W
ΣΤΡΑΤ ΙΩΤ Ι ΚΗ
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
ΣΠΑΝ ΙΟ ΚΑΙ ΠΛΟΥΣΙΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥΛΙΚΟ
ΚΑΤΑΤΟΠΙΣΤΙΚΟΙ Π ΙΝΑΚΕΣ
ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΙ ΧΑΡΤΕΣ
ΚΑ ΛΛΙΤΕΧΝ ΙΚΕΣΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣΣΤΟΛΩΝ
ΕΓΧΡΩΜΑ ΣΧΕΔΙΑ ΑΡΜΑΤΩΝ, ΑΕΡΟ ΠΛΑΝΩΝ ΚΑΙ ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ4 Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟ ΚΚΙΝΟ Υ ΣΤΡΑΤΟΥ
1 0 ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ Δ ΥΝ Α Μ ΕΙΣ ΣΤΗ Μ ΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ
20 Η ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΗ Α Μ ΥΝ ΤΙΚ Η ΖΩ Ν Η ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΕΧΟΥΣΑ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ
34 ΚΟΥΡΣΚ 1943 ■ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ Μ ΑΧΗ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΣΤΗ Ν ΙΣΤΟΡΙΑ
78 01 ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗ ΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ
90 ΤΑ PzKpfw V PANTHER K A I PzKpfw VI TIGER ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ
1 0 2 Γ ΙΑ Τ Ι Ο Ι ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΕΧΑΣΑΝ ΤΗ U A X H ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ
108 ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ ΤΗΣ Μ Α ΧΗ Σ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ
1 1 4 ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ
1 1 6 ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ
1 2 0 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
ΕΚΔΟΤΗΣΣταύρος Πανέλης
ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΕΣΝίκος Γιαννόπουλος Βασίλης Καμπάνης
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣΝίκος Καμπούρης Γεώργιος Ζουρίδης
Ιωάννης Θεοδωράτος Δημήτριος Σταυρόπουλος
Γιάννης Βαρσαμής Σωτήρης Βουρλιώτης
Δημήτρης Γεδεών Σταύρος Βαλμάς Στέλιος Δεμηράς
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΓεωργία Λουκά
ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΧΑΡΤΩΝΔήμητρα Μητσού
ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΚΟΝΑΣΑγγελική Λαμπροπούλου, Χριστίνα Πανέλη,
Γεωργία Καραπατή, Δήμητρα Μητσού
ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΜαρία Οικονομίδου
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚική Μιχαλοπούλου, Λίνα Κατσαρού,
Βίκυ Βασιλοπούλου
Πρώτη έκδοση: Δεκέμβριος 2003 Copyright ©: Περιοδικό “ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ”
ISBN: 960-8345-12-ΧΑπαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο αναδημοσίευση
ή αναπαραγωγή μέρους ή όλου του βιβλίου χωρίς την έγγραφη αδεια του εκδότη.
ΓΡΑΦΕΙΑΘεμιστοκλέους 49,10683 Αθήνα
ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΠεριοδικό “ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ”
10 . 3951,10210 Αθήνα
ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ210.38.21.985 (5 γραμμές), fax: 210.38.21.985
e-mail: [email protected]
ΙΔ ΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ
Σταύρος Πανέλης
ΕΚΤΥΠΩΣΗ_Δ. Ευστράτογλου - 1. =υνός ΟΕ
ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑΣπύρος Καδβαδίας
ΕΞΩΦΥΛΛΟPzKpfw V Pan ther A usf D της 52ης Επιλαρχίας
το υ 39ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Α ρμάτω ν, Κούρσκ, Ιούλ ιος 1943 (πίνακας το υ Ron V o is tadno u
δημοσ ιεύετα ι κατόπιν α δ εία ς τη ς Dragon/AS Com pany - Color im age is co urtesy o f Dragon).
Ν ΙΚ Ο Σ ΚΑ Μ ΠΟ ΥΡΗ Σ
Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ
ΣΤΡΑΤΟΥΣΤΙΣ 2 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943 0 ΧΙΤΛΕΡ,
ΑΠΕΥΘΥΝΟΜΕΝΟΣ ΠΡΟΣ
ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ
ΜΕΤΩΠΟΥ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΝΕΜΕΝΑΝ
ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΘΕΡΙΝΗΣ
ΕΠΙΘΕΣΗΣ, ΤΟΝΙΖΕ ΜΕ ΤΟΝ ΓΝΩΣΤΟ
ΠΟΜ ΠΩΔΗ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟ: "ΑΥΤΗ
Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗΣ
ΣΗΜΑΣΙΑΣ. ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΝΑ
ΕΠΙΤΥΧΕΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
ΓΡΗΓΟΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ. Η ΝΙΚΗ ΜΑΣ
ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΕΤΑΤΡΑΠΕΙ
ΣΕ ΠΥΡΣΟ ΠΟΥ Η ΦΛΟΓΑ ΤΟΥ ΘΑ
ΦΩΤΙΣΕΙ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ".
Α ρ ισ τερ ά : Σ ο β ιε τ ικ ο ί α ρ μ α τισ τέ ς απομακρύνουν έναν τρ α υ μα τισ μ έν ο συμπ ολεμ ισ τή το υ ς από ένα κ α τεσ τρ α μ μ έν ο α μερ ικα νικό άρμα τύπου M 3 Lee. Τα πληρώ ματα το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ α π εχθά νονταν τον σ υγκεκρ ιμένο τύπο ά ρ μ α το ς , α φ ενό ς δ ιό τ ι η θω ράκισή το υ ή τα ν τελ ε ίω ς ανίσχυρη ένα ντι των νέων γερμανικώ ν αρμάτω ν και α φ ετέρ ο υ είχ ε τη ν τάση να α ν α φ λ έγ ετα ι εύκολα μό λις δεχό τα ν π λήγμα. Εν το ύ το ις , μ εγ ά λ ο ς α ρ ιθμ ό ς το υ σ υ γκ εκ ρ ιμένο υ ά ρ μ α το ς ή τα ν εν τα γ μ έν ο ς στις τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ες μ ο νά δ ες που έδρασαν σ το Κούρσκ, καθώ ς η παραγω γή του Τ-34 δεν κάλυπ τε ολοκληρω τικά τ ις α νά γκες.
Το κουφ ά ρι ενός Tiger επ ιδ ε ικ ν ύ ετα ι σε
α ξιω μ α τικο ύ ς της α μερ ικα νικής σ τρ α τιω τικ ή ς
απ οστολής μ ε τά το τέλος τη ς μ άχης το υ Κούρσκ.
Ο α ρ ιόμός των π ληγμάτω ν α π ο τελ ε ί π ιστοποίηση της
τρ ο μ α κτική ς ισχύος της σ ο β ιετικ ή ς α ντια ρ μ α τική ς
άμυνας.
Ενα ιππήλατο α ντια ρ μ α τικό των 76 mm σπ εύδει να κ α τα λά β ει νέα δ έσ η , ενώ η μάχη μ α ίνετα ι σ τον το μ έα του Μ ετώ π ου το υ Β ορονέζ. Α πέναντι σ την α νω τερ ό τη τα των πάντσερ, οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί α ν τέτα ξα ν τη μ αζική και επ ιδ έξ ια χρήση των αντιαρματικώ ν.
Τα λόγ ια α υ τά φ α νέρ ω ν α ν τό σ ο τ η ν αγω νία , όσο και τη σ π ο υ δ α ιό τη τα που ο ίδ ιος ο Χ ίτλ ε ρ κα ι η α ν ώ τα τη γ ερ μ α ν ικ ή δ ιο ίκηση α π έδ ιδ α ν σ τη ν έκβ α σ η τ η ς ε π ικ ε ίμ ε ν η ς
σ ύ γκρ ο υ σ η ς . Η γ ερ μ α ν ικ ή η γεσ ία γ νώ ρ ιζε ό τ ι ο χ ρ ό ν ο ς κυ λ ο ύ σ ε ε ις β ά ρ ο ς τ η ς κα ι χ ρ ε ια ζ ό τα ν ά μ εσ α μια μ εγ ά λ η ε π ιτυ χ ία γ ια να εν ισ χύ - σ ει τ ο η θ ικ ό το υ λ α ο ύ α λλά κα ι τω ν σ υ μ μ ά χω ν τη ς , ο ι ο π ο ίο ι ε ίχα ν αρχίσ ει, δ ια τα κ τ ικ ά έ στω, να π α ρο υ σ ιά ζο υ ν σ η μ ε ία α μ φ ισ β ή τη σ η ς . Η εθ ν ικ ο σ ο σ ια λ ισ τ ικ ή Γερ μα ν ία α ν α ζη το ύ σ ε, μ έσ ω μ ιας π ε ρ ίτρ α ν η ς ν ίκ η ς σ το Κ ούρσ κ, τη ν ε κ ν έ ο ύ ανά ληψ η τ η ς π ρ ω το β ο υ λ ία ς κ ιν ή σ ε ων σ τη ν Α να τολή . Οι π ιο α ισ ιό δ ο ξο ι κα ι ο ίδ ιο ς ο Φ ύ ρ ερ π ίσ τευ α ν πως έν α ν έο μ α ζικά συν τρ ιπ τ ικ ό π λή γμ α κ α τά το υ Κ ό κ κ ινο υ Σ τρ α το ύ θ α μ π ο ρο ύσ ε να α π ο τε λ έσ ε ι τη χα ρ ισ τική β ο λή σ το σ ο β ιε τ ικ ό κ α θ εσ τώ ς . Οι π ερ ισ σ ό τε ρο π ρ α γ μ α τ ισ τέ ς α π οσ κοπ ούσ α ν σε μια μ εγ ά λη επ ιτυ χ ία , τα κ έ ρ δ η τ η ς ο π ο ία ς σε σ τρ α τιω τ ικ ό κα ι π ο λ ιτ ικ ό επ ίπ εδ ο θ α έδ ιν α ν μια β α θ ιά ανάσα σ το σ κληρ ά π ιε ζό μ εν ο εθ ν ικ ο σ ο σ ια λ ι- σ τικό ο ικ ο δ ό μ η μ α . Η α λ ή θ ε ια ε ίν α ι ό τ ι υ π ήρ χα ν βά σ ιμο ι λόγο ι α ισ ιο δ ο ξία ς . Ο θ ύ λ α κ α ς το υ Κ ού ρ σ κ α π ο τε λ ο ύ σ ε εμ φ α νώ ς μ ια « χρ υ σή» ευ κ α ιρ ία γ ια να π ρ α γ μ α το π ο ιη θ ε ί ένα ς
μ εγ ά λ ο ς κ υ κ λ ω τ ικ ό ς ε λ ιγ μ ό ς . Π ρ ο κα λώ ντα ς τη ν κ α τα σ τρ ο φ ή σ η μ α ντικώ ν σ ο β ιε τ ικ ώ ν δ υ νά μ εω ν . ο ι γ ε ρ μ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις θ α ά γγ ιζα ν π ρ ω το φ α ν ή επ ίπ εδα ισχύος. Μ εγά λ ο μ έρ ο ς τω ν απ ω λειώ ν ε ίχ ε α να π λη ρ ω θ εί και, επ ιπ λέ ο ν . ν έα β ε λ τ ιω μ έ ν α όπ λα ε ίχα ν α υ ξή σ ε ι θ ε α μ α τικ ά τ η δ ύ ν α μ η π υ ρ ό ς τ η ς W ehrmacht. Οι Γερμ α νο ί, β α σ ιζό μ ενο ι σ τη ν π είρ α τ ο υ ς και σ τη ν υ π ερ ο χή τ ο υ έμ ψ υ χ ο υ κα ι άψ υχου υ λ ικού π ου π ίσ τευ α ν ό τ ι δ ια τη ρ ο ύ σ α ν α κόμα , ήλπ ιζα ν σ ε μ ια επ α νά ληψ η , έσ τω κα ι σ ε μικ ρ ό τ ερ η κλ ίμα κα , τω ν μ εγά λω ν θ ε ρ ιν ώ ν επ ιτυ χ ιώ ν τω ν δ ύ ο π ρ ο η γ ο ύ μ εν ω ν ετώ ν. Ο ι ελπ ίδ ε ς τ ο υ ς α υ τ έ ς έ μ ε λ λ ε να δ ια ψ ευ σ το ύ ν μ ε τ ο ν π λέο ν ο δ υ ν η ρ ό κα ι κ α τη γ ο ρ η μ α τ ικ ό τ ρ ό πο.
Π ο λλο ί γ ερ μ α ν ό φ ιλ ο ι - α π ρ ο κά λυπ τα ή συ- γ κ ε κ α λ υ μ μ έ ν α - ισ το ρ ικο ί κα ι α ν α λ υ τέ ς το υ Β ’ Π α γκο σ μ ίο υ Π ο λ έμ ο υ έ χ ο υ ν τ η ν τά σ η να π α ρ ο υ σ ιά ζου ν τη μάχη σ το Κ ο ύ ρ σ κ π ερ ισ σ ότ ε ρ ο ω ς μ ια "π ερ ιο ρ ισ μ έν η " ή "τα κ τ ικ ή " γ ε ρ μ α νική α π ο τυ χ ία π αρά ω ς μια σ ο β ιε τ ικ ή ν ίκη . Α π ο δ ίδ ο υ ν τ η ν ε ξ έ λ ι ξ η κα ι τ η ν έκβ α σ η τη ς μ ά χη ς σ ε ε ξ ω γ ε ν ε ίς π α ρ ά γ ο ν τες , όπω ς η α νυ π ομ ονη σ ία το υ Χ ίτλ ερ ή η σ υμ μ α χ ική α π όβ α ση στη Σ ικελ ία . Α π ο φ εύ γ ο υ ν να α ν α δ ε ίξο υ ν τ ο ν ρ όλο το υ Κ ό κ κ ινο υ Σ τρ α το ύ α π ο δ ίδ ο ν τά ς το υ δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο υ σ α σημασία. Τ ίπ ο τα δ ε ν α π έχ ε ι π ερ ισ σ ό τερ ο από τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τη τα .
Τα π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν α δ ύ ο έ τη το υ π ο λ έμ ο υ σ το Α ν α το λ ικό Μ έτω π ο ο Σ ο β ιε τ ικ ό ς Σ τρ α τό ς ε ίχ ε ό ν τω ς α π ο δ ε ιχ θ ε ί ε ξα ιρ ε τ ικ ά ε υ ά λ ω το ς κα ι α δ έ ξ ιο ς μπ ρ οσ τά σ τη ν τ ε λ ε ιό τ η τ α κα ι τη ν α ρ τ ιό τη τα τ η ς W ehrmacht. Π αρά τ ο θ ά ρ ρ ο ς κα ι τ η ν κ α ρ τ ε ρ ικ ό τ η τ α το υ Σ ο β ιε τ ικ ο ύ μ α χη τή , ο ι π ρ ο φ α ν ε ίς α δ υ ν α μ ίες , κυ ρ ίω ς σ ε επ ίπ εδ ο δ ιο ίκη σ η ς , α λλά συχνά και σε επ ίπ εδ ο ε π ά ρ κ ε ια ς κα ι π ο ιό τη τα ς το υ δ ια θ έσ ιμ ο υ υ λ ικού, ε ίχα ν ο δ η γ ή σ ε ι σε τ ρ α γ ικ έ ς κ α τα σ τρ ο φ έ ς ή σ ε α δ υ να μ ία ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η ς τω ν α ρ χ ικώ ν επ ιτυ χ ιώ ν , όπω ς σ υ νέβ η κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς μ εγ ά λ η ς χ ε ιμ ε ρ ιν ή ς α ν τε π ίθ ε σ η ς το υ 1941 ή μ ε τά τ ο ν θ ρ ία μ β ο το υ Σ τά λ ιν - γ κ ρ α ν τ . Ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί, όμω ς, ε ίχ α ν ε π ιδ ε ίξ ε ι μ ια ε ξ α ιρ ε τ ικ ή ικ α ν ό τη τα να δ ιδ ά σ κ ο ν τα ι από τα σ φ ά λ μ α τα κα ι τ ις α π ο τυ χ ίε ς το υ ς . Ο ι Γερ μ α νο ί α ν έμ ε ν α ν ό τ ι σ το Κ ούρ σ κ θ α α ν τ ιμ ε τώ -
ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ
πίζαν το ν ίδ ιο ο γκώ δ η , α λλά α δ έ ξ ιο κα ι ά κα μ π το α ντίπ α λο που ε ίχ α ν έω ς τ ό τ ε επ α ν ε ιλ η μ μ έ ν α σ υ ν τρ ίψ ε ι. Το κα λο κα ίρ ι, όμω ς, το υ 1943 ε π ρ ό κ ε ιτο να έ λ θ ο υ ν α ν τ ιμ έ τω π ο ι μ ε έ ναν τ ε λ ε ίω ς "μ ε τα λ λ α γ μ έν ο " Κ ό κ κ ινο Σ τρ α τό .
Η Β α θ ύ τερ η κα ι ο υ σ ια σ τ ικ ό τερ η "μ ε τά λ λα ξη " το υ Σ ο β ιε τ ικ ο ύ Σ τρ α το ύ α φ ο ρ ο ύ σ ε τη ν ίδια το υ τ η ν ηγεσ ία . Ο ι π ρ ο π ο λ ε μ ικ ές δ ιώ ξε ις το υ Σ τά λ ιν ε ίχ α ν σ τερ ή σ ε ι από τ ο ν Κ όκκ ινο Σ τρ α τό το μ εγ α λ ύ τε ρ ο κα ι κ α λ ύ τε ρ ο τμ ή μ α τω ν ε ξ ε ιδ ικ ε υ μ έ ν ω ν σ τελ εχ ώ ν το υ . Επ ιπ λέον, η α ν ελ α σ τικ ή δ ο μ ή τ η ς δ ιο ίκη σ η ς , η απ οθ ά ρ- ρυνση τω ν π ρ ω το β ο υ λ ιώ ν , η σ τέρ η σ η τ η ς ε λ ε υ θ ε ρ ία ς κ ιν ή σ εω ν κα ι η α ν τικ α τά σ τα σ η τη ς π είρ α ς κα ι τ η ς γνώ σ ης τ η ς " τ έ χ ν η ς " το υ π ολ έμ ο υ μ ε σ τε ίρ α και π α ρ ω χ η μ ένα π ο λ ιτ ικά σ λό γκα ν ε ίχ α ν ο δ η γ ή σ ε ι σ ε α π α νω τές κ α τα σ τρ ο φ έ ς κ α τά τα π ρ ο η γ ο ύ μ εν α έ τη . Μ έσα, ό μως, από τ ο κα μ ίν ι τ η ς μ ά χη ς ε ίχ ε α ν α δ ε ιχ θ ε ί σ τα δ ια κά μια ν έα γ ε ν ε ά η γ ε τώ ν , ο ι οπ ο ίο ι ε ί χαν κ ε ρ δ ίσ ε ι π ο λ ύ τ ιμ η π είρ α από τα σ κληρ ά και επ ώ δυ να μ α θ ή μ α τα που σ υχνά ε ίχα ν λ ά β ε ι από τη W ehrm acht σ τα π εδ ία τω ν μαχών. Π ο λλο ί από τ ο υ ς σ τρ α τη γ ικ ά α ν επ α ρ κ ε ίς δ ιο ικ η τ έ ς τ η ς έ ν α ρ ξη ς το υ π ο λ έμ ο υ ε ίχα ν α ν τι- κ α τα σ τα θ ε ί ή απλά ε ίχ α ν χ α θ ε ί σ τη μάχη ή σ τα σ τρ α τό π εδ α τ η ς Σ ιβ η ρ ία ς , θ ύ μ α τα τω ν ίδ ιω ν τω ν σ φ α λμ ά τω ν τ ο υ ς κα ι τ η ς ε π α γ γ ε λ μ α τ ικ ή ς τ ο υ ς α δ ε ξ ιό τη τα ς .
Ν έο ι, το λ μ η ρ ο ί κα ι δ υ ν α μ ικ ο ί α ξιω μ α τικο ί, σ φ υ ρ η λ α τη μ έν ο ι μ έσ α από σ κ λ η ρ ές ε μ π ε ιρ ίε ς κα ι γ α λ ο υ χ η μ έ ν ο ι σ τη φ ω τιά το υ π ο λ έ μου , ε ίχα ν λ ά β ε ι τη θ έσ η το υ ς . Μ ια δ ια ρκώ ς α υ ξα ν ό μ ε ν η α ίσ θησ η επ α γ γ ελ μ α τ ισ μ ο ύ δ ια π ερ νο ύ σ ε ό λ ε ς τ ις β α θ μ ίδ ε ς τ η ς σ ο β ιε τ ικ ή ς η γ εσ ία ς έω ς τα κ α τώ τερ α επ ίπ εδ α το υ λόχου και τ η ς δ ιμ ο ιρ ία ς . Ο μ έσ ο ς ό ρ ο ς η λ ικ ία ς τω ν Σ ο β ιε τ ικ ώ ν α νώ τερ ω ν δ ιο ικ η τώ ν ε ίχ ε μ ε ιω θ ε ί κα τά 20 σ χ εδ ό ν έ τη , γ ε γ ο ν ό ς π ου π ρ ο κ ά λ εσ ε ανύψ ω ση τ η ς α π ο δ ο τ ικ ό τη τα ς κα ι τ η ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς . Ο σ υ νδ υ α σ μ ό ς τ η ς ν ε ώ τε ρ η ς η γ εσ ία ς κα ι τ η ς π ο λ εμ ικ ή ς π ε ίρ α ς δ ε ν ά ρ γη σ ε να φ έ ρ ε ι α π ο τελ έσ μ α τα , που φ ά ν η κ α ν τό σ ο σ τις ε π ιτ ε λ ικ έ ς ερ γ α σ ίε ς όσο και σ τη ν τ α κ τ ι κή ικ α ν ό τη τα τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν . Αν και, το1942, ο Κ ό κ κ ιν ο ς Σ τρ α τό ς ε ίχ ε υ π ο σ τε ί μ ια α π ο σ υ ν θ ε τ ικ ή αλλοίω ση, η οπ ο ία ο φ ε ιλ ό τα ν σ τη ν α π ώ λεια μ εγ ά λ ο υ μ έ ρ ο υ ς τω ν κ α λ ύ τερ α εκ π α ιδ ευ μ έ ν ω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν , η α υ ξα ν ό μ ε νη π ο λ εμ ικ ή π είρ α κ α τ ά φ ε ρ ε να θ ερ α π ε ύ σ ε ι κα τά πολύ α υ τό τ ο μ ε ιο ν έ κ τη μ α τ ο 1943, παρ έχ ο ν τα ς σ τις ν έ ε ς μ ο ν ά δ ε ς κ α λ ύ τερ η κα τά ρ τισ η .
Η σ υνεχώ ς α υ ξα ν ό μ ε ν η α υ το π επ ο ίθ η σ η κα ι εμ π ισ το σ ύ νη τω ν Σ ο β ιε τ ικ ώ ν σ τις δ ε ξ ιό τ η τ ε ς τ ο υ ς ε ίχ ε ά μ εσ ο α ν τ ίκ τυ π ο σ το η θ ικ ό τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν . Η ανύψ ω ση, ό μω ς, το υ η θ ικ ο ύ σ υ μ β ά δ ιζε κα ι μ ε τη δ ια ρ κή ισ χυροπ ο ίηση κα ι μ εγ έθ υ ν σ η το υ Κ ό κ κ ινο υ Σ τρ α το ύ . Σ τ ις α ρ χ ές Ιο υ λ ίο υ το υ 1943, ο Κ ό κ κ ινο ς Σ τρ α τό ς ε ίχ ε υπό τα όπ λα π ερ ίπ ου 16.500.000 ά ν δ ρ ες . Ο σ ον α φ ο ρ ά τ ο δ ια θ έσ ιμ ο υ λ ικό , η κα τά σ τα σ η π α ρ ο υ σ ια ζό τα ν σ υ γ κ ε χ υ μ έν η . Μ ο λ ο ν ό τ ι π ο σ ο τικ ά τ ο υ λ ικό α υ ξα ν ό τα ν , υ π ήρχα ν σε υπ ηρεσ ία μ εγ ά λ ο ι α ρ ιθ μ ο ί παρω χ η μ έν ω ν κα ι ξ επ ερ α σ μ έν ω ν όπλων. Από τα π ερ ίπ ου 10.000 δ ια θ έσ ιμ α ά ρ μ α τα , π ερ ισ σ ό τ ε ρ ο από τ ο 1/3 ή τα ν ε λ α φ ρ ε ίς τύ π ο ι μ ε α μ φ ί
βο λη α π ο τε λ ε σ μ α τ ικ ό τη τα . Η σ ο β ιε τ ικ ή β ιο μηχανία , όμω ς, ε ίχ ε α να δ ιο ρ γα νώ σ ει τ η ν παραγω γή τη ς , σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ο ν τα ς το δ υ ν α μ ικ ό τ η ς σ τη ν κ α τα σ κ ευ ή λ ίγω ν α λλά α ξιό π ισ τω ν ο π λ ικώ ν μ ο ντέλω ν .
Π έρα , ό μω ς, από τη ν εν ίσ χυσ η σε ά ν δ ρ ες κα ι μέσ α , ο ι σ ο β ιε τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ε ίχα ν α να δ ιο ρ γ α ν ω θ ε ί σε ό λα τα επ ίπ εδα . Το π εζ ικό ε ί χ ε υ π ο σ τεί τρ ο μ α κ τ ικ έ ς α π ώ λ ε ιες κ α τά τα π ρ ο η γ ο ύ μ εν α έ τη . Π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να υ π ερ ν ικη - θ ε ί το ο ξύ π ρ ό β λη μ α το υ α νθρ ώ π ινου δ υ ν α μ ικού , ο ι ν έ ε ς μ ερ α ρ χ ίες π εζ ικο ύ ή τα ν σ η μ α ν τ ικ ά μ ικ ρ ό τ ε ρ ε ς από τ ις α ν τ ίσ το ιχ ες το υ1941, α κό μ η κα ι το υ 1942, δ ια θ έ τ ο ν τ α ς 9.380 ά ν δ ρ ες η κ α θ ε μ ία (έ ν α ν τ ι 14.500 το υ 1941).
Π αρά τις φ ρ ενή ρ εις π ροσ π ά θειες τη ς 9ης Γερμανικής Σ τρ α τιά ς ,
η α μυντική δ ιά τα ξη του Ροκοσόφσκυ α π ο δ ε ίχθ η κε
αδ ια π έρ α σ τη . Οι ρ ηχές δ ιε ισ δ ύ σ εις , για τ ις οπ οίες κ α τα β λ ή θ η κ ε βαρύ τίμ ημα , ανακόπηκαν ορ ισ τικά γύρω
Ε π ιπ λέον, ο ι μ ε ρ α ρ χ ίε ς π εζ ικο ύ ή τα ν ε ξ α ιρ ε τ ικ ά α δ ύ ν α μ ε ς σε π υ ρ ο β ο λ ικό . Σ ε α ν τ ισ τά θ μ ισ μα α υ τώ ν τω ν μ ε ιο ν ε κ τη μ ά τ ω ν ο ι μ ο ν ά δ ες ε ίχα ν σ τη δ ιά θ εσ ή τ ο υ ς μ εγ ά λ ο α ρ ιθ μ ό α υ τό μ α τω ν όπλω ν, β α ρ έω ν όπλω ν π εζ ικο ύ , α ν τ ια ρ μ α τ ικ ώ ν π υ ρ ο β ό λω ν και μ έσ ω ν δ ια β ιβ ά σεων. Ιδ ια ίτερ η έμ φ α σ η ε ίχ ε δ ο θ ε ί σ τη σ κλη ρή και ά ρ τια εκπ α ίδ ευ σ η τω ν α νδρ ώ ν, τω ν ο π οίω ν η σ τω ικ ό τη τα ή τα ν α π ο δ ε δ ε ιγ μ έ ν η .
Ο ι τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ε ς δ υ ν ά μ ε ις ε ίχα ν ε ν ι- σ χ υ θ ε ί σ ημ α ν τικά . Ο λα τα σ ώ μα τα μ η χ α νο κ ίν η το υ π εζ ικο ύ κα ι α ρ μ ά τω ν δ ιέ θ ε τ α ν π λέο ν ο ρ γ α ν ικ έ ς μ ο ν ά δ ε ς π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , α ν τ ια ρ μ α τικώ ν , όλμ ω ν, μ η χ α ν ικ ο ύ κα ι δ ιαβ ιβάσ εω ν. Μ έχ ρ ι τ ο κα λο κα ίρ ι το υ 1943 ε ίχα ν σ χ η μ α τισ τε ί π έ ν τ ε ν έ ε ς ε π ίλ ε κ τ ε ς σ τρ α τ ιέ ς α ρ μά τω ν , ο ι ο π ο ίες β ρ ίσ κ ο ν τα ν υπό τ ο ν α π ο κ λε ισ τικ ό έ λ ε γ χ ο τη ς α ν ώ τα τη ς δ ιο ίκη σ η ς . Η κ α θ ε μ ία δ ιέ θ ε τ ε δ ύ ο σ ώ μα τα α ρ μ ά τω ν και έν α σώμα μ η χ α ν ο κ ίν η το υ π εζ ικο ύ . Σ ε επ ίπ εδο υ λ ικο ύ ε ίχ ε κ α τ α β λ η θ ε ί ιδ ια ίτερ η π ρ ο σ π ά θεια οι ν έ ο ι σ χ η μ α τισ μ ο ί να ε ξο π λ ίζ ο ν τα ι α π ο κ λε ισ τικ ά μ ε το ά ρμα Τ-34. Π α ρό λα α υ τά , π α ρ έμ εν α ν ακό μ η σ ε υπ ηρεσ ία μ εγ ά λ ο ι α ρ ιθ μ ο ί π α λα ιό τε - ρω ν ο χη μά τω ν. Τα ά ρ μ α τα τύ π ο υ KV-1 ε ίχα ν
από τη ν κω μόπολη Π ονυρί από την 307 Μ ερα ρ χία Τυφεκιοψ όρω ν μ ε την
υπ οστήρ ιξη μαζικώ ν πυρών από το π υροβολικό του
Κ εντρ ικού Μ ετώ π ου. Ο σ τρ α τη γ ό ς Λ έμ ελ σ εν ,
δ ιο ικη τή ς ενός σώ ματος π άντσερ, δήλω σε μ ε
απόγνω ση: «Ο ι Ρώσοι είναι έξο χο ι σ την τεχν ική της
απόκρυψ ης. Τόσο τα ναρκοπ έδια όσο και τα
α ντια ρ μ α τικά π υροβόλα δεν γίνονταν α ντιληπ τά , παρά μόνο ότα ν το πρώτο άρμα
είχ ε ήδη τυ λ ιχ τε ί σ τις φ λόγες» .
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Σ τ ις 12 Ιουλ ίου , το Μ έτω π ο του Β ορ ονέζ άρχισε να κ ά μ π τετα ι υπό το βάρος της γερμανικής εφ ό δου .Ο κίνδυνος απ οσ οβ ήθηκε χάρη σ την έγ κα ιρ η π αρέμβαση τη ς 5ης ΤΘ Σ τρ α τιά ς της Φ ρουράς. Η Σ τρ α τιά δ ιέ θ ε τ ε δύο τεθω ρ α κισ μ ένα σώ ματα της Φ ρουράς, το 18ο και το 19ο, καθώ ς και το 5ο Σώμα Μ ηχανοκίνητου Π εζικο ύ της Φ ρουράς , ενώ λ ίγο πριν εμ π λα κεί σ τη μάχη δ έχ θ η κ ε την ενίσχυση το υ 2ου ΤΘ Σ ώ μ α το ς κα ι το υ 20ού ΤΘ Σ ώ μ α το ς τη ς Φ ρουράς.Τη Σ τρ α τιά δ ιο ικούσε ο υπ οσ τρ άτηγος Π άβελ Ρ οντμίστρω ψ , ο οποίος στη φ ω τογραφ ία δ ια κ ρ ίνετα ι να σ υ σ κ έπ τετα ι μ ε ε π ιτελ ε ίς του .
8
σ υ γ κ ρ ο τή σ ε ι α ν ε ξ ά ρ τ η τα σ υ ν τά γ μ α τα "δ ιε ίσ δ υσ ης". Υπήρχαν, α κό μ η , α ρ κ ε τά ά ρ μ α τα Β ρ ε τα ν ικ ή ς κα ι α μ ερ ικ α ν ικ ή ς κ α τα σ κ ευ ή ς , σ τα ο ποία οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί έ τ ρ ε φ α ν πολύ μ ικρή ε κ τ ί μησ η, ή τα ν όμω ς α ν α γ κ α σ μ έν ο ι να τα χ ρ η σ ιμ οπ ο ιούν , π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να α να π λη ρώ νο υ ν τ ις α π ώ λε ιες . Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί α ν έμ εν α ν ό τ ι ο ι Γερ μ α νο ί θ α έρ ιχ να ν σ τη μάχη ν έο υ ς , β ε λ τ ιω μ έ ν ο υ ς τύ π ο υ ς α ρ μά τω ν , ενώ ή δ η γ νώ ρ ιζα ν τ η ν ύ π α ρξη το υ T iger 1. Η απ οκά λυ ψ η το υ ν έο υ γ ερ μ α ν ικ ο ύ ά ρ μ α το ς , τ ο ν Ν ο έμ β ρ ιο το υ 1942, ε ίχ ε δ ικ α ιο λ ο γ η μ έ ν α π ρ ο κ α λ έσ ε ι τ η ν έ κ δ η λ η α νη σ υ χ ία το υ σ ο β ιε τ ικ ο ύ ε π ιτ ε λ ε ίο υ . Ω ς π ρό χ ε ιρ ο μ έ τρ ο α ν τιμ ε τώ π ισ η ς α π ο φ α σ ίσ τη κε η α να β ά θ μ ισ η το υ Τ-34 μ ε τ ο π υ ρ ο β ό λ ο τω ν 85 mm, τα ν έα , όμω ς, ά ρ μ α τα δ ε ν θ α ή τα ν δ ια θ έ σ ιμα έω ς τα τ έ λ η το υ 1943. Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί υ π ερ τερ ο ύ σ α ν ε λ α φ ρ ά σε α ρ ιθ μ ο ύ ς , υ σ τε ρ ο ύ σαν, ό μω ς, πολύ σε π ο ιό τη τα . Σ το ν τ ο μ έ α τω ν α υ το κ ιν ο ύ μ εν ω ν π υ ρ ο β ό λ ω ν η μα ζική π αραγω γή τω ν νέω ν SU-76 κα ι SU-85 δ ε ν ε ίχ ε α κ ό μα αρ χίσ ει, μ ε α π ο τέ λ εσ μ α σ το Κ ούρ σ κ ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί να π α ρ α τά ξο υ ν μ όνο τα π υ ρ ο β ό λ α ε φ ό δ ο υ SU-122 και ISU-152. Τα τ ε λ ε υ τ α ία ή τα ν τα μ όνα ο χ ή μ α τα σ το σ ο β ιε τ ικ ό οπ λοσ τάσ ιο
θ α _π ορούσ α ν να σ τα θ ο ύ ν έ ν α ν τ ι τω ν γ ερ μ α ν ικ ώ ν μ εγ α θ η ρ ίω ν , α λλά δ ια τ ίθ ε ν τ ο σε π ολύ μ ικ ρ ο ύ ς α ρ ιθ μ ο ύ ς . Ω σ τόσ ο, αν κα ι ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί γ νώ ρ ιζα ν καλά ό τ ι δ ιέ θ ε τ α ν κα τώ τ ε ρ η ς π ο ιό τη τα ς υ λ ικό , ε ίχα ν εν α π ο θ έσ ε ι π ολλά σ τη ν κ α λ ύ τε ρ η οργάνω σ η και εκπ α ίδ ευ σ η τω ν π ληρω μάτω ν. Ε π ιπ λέον, η ε ισ α γω γή α σ υ ρ μ ά τω ν σ τα π ερ ισ σ ό τερ α ο χ ή μ α τα και γ ε ν ικ ά η β ελ τ ίω σ η τω ν επ ικο ινω ν ιώ ν ε ίχ ε π ρ ο α γά γ ε ι α ισ θ η τά τ ο ν σ υ ν το ν ισ μ ό τω ν μ ο νάδω ν κα ι τ η ν τα κ τ ικ ή τ ο υ ς ευ λυ γ ισ ία . Τ ην α- π ο τ ε λ ε σ μ α τ ικ ό τη τα τω ν τ ε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν και τ η ν ικ α ν ό τη τά τ ο υ ς να ε π ιχ ε ιρ ο ύ ν κα ι να επ ιβ ιώ νου ν α ύ ξη σ ε π ολύ η δ η μ ιο υ ρ γ ία κα ι η έ ν τα ξη μο νά δ ω ν επ ισ κευ ώ ν κα ι σ υ ν τή ρ η σ η ς σ τη δ ο μ ή τω ν μ εγά λω ν τε θ ω ρ α κ ισ μ έ ν ω ν σ χηματισμώ ν. Ο Κ ό κ κ ιν ο ς Σ τρ α τό ς ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σε να υ σ τε ρ ε ί σ το ν τ ο μ έ α τω ν μ η χ α ν ο κ ίν η τω ν μ ε τα φ ο ρ ικ ώ ν μέσω ν, η ε ισ αγω γή , όμω ς, τερ ά σ τιω ν α ρ ιθ μ ώ ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν φ ο ρ τη γ ώ ν α υ το κ ιν ή τω ν ε ίχ ε μ ε τα β ά λ ε ι δ ρ α σ τικά τη ν κα τά σ τα σ η , β ε λ τ ιώ ν ο ν τα ς τ η ν κ ιν η τ ικ ό τ η τα κα ι τ ις δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς τω ν τεθ ω ρ α κ ισ μ ένω ν , κυρ ίω ς, σ χηματισμώ ν. Εως τα μ έσ α το υ 1943 ε ίχα ν π α ρ α λ η φ θ ε ί 183.000 φ ο ρ τη γ ά από τ ις ΗΠΑ και τ ο ν Καναδά, επ ιλ ύ ο ν τα ς έ τσ ι μ εγ ά λ α π ρ ο β λ ή μ α τα σ το υ ς τ ο μ ε ίς τη ς μ η χ α ν ο κ ίν η σ ης κα ι τ η ς ε π ιμ ε λ η τε ία ς .
