy drzewami. Z wyznaczonego miejsca trzy rzuty szyszkami do tarc zy artel o pie ń drzewa. 9. Przej ście wyznaczonego odcinka na czworakach. 10. Przej ście przez le Ŝący głaz. Il.

Swobodry bieg do meW. Ście Ŝka zdrowia Mie j sce ćwicze ń:Naturalny zadrzewiony i trawiasty te. zagajnik, park. W terenie nale Ŝy przygotowa ć kilka stanowisk-stacji. Kolejno zast ępy wyruszaj ą na sygnał co 2-3 minuty. Przybory i sprz ęt:Belki, pie ń drzewa, obr ęcz, br ąmka, kładka. Przykłady zada ń:1. Marsz przeplatany biegiem-slalom mi ędzy drzewami. 2. Przej ście po kładce, pniu, uło Ŝonych belkach. 3. Przeskok przez kładk ę, pie ń drzewa, rów czy inn ą przesz 9@4. Przej ście pod gał ęziami, obr ęcz ą, bramk ą. 5. Wyskok dosi ęŜny praw ą (lew ą) r ęką do gał ęzi. 6. Chód, bieg na czworakach. 7.Rzut kijem (pr ętem) do celu (podobnie jak rzut oszczepenni) . 188. 3.3.4. Wiązanie ruchu z muzyk ą i rytmem W zaj ęciach ruchowych bardzo wa Ŝną rol ę spełnia akompaniament muzyczny. Pod wpływem muuzyki znikaj ą zwykle u ćwicz ących wewn ętrzne zahamowania, niepewno ść i nie śmiało ść, a wytwarza si ę nastrój aktywnego zainteresowania, atmosfera rado ści i zadowolenia. Właściwie dobrana muzyka oddziałuje emocjonalnie na ćwicz ących, wyzwala ruchy w stopniu o wiele silmejszymani Ŝeli głos, dodaj ąc im dyniamiki, lekko ści. Spełnia ona to zadanie w sposób idealny, wprowadza do zaj ęć ruchowych nastrój pogody, rado ści, a jednocze śnie ład i dyscyplin ę-zast ępuje komend ę. Zakończenie lub rozpocz ęcie muzyki jest sygnałem do rozpocz ęcia lub zako ńczenia ćwicze ń, co bardzo ułatwia ćwicz ącym wykonywanie układów ćwicze ń lub ta ńca. Muzyka stwarza lepsz ą świadomo ść ruchu, zarówno indywidualn ą, jak i zbiorow ą. Często jest ona tre ści ą, która inspiruje ćwicz ących do wyra Ŝania ruchem swoich wra Ŝeń, prze Ŝyć i odczu ć. Muzyka wzmaga w człowieku poczucie pi ękna, wra Ŝliwo ść artystyczn ą i cz ęsto pomaga w skupieniu uwagi i opanowaniu ruchów. Przy kształtowaniu aktywno ści ruchowej z zastosowaniem rytmu i muzyki, nale Ŝy ju Ŝ w przedszkolu zwróci ć uv ag ę na nast ępuj ące formy ruchu:reagowanie na przerw ę w muzyce (amowna pozycja) bezruchem, rozlu źnieniem mi ęśni lub inunym rodzajem czynuno ści, reakcja na zmiany tempa (szybko-wolno, szybciej -wolniej) , ćwiczenia na szybk ą reakcj ę słuchowo-ruchow ą, reakcja na zmiany dynamiki (cicho-gło śno, ciszej-gło śniej) , ćwiczenia na wyrabianie poczucia metrycznego, zabawy i ćwiczenia uwzgl ędniaj ące ró Ŝnice barwy i wysoko ści d źwi ęku, ćwiczenia i zabawy kształc ące orientacj ę przestrzenn ą, reakcje ruchowe uwzgl ędniaj ące budow ę utworów muzycznych, zabawy z uwzgl ędnieniem elementów ta ńca. Podstawowym warunkiem dostosowania wy Ŝej wymienionych zaj ęć jest akompaniament muzyczny. To zagadnienie mo Ŝe by ć rozwi ązywane poprzez:190. akompaniatora i instruument muzyczny (pianino, for tepian, akordeon itp.) , magnetofon i nagrania na ta śmie, adapter z kompletem odpowiednich płyt, komplet przyborów perkusyjnych (b ębeneki, tamburyna, pałeczki, grzechotki itp. ) .Na podkre ślenie zasługuj ą te ostatnie. Jest to szczególny rodzaj muzyki, gdzie dzieci same muzykuj ą na instrumentach perkusyjnych w małych zespołach lub orkiestrach. DuŜe moŜliwo ści w stosowaniu rytmu i muzyki w przedszkolu ma nau czycielka. Powinna przede wszystkim korzysta ć z zaj ęć umuzykalmaj ących, które obj ęte s ą programem i wł ącza ć je do zaj ęć ruchowych, stosuj ąc muzyk ę cho ćby mechaniczn ą, bo o t ę jest najłatwiej.

Korelacja wy Ŝej wymienionych zaj ęć jest jak najbardziej wskazana i po Ŝądana. Równie Ŝ przedszkole jako placówka, powinno sta ć si ę propagatorem tej formy zaj ęć wśród rodziców. W miar ę moŜliwo ści winno organizowa ć i zaprasza ć rodziców na pokazy gimnastyczne przy muzyce, ta ńce i ró Ŝnego rodzaju inscenizacje, na takie uroczysto ści, jak:/cbo ńczenie roku. Choink ą. Dzie ń Mufki. Dzie ń Dziecku itp. Przykłady ćwicze ń i z ąb-aw:1. Dzieci w rytm muzyki maszeruj ą, biegaj ą lub podskakuj ą po całej sali. Przerwa w muzyce jest sygnałem do zatrzymania si ę i przybrania dowolnej, ciekawej pozycji. 2. Wózki. Dzieci staj ą dwójkami, jedno za drugim, obie r ęce-wzajemnie podane. W rytm muzyki wózki jad ą rytmicznie dookoła sali (bieg lub marsz) . Przerwa w muzyce oznacza szybk ą zmia, og ról. Dziecko, które było pierwsze, staje na drugim miejs cu i-odwrotnie. 3 Dzieci do zabawy otrzymuj ą po jednej piłce i staj ą pole, ónczo ńa obwodzie koła. Poruszaj ą si ę zgodnie z rytmem akompaniamentu muzycznego, a podc zas przerwania muzyki zwracaj ą si ę lwarzami do środka koła i przysiadaj ą, a nast ępnie piłkami*wystukuj ą o podłog ę rytm, który poprzedzał przerw ę w muzyce. 4 Dzieci id ą parami dookoła sali w rytm akompaniamentu do', mar szu, biegu, podskoków w zmieniaj ącym si ę tempie. Podczas zwalniaj ącgo si ę tempa akompaniamentu dzieci posuwaj ą si ę do 191. przodu du Ŝymi krokami zgodnie z podanym rytmem. Przy akompaniamencie szybkim dzieci wykonuj ą kroki w miejscu. 5. Rytm ćwier ćnut. Dzieci id ą dookoła sali. I (a komend ę Hop ćwykonuj ą cztery miarowe kroki do tyłu w rytmie ćwier ćnut, a nast ępnie maszeruj ą do przodu. Komenda Hop ć pojawia si ę w ró Ŝnych taktach, a tempo granych ćwier ćnut jest zmienne. 6. Takt czteromiarowy, rytm ćwier ćnutowy. Marsz rz ędem w ró Ŝnych kierunkach sali. Nh sygnał dzieci obracaj ą si ę dookoła siebie czterema skokami. KaŜdy krok- ćwier ćnuta. Sygnał (komenda) musi pa ść na ostatni ą cz ęść taktu. 7. Wiatr. Dzieci s ą uidtrem i staj ą pod ścianami. Muzyka gło śna-to silny uimr-dzieci biegaj ą po całej sali. Muzyka średnio gło śna-to mniejszy u@O-dzieci biegaj ą ciszej i bli Ŝej ścian. Muzyka cicha-wiatr odpoczywa-dzieci siadaj ą i lekko poruszaj ą tylko głow ą. Cisza-uidtr ucichł i śpi. Dzieci-opuszczaj ąc głowy pozostaj ą w bezruchu. 8. Dzieci stoj ą na obwodzie koła. Muzyka gło śna-dzieci id ą unosz ąc wysoko kolana. Muzyka średnio gło śna-dzieci przysiadaj ą i wystukuj ą palcami obu r ąk o podłog ę grany rytm. Muzyka cicha-dzieci stukaj ą o podłog ę jednym palcem. 9. Dzieci stoj ą w kole. Jedno dziecko trzyma du Ŝą piłk ę.

Muzyka w takcie dwu-, trzy-i czleromiarowym na zmia nę. Na, raz"w ka Ŝdym takcie dzieci kolejno podaj ą piłk ę do swego s ąsiada z prawej (lewej) strony, przy czym przy ka Ŝdym podaniu uwa Ŝaj ą na akcenty w zmieniaj ącym si ę metrum. 10. Dzieci staj ą parami na obwodzie koła z kr ąŜkami. Zgodnie z akompanianentemi muzyki (taki czteromiaro wy) maszeruj ą, biegaj ą, lub podskakuj ą parami dookoła sali. Gdy zmieni si ę akompaniament, zatrzymuj ą si ę zwrócone w kierunku swojej pary i uderzaj ą swoim kr ąŜkiem o kr ąŜek partnera w podanym przez prowadz ącą uprzednio rytmie. Il. Dzieci stoj ą w parach dookoła sali, a nast ępnie w rytm muzyki chodz ą, biegaj ą lub podskakuj ą. -Gdy prowadz ący zagra krótki temat rytmiczny w rejestrze wysokim -dzieci w parach zwracaj ą si ę twarzami do siebie i wyklaskuj ą ten rytm uderzaj ąc w r ęce swojej pary, uniesione na wysoko ści, głowy. JeŜeli temat rytmiczny odezwie si ę w rejestrze niskim, dzieci wystukuj ą ten rytm uderzaj ąc r ękami o podłog ę. 192. 3.3.5. Praca w małych grupach Praca w małych grupach pomaga w pełniejszej realiza cji programu zaj ęć ruchowych. Jest to jedna z form rozwi ązań organizacyjnych, która równie Ŝ ułatwia prac ę z dzie ćmi o ró Ŝnym poziomie rozwoju sprawno ści ruchowej. Ma ona zwłaszcza du Ŝe zastosowanie w grupach dzieci 3-, 4-letnich, któr e s ą jeszcze mało samodzielne, niezaradne i nie śmiałe i niech ętnie wł ączaj ą si ę do zaj ęć. W takiej sytuacji zadaniem nauczycielki jest inicjo wać zabawy i organizowa ć je w małych grupach. Zapewne stopniowo wezm ą w nich udział i pozostałe dzieci. W grupach starszych dzieci praca w małych zespołach równie Ŝ powinna by ć wykorzystywana i stosowana:w celu wyrównania poziom u usprawnienia grupy (wykorzystujemy wolny czas dla tych dzieci, które n ie opanowały zada ń ruchowych realizowanych w toku zaj ęć obowi ązkowych) :przy ćwiczeniach trudnych (zwisach, przeplotach, ćwiczeniach równowa Ŝnych na podwy Ŝszeniu, rzutach piłk ą lekarsk ą o masie I kg, przewrotach) , wymagaj ących ochrony, asekuracji i zapewniania bezpiecze ństwa:dla dzieci bardzo sprawnych, daj ąc im trudniejsze zadania ruchowe do wykonania:w zaj ęciach obowi ązkowych, zwłaszcza w cz ęści głównej, kiedy wykorzystujemy sprz ęt, przyrz ądy. Wtedy dzielimy dzieci na małe 3-6 osobowe zespoły, aŜeby cz ęstotliwo ść powtarzanych ćwicze ń była wi ększa. Tak wi ęc trzeba i nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe praca w małych grupach mo Ŝe pomóc dzieciom w wyrównaniu niedoborów sprawno ściowych, da ć okazje do intensywniejszego działania i uczyni ć zaj ęcia w swej formie bardziej interesuj ącymi. 3.3.6. Współzawodnictwo jako doping do intensywniejszego w ysiłku. Wprowadzenie do zay ć ruchowych współzawodnictwa zarówno (WPówidualnego, jak i zespołowego czyni zaj ęcia atrakcyjnymi, (86 P 9 dza zainteresowanie ćwicz ących zadaniami ruchowymi, wy (z 69 a i pot ęguje siły do działania, uaktywnia do ćwicze ń i pol 93. dnoszenia na wy Ŝszy poziom sprawno ści.

Trzeba stwierdzi ć, Ŝe jest ono nie tylko środkiem uaktywniaj ącym ćwicz ących do lepszego, skuteczniejszego, działania, ale równie Ŝ i wa Ŝnym środkiem oddziaływa ń wychowawczych. Między innymi podci ąga ono słabszych, budzi w nich ambicje dorównywania innym rówie śnikom w granicach ich mo Ŝliwo ści, a kiedy uda si ę osi ągnąć cel, staje si ę dla nich źródłem zdrowego optymizmu i ch ęci do dalszego działania. Do wykorzystania i stosowania wspózawodnictwa w pra cy z dzie ćmi w wieku przedszkolnym nadaje si ę wiele zada ń ruchowych z zasobur ćwicze ń gimnastycznych, zabaw ruchowych a przede wszystkim gier. Przy stosowaniut zada ń z zakresu gumna styki i zabaw mamy wiele okazji ab y postawi ć pytanie przy sugerowanym zadaniu ruchowym:Kto pier uszg? Kto pofru ń ro wykona ć? , Kto lepiej, dokładniej i szybciej to zrobi? Kto potrafi ucgmg śle ćładne, ciekane cieczenie? Oczywi ście, nie mo Ŝe w tym przypadku grabieni wspózawodmctw a indywidu alnego kończy ćsi ę na pytaniu. Nauczycielka muusi wyró Ŝni ć, pochw ali ć te dzieci, którym udało si ę wykona ć polecone zadanie najlepiej. Doskonałym materiałem do współzawodnictwa zespołowe go s ą zabawy bie Ŝne, a-przede wszstkim gry ruchowe, które powinny by ć coraz cz ęściej wprowadzane do zaj ęć w przedszkolu. Gry ruchowe, jak wiemy, oprócz elementów współdział ania w grupie, maj ą czynnik w spółzawodniclwa i to głównie współzawodnictwa zespo łowego. Moment współzawodnictwa zespołowego jest dla dzieci bardzo ciekawy, interesuj ący, atrakcyjny, a ponadto czyni ka Ŝde dziecko w zespole odpowiedzialnym i zmuusza do działania na rzecz dan ego zespolił. W grach, w których wyst ępuj ą prawidła, przepisy, ma miejsce równie Ŝ podział na zast ępy, które ze sob ą współzawodnicz ą. Bardzo du Ŝy zasób tre ści dotycz ący poruszanego materiału zamieszczony jest w zasobie gier i zabaw dla dzieci 5-i ó-letnich. 4. ANIALIZA TRE ŚCI PROGRAMOWYCH WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W PRZEDSZKOLU. 4.1. Ogólne uwagi o programie Aktualnie obowi ązuj ący Program acgchoucnic u przedszkolu stawia do ść du Ŝe wymagania zarównio w zakresie oczekiwanych wyników pracy wychowawczej, jak i w stopniu trudno ści zada ń stawianych dzieciom, szczególnie w grupie dzieci 5 -i ó-letnich. Stało si ę to wynikiem gruntownych reform w systemie o światy. W koncepcji nowej, zreformowanej szkoły przedszkole stanowi pierwsze, podstawowe ogniwo syster ńu o światowa-wychowawczego. Funkcjonuj ący model programowo-organizacyjny wychowania fizycz nego w przedszkolu mie ści si ę w kr ęgu wychowania zdrowotnego pod hasłem Roztijdnie spr duności i umiej ętno ści ruchougch. W zasadzie nazwa jest bardzo ogólna, ale w istocie samej pod tym hasłem programi zgromiadził bardzo ró Ŝnorodne i bogate tre ści, które zostały oddzielnie usystematyzowane pod wzgl ędem stopnia trudno ści dla poszczególnych grup wiekowych:dzieci 3-letnich, 4-letnich, 5-letnich i ó-letnich w czterech zasadniczych działach. Są to. zabawy i ćwiczenia gimniastyczno-kształc ące, zabawy i ćwiczenia rozwijaj ące podstawow ą sprawno ść ogóln ą, spacery, zabawy i ćwiczenia w terenie wraz z poznawaniem zasad ruchu drogowego, zabawy i ćwiczenia o charakterze sportowymt. Ten bogaty, ró Ŝnorodny zakres tre ści programowych wynika z ogólnego d ąŜenia do skuteczniejszego rozwijania motoryczno ści i wyrabiania praktycznych umiej ętno ści niezb ędnych dla współczesnego dziecka. 195.

4.2.Zabawy ruchowe. 4.2.1. Rola zabawy ruchowej w rozwoju psychomotorycznym dz iecka Zabawy ruchowe s ą form ą działalno ści charakterystyczn ą dla wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego, najbardziej odpowia, daj ącą potrzebom dziecka, wynikaj ącą z wła ściwo ści rozwoju. Wielka ich ró Ŝnorodno ć, wszechstronno ść oddziaływania oraz łatwo ść organizowania wysuwa je-na pierwsze miejsce w pracy z małymi dzie ćmi. Oparte na utylitarnych formach ruchu, jak:chód, sko k, rzut, pełzanie itp., przyczyniaj ą si ę do podnoszenia sprawno ści fizycznej i rozwoju psychomotorycznego dziecka. Zabawy ruchowe:wprowadzaj ą radosny nastrój, stanowi ą atrakcj ę i rozrywk ę, przyczyniaj ą si ę do dobrego samopoczucia, daj ą dziecku pełn ą swoboda oraz moŜliwo ść zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu, wyrabiaj ą sprawno ść fizyczn ą, korzystnie wpływaj ą na kształtowanie takich cech moloryki, jak:szybko ść, siła, zwinno ść, moc, wytrzymało ść, poszerzaj ą i doskonal ą sposób potrzebnych i praktycznych umiej ęlno ści, które maj ą zastosowanie w codziennym Ŝyciu, rozwijaj ą samodzielno ść, zaradno ść, odwag ę, wyzwalaj ą inicjatyw ę i pomysłowo ść, pobudzaj ą wyobra źni ę i ambicj ę, napawaj ą wiar ą w siebie i cz ęsto s ą źródłem zdrowego optymizmu, przygotowuj ą do społecznego współdziałania i współ Ŝycia, ucz ą przystosowania si ę do czynno ści wykonywanych przez cały zespół równie śników i działania na jego korzy ść, stwarzaj ą okazje do kształtowania dodatnich cech charakteru, jak:opanowanie, zdyscyplinowanie, wytrw ało ść, dokład. DOŚĆ UCZCIWOŚĆ TOZWljBj Ęszereg poj ęć, TOZWljBj Ę umiej ętno ść ocen. 196. dpowiedzialno ść, kole Ŝeńsko ść, uczynuno ść itp., mysł, wzbogacaj ą wiedz ę dziecka, utrwalaj ą. spostrzegawczo ść, orientacj ę w przestrzeni, odległo ści i kierunku, poznawanie stosunków. liczbowych, barw, kształtów, sygnałów itp., . podnosz ą stan zdrowotny, przyspieszaj ą prac ę serca, płuc przemian ę materii, podnosz ą wydolno ść i odporno ść organizmu stwarzaj ą najlepsze warunki do czynnego odpoczynku, ze wzgl ędu na ró Ŝnorodno ść ruchów oraz mo Ŝliwo ść organizowania i prowadzenia zaj ęć na wolnym powietrzu w ci ągu całego roku. W pracy z dzie ćmi nauczycielka powinna stara ć si ę dobiera ć przede wszystkim takie zabawy, które:uwzgl ędniaj ą konkretne potrzeby danej grupy, polegaj ą na manipulowaniu ró Ŝnymi przyborami i przedmiotami, bowiem nabywanie wp rawy w wykonywaniu czynno ści manualnych i manipulacyjnych jest bardzo wa Ŝne dla dzieci wieku przedszkolnego, doskonal ą czynno ści podstawowe, niezb ędne ka Ŝdemu człowiekowi, jak:chodzenie, bieganie, skakanie, rzu canie, chwytanie, wspinanie si ę, pokonywanie przeszkód, utrzymywanie równowagi, to czenie, pchanie, oraz takie formy i rodzaje ruchu, które wpływaj ą na rozwój cech motorycznych. 4.2.2. Organizacja zabaw ruchowych Maj ąc na uwadze wzgl ędy wychowawcze i kształc ące nale Ŝy przed zabaw ą:przygotowa ć wraz z dzie ćmiwła ściwy teren i odpowiednie przybory i pomoce (stosowa nie ich w zaj ęciach ruchowych zwi ększa zainteresowanie, pobudza aktywno ść i wyobra źni ę dziecka) , rozda ć przybory, wyznaczy ć orientacyjne miejsca postoju i zatrzymania si ę, jak gara Ŝe, gniazda (koła) dla ptaków, podzieli ć grup ę na zespoły lub ustawi ć parami, w rozsypce, lub w innym ustawieniu w zale Ŝności od potrzeby, zapowiedzie ć temat zabawy i zainteresowa ć nim dzieci. W czasie trwania zabawy wszystkie instrukcje trzeba podawa ć krótko i zrozumiale-maj ą one wyrobi ć szybk ą reakcj ę na sygnały, karno ść, opanowanie, podporz ądkowanie si ę przepisom i umiej ętne współdziałanie w zespole.

Zabawę nale Ŝy prowadzi ć w sposób naturalny, swobodny, daj ąc mo Ŝliwo ść wy Ŝycia si ę ruchowego dzieciom, oczywi ście z zapewnieniem ogólnej dyscypliny:jednocze śnie trzeba obserwowa ć grup ę, zwraca ć uwag ę na dzieci 197. mniej sprawne, zach ęcać, a je śli to konieczne, dyskretnie udzieli ć OODlOCy'. Na zako ńczenie nale Ŝy krótko omówi ć przebieg zabawy, oceni ć grup ę, poszczególne zespoły lub jednostki, zebra ć i uporz ądkować przybory i pomoce. Wszystkie zabawy ruchowe powinuny si ę z zasady odbywa ć na powietrzu, a je śli w sali, to przy otwartych oknach. Nale Ŝy prowadzi ć ró Ŝnorodne rodzaje zabaw z dzie ćmi. Program uwzgl ędnia dla wszystkich grup wiekowych nast ępuj ące rodzaje z a b awruchowych:zabawy orientacyjna-porz ądkowe, zabaw ęy ze śpiewem, zabawy z elementami równowagi, zabawy na czworakach. zabawy bie Ŝne, zabawy z elementami rzutu, celowania, toczenia, noszenia, zabawy z elementami wspinania si ę, zabawy z elementami skoku i podskoku, zabawy na śniegu i lodzie, zabawy w wodzie. Dokładna ich charakterystyka, rola i funkcja podana jest przy poszczególnych grupach wiekowych w zasobie materiału ćwiczebnego. 5. ZASÓB MATERIAŁU ĆWTCZEN I ZABAW. 5.1. Przykłady ćwicze ń i zabaw dla dzieci 3-letnich 5.1.1. Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porz ądkowe Przy organizowaniu tych zabaw i ćwicze ń chodzi głównie o pobudzenie procesu myślenia. Dzieci ucz ą si ę reagowa ć w odpowiedni sposób, spostrzega ć zmiany w swym otoczeniu, wysłuchiwa ć polece ń i wy konywa ć je dokładnie, odró Ŝnia ć sygnały, dźwi ęki, znaki i barwy. Ten rodzaj zabaw jest cz ęsto przygotowaniem do wszystkich innych zabaw organizowanych w czasie zaj ęć ruchowych, gdy Ŝ pozwala odpowiednio ustawi ć grup ę, podzieli ć dzieci na zespoły, , wyuczy ć najprostszych form zbiórek i ustawie ń:w rz ędzie-czyli w kolejce, w dwurz ędzie z chwytem r ąk-czyli parami, w kole-z trzymaniem si ę za r ęce w chwili wi ązania koła, w gromadce, w lu źnym ustawieniu-rozsypce. Przykłady zabaw:1. Dzieci u domkach-dzieci nu spucer (Przygotowanie:Pr owadząca rysuje z boku sali lini ę w odle-gło ści:-3 m od ściany, wyznaczaj ąc w ten sposób jeden du Ŝy dom. Dzieci zebrane w gromadk ę za lini ą mieszkaj ą u domku. Z ab aw a:Na polecenie:Dzieci nd spacer'-wszyscy wy chodz ą z domb, rozchodz ą si ę w ró Ŝnych kierunkach, spaceruj ą, biegaj ą. Na kla śni ęcie lub uderzenie w b ębenek oraz zawołanie:Dzieci do domu?-dzieci wracaj ą. Odmiana zabawytPrzy b o ry:Kr ąŜki, kółka lub woreczki. Przygotowanie:Prowadz ąca rozkłada kółka, woreczki lub 199. kr ąŜki w do ść du Ŝych odst ępach:przy ka Ŝdym ustawia si ę jedno dziecko. Z abawa:Dzieci mieszkaj ą u domkach. Na polecenie nauczycielki:Idziemy na spacer'-wszysc y rozchodz ą si ę w ró Ŝnych kierunkach i biegaj ą, podskakuj ą omijaj ąc domki, aby ich nie zburzy ć. Na sygnał zatrzymuj ą si ę, rozgl ądaj ą, a nast ępnie szybko wracaj ą do swoich domkóu. Dzieci razem z nauczycielk ą mówi ą wierszyk Ka Ŝdy Tomek ma swój domek. 2.

Ptaszki u gniazdkach**zygotowanie:Nauczycielka rysu je kred ą na sali lub wyznacza link ą na placu zabawy 2-3 koła-to gniazda dla ptaków. Dzieci podzielono na tyle grup, ile kół. Zabawa:Ptaki siedz ę u gniazdach. Na sygnał wylatuj ą z gniazd, kr ąŜą w ró Ŝnych kierunkach, a na zapowied ź:Do gniazd? lub na inny sygnał dany przez prowadz ącą-lec ę na swoje miejsca, do swoich gniazd. Odmiana zabawy:P r z y g o 1 o w ani e:Nauczycielka wraz z dzie ćmi rozkłada kr ąŜKlZabawa:Dzieci siedz ą na kr ąŜkach. Na sygnał wybiegaj ą z gniazd w.ró Ŝnych kierunkach i na śladuj ą lot ptckóu, zatrzymuj ą si ę na polecenie i według pokazu nauczycielki na śladuj ą zbieranie ziarenek (w przysiadzie pukanie palcem o podłog ę) . Ra zapowied ź:Do gniazd, -lec ą na swoje miejsca, okr ąŜaj ą gniazdo i siadaj ą. 3. Spłoszone ptaki P r z y g o 1 o w a n i e:Wyznaczon a ulice (narysowana lub uło Ŝona z linek) . Z boku ulicy kilka gniazd dla ptaków (kółka lub kr ąŜki) . Z a b a w a:Ptaki siedz ą w gniazdach i po sygnale wylatuj ą szuka ć po Ŝguienic. Lataj ą w ró Ŝnych kierunkach, potem przysiadaj ą na ulicy i zbieraj ą okruszynki, stukaj ąc dziobkiem (paluszkiem\o podłog ę. Niespodziewanie nadje ŜdŜa auto i gło śno tr ąbi. Spłoszone ptaki uciekaj ą do gniazd. Aby unikn ąć długich obja śnie ń, pierwszym autem płosz ącym ptaki mo Ŝe by ć nauczycielka. 201. A. Balonik Przyg o 1 o w a n i e:Dzieci stoj ą w ciasnym kółeczku, jedno obok drugiego, z chwytem r ąk. Zabawa:Nauczycielka poleca dzieciom nadmucha ć bmoniiB. Dzieci cofaj ą si ę wolno na śladuj ąc jednocze śnie dmuchanie do. bcloniba. Gdy koło jest ju Ŝ du Ŝe, nauczycielka klaszcze w r ęce i woła:Balon p ękŁ Dzieci opuszczaj ą r ęce i przysiadaj ą, skłaniaj ącgłow ę w dół lub przechodz ą do le Ŝenia. Nauczycielka, zamiast dmucha ć, mówi wiersz:. Baloa noug, kolorowy, mdasie ńki był, teraz wi ększy jest od głoucg-dmuchem ile sił! Olbrzymieje:Jak przy jemnie! Jeszcze dmucha ć chc ę, Ŝeby wi ększy był ode mniełRo śnie...ro śnie...p ękł (Stosownie do słów wierszyka-dzieci cofaj ą si ę i rozszerzaj ąkoło. Na słowo p ękł przysiadaj ą na ziemi. Nauczycielka skleja balonik (id ąc dokoła dotyka kolejno dzieci, które wstaj ą i pomaga zwi ązać koło) lub te Ŝ wyznacza kilkoro dzieci, które pomagaj ą jej przy sklejaniu baloniku. 5. Lalki u oknie wgstcuowgmPrzygotowanie:Dzieci przyle gaj ą plecami do ściany. Naucz*cielkapoleca zapami ęta ć, kto koło kogo stoi. Naprzeciwko ustawione s ą krzesełka lub ławki dla wszystkich dzieci. Z ab a w a:Na polecenie nauczycielki dzieci biegn ą do krzesełek:Kto najciszej usi ądzie? -Na drugi sygnał wstaj ą i rozbiegaj ą si ę w ró Ŝnych kierunkach, potem na polecenie wracaj ą na zapami ętane miejsce pod ścian ą. 6. Goście u przedszkolu Przy b ary:Czapeczki, znaczki, sz arfy w dwu kolorach, krzesełka lub ławki. Przygotowanie:Dwie grupy dzieci w czapeczkach ró Ŝnych kolorów siedz ą na krzesełkach lub ławkach na przeciwległych ko ńcach sali lub boiska. Jedna grupa, to dzieci z przedszkola, druga-go ście.

Z a b a w a:Nauczycielka podchodzi do dzieci c prze dszkola, ustawia je w kolejk ę (u poci ąg) , sama staje pierwsza i śpiewaj ąc zna 202. n ą piosenk ę-prowadzi dzieci daleko od miejsca, na którym siedz iały. Po zako ńczeniu piosenki zapowiada:BKszgscg na miejscu dziec i biegn ą i zajmuj ą poprzednio ustalone miejsca. Nlauczycielkawymienia te dzieci, które pierwsze dob iegły, zwraca uwag ę na te, które cicho i prosto usiadły. To samo przeprowadza z drug ą grup ą, wreszcie z obydwiema jednocze śnie. 3-Kot jest-kota nie mdl Pr zyg o 1 owa ni e:Dzieci są myszkami. Z ab aw a:Na zapowied ź nauczycielki:Kotu nie, mm-dzieci cichutko biegaj ą po całej sali. Na zawołanie:Kot jest-myszki ehouqjq si ę (dzieci przysiadaj ą, obejmuj ą r ękoma kolana, a głowy opuszczaj ą nisko) . Odmiana zabawy Przyg o 1 o w ani e:Dzieci s ą mgszkdmi i mieszkaj ą w jednej norze. Word wyznaczona jest lini ą, narysowan ą kred ą z boku sali o 2-3 nn od ściany) . Zabawa:Na zapowied ź nauczycielki:Kotu nie mm-mgsziiswobodnie biegaj ą po całej sali. Na zawołanie:Kot jest'-myszki wracaj ą do nory. 6. Słonko śnieci-deszcz puda (Przyb ary:Karton z rysunkami:Na jednej stronie du Ŝe, roze śmiane słonce, na drugiej-parasol. Przyg o 1 owa ni e:Za pomoc ą linii lub chorogiewek wyznaczy ć miejsce, gdzie jest dom, oddzielaj ąc je od terenu ogródka, gdzie dzieci b ędą biegały. Z a b a w a:Kiedy nauczycielka poka Ŝe rysunek sło ńca, dzieci wychodz ą z domu, spaceruj ą pojedynczo, parami, biegaj ą, podskakuj ą. Na zawołanie:Deszcz puda'i pokazhnie rysunku paraso la dzieci szybko wracaj ą do domu. Uwaga:W czasie prowadzenia zabawy mo Ŝna równie Ŝ u Ŝywać (jako symbolów pogody) kapelusza pla Ŝowego i parasola. Odmiana zabawy:Przyb o ry:Dwa kr ąŜki ( Ŝółty i niebieski) . Przy go 1 o w ani e:Jak w zabawie S (onWo śnieci. 203. Z ab a w a:Sygnałem do wybiegni ęcia dzieci z domu jest podniesienie przez nauczycielk ę Ŝółtego kr ąŜka, natomiast pokazamekr ąŜkaniebieskiego jest hasłem do szybkiego powrotu i schronienia si ę w domu przed burz ą. 9. Znajd ź chor ągiewk ę Przy go 1 o w anie:Nauczycielka rozkłada na wyznac zonym terenie barwne chor ągiewki, tak aby dzieci nie widziały momentu rozkładania:mo Ŝna je w tym czasie zaj ąć-dowoln ą zabaw ą lub śpiewaniem piosenki. śab aw a:Nauczycielka poleca, aby dzieci zebrały si ę koło niej, mówi, Ŝe w pobli Ŝu rozło Ŝyła chor ągiewki. Na hasło:Ja ź?-dzieci id ą na poszukiwanie chor ągiewki:gdy wszystkie ju Ŝ si ę zbior ą, staj ą w kolejce i maszeruj ą z chor ągiewkami, śpiewaj ąc łatw ą piosenk ę. 5.1.2. Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi MoŜliwo ści i umiej ętno ści dzieci 3-letnich w zakresie ćwicze ń równowa Ŝnych s ą bardzo ograniczone, co zreszt ą uwidacznia-si ę w sposobie ich chodzenia i biegania. Młodszym dzieciom dajemy proste formy zabaw i zada ń spotykane w Ŝyciu codziennym. Będą to głównie przej ścia po ziemi z wprowadzeniem zaw ęŜenia terenu, np.w postaci wyrysowanych linii prostych i kr ętych, w ąskich ście Ŝek, śladów na śniegu, narysowanych na podłodze lub ziemi drabin it p.

Zabawy równowa Ŝne polega ć le Ŝ mogą na przekroczeniu rozło Ŝonych przyborów, nisko rozpostartych linek czy przeszkód, w terenie, kopcz yków piasku (kretowisk, wałów śniegu, poło Ŝonych na ziemi gał ązek itd. Zmysł równowagi kształci tak Ŝe wchodzenie i schodzenie po zboczach pagórków, wdrapywanie si ę i wspinanie na przyrz ądy, przeła Ŝenie i zsuwanie si ę z ró Ŝnych dobrze ustabilizowanych przeszkód czy sprz ętów. W momencie jednak kiedy dziecko stoi na podwy Ŝszeniu lub przechodzi po podwyŜszonej powierzchni, spostrzega si ę u niego napr ęŜenie ciała, kulenie si ę, szukanie mo Ŝliwo ści uchwycenia si ę czego ś-tendencja do obni Ŝania środka ci ęŜkości. '204. Przykłady ćwicze ń i zabaw:1. Zanie ś śniadanie (Przybory:Kr ąŜki dla połowy grupy dzieci i drobne przedmioty, które mo Ŝna poło Ŝyć na kr ąŜku, np.woreczki, pudełka od zapałek, klocki itp.lPrzyg ot owa ni e:Dzieci podzielone na dwie gr upy. Jedna grupa to kelnerzy, którzy otrzymuj ą tac ę ze śniadaniem (kr ąŜki z woreczkami lub pudełkiem od zapałek) :kelnerzy stoj ą obok siebie szeregiem-płotkiem po jednej stronie sali. Nlaprzeciwkoka Ŝdego kelnera, stoi, w odległo ści 5-6 kroków, jedno, dziecko QO ŚĆ. 205. Z a b a w a:Na polecenie belrerzg id ą w stron ę go ści i wr ęczaj ą im tac ę ze śniadaniem, po czym wracaj ą na swoje miejsce. Nast ępuje zmiana ról i zabawa toczy si ę od pocz ątku. 2. Po wąskiej dró Ŝce P r z y g o 1 o w a n i e:Narysowana kred ą na podłodze, patykiem na boisku lub uło Ŝona ze skakanek eqsb dró Ŝbc (dwie równoległe linie w odst ępie 20 em) . Na dró Ŝce rozło Ŝone drobne przedmioty:klocki, woreczki, kr ąŜki itp. Z ab aw a:Na polecenie prowadz ącej dzieci kolejno przechodz ą po dró Ŝce, omijaj ąc przedmioty. Kto wykona zadanie, idzie na koniec kolejki. 3. Przekraczanie linki Przy b o ry:Długa linka. Przy go 1 o w an i e:Linka uwi ązana 30 cm nad ziemi ą, drugi koniec trzyma nauczycielka. Zabawa:Dzieci podzielone ni ą grupy przekraczała link ę tak, aby jej nie dotkn ąć. Gdy opanuj ą ruch, mo Ŝna link ę podnie ść tro, che wy Ŝej. 4. Między szczeblami drabinki (rys, na str. '01 Przyb o ry:Szarfy lub skakanki. Przy g ot ow ani e:Drabinki uło Ŝone z szarf, skakanek lub narysowane kred ą. Dzieci podzielone na tyle grup, ile jest drabinek. Z ab awa:Na polecenie nauczycielki dzieci kolejno p rzechodz ą mi ędzy szczeblami tak, aby nie popsu ć drabinki. Kto przeszedł po drabince, idzie na koniec swojej k olejki. 5. Omiń kałw ŜęPrzybory:Skakanki. Przygotowanie:Na boisku lub sali narysowane lub uło Ŝone ze skakanek ró Ŝnego kształtu i w ró Ŝnych kierunkach kału Ŝe. Zabawa:Dzieci id ą gromadkami, przekraczaj ąc i omijaj ąc**h Ŝe. Które wpadło do błota odchodzi na bok (na chwil ę) , Ŝeby oczy ści ć si ę i osaszg ć. Potem wraca do zabawy. 206. 6. Nie podepcz grz**ek (Przybory:Linki lub skakanki. *zyg o*o w dn*e**a bo*sk**b*a sd*u*ozo*e*ub*a*sowan eg*z*dk***e Ŝki, *wo*z ą*e r*wno*eg*e u*ozone*ub narysowane linie. Grz ądki o szeroko ści 40 crn ście Ŝki-15 era.

Grz ądki i*cie Ŝ*i* Ŝ*e s***ze*ia*grz*dk* ście Ŝk*grz* śc*e Ŝząt ąw ą pzt ęei ust ąwione grupkami wchodz ą kolejno, jedno za drugim na ście Ŝkę, id ą par ę kroków, potem przekraczaj ą grz ędkii id ą po drugiej ście Ŝce. R. Bociany chodz ą po ł ące łó Ŝ?ł ŜYóYXóóóŚ'Y'Yóóóóóógcjggyycj"y'cjy' Śgągcjy ą'%Ćgą ącjk*erunka*h wys*k*pod*osz ą*ko*dna, *a s*gna*za*rzy*u* ą s*s*a* ą*a*e*e**odze, a s*o*d*u*e*op*e*a* ą o ko*a*o*og*po. 207. sławnej. Wyci ągaj ą ramiona w przód i klaszcz ąc w r ęce mówi ą:Kle, ae, kle. Chód i stanie jednonó Ŝ powtarzamy kilka razy. 5.1.3. Ćwiczenia i zabawy z elementami czworakowania i z pe łzaniem Chód na czworakach i pełzanie jest ćwiczeniem siły i przyczynia si ę w wydatny sposób do kształlowania postawy (cz ęści l ędźwiowej kr ęgosłupa, pasa barkowego) . Czworakowanie wykonywane poprawnie wymaga równomier nego rozło Ŝenia ci ęŜaru ciała na r ęce i nogi i dlatego te Ŝ trzeba od dzieci wymaga ć wsparcia na całych dłoniach i palcach stóp. Ćwiczenie to jest intensywne, a dla dzieci staje si ę męcz ące, gdy Ŝ przy czworakowaniu cz ęstym bł ędem jest zatrzymanie oddechu. Dlatego te Ŝ przebywane odcinki musz ą by ć kr ńtkie, cho ć mogą by ć pokonywane kilkakrotnie. Wprowadzamy przy tym momendy odpoczynku lub zmian ę czynno ści. Nieodzowne jest stosowanie co jaki ś czas wyprostu, wyci ągania si ę w gór ę, le Ŝenia z rozlu źnieniem, swobodnego siadu itp Poza poruszaniem si ę na czworakach wprowadzamy w zaj ęciach pełzanie. W grupie 3-latków nale Ŝy stosowa ć swobodne poruszanie si ę na czworakach w przód i ze zmian ą kierunku czworakowania np.przepełzanie i przechodz enie na czworakach:a) pod bramk ą, b) pod nisko rozwieszon ą link ą, c) pod lask ą trzyman ą przez nauczycielk ę, d) przez ustawion ą pionowo obr ęcz. Przykłady zabaw:1. Kotki u sło ńcu Pr zyg o 1 o w a n i e:Dzieci w rozsypce, tak ab y miały du Ŝo miejsC Ŝl. Zabawa:Kotki chodz ą leniwie, pokładaj ą si ę i uggrzeuqj ę u sło ńcu. Sło ńce zaszło za chmurk ę-kotki wstaj ą, wyci ągaj ą si ę robi ąc koci grzbiet i id ą szuka ć miejsca, gdzie śnieci sło ńce. Kład ą si ę na drugim boku i uggrzevqjcj. 208. 2. Kotek pod płotek Przy g o 1 o w ani e:Długa linka u wi ązana na wysoko ści 60 cm od ziemi, drugi koniec trzyma nauczycielka. Dzieci podzielone na mniejsze grupy (po 5-ó) . Z a b a w a:Kotki przechodz ą na czworakach pod płotem, podchodz ą do ściany i łapkami si ęgaj ą wysoko a Ŝ do wspi ęcia na palce i zupełnego wyprostu. 3. Kotki boni ą si ę piłeczkami Przyb ary:Piłeczki. Przyg o to w ani e:Dzieci w przysiadzie podpartym, przed ka Ŝdym le Ŝy piłeczka. Zabawa:Dzieci popychaj ą piłeczk ę przed sob ą i id ą za ni ą na czworakach-na śladuj ą zabawę mdłych kotkóu. Na sygnał wszyscy siadaj ą i podnosz ą piłk ę w gór ę, by pokaza ć, Ŝe Ŝadna'piłka nie zgin ęła. A. Kotki pij ą mleko Przyb o ry:Kr ąŜki, kółka od sersa, kółka ringo. Przygotowanie:Kotki śpi ą-dzieci, w siadzie ńa pi ętach, r ęce kład ą na ziemi i głow ę opieraj ą na r ękach. Naprzeciwko ka Ŝdego kotka kr ąŜek, który wyobra Ŝa misk ę z mlekiem.

Zabaw a:Kotki budz ą si ę-wyci ągaj ą grzbiet w gn ę, mówi ą:Mim, -i id ą do miseczek z mlekiem (kr ąŜków) . Nauczycielka recytuje fragment wiersza Tuwima:Miauc zy kotek:mtaidCo ś tg kotku miał? Miałem ja miseczk ę mleczka teraz, pusto jest miseczk ą, u jeszcze bym chciał? Kotki pij ą mleczko, obchodz ą miseczk ę wokoło:nast ępnie dzieci siadaj ą na pi ętach, r ęce kład ą na ziemi i odpoczywaj ą. 5. Koty przez błoto Przy b o ry:Kr ąŜki, kółka, dwie długie linki. Przygotowanie:Ulice uło Ŝona z dwóch równoległych linii w odst ępie kilku kroków. Na tej przestrzeni nauczycielka rozkłada kr ąŜki i kółka, które przedstawiaj ą kału Ŝe. 14-Wychowanie fizyczne. 309. Z a b aw a:Koty przechodz ą z jednej strony na drug ą, omijaj ąc po drodze kału Ŝe to z jednej, to z drugiej strony. Kiedy przejd ą na drug ą stron ę uheg, robi ą koci grzbiet, a nast ępnie powtarzaj ą zabawę, wracaj ąc na swoje miejsce. 6. Pieski śpi ące i szczekaj ące Przygotowa ń i e:Dzieci w rozsypce, w siadzie kl ęcznyam, r ęce przy kolanach, głowa oparta na dłoniach-pieski śpi ą. Zabawa:Na sygnał dany przez nauczycielk ę pies*i budz ę si ę, przechodz ą do pozycji na czworakach i szczekaj ą:Hm, hm, bano. Wymienione czynuno ści powtarzamy kilkakrotnie. T. Pieski u bandzie Przy b o ry:Kr ąŜki lub woreczki, kółka od sersa, małe obr ęcze. Przy go 1 o w an i e:Dla ka Ŝdego ywesb osobna budo (kr ąŜek) . Zabaw a:Pies**i wychodz ą@spdeer w ró Ŝnych kierunkach, a na zawołanie zcrccqjq do domu. Pieski ąroszq o jedzenie (dzieci siadaj ą na ziemi skrzy Ŝnie i na śladuj ą ruch proszenia-machanie r ękami od góry w dół) . 6. Pieski au domu-pieski na spacer Przygotowanie:Wyzna czy ć z boku sali (boiska) miejsce na bud ę dla panu. Zabawa:Dzieci z siadu kl ęcznego przechodz ą do skłoniu w przód opieraj ąc r ęce przed sob ą-piesW:piq uc budzie. Na zapowied ź:Ma s ądcer'-, zaczynaj ą szezeWd ć:Hau, hm?, przechodz ąc do kl ęku podpartego i wysuwaj ą głow ę w przód. Nast ępnie icgchodzgna spacer, chodz ą na czworakach, a na sygnał wracaj ą do domu. 5.1.4. Ćwiczenia i zabawy bie Ŝne Dzieci biegaj ą sprawnie, cho ć sposób poruszania si ę jest mało doskonały. Bieg jest szeroki, na całych stopach i kołysz ący si ę. Dziecko trzyma tułów zbyt prosto, nie ma współpracu j ących ruchów ramion. Dzieci z upodobaniemi biegaj ą cał ą gromad ą, ale nie umiej ą jeszcze wymija ć si ę i dlatego celem zabaw bie Ŝnych b ędzie 210. wdra Ŝanie dzieci do zespołowego przebiegania w jednym ki erunku bez potr ącania. Z grup ą 3-laików stosujemy masowe zabawy bie Ŝne i zabawy bie Ŝne z elemientami orientacji. Odcinki do przebiegania musz ą by ć krótkie (10-15 mJ, ale cz ęste, przeplatane wy poczynkami lub zmian ą czynno ści. Przykłady zabaw:) . Ryby u akwarium PYzygot owanie:Dzieci biegaj ą po wyznaczonym terenie w lu źnej gromadce, poruszaj ąc si ę cicho jak rgbbi u cbucrium i jak one nie zderzaj ąc si ę z sob ą.

