Ministerstwo Pracy i Polityki Spo ecznej ł

Założenia ustawy o systemie opieki zastępczej nad dzieckiem

Warszawa, luty 2008 rok

I. DIAGNOZA OBECNYCH ROZWIĄZAŃ ZWIĄZANYCH Z UMIESZCZANIEM DZIECKA POZA RODZINĄ BIOLOGICZNĄ

Podstawa prawna Aktualnie kwestie opieki rodzicielskiej oraz umieszczania dziecka poza rodziną biologiczną regulują przepisy: 1) ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz.59 z późn. zm.), 2) ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.) oraz następujące akty wykonawcze do ustawy o pomocy społecznej:

- rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 października 2004r. w sprawie rodzin zastępczych (Dz. U. Nr 233, poz. 2344, z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo – wychowawczych ( Dz. U. Nr 201, poz. 1455);

- rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 5 listopada 2004 r. w sprawie określenia zryczałtowanej kwoty na utrzymanie dziecka oraz stawek na bieżące funkcjonowanie placówki rodzinnej (Dz. U. Nr 245, poz. 2461 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2004r. w sprawie udzielania pomocy na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz zagospodarowanie (Dz. U. z 2004 r. Nr 6, poz. 45, z późn. zm. );

- rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 30 września 2005 r. w sprawie ośrodków adopcyjno – opiekuńczych (Dz. U, Nr 205, poz. 1701 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 5 października 2004 r. w sprawie centralnego banku danych o dzieciach oczekujących na przysposobienie oraz ośrodków adopcyjno-opiekuńczych upoważnionych do współpracy z licencjonowanymi przez rządy innych państw organizacjami lub ośrodkami adopcyjnymi (Dz.U. Nr 223, poz. 2266);

- rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 23 marca 2005 r. w sprawie nadzoru i kontroli w pomocy społecznej (Dz. U. Nr 61, poz. 543 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 6 października 2004 r. w sprawie podmiotów uprawnionych do zakładania i prowadzenia niepublicznych ośrodków adopcyjno-opiekuńczych oraz stażu pracy i kwalifikacji wymaganych od osób zatrudnionych w publicznych i niepublicznych ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych, a także warunków lokalowych, jakimi powinny dysponować te środki (Dz.U. Nr 226, poz. 2293);

- rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r w sprawie szczegółowych zasad nadzoru nad przestrzeganiem standardów opieki i wychowania w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz nadzoru nad działalnością ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (Dz. U. Nr 214. poz. 1812 z późn. zm.).

2

Opis rozwiązań Obowiązujące przepisy prawne przewidują rozwiązania pozwalające na umieszczenie poza rodziną biologiczną dziecka wymagającego szczególnej pomocy. Działania w tym kierunku można uruchomić na podstawie postanowienia sądu rodzinnego i opiekuńczego, który decyduje o umieszczeniu dziecka w:

• rodzinie zastępczej lub • placówce opiekuńczo-wychowawczej.

Po osiągnięciu pełnoletności przez wychowanka rodziny zastępczej lub placówki zapewnione są dodatkowe formy wsparcia materialnego i rzeczowego. 1. Rodziny zastępcze

Aktualnie wyróżnia się następujące rodzaje rodzin zastępczych: 1) spokrewnione z dzieckiem 2) niespokrewnione z dzieckiem 3) zawodowe niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze: - wielodzietne - specjalistyczne - o charakterze pogotowia rodzinnego.

Zastępczym rodzicem spokrewnionym z dzieckiem mogą być: babcia, dziadek, rodzeństwo dziecka, rodzeństwo rodziców oraz inni krewni lub powinowaci, gdyż formalnie kwestia ta nie jest zdefiniowana. Zakres ten jest więc szeroki i wykracza poza krąg osób, których kodeks rodzinny i opiekuńczy zobowiązuje do alimentacji. Rodzina zastępcza spokrewniona z dzieckiem otrzymuje świadczenia pieniężne finansowane ze środków budżetu powiatu. Są to:

a) pomoc na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinach zastępczych w wysokości zależnej od wieku i stanu zdrowia oraz niedostosowania społecznego dziecka (świadczenie obligatoryjne),

b) jednorazowe świadczenie z tytułu przyjęcia dziecka do rodziny (świadczenie fakultatywne),

c) jednorazowa lub okresowa pomoc z powodu zdarzenia losowego (świadczenie fakultatywne).

W spokrewnionych z dzieckiem rodzinach zastępczych umieszcza się do trojga dzieci – liczba ta może ulec zwiększeniu w przypadku umieszczenia licznego rodzeństwa.

Niespokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza to rodzina, która przyjmuje na wychowanie dziecko niebędące z nią w stosunku pokrewieństwa; jednocześnie rodzina ta nie pełni tej funkcji zawodowo, a więc nie otrzymuje wynagrodzenia. W niespokrewnionych z dzieckiem rodzinach zastępczych umieszcza się do trojga dzieci – liczba ta może ulec zwiększeniu w przypadku umieszczenia licznego rodzeństwa.

3

Rodzina zastępcza niespokrewniona z dzieckiem otrzymuje: - analogiczne świadczenia pieniężne na dziecko jak spokrewniona rodzina

zastępcza (wymienione wyżej w poz. a-c) oraz dodatkowo - 164 zł (10% podstawy) za osobiste sprawowanie opieki nad dzieckiem.

Wielodzie na zawodowa niespokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza to forma opieki zwłaszcza dla licznego rodzeństwa. W rodzinach tych umieszcza się od trojga do sześciorga dzieci.

t

Specjalistyczna zawodowa niespokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza to forma opieki przeznaczona dla dzieci chorych, a także dla dzieci niedostosowanych społecznie. W rodzinach tych może wychowywać się do trojga dzieci. W niespokrewnionej z dzieckiem zawodowej rodzinie zastępczej o charakterzepogotowia rodzinnego umieszcza są dzieci w sytuacjach kryzysowych do czasu uregulowania sytuacji prawnej dziecka. Maksymalny czas pobytu dziecka w pogotowiu rodzinnym to 15 miesięcy. Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze otrzymują:

- analogiczne świadczenia pieniężne na dziecko jak spokrewnione i niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze (wym. wyżej w poz. a-c),

- wynagrodzenie z tytułu świadczonej na rzecz dzieci opieki i wychowania. Wysokość świadczeń i wynagrodzenia Wszystkie kwoty świadczeń pieniężnych na utrzymanie dziecka w rodzinie zastępczej i kwoty wynagrodzeń dla zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem rodziców zastępczych oraz kwoty świadczeń z tytułu kontynuowania nauki i usamodzielnienia dla pełnoletnich wychowanków są ustalone w przepisach jako określony procent kwoty zdefiniowanej w ustawie o pomocy społecznej jako „ podstawa” (aktualnie podstawa wynosi 1.647zł). Otrzymywana przez wszystkie rodzaje rodzin zastępczych „pomoc na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinie zastępczej” wynosi:

- 988,20 zł (60% podstawy) dla dziecka w wieku do 7 lat, - 1.317,60zł (80% podstawy) dla niepełnosprawnego dziecka w wieku do 7 lat,

- 658,80 zł (40% podstawy) dla dziecka w wieku 7 - 18 lat, - 988,20 zł dla dziecka niepełnosprawnego (uprawnionego do zasiłku

pielęgnacyjnego) w wieku 7 - 18 lat, - 988,20 zł dla dziecka w wieku 7 - 18 lat umieszczonego w rodzinach

zastępczych na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, - 1.317,60zł dla niepełnosprawnego dziecka w wieku 7 - 18 lat umieszczonego

w rodzinach zastępczych na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich,

4

W przypadku, gdy dziecko posiada własny dochód, np. alimenty, czy rentę rodzinną, wysokość przyznanej pomocy zmniejsza się o 50% tego dochodu. Wynagrodzenie dla zawodowych rodzin zastępczych wynosi:

- od 1.564,65 zł do 2.635,20 zł (tj. nie mniej niż 95% i nie więcej niż 160 %

podstawy) w przypadku wielodzietnych i specjalistycznych rodzin zastępczych, - 1.564,65 zł dla rodziny zastępczej o charakterze pogotowia rodzinnego

w okresie pozostawania w gotowości na przyjęcie dziecka lub - 2.635,20 zł dla rodziny zastępczej o charakterze pogotowia rodzinnego za

sprawowanie opieki nad dzieckiem (dziećmi).

Świadczenia fakultatywne dla wszystkich rodzin zastępczych wynoszą: - do 2. 470,50 zł (150% podstawy) jednorazowe świadczenie z tytułu przyjęcia

dziecka do rodziny, - do 823,50zł (50% podstawy) jednorazowa lub okresowa pomoc z powodu

zdarzenia losowego 2. Całodobowe placówki opiekuńczo – wychowawcze Obecnie obowiązują następujące typy całodobowych placówek opiekuńczo– wychowawczych: 1) placówka interwencyjna, 2) placówka socjalizacyjna 3) placówka rodzinna. Placówki interwencyjne przyjmują dzieci znajdujące się w nagłych sytuacjach kryzysowych, w wieku od 11 lat, niezależnie od miejsca zamieszkania, zapewniając im doraźną, całodobową opiekę. Przygotowują diagnozę stanu psychofizycznego dziecka i rodziny, by ustalić czy dziecko może wrócić do rodziny, czy też powinno być skierowane do rodziny zastępczej lub placówki rodzinnej albo socjalizacyjnej. Pobyt nie powinien być dłuższy niż 3 miesiące. Przedłużenie pobytu dziecka, nie więcej niż o kolejne 3 miesiące, może być spowodowane trwającym postępowaniem sądowym, decydującym o dalszym losie dziecka. Placówki socjalizacyjne zapewniają całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokajają ich niezbędne potrzeby. W placówkach prowadzi się zajęcia rekompensujące brak wychowania w środowisku rodzinnym i przygotowujące do życia społecznego, a dla dzieci niepełnosprawnych odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne. Placówki te zapewniają dzieciom kształcenie, wyrównanie opóźnień rozwojowych i szkolnych, podejmują działania w celu powrotu dziecka do rodziny lub znalezienia rodziny przysposabiającej. Oba typy placówek mogą łączyć działania interwencyjne, socjalizacyjne i inne na rzecz pomocy dziecku i rodzinie, przekształcając się w placówki wielofunkcyjne. W jednej całodobowej placówce interwencyjnej, socjalizacyjnej bądź wielofunkcyjnej

5

nie może zamieszkiwać więcej niż 30 dzieci (norma docelowa, której osiągnięcie wymagane jest najpóźniej do 2010 roku). Działalność całodobowych placówek jest w całości finansowana ze środków własnych powiatu w ramach wykonywania zadań własnych. Zadaniem zleconym z budżetu państwa jest jedynie finansowanie pobytu dzieci cudzoziemców w całodobowych placówkach opiekuńczo–wychowawczych. Publiczne placówki opiekuńczo– wychowawcze są jednostkami budżetowymi powiatu. Placówka rodzinna (wcześniej nazywana rodzinnym domem dziecka) jest prowadzona przez osobę lub małżeństwo. Stanowi wielodzietną rodzinę dla 4-8 dzieci w różnym wieku. Umożliwia wspólne wychowanie i opiekę szczególnie licznemu rodzeństwu w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego.

Placówki rodzinne są finansowane z budżetu samorządu powiatowego. Otrzymują następujące środki publiczne:

- miesięczną zryczałtowaną kwotę na utrzymanie każdego dziecka, która wynosi nie mniej niż 559,98 zł (34% podstawy);

- miesięczną stawkę na utrzymanie lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego, w którym mieści się ta placówka;

- miesięczną stawkę na usługi telekomunikacyjne; - roczną stawkę na bieżące naprawy, remonty oraz wyposażenie placówki

w niezbędny sprzęt; - roczną stawkę na świadczenia zdrowotne nieobjęte ubezpieczeniem

w Narodowym Funduszu Zdrowia; - roczną stawkę na wyrównywanie opóźnień w nauce.

Ponadto powiat ponosi pełne koszty wynagrodzenia osób zatrudnionych w placówce rodzinnej. Podstawą do określenia wysokości świadczeń pieniężnych dla placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego jest – podobnie jak w przypadku rodzin zastępczych kwota „podstawy” z ustawy o pomocy społecznej (obecnie 1.647zł). 3. Formy kontynuowania opieki nad pełnoletnimi wychowankami

Osoba, która osiągnęła pełnoletność w rodzinie zastępczej oraz osoba pełnoletnia

opuszczająca placówkę opiekuńczo–wychowawczą typu rodzinnego i socjalizacyjnego, ale także osoba która opuszcza dom pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy, specjalny ośrodek szkolno–wychowawczy, specjalny ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii zapewniający całodobową opiekę i młodzieżowy ośrodek wychowawczy jest objęta pomocą mającą na celu jej życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem przez pracę socjalną, a także przez pomoc:

- pieniężną na usamodzielnienie, - pieniężną na kontynuowanie nauki,

6

- w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym,

- w uzyskaniu zatrudnienia, - na zagospodarowanie w formie rzeczowej.

Pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki w wysokości 494,10 zł (30% podstawy) przysługuje pełnoletnim wychowankom rodzin zastępczych oraz placówek opiekuńczo–wychowawczych, jeżeli kontynuują naukę w gimnazjum, szkole ponadpodstawowej, szkole ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej, a ich dochód nie przekracza kwoty 954 zł, w przypadku osoby samotnie gospodarującej lub 702 zł na osobę w rodzinie, w przypadku gdy wychowanek zamieszkuje z rodziną (odniesienie do 200% kryterium dochodowego określonego odpowiednio w ustawie o pomocy społecznej)

Pomoc pieniężna na usamodzielnienie jest przyznawana na zaspokojenie ważnej potrzeby życiowej osoby usamodzielnianej. Wysokość jednorazowego świadczenia z tytułu usamodzielnienia uzależniona jest od formy opieki zastępczej, z której wychowanek korzystał oraz od długości okresu przebywania dziecka poza rodziną biologiczną w danej formie opieki zastępczej. I tak,

w przypadku gdy osoba usamodzielniana przebywała w niespokrewnionej z dzieckiem lub w zawodowej rodzinie zastępczej, placówce opiekuńczo– wychowawczej typu socjalizacyjnego lub rodzinnego (a także w przypadku wychowanków domu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domu dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży) kwota pomocy pieniężnej na usamodzielnienie wynosi:

- 6.588 zł (400% podstawy) - gdy osoba przebywała poza rodziną biologiczną powyżej trzech lat,

- 3.294 zł (200% podstawy) – gdy osoba przebywała poza rodziną biologiczną od dwóch do trzech lat,

- 1.647 zł (100% podstawy) - gdy osoba przebywała poza rodziną biologiczną od roku do dwóch lat

w przypadku gdy osoba usamodzielniana przebywała w rodzinie zastępczej spokrewnionej z dzieckiem lub gdy opuszcza młodzieżowy ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii zapewniający całodobową opiekę, specjalny ośrodek szkolno–wychowawczy, zakład poprawczy lub schronisko dla nieletnich w kwota pomocy pieniężnej na usamodzielnienie wynosi:

- 4.941 zł (300% podstawy) - gdy osoba przebywała poza rodziną biologiczną

powyżej trzech lat, - 3.294 zł (200% podstawy) – gdy osoba przebywała poza rodziną biologiczną

od dwóch do trzech lat, - 1.647 zł (100% podstawy) - gdy osoba przebywała poza rodziną biologiczną

od roku do dwóch lat. Pomoc na zagospodarowanie przyznawania jest jednorazowo w formie rzeczowej o wartości:

- 4.941zł (300% podstawy) - w przypadku pełnoletnich wychowanków rodzin zastępczych z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności,

7

- do 4.941zł – w pozostałych przypadkach. 4. Organizacja opieki nad dzieckiem poza rodziną biologiczną

Organem odpowiedzialnym za obecny system zastępczej opieki jest starosta, a bezpośrednio powiatowe centrum pomocy rodzinie. Odpowiada za tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie, organizowanie i prowadzenie placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym, organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, zapewnienie wymagającym tego dzieciom z terenu powiatu opieki i wychowania w całodobowych placówkach opiekuńczo–wychowawczych oraz za organizowanie i prowadzenie ośrodków adopcyjno – opiekuńczych.