Ε κεί, όμω ς, που ο Κ ό κ κ ιν ο ς Σ τρ α τό ς ε ίχ ε α υ ξή σ ε ι θ ε α μ α τ ικ ά τ η ν ισχύ το υ ή τα ν σ το ό π λο το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Π αρά τ η ν απώ λεια , έω ς τα μ έσ α το υ 1942, το υ σ υνό λου σ χεδ ό ν το υ π ρ ο π ο λεμ ικ ο ύ υ λ ικο ύ , η σ ο β ιε τ ικ ή β ιο μ η χανία ε ίχ ε κ α τ α φ έ ρ ε ι όχι μ όνο να ανα π ληρώ σει, α λλά και να υ π ερ κ α λύ ψ ε ι τ ις ε λ λ ε ίψ ε ις . Ν έο ι β ε λ τ ιω μ έν ο ι τύ π ο ι π υ ρ ο β ό λω ν κα ι ο β ιδ ο β ό λ ω ν ε ίχα ν τ ε θ ε ί σε χρήσ η, μ ε έμ φ α σ η σ τα μ εγ α λ ύ τε ρ α δ ια μ ε τρ ή μ α τα τω ν 122 και τω ν 152 mm.Το α ν τ ια ρ μ α τ ικ ό κα ι α ν τ ια ερ ο π ο ρ ικό π υ ρ ο β ο λ ικ ό ε ίχ ε , επ ίσ ης, ε ν ισ χ υ θ ε ί σημ α ντικ ά , όπω ς κα ι το α γα π η μ ένο όπλο τω ν Σ ο β ιε τ ικ ώ ν , τ ο π υ ρ α υ λ ο φ ό ρ ο π υ ρ ο β ο λ ικ ό ("κα τ ιο ύ σ ες"). Η σ η μ α ν τ ικ ό τ ερ η , όμω ς, β ε λ τίω ση σ το ν τ ο μ έ α το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ ε ίχ ε ε -
Το πλήρωμα ενός α ν τια ρ μ α τικο ύ των 45
mm π αραμένει ακλόνητο σ τις θ έσ ε ις
το υ , παρά την ε γ γ ύ τη τα των
γερμανικώ ν πυρών. Το φρόνημα των
σοβιετικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν ε ίχε
χ α λυ β δ ω θ εί ύσ τερ α από δύο έ τη πολέμου
μ ε έναν α νελ έη το αντίπαλο.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
π έ λ θ ε ι σ τη ν οργάνω σ η. Τα α ν τ ια ρ μ α τ ικ ά π υρ ο β ό λ α σ υ γ κ ρ ο το ύ σ α ν τα ξ ια ρ χ ίε ς μ ε 60 έω ς 72 π υ ρ ο β ό λα τω ν 57 mm α λλά κυρ ίω ς τω ν 76 mm, τα οποία ε τ ίθ ε ν τ ο σ τη δ ιά θ εσ η τω ν σωμ ά τω ν κα ι τω ν σ τρατιώ ν. Το μ έσ ο και βαρύ π υρ ο β ο λ ικ ό ο ρ γ α ν ώ θ η κ ε σε μ ερ α ρ χ ίες . Εως τα μέσ α το υ 1943, 26 τ έ τ ο ιο ι σ χη μ α τισ μ ο ί ή τα ν έ το ιμ ο ι. Από α υ το ύ ς , ο ι 16 χ α ρ α κ τη ρ ίζο ν τα ν ως μ ερ α ρ χ ίε ς π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ "δ ιά τρ η σ η ς", συγ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τα ς η κ α θ εμ ία μ έχ ρ ι κα ι 350 π υρ οβ ό λα , μ ε δ ια μ ε τρ ή μ α τα από 122 έω ς 203 mm. Ο ι μ ο ν ά δ ες α υ τ έ ς δ ια τ ίθ ε ν τ ο σ τις σ τρ α τ ι έ ς από τ η ν α νώ τα τη δ ιο ίκη σ η μ ε κ α θ ή κ ο ν να επ ιτυ γχ ά ν ο υ ν τη μ έγ ισ τη δ υ ν α τή π υ κ ν ό τη τα π υρ ό ς σ το υ ς κρ ίσ ιμ ο υ ς το μ ε ίς . Οι μ ερ α ρ χ ίε ς π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ δ ιέ θ ε τ α ν ε κ τ ε τ α μ έ ν η υποσ τή ρ ιξη , κυρ ίω ς σ το ν τ ο μ έ α τω ν δ ια β ιβ ά σ εων, μ ε α π ο τέλ εσ μ α τ η ν κ α τα κ ό ρ υ φ η α ύ ξη σ η σ τη ν α κρ ίβ ε ια , τ η ν τα χ ύ τη τ α κα ι τ ο ν σ υ ν το ν ισμό τω ν πυρών. Κ ά θ ε μ έτω π ο - ο μ ά δ α σ τρ α τιώ ν δ ιέ θ ε τ ε , επ ίσ ης, π ερ ισ σ ό τερ ες από μία μ ερ α ρ χ ίες α ν τ ια ερ ο π ο ρ ικ ο ύ π υ ρ ο β ο λ ικο ύ .
Σ το ν κρ ίσ ιμο τ ο μ έ α τ η ς λ ο γ ισ τ ικ ή ς υποσ τή ρ ιξη ς η κα τά σ τα σ η ε ίχ ε , επ ίσ ης, β ε λ τ ιω θ ε ί σε σ η μ α ν τικ ό β α θ μ ό . Σ χ εδ ό ν τ η ν ίδ ια σημασία που ε ίχα ν γ ια τ η ν ευ κ ιν η σ ία τω ν σ τρ α τε υ μ ά τω ν τα α μ ερ ικ α ν ικ ά φ ο ρ τη γ ά , ε ίχ ε κα ι η π αρουσ ία τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν κο νσ ερ β ο π ο ιη - μ ένω ν τρ ο φ ίμ ω ν που κ α τ έφ θ α ν α ν αδ ιάκοπ α . Ο τ ε ρ ά σ τ ιο ς ό γ κ ο ς τω ν σ ο β ιε τ ικ ώ ν δ υ ν ά μ εω ν κα ι η έ λ λ ε ιψ η σ υγκο ινω ν ιώ ν α π ο τελ ο ύ σ ε μ ε γά λο εμ π ό δ ιο γ ια τ ο ν σ χεδ ία σ μά κα ι τη ν ε κ τ έ λεσ η τω ν επ ιχειρήσ εω ν. Το π ρ ό β λ η μ α θ α ή τα ν πολύ ο ξ ύ τ ε ρ ο , αν ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί σ τρ α τιώ τ ε ς δ εν ή τα ν σ υ ν η θ ισ μ έν ο ι να δ ια β ιο ύ ν και να π ο λ εμ ο ύ ν σε κ α τώ τερ ο επ ίπ εδο α ν ε φ ο δ ια σ μού σε σχέση μ ε ο π ο ιο ν δ ή π ο τε από το υ ς δ υ τ ικ ο ύ ς σ τρ α το ύ ς . Ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί μ π ο ρ ο ύ σαν να επ ιζή σ ο υν σε κ α τα σ τά σ εις κα τά τ ις ο π ο ίες ά λλο ι θ α ε ίχα ν π εθ ά ν ε ι λ ιμ ο κ το ν ώ ν τα ς . Ο π ρ ω το γο ν ισ μ ό ς το υ Κ ό κ κ ινου Σ τρ α το ύ συ- ν ισ το ύ σ ε ένα ιδ ιό ρ ρ υ θ μ ο π λ ε ο ν έ κ τη μ α , κα θ ώ ς το ν κα θ ισ το ύ σ ε π ερ ισ σ ό τερ ο τα χ υ κ ίν η τ ο από ά λ λ ο υ ς α να λο γ ικά π ρ ο ς τα τ ε χ ν ικ ά μ έ σα που δ ιέ θ ε τ ε κα ι τ ο ύ τ ο δ ιό τ ι μ π ο ρο ύ σ ε να ε π ιχ ε ιρ ε ί μ ε πολύ κ α τώ τερ η κλ ίμ α κα π ροα- π α ιτήσ εω ν. Σ τ ις α ρ χ ές Ιο υ λ ίο υ το υ 1943, έν α ς α ν α γ εν ν η μ έ ν ο ς Κ ό κ κ ινο ς Σ τρ α τό ς , σ κληρα- γ ω γ η μ έν ο ς κα ι χ α λ υ β δ ω μ έν ο ς μ ε τά από δ ύο έ τ η α ν ε λ έ η το υ π ο λ έμ ο υ , α ν έ μ ε ν ε μ ε π ίστη κα ι α π ο φ α σ ισ τικ ό τη τα να λ ά β ε ι τη θ έσ η το υ π ρω τα γω νισ τή σ το Α να το λ ικό Μ έτω π ο .
Σ τα μέσ α το υ 1943, η Σ ο β ιε τ ικ ή Ενωση και η η γεσ ία τ η ς μπ ορούσ α ν να α τε ν ίζ ο υ ν το μ έ λ λο ν μ ε α ισ ιο δο ξία . Ε χ ο ν τα ς κ α το ρ θ ώ σ ε ι επί δ ύ ο σ υ ν εχ ό μ εν α έ τ η να α ν τ έ ξ ο υ ν το β ά ρ ο ς τ η ς κρ ο ύ σ η ς τη ς κ α λ ύ τε ρ η ς π ο λ εμ ικ ή ς μ ηχα ν ή ς το υ κό σ μο υ , ε ίχα ν ε ξα σ φ α λ ίσ ε ι τ η ν επ ιβίωση τ η ς χώ ρα ς και ε ίχ α ν θ έ σ ε ι τα θ ε μ έ λ ια γ ια τ η ν α να τρ ο π ή τη ς κα τά σ τα σ η ς που θ α ο δ η γο ύ σ ε, τ ε λ ικ ά , τ ις σ τρ α τ ιέ ς το υ Κ όκκ ινου Σ τρ α το ύ σ τη ν κα ρ δ ιά το υ Γ ’ Ράιχ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Ρα ιημόν Κ α ρ τιέ : ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟ Υ Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Υ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ, Πάπ υρος - Επ ιστημονική Ετα ιρ εία των Ελληνικών Γραμμάτω ν, Α θήνα , 1979.
Ο σ τρ α τά ρ χη ς Ζούκωψ μ α ζ ί μ ε το υ ς επ ιτελ ε ίς του . Κατόπιν δικής το υ ε ισ ήγησ ης α π οφ ασ ίσ τηκε ό τι ο Κόκκινος Σ τρ α τό ς 9 α έπ ρεπ ε να α να μένει πρώτα τη ν εκδήλω ση της γερμανικής επ ίθ εσ η ς ώ στε να α π ο δ εκα τίσ ει τη δύναμη των π άντσερ μ ε μια τερ ά σ τια μάχη φ θ ο ρ ά ς πίσω από π ρ ο ετο ιμ α σ μ ένες θ έσ ε ις .
(2) Λ ίν τελ Χ α ρ τ: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟ Υ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Υ Π Ο Λ ΕΜ Ο Υ, Εκδοση 7ου ΕΓ/ΓΕΣ, Α θήνα , 1989.(3) S teven J. Za loga: THE RED AR M Y O F THE GREAT PATRIOTIC WAR 1941-1945, Men-At-Arm s Series, O sprey Publishing Ltd, Λονδίνο, 1989.(4) M a rk H ealy: KURSK 1943 - THE TIDE TURNS IN THE EAST, Cam paign Series , O sprey Publishing Ltd, Λονδίνο, 1992.(5) S teven J. Zaloga, Jim K innear, A ndrey Aksenov an d A leksandr K oshchavtsev: SOVIET TANKS IN COMBAT 1941-1945,C oncord Publications Com pany, Χονγκ-Κόνγκ, 1997(6) Peter C. Tsouras: THE GREAT PATRIOTIC WAR - THE SOVIET U N IO N AND GERMANY 1941-1945, BCA by arran gem ent w ith G reenhill Books, Χ ονγκ- Κ όνγκ, 1992.(7) S tephen K. R othw eli: BLOODBATH AT KURSK, C om m and M agazine, Issue 36, M arch 1996.8) C harles C. Sharp: SOVIET ARTILLERY D IV IS IO N S IN W W II, C om m and M agazine, Issue 34, S ep tem ber 1995.
Σ ο β ιετ ικ ό π εζικό, υπό την κάλυψη των πυρών ενός
π ολυβόλου M axim , επ ιτ ίθ ε τα ι σε ένα γερμανικό
όχημα μ ετα φ ο ρ ά ς προσωπικού. Το σ ο β ιετικ ό
π εζικό επ έτρ επ ε στα π άντσερ να προσπερνούν
τις θ έ σ ε ις του χω ρίς να αντιδ ρά και, σ τη συνέχεια , υπ οδεχόταν μ ε θ ερ ισ τικ ά
πυρά το α π ρ ο σ τά τευ το γερμανικό π εζικό.
\. A
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Γερμανοί γρ εναδ ιέρο ι τη ς 20ής Μ ερ α ρ χ ία ς Π ά ντσ ερ . Τα άρμα τα που δ ια κρ ίνοντα ι σ το β ά θ ο ς είναι P an zer III κα ι φ έρ ουν το μακρύκαννο π υροβόλο τω ν 50 mm.
ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ
ΙΟΥΛΙΟΣ 1943
Ενα άρμα τύπ ου Tiger τη ς 503 Επιλαρχίας
Β αρέω ν Α ρμάτω ν σε μια ανάπαυλα της
μάχης. Οι άνδρ ες του π ληρώ ματος
συνομιλούν μ ε γρ εναδ ιέρο υς της
2ης Μ ερ α ρ χ ία ς των SS "Das Reich".
ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ Ζ Ο Υ Ρ ΙΔ Η Σ
ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΙΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ 1943, 900.000 ΓΕΡΜΑΝΟΙ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ, ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΟΙ ΑΠΟ 2.600
ΑΡΜΑΤΑ ΜΑΧΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΙΝΟΥΜΕΝΑ ΠΥΡΟΒΟΛΑ,
ΕΞΑΠΕΛΥΣΑΝ ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΘΥΛΑΚΑ ΤΟΥ
ΚΟΥΡΣΚ, ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΑΝ 1.400.000
ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΜΕ 5.350 ΑΡΜΑΤΑ ΜΑΧΗΣ. ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ
ΤΩΝ ΕΠΙΤΙΘΕΜΕΝΩΝ, ΟΜΩΣ, ΗΤΑΝ ΑΝΕΠΑΡΚΕΣ,
ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΟΥ ΕΠΕΔΡΑΣΕ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ
ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΙΜ ΗΣ ΑΥΤΗΣ ΜΑΧΗΣ.
Ο Γερμανός τα γμ α τά ρ χ η ς των τεθω ρα κισ μένω ν
Μτταίκε, ο οποίος ε ίχ ε π αρ α σ ημ οψ ορ ηθεί μ ε
τον Σ τα υ ρ ό των Ιπποτών το υ Σ ιδηρ ού
Σ τα υ ρ ο ύ , υπ ήρξε δ ιο ικη τή ς τη ς 2ης
Επιλαρχίας το υ 11ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Αρμάτων.
y J λ!.
Α ρμα τύπου P anther λίγο πριν από τη μάχη του Κούρσκ.
Wehrmacht ε ίχ ε έλλ ε ιμ μ α 800.000 ανδρώ ν, το ο ποίο θ α έπ ρεπ ε να κα λυ φ θ εί άμεσα. Ο Χ ίτλερ , λοιπόν, έλα β ε τα απ αραίτητα μ έτρ α για να α ν τιμετω π ίσει το π ρόβλημα. Η δ ιαταγή τη ς 22ας Ια- νουαρίου 1943 π ρο έβ λεπ ε τα ε ξή ς : α) τη ν επ ισ τράτευσ η τη ς κλάσης το υ 1925, η ο ποία το 1943 α ρ ιθμο ύσ ε 400.000 ά νδρ ες , ηλικίας 18 ετώ ν,6) τη ν επ ισ τράτευσ η ε ξε ιδ ικ ευ μ έν ω ν ατόμω ν που απ ασχολούντο στη βιομηχανία, στις επ ικο ινω νίες, σ τις σ υγκο ινω νίες και σε δημ όσ ιες υπηρεσ ίες και που α νέρ χοντα ν σε 200.000 και γ) τη ν κλήση στα όπλα άλλων 200.000 ατόμω ν, η λικ ία ς μ ετα ξύ 21 και 42 ετών.
Σ τις 3 Μαϊου 1943, το σύνολο τω ν Γερμανών που υπ ηρετούσ αν στις Ενοπλες Δ υνάμεις (Σ τρατό ς , Ν αυτικό και Αεροπορία) έφ θ α νε τα9.500.000 ά νδρες . Κατά τα επ όμενα έ τη το υ πολέμου , όμως, ο α ρ ιθ μό ς α υ τός επ ρ ό κειτο να μ ε ιω θεί δραματικά . Επιπλέον, στον Γερμανικό Σ τρ α τό υπ ηρετούσαν ως β ο ηθ ητικο ί 1.000.000 Σ ο β ιετικο ί ε θ ε λ ο ν τές , πρώην α ιχμάλω τοι π ολέμου, το υ ς οποίους οι Γερμανοί ονόμαζαν «Χίβις» (σύντμηση τη ς γ ερ μ α ν ική ς λ έ ξη ς Hilfe Willingen που σημαίνει ε θ ε λ ο ν τέ ς βοηθητικο ί). Κ άθε γερ -
Σ το δ ιάστημα από τ ις 22 Ιουνίου 1941 μ έ χρ ι τη ν 1η Ιουλίου 1943, η Wehrmacht ε ίχε κα τα μ ετρ ή σ ει απ ώ λειες σε όλα τα μ έτω πα: σ υγκεκρ ιμένα , επ ρ ό κ ειτο για 3.950.000 ν ε
κρούς, τρ α υ μ α τίες και α γνοο ύμ ενου ς . Η πλειο- ψ ηφία τω ν απωλειών αυτώ ν ο φ ε ιλό τα ν σ τις επιχειρ ήσ εις στο Ανατολικό Μ έτω πο. Σ τις α ρχές Ιουλίου το υ 1943, οι 243 γ ερ μ α ν ικ ές μερ α ρχ ίες π εζικού είχαν κατά μέσο όρο 2.500 ά νδ ρ ες λιγό- τ ε ρ ο υ ς απ' όσους π ροβλεπ ότα ν για να φ θάσ ουν σε πλήρη σύνθεση.
Η ή ττα στο Σ τά λ ινγκρ α ντ, το ν χειμώ να του 1943, ε ίχ ε π ροκαλέσ ει στη Wehrmacht τη ν απώλεια 13 μεραρχιώ ν π εζικού, μ ιας ο ρ ε ινή ς μ ερ α ρ χίας, τρ ιώ ν τεθω ρα κισ μένω ν και τρ ιώ ν μηχανοκίνητων. Σ το ν απολογισμό α υ τό θ α πρέπ ει να π ρο σ τεθ ο ύ ν τρ ε ις μ ερ α ρχ ίες πεζικού, καθώ ς και τρ ε ις τεθω ρα κισ μένω ν που χά θηκα ν στο μ έ τωπο τη ς Τυνησίας.
Το Γερμανικό Ε π ιτελείο υπολόγισε πως η
-α ν ική μεραρχία πεζικού ε ίχε στις τά ξε ις τη ς τουλά χ ισ τον 1.000 Χίβις. Επίσης, 900.000 από αυτο ύ ς εργά ζο ντα ν στη Γερμανία ως ερ γ ά τες στις -ο λ ε μ ικ έ ς β ιομηχανίες και στα αγροκτήματα .
Σ τις α ρχές του 1943, στο π λευρό τω ν γερμα - . ικών δυνάμεω ν μάχονταν 176 τά γμ α τα αντι- κομμουνισ τώ ν εθ ελο ν τώ ν από τη Γεωργία, το Τουρκεστάν, τη ν Αρμενία , τη ν Τσετσενία, το Α ζερμπαϊτζάν και το ν βόρειο Καύκασο. Οι ε θ ε λ ο ν τέ ς αυτο ί, το ν Ιούνιο το υ 1943, αρ ιθμούσαν -.ερίπου 320.000 ά νδρ ες .
Οι Γερμανοί επ ισ τράτευσ αν επίσης, στις αρχ ές το υ 1943, ά τομα γ ερ μ α ν ική ς καταγω γής Volksdeutsche), τα οποία δ ιέμ ενα ν σε κα τεχό μ ε-
ν ες από το Ράιχ χώ ρες. Συνολικά, 15,5 εκ. ά ν δ ρ ες και 14,8 εκ. γυνα ίκ ες εργά ζο ντα ν στις πολ εμ ικ ές β ιομηχα νίες και σ τον δημόσ ιο το μέα , ενώ άλλα 6,3 εκ. ξένο ι, σ τρ α τολο γη μένο ι από ο λόκληρη τη ν Ευρώπη βίαια ή εθ ελο ν τικά , ερ γά ζο ντα ν στη Γερμανία στις π ο λεμ ικ ές βιομηχα- . ίες ή σε γ εω ρ γ ικές εργασ ίες.
Η ΔΗΜ ΙΟ ΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΜΕΡΑΡΧΙΩΝ ΠΕΖΙΚΟΥ
Τον Φ εβρουάριο το υ 1943, με εν το λ ή του Χ ίτλερ δ η μ ιο υ ρ γή θ η κα ν 20 ν έ ε ς μ ερ α ρ χ ίες π εζικού. Σ υ γκεκρ ιμένα , οργανώ θηκαν 16 στη Γαλλία, μία στη Γερμανία, μία στη Δανία, μία στα Βαλκάνια και μία στη Ρωσία. Ο α ρ ιθ μό ς τω ν τα γ μάτων, που συνιστούσαν μία μεραρχία, μ ειώ θη κε από ενν έα σε έξι, με α π οτέλεσ μα και το σύνολο τω ν ανδρώ ν να μ ε ιω θ ε ί από 17,700 σε 12.700. Α ντίθ ετα , ο α ρ ιθ μός τω ν πολυβόλω ν και τω ν υποπολυβόλων που έ φ ε ρ ε κά θ ε τά γμ α αυξή θ η κ ε . Είχε, όμως, π α ρ α τη ρ η θ εί ό τι οι μ ερ α ρ χ ίες π εζικού χρ ε ιά ζοντα ν π ερ ισ σ ότερο απ' ό ,τι στο π α ρελθ όν τη ν υπ οστήρ ιξη τω ν αρμάτω ν μάχ η ς γ ια να φ έρ ο υ ν ε ις π έρας τ ις απ οσ τολές που αναλάμβαναν. Από τις 20 ν έ ε ς μ ερ α ρ χ ίες π εζικού. μόνο οκτώ σ τά λθη κα ν στο Α νατολικό Μ έ τωπο. Οι υπόλοιπες σ τά θμευσ α ν σ την Ιταλία σε αναμονή τη ς σ υμμαχικής απόβασης. Επίσης, σ τις α ρχές το υ 1943, τέσ σ ερ ις υ φ ισ τά μ ενες μ ε ραρχίες πεζικού μ ετα τρά π ηκα ν σε μηχανοκίνη τε ς .
Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΜΕΡΑΡΧΙΩΝ ΠΑΝΤΣΕΡ
Σ το δ ιάστημα από το ν Ιανουάριο έω ς το ν Μ άρτιο το υ 1943, ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς έχασε στο Ανατολικό Μ έτω πο 2.311 άρματα μάχης. Σ τα τέ λ η Μ αρτίου το υ 1943, οι Γερμανοί δ ιέ θ ε τα ν στο Ανατολικό Μ έτω πο 902 αξιόμαχα άρματα μάχης, ενώ 784 βρ ίσ κονταν σε κατάσταση επισ κευής και 275 απ οτελούσαν τη σ τρα τηγική ε φ εδρεία . Επιπλέον, 591 άρματα είχαν καταστρα- φ ε ί ολοσχερώ ς στο π εδίο τη ς μάχης. Σ το δ ιά σ τημα από το ν Απρίλιο έω ς το ν Ιούνιο, οι Γερμανοί παρέλαβαν 1.257 νέα άρματα , ωστόσο το γερ μ α ν ικό οπλοστάσιο στο Ανατολικό Μ έτω πο παρουσίαζε έλλ ε ιμ μ α 1.000 και π λέον αρμάτων.
Στα μέσα το υ 1942, μια γερ μα ν ική τεθ ω ρ α κ ισμένη μεραρχία π ερ ιελά μβ α νε 15.200 ά νδρ ες και 100-150 άρματα μάχης. Σύμφω να με το ορ γανω τικό σχήμα τη ς 15ης Μ αρτίου 1943, όμως, η
Ανώτατη Δ ιοίκηση Σ τρ α το ύ (ΟΚΗ) κα θό ρ ιζε το ν αρ ιθμό τω ν αρμάτω ν σε μόλις 85! Η οργανική σ ύνθεση μιας τεθ ω ρ α κ ισ μ ένη ς μεραρχίας απο- τ ε λ ε ίτο από τη ν ίλη δ ιο ίκησης το υ σ υντά γμ α τος με επ τά Panzer II, ένα Panzer I και δύο Panzer III, τη ν ίλη δ ιο ίκησης τη ς επ ιλαρχίας με σ ύνθεσ η ίδια με του σ υντά γμ α τος , τρ ε ις ίλες· ελαφ ρώ ν αρμάτω ν με 51 άρματα συνολικά και μία ίλη μ έ σων αρμάτω ν με 14 άρματα.
Τον Ιούνιο το υ 1943, το Γερμανικό Γενικό Ε π ιτελείο ε ξέδ ω σ ε ανακοίνωση, η οποία μ ετα ξύ άλλων α ν έφ ερ ε : "Ε υελπ ιστούμ ε ότι μ έχρ ι το ν Δ εκέμ β ρ ιο το υ 1943 κά& ε τεθω ρα κισ μ ένη μ ε ρ α ρχ ία &α α π ο τελ ε ίτα ι απ ο κλε ισ τικά από Panzer IV, Panzer III με το μ ακρύκαννο π υροβόλο των 50 mm και άρματα τύπου Panther". Α υτό σήμαινε ό τι στη μάχη το υ Κούρσκ, το ν Ιούλιο το υ 1943, πολλά γερ μα ν ικά άρματα π αλα ιότερω ν τύπων ε- π ρό κειτο να γ ίνο υν βορά τω ν σ οβ ιετικώ ν Τ-34.
Το γερ μα ν ικό οπλοστάσιο π ερ ιε ίχε ακόμη σε μεγά λους α ρ ιθ μ ο ύ ς το άρμα μάχης PzKpfw III, το οποίο, μ ε το βραχύκαννο π υροβόλο KwK 39 L/42 τω ν 50 mm, με το μακρύκα ννο L/60 τω ν 50 mm ή με το επίσης βραχύκαννο π υροβόλο KwK L/24 τω ν 75 mm, ε ίχε α π ο δ ειχθ ε ί ανα π ο τελεσ μα τικό απ έναντι στα σ οβ ιετικά άρματα Τ-34 και KV. Π ροσπ άθειες εκσ υγχρονισ μού τω ν τύπω ν J και L με το μακρύκα ννο π υροβόλο KwK L/60 τω ν 50 mm δ εν απέδωσαν τα επ ιθ υ μ η τά απ οτελέσ ματα . Το άρμα Panzer III, το οποίο ε ίχε ως κύρια αποστολή τη ν υποστήρ ιξη τμ η μ ά τω ν π εζικού, συνα- ν τά το στις γ ερ μ α ν ικ ές τεθ ω ρ α κ ισ μ ένες μ ερ α ρ χ ίες . Κύριο άρμα μάχης το υ Γερμανικού Σ τρ α το ύ π α ρέμενε το PzKpfw IV, το οποίο από το ν τύπο Η και ε ξή ς έ φ ε ρ ε το μακρύκαννο π υροβόλο L/48 τω ν 75 mm, που μπορούσε να α ν τιμ ε τω πίσει με σ χετική επ ιτυχία οπ ο ιοδήπ οτε συμμαχικό άρμα. Το βαρύ άρμα μάχης PzKpfw VI Tiger I,
Νεαρός Γερμανός π ολυβολητής.Το πολυβόλο είναι MG34.
Στις αρχές του 1943, στο πλευρό των γερμανικών
δυνάμεων μάχονταν 176 τάγματα
αντικομμουνιοτών εθελοντών από
τη Γεωργία, το Τουρκεστάν,
την Αρμενία, την Τσετσενία,
το Αζερμπαϊτζάν και τον βόρειο
Καύκασο.Οι εθελοντές αυτοί, τον Ιούνιο του 1943,
αριθμούσαν περίπου 320.000
άνδρες.
13ΒΒΒΒΒΒΒ»
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Γερμανικό άρμα S turm panzer Brum m bar, εξοπ λισμένο μ ε οβ ιδοβόλο των 150 mm. Σ αρ άντα π έντε ά ρμ α τα α υ το ύ του τύπ ου χρησ ιμοπ ο ίη9ηκα ν σ τη μάχη του Κούρσκ.
με το φ ον ικό π υροβόλο τω ν 88 mm, μπορούσε να κα τα σ τρέψ ει οπ ο ιοδήπ οτε άρμα από απόσταση μ εγα λύ τερ η τω ν 2 km. Λόγω το υ σ χετικά υψ ηλού κό σ του ς κα τα σ κευ ής το υ και τη ς μ εγά λης π οσ ότητα ς καυσίμων που κατανάλω νε, το άρμα α υ τό κατατασ σ όταν στα "ακριθά" αποκτή- ματα το υ οπλοστασίου τη ς Wehrmacht. Ιδανικό για να β ά λλει ενα ν τίο ν το υ εχθ ρ ο ύ από προπα- ρα σ κευα σ μένες θ έσ εις , συνιστούσε ένα κα τε- ξο χ ή ν άρμα άμυνας. Την 1η Ιουλίου 1943, ή τα ν δ ιαθέσ ιμα στο Α νατολικό Μ έτω πο 240 άρματα τύπ ου Tiger, από τα οποία, όμως, μόνο 178 χρη- σ ιμοπ οιήθηκαν στη μάχη το υ Κούρσκ.
Ο Χ ίτλερ ε ίχ ε ενα π οθ έσ ει μ εγά λες ελπ ίδες στο ν έο άρμα μάχης PzKpfw V Panther, το οποίο ε ίχε θωράκιση μ έχρ ι 120 mm, ή τα ν ευ κ ίν η το και έ φ ε ρ ε το ε ξα ιρ ε τ ικ ό π υροβόλο KwK 42 L/70 τω ν 75 mm. Σ το μέτω π ο το υ Κούρσκ είχαν δ ια τεθ ε ί 200 τ έ το ια άρματα , αλλά σ τις α ρχές Ιουνίου ο γ εν ικ ό ς επ ιθ εω ρ η τή ς τω ν Τεθω ρακισμένω ν, σ τρ α τηγό ς Χ ά ιντς Γκουντέρ ια ν, α ν έφ ερ ε σ τον Χ ίτλερ πως τα π ροβλήματα στο σύστημα μ ε τά δοσης τη ς κίνησης και η ελλ ιπ ής ψ ύξη το υ κ ινη τήρα , η οποία π ροκαλούσε τη ν υπ ερθέρμανσ ή το υ , έκα να ν επ ιβ εβ λη μ ένη τη ν αποστολή στο σ υνεργείο 65 αρμάτω ν α υ τού το υ τύπου. Σ τη ν κρίσιμη μάχη το υ Κούρσκ χρησ ιμοπ οιήθηκαν 190 περίπου άρματα Panther, ε κ τω ν οποίων π ολλά α κ ινη τοπ ο ιή θη κα ν λόγω μηχανικώ ν βλαβών.
Στη μάχη το υ Κούρσκ οι Γερμανοί δ ιέθ εσ α ν 1.865 σύγχρονα άρματα , 384 άρματα παλαιών τύπων, 533 π υροβόλα εφ ό δ ο υ Sturmgeschütz και 200 κα τα σ τρο φ είς αρμάτω ν, δηλαδή συνολικά 2.982 τεθω ρ α κισ μ ένα (π ερ ιλα μβα νομένω ν και ό σων ή τα ν υπό επ ισκευή). Σ τα άρματα α υτά π ρέπ ει να π ρ ο σ τεθ ού ν και 100 φ λογοβόλα , τα οποία ή τα ν κατασ κευασ μένα επάνω στο σκάφ ος το υ Panzer III. Τα π ερ ισ σ ότερα από αυ τά (28 σ τον α
ρ ιθμό) δ ό θ η κα ν σ την επ ίλεκτη Μ εραρχία Γρεναδιέρω ν Π άντσερ "Grossdeutschland", ενώ τα υπόλοιπα δ ια νεμή θη κα ν στις λοιπ ές τεθ ω ρ α κ ισ μ ένες μ ερ α ρχ ίες .
Οι Σ ο β ιετικο ί, α ν τίθ ε τα , δ ιέθ εσ α ν στη μάχη το υ Κούρσκ 5.340 άρματα , από τα οποία τα 3.475 α νήκα ν σ τον τύπο Τ-34, παραγωγής 1942 και 1943. Επιπλέον, χρησ ιμοποίησαν βα ρέα άρματα KV-1, καθώ ς και μ ικρό α ρ ιθμό αρμάτω ν Τ-26.