Zabawa:Nla znak prowadz ącej rybki skupiaj ą si ę w miejscu, gdzie sg ąie si ę im pobrm. Nauczycielka na śladuje t ę czynno ść, a dzieci chwil ę wypoczywaj ą. 2. Poci ąg Prz yg o 1 o w a ni e:Nauczycielka ustawia dzieci w kilka kolejek. Pierwsze dziecko w rz ędzie jest lobomotguq i zarazem maszynist ą, ka Ŝde stoj ące za nim-uugoniiciem. Dzieci w rz ędzie przytrzymuj ą jedno drugie-najlepiej za ubranie lub w pasie (trzymania si ę za barki trzeba raczej unika ć) . Z ab aw a:Na polecenie provadz ącej lub na sygnał (zielona chor ągiewka, tarcza) wyznaczony poci ąg lub wszystkie poci ągi naraz ruszaj ą v drog ę jad ąc ostro Ŝnie. Mcszgnistd musi uwa Ŝnie prowadzi ć swój poci ąg, by nie pogubi ć przyczepionych ucgonikóu. Okr ęŜnymi ruchami r ąk maszynist ą na śladuje obracanie si ę ból, a wszystkie dzieci naśladuj ą głos sapi ącej lokomotgug (sz-sz-sz-sz) , turkot kół (tu-tw-tu -tii) , gtuizd poci ąga itp. Maszynista mo Ŝe ąrzgspieszg ć jazd ę, a pó źniej zuu (nic bieg przy zatrzymywaniu si ę na stacji-gdy ukazuje si ę czeruone śuict (o. 3. Dogońcie pani ą (Uciekajcie-b ędzie w ąs goniła) Przygotowanie:Dzieci s ą rozstawione lu źno na linii-nauczycielka kilka kroków przed nimi (l ub z tyłu) . Nla sygnał nauczycielki nast ępuje bieg na wprost i gonitwa. Po'przybiegnie cłu do miejsca wyznaczonego po drugi ej stronie wszyscy zatrzyDlUj ĘSI Ę. 211. 4. Samochody Pr z yb o ry:Kr ąŜki, kółka ringo, małe obr ęcze. Przyg o 1 o w a ni e:Wyznaczenie terenu zabawy i mi ejscu postoju dla samochodów-dwa, trzy du Ŝe gdrd Ŝe. Rozdanie dzieciom kółek lub kr ąŜków, które b ędą słu Ŝyły w czasie zabawy jako kierownica. Przydział samochodów do gm Ŝu moŜe odby ć si ę według kolorów przyborów. Z a b a w a:Na sygnał-samochody wyruszaj ą:dzieci z kiernnicmuw r ękach poruszaj ą si ę w ró Ŝnych kierunkach, na śladuj ąc tr ąbienie samochodów. Na drugi sygnał zatrzymuj ą si ę w miejscu i cichutko, bez tr ąbienia, ka Ŝdy samochód wraca do swojego gdT (IZU. Odmiany zabawy Samochody uje ŜdŜaj ą w most. Po mo**ie jad ą wolno, ko-, . lejna, jeden za drugim:212. Samochody zwalniaj ą jad ąc pod gór ę. Dętbu p ękła-trzeba j ą ndprdtci ć. Dzieci na śladuj ą pompowanie d ętki w siadzie rozkrocznym na ziemi. Wypadła śrubo i trzeba j ą przykr ęci ć-w le Ŝeniu na plecach dzieci na śladuj ą r ękami ruch przykr ęcenia śruby. 5. Koniki Przyg ot o w anie:'Wyznaczenie terenu zabawy oraz stajni dla konikóu jedna lub dwie stajnie) . Z a b a w a:Na polecenie nauczycielki koniki ugbieg qj ę ze stajni, biegn ą kłusem-szybko na palcach, id ą st ępa-powoli, z wysokim podnoszeniem kolan, galopem-z odbijaniem si ę kolejno jednej i drugiej nogi, cichutko-po pidszcz gstej drodze, gło śno po drewnianym mo ście. Na sygnał wracaj ą do stajni. Odmiana zabawytPrzygotowanie:Dzieci ustawione param i jedno za drugim, podaj ą sobie r ęce. Pierwsze dziecko jest konikiem, drugie-uio ŜWlCQ. Z a b a w a:Bieg rytmiczny z wysokim podnoszeniem k olan, chód pod gór ę wolno, z cichym stawianiem stóp. Po pewnym czasie dzieci zamieniaj ą si ę rolami i zabawa toczy si ę od pocz ątku. 213.

6. Potocz piłk ę i biegnij za ni ą! Pr z yb o ry:Małe piłeczki. Przygotowanie:Dzieci ustawione po jednej stronie sa li lub boiska, jedno obok drugiego/p (oWemJ. KaŜde otrzymuje mał ą piłk ę. 'Z ab awa:Na polecenie dzieci tocz ą piłk ę przed sob ą i biegn ą za ni ą do ko ńca wyznaczonego lerenu zabawy. Nast ępnie zatrzymuj ą si ę, podnosz ą piłk ę, pokazuj ą j ą w górze i powtarzaj ą zabawę biegn ąc za piłk ą w stron ę przeciwn ą. 3. Kto złapie motyla? Przy b o ry:Morgi zrobiony z kolorowego papieru, pr zywi ązany na sznurku do dr ąŜka. Z ab aw a:Dzieci w gromadce, przed nimi nauczycielk a z motylem przywi ązanym na sznurku do dr ąŜka. Nauczycielka'biegnie przed dzie ćmi, morgi frun ą u powietrzu, dzieci goni ą go i usiłuj ą'schwyta ć. Gdy morgi, usi ądzie@dr Ŝenie (umówione miejsce) dzieci nie goni ą ju Ŝ motyla. Jeśli jest du Ŝo dzieci w grupie, nale Ŝy dokona ć podziału na mmiejsze zespoły i z kaŜdym zabaw ę przeprowadzi ć oddzielnie. 8. GonitudP r z y b o ry:Sznurek z przywi ązanym na ko ńcu woreczkiem. Przygotowanie:Dzieci podzielone na małe grdpki (5-ó ) . Nauczycielka przygotowuje sznurek z przywi ązanym na ko ńcu woreczkiem. Z a b a w a:Nauczycielka trzymaj ąc koniec sznurka biegnie i ci ąg nie woreczek cały czas po ziemi. Dzieci biegn ą za woreczkiem i staraj ą si ę go złapa ć. Zabawę prowadzimy z ka Ŝdą grup ą oddzielnie. 9. Przynie ś piłk ę P r z yb o ry:Małe piłeczki (5-6 sztuk) . Prz y go 1 o w ani e:Podzieli ć dzieci na małe grupy, po 5-6 osób. Wyznaczy ć lini ę biegu. Bieg wykonuje ka Ŝda grupa oddzielnie. Z a b a w a:Nauczycielka ustawia dzieci na linii ob ok siebie i rzu'ca tyle piłeczek, ile dzieci. Jednocze śnie woła:Biegnij? Dzieci biegn ą, przynosz ą piłk ę i oddaj ą j ą nauczycielce. 214. 5.1.5. Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i t oczenia Stosuj ąc zabawy rzutne zwrócimy uwag ę na wła ściwe ukierunkowanie rzutu, licz ąc si ę jednak z tym, Ŝe u dzieci 3-letnich wiele jeszcze b ędzie rzutów nieopanowanych i przypadkowych. W zabawach stosujemy swobodne formy rzutów nie wyma gaj ąc precyzji, a tylko wła ściwego ukierunkowania i powi ązania zamachu z rzutem w jedn ą cało ść. Chodzi o to, by mi ędzy zamachem i rzutem nie było przerwy (zatrzymania ruchu, tj.podziału struktury ruchu na poszczególne fazy) . Wykonanie rzutu przez małe dziecko cz ęsto poł ączone jest z przyruchami takimi, jak uginanie nóg, podskakiwanie, przedmachy r ąk. W tym wieku dzieci jeszcze nie chwytaj ą ani podrzuconych przez siebie przyborów, ani nawet dokładnie rzuconej przez nauczycielk ę piłki czy woreczka. Nieporadno ść chwytania uwidacznia si ę u dziecka w pozycji, jak ą przyjmuje ono, oczekuj ąc na uchwy cenie piłki:r ęce wyci ągni ęte w przód, dłonie zł ączone i zwrócone wewn ętrznymi powierzchniami ku górze, w postawie bierneg o czekania, a Ŝ piłka sama wpadnie w r ęce.

Do dost ępnych dla 3-latków sposobów rzucania nale Ŝą:rzuty obur ącz w przód i w gór ę, które wykonuje si ę zazwyczaj ruchem z dołu, rzuty praw ą i lew ą r ęką na odległo ść (przed siebie) -zazwyczaj wykonywane ruchem zamach owym r ęki wzniesionej w gór ę i ugi ętej w łokciu, rzuty do celu umieszczonego powy Ŝej głowy-wykonywane zazwyczaj ruchem zamachowym:do cel u umieszczonego poni Ŝej klatki piersiowej lub na ziemi-zazwyczaj ruchem z d ołu, podrzucanie _w gór ę obur ącz lekkich i du Ŝych piłek, a nast ępnie tak Ŝe mmejszych przedmiotów (woreczków, piłeczek, szarf, na powietrzu szyszek, kasztanów, zim ą śnie Ŝek) , rzuty piłki obur ącz w przód, rzuty na odległo ść na zmian ę lew ą i praw ą r ęką, celowanie ruchem z dołu lub z góry, przerzucanie pr zyborów poza lini ę lub rozwieszon ą link ę, toczenie piłek i piłeczek w okre ślonym kierumku z odległo ści około 1, 5 m (np.do bramiki, do ustawionego klocka itp) . 215. Przykłady zabaw i ćwicze ń:1. Rzuć do mnie piłk ę Prowadz ąca toczy piłk ę do ka Ŝdego dziecka kolejno-a dziecko musi do niej rzuci ć (obur ącz) tak, by mogła piłk ę złapa ć. Zabawę nale Ŝy stosowa ć w małych grupach. 2 Kto rzuci dalej? Na linii staj ą małe grupki dzieci (5-6) wyznaczonych przez- (prow adz ącą i rzucaj ą woreczkiem jak najdalej. Nauczycielka wy-mienia dziecko, któremu _udało si ę to najlepiej. 3 Kto dorzuci do ściany? Małe grupki wyznaczonych dzieci lub ka Ŝde dziecko kolejno z odległo ści 3-5 kroków próbuje dorzuci ć woreczkiem lub piłecz-. ką do ściany. 4. Toczymy piłk ę do siebie Toczenie do siebie odbywa si ą w małych kółkach lub w parach, dzieci siedz ą w rozkroku i tocz ą do siebie piłk ę. 5 Kto utoczy piłk ę do bramki Dzieci siedz ą w dwóch rz ędach i kolejno tocz ą piłk ę do bram, ki stoj ącej w odległo ści 2-2, 5 m Po potoczeniu piłki ka Ŝde dziecko przechodzi na czworakach pod bramk ą, podnosi piłk ę, wraca do swojego rz ędu marszem lub biegiem i oddaje piłk ę nast ępnemu dziecku z rz ędu. 6 Kto przewróci klocek? Dzieci ustawione w dwóch rz ędach stoj ą za lini ą. Przed ka Ŝdym rz ędem w odległo ści 1, 5-2 m znajduje si ę du Ŝy klocek. Dzieci kolejno tocz ą du Ŝą piłk ę staraj ąc si ę trafi ć klocek. Nast ępnie biegn ą za piłk ą, podnosz ą j ą i przekazuj ą dziecku ze swojego rz ędu, które podejmuje prób ę rzutu. Dzieci, które wykonały rzut, mog ą usi ąść po przeciwnej stronie i pomaga ć w zatrzymaniu piłKl. 216. 5.1.6. Ćwiczenia i zabawy z elementami wst ępowania Tego rodzaju zabawy i ćwiczenia maj ą du Ŝy wpływ na mi ęśnie całego ciała, szczególnie za ś na wzmocnienie pasa barkowego, mi ęśni ramion i tułowia. Uczą one dzieci naturalnego pokonywania przeszkód, popr awnego i bezpiecznego chwytu r ąk przy wst ępowaniu na przyrz ądy, oswajaj ą z wysoko ści ą, wyrabiaj ą zaradno ść i odwag ę, siln ą wol ę, szybk ą decyzj ę. W przedszkolu wła ściw ą form ą tych ćwicze ń jest wspinanie za pomoc ą r ąk i nóg. Powinno ono mie ć charakter swobodnego pokonywania przeszkód, którym i mog ą być:ławki gimnastyczne, krzesełka, drabinki, przeplotn ie, wie Ŝe do wspinania, płotki i daszki, schody, obramowania piaskownicy, k łody drzew, pagórkowate wzniesienia, skarpy, rowy itp. Przykłady ćwicze ń na drabinkach:1. Stanie przy drabinkach na ziemi i chwytanie r ękami za szczebel- (od pierwszego przy ziemi do wysoko ści ramion i tak samo w dół) .

2. Odrywanie szczebli:-Stoj ąc na podłodze wykona ć chwyt za szczebel na wysoko ści ramion lub głowy i dokona ć próby odrywania szczebla (chwyt o ramionach wyprostowanych uginanie ich szarpni ęciem) . 3. Stoj ąc na trzecim, czwartym szczeblu trzyma ć si ę jedn ą r ęką, drug ą wykonywa ć ruchy na śladuj ące:zryucnie ouoeóu, mycie i otwieranie okien, malow anie ściany, wg ciemnie kurzu, zdejmouanie zdbcuek, ksi ąŜek z półki, praca kominiarza (czyszczenie komina) , ruch gagi poruszanej wiatrem . 4. Huśtmiku Z pozycji stoj ącej na drugim szczeblu chwyt do wysoko ści ramion, uginanie kolan do przysiadu i prostowanie nóg do sł ania, 5.lMcrgndrze:Wchodzenie i schodzenie z drabinki. 217. Przykłady zabaw*1. Koty na płoty Dzieci bawi ą si ę w pobli Ŝu drabinek lub wspinalni. Poruszaj ą si ę tak, jak koti (tj.na czworakach) Na zawołanie:Koty na płoty?wdrapuj ą si ę na szczeble przyrz ądu. MoŜna te Ŝ w pewnym oddaleniu od przyrz ądu wyznaczy ć lini ę, za któr ą znajduje si ę cz ęść dzieci-pies*i. Na sygnał nauczycielki pieski przekraczaj ą dziel ącą je lini ę i goni ą uciekaj ące'oW. Pościg jest pozorowany, pieski ąjko szczekaj ą, nie ctakauja. 218. 2. Małpki u ogrodzie zoologicznym Dzieci wchodz ą na przyrz ądy słu Ŝące do wspinania i schodz ą z nich na śladuj ąc zachowanie si ę mu (peW, np.przez moment trzymaj ą si ę tylko jedn ą r ęką (w drugiej maj ą banan i jedz ą go na'niby) , chwytaj ą r ękoma i nogami kraw ędź wspmalni, trzymaj ąc si ę obur ącz-przesuwaj ą si ę w bok itp. 3. Powódź Dzieci biegaj ą swobodnie po wyznaczonym terenie, na okrzyk:Pouód Ŝ:-musz ą si ę wspina ć lub stan ąć na podwy Ŝszeniu, aby uciec, przed rozleuqjqcq si ę uodq. W pobli Ŝu musi by ć dostateczna ilo ść miejsca na drabinkach lub ławeczkach (na dworze mo Ŝna wykorzysta ć np.obramowania piaskownicy, kłody, obmiurowania, i td) , aby ka Ŝde dziecko mogło si ę znale źć na podwy Ŝszeniu. 5.1.7. Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku Umiej ętno ść skakania małe dzieci dopiero sobie przyswajaj ą i opanowuj ą. Rawet przy prostych podskokach obunó Ŝ w miejscu obserwuje si ę u wielu dzieci przyruchy w postaci kiwani ą głow ą i tułowiem, machania r ękami, uginania i prostowania-kolan, czasami nawet unoszenia barków i r ąk.. Skok sprowadza si ę pocz ątkowo u 3-latków do zginania i prostowania kolan, p otem jest to poderwanie si ę-czasem z niejednoczesnym oderwaniem stóp od podło Ŝa. Poza podskokami w miejscu, najłatwiej przychodzi 3- letnimudziecku skok w przód, w formie przeskoku przez lini ę, przez uło Ŝoną na ziemi skakank ę, woreczek lub narysowany rhc. Dzieci próbuj ą te Ŝ wykonania zeskoku w gł ąb-np.z kraw ędzi piaskownicy. Uądowanie jest przy tym cz ęsto zachwiane i ko ńczy si ę upadkiem lub odbywa si ę na usztywnione nogi-wymaga wi ęc wyja śnie ń i pokazu nauczycielki. Celem zabaw jest poło Ŝenie akcentu na rozwijanie umiej ętno ści odbicia si ę obunó Ŝ i mi ękkiego l ądowania. Zarówno odbicie jak, i l ądowanie poprawnie wykonane w ęymaga resorowaniu, tj.uginania nóg w stawach skokowych, kolanowych, bi odrowych. Skok wówczas staje si ę spr ęŜysty. Wykonywanie po skoku niskie 219.

go przysiadu podpartego amortyzuje wstrz ąs i działa wzmacnia-. j ąco na ko ńczyny dolne. Przykłady zabaw i ćwicze ń:1. Piłka skacze Podskoki obunó Ŝ w miejscu i z'obrotami dookoła siebie, na śladowa ć niskie i wysokie odbijanie si ę piłki, przeplata ć momentami wypoczynku przez pokazanie, jak piłka toczy si ę po ziemi (dzieci tocz ą si ę le Ŝąc na podłodze) . 2. Wróbelki Przyb o ry:Kółka od sersa lub małe obr ęcze. Przygotowanie:Rozło Ŝone kółka od sersa-to gniazdka dla ptaków. W kaŜdym gniazdku jeden ptak (dziecko) . Z abawa:Małe uróbelki skacz ą ćwierkaj ąc: Ćwir, ćwir (Potem przysiadaj ą na ziemi i zbieraj ą okruszynki (dzieci na śladuj ą to, stukaj ąc paluszkami o ziemi ę) . Wróbelki skacz ę, cichutko. Na sygnał-lec ę odpocz ęć do gniczd. Za chwil ę powtarzamy zabaw ę. Odmiana zabawytWróbelki i kot Wróbelki ćuierkqjqc skacz ą obunó Ŝ w pobli Ŝu gniazdka. Na okrzyk nauczycielko Kotl-wróbelki uskakuj ą do gniazda do przysiadu podpartego i chowaj ą głow ę pod skrzydłami. Dziecko wybrane na kota przechodzi na czworakach mi ędzy gniazdkami i miauczy. Gdy wszystkie umbelki wej 4 ą do gniazdek, kot wraca na swoje miejsce-pod ścian ę. Spłoszone wróbelki Przygotowanie:Du Ŝe koło zaznaczone na środku i kilka mniejszych kółek niedaleko Z boku jedno dziecko wyz naczone 08 OSO. Z ab awa:Wróbelki skacz ą w du Ŝym kole i szukaj ą po Ŝguienid. Niespodziewanie wpada na czworakach do środka koła pies i zaczyna szczeka ć. Wróbelki podskokami obunó Ŝ uciekaj ą do małych kółek. Gdy pies opu ści koło, wówczas wróbelki wracaj ą tam i zabawa zaczyna si ę od pocz ątku. 220. 3. Myszki grzyb o ry:Linka i obr ęcz. przygotowanie:Z linki uło Ŝone koło-to mysia norka. Obok obr ęcz-mieszkanie dla kota. Z a b a w a:lMgszki mieszkaj ą w norce. Nauczycielka zapowiada:Kot u domu-myszki na spdcerl Myszki wysakuj ą z norki, biegaj ą i skacz ą obunó Ŝ w jej pobli Ŝu. Na zapowied ź:Kot ugchodziz domu!-kot miauczy, myszki wskakuj ą do norki, gdzie s ą bezj 3 l? OśÓG. A. Przez płotek Przyb o ry:Długa linka. Przy g ot ow anie:Długa linka umocowana 10-15 cm na d ziemi ą. -Dzieci podzielone na małe grupki. Z ab aw a:Kolejno ka Ŝda grupa obunó Ŝ przeskakuje płotek, nast ępnie dzieci obchodz ą płotek naokoło i skacz ą jeszcze raz. 221. 5.2. Przykłady ćwicze ń i zabaw dla dzieci 4-letnich 5.2.1. Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porz ądkowe Celem ich jest pobudzanie procesów my ślenia, spostrzegania, refleksyjnego reagowania, orientacji, odró Ŝniania i zapami ętywania polece ń, sygnałów, znaków, kolorów, d źwi ęków, umownych gestów i ruchów. Zabawy orientacyjna-porz ądkowe pomagaj ą wyrabia ć dyscyplin ę, wdra Ŝaj ą dzieci do ładu, karno ści i porz ądku.

W grupie 4-letniej najcz ęściej stosowanymi formami zada ń wg'programu powi ńmy być:podział grupy na zespoły i wykonywanie przez nie r óŜnych'czynmo ści, spełnianie polece ń, np.powrót na zapami ętane miejsce (swojej grupy, własne) " znalezienie wła ściwego miejsca zbiórki przez ka Ŝde dziecko i przez zespoły, usprawnianie przy swatanych ju Ŝ form zbiórek i ustawie ń, a mianowicie:w gromadce, kolejce, parami, w kole, w rozsypce. Przykłady zabaw:V. Wiatr i (i ście Przy go to w ani e:Jedno dziecko z grupy (pierw szy raz nauczycielka) jest uidtrem. Z a b a w a:Trzymaj ąc p ęk poci ęWch wst ąŜek dziecko (nimfy, biega po sali-słycha ć szum uiejqcego uimru. Wtedy li ście wiruj ą po całej sali-dzieci biegaj ą. Gdy ni ą (r przestanie nice-nie słycha ć szumu, li ście spadaj ą nd ziemi ę (dzieci przysiadaj ą) . Na@znak burzy (wielokrotne uderzenie w b ębenek) ę uidtr zmiata li ście (dzieci szybko, bez potr ącenia, biegn ą pod ścian ę, a w ogra-. dzie-na wyznaczone miejsce) . 2. Taniec li ści Przygotowanie:Dzieci dobieraj ą si ę parami i ustawiaj ą na obwodzie koła. Z ab a w a:Nauczyciel podnosi O ść-wszystkie dzieci podaj ą sobie r ęce tworz ąc duŜe koło i biegn ą w jedn ą stron ę. Na d źwi ęk b ębenka chwytaj ą si ę parami za r ęce i chodz ą powoli w małych kółeczkach. 222. 3. Wiatr i śnie Ŝynki Przygotowanie:Na szybkie uderzenie w b ębenek dzieci biegaj ą-wieje wiatr i śnie Ŝynki wiruj ą. Zabawa:B ębenek cichnie-uidtr przestaje nice i śnie Ŝynki spadaj ą nd ziemi ę (dzieci przysiadaj ą) . Odmiana zabawytY, anm śnie Ŝynki spadnq na ziemi ę, mog ą zaauiroua ć wokoło. (Dzieci obracaj ą si ę wokoło siebie dwa, trzy razy, a nast ępnie przysiadaj ą) . 4. Wiatraczki Przy go 1 owa n i e:Dzieci stoj ą w rozsypce, daleko jedno od dru 223. giego. Nauczycielka staje przed grup ą z chor ągiewk ą w r ęce wzniesion ą w bok. Z ab aw a:Prowadz ąca wykonuje jeden obrót dokoła siebie i poleca dzie ciom okr ęci ć si ę tak sarno. Przy ruchu drug ą r ęką uidtrdczkiobracaj ą si ę w drug ą stron ę.. Gdy uidtr cichnie (chor ągiewka w dół) , wszystkie uidtrdczki stoj ą spokojnie, a gdy uimrwieje, obracaj ą si ę wokoło. 5. Rozrzucone szyszki Przygotowanie:Dzieci zebrane w g romadce przed, nauczycielk ą, która stoi z r ękoma wzniesionymi do góry (dłonie zaci śni ęte w pi ęści, jakby trzymała w nich szg śzki) . Z a b aw a:Nauczycielka woła:Rzucam szyszki', na śl ąduj ąć ruch rzutu. Dzieci rozsypuj ą si ę w ró Ŝne strony i przysiadaj ą na ziemi. Nauczycielka przywołuje do siebie gromadk ę i powtarza zabaw ę kilka razy, polecaj ąc, dzieciom za ka Ŝdym razem sprawdzi ć, czy szyszki upadły daleko jedna od drugiej Mo Ŝna te Ŝ poleci ć dzieciom zbieranie szyszek. Dzieci podchodz ąc do prowadz ącej na śladuj ą zbieranie (skłony tułowia w dół i wyprosty) . Urozmaicaj ąc zabaw ę moŜna poleci ć zbieranie tylko chłopcom, a w drugiej ko. lejno ści dziewczynkom. 6. Zapami ętaj swoj ą par ę Przygotowanie:Dzieci dobieraj ą si ę parami i ustawiaj ą przed'nauczycielk ą. Maj ą pami ęta ć, kto z kim stoi.

-Z a b a w a:I (a podniesienie przez nauczycielk ę w gór ę chor ągiewki dzieci biegaj ą swobodnie wymijaj ąc si ę zr ęcznie, na uderzenie w b ębenek-chwytaj ą swoj ą par ę i kilka kroków maszeruj ą. 1. Dzieci u lesie Przyb o ry:Szarfy, najlepiej zielone go koloru, dla połowy grupy dzieci. Przyg ot ow anie:Nauczycielka rozdaje szarfy połowi e grupy dzieci, rozstawiaj ąc je lu źno po sali Oo drzeuc to lesie) . Zabawa:Nauczycelka prowadzi dzieci do lasu i razem z nimi zbiera jagody, gr Ŝgbg, szyszki, przy czym, nikt me potr ąca rosn ących u lesie drzew. Na sygnał:Chowamy si ę za drzewa!-ka Ŝde dziecko wynajduje sobie drzewo i ukrywa si ę za nim. Przy ka Ŝ 224. dym dr Ŝenie stan ąć moŜe tylko jedno dziecko. Po'kilkakrotnym powtórzeniu zmiana ról. Uw a g a:Prowadz ąca mo Ŝe posługiwa ć si ę b ębenkiem. Podczas uderze ń w b ębenek dzieci biegqjg po lesie, po przerwaniu akcent ów-chouqjg si ę za drzewc. Z dzie ćmi 4-letnimi zabaw ę przeprowadza si ę w uproszczonych i łatwych formach:a) dobiera si ę dzieci parami i ka Ŝde staje przy swoim drzewku lub b) ka Ŝde wyszukuje sobie jakiekolwiek drzeuo, przy czym drze w jest tyle ile dzieci. W zaj ęciach, ze starszymi grupami drzeu, mo Ŝe by ć o jedno mniej ni Ŝ dzieci. Zabawa staje si ę wi ęc trudniejsza, wymagaj ąca szybkiej orientacji. 6. Poszukaj swojego koloru! Przybory:Dwie chor ągiewki i kolorowe szarfy-dwa kolory-szarf w równej liczbie. Chor ągiewki w tych samych dwu kolorach. 15--Wychowanie fizyczne. 225. Przygotowanie:Nauczycielka rozdaje szarfy i poleca dzieciom ustawi ć si ę w kolejkach wzdłu Ŝ kolorów. Z a b a w a:Dzieci rozbiegaj ą si ę w ó Ŝnych kierunkach. Na hasło:złój?-zatrzymuj ą si ę w miejscu, a na polecenie prowadz ącej zamykaj ą oczy. Nlauczycielka przebiega na inne miejsce sali lub bo iska i przywołuje dzieci:Ryz, dwu, Ozg-biegiem tu uszgscg? Po tym ha śle dzieci otwieraj ą oczy i szukaj ą miejsca, w którym maj ą si ę ustawi ć (naprzeciw swego koloru-chor ągiewki trzymanej w r ęku przez nauczycielkcj) . 5.2.2. Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi Post ęp w zakresie umiej ętno ści statycznych w porównaniu z grup ą 3-latków jest niewielki, ale widoczny. Dzieci pewniej utrzymuj ą równowag ę stoj ąc na jednej nodze. W dalszym ci ągu najcz ęściej stosowanymi dla nich zabaw ami i ćwiczeniami b ędą przej ścia po zw ęŜonym torze, tj.po Dniach, loczkach, narysowanych na podłodze lub rozło Ŝonych na ziemi bimienidch, k ępach, śladach itp. Przej ścia te mo Ŝna urozmaici ć i utrudni ć wprowadzaj ąc omijanie i przekraczanie pozorowanych lub rzeczywistych przeszkód, przy czym nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe mog ą one być szerokie (do 30 cm) , wysokie (najwy Ŝej do kolan dziecka) lub zarazem wysokie i szerokie. Celem ćwicze ń i zabaw jest kszla (cenie umiej ętno ści utrzymywania równowagi w utrudnionych warunkach chodu (po zw ęŜonym torze, na podwy Ŝszonej, lecz szerokiej powierzchni, mi ędzy szczeblami drabinek, mi ędzy rozło Ŝonymi przyborami, z omijaniem przeszkód, po zw ęŜonych powierzchniach, po desce, po w ąskiej dró Ŝce, po lince uło Ŝonej na podło Ŝu.

Ponadto b ędą to ćwiczenia pomagaj ące w opanowaniu łatwiejszych pozycji statycznych. Przykłady form zadaniowych:Kto pofru ń? :1. Wykonać stanie równowa Ŝne, tj.noga przed nog ą we wspi ęciu na palcach. 2. I ść krokiem mierniczym, tj.stopa przed stop ą, 3. Naśladowa ć i wykonywa ć ró Ŝne czynno ści w słaniu jedno 1102. 226. sta ć jak bocian i macha ć skrzydłami, sta ć juk bociek i klekota ć (zrobi ć z r ąk dłagi dziób\narysowa ć stop ą kółko, klasn ąć pod kolanem, przeło Ŝyć pod kolanem woreczek, . 227. obróci ć si ę dookoła i stan ąć na jednej nodze, zdj ąć i wło Ŝyć but. 4. Chodzi ć z woreczkiem na stopie. 5. Ubodzie z woreczkiem na głowie. 6. Chodzi ć w przód i w tył z zamkni ętymi oczyma. 7. Wchodzi ć i schodzi ć po pochyłej płaszczy źnie. Przykłady form zabawowych:Przedostanie si ę na drug ą słone sali lab placyku przez strumie ń, po kamieniach, po cegłach, po kładce, po chwiej ącej si ę budce, tj.przez pozorowane przeszkody przy zastosowaniu dr ab-, nych przyborów lub narysowanych znaków. 5.2.3. Ćwiczenia i zabawy z elementami czworakowania i z pe łzaniem Celem tych zaj ęć jest doskonalenie swobodnego poruszania si ę dzieci na czworakach w kierunku na wprost, posuwania si ę do tyłu, ze zmianami kierunku, z omijaniem przeszkód. Przykładowymi formami ruchu b ędzie na śladowanie poruszania si ę i zachowania si ę zwierz ąt, pokonywanie przeszkód. Przykłady zabaw:1. Pieski Dzieci pokazuj ą, jak pieski biegaj ą ( ńa czworakach) , aportuj ą, ucz ą si ę shŜgć (przysiad z oparciem si ę palcami o śmanęj, id ą nc spacer z panem. 2. Kotki Dzieci na śladuj ą koci ęta, które biegn ą do misek (przed ka Ŝdym dzieckiem le Ŝy kr ąŜek) , buuiq si ę kulkami papieru ma piłeczkami, robi ą koci grzbiet, śpi ą zwini ęte u kł ębek. 3. Raki Wprowadza si ę tu chód tyłem. MoŜe to by ć np.przej ście tyłem pod rozci ągni ętym w poprzek sali sznurem, pod bramk ą lub pod r ękoma dwojga stoj ących obok siebie i trzymaj ących si ę za r ęce dzieci. 4. Przej ście przez tunel Dzieci przechodz ą przez tunel utworzony z ustawionych w rz ąd bramek lub stołków. 5. Pieski aportuj ą P r z yb o ry:Małe piłeczki dla połowy grupy. Przy go 1 owa ni e:Dzieci stoj ą parami obok siebie:jedno z piłeczs ąw r ęce jest gospodarzem, który uczy swego pieska aportoud ć (przynosi ć rzucony przedmiot) . Pieski obok gospodarzy-na czworakach. Zabawa:Gospodarze tocz ą piłk ę przed siebie, a pieski biegn ą za ni ą, zatrzymuj ą piłk ę w biegu i przynosz ą j ą z powrotem. Nast ępnie zmiana ról i zabaw ę powtarzamy od pocz ątku.

6. Psu ikotgPrzygotowanie:Pieski i kotki w dwóch szere gach rozsuni ętych szeroko, aby nawzajem sobie nie przeszkadzały. Odległo ść mi ędzy szeregami (mi ędzy psdmi i kotami) 4-5 kroków. Pieski i'kotki siedz ą na pi ętach, r ęce oparle na ziemi tu Ŝ przy kolanach, głowa na r ękach. Zabaw w Pieski i kotki śpi ą. Na sygpał budz ą si ę:psy prostuj ą przednie łapki i podnosz ąc je u gór ę-gło śnym szczekni ęciem budz ą koty. Koty ugciqgcjq w gór ę grzbiet, je Ŝą si ę. Potem psy i koty zamieniaj ą si ę miejscami. 1. Koty i mysz Na sali rysujemy lini ę przez cał ą szeroko ść, naprzeciw-mysi ą nork ę (obr ęcz lub koło) , w której siedzi myszka. Koty s ą wszystkie poza lini ą-met ą, lMgszku, zasłania oczy r ękami, wtedy koty biegn ą na czworakach, aby j ą złapa ć. Gdy myszka odsłania oczy, wszystkie koty zastygaj ą w bezruchu:wskazany przez mg-szk ę kot, który si ę poruszył, wraca na met ę. Początkowo myszk ą 229. jest nauczycielka i wtedy zb ędne s ą dłu Ŝsze wyja śnienia, jak ma zachow a ć si ę myszk ą. 6. Przejd ź przez okienko! Przy b o ry:Obr ęcze dla połowy grupy dzieci. Przygotowanie:Dzieci dobieraj ą si ę parami i staj ą lu źno na. sali. Jedno z pary w siadzie skrzy Ŝnym trzyma obur ącz obr ęcz ustawion ą na ziemi pionowo, drugie w przysiadzie podpartym przed obr ęcz ą (oiienkiem/. Zabawa:Na polecenie nauczycielki dzieci przechodz ą przez okienko, id ą na czworakach wokoło (za siedz ącym dzieckiem) i znów przechodz ą przez okienWo. Zabaw ę moŜna urozmaici ć i utrudni ć zast ępuj ąc przej ście przez oiienko-skokiem zaj ęczym. 5.2.4. Ćwiczenia i zabawy bie Ŝne W sposobie biegania 4-laików obserwuje si ę wi ększ ą swobod ę i przyrost szybko ści biegu. W dalszym ci ągu brak dzieciom wychylenia tułowia, współpracuj ących ruchów ramion. Dzieci biegaj ą na całych stopach, krótkimi krokami. 230. Zabawy i ćwiczenia bie Ŝne wp Ęwaj ą wszechstronmte na działanie układu wegetatywnego, głównie na układ kr ąŜenia i oddychania, a tak Ŝe wyrabiaj ą szybko ść oraz wytrzymało ść. W grupie 4-latków stosujemy:bieg w rozsypce:zmiany kierunku ruchu:bieg wahadłowy (tam i z powrotem) :zatrzymywanie si ę na sygnał, omijanie przedmiotów rozło Ŝonych na ziemi:bieg najkrótsz ą drog ą w wyznaczonym kierunku:bieg za tocz ącą si ę piłk ą lub rzuconym woreczkiem itd. Podczas zabaw w terenie stosujemy bieg w linii pros tej 30-50 m, bieg w ęŜykiem, bieg po łuku i po kole, np.w postaci obiegania wyzn aczonego chor ągiewkami placyku czy grupy dzieci ustawionej w du Ŝym kole. Przykłady zabaw:1. Zaprz ęgi Przy b o ry:Obr ęcze dla połowy grupy. Przygotowanie:Dzieci dobieraj ą si ę parami. KaŜda para otrzymuje obr ęcz. Jedno dziecko wchodzi w obr ęcz, zakłada j ą sobie pod pachy, jest konikiem, drugie chwyta za obr ęcz i stoj ąc z tyłu-pouozi.

*Q j. Z ab aw a:-Na polecenie nauczycielki zaprz ęgi ruszaj ą z miejscu, je ŜdŜę w ró Ŝnych kierunkach powoli i szybko, wymijaj ąc si ę zr ęcznie. Po krótkiej zabawie nast ępuje zmiana konia i uo Ŝnicg:zaprz ęgi powtarzaj ą bieg. Odmiana zabawy:P owo zenie kucykami Prz yb o ry:Sza rfy. Przy go to w anie:Dzieci dobieraj ą si ę trójkami. Dwoje z przodu, to kucyki. Podaj ą sobie, wewn ętrzne"r ęce, a w, zewn ętrznych"trzymaj ą lejce (szarfy) . Z tyłu staje uo Ŝnicc, chwyta lew ą r ęką za lejce, w prawej trzyma but (swoj ą szarf ę) . Z boku terenu zabawy wyznaczona jest stajni ą. Z a b a w a:Pojazdy je ŜdŜą w ró Ŝne strony, wymijaj ąc si ę. Wreszcie zm ęczone kucyki zje ŜdŜaj ą do stajni. Nast ępuje zmiana ról i zabawa trwa dalej. 2 Biegnij za popieran ą strzałq! P r z y b o ry:Strzały wykonane z kolorowego papier u. Z a ba wa:Nauczycielka rozdaje dzieciom strzały (ka Ŝeniu jedn ą) . KaŜde dziecko rzuca strzał ę przed siebie i begnie za ni ą. Nauczycielka podaje kolejno zadania:Kto dalej rzuci ? Kto pierwszy dogoni swoj ą strzał ę po rzucie? Kto wy Ŝej rzuci? Kto trafi strzał ą do wyznaczonego celu? Jeśli strzały s ą w czterech kolorach, mo Ŝna wprowadzi ć współzawodnictwo w grupacn, rpc Który kolor mil wi ęcej rzutów długich, celnych? 3. Dzieci i pszczole Przygotowanie:Wyznaczony Teren za bawy, z boku dom dla dzieci, pozostała cz ęść-to ł ąka. Zabawa:Dzieci biegaj ą swobodnie po ł ące, zbieraj ą kujmy, a gdy'usłysz ą brz ęczenie pszczoły (głosem na śladuje nauczycielka) , uciekaj ą do domu. Gdy pszczole ąrzeleei, wracaj ą na łcjl:g. 232. A. Myszki i kot Pr z yb o ry:Woreczki, klocki, pudełka od zapałek. Przygotowanie:Wyznaczona spi Ŝarnia, a w niej smakołyki (rozło Ŝone woreczki, klocki, pudełka od zapałek) . Naprzeciwko mysia nora, a z boku, na połowie drogi między spi Ŝarni ą a mysi ą nor ą-dom kota. Z ab awa:Kot śpi, a myszki cichutko biegn ą do spi Ŝarni po smdkołukii wracaj ą do norki. Kot budzi si ę, miauczy, strasz ąc w ten sposób myszki, które uciekaj ą do nory. (W grupach starszych kot mo Ŝe łapa ć uciekaj ące myszy) . 5. Poznaj swój kolorlPrzybory:Szarfy w 4 kolorach, 4 k r ąŜki w tych samych kolorach i małe chor ągiewki do dawania sygnałów. Przy go to w anie:Wyznaczenie 2 linii równoległych, w odst ępie kilku kroków od siebie:na jednej uło Ŝone kr ąŜki w.takiej odleXeBós. 233. gło ści, Ŝeby dzieci nie przeszkadzały sobie w czasie biegu, na drugiej linii, naprzeciwko miejsc wyznaczonych kr ąŜkami, staj ą dzieci, ustawione według kolorów szarf, w kolejkach (rz ędach) . Z a b a w a:Nauczycielka stoj ąc naprzeciwko dzieci, ale poza lini ą kr ąŜków, trzyma w r ęce chor ągiewk ę. Który kolor ona poka Ŝe, odpowiedni rz ąd biegnie do linii naprzeciwko, okr ąŜa swój kr ąŜek i wraca na rmejsce. Prowadz ąc zabaw ę ze starszymi grupami dzieci nauczycielka mio Ŝe równocze śnie pokaza ć 2 lub 3 kolory albo tak ą chor ągiewk ę, która nie ma odpowiednika w szarfach rozdanych dzieciom.

6. Kto pierucszg? Przygotowanie:Liniie narysowane w odległo ści 8-10 kroków jedna od drugiej. Na jednej z nich ustawione dzieci, twarzami zwrócon e do kierunku biegu (do drugiej linii) . Z a b a w a:Dzieci biegn ą na sygnał do drugiej linii i ustawiaj ą si ę jak poprzednio. Nauczycielka wymienia dzieci, które przekroczy ty p ierwsze met ę. Odmiana zabawy:P r z yb o ry:Woreczki, kr ąŜki lub pudełka. Przygotowanie:Jak poprzednio. Zabawa:Dzieci biegn ą do me Ę, aby poło Ŝyć na niej jaki ś przedmiot, np.woreczek, kr ąŜek, pudełko. Wygrywa to dziecko, które pierwsze wróciło na miejs ce i dobrze wykonało polecenie. 7. Pośpiesz si ę (Przyb o ry:Woreczki. Przy go 1 o w ani e:Dzieci ustawione w rozsypce, mi ejsce ka Ŝdego wyznaczone jest woreczkiem. Z abawa:Dzieci rozbiegaj ą si ę w ró Ŝnych kierunkach, a na hasło:Na miejsce?-staj ą jak najszybciej przy najbli Ŝszym woreczKlJ. Odmiana zabawy:Pocz ątek zabawy jak poprzednuo, ale gdy dzieci biegaj ą, nauczycielka zabiera jeden woreczek, tak Ŝe miejsc jest mniej ni Ŝ dzieci. Po sygnale oznajmiaj ącym powrót trzeba si ę po śpieszy ć z 234. zajmow aniem miejsc, bo kto si ę spó źni, dla tego zabraknie woreczka. 8. Obiegnij swoj ą par ę Przygotowanie:Dzieci staj ą lub siedz ą-skrzy Ŝnie w dwóch szeregach na przeciwległy eh liniach, w kilkumietro wym oddaleniu od siebie, kaŜde naprzeciw swojego partniera. Zabawa:Wywołane z szeregu dziecko (lub 2-3) obiega swego partnera siedz ącego po drugiej stronie i _szybko wraca z powrotem na miejsce. Po opanowaniu zabawy w opisanej wy Ŝej, uproszczonej formie, prowadz ąca wywołuje cały szereg, który biegnie jednocze ślll:. 5.2.5. Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i t oczenia Dzieci 4-letnie potrafi ą rzuca ć nisko lub wysoko, daleko lub blisko, ruchem z dołu lub rzutem zamachowym znad głowy. W rzutach z celowaniem-odległo ść nie powinuna by ć wi ększa ni Ŝ 1. 5 do 2 m. 9 Rjj. Rzucaj ąc na odległo ść, dzieci powinny przyj ąć postaw ę, w której aktywnie uczestniczy tułów wygi ęty w łuk, z odwodzeniem ramienia w gór ę w tył:nale Ŝy im tak ą postaw ę stale przyponniOBC. Dzieci 4-letnie z coraz wi ększym powodzeniem próbuj ą chwy. tania. Udaje si ę im chwyta ć nisko podrzucone przez siebie woreczki oraz dokład nie rzucon ą im przez osob ę dorosł ą du Ŝą, lekk ą piłk ę. Uczą si ę te Ŝ odbijania piłki obur ącz o ziemi ę (kozłowania) . Przy wykonywaniu rzutów na odległo ść i do celu zwracamy uwag ę na usprawnienie zarówno prawej, jak i lewej r ęki. Przykłady za-baw i ćwicze ń:1. Kto pieruszg przerzuci woreczek ad lini ę? Przy go to w ani e:Dzieci z woreczkami w r ękach ustawiaj ą si ę, w szeregu na linii. Przed nimi, w odległo ści 10-15 m wyrysowana jest druga, równoległa linia. Zabawa:Dzieci wykonuj ą rzuty:ka Ŝdy nast ępny rzut (oprócz pierwszego-z linii) wykonuje si ę z tego miejsca, gdzie spadł woreczek.

-Rzuty wykonuj ą dzieci w małych grupach (6-8) wygrywa dziecko, któ re pierwsze przerzuciło swój woreczek poza lini ę. 2. Przerzucanie ponad sznurem Przy go 1 owa n i e:Zaba wa polega na przerzucaniu przyborów (woreczków, piłek, piłeczek lub kasztanów , szyszek, śnie Ŝek itp.) ponad rozwieszonym sznurem. Dzieci ustawiamy w szeregu, na linii, w odległo ści od 2 do około 5-6 m od rozwieszonego sznura. Odległo ść ró Ŝnicuje si ę w zale Ŝności od wysoko ści rozwieszonego sznura-pami ętaj ąc, Ŝe im sznur wy Ŝej, tym odległo ść musi by ć 1111118) SZB. Z abaw a:Dzieci wykonuj ą rzuty'z odległo ści 5-6 m:wykonywa ć mogą rzuty przez sznur rozci ągni ęty na wysoko ści 30-40 cm. Gdy sznur rozci ągniemy na wysoko ści około 1, 5 m, dzieci przerzucaj ą z odległo ści około 2 m 3. Przerzucanie przez przeszkody Z a b a w a:Podobna d o opisanej powyŜej:posługujemy si ę w niej 236. tymi samymi przyborami. Przeszkod ą mogą by ć:dwie ustawione w poprzek, równoległe do siebie ław ki wspinalma, przeplotnia, piaskownica, dwa rozci ągni ęte sznury itp. 4. Celowanie do okienka Zabawa:Okienko, do którego cel ować b ędą dzieci, stanowi ć miog ą rozci ągni ęte w poprzek równolegle jeden nad drugim sznury (np .jeden na wysoko ści pasa, drugi na wysoko ści wyci ągni ętej w g ćr ę r ęki dziecka) , na których zawieszone s ą obr ęcze, tarcze itp. Dzieci celuj ą do okienko z linii oddalonej około 1, 5-2 m. 5. Celowanie do kosza Pr z yb o ry:Kosz, piłeczki lub woreczki dla ka Ŝdego dziecka. Przy go 1 o w ani e:Dzieci ustawione w kole tak, ab y miały swobod ęruchów. Zabawa:Dzieci celuj ą do kosza. Gdy wszystkie piłki s ą wystrzelone, rozsypuje si ę piłeczki powtórnie. KaŜde dziecko podnosi piłeczk ę, wraca na swoje miejsce i znów stara si ę trafi ć do kosza. Rzuty nale Ŝy wykonywa ć praw ą i lew ą r ęką. 6. Celowanie do piłki Przyb o ry:Du Ŝa piłka i po jednym woreczku dla ka Ŝdego dziecKBZ a b a w a:Dzieci ustawione w lu źnym kole, aby nie przeszkadzały sobie w czasie rzutów. Na środku koła piłka umieszczona w małej obr ęczy. Dzieci kolejno rzucaj ą do piłki staraj ąc si ę wytr ąci ć'j ą z obr ęczy. Komu si ę to uda, biegnie do piłki i przynosi j ą na 1018) SCC. i. Któr ą grup ą utoczy wi ęcej piłek do brmtki? Pr z y b o ry:Małe piłki (dla ka Ŝdego dziecka jedna) , chor ągiewki, bramki. Przygotowanie:Ustawienie 3-4 bramek. I (aprzeciwko, odległo ści 5-6 kroków, linia rzutów, przy której staj ą dzieci w tylu kolejkach, ile jest bramek. KaŜde dziecko otrzymuje piłk ę. Z ab awa:Dzieci tocz ą kolejno piłki po ziemi do bramki. KaŜde dziecko po rzucie piłki idzie za ni ą, podnosi i staje na ko ńcu swojej kolejki. Za trafny rzut do bramki grupa otrzymuje chor ągiew 237. k ę. Po serii rzutów oblicza si ę, która grupa ma najwi ęcej chor ągiewek. Rzuty nale Ŝy ćwiczy ć lew ą i praw ą r ęką. 8. Przynie ś obr ęcz! Przyg o 1 o w ani e:Dzieci w gromadce obok nauczyci elki, która ma przy sobie 3 ee 4 obr ęcze.