Powiat finansuje świadczenia na rzecz rodzin zastępczych, wynagrodzenie zawodowych rodzin zastępczych, pokrywa koszty utrzymania dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w placówkach opiekuńczo–wychowawczych i rodzinach zastępczych, również na terenie innego powiatu, pełne koszty utrzymania, w tym remonty i inwestycje w placówkach opiekuńczo–wychowawczych na swoim terenie, utrzymanie swoich ośrodków adopcyjno–opiekuńczych, a także utrzymanie powiatowego centrum pomocy rodzinie. Ponadto powiat finansuje wszystkie świadczenia związane z usamodzielnianiem się pełnoletnich osób wychowanych w rodzinach zastępczych lub opuszczających różne instytucje wychowawcze. Powiat zatem sprawuje w systemie opieki zastępczej głównie funkcje organizacyjne, administracyjne i kontrolne.

Specjalistyczną instytucją diagnostyczno – konsultacyjną i szkoleniową jest

ośrodek adopcyjno–opiekuńczy. Zajmuje się on zwłaszcza pozyskiwaniem i kwalifikowaniem osób wyrażających gotowość zapewnienia dziecku zastępczego wychowania rodzinnego w formie: przysposobienia, rodziny zastępczej lub placówki rodzinnej, kwalifikowaniem dzieci do umieszczenia w rodzinnych środowiskach zastępczych, pomocą w regulowaniu sytuacji prawnej dzieci, poradnictwem i pomocą pedagogiczną dla rodziców przysposabiających, zastępczych i prowadzących placówki rodzinne, procedurami adopcyjnymi, pomocą dla rodzin naturalnych w zakresie wychowania i opieki nad dziećmi. Sieć ośrodków jest znacznie węższa niż sieć PCPR. (Aktualnie jest 117 ośrodków adopcyjno – opiekuńczych na 379 powiatów). 5. Przyczyny umieszczania dzieci w opiece zastępczej

Brakuje w tym obszarze danych statystycznych, czy całościowych badań nad

tą kwestią. Nieco światła rzucają wyniki jakościowych badań przeprowadzonych przez prof. J. Hrynkiewicz, analizującą proces umieszczania dzieci w placówkach opiekuńczo – wychowawczych1. Wskazując na główne przyczyny tego zjawiska, autorka oparła się na opiniach wyrażanych przez dyrektorów i wychowawców placówek opiekuńczo–wychowawczych. Można jednak przyjąć, że przyczyny te są wspólne dla wszystkich dzieci umieszczanych w opiece zastępczej.

1 Józefina Hrynkiewicz, Odrzuceni. Analiza procesu umieszczania dzieci w domach dziecka. Warszawa 2006.

8

W ocenie pracowników placówek opiekuńczo–wychowawczych konieczność umieszczania dziecka poza rodziną biologiczną wynika z patologii środowiska, w którym żyje dziecko oraz z systemowej dysfunkcji instytucji powołanych do organizowania pracy z rodziną.

Choroba alkoholowa lub pijaństwo rodziców, wymieniane są na pierwszym miejscu jako przyczyna odejścia dzieci z domu. Następnie takie dysfunkcje rodziny jak: przemoc, dezorganizacja życia rodzinnego, niewydolność w wypełnianiu funkcji opiekuńczo–wychowawczych. Coraz częściej pojawia się też problem uzależnienia rodziców od środków odurzających innych niż alkohol.

W uzasadnieniach do postanowień sądowych jako oficjalna przyczyna umieszczenia w placówce pojawia się ostatnio też wykorzystywanie seksualne dzieci.

Niemal wszystkie dzieci umieszczone w placówkach opiekuńczo–wychowawczych pochodzą z rodzin żyjących w ubóstwie. W związku z tym ubóstwo należy uznać za przyczynę współtowarzyszącą większości problemów rodziny, powodujących jej opuszczenie przez dziecko. Łańcuchowo zjawiska te wiążą się z takimi problemami jak: długotrwałe bezrobocie, szczególnie obojga rodziców, eksmisja rodziny z dotychczas zajmowanego mieszkania, konieczność przeniesienia się dorosłych członków rodziny do schroniska dla bezdomnych czy noclegowni. W placówkach opiekuńczo – wychowawczych przebywają także dzieci rodziców, którzy ze względu na stan zdrowia (często jest to choroba psychiczna) nie mogą osobiście sprawować opieki nad dzieckiem. Jako nowy problem pojawia się „porzucenie” dzieci przez rodziców wyjeżdzających do pracy za granicę.

Jak wynika z badań prof. J. Hrynkiewicz znamienne jest, że problemy rodziny związane z wypełnianiem przez nią funkcji opiekuńczo–wychowawczej pojawiają się dopiero, gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole. Wtedy jednak najczęściej zachodzi już konieczność odizolowania dziecka od rodziny. Charakterystyczne też jest, że dzieci z rodzin zagrożonych dysfunkcjami na ogół nie są objęte wychowaniem przedszkolnym. W tej sytuacji problemy rodziny, narastające od dawna, nie są zauważane na czas, a rodzina nie otrzymuje skutecznej pomocy.

6. Ocena realizacji opieki nad dzieckiem pozbawionym opieki rodziny

naturalnej w oparciu o obecne rozwiązania Analiza praktyki, dane statystyczne i badania naukowe wskazują, że aktualny model organizacji opieki nad dzieckiem i rodziną nie zapewnia pożądanych kierunków zmian w tym zakresie2. Negatywnie ocenia się takie zjawiska jak: 1) wzrost wskaźnika dzieci umieszczonych poza rodziną naturalną (z 8,0 na 1000

dzieci w 2001 r. do 10,5 w 2005 r.; w 2006 r. ogólna liczba dzieci w formach opieki zastępczej i instytucjonalnej zwiększyła się o ponad 2 tys. dzieci w porównaniu do 2005 r.- por. załącznik 1);

2 Patrz: M. Kaczmarek, Stan opieki zastępczej nad dzieckiem na półmetku wdrażania reformy (w:) Opieka zastępcza nad dzieckiem i młodzieżą – od form instytucjonalnych do rodzinnych, pod red. M.Racław-Markowska, S.Legat, ISP, Warszawa 2004; M. Kaczmarek, Reforma systemu opieki zastępczej. Założenia a rzeczywistość, artykuł na podstawie materiałów przygotowanych do publikacji w ramach badań ISP

9

2) koncentracja działań wyłącznie na dziecku, a nie na rodzinie (dotyczy to zarówno rodziny naturalnej jak i rodziny zastępczej);

3) nadmierna łatwość umieszczania dziecka poza rodziną, w tym w oparciu

o przyczyny, które winny być przedmiotem pracy socjalnej i wsparcia środowiska (np. ubóstwo, zaniedbania higieniczne, nierealizowanie obowiązku szkolnego), a nie separowania od rodziny naturalnej;

4) zupełny brak instrumentów motywujących gminy do działań na rzecz

pozostawienia dziecka w lokalnym środowisku rodzinnym, a wręcz przeciwnie, aktualne rozwiązania prowokują do łatwiejszego kwalifikowania dzieci do form opieki zastępczej lub instytucjonalnej, realizowanej w ciężar zobowiązań finansowych i organizacyjnych powiatu;

5) realizowana w praktyce struktura form rodzinnej opieki zastępczej nie zapewnia

odpowiednich szans rozwoju umieszczonych w nich dzieci i uniknięcia przez nich pułapki dziedziczenia określonych patologii rodzinnych (bezradności, nieodpowiedzialności, słabych więzi emocjonalnych, awanturniczych zachowań, uzależnień itp.). W 2006 r. z ok. 92 tys. dzieci umieszczonych poza rodziną naturalną, ponad połowa (47 tys. dzieci) była w spokrewnionych rodzinach zastępczych, z których gros boryka się z podobnymi problemami jak rodzice naturalni tych dzieci. Dalsza zaś 1/3 dzieci (30,4 tys. dzieci) przebywało w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, w tym co trzecie dziecko (9,2 tys. dzieci) w bardzo dużych wielofunkcyjnych placówkach (średnio ok. 72 dzieci na 1 placówkę tego typu)- zob. załącznik 1. Tylko co dziesiąte dziecko było w niespokrewnionej z nim rodzinie zastępczej (9,6 tys. dzieci);

6) pozorność rodzicielstwa zastępczego w odniesieniu do rodzin spokrewnionych

z dzieckiem, zwłaszcza w sytuacji, gdy na wysoki udział tego typu rodzin (rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem stanowią aż 85% ogółu istniejących dziś rodzin zastępczych) ma wpływ relatywnie wysoka atrakcyjność świadczeń pieniężnych na dziecko powierzone spokrewnionej rodzinie zastępczej w porównaniu do wartości świadczeń rodzinnych kierowanych do rodzin biologicznych (zasiłki rodzinne i dodatki do zasiłków rodzinnych uzależnione od kryterium dochodowego);

7) dla dzieci nie mających rodzin spokrewnionych oferta opieki zastępczej dotyczy

w praktyce - w zdecydowanej większości przypadków – umieszczenia w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Na 40 tys. dzieci przebywających w 2006 r. poza rodziną naturalną i rodziną spokrewnioną, aż 30,4 tys. (76%) przebywało w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, a tylko 9,6 tys. w niespokrewnionych z dzieckiem rodzinach zastępczych. Jest to zdecydowanie anachroniczna proporcja.

8) negatywnie należy także ocenić kierunek przemieszczania dzieci w ramach

różnych zastępczych form opieki. Tu też wyraźnie dominuje przepływ w kierunku „do” lub „między” placówkami opiekuńczo-wychowawczymi, co jest kierunkiem przeciwnym do pożądanego;

10

9) ciągły niedobór odpowiedniej liczby należycie przygotowanych niespokrewnionych

z dzieckiem zawodowych rodzin zastępczych3.

Wszystkie wymienione negatywne zjawiska z praktyki realizacji opieki nad dzieckiem i rodziną w obecnym kształcie, jednoznacznie dowodzą, że model ten i jego instrumenty wymagają zmian. Wskazują przy tym, że zmieniony system winien być odrębnym elementem w ramach polityki rodzinnej, a nie tylko ”rozdziałem” w ustawie o pomocy społecznej.

3 Na co wskazują m.in. wyniki z badań przeprowadzonych w zakresie praktyki orzeczniczej polskich sądów w 2005 roku. Zob. Prawo w działaniu pod red. naukową Elzbiety Holewińskiej-Łapińskiej, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2008.

11

II. PROPOZYCJE NOWYCH ROZWIĄZAŃ

Istotą proponowanych rozwiązań jest stworzenie spójnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną je wychowującą, jeżeli ma ona trudności w prawidłowym wypełnianiu swoich funkcji. Działania podejmowane w ramach tego systemu powinny zapewnić rodzinie taką pomoc, aby w jej efekcie wyeliminowane zostało zagrożenie zabrania dziecka z rodziny biologicznej, lub zapewniony szybki do niej powrót dla tych dzieci, które z uwagi na ich dobro okresowo musiały zostać umieszczone w instytucjach opieki zastępczej.

Mając powyższe na uwadze uznano, że bardzo duże znaczenie mają działania profilaktyczne, pomagające rodzinie w prawidłowym funkcjonowaniu i wychowywaniu dzieci, przeciwdziałające powstawaniu problemów lub pozwalające je rozwiązywać we wczesnym okresie ich pojawiania się. Podstawowym narzędziem działania na rzecz dziecka jest praca z rodziną. Jest ona ważna w momencie przeżywania przez rodzinę pierwszych trudności, jest niezbędna wówczas, gdy w rodzinie ma miejsce poważny kryzys, zagrażający dobru dziecka. W wyniku pracy z rodziną powinna ona osiągnąć zdolność prawidłowego funkcjonowania na tyle, aby bezpieczeństwo dzieci nie było zagrożone. A. Profilaktyka w działaniach na rzecz rodziny oraz praca z rodziną przeżywającą trudności.

Działania profilaktyczne powinny być skierowane na: 1) rodziny wychowujące małoletnie dzieci, a jednocześnie: niewydolne wychowawczo, dotknięte przemocą, ubogie i zagrożone ubóstwem, przeżywające trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo – wychowawczych, 2) rodziny spokrewnione, 3 rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka, 3) usamodzielniających się wychowanków placówek opiekuńczo – wychowawczych, rodzin spokrewnionych, rodzin zastępczych oraz rodzinnych domów dziecka.

Profilaktyka rodzinna powinna być rozumiana jako interdyscyplinarne działania i wsparcie ze strony służb i instytucji pracujących na rzecz dobra dziecka i rodziny w samorządzie. Działania profilaktyczne powinny być prowadzone przede wszystkim w gminie. 1. Wprowadzenie obowiązku opracowywania przez samorządy gmin lokalnych programów wspierania rodzin wychowujących małoletnie dzieci. 1.1. W samorządach lokalnych powinny zostać opracowane lokalne programy wspierania rodzin wychowujących małoletnie dzieci oraz rozwiązywania problemów społecznych. Programy te powinny powstawać w oparciu o systematycznie dokonywane rozpoznanie problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem diagnozy sytuacji w zakresie opieki nad dzieckiem i rodziną na poziomie lokalnym.