Η ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΡΑΡΧΙΩΝ ΠΑΝΤΣΕΡ ΤΩΝ SS
Τον Ο κτώ βριο το υ 1942, κά θ ε σ ύνταγμα αρμάτω ν τω ν μηχανοκίνη τω ν μεραρχιώ ν γρ ενα δ ιέ ρων τω ν SS ε ίχ ε τη ν α κό λου θη σ ύνθεση: μια ίλη δ ιο ίκησης το υ σ υντά γμ α τος , ένα ν λόχο μηχανικού, μια ίλη δ ιο ίκησ ης τη ς επ ιλαρχίας αρμάτω ν, δύο ίλες ελα φ ρώ ν αρμάτω ν, μια ίλη μεσαίων αρμάτω ν και ένα ν λόχο τε χ ν ικ ή ς σ υντήρησ ης και εφ οδιασ μού. Τον Ν οέμβρ ιο το υ 1942, οι τρ ε ις μ ερ α ρχ ίες τω ν SS, δηλαδή η 1η Μ εραρχία SS "Leibstandarte Adolf Hitler", η 2η Μ εραρχία "Das Reich" και η 3η Μ εραρχία "Totenkopf", μ ετα τρ ά - π ηκαν σε μ ερ α ρ χ ίες γρενα δ ιέρω ν πάντσερ. Α υτό ε ίχ ε ως απ οτέλεσ μα , τη ν 1η Μαϊου 1943, η Μ εραρχία "Leibstandarte” να λά β ε ι ως ενίσχυση μια επιλαρχία, α π ο τελο ύ μ ενη από τέσ σ ερ ις ίλες μέσων αρμάτω ν, και μία ίλη βαρέω ν αρμάτω ν με 15 άρματα τύπου Tiger. Η Μ εραρχία "Das Reich" εν ισ χύ θ ηκε με μια επιλαρχία, α π οτελο ύ μ ενη από δύο ίλες ελαφ ρώ ν αρμάτω ν και δύο ίλες μ έ σων αρμάτω ν, μία επιλαρχία, α π οτελο ύ μ ενη από μία ίλη ελα φ ρώ ν αρμάτω ν και μία ίλη πρώην σοβ ιετικώ ν αρμάτω ν Τ-34, καθώ ς και μία ίλη 15 βαρέω ν αρμάτω ν τύπ ου Tiger. Τέλος, η Μ ερα ρ χία "Totenkopf" έλα β ε δ ύο επ ιλαρχίες, οι οπ ο ίες α π ο τελο ύ ντο συνολικά από δύο ίλες ελαφ ρώ ν και τέσ σ ερ ις ίλες μέσων αρμάτω ν, όπως επίσης και από μια ίλη 15 βαρέω ν αρμάτω ν τύπ ου Tiger. Τα σ υντά γμ α τα αρμάτω ν τω ν μεραρχιώ ν SS με- τα κ λή θ η κα ν στη Γερμανία για να ε ξο ικ ε ιω θ ο ύ ν και να εφ ο δ ια σ θο ύν μ ε τα νέα άρμα τα τύπου Panther.
ΑΥΤΟΝΟΜΕΣ Μ Ο ΝΑΔΕΣ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ
Το Γερμανικό Ε π ιτελείο αποφάσισε οι σχηματισμοί τω ν αρμάτω ν Panther να μην ε ν τα χ θ ο ύ ν οργανω τικά σ τις τεθω ρ α κ ισ μ ένες μ ερ α ρ χ ίες , αλλά να δράσ ουν ως α υ τό ν ο μ ες μονάδες. Η πρώτη τέ το ια μονάδα δ η μ ιο υ ρ γή θ η κ ε το ν Ιανουάριο το υ 1943 και ονο μά σ θηκε 51η Επιλαρ- χία. Η σ ύνθεσή τη ς ή τα ν η α κόλουθη : μια ίλη δ ιο ίκησ ης επ ιλαρχίας (με οκτώ άρμα τα τύπου Panther) και τέσ σ ερ ις ίλες με 22 άρματα Panther η καθεμία . Το σύνολο, συνεπώς, τω ν αρμάτω ν Panther σε κά θ ε αυ τόνο μη μονάδα έ φ θ α ν ε τα 96 άρματα . Τον Φ εβρουάριο του 1943, δ ημ ιουργή- θ η κ ε και η 52η Επιλαρχία με άρματα τύπου Panther. Ο δύο α υ τές μονά δες έλα β α ν μ έρ ος στη μάχη το υ Κούρσκ.
Πολλοί ισ τορ ικο ί α να λυ τές κα τα κρ ίνουν τη γ ερ μ α ν ική δ ιοίκηση για τη δημ ιουργία α υ τόνο μων μονάδω ν με άρμα τα Panther, γ εγο νό ς που
ε ίχ ε ως α π οτέλεσ μα να σ τερ η θ ο ύ ν οι γ ερ μ α ν ικ ές τεθ ω ρ α κ ισ μ ένες μ ερ α ρ χ ίες επ ιπλέον ισχύ. Από τ ις αρχές το υ 1944, ό λ ες οι μ ονά δες με άρματα Panther α π οτέλεσ α ν οργανικά τμ ή μ α τα τω ν τεθω ρ α κισ μ ένω ν μεραρχιών. Η άποψή μας είνα ι ό τι δ εδ ομ ένω ν τω ν πολλών τεχν ικώ ν και μηχανικώ ν π ροβλημάτω ν, που παρουσίασε το ν έο α υ τό άρμα στο πεδ ίο τη ς μάχης, η οργανική έν τα ξη τω ν αυτόνομω ν μονάδω ν με άρματα Panther σ τις τεθ ω ρ α κ ισ μ ένες μ ερ α ρ χ ίες δ εν θ α μ ε τέβ α λ λ ε το τελ ικ ό α π οτέλεσ μα τη ς μάχης το υ Κούρσκ.
Αν και, από το ν Ιανουάριο το υ 1943, ε ίχε π ρ ο β λ εφ θ ε ί κά θ ε γερ μα ν ική τεθ ω ρ α κ ισ μ ένη μεραρχία να π ερ ιλα μβά νει και μία ίλη βαρέω ν αρμάτω ν τύπου Tiger, σ την πράξη οι επ ιλαρχίες βαρέω ν αρμάτω ν (πλην αυτώ ν τω ν SS) έδρασαν αυτόνομα . Κ άθε επ ιλαρχία βαρέω ν αρμάτω ν θ ε ω ρητικά π ερ ιελά μβ α νε 45 άρματα τύπ ου Tiger και 45 άρματα Panzer III. Μ όνο η επ ίλ εκ τη Μ εραρχία "Grossdeutschland" ε ίχ ε στη σ ύνθεσή τη ς μια επ ιλαρχία βαρέω ν αρμάτω ν τύπου Tiger και μάλιστα σε πλήρη σύνθεση.
Σ τις α ρχές το υ 1943, απ οφ ασίσθηκε κά θ ε τεθ ω ρ α κ ισ μ ένη μεραρχία να εν ισ χυθ εί με μια μοίρα α υ τοκ ινο ύμ ενω ν πυροβόλω ν εφ όδο υ Sturmgeschütz. Ωστόσο, μόνο η 14η, η 16η και η 24η Μ εραρχία Π άντσερ εφ ο δ ιά σ τηκα ν μ ε μια μοίρα πυροβόλων, κα θ εμ ία από τ ις οποίες πε- ρ ιελά μβ α νε τέσ σ ερ ις π υροβο λα ρχίες με συνολικά τρ ία άρματα δ ιο ίκησης Panzer III και 93 Sturmgeschütz III.
Σ τη μάχη του Κούρσκ έλα β ε μ έρ ο ς ως α νε ξά ρ τη τη μονάδα και η 216 Μ οίρα Π υροβόλω ν Εφόδου, η οποία α π ο τετελ ίο από 45 π υροβόλα εφ ό δ ο υ Sturmpanzer IV Brummbar, εξοπ λισ μένα με οβ ιδο βόλα τω ν 150 mm και π ροορισμένα να κα τα σ τρέψ ο υν τ ις ο χυρ ές ε χ θ ρ ικ ές θ έσ εις . Επί
σης, χρησ ιμοπ οιήθηκαν α υ τό νο μ ες μονά δες π υροβόλω ν εφ ό δ ο υ μ ε συνολικό α ρ ιθμό αρμάτω ν 533 Sturmgeschütz III.
Επιπλέον, ο ι 653 και 654 Επιλαρχίες Κ υνη γών Α ρμάτω ν χρησ ιμοπ οιήθηκαν ως α υ τό νο μ ες μ ονά δες. Η ταν εφ ο δ ια σ μ ένες με 90 άρματα Ferdinand, τα οποία εντυπώσιαζαν π ραγματικά με το ν όγκο το υ ς και έφ ερ α ν το φ ον ικό π υροβόλο τω ν 88 mm. Αποστολή το υ ς ή τα ν η διάσπαση τω ν σ οβ ιετικώ ν ζωνών άμυνας και η κα τα σ τροφ ή ο π ο ιουδήπ οτε εμπ οδίου συναντούσαν. Τέλος, σε α υ τό ν ο μ ες μ ονά δες ε ν τά χ θ η κ α ν και περίπου 200 κυ νηγο ί αρμάτω ν, κυρίω ς τύπ ου Marder.
Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ
Η γερ μ α ν ική λαβίδα, που θ α εγκλώ β ιζε τ ις σ ο β ιε τ ικ ές δ υνά μεις σ τον θύλα κα το υ Κούρσκ, συνίστατο από τ ις 9η, 2η, 4η Σ τρ α τιές Πάντσερ και το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κεμπφ. Σ υ γκ εκ ρ ιμένα, η 9η Στρατιά , που τελο ύ σ ε υπό το ν ικανότα το σ τρα τηγό Β ά λτερ Μ ό ντελ , θ α α π οτελούσ ε το βό ρειο τμ ή μ α τη ς λαβίδα ς και θ α εξο ρ μ ο ύ σ ε από τη ν π εριοχή το υ Ο ρέλ. Η 9η Σ τρ α τιά υπαγότα ν σ την Ο μάδα Σ τρατιώ ν "Κ έντρο " (HeersGru- ppe Mitte), υπό τη δ ιοίκηση το υ σ τρα τάρχη Χανς Γ κ ύ ν τερ φ ον Κ λούγκε. Η 2η Σ τρατιά , υπό το ν σ τρα τηγό Ρ ούντολφ Σμιτ, θα κάλυπ τε το π λευ ρό τη ς 9ης Σ τρ α τιά ς και θα εμπ όδ ιζε τη ν π ροσβολή τη ς από σ οβ ιετική επ ίθεση στο δ υ τικό τμ ή μ α το υ θύλακα . Η 4η Σ τρα τιά Π άντσερ, υπό το ν σ τρα τηγό Χ έρ μα ν Χοτ, θα α π οτελούσ ε το νό τιο τμ ή μ α τη ς λαβίδα ς και θ α σ υνέπ ρ α ττε με το Απόσπασμα Κεμπφ (ονομάσ θηκε έτσ ι από το
Γερμανική α μα ξο σ το ιχ ία καυσίμω ν στη Ρωσία. Ο
εφ ο δ ιασ μό ς των γερμανικώ ν δυνάμεω ν
π αρουσίασε σημαντική βελτίω ση κ α τά το 1943.
Κ υνηγός αρμάτω ν τύπ ου Ferdinand,
οπλισμένος με π υροβόλο των 88 mm.
Ο Χ ίτλ ερ εν α π έθεσ ε π ολλές ελπ ίδ ες σε
α υ τά τα μηχανικά " τέ ρ α τα ", αλλά τα
α π ο τελέσ μ α τα ήταν πολύ κ α τώ τερ α των
προσδοκιών του .
όνομα το υ δ ιο ικη τή το υ , σ τρα τηγού Β έρ νερ Κε- μπφ), το οποίο θ α ενίσ χυε τη ν επ ιθ ετική προσπάθεια τη ς 4ης Σ τρ α τιά ς Π άντσερ. Οι δυνά μ εις α υ τές υπάγονταν σ την Ομάδα Στρατιώ ν "Ν ότος" (HeersGruppe Sud), υπό τη δ ιοίκηση το υ σ τρα τάρχη Εριχ φ ο ν Μανστάιν, το υ κα λύ τερ ο υ ίσως Γερμανού σ τρα τηγού κατά τη δ ιάρκεια του π ολέμου , και θ α εξο ρ μο ύ σ α ν από τη ν π εριοχή το υ Χαρκόβου με κα τεύ θυνσ η προς Βορρά. Τέλος, να σ ημ ειω θεί ό τι τ ις χερσ α ίες δ υνά μεις θα υποστήριζαν η 1η Α εροπ ορική Μ εραρχία του 4ου Α εροπ ορικού Σ τόλου , υπό το ν α ντιπ τέρα ρ- χο Ντάιχμαν, και ο 6ος Α εροπ ορ ικό ς Σ τό λο ς με2.000 αεροσκάφη.
16Η σύνθεση της 9ης Στρατιάς
Την 9η Σ τρ α τιά απ οτελούσαν:
• To XXIII (23ο) Σώμα Σ τρ α τού , υπό το ν σ τρ α τη γό Φράισνερ, το οποίο σ υνίσ τατο από τη ν 383
Β ετερ ά ν ο ς Γερμανός
σ τρ α τιώ τη ς του Α νατολικού
Μ ετώ π ου . Την π ερίοδο Ιούνιος
1941-Ιούνιος 1943, οι απώ λειες
τω ν Γερμανών στο Ανατολικό
Μ έτω π ο ανήλ&αν σε 4 εκ . νεκρούς
και τρ α υ μ α τίες .
Μ εραρχία Π εζικού με δύναμη ενν έα ταγμάτω ν, τη 216 Μ εραρχία Π εζικού δ ύναμης έ ξ ι τα γμά τω ν και τη ν 78η Μ εραρχία Εφόδου μ ε δύναμη έ ξ ι ταγμάτω ν. Η τελ ευ τα ία , όμως, δ ιέ θ ε τ ε και δύο ίλ ες κυνηγώ ν αρμάτω ν, καθώ ς και μια μοίρα αυτο κ ινο ύ μ ενω ν π υροβόλω ν εφ ό δ ο υ Sturmgeschütz. To XXIII Σώμα Σ τρ α το ύ π ερ ιελάμβανε, ε πίσης, το 87ο Σύ ντα γμ α Π εζικού τη ς 36ης Μ εραρχίας Πεζικού.• To XLI (41 ο) Σώμα Π άντσερ, υπό το ν σ τρα τηγό τω ν τεθω ρα κισ μένω ν Φ ραντς Χάρπε, το οποίο π ερ ιελά μβ α νε τη ν 86η Μ εραρχία Π εζικού δύναμης έ ξ ι τα γμά τω ν, τη 292 Μ εραρχία Π εζικού με δύναμη έ ξ ι τα γμ ά τω ν και τη 18η Μ εραρχία Πάν τσ ερ με 71 άρματα μάχης, ε κ τω ν οποίων τα 29 μόνο ή τα ν σύγχρονα (σ τους α ρ ιθ μ ο ύ ς α υ τούς π ερ ιλα μβά νοντα ι και όσα ή τα ν υπό επ ισκευή). Σ το XLI Σώμα Π άντσερ ανήκαν, επίσης, το 656 Σύ ντα γμ α Κυνηγώ ν Α ρμάτω ν μ ε 90 άρματα τύ που Ferdinand, η 216η Μ οίρα Εφόδου μ ε 45 άρματα Sturmpanzer IV Brummbar, δύο μ ο ίρ ες πυροβόλω ν εφ ό δ ο υ Sturmgeschütz και δύο ίλες με κυ νηγού ς αρμάτων.• To XLVII (47ο) Σώμα Π άντσερ, υπό το ν σ τρ α τη γό τω ν τεθω ρα κισ μένω ν Λ έμ ελσ εν , το οποίο α- π ο τελ ε ίτο από τη ν 6η Μ εραρχία Π εζικού δύνα μης ενν έα τα γμά τω ν, τη ν 20ή Μ εραρχία Πάν τσ ερ μ ε 82 άρματα , ε κ τω ν οποίων σύγχρονα ή τα ν μόνο τα 50, τη ν 9η Τεθω ρακισμένη Μ ερα ρ χία μ ε 83 άρματα , εκ τω ν οποίων σύγχρονα ή τα ν τα 60, και τη 2η Τεθω ρακισμένη Μ εραρχία με 118 άρματα , εκ τω ν οποίων σύγχρονα ή τα ν τα 71. Σ το XLVII Σώμα Π άντσερ υπάγονταν, επίσης, η 505 Επιλαρχία Β αρέω ν Α ρμάτω ν με 15 Panzer III και 31 άρματα τύπ ου Tiger, καθώ ς και δύο μοίρ ες π υροβόλω ν εφ ό δ ο υ Sturmgeschütz.• To XLVI (46ο) Σώμα Π άντσερ, υπό τη διοίκηση το υ σ τρα τηγού το υ π εζικού Τσορν. Παρά τη ν ο νομασία του , το Σώμα α υ τό α π ο τελ ε ίτο από μ ε ραρχ ίες π εζικού. Σ υγκεκρ ιμένα , από τη ν 31η Μ εραρχία Π εζικού με έ ξ ι τά γμα τα , η οποία είχε κα τα π ο νη θ εί σ τις μάχες το υ θ ύλα κα το υ Ρζεφ, τη ν 7η Μ εραρχία Π εζικού με ενν έα τά γμα τα , τη 258 Μ εραρχία Π εζικού δ ύναμης επ τά ταγμάτω ν, τη ν 102 Μ εραρχία Π εζικού μ ε έ ξ ι τά γμ α τα και
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
τρ ε ις επ ιλαρχ ίες κυνηγώ ν αρμάτων.• To XX (20ό) Σώμα Σ τρ α τού , υπό τη διοίκηση το υ σ τρα τηγού Φράιερ φον Ρόμαν, το οποίο α- π ο τελ ε ίτο από τη ν 72η Μ εραρχία Π εζικού δύνα μης έ ξ ι ταγμάτω ν, τη ν 45η Μ εραρχία Π εζικού δύναμης έ ξ ι ταγμάτω ν, που ε ίχ ε δ οκιμα σ θεί σκληρά στις μάχες το υ Ιανουαρίου και Φ εβρουάριου το υ 1943, τη ν 137 Μ εραρχία Π εζικού δύ ναμης έ ξ ι τα γμ ά τω ν και τη 251 Μ εραρχία Π εζικού, μια αξιόμαχη μονάδα π λήρους σ ύνθεσ ης με ενν έα τά γμα τα .
Ως εφ ε δ ρ ε ίε ς , η 9η Σ τρ α τιά δ ιέ θ ε τ ε τη ν 36η Μ εραρχία Π εζικού, τη ν 4η Μ εραρχία Πάντσερ με 101 άρματα μάχης, ε κ τω ν οποίων σύγχρονα ή τα ν τα 79, τη 12η Μ εραρχία Π άντσερ με 68 άρματα μάχης, ε κ τω ν οποίων σύγχρονα ή τα ν τα 36, και τη 10η Μ εραρχία Γρεναδιέρω ν Πάντσερ.
Η σύνθεση της 2ης ΣτρατιάςΗ 2η Σ τρ α τιά ε ίχ ε ως αποστολή να καλύπ τει
τα π λευρά τη ς 9ης Σ τρ α τιά ς στο δ υ τικό τμ ή μ α το υ θύ λα κα το υ Κούρσκ και τελο ύ σ ε υπό τ ις δ ια τα γές το υ σ τρα τηγού Ρούντολφ Σμ ιτ. Α π οτε- λ ε ίτο από τη ν 82η Μ εραρχία Π εζικού, μια μονάδα σκληρά δ οκιμ α σ μένη σ τις μάχες το υ θύλα κα του Κ αστόρνογιε, δ ύναμης έ ξ ι ταγμάτω ν. Οι άνδρες τη ς , ως επί το π λείστον, ή τα ν ν εο σ ύ λ λε κτοι. Π ερ ιε ίχε , επίσης, τη ν 340 Μ εραρχία Π εζικού με έ ξ ι τά γμα τα , ένα σ ύνταγμα τη ς 327 Μ εραρχίας Π εζικού, τη ν 88η Μ εραρχία Π εζικού, η οποία ε ίχ ε κα τα π ο νη θ εί στις σ κληρ ές μάχες το υ χειμώ να το υ 1943 και α π ο τελ ε ίτο από ενν έα τά γμα τα , τη ν 26η Μ εραρχία Π εζικού δύναμης εννέα ταγμάτω ν, τη ν 75η Μ εραρχία Π εζικού με
ενν έα τά γμ α τα και τη ν 68η Μ εραρχία Π εζικού με έ ξ ι τά γμ α τα χαμηλής μα χη τική ς αξίας.
Η σύνθεση της 4ης Στρατιάς Πάντσερ
Η 4η Σ τρ α τιά Π άντσερ, η οποία τελο ύ σ ε υπό τ ις δ ια τα γές το υ έμπ ειρου σ τρα τηγού τεθ ω ρ α κισμένω ν Χ έρ μα ν Χ οτ, απ οτελούσ ε το ισχυρότ ε ρ ο τμ ή μ α τω ν γερμα ν ικώ ν δυνάμεω ν και το νότιο τμ ή μ α τη ς λαβίδας. Ε π ρόκειτο να ε ξο ρ μ ή - σει από τη ν Κ ομαρόβκα και το Μ π ελγκορόντ, στο νότιο τμ ή μ α το υ θύλακα , με κα τεύ θυ νσ η το Κούρσκ, προς Βορρά. Η σ ύνθεσή τη ς ή τα ν η ακόλουθη :• To LII (52ο) Σώμα Σ τρ α το ύ , υπό το ν σ τρα τηγό π εζικού Οτ. Α π ο τελ ε ίτο από τη ν 57η Μ εραρχία Π εζικού, η οποία ε ίχ ε δοκ ιμα σ τεί σκληρά στις μάχες τω ν αρχών το υ 1943 και απ αρτιζό ταν από ενν έα τά γμ α τα , τη 255 Μ εραρχία Π εζικού με έ ξ ι τά γμ α τα και τη ν 332 Μ εραρχία Π εζικού με ε ν νέα τά γμ α τα , η οποία ε ίχ ε σ υ γκρ ο τη θ ε ί στη Γαλλία και ε ίχ ε φ θάσ ει στη Ρωσία το ν Μ άρτιο του1943.• To XLVIII (48ο) Σώμα Π άντσερ, που ε ίχ ε τα χ θ ε ί στο π λευρό το υ LII Σώ ματος Σ τρ α το ύ από τα ανατολικά , υπό το ν σ τρα τηγό φ ον Κνόμπελ- οντο ρ φ , και α π ο τελ ε ίτο από τη Μ εραρχία Γρεναδιέρω ν Π άντσερ ''Grossdeutschland", μια επίλ εκ τη μονάδα με έ ξ ι τά γμ α τα π εζικού και 132 άρματα μάχης, ε κ τω ν οποίων τα 98 σύγχρονα, τη ν 11η Μ εραρχία Π άντσερ με 113 άρ μα τα μάχης, ε κ τω ν οποίων τα 76 σύγχρονα, τη ν 167 Μ εραρχία Π εζικού, μια μονάδα π λήρους σ ύνθεσ ης μ ε ενν έα τά γμα τα , τη ν 3η Μ εραρχία Π άντσερ με 90 άρματα , εκ τω ν οποίων τα 55 σύγχρονα, το Γερμανικό άρμα P anzer IV
A u s f.H , το οποίο φ έρ ε ι πυροβόλο των 75 mm,
καθώ ς και πλαϊνά ασπίδια για προστασία από τα
σ ο β ιετικ ά ελαφ ρ ά α ντια ρ μ α τικά όπλα.
39ο Σ ύντα γμ α Α ρμάτω ν με 204 άρματα τύπου Panther, τη ν 502 Επιλαρχία Βαρέω ν Α ρμάτω ν με τέσ σ ερα Panzer II και 14 ά ρμα τα τύπ ου Tiger και τη ν 911 Μ οίρα Π υροβόλω ν Εφόδου με 45 Sturmgeschütz III.• To II (2ο) Σώμα Π άντσερ SS, υπό το ν έμπ ειρο σ τρα τηγό τω ν τεθω ρα κισ μ ένω ν Π άουλ Χάου- σερ. Α π ο τελ ε ίτο από τις τρ ε ις επ ίλ εκ τες μ ερ α ρ χ ίες γρενα δ ιέρω ν τω ν SS, δηλαδή: τη ν 1η Μ εραρχία Γρεναδιέρω ν Π άντσερ "Leibstandarte Adolf Hitler" με 107 άρματα μάχης, ε κ τω ν οποίων σύγχρονα ή τα ν τα 90, στη σύνθεσ η τη ς οποίας π ρέπει να π ρο σ τεθ ού ν και 34 Sturmgeschütz III μιας μοίρας π υροβόλω ν εφ ό δο υ , 6) τη 2η Μ εραρχία Γρεναδιέρω ν "Das Reich" με 145 άρματα μάχης, εκ τω ν οποίων σύγχρονα ή τα ν τα 134, και γ) τη ν 3η Μ εραρχία Γρεναδιέρω ν Π άντσερ "Totenkopf" με 139 άρ μα τα μάχης, ε κ τω ν οποίων σύγχρονα ή τα ν τα 122. Οι μ ερ α ρχ ίες α υ τές ε ίχαν άριστη εκπαίδευση και σ υ γκρ ο τού ντο από ά νδ ρ ες ν εα ρ ής ηλικ ίας μ ε α κμ α ιό τα το ηθικό .
Η σύνθεση του Αποσπάσματος Κεμπφ
Το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κεμπφ ε ίχ ε λάβει θ έσ η στα ανατολικά το υ II Σώ ματος Π άντσερ τω ν SS και τελο ύ σ ε υπό τ ις δ ια τα γές το υ σ τρα
τη γο ύ τω ν τεθω ρα κισ μ ένω ν Β έρ νερ Κεμπφ. Αποστολή το υ ή τα ν να εξο ρ μ ή σ ει από τη ν π εριοχή το υ Χ αρκόβου και μέσω το υ Μ πελγκορό- ν τ να κ α τευ θ υ ν θ ε ί προς το Κούρσκ, καλύπ τον τα ς συγχρόνω ς τα π λευρά το υ II Σώ ματος Πάν τσ ερ τω ν SS. Το Απόσπασμα Κεμπφ α π ο τελ ε ίτο από το υ ς παρακάτω σ χηματισμούς:• To III (3ο) Σώμα Π άντσερ, υπό το ν σ τρατηγό τω ν τεθω ρ α κισ μ ένω ν Μπράιτ. Α υτό συνίστατο από τη ν 6η Μ εραρχία Π άντσερ, μία μονάδα που είχ ε φ θάσ ει από τη Γαλλία το ν Δ εκ έμ β ρ ιο του 1942 με 117 άρματα μάχης, ε κ τω ν οποίων τα 66 σύγχρονα, τη ν 168 Μ εραρχία Π εζικού με εννέα τά γμα τα , η οποία ε ίχ ε δοκ ιμ α σ τεί σκληρά στις μάχες το υ Ιανουαρίου το υ 1943, τη 19η Μ ερα ρ χία Π άντσερ με 81 άρματα μάχης, ε κ τω ν οποίων τα 58 σύγχρονα, και τη ν 7η Μ εραρχία Πάντσερ μ ε 122 άρματα μάχης, ε κ τω ν οποίων τα 80 σύγχρονα. Σ το III Σώμα Π άντσερ α νήκε, επίσης, και η 228 Μ οίρα Π υροβόλω ν Εφόδου με 45 Sturmgeschütz III, καθώ ς και η 503 Επιλαρχία Β α ρ έων Α ρμάτω ν μ ε 45 άρματα τύπου Tiger.• To XI (11ο) Σώμα Σ τρ α το ύ Ράους, υπό το ν σ τρα τηγό τω ν τεθω ρ α κισ μ ένω ν Ράους, το οποίο α π ο τελ ε ίτο από τη ν 106 Μ εραρχία Π εζικού και τη ν 320 Μ εραρχία Π εζικού. Ε π ρόκειτο για μονάδ ες που είχαν α φ ιχθ εί από τη Γαλλία στις αρχές
Κ α τα σ τρ ο φ έα ς αρμάτω ν M a rd er II, εξο π λ ισ μ ένος μ ε πυροβόλο των 75 mm.
I _ . ,-
Μ Μ
m4 - · \
■ r -
*4 1 ® !
το υ έ το υ ς και είχαν δύναμη ενν έα τα γμά τω ν η καθεμία . Το Σώμα Σ τρ α το ύ Ράους υποστήριζε <αι η 905 Μ οίρα Π υροβόλω ν Εφόδου με Sturmgeschütz III.• To XLII (42ο) Σώμα Σ τρ α τού , υπό το ν σ τρα τηγό πεζικού Μ ά τενκλο τ. Α υτό α π ο τελ ε ίτο από τη 282 Μ εραρχία Π εζικού, η οποία ε ίχ ε φ θάσ ει από τη Γαλλία το ν Μ άρτιο το υ 1943 και ε ίχ ε δύναμη ενν έα ταγμάτω ν, τη ν 39η Μ εραρχία Π εζικού, η οποία ε ίχ ε επίσης φ θάσ ει από τη Γαλλία με δύ- . αμη ενν έα ταγμάτω ν, αλλά σ τερ ε ίτο π ολεμ ικής εμπ ειρίας, και τη ν 161 Μ εραρχία μ ε ενν έα τά γ ματα. π ρο ερ χό μενη και αυτή από τη Γαλλία, ό- -ο υ ε ίχε αναδιοργανω θεί. Σ τις τά ξ ε ις τη ς περι- ■,αμβάνονταν τόσο β ετερ ά ν ο ι μ α χη τές , όσο και ν εο σ ύ λλεκτο ι, τω ν οποίων το η θ ικό ή τα ν υψ ηλό. Επιπλέον, στο XLII Σώμα Σ τρ α το ύ ανήκαν δύο επ ιλαρχ ίες κυνηγώ ν αρμάτω ν με α υ το κ ινούμενα π υροβόλα τύπου Hornisse, τα οποία ή τα ν οπλισμένα με π υροβόλα τω ν 88 mm. Ο τ ο μ έ ας ε υ θ ύ ν η ς το υ Σώ ματος, μήκου ς 40 km, βρ ισ κόταν σ την καμπή το υ π οταμού Ν τό ν ε τς και αποστολή το υ ή τα ν να καλύπτει τα π λευρά του -π οσπ άσματος Κεμπφ. Δ εν ε ίχε π ρ ο β λεφ θ ε ί να σ υμμετάσ χει ενερ γά σ τις επ ιχειρήσ εις.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Τον Ιούνιο το υ 1941, κατά τη ν ένα ρ ξη τη ς Επιχείρησης «Μπαρμπαρόσα», οι Γερμανοί ε ί χαν επ ιτε θ ε ί με 1.320.000 ά νδ ρ ες και 3.420 άρ ματα μάχης σε μέτω πο μ ήκο υ ς 3.000 km. Στη μάχη το υ Κούρσκ οι Γερμανοί δ ιέθ εσ α ν 2.600 άρ- _ατα μάχης και 900.000 ά νδ ρ ες σε μέτω πο μή κους μόλις 120 km. Είχαν κά θ ε λόγο, λοιπόν, για .2 είνα ι α ισ ιόδοξο ι. Η υπεροχή τω ν Σ ο β ιετικώ ν σε άρματα μάχης δ εν π ρο βλημ ά τιζε ιδ ια ίτερα το Γερμανικό Ε π ιτελείο , το οποίο σ τηρ ιζόταν στην κα λύ τερη κατάρτιση και εκπ α ίδευσ η τω ν■ ερμανικώ ν π ληρω μάτω ν τω ν αρμάτω ν μάχης, <αθώς και στο π νεύμα π ρω τοβουλία ς και α υτο - σχεδιασμού που ή τα ν ε λ ε ύ θ ερ α να ανα π τύξουν <ατά τη δ ιεξα γω γή τη ς μάχης. Παρόλο, όμως, _ ου οι 20 μ ερ α ρχ ίες πεζικού, οι οπ ο ίες είχαν κα-
Γερμανικό μ έσ ο άρμα μάχης P anzerkam pfw agen III A u s fN , 3ο Σ ύ ν τα γ μ α Α ρμάτω ν, 2η Μ ερ α ρ χ ία Π άντσ ερ , Κούρσκ 1943. Τα βασικά χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά το υ Ρζ III A u s fN ήτα ν ίδια
μ ε εκείνα των τύπων J, L κα ι Μ . Η σ η μ α ντικ ό τερ η δ ιαφ ορά τους έγ κ ε ιτο στο π υροβόλο, το οποίο εδώ α ν τικ α τέσ τη σ ε εκ ε ίνο των 50 cm. Το νέο πυροβόλο KwK U 24
των 75 m m ήτα ν α π ο τελ εσ μ α τικ ό τερ ο απ έναντι σ τα εχ θ ρ ικ ά ά ρμ α τα και, έτσ ι, σύντομα το νέο Ρ ζ Ι Ι Ι έ γ ιν ε α γα π ητό στα πληρώ ματα. Το βάρος μ άχης έφ θ α ν ε το υ ς 23 t και η
τα χ ύ τη τά του τα 40 km /h, ενώ ε ίχ ε π εν τα μ ελ ές πλήρωμα. Ε κτός από το πυροβόλο των 75 mm, έ φ ε ρ ε κα ι δύο πολυβόλα M G 34 των 7,92 mm. Κ ατά τη δ ιά ρ κεια τη ς μ άχης του
Κούρσκ, υπήρχαν δ ια θ έσ ιμ α 155 Ρζ III A u s fN , τα οποία εν τά χ θ η κ α ν σ τις τεθ ω ρ α κ ισ μ έν ες δυνάμεις των Ομάδω ν Σ τρ α τιώ ν "Κ έν τρ ο " κα ι "Ν ό το ς ". Το
σ υγκεκρ ιμένο άρμα φ έρ ε ι δίχρωμη π αραλλαγή μ ε βασικό χρώ μα sand yellow και κ η λ ίδ ες α κανόνιστου σχήμα τος χρ ώ μ α τος dark green. Τέλος, ο τρ ιψ ήφ ιος κω δικός του
ά ρ μ α το ς α να γρ ά φ ετα ι μόνο στο οπ ίσθιο τμ ήμα του πύργου (εικονογράφ ηση για τις Εκδόσεις " Π ε ρ ισ κ ό π ιο Δ η μ ή τ ρ η ς Χ α δούλα ς. Ισ το ρ ική έρ ευ ν α : Σ τέλ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).
τα σ τρ α φ εί στο Σ τά λ ινγκρα ντ, ανασυστάθηκανκαι το π ο θ ε τή θ η κ α ν σ την ηπ ειρω τική Ιταλία και 7 9τη Σ ικελία σε αναμονή τη ς σ υμμαχικής απόβασης, α ντί να χρ ησ ιμοπ οιηθούν στο Κούρσκ. Εάν, όμως, κρ ίνο υμε από τη ν πορεία και τη ν έκβαση τη ς μάχης το υ Κούρσκ το ν Ιούλιο το υ 1943, οι μ ερ α ρ χ ίες α υ τές ή τα ν ζω τικής σημασίας για τη ν επ ιτυχή δ ιεξαγω γή τη ς , ιδίως στο βόρειο τμ ήμ α το υ θύλακα , το οποίο α νή κε σ τον το μ έα ε υ θ ύ ν η ς το υ σ τρα τηγού Μ ό ντελ .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Yves B u ff e t aw: LA BATAILLE DE KOYRSK,M ilitaria M agazine no.35, Paris, 2000.(2) M a rk H e a ly : Kursk 1943, O sprey Cam paign S eries n o .16, London, 1992.(3) Tim e-Life Books/The Third Reich: SCORCHED EARTH, Virginia USA, 1991.(4) C hristopher Foss: AN ILLUSTRATED GUIDE TO WORLD WAR II TANKS AND FIGHTING VEHICLES,S alam ander Books, London, 1981.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Κ ατά τη δ ιά ρ κεια τη ς γερμανικής επ ιθ ε τ ικ ή ς π ροσ π άθειας κ α τά των σ οβιετικώ ν αμυντικώ ν ζωνών οι οπ οίες ασφ άλιζαν τ ις οδούς προσπέλασης προς το Κούρσκ, πολλά ά ρ μ α τα τέθ η κ α ν εκ τό ς μ άχης χάρη σ την ευ σ το χ ία των αντια ρ ματικώ ν πυρών. Σ τη φ ω τογραφ ία το εικον ιζόμενο P anther έχ ε ι δ ε χ θ ε ί π λήγμα στο δ ια μέρ ισ μα του κ ινητήρα , γεγονός που π ροκάλεσ ε την κ α τα σ τρ ο φ ή του από πυρκαγιά . Π α ρ α τη ρ ε ίσ τε ό τ ι σ το εμπ ρόσ θιο τμήμα δ ια κ ρ ίνετα ι το συρματόσχοινο ρυμούλκησ ης, το οποίο μ α ρ τυ ρ ά την π ροσπ άθεια π ερισυλλογής το υ από το π εδίο τη ς μάχης.
Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ20
Σ ο β ιε τ ικ ο ί σ τρ α τιώ τες εξε τά ζ ο υ ν μ ε π ερ ιέρ γ ε ια το ν πύργο ενός ά ρ μ α το ς Pan ther το οποίο α να τινά χθ η κ ε από το πλήρωμά του , ό τα ν α υ τό τέ θ η κ ε εκ τό ς μ άχης στον βόρ ειο το μ έα του μετώ π ου.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
ΤΟ ΓΙΓΑΝΤΙΑΙΟ ΑΜΥΝΤΙΚΟ ΠΛΕΓΜΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΑΝ
ΜΕΘΟΔΙΚΑ 01 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΡΣΚ,
ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΚΕ ΕΠΙΜΕΛΩΣ ΚΑΙ ΕΦΟΔΙΑΣΘΗΚΕ ΜΕ
ΤΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΜΕΣΑ ΜΕ ΕΝΑΝ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΣΚΟΠΟ:
ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕΙ ΤΟΝ ΒΑΣΙΚΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΑΝΑΣΧΕΣΗΣ
ΚΑΙ ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΗΣ ΙΣΧΥΟΣ
ΤΗΣ WEHRMACHT, ΕΝ ΟΨΕΙ ΤΗΣ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΗΣ
ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ. ΟΡΙΣΜ ΕΝΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΑΝ ΤΗΝ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ ΩΣ ΜΙΑ
ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ
ΖΩΝΗ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝΕ Ξ ΕΧΟ ΥΣ A ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ
ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΩΜΑΤΩΝ. ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ
ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΦΘΟΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ
ΕΠΙΤΙΘΕΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΑΜΥΝΟΜΕΝΩΝ, ΠΡΩΤΕΥΟΝΤΑ
ΡΟΛΟ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΣΑΝ ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΟ ΦΘΗΝΑ
ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΜΕΣΑ, ΟΠΩΣ Η ΧΕΙΡΟΒΟΜΒΙΔΑ,
ΤΟ ΑΝΤΙΑΡΜΑΤΙΚΟ ΤΥΦΕΚΙΟ, ΤΟ ΚΟΚΤΕΙΛ ΜΟΛΟΤΩΦ,
ΤΑ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ ΕΚΡΗΚΤΙΚΑ, ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ 01 ΝΑΡΚΕΣ.
ΙΩ Α Ν Ν Η Σ Σ . ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ
Η ανώ τατη σ οβ ιετική η γεο ία βρ ισκότα ν ε ν αναμονή τη ς εκδήλω σ ης τη ς γ ερ μ α ν ικής επ ίθεσ ης κατά τη ς ε ξέχο υσ α ς
το υ Κούρσκ (το οποίο ε ίχ ε α ν α κα τα λη φ θ εί από τ ις 8 Φ εβρουάριου), ιδ ια ίτερα μ ετά τη σ τα θ ερ ο ποίηση το υ μετώ που, απ ότοκο τω ν μεγάλω ν μαχών το υ Μ αρτίου το υ 1943. Ο Μ ανστάιν επεδίω - κε τη ν άμεση εκδήλω ση μιας νέα ς επ ιθ ετ ική ς προσπάθειας με στόχο το Κούρσκ, ήδη από το ν Μ άρτιο, μ ετά τη ν ανακατάληψ η του Χαρκόβου (15 Μ αρτίου) και το υ Μ π ιέλγκοροντ (18 Μ α ρ τίου), χωρίς όμω ς απ οτέλεσ μα . Οι γ ερ μ α ν ικ ές επ ιτυ χ ίε ς ε ίχαν δ η μ ιουρ γήσ ει ένα ν θ ύλα κα πλάτο υ ς 180 km και β ά θ ους 120 km, στο κ έν τρ ο του οποίου βρ ισκότα ν η ιστορική πόλη το υ Κούρσκ. Σ το μ ετα ξύ , οι Σ ο β ιετικ ο ί σ υνέλεγα ν συνεχώς π λη ρ ο φ ο ρ ίες για τ ις π ρο θέσ εις τω ν Γερμανών. Η ίδια η φύση τη ς εξέχο υσ α ς σ υνιστούσε έναν ε ξα ιρ ε τ ικ ά θ ε λ κ τ ικ ό στόχο, ενώ και τα δύο α ν τίπαλα σ τρα τόπ εδα γνώ ριζαν ό τ ι το κ έν τρ ο βάρους τω ν επ ιχειρήσ εω ν βρ ισκότα ν σ τον νό τιο το μ έ α το υ μετώ π ου. Σ τις 8 Απριλίου 1943, ο σ τρα τά ρχης Ζούκω φ (ο οποίος ε ίχε π ρο α χθ εί σ τον βα θμό από το ν Ιανουάριο) υπ έβαλε λ επ το μ ερ ές υπ όμνημα σ τον Σ τάλιν , επί το υ οποίου σ τη ρ ίχ θ η κε η σ τρα τηγική επ ίτευ ξη ς μιας αποφασιστικής α να μέτρ ησ ης με το ν αντίπαλο. Ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς δ εν θ α επ ιχειρούσ ε τη ν ε κ τ ό ξευσ η ακόμα μιας επ ιθ ε τ ικ ή ς προσπάθειας, αλλά α ν τ ίθ ε τα θ α έπ ρεπ ε να π ροκαλέσ ει τη Wehrmacht να αναλάβει τη ν επ ιθ ετ ική π ρω τοβουλία. Τα σ τοιχεία που είχαν σ υ γκεν τρ ω θ εί από ε κ τ ε τα μ έ ν ε ς ενα έρ ιες αναγνω ρίσεις, σε
που ε ίχε υπ οστεί στο Σ τά λ ινγκρα ντ, έπ ρεπ ε να ο δ η γη θ ε ί σε μια καλά μ ελ ε τη μ έν η παγίδα, η ο ποία θα τη ν ε ξα ν τλ ο ύ σ ε α π οτελεσ μα τικά σε ε π ίπεδο προσωπικού, και κυρίω ς σε επ ίπεδο μηχα νοκίνητω ν και τεθω ρακισμένω ν. Η επ ιτυχία αυτή θα αφ αιρούσ ε οπ οιαδήπ οτε σ τρα τηγική π ρω τοβουλία από το γερ μ α ν ικό επ ιτελ ε ίο και θ α οδηγούσ ε σ την πλήρη και α μ ετά κ λ η τη α ν τιστροφή τω ν συσχετισμών στο Ανατολικό Μ έτω πο υπέρ τω ν Σοβιετικώ ν. Η ενίσχυση τη ς ΕΣΣΔ μ ε πάσης φύσεω ς π ολεμ ικό υλικό από το υ ς Σ υμμάχους, σε συνδυασμό με τη σ υνεχόμενη αύξηση τη ς παραγω γής τη ς α μ υν τική ς β ιομηχα νίας και τη ν ε ίσ οδο νέω ν τύπω ν στο π εδίο τη ς μάχης, κα τεδ ε ίκνυ α ν υπέρ ποίου θα έγ ερ ν ε τ ε λ ικά η πλάστιγγα. Η εξέχο υσ α το υ Κούρσκ θ εω ρ ή θ η κ ε το ιδανικό επ ιχειρησ ιακό π ερ ιβάλλον για τη ν εκπλήρωση τω ν σ οβ ιετικώ ν σχεδίων. Το έδα φ ο ς λ ε ιτο υ ρ γο ύ σ ε προς ό φ ελο ς το υ αμυνό μενου, ε ξα ιτ ία ς τη ς έλλ ε ιψ η ς καλού οδ ικού δ ικτύου και τη ς ύπαρξης πολλών υδάτινω ν κω λυμάτων. Μ εγάλα π οτάμια και ο ρ μ η τικο ί χ είμα ρρ οι δ ιέ τρ εχ α ν τη ν π ερ ιοχή, η οποία τη ν καλοκα ιρ ινή π ερ ίοδο μαστιζόταν από ξα φ ν ικ ές ισχυρές βροχοπτώ σεις. Πολλά μικρά χωριά και επαρχιακ ές π όλεις π ροσ έφ ερα ν επαρκή κάλυψη στις δ υνά μεις που αμύνονταν. Ειδικά, η ύπαρξη τεσ σάρων π οταμώ ν ε ίχ ε ως α π οτέλεσ μα να δ ια ιρείτα ι η π ερ ιοχή σε α ρ κ ε το ύ ς το μ ε ίς . Οι π οταμοί Σ έ ιμ και Σβάπα στο κ έν τρ ο και σ τον Β ορρά έ τ ε μναν τη ν εξέχο υσ α στα δύο, δημ ιουργώ ντα ς ένα φυσικό εμπ όδιο , το οποίο εύ κο λα θα μπορούσε να παρακωλύσει μια μ εγά λη ς έκτα σ ης ε-
22
Σ ο β ιετ ικ ό η μ ια υ τό μ α το α ντια ρ μ α τικό τυ φ έκ ιο PTRS 1941. Π ρ ό κ ε ιτα ι για ένα ημ ια υ τό μ α το α ντια ρ μ α τικό όπλο των 14,5 m m το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ , το οποίο, επ ειδή ή τα ν α ρ κ ετά πολύπλοκο και συχνά π άθα ινε εμπ λοκές, δ εν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή θη κ ε όσο το απ λούστερο PTRD 1941. Ε φ ερ ε γεμ ισ τή ρ α των π έντε φυσιγγίω ν, κοίλου γεμ ίσ μα το ς , το συνολικό το υ μήκος έφ θ α ν ε τα 2,108 m, ενώ η δ ια τρ η τική το υ ικ α ν ό τη τα τα 25 mm σε απόσταση 500 m (εικονογράφ ηση για τ ις Ε κδόσεις "Π ερ ισ κ ό π ιο ":Δ η μ ή τρ η ς Χαδούλας. Ισ το ρ ική έρ ευ ν α : Σ τέλ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).
συνδυασμό με π λη ρ ο φ ο ρ ίες από το υ ς π αρτιζά νους, σ υ νέτεινα ν στο ό τι επ έκ ε ιτο γερ μα ν ική ε π ίθεση στο μέτω πο το υ Κούρσκ. Σύμφω να με το σχέδιο το υ Ζούκωφ, στο αρχικό στάδιο ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς π ροβλεπ ότα ν να β ρ ίσ κετα ι σε κατάσταση άμυνας με α ν τικ ε ιμ εν ικ ό σκοπό τη φ θο ρά τω ν επ ιτιθ έμενω ν τεθω ρα κισ μ ένω ν μ ε ραρχιών το υ εχθ ρο ύ . Σ τη συνέχεια, θα π ερνο ύ σε σ την α ντεπ ίθεσ η με τε λ ικ ό στόχο τη ν κα τα σ τροφή τω ν εναπ ομείναντω ν δυνάμεων. Ο Ζ ού κωφ π ίσ τευε σ την α π ο τελ εσ μ α τικ ό τη τα τη ς άμυνας ε ις βάθος, η οποία ε ίχ ε α π οδ είξε ι τη ν αξία τη ς κατά τη δ ιάρκεια τη ς μάχης τη ς Μόσχας. Είχε εκ τιμ ή σ ει σωστά ό τι για να α ντιμετω π ισ θεί η Wehrmacht, ε ιδ ικό τερ α μ ετά τη ν α ιμορραγία
π ιθετ ική επ ιχείρηση με κα τεύ θυνσ η από τα δ υ τικά προς το Κούρσκ. Νότια, ο Πσελ και ο Ντό- ν ε τ ς δημ ιουργούσα ν άλλο ένα σ ημαντικό κώ λυμα, με α π οτέλεσ μα ο εχθ ρ ό ς να μη μπορεί να πλησιάσει, παρά μόνο σε α ρ κετή απόσταση νο τιο α να το λ ικά το υ Κούρσκ. Γεν ικότερα , τα π οτά μια δ ιευ κολύ νο υ ν τη ν άμυνα, δ ιό τι ο δη γούν σε σ υ γκεκρ ιμένα και γ εν ικά π ροκαθορ ισ μένα π εράσματα, τα οποία εύκο λα οχυρώ νοντα ι και υπερασπίζονται. Μ ετα ξύ τω ν κυρίω ν π οταμώ ν π α ρεμβ ά λλοντα ν πολλοί μ ικρ ό τερ ο ι, ενώ κατά τη ν π ερ ίοδο τω ν επ ιχειρήσ εω ν ένα επ ιπλέον κώλυμα α π οτέλεσ α ν και οι ο ρ μ η τικο ί χείμαρροι, οι οποίοι είχαν π ροκύψ ει από τ ις καλοκα ιρ ινές βροχοπτώ σεις. Την κίνηση μεγάλω ν μηχανοκίνη τω ν σχηματισμώ ν π ερ ιόριζε, επίσης, η ύπαρξη εκα το ντά δω ν αγροτικώ ν οικισμών, οι οποίοι θ α μπορούσαν να οχυρω θούν και να α π οτελέ- σουν οργανικά τμ ή μ α τα τη ς α μ υ ν τική ς ζώ νης. Ο επ ιτ ιθ έμ εν ο ς , π ρ οκειμ ένο υ να προελάσει, θα έ π ρεπε να εκκα θ α ρ ίσ ει ό λες τ ις αγρο ικ ίες , ώστε να εξασ φ αλίσ ει τα μ ετό π ισ θεν και τα π λευρά
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
του, δαπανώ ντας έτσ ι χρόνο και δ υνά μεις . Επιπλέον, η π αρατήρηση του π εδ ίου ευνοο ύσ ε το ν αμυνόμενο , ενώ τα π εδία βολής σε γ εν ικ έ ς γρα μμές ή τα ν πολύ καλά. Σ ε ό ,τ ι αφ ορά το έδ α φος, στο μ εγα λύ τερ ο τμ ή μ α το υ ή τα ν αναπεπ ταμένο π εδίο σπαρμένο με σιτηρά, ενώ σποραδικά ξεπ ρ όβ α λλα ν σ υσ το ιχ ίες δένδρω ν, οι οποίες, όμως, δ εν παρείχαν επαρκή κάλυψη σ τον ε π ιτιθ έμ ενο . Η γ εν ικ ό τερ η έλλειψ η κάλυψ ης ε υ νοούσ ε τ ις α μ υ νό μ ενες δ υνά μεις , εξασ φαλίζο- ν τά ς το υ ς παρατήρηση το υ π εδ ίου σε βάθος και α π οτρ έπ οντα ς το ν αιφνιδιασμό. Η μο ρ φ ο λο γία έδ ιν ε σε ένα ν καλά π ρο ετο ιμα σ μένο αμ υνό μενο τη δ υ ν α τό τη τα πολλαπλής π ροσβολής του εχθ ρο ύ , ενώ ο ίδ ιος θα π α ρέμ ενε α θ έα το ς , γ ε γονός που επ ρ ό κ ειτο να διαπιστώσουν τραγικά οι Γερμανοί. Σ την π εριοχή υπήρχαν ήδη χαρακώ ματα και ά λλες μ ορ φ ές οχύρω σης από τ ις π ρο η γο ύ μ ενες μάχες. Ο Σ τά λ ιν σ υ γ κ α τα τέθ η κ ε στην ιδέα να παρασύρουν το υ ς Γερμανούς σε μια μάχη φ θ ο ρ ά ς και στις 12 Απριλίου, ύσ τερα από μια μείζονα σύσκεψη με τη Stavka, εξέδ ω σ ε τη δ ιαταγή ένα ρ ξη ς τη ς οχύρω σης τη ς ε ξέχ ο υ - σας και τη μ ετα τροπ ή τη ς σε ένα τερ ά σ τιο «αντια ρμ α τικό φ ρούριο». Οι Σ ο β ιετ ικ ο ί γνώριζαν, επίσης π ολλές λ επ το μ έρ ε ιε ς σ χετικά με τ ις γ ε ρ μα νικές π ροθέσ εις , χάρη σ τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ μυστικού π ράκτορα με το ν κω δικό «Λούσυ», γ εγ ο νός που α π έτρ επ ε το ν σ τρα τηγ ικό αλλά και jo v τα κ τικό αιφνιδιασμό το υ ς . Επ ιπρόσθετα, στις 12 Μ αρτίου η β ρ ετα ν ική υπηρεσία π ληροφοριώ ν (η οποία ε ίχε αποκω δικοποιήσει το ν μυσ τικό κώδικα «Αίνιγμα») ε ίχ ε συλλάβει και αποκρυπτογρα- φήσει σ υνομιλ ίες ο ι οπ ο ίες σ χετίζο ντα ν με συ
Σ ο β ιετ ικ ό όχημα μ ετα φ ο ρ ά ς Z IS -5 και ελ α φ ρ ύ αντια ερ οπ ορικό πυροβόλο των 3 7 mm. Τα πρώ τα π ειρ αμα τικά οχήμα τα Z IS -5 (Zavod Im eni S talina) ήτα ν έ το ιμ α σ τις 26 Ιουλίου
1933. Ενα δ οκ ιμ α σ τικό " τα ξ ίδ ι" 25.000 km (εκ των οποίων τα 700 km σε ανώμαλο έδ α φ ο ς ) κατά μ ή κο ς των Μ όσχα-Γκομέλ-Τσέρνικοφ -Κ ίεβο-Τσερκάσκ-Χάρκοβο-Κούρσκ-
Ο ρέλ-Τούλα-Μ όσχα α π έδ ε ιξε τ ις ικ α ν ό τη τες το υ νέου οχή μ α το ς , μ ε α π ο τέλεσ μ α η παραγω γή το υ να α ρχ ίσ ει τον Δ εκ έμ β ρ ιο το υ 1933. Σ τ ις 20 Ιουνίου 1941, ο Κόκκινος
Σ τρ α τό ς δ ιέ θ ε τ ε 104.200 Z IS -5 4x2 κα ι GAZ-AA. Α π ο τέλ εσ ε τη βάση για την κ ατα σ κευή διαφόρω ν οχημάτω ν ειδ ικώ ν ρόλων. Το α ντια ερ οπ ορικό πυροβόλο των
37 mm (άλλη μ ια π αραλλαγή του σουηδικού B ofors) ήτα ν το πιο δ ια δ εδ ο μ έν ο στον Σ ο β ιετ ικ ό Σ τρ α τό και συνήθω ς ρ υ μ ο υ λ κ ε ίτο από ZIS-5. Ε φ ερ ε το ν κω δικό 61-Κ. Ο ταν
ξεκ ίν η σ ε ο Μ εγά λο ς Π α τρ ιω τικ ό ς Π ό λεμ ο ς , ο Κόκκινος Σ τρ α τό ς ε ίχ ε σ τη δ ιά θ εσ ή του 1.258 πυροβόλα. Χ ρ ησ ιμοπ ο ιήθηκε σε όλα τα μέτω π α το υ πολέμου,
ενώ συνολικά κ α τα σ κ ευ ά σ θ η κ α ν 17 .000μ ο νά δ ες (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δ εία ς τηςPST/Color im age is co urtesy o f PST).
γ κ ε κ ρ ιμ έν ες κ ινήσ εις μονάδω ν στο Α νατολικό Μ έτω πο, απ οκαλύπ τοντας τη ν π ρόθεση ε κ δ ή λωσης επ ίθεσ ης κατά το υ Κούρσκ. Η πρώτη ε κτίμησ η π ερ ί τω ν γερμα ν ικώ ν σχεδίων σ υντά χ θ η κ ε από το ν ε ξα ίρ ε το επ ιτελ ικό Νικολάι Βα- το ύ τιν , δ ιο ικη τή το υ Μ ετώ που Β ο ρ ο νέζα π ό το ν Μ άρτιο το υ 1943, ο οποίος π ρο έβ λεψ ε μ ε α ρ κε τή ακρ ίβεια τη ν τελ ικ ή μορφή τη ς επ ιχείρησης. Λόγω τη ς ιδιάζουσας γεω γραφ ίας, ο Β α το ύ τ ιν ε κ τίμ ησ ε ό τ ι η γ ερ μα ν ική επ ίθεσ η θ α μπορούσε να εκ δ η λ ω θ εί μόνο από δ ύο κα τευ θ ύ νσ εις . Η Ο μάδα Σ τρα τιώ ν «Κ έντρο» , μόνο εά ν ξεκ ινο ύ σ ε από το ν Βορρά με κα τεύ θυνσ η ακριβώ ς προς το Κούρσκ, θ α μπορούσε να δ ια ν ύ σ ε ιτη μ ικρό τερ η απόσταση και να π αρακάμψ ει τα ποτάμια κωλύματα τω ν Σ έιμ και Σβάπα, ε κ μ ε τα λ λ ευ ό μ εν η τη σ ιδηροδρομ ική γραμμή Ο ρέλ-Κούρσκ. Σ το ν Νότο , η Ομάδα Σ τρατιώ ν «Νότος» ε ίχε τη δ υ να τό τη τα να δ ιε ισδύσ ει μόνο προς τη ν κα τεύθυ νσ η τη ς π όλης Π ροχορόφκα, η οποία α π οτελούσ ε θέσ η -κ λ ε ιδ ί και τη μοναδική προσβάσιμη περιο-
ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ
Π ο λ λ ο ί« π ά ν θ η ρ ες» α κινητοπ ο ιήθηκαν λόγω
σοβαρών τεχνικώ ν π ροβλημάτω ν και στη
συνέχεια π ροσβλήθηκαν από τα σ οβ ιετικά
α ντια ρ μ α τικά ή α να τινά χθηκαν από τα πληρώ ματά το υ ς . Σ τη
φ ω τογραφ ία ε ικ ο ν ίζετα ι ακόμη ένα άρμα Panther
να έχ ε ι α υ το κ α τα σ τρ α φ ε ί π ροκειμένου να μην π έσει
στα χέρ ια του εχθ ρ ο ύ .
24
Ο Κόκκινος Στρατός αύξησε τη δύναμή του κατά 1.000.000 άνδρες, παρά τις
σοβαρές απώλειες που είχε υποστεί
το πρώτο εξάμηνο του 1943. Από την
1η Ιανουαρίου μέχρι τη 15η Ιουλίου 1943
εστάλησαν 2.875.500 άνδρες
στο μέτωπο.
χή μ ετα ξύ τω ν ποταμώ ν Πσελ και Ν τό νετς . Η σ υ γκεκρ ιμ ένη δ ιαδρομή ή τα ν και η πιο εν δ ε - δ ε ιγ μ ένη για τη ν προώθηση προς το Κούρσκ, δ ιό τι π αρέκαμπ τε το ν Πσελ, επ ιτρ έπ οντα ς σ τους σ χηματισμούς τη ς Wehrmacht να π ροσ εγγίσουν, χωρίς να αντιμετω π ίσ ουν π ροβλήματα γεφ ύρω σ η ς υδάτινω ν κω λυμάτω ν κάτω από το εχθ ρ ικ ό πυρ. Γερμανοί και Σ ο β ιετ ικ ο ί ε π ιτελ ε ίς γνώ ριζαν ό τι ιδ ια ίτερη σ π ουδα ιότητα σ την π εριοχή τη ς ε ξέχο υσ α ς είχαν οι π όλεις Κούρσκ και Προχορόφκα. Ειδικά η δ εύ τερ η , ε κ τό ς από μ ε γάλη πόλη, ή τα ν και σ ημα ντικός κό μβ ος άμυ νας, επ ικοινω νιώ ν και εφ οδ ιασ μού για το υ ς Σοβ ιε τ ικ ο ύ ς και σ υνδ εό τα ν σ ιδηροδρομ ικά με το Κούρσκ. Η πόλη το υ Κούρσκ δέσποζε στο κ έ ν τρ ο τη ς εξέχο υσ α ς, α π οτελώ ντα ς το ν μοναδικό οδ ικό και σ ιδηροδρομ ικό κόμβο τη ς π ερ ιο χής. Η κατάληψ ή το υ θα σ υνεπ άγετο α υ τό μ α τα τη ν π ερικύκλω ση τω ν δυνάμεω ν που βρ ίσκον τα ν ε ν τό ς του θ ύλα κα , δ ίνο ντα ς παράλληλα ένα σ ημα ντικό π λεο ν έκ τη μ α για τη ν π ερα ιτέρω προώθηση τω ν επιχειρήσεων. Ε π ρόκειτο για ένα τ έ λ ε ιο δόλω μα για τη ν π ρόκληση επ ιθ ετ ική ς ε νέρ γε ια ς του εχθ ρο ύ , α ρ κεί μόνο να δ ινότα ν ο α π α ρα ίτη τος χρό νος π ροετο ιμασ ίας και ο αμυ νό μ ενο ς να ε κ μ ε τα λ λ ευ ό τα ν κά θ ε η μ έρ α κα θ υ σ τέρησ ης τη ς επ ίθεσ ης, σ υγκεν τρ ώ νο ντα ς δ υ νά μεις και οχυρώ νοντας τη ν περιοχή.
ΟΡΓΑΝΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΜΥΝΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ
Στα τέ λ η Απριλίου, ο ι σ τρα τά ρχες Ζούκω φ και Βασιλιέφσκυ έφ θα σ α ν στο Κούρσκ με τη ν ε ν τολή τη ς Stavka να οργανώσουν τη ν άμυνα. Οι εργα σ ίες δημ ιουργία ς οχυρω ματικώ ν ζωνών ξ ε κίνησαν αμέσως. Οι Σ ο β ιετ ικ ο ί γνώ ριζαν ό τ ι ε- π ρ ό κε ιτο για έναν αγώνα δρόμου μ ετα ξύ δύο Στρατώ ν, τω ν οποίων ο α ν τ ικ ε ιμ εν ικ ό ς σκοπός ή τα ν η ενίσχυσή το υ ς μ ε όσο το δ υνα τό ν περισ σ ό τερ ο υ ς ά νδ ρ ες και μέσα, επ ιδ ιώ κοντα ς τη ν απόκτηση μ εγα λύ τερ η ς ισχύος από α υ τή ν που
δ ιέ θ ε τ ε ο αντίπαλος. Σε α υ τό ν το ν αγώνα ο παρά γοντα ς χρόνος ευνοο ύσ ε το ν αμυνόμενο . Π ρ ο τερ α ιό τη τα δ ό θ η κ ε σ την αποκατάσταση και ενίσχυση τω ν δυνάμεω ν οι οπ ο ίες βρ ίσκονταν σ την π ερ ιοχή. Επί π αραδείγματι, η 6η Σ τρατιά τη ς Φρουράς, η οποία ε ίχ ε τ ιμ η τικ ά μ ετο νο μ α σ τεί από 21η Σ τρ α τιά το ν Φ εβρουάρ ιο το υ 1943, μ ε τά το π έρας τη ς μάχης το υ Σ τά λ ινγκρα ντ, και ε ίχε κ α τευ θ υ ν θ ε ί στο Κούρσκ, υ π έφ ερ ε από σοβα ρ ές ελλ ε ίψ ε ις ανδρώ ν και υλικού. Η ΕΣΣΔ ό μως δ ιέ θ ε τ ε τε ρ ά σ τιε ς δ υ ν α τό τη τες α νεφ οδ ια σμού σε σ τρα τεύσ ιμ ο προσωπικό. Ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς αύ ξησ ε τη δύναμή το υ κατά 1.000.000 ά νδρ ες , παρά τ ις σ οβαρές απ ώ λειες που ε ίχε υπ οστεί το πρώ το εξά μ η νο το υ 1943. Από τη ν 1η Ιανουαρίου μ έχρ ι τη 15η Ιουλίου 1943 εσ τά λη σαν 2.875.500 ά νδ ρ ες στο μέτω πο. Από α υτούς, το 57 % ενίσχυσε τα π έν τε μέτω π α τα οποία σ υ μ μετε ίχα ν σ τις επ ιχειρήσ εις για τη ν α ν τ ιμ ε τώπιση τη ς «Zitadelle». Κατά το δ ιάσ τημα Απριλίου - Ιουνίου 1943, η α ρ ιθμη τική ισχύς τω ν μ ε ραρχιών π εζικού ε ν τό ς τη ς εξέχο υσ α ς α νή λθ ε στα επ ίπεδα τω ν 8.000 - 9.000 ανδρώ ν (οι σ οβ ιετ ικο ί κανονισμοί π ροέβλεπ αν α ρ ιθ μ η τική δύναμη 9.534 ανδρώ ν ανά μεραρχία π εζικού και 9.680 ανδρώ ν για τ ις μ ερ α ρχ ίες π εζικού τη ς Φ ρουράς). Τα δύο Μ έτω πα (Κ εντρ ικό και Βορονέζ), τα οποία βρ ίσ κοντα ν ε ν τό ς το υ θύλακα , ενισ χύθη- καν επίσης κατά π ρ ο τερ α ιό τη τα και με νέα μ έ σα. Ηδη από τα τ έ λ η Μ αρτίου , το Μ έτω πο Βορ ο νέζ ε ίχ ε εν ισ χυθ εί μ ε τη ν άφ ιξη τη ς 1 ης Σ τρα τιά ς Αρμάτων. Μ ετα ξύ Απριλίου και Ιουλίου τα δύο Μ έτω πα έλα β α ν επιπλέον: α) Κ εν τρ ικό Μ έτωπο: οκτώ μ ερ α ρχ ίες πεζικού, τρ ε ις τα ξια ρ χ ίες αντιαρματικώ ν, δύο α ν εξά ρ τη τα σ υντά γμα τα αντιαρματικώ ν, τρ ε ις τα ξ ια ρ χ ίες π υροβολικού , ο κτώ σ υντά γμ α τα π υροβολικού , δύο τεθ ω ρ α κ ισ μένες τα ξ ια ρ χ ίες και δύο α ν εξά ρ τη τα τεθ ω ρ α κισμένα σ υντάγματα , 6) Μ έτω πο Β ορονέζ: έ ξ ι μ ερ α ρχ ίες π εζικού, δύο τα ξ ια ρ χ ίες α ν τια ρμ α τικών, 22 α ν εξά ρ τη τα σ υντά γμ α τα α ντια ρμ α τικών, οκτώ σ υντά γμα τα π υροβολικού , δ ύο τα-
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Το πυροβόλο των 76,2 mm α π ο τέλεσ ε τη ραχοκοκαλιά τη ς α ντια ρ μ α τική ς άμυνας στο Κούρσκ. Ο μ ά δ ες από π έντε έω ς 12π υροβόλα σ υγκρ οτούσ α ν τα άκρως α π ο τελεσ μ α τικ ά «P ak fron ts», τα οποία έθ εσ α ν εκ τό ς μάχης εκ α το ν τά δ ες άρμα τα και π υροβόλα εφ ό δου , επ ιβρ α δύνοντας τον ρ υ θμ ό π ροέλασης των επ ιτιθ έμ εν ω ν δυνάμεων.
ξια ρ χ ίες όλμω ν, τρ ε ις τα ξ ια ρ χ ίες όλμω ν τη ς Φ ρουράς (οι σ χηματισμοί όλμω ν τη ς Φ ρουράς ή τα ν εξοπ λ ισ μ ένο ι με ρ ο υ κ έ τες «Κατιούσα»), δ έκα τεθω ρ α κ ισ μ ένες τα ξ ια ρ χ ίες και π έν τε τ ε θω ρακισμένα α ν εξά ρ τη τα σ υντάγματα . Εύκολα μπορεί να γ ίν ε ι αντιληπ τό ό τι οι π ερ ισ σ ότερες δυνά μεις κ α τευ θ ύ ν θ η κ α ν σ τον νό τιο το μ έ α του μετώ που, εν ισ χύοντα ς τ ις δυ νά μ εις το υ Β ατού- τιν. Σ το Κούρσκ οι Σ ο β ιετ ικ ο ί δ ιέ θ ε τα ν μ εγαλύ τερ ο α ρ ιθμό αρμάτω ν από το υ ς Γερμανούς. Το ένα τρ ίτο , όμως, από α υ τή τη δύναμη σ υγκροτ ε ίτ ο από ελα φ ρά άρματα , όπως ΒΤ, Τ-60 και Τ- 70, τα οποία ή τα ν κα τά λληλα για αναγνώριση και υπ οστήρ ιξη το υ πεζικού. Ενας μ εγά λος αρ ιθμό ς α νή κ ε σ τον τύπο Τ-34/76, ενώ εμ φ α ν ίσθηκαν και τα ν έα α υ το κ ινο ύμ ενα πυροβόλα SU-76 και SU-152. Ειδικά, σ τον το μ έ α τω ν αρμάτων, η κατάληψ η τουλά χ ισ τον ενό ς ά ρματος Tiger σ την π ερ ιοχή το υ Λ έν ινγκ ρ α ν τ, το ν Ν ο έμ βριο το υ 1942, ε ίχ ε αποκαλύψ ει πρώιμα όλα τα μυστικά το υ . Οι α ρ μ α τισ τές και οι χ ε ιρ ισ τές τω ν
Σ το Κ ούρσκ δεν έδω σαν μάχη μόνο τα Tiger,
P an ther και Ferdinand.Ο κορμός των
τεθω ρακισμένω ν μεραρχιώ ν α π ο τελ ε ίτο
από ά ρμ α τα τύπου Pan zer III και IV. Σ τη
φ ω τογραφ ία ε ικ ο ν ίζετα ι ένα P anzer III, το οποίο
φ έρ ε ι το μακρύκαννο πυροβόλο των 50 mm, να
έχ ε ι δ ε χ θ ε ί θανάσ ιμο π λήγμα στην περιοχή
το υ π ρογεφ υρ ώ μα τος στην Π ροχορόφ κα.
α ντια ρμ α τικώ ν έλα β α ν ρ η τέ ς ε ν το λ έ ς και εκ - π α ιδ εύ θηκα ν σκληρά και μ εθ οδ ικά για το ν τρ ό πο π ροσβολής τω ν ευπ αθώ ν σημείω ν τω ν Tiger. Η ενίσχυση το υ π υροβολικού έλα β ε π ρω τοφαν ε ίς δ ιαστάσεις. Σ ε κά θ ε δύο σ υντά γμα τα π εζικού αντισ το ιχούσ ε ένα σ ύνταγμα π υροβολικού . Ο οπλισμός ε ίχε α να νεω θεί σ ημαντικά και ε κ βάθρων. Η π α λα ιό τερ η οργάνωση τη ς μ ερα ρ χίας κα τα σ τροφ ή ς αρμάτω ν, η οποία σ τηρ ιζό τα ν σε μ ικτά σ υντά γμ α τα πυροβόλω ν τω ν 76 mm, 45 mm και 37 mm, ε ίχ ε α π ο δ ειχθ ε ί ανεπ αρκής. Σ υ γκ ρ ο τή θ η κα ν τα ξ ια ρ χ ίες α ντιαρματικώ ν τω ν δύο σ υνταγμάτω ν με π υροβόλα τω ν 76 mm και ενό ς σ υντά γμ α τος με π υροβόλα τω ν 57 mm ή τω ν 45 mm. Μ ε α υ τό ν το ν τρόπο κά θ ε δ ιο ικη τή ς τα ξια ρχ ία ς α ντια ρμα τικώ ν ε ίχε υπό το ν έ λεγχό το υ 60 έως 72 α ντια ρμ α τικά π υροβόλα. Μ έχρ ι τη ν 1η Ιουλίου, είχαν συνολικά σ υγκρ οτη θ ε ί 27 α ν τια ρ μ α τικές τα ξια ρ χ ίες , σ τις οποίες π ερ ιλα μβά νοντα ν 81 σ υντάγματα , το μ εγ α λ ύ τε ρο μ έρ ος τω ν οποίων σ υ μ μ ετε ίχ ε στις μάχες
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
26
Σ ο β ιετ ικ ό α ντια ρ μ α τικό τυ φ έκ ιο PTRD 1941. Ενα από τα πλέον δ ια δεδομένα α ντια ρ μ α τικά τυ φ έκ ια το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ , των 14,5 mm. Το βάρος του ανερχόταν σε 17,3 kg και το συνολικό το υ μήκος σε 2,02 m, ενώ η δ ια τρ η τικ ή του ικα νό τη τα έφ θ α ν ε τα 25 mm σε απόσταση 500 m. Ε βαλλε φ υσ ίγγια κοίλου γεμ ίσ μ α το ς και ε ίχε η μ ια υ τό μ α το κ λ είσ τρ ο . Χ ρ ησ ιμοπ ο ιήθηκε, επ ίσης, από το υ ς π αρ τιζάνους και τις γερμα νικές δυνάμεις (εικονογράφ ηση για τ ις Ε κδόσεις "Περισκόπιο": Δ η μ ή τρ η ς Χ α δούλα ς. Ισ το ρ ική έρ ευ ν α : Σ τέλ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).