Z a b a w a:Nauczycielka toczy obr ęcz przed sob ą wywołuj ąc równocze śnie dziecko, które mia przynie ść obr ęcz. Wywołane biegnie za obr ęcz ą i przynosi j ą prowadz ącej. 9. Toczenie obr ęczy Pr z yg o 1 o w a n i e:Koło szeroko rozstawion e. W środku nauczycielka z obr ęcz ą. Z ab awa:Nauczycielka toczy obr ęcz ze środka koła do ka Ŝdego dziecka po kolei i przyjmuje j ą z powrotem. Odlego ść pocz ątkowo mała-trzy kroki. Po opanowaniu przez dzieci umiej ętno ści przytrzymania i pchni ęcia obr ęczy zwi ększamy odległo ść. 238. 5.2.6. Ćwiczenia i zabawy z elementami wst ępowania Celem tych ćwicze ń i zabaw jest nauczenie prawidłowego chwytu szczebl a (chwyt zamkni ęty, kciuk pod spodemi) i ruchów naprzemuanstronnych przy wst ępowaniu, wspinaniu i zst ępowaniu z przyrz ądów, poruszaniu si ę na przyrz ądach, nauczenia dzieci wspinania na drabinki, kraty, przeplotnie, w spinalnie w ró Ŝnych kierunkach (w gór ę, w bok, w dół) , przechodzenia i przewijania si ę przez otwory, przedostawania si ę z jednego przyrz ądu na drugi z przekroczeniem pustej przestrzeni:próbujemy przytrzymywania si ę szczebla jedn ą r ęką (łatwa forma półzwisu) . Przykłady ćwicze ń:Juk to robimy? Stoj ąc na jednym z najni Ŝszych szczebli przyrz ądu na śladowanie:zrguanic owoców z drzewu, malowania ściany, zawieszenia firanek, zawieszania ozdób chtom koug eh, otuierama lub mycie okien, zdejmowania z półki toua róu, zcbaauek. U w aga:Uwzgl ędniamy przy tych ruchach prac ę praw ej i lewej r ęki. Przykłady zabaw:I. WędrnckaZabawa:Dzieci stoj ąc przed drabinkami te ędnjq r ękami w gór ę i w dół kolejno chwytaj ąc szczeble od najni Ŝszego do wysoko ści głowy. 2. Huśtawka Z a b aw a:Z pozycji stoj ącej na drugim szczeblu chwyt za szczebel na wysoko ści barków, przysiad i prostowanie nóg do słania óma przemian) . 3. Zielon ą Ŝabk ą na drzewie Z a b a w a:Z pozycji stoj ącej na drugim szczeblu chwyt na wysoko ści barków, przysiad (kolana rozchyla ć na zewn ątrz) i powrót do słania. 239. A. Muchy łuz ą po ściahieZ ab aw a:Stoj ąc na pierwszymi szczeblu drabinki przesun ąć si ę bokiem na wy Ŝszy szczebel s ąsiedniej drabinki i zej ść. 5. Dzi ęcioł Z ab aw a:Stanie na drugim, trzecim szczeblu, chwyt jedn ą r ęką na wysoko ści barków, drug ą stukanie o szczeble z wymawianiem:Pak, pw, pal. Przesuni ęcie si ę o szczebel wy Ŝej i zmiana r ąk. Po doj ściu do szóstego szczebla powoli zej ść na dół. 6. Małe nied ŜuiddkiPrzy go 1 owa ni e:Ł, awka zaczepiona sko śnie jednym ko ńcem o drugi, trzeci szczebel drabinki. Dzieci ustawione w kolejce. Z a b a w a:Mied Ŝuiadki wchodz ą pa czworakach na ławk ę, id ą po niej do góry, chwytaj ą za szczebel drabinki i schodz ą powoli na dół. 1. Po schodach Pomoce:Schodki z por ęczami i miał ą platform ą, schodki zje ŜdŜalni. 240. Z abawa:Dzieci (misie/pocz ątkowo wchodz ą na gór ę pomagaj ąc sobie r ękami, nast ępnie schodz ą, trzymaj ąc si ę por ęczy.

Próbuj ą równie Ŝ schodzi ć tyłem:opuszczaj ą nog ę w dół i przytrzymuj ą si ę r ękami o'wy Ŝszy stopie ń. 6. Przedosta ń si ę nd drug ą stron ę! Porno ce:'2 stoliki ustawione na jednej linii w ods t ępach przy-najmniej I m (stoliki stoj ą w środku sali) . Przy go 1 o w ani e:Dzieci podzielone na dwie grupy , ustawione na wprost siebie po obydwu stronach stolików, w odległo ści 3, kroków. Z a b a w a:Na polecenie nauczycielki jedna grupa przechodzi kolejno gór ą przez stolik, a druga (na czworak ąch) -dołem. Przy wchodzeniu gór ą nale Ŝy poleci ć-dzieciom oprze ć si ę r ękami i kolanami na stoliku, usi ąść na nim i zsuwaj ąc nogi w dół si ęgnąć stopami podłogi z-drugiej strony, a nast ępnie ostro Ŝnie zej ść. Powtarzaj ąc zabaw ę zmieniamy role. 5.2. 7. Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku Dzieci 4-letnie wykonuj ą serie łatwych podskoków w sposób płynny. 16-Wychowanie fizyczne. 241. Zaczynaj ą je wykonywa ć samorzutnie i niejako bezwiednie, np.w czasie chod u lub biegu. Celem tych zabaw jest przede wszystkim usprawnienie wykonywania łatwych form podskoków, przeskoków, zeskoków w gł ąb oraz doskonalenie umiej ętno ści odbicia i poprawnego l ądowania. Formy zada ń:wskakiwanie i wyskakiwanie z koła, obr ęczy (zawsze w przód) :podskoki rozkroczne (p 3 cg Ę i wykroczne w miejscu:podskoki odbijaj ące (galop, khs) , noga pozostaj ąca z tyłu wykonuje silne odepchni ęcia:podskoki dostawne, tj.cud (nó Ŝka goni nó Ŝkę) ---w przód i w bok. W terenie przeskoki przez kopce, le Ŝące na ziemi gał ązki itp., zeskoki w gł ąb (z podwyŜszenia) zako ńczone przysiadem podpartym:próby wykonywania skoku w dal i wzwyŜ ponad niskimi (10-15 em) przeszkodami:podskoki na jednej nodze w miejscu i w przód (po 3-4 podskokach pami ęta ć o zmianie nogikskoki z podparciem- Ŝabie i zaj ęcze w uproszczonej, zabawowej formie. Przykłady zabaw:) . Szkoła jazdy konnej Z ab awa:Zabawa ta polega na wy uczeniu dzieci ró Ŝnych form biegu i podskoków. Naśladuje si ę:bieg truchciiaem-tj.powoli, z niewysokim unoszenie m stóp, gmop koński, w któłrym nast ępuje kolejne odbijanie si ę jedn ą i drug ą nog ą, przy czym noga pozostaj ąca z tyłu wykonuje silne odepchni ęcie, kłus konika-bieg z unoszeniem kolan. 2. śuj ące au ogrodzie Przy go 1 ow ani e:W odległo ści kilku kroków od ściany rysujemy lini ę, która odgranicza norki zaj ęcze od ogrodu. W ogrodzie z. 242. boku zaznaczamy altan ę, w której nocuje ogrodnik z psenn (ogrodniaemjest nauczyciellka, piesciem jedno z dzieci) . Z ab aw a:Ogrodnik i jego piesek śpi ą. Zaj ączki wydostaj ą si ę ze swoich norek:skokami zaj ęczymi pod ąŜaj ą do ogrodu. Gdy znajd ą si ę ju Ŝ na terenie ogrodu, mog ą biega ć swobodnie (ju Ŝ nie scokumizaj ęczymi) . Najpierw budzi si ę ze snu piesek i szczekaniem daje zna ć ogrodnikoui, Ŝe uc sądzie s ą zaj ące. Ogrodnik uupłdscai goni uciekaj ące zaj ączki w obr ębie ogrodu. Do swoich noreb zaj ączki przedostaj ą si ę skokami zaj ęczymi. 3.

Konie bior ą przeszkod ę Przygotowanie:Uło Ŝone z linek lub narysowane dwie równo ległe linie stanowi ą róu. Z boku terenu zabawy wyznaczona staj ni ą dla koni. Z ab a wa:Konie wybiegaj ą ze staju, biegn ą szybkim khsem do przeszkody i przeskoczywszy j ą, biegn ą dalej, nast ępnie z wolna przechodz ą do truchcika (wolnego biegu) , wreszcie id ę st ępą (krok z podnoszeniem kolan) . Powtarzaj ą kilka razy pokonywanie przeszkody, a na sygnał wra caj ą do stajni. OĄQ. Odmiana zabawy 0) Przygotowanie:Linka uwieziona je dnym ko ńcem 15 cm nad ziemi ą:drugi koniec trzyma nauczycielka w r ęku tak, aby linka zwisała lu źno i nie była mocno napr ęŜona. Z a b a w a:Konie biegn ą pojedynczo, jeden za drugim, bior ą przeszkod ę (skacz ą przez link ę) , biegn ą dalej w ró Ŝnym rytmie (truchcik, kłus, st ępą) . Odmiana zabawy (UkPrzygotowanie:'Uło Ŝony z klocków murek o wyskoko ści 10-15 cm, długo ści I m. Takich murków mo Ŝe by ć 14. Z ab aw a:Dzieci ustawiaj ą si ę w kolejce przed murkiem i w biegu przeskakuj ą ponad przeszkod ą. Potem wracaj ą na miejsce i powtarzaj ą zabaw ę. Kto zburzy murek, musi go napranie. A. Po drobince Przyb o ry:Skakanki lub szarfy. Pr z y g o 1 o w a n i e:Dzieci wraz z prowadz ącą układaj ą drabink ę o kilku szczeblach (7-8) w odległo ści małego kroku szczebel od szczebla. Z a b a w a:Dzieci staj ą przed drabink ą na zł ączonych nogach. Rasygnał kolejno przeskakuj ą obunó Ŝ szczeble drabinki tak, Ŝeby jej nie zepsu ć. Kto zaczepił nog ą i popsuł drabink ę, poprawia j ą i przechodzi mi ędzy szczeblami zwykłym krokiem na palcach. 5. Poj ąc skacze Przygotowanie:Dzieci staj ą w rozsypce, daleko jedno od drugiego. Z ab aw a:Dzieci, wykonuj ą podskoki rozkroczna-zwarte, zgodnie z ruchami r ęki prowadz ącej. Dzieci s ą pajacami, nauczycielka trzyma sznurek. W chwili poci ągania sznurka w dół pajace wykonuj ą rozkrok, przy podniesieniu r ęki w gór ę-zeskok. Pajace skacz ą cicho. 5.3. Przykłady ćwicze ń i zabaw dla dzieci 5-letnich W zaj ęciach ruchowych charakterystyczne dla tego wieku po wi ń'no by ć wprowadzenie bardziej zło Ŝonych zada ń-tzw.kombinacji ruchowych-w postaci ł ączenia np.:biegu (rozbiegu) ze skokiem, chodu z rzutem, rzutu z chwy tem, chodu równowa Ŝnego po ławeczce z przekroczeniem przyborów, pochylaniem si ę lub przepełzaniem pod przeszkod ą. Trudno ść zada ń zwi ększ ąmy przez wprowadzenie urozmaiconych torów przeszkód wymagaj ących ró Ŝnorodnego przystosowania si ę ruchowego. 5.3.1. Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porz ądkowe Celem ich jest wyrabianie orientacji w terenie, w c zasie spacerów i wycieczek, reagowanie na ró Ŝne znaki i sygnały umowne, szybkie i sprawne zmiany miejsc. DąŜymy te Ŝ do usprawnienia przyswojonych ju Ŝ form zbiórek i ustawie ń, a mianowicie:w rz ędzie (kolejka) :dwurz ędzie (parami) :w rozsypce:w gromadce:w szeregu (płotek/-zazwyczaj na linii z chwytem r ąk lub bez trzymania si ę za

r ęce:w kole-twarz ą do środka lub na obwodzie bokiem do środka koła:w dwóch rz ędach z zachowaniem odst ępów (uliczkqy. Wreszcie celem jest wyuczanie nowych form:w kilku k ołach i w kołach współ środkowych. Przykłady zabaw:1. Wieuiórka u dziupli Przygotowanie:Dzieci dobieraj ą si ę trójkami, dwoje z nich stoj ąc naprzeciw siebie, chwytem r ąk tworz ą dziupl ę:trzecie staje w środku-jest ono wiewiórk ą. Jedna uieuiórkc w grupie nie ma dziupli. Z ab aw a:W czasie miarowego uderzania w b ębenek uieuiórkiwybiegaj ą z dziupli i poruszaj ą si ę swobodnie, omijaj ąc stoj ące pary. Mocniejszy akcent, po którym nast ępuje przerwanie wybijania rytmu, jest znakiem, Ŝe wiewiórki musz ą si ę skry ć do najbli Ŝszej dziupli. Po kilkakrotnym powtórzeniu trzeba pami ęta ć o zmianie ról, by wszystkie dzieci były kolejno uieuiórkami. 245. Uwaga:Mo Ŝna wieuiórki oznaczy ć szarfami:przy zmianie ról przekazuj ą one szarfy innej grupie. Dziapl ę moŜe stanowi ć obr ęcz trzymana przez poszczególne pary. 2. Marmurki-pos ągi Zabawa:Marsz i bieg w ró Ŝnych kierunkach. Na zapowied ź nauczycielki:Marmurki (-dzieci zatrzymuj ą si ę natychmiast i staj ą prosto. 3. Figurka Pr z y go 1 o w ani e:Dzieci biegaj ą i maszeruj ą w dowolnych kierunkach. Z ab aw a:Na hasło:Figurk ą'-zatrzymuj ą si ę i przyjmuj ą dowoln ą pozycj ę, jak kto potrafi najładniej. Nauczycielka wymienia imiona tych dzieci, które zro biły lo najlepiej (s ą ładnymi figurka-. mi) 246. 4. Znajd ź sobie par ę! Przyb o ry:Szarfy w dwu kolorach-czerwone i zielone . Przygo towanie:Dzieci podzielone na dwie grupy otrz ymuj ą szarfy w dwu kolorach. Z a b aw a:Dzieci rozbiegaj ą si ę na sygnał w dowolnych kierunkach, a na polecenie dobieraj ą si ę parami, według zasady zapo*iedzianejprzez prowadz ącą, aby:obydwa kolory szarf znalazły si ę w parze, jednakowe kolory szarf znalazły si ę w parze. Która para pierwsza podała sobie r ęce, ta prowadzi korowód dokoła sali. Odmiana zabawy:Czerwone dobieraj ą sobie pary w swoim kolorze-zje (one-w swoim. Jeden kolor tworzy mostek, podaj ąc sobie r ęce wzniesione w gór ę, drugi kolor przechodzi pod mostkiem. Nast ępuje zmiana ról i cało ść zabawy powtarzany od pocz ątku. 5 Znajd ź swój znakłPomoce:Kolorowe znaczki (koła, trójk ąty itp. ) Przygotowanie:Dzieci otrzymuj ą dwa rodzaje znaczków, np.koła i trójk ąty (znaczki umocowane na tasiemce dzieci zawieszaj ąnaszyi) . *Zabawa:Dzieci biegaj ą swobodnie. Na hasło:. Sraj?-zatrzymuj ą si ę na miejscu. Nauczycielka poleca odwróci ć si ę tyłem do niej i zapowiada:Biegiem do mnie'-podnosz ąc jednocze śnie r ęce w bok z takimi znaczkami, jakie dzieci maj ą na sobie. Dzieci odwracaj ą si ę i biegn ą w stron ę prowadz ącej. KaŜde staje w kolejce przed swoim znaczkiem. Która grupa ustawi si ę sprawniej i lepiej-wygrywa (zostaje wyró Ŝniona oklaskami) . 247.

6. Paj ąk i michy Przyg ot ow anie:Nauczycielka obja śnia, Ŝe paj ąk poluje tylko na Ŝgane muchy. Z a b a w a:Dzieci w rozsypce biegaj ą z brz ęczeniem, bzykaniem w ró Ŝnych kierunkach, a na hasło:Bujak idzie?-zastygaj ą nagle w bezruchu. Paj ąk ugchodzi nc łowy obserwuj ąc bacznie, obchodzi muchy, a je śli która ś drgnie, zabiera j ą do swojej sieci (pod ścidn ęy 7. Przej ście przez ulic ę Przy go 1 o w ani e:Wyznaczenie szerokiej jezdni i równoległych do niej chodnikóu dla pieszych. Na jezdni, po prawej stronie, ustawiaj ą si ę samochody, motory, rowery. I (a środku jezdni podwy Ŝszenie dla milijama. Na chomiku-przechodnie (pierwszym milicjantem jest nauczycielka) . Z ab aw a:Na znak zielon ą chor ągiewk ą pojazdy ruszaj ą praw ą stron ą jezdni. Ra podniesienie czerwonej-zatrzymuj ą si ę natychmiast i wtedy przechodnie mog ą przej ść środkiem jezdni na drug ą stron ę ulicy. W czasie zabawy kilkakrotnie zmieniamy sygnały. 8. Co schowano? Przygotowanie:Dzieci siedz ą w kole w siadzie kl ęcznym, nauczycielka układa na środku przygotowane uprzednio przedmioty (klocek, li ść, kasztan, guzik itp. ) Z ab aw a:Dzieci kład ą r ęce na ziemi i czoło opieraj ą o dłonie. W tym czasie nauczycielka chowa jeden z przedmiotów i woła:Ju Ŝ? dzieci podnosz ą głowy i zgaduj ą, czego brakuje. 9. Kto umie słucha ć? Przy b o ry:Jedna'piłeczka dla ka Ŝdego dziecka. Przygotowani e:Rozdanie dzieciom piłeczek. Z abawa:Dzieci biegaj ą swobodnie i bawi ą si ę piłeczkami. Na sygnał podany przez prowadz ącą zatrzymuj ą si ę. Jeśli któremu ś wymkn ęła si ę piłka z r ęki, zostawia j ą na ziemi, a Ŝ drugi sygnał pozwoli mu na ruch. Wtedy biegnie do piłki i bawi si ę ni ą do chwili usłyszenia nowego sygnału na zatrzymanie ruchu. 248. W Komu trzeba si ę ukłoni ć? Z ab awa:Dzieci siedz ą w półkolu. Jedno wychodzi z sali, pozo stałe umawiaj ą si ę, komu ma si ę ukłoni ć to, które wyszło. Przy wołane dziecko wchodzi a pozostałe rytmicznie klaszcz ą-cichutko, gdy szukaj ący jest daleko od wyznaczonego dziecka, za ś gło śno, gdy si ę do niego zbli Ŝa. li Kto ci ę nota? Przygotowanie:Dzieci siedz ą w rozsypce na ziemi. Kilka kroków przed nimi, tyłem do nich, stoi wyznac zone dziecko. Zabawa:Wskazane przez nauczycielk ę dziecko z siedz ących woła:Dzie ń dobry? (lub jakikolwiek inny wyraz) . Dziecko stoj ące przed grup ą, nie odwracaj ąc si ę, wymienia imi ę wołaj ącego. Jeśli nie udało si ę mu rozpozna ć głosu, odwraca si ę i próbuje jeszcze raz odgadn ąć, kto je wywołał. Gdy rozpozna, na jego miejsce staje inne dziecko. 5.3.2. Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi MoŜliwo ści dzieci w zakresie utrzymywania równowagi, w tym wieku wyra źnie si ę podnosz ą dzi ęki lepszej koordynacji systemu nerwowego i post ępuj ącemu dojrzewaniu odpowiednich o środków kory mózgowej. Dzieci 5-letnie mog ą na ogół długo (nawet kilkana ście sekund) i pewnie utrzyma ć si ę na jednej nodze i ł ączy ć chód równowa Ŝny po ławeczce np.z przekroczeniem

przyborów, posuwaniem ich stop ą, schylaniem si ę pod trzyman ą przez nauczycielk ę lask ą itp. Wprowadzamy tak Ŝe wst ępowanie i zst ępowanie po sko śnie ustawionych ławeczkach (wys, 60-80 cm) Qelem ćwicze ń równowa Ŝnych jest dalsze wyrabianie poczucia równowagi w słaniu, w ruchu, na zaw ęŜonych i podwy Ŝszonych powierzchniach. Przykłady ćwicze ń w formie zabawowej i zadalllOWBj. W słaniu na jednej nodze:oparcie stopy o kolano nog i postawnej, chwyt r ęką za stop ę z tyłu, rysowanie woln ą nog ą kółka, kresek, krzy Ŝyków itp., dotkni ęcie czołem kolana, utrzymanie woreZ-49. czka na zgi ętym kolanie, przekładanie woreczka pod kolanem z'r ęki do r ęki, rozpryskiwanie wody stop ą. Chód we wspi ęciu:Pani u szpilkach. Po gor ącym piaski. ĆZatrzymywanie si ę we wspi ęciu-po biegu, po obrocie do- Ęokol ą. Chód z zamkni ętymi oczami, -w przód, w tył. Chód i bieg w tył-drobnymi kroczkami, długimi kroka llll. Przej ście w przód i w tył po liniach kr ętych:zygzakach, spiralach. Chód mierniczy:Zmierz skdkeitk ę-przej ście wzdłu Ŝ rozci ągni ętej na ziemi skakanki (w przód, w tył) -dzieci licz ą ka Ŝde postawienie stopy. , rillM. Przej ście po ławeczce z dodatkowymi zadaniami, np.z worec zkiem na głowie, z przekraczaniem kilku rozło Ŝonych woreczków (przeszkoda niska) , z przekraczaniem kilku kr ąŜków (prze-szkoda szeroka) , z przekraczaniem piłki lekarskiej o masie I kg lub kilku pionowo ustawiony ch klocków (przeszkoda wysoka) , z 250. pochyleniem si ę pod trzyman ą przez prowadz ącą lask ą lub powieszon ą link ą, z przej ściem przez obr ęcz ustawion ą pionowo i poziomo, z przekładaniem z jednej strony na drug ą le Ŝących na ziemi 2-4 woreczków, z podrzucaniem woreczk a lub szarfy, piłki itp. Przej ście Po zepsutym mo ście-z jednej ławeczki na drug ą z przekroczeniem pustej przestrzeni, próby przej ścia po listwie odwróconej ławeczki, wchodzenie i schodzenie po sko śnie ustawionej ławeczce (wys, 50-80 cm) w pozycji wyprostowanej i na czworakach (tylko pod gór ę) . Przykłady zabaw:1. Omiń pokrzywy P r z yb o ry:Klocki, które mo Ŝna ustawi ć pionowo. Przyg oto w ani e:Dwie linie równoległe w odległo ści 3 m jedna od drugiej. Między nimipo środku ustawione klocki w linii prostej w odst ępach ok, 1.5 m. Dzieci ustawione grupami po 4-5 przed ka Ŝdą parti ą klocków. Z a baw a:Przebiega ć mi ędzy klockami tak, Ŝeby si ę nie sparzy ć 351. nie dotkn ąć klocka. Dzieci biegn ą na palcach w ęŜykiem mi ędzy klockami omijaj ąc je raz z jednej, raz z drugiej strony. Odmiana zabawy:Ustawienie takie sarno, jak wy Ŝej. Przej ście w linii prostej z przekroczeniem klocków tak, a by ich nie dotk ąć. 2. Marsz'z przeszkodami-Przyb ary:Materiał do układani a przeszkód:linka, skakanka pudełka, kr ąŜki, kółka od sersa. Przygotowanie:Dzieci układaj ą wg polecenia nauczycielki ró Ŝnego rodzaju przeszkody:linka uwi ązana na wysoko ści 30-40 cm nad ziemi ą, małe obr ęcze poukładane w ró Ŝnych odst ępach, murek uło Ŝony z pudełek, kału Ŝe ze skakanek, rozło Ŝone woreczki, klocki w ró Ŝnych odst ępach. Z abawa:Dzieci, ustawane w rz ędzie, id ą za nauczycielk ą, pokonuj ą napotykane po drodze przeszkody:przekraczaj ą link ę tak, aby jej-nie dotkn ąć, przechodz ą przez obr ęcz, przekraczaj ą mu-rek, omijaj ą kału Ŝe itd. Kto nie spełnił dobrze zadania, biegnie na koniec r zędu, Ŝeby powtórzy ć jeszcze raz ćwiczenie.. 252.

5.3.3. Ćwiczenia i zabawy z elementami czworakowania Dzieci 5-letnie poruszaj ą si ę na czworakach sprawnie i szybko, zarówno w przód, jak i w tył, w podporze przodem, w pozycji odwrotne j, tj.w podporze tyłem, w kierunku na wprost, ze zmianami kierunku oraz z omi janiem przeszkód. Stosuj ąc zabawy na czworakach wzmacniamy pas barkowy, sił ę ko ńczyn, mi ęśni brzucha i prostowników grzbietu, wyrabiamy u dzieci zwinno ść. Najcz ęściej wyst ępuj ącymi formami ruchu s ą nast ępuj ące CWICZTIB. zabawy na czworakach z na śladowaniem ruchów zwierz ąt:kotków, piesków, misiów, kreton lit tunelach, mgszg u norkach, lisóu, jaszcz urek, roków:przej ście na czworakach w formie zadaniowej-pod bramkami, pod ni sko rozwieszonymi linkami, przez okienka utworzone z ustawionych pionowo obr ęczy:chód na czworakach w pozcji odwrotnej, tj.w podporze tyłem:ten sposób po ruszania si ę w przód lub w tył nazywa si ę chodem paj ąka. chód w podporze na trzech ko ńczynach-tj.na r ękach i jednej nodze-druga noga pozostaje wyci ągni ęta w tył: ćwiczenie nazywa si ę kulany lisek (mo Ŝna je wykonywa ć na ziemi i na ławeczce) . Przykłady zabaw:1. Pieski przechodz ą przez płotek Przy go 1 owa n i e:Dzieci podzielone na dwie grupy. Jedna tworzy płotek w szeregu z chwytem r ąk tak, aby mi ędzy Ŝerdziami płotka były odst ępy. Naprzeciwko, w odległo ści pi ęciu kroków, pieski na czworakach (nale Ŝy zapami ęta ć swoj ą par ę) . Z a b a w a:Pieski na czworakach biegn ą do płotka i ka Ŝdy omija swoj ą Ŝerd ź, obiega dziecko stoj ące przed nim z prawej strony i drugim otuorem u ą (ocie wraca na swoje miejsce. To samo powtarza druga grupa. 253. 354. 354-f ć J. 2. Pieski ucz ą si ę słut ŜgćPrzy b o ry:Skakanki lub szarfy dla połowy grupy. Przygotowanie:Dzieci ustawione parami obok siebie, jedno ma zało Ŝoną pod pachy szarf ę, która imituje smycz. Z, abaw w. Gospodarz trzyma piesk ą na smyczy i uczy go słu Ŝyć ramiona (przednie łcpg) ugi ęte, dłonie lu źno zwieszone w dół, plecy proste. To samo powtarza druga grupa po zmianie ról. 3. Myszki u norze Przy go 1 o w anie:Połowa dzieci two rzy koło w siadzie skrzy Ŝnym, trzymaj ąc si ę za r ęce. W środku koła siada druga połowa dzieci, ka Ŝde przodem zwrócone do swojego partnera. Z ab awa:Myszki wygl ądaj ą z okienWd z prawej strony, po czym na czworakach k aŜda obiega swojego partnera z lewej strony i wraca do k oła-do nory. Odmiana zabawy:Mgszb wybiegaj ą-ka Ŝdą najbli Ŝsz ą dla siebie dziurbg z prawej strony, obiegaj ą zewn ątrz całe koło i t ą sann ą dziurk ą wracaj ą do środka. Która mgszb dobiegnie pierwsza do nory? 4. Krety Przyg o 1 o w anie:Połowa dzieci stoi w parac h trzymaj ąc si ę za r ęce, pozostałe w kolejce przed krecim cho**i*ient. Z a b aw a:Na sygnał pierwsze dziecko z kolejki bi egnie na czworakach pod podanymi r ękami, aby nie zburzy ć kreciego chodnii:d (nie dotkn ąć Ŝadnego ze stoj ących) .

Gdy grupa kreton przebiegnie chodnikiem 2-3 razy, w tedy nast ępuje zmiana ról i powtórzenie zabawy od pocz ątku. Dla grupy sprawnej mo Ŝna wprowadzi ć współzawodnictwo-ug ścigi kreton. Wtedy s ą dwa lub trzy chodniki i tyle Ŝ grup kreton. 255. 5. Kulacg lisek Przygotowanie:Dzieci w przysiadzie pod partym czekaj ą z jedn ą nog ą wzniesion ą lekko w tył Zabaw*a:Dzieci (liski) id ą na czworakach, wspieraj ąc si ę na dłoniach i jednej nodze (posuwanie si ę do przodu zbli Ŝone jest do zaj ęczego skoku) . Po kilku ruchach dzieci siadaj ą skrzy Ŝnie i odpoczywaj ą, a nast ępnie przechodz ą do przysiadu podpartego podnosz ąc drug ą nog ę w tył i powtarzaj ą zabaw ę od pocz ątku. Utrudnieniem zabawy mo Ŝe by ć przytrzymywanie szarfy, woreczka wło Ŝonego pod kolano wzniesionej nogi. 6. Nied źwiedzie u klatce Przy b o ry:Szarfy w jednym kolorz e dla połowy grupy dzieci. Przygotowanie:Nlauczycielka dzieli dzieci na dwie g rupy. Pierwsza z nich otrzymuje szarfy i podaj ąc r ęce wi ąŜe koło-klatk ę dla nied Ŝuiedzi, , druga wchodzi do koła-to nied Ŝuiedzie. Z a b a w a:Wed Ŝuiedzie kr ąŜą po kvtce na czworakach i usiłuj ą si ę z niej wydosta ć. Po pewnym czasie nale Ŝy zmieni ć role i zabawa trwa dalej. Przy ka Ŝdej zmianie liczymy, ile nied Ŝuiedzi uciekło z I:łatki, a na zako ńczenie oceniamy, która grupa wykazała si ę najwi ększ ą zr ęczno ści ą. (Wed Ŝuiedzie przy wydostawaniu si ę z klatki nie mog ą u Ŝywać siłyJT. Wyścigi pieskóucPrzygotowanie:Dzieci tworz ą szergi (płotki) z chwytem r ąk (6-8 dzieci w szeregu) . Z a b a w a:Na sygnał pierwsze dzieci z szergów prz ybiegaj ą slalomem na czworakach pod r ękami, staraj ąc si ę biec w ęŜykiem i nie. tr ąci ć nikogo ze stoj ących. Po dobiegni ęciu do ko ńca dziecko staje w szeregu i podaje r ękę ostatniemu, tworz ąc w ten sposób nowe okien:o. Kiedy dzieci naucz ą si ę dokładnego czworakowa ni ą z omijaniem, mo Ŝna zastosowa ć wspózawodnictwo indywidualne, a pó źniej zespołowe. 256. 5.3.4. Ćwiczenia i zabawy bie Ŝne Dzieci zaczynaj ą biega ć coraz bardziej dynamicznie, szybko w sposób bardzi ej ekonomiczny i poprawny. Ruchy nacechowane s ą, harmoni ą, ekspresj ą a tak Ŝe d ąŜeniem do osi ągni ęcia jak najlepszego wyniku (chłopcy) . W zaj ęciach z dzie ćmi 5-letnimi stosujemy ju Ŝ gonitwy i po ścigi-pocz ątkowo pozorowane, pó źniej rzeczywiste, w których chodzi o zr ęczne uchylanie si ę od złapania, dogonienia i przegonienia, schwytanie inm ych dzieci itp. Oprócz zabaw bie Ŝnych, które nie zawsze pozwalaj ą rozwin ąć pełn ą szybko ść, nale Ŝy wprowadza ć tak Ŝe na zaj ęciach:przebieganie dłu Ŝszych odcinków do 100 a nawet 150 m, wy ścigi grupowe oraz parami, łatwe wy ścigi rz ędów (sztafety) lub szeregów, biegi wahadłowe. Celem i zadaniem zabaw i ćwicze ń bie Ŝnych jest wyrabianie swobody i szybko ści biegu, wytrzymało ści, doskonalenie orientacji i spostrzegawczo ści w biegu, zwrócenie uwagi na poprawno ść i skoordynowanie ruchów ramion i nóg. lPrzykłady zab ąw:1.

Samoloty Przygotowanie:Wyznaczamy 4 ungdrg i po roz daniu dzieciom 4 kolorów szarf (lub znaczków do zawieszania na, szyi z sylwe tkami kolorowych samolotów) kierujemy do nich ka Ŝdą z grup. Dzieci (samoloty) oczekuj ąc nd start siedz ą skrzy Ŝnie. Dopiero w chwili zapowiedzi kierounikd lotnisku (na uczycielki) np. :Czerwone samoloty przygotowa ć si ę do startu!-odpowiednia grupa przyjmuje jako pozycj ę wyj ściow ą le Ŝenie przodem z oparciem brody na dłoniach (samoloty na płycie lotniska) . Z a b a w a:Wywołane przez kierowniku lotnisku dzie ci na polecenie:Zapu ści ć motory?-przechodz ą do le Ŝenia przodem, unosz ą klatk ę piersiow ą i na śladuj ą głosem i r ękami zapuszczanie motoru oraz obracanie si ę śmigłu (dłonie wykonuj ą przed sob ą młynek) . Nast ępnie na zapowied ź:ztarł'-wyznaczona grupka rozpoczyna bieg z na śladowaniem lotu sdmolotóu. Nla zapowied ź:lgdoud ć, -dzieci ponownie przechodz ą do le Ŝenia przodem (sd. 17-Wychowanie fizyczne. 257. molotg l ąduj ą) , a nast ępnie wracaj ą do wyznaczonych hmgaróui siadaj ą skrzy Ŝnie. U w aga:Przebieg zabawy mo Ŝna urozmaica ć wprowadzaj ąc, oprócz startu i l ądowaniu samolotnu, jeszcze formowanie eskadry (klucz samolo tóu) oraz akrobecjepowietrzne (przechylenie skrzydeł, beczki, wira Ŝe) . 2. Koguty i kurki Przygotowanie:Wyznaczenie terenu zab awy, je śli odbywa si ę ona w ogrodzie. Z a b a w a:Kont (nauczycielka) i kurki (dzieci) sp aceruj ą po podwórzu, zbieraj ąc ziarenka. Kugw staje prosto, bije skrzydłami (macha r ękami) i pieje:KuburgWu'Na ten synał zbiegaj ą si ę do niego wszystkie karki, staj ą prosło, bij ą skrzydłami i wołaj ą Koko-ko?. Kopuł dalej spaceruje, a kurki nadal szybie ziarene k. Po chwili, na wołanie koguta, znowu do niego przybi egaj ą i bij ę skrzydłami. W czasie nawoływania kogut stara si ę znajdowa ć jak najdalej od kurek, aby miały one dłu Ŝsz ą drog ę do przebiegni ęcia. Nast ępnie, na sygnał, nast ępuje gonitwa:kogut stara si ę złapa ć kury, które uciekaj ą poza umówion ą met ę. 3. Zi ęby i kukułka Przybory:Szarfy, obr ęcze lub kółka od sersa. Przygotowanie:Ka Ŝda zi ębą mieszka w swoim gniazdku (obr ęczy, szarfie uło Ŝonej w kółeczko, kółku od sersa) , kukułka natomiast jest bez gniazdu. Z a b aw a:Na okrzyk nauczycielki:Zmie ń gniazdo?-wszystkie zi ęog wylatuj ą z gniazd i zajmuj ą sobie inne. Kvbłkd stara si ę w tym czasie zaj ąć cudze gniazdo. Zi ębą, która straciła swoje midzdo, zostaje kwkułkq. 4. Drzewu i li ście Pr z yb o ry:Szarfy dla połowy grupy dzieci (na jlepiej koloru zielonego) . P r zyg o 1 o w a nie:Dzieci dobieraj ą si ę parami:jedno otrzymuje szarf ę ijest zielonym li ściem) , drugie staje swobodnie na sali qestdrzew cn ą. Z ab aw a:Li ście swobodnie wiruj mi ędzy drzewami (dzieci biegaj ą) , co pewien czas li ście spudqR na ziemi ę (dzieci przysiada 258. j ą) . Na znak burzy-wielokrotne uderzenie w b ębenek-wiatr zgarnia li ście pod ścian ę (dzieci szybko, bez potr ącania, biegn ą pod ścian ę) , a drzeud bołgszq si ę w jedn ą i w drug ą stron ę (skłony tułowia w lewo i w prawo) . Dzieci (li ście) staj ą twarzami do ściany. W tym czasie inne dzieci (drzeuu) zmieniaj ą miejsca i staj ą tyłem do li ści. KaŜdy li ść musi jak najszybciej znale źć swoje drzeuo. Potem nast ępuje zmiania ról i zabaw ę powtarzamy od pocz ątku.

Ra zako ńczenie zabawy dzieci mog ą spacerowa ć po terenie i przez skłony w przód naśladowa ć zbieranie li ści i układanie ich w bukieciki. 5. Pułapka na mgszgPrzygotowanie:Połowa dzieci wi ąŜe koło, trzymaj ąc r ęce wzniesione tak, aby mo Ŝna było swobodnie przebiega ć. Pozostałe dzieci s ą mgszbcmi (dla sprawniejszej organizacji mo Ŝna ozntaczy ćje szarfami) . Z a b a w a:Myszki przebiegaj ą pod r ękami do koła i z powrotem. Niespodziewanie nauczycielka klaszcze w r ęce i mówi:Kłam Na ten sygnał pułapka si ę zdmgb, dzieci tworz ące koło przysiadaj ą opuszczaj ąc r ęce w dół. Myszki w środku koła s ą złapane przezpułcpb ę. Po chwili pułdpkd si ę otuierd, dzieci wstaj ą i podnosz ą r ęce, a mgsz*i znów przebiegaj ą. Odmiana zabawy 0) Powtarzamy 2-3 razy bieg dla ka Ŝdej grupy, obliczamy złdpmemyszki i ogłaszamy grup ę zwyci ęsk ą (wygrywa ten zespół, który złapał wi ęcej mgszgkOdmiana zabawy 0) Złapane za ka Ŝdym razem myszki powi ększaj ą pułapk ę. Gdy wszystkie myszki zostan ą złapane, nast ępuje zmiana ról. 6. Karuzela Przygotowanie:Nla środku sali uło Ŝona w du Ŝe koło linka z przywi ązanymi wst ąŜeczkami, rozmieszczonymi w odległo ści 0, 5 mjedna od drugiej. Dzieci stoj ą kołem w odległo ści 2-3 kroków od linki. Z a b a w a:Nauczycielka daje hasło:Kto szybciej?. Dzieci podbie 259. gaj ą do linki/karuzeli/. Kto usiadł (slan ął mi ędzy dwiema szarfami) , ten jedzie, na karuzeli. Kto nie zd ąŜył, nie znalazł miejsca, pojedzie nast ępnym razem. Nauczycielka podaje rytm (pocz ątkowo wolno) do marszu-karuzela rusz ą, pó źniej uderza w tamhurinocoraz szybciej-karuzela obraca si ę szybko (dzieci biegaj ą) . Nale Ŝy cz ęsto zmienia ć rytm i kierunek wirowania karuzeli. Zamiast marszu i begu mo Ŝna wykona ć cud w przód praw ą i lew ą 110 (8. Odmiana zabawy:Przygotowani e:Połowa dzieci z grupy wi ąŜe koło-tworzy kumacie, pozostałe za ś staj ą lewym bokiem do koła mi ędzy dwójk ą dzieci i kład ą lewe r ęce na zł ączone chwytem dłonie kolegów. Z a b a w a:Karuzela rusza (dzieci w kole posuwaj ą si ę cucłemnp, w prawo) . Dzieci, które jad ę nd karuzeli (s ą na obwodzie koła) -biegn ą. W czasie zabawy nale Ŝy cz ęsto zmienia ć tempo ruchu i kierunek oraz role. 1. Nied Ŝuied Ŝ i dzieci Przygotowani e:Wyznaczamy teren zabawy, d om dla dzieci i z boku-legowisko nied źwiedzic. Z ab awa:Dzieci biegn ą w stron ę legouiskd nied Ŝuiedzia, staj ą przed nim i mówią:Ten kudwtg nied Ŝuied Ŝ mieszku uc ciemnym borze, mg si ę go nie boimy, cho ć us złupd ć moŜe. Nied Ŝuied Ŝwybiega i łapie uciekaj ące dzieci w granicach terenu zabawy:u domu dzieci s ą bezpieczne. 8. Wyścig po piłk ę Przyb o ry:Du Ŝa piłka. Przygotowanie:Dzieci siedz ą w kole w takich odst ępach, Ŝeby mo Ŝna było swobodnie podawać piłk ę. Zabawa:Dzieci podaj ą piłk ę z r ąk do r ąk. Na hasło:'Stój ćmomentalnie zatrzymuj ą piłk ę. To dziecko, które trzyma piłk ę i nast ępne, które miało j ą otrzyma ć-wstaj ą, cofaj ą si ę o du Ŝy krok poza obwód koła, odwracaj ą do siebie plecami i na kla śni ęcie biegn ą dookoła. Kto pierwszy dobiegnie na miejsce, otrzymuje piłk ę i podaje j ą dalej. Po opanowaniu zabawy mo Ŝna wprawa 260. dzi ć dwie piłki:jedna podawana jest w prawo, druga w le wo. Bieg dookoła wykonuj ą te dzieci, u których spotkały si ę piłki. 9.

Kocank ą Przygotowanie:Rozsypka na wyznaczonej przestrzeni, dwóch berkóu (goncóuy wyró Ŝnionych odznakami, np.szarfami. Zabawa:Go ńeg chwytaj ą uciekaj ące dzieci. Kto przykucnie, tego chwyta ć nie wolno. Dzieci biegaj ą w ró Ŝnych kierunkach i chroni ą si ę przed złapaniem-kucni ęciem dopiero wtedy, gdy inaczej nie mog ą unikn ąć złapania. \O. Berek-stójka Przyb o ry:Jedna piłka. Przygotowanie:Dzieci w rozsypce na boisku lub w sal i. Jedno, wyznaczone na berka, otrzymuje piłk ę średniej wielko ści. Z a b aw a:Dzieci uciekaj ą od berku i zatrzymuj ą si ę wtedy, kiedy berek zawoła:Stój? Dzieci musz ą si ę zatrzyma ć natychmiast, zaraz po sygnale. Berek stara si ę trafi ć piłk ą dowolne dziecko. Kogo piłka dotknie, ten biegnie za ni ą, chwyta i staje si ę berkiem. Wszystkie dzieci uciekaj ą, a Ŝ usłysz ą nowe hasło na zatrzymanie si ę:Ntój? Jeśli berek nie trafi nikogo, wtedy zostaje nim po raz drugi. 5.3.5. Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, chwytu, celow ania i toczenia Dzieci potrafi ą rzuca ć ró Ŝnymi sposobami i we wszystkich kierunkach, tak obur ącz, jak i jednor ącz. Niektóre wykonuj ą rzut dynamicznie, do ść celnie i z wyczuciem, zwłaszcza chłopcy. Przy rzutach na odległo ść i do celu obserwuje si ę u wielu dzieci przyjmowanie pozycji wykrocznej lub ustawianie si ę bokiem do kierunku rzutu. Na ogół dobre jest wykonanie zamachu wraz z przechy leniem tułowia. Zwykle zamach przechodzi bezpo średnio w rzut, a tułów wraz z r ęką pod ąŜaj ą w kierunku rzutu. W chwytaniu nie robi ą dzieci du Ŝych post ępów. Uchwycenie małej, gumowej piłeczki w dalszym ci ągu sprawia dzieciom trudno ść. Umiej ętno ść chwytania jest trudnym zadaniem koordynaZól. cyjnym, wymagaj ącym du Ŝej zr ęczno ści i wprawy, któr ą dzieci najlepiej zdobywaj ą podczas samodzielnych zabaw. Na zaj ęciach zapoznajemy dzieci z ró Ŝnymi sposobami rzutów i chwytów, np.rzucanie w gór ę, odbijanie o ziemi ę, odbijanie o ścian ę poł ączone z chwytaniem, przerzucanie ponad rozwieszonym sznurem , wysokimi przeszkodami. Z czasem wprowadzamy urozmaicone zabawy z celowanie m i toczeniem. W zaj ęciach posługiwa ć si ę trzeba piłkami ró Ŝnej wielko ści:du Ŝymi, średnimi i małymi. Przykłady ćwicze ń:1. Rzuty i chwyty obur ącz woreczków lub du Ŝych i średnich piłek. 2. Próby ł ączenia rzutów i chwytów przyboru (piłki, woreczka) , wykonywanie nie tylko stoj ąc w miejscu, lecz równie Ŝ w ru-chu, tj.w czasie chodu lub biegu. 3. Wyuczenie odbijania piłki od ziemi z próbami chwyta nia. Próby chwytania po podrzuceniu piłki w gór ę i odbiciu jej o ziemi ę (z kozła) . 4. Rzuty i chwyty z odbiciem o ścian ę. 5. Doskonalenie rzutów praw ą i lew ą r ęką na odległo ść-ze zwróceniem uwagi na poprawno ść rzutu, dynamik ę zamachu. 6. Przerzucanie jednor ącz woreczków, piłeczek ponad sznurem (wysoko ść 120-150 cm i z takiej te Ŝ mniej wi ęcej odległo ści) . 7.