12

1.2. W lokalnym systemie wspierania rodzin powinno stosować się metodę działania projektami w ramach przyjętych przez samorządy programów. Lokalne programy pomocy w utrzymaniu rodziny powinny być oparte o zasady kontaktu w domu klienta, dobrowolności uczestnictwa, towarzyszenia rodzinie w podejmowaniu decyzji. Programy te powinny być ukierunkowane na problemy: - rodzin wychowujących dzieci w wieku 0 – 6 lat, - młodych rodzin niedojrzałych do wychowania dziecka, - rodzin zmagających się z trudnościami wychowywania dzieci w wieku dojrzewania, - rodzin przeżywających trudności związane ze stanem zdrowia dziecka (np. dzieci chore, niepełnosprawne, nadpobudliwe, z zaburzeniami zachowania), - rodzin w sytuacjach kryzysowych wynikających z problemów rodziców dzieci (konflikty małżonków, uzależnienia, bezrobocie, bieda). 2. Konieczność stosowania wczesnej profilaktyki społecznej dla młodych rodzin. 2.1. Podniesienie świadomości kobiet w zakresie planowania rodziny. 2.2. Kluczem do prawidłowego systemu opieki po urodzeniu jest wczesna profilaktyka rodziny rozumiana szeroko jako praca nie tylko z rodziną ale i ze środowiskiem społecznym za pomocą metod zmierzających do wzmocnienia odpowiedzialności za dziecko. Wczesna profilaktyka problemów opiekuńczo – wychowawczych winna rozpocząć się w szpitalnych oddziałach położniczych i noworodkowych oraz w podstawowej opiece medycznej. Lekarze w sposób naturalny mogą określić typ środowiska, zagrożenia dla ciąży i dalszego rozwoju dziecka. 3. Wprowadzenie usług dla rodzin wychowujących małoletnie dzieci.

W ramach działań profilaktycznych powinno uwzględnić się usługi dla rodzin wychowujących dzieci, które stanowić będą pomoc rodzicom w zorganizowaniu opieki nad dziećmi w czasie, gdy nie mogą tej opieki sprawować osobiście. Proponuje się następujące formy wsparcia (dla rodzin o niskich dochodach usługi te powinny być finansowane przez samorząd gminy): a) opieka dzienna nad dzieckiem w wieku 0 – 6 lat dostępna dla rodzin o niskich dochodach, b) specjalistyczne usługi opiekuńcze dla dzieci chorych i niepełnosprawnych, świadczone w domu, odciążające rodziców od ich codziennych obowiązków związanych z opieką nad dzieckiem. 4. Środowiskowe formy opieki pozarodzinnej dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. 4.1. Rodziny wychowujące dzieci w wieku szkolnym, a zwłaszcza rodziny, które mają trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo – wychowawczych w stosunku do swoich dzieci, potrzebują pomocy w zakresie organizowania tym dzieciom czasu wolnego,

13

w pokonywaniu trudności szkolnych, zaburzeń zachowania itp. W związku z tym konieczne jest powoływanie środowiskowych form opieki instytucjonalnej nad dziećmi w wieku szkolnym oraz wsparcia rodzin w ich wychowaniu i kształceniu, prowadzone przez gminę. 4.2. Samorząd gminy powinien zadbać aby dzieci, szczególnie z rodzin słabszych ekonomicznie, nieradzących sobie w życiu, miały możliwość korzystania z dodatkowej pomocy edukacyjnej w formie: a) nieodpłatnych zajęć pozalekcyjnych, b) pomocy w nauce dla uczniów, którzy takiej pomocy nie mogą otrzymać w domu. 4.3. Efektywnym sposobem wspierania rodziny w wychowywaniu dziecka, mimo problemów występujących w tej rodzinie, jest umożliwienie dzieciom i młodzieży z tych rodzin dziennego pobytu w środowiskowych instytucjach wychowawczych, czyli w dziennych placówkach opiekuńczo – wychowawczych. Placówki te powinny nie tylko organizować dzieciom czas wolny i pomoc w nauce, ale również wychowawcy w nich zatrudnieni powinni współpracować z rodzicami dziecka, uczyć ich jak rozumieć swoje dziecko, jak je wychowywać, jak współpracować ze szkołą itp. Zakłada się znaczące zwiększenie liczby tych placówek w najbliższych latach, także w ramach programów rządowych i przy wsparciu środków z budżetu państwa. Wsparcie to jest niezbędne dla zachęcenia samorządów do działań w tym zakresie, przede wszystkim gmin do rozbudowy sieci małych placówek, działających blisko miejsca zamieszkania rodziny, blisko szkoły. Proponuje się ponadto zachowanie istniejącego już od wielu lat podziału tych placówek na: a) dzienne placówki opiekuńczo – wychowawcze (świetlice i kluby środowiskowe, ogniska wychowawcze), wspierające rodziców w wychowywaniu dzieci, uczące gospodarowania czasem, odpowiedzialności, obowiązkowości itp., b) specjalistyczne dzienne placówki opiekuńczo – wychowawcze (socjoterapeutyczne, dla dzieci niepełnosprawnych, z zaburzeniami psychomotorycznymi, z zaburzeniami zachowania, resocjalizacyjne, przeznaczone dla młodzieży, która zaczęła wchodzić w konflikt z prawem itp.). 5. Praca z rodziną.

Z punktu widzenia potrzeb dziecka, rodzina jest podstawowym środowiskiem zapewnienia bezpieczeństwa emocjonalnego, jest naturalnym środowiskiem wychowawczym, w którym główny element stanowią interakcje zachodzące między jej członkami. Rodzina w sposób świadomy i nieświadomy oddziałuje na osobowość dziecka, przekazuje mu swój system wartości, tradycje, poglądy, ukierunkowuje jego aktywność i postępowanie na całe życie. Rodzina jest najbardziej stabilnym punktem odniesienia w doświadczeniu dziecka. Rodzina i stwarzane przez nią możliwości dają dziecku więzi i doświadczenie niezmiernie ważne dla jego rozwoju. Praca z rodziną powinna więc być rozpatrywana z perspektywy potrzeb dziecka. 5.1. Zadaniem pracy z rodziną jest: - wspieranie więzi uczuciowych w rodzinie oraz integracja rodziny;

14

- pomoc w integrowaniu rodziny z otoczeniem; - służenie odbudowywaniu funkcji opiekuńczo – wychowawczych; - neutralizowanie przypadków patogennego oddziaływania rodziny na dziecko. 5.2. Praca z rodziną powinna przybierać różnorodne formy, dostosowane do potrzeb, możliwości i okoliczności udzielania pomocy i wsparcia. 5.3. Praca z rodziną może być prowadzona w formie poradnictwa (np. w formie telefonu zaufania, stacjonarnych porad udzielanych w poradni lub porad domowych), terapii systemowej rodzin, treningu umiejętności wychowawczych i terapeutycznych dla rodziców, psychoedukacji, mediacji, konsultacji. Narzędziem wzmocnienia rodziny powinna być współpraca pomiędzy rodzinami, wymiana doświadczeń, tworzenie grup wsparcia, doradztwo w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego dla rodziców, kontrakty socjalne itp. Poradnictwo i terapia rodzin powinny opierać się na diagnozie sytuacji dziecka oraz jego potrzeb i możliwości, a także na diagnozie środowiska rodzinnego oraz analizie przyczyn kryzysu. Poradnictwo powinno dotyczyć sposobów zaspokajania potrzeb dziecka, rozwiązywania problemów wewnątrzrodzinnych, poradnictwa socjalnego, poradnictwa dotyczącego zaburzeń w zachowaniu dziecka i niedostosowania społecznego. W ramach terapii rodzin powinny powstawać, tworzone wspólnie z rodziną, indywidualne plany terapeutyczne dla rodzin i dzieci, jak również terapia powinna odbywać się w ramach grup wsparcia. Terapia rodzin powinna być prowadzona z wykorzystaniem najnowszych metod i technik terapeutycznych, takich jak konferencje rodzinne, praca z genogramem rodziny, faktami i mitami uznawanymi w rodzinie, videotrening (VIT) itp. Tam, gdzie jest to potrzebne i możliwe praca z rodziną może opierać się o kontrakty rodzinne. Należy jednak mieć na uwadze, że kontrakt jest rodzajem umowy zobowiązującej członków rodziny do określonych działań w zamian za określone świadczenia, dlatego jego rola powinna być ograniczona do minimum. Praca z rodziną powinna opierać się na świadomym, dobrowolnym podejmowaniu przez rodzinę zobowiązań, a nie ich wymuszaniu. 5.4. Pomoc rodzinie powinna opierać się o sprawne prowadzenie komunikacji i informacji na rzecz dziecka i rodziny (dostęp do różnych form informacji, np. telefonicznej, w formie ulotek, w formie podręczników itp.). 5.5. W pracy z rodziną ważna jest koordynacja działań wszystkich instytucji i służb zobligowanych do wspierania rodziny. Zdiagnozowanie kryzysu w rodzinie powinno skutkować ustaleniem planu pomocy oraz uruchamiać mechanizmy współpracy z właściwymi instytucjami i służbami. Konieczne jest stworzenie lokalnej sieci instytucji publicznych i organizacji pozarządowych, które mogą pomóc rodzinie w sytuacjach kryzysowych. 5.6. Rodziny zagrożone kryzysem powinny być stale monitorowane przez pracowników socjalnych, pedagogów szkolnych, pracowników medycznych i inne instytucje, które kontaktują się z rodziną, w tym także – w razie potrzeby – przez

15

policję i kuratorów sądowych. Każda z tych instytucji powinna informować asystenta rodzinnego w ośrodku pomocy społecznej o ujawnionych zagrożeniach rodziny. 5.7. W działaniach profilaktycznych na rzecz rodzin wychowujących dzieci należy szczególną rolę przypisać organizacjom pozarządowym, organizacjom kościelnym, związkom wyznaniowym itp. 6. Wprowadzenie stanowiska asystenta rodzinnego w gminie.

Wprowadzenie stanowiska asystenta rodzinnego w gminie stało się obecnie koniecznością. Pracownicy socjalni, nadmiernie obciążeni swoimi zadaniami, nie mogą poświęcić odpowiedniej uwagi pozamaterialnym problemom rodziny. Ponadto nie są oni przygotowani do rozwiązywania problemów związanych z wychowaniem małoletnich dzieci. Dlatego też postuluje się, aby w ośrodku pomocy społecznej powołać stanowisko asystenta rodzinnego, niezależnie od pracowników socjalnych.

6.1. Rola asystenta rodziny zaczyna się już na etapie profilaktyki. Jego zadaniem będzie całościowe wspieranie rodzin wychowujących dzieci, zagrożonych różnymi dysfunkcjami. Powinien on reagować na sygnały wskazujące na powstawanie w rodzinie problemów związanych z jej prawidłowym funkcjonowaniem, otrzymywane z różnych źródeł: od pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej, od pedagoga szkolnego, z policji. Jego obowiązkiem będzie podjęcie natychmiastowych działań polegających m.in. na: - zapoznaniu się z dokumentacją dotyczącą rodziny, w tym z wywiadem środowiskowym przeprowadzonym przez ośrodek pomocy społecznej, - określeniu podstawowych problemów występujących w tej rodzinie, - zmotywowaniu rodziny do współpracy, - sporządzeniu planu pomocy rodzinie, z uwzględnieniem zarówno metod bezpośredniej pracy z rodziną jak i zorganizowanie wsparcia środowiskowego, poprzez zaproszenie do współpracy wszystkich zainteresowanych służb i instytucji, - pomoc w poprawie sytuacji życiowej rodziny, w szczególności usunięcie czynników przeszkadzających w osobistym wychowywaniu własnych dzieci, - monitorowaniu funkcjonowania rodziny po zakończeniu bezpośredniej pomocy. 6.2. Celem pracy asystenta jest osiągnięcie przez rodzinę podstawowego poziomu stabilności życiowej rodziny, która umożliwi jej wychowywanie dzieci. Jego głównym zadaniem jest niedopuszczenie do oddzielenia dzieci od rodziny. Intensywna praca asystenta z rodziną nie może ustać nawet w przypadku czasowego umieszczenia przez sąd dziecka poza rodziną. Wówczas zadaniem asystenta staje się nie tylko praca z rodziną w miejscu zamieszkania, ale również współpraca z koordynatorem powiatowym, odpowiedzialnym za dziecko umieszczone w rodzinnej opiece zastępczej lub w placówce opiekuńczo – wychowawczej oraz z sądem. Powinien on aktywnie uczestniczyć we wszystkich działaniach zmierzających do powrotu dziecka do rodziny. 6.3. Asystent rodzinny będzie również sprawował w gminie opiekę nad rodzinami spokrewnionymi.

16

6.4. Aby praca asystenta rodzinnego przyniosła zakładane efekty, nie może on mieć pod opieką więcej niż 20 rodzin (zarówno rodziców jak i rodzin spokrewnionych). 6.5. Zatrudniając asystenta rodzinnego w gminie należy absolutnie przestrzegać zasady, że nie będzie on wykorzystywany do zastępowania czy wyręczania pracownika socjalnego w jego zadaniach, a w szczególności nie może on przyznawać świadczeń pieniężnych. 6.6. Asystent rodzinny powinien posiadać udokumentowane kwalifikacje do pracy z rodziną. Obok odpowiedniego przygotowania teoretycznego, powinien posiadać praktykę w pracy z dziećmi i ich rodzinami, pracując wcześniej np. w dziennych placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Ważne są również predyspozycje osobowościowe kandydata na asystenta, gdyż powinien on być powiernikiem i przyjacielem rodziny, wspólnie pracującym z rodziną, a nie władczo wytyczać cele i konsekwentnie je egzekwować.

Efektem prawidłowo prowadzonej pracy z rodziną powinno być pozostanie dziecka w rodzinie lub jego powrót do rodziców, jeżeli już zostało umieszczone poza rodziną. Nawet jeżeli praca z rodziną dała pozytywny efekt i rodzina przezwyciężyła kryzys, należy pamiętać, że wypełnianie przez nią funkcji opiekuńczo – wychowawczej powinno być monitorowane, przy czym zakres monitoringu powinien – w miarę coraz bardziej samodzielnego radzenia sobie rodziny z problemami – ograniczać się do dyskretnej obserwacji.

7. Opracowanie i wdrożenie rządowego programu osłonowego, którego celem będzie wspieranie samorządów lokalnych w rozwoju profilaktyki

W ramach programów powinna być oferowana pomoc z budżetu państwa na tworzenie różnorodnych instytucji wsparcia dziennego, a także na szkolenie osób tam pracujących w celu zdobycia umiejętności wczesnego diagnozowania sytuacji dziecka i rodziny i ewentualnego podjęcia działań na jej rzecz. Programy te powinny również pomagać samorządom gmin w przygotowaniu kompetentnych asystentów rodziny. Skutki finansowe 1. Dla samorządów gmin dodatkowe wydatki wynikać będą z:

– konieczności tworzenia i prowadzenia dziennych i dziennych specjalistycznych placówek opiekuńczo-wychowawczych; zadanie to będzie realizowane przy wsparciu budżetu państwa w ramach programów osłonowych. Możliwe jest teżkorzystanie z pomocy finansowej w ramach programów UE, szczególnie w zakresie szkolenia kadr; – obowiązku zatrudnienia w każdej gminie odpowiedniej liczby asystentów rodzinnych.