στο Κούρσκ. Επίσης, σ υ γκρ ο τήθ ηκα ν α ν εξά ρ τη τα σ υντά γμ α τα αντιαρματικώ ν, τα οποία δ ιέ θ ε τα ν 20-24 π υροβόλα τω ν 76 mm ή τω ν 45 mm. Οι μ ο νά δ ες α υ τές δ ια τέθ η κ α ν σ τις ε φ ε δ ρ ε ίε ς τω ν μετώ πων ή τω ν στρατιών. Π αράλληλα, 35 α νεξά ρ τη τε ς μ ο ίρ ες .α ντια ρ μ α τικώ ν εφ οδ ιά σ θη κα ν με π υροβόλα τω ν 85 mm και α π οτέλεσ α ν μ έρ ος τη ς οργανω τικής δ ο μ ή ς τω ν σωμάτων αρμάτω ν και τω ν μηχανοκίνητω ν. Οι μ ονά δ ες α υ τές ρυ- μ ο υ λκού μενο υ α ντια ρμ α τικού π υροβολικού χρησ ιμοπ οιούσαν το α μ ερ ικα ν ικής κα τα σ κευ ής φ ο ρ τη γό τύπου Dodge τω ν 2 t, ε ξα σ φ α λίζοντα ς έτσ ι τη ν τα χεία μ ετα φ ορ ά τω ν πυροβόλω ν σ την π εριοχή όπου ε ζ η τε ίτο η παροχή πυρών υποσ τήρ ιξη ς. Το σ οβ ιετικό δόγμα δ εν σ υμ μερ ιζό τα ν το αξίω μα ό τι το κα λύ τερ ο α ντια ρμ α τικό ε ίναι το άρμα. Α ντίθ ετα , π ίσ τευαν ό τι ο ι μ εγά λες σ υγκεντρώ σ εις π υροβολικού (οβ ιδοβόλα και αν τια ρμ α τικά ) ή τα ν ικα νές να σ ταματήσ ουν τη ν έφ ο δ ο τω ν π άντσερ και ισχυρίζονταν ό τ ι 60 αν τια ρ μ α τικά μπορούσαν να αντιμετω π ίσ ουν με επ ιτυχία μια γερ μα ν ική τεθ ω ρ α κ ισ μ ένη μερ α ρ χία. Ενας τερ ά σ τιο ς α ρ ιθ μ ό ς π υροβόλω ν τοπ ο- θ ε τ ή θ η κ ε για τη ν κάλυψη τω ν π εριοχών σ τις ο π ο ίες α να μενότα ν η εκδήλω ση τη ς κύριας επ ι
θ ε τ ικ ή ς προσπάθειας τη ς Wehrmacht. Ε νδ ε ικ τικά α να φ έρ ετα ι ό τι η σ υγκέντρω σ η σωλήνων οβιδοβόλω ν και όλμω ν έφ θ α σ ε σε π υκνό τη τα μ έ χρι και 91,6 ανά km (μέσος ό ρο ς 85 όπλα ανά km!) στη ζώνη άμυνας τη ς 13ης Σ τρ α τιά ς σ τον βόρειο το μ έα , ενώ αντίσ τοιχα η π υκνό τητα τω ν α ντια ρμα τικώ ν ή τα ν 23,7 ανά km. Για λόγους σύγκρ ισ ης σ ημειώ νετα ι ό τι κατά τη δ ιά ρκεια τη ς μάχης τη ς Μόσχας η σ υγκέντρω σ η οβιδοβόλω ν και όλμω ν ή τα ν 7-11 ανά km και στο Σ τά λινγκρα - ν τ 13,4 ανά km.
Παράλληλα, κ ινη το π ο ιή θ η κα ν οι παρτιζάνοι, ο ι οποίοι έλα β α ν δ ια τα γές να π ροκαλέσ ουν τη μ εγα λύ τερ η δυνα τή δο λ ιοφ θο ρά σ τον αντίπαλο. Μ έχρ ι το ν Ιούλιο το υ 1943, είχαν κα ταγραφ εί π ερ ισ σ ότερ ες από 1.000 επ ιθέσ εις κατά το υ σιδηρ οδ ρομ ικο ύ δ ικ τύο υ , μ ετα ξύ Γερμανίας και Α νατολικού .Μ ετώπου. Η εφ α ρ μο γή τη ς τα κ τ ική ς επ ιχειρησ ιακής π αραλλαγής (Maskirovka) ή τα ν ένα από τα σ ημεία στα οποία δ ό θ η κ ε ιδιαίτ ερ η προσοχή. Ναρκοπέδια , θ έσ ε ις δ ιο ίκησης και π αρατήρησ ης, θ έσ ε ις π υροβολικού , α ντια ρ μ α τικ ές θ έσ ε ις π αραλλάχθηκαν με ε ξα ιρ ετ ική π ισ τότητα . Οι Σ ο β ιετ ικ ο ί πραγματοποίησαν, επίσης, ε κ τ ε ν ή χρήση έξυπ νω ν τα κ τικώ ν παραπλά- νησ ης τω ν Γερμανών, παραλλάσσοντας τ ις οχυρω μένες θ έσ ε ις και δημ ιουργώ ντα ς π αράλληλα ψ εύ τικ ες . Π ερ ισ σ ότερα από 1.000 km ψ εύτικω ν χαρακω μάτω ν δ ημ ιο υρ γήθ ηκα ν, μ ε σκοπό τη ν εσ κ εμ μ ένη παραπλάνηση τω ν γερμα ν ικώ ν αναγνω ριστικώ ν αεροσκαφών. Π ερ ισ σ ότερα από 900 ομο ιώ ματα αρμάτω ν σ υγκρότησ αν μια ανύπ αρκτη δύναμη, ενώ σ τήθη κα ν 13 ψ εύ τικα αε-
Η σ ο β ιετικ ή α ντια ρ μ α τική άμυνα ε ίχε
ως κύρια αποστολή τη φ θ ο ρ ά των γερμανικώ ν
τεθω ρα κισ μένω ν σχηματισμώ ν. Σ τη
φ ω τογραφ ία , δ ια κ ρ ίνετα ι
α κινητοπ οιημένο ένα πυροβόλο εφ ό δ ο υ , το
οποίο έχ ε ι δ ε χ θ ε ί π λήγμα από
α ντια ρ μ α τικό όπλο.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Σ ο β ιετ ικ ό α ντια ρ μ α τικό πυροβόλο Μ 1942 των 45 mm. Ε π ρό κειτο , σ την ουσία, για ένα "μ εγ εθ υ ν μ έν ο " πυροβόλο Μ 1930 των 37 mm. To Μ 1930 α π ο τελο ύ σ ε έκδοση το υ γερμανικού P ak 35/36 (έχοντας την έγκρ ιση των Γερμανών βέβ α ια ), το Μ 1942, όμω ς, των 45 m m ε ίχ ε πυροβόλο μ ε πολύ μ α κ ρ ύ τερ η κάννη. Επίσης, πολύ συχνά έ φ ε ρ ε α κτινω τούς τρ οχούς α ν τί εκείνω ν μ ε τ ις σ υμπ α γείς χα λύβδ ινες ζά ντες .Το βάρος το υ έ φ θ α ν ε τα 570 kg, το μ ή κο ς τη ς κάννης τα 3 m, ενώ μπ ορούσε να δ ια τρ ή σ ει θω ράκιση 95 m m σε απόσταση 300 m. Φ έρ ει μονόχρω μη π αραλλαγή χρ ώ μ α το ς dark g reen (εικονογράφ ηση για τις Εκδόσεις " Π ε ρ ισ κ ό π ιο Δ η μ ή τ ρ η ς Χαδούλας. Ισ το ρ ική έρ ευ ν α : Σ τέλ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).
Σ ο β ιετ ικ ό πυροβόλο Μ 1942 Ζ ΙΖ -3 των 76,2 mm. Αν και, αρχικά , δεν ε ίχ ε σ χ εδ ια σ τε ί ως α ντια ρ μ α τικό πυροβόλο, εν το ύ το ις σε π ολλές π εριπτώ σεις α π ο δ ε ίχ θ η κε ιδ ια ίτερ α ικανό εναντίον των εχθρ ικώ ν αρμάτω ν, κυρίω ς ότα ν χρ ησ ιμοπ οιούσ ε εκ ρ η κτικά βλήμ ατα (HE). Χρησιμοπ οιώ ντας βλήμ ατα HE ή δ ια τρ η τικά (ΑΡ), ήταν ικανό να θ έ σ ε ι εκ τό ς μάχης σχεδόν οπ οιοδήπ οτε σύγχρονο άρμα μάχης. Το μήκος του π υροβόλου έφ θ α ν ε τα 4,179 m, ενώ η δ ια τρ η τικ ή το υ ικ α ν ό τη τα τα 98 m m σε απόσταση 500 m. Οι γερμανικές δυνάμ εις κυρίευσαν πολλά τέ το ια π υροβόλα κ α τά την εισ β ολή του 1941, τα π ερ ισ σ ότερ α εκ των οποίων χρ ησ ιμοπ ο ιήθηκαν ά μεσα σε δ ιά φ ορ ους ρ όλους. Το σ υ γκ εκ ρ ιμένο πυροβόλο φ έρ ε ι μονόχρω μη π αραλλαγή σε dark g reen (εικονογράφ ηση για τ ις Ε κδόσεις "Περισκόπιο": Δ η μ ή τρ η ς Χαδούλας. Ισ το ρ ική έρ ευ να : Σ τέλ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).
ροδρόμια. Ιδ ια ίτερα α π οτελεσ μα τική απ οδείχ θ η κ ε η απόκρυψη το υ π ραγματικού μ εγ έθ ο υ ς τω ν δυνάμεω ν που βρ ίσ κονταν σ την περιοχή τω ν επιχειρήσεων. Επί π αραδείγματι, οι Γερμανοί εκ τιμο ύσ α ν ό τι οι Σ ο β ιετ ικ ο ί δ ιέ θ ε τα ν ισχυρές τεθ ω ρ α κ ισ μ ένες δυ νά μ εις στα ανατολικά τη ς εξέχο υσ α ς, ενώ τη ν ίδια σ τιγμή αγνοούσαν τόσο το μ έγ εθ ο ς και τη ν ισχύ το υ ς , όσο και το πόσο σ ύντομα μπορούσαν να ενισ χύσ ουν τη ν άμυνα στο Κούρσκ. Οι δ ια τα γές το υ Ζούκω φ ή τα ν σαφείς. 0 ε χ θ ρ ό ς δ εν έπ ρεπ ε να α ν τ ιλ η φ θ ε ί το π ραγματικό εύ ρ ο ς τη ς α μ υ ν τική ς π ρ ο ετο ιμ α σίας. Π αράλληλα, δ ό θ η κ ε αυστηρή εν το λ ή οι μ ετα κ ινή σ ε ις τω ν σ τρα τευ μ ά τω ν να εκ τελ ο ύ - ντα ι μόνο τη νύκ τα και α π α γορεύ θη κε οποιαδή- π οτε αναφορά σε α υ τές μέσω ασυρμάτου. Α κό μη και ο σ υντονισ μός τω ν δ ιο ικη τώ ν π ρα γμα το π ο ιείτο απ οκλεισ τικά κ α τ ’ ιδίαν και χωρίς τη χρήση οπ ο ιουδήπ οτε άλλου μέσου επ ικο ινω
νίας. Η εκπ α ίδευσ η τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν υπ ήρξε εν τα τ ικ ή και ευ ν ο ή θ η κ ε από τη ν αναβολή τη ς γ ερ μ α ν ική ς επ ίθεσ ης. Σ υ ντά χθ η κα ν ε κ νέου ε γ χειρ ίδ ια και κανονισμοί, στα οποία συμπεριλή- φ θ η κα ν όλα τα μα θή μα τα και οι εμ π ειρ ίες που α π οκτήθηκα ν από τη ν α ιματηρή επ ιχειρησ ιακή δ ρα σ τη ρ ιό τη τα τω ν π ροηγούμενω ν ετών. Η η γ ε σία δ ιέ τα ξε ό λες τ ις μ ο νά δες και το υ ς σ χηματισμούς να εκ τε λ έ σ ο υ ν κατά γράμμα και μ ε πλήρη μ υ σ τικό τη τα και σ χολα σ τικότητα μια σειρά π ροβλεπ όμενω ν ασκήσεων, στο πλαίσιο καλά σχεδιασμένω ν εκπ α ιδ ευ τικώ ν προγραμμάτων. Για το ν σκοπό α υ τό ακόμη και οι μ ονά δες που βρ ίσ κονταν στο πρώτο κλιμάκιο, άρχισαν σταδιακά, με κυ λ ιό μ ενο ρυθμό , να αποσύρονται στα μ ετόπ ισ θεν , έ τσ ι ώ στε ό λες α νεξα ιρ έτω ς οι μονά δες να ε ν τα χ θ ο ύ ν και να ολοκληρώ σουν το επίπονο πρόγραμμα εκπ α ίδευσ ης. Σ τις μονά δες τη ς πρώ της γρα μμή ς (πρώτου και δ εύ τερ ο υ κλι-
μακίου) η εκπ α ίδευσ η εσ τια ζό τα ν π ερ ισ σ ότερο σ την αναχαίτιση τω ν γερ μα ν ικώ ν τεθ ω ρ α κ ισ μ έ νων. Είχε γ ίν ε ι κοινή συνείδηση σε όλους, από το ν δ ιο ικη τή μ έχρ ι και το ν τε λ ευ τα ίο σ τρατιώ τη , ό τ ι βασικός στόχος τη ς π ροετο ιμασ ίας ή τα ν να ανακόψ ουν πόση θυσ ία τη ν π ροέλαση τω ν π άντσερ. Κ άθε ά νδρας ε ίχ ε κυ ρ ιο λεκ τ ικ ά αποσ τηθ ίσ ει τα αδύνατα σ ημεία τω ν Tiger. Δ ιεξά γ ο ν τα ν ασκήσεις και π αραλλαγές το υ ς , κατά τις ο π οίες ε τ ίθ ε ν το ερω τή μα τα , όπως «εάν ο ε χ θ ρ ό ς ε π ιτ ε θ ε ί σε αυτό το σημ είο και με αυτή τη δύναμη, πώς πρέπει να α ντιδρά σ ουμ ε και τι σ χέδ ιο θ α πρέπει να α κολο υθη& ε ί;» .
Ο σχεδιασμός τη ς άμυνας, σε συνδυασμό με τα ε υ ρ ύ τερ α σχέδια τη ς σ οβ ιετική ς ηγεσ ίας ικανοποιούσε απόλυτα μία από τις βασ ικές αρχές το υ π ολέμου : «Η σ υγκέντρω ση των α π ο τελ ε σμάτων τη ς μ α χη τικής ισ χύος σ το ν απ ο φ α σ ισ τικό χώρο το υ π εδ ίου τη ς μ άχης, το ν κα τά λλη λο χρόνο». Η αρχή αυτή α π ο τέλεσ ε το ν θ εμ έλ ιο λ ίθ ο επάνω σ τον οποίο σ υ γκρ ο τή θ η κ ε το α μ υ ν τικό π λέγμα γύρω από το Κούρσκ. Κατά τη δ ιάρκεια τω ν επ ιχειρήσεω ν, οι Σ ο β ιετικ ο ί δ ιέθ ε τα ν 1,9 : 1 υπ εροχή στα άρματα , 2,5 : 1 υπεροχή σ του ς ά νδ ρ ες και 2,1 : 1 στα πυροβόλα, ενώ ε ίναι κοινά απ οδ εκτό το αξίω μα ό τ ι ο ε π ιτ ιθ έ μ ε νος π ρέπ ει να απ ολαμβάνει υπεροχή 3 :1 για να θ εω ρ η θ ε ί μια επ ιθ ετική επ ιχείρηση επ ιτυχής. Ο ταν ξεκ ίν η σ ε η «Zitadelle», τ ίπ ο τε δ εν ή τα ν υπέρ το υ επ ιτ ιθ έμ εν ο υ ...
Σ το Κούρσκ οι Σ ο β ιετ ικ ο ί α νέπ τυ ξα ν ένα π ολύπλοκο α μ υντικό σύστημα, το οποίο α π ο τε λ ε ίτο από ένα ε κ τε τα μ έ ν ο δ ίκ τυ ο χαρακω μάτω ν και οχυρώ ν θ έσ εω ν με ενδ ιά μ εσ ες θ έσ ε ις ε κ σκαφ ής για άρματα , υπ οσ τηρ ιζόμενο από χ ιλιά δ ες όπλα ε υ θ υ τε ν ο ύ ς και καμπ ύλης τροχ ιά ς (οβ ιδοβόλα , π υροβόλα, όλμοι, ρ ου κετοβ όλα ), που είχαν τα χ θ ε ί σε π ρο κα θ ορ ισ μ ένες θ έσ ε ις β ο
λής, κα λύπ τοντα ς όλα τα πιθανά σ ημεία επ ίθ ε σης. Κ ατασ κευάσ θηκαν οκτώ α μ υ ν τ ικ ές ζώ νες με επ ίκ εν τρ ο το Κούρσκ, στα δ ιασ τήματα τω ν οποίων το π ο θ ετή θ η κ α ν χ ιλ ιά δες νά ρκες , για τις οπ οίες γ ίν ε τα ι ε ιδ ική μνεία στη συνέχεια. Οι μονά δ ες τω ν σ τρα τιώ ν το υ πρώτου κλιμακίου άμυνας είχαν α να π τυχθ εί σ τις τρ ε ις π ρώ τες ζώνες. Οι δύο π ρώ τες σ υγκροτούσ αν τη ν τα κ τική ζώνη άμυνας, σ υνολικού β ά θο υς 20 km. Η πρώτη από α υ τές ή τα ν η κύρια ζώνη άμυνας και τη ν υπεράσπισή τη ς είχαν αναλάβει οι μ ερ α ρχ ίες τη ς πρώτη ς γραμμής. Σ ε απόσταση 15 km πίσω από αυτή βρ ισκότα ν η δ εύ τερ η ζώνη, σ την οποία είχαν π α ρα τα χθ εί ο ι μ ονά δες το υ δ εύ τερ ο υ κλιμα κίου τω ν σωμάτων π εζικού. Η τρ ίτη κατά σειρά ζώνη, η οποία ονο μα ζότα ν ζώνη τω ν μετόπ ισ θεν , καλυπ τόταν από τις ε φ ε δ ρ ε ίε ς τω ν στρατιώ ν που μάχονταν σ την πρώτη γραμμή. Σύμφω να με τα εκπ ο ν η θ έν τα σχέδια, σε περίπτωση που σημειω νόταν διάσπαση τω ν δύο πρώτων ζωνών, οι α μ υνόμ ενο ι θ α υποχωρούσαν σ την τρ ίτη , από ό που με τη β ο ή θ εια τη ς εφ εδ ρ ε ία ς θα α ν τιμ ε τώ πιζαν το υ ς ε ισ βολείς . Πίσω από τις τρ ε ις α υ τές ζώ νες κα τα σ κευά σ θηκα ν ά λλες τρ ε ις , σ τις οπ ο ίες βρ ίσ κοντα ν οι ε φ ε δ ρ ε ίε ς τω ν μετώπων. Εάν ο επ ιτ ιθ έμ εν ο ς κα τόρ θω νε να τ ις διασπάσει και α υ τές , θ α α ντιμετώ π ιζε τη ζώνη άμυνας του Μ ετώ που τη ς Στέπ ας, η οποία δέσποζε σε όλο το μήκος το υ «λαιμού» τη ς εξέχο υσ α ς. Επίσης, κατά μήκος τη ς α να το λικής ό χθ η ς το υ π οταμού Ν τον υπήρχε ακόμη μια ζώνη άμυνας. Συνολικά, το α μ υντικό σύστημα ε κ τε ιν ό τα ν σε βά θ ο ς 250 km.
Τον Απρίλιο του 1943, η Stavka ε ξέδ ω σ ε ο δη γ ίε ς για τη ν κα τα σ κευή οχυρω μένω ν το π ο θ ε σιών στο π εδ ίο τη ς μάχης. Σ ε αυτή τη διαταγή βασ ίσθηκε ο σχεδιασμός και η κα τα σ κευή των α μυντικώ ν ζωνών γύρω από το Κούρσκ. Ως βάση
Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί π ραγματοπ οιούσαν συνεχείς α ν τεπ ιθ έσ ε ις μ ε σκοπό την καταπ όνηση και τη φ θ ο ρ ά του επ ιτ ιθ έμ εν ο υ , ότα ν α υ τό ς κ α τό ρ θ ω σ ε να δ ιασπάσει ένα σ ημείο τη ς άμυνας. Π αρά τις πολύ μ εγ ά λ ες α π ώ λειες που υφ ίσ ταντο οι σ ο β ιετικ ές δυνάμ εις σε ά ρ μ α τα και προσωπικό, η α νώ τατη ηγεσ ία δ ιέ θ ε τ ε το π λεο νέκτη μ α τη ς ύπ αρξης ισ χυρότατω ν εφ εδρειώ ν , τ ις οπ οίες εξα π έλυ ε μ ε την πρώτη ευκα ιρ ία κ α τά του αντιπ άλου.
επ ιλ έχ θ η κε η οργάνωση π ερ ιο χής άμυνας επιπ έδου τά γμ α το ς , η οποία ε κ τε ιν ό τα ν σε μέτω πο περίπου 2 km και ε ίχε βά θ ο ς που κυμα ινόταν από 1,5 έω ς 2 km. Στη συνέχεια, η π εριοχή διαιρ είτο σε σ ημεία σ τη ρ ίγμ α το ς λόχων και δ ιμο ιριών, στα οποία είχαν α να π τυχθ εί α ντια ρμα τικά π υροβόλα. Λόγω το υ μεγάλου α ρ ιθμού τω ν διατ ιθ έμ εν ω ν δυνάμεω ν, ο ι το μ ε ίς άμυνας τω ν μ ε ραρχιών είχαν π ερ ιο ρ ισ θεί σε σχέση με π ροηγ ο ύ μ εν ες μάχες και κυμα ίνοντα ν μ ετα ξύ 6 και 9 km. Σ τις π ερ ιο χές όπου α να μενότα ν η εκδ ή λω ση τη ς κύριας προσπ άθειας το υ εχθ ρ ο ύ , ο ι αποστάσεις ή τα ν ακόμη μ ικ ρ ό τερ ες επ ιτρ έπ οντα ς μ εγα λύ τερη σ υγκέντρω σ η ανδρώ ν και μέσων υπ οσ τήρ ιξης και, συνεπώς, μ εγα λύ τερ η κάλυψη σε όγκο πυρός. Η σ υνήθη ς οργάνωση του το μέα άμυνας τη ς μεραρχίας, που βρ ισκόταν σ την πρώτη ζώνη άμυνας, βασ ιζόταν σ την αρχή "δύο μονά δες εμπ ρός, μια εφ εδ ρ ε ία " και σ υνίστατο στην ανάπ τυξη στο μέτω πο δύο τα γμ ά τω ν π εζικού, κα θ ένα από δύο σ υντά γμα τα αντίστοιχα. Το τρ ίτο τά γμ α τω ν σ υνταγμάτω ν βρ ισκόταν σε απόσταση 2 km πιο πίσω, ενώ το τρ ίτο σ ύνταγμα τη ς μεραρχίας κα τελά μ β α νε μια τρ ίτη ζώνη σε απόσταση 5 km από το μέτω πο. Κ αθένα από τα τά γμ α τα αυ τά αναπτυσσόταν σ την π ερ ιοχή άμυ νας τά γμ α το ς , η οποία α π ο τελ ε ίτο από κα τά λληλα π ρο ετο ιμα σ μένα χαρακώ ματα και προπα- ρα σ κευασ μένες θ έσ ε ις όπλων. Οι Σ ο β ιετ ικ ο ί δ η μ ιούργησαν μια α ν θ εκ τικ ή οργάνωση τη ς αμ υ ν τική ς ζώ νης, η οποία α π ο τελ ε ίτο από τρ ε ις ζώνες άμυνας επ ιπέδου τά γμ α το ς . Κ αθεμ ία από τ ις ζώ νες α υ τές σ υ γκρ ο τε ίτο από δύο ή τρ ε ις γρα μ μές χαρακωμάτων. Η πρώτη γραμμή προσ τα τευ ό τα ν από ναρκοπ έδ ια και αγκα θ ω τό σύρμα και η προάσπισή τη ς γ ινό τα ν από πεζικό, πολυβόλα και α ντια ρμα τικά όπλα. Σ τις π ροφ υλακές είχαν α να π τυχθεί α ντια ρμ α τικά τυ φ έκ ια , με
σκοπό όχι μόνο να σ ταματήσ ουν, αλλά και να απ οτρ έψ ουν μια α ιφνιδ ιασ τική διείσδυση τω ν ε χθρ ικώ ν αρμάτων. Μ ετα ξύ τω ν π ροφυλακώ ν και τη ς π ρώ της γρα μμής χαρακω μάτω ν είχαν στρω θ ε ί ναρκοπ έδ ια με α ν τια ρ μ α τικές νά ρκες . Τα ναρκοπ έδ ια κα λύπ τονταν από π ολυβόλα και πυρά τυ φ εκ ίω ν, τα οποία θ α εμπ όδιζαν το εχθ ρ ικ ό μηχανικό να π ροβεί στη διάσπασή το υ ς , καθώ ς και από α ντιαρματικά , τα οποία θ α έβ α λλα ν κατά τω ν εχθ ρ ικώ ν αρμάτω ν που θα κ ινού ντο σε ζώ νες που είχαν π ροηγουμένω ς εκκα θ α ρ ισ θεί. Σ ε απόσταση που κυμα ινόταν από 200 μ έχρ ι1.000 m βρ ίσ κονταν το π ο θ ε τη μ ένα τα βαρέα ό πλα υπ οσ τήρ ιξης, ενώ το π εζικό στη δ εύ τερ η και τη ν τρ ίτη σειρά χαρακωμάτων. Τα όπλα αυτά παρείχαν πυρά υπ οσ τήρ ιξης στο χαράκω μα τη ς π ρώ της γραμμής, δ ίνο ντα ς παράλληλα το απαρ α ίτη το βά θος σ την α μ υντική τοπ οθεσ ία . Σε περίπτωση που σ ημειω νόταν διάσπαση κάποιου από το υ ς δύο γ ε ιτο ν ικ ο ύ ς το μ ε ίς είχαν κατα- σ κευα σ θεί ενα λ λ α κ τικ ές θ έσ ε ις για τη ν προστασία τω ν πλευρώ ν το υ σ υντά γμ α τος . Τα χαρακώ ματα μάχης σ υνδ έο ντα ν μ ετα ξύ το υ ς με χαρακώ ματα επ ικοινω νίας, τα οποία είχαν κατα- σ κευα σ θεί για τη ν προώθηση ενισχύσεω ν, προμ ηθ ειώ ν και πυρομαχικώ ν ή για τη ν εκκένω σ ή το υ ς από το υ ς α μ υ νόμ ενο υ ς χωρίς να ε κ τ ε θ ο ύ ν στο εχθ ρ ικ ό πυρ. Αυτά επ ρ όκειτο να χρησ ιμο π οιήσουν και οι ά νδ ρ ες τη ς π ροφ υλα κής για να σ υμ π τυχθο ύν σε περίπτωση εχθ ρ ικ ή ς δ ιε ίσ δυ σης, ώ στε να μην ε ξο υ δ ετερ ω θ ο ύ ν .
Κ άθε σώμα σ τρα τού (πεζικού) στο Κούρσκ α να π τύχθηκε σε δ ύο κλιμάκια. Σ το πρώτο βρίσ κοντα ν δύο μ ερ α ρ χ ίες π εζικού το υ σώματος, ενώ μια τρ ίτη το π ο θ ε τή θ η κ ε στο δ εύ τερ ο κλιμάκιο (σε κρ ίσ ιμους το μ ε ίς αναπτυσσόταν και δ εύ τερ η μεραρχία). Η μεραρχία ή οι μ ερ α ρ χ ίες δ εύ τερ ο υ κλιμακίου υπεράσπιζαν τη δ εύ τερ η ζώνη άμυνας, η οποία ε ίχε κα τα σ κευ α σ θεί σε απόσταση 12-20 km πίσω από τη ν κύρια ζώνη αντίσ τασ ης. Η εκλογή τη ς απόστασης α υ τή ς κρί- θ η κ ε σκόπιμη, π ρο κειμ ένο υ να αναγκασ θεί ο ε χ θ ρ ό ς να π ροβεί σε αναδιοργάνωση τω ν δυνά- μεώ ν το υ , π ροω θώ ντας π αράλληλα το π υροβολ ικό του , ώστε να μην ε π ιτεθ ε ί αμέσω ς σ την ε π όμενη ζώνη. Οι α μ υνόμ ενο ι έτσ ι θ α κέρδ ιζα ν χρόνο για να διασώσουν τ ις δ υνά μεις το υ ς και να οργανω θούν σ την επ ό μενη α μ υντική το π ο θεσ ία. Ομοίως, η δ εύ τερ η ζώνη άμυνας οργανώ θ η κ ε όπως και η πρώτη και π ρ οσ τα τευότα ν, επίσης, από ε κ τε τα μ έ ν α ναρκοπ έδια . Ωστόσο, στις π ερ ισ σ ότερ ες π εριπ τώ σεις οι οχυρώ σεις δ εν ή τα ν τόσ ο ε κ τε τα μ έ ν ε ς . Επί π αραδείγματι, η 7η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς ε ίχ ε α να π τύξει τρ ε ις μ ε ραρχ ίες σ την πρώτη ζώνη και τρ ε ις στη δ ε ύ τ ε ρη. Η 6η Σ τρ α τιά τη ς Φρουράς, η οποία υπερασπιζόταν το ν βό ρε ιο και το ν δ υ τικό το μ έα το υ Μ π ιέλγκοροντ, δ ιέ θ ε τ ε τέσ σ ερ ις μ ερ α ρ χ ίες σ την πρώτη ζώνη και τρ ε ις στη δ εύ τερ η . Σ το ν βόρειο το μ έα το υ μετώ π ου η 13η Σ τρ α τιά δ ιέ θ ε τ ε τέσ σ ερ ις μ ερ α ρχ ίες σ την πρώτη ζώνη και δ ύο στη δ εύ τερ η .
Σε απόσταση 15 km από τη δ εύ τερ η υπήρχε η τρ ίτη ζώνη άμυνας (η ζώνη τω ν μετόπ ισ θεν), οργανω μένη ακριβώ ς όπως και οι δύο π ρώ τες και π ρ ο σ τα τευ μ ένη επίσης από ναρκοπέδια. Αποστολή τη ς ή τα ν να σ υγκροτήσ ει τη δ ιε ίσ δυ ση τω ν επ ιθ ετικώ ν αιχμώ ν τω ν εχθ ρ ικώ ν τεθ ω -
Τα ναρκοπέδια καλύπτονταν από
πολυβόλα και πυρά τυφεκίων, τα οποία θα εμπόδιζαν το εχθρικό μηχανικό να προβεί στη διάσπασή τους,
καθώς και από αντιαρματικά, τα
οποία θα έβαλλαν κατά των εχθρικών
αρμάτων που θα κινούντο σε ζώνες
που είχαν προηγουμένως εκκαθαρισθεί.
29
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
ρακισμένω ν, το κύριο σώμα τω ν οποίων θ α ε ίχε π ροηγουμένω ς υποστεί ε κ τ ε τα μ έ ν ε ς απ ώ λειες κατά τη διάσπαση τω ν δ ύο πρώτων ζωνών. Εάν ο εχθ ρ ό ς κα τέφ θ α ν ε με μ εγ ά λ ες δ υνά μεις , τό τ ε η τρ ίτη ζώνη θα λε ιτο υ ρ γο ύ σ ε ως χώρος αναδιοργάνω σης και ανασ υγκρότησ ης τω ν ε φ ε δρειώ ν, με σκοπό τη ν εξαπ όλυση α ντεπ ίθ εσ η ς ή, ενα λλα κτικά , θ α α π οτελούσ ε χώρο δ ια μόρ φωσης μιας νέα ς α μ υ ν τική ς γρα μμής ανάλογα με τη ν ε ξ έ λ ιξη τη ς τα κ τ ικ ή ς κατάστασης. Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί δ εν επάνδρω σαν πλήρως τη ν τρ ίτη ζώνη σε όλο το μήκο ς τη ς . Σ ε π ερ ιο χές οι οπ ο ίες είχαν ε κ τ ιμ η θ ε ί ως χαμηλού κινδύνου δ εν υπήρχε ικανός α ρ ιθ μό ς σ τρ α τευ μά τω ν πριν από τ ις 4 Ιουλίου. Τα σχέδια π ροέβλεπ αν, άλλω στε, ό τι σε περίπτωση διάσπασης τω ν δύο πρώτων ζωνών, οι μο νά δ ες θα υποχωρούσαν και θα επανασυ- γ κ ρ ο το ύ ν το στη ζώνη τη ς οπ ισ θοφυλακής, σ την οποία π ροηγουμένω ς θ α είχαν π ροω θηθ εί οι ε φ ε δ ρ ε ίε ς , επ ανδρώ νοντάς την. Α ντίθετα , σ τους το μ ε ίς υψηλού κ ινδύνου η τρ ίτη ζώνη ή τα ν πλήρως επ ανδρω μένη . Για να γ ίν ε ι κ α λ ύ τε ρα αντιληπ τή η α λλη λεξά ρ τη σ η που υπήρχε μ ε τα ξύ τω ν τρ ιώ ν αμυντικώ ν ζωνών, θ α π α ρ α τεθ ε ί ένα π αράδειγμα. Σ το ν βό ρειο το μ έ α το υ μ ετώ που βρ ισκότα ν η 13η Στρατιά , η οποία ε ίχ ε ανα- λά βει τη ν υπεράσπιση μετώ π ου εύ ρ ο υ ς 32 km με δύο σώματα σ τρα τού στο πρώτο και άλλα δύο στο δ ε ύ τε ρ ο κλιμάκιο. Το 15ο Σώμα και το 29ο Σώμα υπεράσπιζαν με έ ξ ι μ ερ α ρχ ίες τ ις δύο π ρώ τες ζώ νες άμυνας. Το 17ο και το 18ο Σώμα τη ς Φ ρουράς είχαν α να π τυχθ εί σ την τρ ίτη ζώνη. Ειδικά, το 17ο Σώμα τη ς Φ ρουράς κάλυπτε το δ υ τικό 'ά κρ ο τη ς ζώ νης. Οι μ ονά δες α υ τές αντιμετώ π ισ αν τη ν επ ίθεσ η το υ XLVII Σώ ματος Π άντσερ, το οποίο δ εν κα τόρθω σ ε να πλησιάσει τη ν τρ ίτη ζώνη. Α ντίθ ετα , το 17ο Σώμα τη ς Φ ρουράς π ρο ω θ ήθηκε άμεσα στη δ εύ τερ η ζώνη, ό τα ν σ ημειώ θηκε ρήγμα από τη γερμα ν ική επ ίθεσ η, α να γκάζοντας τη 280 Μ εραρχία Π εζικού και τη ν 132 Μ εραρχία Π εζικού τη ς πρώ της ζώ νης να υποχωρήσουν στη δ εύ τερ η , σ την ο ποία βρ ίσ κονταν ήδη οι 140 και 175 ΜΠ. Μπορεί, λοιπόν, εύ κο λα να γ ίν ε ι α ντιληπ τό ό τι ε ίχ ε δημι- ο υ ρ γη θ ε ί ένα ς συμπαγής α μ υ ν τικό ς όγκος, το ν οποίο α π έτυ χε να εκπ ο ρ θή σ ει η επ ίθεσ η τω ν π άντσερ. Σ το ν κ εν τρ ικ ό το μ έα τη ς 13ης Σ τρ α τιά ς οι 81η και 75η Μ ερα ρ χ ίες Π εζικού υποχώ
ρησαν από τη ν πρώτη στη δ εύ τερ η ζώνη ά μ υ νας, όπου ενώ θηκα ν με τη ν 307 ΜΠ, η οποία απ οτελού σ ε εφ εδ ρ ε ία σ την π εριοχή Πονυρί. Στο α να τολικό άκρο το υ το μ έα , τη ν τρ ίτη ζώνη υπερασπιζόταν το 18ο Σώμα τη ς Φ ρουράς, το οποίο α π ο τελ ε ίτο από τ ις 2η, 3η και 4η Α ερ ο μ ε τα φ ε - ρ ό μ εν ες Μ ερα ρ χ ίες τη ς Φρουράς. Α ξίζε ι να σημ ειω θ ε ί ό τι οι επ ίλ εκ το ι α υ το ί σ χηματισμοί σ τε ρ ο ύ ντο το υ βασικού μέσου ε κ τέ λ ε σ η ς τη ς επ ιχειρησ ιακής το υ ς αποστολής, δηλαδή τα α λ ε ξ ίπτω τα (!), μ ε α π οτέλεσ μα να λάβουν μ έρ ος στη μάχη ως απλοί πεζοί. Ο ταν οι Γερμανοί διέσπασαν τη ν πρώτη ζώνη, οι 8η και 148 Μ ερ α ρ χ ίες υποχώρησαν στη δ εύ τερ η και ενώ θηκα ν μ ε τη ν 74η Μ εραρχία Π εζικού. Π ρο κειμ ένου να ενισχύ- σει τη ν α μ υντική δ ιά τα ξη και να α π οτρ έψ ει π ερα ιτέρω προέλαση το υ εχθ ρ ο ύ , το 18ο Σώμα τη ς Φ ρουράς π ρ οω θήθηκε προς τη δ εύ τερ η ζώνη, εγκ α τα λείπ ο ν τα ς τ ις θ έσ ε ις που δ ια τη ρ ο ύ σε σ την τρ ίτη . Η τρ ίτη ζώνη χρησ ιμοπ οιήθηκε ως βάση εκδήλω σ ης ισχυρών α ντεπ ιθέσ εω ν από τα σώματα αρμάτω ν το υ Κ εντρ ικο ύ Μ ετώ που και στοιχείω ν τη ς 2ης Σ τρ α τιά ς Αρμάτων.