Celowanie do vstawionej pionowo np.obr ęczy, tarczy z otworem itp.praw ą i lew ą r ęką ze stopniowym zwi ększeniem odległo ści do 2-3, 5 m. 8. Rzuty do celu poziomego, np.:wrzucanie woreczków rz utem z dołu do pudełka, na koc, do wyrysowanego lub uło Ŝonego z klocków koła, do le Ŝącej na ziemi obr ęczy, do okienka utworzonego z dwóch linek rozci ągni ętych mi ędzy stojakami itp. 9. Toczenie piłek, obr ęczy, gumowych kółek praw ą i lew ą r ęką przed siebie, w wyznaczonym kierunku (np.po obwodzie koła) , z omij aniem przeszkód itp. 10. Toczenie piłek i piłeczek z zachowaniem dokładno ści ruchu, np.:wtaczanie do bramki, poza wyznaczon ą lini ę, do innego dziecka, mi ędzy dwoma rz ędami ustawionych klocków, zbijanie ustawionych przedmiot ów itp.262. Przykłady zabaw:1. Szkoła piłek Przy go 1 ow anie:Dzieci ustawiaj ą si ę w szeregu na wykre ślonej linii. Z tyłu za nimi rysuje si ę jeszcze dwie lub trzy linie. Zabawa:Z odległo ści do 1, 5 m nauczycielka rzuca kolejno do ka Ŝdego dziecka lekk ą piłk ę. KaŜde z dzieci, które piłk ę złapało, cofa si ę w tył na drug ą lini ę-tzn.przechodzi do drugiej klasy. Dzieci, którym nie udało si ę chwyci ć piłki za pierwszym razem, wykonuj ą prób ę powtórnie, po zako ńczeniu rzutów do wszystkich dzieci. Dalsze serie rzutów piłki do dzieci odbywaj ą si ę za ka Ŝdym razem ze zwi ększonej odległo ści. 2. Piłka w półkolu Z ab a w a:Zabawa ta, podobnie jak poprzednia, polega na chwytaniu piłki rzuconej do dzieci przez prowadz ącą. Dzieci stoj ą w półkolu, nauczycielka zaczyna od prawego skrzydł a. Dziecko, któremu nie udało si ę złapa ć piłki, przechodzi na lewe skrzydło półkola i tam ponawia prób ę, gdy przyjdzie na nie kolej. Nast ępna seria rzutów odbywa si ę z wi ększej odległo ści-prowadz ąca cofa si ę o krok. 3. Poczt ą Przyb o ry:Piłki du Ŝe. Przyg o 1 owa ni e:Dzieci dzieli si ę na dwie lub trzy grupy. KaŜdy zespół sformowany w dwurz ędzie lub dwuszeregu siedzi w pewnej odległo ści od siebie. Pierwsze dziecko z ka Ŝdego dwurz ędu lub z dwuszeregu trzyma w r ękach piłk ę, która w _zabawie jest paczk ą pocztow ą. Z ab a w a:Ra sygnał zespoły rozpoczynaj ą toczenie piłki po ziemi zygzakiem, w swoich rz ędach lub szeregach, nie pomijaj ąc nikogo. Ostatnie dziecko podnosi piłk ę do góry, zgłaszaj ąc, Ŝe pdczbdprzyszła na miejsce przeznaczeniu. Zabawa ma charakter wy ścigu zespołów i dlatego liczba dzieci w poszczególn ych grupach musi by ć jednakowa. 4. Str ąć piłk ę ze stołku Przyb ary:Woreczki, 3 du Ŝe piłki, 3 taborety. 263. Przy go 1 o w ani e:Rozdaj ąc woreczki w trzech kolorach dzielimy dzieci na trzy grupy, które ustawiaj ą si ę w trzech rz ędach za wyznaczon ą lini ą. Przed ka Ŝdym z rz ędów w odległo ści około trzech kroków (2 m) stoi taboret, a na nim du Ŝa piłka. Z a b a w a:Dzieci kolejno rzucaj ą do piłki. Kto zrzuci j ą ze stołka, biegnie i ponownie kładzie j ą na taborecie. KaŜdy zespół liczy celnie rzuty. Rzuty wykonuj ą wszy scy kolejno praw ą i lew ą r ęką. 5. Kto zr ęczniej potoczy?

Przygotowanie:Dzieci, podzielone wedłutg kolorów na dwie lub trzy grupy, siedz ą w rz ędach za lini ą. Przed ka Ŝdym rz ędem klocki tak ustawione, by tworzyły Oczki lub by stanowiły przeszkody, mi ędzy którymi dzieci b ędą toczy ć piłeczki lub piłki. Do przeprowadzenia zabawy potrzebne s ą piłeczki dla ka Ŝdego dziecka i du Ŝa piłka dla ka Ŝdego z-zespołów. tf. 386@@. Zabawa Je śli dzieci u Ŝywaj ą małych piłeczek, ka Ŝde z nich po potoczeniu jej w uliczce lub mi ędzy rozstawionymi przyborami ustawia przewrócone pr zez siebie klocki i siada po drugiej stronie naprze CIW . 264. Odmiana zabawy:Rz ędy posługuj ą si ę _du Ŝymi piłkami:ka Ŝde z'dzieci po potoczeniu piłki ustawia przewrócone klocki, podnos i piłk ę i oddaje j ą nast ępnemu z rz ędu, a sanno siada na ko ńcu kolejki. 6. Kto trafi do obr ęczy? Przybory:Woreczki dla ka Ŝdego dziecka i tyle, obr ęczy, ile grup dzieci. Przygotowanie:Dzieci podzielone na 2-3 grupy otrzym uj ą woreczki i staj ą w kolejkach przed obr ęczami w odległo ści 4-5 kroków. Zabawa:Obr ęcze le Ŝą na ziemi i dzieci kolejno z linii rzucaj ą praw ą, a pó źniej lew ą r ęką do obr ęczy. Odmiana zabawytObr ęcze zawieszone na stojakach na wysoko ści I, 5-Zm. Dzieci celuj ą w okienko utworzone z obr ęczy praw ą i lew ą r ęką-na ZDIIBII Ę. 265. 5.3.6. Ćwiczenia i zabawy z elementami wspinania si ę Zabawy i ćwiczenia w pokonywaniu przeszkód s ą podobne do tych, jakie stosuje si ę z młodszymi grupami, tylko trudniejsze, bardziej zł oŜone i z u Ŝyciem wy Ŝszego sprz ętu. Wstępuj ąc na drabinki dzieci 5-letnie nie stosuj ą ju Ŝ na ogół kroku dostawnego, a przyswajaj ą sobie naprzemianslronn ą prac ę nóg:poza tym nie kontroluj ą wzrokiem tak uwa Ŝnie ka Ŝdego kroku. W dalszym ci ągu stosujemy półzwisy, ale równie Ŝ wprowadzamy krótkotrwałe zwisy. Elementarni, które nale Ŝy doskonali ć w zabawach na przyrz ądach do wspinania, są:odsuwanie si ę ciałem od szczebla, opuszczanie bioder, odrywanie jednej r ęki i wykonywanie ni ą jakiej ś czynuno ści. Dzieci nale Ŝy nauczy ć poprawnego, tj.zamkni ętego chwytu szczebli (kciurk w pozycji przeciwnej) . W sali, a zwłaszcza w terenie, urz ądzi ć moŜna interesuj ące tory przeszkód, na których dzieci b ędą nabiera ć wprawy w wdrapywaniu si ę, przeła Ŝeniu i przewijaniu si ę przez otwory, przekraczaniu, przedostawaniu si ę z jednego przyrz ądu na drugi itd. Takie zabawy i ćwiczenia s ą bardzo cenne dla rozwoju ogólnej siły, zwinno ści, zaradno ści, odwagi, oswojenia z wysoko ści ą i przestrzeni ą. Przykłady zada ń i ćwicze ń:1. Wspinanie si ę po drabinach i Kratach, wspinalniach i przeplotnia chdo wysoko ści około 2 m (wliczaj ąc w to wysoko ść, na. jakiej znajduje si ę głowa dziecka) . 2. Wspinanie z wykonywaniem dodatkowych czynno ści po zatrzymaniu si ę-np.oderwa ć od szczebla jedn ą r ękę i pomacha ć r ęką, chusteczk ą lub chor ągiewk ą, poło Ŝyć woreczek na szczeblu, (czyj woreczek nie spadnie) , zawi ązać krawat z szarfy itp 3. Wdrapywanie, si ę na wysokie przeszkody o szerokich powierzchniach g órnych, np.na siół, na którym poło Ŝymy koc lub materac, wspinanie si ę po przyrz ądzie i zsuni ęcie si ę z niego lub zeskok. 4.

Wchodzenie i schodzenie-przez czworakowanie, wchodz enie, schodzenie w postawie wyprostowanej, zjazd lub zsuwa 266. nie si ę (ni ą pochyłych płaszczyznach, np.po zboczach, szerokich deskach, sko śnych ławeczkach) . Przykłady zabaw i ćwicze ń:\. Statek si ę kołysze wej ść na pi ąty szczebel drabinki, powiesi ć szarf ę na szczeblu (ugi ęcie ramion z szerokimi rozstawieniem łokci na zewn ątrz) . Statek si ę kołysze-odsuwanie si ę od szczebla na odległo ść wyprostowanych r ąk i przyci ąganie si ę z powrotem. Ruch ci ągły, rytmiczny, kilkakrotnie powtórzony. 2. Kto potajLwej ść na pi ąty szczebel drabinki, powiesi ć szarf ę na szczeblu ponad głow ą i zej ść, wej ść na pi ąty szczebel, trzymaj ąc si ę jedn ą r ęką przeło Ŝyć piłeczk ę (lub woreczek) przez górny szczebel drabinki, pu ści ć j ą na podłog ę, zej ść i podnie ć, stoj ąc na trzecim szczeblu drabinki chwyci ć obur ącz szczebel na wysoko ści barków i przesuwa ć jedn ą nog ą kr ąŜek le Ŝący na podłodze? 3. Ucieczk ą przed uilkienvPrzygot o w ani e:Wyznaczenie mieszk aniu dla tmlkc, do ść daleko od drabinek lub ławek. Z abawa:Dzieci id ą do lasu zbiera ć grzyby, jagody i rozchodz ą si ę po (esie. Gdy usłysz ą wołanie:Wiik idzie ć-biegn ą do przyrz ądu i-je śli s ą to drabinki-wchodz ą na czwarty szczebel trzymaj ąc si ę r ękami, je śli ławki-wchodz ą na nie. Potem, gdy niebezpiecze ństwo minie, schodz ą spokojnie i dalej zbieraj ą jagody, grzyby itp. Wilkoui nie wolno dotkn ąć dziecka, które stoi na jakimkolwiek podwy Ŝszeniu. Wspinanie si ę powtórzy ć kilkakrotlll:. 4. Sztkaj swojego kolomdPrzyb ary:Drabinki, szarfy i w tych samych kolorach odznaki na tasiemkach'do zawieszania na szyi. Przygotowanie:Na drabinkach wieszamy szarfy na taki ej 267. wysoko ści, Ŝeby dzieci stoj ąc na trzecim szczeblu, mogły je dosi ęgnąć. Dzieci otrzymuj ą znaczki w tych samych kolorach co szarłYZabawa:Dzi eci biegaj ą w ró Ŝnych kierunkach, na sygnał zatrzymuj ą si ę. Nauczycielka, poleca znale źć i zdj ąć ze szczebla szarf ę tego koloru co znaczek na szyi. Dzieci z szarfami ustawiaj ą si ę według kolorów. Nauczycielka zbiera szarfy oraz poleca dzieciarni r ozbiec si ę i usi ąść tyłeni do drabinek. Zawieszaj ąc szarfy ponownie zmienia ich kolejno ść. Potem daje sygnał do szukania swoich szarf. Zabawę powtarzamy kilka razy wł ączaj ąc dy Ŝurnych do zbierania i rozwieszania szarf. 5.3.7. Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku Podskoki 5-letnie dzieci wykonuj ą w formie dłu Ŝszych, rytmicznych serii, przeplatanych wypoczynkieni lub zmian ą czynno ści. Podskoki mog ą by ć wykonywane w ró Ŝnych kierunkach i w ró Ŝny sposób, np.:w przód, w tył, w bok, skrzy Ŝnie, z obrotami. z dosuwaniem nogi (cwał) , galopem (podskoki odbija j ące gdy nog ą zakroczn ą nast ępuje silniejsze odbicie) . raz jedn ą, raz drug ą nog ą, rozkrocznie, wykrocznie. Dzieci maj ą ju Ŝ w du Ŝym stopniu wykształcon ą równowag ę i silniejsze mi ęśnie nóg, co pozwala-na wykonywanie podskoków na jednej nodze , nie wi ęcej jednak ni Ŝ 4-5 podskoków w jednej STU. Szczególn ą uwag ę zwracamy na elastyczno ść, mi ękko ść podskoków oraz na wykonanie ich przedni ą cz ęści ą stopy.

Poł ączenie rozbiegu z odbiciem i skokiem (przeskokiem, wyskokiem) . Zaczyna ć trzeba od przeskakiwania na niby, ze zwróceniemuwa gina mocne tupni ęcie jedn ą nog ą. Później mog ą dzieci przeskakiwa ć z rozbiegu pozorowane przeszkody linie, roicg, laski, rozło Ŝone przybory, a nast ępnie rzeczywiste przeszkody naturalne coraz wyŜsze i szersze. W opanowaniu odbijania si ę jedn ą nog ą pomocne jest zaznaczenie miejsca (strefy) , z którego ma nast ąpi ć odbicie. 268. Przykłady ćwicze ń:podskoki wykroczne w miejscu i z posuwaniem si ę w przód podskoki dostawne (cwały) -w przód i w bok, podskok i rozkroczne jqjdcg Ę w miejscu i z posuwaniem si ę do przodu wraz z ruchami ramion (w wolnym tempie) . wyskoki dosi ęŜne-z miejsca i z kilku kroków rozbiegu do przyboru, zawieszonego 10-15 cm powy Ŝej wyci ągni ętej w gór ę r ęki dziecka, skoki z miejsca i z rozbiegu w dal i wzwy Ŝ przez płaskie i w ęysokie przeszkody oraz przez przeszkody zarazem szerokie i'wysokie (w dal-wzwy Ŝ) , zeskoki w gł ąb-z miejsca i z rozbiegu, z l ądowaniem na mi ękkim podło Ŝu, najlepiej w terenie, skoki podparte:a) Ŝabie, tj.w przysiadzie z wyskokiem do góry i z lekkim tyl ko podparciem si ę r ękami, b) zaj ęcze-podobnie, tylko z silniejszym przeniesieniem ci ęŜaru ciała ria r ęce z uniesieniem nóg w gór ę po odbiciu. Przykłady zabaw:I. Wyszywanie. 269. Zabawa:Zabawa ta polega na wykonywaniu podskoków w przód, w bok, skrzy Ŝnie, obunó Ŝ lub jednonó Ŝ, z na śladowaniem wgszgudnia ró Ŝny eh ścieg óu, ró Ŝrycb kształtów serwetek (kauadratoaugcht, okr ągłych, oudlngch) oraz ró Ŝryeb uzoróu na seruetbch. Kształt serwetki wyrysowa ć moŜna na ziemi lub kred ą na podłodze. W zabawie posługiwa ć si ę le Ŝ moŜna linkami, które ka Ŝde dziecko rozci ąga na ziemi i posuwaj ąc si ę wzdłu Ŝ linki wyszywa ró Ŝne ściegi, wykonuj ąc podskoki. 2. Koszenie trcugPrzygotowanie:Dzieci w lu źnej gromadce po jednej stronie sali lub boiska. Po przeciwległej stronie nauczycielka wraz z jednym dzieckiem trzyma za ko ńce rozci ągni ęt ą w poprzek sali dług ą, kilkumetrow ą link ę. Z ab aw a:Na polecenie prowadz ącej dzieci biegn ą w lu źnej gromadce na wprost i przeskakaj ą ci ągnion ą w ich kierunku tu Ŝ nad ziemi ą link ę. Po przebiegni ęciu na drug ą stron ę grupa odwraca si ę i ustawia ponownie twarz ą do sali:znajduje si ę teraz po przeciwnej stronie trzymaj ących link ę. Nast ępuje wznowienie zabawy. Pamięta ć trzeba o wymianie pomocnika. Szycie nd maszynie Przygotowanie:Dzieci ustawione w rz ędach w odst ępach 2-3 m. Przed ka Ŝdym rz ędem linia długo ści 3-4 m, w kierunku przedłu Ŝaj ącym lini ę rz ędu. Zabawa:Na polecenie prowadz ącej pierwsi w rz ędach rozpoczynaj ą szycie posuwaj ąc si ę podskokami zwartymi wzdłu Ŝ narysowanej linii do ko ńca. Po zmianie kierunku na drug ą stron ę, wracaj ą na miejsce wybiegu, a nast ępnie id ą zwykłym krokiem na koniec rz ędu. Odmiana zabawy 0) Po opanowaniu rytmu podskoków dzi eci mog ą wykonywa ć szycie całymi rz ędami. Powtarzaj ąc zabaw ę mogą równie Ŝ przeskakiwa ć link ę z jednej strony na drug ą. Odmiana zabawy (Ok Ustawienie jak wy Ŝej. Dzieci wykonuj ą szycie podskokami na prawej nodze w jedn ą stron ę i wracaj ą podskokami na lewej. 270. 4. śabki i czaple Przybory:4 kołeczki do wbicia w ziemi ę i linka. Przygotowaniie:Wyznaczenie liniami terenu zabawy. Raśrodku wbite kołeczki.

Zaczepiona na nich linka tworzy kwadrat o boku 3-4 nn-to błoto dla Ŝcbe':. W odległo ści kilku kroków od błotu-domek czapli. śaby siedz ą u błocie, czapla-w swoim domki. Zabawa:Po sygnale czapla wychodzi z domku, idzie d ługimi krokami do błotu, przekracza sznur i łapie uciekaj ące Ŝabki. śdbbwyskakuj ą z błota, a czapla idzie za nimi. Wtedy Ŝabki powtór-, nie wskakuj ą do błota i mog ą odpocz ąć. 5.4. Przykłady ćwicze ń i zabaw dla dzieci 6-letnich W czasie prowadzenia zaj ęć kładziemy nacisk na tzw."kombinacje ruchowe", t.ł ączenie dwu i wi ęcej ćwicze ń. Zmienia si ę równie Ŝ i metoda prowadzenia zaj ęć. Postawienie konkretnego zadania:Rzu ć, z (a, przeskocz-bardziej odpowiada dziecku i stanowi wi ększ ą motywacj ę do działania. 271. 5.4.1. Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porz ądkowe Celem ich jest kształtowanie samodzielnego i szybki ego reagowania na sygnały, znaki i polecenia oraz przyjmowanie wła ściwej postawy i decyzji w ró Ŝnych sytuacjach Ŝycia codziennego, np.:w przestrzeganiu przepisów ru chu drogowego i zasad bezbiecze ństwaw czasie zabaw, we wła ściwym zachowaniu si ę w zespole wobec kole Ŝanek i kolegów, w odpowiednim zachowaniu si ę na ulicy, w środkach komunikacji i wobec starszych. Zabawy te b ędą uczyły i doskonaliły umiej ętno ści zmiany miejsc pojedymzo i zespołami, w chodz ę i w biegu, z opanowaniemi prawidłowego mijania si ę i wyprzedzania oraz usprawniania zbiórek i ustawie ń. Przykłady zabaw:1. 'Jaskółki Przy go 1 owa n i e:Wyznaczenie kilku gni azd (du Ŝe obr ęcze lub koła narysowane kred ą) . W kaŜdyn gnie ździe okre ślona liczba ptaków (4-5) . Y, abaw a:Jaskółki uglatujq z gniazd, kr ąŜą w dowolnym kierunku. Na hasło:Burze?i uderzenie w b ębenek-wracaj ą szybko do najbli Ŝszego gniazdu. Liczba) (Won 1 gnie ździe nie mo Ŝe si ę zmieni ć, a wi ęc jdsbółkd, która przy (ec@ (u za pó źno, musi lecie ć dalej i szuka ć sobie miejsca. Odmiana zabawy:Gniazd mniej ni Ŝ ptdkóu (w zwi ązku z lym np.5 jaskółek nie ma gniazda) . Wszystkie wWi (@' (R. Na sygnał i zapowied ź:Burze?-lec ę do gniazd. Kto si ę nie po śpieszy, zostaje bez gniazda. 2. Natarcie Przyg o 1 owa ni e:Dwie linie wyznaczaj ą start i met ę po dwóch stronach boiska lub sali (odległo ść linii dowolna) . Dzieci stoj ą na starcie zwrócone przodem do mety. Z a b aw a:Ra sygnał, gło śno krzycz ąc, dzieci biegn ą na przeciwległ ą met ę i zajmuj ą miejsce, jak przed wybiegiem. Nale Ŝy dopilnowa ć, aby wybiegały dopiero po sygnale. Przed rozpocz ęciem biegu i po nim dzieci zachowuj ą cisz ę. Punkt zdobyła grupa, która 272. szybciej przebiegła i ustawiła si ę na linii. Zabawa niekoniecznie musi by ć wy ścigiem:mo Ŝe by ć ćwiczeniem porz ądkowym. U w a g a:W zabawie stosowa ć moŜna ró Ŝnorodne pozycje wyj ściowe, urozmaicone formy pokonywania przestrzeni mi ędzy szeregami oraz ró Ŝne sposoby mijania si ę. Pozycj ą wyj ściow ą i ko ńcz ącą natarcie mo Ŝe by ć np.:siad skrzy Ŝny, przysiad podparty, kl ęk na jednym kolanie, le Ŝenie przodem, tyłem, siad okrakiem na ławeczce, le Ŝenie za ławeczkami i przedostawanie si ę pod nimi oraz wiele innych.

Zamiast biegu zastosowa ć moŜemy:chód na czworakach, chód paj ąka (podpór ty, łem) , chód kruka (w przysiadzie) , kulonego lisku (na t rzech ko ńczynach) , skoki. zaj ęcze, Ŝabie, ró Ŝne formy podskoków, toczenie obr ęczy lub piłeczek, kozłowanie piłeczek itp. Przy mijaniu wprovadzi ć moŜna:wzajemny ukłon, podanie r ąk, obrót dookoła, przykucni ęcie, stanie na jednej nodze itp. 3. Tam i z powrotem P r z y b o ry:Szarfy w dwu kolora ch w równej liczbie, woreczki w tych samych kolorach. P r z yg o 1 o w a n i e:Wyznaczenie trzech linii r ónnoległych w równych odległo ściach od siebie. Dzieci podzielone na dwie grupy otrzymuj ą szarfy w 2 kolorach i staj ą wzdłu Ŝ środkowej linii w dwóch szeregach, odwrócone od sieb ie plecami. Z ab aw a:Na sygnał dzieci staraj ą si ę dobiec jak najszybciej na lini ę zewnętrzn ą, któr ą maj ą przed sob ą, a po dobiegni ęciu i poło Ŝeniu woreczka wracaj ą na poprzednie miejsce. Wygrywa zespół, który szybciej wróci na lini ę środkow ą, ustawi si ę w szeregu. i wyrówna. Powtarzaj ąc zabaw ę dzieci przynosz ą woreczki. t. Kto pr ędzej dookoła? Przyb o ry:Szarfy w dwu kolorach. Przy go to w an i e:Dzieci otrzymuj ą szarfy w dwu kolorach. Liczba dzieci parzysta. Wszystkie stoj ą na obwodzie koła (na przemian:szarfa czerwona, zie lona itd) . Pary oznaczone s ą kolejnymi cyframi. Zabawa:Wywołana przez nauczycielk ę para cofa si ę o krok poza obwód koła, zwraca si ę do siebie przodem, podaje lewe r ęce i na sygnał rozpoczyna bieg dookoła. Kto pierwszy dobiegnie na miej sce-wygrywa. 5. Piłk ą parzy Przyb o ry:Du Ŝa piłka. 18-Wychowanie fizyczne. 273. Z ab aw a:Nauczycielka z du Ŝą piłk ą po jednej stronie sali (boiska) , dzieci zebrane w gromadk ę-po drugiej. Nauczycielka silnym rzutem kieruje piłk ę mi ędzy dzieci biegn ące w jej kierunku, ostrzegaj ąc je, Ŝe piłka parzy. Muszą wi ęc j ą omija ć lub przekroczy ć i nie da ć si ę sparzy ć (piłka toczy si ę po podło Ŝu) . Piłk ę zawsze rzuca nauczycielka (rzut dzieci jest za sła by) . 6. Kolorouce wst ąŜeczki Przybory:Szarfy w 4 kolorach, 4 małe chor ągiewki w tych samych kolorach. Przyg o 1 o w anie:Narysowa ć 4 Dnie w kwadrat tak, aby liczba dzieci jednego koloru zmie ściła si ę na jednej linii. Nla ka Ŝdej linii chor ągiewka. Dzieci w rozsypce z szarfami wło Ŝonymi na siebie. Z ab aw a:Swobodny bieg po sali. Na sygnał dzieci biegn ą do linii wyznaczonych chor ągiewkami i ustawiaj ą si ę jedno obok drugiego, zdejmuj ą szarfy i trzymaj ąc je za ko ńce przed sob ą obur ącz tworz ą rozwini ęt ą wst ąŜeczk ę. Odmiana zabawy Ok Linie wyznaczone jak poprzednio, ale bez chor ągiewek. Na- (uczycielka wr ęcza je najwy Ŝszemu dziecku w ka Ŝdej grupie. 374. Dzieci biegaj ą, swobodnie w dowolnych kierunkach:na sygałdzieci t rzymaj ące chor ągiewki biegn ą na któr ąkolwiek lini ę i podnosz ą chor ągiewk ę w gór ę. Pozostałe ustawiaj ą si ę jedno obok drugiego na linii. Wygrywa kolor, który pierwszy rozwinie si ę we wst ąŜeczk ę. Odmiana zabaw y (lic Dzieci w rozsypce lub ustawion e na linii.

Pierwsze z chor ągiewk ą w r ęce biegnie na jakiekolwiek wolne miejsce i podnosi chor ągiewk ę w gór ę. Na ten znak dzieci oznaczone szarfami danego koloru biegn ą w kierunku dziecka trzymaj ącego chor ągiewk ę tego samego koloru i wi ąŜą kółeczko. Odmiana zabawy OUkDzieci stoj ą na wyznaczonychmiejscach, np.w rogach sali, w rz ędach-ka Ŝdy kolor szarf oddzielnie. Na polecenie dzieci swobodniebiegaj ą, a na umówiony sygnał-wracaj ą na swoje miejsce, z wyj ątkiem tej grupy, któr ą wywołała nauczycielka. Wywołany kolor szarf tworzy koło na środku sali. Zamiast wywołania, nauczycielka mo Ŝe pokaza ć chor ągiewk ę odpowiedniego koloru. R. Poci ągi Przygotowanie:Dzieci ustawione w rz ędach w 4 rogach sali lub boiska, naprzeciw siebie, przodem zwrócone do prowadz ącej. W środku staje nauczycielka. Z ab aw a:Nlauczycielka ruchem r ęki daje znak rz ędami z lewej i z prawej strony. Przechodz ą one koło niej mijaj ąc si ę z prawej strony. (Jeden rz ąd przechodzi przed nauczycielk ą, drugi-za ni ą) . Potem prowadz ąca, zmieniaj ąc kierunek, przeprowadza zmian ę dwu pozostałych rz ędów. Odmiana zabawytPrzyb o ry:Kolorowa tarcza, z jednej strony czerwona, z drugiej zielona. Z ab aw a:Nlauczycielka obja śnia, Ŝe poci ągi jad ące noc ą do stacji ostrzegane s ą przez znaki śuietlne. Kolor zielony oznacza:Wolna droga, kolor czerwony-S tój'. Poci ągi posuwaj ą si ę na wprost. Nlauczycielka ma w r ęku tarcz ę, któr ą, odwraca raz zaC 7 fi. trzymuj ąc poci ągi, to znów pozwalaj ąc na bieg. Ruch poci ągu wyst ąpi wi ęc zawsze tylko z jednej strony, bo druga b ędzie miała w tym czasie znak zatrzymania. 8. Okr ęty nd morał Przy b o ry:Trzy kolorowe chor ągiewki (czerwona, zielona, Ŝółta) , klocki i kr ąŜki. Przygotowanie:Na sali rozło Ŝone klocki i kr ąŜki-to skały podwodne nd morzu. Dzieci-st@ki słoja w rozsypce, jedno, wybrane na st ra Ŝniku, stoi na środku sali na krzesełku (uie Ŝd stra Ŝnicz ą) Z abawa:Ntrd Ŝnik zielon ą chor ągiewk ą daje znak do ugjczdund morze. Wszystkie łódki i okr ę (g p (gnaj ą swobodnie-dzieci biegaj ą. śółta chor ągiewka oznacza niebezpiecze ństwo-trzeba zuo (ni ć jazd ę oraz uwa Ŝnie omija ć sb (g poduoodne-dzieci chodz ą ostro Ŝnie. Ra podniesienie czerwonej chor ągiewki ruch ustaje. Zabawę powtarzamy kilka razy, cz ęsto zmieniaj ąc kolory chor ągiewek. 9. Czołg Przygotowanie:Dzieci ustawione na jednym ko ńcu boiska lub sali, jedno czatuj ące na drugim ko ńcu. Z a b a w a:Dzieci staraj ą si ę szybkim krokiem lub biegiem dosta ć do czatuj ącego, który stoi odwrócony do nich tyłem. Gdy czatuj ący odwraca głow ę, wszystkie dzieci powinuny zatrzyma ć si ę w bezruchu jak marmurki. Jeśli czatuj ący dostrze Ŝe, Ŝe które ś z dzieci wykonało jakikolwiek ruch, poleca mu cofn ąć si ę na miejsce wyj ściowe. Czatuj ący znów odwraca si ę i zabawa toczy si ę dalej. Ten, kto pierwszy dojdzie i dotknie czatuj ącego, wygrywa i zajmuje jego miejsce. 10. Pani patrzy Przygotowanie:Dzieci stoj ą w lu źnej gromadce po jednej stronie sali, prowadz ąca przed grup ą-odwrócona tyłem. Zabawa:Grupa posuwa si ę w ślad za nauczycielk ą, a gdy ona odwróci si ę i patrzy na dzieci, wszystkie nieruchomiej ą przybieraj ąc zasugerowan ą lub dowoln ą pozycj ę-np.:stanie na jednej nodze, przysiad podparty, roz krok, kl ęk jednonó Ŝ, le Ŝenie przo 276.

dem, le Ŝenie tyłem. Po chwilowym zatrzymaniu si ę nast ępuje ponowny marsz za prowadz ącą. Zabawa pozwala tak Ŝe na zastosowanie ró Ŝnych ćwicze ń, w zale Ŝności od przyj ętej po zatrzymaniu si ę pozycji. MoŜna tu zastosowa ć:obroty dookoła z ramionami w bas (wiatraczek) :mac hanie skrzydłami jak ptak:klekotanie bociana (wyci ągni ęte w przód r ęce tworz ą długi dziób) :podskoki obunó Ŝ w miejscu lub dookoła:podskoki na jednej nodze:sko ki Ŝabie lub zaj ęcze:chód na czworakach:pełzanie lub czołganie si ę, patrzenie przez lornetk ę, pod sło ńce, ślimak pokazuje rogi, jazd ę na rouerze:sprawdzenie**o stoi zd tob ą? (w rozkroku pochylaj ąc si ę w dół) i wiele innych. TĄ 7, mppjjgjj ĄfPrzygotowanie:Ra sznurze rozci ągni ętym mi ędzy dwoma stojakami zawieszamy na wysoko ści dosi ęŜnej dzw arek (lub tamburmo, talerz perkusyjny, grzechotk ę) . Grupa siedzi w oddaleniu w półkolu. Wyznaczone dziecko z przepask ą na oczach staje 4-5 kroków przed zawieszonym dzwoneczkiem. Zabawa:Coraz inne dziecko z przepask ą na oczach stara si ę dotkn ąć r ęką zawieszonego na sznurku dzwoneczka i zadzwoni ć. W. Nękam królika*Przygotowanie:Dzieci siedz ą skrzy Ŝnie w półkolu. Na ścianie, , na wysoko ści twarzy dziecka, zawieszamy wyci ęt ą z tektury dw Ŝq głow ę królika z otudrtgm pyszczkiem. W odległo ści 4-5 kroków od głowy królika rysujemy lini ę. Z ab aw a:Wyznaczone przez prowadz ącą dziecko staje na wyznaczonej linii i maj ąc zasłoni ęte oczy stara si ę wło Ŝyć mcrcheuk ę (mo Ŝe by ć wyci ęta z papieru) do otwartego pyszczka królika. *abawa przybiera humorystyczny przebieg, gdy np.dzi ecko przysiada marchewk ę do vchd królika. @Strąć piłk ą (Przygotowanie:W pewnej odległo ści od grupy dzieci siedz ących w półkolu stawiamy stolik i układamy na nim piłk ę. Z a b a w a:Coraz to inne dziecko, maj ąc zasłoni ęte oczy i trzymaj ąc w r ęku krótki patyczek, z wyznaczonego miejsca wykonuje ki lka kroków i stara si ę za pomocą patyczka str ąci ć ze stołka 277. le Ŝącą na nim piłk ę. Pozostałe dzieci głosemi naprowadzaj ą dziecko z patyczkiem na wła ściwy ruch:im patyczek jest bli Ŝej piłki, tym gło śniej cała grupa reaguje. 5.4.2. Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi Poziom umiej ętno ści i mo Ŝliwo ści dzieci i-letnich w zakresie wykonywania ró Ŝnych ćwicze ń i zabaw z elementami równowagi stopniowo wzrasta. MoŜna wi ęc wprowadzi ć trudniejsze formy zada ń ruchowych. Jako przykład utrudnienia wprowadzonego do zaj ęć z ó-latkami słu Ŝyć moŜe ćwiczenie polegaj ące na przej ściu po ławeczce z kozłowaniem piłk ą o ławk ę lub o podłog ę. Celem ćwicze ń i zabaw równowa Ŝnych dla grupy starszej jest dalsze kształtowanie poczucia równowagi w słaniu równowa Ŝnym lub w chodzie po zaw ęŜonej i po podwyŜszonej powierzchni z wykonywaniem dodatkowych czynn ości. Przykłady zadar ć 1. W słaniu na jednej nodze:klasn ąć pod kolanem i nad głow ą (popatrze ć do góry) , klasn ąć pod kolanem i za sob ą-z tyłu, podrzuci ć w gór ę woreczek le Ŝący na stopie i złapa ć, wykona ć jaskółk ę-jak na ły Ŝwach (jedna noga wzniesioniado tyłu, tułów pochylony w przód, ramiona w bok) . 2. Kto potrafi:chodzi ć z woreczkiem na głowie, przykucn ąć, wsta ć, obróci ć si ę dookoła, kl ęknąć na jedno kolano itp.i ść i przekłada ć woreczek raz pod lewym, raz pod prawym kolanem (kolano wznie ść wysoko, nie pochyla ć si ę do przodu) .

chodzi ć po obr ęczy, po skakance uło Ŝonej w ósemki, esy floresy? 3. Ćwiczenia na ławeczce z dodatkowymi zadaniami:przej ście po ławeczce z wykonaniem na środku obrotu, przej ście po ławeczce z przekroczeniem trzymanej przed so bą obur ącz laski (przeło Ŝyć jedn ą nog ę, drug ą nog ę i przenie ść lask ę w przód) , 278. przej ście po ławeczce z przekraczaniem przeszkód (piramid y z klocków, linki, siedz ącego dziecka itp) , przej ście po ławeczce z przekraczaniem obr ęczy, któr ą trzyma nauczycielka na środku ławeczki, na wysoko ści kolan dziecka, przej ście po ławeczce z posuwaniem stop ą woreczka, przej ście po ławeczce z odbijaniem piłki kozłem o ławk ę i chwytami, przej ście po ławeczce z odbijaniemi piłki kozłem o ziemi ę i chwytem, przej ście po ławeczce bokiem, przej ście z mijaniem si ę w parach (chód rozpoczyna dwoje dzieci z przeciwny ch ko ńców-środkier ń miusz ą si ę min ąć) , przej ście po ławeczce na czworakach, przej ście po ławeczce jak kulany lisek (podpór na r ękach i jednej nodze) , przej ście po ławeczce skokami zaj ęczymi, . przej ście po listwie odwróconej ławeczki, wej ście po sko śnej ławeczce:w pozycji wyprostowanej, na czworakach, 279. zej ście i zjazdy po sko śnie ustawionej ławeczce:w pozycji wyprostowanej, le Ŝąc przodemi, siedz ąc (wysoko ść ławeczki nale Ŝy odpowiednio regulowa ć) . 5.4.3. Ćwiczenia i zabawy na czworakach, z pełzaniem, tocze niem si ę, przewrotem Ćwiczenia i zabawy na czworakach podtrzymywa ć maj ą naturaln ą gibko ść kr ęgosłupa, wyrabia ć swobod ę ruchów, wzmacnia ć mi ęśnie tułowia, szyi, pasa barkowego oraz ramion, a tym samym wyrównywa ć nieprawidłowo ści postawy. Podobne cele stawiamy ćwiczeniom i zabawom w podporze, w pełzaniu, czołgan iu, przetaczaniu si ę itp. Formy zada ń dla dzieci ó-letnich:poruszanie si ę na czworakach z zastosowaniem współzawodnictwa indywidualnego i zespołowego, prze suwanie si ę w przód i w Ęl w siadach i w le Ŝeniu przy pomocy odpychania si ę ko ńczynami, pełzanie i czołganie si ę, toczenie si ę z boku na bok. 280. ej P 8 z ró. Przykłady zabaw:1. Jaszczurki (rys, str. 280) Przygotowanie:Dzieci podzielone na dwie grupy: jedna ustawiona szeregiem podaje r ęce tworz ąc w ten sposób brm ę dla jaszczurek, druga-to jaszczurki ustawione w rz ędzie. Z ab aw a:Jaszczurki biegn ą na czworakach kr ęt ą lini ą omijaj ąc przeszkody raz z lewej, raz z prawej strony. Bieg wykonuj ą dzieci kolejno, w do ść du Ŝej odległo ści jedno od drugiego, w tempie umiarkowanym. Po pewnym czasie nast ępuje zmiana ról i powtórzenie zabawy od pocz ątku. 2. Koty i mgszgZ ab aw a:Na sali rysujemy lini ę przez cał ą szeroko ść-naprzeciw mysi ą nork ę (obr ęcz lub koło) , w której siedzi lub stoi mgszkd. Koty s ą wszystkie poza lini ą-met ą. Mgszb zasłania oczy r ękoma, wtedy koty biegn ą na czworakach, aby j ą złapa ć. Gdy myszka odsłania oczy, wszystkie koty zastygaj ą w bezruchu:wskazany przez myszkę bot, który si ę poruszył-wraca na met ę. 3. Polowanie na zaj ączki Przygotowanie:Z boku sali narysowane s ą norki zaj ęcze. Nauczycielka z du Ŝą piłk ą'. Zabawa:Na polecenie zaj ączki wybiegaj ą z norek, biegaj ą w ró Ŝnych kierunkach, zatrzymuj ą si ę, staj ą słupku (przysiad, r ęce koło uszu) . Na strzel-uderzenie piłk ą o podłog ę-zdjccziizmykaj ą do norki.

Po chwili znów wychodz ą, staj ą słupka i biegaj ą zaj ęczymi skokami. 4. Zaj ące i uilkPrzygotowanie:Z boku sali wyznaczone norki zaj ęcze, a po przeciwnej stronie-nor ą wilku. Zabawa:Zaj ączki siedz ą w noWdch. Na sygnał wychodz ą do lasu szuka ć sobie po Ŝywieniu (id ą skokdmi zaj ęczymi, opieraj ąc całe dłonie na ziemi i odbijaj ąc si ę wysoko od podło Ŝa) . Zatrzy-. mul ą si ę, nasłuchuj ą, a na hasło:Wilk idzie?-uciekaj ą do norek skokami zaj ęczymi. Jeśli uilk złapie zaj ączka, wtedy prowadzi go do swojej nory (dziecko na chwil ę odchodzi od zabawy) . 281. U w aga:Nale Ŝy cz ęsto zmienia ć uilczkd i nie zapomina ć o złapanych zaj ączkach (o dzieciach, które na chwil ę zostały odsuni ęte od zabawy) . 5. śaby i bociany Przygotowanie:Na środku sali lub boiska wyznaczony stan (koło narysowane lub uło Ŝone z linki) . W środku małe kółeczko wysepka dla bociana. Bocian stoi na wysepce- Ŝabki w przysiadzie na obowodzie koła. śab aw a: śaby pytaj ą:Panie bocianie, chcesz Ŝabk ę na śniadanie:-potem wskakuj ą do stdicu i wyskakuj ą z niego, a bocimstara si ę je złapa ć w obr ębie stdtm. Złapane Ŝabki zabiera na ugsp ę. Gdy złapie umówion ą liczb ę Ŝ@OeW, wybiera si ę innego bocie WQ. 6. Zcjgczki u ogrodzie Przygotowanie:Wyznaczy ć w środku sali lub boiska ogród. Dookoła ogrodu-norki zaj ęcze. Zabawa:W ogrodzie siedzi na ziemi i śpi wyznaczony gospodarz, który piłuje ogrodu. Zaj ączki wskakuj ą do ogrodu. Na hasło nauczycielki:Zaj ące u ogrodzie'-gospodarz budzi si ę i łapie zaj ączki w granicach ogrodu. Złapane zostaj ą czasowo w domu gospodarzu. Łapać zaj ączki wolnio tylko w granicach ogrodu, w legouiskdch swoich s ą one bezpieczne. Gdy gospodarz złapie umówion ą liczb ę zqjgczkót-nast ępuje zmiana gospodarza. 5.4.4. Ćwiczenia i zabawy bie Ŝne U ó-latków obserwuje si ę ju Ŝ naturalny, lekki, swobodny bieg, złaszcza u dzieci sprawnych. W dalszym ci ągu nale Ŝy doskonali ć technik ę biegu i szybko ść oraz wytrzymało ść. Zadania te realizujemy poprzez ró Ŝnorodne ćwiczenia. Przykłady ćwicze ń:szybki bieg do wyznaczonego miejsca (5-10 nn) , sz ybki bieg z wymijaniem lub obieganiem przedmiotów, zadanie ruch owe według poj ęć:goni ć, dogoni ć, przegoni ć (współ ćwicz ącego lub tocz ącą si ę piłk ę) , 282. szybki bieg po prostej (30-40 m) , sztafety z ukła daniem przyboru, przekazywaniem itp., biegi w poł ączeniu z ró Ŝnymi formami ruchu (rzut, skok, wspinanie, d źwiganie) , przebie Ŝki oraz biegi na dystansie do 300 m jako ćwiczenia wytrzymało ściowe. Przykłady zabaw:I Złap swoj ą par ę Przygotowanie:Ustawienie w dwurz ędzie, ka Ŝde dziecko z pary oznaczone inmym kolorem. Przed podaniem sygnału na rozpocz ęcie gonitwy prowadz ąca pokazuje r ęką i mówi, który rz ąd (która grupa, kolor) ucieka, a która goni. Zabawa:Na sygnał nast ępuje po ścig w parach-kto dogoni swego partnera, przyprowadza go do nauczycielki. Rzędy ustawiaj ą si ę w ten sam sposób i nast ępuje zmiana ról.

Prowadz ąc zaj ęcia na powietrzu nale Ŝy wyznaczy ć teren zabawy. 2. Kto pierwszy do mety? Przygotowanie:Dzieci dzieli si ę według kolorów na kilka zespołów. Wyznacza si ę lini ę startu i mety-w odpowiednim oddaleniu. Z a b aw a:Start zast ępów nast ępuje kolejno:dzieci staj ą na linii startu w szeregu zachowuj ąc odst ępy. Za ka Ŝdym razem po przebiegni ęciu dystansu prowadz ąca wymienia imiona lub nazwiska zwyci ęzców. Nast ępnie przygotowuje si ę do biegu kolejna grupa. 3. Pastuszek, g ęsi i uilkPrzy go to w anie:Po jednej stronie sali l ub boiska, za lini ą stoi'dziecko, któremu przypadła rola p ąs (uszku:po przeciwnej stronie gęsi, z boku (po środku) uilk, który b ędzie łapał przebiegaj ące g ąski. Z a b a w a:Mi ędzy pastuszkiem i g ąskami nawi ązuje si ę nast ępuj ący dialog:Pastuszek:G ąski do domu (Dzieci:Boimy si ę. Pastuszek:Czego? 283. Dzieci:Wilku złego. Pastuszek:A gdzie ort? Dzieci:Za płotenv. Pastuszek:Co robi? Dzieci:Złapa ć nas chce. Pustuszek:G ąski, g ąski do domu! Wówczas rozpoczyna si ę bieg na drug ą stron ę i ucieczka przed ni (kiem. W zasadzie dziecko złapane przez uilkd przejmuje je go rol ę, ale poniewa Ŝ dzieci chętnie si ę wtedy poddaj ą, trzeba wyznaczy ć, kto b ędzie uilkiem. Po przebiegni ęciu dzieci zostaj ą na tej stronie, gdzie si ę znalazły, p@sOszek przechodzi na drug ą stron ę i zabawa zaczyna si ę od pocz ątku. 4. Berek (odmiany) Berek zdobgued szarfy Z ab aw a:Wsz ystkie dzieci maj ą szarfy zatkni ęte za spodenki z. tyłu (jak ogonki) . Berek (z szarf ą przez pier ś) goni ąc dzieci musi zdoby ć kilka szarf. Umawiamy si ę np. Ŝe gdy uda mu si ę wyci ągnąć trzy szarfy, to zabaw ę przerywa si ę, by wyznaczy ć nast ępnego berka. Berek rdnng'Z ab awa:Dotki ęte przez berbu dziecko staje si ę odt ąd berkiem i musi goni ć inne trzymaj ąc si ę r ęką za miejsce, w które zostało dotkni ęte (zranione) . Berek czarodziei:Z a b a w a:Dziecko dotkni ęte przez (erb odprowadzone zostaje przez niego do zdczdrouunego koła (wyznaczonego np. w rogu sali) i nie wolno mu stamt ąd odej ść, dopóki jakie ś inne dziecko nie odczaruje go (podbiegnie i dotknie go) . Berku czarodzieja trzeba cz ęsto zmienia ć. 5. Sadzenie ziemnwkóuPrzy b o ry:Woreczki, obr ęcze lub kr ąŜki, szarfy. Przygotowanie:Grup ę dzielimy według kolorów na cztery rz ędy. Liczba dzieci w rz ędach miusi by ć równa. Przed rz ędami w odległo ści 5 do 15 m, uło Ŝone jedna za drug ą po cztery obr ęcze 284. (lub kr ąŜki) :na dworze mo Ŝna narysowa ć na ziemi koła lub uło Ŝyć z szarf. Pierwsze dziecko z ka Ŝdego rz ędu ma w r ęku 4 woreczki. Z ab aw a:Na sygnał dzieci z woreczkami wybiegaj ą i w ka Ŝdej obr ęczy kład ą po jednym woreczku, co nazywa si ę sadzeniem ziemnickóu. Po poło Ŝeniu wszystkich woreczków wracaj ą jak najszybciej do swoich rz ędów, uderzaj ą w r ękę nast ępne z kolei dziecko, a same staj ą na ko ńcu. Nast ępne dziecko zbiera ziemniaki, tj.podnosi z ziemi wo reczki i przkazuje je kolejno w rz ędzie. Odbywa si ę na zmian ę sadzenie i zbieranie ziemnidbóu, a Ŝ wszystkie dzieci z rz ędów wykonaj ą swe zadanie.