17

2. Dla budżetu państwa dodatkowe wydatki wynikać będą z konieczności opracowania i wdrożenia rządowego programu osłonowego (pkt 7); który powinien być realizowany przez co najmniej 5 lat. Możliwe jest także jednoczesne skorzystanie z pomocy finansowej w ramach programów UE.

18

B. RODZINNA OPIEKA ZASTĘPCZA 1. Podział kompetencji dotyczących opieki zastępczej nad dzieckiem pomiędzy samorząd gminy i powiatu.

Organizowanie opieki w rodzinach spokrewnionych będzie należało do kompetencji samorządu gminy, natomiast za pozostałe formy opieki zastępczej odpowiedzialny będzie samorząd powiatu.

Za przyjęciem takiego rozwiązania przemawia fakt, że ok. 90% obecnych spokrewnionych z dzieckiem rodzin zastępczych, to babcie i dziadkowie dzieci. Osoby te mieszkają zazwyczaj w najbliższym środowisku dziecka i pracownikom socjalnym zatrudnionym w ośrodkach pomocy społecznej dobrze jest znana sytuacja całej rodziny.

Ponadto, niejednokrotnie dochodzi do sytuacji, gdy rodziny, które są niewydolne wychowawczo, czy też posiadają niskie dochody, pierwszą informację o możliwości ustanowienia rodziny zastępczej w osobie np. babci uzyskują z gminy - sąd wydaje wówczas stosowne postanowienie, a świadczenia pieniężne wypłacane są przez powiat. Oznacza to, że gmina zwolniona jest z odpowiedzialności za dziecko umieszczone poza rodziną biologiczną. Samorząd gminy nie jest zainteresowany przeznaczaniem środków finansowych na rozwój profilaktyki i udzielenie rodzinie pomocy, kiedy dziecko jeszcze mieszka z rodzicami, co jest bezwzględnie bardziej ekonomiczne, ale przede wszystkim lepsze z punktu widzenia dobra dziecka.

Zakłada się, że „przesunięcie” organizowania opieki w rodzinach spokrewnionych z samorządów powiatów do samorządów gmin spowoduje większą odpowiedzialność za rodziny, które dotknął kryzys, lepszą pracę z nimi w ramach programów profilaktycznych, a co za tym idzie mniej umieszczeń poza rodziną.

2. Rodzina spokrewniona

Zakłada się, że funkcję tę będą pełniły: babcie, dziadkowie i rodzeństwo dziecka (można rozważyć również rodzeństwo rodziców, należy jednak mieć na uwadze, że krewni ci nie są zobowiązani do alimentacji w myśl Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Utrzymanie dotychczasowej szerokiej definicji, która zakłada, że spokrewnioną z dzieckiem rodziną zastępczą może być osoba spokrewniona i spowinowacona z dzieckiem powoduje, że często funkcję tę przypisuje się osobie, która ma znikomą więź z dzieckiem i de facto jest dla niego osobą obcą. Jednocześnie proponuje się zrezygnować z zaliczania opieki sprawowanej przez najbliższych krewnych do form opieki zastępczej; będą to po prostu rodziny spokrewnione, wspierane finansowo przez państwo, jednak z uwzględnieniem ich sytuacji materialnej. 3. Rodzinne formy opieki zastępczej: 1. Rodziny zastępcze: - niezawodowe

19

- zawodowe; 2. Rodzinne domy dziecka.

Projektowane zmiany wprowadzają pojęcie rodzinnych form opieki zastępczej,

rozumianej jako ukierunkowany na cel proces polegający na zapewnieniu czasowej opieki i wychowania w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka dzieciom pochodzącym z rodzin czasowo niezdolnych do pełnienia funkcji wychowawczych lub będących w kryzysie. 3.1. Rodziny zastępcze:

1. Zawodowe rodziny zastępcze.

W zawodowych rodzinach zastępczych nie powinno być umieszczanych więcej niż troje dzieci. Rodziny te mogą specjalizować się w sprawowaniu opieki i wychowywaniu dzieci wymagających szczególnej troski lub szczególnych umiejętności wychowawczych, przy czym rodzina powinna mieć możliwość przekwalifikowywania się lub posiadać kilka specjalizacji, co pozwoli jej w okresie długiego funkcjonowania przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu. Powiat, działając poprzez swoich organizatorów rodzinnej opieki zastępczej, winien umożliwić osobom sprawującym funkcje opiekunów zastępczych dostęp do szkoleń specjalizacyjnych, a także do szkoleń doskonalących posiadane już umiejętności. Specjalności wymagające szczególnych kwalifikacji to przede wszystkim: a) wychowywanie dzieci chorych, wymagających stałej opieki i pielęgnacji; b) wychowywanie dzieci zagrożonych niedostosowaniem społecznym

i niedostosowane społecznie (skierowane z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich);

c) pomoc i opieka nad nieletnimi matkami (sprawowanie opieki nad nieletnimi w ciąży, aby kobiety te nie musiały oczekiwać na dziecko w placówkach opiekuńczo – wychowawczych oraz by po urodzeniu dziecka w zastępczym środowisku rodzinnym uczyły się sprawować nad nim opiekę);

d) funkcjonowanie jako pogotowie rodzinne. 2. Niezawodowe rodziny zastępcze.

Również w niezawodowej rodzinie zastępczej dzieci powierzonych opiece nie

powinno być więcej niż troje. W przypadku wychowywania dzieci wymagających szczególnej troski liczba dzieci powinna być mniejsza, dostosowana do możliwości, w tym przede wszystkim posiadanych kwalifikacji i doświadczenia, danej rodziny.

Rodzina zastępcza będzie miała prawo wyboru: może być rodziną zawodową, jeśli opiekun zastępczy rezygnuje z pracy zawodowej poza rodziną w celu sprawowania opieki nad dziećmi, lub rodziną niezawodową. Samorząd powiatu nie może sprzeciwiać się przekształceniu rodziny zastępczej z jednej formy w drugą, jeżeli rodziny wyrażą taką wolę i spełniają wszystkie warunki do pełnienia określonej funkcji rodziny zastępczej .

20

Zmiana ta pozwoli przede wszystkim na swobodne przekształcanie niezawodowych rodzin zastępczych w zawodowe rodziny zastępcze zawsze wtedy, gdy skład rodziny i przygotowanie rodziców zastępczych na to pozwala, a rodzice zastępczy wyrażą taką wolę.

Projektowane zmiany zakładają, że istniejące obecnie niespokrewnione

z dzieckiem zawodowe wielodzietne rodziny zastępcze zastąpione zostaną inną formą rodzinnej opieki zastępczej - rodzinnymi domami dziecka (odmiennie uregulowanymi w stosunku do stanu obecnego). Dotychczas funkcjonujące niespokrewnione z dzieckiem zawodowe wielodzietne rodziny zastępcze, z zachowaniem odpowiedniego vacatio legis, zostaną przekształcone w rodzinne domy dziecka lub w zawodowe rodziny zastępcze.

Ponadto proponuje się kierowanie do rodzin zastępczych także nieletnich matek pozbawionych wsparcia ze strony najbliższych.

Zawodowe rodziny zastępcze oraz osoby kierujące rodzinnymi domami dziecka będą mogły specjalizować się również w wykonywaniu zadań tzw. rodziny pomocowej. Będzie to funkcja pomocnicza w stosunku do rodzin biologicznych, spokrewnionych, rodzin zastępczych oraz rodzinnych domów dziecka, w sytuacjach czasowej niemożności wypełniania przez nich opieki nad dziećmi. Przyjęcie takiego rozwiązania będzie miało zastosowanie w przypadkach losowych np. w czasie konieczności pobytu w szpitalu rodziców lub w sytuacjach, gdy inni rodzice zastępczy będą musieli udać się na krótki urlop, np. w celu uniknięcia tzw. wypalenia zawodowego.

Rodzinami uprawnionymi do pełnienia funkcji rodziny pomocowej będą zawodowe rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka spełniające określone wymagania, np. określony stopień profesjonalizacji, długoletnie doświadczenie

Projektuje się, że opieka nad dziećmi w zawodowych rodzinach zastępczych będzie kontraktowana w formie umowy zlecenia, na czas nie krótszy niż cztery lata, z określeniem warunków rozwiązania tej umowy. 3.2 Rodzinne domy dziecka

Projektowane zmiany zakładają rezygnację z instytucjonalnej formy obecnych całodobowych placówek opiekuńczo - wychowawczych typu rodzinnego, a zaakcentowanie bardziej rodzinnego charakteru rodzinnych domów dziecka, w których: 1) wychowywane będą dzieci w różnym wieku, w tym dorastające i usamodzielniające się; 2) umożliwione zostanie wspólne wychowanie się licznego rodzeństwa.

Projektowane zmiany zakładają prowadzenie rodzinnych domów dziecka jako jednostek budżetowych powiatu, z możliwością zlecenia zadań organizacjom pozarządowym, osobom prawnym i jednostkom działającym na podstawie przepisów o stosunku państwa do Kościoła, a także osobom prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą. Usługi realizowane przez te jednostki będą kontraktowane na okres nie krótszy niż pięć lat, w formie umowy zlecenia z osobą prowadzącą dom. Zatrudnienie innych osób w rodzinnych domach dziecka będzie odbywać się

21

w oparciu o umowę zlecenie lub umowę o pracę, zawieraną przez osobę kierującą domem. Zakłada się wprowadzenie okresu przejściowego, do 2012 r., na wygaśnięcie dotychczasowej formy zatrudnienia w placówkach opiekuńczo – wychowawczych typu rodzinnego.

Rodzinne domy dziecka finansowane będą na podstawie kontraktu zawartego z podmiotem prowadzącym, który to kontrakt powinien uwzględniać następujące niezbędne wydatki: - na pokrycie kosztów utrzymania dziecka, analogicznie jak dla dzieci umieszczonych

w rodzinach zastępczych, wraz z dodatkami; - na wynagrodzenia w wysokości analogicznej do wysokości wynagrodzenia dla

zawodowych rodzin zastępczych; - na remonty w wysokości rocznej nie niższej niż 3.000 zł., z możliwością

podwyższenia w zależności od oceny potrzeb; - na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym, lub na utrzymanie

domu jednorodzinnego, ustalone w wysokości odpowiadającej wydatkom ponoszonym na czynsz, opłaty za energię elektryczną i cieplną, wodę, gaz, odbiór nieczystości stałych i płynnych, windę, antenę zbiorczą, abonament telewizyjny i radiowy, wydatki związane z kosztami eksploatacji, zaliczki na koszty zarządu nieruchomością wspólną, z uwzględnieniem podatku od nieruchomości i opłaty za wieczyste użytkowanie gruntów, podzielonej przez liczbę osób zamieszkujących w tym lokalu i pomnożonej przez sumę liczby dzieci umieszczonych w placówce rodzinnej wraz z osobą kierującą domem.

4. Szkolenie i kwalifikowanie osób tworzących rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka. 4.1. W ramach szkolenia i kwalifikowania osób, które będą tworzyć rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka powinny zostać wypracowane procedury wstępnej oceny tych osób poprzez zebranie pełnej informacji o ich sytuacji życiowej, ustalenie motywacji do podjęcia się wychowywania przyjętego dziecka oraz poglądów na wychowanie dziecka w rodzinie. 4.2. Osoby, które zostaną wstępnie zakwalifikowane jako kandydaci do tworzenia rodzinnych form opieki zastępczej, powinny przejść szkolenie podstawowe dla rodzin zastępczych. Szkolenie to powinno się odbywać w oparciu o programy szkolenia, zatwierdzone przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej (można będzie wykorzystać już zatwierdzone programy po pewnej modyfikacji treści). W szkoleniach tych zwrócić należy uwagę na przygotowanie kandydatów do czekającego ich postępowania sądowego w sprawie przyjęcia dziecka do rodziny zastępczej. 4.3. Po ukończeniu szkolenia osoba lub rodzina otrzymuje kwalifikację na rodzinę zastępczą lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka, ważną na jeden rok. W ciągu tego roku rodzina zastępcza otrzymuje pod opiekę dzieci, a jej praca jest na bieżąco monitorowana. Rodzina rozpoczynająca swoją pracę, a więc bez doświadczenia, powinna na początek otrzymać mniejszą liczbę dzieci, a także dzieci z mniejszymi problemami. Istotne jest również, aby dzieci powierzone opiece nie były

22

znacznie starsze od dzieci własnych. Nieprzestrzeganie tych zasad może przyczynić się do powstania problemów, które zdecydują o nietrwałości rodziny zastępczej.

Po roku następuje ocena rodziny zastępczej. Celem oceny jest wnikliwa analiza pracy rodziny, wskazanie jej słabych punktów, określenie kierunków i form dokształcenia. Ważne jest, aby w ocenianiu pracy rodziny obok koordynatora rodzin zastępczych, uczestniczyli inni specjaliści współpracujący z tą rodziną (np. osoby, które posiadają długoletnie doświadczenie w opiece nad dziećmi jako rodzina zastępcza), a także asystent rodziny naturalnej. W ocenie funkcjonowania rodziny istotne jest zwrócenie uwagi, czy rodzina zastępcza akceptuje w swoim działaniu znaczenie więzi podstawowych dziecka z jego rodzicem lub rodzicami oraz fakt, że więzi zapewnione w rodzinie zastępczej mają charakter zastępczy i mają na celu przywrócenie dziecka jego naturalnym rodzicom. Ważne jest również, aby oceniana rodzina zastępcza miała możliwość powiedzieć o swoich problemach w sprawowaniu opieki nad dzieckiem. Zespół oceniający, uwzględniając stopień przygotowania rodziny do pełnienia roli opiekuna zastępczego, określa termin następnej oceny. Zakłada się, że w ciągu pierwszych 5 – 6 lat funkcjonowania osoby sprawujące opiekę zastępczą powinny być oceniane przynajmniej dwukrotnie.