Πίσω από τ ις τρ ε ις π ρώ τες ζώ νες άμυνας, τη ν υπεράσπιση τω ν οποίων είχαν αναλάβει οι σ τρα τιές τη ς πρώ της γραμμής, κα τασ κευάσ θη- καν ά λλες τρ ε ις κύ ρ ιες α μ υ ν τικ ές ζώ νες, με σκοπό τη ν ανακοπή π ιθανής π ροέλασ ης τω ν γερμα νικώ ν αρμάτω ν και τη χρησιμοποίησή το υ ς ως βάση για τη ν εκ τό ξευ σ η αντεπ ιθέσεω ν. Σ ε γ εν ικ έ ς γρα μ μές , η οργάνωσή το υ ς α κο λου θ ο ύ σ ε το πλαίσιο σ υγκρ ότησ ης τω ν τρ ιώ ν πρώτω ν ζωνών άμυνας, π ερ ιλα μ βά νοντα ς ναρκοπ έδια και ο χυ ρ ές θ έσ εις . Η τέ τα ρ τη ζώνη δημι- ο υ ρ γή θ η κε σε απόσταση 50-100 km από τη γραμμή το υ μετώ π ου και κατά το μ εγα λύ τερ ο μ έρ ος τη ς επ α νδρ ώ θηκε από σ τρ α τεύ μ α τα του μετώ που. Η π έμπτη ζώνη π αρείχε μαζί με τις δύο ά λλες (τέ τα ρ τη και έκ τη ) θ έσ ε ις αποκοπής βόρεια και νότια το υ Κούρσκ. Η π έμπτη ζώνη άμυνας σ χεδ ιάσ τηκε έτσ ι, ώστε να α π οτελέσ ει τη ν τε λ ευ τα ία άμυνα το υ Κούρσκ, π αρέχοντας παράλληλα και ένα ν σ τενό δ ιάδρομο για τη ν απαγκίστρωση τω ν α μυνόμενω ν π ρος τη ν πόλη, σε περίπτωση που ο εχθ ρ ό ς έφ θ α νε μ έχρ ι εκεί. Η ζώνη, πριν από τη μάχη, δ εν ή τα ν επ α νδρω μένη. Η έ κ τη ζώνη α κο λου θο ύσ ε τη ν ανατολική ό χθ η τω ν π οταμώ ν Τιμ, Σ έ ιμ και Οσκόλ, κατά μή-
Σ Υ Γ Κ Ε Ν Τ Ρ Ω Σ Η Σ Ο Β ΙΕ Τ ΙΚ Ο Υ Π Υ Ρ Ο Β Ο Λ ΙΚ Ο Υ , 4 ΙΟ ΥΛΙΟ Υ 1943Μ έτω π ο Σ τρ α τ ιά Μ έτω π ο Συνολ ικός α ρ ιθμ ό ς Συ γκέντρ ω σ η Σ ύ ν θ εσ η πυροβολικοί!
σε km πυροβόλω ν και όλμων π υροβολικού ανά km Α π ευ θ ε ία ς υπαγωγή σ τις σ τρ α τιές
Ε φ εδ ρ είεςStavka
Α ρ ιθμ ό ς Α/Τ πυροβόλω ν
ΚΕΝΤΡΙΚΟ 48 38 991 26,0 241 80 32113 32 2.718 85,0 567 164 73170 62 1.585 25,5 361 122 48365 82 1.187 14,5 352 40 39260 92 905 9,8 171 48 219
Ε φ εδ ρ ε ίες - - 1.405 - 197 232 429μετώ π ουΣύνολο - 306 8.791 28 ,7 1.889 686 2.575ΒΟΡΟΝΕΖ 38 80 904 11,3 139 100 239
40 50 1.633 32,7 341 154 4956 Φρ. 64 1.674 26,2 331 258 5897Φ ρ. 50 1.470 29,4 375 83 458
Ε φ εδ ρ είες - . 2.538 - 359 220 575μετώ π ουΣύνολο - 244 8.219 33,6 1.545 815 2.360
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
κος τη ς Βάσης τη ς εξέχο υσ α ς, και επίσης δ εν ή- στορία α ρ ιθ μ ε ί σ υγκεκρ ιμένα 637.500 νά ρκες τα ν επ ανδρω μένη . Μ όλις μία από τ ις τρ ε ις αυ- κα τά τη ν ένα ρ ξη τω ν επ ιχειρήσεω ν), ενώ σ τον τ έ ς ζώ νες φ ιλο ξενο ύ σ ε σ τρα τεύ μα τα , τα οποία Βόρειο το μ έα οι α ρ ιθμο ί υπερβα ίνους τις α π ο τελού ντο από ισχυρές δυνά μεις , α νεπ τυγ- 100.000 και 200.000 αντίστοιχα. Οι Σ ο β ιετ ικ ο ί έ- μ έν ες στο δ εύ τερ ο κλιμάκιο το υ μετώ που, και δωσαν ιδ ια ίτερη β α ρ ύ τη τα στη μαζική χρήση φυσικά από εφ ε δ ρ ε ίε ς . Επί π αραδείγματι, στο ναρκών, υπ α κούοντα ς στη Βασική αρχή το υ Κ εντρ ικό Μ έτω πο Βρισκόταν α νεπ τυ γμ ένη η 2η σχεδίου Ζούκωφ, ζη το ύ μ εν ο το υ οποίου ή τα ν ΤΘ Σ τρ α τιά με δύο σώματα αρμάτω ν και ένα μη- να φ θ ε ίρ ε ι το ν επ ιτ ιθ έμ ενο . Η σ υνεχής αναβολή χα νοκ ίνη το σώμα στο δ εύ τερ ο κλιμάκιο. Το Μ έ- τη ς επ ίθεσ ης έδω σε τη ν ευκα ιρ ία σ τους δ ιο ικη- τωπο Β ορ ο νέζ δ ιέ θ ε τ ε ε κ τό ς από τη ν 1η Τεθω- τ έ ς , γ ια δ ιάσ τημα τρ ιώ ν περίπου μηνών, να ορ- ρακισμένη Σ τρ α τιά και τη ν 69η Σ τρ α τιά με πέ- γανώσουν α π ο τελ εσ μ α τικ ό τερ α τη ν άμυνά ν τε μ ερ α ρ χ ίες πεζικού στο δ εύ τερ ο κλιμάκιο, το υ ς , ε το ιμ ά ζο ν τα ς ε κ τε τα μ έ ν α π εδία θανάτου . Κ άθε μέτω π ο ενισ χυόταν, επίσης, από δύο ανε- Π ερ ισ σ ότερο ι από 500.000 ά νδρ ες βοήθησ αν ξά ρ τη τα τεθω ρ α κισ μ ένα σώματα και ένα μηχα- στη δημ ιουργία τη ς πιο ε κ τ ε τα μ έ ν η ς ζώ νης νοκ ίνη το σώμα σε εφ εδ ρ εία . Ε κτός όλω ν αυτώ ν να ρ κ ο θ έτη σ η ς που κα τεγρά φ η π ο τέ στο Ανατο- τω ν δυνάμεω ν, οι Σ ο β ιετικ ο ί δ ιο ικ η τές γνώ ριζαν λ ικό Μ έτω πο. Σ το ν αντίποδα, ο ι Γερμανοί δ εν ότι, εάν κάτι δ εν ε ξελ ισ σ ό τα ν σύμφωνα με τα π αρακολούθησ αν κάποια ειδ ική εκπ α ίδευσ η για σχέδια, θα μπορούσαν να βασισθούν στις δυνά- τη διάσπαση τω ν σ οβ ιετικώ ν ναρκοπ εδίω ν, κάμεις το υ Μ ετώ που τη ς Στέπ ας, και ε ιδ ικά σ την θώ ς η π αγιω μένη εκτίμησ η ή τα ν ό τι απ α ιτούντο 5η Τεθω ρακισμένη Σ τρ α τιά τη ς Φρουράς. Από τέσ σ ερ ις ώ ρες για τη ν εξάρθρω σ η δ ικ τύω ν που τ ις οκτώ συνολικά ζώ νες, ο ι Γερμανοί κατά τη π ρο σ τά τευ α ν ο χυ ρω μ ένες και καλά π ροσ τα τευ - δ ιάρκεια τη ς «Zitadelle» κατόρθω σ αν να εισχω- μ έν ες π ερ ιοχές. Σ το Κούρσκ οι απ ώ λειες ε ξα ι- ρήσουν μ έχρ ι τη ν τρ ίτη , τη ν οποία διέσπασαν τία ς τω ν ναρκών ή τα ν σ ημα ντικές , απ οδεικνύο- μόνο σε ένα σ ημείο σ την π ερ ιοχή τη ς Προχο- ν τα ς τη ν εσ φ α λμ ένη εκτίμησ η αναφ ορικά με ρόφκα, όπου η προέλασή το υ ς ανακόπηκε ορι- τη ν επ ικ ινδυ νό τη τα τω ν ναρκοπ εδίω ν και κυ- στικά από τη ν επέμβαση τη ς 5ης Τεθω ρακισμέ- ρίως τη ν ανεπ αρκή π ροετο ιμασ ία το υ Γερμανι- νης Σ τρ α τιά ς τη ς Φ ρουράς το υ Ροντμίστρω φ. κού Σ τρ α το ύ (Heer) για τη ν επ ιτυχή διάσπασή
Ενας σ ημ α ντικός το μ έα ς ο οποίος συνέΒαλε το υ ς . Οι νά ρκες π ροκάλεσ αν τη ν απώλεια πε- αποφασιστικά σ την επ ιτυχή ανάσχεση τω ν γερ - ρισσότερω ν από 2.000 ανδρώ ν (σε σύνολο μανικών τεθω ρα κισ μ ένω ν ή τα ν οι νάρκες. Κατά 34.354). Εκεί, όμως, που τα ναρκοπ έδ ια "δ ιέπ ρε- τη δ ιάρκεια τη ς ά νο ιξη ς το υ 1943, η Stavka ε ξ έ - ψαν" ή τα ν σ την υποδοχή τω ν πάντσερ. Τις πρώ- δωσε μια νέα οδηγία σ χετικά μ ε τα ναρκοπ έδ ια τ ε ς δ ύο η μ έ ρ ε ς τη ς σ ύγκρουσ ης σ χεδόν 200 και τα άλλα εμπόδια. Σύμφω να με αυτή , τα α- άρμα τα τέθ η κ α ν ε κ τό ς μάχης, επ ιβεβα ιώ νοντας ντια ρμ α τικά ναρκοπ έδ ια έπ ρεπ ε να σ τρώ νοντα ι το ν χα ρα κτήρα το υ π ολέμου φ θ ο ρά ς που δ ιε ξή - σε βά θος το υλά χ ισ τον 100 m, σε τρ ε ις ή περισ- γαν οι Σ οβ ιετικο ί. Α ργό τερα , πολλά από τα άρ- σ ό τερ ες σ ειρ ές , οι οπο ίες θ α απείχαν μ ετα ξύ ματα αυτά επ ιδ ιο ρθ ώ θ ηκα ν από το Τεχνικό για το υ ς 15 έω ς 40 m. Οι α ν τια ρ μ α τικ ές νά ρκες το - να π έσουν εκ νέο υ θ ύ μ α τα το υ ύπουλου ε- π ο θ ετο ύ ν το σε απόσταση 6 έως 10 m η μία από χθρ ού . Τα ναρκοπ έδ ια σ χεδιάσθηκαν με σκοπό τη ν άλλη, ώ στε να α π ο φ εύ γετα ι η συμπαθητική τη ν επ ιβράδυνση το υ επ ιτιθ έμ ενο υ , σε συνδυα- εκτόνω σή το υ ς . Σ το Κούρσκ σ ημειώ θη κε η με- σμό, βέβαια , με τη ν το π ο θ έτη σ η άλλω ν εμπο- γα λύ τερ η χρήση ναρκών (κατά προσωπικού και δίων και το ν γ εν ικ ό τερ ο σχεδίασμά τω ν α μυντι- αντιαρματικώ ν) καθ ' όλη τη δ ιά ρ κεια το υ Β' ΠΠ κών ζωνών. Μ ε λ έ τε ς α π έδ ειξα ν ό τι οι νά ρ κες εί- (με δ εύ τερ η τη μάχη το υ Ελ Αλαμέιν). Σ τη ν α- χαν μ εγα λύ τερ α α π οτελέσ μα τα κατά θω ρακι- μ υντική οχύρωση τη ς εξέχο υ σ α ς κα τα γρά φ ηκε, σμένω ν στόχων παρά κατά προσωπικού, επ ιτυγ- επίσης, η ε κ τε ν έ σ τερ η χρήση α ντια ρμα τικώ ν χά νοντα ς τη ν καθυσ τέρησ η τω ν τεθω ρ α κισ μ έ- ναρκών σ την ιστορία του π ολέμου ! Μ όνο σ τον νων μάλλον και όχι το υ π εζικού. Το κλε ιδ ί σ την νότιο το μ έ α το υ μετώ που το π ο θ ε τή θ η κ α ν το υ - επ ιτυχή χρήση τω ν ναρκοπ εδίω ν ή τα ν η μαζική λάχισ τον 280.000 νά ρκες κατά προσωπικού και χρήση. Σ το ν νό τιο το μ έ α η σ υχνότητα στρώσης290.000 α ν τια ρ μ α τικές (η επίσημη σ οβ ιετική ι- ναρκών ή τα ν εντυπω σιακή, φ θά νοντα ς τ ις 1.500
Κ αλυπ τόμενο από τον όγκο ενός κ α τεσ τρ α μ μ ένο υ Panther, σ ο β ιετικ ό α ντια ρ μ α τικό στο ιχείο ε το ιμ ά ζ ε τα ι να π ροσβάλει νέο στόχο, χρησιμοπ οιώ ντας το ε ξα ιρ ε τ ικ ό α ντια ρ ματικό τυ φ έκ ιο D e g ty arev (PTRD) τω ν 14,5 mm.
Οι Σοβιετικοί έδωσαν ιδιαίτερη
βαρύτητα στη μαζική χρήση
ναρκών, υπακούοντας
στη βασική αρχή του σχεδίου
Ζούκωφ, ζητούμενο 31 του οποίου ήταν
να φθείρει τον επιτιθέμενο.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
α ντια ρ μ α τικ ές και τ ις 1.700 νά ρ κες κατά προσωπικού ανά χ ιλ ιό μετρ ο , κα λύπ τοντας με αυτή τη ν αναλογία και τα 164 km το υ μετώ π ου! Είναι χαρα κτη ρ ισ τικό ό τι η σ υχνότητα στρώσης ανά χ ιλ ιό μ ετρ ο τω ν ναρκών στο Κούρσκ ή τα ν τ ε τ ρ α πλάσια από ό ,τ ι στο Σ τά λ ινγκ ρ α ν τ και εξαπλάσια από τη μάχη τη ς Μόσχας. Τα ναρκοπ έδ ια στρώ θ η κα ν κυρίω ς σ τον χώρο τω ν δύο πρώτων α μ υ ντικώ ν ζωνών, απ οτελώ ντα ς οργανικό μ έρ ος τη ς οχύρω σής το υ ς . Μ ετα ξύ το υ ς το π ο θ ετή θ η - καν πεζικό, α ντια ρμα τικά και άρματα . Μια τρ ίτη ζώνη πίσω από α υ τές , η οποία, επίσης δ ιέ θ ε τ ε ναρκοπ έδια , δ εν δ ιαδρα μάτισ ε κάποιο σ ημα ντικό ρόλο, λόγω τη ς ε ξ έ λ ιξη ς τη ς επ ιχείρησης. Ο μ εγ α λ ύ τερ ο ς α ρ ιθμός ναρκών σ τρώ θηκε κατά μήκο ς τη ς π ρώ της ζώ νης (430.000 α ντια ρ μ α τικ ές και 410.000 κατά προσωπικού περίπου), ενώ οι υπόλοιπες (68.000 α ν τια ρ μ α τικ ές και 28.000 κατά προσωπικού περίπου) κα τα νεμ ή θ η κα ν στις επ ό μ ενες ζώ νες άμυνας. Α ξιο σ η μείω το ε ί ναι ότι, σ τις 30 Ιουνίου, ε ν όψ ει τη ς γ ερ μα ν ική ς επ ίθεσ ης σ τρώ θηκαν 10.000 επ ιπλέον νάρκες, ενώ μ έχρ ι τ ις 15 Ιουλίου είχαν π ρ ο σ τεθ εί ά λλες 72.000. Σε θ ραύσ ματα από νά ρκες ο φ ε ίλ ε τα ι ο θ ά να το ς το υ δ ιο ικη τή τη ς 332 Μ εραρχίας Π εζικού, α ντισ τρά τηγου Σάφ ερ (Schaefer), ενό ς από
το υ ς δύο α νώ τα το υς Γερμανούς α ξιω ματικούς, ο ι οποίοι σ κοτώ θηκα ν κατά τη δ ιά ρ κεια τη ς επιχείρησ ης «Zitadelle».
Ο σ τρα τά ρχης Ζούκω φ με τη ν εμπ ειρ ία που είχε απ οκτήσει, π ρ ο έτα ξε τη ν ανάγκη ανάπτυξη ς άμυνας ε ις βά θ ο ς και για το ν σκοπό αυτό δ ιέ τα ξε τη σ υγκρότησ η του Μ ετώ που τη ς Σ τέ πας, το οποίο έθ ε σ ε υπό τη διοίκηση το υ Κό- ν ιεφ . Το Μ έτω πο α υ τό α να π τύχθηκε πίσω από τη ν εξέχουσ α και σε αυτό π ερ ιλή φ θ ηκα ν οι σ τρ α τη γ ικ ές ε φ ε δ ρ ε ίε ς τη ς Stavka, ο ι οπ ο ίες α- π ο τελο ύ ντο από π έν τε σ τρ α τιές π εζικού (4η Σ τρα τιά τη ς Φ ρουράς το υ α ντισ τρά τηγου Κού- λικ, 5η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη γου Ζάντοφ , η οποία δ ια τέθ η κ ε στο Μ έτωπο Β ορ ονέζ στις 8 Ιουλίου, 27η Σ τρ α τιά το υ α ν τισ τρά τηγου Τορφ ιμένκο , η οποία δ ια τέθ η κ ε στο Μ έτω πο Β ορ ο νέζ στις 14 Ιουλίου, 53η Στρατιά το υ α ντισ τρά τηγου Μ αναγκάροφ , η οποία επίσης δ ια τέθ η κ ε στο Μ έτω πο Β ορ ο νέζ στις 14 Ιουλίου και 47η Σ τρ α τιά το υ α ντισ τρά τηγου Κόζ- λοφ), μία τεθω ρ α κ ισ μ ένη σ τρατιά (5η Τεθωρακισ μένη Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς το υ αντισ τρά τηγου Ροντμίστρω φ, η οποία δ ια τέθ η κ ε στο Μ έτωπο Β ορ ονέζ τη ν 11η Ιουλίου, ενώ το 2ο Τεθω ρακισμένο Σώμα τη ς Φ ρουράς το υ α ντισ τρά τηγου
Μ Α Ρ Τ Υ Ρ ΙΕ Σ Β ΕΤΕΡΑ Ν Ω Ν ΓΙΑ ΤΗ ΣΟ Β ΙΕ Τ ΙΚ Η Ο ΧΥΡΩ ΣΗ
Παρόλο που έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι όλοι οι γερμανικοί σχηματισμοί που συμμετείχαν στην επίθεση είχαν υποβληθεί σε σκληρή και επίπονη πολύμηνη προετοιμασία σε όλα τα είδη των επιχειρήσεων, η αλήθεια είναι διαφορετική. Στην πραγματικότητα, αν και η εκπαίδευση ήταν ιδιαίτερα σκληρή, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι σε αυτήν υποβλήθηκαν σταθερά και οι 16 μεραρχίες που έλαβαν μέρος στη «Zitadelle». Πολλές από τις μεραρχίες πεζικού βρίσκονταν πίσω από την πρώτη γραμμή και, συνεπώς, είχαν λάβει περιορισμένη εκπαίδευση, ενώ δύο από τις τεθωρακισμένες μεραρχίες έφθασαν λίγο πριν από την έναρξη των επιχειρήσεων.
32 Στις υπόλοιπες επτά μεραρχίες πάντσερ υπήρξαν βετεράνοι, οι ο- *■** ποίοι υποστήριξαν ότι είχαν παντελή άγνοια του είδους και της έ
κτασης της σοβιετικής αμυντικής ζώνης. Ο στρατιώτης Καρλ Σταρκ, ο οποίος το 1943 υπηρετούσε στο τάγμα μηχανικού της Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ "Grossdeutschland", ανέφερε σε συνέντευξή του το 1999 ότι: «Υπήρξε μια μερ ικώ ς σκληρή ε κ παίδευση σ τη μονάδα μ α ς από τον Μ ά ρ τιο μ έχ ρ ι τον Ιούνιο . Σ ε α υ τήν π εριλαμβανόταν γενική εκπ αίδευση μάχης μ α ζ ί μ ε εκπ αίδευση σε ο μ ά δ ες εφ ό δ ο υ . Ω σ τόσ ο , δ εν υπήρξαν σ υνδυασμένες ασκήσεις μ α ζ ί μ ε ά ρμ α τα ή μηχανοκίνητο πεζικό ο ύ τε ασκήσεις μ ε π ραγματικά πυρά. Καμία ξεχω ρ ισ τή εκπ αίδευση δ εν έλ α β ε χώ ρα ειδ ικά μ ε τα κ τ ικ ές τ ις οπ οίες ανα μένα με εν όψ ει της επ ιχείρησης «Α κρόπ ολη». Ενη μερω θή κα μ ε πάνω σε α υ τέ ς α ρ γ ό τερ α , λ ίγο πριν από την έναρ ξή τη ς . Δ ε ν είχα με καμία απολυτω ς ιδ έα για το τι ε ίδ ο υ ς α μ υ ντικό σύστημα ε ίχ ε δ η μ ιο υ ρ γ η θ ε ί από τον εχ θ ρ ό μ έχ ρ ις ό το υ το διαπιστώ σαμε ότα ν άρχισε η επ ίθ εσ η ! Ο μόνος λόγος για τον οποίο εκπ α ιδ ευ θ ή κ α μ ε επ ικεντρω νόταν σ την ενίσχυση τη ς μ ε τα ξύ μας συνεργασ ίας». Ο υπολοχαγός Χανς Γιοακίμ Γιούνγκ, ο οποίος υπηρέτησε ως διοικητής λόχου αντιαρματικών της 332 Μεραρχίας Πεζικού, ανέφερε ότι: «Είχα δει εν α έρ ιες φ ω τογρα φ ίες των σ ο β ιε τικών οχυρώσεων τις η μ έρ ες που π ροηγήθηκαν τη ς επ ίθ εσ η ς. Εκτιμώ ό τ ι το πυροβολικό μας ε ίχ ε λά βει γνώση αυτών. Σ ε α υ τές φ αινόταν κ α θ α ρ ά η α ντια ρ μ ατική τά φ ρ ο ς , αλλά ήτα ν δύσκολο να α - ναγνω ρισθούν οι θ έ σ ε ις του εχ θ ρ ικ ο ύ π εζικού . Δίπλα σε α υ τό σ ίγουρα βρίσκονταν π ολλές ψ εύ τικ ες θ έ σ ε ις , ο ι οπ οίες όμω ς δεν μπορούσαν να εξα κρ ιβ ω θούν από τις φ ω τογρα φ ίες. Τα ναρκοπέδια επ ίσης δεν ήτα ν αναγνω ρίσιμα. Ο λόκληρος ο το μ έα ς μ έχ ρ ι το Τσερκάσκογιε φ α ινόταν να είναι πολύ βαριά οχυρω μένος». Στην περίπτωση της "Grossdeutschland" φαίνεται ότι υπήρχε κάποιας
μορφής ετοιμότητα, τουλάχιστον στους διοικητές επιπέδου τάγματος, αναφορικά με το τι επρόκειτο να αντιμετωπίσουν. Ο λοχαγός Αλφρεντ Μπέργκμαν, ο οποίος υπηρέτησε ως διοικητής του 3ου Τάγματος του Συντάγματος Πεζικού "Grossdeutschland" (από την τρίτη ημέρα των επιχειρήσεων ως αντικαταστάτης, λόγω των απωλειών) δήλωσε: «Ο επ ιχειρησ ιακός χ ά ρ τη ς που είχα με α π εικόνιζε την κ α τά σ τα σ η του εχ θ ρ ο ύ , όπως α υ τή ήτα ν κατά τα τ έ λη Ιουνίου μ ε α ρχές Ιουλ ίου . Μ ερ ικά από τα σ οβ ιετικά συστήματα οχύρω σης βρίσκονταν σε σημαντική απόσταση πίσω από τις οπισ θ ο φ υ λ α κ ές και είχαν α να γνω ρ ισ θεί θ ε τ ικ ά σε β ά θ ο ς άνω των 20 km. Ε ίχαμε μ ια κα θα ρ ή εικόνα το υ μ ε γ έ θ ο υ ς του εχθ ρ ικο ύ π υροβολικού και των α ντιαρματικώ ν του δυνάμεω ν, όπως επ ίσης και για την ύπ αρξη εκ τετα μ ένω ν ναρκοπεδίων. Θ εώ ρησα ό τ ι θ α ήτα ν κα θ α ρ ή ανοησία να κ α τευ θ ύ ν ο υ μ ε τα π άντσερ μας σε κ α τά μέτω πο ε π ίθεση, σκοπ εύοντας τ ις πιο ισ χυρές ο χυ ρ ές θ έ σ ε ις το υ εχθ ρ ο ύ και μάλ ισ τα μ ε τέ το ιο συνω στισμό που υπήρχε μ ε τα ξύ των μ ερ α ρ χιών. Εκτιμώ ό τ ι τη ν ίδια ανησυχία μ ε μένα μο ιρ ά ζονταν και πολλοί άλλοι α ξιω μ α τικο ί της Μ ερα ρ χία ς». Κάτω από το επίπεδο διοίκησης τάγματος η ενημέρωση, η προετοιμασία και η προειδοποίηση σχετικά με το τι θα συναντούσαν φαίνεται ότι ήταν περιορισμένη. Ο υπολοχαγός Γιοακίμ Μπουχάρντι, ο οποίος υπηρετούσε στο επιτελείο του Συντάγματος Πυροβολικού "Grossdeutschland", δήλωσε: «Ο ι σ ύ ντρ ο φ ο ί μου, όπως και εγώ , δεν ε ίχα μ ε καμία ιδέα ε κείνη την π ερίοδο ό τ ι επ ρ ό κειτο να ε π ιτεθ ο ύ μ ε κατά ενός σ υ σ τή μ α το ς οχυρώ σεων, το οποίο κλιμακω νόταν σε βά θο ς και εξαπ λω νόταν σε μια ευ ρ ε ία περιοχή, π ρ ο ετο ιμ α ζό τα ν από τον εχ θ ρ ό για ε βδο μά δες και ό τ ι σε α υ τό π εριλαμβάνονταν τά φ ρ ο ι, οχυρά, θ έσ ε ις φλογοβόλω ν, ά ρ μ α τα σε θ έ σ ε ις εκσ κα φ ής μ α ζ ί μ ε α μ έ τρ η τα ναρκοπέδια, όπως διαπιστώ σαμε α ρ γ ό τερ α κ α τά τη δ ιά ρ κεια της επ ίθ εσ η ς . Δ ε ν λά βα με καμία σημαντική π ληροφορία σχετικά μ ε τον ε χ θ ρ ό εκείνη την π ερίοδο».
Οπως συνάγεται από τις αφηγήσεις των βετεράνων, οι Γερμανοί, παρότι εκπαιδεύθηκαν και είχαν μια γενική ενημέρωση για το τι επρόκειτο να αντιμετωπίσουν , εν τούτοις σε πολλές περιπτώσεις δεν γνώριζαν λεπτομέρειες. Δεν διέθεταν λεπτομερή σχέδια, ενώ η φιλοσοφία που ακολουθούσαν όριζε ότι, μετά την έναρξη του σχεδίου επίθεσης και εφόσον συναντούσαν δυσκολίες, θα τις αντιμετώπιζαν με αυτοσχεδιασμούς στο πλαίσιο του σχεδίου επιχειρήσεων.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Ποπόφ ε ίχ ε δ ια τ ε θ ε ί στο Ν ο τιο δ υ τικό Μ έτωπο στις 8 Ιουλίου), τρ ία α ν εξά ρ τη τα τεθ ω ρ α κ ισ μ έ να σώματα (4ο Τεθω ρακισμένο Σώμα τη ς Φ ρουράς του υποστράτηγου Πολιουμπ ίροφ, 1ο Μ ηχα νοκ ίνη το Σώμα το υ α ντισ τρά τηγου Σλομάτιν και 3ο Μ η χα νο κίνητο Σώμα τη ς Φ ρουράς το υ αν τισ τρά τη γο υ Ο μπούκοφ) και τρ ία α νεξά ρ τη τα σώματα ιππικού (3ο Σώμα Ιππικού τη ς Φ ρουράς το υ α ντισ τρά τηγου Οσκόφσκι, 5ο Σώμα Ιππικού τη ς Φ ρουράς το υ α ντισ τρά τηγου Σ ελιβά νοφ και 7ο Σώμα Ιππικού τη ς Φ ρουράς το υ α ν τισ τρ ά τη γου Μ αλέεφ ). Τις δ υνά μεις α υ τές υποστήριζε η 5η Α εροπ ορική Σ τρατιά , υπό τη δ ιοίκηση του σ τρα τηγού τη ς Α εροπ ορίας Γκορ ιούνοφ . Επρό- κε ιτο γ ια τη ν ισ χυρότερη εφ εδ ρ ικ ή δύναμη που σ υ γκρ ο τή θ η κ ε από τη ν ΕΣΣΔ κατά τη δ ιάρκεια το υ Β1 ΓΊΠ.
Η άμυνα τη ς εξέχο υ σ α ς α ν α τέ θ η κ ε σε δύο μ είζο νες δ ιο ικήσεις, επ ιπέδου ομάδας σ τρατιών, οι οπ ο ίες κάλυπταν το βό ρε ιο και το νότιο τμ ήμ α τη ς αντίστοιχα : α) το Κ εν τρ ικό Μέτωπο, υπό τη διοίκηση το υ σ τρα τηγού Ροκοσόφσκυ), το οποίο α π ο τελ ε ίτο από τη ν 48η Σ τρ α τιά το υ αν τισ τρά τη γου Ρομανένκο, τη 13η Σ τρ α τιά το υ αν τισ τρά τη γου Πούκχοφ, τη ν 70ή Σ τρα τιά το υ αν τισ τρά τη γου Γκαλίνιν, τη ν 65η Σ τρ α τιά το υ αν τισ τρά τη γου Μ πάτοφ, τη ν 60ή Σ τρ α τιά το υ αν τισ τρά τη γου Τσερνιακόφσκιν και τη 2η Τεθωρακισμένη Σ τρ α τιά το υ α ντισ τρά τηγου Ρόντιν. Οι ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ Ροκοσόφσκυ απ αρτίζονταν από δύο τεθω ρ α κισ μ ένα σώματα (το 9ο Τεθωρακισμένο Σώμα το υ α ντισ τρ ά τηγου Μ π ογντάνοφ και το 19ο Σώμα Α ρμάτω ν το υ α ντισ τρά τηγου Βασίλιεφ). Τις χερσ α ίες δ υνά μεις υποστήριζε η 16η Α εροπ ορική Στρατιά , υπό το ν σ τρατάρχη τη ς Α εροπ ορίας Ρ ουντένκο , 6) το Μ έτω πο Βο- ρονέζ, η δ ιοίκηση το υ οποίου ε ίχ ε α ν α τεθ ε ί σ τον ο μό β α θ μο σ τρα τηγό Β α το ύ τιν και το ο ποίο α π ο τελ ε ίτο από τη ν 38η Σ τρ α τιά το υ α ν τισ τρά τηγου Τσιμπίκοφ, τη ν 40ή Σ τρ α τιά το υ α ν τισ τρά τηγου Μ οσκαλένκο , τη ν 69η Σ τρ α τιά το υ αν τισ τρά τηγου Κ ριτσ ένκιν, τη ν 1η Τεθω ρακισμένη Σ τρ α τιά το υ α ντισ τρά τηγου Κ ατούκοφ , τη ν 6η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς (πρώην 21η Στρατιά ) το υ α ντισ τρά τηγου Κ ιστιάκοφ και τη ν 7η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς το υ α ντισ τρ ά τηγου Σουμάλοφ. Οι ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ Β α το ύ τιν σ υγκρ ο το ύ ντο από ένα σώμα πεζικού (35ο Σώμα Τυφ εκιοφ όρω ν τη ς Φ ρουράς το υ α ντισ τρά τηγου Γκορλάτσ εφ ) και δύο τεθω ρ α κισ μ ένα σώματα (5ο Τεθω ρακισμένο Σώμα τη ς Φ ρουράς του α ντισ τρά τηγου Κραβ- τσ ένκο και 2ο Τεθω ρακισμένο Σώμα τη ς Φ ρουράς το υ α ντισ τρ ά τηγου Μ π ουρντέινυ ). Την υποσ τήρ ιξη τω ν δυνάμεω ν αυτώ ν ε ίχ ε αναλάβει η 2η Α εροπ ορική Σ τρα τιά υπό το ν σ τρα τάρχη τη ς Α εροπορίας Κρασόφσκι.