Uwaga:Zapoznaj ąc dzieci z zabaw ą nie nale Ŝy od razu wprowadza ć wy ścigów rz ędów. Za pierwszym razem niech to b ędzie zabawa na prób ę, ze zwróceniem uwagi na to, kto staranniej rozkłada i zbiera przybory. Innym razem zastosujemy wy ścig kolejnych czwórek, a dopiero pó źniej wy ścigi rz ędów. 6. Zamie ń woreczek Przybory:-Woreczki i obr ęcze. Przy go to w anie:Rozdaj ąc dzieciom woreczki w czterech kolo. 285. rach dzielimy je na cztery grupy, które ustawiaj ą si ę w czterech rz ędach wg koloru woreczków. Przed ka Ŝdym z rz ędów, w odległo ści 5-10 m, układamy obr ęcz lub rysujemy koło i kładziemy po jednym woreczku. Z a b a w a:Nla sygnał pierwsze dzieci z rz ędów biegn ą w kierunku swojej obr ęczy, kład ą w niej woreczek trzymany przez siebie, a zabieraj ą woreczek znajduj ący si ę w obr ęczy. Po zamianie woreczka biegn ą do kolejnego dziecka ze swojego rz ędu, lekko je uderzaj ą w r ękę, daj ąc sygnał startu, a same staj ą na ko ńcu rz ędu. Liczba dzieci w rz ędach musi by ć równa. Wygrywa rz ąd, który pierwszy w cało ści wykona zadanie. 5.4.5. Ćwiczenia i zabawy rzutne, chwytne, z celowaniem i z toczeniem W ćwiczeniach i zabawach rzutnych staramy si ę o ich urozmaicenie, atrakcyjno ść, stopniowanie trudno ści i dostosowanie zada ń do mio Ŝliwo ści dzieci. Zwracamy wi ększ ą uwag ę na poprawno ść ruchu, sprawno ść rzutów i chwytów, dokładno ść celowania oraz umiej ętno ść toczenia przyboru. Dzieci s ą w stanie rzuca ć w gór ę i chwyta ć woreczek lub piłk ę nie tylko stoj ąc w miejscu, lecz tak Ŝe poruszaj ąc si ę-tj.chodz ąc a nawet biegaj ąc. Przy chwytaniu piłki zwracamy uwag ę na tzw."chwyt wolny", tj.chwyt w r ęce bezpo średnio z powietrza-bez przyci ągania piłki do tułowia. Stopniowanie trudno ści w zabawach chwytnych polega na stosowaniu odpowi ednich przyborów. Dzieciom łatwiej jest chwyta ć woreczki oraz piłki średniej wielko ści (o przekroju około 20 cm) . Dobrze te Ŝ słu Ŝą du Ŝe, lekkie, gumowe piłki. Nlajtrudniejjest chwyta ć małe, gumowe piłeczki oraz ci ęŜsze, skórzane piłki. Sprawniejsze dzieci ucz ą si ę wykonywa ć rzuty na odległo ść z rozbiegu. Zabawy takie organizowa ć trzeba na powietrzu, na wolnej przestrzeni, bo dzi eci w tym wieku rzucaj ą wysokim łukiem i do ść daleko. 286. W zabawach i ćwiczeniach rzutnych trzeba przestrzega ć zasa'dy wykonywania rzutów i chwytów tak praw ą, jak i lew ą r ęką. Formy zada ń oraz zasób ćwicze ń i swobodnychzabaw dla ó-latków 1. Rzuty i chwyty (ka Ŝde dziecko ma woreczek lub piłeczk ę) :dowolne rzuty i chwyty-w miejscu, w miarszu, w biegu, rzut w gór ę obur ącz i chwyt obur ącz-w miejscu i w ruchu rzut w gór ę jedn ą r ęką (ni ą zmian ę) chwyt obur ącz-w miejscu i w ruchu, rzut'w gór ę jedn ą r ęką (na zmian ę) i próby chwytu jedno T ĘCZ rzut w gór ę-przed chwytem klasn ąć w r ęce, rzut w _gór ę-przed chwytem wykona ć obrót, młynek. 2. Rzuty i chwyty piłek lub piłeczek (ka Ŝde dziecko ma przybór dla siebie lub bawi si ę w paczek odbi ć piłk ę o podłog ę i złapa ć-stoj ąc w miejscu i w ruchu odbi ć piłk ę o podłog ę, przebiec przed ni ą zanim upadnie i złapa ć odbit ą piłk ę od podłogi, kozłowa ć piłk ą-stoj ąc w miejscu, chodz ąc, obracaj ąc si ę w koło, rzuca ć piłk ę w gór ę, a po odbiciu si ę jej od ziemi złapa ć (próbowa ć w miejscu i w ruchu) , rzut o ścian ę i chwyt obur ącz-stopniowo zwi ększa ć odległo ść rzutów.

3. Rzuty i chwyty du Ŝej piłki w ustawieniu w kole:grupa dzieci podzielon a na kilka kół-w ka Ŝdym z nich stoi sprawne dziecko, które kolejno rzuc a piłk ę do stoj ących na obwodzie koła:zwykłe podanie obur ącz w przód-dziecko wykonuje chwyt obur ącz i odrzuca piłk ę prowadz ącej w ten sam sposób, rzut z odbicia o ziemi ę (kozłemJ prowadz ąca kieruje piłk ę pod k ątem do podło Ŝa, dziecko chwyta po, odbiciu si ę piłki o ziemi ę, odrzuca w ten sam sposób, zwykły rzut i chwyt obu r ącz-przed chwytem piłki ka Ŝde dziecko kla śnie w r ęce, rzut i chwyt zwykły lub po średni (tj.z kozła) -kto nie chwyci, kl ęka na jedno kolano. 287. 4. Rzuty na odległo ść z miejsca i z rozbiegu (ka Ŝde dziecko ma woreczek, piłeczk ę lub kasztany, szyszki, śnie Ŝkigdzieci wykonuj ą swobodne rzuty w wyznaczonym kierunku, zza linii, z ustawienia w szeregu rzuty w ykonuj ą 5-B-osobowe grupy dzieci-wyró Ŝnia si ę dziecko, które rzuciło najdalej w swojej ĘVUOICdzieci rzucaj ą na odległo ść kolejno-wyró Ŝnia si ę zwyCl ĘZCĘ. 5. Przerzucanie przyborów (woreczków, piłeczek, du Ŝej piłki, za ś w terenie kasztanów, szyszek itp) przez sznur rozwieszony na wysoko ści 120-180 cm. 6. Rzuty do celu umieszczonego pionowo-np.do obr ęczy tarczy, z otworem itp.z odległo ści od 2-3 m. Zabawę przeprowadza ć trzeba w formie współzawodnictwa zespołów. Dzieci dzielimy na kilka grup, ka Ŝde z dzieci wykonuje po 3-5 rzutów praw ą i lew ą r ęką. 7. Rzuty doi celu ustawionego w płaszczy źnie poziomej. Dzieci zza linii celuj ą woreczkami np.do narysowanego na podłodze lub na z iemi koła, do le Ŝącej obr ęczy, wrzucaj ą woreczki na uło Ŝony materac lub koc, do kosza itp. RzuĘ odbywaj ą si ę z odległo ści 288. około 2-2, 5 m (najwygodniej jest rzuca ć ruchem z dołu) . Rzuty do obr ęczy lub tarczy ustawionej pionowo. 8. Toczenie piłeczek, piłek, obr ęczy, gumowych kółek, praw ą i lew ą r ęką w wyznaczonym kierunku przed siebie na wprost, po łuk u i z omijaniem przeszkód. *9. Toczenie piłek i piłeczek z zachowaniem dokładno ści ruchu, np.:wtaczanie do bramki, poza wyznaczon ą lini ę, do zagł ębienia (dołka) mi ędzy dwoma rz ędami klocków, ze zbijaniem ustawionych przedmiotów, do p rzesuwaj ącego si ę celu (np.do pudła ci ągni ętego na sznurku w poprzek sali lub placyku) . 10. Łączenie toczenia z biegiem. Do ćwicze ń słu Ŝyć mogą piłki, piłeczki oraz obr ęcze. Dzieci tocz ą który ś z tych przyborów zwykle popychaj ąc r ęką, patyczkiem lub lask ą. Toczenie i bieg ł ączy ć moŜna z wyprzedzeniem, obieganiem, podnoszeniem przy b oru szybk ą zmian ą kierunku itp. Przykłady zabaw:1. Piłka goni piłk ę P r z yb o ry:Dwie du Ŝe piłki. Przygotowanie:Dzieci ustawione w du Ŝym kole z zachowaniem odst ępów około I kroku. Dwoje dzieci (stoj ących od siebie w oddaleniu) otrzymuj ą du Ŝe, lekkie piłki. I 9-Wychowanie fizyczne. 289. Z ab aw a:Na sygnał dzieci rozpoczynaj ą przekazywanie piłek z r ąk do r ąk swojemu s ąsiadowi z zachowaniem okre ślonego kierunku (np.w praw ą stron ę) .

W ten sposób na obwodzie, przechodz ąc z r ąk do r ąk jedna piłka goni drug ą. Gdy obie piłki znajduj ą si ę w r ękach stoj ących obok siebie dzieci, zabaw ę przerywa si ę. Nast ępnie piłki podaje si ę w odwrotnym kierunku. 2. Kto traf u piłk ę? Pr z y b o ry:Woreczeki, piłki du Ŝe (Z-3) . Przygotowanie:Dzieci podzielone na 3 lub 4 grupy st oj ą za lini ą. W odległo ści 2-3 m przed lini ą le Ŝy piłka przed krzesełkiem, bramk ą lub wyrysowan ą kresk ą. Z ab awa:Wyznaczona grupka dzieci podchodzi do lini i i ka Ŝde dziecko otrzymuje 2-3 woreczki. Kolejno (lub wszystkie naraz) celuj ą do piłki, staraj ąc si ę wtoczy ć piłk ę pod krzesełko, do bramki czy za lini ę. Liczy si ę liczba punktów zdobytych przez grupy. Punkt przyznaje si ę za ka Ŝde przetoczenie piłki do oznaczonego lDlCjSCB. 3. Piłka u tunelu Przybory:Dwie piłki (3-4) Przygotowa nie:Dzieci ustawione w kilku rz ędach stoj ą w rozkroku. Dziecko stoj ące na czele rz ędu ma piłk ę. Z ab awa:Na sygnał rz ędy rozpoczynaj ą toczenie piłek pod nogami. KaŜde dziecko pochylaj ąc si ę w przód toczy piłk ę do tyłu. Ostatnie dziecko z rz ędu podnosi piłk ę, biegnie na czoło rz ędu i przekazuje j ą dalej. Wyścig rz ędów ko ńczy si ę, gdy na prz ędzie znajdzie si ę ponownie dziecko, które na pocz ątku zabawy stało na czele rz ędu i przez podniesienie piłki obur ącz w gór ę zasygnalizuje zako ńczenie wy ścigu. 4. Zaganiane świnki Pr z yb o ry:Woreczki, du Ŝa piłka. Przygotowani e:W poprzek sali (placyku) rysujemy dw ie równoległe do siebie linie w odległo ści 5-6 kroków od siebie (2-3 m) . Wzdłu Ŝ jednej linii ustawiaj ą si ę dzieci trzymaj ące w r ękach woreczki, a pośrodku mi ędzy liniami, z boku, staje nauczycielka z du Ŝą piłk ą. 290. VZ. Z a b a w a:Na sygnał prowadz ąca niezbyt silnie toczy piłk ę mi ędzy liniami. Jest to sumka przebiegaj ąca przez poduoórze. Dzieci rzucaj ąc woreczki do tocz ącej si ę piłki, staraj ą si ę je zepchn ąć poza drug ą lini ę-tzn.usiłuj ą wyp ędzi ć sumk ę z podioórkd i zap ędzi ć j ą do komórki. 5.4.6. Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku Dzieci ó-letnie w zakresie podskoków i skoków, wsku tek przyrostu siły mi ęśniowej i zdolno ści koordynacyjnych wykazuj ą wi ęcej dynamiki, swobody i płynmo ści, a tak Ŝe uzyskuj ą nieco lepsze wyniki sprawno ściowe. RóŜne formy podskoków znajduj ą szerokie zastosowanie, zwłaszcza w ćwiczeniach rytmicznych. W zaj ąciach ruchowych traktowa ć je trzeba jako moment o Ŝywiaj ący:mo Ŝna je wprowadza ć zarówno w zaj ęciach na sali, jak i na powietrzu. Skoki w dal, wzwy Ŝ, przeskoki przez przeszkody, zeskoki w gł ąb, wymagaj ą l ądowania na mi ękkie podło Ŝe. Dlatego, je śli w 291. przedszkolu nie ma materaca, o wiele korzystniejsz e jest prowadzenie skoków na trawie lub w terenie z l ądowaniem na piasek. W skoku w dal i wzwy Ŝ zwracamy uwag ę na płynny rozbieg, zaakcentowanie odbicia, wysoki lot i mi ękkie, elastyczne l ądowanie, oczywi ście na mi ękkie podło Ŝe.

Celem zaj ęć jest doskonalenie ró Ŝnych form podskoków rytmicznych, utrwalanie umiej ętno ści poprawnego odbicia obunó Ŝ i jednonó Ŝ w miejscu i w ruchu (tj.w poł ączeniu z rozbiegiem) , podnoszenie usprawnienia w s koku w dal i wzwy Ŝ oraz zeskoków w gł ąb. Formy zada ń:1. Podskoki rytmiczne-stosujemy jako łatwe serie, w na st ępuj ących odmianach:podskoki wykroczne-w miejscu i z posuwani em si ę do przodu, podskoki-galop konikótc, podskoki rozkroczna-zwarte, Q, paja cyk-wykonywane do ść wolno, by dzieci nie gubiły koordynacji ruchów (patrz zabawa Pochód pajdenm, podskoki jednonó Ŝ-w przód, w tył, dookoła swojej osi (4-6 razy na je dnej nodze, po czym zmieni ć nog ę) , podskoki zmienne-z unoszeniem na zmian ę raz jednego kolana, raz drugiego-wykonywa ć w miejscu i w przód ł ącznie ze swobodnymi wymachami ramion, podskoki dostawne- (tj.cwu (g) :w bok (nó Ŝka goni nó Ŝkęl, w przód. 2. Podskoki i przeskoki z u Ŝyciem przyborów:ró Ŝne formy podskoków z u Ŝyciem skakanki-w miejscu i z posuwaniem si ę w przód (podskoki mog ą by ć wykonywane obunó Ŝ z przeskokami z nogi na nog ę, jednonó Ŝ, w kierunku w'przód i do tyłu) , posuwanie si ę podskokami wzdłu Ŝ rozci ągni ętej skakanki w przód, w tył, obunó Ŝ, jednonó Ŝ, skrzy Ŝnie, przeskoki bokiem obunó Ŝ, jednonó Ŝ przez rozło Ŝoną skakank ę, narysowan ą lini ę, szarfy, przeskoki obunó Ŝ, jednonó Ŝ, w przód, w tył oraz dookoła woreczka, szarfy, kr ąŜka, skakanki itp.292. wskakiwanie i wyskakiwanie-obunó Ŝ i jednonó Ŝ, w przód i w tył do obr ęczy, szarfy lub skakanki uło Ŝonej w kółko oraz do kółka narysowanego kred ą na podłodze lub patykiem na 21:101. 3. Przeskoki z rozbiegu i z odbicia jednonó Ŝ:przez przeszkod ę, wysok ą", np.przez rozci ągni ęt ą na wysoko ści 10-30 cm nad ziemi ą link ę lub poprzeczk ę (na sali stosowa ć trzeba mniejsz ą wysoko ść przeszkody:na mi ękkim podło Ŝu gdy nie grozi poślizgni ęcie i bolesny upadek, wysoko ść moŜe by ć wi ększa) , przez przeszkod ę, szerok ą", np.przez dwie równoległe linie, arkusze krepiny, pas materiału, rozło Ŝone przybory (szeroko ść przeszkody, któr ą dzieci maj ą przeskakiwa ć, zale Ŝy od podło Ŝa-na sali b ędzie wynosi ć 20-30 cm, na trawie 40-60 cm) , przeskoki zarazem przez, wysok ą i szerok ą"przeszkod ę na sali (mog ą to by ć pudełka jako murki) , na trawie ławeczki, piłki lekarskie o masi e I kg, dwie obok siebie rozci ągni ęte linki itp., skok w dal-z l ądowaniem na mi ękkie podło Ŝe, skok wzwy Ŝ-z l ądowaniem na mi ękkie podło Ŝe, 4. Zeskoki w gł ąb-na sali lub w terenie:z ławeczki na ziemi ę lub na materac, z wybiciem si ę jedn ą nog ą od ławki-najpierw dzieci wykonuj ą z miejsca, potem z kilku kroków rozbiegu, je śli l ądowanie odbywa si ę na mi ękkie podło Ŝe, zeskok odbywać si ę moŜe z wi ększej wysoko ści (do bioder dziecka) . 5. Skoki z podparciem: Ŝabie. 293. zaunrotne. 6. Wyskoki dosi ęŜne-z odbicia obunó Ŝ lub jednonó Ŝ:wyskok obunó Ŝ w miejscu z kla śni ęciem nad głow ą, z małego rozbiegu z dotkni ęciem zawieszonego w górze przedmiotu, np.szarfy, piłki w siatce itp. (15-25 c m powyŜej wyci ągni ętej r ęki dziecka) . Przykłady zabaw:1. Wyścig szeregóu na jednej nodze Przygotowanie:W odległ ości 5-10 kroków rysujemy dwie 294. równoległe linie i na nich ustawiaj ą si ę dzieci podzielone na dwie grupy-w szeregach, twarz ą do siebie. Z a b aw a:Na sygnał szeregi ruszaj ą naprzeciw siebie skacz ąc na jednej nodze. Dzieci mijaj ą si ę i ustawiaj ą na przeciwległych liniach. Jeśli odległo ść jest mała (6-8 kroków) , dzieci mog ą skaka ć cały czas na jednej nodze. Natomiast, gdy rozst ęp jest wi ększy, polecamy w połowie odległo ści zmieni ć nog ę.

2. SzczwrPrzy go 1 o w ani e:W zabawie u Ŝywa si ę długiej linki zako ńczonej tzw.szczurem (owalny skórzany woreczek wypełmony pi askiem) lub skakanki, do której na ko ńcu przywi ązuje si ę woreczek. Dzieci ustawione w kole. Z abaw a:Nauczycielka prowadz ąc sznur ze szczurem tu Ŝ przy ziemi obraca si ę w miejscu nadaj ąc obci ąŜonemu sznurowi ruch okr ęŜny. KaŜde z dzieci stoj ących na obwodzie koła musi w odpowiednim momencie w ykona ć podskok, by sznur nie zawadził o 11021. 295. 3. Pochód pajacu Przy b o ry:Woreczki i kr ąŜki, kółka ringo. Przygotowanie:Dzieci ustawiaj ą si ę w 4-6 rz ędach. Przed ka Ŝdym rz ędem, w odst ępie I kroku, układamy 5-6 woreczków, kr ąŜków lub kółek. Z a b aw a:Pierwsze dziecko z ka Ŝdego rz ędu staje przed przyborem, a nast ąpnie wykonuj ąc naprzemia ń podskoki rozkroczne i zwarte, posuwa si ę w przód jak pqjccgi. Przed ka Ŝdym kolejnym przyborem obowi ązuje postawa zwarta, nad przyborem rozkrok z ramionami w bok, po czym znowu zł ączenie nóg i opuszczenie ralTllOll. 4. Defilada pajaców Zabawa:Przebieg podobny do wy Ŝej opisanej. Grupę dzielimy na dwa zespoły. Jeden wykonuje podskoki pqjceóu, drugi za ś, siedz ąc na ławeczkach wyklaskuje lub podaje na instrumencie perkusyjnym rytm podskoków. 5. Klasy Przygotowanie:Dzieci podzielone na kilka rz ędów. Przed ka Ŝdym z rz ędów, z zachowaniem odst ępów jednego kroku, szar**uło Ŝone na zmian ę:w poprzek i w zdłu Ŝ osi ruchu. Z abawa:Dzieci, podobnie jak w popularnej zabawie w klasy, wykonuj ą kolejno przeskok na jednej nodze i rozkrok. Po dko ńczeniuodwracaj ą si ę w ten sam sposób przemierzaj ąc drog ę powrotn ą. Dzieci przeskakuj ą jednonó Ŝ przez szarf ę uło Ŝoną wzdłu Ŝ, nast ępnie przeskakuj ą rozkrocznie przez szarf ę uło Ŝoną wzdłu Ŝ, na koniec przeskakuj ą rozkrocznie przez szarf ę uło Ŝoną w poprzek osi ruchu. Zamiast szarf mo Ŝna narysowa ć kred ą na podłodze lub patyczkiem na ziemi poprzeczne i podłu Ŝne kreski. UŜyć te Ŝ moŜna obr ęczy (4 dla ka Ŝdego rz ędu) -wyskok rozkroczny wykonuje si ę wewnątrz obr ęczy, za ś wyskok kroczny z obr ęczy na zewn ątrz. 6. Wilk u rowie Przyg o to w an i e:Boisko podzielone w połowie dwiema równoległymi liniami, w odległo ści 40 cm jedna od drugiej. Jest to rów, w którym siedzi uilc. 296. Z ab aw a:Po jednej stronie boiska dzieci (kozm w rozsypce. Gdy Wozy skacz ą przez róu, wilk je łapie, ale tylko w granicach ro wu. Gdy złapie umówion ą liczb ę kóz, wówczas wyznacza si ę nowego wilku. Złapane kozg odchodz ą na bok do czasu zmiany unika. T. Goł ębie P r z yb, o ry:Klocki, krzesełka. Przygotowanie:Dzieci' (goł ębie) staj ą na rozło Ŝonych klockach lub na krzesełkach. Z ab a w a:Na sygnał goł ębie zeskakuj ą i lataj ą w dowolnych kierunkach omijaj ąc goł ębniki (krzesełka, klocki) . Na słowo:Przyleciały?-zajmuj ą, miejsca w goł ębnikach. Dla grupy sprawnej mo Ŝna da ć o jeden mniej goł ębni':ni Ŝ goł ębi. 5.5.

Zabawy i ćwiczenia poranne Stanowi ą one codziennie pierwszy fragment zorganizowanej, u porz ądkowanej pracy z cał ą grup ą dzieci ęcą. Głównym ich zadaniem jest zdyscyplinowanie dzieci, oŜywienie i wytworzenie pogodnego, radosnego nastroju, wyrobienie umiej ętno ści sprawnego i estetycznego poruszania si ę, pobudzenie organizmu do intensywniej szego działa nia. Prowadzenie porannych ćwicze ń nast ępuje bezpo średnio po przyj ściu dzieci do przedszkola i po dowolnych zabawych. Dlatego powinny by ć przeprowadzone w miejscu schodzenia si ę dzieci. MoŜe to by ć ogród przedszkolny, taras lub sala gier i zabaw. Jeśli zaj ęcia praw adzone s ą w sali, nale Ŝy pami ęta ć o otwieraniu okien lub wywietrzników. Ze wzgl ędu na krótki czas trwania ćwicze ń około 5-6 minut-dzieci ćwicz ą w ubraniach:chodzi jednak o to, by ubiór nie kr ępował ruchów. Maj ąc na uwadze maksymalne wykorzystanie czasu na ruch, nale Ŝy stosów a ć zabawy i ćwiczenia ju Ŝ znane i opanowane przez dzieci. W tej sytuacji obja ś. niema i pokaz s ą zb ędne. Równie Ŝ posługiwanie si ę przyborami mo Ŝliwe jest tylko przy dobrej, sprawnej organizacji ich rozdawania i zbierania, czego nale Ŝy w ró Ŝnych sytuacjach uczy ć. Dla dzieci młodszych, 3-4-letnich zabawy i ćwiczenia poranne przybieraj ą najcz ęściej form ę zabaw orientacyjna-porz ądkowych, 297. skocznych, bie Ŝnych lub ilustruj ących ruchem tekst wierszyka czy piosenki. Natomiast dla starszych grup dzieci (5-ó-letnich) m oŜna przy doborze i układaniu ćwicze ń posługiwa ć si ę zaproponowanym schematem:1. Zabawa lub ćwiczenia orientacyjna-porz ądkowe-o charakterze o Ŝywiaj ącym-z reagowaniem na sygnały, z wprowadzeniem biegu w ró Ŝnych kierunkach, z wymijaniem, ze zmian ą miejsc, ustawie ń, z przyjmowaniem ró Ŝnych pozycji itp. 2. Ćwiczenia kształuj ące-zazwyczaj tzw. ćwiczenia wieloznaczne uruchamiaj ące du Ŝe grupy mi ęśniowe. Są to skłony i skr ęty tułowia z współprac ą ramion i nóg, ewentualnie z zastosowaniem ró Ŝnych przyborów, ćwiczenia mi ęśni brzucha, grzbietu itp. 3. Zabawy lub ćwiczenia stosowane z wykorzystaniem podstawowych fo rm ruchu:biegu, skoku, podskoku, rzutu itp. 4. Zabawa lub ćwiczenie uspokajaj ące-najcz ęściej urozmaicony marsz (ze śpiewem, rytmiczny przy akompaniamencie) itp. Według instrukcji programowych nauczycielka przedsz kola mo Ŝe korzysta ć z opracowanego przez siebie zestawu ćwicze ń i prowadzi ć go przez kilka kolejnych dni, nawet przez tydzie ń. Wydaje si ę jednak, Ŝe o wiele bardziej celowe i atrakcyjniejsze dla dzi eci jest wprowadzenie nowych form ruchowych np.po trzech, a nawet po dwóch powtórzeniach. MoŜna wi ęc korzysta ć w ci ągu tygodnia z zestawów ju Ŝ poprzednio prowadzonych. Nale Ŝy rozumie ć, i Ŝ ka Ŝdy nowy zestaw ćwicze ń jest wzbogaceniem materiału ćwiczebnego przez nauczycielk ę i dzieci. Ćwiczenia nale Ŝy prowadzi ć Ŝywo, wesoło, interesuj ąco, cz ęsto zmienia ć metod ę prowadzenia, stosowa ć zabawy i ćwiczenia ciekawe, zwłaszcza takie, które dzieci znaj ą i lubi ą. Dokumentacja zaj ęć porannych jest dowolna. Ćwiczenia nie musz ą by ć uwidocznione w planowaniu i wpisywane do dzienni K B. 5.6. Przykłady zabaw porannych dla dzieci 3-i 4-letnich 1.

Ptaki u gniazdach Przygotowanie:Nauczycielka rozkła da na sali (pod ścian ą) lub w ogrodzie 3 e 4 du Ŝe obr ęcze, wyznaczaj ąc w ten sposób 298. gw@zdd dla prcbóu. Dzieci jnd'i/s ą podzielone na grupy-zajmuj ą miejsca w gniazdach. Zabawa:Na sygnał dzieci wybiegaj ą z gniazd i na śladuj ą lor ptdkóu, kr ąŜą w ró Ŝnych kierunkach, a na polecenie zatrzymuj ą si ę, na śladuj ą zbieranie ziarenek (w przysiadzie pukanie palcem o podło Ŝe) , lec ą dalej, a kiedy usłysz ą głos dufa, spłoszone uciekaj ą do gniazd. 2. Kot jest-kota nie r ńaZ-abawa:Dzieci s ą myszkami i na zapowied ź:Kotu nie mmcichutko biegaj ą po całej sali. Na zawołanie:Kot jest'-myszki choucjq si ę (dzieci przysiadaj ą, obejmuj ą r ękami kolana, a głow ę opuszczaj ą nisko) . Na zapowied ź:Myszka skrobie dziurk ę u uorWu-dzieci staj ą na jednej nodze i wykonuj ą ruchy palcami r ąk i woln ą stop ą (mysz skrobie pdzurkdmO. Nale Ŝy podnosi ć i lew ą i praw ą nog ą na zmian ę. 3. Lot ptakóuZ abawa:Prowadz ąca umawia si ę z dzie ćmi, Ŝe kiedy zapowie:Jaskółki?-dzieci biegaj ą w ró Ŝnych kierunkach z ramionami w bok, natmiast gdy powie:Wróbelbi'-dzieci podskakuj ą obunó Ŝ 299. w miejscu i po całej sali. Na hasło:Bociany?-dzieci chodz ą podnosz ąc _wysoko kolana, a nast ępnie staj ą na jednej nodze, wyci ągaj ą zł ączone r ęce w przód i klekocq. Wszystkie elementy nale Ŝy powtórzy ć 3-4 razy. 4. Bocian i z ąbki Pr z y g o 1 o w ani e:Wyznaczona ł ęku i obok niej sten. Niedaleko ł ąki-bocianie gniazdo. Zabawa: śabki skacz ą po ł ące. Na zapowied ź:Bocian lect Ŝabki skokami uciekaj ą do std@@, gdzie s ą bezpieczne. Bocian chodzi wolno z wysokim unoszeniemi kolan. Gdy dzieci opanuj ą zabaw ę, mo Ŝna wprowadzi ć dwa bocimg. Zabawę moŜna urozmaici ć wprowadzaj ąc krótki dialog:Hej, bocianie! Hej, bocianie! Gag chcesz zje ść nas na śni ą-'danie?-pytaj ą Ŝaby chorem. Kle, be, kle'-odpowiada bocian, co staje si ę sygnałem do rozpocz ęcia ucieczki Ŝdb. 5. Przynie ś piłk ę (Przyg o 1 o w ani e:Prowadz ąca stoi z boku sali i rozsypuje piłeczki. Z a b a w a:Dzieci biegn ą za nimi i przynosz ą pojedynczo piłeczki do kosza. Ruch jest ci ągły. Nauczycielka bez przerwy wysypuje lub rzuca piłki w ró Ŝnych kierunkach, a dzieci przynosz ą i biegn ą po nast ępne. Zabawa trwa 3-4 min.i powinna zako ńczy ć si ę zebraniem piłek do kosza. 6. Ognista kula Przy go 1 o w ani e:Nauczycielka kładz ie kilka szarf na widoczTlyDlTRlBj SCU. Z a b a w a:Dzieci biegaj ą po wyznaczonym terenie, a prowadz ąca toczy piłk ę celuj ąc ni ą w nogi ćwicz ących. Dotkni ęte piłk ą dziecko zakłada szarf ę na siebie i dalej bierze udział w zabawie (biega) . Za ka Ŝdym dotkni ęciem piłk ą dzieci zakładaj ą nast ępną szarf ę. Na zako ńczenie nagradzamy oklaskami te dzieci, które nie zo stały dotkni ęte piłk ą ani razu (nie maj ą na sobie szarf) . R. Po róucniutkiej dró Ŝce Przy g o 1 o w ani e:Dzieci id ą na przechadzk ę. 300.

Z a b aw a:Prowadz ąca mówi wierszyk i jednocze śnie dzieci na śladuj ą te ruchy, które do słów wierszyka trzeba wykona ć:Id ą dzieci cówn ą drog ą po kamyczkach i ść nie mog ą. Po kamyczkach hop, hop, hop (do dołeczka skok (Zwyk ły krok w rytmie wierszyka, 3 podskoki w miejscu, skok do przysiadu podpartego. Pora wraca ć. Kto si ę znu Ŝy, ten odpocznie po podró Ŝy. Dom ju Ŝ blisko...nogi w ruch! Kto zwyci ęŜy-e zuch (Marsz w rytmie wierszyka i bieg na uprzed nio wyznaczone'miejsca (pod ścian ę, do krzesełek itp. Nauczycielka wykonuje wszystkie ruchy razem z dzie ćmi, akcentuje ostatni wiersz, aby przyspieszy ć zajmowanie miejsc. 5.7. Przykłady ćwicze ń porannych dla dzieci 5-i 6-letnich Zestaw I 1. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Słonko śnieci-deszcz pode. Na zapowied ź: Ŝłonko śnieci?-dzieci chodz ą, biegaj ą, podskakuj ą, a na zawołanie:Deszcz puda?-biegn ą na wyznaczone miejsce (które chroni przed zmokni ęciem) . Dla urozmaicenia mog ą dzieci rytmicznym klaskaniem na śladowa ć spcdqjgce krople:kap...kap...k ąp. 2. Ćwiczenia du Ŝych grup mi ęśniowych:Kujmy rosn ę, kajety wi ędnę. Rozsypka. Dzieci w przysiadzie podpartym-kujmy zui ędłg, powolny wyprost do słania z ramionami w gór ę-w swos-kumdtg rosn ą po deszczu. 3. Ćwiczenia równowagi:Bocian brodzi po ł ące. Marsz z wysokim unoszeniem kolan, stanie jednonó Ŝ i na śladowanie klekota boćka:Kle, kle, kle. Ćwiczy ć na zmian ę chód i stanie jednonó Ŝ na prawej i lewej nodze. 301. 4. Bieg:Przelot ptckóu. Bieg w ró Ŝnych kierunkach z wymijaniem-dzieci na śladuj ą z rozło Ŝonymi ramionami w bok lec ące ptaki. Dla odpoczynku ptaki przysiadaj ą i pij ą wod ę (skłony głowy w przód i w tył) . 5. Ćwiczenie uspokajaj ące. Marsz rz ędem po obwodzie koła w rytm tamburyna. Zestaw 21. Ćwiczenie orientacyjnio-porz ądkowe:Dzieci biegaj ą w dowolnych kierunkach naśladuj ąc ró Ŝne pojazdy:rouer, samochody, samoloty. Kiedy nauczycielka podniesie r ękę w gór ę-wszystkie pojazdy zatrzymuj ą si ę. 2. Ćwiczenie tułowia (skr ętoskłonyk Dzieci stoj ą w wykroku i na śladuj ą pompowanie kół. 3. Ćwiczenie nóg:Dzieci dobieraj ą si ę parami i podaj ą sobie wewn ętrzne r ęce. Jedno z nich przysiada (plecy proste) , drugie jest w pozycji wysokiej. Pary posuwaj ą si ę w ró Ŝnych kierunkach. Po jakim ś czasie nale Ŝy zmieni ć role-kto szedł w przysiadzie, porusza si ę w pozycji wysokiej i odwrotnie. 4. Ćwiczenie tułowia (skłony w przódh Ustawienie parami tyłem do siebie w rozkroku.

Dzieci skłaniaj ą si ę do przodu i podaj ą r ęce współ ćwicz ącynt przez oWiewWo utworzone przez rozkrok. Nast ępnie prostuj ą si ę i klaszcz ą w r ęce nad głow ą. 5. Ćwiczenia nóg:Hu śtduWd. Dzieci stoj ą parami twarz ą do siebie i podaj ą sobie r ęce proste w łokciach. Na sygnał jedno dziecko staje we wspi ęciu a drugie przysiada, po czym nast ępuje zmiana. Ruch powinien by ć ci ągły, płynny, wahadłowy. 302. 6. Podskoki:Pajdce. Podskokami rozkrok i zeskok do postawy. Sprawniejsze dzieci mog ą doł ączy ć prac ę ramion. Przy rozkroku-ramiona w bok, przy doskoku-ramiona w dół. Zestaw 3 I. 'Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Dzieci dobieraj ą si ę parami i maj ą zapami ęta ć, kto z kim stoi. Na znak podniesienia chor ągiewki przez nauczycielk ę-dzieci biegaj ą swobodnie wymijaj ąc si ę zr ęcznie, a na uderzenie w b ębenek chwytaj ą si ę i wykonuj ą wirowania trzymaj ąc si ę za r ęce. 2. Ćwiczenie ramion:Kto nqjug Ŝej kld śme. Siad skrzy Ŝny, r ęce wzdłu Ŝ tułowia. Przenie ść ramiona bokiem w gór ę, klasn ąć jak najwy Ŝej nad głow ą i opu ści ć ramiona bokiem w dół (przy, klaskaniu patrz w gór ę na r ęce) . 3. Ćwiczenie tułowia i równowagi:Przejd ź przez okienko. Stoj ąc sple ść r ęce przed sob ą, przeło Ŝyć nog ę przez splecione r ęce i wyj ąć j ą z powrotem (przekładamy przez oiienko na zmian ę lew ą i praw ą nog ę) . 4. Czworakowanie:Powolny, rytmiczny marsz na czworakac h w ró Ŝnych kierunkach. Na zawołanie:Misiu, popro ś?-siad skrzy Ŝny i na śladowanie ruchu proszenia (machanie wzniesionymi r ękami od góry w dół) . 5. Podskoki:Kilka podskoków obunó Ŝ w przód, w tył oraz jednonó Ŝ na lewej i na prawej nodze na zmian ę. 6. Marsz:4 kroki marszu bez klaskania i 4 kroki z klas kaniem. Zestaw 41. Marsz:Dzieci wi ąŜą koło i rytmicznie maszeruj ą w lewo i w prawo, a na hasło:Hop ć-dobieraj ą si ę p dTdDll. 2. Ćwiczenie nóg:Hu śtdukc. Dzieci stoj ą parami w rozsypce, twarzami do siebie i podaj ą sobie r ęce wyprostowane w łokciach. Jedno dziecko wykonuje przysiad, drugie-wspi ęcie na palce. Potem nast ępuje zmiana. 303. 3. Ćwiczenie tułowia (sK ęty) Uderzenie dło ńmi w dłonie partnera. Ustawienie parami Głem do siebie w rozkroku. Skr ęt tułowia i kla śni ęcie otwartymi QoOmi w dłonie partnera-to 999? 99999 PłP 9 P 6 O 4 W 988 e ćwiczenia stopy przyw ąj-+a ąą. 304. 4. Czworakowanie:Jedno dziecko z pary w siadzie skrzy Ŝnym, drugie obchodzi je na czworakach wokoło w jedn ą i w drug ą stron ę. Zmiana ról i zabawa trwa dalej.

5. Bieg cwałem:Dzieci stoj ą parami i podaj ą sobie r ęce skrzy Ŝnie, a nast ępnie wiruj ą wokół w lewo i w prawo (prowadz ąca podpowiada o cz ęstej zmianie kierunku wirowania) . 6. Marsz parami:Marsz lu źny, niedbały i marsz poprawny (człowiek zm ęczony i człowiek wypocz ęty) . Zestaw 51. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Leci samolot. Bieg w rozsypce z wzniesionymi ramionami w bok w ró Ŝnych kierunkach Z DlljBDlPlD. 2. Ćwiczenie nóg:. Samolot umosi si ę i l ąduje. Z niskiej pozycji wspi ęcie na palce, ramiona w bok, a nast ępnie przysiad podparty wolno wykonywany. 3. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Swdochron. W słaniu dłonie zwini ęte w pi ęści, wymachy ramion w przód i w tył lekkim ugi ęciem kolan i wahaniem tułowia w lewo i w prawo, w p rzód i w tył. 4. Czworakowanie:Skoczek lqdtje. Po wysokim skoku, chód na czworakach. 5. Ćwiczenie tułowia (skłony w przód) :Składanie spadoc hronu. Mały rozkrok-skłony w przód z ci ągni ęciem linek spadochronu i wyprosty. 6. Skoki:Pokonujemy przeszkody. Odbijaj ąc si ę na zmian ę raz jedn ą raz drug ą nog ą skoczbouie pokonuj ą ró Ŝne, wybrane przez prowadz ącą, przeszkody tereniowe. 7. Marsz parami. Zestaw 61. Ćwiczenie orientacyjna-porz ądkowe:Marsz i bieg w ró Ŝnych kierunkach. Na mocne-uderzenie w tamburyna-dzieci rozbiegaj ą si ę w ró Ŝnych kierunkach. Na drugie mocne uderzenie dzieci zatrzymuj ą si ę i przyjmuj ą pozycj ę ciała w kształcie wielkich liter np. :A, 1, T, Y według polece ń lub pokazu nauczycielki. Prowadz ąca mo Ŝe mie ć przygotowane do zabawy du Ŝe kartoniki z wy Ŝej wymienionymi literami. go--Wychowanie fizyczne. 305. 2. Ćwiczenie tułowia (skr ętyh Dzieci staj ą w rozkroku, r ęce zło Ŝone na biodrach. Obszerne skr ęly tułowia w lewo i w prawo (stopy przywarte do pod ło Ŝa) . Po kilku skr ętach bieg na palcach w koło, w lew ą i w praw ą stron ę. 3. Ćwiczenie równowagi:W słaniu jednonó Ŝ akcentowanie o podło Ŝe palcami stopy lewej i prawej-na zmian ę-oraz zataczanie kółeczek. 4. Bieg:Dzieci dobieraj ą si ę parami, staj ą jedno za drugim i podaj ą sobie r ęce, tworz ąc w ten sposób pojazdy, zaprz ęgi, które poruszaj ą si ę-je ŜdŜą w ró Ŝnych kierunkach w zmiennym tempie i rytmie, 5. Ćwiczenie uspokajaj ące:Marsz parami krokiem zwykłym i WB WSOI ĘCIU. Zestaw 7 Przybory:Szarfy w 2 kolorach. 1. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Berek z przysiadem. Bieg po wyznaczonym terenie w dowolnych kierunkach.

Dwoje (troje) wyznaczonych na go ńców dzieci trzyma w r ęku szarf ę i chwyta uciekaj ących. Kto przykucnie, tego chwyta ć nie wolno. Po złapaniu nale Ŝy przekaza ć szarf ę schwytanemu:który staje si ę go ńcem. Po kilkakrotnym powtórzeniu zabawy wszystkie dzieci otrzymuj ą szarfy i układaj ą z nich kółeczka na podło Ŝu. 2. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Stanie w kółku i przewlekanie si ę przez szarf ę od dołu do ĘOTV. 3. Ćwiczenie wyprostne:Wgcierdniesi ę r ęcznikiem. Dzieci podnosz ą swoje szarfy i staj ą w rozkroku, z lekkim pochyleniem w przód-naśladuj ą wycieranie pleców r ęcznikiem trzymaj ąc szarf ę-jeden koniec nad barkiem, drugi za plecami w dole. Po pewnym czasie zmiana chwytu. 306. 4. Zabawa bie Ŝna:Wieuiórki u dziuplcch. Dzieci (uieuiórki) wchodz ą do dziupli (do kółek uło Ŝonych z szarf. Wiewiórki biegaj ą w ró Ŝnych kierunkach, omijaj ąc dziupl ę. Na zawołanie:Lis idzie?-ka Ŝda wskakuje do najbli Ŝszej dziupli i przysiada. 5. Ćwiczenie uspokajaj ące:Marsz w rz ędzie i odkładanie szarf na wyznaczone miejsce. Zestaw 8 Przy b o ry:Kr ąŜki 1. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Smochodg. W kilku miejscach rozło Ŝone kr ąŜki. Na sygnał dzieci podchodz ą i ka Ŝde bierze jeden kr ąŜek, który w czasie zabawy będzie słu Ŝył mu za kierounic ę. .Samochody je ŜdŜę w ró Ŝnych kierunkach. Gdy nauczycielka podniesie zielon ą chor ągiewk ę, pojazdy mijaj ą si ę, a gdy czerwon ą-zatrzymuuj ą si ę. 2. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Dzieci stoj ą swobodniena całej sali. Na zawołanie prowadz ącej:Grzybki (-wykonuj ą przysiad, kład ą kr ąŜki na głowie przytrzymuj ąc je lekko palcami r ąk:na zawołanie:Dzieci!'-prostuj ą si ę i opuszczaj ą kr ąŜki w dół. 3. Ćwiczenie tułowia-skr ęty:Tonice nd kr ąŜku. Stoj ąc na kr ąŜku (r ęce wzdłu Ŝ tułowia) wykonywa ć skr ęty tułowia. 307. 4. Podskoki:Dzieci podskakaj ą jednonó Ŝ wokół kr ąŜka na zmian ę:na lewej i prawej nodze, nast ępnie przeskakuj ą kr ąŜek obunó Ŝ przodem, bokiem, a zr ęczniejsze nawet tyłem. 5. Marsz ( ćwiczenia rytmuk Nauczycielka podaje rytm na tambury nie, dzieci wystukuj ą ten ry@i na kr ąŜkach, a nast ępnie poruszaj ą si ę w tym rytmie. W marszu odło Ŝą kr ąŜki na wyznaczone miejsce. Zestaw 9 Przy b o ry:Obr ęcze dla połowy grupydzieci. 1. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Po śpiesz si ę. Obręcze rozło Ŝone na sali. Po dwoje dzieci w obr ęczy. Nauczycielka chodzi z tamburynem mi ędzy obr ęczami (bierze udział w zabawie) . Gdy mocniej uderzy w tamburyn, dzieci zamieniaj ą miejsca w kołach. Dziecko, które zostało bez obr ęczy, stara si ę znale źć miejsce w obr ęczy przy powtórzeniu zabawy. 2. Ćwiczenie wyprostne:Spójrz 1 o*ienko.