Pozytywne wyniki oceny pracy opiekuna zastępczego powinny być podstawą do osiągania kolejnych stopni kwalifikacji i powinny wiązać się z awansem zawodowym tych rodzin. Od stopnia kwalifikacji oraz od stopnia trudności problemów, występujących w związku z wychowaniem powierzonego dziecka, powinna zależeć wysokość wynagrodzenia osób sprawujących rodzinną opiekę zastępczą. 4.4. Warunkiem zakwalifikowania osób będących rodziną zastępczą na kolejny poziom kwalifikacji powinno być ukończenie dodatkowych kursów i szkoleń rozszerzających umiejętności wychowawcze rodziców. 4.5. Powinno się dostosować istniejące już programy szkolenia rodzin zastępczych do nowych założeń funkcjonowania rodzin zastępczych oraz udoskonalić procedury ich licencjonowania, a także wskazać dodatkowe szkolenia pożądane dla osób sprawujących rodzinną opiekę zastępczą na różnych poziomach kwalifikacji. 5. Finansowanie opieki zastępczej Świadczenia obligatoryjne: 1. Rodziny spokrewnione

Rodziny spokrewnione otrzymywać będą świadczenia na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka, wypłacane z budżetu gminy. Wysokość miesięcznego świadczenia dla tych rodzin uzależniona będzie od dochodu rodziny, do którego wliczany będzie również dochód dziecka (renta wraz z dodatkiem dla sierot zupełnych, zasiłek pielęgnacyjny lub dodatek pielęgnacyjny, alimenty, a w przypadku ich nieskutecznej egzekucji – świadczenie z funduszu alimentacyjnego, kwota odpowiadająca dochodom uzyskiwanym z majątku dziecka): - przy dochodzie do 504 zł na osobę w rodzinie

23

(a w przypadku posiadania dziecka niepełnosprawnego 583 zł) – 660 zł; - przy dochodzie przekraczającym 504 zł na osobę w rodzinie (a w przypadku posiadania dziecka niepełnosprawnego 583 zł) - 400 zł.

Dodatki do świadczeń obligatoryjnych 1. Rodzinie spokrewnionej, wychowującej dziecko z orzeczoną niepełnosprawnością lub wymagające specjalistycznego leczenia, gmina przyznaje dodatek w wysokości nie mniejszej niż 300 zł miesięcznie. 2. Raz w roku na każde dziecko przysługiwać będzie „wyprawka szkolna” w wysokości 100 zł (kwota powinna być taka sama jak na podobne świadczenie realizowane w ramach świadczeń rodzinnych). 3. Raz w roku przysługuje rodzinie spokrewnionej dofinansowanie do zorganizowanego wypoczynku dzieci w wysokości nie niższej niż 400 zł. 2. Rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka

Świadczenia na utrzymanie dziecka dla rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka wypłacane będą z budżetu powiatu. Proponuje się, aby wysokość tego świadczenia wynosiła 725 zł na dziecko (aktualnie: 658 zł w rodzinach zastępczych i 559 zł w rodzinnych domach dziecka). Świadczenie to będzie pomniejszone o 50% dochodu dziecka, który zostanie zdefiniowany jako suma otrzymywanych przez dziecko: renty wraz z dodatkiem dla sierot zupełnych, zasiłku pielęgnacyjnego lub dodatku pielęgnacyjnego, alimentów (lub świadczenia z funduszu alimentacyjnego) oraz kwoty odpowiadającej dochodom uzyskiwanym z majątku dziecka. Dodatki do świadczeń obligatoryjnych 1. Gmina w stosunku do rodzin spokrewnionych lub powiat w stosunku do rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka przyznaje dodatki na dziecko w wysokości nie mniejszej niż 300 zł w następujących sytuacjach:

a) wychowywania dziecka z orzeczoną niepełnosprawnością lub wymagającego specjalistycznego leczenia; b) wychowywania dziecka niedostosowanego społecznie.

2. Raz w roku na każde dziecko przysługiwać będzie „wyprawka szkolna” w wysokości 100 zł (kwota powinna być taka sama jak na podobne świadczenie realizowane w ramach świadczeń rodzinnych). 3. Raz w roku na dziecko wychowywane w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka przysługiwać będzie refundacja kosztów zorganizowanego wypoczynku, w wysokości nie niższej niż 800 zł. Wynagrodzenia dla zawodowych rodzin zastępczych a) zawodowe rodziny zastępcze otrzymają wynagrodzenie w wysokości nie niższej

niż 1.600 zł,

24

b) zawodowe rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego, za pozostawanie w „gotowości” otrzymają wynagrodzenie na poziomie nie niższym niż 1.600zł, a w chwili umieszczenia pierwszego dziecka - nie niższym niż 2.650 zł

Wysokość wynagrodzenia uzależniona będzie od stopnia specjalizacji

i doświadczenia zawodowych rodzin zastępczych (stopnie specjalizacji). Przewiduje się, że opiekun zastępczy lub osoba kierująca rodzinnym domem

dziecka pełniący funkcję rodziny pomocowej będzie miał prawo do dodatku w wysokości 20% wynagrodzenia; dodatek obliczany będzie proporcjonalnie do liczby dni sprawowanej opieki czasowej nad dzieckiem. Świadczenia fakultatywne: a) świadczenie związane z wydatkami poniesionymi w związku z przyjęciem do

rodziny zastępczej dziecka. Pomoc pieniężna będzie mogła być przyznana w wysokości nie niższej niż 1.500 zł;

b) świadczenie pieniężne przyznawane z powodu zdarzenia losowego lub innych zdarzeń mających wpływ na jakość sprawowanej opieki zarówno w odniesieniu do rodziny zastępczej, jak i dziecka w niej umieszczonego. Pomoc pieniężna będzie mogła być przyznana w wysokości nie niższej niż 300 zł i będzie to pomoc jednorazowa lub okresowa;

c) świadczenie dla zawodowych rodzin zastępczych na pokrycie kosztów związanych z przeprowadzeniem niezbędnego remontu, przyznawane raz w roku na podstawie szacowania potrzeb, jednak w wysokości nie niższej niż 1.000 zł.

Projektuje się, że wynagrodzenia waloryzowane będą corocznie wskaźnikiem

wzrostu płac w państwowej sferze budżetowej, począwszy od 1 stycznia 2009 roku. Natomiast kwoty pomocy finansowej na utrzymanie dziecka wraz z dodatkami waloryzowane będą wówczas, gdy wzrost cen towarów i usług przekroczy 5% w okresie od ostatnio przeprowadzonej waloryzacji tych świadczeń. Udział rodziców biologicznych w kosztach zastępczej opieki nad dzieckiem

Konieczne jest bardziej rygorystyczne określenie zasad odpłatności rodziców biologicznych za pobyt dziecka w rodzinach spokrewnionych, rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka oraz placówkach opiekuńczo –wychowawczych, a także konsekwentne egzekwowanie tego obowiązku. Obecnie, mimo że taka odpłatność obowiązuje, nie jest w pełni egzekwowana i w większości przypadków rodziny są zwalniane z tego obowiązku. Planuje się doprecyzowanie warunków zwalniania rodziców biologicznych z odpłatności i określenie progów dochodowych, od których zależy częściowe lub całkowite zwolnienie.

25

6. Wprowadzenie udziału samorządu gminy w kosztach pobytu dzieci w rodzinnych formach opieki zastępczej oraz całodobowych placówkach opiekuńczo – wychowawczych.

Zakłada się wprowadzenie mechanizmu, który spowodowałby skuteczną pracę na rzecz rodziny biologicznej w celu doprowadzenia do jak najszybszego powrotu do niej dziecka. Umieszczenie dzieci w wymienionych wyżej formach opieki w pewien sposób zwalnia samorządy gminne z odpowiedzialności za nie i może powodować brak aktywności pracowników socjalnych w obszarze pracy z rodziną biologiczną dziecka umieszczonego poza rodziną. Dlatego też zakłada się wprowadzenie partycypowania w kosztach pobytu dzieci w różnych formach opieki zastępczej w następujący sposób: - w pierwszym roku samorząd gminy partycypuje w kosztach pobytu dziecka

w wysokości 20%; - w drugim roku samorząd gminy partycypuje w kosztach w wysokości 40%; - w trzecim roku i następnych latach samorząd gminy partycypuje w kosztach

w wysokości 50%. 7. Regulacje prawne dotyczące postępowania sądów rodzinnych 1. Zobligowanie sądów do wydawania postanowień w sprawie umieszczenia dzieci w rodzinach zastępczych na czas określony - na 1 rok. Przede wszystkim ograniczenie to powinno dotyczyć sytuacji, gdy dziecko po raz pierwszy umieszczane jest w opiece zastępczej. Taka regulacja spowoduje konieczność badania sytuacji dziecka i założenie powrotu do rodziny biologicznej, czyli wzmocni zasadę tymczasowości pobytu dziecka w opiece zastępczej. 2. Wprowadzenie wymogu przedstawiania sądowi następujących opinii: - o dziecku i jego sytuacji rodzinnej, sporządzonej przez asystenta rodziny

w przypadku prowadzenia postępowania sądowego w sprawie umieszczania dziecka poza rodziną;

- o kandydatach do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, wydawanej przez asystenta rodziny.

Proponowana regulacja umożliwi sądowi szersze zapoznanie się z sytuacją rodzinną przed podjęciem decyzji o umieszczeniu dziecka w odpowiedniej formie rodzinnej opieki zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo- wychowawczej. 8. Działania na rzecz poprawy jakości pracy osób sprawujących rodzinną opiekę zastępczą 1. Wprowadzenie przepisów umożliwiających zaliczenie okresu pełnienia funkcji zawodowej rodziny zastępczej i osoby kierującej rodzinnym domem dziecka do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia emerytalno-rentowe.

26

2. Stworzenie standardów rodzinnej opieki zastępczej, w tym określenie praw i obowiązków uczestników rodzinnej opieki zastępczej. 3. Stworzenie mechanizmów prawnych pozwalających na tworzenie grup samopomocowych, zespołów wsparcia rodzinnych form opieki zastępczej. 9. Opracowanie i realizacja programów osłonowych na rzecz rozwoju rodzinnych form opieki zastępczej

Program ma na celu wsparcie samorządów powiatowych w działaniach na rzecz rozwoju rodzinnych form opieki zastępczej. Projektuje się udzielanie wsparcia finansowego między innymi na: akcje promujące tę formę opieki, szkolenia kandydatów do pełnienia funkcji rodzica zastępczego oraz dofinansowanie wynagrodzenia określonej liczby tworzonych zawodowych rodzin zastępczych przez okres nie dłuższy niż 1 rok od rozpoczęcia funkcjonowania. Skutki finansowe 1. Dla samorządów gmin dodatkowe wydatki wynikać będą z:

- przejęcia rodzin spokrewnionych, - wprowadzenia dwóch nowych świadczeń: tzw. wyprawki oraz refundacji

wypoczynku dzieci, - obciążenia gmin obowiązkiem współfinansowania umieszczenia dzieci w opiece

zastępczej. Możliwe jest zmniejszenie skali wydatków w związku z wprowadzeniem progu dochodowego określającego prawo do świadczeń w rodzinach spokrewnionych. Uprawnione jest jednak za ożenie, że większość rodzin spełni kryterium 504 zł na osobę – wówczas brak oszczędności,

ł

t )t

2. Dla samorządów powiatów dodatkowe wydatki wynikać będą:

- ze zmiany definicji rodzin spokrewnionych, co może spowodować zmianęwysokości pomocy finansowej w odniesieniu do ok. 10% rodzin, które ew. staną się rodzinami zas ępczymi niezawodowymi (patrz. pkt 4 ,

- ze zwiększonych kosz ów szkoleń dla kandydatów na opiekunów zastępczych oraz dla istniejących już rodzin zastępczych; możliwe jest skorzystanie z pomocy finansowej w ramach programów UE,

- z podwyższeniem świadczenia na utrzymanie dziecka w rodzinie zastępczej oraz rodzinnym domu dziecka,

- z wprowadzenia dwóch nowych świadczeń: tzw. wyprawki oraz refundacji wypoczynku dzieci,

27

- z kosztem dodatku z tyt. specjalizacji oraz z tyt. pełnienia funkcji rodziny pomocowej,

- z kosztem corocznej waloryzacji wynagrodzeń rodzin zastępczych, - z kosztem związanym z pokrywaniem wydatków na remonty w zawodowych

rodzinach zastępczych. Jednocześnie przewiduje się zmniejszenie skali wydatków powiatów: - w związku z przekazaniem 90% rodzin zastępczych spokrewnionych do

samorządów gmin, - w związku z obciążeniem gmin obowiązkiem współfinansowania umieszczenia

dzieci w opiece zastępczej, - w związku ze zmianami w przyznawaniu świadczenia z okazji przyjęcia dziecka

do rodzinnych form opieki zastępczej. 3. Dla budżetu państwa dodatkowe wydatki wynikać będą z obowiązku op acowania i wdrożenia programu osłonowego dot. rozwoju rodzin zastępczych (pkt. 9); który powinien być realizowany przez co najmniej 5 lat.

r

28

C. Przysposobienia

1. Wprowadzenie konieczności obowiązkowych szkoleń dla kandydatów na rodziny adopcyjne.

Adopcja ma za zadanie stworzyć dziecku trwałe i stabilne środowisko

rodzinne, dlatego kandydatów należy przygotować i wyposażyć w wiedzę oraz umiejętności niezbędne do zapewnienia dziecku warunków właściwego rozwoju, zwłaszcza ze względu na dotychczasowe, często bardzo traumatyczne, doświadczenia dziecka. Szkolenia powinny mieć ramowo opracowany program, inny niż dla kandydatów do pełnienia funkcji rodzin zastępczych. Nie ma danych statystycznych o liczbie rozwiązywanych przysposobień, jednak w praktyce często dochodzi do rozpadu rodzin adopcyjnych z powodu braku umiejętności radzenia sobie z typowymi trudnościami procesu adopcyjnego oraz adaptacyjnego lub/i nieumiejętnością niesienia pomocy dziecku, które przeżywa stres związany z daną sytuacją. Podczas procesu przygotowania kandydatów konieczna jest również ocena ich motywacji oraz aktualnie posiadanych umiejętności sprawowania opieki nad dzieckiem o specyficznych potrzebach, przy czym ocena ta miałaby jednocześnie pomóc w zdiagnozowaniu słabych i mocnych stron kandydatów oraz indywidualne dopasowanie programu szkolenia. Diagnozy tej należałoby zatem dokonać przed skierowaniem kandydatów na obowiązkowe szkolenia.

2. Doprecyzowanie procedury przysposobienia tzw. wewnątrzrodzinnego, gdzie przysposabiany i przysposabiający są spokrewnieni lub spowinowaceni.

W takiej sytuacji należy dopuścić zaniechanie lub przerwanie poszukiwań rodziny dla dziecka albo skrócenie terminu poszukiwań, gdyż najczęściej przestrzeganie odnośnych przepisów jedynie wydłuża procedurę. Zaniechanie, przerwanie, czy skrócenie poszukiwań jest możliwe jednak tylko po wcześniejszym upewnieniu się, czy wnioskodawca daje rękojmię należytego wywiązywania się z obowiązków rodzicielskich tak, jak to jest przewidziane w aktualnych przepisach.