Σ τη γ ιγαντια ία προσπάθεια κα τα σ κευ ής του α μυντικο ύ π λέγμα το ς γύρω από το Κούρσκ συ- νέθα λα ν 105.000 περίπου π ολ ίτες , ο α ρ ιθμός τω ν οποίων α ν ή λ θ ε στις 300.000 μ έχρ ι το ν Ιούνιο. Μ όνο σ την π εριοχή το υ Κ εν τρ ικο ύ Μ ετώ που α νο ίχθηκα ν π ερ ισ σ ότερα από 5.000 km κύριων χαρακω μάτω ν και χαρακω μάτω ν επ ικοινω νιών. Μ έσα σ την πόλη το υ Κούρσκ σ τήθ η κα ν ο δοφ ρά γμα τα σ τους δ ρόμους, κα τασκευάσ θη- καν 900 π ολυβολεία , ενώ οχυρώ θηκαν και επι- λ εγμ ένα κτίρ ια. Η ίδια τα κ τική α κο λ ο υ θ ή θ η κε στις π όλεις Ομπογιάν, Σ τάρ ι Ο σκόλ και σε ά λ
λ ες μ ικ ρ ό τερ ες π όλεις. Οι Σ ο β ιετικ ο ί είχαν απο- μ νη μ ο νεύ σ ει τα μα θή μα τα που πλήρωναν με ε κ α τό μ β ες θ υ μ ά τω ν σ τους Γερμανούς δασκάλους τη ς σ τρα τιω τικής τέχ ν η ς . Σ το Κούρσκ απ έδ ειξα ν ό τι ο μ α θ η τή ς μπορούσε να ξεπ ερά σ ει το ν κα θ η γη τή το υ . Η «Zitadelle» π έρασε σ την ισ τορία ως η π έμπ τη μεγάλη γερ μα ν ική επ ίθεση- εφ α ρ μο γή τω ν δογμά τω ν το υ κερα υνοβόλου π ολέμου (Πολωνία 1939, Γαλλία 1940, Ρωσία1941, Ρωσία 1942). Το τέ λ ο ς τη ς επ οχής το υ blitzkrieg ε ίχ ε π λέον φ θ ά σ ει...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Αλαν Κ λαρκ: Β Α ΡΒ Α ΡΟ ΣΣΑ , Η ΓΕ Ρ Μ Α Ν Ο Ρ Ω ΣΙΚ Η ΣΥΡΡΑΞΙΣ 1941-1945, Σ τρ α τιω τικ ό Τυπογραφείον, Δ ιεύ θυ ν σ η Σ τρ α τιω τικώ ν Εκδόσεω ν ΓΕΣ, Α θήνα , 1968.(2 )Σ τρ α τά ρ χ η ς φον Μ α νσ τά ιν: Ν ΙΚΑΙ Α Π Ω Λ Ε ΣΘ Ε ΙΣΑ Ι, Σ υμπ λη ρω ματικο ί εκ δ ό σ εις στρ α τιω τικώ ν περιοδικώ ν, Δ ΣΕ /ΓΕΣ, Α θήνα , 1962.(3) ANALYSIS O F THE BATTLE O F KURSK, περ. «Arm or», US A rm y A rm or Center, τχ. Μ α ρ τίο υ - Απριλίου 2003.(4) Εντι Μ π ά γιερ : Ο Π Ο Λ Ε Μ Ο Σ ΤΩΝ ΤΕΘ Ω ΡΑΚΙΣΜ ΕΩ Ν, τόμ . II, Συμπ λη ρω μ ατικο ί εκ δ ό σ εις σ τρ α τιω τικώ ν περιοδικώ ν, ΔΣΕ /ΓΕΣ, Α θήνα , 1964.(5) M ark H ealy: THE TIDE TURNS IN THE EAST, Cam paign series no 16, εκδ . « O sprey»,Λ ο ν δ ίνο ,1992.(6) A M EASURE O F REAL WORLD VALUE O F M INE SYSTEMS, The Dupuy Institute, Virginia, 2001.(7) C olonel D avid M . G lantz: SOVIET DEFENSE TACTICS AT KURSK, Com bined Arm s R esearch Library, US Arm y C om m and an d G eneral S ta ff College, S ep tem ber 1986.(8) Zetterling , N iklas and A nders Frankson: KURSK 1943 STATISTICAL ANALYSIS, Λονδίνο, 2002.(9) M IN E AND COUNTERM INE OPERATIONS IN THE BATTLE O F KURSK, US Arm y Com m unications- Electron ics Com m and, A pril 2000.
Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί εφ άρμοσαν σ χολαστικά τη ν τα κ τικ ή της
απόκρυψ ης και παραπλάνησης ένα ντι του
αντιπ άλου. Σ το Κούρσκ κ α τα σ κ ευ ά σ θ η κ α ν ο χυρ ές
θ έ σ ε ις σ τις οπ οίες το π ο θ ετή θ η κ α ν πολυβόλα
πλαισιω μένα από α ντια ρ μ α τικά τυ φ έκ ια και
π υροβόλα τα οποία χειρ ίζο ντα ν καλά
εκ π α ιδ ευ μ ένα σ τρ α τεύ μ α τα .
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ, ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΑΝ ΟΤΙ 0 1 1C ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΗ ΜΑΖΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΕΩΣ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ. ΤΑ ΠΑΝΤΣΕΡ, ΩΣΤΟΣΟ, ΑΠΕΤΥΧΑΝ ΓΙΑ ΑΚΟΜΑ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΝΑ ΚΑΤΑΓΑΓΟΥΝ ΤΗ ΝΙΚΗ. ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΔΟΘΗΚΕ ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΧΑΡΙΣΟΥΝ ΕΝΑΝ ΝΕΟ ΘΡΙΑΜΒΟ ΣΤΟ Γ ΡΑΙΧ. ΔΙΚΑΙΑ, ΛΟΙΠΟΝ, 01 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΘΕΩΡΟΥΝ ΤΟ ΚΟΥΡΣΚ ΩΣ ΤΟ «ΒΑΤΕΡΛΩ ΤΩΝ ΝΑΖΙ».
Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΑΧΗ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
Σ ΜΥΛΩΝΑΣΒ ιΰ ΐΜ ·; - υ ιιΛ υγ 'i'4 'j Γης Πολiff Μ ο υ σ είο υ Αθηνώ ν
y ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ, ΤΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΑ ΑΝΗΚΑΝ ΣΤΗ ΩΝΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΤΡΑΤΟ. ΟΤΑΝ, ΤΕΛΙΚΑ, ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1943 ΚΑΙ ΑΠΑΥΛΑ, 01 ΔΥΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΑΝ ΤΗΝ ΑΦΡΟΚΡΕΜΑ ΤΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΓΙΚΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ,ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΗΤΑΝ ΕΚΕΙΝΟΙ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΑΝ ΟΤΙ 01 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΟΥΝ ΣΤΗΝ ΙΣΧΥΡΟΤΕΡΗ ΜΑΖΑ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΕΩΣ ΤΟΤΕ
Sd.Kfz.171 P anther A usf D τη ς 52ης Επιλαρχίας του 39ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Α ρμάτω ν, Κούρσκ, Ιούλ ιος 1943. Το γερμανικό άρμα μάχης P an ther υπ ήρξε η απάντηση των Γερμανών στα σ ο β ιετικ ά Τ-34. Σ τη μάχη του Κούρσκ κα τα γρ ά φ η κ ε η πρώ τη επ ιχειρησ ιακή σ υ μ μ ετο χή του τύπου α υ το ύ . Ω σ τόσ ο , τα π ερ ισ σ ότερ α ά ρμ α τα τέθ η κ α ν
εκ τό ς μάχης όχι τόσο ε ξα ιτ ία ς των εχθρ ικώ ν βλημάτω ν, όσο των μηχανικών, κυρίω ς, π ροβλημάτω ν που παρουσίασαν. Μ ε τά το Κούρσκ, τα αρχικά π ροβ λήμ α τα επ ιλύθηκαν και το Pan ther α π ο τέλ εσ ε έναν θα υ μ ά σ ιο συνδυασμό θω ρ ά κισ ης , τα χ ύ τη τα ς κα ι ισχύος π υρός. Το σ υ γκ εκ ρ ιμένο άρμα φ έρ ε ι τρ ίχρω μη π αραλλαγή με
βασικό χρώ μα dark yellow και λω ρ ίδες ακανόνιστου σχήμ α τος σε o live green και re d brow n (πίνακας το υ Ron Volstad που δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δ ε ία ς τη ς Dragon!AS Com pany / Color im age is co urtesy o f Dragon).
36
Ο Α δόλφ ος Χ ίτλ ερ α κο ύ ει π ροσ εκτικά την καθ ιερ ω μένη ημερήσ ια ενημέρω ση επ ί χά ρ το υ σ χετικά μ ε την πρόοδο των επ ιχειρήσεω ν στο Α νατολικό Μ έτω π ο.Σ τα α ρ ισ τερ ά το υ σ τέ κ ε τα ι σ κεπ τικός ο σ τρ α τη γ ό ς Κ ο ύ ρ τ Τσάιτσλερ, αρχηγός του Γενικού Ε π ιτελείου Σ τρ α το ύ από τον Σ επ τέμ β ρ ιο του 1942.Η επ ιχείρηση «Zitadelle» ("Ακρόπολη") υπ ήρξε "πνευματικό τέκνο" του Τσάιτσλερ.
Τον Απρίλιο το υ 1943, γ ια πρώ τη φ ο ρ ά μ ε τά από 21 μ ή νες αδυσ ώ πητου π ολέμ ου μ ε τα ξύ τη ς Γερμανίας και τη ς Σ ο β ιε τ ικ ή ς Ενωσης, μία π α ρ ά ξενη , σ χεδόν αφ ύσ ικη η ρ εμ ία ε
π ικρά τησ ε στο Α να το λικό Μ έτω πο. Και ο ι δύο π λ ευ ρ ές ε ίχαν λό γο υ ς να επ ιζη το ύ ν μία ανάπ αυλα από το ν ε ξο ν τω τ ικ ό αγώνα, σ τον οποίο τ ις ε ίχ ε συμπ αρασ ύρει η α ιφ ν ιδ ια σ τική γ ερ μ α ν ική επ ίθεσ η το ν Ιού ν ιο το υ 1941. Πολλά, ωστόσο, ε ίχαν α λ λ ά ξε ι από το πρώ το ε κ ε ίν ο κα λοκα ίρ ι το υ γ ερ μ α ν ο -σ ο β ιε τ ικο ύ π ολέμ ου , ό τα ν τα π ά ντσ ερ είχα ν κ α τα κ ερ μ α τίσ ε ι τ ις τ ε ρ ά σ τιες αλλά α δ έ ξ ιε ς μ ά ζες το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ , φ θ ά ν ο ν τα ς σ χεδόν έω ς τ ις π ύ λες τη ς Μ όσχας. Μ ετά από τη ν πρώ τη ανάσχεση τη ς Wehrmacht μπροστά σ την π ρω τεύο υσ α τη ς ΕΣΣΔ, ο ι Γερμανοί α να σ υντά χθ η κα ν και, ε ξα - π ολύο ντα ς μία ν έα επ ίθεσ η το καλοκα ίρ ι το υ 1942 στο νό τιο τμ ή μ α το υ μετώ π ου , απ είλησαν να π ερά σ ουν το ν Καύκασο και να κα τα λά β ου ν τ ις π ετρ ελα ιο π η γές , σ τις οπ ο ίες σ τηρ ιζό τα ν η σ ο β ιετική ο ικονομ ία . Ταυτόχρονα , επ ιχείρησ αν να α π οκόψ ουν και τη μ εγά λη υ δ ά τινη α ρ τηρ ία το υ Βόλγα, μ ε σκοπό να σ τερ ή σ ο υ ν από τη ν ΕΣΣΔ ένα ν κύριο σ υγκο ινω νια κό ά ξο νά τη ς .
Η Wehrmacht, όμω ς, α δ υνα το ύσ ε να αναλά- β ε ι από μ όνη τη ς ένα τ έ τ ο ιο ε γχ ε ίρ η μ α και, έ τσι, έ κ α ν ε το μοιραίο λά θ ο ς να σ τη ρ ιχ θ ε ί στη β ο ή θ ε ια τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν τω ν « δ ο ρ υ φ ό ρων» τη ς (Ο ύγγρω ν, Ιταλώ ν, Ρουμάνω ν κλπ.), π ρ ο κε ιμ ένο υ να κα λύψ ει τα π λευρ ά τη ς β α θ ιά ς π ροέλα σ ής τη ς . Το θ ε μ ε λ ιώ δ ες α υ τό σφάλμα, όπως και ε κ ε ίν α που π ρ ο έκυ ψ α ν από τ ις παρ ο ρ μ η τ ικ έ ς π α ρεμβ ά σ εις το υ Χ ίτλ ερ στη δ ιε ξαγω γή τω ν επ ιχειρήσ εω ν, υποχρέω σαν το ν Γερμανικό Σ τρ α τό να α κ ιν η το π ο ιη θ ε ί μέσα στα ερ είπ ια το υ Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ (ενώ τα π λευ ρ ά και τα νώ τα το υ κα λύ π το ντα ν από το υ ς α νεπ α ρ κ έ σ τα το υ ς σ υμμάχους το υ ), όπου και το ν β ρ ή κ ε η μαζική σ ο β ιετική α ν τεπ ίθ εσ η τη ς 19ης Ν ο εμ βρ ίου 1942, π ροκα λώ ντα ς το υ κ α τα σ τρ ο φ ικές α π ώ λειες . Σ τις ε β δ ο μ ά δ ε ς που α κο λού θη σ α ν τη ν κύκλω ση και τη ν ε ξό ν τω σ η τη ς 6ης Σ τρ α τ ιά ς το υ Π άουλους, τό σ ο η Ανώ τατη Δ ιοίκηση τη ς Wehrmacht (OKW), όσο και το Γενικό Ε π ιτελ ε ίο τη ς Α νώ τα της Δ ιο ίκησ ης Σ τρ α το ύ (ΟΚΗ)
βίωσαν μ ερ ικ ές από τ ις ε φ ια λ τ ικ ό τε ρ ε ς σ τιγμ ές το υ ς , π α ρα κο λου θώ ντα ς από το υ ς χ ά ρ τες το υ ς τ ις σ ο β ιε τ ικ έ ς τα χ υ κ ίν η τε ς φ ά λ α γ γ ες να α π ειλούν μ ε κύ κλωση ο λ ό κ λ η ρ ες ο μ ά δ ες σ τρατιώ ν, να κα τα λα μ β ά νου ν το Ροστόβ, να ε κ κ α θ α ρ ίζουν το ν Καύκασο, να απ ελ ευ θ ερ ώ ν ο υ ν το Κούρσκ, το Μ π ιέλγκο ρ ο ντ και το Χ ά ρκο βο και να σ υνεχ ίζο υν τη χειμ α ρρώ δ η κά θ ο δό το υ ς π ρος τ ις δ ιαβάσ εις το υ Δ νείπ ερου . Η ταν φ α νερ ό πως ο Σ τά λ ιν και το Ε π ιτελ ε ίο Α νώ τα της Δ ιο ίκησ ης (Stavka) το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ δ εν επ εδ ίω κα ν απλώς να ε ξο λ ο θ ρ εύ σ ο υ ν τη ν , ο ύ τω ς ή άλλω ς, κα τα δ ικα σ μ έ
νη 6η Σ τρ α τιά (κά τι που έγ ιν ε τυπ ικά σ τις 2 Φ εβρ ουά ρ ιου 1943), αλλά και να ε π εκ τε ίν ο υ ν τη ν α ν τεπ ίθ εσ ή το υ ς , φ ιλ ο δ ο ξώ ντα ς να σ υ ντρ ίψ ουν το σ ύνολο τω ν γ ερ μ α ν ικώ ν δυνά μεω ν στο νό τιο μέτω π ο και να α να κτήσ ου ν ο λό κ λ η ρη τη ν Ο υκρανία .
Ο ΜΑΝΣΤΑΙΝ ΣΩ ΖΕΙ ΤΗ WEHRMACHT
Η π ορ εία τω ν Σ ο β ιετ ικ ώ ν π ρος το ν θ ρ ία μβ ο ανεκόπ η τη ν ύσ τα τη σ τιγμή χάρη σ τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ σ τρ α τά ρχη φ ο ν Μ ανστάιν, ε νό ς α ξιω ματικο ύ τη ς κλασ ικής πρω σικής σχολής, ο οποίος ε ίχ ε το χάρισμα να δ ια τη ρ ε ί τη ν ψ υχραιμ ία και τη ν κ α θ α ρ ό τη τα τη ς σ κέψ η ς το υ , ακόμη και κάτω από τ ις δ υ σ μ ε ν έσ τε ρ ε ς σ υ ν θ ή κες . Συγ κ εν τρ ώ ν ο ν τα ς μ ε υπ ομονή και μ εθ ο δ ικ ό τη τα τα υ π ο λε ίμμ α τα τω ν γερ μ α ν ικώ ν δυνά μεω ν που είχα ν υποχω ρήσει από το ν Καύκασο και ε- ν ισ χυ όμ ενος μ ε ν έ ε ς μ ερ α ρ χ ίες που είχαν έ λ θ ε ι κα τεπ ε ιγ ό ν τω ς από τη Γαλλία, ο Μ ανστάιν έκ α ν ε ε κ ν έο υ ένα από τα «θα ύμα τα » εκε ίν α που το ν ε ίχα ν κα τα σ τήσ ει δ ιάσ ημο σε ο λό κλη ρο το ν κόσμο και επ ίφ ο β ο σ του ς α ντιπ ά λους το υ . Κ τυπ ώ ντα ς το υ ς Σ ο β ιε τ ικ ο ύ ς τη σ τιγμή που εκ ε ίν ο ι ε ίχα ν απ λω θεί υπ ερβολ ικά , κα τα κερ μ ά τισ ε τ ις εμ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ές το υ ς , έ τ ρ ε ψ ε σε φ υ γή τα μ η χα νο κ ίνη τα τμ ή μ α τά το υ ς και α ν α κα τέλα β ε , σ τις 15 Μ α ρτίου 1943, το Χ ά ρ κο βο, τη ν τ έ τ α ρ τ η μ εγ α λ ύ τερ η πόλη τη ς ΕΣΣΔ. τη ν οποία η Wehrmacht ε ίχ ε χάσει λ ίγ ες ε β δ ο μ ά δ ες νω ρ ίτερ α . Η α π ίσ τευ τη α υ τή α ν τε π ίθ ε ση, όμω ς, αφ ού α π έφ ερ ε σ το υ ς Γερμανούς και το Μ π ιέλγκοροντ, μία άλλη σ ημ α ντική πόλη τη ς δ υ τ ικ ή ς Ο υκρανίας, έπ ρ επ ε να σ τα μ α τή σει, δ ιό τ ι σ το μ ε τα ξύ ε ίχ ε ξ ε κ ιν ή σ ε ι η π ερ ίο δο ς τη ς λάσπης, τη ς φ ο β ερ ή ς «ρασπουτίτσα», που π αραδοσ ιακά κά θ ε ά νο ιξη μ ε τα τρ έ π ε ι όλη τη ρωσική σ τέπ α σε βό ρβ ορο . Οι δ ύ ο αντίπ αλο ι ό- φ ε ιλα ν να α ρ κ εσ το ύ ν στα εδ α φ ικ ά κέρ δ η που είχα ν ή δη α π οκομ ίσ ει και να π ερ ιμ έν ο υ ν να σ τεγνώ σ ει και πάλι το έδ α φ ο ς καταστρώ νο- ν τα ς σ χέδ ια γ ια το μέλλον.
Παρά τη ν α τυ χή κα τά λη ξη τη ς α ν τεπ ίθ ε σης τω ν Σ ο β ιετικώ ν , τίπ ο τα δ εν μπ ορούσ ε να επ ισκιάσει το γ εγ ο ν ό ς ό τι ε ίχα ν μόλ ις κ α τα φ έ ρ ει να ε ξο ν τώ σ ο υ ν μία ολό κλη ρ η γ ερ μ α ν ική σ τρα τιά σ το Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ και να γ ίνουν , έτσι. ο π ρώ τος λα ός σ τη ν Ιστορ ία που α ιχμαλώ τισε ένα ν Γερμανό σ τρα τά ρχη . Γεγονός ε ίνα ι ό τ ι ε ί χαν ήδη δ ιδ α χ θ ε ί α ρ κ ε τά από τ ις π ρ ο η γο ύ μ ε ν ες ή τ τ ε ς το υ ς , αλλά το απ ροσ δόκητο κ τύπ η μα το υ Μ ανσ τά ιν σ το Χ ά ρκοβο α π ο τέλ εσ ε ένα τ έ λ ε ιο μ ά θ η μ α και γ ια το ν ίδιο το ν Σ τά λιν , ο ο π οίος σ υ νή θ ιζε (όπως και ό λο ι σ χεδ όν οι δ ικ τά το ρ ε ς ) να υ π α γο ρ εύ ει σ τρ α τη γ ική και επ ιχειρη σιακή τ έ χ ν η σ το υ ς σ τρ α τη γο ύ ς το υ . Ο ντας, π λέον, λ ιγ ό τερ ο υ π ερφ ία λος και δ ια τ ε θ ε ιμ έ νος για πρώ τη φ ο ρ ά να α φ ήσ ει το υ ς σ τρα τιω τικο ύ ς να ερ γα σ θ ο ύ ν α νενό χλη το ι, ο Σ τά λ ιν π ερ ιο ρ ίσ τη κε, σ το ε ξή ς , να επ ιβ λέπ ει τη ν κα τά στρωση τω ν σχεδίω ν τη ς Stavka και να ε κ μ ε τα λ λ ε ύ ε τ α ι σ το έπ α κρο τη ν εμπ ειρ ία τω ν έ ξο χων επ ιτελώ ν τη ς .
Α να τέμ νο ν τα ς μ ε τη σ υνή θη ψ υχρή λογική τη ς το υ ς λό γο υ ς τη ς σ ο β ιε τ ική ς απ οτυχ ία ς στο Χ ά ρ κοβο (γ εγο νό ς που ε ίχ ε επ ιτρ έψ ε ι στη
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Wehrmacht να σ τα θ ερ ο π ο ιήσ ε ι το μ έχ ρ ι τ ό τ ε ρ ευ σ τό μέτω π ό τη ς και να ανα π τερ ώ σ ει το η θ ικό τη ς ), η Stavka κ α τ έ λ η ξ ε σε χρήσ ιμα σ υμπ εράσματα σ χετικά μ ε τ ις α ιτ ίε ς τη ς ή ττα ς . Μία από α υ τέ ς ή τα ν ό τ ι ο ι Γερμανοί ή λ εγχ α ν ένα πολύ πιο π υκνό δ ίκ τυ ο σ ιδ ηροδρόμ ω ν στα κα- τε χ ό μ εν α από α υ το ύ ς ρωσικά εδά φ η σε σχέση με εκ ε ίν ο που βρ ισ κότα ν α ν α το λ ικ ό τερ α , κα θώ ς όσο π ροχω ρούσε κα νε ίς π ρος τα Ο υράλια, τό σ ο ο ι σ υγκο ινω ν ίες γ ίν ο ν τα ν α ρ α ιό τε ρ ε ς και ελλ ιπ έσ τερ ες . Τ ουλάχ ισ τον π έν τε γ ρ α μ μ ές σ τον ά ξο να Β ορρά - Ν ότου και ε ν ν έα γ ρ α μ μ ές σ τον ά ξο να Α να τολής - Δ ύσης ε ξυ π η ρ ετο ύ σ α ν το ν Γερμανικό Σ τρ α τό μ ε τα ξύ Μ όσχας και Αζο- φ ικής θάλασ σ ας, τη σ τιγμή που ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς κ α τά φ ερ ε να σ τη ρ ιχ θ ε ί μ ε απ εγνω σ μένο πείσμα σ το Κούρσκ, χρησ ιμοπ οιώ ντα ς jo v o μία σ ιδ ηρ οδρ ομ ική γρα μμή . Ε π ρό κειτο για τη γρα μμή που σ υ ν έδ εε τη Μ όσχα με το Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ μέσω Γ ιέλ ε τς , η οποία δ ιέ θ ε τ ε έ ναν κλάδο που από το Β ο ρ ο νέζ κ α τέλ η γ ε στο Κούρσκ μέσω το υ Κ α σ τόρνογ ιε. Μ ία άλλη γραμμή ο δη γο ύ σ ε α να το λ ικά το υ π οταμού Ν τον, στο Β ο ρ ο νέζ - Λίσκι - Ροσός, αλλά οι δυ-• ά μεις και τα εφ ό δ ια που θ α επ ιλ εγ ό τα ν να κιν η θ ο ύ ν μ ε α υ τή θ α έχα να ν πολύ χρόνο . Ετσι, ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς ή τα ν σε θ έσ η να μ ετα κ ιν ε ί αόνο 1,5 μ ερ α ρχ ία τ η ν η μέρ α , ενώ οι Γερμανοί το υ λά χ ισ τον 3,5 σ την κα τεύ θ υ νσ η από Βορρά π ρος Ν ότο και π ερ ισ σ ό τερ ες από έ ξ ι σ την κα τεύ θ υ ν σ η από Δύση π ρος Ανατολή.
Το π ρ όβλημ α το υ α νεπ α ρκού ς σ ιδ η ρο δ ρ ο μ ικού δ ικ τύ ο υ π αρ’ ολίγον να σ το ιχ ίσ ει σ τον Κ όκκινο Σ τρ α τό μία σ υντρ ιπ τική ή ττα , ό τα ν ο Μ ανστάιν ε κ τό ξ ε υ σ ε τη ν α ν τεπ ίθ εσ ή του . “ ροσ π αθώ ντας να εν ισ χύσ ει τ ις δ υ νά μ ε ις τη ς βόρ εια το υ Χ α ρκόβου , η Stavka, σ τις 15 Φ εβρουάρ ιου, δ ιέ τα ξ ε το ν σ τρ α τηγό Κ ονσ τα ντίν ^οκοσ όφ σ κυ να μ ε τα φ έρ ε ι ο λό κλη ρ ο το Μ έτω - - .ο το υ Ν τον, το υ οποίου ε ίχ ε έω ς τ ό τ ε τη δ ιο ίκηση (και το οποίο ε ίχ ε μ όλ ις π ερα τώ σ ει το έρ - .ο τη ς ε ξο λ ό θ ρ ευ σ η ς τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς βης Σ τρ α τιά ς ), από τ ις ό χ θ ε ς το υ Βόλγα σ το Στά- •ινγκρ α ν τ, β ό ρ ε ια το υ Κούρσκ, ώ σ τε να πα- ο εμ β λ η θ ε ί μ ε τα ξύ το υ Μ ετώ π ου το υ Μ πριάν- 3Κ και το υ Μ ετώ π ου το υ Β ορ ονέζ. Η έγκα ιρ η ο λοκλήρωση α υ τή ς τη ς α να δ ιά τα ξη ς μ ε τη χ ρ ή ση μόνο μίας « μονής» σ ιδ η ρ ο δ ρ ο μ ικ ή ς γρα μ μής ή τα ν το υ λά χ ισ το ν α ν έφ ικ τη . Υπολογίζο- .τα ς κα τά μέσ ο ό ρο πως κ ά θ ε α μα ξο σ το ιχ ία δ ιέ θ ε τ ε 65 βαγόνια , μία μ η χα νο κ ίνη τη τα ξ ια ρ χία χ ρ ε ια ζό τα ν επ τά σ υρμούς, ένα τε θ ω ρ α κ ισμένο σώμα 20 σ υρ μούς, μία μ ερα ρχ ία ιππικού 18 και μία μ ερα ρχ ία π εζικού 15. Συνεπώ ς, δ εν είναι π α ρ ά ξενο το γ εγ ο ν ό ς ό τ ι το Κ εν τρ ικ ό Μ έ τωπο (όπως μ ετο ν ο μ ά σ θ η κ ε το Μ έτω π ο το υ Ντον) σ τά θ η κ ε α δ ύ να το να σ υνδ ρ ά μ ει ουσ ιαστικά τ ις υπ όλο ιπ ες σ ο β ιε τ ικ έ ς δ υ νά μ ε ις , ο ι ο π ο ίες π ροσπ αθούσαν να σ υ γκρ ο τή σ ο υ ν το ν Μανστάιν.
Ω στόσο, η υπ εροχή τω ν Γερμανώ ν στα μ έ σα μ ετα φ ο ρ ά ς α υ τή κ α θ εα υ τή δ εν θ α ε ίχ ε κα- _ία σημασία, εά ν η Wehrmacht δ εν δ ιέ θ ε τ ε τη ν άνοιξη το υ 1943 τ ις ε φ ε δ ρ ε ίε ς ε κ ε ίν ε ς που θ α τη ς επ έτρ επ α ν να π ερά σ ει σ τη ν α ντεπ ίθ εσ η . Σ ε α υ τό ν το ν το μ έ α ο Μ ανσ τά ιν επ ω φ ελ ή θ η κ ε από δ ύο μ εγ ά λ ες δ ε ξα μ ε ν έ ς , ο ι οπ ο ίες το ν 'ο ο φ ο δ ό τη σ α ν μ ε τ ις α π α ρ α ίτη τες γ ια ένα τ έ
το ιο κ τύπ ημ α δ υ νά μ ε ις . Ε χοντα ς χάσει 20 από τ ις π λέον α ξιό μ α χ ες μ ερ α ρ χ ίες τη ς σ το Σ τά λ ιν - γ κ ρ α ν τ και ά λ λ ες έ ξ ι σ τις μά χες το υ π οτα μού Ν το ν που α κο λο ύ θ η σ α ν τη μ εγά λη κα τα σ τρ ο φή, η ΟΚΗ κ α τέφ υ γ ε σ τη ν εκκένω σ η τη ς ε ξ έ χουσ ας το υ Ρ ζεφ , μ ε σκοπό να ελα ττώ σ ε ι το μ ή κο ς το υ μ ετώ π ου σε ε κ ε ίν η τη ν π ερ ιοχή κατά 368 km, ώ σ τε να ε ξο ικ ο ν ο μ ή σ ε ι ολό κληρ η τη ν 9η Σ τρ α τιά μ ε τ ις 22 μ ερ α ρ χ ίες τη ς και να τη σ τε ίλ ε ι β ό ρ ε ια το υ Κούρσκ, κ ο ν τά στο Ο ρέλ. Μ ε π αρόμο ιο τρ ό π ο ε κ κ ε ν ώ θ η κ ε και ο θ ύ λ α κ α ς το υ Ν τεμ ιάνσ κ.
Α κό μα μ εγ α λ ύ τερ η δ ε ξα μ ε ν ή εφ εδ ρ ε ιώ ν , όμω ς, α π ο δ ε ίχ θ η κ ε ε κ ε ίν η τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς φ ρ ο υ ρ ά ς στη Γαλλία, όπου αναπ α ύονταν, εν ι- σ χύο ντα ν και επ α νεξο π λ ίζο ν τα ν οι μ ερ α ρ χ ίες που ε ίχα ν υπ οσ τεί σ η μ α ν τικ ές α π ώ λειες στο Α να τολικό Μ έτω πο. Δ έκα από α υ τέ ς τ ις μ ερ α ρ χ ίες επ α νή λθ α ν εσ π ευ σ μένα στη Ρωσία το ν χειμώ να το υ 1942-43 γ ια να β ο ηθ ήσ ο υν σ τη ν απ οκα τάσ τασ η το υ μετώ π ου , ενώ επ τά α κόμα σ τά λθ η κα ν ε κ ε ί σ το δ ιά σ τη μα Α π ριλίου-Ιουνί- ου 1943, π ρ ο κε ιμ ένο υ να σ υμ μετά σ χου ν σ την επ ό μ ενη μ εγά λη επ ιχείρησ η. Α υτή η μαζική μ ε τα κ ίνη σ η γερ μ α ν ικώ ν ενισ χύσ εω ν από τη Γαλλία δ εν π έρασε φ υσ ικά α π α ρα τήρ ητη από το υ ς Σ ο β ιε τ ικ ο ύ ς , ο ι οποίο ι φ ρ ό ντισ α ν να δ ια μ α ρ τυ - ρ η θ ο ύ ν μ ε έν το ν ο ύ φ ο ς σ του ς Δ υ τικ ο ύ ς Σ υ μ μ άχους το υ ς , επ ειδ ή δ εν λάμβαναν τη ν απ όφ αση να α νο ίξο υ ν, επ ιτέλο υ ς , το π ολυ α να μ ενό μ ε- νο « δ ε ύ τερ ο μέτω π ο» σ την ηπ ειρω τική Ευρώπη.
Ο Σ τά λ ιν δ ικ α ιο λο γη μ ένα ε ξα ν ίσ τα το . Ο Χ ίτλ ερ δ εν θ α ε ίχ ε μ ε τα φ έ ρ ε ι π ο τέ τό σ ε ς ε ν ισ χύσεις σ το Α να τολικό Μ έτω πο, α π ογυμνώ νον τα ς ουσ ιαστικά τη ν άμυνα τη ς δ υ τ ικ ή ς Ευρώ πης, εά ν δ εν ή τα ν α π όλυτα β έβ α ιο ς πως το Ράιχ δ εν επ ρ ό κ ε ιτο να δ ε χ θ ε ί ε ισ βολή στη Γαλλία ε ν τό ς το υ 1943. Είναι χα ρ α κτη ρ ισ τικό ό τ ι το καλοκα ίρ ι το υ 1943 η μόνη πλήρω ς α ξιόμα χη μερ α ρχ ία τη ς Wehrmacht στη Γαλλία ή τα ν η 65η Μ ερα ρ χ ία Π εζικού , ενώ ό λ ες οι υπ όλο ιπ ες μ ο νά δ ες α π οτελού σ α ν κα κής π ο ιό τη τα ς υ π ο λε ίμ μα τα σ χηματισμώ ν που είχα ν δ ια λ υ θ ε ί στη Ρωσία.
Π ρ ο κε ιμ ένο υ να π ερ ιφ ρ ο υ ρ ήσ ει τη ν τερ ά -
Μ ε τα ξ ύ των δύο δ ικτατόρω ν, ο Σ τά λ ιν ε ίχ ε σαφώς
μ εγ α λ ύ τερ η σ τρ α τιω τική εμπ ειρ ία από τον Χ ίτλ ερ και
επ εδ είκ ν υ ε , τουλάχ ιστον , την ω ρ ιμ ό τη τα να σ υ μ β ο υ λ εύ ετα ι
το υ ς σ τρ α τη γο ύ ς του .
Α ναλαμβάνοντας τα κ α θ ή κ ο ντα του γενικού
επ ιθ εω ρ η τή Τεθωρακισμένων το ν Φ εβρουάριο το υ 1943
έπ ειτα από παράκληση του Χ ίτλ ερ , ο σ τρ α τη γό ς
Γκουντέρ ια ν π ίεσε για την αύξηση τη ς μηνιαίας
παραγω γής νέων τύπων αρμάτω ν μάχης και επ όπ τευσ ε
προσωπικά την αναδιοργάνω ση των μεραρχιώ ν π άντσερ, επ ισ κεπ τό μενος πολλές
μ ονά δες και σχολεία εκπ α ίδευσ ης. Σ τη φ ω τογραφ ία
ε π ιθ εω ρ ε ί ένα Tiger τη ς 2ης Μ ερ α ρ χ ία ς Γρεναδιέρω ν
Π άντσ ερ SS «D as Reich».
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Ο διο ικη τή ς τη ς Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Ν ότος» ,
σ τρ α τά ρ χη ς Εριχ φον Μ α νσ τάιν (πρώτο επ ίπεδο),
θ εω ρ ε ίτο από το σύνολο της η γ εσ ία ς το υ Σ τρ α το ύ ο ικ α ν ό τερ ο ς επ ιχειρησ ιακός
εγ κ έφ α λ ο ς το υ Ράιχ. Π ο λλ ές φ ο ρ ές στο
π αρ ελθόν ε ίχ ε χα ρ ίσ ει στη W ehrm acht εκ π λ η κτικές νίκες και τη ν ε ίχ ε σώσει
από δ ε ιν ές κ α τα σ τά σ εις .
38
Με την ανακατάληψη
του Μπιέλγκοροντ στον Νότο και τη
διατήρηση του Ορέλ στον Βορρά,
η W ehrm acht διέθετε πλέον τις
απαραίτητες πλευρικές θέσεις εξόρμησης για να
εκδηλώσει μία κλασική επίθεση λαβίδας κατά της
καταληφθείσας από τους Σοβιετικούς τοποθεσίας γύρω από το Κούρσκ.