Siad kl ęczny wparachna wprost siebie, obr ęcz w środku. Dzieci trzymaj ą obr ęcz. Na sygnał przechodz ą do kl ęku, podnosz ą obr ęcz w gór ę, 'spogl ądaj ą w oine**o. Potem wracaj ą do pozycji wyj ściowej (siad kl ęczny, obr ęcz na podłodze) . 3. Ćwiczenie zr ęczno ściowe:Ustawion ą pionowo obr ęcz trzyma jedno dziecko z pary. Na zapowied ź:Obr ęcze uirijm-ka Ŝde dziecko stara si ę tak zakr ęci ć obr ęcz ą, Ŝeby wirowała wokoło swojej osi. Drugie dziecko z pary siara si ę po pewnym czasie chwyci ć obr ęcz, chroni ąc j ą w ten sposób przed upadkiem. Dzieci ćwicz ą na przemian. 4. Ćwiczenie równowagi:Obr ęcz le Ŝy nd ziemi. KaŜda dwójka staje na obr ęczy bokiem do środka i mierzy swoj ą obr ęcz id ąc stopa za stop ą po obwodzie koła. 5. Bieg:Jedno dziecko wchodzi w obr ęcz zakładaj ąc j ą sobie pod pachy, drugie chwyta za obr ęcz stoj ąc z tyłu. Bieg w zmiennym tempie i rytmie. Po jakim ś czasie zmiana ról w parach. 6. Marsz parami po obwodzie koła i odło Ŝenie obr ęczy na wyznaczone miejsce. Zestaw 101. Wiatr i śnie Ŝgnbi. Wid (r tieje (nauczycielka potrz ąsa tam 308. burynern) , śnie Ŝgzki uirujg (dzieci biegaj ą) , gdy uiur przestaje nice (tamburyna cichnie) , śnie Ŝynki s ącdqjq nd ziemi ę (dzieci wykonuj ą przysiad podparty) . 2. Śnieg pada. Dzieci podnosz ą r ęce w gór ę i opuszczaj ą je stopniowo w dół, obracaj ą si ę dookoła i przysiadaj ą. 3. Toczymy brył ę śnie Ŝną. Chód z niskim skłonem tułowia w dół i prac ą ramion, które na śladuj ą toczenie kul. 4. Lepimy bałwanka. Skłon w dół, obejmowanie brył śnie Ŝnych i ustawianie jedna na drugiej. Wspi ęcie, dorabianie bałwankowi oczu, ntosa, ust. 5. Rzuty śnie Ŝkami do bchcmkd. Rozkrok, skłon w dół, na śladowanie lepienia śnie Ŝek i rzutu przed siebie lew ą i praw ą r ęką 118211118112. 6. Taniec uokół bdłudnb. Dzieci wi ąŜą koło i posuwaj ą si ę podskokami zmiennymi, odbijaj ąc si ę raz praw ą, raz lew ą nog ą. 7.Marsz parami-ze śpiewem znanej piosenki. 5.8. Zorganizowane zaj ęcia ruchowe 10-35-minutowe) . Zaj ęcia te słu Ŝą realizacji głównych zada ń programowych (kształtuj ących, *sprawno ściowych, wychowawczych) , tote Ŝ wyst ępuj ą w nich akcenty dydaktyczne. Nauczanie i uczenie si ę dziecka musi by ć dostosowane do poziomu rozwojowego kaŜdej z grup. Małe dzieci ucz ą si ę niemal wył ącznie przez zabaw ę, natomiast w uczeniu si ę starszych dzieci wyst ępuje w wi ększym stopniu aktywno ść umysłowa.

Celem IO-3 O-minutowych zaj ęć, w których stosujemy przemy ślane układy zabaw i ćwicze ń, powinno by ć:dostarczenie ustrojowi bod źców rozwojowych (stymulacja) czuwanie nad harmonijnymi rozwojem ciała, korygowan ie nieprawidłowo ści rozwojowych, opanowanie podstawowych form ruchowych i ich kombiTlBCjlprzyzwyczajenie i nauczanie czynuno ści zwi ązanych z uprawianiem sportu dzieci ęcego, . 309. wyrabianie podstawowych cech motoryki, tj.kształto wania szybko ści, zr ęczno ści, zwinno ści, siły, skoczno ści, wytrzymało ści aktywizowanie i usamodzielnianie dzieci oraz rozwijanie UlWTCj I. KaŜda jednostka metodyczna powinna da ć dzieciom atrakcj ę i rozrywk ę, wpływa ć kształtuj ąca na ich postaw ę ciała, ćwiczy ć ró- Ŝnę formy i prowadzi ć do osi ągni ęcia coraz lepszych wyników sprawno ściowych. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe przebieg tych zaj ęć, czas ich trwania, jak równie Ŝ i metody pracy kształtuj ą si ę w zale Ŝności od wieku dzieci nieco inaczej. 5.8.1 10-ZO-minutowe zabawy i ćwiczenia dla dzieci 3-i 4-letnich W pocz ątkowym okresie pobytu dzieci w przedszkolu przewa Ŝaj ą zaj ęcia dowolne. W tym okresie nasl ępuje powolne wdra Ŝanie do zaj ęć wspólnych, obejmuj ących najpierw mniejsze grupki, a nast ępnie stopniowo wszystkie dzieci. Zostawiaj ąc swobod ę dzieciom bawi ącym si ę indywidualnie, nauczycielka skupia wokół siebie ch ętne do zabawy dzieci, wci ągaj ąc stopniowo, w miar ę upływu czasu tak Ŝe i pozostałe, i prowadzi zaj ęcia z cał ą grup ą. Zaj ącia organizowane prowadzi si ę z grup ą dzieci 3-i 4-letnich trzy razy w tygodniu, a czas ich trwania wynosi 10-20 minut. Nale Ŝy stosowa ć zestawy ćwicze ń i zabaw bardzo proste, nie wymagaj ące precyzji ruchu, daj ące dzieciom wiele sytysfakcji i rado ści z wykonywanych zada ń ruchowych. Stosowane metody prowadzenia zaj ęć to zabawowa-na śladowcza oraz metoda bezpo średniej celowo ści ruchu. Mała samodzielno ść dzieci w zakresie samoobsługi powoduje trudno ści z przebieraniem si ę w strój gimnastyczny. Nie nale Ŝy jednak rezygnowa ć z tego całkowicie i je śli jest to mo Ŝliwe, dzieci 4-letnie powinny przebiera ć si ę w laki strój. W przeciwnym razie nale Ŝy przed rozpocz ęciem zaj ęć zdj ąć zb ędną odzie Ŝ, a tak Ŝe sprawdzi ć, czy obuwie jest stosowne do ćwicze ń. Jeśli zaj ęcia prowadzone s ą w sali, to koniecznie przy otwartym oknie. O ile zachodzi potrzeba, nauczycielka demonstruje ćwiczenia, gdy Ŝ to-310. ułatwia i pozwala dzieciom odtwarza ć jej czynno ści. Polecenia i wyja śnienia słowne s ą elementami wyst ępuj ącymi stopniowo, w miar ę upływu czasu. W coraz wi ększym stopniu dopomagaj ą one dziecku, w u świadomieniu i emocjonalnym prze Ŝywaniu tego, co robi. Dla tych grup wiekowych w zestawach ćwicze ń wprowadza SI ĘI. Zabawę lub ćwiczenie orientacyjna-porz ądkowe, wdra Ŝaj ące do reagowania na polecenia i sygnały wyrabiaj ące spostrzegawczo ść, umiej ętno ść zapami ętania miejsca, oceny odległo ści i kierunku, ustawiania si ę (zbiórek) , wyczucia rytmu itp. 2. Zabawy i ćwiczenia o charakterze kształc ącym zmierzaj ące do rozgrzania i prze ćwiczenia wszystkich zespołów układu ruchowego. Znajduj ą si ę tu takie ćwiczenia, jak: ćwiczenia uruchamiaj ące du Ŝe grupy mięśniowe, ćwiczenia mi ęśni szyi, grzbietu, brzucha itp. '3. Zabawy i ćwiczenia o charakterze u Ŝytkowym doskonal ące podstawowe formy ruchu:chód, bieg, skok, rzut, pokonywanie przeszkód itp.

4.Zabawy i ćwiczenia mniej intensywne, jak marsze, korowody, il ustracja ruchowa wiersza, piosenki. 5.8.2. ZO-35-minutowe zaj ęcia z dzie ćmi starszymi (5-i 6-letnimi) ZO-35-minutowe zaj ęcia ruchowe s ą zaj ęciami programowymi, prowadzonymi trzy razy w tygodniu. Czas trwania ćwicze ń dla 5-latków wynosi 20-30 minut, dla i-latków-35 m inut, a nawet dłu Ŝej. Nale Ŝy pami ęta ć, Ŝe zaj ęcia te powinny by ć prowadzone równie Ŝ w ogniskach przedszkolnych i klasach przyszkolnych. Dzieci powinny, w miar ę moŜliwo ści, ćwiczy ć boso i obowi ązkowo w kostiumach gimnastycznych. Na dworze dzieci mog ą ćwiczy ć w kostiumach gimnastycznych, przy temperaturze powyŜej li'G. Ni Ŝsza temperatura nie jest przeszkod ą d, o organizowania ćwicze ń na dworze w tych przedszkolach, które przyzwyczaiły dzieci do p osiadania dresów. Jest to praktyczny i bardzo wygodny strój do ćwicze ń. W praktyce naszych przedszkoli przyj ęła si ę nazwa "Zestawy. zaj ęć ZO-35-minutowych ćwicze ń gimnastycznych", ale wiemy, Ŝe w rzeczywisto ści obok ćwicze ń gimnastycznych, szczególnie kształtuj ących, w równym stopniu stosuje si ę w zaj ęciach zabawy ruchowe i u Ŝytkowe czynno ści ruchowe. W najstarszych grupach wieku przedszkolnego coraz w i ększy nacisk nale Ŝałoby kła ść na sportowo-u Ŝytkowe formy ruchowe, a zabawy powinny w coraz wi ększym stopniu ust ępować na korzy ść gier z współzawodnictwem zespołowym. W sprzyjaj ących ku temu warunkach pracy trzeba szeroko stosowa ć zabawy i ćwiczenia w terenie. Tak wi ęc w okresie zimy mo Ŝna i nale Ŝy stosowa ć zabawy i ćwiczenia na śniegu, a gdy przedszkole ma mo Ŝliwo ści korzystania z krytej pływalni-zabawy i ćwiczenia w wodzie. Te moŜna prowadzi ć latem w rzece, jeziorze lub brodziku, je śli ma go przedszkole. Zgodnie z zasad ą wszechstronno ści organizowa ć moŜgmy w przedszkolu ró Ŝnego typu zaj ęcia ruchowe:a) mieszane, tj.zło Ŝone z zabaw i gier ruchowych, ćwicze ń gimniastycznychi u Ŝytkowych form ruchu:b) bardziej wyspecjalizowane:zł oŜone z samych zabaw i gier, kład ące nacisk na ćwiczenia gimnastyczne, zwłaszcza twórcze, kład ące nacisk na u Ŝytkowe formy ruchu:c) zabawy i ćwiczenia w terenie:d) zabawy i ćwiczenia na śniegu:e) zabawy i ćwiczenia w wodzie:Uwzgl ędniaj ąc cele i zadania ogólnorozwojowe mo Ŝna w zaj ęciach, zwłaszcza w cz ęści głównej, zaakcentowa ć wyra źniej okre ślone zadania, np.: ćwiczenia szybko ści, ćwiczenia siły, CWICZTIB ZT ĘCZIIOSCI ĆWICZPDIB ZWśDDO ŚCI ćwiczenia wytrzymało ści. Przyj ęty i stosowany u nas tok zaj ęć (układ, schemat) dzieli si ę na trzy cz ęści:Cze ś ć I (wst ępna) -ma ogólnie pobudzi ć organizm, o Ŝywi ć i zdyscyplmowa ć grup ę, wdro Ŝyć do spostrze Ŝenia, reagowania na sygnały, wyrobi ć umiej ętno ść wygodnego i bezpiecznego 312. ustawienia si ę do ćwicze ń, przyjmowania pozycji wyj ściowych itp Cz ęść li (główna) -powinna we wszechstronny sposób oddziaływ ać na ustrój, zrealizowa ć główne zadania kształtuj ące, wpływaj ące wzmacniaj ąca na postaw ę ciała oraz sprawno ść. Tu powinny znale źć si ę zabawy, gry i ćwiczenia doskonal ące podstawowe czynno ści ruchowe, wyrabiaj ące koordynacj ę ruchów, rozwijaj ące cechy motoryczne, jak szybko ść, zr ęczno ść, ogóln ą sił ę i wytrzymało ść, a tak Ŝe wdra Ŝaj ące do posługiwania si ę ró Ŝnymi przyborami i sprz ętemi. Pod wzgl ędem doboru materiału ćwiczebnego cz ęść ta powinna by ć najbardziej atrakcyjna i urozmaicona, pod wzgl ędem wysiłku psychofizycznego-najintensywniej SZR.

Cześ ć III (ko ń c owa) -ma charakter uspokajaj ący. Nale Ŝy tu stosowa ć ćwiczenia uspokajaj ące i rozlu źniaj ące w formie ćwicze ń rytmicznych, korowodów oraz ćwiczenia wpływaj ące na popraw ę postawy ciała dziecka. Zaj ęcia nale Ŝy starannie przemy śle ć i przygotowa ć, bior ąc pod uwag ę zasady opracowania zestawów ćwicze ń i zabaw, a mianowicie:Zasada wszechstronno ści. W myśl tej zasady nale Ŝy w czasie zaj ęć prze ćwiczy ć wszechstronnie cały organizm, tj.jego funkcje fizjologiczne i psychiczn e. Przejawi si ę to zarówno w doskonaleniu sprawno ści ruchowej dziecka, wyrabianiu szybko ści, zr ęczno ści, zwinno ści, siły i wytrzymało ści, jak równie Ŝ w egzekwowaniu momentów wychowawczych-rozwijaniu spos trzegawczo ści, odwagi, opanowania, dokładno ści i odpowiedzialno ści przy wykonywaniu polece ń i zada ń. Zasada stopniowania trudno ści. Zasada ta wymaga, aby trddno śććwicze ń narastała stopniowo, od łatwiejszych do bardziej intensywnych w czasie których wysiłek'mi ęśniowy jest znacznie wi ększy. Pod koniec ćwicze ń nat ęŜenie powinno male ć, aby dziecko mogło z po Ŝytkiem przej ść do dalszych zaj ęć. Zasada zmienno ści pracy mi ęśniowej. Zasada ta wymaga, aby nie skupia ć du Ŝej ilo ści ruchu o podobnym charakterze. Nie nale Ŝy wi ęc dawa ć zbyt wielu ćwicze ń kształtuj ących, działaj ących na te same grupy mi ęśniowe, nie stosowa ć kilkakrotnie tej samej pozycji wyj ściowej i nie wytrzymywa ć jej długo, nie'wprowadza ć bezpo średnio po sobie zabawy bie Ŝnej i skocznej, gdy Ŝ obie zbyt 313. silnie pobudzaj ą prac ę serca i płuc. Wyrazem stosowania tej zasady b ędzie równie Ŝ przeplatanie ćwicze ń trudniejszych-łatwiejszymi, ćwicze ń wymagaj ących wi ększego wysiłku-spokojniej SZyTll. W praktyce przedszkolnej najcz ęściej stosowanymi zaj ęciami powinny by ć zestawy mieszane, zło Ŝone z ćwicze ń gimnastycznych, zabaw, oraz sportowo-u Ŝytkowych form ruchu. Dla ułatwienia ich komponowania jak równie Ŝ i realizowania zamierze ń nauczycielki podano schemat, uwzgl ędniaj ący kolejno ść grup ćwicze ń i zabaw sprawdzony długoletni ą praktyk ą:Cze ś ć I (wst ępnak 1. Zabawy lub ćwiczenia orientacyjna-porz ądkowe. 2. Ćwiczenia uruchamiaj ące du Ŝe grupy mi ęśniowe. Część li (głównak 3. Ćwiczenia kształtuj ące mi ęśnie tułowia w płaszczy źnie strzałkowej-skłony w przód i w Ęł wzmacniaj ące mi ęśnie grzbietu i brzucha. 4. Ćwiczenia kształtuj ące mi ęśnie tułowia w płaszczy źnie czołowej-skłony boczne. 5. Ćwiczenia w płaszczy źnie poprzecznej lub zabawa na czworakach. 6. Ćwiczenia lub zabawa z elementami równowagi. 7. Zabawa lub gra bie Ŝna (tak Ŝe o charakterze wytrzymało ściowym) . 8. Wspinanie, przeploty, pchanie, ci ąganie, podnoszenie, noSZClllC. 9 Rzuty (zabawa lub gra rzutna) . W Skoki (zabawa lub gra skoczna) . Część III (ko ńcowa) : Ćwiczenia wyprostne. Ćwiczenia przeciw płaskiej stopie. Zabawa lub ćwiczenie o małym nat ęŜeniu ruchu. Ćwiczenia rytmizuj ące. 314. 5.9. Przykłady zestawów zaj ęć ruchowych dla dzieci 3-i 4-letnich

Zestaw I 1. Ćwiczenia orientacyjna-porz ądkowe:Marsz i bieg w ró Ŝnych kierunkach, a na mocne uderzenie w b ębenek zatrzymanie si ę w miejscu w dowolny sposób (np.znane zabawy, jak Figurka. Marmurki. 2. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Nu ńt-podłoga. Rozsypka. Na zapowied ź:Nu ńt'-dzieci, stoj ąc podnosz ą r ęce w gór ę, a na zapowied ź:Podłogi'-wykonuj ą przysiad podparty. 3. Czworakowanie:Kotki. Czworakowanie w ró Ŝnych kierunkaeb, nast ępnie kotki przeci ągaj ą si ę, robi ą koci grzbiet, miaucz ą i id ą na czworakach, kład ą si ę na grzbiecie i przebieraj ą łdpkaWłl. 4. Podskoki:Ptaszki skacz ą. Podskoki obunó Ŝ w miejscu i po całej sali. Dla odpoczynku ptaki przysiadaj ą i zbieraj ą ziarenka (przysiad i pukanie zgi ętym palcem wskazuj ącym o podłog ę) . 5. Ćwiczenie uspokajaj ące:Marsz w rytmie podawanym na b ębenku lub przy muzyce. Zestaw 2 Wycieczka do lasu 1. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Namochodg. Bieg w ró Ŝnych kierunkach z wymijaniem i reagowaniem na sggnd łg śuietbe (zielony, czerwony kolor tarczy) . 2. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Zbieranie jagód, grzgbóui. Dzieci chodz ą po lesie i wykonuj ą skłony w dół i wyprosty, na śladuj ąc w ten sposób zbiermie jagód, grzgbóu. 3. Czworakowanie i pełzanie:Marsz na czworakach mi ędzy g ęstymi zaro ślami, a niekiedy pełzanie. Od czasu do czasu dzieci prostuj ą si ę i id ą kilka kroków do przodu. 4. Ćwiczenie tułowia (skr ęty) :Dzieci na śladuj ą zbieranie szyszek-rzucaj ą nimi praw ą i lew ą r ęką. 5. Bieg:Jck sarenki po lesie. Lekki, spr ęŜysty bieg-pokonywanie skokiem przeszkód terenowych. 6. Ćwiczenie uspokajaj ące:Marsz parami z piosenk ą np. Ruda wiewióreczka. 315. Zestaw 3 Na ł ące 1. Ćwiczenie orientacyjna-porz ądkowe i o Ŝywiaj ące:Marsz, bieg, podskoki, przysiady. Dzieci na śladuj ą bieg za motylem, chwytanie go przy ziemi i w górze . 2. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Zrgudnie kuiatkóu. Dzieci chodz ą po ł ące i zrywaj ą Wuidtg. Gdy maj ą ich du Ŝo, pokazuj ą nauczycielce bukieciki w lewej i prawej r ęce (wyprost z krótkotrwałym wzniesieniemi r ąk w gorej. Nast ępnie dobieraj ą si ę parami, tworz ą małe kółeczka (nia ńki) i maszeruj ą. 3. Ćwiczenie siły:W dwójkach jedno dziecko pcha partner a r ękami poło Ŝonymi na jego plecach. 4. Ćwiczenie równowagi:Bocim.

Marsz z wysokim unoszeniem kolan w wysokiej trawie, stanie jednonó Ŝ i naśladowanie klekoty bociana. śabki skacz ą po ł ące:ózieci na śladuj ą skoki Ŝab. 5. Ćwiczenie uspokajaj ące. Dzieci maszeruj ą parami śpiew aj ącpiosenk ę. Zestaw 41. Ćwiczenie orientacyjna-porz ądkowe. Dzieci w'rozsypce biegaj ą w dowolnych kierunkach, na śladuj ąc rouerg, auta, konie. Kiedy, nauczycielka podniesie r ękę w gór ę, wszystkie pojazdy zatrzymuj ą si ę. 2. Ćwiczenie ramion:Wahadło zegara. Rozsypka, kl ęk obunó Ŝ. Dzieci wykonuj ą rytmiczne wymachy ramion w przód i w tył. Gęce-to auahadło zegdrc) . 3. Ćwiczenie wyprostne:Gumow ą zabawka do napełniania pouietrzem. Dzieci stoj ąc w rozsypce na śladuj ą śuist ugchodegcegoz zdbcuki powietrza i stopniowo przechodz ą do przysiadu yodpartego z głow ą opuszczon ą. Potem napełniaj ą zabauk ę powietrzem (powolny wyprost do pozycji stoj ącej) . 4. Zabawa z elementem czworakowania:Mg śliug i zaj ąc. Zaj ące skocz ę po lance. Co chwila zatrzymuj ą si ę, staj ą słupka (przysiad, palce wskazuj ące przy uszach) nasłuchuj ąc odgłosów. Na zawołanie nauczycielki:My śliwy idzie'-skokami zaj ęczymi uciekaj ą wszystkie do norek (za lini ę uprzednio przygotowan ą pod ścian ą) . W tym czasie mg śliug (niauczycielka) rzuca worecz 3 l 6. kiem w uciekaj ących. Przy powtórzeniu zabawy trafione dziecko mo Ŝe by ć mgślhgm wraz z nauczycielk ą. 5. Marsz zwykły i we wspi ęciu. Zestaw 5 Stra Ŝacy 1. Ćwiczenie orientacyjna-porz ądków e: Ŝtrd Ŝdckie uozg jad ą do po Ŝaru. Dzieci na śladuj ą pojazdy poruszaj ące si ę szybkim biegiem w jednym kierunku. Nygnd (uozu stra Ŝackiego oznajmia gło śnym tr ąbieniem. 2. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Poprzez rytmiczne ruchy r ąk i nóg na śladowanie uspmdnic si ę po drabinie. Po kilku ruchach sprawdzenie, czy jeszcze daleko (s kłon głowy w tył) , 3. Ćwiczenie-nóg:Pompujemy uod ę. Dzieci dobieraj ą si ę parami staj ąc naprzeciwko siebie i podaj ą sobie r ęce. Wykonuj ą naprzemianstronnerytmiczne przysiady i wyprosty na śladuj ące w ten sposób pompowanie wody. 4. Ćwiczenie siły:Przenoszenie ró Ŝnych przedmiotów z miejsca na miejsce. 5. Pokonyw anie przeszkód. przeskok przez belk ę obunó Ŝ z miej śca lub jednonó Ŝ z bieczołganiepod belk ą-pełzanie lub czworakowanie. 6. Ćwiczenie uspokajaj ące:Zasłu Ŝony odpoczynek. LeŜenie tyłem, r ęce wzdłu Ŝ tułowia, nogi zgi ęte w kolanach, stopy oparte o podło Ŝe. Rytmiczne przenoszenie ramion za głow ę i powrót do pozycji wyj ściowej. Prac ę ramion ł ączymy z wdechem. Powrót do sdmochodóu'spokojnym powolnym marszem i o djazd do gara Ŝu (krótkotrwały bieg) . Zestaw 6 Mi e j s ce do ćwicze ń:Sala gimnastyczna. P r z y b o ry:Woreczki (dla ka Ŝdego dziecka jeden) .

1. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Dzieci biegaj ą w jednym kierunku trzymaj ąc woreczki w praw ej r ęce przy uchu (woreczki dzwoni ą) , na sygnał-zmiana kierunku biegu i przeło Ŝenie w oreczka do drugiej r ęki. Improwizacja ruchowa z woreczkiem. 2. Ćwiczenia wyprostne i zwinno ściowe:Dzieci chodz ą z wo 3 l 7. reczkami na głowie, siadaj ą skrzy Ŝnie, wstaj ą, id ą dalej staraj ąc si ę, aby w czasie ćwicze ń nie spadł im woreczek. 3. Skłony tułowia w przód:Siad kl ęczny, woreczek na głowie. Powolny skłon tułowia w przód i zrzucenie woreczka na podłog ę, 4. Czworakowanie:Pracowite mróuki-dzieci przesuwaj ą le Ŝący na podłodze woreczek raz praw ą, raz lew ą r ęką i id ą za nim na czworakach. Na sygnał prowadz ącej siadaj ą skrzy Ŝnie i wykonuj ą kilka rzutów i chwytów woreczka. 5. Ćwiczenie tułowia-skłony w tył:Uczenie przodem, wore czek trzymamy obur ącz. Skłon tułowia w tył i pokazanie woreczka wzniesione go w przód prostymi r ękami. 6. Ćwiczenie siły:Przepychanie w parach r ękami w ustawieniu przodem. 7. Bieg z omijaniem przeszkód:Woreczki le Ŝą na podłodze daleko jeden od drugiego. Dzieci biegaj ą omijaj ąc je zr ęcznie, kto potrafi przeskakuje woreczki. Na sygnał ka Ŝde dziecko wraca do swojego woreczka i chodzi wokół niego kuczk ą-na podkurczonych'palcach. W ostatniej fazie zabawy dzieci wykonuj ą kilka przeskoków obunó Ŝ przodem, tyłem, bokiem przez swój woreczek. 8. Ćwiczenie uspokajaj ące i wyprostne:Marsz z woreczkiem na głowie. Prowadz ąca wraz z dy Ŝurnym zbieraj ą woreczki. Zestaw 7 Mi e j s c e ć w i c z e ń:Sala gimnastyczna lub ogród przedszkolny. Przybory:Szarfy w dwóch kolorach (dla połowy grupy jeden kolor) oraz woreczki równie Ŝ w takich samych kolorach jak szarfy, jedna obr ęcz. 1. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Znajd ź swój kolor. Dzieci otrzymuj ą szarfy w dwóch kolorach i zakładaj ą na siebie. Bieg w rytmie tamburyna w ró Ŝnych kierunkach z omijaniem woreczków rozło Ŝonych po sali. Na sygnał prowadz ącej-dzieci szukaj ą woreczków w kolorze swojej szarfy i zatrzymuj ą si ę przy jednym z nich. Dla urozmaicenia zabawy nauczycielka likwiduje. na chwil ę po jednym woreczku z ka Ŝdego koloru i wtedy dzieci musz ą si ę spieszy ć, aby nie zosta ć bez woreczka. 2. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Woreczek jest-woreczka nie ma. Na zapowied ź:Woreczek jest'-dzieci stoj ąc w 318. rozsypce, podnosz ą woreczek w gór ę trzymaj ąc go obur ącz. Na zapowied ź:Woreczka nie md'-wykonuj ą przysiad podparty i przykrywaj ą dło ńmi woreczek. Przesuwanie woreczka stop ą podskokami. 3. Ćwiczenie równowagi:W słaniu jednonó Ŝ przekładanie woreczka pod kolanami nogi wzniesionej prawej i lewej na znniall? 4. Ćwiczenie mi ęśni brzucha:Le Ŝenie tyłem, dzieci wkładaj ą woreczki mi ędzy stopy, przenosz ą je za głow ę do r ąk. Nast ępnie siadaj ą i powtarzaj ą cało ść ćwiczenia kilkakrotnie. 5.

Rzuty:Dzieci tworz ą koło, w środku którego le Ŝy du Ŝa obr ęcz. Na sygnał-rzucaj ą woreczkami do obr ęczy. Nauczycielka wyró Ŝnia t ę grup ę (ten kolor woreczków) , która miała najwi ęcej rzutów celnych. Po woreczki dzieci id ą według wywoływanych kolorów. Rzuty nale Ŝy powtórzy ć kilka razy praw ą i lew ą r ęką na zmian ę (ostatni rzut do obr ęczy ko ńczy ćwiczenia z woreczkami) . 6. Zabawa bie Ŝna:Koniki. Dzieci zdejmuj ą szarfy i wymachuj ąc nimi nad głow ą na śladuj ą pogonienie konikóu betem bieg w ró Ŝnych kierunkach i zmiennym tempie. 7. Ćwiczenie siły:W siadzie prostym w parach dzieci sty kaj ąsi ę stopami, na które zakładaj ą szarfy i przeci ągaj ą si ę wzajemlll:. 8. Ćwiczenia zwmno ściowe:Przejd ź przez szarf ę. Dzieci tworz ą z szarf kółeczka, po czym wchodz ą w nie i przewlekaj ą si ę przez szar ą od dołu w gn ę. Kto wi ęcej rdzy przejdzie przez szarf ę? 9. Ćwiczenie stóp:W siadzie skulonym podpartym dzieci c hwytaj ą szarf ę palcami stopy lewej (prawej) i pokazuj ą w górze. 10. Marsz parami i zebranie szarf. Zestaw 8 Mi e j s ce z a j ęć:Sala zabaw, sala zaj ęć lub ogród przedszkolny. Przy b o ry:Kółko ringo lub małe obr ęcze-dla ka Ŝdego dziecka jedno. 1. Zabawa orientacyjnio-porz ądkowa:Samochody. Na sygnał wzrokowy-zielona chor ągiewka-dzieci je ŜdŜą po terenie kr ęcąc kierounie ę (kółkiem) , a na czerwony kolor chor ągiewki-zatrzymuj ą si ę. 319. 2. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Pompowanie koła. Stoj ąc swobodnie w małym rozkroku, dzieci ruchami ramion i tułowia na śladuj ą pompoumie bolu (kółka le Ŝą na podłodze) , z którego ugsz (o pouietrze. 3. Ćwiczenie zwinno ściowe:Toczenie kółka jak bola sdmochodouegoobur ącz, jedn ą r ęką i bieg za nimf. 4. Ćwiczenie równowagi:Zakładanie kółka na lew ą i praw ą stop ę oraz krótkotrwałe stanie na jednej nodze. 5. Ćwiczenie siły:W dwójkach jedno dziecko le Ŝy z ramionami w górze, a drugie przetacza partnera kilka razy. 6. Czworakowanie:Czworakowanie wokół kółka i mi ędzy kółkami po terenie ćwicze ń. 7. Skoki:Skoki obunó Ŝ wokół kółka, skoki obunó Ŝ do wewn ątrz oraz dowolne przeskoki przez kółko. 8.Marsz i dowolne manipulowanie kółkami. Zestaw 9 Miejsce ćwicze ń:Sala zabaw, sala zaj ęć lub ogród przedszkolny. Pr z yb o ry:Piłki-dla ka Ŝdego dziecka jedna. 1. Dowolna zabawa z piłkami:Rzut w gór ę, próba chwytu, odbijanie od podło Ŝa i chwyt. 2. Ćwiczenie tułowia:Skłon w przód. Rozkrok. Piłka w prawej r ęce.

Skłon w dół i toczenie piłki po podłodze z r ęki do r ęki. Po kilku ruchach wyprost i odpoczynek. 3. Zabawa na czworakach, ów'i bufie si ę piłeczkami. Dzieci w przysiadzie podpartym, przed ka Ŝdym le Ŝy piłeczka. Dzieci (botki) tocz ą piłeczk ę przed sob ą i id ą za ni ą na czworakach, nast ępnie siadaj ą skrzy Ŝnie podnosz ąc piłk ę w gór ę, aby pokaza ć, Ŝe nikt nie zgubił piłeczki. 4. Ćwiczenie równowagi. W słaniu na jednej nodze przekładanie piłeczki z r ęki do r ęki pod kolanem nogi wzniesionej (po 320. g ąŜdym przeło Ŝeniu przenie ść ramiona w bok) . Ćwiczy ć stoj ąc na przemian na lewej i prawej nodze. 5. Skr ęty tułowia:Dzieci w siadzie skrzy Ŝnym tocz ą piłk ę dookoła siebie w lewo, a nast ępnie w prawo patrz ąc na ni ą. 6. Ćwiczenia zwinno ści:W słaniu swobodnynuodbijanie piłki od podłogi i chwyt obur ącz, rzut piłki w gór ę i chwyt obur ącz, kozłowanie piłki obur ącz, a nast ępnie jedn ą r ęką w miejscu i w ruchu. 7. Ćwiczenie mi ęśni grzbietu:Le Ŝenie-przodem, w lekkim skłonie w tył przetaczanie piłki z r ęki do r ęki. 8. Podskoki:Dzieci odbijaj ą piłk ę obur ącz mocno od ziemi i skacz ą razem z ni ą. 9. Ćwiczenie siły:W dwójkach jedno dziecko trzyma-obur ącz piłk ę, a drugie sił ą stara si ę mu j ą wyrwa ć. 10. Ćwiczenie stóp:Siad skulony podparty z kolanami rozc hylonymi na zewn ątrz. Dzieci wkładaj ą piłk ę mi ędzy podeszwy stóp i strat ą si ę obraca ć ni ą jak najdłu Ŝej. Il. Marsz i'odło Ŝenie piłek. 5.10. Przykłady zestawów zaj ęć ruchowych dla dzieci 5-letnich Zestaw I Miej sce ćwicze ń:Ogród przedszkolny, teren trawiasty lub sala. Pr z yb o ry:Woreczki w dwóch kolorach, dwie chor ągiewki równie Ŝ w tych samych kolorach. Z a da ń i a:Nauka rzutu, chwytu, celowania. Część 1:1. Ustawienie dzieci parami przed prowadz ącą i rozdanie woreczków. Dowolna zabawa woreczkiem-rzuty w gór ę, próba chwytu, rzuty pod r ęką, pod kolanem itp. 2. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa z elementem wyprost nym:Dzieci trzymaj ą woreczki w lewej lub prawej r ęce i biegaj ą swobodnie, wymijaj ąc si ę zr ęcznie. Na gwizdek zatrzymuj ą si ę, . Wychowanie fizyczne. 321. kład ą woreczki na głowie, id ą kilka kroków w przód, siadaj ą skrzy Ŝnie, nast ępnie wstaj ą, zdejmuj ą woreczki z głowy i powtarzaj ą bieg w rozsypce. Wszystkie czynno ści nale Ŝy wykona ć ostro Ŝnie, a Ŝeby woreczek nie spadł na ziemi ę. Część IŁ 3.

Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Rzu ć-podnie ś. Dzieci stoj ą w rozsypce swobodnie, w małym rozkroku, woreczek t rzymaj ą obur ącz przed sob ą. Na polecenie przenosz ą woreczek obur ącz za głow ę (łokcie w górze, colni ęle w tył) , puszczaj ą woreczek za plecami, nast ępnie skłaniaj ą si ę w przód, chwytaj ą woreczekobur ącz, podnosz ą go w przód w skos i pokazuj ą nauczycielce. 4. Ćwiczenie tułowia (skłony boczne) :Siad skrzy Ŝny, woreczek na głowie, r ęce zło Ŝone na kolanach, plecy proste. Skłon tułowia w lewo (bardzo wolno) -woreczek spada na ziemi ę. Podnie ść woreczek lew ą r ęką, poło Ŝyć go ńa głowie i ćwiczenie wykona ć w praw ą stron ę. Nale Ŝy zwróci ć uwag ę, aby dzieci wykonywały wyra źne skłony w bok, a nie w przód. 5. Zabawa na czworakach:Kulctg lis. WłoŜyć woreczek pod kolano zgi ętej lewej nogi i przyj ąć pozycj ę na czworakach. Dzieci posuwaj ą si ę na r ękach podskokami na prawej nodze (tej, która nie trz yma woreczka) . Po kilku podskokach siad skrzy Ŝny i swobodnazabawa woreczkiem (rzut w gór ę i próba chwytu) . Po chwili zabawy dzieci wkładaj ą woreczek pod prawe kolano i powtarzaj ą chód na czworakach. 6. Ćwiczenie mi ęśni grzbietu:Uczenie przodem, woreczek trzymany obur ącz za rogi. Wniesienie na moment y gór ę kpiersiowej i łokci, a nast ępnie powrót do le Ŝenia. Ćwiczenie powtarzamy kilka razy, trzymaj ąc cały czas woreczek. 7. Zabawa bie Ŝna:Znajd ź swój kolor. Dzieci swobodnie biegaj ą w rozsypce, woreczki trzymaj ą w lewej (prawej) r ęce. Na hasło:Ntój ć-zatrzymuj ą si ę w miejscu, tyłem do prowadz ącej. Nast ępnie nauczycielka zapowiada:Biegiem do mnie'podnosz ąc jednocze śnie r ęce z chor ągiewkami w bok. Dzieci biegn ą w kierunku nauczycielki i ustawiaj ą si ę w kolejce przed chor ągiewk ą swego koloru. Rauczycielka sprawdza, czy dzieci dobrze poznały ko lor. 8. Rzuty:Celuj u o*ienko'Wykorzystanie ustawienia z po 322. przedniej zabawy-w dwóch rz ędach przed nauczycielk ą. Na polecenie prowadz ącej dzieci staj ą twarzami do siebie i jeden szeyegoddaje woreczki drugiemu szeregowi. Nast ępnie tworz ą szeyok ąna pi ęć kroków uliczb. Szereg bez woreczków staje w rozkroku tyłem do kole gów. Dzieci z woreczkami celuj ą praw ą i lew ą r ęką, rzutem dowolnym, w okienko utworzone przez rozkrok współ ćwicz ących, a ich partnerzy staraj ą si ę zatrzyma ć woreczek. Zmieniamy role i zabaw ę prowadzimy dalej. Rzuty nale Ŝy powtórzy ć kilka razy, zwracaj ąc uwag ę, aby były wykonane praw ą i lew ą r ęką. Nla zako ńczenie zabawy ka Ŝde dziecko otrzymuje swój woreczek. 9. Ćwiczenie równowagi:Ustawienie w rozsypce. Dzieci stoj ą na prawej nodze, lew ą zgi ęt ą w kolanie podnosz ą w tył, staraj ąc si ę utrzyma ć stop ę w poziomie. Woreczek w lewej r ęce. Na polecenie nauczycielki wykonuj ą skr ęt tułowia w lewo i próbuj ą uło Ŝyć woreczek na stopie nogi zgi ętej do tyłu. Komun uda si ę to zrobi ć-klaszcze w r ęce. Ćwiczenie wykona ć kilka razy, stoj ąc na lewej i prawej nodze. 10. Ćwiczenie siły:W parach, jedno dziecko z le Ŝenia przodem wykonuje podpór, a drugie stara si ę przepełzn ąć pod nim.

Nie zapomnie ć o zmianie ról. Il. Ćwiczenie mi ęśni brzucha:Le Ŝenie tyłem, nogi zgi ęte w kolanie, ust:::Ime na ziemi skulnie. Woreczeki mi ędzy stopami Fo**szeme nóg do pionu i stawianie stop ami na podło Ŝu-odcinek l ędźwiowy cały czas przywarty do podło Ŝa, stopy lite wypuszczaj ą woreczka. 12. Podskoki:Przeskocz uoreczek. Rozsypka. Woreczki le Ŝą na ziemi, przy ka Ŝdym stoi dziecko. Na polecenie nauczycielki dzieci przeskakuj ą woreczki obunó Ŝ w przód, w bok i w tył. Podskoki powi ńmy by ć wykonywane mi ękko, elastycznie, na palcach. Część 111:13. Ćwiczenie stóp. Siad skulny podparty. Chwyt woreczka palcami stopy lewej i prawej-na zmia nę. 14. Ćwiczenie wyprostne:Marsz z woreczkiem na głowie po obwodzie koła. Przechodz ąc koło pudełka przeznaczonego na woreczki, ka Ŝde dziecko wykonuje skłon głow ą w przód i wrzuca w ten sposób woreczek do pudełka. 323. 15. Marsz parami w rytm muzyki (instrumentów perkusyjny ch) . Zestaw 2-Mi e j s c e ćwi c z e ń:Ogród przedszkolny lub sala. P r z yb ary:Kr ąŜki w 4 kolorach (dla ka Ŝdego dziecka jeden kr ąŜek) . Z a d a n i e:Nauka skoku rozkroczna-zwartego pajac a. Część 1:1. DyŜurni rozkładaj ą kr ąŜki w du Ŝej odległo ści jeden od drugiego. W tym czasie dzieci siedz ą w gromadce i śpiewaj ą wraz z nauczycielk ą znan ą piosenk ę. 2. Na polecenie dzieci wstaj ą, szukaj ą dla siebie kr ąŜka i siadaj ą na nim skrzy Ŝnie. 3. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Ptaki u gniazdach. Dzieci (ptaki) siedz ą na kr ąŜkach. Na sygnał wybiegaj ą, kr ąŜą w ró Ŝnych kierunkach, nd ś (4 jqc (o (p (Won. Na zapowied ź:Do gniazd!-ptaki wsacaj ą, okr ąŜaj ą gniazdo i siadaj ą. Część 11:4. Ćwiczenie tułowia. Pozdróu kr ąŜek. Rozsypka. Kr ąŜki le Ŝą na ziemi. KaŜde dziecko siedzi przed kr ąŜkiem w siadzie kl ęcznym. Na sygnał dzieci skłaniaj ą si ę w przód i czołem dotykaj ą kr ąŜka (r ęce lu źno wzdłu Ŝ tułowia) , nast ępnie prostuj ą si ę do sia-du kl ęcznego. W czasie ćwicze ń nie unosi ć si ę z pi ęt. 5. Ćwiczenie równowagi i rytmu:Stanie jednonó Ŝ, kr ąŜek poło Ŝony na kolanie nogi wzniesionej w przód i zgi ętej. Nauczycielka podaje łatwy rytm. Dzieci słuchaj ą i na polecenie wystukuj ą na kr ąŜku, palcami wolnej r ęki, ten sam rytm. Druga r ęka przytrzymuje kr ąŜek. Dzieci powtarzaj ą ćwiczenie kilka razy, stoj ąc raz na lewej, raz na prawej nodze. 6.

Zabawa bie Ŝna:Poznaj swój kolor. Ustawienie w du Ŝym kole. Przed ka Ŝdym dzieckiem le Ŝy kr ąŜek. Na znak prowadz ącej, tj.podniesienie w gór ę kr ąŜka (np.zielonego) , dzieci stoj ące. przed zielonymi kr ąŜkami wybiegaj ą poza koło, okr ąŜaj ą je i staraj ą si ę jak najszybciej wróci ć na swoje miejsce. Kolory wywołuje si ę na zmian ę. KaŜda grupa powinna wykona ć bieg 2 razy. 324. 7. Ćwiczenie mi ęśni grzbietu:Przegl ądamy si ę u lusterku. LeŜenie przodem, r ęce na kr ąŜku uło Ŝone u poduszk ę (dło ń na dłoni) . Dzieci unosz ą kr ąŜek (tak Ŝe łokcie) , przegl ądaj ą si ę u lusterku, u śmiechaj ą si ę, robi ą ró Ŝne miny, nast ępnie wracaj ą do pozycji wyj ściowej i odpoczywaj ą. 8. Ćwiczenie siły:Przysiad podparty, kr ąŜek pod stopami. 'Odsuwanie kr ąŜka stopami w tył do podporo i przysuwanie do pozycj i wyj ściowej. 9. Ćwiczenie mi ęśni brzucha:Rozsypka. Dzieci siedz ą w siadzie skulnym podpartym, stopy na kr ąŜku. Odsuwanie stopami kr ąŜka i przesuwanie do siebie. 325. 10. Podskoki rozkroczna-zwarte:Pochód pcjccóu. Ustawienie w czterech rz ędach wg kolorów kr ąŜków. Dzieci układaj ą kr ąŜki na ziemi w odległo ści jednego kroku jeden kr ąŜek od drugiego i staj ą przed nimi, nast ępnie przechodz ą podskokami rozkroczna-zwartymi w ten sposób, Ŝe omijaj ą kr ąŜki rozkrokiem, a zeskok wykonuj ą w przerwach mi ędzy kr ąŜkami. Po trzykrotnym'wykonaniu ćwiczenia dzieci podnosz ą kr ąŜki, stoj ą lu źno w rozSy (OC. Część 111:Il. Ćwiczenie tułowia-skr ęly:Siad skrzy Ŝny, przed ka Ŝdym dzieckiem kr ąŜek. Skr ęt tułowia i dotkni ęcie lewym (prawym) uchem kr ąŜka, a nast ępnie wyprost. 12. Ćwiczenie stopy:Przeurucdnie ndle śnikóu. Siad skulny, podparty. Dzieci próbuj ą stopami chwyta ć kr ąŜek i przewróci ć go'na drug ą stron ę. 13. Marsz w rytm muzyki po obwodzie koła i zło Ŝenie kr ąŜków na wyznaczone miejsce. Zestaw 3 Mi e j s c e ć wic z e ń:Ogród przedszkolny, trawnik, sala. Przyb o ry:Skakanki (dla ka Ŝdego dziecka jedna) . Z adanie Doskonalenie podskoku obunó Ŝ. Część 1:1. Dzieci maszeruj ą po obwodzie koła, nauczycielka rozdaje skakanki. 2. Na polecenie dzieci rozbiegaj ą si ę po wyznaczonymtereniei próbuj ą przeskakiwa ć przez skakank ę w dowolny sposób. Nast ępnie układaj ą skakanki w kółeczka. Będą to dziuple dla wiewiórek. 3. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Wieuiórki u dziupli, Wieuiórki siedz ą w dziup (ech. Na polecenie prowadz ącej wyskakuj ą z dziupli, ostro Ŝnie i cicho biegaj ą. Na zawołanie:Kto ś idzie ć-wiewiórki chowaj ą si ę do najbli Ŝszej dziupli. W zabawie bierze równie Ŝ udział nauczycielka i wtedy jedna uieuiórkd zostan ie bez dziupli. Przy powtórzeniu zabawy postara si ę ona zaj ąć dla siebie dziupl ę.