3. Wprowadzenie dla ośrodków adopcyjno-opiekuńczych obowiązku planowania i przeprowadzania działań postadopcyjnych.

Rodzina adopcyjna w okresie adaptacyjnym nie powinna być pozostawiona

bez wsparcia ze strony osób o odpowiednim przygotowaniu pedagogicznym i psychologicznym. Poprzez monitoring tego etapu procesu adopcyjnego możliwe jest wychwycenie symptomów zapowiadających powstanie trudności i przeciwdziałanie im, lub też wczesna interwencja w sytuacjach problemowych, które już zaistniały. W ciągu półtora roku od umieszczenia dziecka w rodzinie adopcyjnej (zarówno niespokrewnionej z dzieckiem, jak i spokrewnionej) odpowiednio przygotowany merytorycznie pracownik ośrodka adopcyjno-opiekuńczego powinien pozostawać do dyspozycji rodziny adopcyjnej i kontaktować się z nią w celu asystowania jej w procesie integracji.

29

Jednocześnie można zakładać, że rodziny adopcyjne, odpowiednio przygotowane podczas szkolenia, będą czuły się na tyle samodzielne, by nie korzystać z oferowanej im pomocy i wsparcia. Tym niemniej, ośrodek adopcyjno-opiekuńczy powinien zostać zobligowany do podejmowania działań związanych ze świadczeniem usług postadopcyjnych, takich jak poradnictwo psychologiczne i pedagogiczne, poradnictwo prawne, czy też ułatwianie powstawania grup wsparcia dla rodzin adopcyjnych.

Podczas działań postadopcyjnych diagnozie powinien podlegać: - stopień zintegrowania dziecka z nową rodziną (czy i jak wspomina znaczące osoby, wydarzenia i miejsca związane z przeszłością dziecka, czy dziecko poczyniło postępy w rozwoju, opanowało nowe umiejętności, pokonało dotychczasowe ograniczenia itp.); - stopień zintegrowania się dziecka w bezpośrednim sąsiedztwie oraz w szkole; - stopień zintegrowania się rodziców adopcyjnych z dzieckiem.

W przypadku trudności występujących w rodzinie, która adoptowała dziecko, powinna być jej udzielona pomoc w postaci pracy z rodziną na rzecz poprawy jej funkcjonowania.

4. Dookreślenie czynności ośrodka adopcyjno – opiekuńczego wykonywanych w ramach procedury przysposobienia. 4.1. W procedurze tej należy dokładnie określić, jakie działania ośrodka powinny wchodzić w zakres procesu doboru odpowiedniej rodziny dla dziecka, przygotowania przyszłych rodziców na przyjęcie dziecka, przygotowania dokumentacji dziecka i rodziny do postępowania sądowego, w tym wprowadzenie ujednoliconego wzoru karty dziecka wraz z dokładną instrukcją jej wypełniania. Ośrodki powinny zostać zobowiązane do uzupełniania i aktualizacji informacji zawartych w karcie dziecka wraz z postępem procedury. 4.2. Ośrodki adopcyjno – opiekuńcze powinny prowadzić działania wspierające rodziny, które już przysposobiły dziecko. Należy zobowiązać pracowników ośrodków adopcyjno – opiekuńczych do asystowania rodzinom, które przysposobiły dziecko, w okresie postadopcyjnym. 4.3. Ośrodki adopcyjno – opiekuńcze powinny wypracować system szkoleń dla kandydatów na rodziny przysposabiające. 5. Finansowanie postępowania adopcyjnego

Analiza dotychczasowego funkcjonowania ośrodków adopcyjno-opiekuńczych w zakresie postępowania adopcyjnego wskazuje na problemy, które wymagają przyjęcia innych niż dotychczasowe rozwiązań. Do problemów tych należy przede wszystkim zaliczyć sposób finansowania ośrodka (w całości finansowanego ze środków własnych powiatu), co stoi na przeszkodzie w swobodnym wyborze ośrodka adopcyjnego na terenie kraju przez rodziny planujące przysposobienie dziecka. Samorządy powiatowe stoją na stanowisku, że jeżeli procedury adopcyjne są

30

finansowane z ich środków, to powinny być refundowane przez powiaty, z których pochodzą kandydaci do przysposobienia. Taki sposób finansowania nie może dotyczyć procedur adopcyjnych, gdyż nie sprzyja sprawnemu, mającemu na względzie dobro dziecka, postępowaniu adopcyjnemu. Procedury adopcyjne nie powinny podlegać rejonizacji. Wobec powyższego postuluje się, aby postępowania adopcyjne prowadzone w ośrodkach adopcyjno – opiekuńczych było zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej i w całości finansowane z budżetu państwa. Skutki finansowe Dla budżetu państwa dodatkowe wydatki wynikać będą z przejęcia finansowania kosztów związanych z przeprowadzaniem adopcji krajowej.

31

D. ORANIZATORZY RODZINNEJ OPIEKI ZASTĘPCZEJ

Organizatorem rodzinnej opieki zastępczej może być zarówno instytucja publiczna, jak i niepubliczna. Obowiązkiem każdego starosty powinno być wyznaczenie na terenie powiatu specjalistycznego ośrodka, którego rolą jest inicjowanie powstawania rodzinnych form opieki zastępczej oraz wspieranie rodzin przyjmujących dziecko na wychowanie. Rolę tę pełnić mogą powiatowe centra pomocy rodzinie, istniejące w części powiatów ośrodki adopcyjno-opiekuńcze lub inne ośrodki specjalistyczne. W ośrodku tym powinna być umocowana funkcja koordynatora rodzinnych form opieki zastępczej.

Zakłada się, że działania związane z adopcją dziecka pozostaną w gestii ośrodków adopcyjno – opiekuńczych.

Organizator rodzinnej opieki zastępczej powinien przede wszystkim zapewnić: - szkolenie rodzin zastępczych, zarówno na etapie ich tworzenia jak i w ramach

doskonalenia ich kwalifikacji; organizowanie i przeprowadzanie szkoleń może być zlecane wyspecjalizowanym ośrodkom szkoleniowym lub przeprowadzane przez organizatora rodzinnej opieki zastępczej, o ile posiada on odpowiednio przygotowane zespoły;

- profesjonalną kwalifikację rodzin zastępczych; działania te mogą być realizowane przez samodzielny ośrodek kwalifikujący lub w ramach struktur organizatora rodzinnej opieki zastępczej;

- wsparcie rodzin zastępczych, poprzez specjalistyczną pomoc oraz wymianę doświadczeń w ramach grup wsparcia rodzin zastępczych; korzystanie z różnych form wsparcia powinien umożliwiać koordynator rodzin zastępczych.

1. Koordynator rodzinnej opieki zastępczej

Każda rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka powinny być pod opieką zaakceptowanego przez rodzinę koordynatora rodzinnej opieki zastępczej, który będzie pracownikiem zatrudnionym przez organizatora rodzinnej opieki zastępczej. Obowiązkiem koordynatora będzie pomoc rodzinie zastępczej, także rodzinnym domom dziecka, w realizacji ich zadań poprzez koordynowanie całego procesu usługi. Współpraca koordynatora z rodziną zastępczą (rodzinnym domem dziecka) powinna się odbywać na zasadach wspólnie uzgodnionych, z poszanowaniem integralności i bezpieczeństwa rodzin. Do głównych zadań koordynatora będzie należało: a) zebranie dokumentacji związanej z przygotowaniem dziecka do skierowania do

rodzinnej opieki zastępczej; konieczna ścisła współpraca z asystentem rodziny w gminie;

b) przygotowanie, we współpracy z asystentem rodziny, planu pomocy dziecku i rodzinie, przede wszystkim w celu powrotu dziecka do rodziny biologicznej;

c) koordynacja pracy wspierającej rodzinę zastępczą – zapewnienie dostępu do specjalistycznej pomocy psychologicznej, reedukacyjnej, rehabilitacyjnej i innej, zapewnienie szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzenie zespołu interdyscyplinarnego;

32

d) zapewnienie opieki dzieciom w sytuacji, gdy ich opiekunowie zastępczy nie mogą jej sprawować (np. z powodu szkolenia, załatwiania spraw urzędowych, choroby).

Na stanowisku koordynatora zatrudniona będzie mogła być osoba, która posiada odpowiednie wykształcenie i co najmniej trzyletnie doświadczenie w pracy z rodziną naturalną i zastępczą. Koordynator będzie miał obowiązek stałego doszkalania się i będzie podlegał specjalistycznej superwizji oraz nadzorowi organizatora rodzinnej opieki zastępczej.

W projektowanej regulacji określona zostanie również liczba rodzin zastępczych pozostających pod opieką jednego koordynatora. Zakłada się, że nie może ona przekroczyć 10. Skutki finansowe Dla samorządów powiatowych dodatkowe wydatki wynikać będą z konieczności zatrudnienia odpowiedniej liczby koordynatorów rodzinnej opieki zastępczej.

33

E. CAŁODOBOWE PLACÓWKI OPIEKUŃCZO – WYCHOWAWCZE

Jednym z celów przebudowy rozwiązań w zakresie zastępczej opieki nad dzieckiem jest doprowadzenie do istotnej marginalizacji roli placówek opiekuńczo – wychowawczych. Instytucje te przeznaczone będą dla dzieci starszych (co najmniej od 10 roku, z możliwością przejściowego – np. do roku 2012 – pobytu w nich dzieci pomiędzy 7 a 10 rokiem życia), dzieci wymagających szczególnej opieki, które mają trudności w przystosowaniu się do życia rodzinnego. Umieszczenie dziecka w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej powinno mieć miejsce po wyczerpaniu możliwości zatrzymania go w rodzinie naturalnej lub umieszczenia w rodzinie zastępczej. Należy mieć także na uwadze, że pobyt dziecka w placówce powinien mieć charakter przejściowy – do czasu jego powrotu do rodziny naturalnej lub umieszczenia w rodzinie zastępczej. W tej sytuacji bardzo ważne jest, aby pracownicy instytucji opiekuńczo-wychowawczej od początku pobytu dziecka rozpoczęli pracę z jego rodziną.

Pozostawienie tej formy opieki nad dzieckiem wymusza dokonanie istotnych zmian w funkcjonowaniu tych placówek. Przede wszystkim konieczne jest, aby zapewniały one swoim wychowankom warunki zbliżone do domowych i tym samym przygotowywały do samodzielnego, odpowiedzialnego funkcjonowania w dorosłym życiu.

Realizacja powyższych zamierzeń oznacza, że liczba dzieci kierowanych do placówek powinna w najbliższych latach radykalnie się zmniejszyć. 1. Działania niezbędne dla dokonania zmian w funkcjonowaniu całodobowych placówek opiekuńczo – wychowawczych. 1.1. Stopniowe zmniejszanie liczby dzieci, które mogą przebywać w jednej placówce.

Docelowo powinny w Polsce funkcjonować tylko małe, specjalistyczne placówki, w których przebywa nie więcej niż 14 dzieci. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że zamieszkiwanie w jednym domu większej liczby dzieci ma negatywny wpływ na proces wychowawczy i zmniejsza szanse dzieci na dobre przygotowanie do samodzielnego życia.

Mając powyższe na uwadze należy jednoznacznie określić termin osiągnięcia przez wszystkie placówki pożądanej wielkości. Należy przy tym wziąć pod uwagę fakt, iż obecnie obowiązujące przepisy przewidują, że ostatecznie liczba dzieci w placówkach powinna wynosić maksymalnie 30 dzieci dopiero w 2010 r. Mając to na uwadze należy plan przekształcenia placówek w domy dla nie więcej niż 30 dzieci traktować jako 1-szy etap dokonywanych w tym zakresie zmian i stopniowo wprowadzać zmniejszanie liczby wychowanków przebywających w jednej placówce według następującego harmonogramu: - od dnia wejścia w życie nowej ustawy nie można będzie tworzyć nowych

placówek większych niż dla 14 dzieci, - od 1.01.2011 r. w placówkach nie może być więcej niż 30 dzieci, - od 1.01.2015 r. w placówkach nie może być więcej niż 14 dzieci; efektem tego

rozwiązania może być okresowy wzrost liczby palcówek przy jednoczesnym zmniejszaniu się liczby dzieci w nich przebywających.

34

1.2. Już obecnie w małych placówkach (do 14 dzieci) powinno się odejść od niektórych obowiązujących wymogów formalnych przy wydawaniu przez wojewodę zezwoleń na ich działalność (np. w sprawie uzyskiwania opinii inspektora sanitarnego). 1.3. Począwszy od 2010 roku w placówkach opiekuńczo-wychowawczych nie będą mogły przebywać dzieci poniżej 7 roku życia, od 2012 – poniżej 10 roku życia.

Miejsce małego dziecka powinno być wyłącznie w rodzinie. Jeżeli nie może to być rodzina naturalna, odpowiednim rozwiązaniem jest umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej. Tylko w takich warunkach można zapewnić dziecku właściwy dla jego wieku rozwój, w tym przede wszystkim emocjonalny. 1.4. Konieczne jest wypracowanie podstawowych standardów opieki nad dzieckiem umieszczonym w placówce, które powinny być zorientowane m.in. na: - indywidualne potrzeby dziecka, - pracę z dzieckiem opartą na związkach interpersonalnych między

wychowawcami a dziećmi, - pracę z rodziną dziecka umieszczonego w placówce, - traktowanie opieki świadczonej przez całodobową placówkę jako usługi

wspierającej rodzinę, - tymczasowość pobytu w placówce, - zmobilizowanie kadry pedagogicznej i wychowanków do świadomego,

umotywowanego, profesjonalnego działania. 1.5. Uruchomienie na szeroką skalę szkoleń i kursów pozwalających przekwalifikować się wychowawcom obecnie zatrudnionym w tych placówkach.

Przekształcanie i likwidowanie placówek może napotkać na opór pracowników pedagogicznych, którzy będą obawiać się o swoje miejsca pracy. Należy stworzyć im perspektywy nowego zatrudnienia w dziennych placówkach opiekuńczo – wychowawczych, w poradnictwie rodzinnym, wreszcie jako zawodowe rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka. Mając to na uwadze należałoby również nakłonić uczelnie prowadzące studia pedagogiczne i psychologiczne do zmiany profilu kształcenia przyszłych pracowników systemu opieki nad dzieckiem. Szczególnie pożądane byłoby rozpowszechnienie specjalizacji w zakresie pracy z rodziną. 1.6. Zobowiązanie samorządu gminy do częściowego ponoszenia kosztów pobytu dzieci pochodzących z danej gminy w powiatowych i ponadregionalnych placówkach opiekuńczo – wychowawczych (zastosowanie analogicznego rozwiązania jak w przypadku rodzinnej opieki zastępczej).