.326. Cz ęść 11:4. Ćwiczenie tułowia-skłony w przód:Siad kl ęczny, dzieci trzymaj ą skakank ę zło Ŝoną w połowie. Na polecenie podnosz ą skakank ę do góryi skłaniaj ą si ę w przód, si ęgaj ąc skakank ą jak najdalej:nast ępnie przechodz ą do siadu kl ęcznego. W czasie ćwiczenia dzieci nie unosz ą si ę z pi ęt. 5. Ćwiczenie mi ęśni brzucha:Kołyska. Siad prosty, stopy oprze ć o środek skakanki, któr ą dzieci trzymaj ą za ko ńce. Przej ść do le Ŝenia tyłem, z jednoczesnym podci ąganiem nóg skakank ą i powrót do siadu prostego. 6. Ćwiczenie równowagi:Wind ą. Dzieci staj ą w rozsypce, pod lew ą stop ę podkładaj ą środek skakanki, trzymaj ąc j ą za ko ńce. Równocześnie nawijaj ą skakank ę na obie dłonie i podci ągaj ą w ten sposób stop ę-ujada jedzie u gór ę. Nast ępnie szybko rozwijaj ą skakank ę z r ąk i opuszczaj ą nog ę-ujada zje ŜdŜa u dół. Ćwiczenie powtórzy ć kilka razy na zmian ę lew ą i praw ą nog ą. 7. Zabawa bie Ŝna:Koniki. Dzieci dobieraj ą si ę po dwoje i staj ą jedno za drugim. Pierwsze jest bonibiem, drugie-uo Ŝnicg. Woźnica bierze obydwie skakanki, ł ączy je i otrzymuje mocne, podwójne lejce, które zakłada konioui:sam trzyma ko ńce skakanek. Na sygnał zaprz ęgi rozbiegaj ą si ę w ró Ŝnych kierunkach, kom ę biegn ą kłusem, id ą st ępa, galopem, id ą ci ęŜko, bo uozg s ą załadowane itp. Po chwili nast ępuje zmiana ról i zabawa trwa dalej 8. Ćwiczenie siłowe:Ustawienie jw., konik wyrywa si ę do przodu, a uo Ŝnicd ści ąga lejce sił ą. 9. Ćwiczenie tułowia (skłony boczne) :Siad skrzy Ŝny. Skakank ę zło Ŝoną w pół dzieci trzymaj ą w górze. Rytmiczne skłony boczne tułowia w lewo i w prawo. Po kilku skłonach odpoczynek (skakank ę zło Ŝyć na kolanach) . 10. Ćwiczenie mi ęśni grzbietu:Pastuszek gra na fujarce. LeŜenie przodem, skakanka zło Ŝona w ósemk ę, sokcie wsparte w kółeczkach ósemki, zwini ęte, zbli Ŝone do ust dłonie-na śladuj ą trzynianie fjcrki. Dzieci przebieraj ą palcami (ucggrgucjc melodicj) . Il. Podskoki:Wgszgumie. Skakanki rozło Ŝone po całej sali równo, jak długie wst ąŜeczki. Dzieci posuwaj ą si ę podskokami obunó Ŝ po jednej i po drugiej stronie skakanek. Ćwiczenie mo Ŝna 327. -urozmaici ć i ugszguu ć krzg Ŝgkdmi. Wtedy dzieci przeskakuj ą obunó Ŝ skakank ę bokiem, z jednej strony na drug ą, posuwaj ąc si ę cały czas do przodu. Przy ko ńcu skakanki odwracaj ą si ę w tył i szyj ą w przeciwnym kierunkd. Część 111:12. Ćwiczenie stopy:Chwytanie i unoszenie skakanki palca mi'stopy nogi prawej i lewej (ni ą przemian) . 13.Marsz. Oddanie skakanek dy Ŝurnym. 5.11. Przykłady zestawów zaj ęć ruchowych-dla dzieci 6-letnich

Zestaw I Mie jsce ćwicze ń:Ogród przedszkolny, trawnik lub sala zabaw. Przy b o ry:Obr ęcze, dla ka Ŝdego dziecka jedna. Z a d a n i e:Kształtowanie zwinno ści i zr ęczno ści. Część 1:1. Zabawa orientacyjna-porz ądkowa:Rozło Ŝone obr ęcze, przy ka Ŝdej z nich stoi jedno dziecko. Bieg mi ędzy obr ęczami:na sygnał dzieci wskakuj ą jak najszybciej'do środka najbli Ŝszej obr ęczy. Zabawę moŜna urozmaici ć, likwiduj ąc jedn ą obr ęcz. Dziecko, które zostało bez obr ęczy, przy powtórzeniu zabawy musi si ę po śpieszy ć. 2. Ćwiczenie..du Ŝych grup mi ęśniowych:Le Ŝenie tyłem ka Ŝde dziecko trzyma obr ęcz obur ącz. Przewlekanie si ę przez obr ęcz w pozycji le Ŝącej, zaczynaj ąc ruch od nóg do głowy. Urozmaiceniem ćwiczenia mo Ŝe by ć dodatkowe zadanie, a mianowicie:dzieci licz ą, ile razy udało si ę ka Ŝdemu przesun ąć przez obr ęcz. Część 11:3. Ćwiczenie tułowia (skłony boczne) :Strzelanie z min. Siad skrzy Ŝny, obr ęcz z prawej strony trzymana obur ącz. I (a śladowa-nie ndpincnia mln ze skłoneni tułowia w lewo . Ćwiczenie powta 321 ł. rzamy kilka razy, trzymaj ąc obr ęcz raz z prawej, raz z lewej stroiły 4. Zabawa bie Ŝna:KukuWd i zi ęby. Dzieci (zi ębgy siedz ą skrzy Ŝnie w obr ęczach- (u gnidzddchl. Jedno dziecko bez obr ęczy kukułka bez gniazda. Na sygnał zi ęby wylatuj ą z gniazd, ** ąŜą w ró Ŝnych kierunk ąch, a na zapowied ź:Do gniazd?-zajmuj ą miejsce w najbli Ŝszym gnie ździe. Zi ębą, która straciła gniazdo, przy powtórzeniu zabawy z ostaje kukułk ą. 5. Ćwiczenie mi ęśni brzucha:W siadzie prostym zaczepienie stóp o środek obr ęczy trzymanej obur ącz. Wznos nóg do siadu równowa Ŝnego z chwilowym wytrzymaniem. Urozmaiceniem ćwiczenia mo Ŝe by ć przej ście do le Ŝenia tyłem z jednoczesnym nakrywaniem si ę obr ęcz ą przeniesion ą prostymi r ękami za głow ę (stopy cały czas oparte o środek obr ęczy, kolana wyprostowane) . 6. Ćwiczenie mi ęśni grzbietu:Le Ŝenie przodem, chwyt obr ęczy obur ącz na szeroko ść barków, łokcie proste:a) uniesienie obr ęczy w gór ę z lekkim skłonem tułowia w tył i powrót do le Ŝenia, b) przetaczanie si ę wraz z obr ęcz ą w lewo i w prawo (ruch powinien by ć płynny, rytmiczny) . Dowolnie ćwiczenia z obr ęcz ą. Co moŜna zrobi ć z obr ęcz ą pojedynczo i u dwójkach? 7. Ćwiczenie zr ęczno ści oraz zwinno ści:Zakr ęci ć obr ęcz w ustawieniu pionowym, a Ŝeby wirowała i biega ć wokół niej w jed 329. n ą i drug ą stron ę. Kiedy obr ęcz znacznie si ę pochyli tu Ŝ przy podło Ŝu, wskoczy ć dowolnie do jej środka. 8. Ćwiczenie stóp. Obręcz ustawiona pionowo, palce stóp obejmuj ą jej kraw ędzie. Naciskaj ąc mocno palcami stóp, dzieci kołysz ą obr ęcze (pi ęty przywarte do podło Ŝa) . 9. Ćwiczenie siły:W dwójkach jedno dziecko stoi wewn ątrz obr ęczy, a drugie stara si ę wypchn ąć je poza obr ęcz. 10.

Ćwiczenie równowagi:Stanie jednonó Ŝ w środku obr ęczy i wykonywanie dowolnych ruchów nog ą woln ą, np.zataczanie kółek, pisanie znanych liter, cyfer ek itp. Il. Czworakowanie:Dzieci dobieraj ą si ę parami i staj ą lu źno zajmuj ąc teren ćwicze ń. Jedno dziecko w siadzie skrzy Ŝnym trzyma obr ęcze, swoj ą i współ ćwicz 4 cego, z lewej i prawej strony w ustawieniu pionowym. Ćwicz ące dziecko przechodzi na czworakach przez jedn ą obr ęcz, a przez drug ą próbuje przeskoczy ć skokiem zaj ęczym. Po pewnym czasie nast ępuje zmiana ról. Cz ęść 111:12. Ćwiczenie uspokajaj ące:Marsz w wysokim wspi ęciu z wzniesionymi obr ęczami. Na sygnał-dzieci, według zapowiedzi prowadz ącej, przyjmuj ą pozycj ę le Ŝenia przodem, tyłem, bokiem tak, a Ŝeby obr ęcz wraz z ciałe@dziecka tworzyła cyfr ę 9 lub 6. 330. I Wy laska. 13. Ćwiczenie stóp:Siad skulny podparty. Próba podnoszenia palcami stóp le Ŝących obr ęczy. 14. Marsz po obwodzie koła i zebranie obr ęczy. Zestaw 2 Miejsce ćwicze ń:Ogród przedszkolny, trawnik lub sala zabaw. Przybory:Laski, dla ka Ŝdego dziecka jedna, kocyki w ilo ści odpowiadaj ącej połowie ćwicz ących dzieci. Z a da n i e:Wyrabianie szybko ści i zr ęczno ści. Część 1:1. Ćwiczenie orientacyjna-porz ądkowe:Dzieci trzymaj ą laski za ko ńce obur ącz i biegaj ą w ró Ŝnych kierunkach z wymijaniem. Na sygnał dzieci zatrzymuuj ą si ę, opieraj ą laski w uło Ŝeniu poziomym na głowie po czym:id ą we wspi ęciu na palcach, id ą g ąsienic ę, zatrzymuj ą si ę w rozkroku konuj ą skłon w przód tak, aby wraz z nogami tworzyła lite r ę A. KaŜde ćwiczenie powinien zapowiada ć mmy sygnał uprzednio wyja śniony przez prowadz ącą. Część 11:3. Ćwiczenie du Ŝych grup mi ęśniowych:Dzieci trzymaj ą lask ę obur ącz za ko ńce. Na polecenie przechodz ą przez ni ą jedn ą, potem drug ą nog ą. Przesuwaj ąc lask ę za plecami, wznosz ą j ą nad głow ę i do przodu. Przechodzenie przez lask ę moŜna ćwiczy ć, zaczynaj ąc ruch od tyłu (wtedy laska w pocz ątkowej fazie znajdzie si ę za plecami dziecka lub od przodu-wtedy laska jest w dole) . 3. Ćwiczenie mi ęśni grzbietu:Uczenie przodem, laska trzymana obur ącz za końce:podnoszenie laski w przód i wytrzymanie, podnosz enie czoła lask ą, skłon tułowia w tył, ramiona nad podłog ą zgi ęte w łokciach. 331. 4. Ćwiczenie o Ŝywiaj ące:Bieg w ró Ŝnych kierunkach z omijaniem lub przeskakiwaniemi przez le Ŝące laski. I (a sygnał ka Ŝde dziecko zatrzymuje si ę przy najbli Ŝszej lasce. 5. Ćwiczenie stóp:Palce stóp obejmuj ą lask ę przy jednym jej ko ńcu. Dzieci przesuwaj ą si ę krokiem dostawnym po lasce od jednego do drugiego jej końca. Cały czas palce stóp podkurczone. U w aga: Ćwiczenie 4 i 5 nale Ŝy przeprowadzi ć ł ącznie. 6. Ćwiczenie mi ęśni brzucha. Uczenie tyłem, laska w górze trzymana'obur ącz. Przekładanie nóg przez lask ę do przodu i do tyłu.

7. Ćwiczenie zr ęczno ści:Rozsypka w du Ŝych odst ępach stoj ąc ustawi ć lask ę na podłodze i zanim upadnie złapa ć, kto potrafi utrzyma ć lask ę jak najdłu Ŝej ńa dłoni lewej' (prawej) ? 8. Improwizacja ruchowa z lask ą:Ruchy drucie, oszczepniku, zamiatacza wic, cyrkowcu, flecisty, florecisty itp. 9. Ćwiczenie wyprostne:Siad skrzy Ŝny, laska z tyłu za plecami-przesuwanie laski poziome i sko śne:Wycieranie plecóu r ęcznikiem. 10. Ćwiczenie równowagi:Chód po lasce, r ęce wzniesione w bok pomagaj ą w utrzymaniu równowagi. Il. Bieg. Dzieci dobieraj ą si ę parami, stoj ąc jedno za drugim, i wspólnie trzymaj ą laski za ich ko ńce. Na sygnał pojazdy wyruszaj ą-dzieci biegaj ą w ró Ŝnych kierunkach lub po obwodzie koła. Tempo i rodzaj biegu mog ą by ć dowolnie lub kierowane przez prowadz ącą. MoŜe lo by ć zwykły bieg, bieg pod górk ę, z górki. Po pewnym czasie nale Ŝy zamieni ć miejsca-dziecko, które było z przodu idzie do tyłu i odwrotnie. 12. Ćwiczenie zwinno ści:Nzermierkc. Dzieci ustawione parami twarz ą do siebie manipuluj ą laskami imituj ąc udlk ę szermiercz ą (rys, str. 333) . 13. Ćwiczenie siłowe:Wykorzystanie ustawienia parami z p oprzedniego ćwiczenia. Jedno dziecko w siadzie kl ęcznym na kr ąŜku lub kocu, drugie za pomoc ą lasek ci ągnie wspł ćwicz ącego (rys. str. 333) . Ćwiczenie mo Ŝna wykona ć jedynie na płaskim i śliskim podło Ŝu. 332. 14. Skoki:Dowolne przeskoki przez lask ę przodem, bokiem tyłem. Część 111:15. Ćwiczenie wyproslne:Siad kl ęczny, laska trzymana ko ńce obur ącz, wzniesiona w gór ę. Gł ęboki skłon tułowia przód do ubonu jcpo ńs*iego, a nast ępnie wyprost. 16. Ćwiczenie stóp:W siadzie laska ustawiona pionowo trz ymana obur ącz. Wspinanie si ę po lasce palcami stóp w gór ę i schodzenie w dół. 17. Ćwiczenie uspokajaj ące:Dowolny marsz i przyjmowanie pozycji zapowiedzia nych przez prowadz ącą:le Ŝenie tyłem i poło Ŝenie laski przy głowie tak, aby wyprostowane ciało dziecka i laska tworzyły liter ę T, le Ŝenie tyłem i poło Ŝenie laski z prawej strony tak, Ŝeby laska i ciało dziecka tworzyły cyfr ę 1, układanie kwadratów z lasek:dzieci dobieraj ą si ę czwórkami i układaj ą ze swoich lasek kwadrat, a nast ępnie ka Ŝde dziecko siada skrzy Ŝnie w pozycji skorygowanej przy swoim boku kwadratu. 18. Taniec na lasce ( ćwiczenie, stóp) :Dzieci obejmuj ąc palcami stóp lask ę na środku, wykonuJ 4 sł ęly tułowia (na śladuj ą taniec na lasce) . ł%*_** Ŝ w rytmie muzyki i odło Ŝenie lasek według wywołanych kolorów na wyznaczone miejsce. Zestaw 3 Mi e j s ce ćwicze ń:Ogród przedszkolny, trawnik lub sala ćwiCZCll. Przy b o ry:Rollery. Z a dani e:Wyrabianie siły oraz nauka przewrotu w p rzód.

Część 1:1. Ćwiczenie orientacyjna-porz ądkowe:Bieg mi ędzy le Ŝącymi ratlerami, a na sygnał stan ąć przy jednym z nich. Chwyt przyboruza r ączki i obracanie nim w marszu i w biegu jak si ę kr ęcą koła pojazdu-obszerny ruch ramion w gór ę, w przód i w dół. 2. Ćwiczenia stóp:W siadzie skulnym podpartym chwyt pal cami stóp za r ączki i toczenie kółkiem po podło Ŝu. 334. Cz ęść U:3. Ćwiczenie mi ęśni grzbietu:W siadzie kl ęcznym wysuwanie rollera w przód a Ŝ do le Ŝenia przodem i powrót do pozycji wyj śClOWBj 4. Ćwiczenie zwinno ści:Obieganie rollera wprowadzonego w ruch wirowy na podło Ŝu oraz przeskakiwanie przez przybór. 5. Ćwiczenie mi ęśni brzucha:Siad skulny ze wsparciem na przedramiona ch, palce stóp obejnmuj ą r ączki rollera oraz stopy od strony przy środkowej przylegaj ącej do kółka. Podnoszenie stopami w gór ę rollera i opuszczanie. MoŜna równie Ŝ zatacza ć nogami koła wraz z rollerem. 6. Ćwiczenie mi ęśni grzbietu:W le Ŝeniu przodem:wysuwanie rollera w przód z jednoczesnym przenoszeniem nóg do rozkroku i powrót do pozycji wyj ściowej (froterk ą) , . ć-Ys ęjo. 335. roller pod czołem, łokcie, na zewn ątrz, dłonie trzymaj ą r ączki-skłon tułowia w tył z wytrzymaniem. 336. %-Ił. 7. Czworakowa nie:Trzymaj ąc r ączki rollera-chód na czworakach swobodnyi o prostyc h nogach w kolanach. Po tym ćwiczeniu odło Ŝyć rollery i podzieli ć grup ę na dwa zast ępy. 8.Przewrót w przód z podWy Ŝszenia (I zast ęp) . 9. Ćwiczenie zwinno ści:Toczenie si ę na materacu jak ncle śniG (li zast ęp. Tyy. Uwag a:Nale Ŝy dokona ć po pewnym czasie zmiany ćwicze ń dla zast ępów. 10. Skoki:skok w dal obunó Ŝ z'miejsca na materac:zeskok w gł ąb z ławki na materac. Część 111:Il. Ćwiczenie uspokajaj ące:Swobodny marsz, lu źny, niedbały zm ęczonego człouiekd i spr ęŜysty sportowcu. 12. Ćwiczenie wyprostne:Le Ŝenie tyłem i przyjmowanie wyprostnej pozycji ciała w kształcie litery:1. Y. 22-e Wychowanie fizyczne. Z. ł (i 8 _ Ŝ. 13. Rytmiczny marsz z piosenk ą. 337. Zestaw 4 Mi e j sce ćwicze ń:Ogród przedszkolny, trawnik lub sala ćwiCZCll. Przyb o ry:Piłki-dla ka Ŝdego dziecka jedna. Z a d a n i e:Wyrabianie skoczno ści, zwinno ści i zr ęczno ści.

Część 1:1. Ćwiczenie orientacyjna-porz ądkowe:Dowolna zabawa z piłkami:rzuty w miejscu, w biegu, odbijanie piłki od podło Ŝa, chwyty, kozłowanie piłki lew ą i praw ą r ęką itp. Część 11:2. Ćwiczenie tułowia:Stoj ąc w rozkroku skłon tułowia w przód, rzut piłki obur ącz między nogami w tył ponad siebie, szybki wyprost i chw yt piłki. 3. Ćwiczenie stóp:W siadzie skulnym podpartym:toczenie piłki palcami stóp po podło Ŝu w przód, w tył i ruchem okr ęŜnym lew ą i praw ą stop ą oraz obunó Ŝ, obracanie piłki stopami wzniesionymi nad podło Ŝe. 338. 4. Ćwiczenie zwinno ści:Stoj ąc odbi ć piłk ę od podło Ŝa, przebiec pod ni ą i chwyci ć zanim upadnie. 5. Ćwiczenie mi ęśni brzucha:W siadzie podpartym piłka wło Ŝona mi ędzy stopy:podrzut piłki stopami w gór ę i chwyt r ękami, wznos nóg z piłk ą nad podło Ŝe, silnym rzutem odbicie piłki od podło Ŝa i chwyt r ękami. 6. Ćwiczenie mi ęśni grzbietu:W le Ŝeniu przodem:obracanie piłki brod ą oraz popychanie do przodu, rzut piłki w gór ę i chwyt obur ącz. 7. Ćwiczenie równowagi:W słaniu jednonó Ŝ rzut piłki pod kolanem nogi wzniesionej i chwyt obur ącz. 8. Ćwiczenie siły:W podporze przodem post ępować do przodu na r ękach i nogach i jednocze śnie podbija ć piłk ę, aby toczyła si ę do przodu. 9. Skoki:Piłka wło Ŝona mi ędzy kolana-podskoki obunó Ŝ w miejscu i w ró Ŝnych kierunkach. Po opanowaniu chwytu piłki kolanami-dzieci wykonuj ą skoki zaj ęcze, trzymaj ąc cały czas piłk ę kolanami. 10. Rzuty:W siadzie skrzy Ŝnym rzuty i chwyty z klaskaniem, z uderzeniem dło ńmi o podłog ę, rzuty piłki w gór ę w siadzie, szybkie wstanie i chwyty w pozycji stoj ącej. Il. Ćwiczenie mi ęśni brzucha:W siadzie prostym toczenie. 339. piłki po nogach w kierunku stop a nast ępnie toczenie piłki w Q 6, ó-+P+Y+A ć-99-9699:P ććśYYYśkierunku bioder przez wzniesienie nóg do siadu równ owaŜnego (zje ŜdŜalnia dla piłki) . 12. Kozłowanie piłki w miejscu i w biegu praw ą i lew ą r ęką, a nast ępnie podskoki w rytmie odbijaj ącej si ę piłki. Część 111:13. Ćwiczenie stóp:W siadzie toczenie piłki praw ą stop ą do lewej. J 4 VwBzenie wyproslne. Piłka na głowie trzymana obur ącz, łokcie szeroko rozstawione. Chód we wspi ęciu i odło Ŝenie piłki na wyznaczone miejsce. 6. ZABAWY I ĆWICZENIA W TERENIE Program zaplanowanych czy dowolnych zabaw i ćwicze ń w terełołcieszeroko rozstawione na zewn ątrz.

Chóą ęe ęęąąąj j, (nie zale Ŝy od warunków, jakie stwarza len leren, jego ukształtoodło Ŝeniepiłkinawyznaczonemiejsee, * (waniainaturalnegow yposa Ŝenia. Obokszerokiegowykorzystywaniapodstawowych farni ruc hu:biegu, skoku, rzutu, kształtowania równowagi, pokonywania naturalnych pr zeszkód-stosujemy specjalne formy zabaw i ćwicze ń, które w zasadniczych swych zało Ŝeniach obejmuj ą:zabawy i ćwiczenia kształtuj ące spostrzeganie (wzrok) , zabawy i ćwiczenia wyrabiaj ące słuch, zabawy i ćwiczenia wyrabiaj ące umiej ętno ść pokonywania trudno ści w terenie, zabawy i ćwiczenia wyrabiaj ące umiej ętno ść krycia si ę i tropienia. 6.1. Przykłady ćwicze ń i zabaw terenowych Miejsce ćwicz śń:las, polana, park. P rzyb o ry:Szyszki, Ŝoł ędzie lub kasztany, li ście zebrane w partii 1. Kto szybciej stanie przy dr Ŝenie:Nauczycielka wybiera do zabawy miejsce, gdzie ro śnie kilka drzew. Dzieci swobodnie poruszaj ą si ę mi ędzy drzewami, a na sygnał staj ą przy nich. Prowadz ąca zapowiada, Ŝe przy ka Ŝdym drzewie mo Ŝe stan ąć tylko dwoje lub troje dzieci. 2. Nauczycielka rozdaje dzieciom li ście z ró Ŝnych drzew. Poleca odszuka ć drzewo o takich li ściach, jak li ść trzymany w r ęku. 3. Kukułka i zi ęby. Dzieci (zi ęby) staj ą ka Ŝde'przy innym drzewie, a jedno lub dwoje (kukułki) na::odku placu. Na dany 341. znak zi ęby zaczynaj ą zmienia ć drzewa, a kukułki staraj ą si ę zaj ąć ich miejsce. Zi ęby, które zostan ą bez miejsca, s ą kukułkami. 4. Przej ście tunelem. Nauczycielka wybiera miejsce mi ędzy dwoma krzewami, pod których gał ęziami dzieci staraj ą si ę przeczołga ć lub przej ść na czworakach, nie dotykaj ąc gał ęzi. 5. Przejd ź ostro Ŝnie po ście Ŝce. Dwie grupy dzieci maj ą przej ść pojedynczo w ąsk ą (około 8-10 cm) ście Ŝką le śną tak, aby nie potr ąci ć rosn ących przy ście Ŝce krzaków i zwisaj ących gał ęzi drzew. Nlauczycielka wraz z dwoma s ędziami (po jednym dziecku z ka Ŝdej grupy) oblicza bł ędy i ocenia wykonanie zadania. 6. Przej ście po le Ŝącym pwa drzewa. Dzieci ostro Ŝnie webodz ąkolejno na pie ń le Ŝącego drzewa i przechodz ą po nim jak po kładce. Na ko ńcu zeskakuj ą do przysiadu podpartego. '7. Rzuty na odległo ść i do celu. Dzieci zbieraj ą po kilka szyszek i rzucaj ą przed siebie lew ą i praw ą r ęką lub staraj ą si ę trafi ć do okre ślonego celu (pie ń drzewa, rów itp) . Nauczycielka zwraca uwag ę na prawidłowe ustawienie dzieci w czasie rzutu. 8. Zeskoki u gł ąb. Nauczycielka wyszukuje le Ŝący pie ń, niski murek lub płytki, suchy rów. Dzieci w zale Ŝności od jego długo ści staj ą po kilkoro lub w szeregu wzdłu Ŝ rowu, na pniu lub na ogrodzeniu. Na dany sygnał dzieci wykonuj ą zeskok w gł ąb. 9. Skok przez róu.

Z rozbiegu kilku kroków dzieci odbijaj ą si ę jedn ą nog ą i skacz ą w dal przez rów skokiem krocznym, l ąddj ąena drug ą nog ę. Dzieci powinny wykona ć skok w jedn ą i w drug ą stron ę kilkakrotnie. 10. Wracamy do stada. Nauczycielka dzieli grup ę na dwa zast ępy, ustawiaj ąc je w niewielkiej odległo ści:s ą to g ęsi i bociany. Przed zabaw ą dwa ró Ŝne p (ub chowaj ą si ę w jednakowej odległo ści od zast ępów. Na pojedynczy gwizdek nauczycielki odzywa si ę:Bocian kle...kle...kle, a na dwa gwizdki-słycha ć g ęganie. Zast ępy ptasie kieruj ą si ę słuchem, odnajduj ą swych zagubionych towarzyszy i wracaj ą g ęsiego z wabikiem na czele do wyznaczonej mety. Wygrywa ten zast ęp, który szybciej wykona zadanie. 11. Co słyszysz? Dzieci odpoczywaj ą na polanie, nasłuchuj ąc głosów z otoczenia. Jest zupełnie cicho. Wywołane dziecko ma powiedzie ć, co słyszy i wskaza ć, z którego kierunku dochodzi głos. Pozostałe dzieci potwierdzaj ą rozpoznanie lub je poprawiaj ą. Słuchaj ą dalej i znowu wywołane dziecko wymienia, co słyszy . 342. 7. ZAJ ĘCIA I ZABAWY NA ŚNIEGU I LODZIE. Prowadzenie zaj ęć i organizowanie zabaw na śniegu wymaga starannego pokierowania ich przebiegiem, przemy ślenia wielu szczegółów, przygotowania terenu i sprz ętu. Zarówno przed wyj ściem na powietrze, jak i w trakcie pobytu na dworze nieodzowne jest kontrolowanie ubioru dzieci. Ubranie powinno by ć ciepłe i najlepiej, gdy jest nieprzewiewne. Dobry jest kombinezon lub spodnie i kurtka z kaptur em. Dziecko musi by ć ubrane w nie przemakaj ące obuwie, ciepłe wełniane skarpetki, czapk ę zakrywaj ącą uszy, powinno mie ć r ękawiczki. Nale Ŝy zwraca ć uwag ę, by do wn ętrza obuwia nie wsypywał si ę śnieg. Równie wa Ŝne jest przygotowanie terenu zabawy. Najcz ęściej chodzi o odgarni ęcie śniegu na kawałku placyku, przetarcie dookoła niego ście Ŝek. O doborze zabaw i form ruchu decyduje rodzaj pokryw y śnie Ŝnej. Gdy śnieg jest suchy i niezbyt gł ęboki, mo Ŝna organizowa ć zabawy bie Ŝne, skoczne, wo Ŝenie si ę wzajemne na sankach, zjazdy z górki. Śnieg wilgotny nadaje si ę do lepienia śnie Ŝek i urz ądzania zabaw rzutnych oraz do toczenia kul śnie Ŝnych, lepienia bałwana, wznoszenia budowli, nasypów śnie Ŝnych itd. W puszystym śniegu mo Ŝna brodzi ć po śladach ćwicz ąc równowag ę. Zestawy ćwicze ń i zabaw na śniegu Zestaw I Mi e j s c e ćwicze ń:Plac pokryty śniegiem. Przy b o ry:Łopatki drewniane. 1. Przygotow anie do wymarszu, sprawdzenie stanu ubran ia i obuwia dzieci. 343. 2. Marsz na teren ćwicze ń najkrótsz ą i najprostsz ą drog ą (dzieci id ą rz ędem po śniegu, jednym śladem za prowadz ącą) .

3. Torowanie ście Ŝek. Dzieci podzielone na grupy (po 6-8 w ka Ŝdej) . Na polanie ka Ŝda grupa wydeptuje równoległe ście Ŝki do ślizgania si ę. 4. Z rozbiegu ślizganie si ę na butach po ście Ŝkach. 5. Budowa kopców (wykorzystanie podziału grup z poprze dniego ćwiczenia) . KaŜda grupa sypie za pomoc ą drewnianych łopatek jak najwy Ŝszy kopiec, po czym ozdabia go według własnych pomysłów swoim kolorem c hor ągiewek. 6. Bieg z przeszkodami:Dzieci ustawiaj ą si ę rz ędem za nauczycielk ą, która prowadzi korowód mi ędzy kopcami:chodem, biegiem, z omijaniem kopczyków i przeskakiwaniem przez nie. \ ś--s's.s Ŝś-. 7. Marsz parami do przedszkola. Zestaw 2 Mi e j s ce ćwi c Ŝ e ń:Polana, park, ogród przedszkolny. P r z yb o ry:Drobne przedmioty do ozdabiania bałwa nków, chor ągiewki, kolorowe skrawki bibułki, marchewka, kasztany itp.344. 1. Przygotowanie dzieci do wyj ścia, sprawdzenie stanu ubrania i obuwia. 2. Marsz na teren zaj ęć. Dzieci id ą parami i na pewnym odcinku drogi obserwuj ą wraz z nauczycielk ą tropy na śniegu:Kto szedł po śniegu? , 3. Wystawa śniegowych bałwanków. Dzieci pod kierunkiem nauczycielki lepi ą bałwanki (ka Ŝde dziecko oddzielnie lub w małych, 3 ee 4-osobowych zespołach) , które ustaw iaj ą na wyznaczonym miejscu. Staraj ą si ę równie Ŝ przystroi ć je ozdobami, które przyniosły z przedszkola. Po ulepieniu ogl ądaj ą wystaw ę i oceniaj ą, czyja praca jest najbardziej udana. 4. Berek-stójbd. Dzieci w rozyspee. Jedno, wyznaczone na berbt, -lepi kul ę śnie Ŝną. Dzieci uciekaj ą od berku i na hasło: Ŝtój ć-zatrzymuj ą si ę. Wtedy berek celuje w najbli Ŝej stoj ące dziecko. Kogo kula dotknie, ten staje si ę berkiem. Szybko lepi kul ę i zabawa trwa dalej. 5. Rzuć-złqp ć Dzieci ustawiaj ą si ę w uliczb ę o szeroko ści 4-6 kroków, twarzami do siebie. Jeden rz ąd lepi twarde kule. Na sygnał dzieci rzucaj ą kule do swego partniera, który stara si ę złapa ć j ą obur ącz i odrzuci ć z powrotem. 7.1. Saneczkarstwo Jest to forma sportu w śród dzieci najbardziej rozpowszechniona ze wzgl ędu na moŜliwo ść saneczkowania wsz ędzie, zarówno na wsi, jak i w mie ście, na terenie nizinnym, pagórkowatym i górskim. Techniki jazdy na sankach mo Ŝna ju Ŝ uczy ć od czwartego roku Ŝycia. Zaj ęcia mo Ŝna prowadzi ć na zwykłych, popularnych sankach. Aby jazda na sankach było bezpieczna, nauczyciel po winien pami ęta ć o zasadach dotycz ących:wyboru miejsca do jazdy, pozycji zjazdowej, wy tracania szybko ści i hamowania, zmiany kierunku jazdy. 1.

Trasa zjazdu musi by ć dobrze pokryta śniegiem, bez wystaJ 4 cychz ziemi wzgórków, kamieni, gał ęzi i innych przeszkód, Wóre hamowałyby zjazd i czyn iły go niebezpiecznym. Trasy ze źli 345. zgów dla dzieci powinny by ć proste i krótkie o nachyleniu stoku około 25'. 2. Pewność i szybko ść jazdy zale Ŝą w du Ŝej mierze od prawidłowej pozycji na sankach. Rozró Ŝnia si ę kilka pozycji zjazdowych na sankach:siad na środku sanek, chwyt ich obur ącz z tyłu, siad na środku sanek z wychyleniemi w przód (pozycja stosowana jest przy starcie i przy hamowaniu) , sia d na środku sanek z opadem w tył i chwytem sanek obur ącz z tyłu. 3. Wytracenie szybko ści w zje ździe mo Ŝna uzyska ć przez:hamowanie stopami a Ŝ do zatrzymania, uniesienie przodu sanek i hamowanie ob casami, dowolnym sposobem. 4. Zmian ę kierunku jazdy mo Ŝna uzyska ć:nogami, przez płaskie dotkni ęcie cał ą stop ą śniegu, blisko płozy, przy wykonywaniu skr ętu pod mniejszym k ątem i dalej od płozy przy wykonywaniu skr ęlu pod wi ększym k ątem, poprzez wychylenie tułowia w stron ę wykonywanego skr ęlll. 7.1.1. Higiena i bezpiecze ństwo w czasie zaj ęć na sankach Na sanki nale Ŝy wychodzi ć z dzie ćmi w dni bezwietrzne, nawet przy temperaturze powietrza do-ITC. Trzeba uwa Ŝać, aby dzieci na dworze nie marzły, ani te Ŝ nie pociły si ę na skutek przegrzania. Nale Ŝy prowadzi ć zaj ęcia Ŝywo, ciekawie, przez cały czas anga Ŝować ruchem dzieci. W czasie saneczkowania trzeba równie Ŝ kontrolowa ć, czy dzieci nie przemioczyły ubrania i obuwia. Czas trwania zaj ęć uzale Ŝniony jest od temperatury powietrza, nasycenia go wilgotno ści ą i od siły wiatru. JeŜeli dzieci s ą odpowiednio ubrane, a przy tym przez cały czas rus zaj ą si ę-zaj ęcia mog ą trwa ć nawet do 3 godzin. W dni mro źne, zwłaszcza przy silniej szymt wietrze-saneczkowa nie nale Ŝałoby ograniczy ć. Miejsce zaj ęć nale Ŝy wybiera ć w pobli Ŝu przedszkola. Trzeba unika ć jednak takiego usytuowania terenu, w którym zjazdy miałyby si ę odbywać w pobli Ŝu dróg lub ulic. Teren taki jest niebezpieczny. 346. Równie Ŝ nale Ŝy pami ęta ć o przestrzeganiu dyscypliny przez dzieci w czasie zjazdu. St ąd nale Ŝy:przy zjazdach na torze przestrzega ć kolejno ści ślizgów, dopilnowa ć, aby zjazdy odbywały si ę pojedynczo, w odst ępie co kilkana ście sekund, nie pozwoli ć w Ŝadnym przypadku na podchodzenie pod gór ę po trasie zjazdu. W tym celu powinny by ć wyznaczone osobne ście Ŝki, w miar ę wygodne dla dzieci. Pamiętajmy, Ŝe najwi ększe walory zdrowotne ma podej ście, a zjazd jest premi ą (nagrod ą) za wysiłek. 7.1.2. Przykłady ćwicze ń i zabaw 1. W terenie płaskim wzajemnie wo Ŝenie si ę w grupach 2-3-osobowych.

3. W terenie płaskim wy ścigi zaprz ęgów dwójkowych i trójkowych. 3. Zjazdy na sankach z wymijaniem uło Ŝonych przeszkód (szarfa, gał ązki) lub stałych (krzaki, drzewa) ze zwolnieniem przed przeszkod ą. 4. Zjazd na wprost ze stoku o niezbyt du Ŝym pochyleniu bez hamowania. 5. Zjazdy pojedynczo i parami w prostym kierunku, z ha mowaniem as pomoc ą naciskania stopami obu nóg. 347. 6. Zjazd na wprost z kierowaniem za pomoc ą wychylenia tułoWl 8. 7. Zjazdy z podnoszeniem przedmiotów (r ękawiczka, czapka, kula śnie Ŝna) . 8. Zjazdy pod bramkami-jedn ą, dwiema i wi ęcej, ustawionymi na jednej linii. 9. Jak wy Ŝej, ale bramiki ustawione nie na jednej linii (zjaz d slalomem) . 10. W zje ździe na sankach celowanie śnie Ŝkami do bałwana, tarcz, drzew, chor ągiewek itp. Il. Zjazd zakr ętami za pomoc ą wychyle ń tułowia. 348. 12. Zjazd przez dwie fałdy terenowe. 7.2. ŁyŜwiarstwo ŁyŜwiarstwo jest ulubionym zimowym sportem dzieci, jed ną z najlepszych form czynnego odpoczynku. Intensywny ruch na świe Ŝym powietrzu jest środkiem pobudzaj ącym wszystkie procesy Ŝyciowe, ponadto hartuje i, uodparnia organizm, łago dzi napi ę*ane*we. Zaj ęcia z ły Ŝwiarstwa wpływaj ą dodatnio na doskonalenie koordynacji ruchowej, zmysłu równowagi, na wyrabianie wyczucia rytmu i es tetyki ruchu. DuŜa ró Ŝnorodno ść i charakter, ruchów zapewniaj ą udział w nich wszystkich podstawowych grup mi ęśniowych, wpływaj ą równomiernie na poszczególne układy, głównie na krwiono śny i oddechowy a tak Ŝe na układ XeTW OóNj. I (a podkre ślenie zasługuj ą równie Ŝ warto ści wychowawcze ły Ŝwiarstwa. Przyczynia si ę ono bowiem do wyrobienia takich cech charakteru, j ak dokładno ść, odwaga, wytrwało ść oraz precyzja i ekonomia ruchów. Naukę jazdy na ły Ŝwach powinny poprzedzi ć ćwiczenia przygotowawcze, wzmacniaj ące stawy skokowe i kolanowe oraz mi ęśnie stóp. Nale Ŝy równie Ŝ stosowa ć ćwiczenia na lodzie bez ły Ŝew. Celem ich jest przyzwyczajenie dzieci do swobodnego poruszania na lodzie, słania na jednej nodze oraz ślizgania si ę, np.w wykroku wysuwaj ąc nogi na przemian, w postawie wyprostnej i półkucznej, z, -astawienia bo kiem do przyj ętego kierunku jazdy, na nogach rozstawionych lub zł ączonych itp. 7.2. Technika jazdy na ły Ŝwach Nlauk ę jazdy na ły Ŝwach nale Ŝy rozło Ŝyć na kolejne etapy, zaczynaj ąc od chodzenia na lodzie w miejscu, potem drobnymi kroka mi, a nast ępnie przej ść do wydłu Ŝenia kroku i do po ślizgu.

W okresie przedszkolnym nale Ŝy d ąŜyć, a Ŝeby-dzieci 5-, ó-letnie opanowały technik ę podstawowej jazdy na ły Ŝwach, na któr ą składaj ą si ę takie elementy, jak:jazda na ły Ŝwach w przód, w tył, z uwzgl ędnieniem hamowania, zatrzymania i zmiany kierunku. 349. A r? Ŝe z-A'-6-7. 1. Jazda w przód-polega na posuwaniu si ę w przód ślizgami na jednej i drugiej ły Ŝwie na zmian ę. W czasie ślizgu w przód na lewej nodze nale Ŝy odbi ć si ę od lodu cał ą długo ści ą wewnętrznej kraw ędzi prawej nogi i odwrotnie-nogi ugi ęte w kolanach. 2. Hamowanie pługiem i zatrzymywanie si ę polega na tym, Ŝe w po ślizgu na obu ły Ŝwach ustawionych równolegle obok siebie rozsuwa si ę ły Ŝwy pi ętami na zewnątrz, a czubkami do środka, wywieraj ąc opór ły Ŝew. Zwi ększaj ąc stopniowo nacisk na lód, wytraca si ę szybko ść jazdy a Ŝ do zatrzymania. 3. Przekładanka w przód-wykonuje si ę j ą w prawo lub w lewo. Przy wykonywaniu przekładanki w lewo nog ę praw ą po odbiciu si ę ły Ŝwą od lodu przenosi si ę w przód, nast ępnie krzy Ŝuje si ę j ą z nog ą lew ą i stawia ły Ŝwę na lodzie. Przy przekładance w prawo-nog ę lew ą krzy Ŝuje si ę przed praw ą. 350. 4. Jazda do tyłu-pochylaj ąc si ę ku przodowi i nie odrywaj ąc ły Ŝew od lodu, nale Ŝy odepchn ąć si ę wewnętrzn ą kraw ędzi ą'prawej ły Ŝwy z równoczesnym skr ętem tułowia w lewo. Po krótkimi po ślizgu na obu ły Ŝwach z kolei odpychamy si ę wewnętrzn ą kraw ędzi ą lewej ły Ŝwy, z jednoczesnym skr ętem tułowia w praw ą stron ę. Wykonuj ąc na zmian ę ci ągłe, rytmiczne ruchy w lewo i w prawo uzyskuje si ę poślizg do tyłu po linii w ęŜykowej. 7.2.2. Ćwiczenia, zabawy i gry 1. Ślizgi. Z rozp ędu- ślizg na obu ły Ŝwach w postawie stoj ącej. To samo w gł ębokim przysiadzie lub na zmian ę w słaniu i przysiadzie. MoŜna wprowadzi ć współzawodnictwo:Kto dalej? Kto szybciej. Kto popraunniej? 2. Bocian. Z rozp ędu- ślizg na jednej nodze, druga ugi ęta w kolanie pod k ątem prostym. Ramiona wzniesione w bok. To samo z uło Ŝeniem na kolanie lub głowie szarfy czy kółka ringo. 3. Pistolet. W ślizgu w przysiadzie na obu nogach wysuni ęcie jednej nogi w przód:ramiona wzniesione do przodu równolegle 351. , do tafli lodowej. To samo ćwiczenie mo Ŝna wykona ć w dwójkach, w ustawieniu jeden za drugim, z trzymaniem si ę za biodra.

4. Jaskółka. W ślizgu-opad tułowia w przód, wznos ramion w bok z je dnoczesnym uniesieniem swobodnie wyprostowanej nogi do tyłu i w gór ę. 5, Ŝkcczgce uróbelki. W ślizgu, -z odbicia obunó Ŝ wykonanie kilku niskich podskoków oraz przeskoków przez przeszkody 20-30 cm szeroko ści, zaznaczone na lodzie śniegiem. 6. Cie ń. Dzieci dobieraj ą si ę dwójkami. Jedno z dwójki, je ŜdŜąc na ły Ŝwach, wykonuje ró Ŝne czynno ści, jak np. ślizgi jednonó Ŝ, przekładank ę, hamowanie:drugie natomiast, pod ąŜaj ąc za nim jak cie ń, naśladuje je. Co pewien czas nast ępuje zmiana ról. 7. Beczka. W ślizgu obunó Ŝ kolejne rozsuwanie i ł ączenie nóg. 8. Berek. Jedno dziecko z szarf ą przewieszon ą przez rami ę goni pozostałe i stara si ę dotkn ąć jedno z uciekaj ących. Kiedy mu si ę to uda, nast ępuje zmiana ról. 9. Me skrzg Ŝoumiu. Jazda przodem z dwóch prostopadłych do siebie kieru nków. Na skrzg Ŝotmiu-ruchem kieruje wyznaczone dziecko. Podniesienie lizdb koloru zielonego oznacza uolngpr zejazd, czerwonego-wstrzymanie mchu. 10. Cyrk na lodzie. Wykonanie w je ździe kilku ćwicze ń zr ęczno ściowych, np.:przejazd pod link ą trzyman ą przez dwójk ę dzieci, w czasie jazdy podniesienie przedmiotu, ja zda na jednej nodze itp Il. Slalom. Jazda rz ędem z omijaniem chor ągiewek ustawionych w linii prostej co 3-4 m. 12. Jazda w dwójkach:jazda w przód z trzymaniem si ę za r ęce skrzy Ŝnie podane, jazda w słaniu naprzeciw siebie z trzymaniem r ąk na barkach:jeden ćwicz ący jedzie do przodu, a drugie do tyłu. 13. Wiruj ące koło. Jazda rz ędem po obwodzie koła w przód, przekładanka w lew ą i w praw ą stron ę. 352. 7.3. Narciarstwo Narciarstwo, obok walorów czysto zdrowotnych, dosta rcza wielu emocji, prze Ŝyć i przygód. Jest bardzo ciekaw ą form ą czynnego wypoczynku i odnowy sił. Dlatego te Ŝ ju Ŝ do najwcze śniejszych. lat nale Ŝy zach ęcać dzieci i przyzwyczaja ć do wyrobienia trwałego nawyku uprawiania narciarstwa, sportu pi ęknego, zdrowego, maj ącego wielkie walory praktyczne, utylitarne. Narciarstwo stwarza okazj ę do bezpo średniego kontaktu z przyrod ą i podziwiania jej uroków. Wyrabia równie Ŝ cechy motoryczne, jak:sił ę, szybko ść, zr ęczno ść, wytrzymało ść oraz cechy charakteru, jak odwag ę, orientacj ę, samodzielno ść, zaradno ść. Jest mo Ŝliwe do uprawiania w warunkach śnie Ŝnej zimy przez wszystkich.

Dlatego te Ŝ zach ęcamy do propagowania i uczenia narciarstwa w przeds zkolu, a zwłaszcza w rodzinie. 7.3.1. Podstawowe elementy techniki nauczania jazdy na nar tach Nauczanie techniki jazdy na nartach nale Ŝy rozpoczyna ć od sposobów poruszania si ę, zmiany kierunku, hamowania i zatrzymywania oraz o panowania umiej ętno ści jazdy przy niezbyt du Ŝej szybko ści w terenie urozmaiconym, ale nie niebezpiecznym. 1. Krok zwykły. Polega on na kolejnym przesuwaniu nart po śniegu przy naprzemianstronnej pracy ramion z kijkami (np.prawa noga, lewe rami ę) . 2. Bezkrok. Jest to ci ągły po ślizg na obu nartach wywołany przez rówmoczesne odep chni ęcie obydwoma kijkami. 3. Jednokrok. Jest, to krok ślizgowy polegaj ący na tym, Ŝe na ka Ŝdy krok przypada jedno odepchni ęcie obydwoma kijkami. Krok rozpoczyna raz jedna, raz druga noga. 4. Zwrot przest ępowaniem. Zwrot ten polega na kolejnym wielokrotnym odstawian iu dziobów nart, przy czym osi ą obrotu s ą pi ętki nart. MoŜna równie Ŝ wykona ć zwrot, przest ępowaniem odstawiaj ąc pi ętki nart:wówczas osi ą obrotu s ą dzioby. 5. Zwrot przeło Ŝeniem dziobów nart. Polega na przeło Ŝeniu ruchem wahadłowym kolejno jednej, potem drugie j narty o IBO'wokół osi narciarza. 23-Wychowanie fizyczne. 353. 354. 6. K 3 rok zwykły w podej ściu. Polega on na wykonywaniu kroków krótkich z mocnym p rzybijaniem całymi ślizgami nart do śniegu i wspieraniu si ę na kijkach wbijanych bardziej ku tyłowi. Krok zwykły stosuje si ę przy niewielkiej pochyło ści stoku, przy podchodzeniu na wprost i w skos stoku. T. Schodkowanie. Polega na równoległym ustawieniu nart w poprzek sto ku przez kolejne odstawianie górnej narty i dostawianie dolnej, z jednoczesnym o pieraniem si ę na kijkach. Ŝchodkoumie stosuje si ę w podej ściach na stromych i zalodzonych wzniesieniach. 8. Podej ście rozkrokiem. Polega ono na szerokim rozstawieniu dziobów nart na zewn ątrz z naprzemianstronnymwspieraniem si ę na kijkach wbijanych z tyłu na zewn ątrz nart. Podej ście to stosuje si ę na stokach stromych, ale krótkich i wykonuje si ę je wzdłu Ŝ linii najwi ększego spadku. 355. 9. Zjazd wzdłu Ŝ linii spadku stoku.

W czasie zjazdu nartyprowadzisi ę w ąsko i równolegle, przy czym czub jednej z nart'jest nieco wysuni ęty do przodu (o 1/2 stopy) . Narty nale Ŝy jednakowo obci ąŜyć, tułów nieco pochyli ć do przodu (w linii prostopadłej do płaszczyzny nart) , kolana lekko ug i ąć, ramiona ugi ąć w łokciach, a przedramiona i dłonie wysuni ęte do przodu i na zewn ątrz opu ści ć poni Ŝej bioder. 10. Zjazd w skos stoku. Pozycja zjazdowa polega na w ąskim i równoległym ustawieniu nart z wysuni ęciem górnej narty o pół stopy w przód, odchyleniu tułowi a od stoku, wypychaniu kolan do stoku i wi ększym obci ąŜeniu narty dolnej. Kijki trzyma si ę podobnie jak przy zje ździe na wprost, przy czym kijek po stronie narty górnej jest wraz z t ą połow ą ciała narciarza wysuni ęty ku przodowi. Il. Hamowanie ąhgiem. Phg wykonuje si ę przez symetryczne i płaskie rozsuni ęcie pi ętek nart i zbli Ŝenie dziobów przy równomiernym rozło Ŝeniu ciała na obie narty. 12. Zmiana kierunku jazdy przest ępowaniem. Polega na kolejnym przestawieniu nart na nowy ślad-do stoku. Zmian ę kie 356. runku-rozpoczyna narta, dostokowa górna, do której dostawia si ę nart ę doln ą. 13. Łuk z pługa. Łuki z pługa stosuje si ę przy zamierzonych zmianach kierunku zjazdu na stok ach o ró Ŝnym nachyleniu:nale Ŝą one do najbardziej uniwersalnych ewolucji. Wykonanie łuku z pługa polega na przeniesieniu ci ęŜaru ciała na nart ę kierunkow ą (zewn ętrzn ą) z jednoczesnym ugi ęciem kolana nogi obci ąŜonej do wewn ątrz oraz odchyleniu tułowia na zewn ątrz (od stoku) . 8. ZABAWY I ĆWICZENIA W WODZIE. Ka Ŝda forma kontaktu dzieci z wod ą, zmusza nauczycielk ę do ostro Ŝności, racjonalniego korzystania z wody jako środka silnie działaj ącego na organizr ń, bardzo ochładzaj ącego ciało. Rawetnajprostsze zabiegi hartuj ące wymagaj ą aprobaty lekarza, jego wgl ądu w te poczynania i wydania decyzji odno śnie ka Ŝdego dziecka. Niezb ędne jest tak Ŝe uzgodnienie tych spraw z rodzicami lub opiekunami dziecka. W czasie upałów mo Ŝna na terenie ogródka przedszkolnego uruchomi ć proste urz ądzenie w formie prysznica, posługuj ąc si ę w tym celu w ęŜem gumowym i sitkiemi rozpylaj ącym strumie ń wody. Innym rozwi ązaniem jest zastosowanie na terenie ogrodu balii z podgrzan ą wod ą, w której dzieci mog ą brodzi ć, czerpa ć wod ę w małe konewki i polewa ć si ę same, bawi ć si ę zabawkami pływaj ącymi itp. Kąpiele i zabawy oswajaj ące z wod ą umoŜliwia wybudowanie brodzika lub mo Ŝność korzystania z pływalni (krytej lub otwartej) albo t eŜ z bezpiecznego miejsca o bardzo płytkiej wodzie, np.w rozlewisku rzecznym lu b na skraju jeziora o dobrze wytyczonym i zabezpieczonym miejscu nadaj ącym si ę do zabaw z dzie ćmi. Miejsce do k ąpieli musi by ć wyznaczone tyczkami i lin ą. Woda w najgł ębszym miejscu mo Ŝe si ęgać dzieciom najwy Ŝej do OBSB. Nauczycielka nie mo Ŝe by ć z grup ą sama, powinna mie ć 1-2 dorosłe osoby do pomocy-Tzn.przy przebieraniu si ę dzieci, do pilnowania ich, obserwowania grupki kąpi ących si ę. Ćwiczenia w wodzie odbywaj ą kolejno małe 5-8-osobowe grupki. Prowadz ąca za ka Ŝdym razemi przelicza wchodz ące do 358. wody dzieci, sprawdza te Ŝ liczb ę dzieci p 3 rzy wychodzeniu z wody.

Pozostała cz ęść grupy-oczekuj ąca lub odpoczywaj ąca, powinna siedzie ć twarz ą do wody i obserwowa ć ćwiczenia. Przebywaj ące w wodzie dzieci trzeba obserwowa ć, zwłaszcza uchwyci ć objawy zzi ębni ęcia. Zaj ęcia w wodzie polegaj ą na brodzeniu, chodzeniu, wbieganiu do wody, zanurz aniu si ę (przysiady, podskoki) , wskakiwaniu do wody na nog i, ochlapywaniu si ę, układaniu si ę na piersiach i plecach na płytkiej wodzie z podpar ciem na r ękach:obejmuj ą te Ŝ po ślizgi. Szeroko stosuje si ę ró Ŝne zabawy, w których wyst ępuj ą powy Ŝsze elementy oswajaj ące z wod ą i jej wła ściwo ściami (nLin. z wyporno ści ą) . Pamiętajmy, Ŝe nauczycielka przedszkola nie ma uprawnie ń do prowadzenia nauki pływania i powinna ogranicza ć si ę do zabaw oswajaj ących z wod ą. Zabawy w wodzie musz ą by ć krótkotrwałe. Zaczynamy od 4-5 minut i stopniowo przedłu Ŝamy czas pobytu w wodzie do 10-20 minut, oczywi ście w zale Ŝności od temperatury wody i powietrza oraz od stopnia zahartowania dzieci. Po wyj ściu z wody nale Ŝy dopilnowa ć dokładnego wytarcia si ę, zdj ęcia mokrych spodenek, wysuszenia włosów. Dzieci powinny rozgrza ć si ę, a nast ępnie ubra ć. 8.1. Przykłady ćwicze ń i zabaw w wodzie Przykłady ćwicze ń i zabaw oswajaj ących z wod ą:1. Aro bardziej pryska? Dzieci ustawiaj ą si ę w kolejce. Nauczycielka biegnie pierwsza brzegiem wody, a za n i ą dzieci, silnie rozpryskuj ąc wod ę stopami. 2. Fontanna. Dzieci siadaj ą w płytkiej wodzie tyłem do brzegu, podpieraj ąc si ę r ękami z tyłu. Energiczne chlapanie nogami o powierzchni ę wody. 3. Kto złapie rybk ę? Nauczycielka staje w wodzie w odległo ści kilku kroków od dzieci, a nast ępnie ucieka ci ągnąc za sob ą uwi ązan ą na sznurku rybie. Dzieci staraj ą si ę dogoni ć i chwyci ć rybk ę. Które pierwsze j ą dotknie, zast ępuje nauczycielk ę. 4. Burze. Dzieci w gromadce, na granicy k ąpieliska (przy lince, Ŝerdzi) . Przed nimi w odległo ści 5-8 kroków nauczycielka, a za ni ą jedno dziecko w roli berka. Na hasło:Burza?-nauczyciel 359. ka chlapie wod ą na dzieci biegn ące do brzegu, a berek łapie uciekaj ących. Pierwszy złapany zostaje berkiem. 5. Berek-krasnoludek. Aby me zosta ć berkiem, nale Ŝy zanurzy ć si ę po brod ę do wody w momencie, kiedy berek zbli Ŝa si ę. 6. Bereł-nurek. Uciekaj ący chroni ą si ę przed schwytaniem nurkuj ąc. 7. Bmigce si ę nied Ŝuiddki Dwójka dzieci staje w wodzie naprzeciwko sie bie, trzymaj ąc si ę za r ęce. Na zmian ę wynurzaj ą si ę i zanurzaj ą do wody.

8. Kipi ące uoda. Dzieci zanurzaj ą usta do wody i wydychaj ą powietrze z tak ą sił ą, aby słycha ć było bulgotanie wody. 9. Nurek. Gł ęboki przysiad i zanurzenie głowy pod wod ę. 10. Połauiacze pereł. Dzieci zatrzymuj ą si ę i wydobywaj ą z dna piasek, kamienie lub specjalnie wrzucone przedmioty. Il. Holouunie. W le Ŝeniu przodem trzymanie ćwicz ącego pod pachy, a w le Ŝeniu na plecach-za głow ę i holowanie po wodzie. 12. Li ście. Swobodne le Ŝenie na wodzie z twarz ą zanurzon ą i r ękonia swobodnie wzniesionymi w bok. '13. Poślizg-strzałka. Z odbicia si ę palcami nóg od dna swobodnie, bez chlapania, uło Ŝenie si ę na wodzie z r ękami wyci ągni ętymi w przód. 14. Skoki:zeskoki do wody na ugi ęte nogi z wysoko ści około 50 cm, skok do wody z odbicia obunó Ŝ. 9. KSZTAŁTOWANIE PRAWIDŁOWEJ POSTAWY CIAŁA. Prawidłowy rozwój dziecka zale Ŝy od wielu czynników, jak:ruch, powietrze, sło ńce, woda, sen, od Ŝywianie, prawidłowy rozkład dnia oraz higiena osobi sta i otoczenia. Czynnikami tymi powinny skutecznie posługiwa ć si ę zarówno przedszkola, jak i dom rodzinny. WaŜnym zagadnieniem do realizacji obu tych środowisk b ędzie stała troska o rozwój i kształtowanie prawidłowej postawy ciała. Zdajemy sobie spraw ę, Ŝe postawa ciała dziecka w du Ŝym stopniu decyduje o jego zdrowiu. Dla celów wychowania fizycznego na poziomie przedsz kola ustalamy, Ŝe postawa ciała wyra Ŝa si ę w normalnym, swobodnym i najcz ęściej powtarzaj ącym si ę sposobie, trzymania si ę"w typowych sytuacjach, a wi ęc podczas słania, siedzenia i chodzenia. Postawa jest poprawna, je Ŝeli nie powoduje przykrych napi ęć mi ęśni i stwarza dobre warunki do pracy poszczególnych narz ądów i całego organizmu (swobodne, gł ębokie oddychanie, szybkie kr ąŜenie krwi, przeciwdziałaj ące łatwemu m ęczeniu si ę itp. O prawidłowej postawie ciała decyduje-uło Ŝenie ruchomych elementów ciała:głowy, kr ęgosłupa, klatki piersiowej, miednicy i ko ńczyn wzgl ędem siebie. Prawidłowa postawa ciała nie powstaje sama, lecz ks ztałtuje si ę w miar ę rozwoju dziecka, przy korzystnym oddziaływaniu otaczaj ącego środowska, a zale Ŝy od dobrej pracy mi ęśni szkieletowych i od stopnia ruchomo ści kr ęgosłupa. Postawa ciała dzieci wykazuje w du Ŝej mierze zale Ŝność od typu budowy. MoŜna z du Ŝym przybli Ŝeniem stwierdzi ć, Ŝe typy o silnej budowie, z przewag ą tkanki mi ęśniowej, odznaczaj ą si ę na ogół poprawn ą posła 362. w ą, natomiast typy o przewadze słabych elementów kons trukcji (przewaga tkanki tłuszczowej, słaby układ mi ęśniowy) s ą bardziej skłonne do nabywania wad postawy ciała. Postawa ciała ulega zmianom w poszczególnych okresa ch Ŝycia i trzeba wiedzie ć, Ŝe inne czynniki maj ą wpływ na jej zmiany, np.w okresie intensywnego roz woju

decyduj ącą rol ę odgrywaj ą zmiany proporcji ciała oraz stabilizacji-mi ęśniowa-wi ęzadło wet postawy, natomiast u człowieka dorosłego najwi ększe znaczenie ma stan sprawno ści jego układu ruchu oraz charakter długotrwale prz yjmowanych pozycji pracy. Okres kształtowania si ę postaWy dziecka jest do ść długi. O wzgl ędnie stałym ukształtowaniu postawy ciała mo Ŝna mówi ć wtedy, gdy dziecko uko ńczy 7 lat. 9.1. Metody oceny postawy ciała 9.1.1. Sylwetkowa metoda oceny postawy ciała Do najbardziej popularnych metod oceny postawy ciał a nale Ŝy metoda sylwetkowa. Stosuj ąc t ę metod ę, oceniamy uło Ŝenie w pionie niektórych elementów ciała:ustawienie barków, kr ęgosłupa oraz stóp. Układ tych elementów oceniamy przez porównanie bada nego z wzorcami sylwetek opracowanymi przez Napoleona Wola ńskie ĘOW czasie badania ustawiamy rozebrane dziecko bokiem na jasnym tle i porównujemy jego, sy lwetk ę z wzorcami _sylwetekN. Wolańskiego. Nlale Ŝy zwróci ć uwag ę, aby postawa badanego'była swobodna i nie wymuszon a. Oceniaj ąc stosunek krzywizny piersiowej (kifozy piersiowej) do krzywizny l ędŜwiow ej (lordozy l ędźwiowej) , zaliczamy badanego do:zespołu typów kifotycznych, je Ŝeli kifoza jest wi ększa od lordozy, zespołu typów równowa Ŝnych, je śli kifoza jest równa lordozie, zespołu typów lordot ycznych, je Ŝeli lordoza jest wi ększa od kitary. W dalszej cz ęści oceny postawy klasyfikujemy badane dziecko 363. @9 P 9 śł. R li. K III. L III. R III. @@9@. na podstawie porównania z sylwetk ą wzorcow ą do jednego z siedmiu typów postawy ciała, takich jak:Wp kifotyczny I i IT, typ równowa Ŝny 1, 11, 111, typ lordotyczny I i W. 9.1.2. Uproszczone badania ortopedyczne W wykrywaniu wad postawy ciał du Ŝą rol ę odgrywaj ą uproszczone ogl ędziny ortopedyczne. Zasad ą ogl ądania jest obserwacja dziecka od przodu, od tyłu i z boku. Obserwacja podporz ądkowana jest tzw. Testowi symetrii", tzn.patrz ąc na sylwetk ę dziecka w ustawieniu przodem i tyłem porównuje si ę czy te same punkty 364. -ciała po obu stronach s ą poło Ŝone symetrycznie. Wszystkie linie poziome w warunkach prawidłowych s ą równoległe do podło Ŝa i wzgl ędem siebie oraz prostopadłe do pionu. Badane dziecko powinunoby ć rozebrane, z odsłoni ętymi talerzami biodrowymi, sta ć w postawie naturalnej, jaka jest dla niego wła ściwa. Ogl ędziny z przodu W warunkach prawidłowych:1) pion-pok rywa si ę z guzowato ści ą bródki, wci ęciem jarzmowym mostka i wyrostkiem. 365.

miec Ŝykowatym, kres ą biał ą, z p ępkiem, środkiem spojenia łonowego, przebiega w równej odległo ści mi ędzy kłykciami przy środkowymii kostkami wewnętrznymi. Odchylenia od pionu mierzy si ę w centymetrach. Układ linii poziomych: Ę linia mi ędzykostkowa, 3) linia rzepkowa, 4) linia mi ędzy kr ętarzowa, 5) linia mi ędzykolcowa, 6) linia szczytu talerzy biodrowych. Z) linia barkowa. Ogl ędziny z tylu W warunkach prawidłowych:1) pion spusz czony z 7 kr ęgu szyjnego (Gę) lub guzowato ści potylicznej zewn ętrznej spada na. 366. e Ŝz Z. wszystkie wyrostki kolczyste kr ęgów, szpar ę mi ędzypo śladkow ą, przebiega w rwnej odległo ści mi ędzy kłykciami przy środkowymii kostkami wewn ętrznymi. Wszelkie odchylenia mierzy si ę w centymetrach. Układ linii poziomych:3) linia mi ędzykostkowa, 3) linia pod kolanowa, 4) linia pośladkowa, 5) linia mi ędzykr ętarzowa, 6) linia szczytu talerzy biodrowych, 7) linia dolnych k ątów łopatek, '8) linia barkowa. Ogl ędziny z boku 1) wyrostek sutkowy, 2) wyrostek barko wy, 3) , p ępek, 4) szczyt talerzy biodrowych, 5) kolec biodrowy przedni górny , 6) kr ętarz wielki, 7) główka strzałki, 8) kostka zewn ętrzna. Po stwierdzeniu u dzieci asymetrii budowy, zwłaszcz a trójk ątów talii, nale Ŝy skierowa ć je na badania lekarskie w celu oceny wady i podj ęcia ewentualnej korekcji postawy pod kierunkiem wykwalifikowanego n auczyciela. 9.2. Wady w budowie i postawie ciała W wieku przedszkolnym obserwuje si ę liczne wady rozwojowe w postawie ciała. Szczególnie wyra źnie zaczynaj ą si ę one nasila ć u dzieci po 5 roku Ŝycia. Jedne z nich wynikaj ą z niewystarczaj ącej jeszcze odporno ści organizmu, w ątło ści budowy czy niedo Ŝywienia, inne s ą skutkiem _przebyWch chorób (krzywicy, gru źlicy kości) , a jeszcze inne wywodz ą si ę z bł ędów wychowawczych lub nieodpowiednich warunków Ŝycia. Zniekształcenia w układzie ciała s ą czasem mało zaznaczone i bł ędy takie łatwo wyrówna ć i usun ąć ogólnie wzmacniaj ąc organizm, stosuj ąc wi ęcej ruchu i ćwicze ń gimnastycznych oraz konsekwentnie przyzwyczajaj ąc si ę do poprawnego trzymania si ę. Wszelkie zaniedbania mog ą doprowadzi ć do utrwalenia si ę złych nawyków i mog ą spowodować zniekształcenia ko ści i stawów, które przerodz ą si ę w trwałe wady budowy. Zachodzi wówczas konieczno ść leczenia specjalistycznego, czasem nawet operacji chirurgicznych. Do podstawowych bł ędów i wad postawy ciała nale Ŝą:Plecy okr ągłe-jest to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny pier siowej (hiperkiloza piersiowa) . Charakterystyczne dla tej wady jest garbienie si ę, wysuwanie głowy, barków ku przodowi oraz ich zbli Ŝanie, co powoduje odstawanie łopatek i ich oddaleni e. Klatka piersiowa jest spłaszczona, zapadni ęta, mi ęśnie piersiowe przykurczone, natomiast rozci ągni ęte mi ęśnie grzbietu, szczególnie prostownik grzbietu w odcinku piersiowym. Ograniczona ruchomo ść k' ątki piersiowej utrudnia swobodne oddychanie, szczyt y płuc s ą źle przewietrzane. Istnieje skłonno ść do schorze ń dróg oddechowych. Praca serca jest ograniczona, wydolno ść organizmu mniejsza. Plecy wkl ęsłe-jest to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej kr zywizny l ędźwiowej (hiperlordoza l ędźwiowa) . Charakterystyczne dla danej wady jest zaznaczone wy gi ęcie lordozy l ędźwiowej nad uwypuklaj ącymi si ę po śladkami, zaakcentowane przodopochyleniemiednicy, br zuch wypi ęły.

Nadmiernie s ą przykurczone mi ęśnie:biodrowa-l ędźwiowy, prostownik grzbietu odcinka l ędźwiowego i towarzysz ące, a rozci ągni ęte i osłabione mi ęśnie brzucha (zwłaszcza prosty) i po śladkowe. 368. Plecy wkl ęsło-okr ągłe N) -jest to nadmierne uwypuklenie fizjologiczne j krzywizny piersiowej (hiperkifoza piersiowa) oraz k rzywizny l ędźwiowej (hiperlordoza l ędźwiowa) . W uj ęciu ogólnym wada ta stanowi poł ączenie pleców wkl ęsłych i okr ągłych. Plecy płaskie (2) -jest to spłaszczenie fizjologicz nych krzywizn kr ęgosłupa. Zjawisko to jest niekorzystne, bowiem zmniejsza si ę funkcja amortyzacyjna kr ęgosłupa, poszczególne jego elementy podlegaj ą wpływom przeci ąŜeniowym i _w przypadku słabych mi ęśni istnieje tendencja do bocznych skrzywie ń kr ęgosłupa. Równie Ŝ pojemno ść i ruchomo ść klatki piersiowej s ą zmniejszone. Plecy płaskie wyst ępuj ą najcz ęściej u dzieci o budowie ciała astenicznej, o słabej, wiotkiej muskulaturze. W okresie przedszkolnym, kiedy fizjologiczne krzywi zny kr ęgosłupa nie s ą jeszcze w pełni wykształcone, objaw pleców płaskich mo Ŝe-by ć zjawiskiem normalnym. Boczne skrzywienie kr ęgosłupa skoliozy (3) -s ą to skrzywienia kr ęgosłupa charakteryzuj ące si ę odchyleniem osi anatomicznej (wyrostki kolezyste) od mechanicznej (pion) w trzech płasz. 24-Wychowanie fizyczne. 369. czyznach:czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Skrzywienia, kr ęgosłupa objawiaj ą si ę łukowal:w stosunku do pionu lini ą kr ęgosłupa, gdy obserwujemy t ę lini ę z tyłu. Towarzysz ącymi objawami tych zmian jest widoczna asymetria ni ektórych elementów budowy ciała, np.opuszczenie jednego z barków i obn i Ŝenie k ąta dolnego łopatki, nierówno ść trójk ątów talii, zmiany poło Ŝenia miednicy i jeszcze inne, uchwytne dla lekarza ortopedy. Skrzywienia kr ęgosłupa powstaj ą lub ujawniaj ą si ę w ró Ŝnych okresach Ŝycia człowieka i maj ą ró Ŝnorodne przyczyny. Nla (wa Ŝniejszymi jedmak okresami, ze wzgl ędu na nawarstwienie si ę proce'sów chorobowych i procesów wzrostu, s ą dzieci ństwo i młodo ść, do zako ńczenia procesu kostnienia. DuŜą grup ę stamowi ą skoliozy niewiadomego, pochodzenia Odiopatyczne) . Ich przyczyna jest nieznana, a okres pojawienia si ę ró Ŝny. Mówiąc o wadach budowy i postawy ciała nale Ŝy równie Ŝ powiedzie ć o wadach statycznych ko ńczyn dolnych. Są to ró Ŝnorodne wypaczenia statyki nóg i stóp. Najcz ęściej spotykane to:Kolana ko ślawe (kolana w, X') , których przyczyniami powstania mog ą by ć:krzywica, nadwaga, niedobór witaminy la, zmuszanie dziecka do wczesnego wstawania i chodzenia oraz cz ęste przyjmowanie pozycji _siadu kl ęcznego. Kolana szpotawe (kolana w. O') , które u dzieci s ą najcz ęściej spowodowane krzywic ą. Przy kolanach szpotawych ko ńczyny dolne przyjmuj ą uło Ŝenie w kształcie litery. O". Udo z podudziem tworzy łuk zwrócony wypukło ści ą na zewn ątrz. Płaskostopie-wyst ępuje wówczas, kiedy wi ązadła i mi ęśnie stopy s ą słabe. Często pod wpływem szybkiego przyrostu ciała, przy osł abionych mi ęsniach, np.po chorobie, przy ko ślawym stawianiu stóp czy deformacjach kr ęgosłupa, stopa opiera si ę o podło Ŝe łukiem przy środkowym, kostka wewn ętrzna uwypukla si ę, palce za ś odchylaj ą si ę na zewn ątrz, ci ęŜar ciała przytłacza śródstopie. Stałe oddziaływanie tego rodzaju przez długotrwałe stanie czy chodzenie mo Ŝe doprowadzi ć do płaskostopia, które w ostatnim czasie wyst ępuje u dzieci do ść cz ęsto. Aby w por ę zapobiec pogł ębianiu si ę tej wady, mo Ŝna dokona ć wst ępnej oceny wyskle-. pienia stopy dziecka.

370. ar ą cjBr, QKy***. zł eZ? 394. 113. i_*i_i. 9 ci O. Wysklepienie stopy badamy za pomioc ą plantokonturogramu. W tym celu robimy na papierze odbitki stóp. Nawil Ŝamy g ąbkę wzgl ędnie filc ( ścierk ę) atramentem lub rozwodnion ą gencjan ą, dziecko staje obiema stopami na ten filc wzgl ędnie g ąbkę, nast ępnie stopy odciska na kartce papieru. Podczas oceny odcisku stóp na papierze bierzemy pod uwag ę wiek i ci ęŜar ciała dziecka. Dotyczy to przede wszystkim wła śnie dzieci wieku przedszkolnego, poniewa Ŝ stopa w tym okresie zaczyna si ę kształtowa ć dopiero około 3 roku Ŝycia. U dzieci do 2 lat obecno ść poduszki tłuszczowej sprawia wra Ŝenie, Ŝe stopa jest płaska. Jest to płaskostopie pozorne i dopiero znikni ęcie jej w wieku około 3 lat pozwala stwierdzi ć kształt stopy. Tablica synoptyczna stóp mo Ŝe by ć pomocna przy ocenie stopni ą wysklepienia. Typy odbitek stóp według Buraka:odbitki prawidłowe 5, 6, odbitki wskazuj ące spłaszczenie stopy Z, 8, 9, 10, odbitki wskazuj ące nadmierne wysklepienie 1, 2, 3, 4. Metoda plantokonturografii ze wzgl ędu na dost ępność, prostot ę wykonania, mał ą czasochłonno ść i pracochłonno ść warta jest popularyzacji w praktyce. Wymienione zniekształcenia wywieraj ą hamuj ący wpływ na działalno ść ruchow ą dziecka. Zmniejszenie swobody ruchów, ich płynno ści i elastyczno ści utrudnia biegi i skoki, zmniejsza zdolno ść rzucania, utrudnia utrzymanie równowagi itp. Niepowodzenia te mog ą odbi ć si ę na 371. psychice dziecka. Na szcz ęście wi ększo ść wad postawy ciała w'okresie przedszkolnym ma chara kter nietrwały. Pogl ądy specjalistów, co do mo Ŝliwo ści wpływów koryguj ących, s ą optymistyczne. Zdaniem ich nie ma w zasadzie takich bł ędów i wad rozwojowych, których nie mo Ŝna byłoby w tym okresie usun ąć lub złagodzi ć. W licznych przypadkach ogólne wzmocnienie i uodporn ienie organizmu, odpowiednio dawkowany wysiłek, zabawy i gry ruchowe, systematyc zne ćwiczenia wyrównawcze i korektywne, przebywanie na powietrzu, sło ńcu, racjonalne od Ŝywianie i prawidłowy tryb Ŝycia-wszystko to samoczynnie eliminuje przej ściowe niedoskonało ści rozwojowe. Natomiast utrwalenie si ę niekorzystnych wpływów, nie do ść energiczne lub zbyt późno zastosowane leczenie, a tak Ŝe bł ędy wychowawcze powoduj ą nasilenie niepo Ŝądanych zjawisk i prowadz ą do pogł ębienia si ę wy ąpacze ń oraz powstawania stałych lub trudnych do usuni ęcia wad. Przedszkole ma swoje okre ślone obowi ązki w zakresie dbało ści o postaw ę ciała dzieci. Słu Ŝą temu przede wszystkim systematyczne kontrole lekar skie zdrowia, umoŜliwiaj ące wykrywanie nieprawidłowo ści budowy ciała, co w poł ączeniu z odpowiedni ą organizacj ą Ŝycia, wła ściwym od Ŝywianiem, dozowaniem wysiłku i odpoczynku, przestrzeganiem higieny pomieszcze ń, urz ądze ń i otoczenia, zwracaniem uwagi na wła ściwy ubiór, hartowaniem i przebywaniem na powietrzu oraz na sło ńcu, stosowaniem ruchu i wielu innych zabiegów, jaki ch doznaje dziecko, stanowi zespół środków słu Ŝących wzmocnieniu i kształtowaniu jego prawidłowej postawy ciała. WyróŜniamy tu działanie profilaktyczne polegaj ące na zapobieganiu powstawaniu bł ędów postawy przez:1. Zapewnienie dzieciom mebli dostosowanych do ich wzr ostu.

Wymiary ich musz ą by ć w poszczególnych grupach wieku zró Ŝnicowane tak, by wysoko ść krzesełka pozwalała na oparcie całych stóp na ziem i (nogi nie mog ą zwisa ć) , a wysoko ść stołu na oparcie na jego powierzchni całych przedr amion, bez unoszenia barków. 2. Konsekwentne pilnowanie i upominanie dzieci, by trz ymały si ę'prosto przy posiłkach, na zaj ęciach, podczas zabaw, a nawet w czasie odpoczynku p oobiedniego (le Ŝakowania) . Zły wpływ na postaw ę ciała ma nie tylko garbienie si ę, lecz tak Ŝe nawykowe 372. przybieranie przekrzywionej pozycji, np.siadanie n a jednym po śladku, siedzenie w, kucki", trzymanie jednej r ęki opartej na stole, a drugiej opuszczonej, le Ŝenie na jednym boku-zamiast na plecach (podczas le Ŝakowania) . 3. Unikanie zbyt długiego wysiadywania na krzesełkach (taka pozycja statyczna szybko m ęczy) , zbyt długiego słania, monoton-nych i długich spacerów, zb ędnych zbiórek i ustawie ń. 4. Niedopuszczenie do przyjmowania przez dzieci w czas ie ich dowolnych zabaw na ziemi pozycji przyczniaj ącej si ę do wykr ęcania stawów kolanowych, a polegaj ącej na siadzie kl ęcznym z rozwartymi na zewn ątrz podudziami i stopami. 5. Wyuczanie dzieci odró Ŝniania prostego trzymania si ę od trzymania złego. Często zdarza si ę, Ŝe dziecko, usiłuj ąc trzyma ć si ę, ładnie", usztywnia si ę i zbytnio unosi barki, co jest oczywi ście bł ędem-postawa poprawna powinna by ć swobodna. 6. Umikanie daleko posuni ętego przystosowania w posługiwaniu si ę stale t ą sam ą kończyn ą w czasie takich czynno ści, jak:rzucanie, popychanie, noszenie, kopanie- (piłki) , odpychanie si ę (np.t ą sam ą nog ą na hulajnodze) . 7. Stosowanie ró Ŝnorodnych zabaw i ćwicze ń w ci ągu codziennych zaj ęć. Nale Ŝy podkre śli ć ich warto ść kształtuj ącą i wzmacniaj ącą układ mi ęśniowy. Troska o kształtowanie prawidłowej postawy, a zatem i zdrowia dziecka, powinna przenie ść si ę równie Ŝ na dom rodzinny. Oba środowiska:przedszkolne i domowe powinny ze sob ą ści śle współdziała ć. Tak wi ęc, kontynuuj ąc poczynania przedszkolne, rodzice w domu powinni:z apewni ć dziecku prawidłowy wypoczynek nocny:nale Ŝy spa ć na równym, twardym posłaniu bez poduszki lub z poduszk ą mał ą płask ą, czy te Ŝ, ja śkiem"pod głow ą. Do chwili za śni ęcia wskazane jest le Ŝenie na plecach z ugi ętymi nogami i r ękami uło Ŝonymi za głow ą:dopilnowa ć, aby dziecko nie spało na jednym boku, bowiem mo Ŝe to sta ć si ę przyczn ą bocznego skrzywienia kr ęgosłuzwraca ćuwagę na sposób siedzenia dziecka przy stole. Ze wzgl ędu na słabo ść mi ęśni i wi ązadeł nie mo Ŝe ono przez dłu Ŝszy czas siedzie ć w prawidłowej postawie bez ruchu, musi zmienia ć pozycj ę, ale nie powinno przybiera ć wadliwej postawy-z prze 373. chyleniem w jedn ą stron ę (zwłaszcza przy rysowaniu, budowaniu itp) . Siedz ąc przy stole dziecko powinno mie ć nogi skrzy Ŝowane pod krzesłem, a stopy oparte zewn ętrznymi kraw ędziami o podłog ę. Nogi nie mog ą zwisa ć z krzesła:zapewni ć dziecku prawidłowe ubranie i obuwie. Ubranie dziecka ma by ć lu źne, bez uciskaj ących guni i tasiemek, które nie tylko kr ępuj ą ruchy, ale równie Ŝ uciskaj ą. TakŜe i obuwie nie mo Ŝe powodowa ć deformacji stóp. Dziecko latem powinno cz ęsto chodzi ć boso:ograniczy ć czynuno ści, zabawy i ćwiczenia, które wpływaj ą na pogł ębienie asymetrii, np.jednostronna jazda na hulajnodze, forsowanie prawor ęczno ści. Przy je ździe na rowerze dziecko powinmodotyka ć pedałów palcami i mie ć kierownic ę ustawion ą wysoko, aby nie nmusiało si ę schyla ć, gdy Ŝ taka pozycja powoduje.

zaokr ęglenie pleców:wyposa Ŝyć dziecko w ró Ŝnorodne przybory i sprz ęt (piłka skakanka, kółko ringo, obr ęcz, kometka, narty, ły Ŝwy, sanki, rower itp) , które zach ęcą dziecko do działania ruchowego. A przecie Ŝ wszyscy wiemy, jak wielkie znaczenie ma ruch dla p rawidłowego harmonijnego rozwoju. 9.3. Rola ćwicze ń kształtuj ących i korekcyjnych Ćwiczenia gimnastyczne oddziałuj ą na dziecko wszechstronnie, wzmacniaj ąc jego organizm. Dzi ęki nim ruch mo Ŝe by ć dokładnie dozowany i ukierunkowany na wzmocnienie odpowiednich grup mi ęśni, stawów, zwi ększenie ruchomo ści kr ęgosłupa. Stanowi ą one tak Ŝe główny zabieg profilaktyczny, zabezpieczaj ący przed powstawaniem zniekształce ń postawy ciała w ustalaj ących si ę krzywiznach kr ęgosłupa. Szczególne znaczenie dla kształtowania prawidłowej postawy maj ą ćwicz e ni a mięśni grzbietu. Siedz ąc, stoj ąc, chodz ąc, nosz ąc ci ęŜkie ubranie obci ąŜamy odpowiednie zespoły mięśniowe prac ą statyczn ą (stałym napi ęciem) . Cechuj ąca dziecko w ątło ść zespołów mi ęśniowych jest przyczyn ą rozci ągania si ę lub przykurczu mi ęśni. Powoduje to powstawanie wad postawy ciała (plecy ok r ągłe) , a nawet bocznych skrzywie ń kr ęgosłupa (skoliozy) . Ćwiczenia mi ęśni 374. grzbietu musz ą si ę cz ęsto powtarza ć w zaj ęciach wychowania fi ZyCZD ĘO. Drug ą grup ę stanowi ą ćwiczenia mi ęśni brzucha i po śladków. Proporcje budowy ciała-du Ŝy tułów i du Ŝa głowa w stosunku do ko ńczyn, słabe mięśnie brzucha, du Ŝa elastyczno ść kr ęgosłupa w cz ęści l ędźwiowej-powoduj ą rozci ąganie si ę mi ęśni brzucha i nadmierne wygi ęcie odcinka l ędźwiowego kr ęgosłupa ku przodowi. Wygi ęciu temu towarzyszy przodopochyleniemiednicy, 'powo duj ące osłabienie i rozci ągni ęcie mi ęśni po śladkowych:wymienione objawy mog ą by ć przyczyn ą-powstania wady postawy (plecy wkl ęsłe) . Staramy si ę temu zapobiec i wyrówna ć powstałe braki, stosuj ąc ćwiczenia wzmacniaj ące mi ęśnie brzucha i po śladków. Oddzieln ą grup ę ćwicze ń stanowi ą ćwiczenia wzmacniaj ące mi ęśnie stóp. Dzieci z płaskostopiem skar Ŝą si ę na szybkie m ęczenie si ę, bóle stóp i łydek. Chód ich jest ci ęŜki, nieelastyczny, obuwie wykrzywione. Nale Ŝy pomóc dzieciom, stosuj ąc ćwiczenia, a mo Ŝliwo ści w tym zakresie s ą du Ŝe. Dla ułatwienia pracy nauczycielkom podajemy kilka p rzykładów ćwicze ń:1. Ćwiczenia mi ęśni grzbietu 1. W le Ŝeniu przodem: ści ągni ęcie łopatek, uniesienie głowy i tułowia w tył z równoczesnym skr ętem głowy raz w jedn ą, raz w drug ą stron ę, skłon głowy i tułowia w tył, dłonie zwini ęte w pi ęści dotykaj ą oczu:Patrzymy przez lornetk ę, skłon tułowia w tył-kr ąŜek na głowie, łokcie w bok, skłon tułowia w tył, woreczki w obu r ękach, wytrzymanie ruchu w skurczu pionowym, skłon t ułowia w tył z lask ą pod czołem trzyman ą obur ącz, toczenie piłki z r ęki do r ęki pod uniesion ą górn ą cz ęści ą tułowia, podawamie piłki z r ęki do r ęki przed sob ą i za sob ą ruchem okr ęŜnym w lewo i w prawo, toczenie piłki w parach po po dło Ŝu:czekaj ąc na piłk ę r ęce w "skrzydełka", w parach rzut piłki górnym zamac hem zza pleców, łokcie w bok. 2. Po ślizgi-p (gumie. W le Ŝeniu przodem:na kocyku-po ślizg po podłodze w przód i w tył, klatka piersiowa przywarta do podło Ŝa, głowa uniesiona, broda przyci ągni ęta, . ą.

to samo na ławeczce gimnastycznej, po ślizgi na kocu przy pomocy współ ćwicz ącego i obr ęczy lub 2 lasek gimnastycznych. 3. W siadzie kl ęcznym:wysuwanie przyboru do przodu i przysuwanie do siebie (szarfa, laska, woreczki, rollem, powolny opad tułowia do pr zodu z woreczkiem (szarf ą, kółkiem ringo) na głowie do zetkni ęcia kolan z brzuchem. U Ćwiczenia mi ęśni brzucha 1. Chód na czworakach zwykły i wielbł ądzi o prostych nogach w kolanach. 2. LeŜenie tytemu Mucha chodzi po suficie:Rozprgskiuanieu odg nogami ni kąpieli:Rower-opis ćwicze ń ju Ŝ uprzednio podany, 376. 3. Jazda na kocu w siadzie-odpychanie si ę pi ętami z przodu i r ękami z boku. 4. Poślizg na kocu w le Ŝeniu tyłem. 5.Jazda-na rowerze ze współ ćwicz ącym w le Ŝeniu tyłem. 6. W le Ŝeniu tyłem przenoszenie nogami ró Ŝnych przyborów za głow ę. 7. W siadzie podpartym rzuty piłki, woreczka itp.stopa mi w gór ę, chwyt obur ącz. Dł. Ćwiczenia mi ęśni po śladkowych 1. Uczenie przodem, r ęce wzdłu Ŝ tułowia lub dłonie zło Ŝone pod brod ą, czoło dotyka podło Ŝa, nogi wyprostowane i zł ączone:napinanie po śladków, naprzemienne, unoszenie prostych nóg w gór ę, przesuni ęcie lewej nogi w bok po podło Ŝu i uniesienie jej w 377. gór ę, utrzymanie tej pozycji przez chwil ę, a nast ępnie powrót do pozycji wyj ściowej. To samo powtórzy ć nog ą praw ą. Rgbg bij ę ogonem o piusek-uderzenie obiema prostymi nogami o podło Ŝe. 2. LeŜenie tyłem, r ęce wzdłu Ŝ tułowia, nogi wyprostowane i zł ączone-podnoszenie bioder w gór ę (2 cm) . 3. Stanie przodem do drabinki lub stołu, dłonie oparte na powierzchni stołu na wysoko ści klatki piersiowej-naprzemiennewysuwanie wyprosto wanej nogi w tył po podło Ŝy oraz uniesienie stopy w gór ę. W. Ćwiczenia stóp 1. Marsz we wspi ęciu na palcach. 3. Marsz z podkurczonymi palcami stóp. 3. W słaniu, siadzie skulnym podpartym lub w siadzie o kracznym na ławeczce chwytanie palcami stopy woreczka, szarfy, chusteczk i, wiklinowego kółka, skakanki, patyczka, kulki papieru itp. 4. Marsz w ró Ŝnych kierunkach z utrzymywaniem woreczka palcami nó g raz jednej, raz drugiej stopy i obiema jednocze śnie. 5. Chwytanie woreczka palcami stopy, podnoszenie go z ziemi i przekazywanie do r ąk. 6. Chwyt woreczka palcami stopy i rzut do okre ślonego celu-np.poza wyznaczon ą lini ę, do koła itp. 7. W le Ŝeniu tyłem chwyt woreczka palcami stopy i przeło Ŝenie nad kolanem drugiej nogi. 8.

W le Ŝeniu tyłem, po uchwyceniu woreczka palcami stopy, p rzekazywanie go drugiej stopie (woreczek podaje nó Ŝką-nó Ŝce) . 9. W le Ŝeniu tyłem jazda na rowerze z przytrzymywaniem palc ami stóp woreczków lub szarfy. 10. W siadzie skulnym ze wsparciem r ąk z tyłu przetaczanie piłeczki doln ą 378. , powierzchni ą stopy w przód i do siebie na zmian ę praw ą i lew ą DOĘĄ. Il. W le Ŝeniu tyłem obejmowanie, piłeczki podeszwami stóp i obracanie piłeczki stopami. 12. W dwójkach w siadzie skulnym naprzeciw siebie, r ęce wsparte z tyłu. Toczenie piłki stopami do siebie oraz przekazywanie jej stopami współ ćwicz ącemu. 13. W parach siad skulny podparty przodem do siebie. Szarfa uło Ŝona w kółeczku, stopy na szarfie. Chwytanie szarfy palcami stóp i na sygnał przeci ąganie:Kto silniejszy? 14. Pisanie i rysowanie ołówkiem na kartce papieru lew ą i praw ą stop ą w siadzie na ławce, krze śle, ołówek mi ędzy palcami, stóp. 15. W siadzie skulnym podpartym chwyt lub obracanie pal cami stóp szpulki od nici, kł ębka bawełny itp. Na zako ńczenie pragn ę podkre śli ć, Ŝe na przedszkolu ci ąŜy obowi ązek zawiadomienia opieki domowej dziecka o zagro Ŝeniu lub o konieczno ści porady u specjalisty w razie stwierdzenia, wady postawy. W zasadzie coraz wi ęcej przedszkoli w du Ŝych miastach organizuje na swoim terenie gimnastyk ę wyrównawcz ą lub korekcyjn ą, korzystaj ąc z pomocy specjalistów z tego zakresu, których przygotowuj ą uczelnie wychowania fizycznego lub władze oświatowe. Zabiegi wyrównawcze i korekcyjne powinny by ć organizowane pod kontrol ą lekarsk ą i zgodnie z aktulnie obowi ązuj ącym w tej sprawie zarz ądzeniem MEN. 10. BIBLIOGRAFIA. Gniewkowski W. Gimnastyko rytmiczna A. M. Kniessóu, nie znana u naszym kraju metoda tuórcaa. Wychowanie w Przedszkolu"1988 nr 1. Gmewkowski W. Gimnastyku twórcze dla dzieci i młodzie Ŝy nie zdaumsoudnej. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna"1974, nr 1. Gmewkowski W. O metodach ugchoucnia fizycznego nr przedszkolu. , Wychowanie w Przedszkolu"1983, nr 1, 3-6. Grze śka A. Zaj ęcia ruchowe u przedszkolu. Wyd. 2. Warszawa 1964. PZWS. Kołodziejczyk A. Zabawy i gry ruchowe na śniegu i lodzie. Warszawa 1953, "Sport i Turystyka". Krzysztoszyk 2.

Zabawa, pr ąca i nauka w przedszkolu. Warszawa 1960. PZWSKutzner-Kozi ńska M. , Wla Ŝnik K. Gimnastyka korekcyjne dla dzieci ó-Ul-letnich. Warszawa 1988 WSiP. Laeóke A. , Wla Ŝrlk K. Kultura fizyczna w kl. 1-111. PrzeuodnikMetodyczny. Warszawa 1982, WSiP. MoMere S. Metodyka wychowania fizycznego no przedszkold. Warszawa 1974, "Sport i Turystyka". Niewiadomski M. Metod ą gimnastyczna bezpo średniej celowo ści ruchu. Warszawa 1967, PZWS. Program uogchouama u przedszkolu. Warszawa 19 T. Trze śniowski R. Zabcug i gry ruchowe. Wyd. 2. Warszawa 1966, . Sport i Turystyka". 381. Wgchouanie fizyczne w klasach I-IV. Materiały pomocnicze dla nauczycieli. Praca zbiorowa pod red. M. Krawczyka. Warszawa 1968. PZWS. WtaŜmk K. Wgchouame fizyczne u pnrzedszkolu. Wyć. 4. Warszawa 1980. WSI. Wolański N. Metoda kontroli i normy rozwoju dzieci i młodzie Ŝy. Warszawa 1975, PZWL, . Notatki.