Wprowadzenie takiego rozwiązania powinno skłonić gminy do podjęcia pracy na rzecz poprawy sytuacji rodziny, aby nie było potrzeby zabierania z niej dziecka. 1.7. Proponuje się odejście od dotychczasowego podziału placówek na typy, ponieważ powinny one działać elastycznie i dostosowywać się do potrzeb umieszczanych w nich dzieci. 1.8. Samorząd powiatu może tworzyć dla kilku małych placówek „centra administracyjne”, zatrudniające dyrektora, kadry, finanse oraz specjalistów:

35

psychologa, pedagoga, pracownika socjalnego, terapeutę (np. reedukatora) lub placówki te mogą być samodzielne, korzystając z usług psycho–pedagogicznych ośrodka adopcyjno – opiekuńczego lub innej poradni powiatowej. 1.9. Placówki mogą być prowadzone przez podmioty publiczne i niepubliczne. Powinny być zarejestrowane i działać na podstawie zgody wydanej przez wojewodę, z możliwością jej cofania w uzasadnionych sytuacjach. Praca każdej palcówki powinna być monitorowana i kontrolowana zarówno przez finansujące je samorządy jak i przez wojewodę. 2. Uregulowanie pobytu dzieci cudzoziemców w polskich placówkach opiekuńczo – wychowawczych.

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej obserwuje się zwiększającą się liczbę dzieci cudzoziemców, które przebywają w naszym kraju bez rodziców lub opiekunów i z tego powodu trafiają do placówek opiekuńczo – wychowawczych. Dzieci te na ogół nie mają uregulowanego statusu pobytu, nie mają podstaw prawnych do korzystanie z usług medycznych, nie rozwiązana jest kwestia zapewnienia im dostępu do edukacji.

Obecnie pobyt tych dzieci w polskich placówkach opiekuńczo - wychowawczych finansowany jest z budżetu państwa za pośrednictwem wojewodów. Proponuje się rozważenie ponoszenia tych kosztów przez samorządy wojewódzkie. 3. Wprowadzenie zmian w zakresie opieki nad nieletnimi.

Nieprawidłowością w funkcjonowaniu całodobowych placówek opiekuńczo – wychowawczych jest możliwość umieszczania w nich nieletnich oczekujących na młodzieżowe ośrodki wychowawcze oraz młodzieżowe ośrodki socjoterapii. Ma to negatywne konsekwencje dla prawidłowego funkcjonowania instytucji opiekuńczych, gdyż młodzież ta, często zdemoralizowana i mająca kłopoty z prawem, wymaga intensywnej resocjalizacji, czego nie może zapewnić placówka. Natomiast ich pobyt w istotny sposób zakłóca życie, zwłaszcza małej placówki.

Dlatego konieczna jest odpowiednia zmiana przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy o systemie oświaty. 4. Wprowadzenie zmian w zakresie zatrudniania pracowników pedagogicznych w placówkach opiekuńczo – wychowawczych.

Od 1 stycznia 2012 r. zatrudnienie w publicznych placówkach opiekuńczo – wychowawczych możliwe będzie wyłącznie na podstawie przepisów ustawy Kodeks pracy. Oznacza to, że przestanie być możliwe zatrudnienie kadry pedagogicznej na podstawie Karty Nauczyciela i wszyscy pracownicy tych instytucji uzyskają status pracowników samorządowych.

Obecnie w placówkach opiekuńczo – wychowawczych część kadry pedagogicznej jest pracownikami samorządowymi, zatrudnionymi w oparciu o Kodeks

36

pracy, a część jest zatrudniona na podstawie Karty Nauczyciela, co stanowi istotny problem w prawidłowym funkcjonowaniu tych placówek. 5. Wprowadzenie szczegółowych uregulowań dotyczących nadzoru nad działalnością placówek opiekuńczo – wychowawczych.

Praca placówek opiekuńczo – wychowawczych powinna być nadzorowana przez organ prowadzący, organ zlecający zadanie oraz wojewodę. Prowadzony nadzór musi przede wszystkim zwracać uwagę na jakość sprawowanej nad dzieckiem opieki, w tym czy respektowane są prawa dziecka i eliminowane wszelkie jego naruszenia oraz czy przestrzegane są standardy opieki.

Skutki finansowe Dla samorządów gmin: - koszty związane ze współfinansowaniem przez gminę pobytu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Dla samorządów powiatów: - oszczędności związane ze współfinansowaniem przez gminę pobytu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Dla budżetu państwa: - zwiększenie kwot przeznaczanych na dofinansowanie działań mających na celu osiąganie standardów w placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Kwota przekazywana dotychczas na ten cel z rezerwy celowej będącej w dyspozycji ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego już w chwili obecnej nie pokrywa zapotrzebowania zgłaszanego przez samorządy, dlatego konieczne jest znaczne jej zwiększenie.

37

F. Usamodzielnienia pełnoletnich wychowanków 1. Pomoc pieniężna

1.1. Osobami uprawnionymi do otrzymywania pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki, pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz pomocy na zagospodarowanie w formie rzeczowej będą: a) pełnoletni wychowankowie, którzy osiągnęli pełnoletność w rodzinach

spokrewnionych, b) pełnoletni wychowankowie, którzy osiągnęli pełnoletność w rodzinnych

formach opieki zastępczej; c) pełnoletni wychowankowie opuszczający całodobowe placówki opiekuńczo –

wychowawcze.

Objęcie powyższych osób pakietem świadczeń jest zasadne ze względu na długotrwałe przebywanie poza rodziną oraz brak możliwości uzyskania pomocy ze strony najbliższych.

1.2. Pomoc pieniężna dla pełnoletnich wychowanków rodzin spokrewnionych finansowana będzie przez samorząd gminy. Pełnoletni wychowankowie z rodzin spokrewnionych będą uprawnieni do:

- comiesięcznej pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki – wysokości 500 zł, bez względu na dochód, do ukończenia 25 roku życia,

- jednorazowej pomocy pieniężnej na usamodzielnienie - w wysokości 3.300 zł, na określonych poniżej zasadach: - dla osób, których dochód będzie niższy niż 1.200 zł miesięcznie (liczony będzie tylko dochód wychowanka) – świadczenie będzie obligatoryjne; - dla osób, których dochód przekroczy 1.200 zł miesięcznie – świadczenie będzie fakultatywne; będzie możliwość przyznania tej pomocy na podstawie indywidualnie rozpatrywanych wniosków oraz po zbadaniu sytuacji wychowanka i wykazaniu jego potrzeb;

- wiek max. do 26 roku życia; pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki przysługuje do 25 roku życia, a pomoc pieniężną na usamodzielnienie winno wypłacać się po ukończeniu nauki, oznacza to, że w tej sytuacji pełnoletni wychowanek będzie mógł skorzystać z tej formy pomocy na zakończenie indywidualnego programu usamodzielnienia;

Wobec pełnoletnich wychowanków rodzin spokrewnionych będzie stosowana

procedura usamodzielnienia, tj. będzie konieczność opracowywania indywidualnego programu usamodzielnienia oraz wyznaczania opiekuna procesu usamodzielnienia.

Warunkiem otrzymania świadczenia pieniężnego będzie pobyt poza rodziną biologiczną przez okres co najmniej 5 lat przed uzyskaniem pełnoletności.

1.3. Finansowanie całego pakietu świadczeń dla pozostałych grup pełnoletnich wychowanków opuszczających rodzinne formy opieki zastępczej oraz całodobowe placówki opiekuńczo - wychowawcze, będzie obowiązkiem samorządu powiatu.

38

Pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki przyznawana będzie tej grupie osób bez względu na ich dochód, pod warunkiem kontynuowania nauki.

Umożliwienie wszystkim pełnoletnim wychowankom, bez względu na osiągane dochody, korzystanie z pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki spowoduje podnoszenie ich kwalifikacji zawodowych, które w przyszłości zwiększą ich szansę na rynku pracy i będą przeciwdziałały marginalizacji społecznej. Pozwoli także młodym osobom na podejmowanie pracy, co pozwoli im na szybkie zdobycie doświadczenia zawodowego. Rozwiązanie to umożliwi podejmowanie nauki również poza granicami kraju. Wychowanek korzystając z pomocy na kontynuowanie nauki będzie również mógł skorzystać z pomocy stypendialnej.

Pełnoletni wychowanek będzie uprawniony do pomocy pod warunkiem pobytu w rodzinnej formie opieki zastępczej lub placówce przez okres co najmniej 1 roku. Pomoc będzie przysługiwała do 25 roku życia, w wysokości 500 zł miesięcznie. 1.4. Pełnoletni wychowanek otrzyma pomoc pieniężną na usamodzielnienie, jeżeli spełni następujące warunki: - dla osób, których dochód będzie niższy niż 1.200 zł miesięcznie (liczony będzie tylko dochód wychowanka) – świadczenie będzie obligatoryjne; - dla osób, których dochód przekroczy 1.200 zł miesięcznie – świadczenie będzie fakultatywne; będzie możliwość przyznania tej pomocy na podstawie indywidualnie rozpatrywanych wniosków oraz po zbadaniu sytuacji wychowanka i wykazaniu jego potrzeb; - wiek max. do 26 roku życia; pomoc pieniężna na kontynuowanie nauki przysługuje do 25 roku życia, a pomoc pieniężną na usamodzielnienie winno wypłacać się po ukończeniu nauki, oznacza to, że w tej sytuacji pełnoletni wychowanek będzie mógł skorzystać z tej formy pomocy na zakończenie indywidualnego programu usamodzielnienia; - pełnoletni wychowanek będzie uprawniony do pomocy pod warunkiem pobytu w rodzinnej formie opieki zastępczej lub placówce przez okres co najmniej 1 roku; - wysokość pomocy pieniężnej na usamodzielnienie będzie uwarunkowana długością pobytu wychowanka w rodzinnej formie opieki lub placówce:

• 6.600 zł przez okres powyżej 3 lat: • 3.300 zł przez okres od dwóch do trzech lat: • 1.650 zł przez okres od roku do dwóch lat:

2. Pomoc rzeczowa

Świadczenia rzeczowe przysługujące pełnoletnim wychowankom mają na celu zabezpieczać ich w okresie usamodzielnienia i pomóc w pierwszym etapie dorosłego życia. Proponuje się ujednolicenie zasad przyznawania pomocy na zagospodarowanie w formie rzeczowej.

Otrzymanie pomocy będzie uzależnione od spełnienia następujących warunków: - dla osób, których dochód będzie niższy niż 1.200 zł miesięcznie (liczony będzie tylko dochód wychowanka) – świadczenie będzie obligatoryjne;

39

- dla osób, których dochód przekroczy 1.200 zł miesięcznie – świadczenie będzie fakultatywne; będzie możliwość przyznania tej pomocy na podstawie indywidualnie rozpatrywanych wniosków oraz po zbadaniu sytuacji wychowanka i wykazaniu jego potrzeb; - świadczenie przysługiwać będzie do 26 roku życia (aby osoby mogły skorzystać z tej formy pomocy również po ukończeniu szkoły, na zakończenie indywidualnego programu usamodzielnienia); - pełnoletni wychowanek będzie uprawniony do pomocy pod warunkiem pobytu w rodzinnej formie opieki zastępczej lub placówce przez okres co najmniej 1 roku; - wartość pomocy powinna odpowiadać potrzebom osoby usamodzielnianej, nie powinna być jednak niższa niż 500 zł; dla osób z orzeczonym umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności wartość tej pomocy powinna wynieść nie mniej niż 5.000 zł.

Wychowankowie rodzin spokrewnionych mogą ubiegać się o pomoc rzeczową, jeżeli przebywali poza rodziną naturalną co najmniej 5 lat. Pomoc tę realizuje samorząd gminy.

Pomoc rzeczowa dla wychowanków rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych należy do kompetencji samorządu powiatu.

3. Uprawnienia pełnoletnich wychowanków z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności pozostających w rodzinach spokrewnionych, w rodzinnych formach opieki zastępczej lub w całodobowych placówkach opiekuńczo – wychowawczych.

Pełnoletni wychowankowie z orzeczonym znacznym stopniem

niepełnosprawności, będą mieli możliwość pozostania w rodzinach spokrewnionych, rodzinnych formach opieki zastępczej oraz całodobowych placówkach opiekuńczo – wychowawczych do 25 roku życia, jeżeli po ukończeniu 18 roku życia nadal będą przebywali w tych formach opieki oraz pod warunkiem kontynuowania nauki. Rodziny spokrewnione oraz osoby prowadzące rodzinne formy opieki zastępczej będą uprawnione do otrzymywania na pełnoletniego wychowanka takiej samej pomocy jak przed osiągnięciem przez niego pełnoletności. Finansowanie w całodobowych placówkach opiekuńczo – wychowawczych pozostanie na takim samym poziomie.

Pozbawienie rodzin w chwili uzyskania przez wychowanka pełnoletności pełnej wysokości świadczenia staje się zazwyczaj znacznym obciążeniem dla budżetu domowego rodziny, która sprawuje nadal faktyczną opiekę nad tą osobą. Świadczenia przysługujące osobom ze znacznym stopniem niepełnosprawności, tj. m.in. renta socjalna oraz zasiłek pielęgnacyjny, nie są w stanie w pełni zabezpieczyć ich potrzeb.

Po ukończeniu nauki w szkole pełnoletni wychowankowie z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności przebywający w rodzinnych formach opieki zastępczej oraz całodobowych placówkach opiekuńczo – wychowawczych będą mogli ubiegać się o pomoc pieniężną na usamodzielnienie oraz pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej pod warunkiem, że nie zostaną umieszczeni w domu pomocy społecznej.

40

III. SKUTKI FINANSOWE PROJEKTOWANYCH ZMIAN ORAZ ŹRÓDŁA ICH FINANSOWANIA A. Wpływ na wydatki jednostek samorządu terytorialnego. 1. Przeniesienie finansowania zadań z powiatów do gmin. Projektowane zmiany powodują przeniesienie wydatków w kwocie 531,4 mln zł z powiatów do gmin, z tego:

- 321,4 mln zł – w związku z przeniesieniem realizacji zadań związanych z rodzinami spokrewnionymi,

- 210,0 mln zł – w związku z wprowadzeniem współfinansowania przez gminy pobytu dziecka w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka i placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

2. Wpływ na wydatki gmin. Wydatki gmin – oprócz zwiększenia opisanego w pkt. 1 - wzrosną dodatkowo o 149,6 mln zł, z tego:

- 20,2 mln zł - w związku z wprowadzeniem wyprawki szkolnej oraz dofinansowaniem kosztów zorganizowanego wypoczynku dzieci z rodzin spokrewnionych,

- 4,6 mln zł – w związku z podniesieniem kwoty świadczenia na utrzymanie dziecka w rodzinie zastępczej i rodzinnym domu dziecka,

- 124,8 mln zł – w związku z koniecznością zatrudnienia asystentów rodzin. 3. Wpływ na wydatki powiatów. Wydatki powiatów – oprócz zmniejszenia opisanego w pkt. 1 - zmniejszą się o kwotę 4,2 mln zł, w związku ze zmianą źródła finansowania adopcji krajowych: z budżetu powiatu do budżetu państwa. Jednocześnie nastąpi wzrost wydatków powiatów w związku ze zmianą uregulowań o 83,1 mln zł, z tego:

- 3,6 mln zł – w związku ze zmianą definicji rodzin spokrewnionych, - 0,4 mln zł – w związku z finansowaniem szkoleń dla kandydatów na rodziny

zastępcze oraz szkoleń dla istniejących rodzin zastępczych, - 18,2 mln zł – w związku z wprowadzeniem wyprawki szkolnej oraz

dofinansowaniem kosztów zorganizowanego wypoczynku dzieci, - 18,6 mln zł – w związku z podniesieniem kwoty świadczenia na utrzymanie

dziecka w rodzinie zastępczej i rodzinnym domu dziecka, - 40,5 mln zł – w związku z koniecznością zatrudnienia koordynatorów rodzin

zastępczych, - 0,5 mln zł – w związku z umożliwieniem zawodowym rodzinom zastępczym

czasowego niepełnienia tej funkcji, - 1,3 mln zł – w związku z refundacją kosztów remontu dla zawodowych rodzin

zastępczych.

41

42

4. Wpływ na wydatki samorządów województw. Wydatki samorządów województw wzrosną o 0,16 mln zł, w związku ze współfinansowaniem kosztów szkoleń dla zawodowych rodzin zastępczych. B. Wpływ na wydatki budżetu państwa. Wydatki budżetu państwa zwiększą się o ok. 89,6 mln zł, z tego:

- 55,4 mln zł – w związku z realizowaniem programów osłonowych, - 4,2 mln zł – w związku z przeniesieniem finansowania adopcji krajowych

z budżetu powiatu do budżetu państwa, - 30 mln zł – w związku z finansowaniem osiągania standardów w placówkach

opiekuńczo-wychowawczych.

*** Szczegółowe informacje na temat skutków finansowych proponowanych rozwiązań w latach 2009 – 2011 zawiera Tabela 1. Pominięto pozycje kosztów, które w skali kraju nie przekraczają kwoty 100 tys. zł rocznie.

Tabela 1. Zestawienie skutków finansowych proponowanych rozwiązań.

Wydatki w mln zł Lp. Zmiana Założenia Kalkulacja dla 2009 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r.

Skutek dla budżetów

1. Przeniesienie realizacjizadań związanych z rodzinami spokrewnionymi i ich finansowania z powiatów do gmin

- 90% obecnych rodzin zastępczych spokrewnionych spełni nową definicję rodziny spokrewnionej,

- wzrost liczby rodzin spokrewnionych obecnie o 2,6% rocznie,

- waloryzacja świadczeń, gdy wskaźnik inflacji przekroczy 5% (5% w 2011 r.)

Liczba dzieci (40,4 tys.) x średnia wysokość świadczenia (660 zł) x 12 miesięcy

321,37 329,66 355,00

Wzrost wydatków gmin, spadek wydatków powiatów

2. Wprowadzeniewspółfinansowania przez gminy pobytu dziecka w poszczególnych formach opieki, w tym:

209,99 364,90 438,35

2.1. w niespokrewnionychrodzinach zastępczych 29,20 58,45 78,56

2.2. w zawodowych rodzinach zastępczych (wynagrodzenia)

4,13 10,56 17,06

2.3. w zawodowych rodzinach zastępczych (świadczenia na dziecko)

9,19 22,89 37,86

2.4. w rodzinnych domachdziecka 16,14 32,44 42,06

2.5. w placówkachsocjalizacyjnych 79,37 129,63 141,02

2.6. w placówkachinterwencyjnych

8,29 10,63 10,962.7. w placówkach

wielofunkcyjnych

Udział gminy w finansowaniu: - 20% dla 1. roku pobytu dziecka,

- 40% dla 2. roku pobytu dziecka, - 50% dla 3. roku pobytu dziecka.

Coroczna waloryzacja wynagrodzeń wskaźnikiem 102,5% Waloryzacja świadczeń na utrzymanie dziecka w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka, gdy wskaźnik inflacji przekroczy 5% (5% w 2011 r.).

63,67 100,30 110,83

Wzrost wydatków gmin, spadek wydatków powiatów

43

18,55 16,95 17,56Wzrost wydatków powiatów

3. Podwyższenie kwoty świadczenia na utrzymanie dziecka w rodzinie zastępczej i rodzinnym domu dziecka

- waloryzacja świadczeń, gdy wskaźnik inflacji przekroczy 5% (5% w 2011 r.),

- udział gmin w finansowaniu pobytu dziecka w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka – jak w pkt 2

Liczba dzieci w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka (20,2 tys.) x różnica między nową a obecną kwotą świadczenia na dziecko x 12 miesięcy 4,64 9,74 13,85

Wzrost wydatków gmin

4. Zmiana definicji rodziny spokrewnionej

- 10% obecnych rodzin zastępczych spokrewnionych stanie się rodzinami niespokrewnionymi

Liczba dzieci (4.487) x 10% podstawy x 12 miesięcy 3,55 3,64 3,93

Wzrost wydatków powiatów

4,04 4,14 4,46Wzrost wydatków gmin

5. Wyprawka szkolna - waloryzacja świadczeń, gdy wskaźnik inflacji przekroczy 5% (5% w 2011 r.),

- wzrost liczby dzieci w rodzinach niespokrewnionych o 5% rocznie

Liczba dzieci (60,6 tys.) x 100 zł

2,02 2,40 2,87Wzrost wydatków powiatów

16,15 16,57 17,85Wzrost wydatków gmin

6. Dofinansowanie kosztówzorganizowanego wypoczynku dzieci raz w roku

- waloryzacja świadczeń, gdy wskaźnik inflacji przekroczy 5% (5% w 2011 r.),

Liczba dzieci w rodzinach spokrewnionych (40,4 tys.) x 400 zł + liczba dzieci w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka (20,2 tys.) x 800 zł

16,15 19,16 22,95

Wzrost wydatków powiatów

7. Umożliwienie zawodowym rodzinom zastępczym czasowego niepełnienia tej funkcji

- każda rodzina wykorzysta przysługujący jej miesięczny urlop

- coroczna waloryzacja wynagrodzeń wskaźnikiem 102,5%

Liczba rodzin x 20% wynagrodzenia

0,47 0,72 0,95

Wzrost wydatków powiatów

8. Refundacja kosztówremontów w zawodowych rodzinach zastępczych

- 1 tys. zł dla każdej rodziny, - waloryzacja świadczeń, gdy

wskaźnik inflacji przekroczy 5% (5% w 2011 r.)

Liczba rodzin x 1.000 zł 1,31 1,99 2,69

Wzrost wydatków powiatów

44

9. Stworzenie stanowiskaasystenta rodzin w gminie

- przeciętnie na każdą gminę przypada co najmniej 1 asystent,

- miesięczny koszt zatrudnienia asystenta: ok. 3500 zł (na poziomie ok. 150% przeciętnego wynagrodzenia pracownika socjalnego)

2.971 asystentów x 3.500 zł x 12 miesięcy

124,78 127,90 131,10

Wzrost wydatków gmin

10. Stworzenie stanowiskakoordynatora rodzin zastępczych w powiecie

- przeciętnie na każdy powiat przypada co najmniej 1 koordynator,

- miesięczny koszt zatrudnienia koordynatora: ok. 4.300 zł (na poziomie ok. 150% przeciętnego wynagrodzenia starszego specjalisty pracy z rodziną)

784 koordynatorów x 4.300 zł x 12 miesięcy

40,45 41,47 42,50

Wzrost wydatków powiatów

11. Szkolenia dla kandydatów na rodziny zastępcze

- dodatkowo o ok. 200 rodzin rocznie

Liczba rodzin (200) x koszt szkolenia (1000 zł) 0,20 0,20 0,20

Wzrost wydatków powiatów

0,16 0,25 0,32Wzrost wydatków powiatów

12. Szkolenia dla istniejących zawodowych rodzin zastępczych

- 2 szkolenia w roku - wzrost liczby zawodowych

rodzin zastępczych o 20% (na podstawie obecnej dynamiki) plus dodatkowo o ok. 200 rocznie

Liczba rodzin (1313) x koszt szkolenia w przeliczeniu na osobę (125 zł) x 2 szkolenia 0,16 0,25 0,32

Wzrost wydatków marszałków województw

13. Programy osłonowe, z tego:

55,40 55,40 55,4013.1. Rozwój profilaktyki - dla każdej gminy 10 tys. zł Liczba gmin

x 10 tys. zł 25,00 25,00 25,00

Wzrost wydatków budżetu państwa

45

46

13.2. Rodzinne formy opieki nad dzieckiem

- dla każdego powiatu 80 tys. zł Liczba powiatów x 80 tys. zł

30,40 30,40 30,40

14. Koszt adopcji krajowej - liczba przeprowadzanych adopcji kształtować się będzie na poziomie zbliżonym do obecnego, tj. ok. 2 tys. rocznie

Liczba adopcji (2 tys.) x koszt adopcji (2,1 tys. zł)

4,20 4,20 4,20

Wzrost wydatków budżetu państwa, spadek wydatków powiatów

15. Osiąganie standardów w placówkach opiekuńczo-wychowawczych

Obecnie na ten cel wydatkowanych jest rocznie 10 mln zł, potrzeby są dwukrotnie wyższe. Zakłada się, że przyspieszenie dochodzenia do standardów wymagać będzie nakładów dwukrotnie przewyższających dzisiejsze potrzeby, tj. ok. 40 mln zł rocznie.

30 30 30

Wzrost wydatków budżetu państwa

C. Źródła finansowania Konieczne będzie zwiększenie dotacji celowych na dofinansowanie zadań własnych powiatów o 90 mln zł. Proponuje się, by środki na dofinansowanie osiągania standardów w placówkach opiekuńczo-wychowawczych ujęte były, tak jak obecnie, w rezerwie celowej. Projektowane zmiany powodują ogółem spadek wydatków powiatów o 453 mln zł oraz wzrost wydatków gmin o 681 mln zł i wydatków samorządów województw o 0,2 mln zł. Celem zapewnienia finansowania nowych rozwiązań konieczna będzie zatem nowelizacja ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 203, poz. 1966, z późn. zm.), której przedmiotem będzie zmiana wskaźnika udziału samorządów we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych. Jednostki samorządu terytorialnego będą mog y również korzystać ze środkówfinansowych pochodzących z takich narzędzi jak:

ł ,

1. Norweski Mechanizm Finansowy oraz Mechanizm Finansowy EOG. Środki będą mogły zostać przekazane na realizację projektów w ramach określonych obszarów priorytetowych. W ramach tych narzędzi dostępny jest Priorytet 5. Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem, w tym projekty w zakresie:

- promocji zdrowia i programów profilaktyki, - poprawy opieki perinatalnej, - podnoszenia stanu wiedzy o nowoczesnych metodach planowania rodziny, - integracji środowisk zagrożonych patologią oraz zapobieganie przestępczości

nieletnich, - integracji dzieci niepełnosprawnych z pełnosprawnymi, - tworzenia ogólnodostępnych stref rekreacji dziecięcej, - terapeutycznych systemów telemedycznych i medycznych internetowych

systemów edukacyjnych, - podnoszenia dostępności i jakości usług medycznych.

2. Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Program stanowi odpowiedź na wyzwania, jakie przed państwami członkowskimi UE, w tym również Polską, stawia odnowiona Strategia Lizbońska. Do wyzwań tych należą: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji oraz tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy. Zgodnie z założeniami Strategii Lizbońskiej oraz celami polityki spójności krajów unijnych, rozwój kapitału ludzkiego i społecznego przyczynia się do pełniejszego wykorzystania zasobów pracy oraz wsparcia wzrostu konkurencyjności gospodarki. Dążąc do efektywnego rozwoju zasobów ludzkich, Program będzie koncentrował wsparcie na następujących obszarach: zatrudnienie, edukacja, integracja społeczna, rozwój potencjału adaptacyjnego pracowników i przedsiębiorstw, a także

zagadnieniach związanych z budową sprawnej i skutecznej administracji publicznej wszystkich szczebli i wdrażaniem zasady dobrego rządzenia. Celem głównym Programu jest: wzrost zatrudnienia i spójności społecznej, a do osiągnięcia tego celu przyczynia się realizacja sześciu celów strategicznych, do których należą:

- podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo,

- zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego, - poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian

zachodzących w gospodarce, - upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia,

przy równoczesnym zwiększeniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy;

- zwiększenie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i świadczenia usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa,

- wzrost spójności terytorialnej. 3. Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL. Zgodnie z zasadą koncentracji na wybranych obszarach problemowych związanych z dyskryminacją i nierównościami na rynku pracy, projekty Partnerstw na rzecz Rozwoju są realizowane w ramach 5 Tematów Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL:

- Temat A - Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracją na rynku pracy, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich,

- Temat D - Wzmocnienie krajowej gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnych oraz poprawa jakości miejsc pracy,

- Temat F - Wspieranie zdolności przystosowawczych przedsiębiorstw i pracowników do zmian strukturalnych w gospodarce oraz wykorzystania technologii informacyjnych i innych nowych technologii,

- Temat G - Godzenie życia rodzinnego i zawodowego oraz ponowna integracja kobiet i mężczyzn, którzy opuścili rynek pracy, poprzez wdrażanie bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz działań towarzyszących,

- Temat I - Pomoc w społecznej i zawodowej integracji osób ubiegających się o status uchodźcy.

Dla podniesienia efektywności pracy w ramach Krajowych Sieci Tematycznych w grudniu 2006 r. wypracowano dla nich nowych podział. W nowej koncepcji podziału Krajowych Sieci Tematycznych odchodzi się od podziału tematycznego na rzecz podziału według grup docelowych lub wspólnych obszarów problemowych. Wspomniane powyżej problemy zostały pogrupowane w osiem najbardziej newralgicznych obszarów, którymi zajmuje się PIW EQUAL i których nazwa i zakres działania zostały wpisane w nazwę poszczególnych Krajowych Sieci Tematycznych: 1. EQUAL dla niepełnosprawnych; 2. Aktywne wspieranie integracji społecznej i zawodowej; 3. Ekonomia społeczna;

48

4. Nowe sposoby wspierania wchodzenia i powrotu na rynek pracy grup dyskryminowanych;

5. Adaptacja pracodawców i pracowników do zmian strukturalnych poprzez wykorzystywanie elastycznych form zatrudnienia oraz technologii ICT;

6. Kształcenie przez całe życie w zwiększaniu konkurencyjności przedsiębiorstw; 7. Aktywizacja zawodowa więźniów i byłych więźniów; 8. Godzenie życia zawodowego i rodzinnego.

49