σ τια α υ το κ ρ α το ρ ία που ε ίχ ε δ ημ ιο υρ γή σ ει, ο Χ ίτλ ερ κ α τέφ υ γ ε σε μια ιδ ιό τυπ η αλλά εσ φ α λ μ ένη , όπως α π ο δ ε ίχ θ η κ ε λύση. Η ιδέα τη ς αρ ιθ μ η τ ικ ή ς υ π ερο χή ς ασ κούσ ε σ τον δ ικ τά το ρα α κα τα μ ά χ η τη γ ο η τε ία , μ ε α π ο τέλ εσ μ α η ε π ιθυμ ία το υ να δ ια θ έ τ ε ι όσο το δ υ ν α τό ν μ εγ α λ ύ τε ρ ο α ρ ιθ μό μερα ρχιώ ν να μ ετα τρ α π εί σε εμ μ ο ν ή . Ετσι, όμω ς, π α ρ έβ λεπ ε τη ν π ρα γμ α τική μ α χη τική α ξία τω ν μονάδω ν α υ τώ ν που δ η μ ιο υρ γού σ ε στα χαρτιά . Τον Μ ά ρτιο το υ 1943 αποφάσισε να ανασ υσ τήσ ει τ ις 20 μ ερ α ρ χ ίες , που είχάν χ α θ ε ί σ το Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ, και να ο ρ γανώ σ ει ά λ λ ες 16, ο ι ο π ο ίες θ α το υ χ ρ η σ ίμ ευ αν γ ια τη ν κάλυψη τω ν κενώ ν που ά φ ηνα ν οι α π οχω ρήσεις τω ν έμπ ειρω ν μερ α ρχιώ ν από τη Γαλλία. Το π ληθω ρ ισ τικό α υ τό μ έ τρ ο ε ίχ ε ως απ ο τέλ εσ μ α να α π ο ρ ρ ο φ η θ ε ί ο κύ ρ ιο ς ό γκ ο ς τω ν ν εο σ ύ λ λ εκ τω ν σε α υ τέ ς τ ις μ ο νά δ ες και να μην εν ισ χ υ θ ο ύ ν ουσ ιαστικά οι ή δη υπάρ- χο υ σ ες μ ερ α ρ χ ίες που δρούσ α ν στο Α να τολικό Μ έτω π ο. Ετσι, π ο λλές από τ ις τ ε λ ε υ τ α ίε ς κα τ έ λ η ξα ν να δ ια θ έ το υ ν λ ιγ ό τερ α από τα ενν έα τά γ μ α τα π εζικού που π ρ ο έβ λεπ ε η σ ύνθεσ ή το υ ς .
ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ WEHRMACHT ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ ΤΟΥ 1943
Ω στόσο, ό ,τ ι κ έρ δ ισ ε η Wehrmacht μ ε τη Βράχυνση το υ μ ετώ π ου τη ς σ τον Β ορρά ε ξ α ν ε μ ίσ τη κε γρήγορα , κα θώ ς η επ ιτυ χή ς α ν τε π ίθ ε ση το υ Μ ανστάιν σ τον Ν ότο δ η μ ιο ύ ρ γη σ ε σ τον Χ ίτλ ερ τη ν επ ιθυ μ ία γ ια ν έ ε ς κ α τα κτή σ ε ις . Πα- ρα δόξω ς, η ε κ σ τρ α τε ία το υ Χ α ρ κόβου ε κ μ η δ έ νισ ε και τ ις τ ε λ ε υ τ α ίε ς ελπ ίδ ες τω ν Γερμανώ ν σ τρ α τηγώ ν ό τ ι ο Χ ίτλ ερ θ α ε ν έ κ ρ ιν ε τ ο ε ν δ ε χό μ ενο μίας μ εγά λη ς σ ύ μ π τυ ξη ς π ρος τα δ υ τ ικά, γ ια τη ν κα τά ληψ η μ ίας φ υσ ικά ο χυ ρ ή ς α μ υ ν τ ικ ή ς γρ α μ μή ς , όπου η W ehrmacht θ α μπ ορούσε να α να δ ιο ργα νω θεί μακρ ιά από τ ις π α ρενο χλή σ εις τω ν Σοβιετικώ ν. Το π αλιρρο ϊκό κύμα τη ς α ν τεπ ίθ εσ η ς το υ Μ ανσ τά ιν δ η μ ιο ύ ρ γησ ε, σύμφω να με το ν Λ ίν τ ελ Χ αρτ, «μία νέα σ ειρά από δ υ ν η τ ικ έ ς βά σ εις ε π ιθ ε τ ικ ή ς εξόρ μ ησ ης , που ό λ ε ς έ δ ε ιχ ν α ν να υπ όσ χοντα ι π ολλά σ ε έ
ναν άνθρω π ο, το υ ο π οίου τα έν σ τ ικ τα ή τα ν κυ - ρ ια ρ χ ικώ ς ε π ιθ ε τ ικ ά και το υ ο π ο ίου το πνεύμα α ν τιδ ρ ο ύ σ ε έν το να σ τη ν εγ κ α τά λ ε ιψ η τη ς ιδ έ ας ό τι μ ια ε π ιθ ε τ ικ ή δ ια κ ιν δ ύ ν ευ σ η σ τη ν τύ χη θ α μ π ορούσε ακόμ η να α να σ τρ έψ ει τη ν όλη κα τά σ τα σ η προς ό φ ελ ο ς του».
Μ ε τη ν α να ζω ο γο νη μ ένη Wehrmacht να έ χει, έω ς ένα ν βα θ μό , ε κ δ ικ η θ ε ί γ ια το Σ τά λ ιν - γ κ ρ α ν τ και μ ε τ ις ν έ ε ς μ ερ α ρ χ ίες τη ς [μ ε τα ξύ τω ν οποίων βρ ίσ κοντα ν και ο ι τρ ε ις θ α υ μ ά σ ιες ε π ιθ ε τ ικ έ ς λό γ χ ες τω ν Waffen SS, η «Leibstandarte Adolf Hitler» ("Σ ω μα τοφ υλα κή Α δό λφ ο υ Χ ίτλερ "), η «Das Reich» («Ράιχ») και η «Totenkopf» (« Ν εκρ οκεφ α λή» ), που είχα ν έ λ θ ε ι από τη Γαλλία το ν Φ εβ ρο υά ρ ιο γ ια να σ χημ α τίσουν γ ια το ν Μ ανσ τά ιν μια εκπ λη κτική σ ιδ ερ έ νια γροθ ιά ] να σ τέκ ο ν τα ι, π λέον , π ερίπ ου στις γ ρ α μ μ ές ε ξό ρ μ η σ η ς που κα τε ίχ α ν τη ν άνοιξη το υ 1942, λ ίγο πριν ξεκ ιν ή σ ο υ ν γ ια τη ν π ερ ιπ έτ ε ια το υ Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ, δ εν υπήρχε κανένα ς λόγος να ε γ κ α τα λ ε ιφ θ ε ί η πλούσια σε ο ρ υ κτά και β ιο μ η χ α ν ικ ές εγκ α τα σ τά σ εις κο ιλά δα του Ν τό ν ε τς .
Σ τις 11 Απ ριλίου, όμω ς, ο Χ ίτλ ερ δ έ χ θ η κ ε ένα σχέδ ιο το υ α ρ χη γού τη ς ΟΚΗ, σ τρα τηγο ύ Κ ο ύ ρ τ Τσάιτσλερ, ο οπ οίος σ υ νέλα β ε τ η ν ιδέα μιας νέα ς ε π ιθ ε τ ικ ή ς επ ισ τρο φ ής. Η έμπ νευσ ή το υ , ω στόσο, δ εν π ερ ιε ίχ ε καμία π ρω τοτυπ ία . Μ ια απλή μα τιά σ τον χά ρτη ή τα ν α ρ κ ε τή γ ια να διαπ ιστώ σει κα νε ίς πως η δ ια μ ορ φ ω μ ένη γρ α μ μή μετώ π ου π αρουσ ίαζε μία τε ρ ά σ τια εσοχή π ρος τη γ ερ μ α ν ική π λευρ ά σ την π ερ ιοχή το υ Κούρσκ, ένα ν ε κ τ ε τα μ έ ν ο , σ χεδ όν ο ρθ ογώ νιο θ ύ λ α κ α σε σ χήμα σάκου, μ ε μ έτω π ο π λάτους 170 km και β ά θ ο ς π ερίπου 110 km, ο οπ οίος έ μο ιαζε να κρ α υ γά ζει ό τ ι μπ ορούσ ε να κατα- σ τρ α φ ε ί εύ κ ο λ α μαζί μ ε ό λ ε ς τ ις σ ο β ιε τ ικ ές δ υ ν ά μ ε ις που π ερ ιε ίχ ε . Η ΟΚΗ ή τα ν συνεπαρ- μ έν η από το ν ε ξα ιρ ε τ ικ ό α υ τό μοχλό π λευ ρ ο κόπ ησ ης που τη ς π ρ ο σ έφ ερ ε η τύ χ η . Μ ε τη ν ανα κα τά ληψ η το υ Μ π ιέλγκορ ο ντ σ τον Ν ότο και τη δ ια τήρησ η το υ Ο ρ έλ σ τον Βορρά, η Wehrmacht δ ιέ θ ε τ ε π λέον τ ις α π α ρ α ίτη τες π λευ ρ ικ ές θ έ σ ε ις ε ξό ρ μ η σ η ς γ ια να εκδη λώ σ ει μία κλασική επ ίθεσ η λα β ίδα ς κα τά τη ς κα τα λ η φ θ ε ίσ α ς από το υ ς Σ ο β ιε τ ικ ο ύ ς το π ο θ εσ ία ς γ ύ ρω από το Κούρσκ. Α π ο κό π τοντα ς τη μ εγά λη εξέχ ο υ σ α το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ (όπου σύμφω να μ ε τ ις α ν α φ ο ρ ές τω ν υπηρεσ ιώ ν π λη ρο φ ορ ιώ ν θ α έπ ρ επ ε να βρ ίσ κο ντα ν ήδη το υ λά χ ισ τον δ έκ α σ τρ α τ ιές το υ Σ τάλιν ), θ α δ ημ ιουρ - γ ε ίτο σ το Α να το λικό Μ έτω π ο ένα ρ ήγμα τ ε ρ α στίω ν δ ιασ τάσ εω ν, απ ’ όπου οι μ ερ α ρ χ ίες πάν τσ ερ θ α μπορούσ αν να κ α τ ε υ θ υ ν θ ο ύ ν ανατο- λ ικ ό τερ α , επ α ν α φ έρ ο ν τα ς μία πολλά υ π οσχόμενη κατάστασ η ρ ευ σ τό τη τα ς σ τις επ ιχε ιρ ήσ εις . Επιπλέον, ο ι χ ιλ ιά δ ες τω ν Σ ο β ιε τ ικών σ τρα τιω τώ ν, ο ι οποίοι α να μ ενό τα ν να αιχμα λω τισ το ύν , θ α μ ε τα φ έρ ο ν τα ν στη Γερμανία, γ ια να επ ανδρώ σ ουν τ ις πιο α ν θ υ γ ιε ιν έ ς θ έ σ εις εργασ ίας σ την π ο λεμ ική β ιομηχα νία το υ Ράιχ.
Μη έχ ο ν τα ς ενα λ λ α κ τικ ή λύση, ο Χ ίτλ ερ σ υμφ ώ νησ ε μ ε τη ν ε κ τό ξε υ σ η τη ς επ ίθεσ ης και με τ η ν Επ ιχειρησ ιακή Δ ια τα γή No 6, τη ν ο ποία ε ξέδ ω σ ε σ τις 15 Απριλίου, ζή τη σ ε από τη Wehrmacht να π ρο β εί σ τις « δ έο υ σ ες π ρ ο ε το ιμ α σ ίες με τη μ εγ α λύ τερ η π ροσοχή και ε ν ε ρ γ ή -
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Γερμανός ανθυπίλαρχος των τεθω ρα κισ μ ένω ν της Μ ερ α ρ χ ία ς "G rossdeutschland", Σ ο β ιετ ικ ή Ενωση 1943.Το 1942, για τα πληρώ ματα των αρμάτω ν κ α θ ιερ ώ θ η κ ε μια σκούρα πράσινη φ όρμα, μονο κό μ μ α τη ε ίτ ε και σε δύο κομμά τια . Τ ο π ο θ ετε ίτο επάνω από τη μαύρη σ τολή το υ ς , π ροκειμένου για τη ν προστασία τη ς από φ θ ο ρ ές . Σ το π εριλα ίμ ιο τη ς φ όρμας έφ ερ α ν τα χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά μαύρα επ ιρ ρά μ ματα των τεθω ρα κισ μένω ν, ενώ σ τους ώ μους τις επ ω μίδες. Ο λοι οι α ξιω μ α τικο ί έφ ερ α ν σ τις επ ω μίδες το χάλκινο μονόγραμμα τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς "G D ". Ο οπλισμός του α π ο τελ ε ίτα ι από ένα π ιστόλι LugerP 08 , δ ια μ ετρ ή μ α το ς 9 mm Parabellum (εικονογράφ ηση το υ Γιάννη Μ υλω νά για τ ις Ε κδόσεις «Περισκόπ ιο»),
τ ικ ό τη τα . Οι κ α λ ύ τερ ο ί σχημ ατισμ οί, οι κ α λ ύ τ ε ρ ε ς σ τρ α τ ιές , οι κ α λ ύ τερ ο ι δ ιο ικ η τέ ς και μ εγάλα απ ο θέμ α τα π υρομ αχικώ ν π ρέπ ει να το π ο θ ε τη θ ο ύ ν σ τα απ ο φ α σ ισ τικά σημ εία . Κ ά θ ε α ξιω μ α τικό ς και κ ά θ ε σ τρ α τιώ τη ς θ α π ρέπ ει να ε ίνα ι α π ό λυ τα π επ εισ μ ένος για τη μ εγάλη σημασία α υ τή ς τη ς επ ίθ εσ η ς . Η ν ίκη σ το Κ ούρ σ κ θ α π ρέπ ει να λάμψει σαν φ ά ρ ο ς για ο λό κλη ρ ο το ν κόσμο». Ως π ιθανή η μ ερ ο μ η ν ία εξα π όλυσ η ς τη ς επ ίθ εσ η ς ό ρισε τη ν 3η Μ αϊου 1943. Σ τα τέ λ η Απριλίου, όμως, ά λ λ α ξε γνώ μη και μ ε τ έ θ ε σ ε τη ν η μ ερ ο μ η ν ία αρ χικά γ ια τη ν 5η Μ αϊου και κα τόπ ιν γ ια τη ν 9η.
Η ισχύς το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ ή τα ν όχι μόνο υπολογίσ ιμη, αλλά και α ρ κ ε τά μ εγ α λ ύ τερ η απ' ό ,τ ι π ίσ τευ ε η ΟΚΗ έω ς το ν χειμώ να. Ο Χ ίτλ ερ , ό μως, ε π έμ ε ν ε ό τ ι ο εχ θ ρ ό ς θ α έπ ρεπ ε, φ υ σ ιολο γικά, να π λησ ιάζει τα όρια τη ς κα τά ρ ρ ευ σ η ς λόγω τω ν σ υντρ ιπ τικώ ν απωλειώ ν το υ και γ ι ’ α υ τό θ α ή τα ν α ρ κ ε τό να δ ε χ θ ε ί από τη Wehrmacht ένα τ ε λ ευ τα ίο π λήγμα, που θ α το υ π ρο κα λούσ ε μία τ ό σο απ οφ ασιστική α ιμορραγία , ώ σ τε θ α ε ξ ο υ δ ε τ ε ρωνόταν. Α κο λο ύ θ ω ς, το Α να τολικό Μ έτω π ο θα σ τα θ ερ ο π ο ιε ίτο γ ια ένα ή και π ερ ισ σ ότερα έ τη , ο Σ τά λ ιν π ιθανώ ς θ α σ υζη τούσ ε τ ις π ρ ο ο π τικ ές χωρ ισ τής ε ιρ ή νευ σ η ς και το Ράιχ θ α ή τα ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο να σ τρ έψ ε ι τη ν προσοχή το υ π ρος τη Δύση, γ ια να α ντιμετω π ίσ ει απερίσπαστο το υ ς Α γγλο -α μερ ικα - νούς, καθώ ς όλα έδ ε ιχ ν α ν ό τ ι π ρ ο ετο ίμ α ζα ν μία απόβαση κα τά το υ Α ξο να σε άγνω σ το σ ημ είο τη ς Μ εσ ο γείου .
«ΠΟ ΣΟ Ι ΑΝΘ ΡΩ ΠΟ Ι ΣΤΟ Ν ΚΟΣΜ Ο ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΣΚ;»
Οι γ νώ μ ες τω ν Γερμανώ ν σ τρα τηγώ ν, όμως, δ ιχά ζοντα ν σ χετικά μ ε το π ρ ο τε ιν ό μ εν ο σχέδιο.
Η τρ ο μ α κτική ή ττα σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ ή τα ν ένα
μ εγά λο ψ υχολογικό σοκ για τον γερμανικό λαό, ο οποίος
έω ς τό τ ε ε ίχ ε γ ε υ θ ε ί μόνο νίκες. Σ ε μ ια π ροσπ άθεια να
αναπ τερώ σει το η θ ικ ό , ο Γκαίμπ ελς κ ή ρ υ ξε μ ε μία
ομιλία του , τον Φ εβρουάριο του 1943 ,«ολοκληρω τικό
π ό λεμ ο» και ο Χ ίτλ ερ απ α ίτησε από τα σ τρ α τεύ μ α τα να
αγω νιστούν μ έχ ρ ις εσχάτων. Σ τη φ ω τογραφ ία νεο σ ύ λλεκτο ι
Γέρμανοί σ τρ α τιώ τες ορ κίζοντα ι πίστη σ την πατρίδα
και τον Φ ύρερ επάνω από ένα π ολεμ ικό λάβαρο.
Αναγνωρίζοντας την οικτρή
κατάσταση, στην οποία είχαν
περιέλθει τα πάντσερ ύστερα από
την παταγώδη αποτυχία του
Στάλινγκραντ, ο Χίτλερ ζήτησε εκ νέου τις υπηρεσίες του καρδιοπαθούς
πλέον Γκουντέριαν, αναθέτοντάς του,
στις 28 Φεβρουάριου 1943,
τη θέση του γενικού επιθεωρητή
Τεθωρακισμένων.
Μ εγά λο ς α ρ ιθ μ ό ς τω ν π λέον έμπ ειρω ν σ τ ε λ ε χών ε ίχ ε αρχίσ ει να α μ φ ιβ ά λ λ ε ι σοβαρά, ακόμη και γ ια το εά ν ή τα ν δ υνα τή η ν ίκη ε ις βά ρ ος τη ς ΕΣΣΔ. Οι απ όψ εις, όμω ς, που είχα ν μ εγ α λ ύ τε ρ η β α ρ ύ τη τα γ ια το ν Χ ίτλ ερ ή τα ν ε κ ε ίν ε ς τω ν ά μ εσ α εμ π λεκ ό μ εν ω ν σ τη σ χεδ ια ζό μ ενη ε π ιχείρηση «Zitadelle» («Ακρόπ ολη»), Ο σ τρα τά ρ χ η ς Γ κ ύ ν τερ φ ο ν Κ λο ύ γκ ε δ ιο ικο ύ σ ε τη ν Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν « Κ έντρ ο » και θ α έπ ρ επ ε να δ ια θ έσ ε ι γ ια τη β ό ρ ε ια λα β ίδα τη ν 9η Σ τρ α τιά το υ σ τρ α τη γο ύ Β ά λ τερ Μ ό ν τελ . Από τη ν άλλη, ο σ τρ α τά ρ χ η ς Μ ανστάιν, ο ο π ο ίος ε ίχ ε δ ρ έψ ε ι τ ις πιο π ρ ό σ φ α τες δ ά φ νες , δ ιο ικο ύσ ε τη ν Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Ν ότος» και π ρ ο β λεπ ότα ν να ε- μ π λ έξε ι σ την επ ίθεσ η τό σ ο τ η ν αναδιοργανω μ ένη και πανίσχυρη 4η Σ τρ α τιά Π ά ντσ ερ το υ σ τρ α τη γο ύ Χ έρ μ α ν Χ οτ, όσο και το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς το υ σ τρ α τη γο ύ Κεμπφ.
Β αρύνουσ α σημασία ε ίχ ε , επ ίσης, και η γνώ μη το υ σ τρ α τη γο ύ Χ ά ιν τς Γκ ο υ ν τέρ ια ν , το υ «μάγου τω ν τεθω ρ α κ ισ μ ένω ν» , ο οπ οίος το 1940 ε ίχ ε κ υ ρ ιο λ εκ τ ικ ά «σύρει» το ν Γερμα ν ικό Σ τρ α τό σε μία από τ ις ε κ π λ η κ τ ικ ό τε ρ ε ς ν ίκ ες όλω ν τω ν εποχών, ε ξο υ δ ε τε ρ ώ ν ο ν τα ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς και Γάλλους μ ε ένα π ρα γμα τικό «κτύπ ημα δρεπ ανιού» από το Σ ε ν τά ν έω ς τη ν Α μπ εβ ίλ. Το ελά ττω μ α α υ το ύ το υ π ιστού σ τρα τ ιώ τη , όμω ς, ή τα ν ό τ ι ε ξ έ φ ρ α ζ ε ε λ ε ύ θ ε ρ α τη γνώ μη το υ και ο Χ ίτλ ερ , ο οπ οίος σπάνια μπορ ούσ ε να υ π ο φ έρ ε ι το υ ς α ντιρρ η σ ίες , το ν ε ίχ ε
απ ολύσει τα Χ ρ ισ το ύ γεννα το υ 1941, ό τα ν η 2η Σ τρ α τιά Π ά ντσ ερ που δ ιο ικούσ ε ε ίχ ε α κ ινη το - π ο ιη θ εί λ ίγ ες δ εκ ά δ ε ς χ ιλ ιό μ ε τρ α μακρ ιά από τη Μόσχα. Α να γνω ρ ίζοντα ς τη ν ο ικ τρ ή κα τά σταση, σ τη ν οποία ε ίχα ν π ερ ιέ λ θ ε ι τα π άντσ ερ ύσ τερα από τη ν παταγώ δη απ οτυχία το υ Στά- λ ιν γ κ ρ α ν τ, ο Χ ίτλ ερ ζή τη σ ε εκ ν έο υ τ ις υπ η ρεσ ίες το υ κα ρ δ ιο π α θ ο ύ ς π λέον Γκ ο υ ν τέρ ια ν , αν α θ έ το ν τά ς το υ , σ τις 28 Φ εβ ρο υά ρ ιο υ 1943, τη θ έσ η το υ γ εν ικ ο ύ επ ιθ εω ρ η τή Τ εθω ρα κισ μένων. Ε κείνο ς δ έ χ θ η κ ε υπό το ν ό ρο ό τ ι θ α ανα- φ ε ρ ό τα ν α π οκλεισ τικά σ τον Φ ύρερ και σε κα- ν ένα ν άλλον.
Το πρώ το ζή τη μ α που έπ ρ επ ε να επ ιλυ θ εί ή τα ν το κα τά πόσον ή τα ν σκόπιμο να ε π ιτ ε θ ε ί ξα νά η Wehrmacht σ το Α να τολικό Μ έτω π ο μέσα στο 1943. Α φ ού ε ν η μ ε ρ ώ θ η κ ε γ ια τ η ν ε το ιμ ό τη τα , τη ν επάνδρω ση και το ν εξοπ λ ισ μ ό τω ν μ ερα ρχ ιώ ν π άντσ ερ , ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν τά χ θ η κ ε ανα φ α νδ ό ν υπέρ τη ς ακύρω σ ης τη ς επ ιχείρη σης με το σ κεπ τικό ό τ ι ή τα ν π ρ ο τ ιμ ό τερ ο να α ρ κ εσ τε ί η Wehrmacht σε μία σ τα θ ερ ή άμυνα γ ια ο λό κλη ρ ο το 1943, κα τά το οποίο θ α αναδ ιοργά νω νε τα τεθ ω ρ α κ ισ μ ένα τη ς , ώ σ τε να ε ίναι έ το ιμ η να ανα λά βει και πάλι τη ν επ ιθ ετ ικ ή π ρω τοβουλ ία το 1944. Ο Γερμανός ε ιδ ικ ό ς ε ίχ ε να παρουσ ιάσει α ρ κ ε τά επ ιχειρήμα τα . Οι απώλ ε ιε ς τη ς π ρ ο η γ ο ύ μ εν η ς ε κ σ τρ α τε ία ς ε ίχα ν αφ ήσ ει τ ις μ ερ α ρ χ ίες π ά ντσ ερ α π ο σ κ ελ ετω μ έν ες , μ ε ελά χ ισ τα άρματα , τα οποία, ο ύ τω ς ή άλ-
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
■ jx;. υ σ τερ ού σ α ν π ο ιο τικά έ ν α ν τ ι εκ ε ίνω ν τω ν Ια β ιε τ ικ ώ ν , και μ ε μ ικρό α ρ ιθ μό εμ π ε ιρ ο π ό λ ε μων σ τελεχώ ν. Τα γ ερ μ α ν ικά εργοσ τάσ ια , ό- _jX . ε ίχαν αρχίσ ει να π αράγουν ν έο υ ς τύ π ο υς αρμάτω ν, τα βα ρ έα Tiger τω ν 56 t, τα οποία έ ξ ε ρ α ν π υρ οβ ό λο τω ν 88 mm, και τα μέσα άρματα Panther τω ν 4 5 1, μ ε π υρ οβ ό λο μ εγ ά λ η ς αρχι-• ής τα χ ύ τη τα ς β λ ή μ α το ς τω ν 75 mm. Επιπλέον, ; ,δ ιό ρ ρ υ θ μ ο ς κ α θ η γ η τή ς Φ έρ ν τ ιν α ν τ Πόρσε Γτον οποίο ο Φ ύρερ έ τ ρ ε φ ε ιδ ια ίτερη εκ τ ίμ η -
— αν και ε ίχ ε χάσ ει το ν διαγω νισμό γ ια το άρ- j a Tiger, ε ίχ ε δ η μ ιο υ ρ γή σ ει ένα ν έο βαρύ α υ το κ ιν ο ύ μ ενο π υρ οβό λο τω ν 68 t που έ φ ε ρ ε το ανομά το υ . Τα νέα α υ τά ο χή μ α τα υπ όσχονταν : τ . σ το π ρο σ εχές μ έλ λ ο ν η Wehrmacht θ α απολ ά β α ν ε σ το π εδ ίο τω ν α ρ μ ά τω ν π ο ιοτική υπε- Γοχή γ ια πρώ τη φ ορ ά σ το Α να τολικό Μ έτω πο.
π ρόβλημα ή τα ν πως η παραγω γή τω ν νέω ν ~^πων βρ ισ κότα ν ακόμη στα σπάργανα και, λό- ■ωτης π ολυπ λο κό τη τα ς , το υ κό σ το υ ς σε εργα -
_ ρ ες και τω ν υλικώ ν α υ τώ ν τω ν οχημά τω ν, νρ α μ μές σ υνα ρμο λό γησ ης δ εν μπορούσαν
•α ο λο κληρ ώ σ ο υν π ερ ισ σ ότερ α από 25 Tiger• 50 Panther τ ο ν μήνα, παρά τη θα υμ ά σ ια σχε- :α σ η και τη ν ισχύ που απέπνεαν. Π ρος το ύ τ ο ι . τα ν έα ά ρ μ α τα (και κυρ ίω ς το Panther) υ- “ ζ ο ε ρ α ν ακό μη από α υ τό που ο Γ κ ο υ ν τέρ ια ν :~ :κ α λ ο ύ σ ε «π αιδ ικές α σ θ ένειες» .
Ο Χ ίτλ ερ α ντιμετώ π ισ ε από τη ν αρχή τη ν ε- ~ :£.οηση «Zitadelle» μ ε α ρ κ ε τή επ ιφ υ λα κτικό - — τ ι . Μ ε α φ ορ μή μία α ναφ ορά το υ σ τρ α τη γο ύ '. 'ο ν τ ε λ , ο οπ οίος ε ξ έ φ ρ α ζ ε τη δ ιαφ ω νία το υ _ ι επ ιχείρη μα τ ις α ερ ο φ ω το γρ α φ ίες τη ς_affe που π αρουσ ίαζαν μια τερ ά σ τια ς κλί-
ας α μ υ ν τική οχύρω ση τω ν Σ ο β ιετ ικ ώ ν σ τον γ . ·ακα), σ υγκά λεσ ε σ τις 4 Μ αϊου μία σύσκεψη —c α νώ τα τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς η γεσ ία ς σ το Μ όνα- f : Σ ε α υ τή σ υ μ μ ετε ίχ α ν ο σ τρ α τά ρ χη ς Βίλ- ■.ί·.Λ Κ ά ιτελ και ο σ τρ α τη γό ς Α λ φ ρ εν τ Γ ιό ντλ
c OKW, ο Τσάιτσλερ ως εκπρόσω πος τη ς : · - ο ι Κ λού γκε, Μ ανστάιν, Γ κ ο υ ν τέρ ια ν και
U : ,τ ε λ , ο α ρ χηγός Ε π ιτελείο υ τη ς Luftwaffe, — :α<αρχος Χ ανς Γιέσ ονεκ , και ο υπουργός Ξ Ξ :- Α ισμώ ν Α λ μ π ερ τ Σ π έερ . Ε κεί ο Χ ίτλερ , έ-— τα από ένα ν μ ονόλογο 45 λεπ τώ ν, το υ ς ανα- • : _ σ ε πως ε ίχ ε απ οφασίσει να α να β ά λε ι τη ν : “ ί-:ση γ ια το υ λά χ ισ το ν έ ξ ι εβ δ ο μ ά δ ες , ώ στει -^ ο λ ά β ο υ ν οι μ ερ α ρ χ ίες π ά ντσ ερ να εφ ο -
: : τ τ ο ύ ν μ ε π ερ ισ σ ότερ α Tiger και Panther, για * : : - οία όλο ι π ίσ τευα ν ό τ ι θ α ε ξο λ ό θ ρ ευ α ν : . * ο λ α τα σ ο β ιε τικά Τ-34. Κ α νείς δ εν το υ α- ι~ Ξ *ε ιν ε ό τ ι τη ν ίδια ώρα ο Κ ό κκ ινος Σ τρ α τό ς - " £ \ ά μ β α ν ε από τα σ ο β ιετικά εργοσ τάσ ια ■ :. ·αχ ισ τον 2.000 νέα ά ρ μ α τα μά χης το ν μήνα. I α υ ντέρ ια ν και ο Μ ό ν τ ε λ δ ιαφ ώ νησ αν και
^ ο π ρώ τος επ ειδή π ίσ τευ ε πως τα ν έα άρ- δ εν έπ ρ επ ε να χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν στη μά-
■ ~ ι ν αρχίσ ουν να δ ια τ ίθ εν τα ι σε μ εγά λο υ ς ac 5-^ούς και ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς επ ειδ ή φ ο β ό τα ν ό τ ι . Ι : ό ι ε τ ι κ ο ί γνώ ρ ιζαν τα π άντα γ ια το σχέδιο * ~ : υ ς π ερ ίμεναν. Ο Μ ανστάιν, ο οπ οίος ή τα ν : : ~εοα φ ε ιδ ω λό ς σ τις δηλώ σ εις το υ κά θ ε
: : α ά ~ ο υ σ υνομ ιλούσ ε μ ε τ ο ν Χ ίτλ ερ , παρατή- απλά πως οι π ιθ α ν ό τη τε ς επ ιτυ χ ία ς τη ς ε-
_ : : ^ η σ η ς θ α ή τα ν λ ιγ ό τε ρ ε ς σ τις α ρ χές Ιου- : - α~' ό ,τ ι σ τις α ρ χές Μ αϊου.
* ^ ρ ίς α μφ ιβολία , το θ έ μ α απασχολούσε έ- ^ : .«α το ν Χ ίτλερ , δ εχό τα ν , όμω ς, ισ χυρές π ιέ
Ενδ εδυμένο ι μ ε τ ις σ το λ ές νέου τύπ ου και φ έρ ο ν τα ς τ ις επ ω μίδες («π ογκόν») μ ε τα δ ια κρ ιτικά βαθμώ ν, που επ ανεισήχθησαν στον Κόκκινο Σ τρ α τό το 1943, οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί α ξιω μ α τικο ί μ ελ ε το ύ ν το σχέδιο μάχης στον το μ έα ευ θ ύ ν η ς τους μ ε τη β ο ή θε ια μιας αμμοδόχου.
41
σ εις από το ά μεσ ο π ερ ιβ ά λλο ν το υ , και κυρίω ς από το ν Τσάιτσλερ. Σ ε μια ν έα σ υνάντηση, σ τις 10 Μ αϊου 1943, και έπ ε ιτα από τ ις σ υ ν ή θ ε ις α φ ο π λισ τικές ερ ω τή σ ε ις το υ Γ κ ο υ ν τέρ ια ν σχετ ικ ά μ ε το ν λόγο, γ ια το ν οποίο έπ ρ επ ε η Wehrmacht να ε π ιτ ε θ ε ί οπ ω σ δήπ οτε σ την Ανατο λή μέσα στο 1943, ο α ρ χηγός τη ς OKW, σ τρα τά ρ χ η ς Κ ά ιτελ, α π ά ντησ ε πως επ ιβ α λλό τα ν να το επ ιχειρήσ ου ν «για π ο λ ίτ ικ ο ύ ς λόγους» . Το σχόλιο α υ τό ο δ ή γη σ ε κ υ ρ ιο λ εκ τ ικ ά σε έ κ ρ η ξη το υ επ α γ γ ελ μ α τ ία Γκ ο υ ν τέρ ια ν : «Πόσοι ά ν θρω ποι σ το ν κόσμο ν ο μ ίζετε ό τι γ νω ρ ίζο υν πού β ρ ίσ κ ετα ι το Κ ο ύ ρ σ κ ; Είναι έν α α δ ιά φ ο ρ ο θ έμ α γ ια τη ν παγκόσμια κ ο ινή γνώμη το αν κ α τέχ ο υ μ ε ή όχι το Κ ούρσκ... Γ ιατί ε π ιτέ λ ο υ ς θ α π ρέπ ει να επ ιτε θ ο ύ μ ε σ τη ν Α νατολή εφ έτο ς ;» . Ο Χ ίτλ ερ , που π α ρα κο λο υ θ ο ύ σ ε το ν δ ιάλογο, απ άντησ ε απλά: « Ε χ ετε δ ίκ ιο . Κ ά θ ε φ ο ρ ά που σ κέφ το μ α ι α υ τή τη ν επ ιχ ε ίρ η σ η α ν α κ α τεύ ε τα ι το στομάχι μου».
Η ιδέα , όμω ς, τη ς π α θ η τική ς α να μ ο νή ς στο Α να τολικό Μ έτω π ο ή τα ν α νά θ εμ α για το ν Χ ίτλερ , ο οπ οίος γνώ ρ ιζε καλά ό τ ι το δ ικ τα το ρ ικ ό το υ κα θ εσ τώ ς δ εν ε ίχ ε τη δ υ ν α τό τη τα να παρ α μ ένε ι α δ ρ α νές , δ ιό τ ι κά τι τ έ τ ο ιο θ α ισοδυνα-
Μ ία από τις κ υ ρ ιό τερ ες α ιτ ίε ς αναβολής της
γερμανικής επ ίθ εσ η ς για τις αρχές Ιουλ ίου 1943 ή τα ν η
επ ιθυ μ ία το υ Χ ίτλ ερ να εν ισ χυ θο ύ ν οι μονά δες
εφ ό δ ο υ μ ε όσο το δυνατόν π ερισ σ ότερ α νέα άρμ α τα
Tiger και Panther. Σ τη φ ω τογραφ ία τα Tiger
κ α τα φ θ ά νο υ ν στο μέτω π ο, φ ορτω μένα σε ειδ ικά
σιδηροδρομικά βαγόνια.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Γερμανοί α ρ μ α τισ τές , Κούρσκ 1943.Ε ικονίζετα ι το πλήρωμα (τέσ σ ερ α από τα π έντε μ έλ η ) ενός κ α τεσ τρ α μ μ έν ο υ ά ρμ α το ς μάχης P anzer IV A u sf Η, το οποίο π ροσ π α θεί να δ ια φ ύ γ ει προς τις γραμμές του .Οι ά νδρ ες φ έρ ο υ ν τις μ α ύ ρ ες σ το λ ές των π ληρω μάτω ν των αρμάτω ν μάχης Μ1935. Π α ρ α τη ρ ή σ τε το ρ ο ζ χρώ μα - δ ια κρ ιτικό το υ γερμανικού ιππικού (τεθω ρ α κισ μένω ν) - στα π αραρράμματα των δικόχων, των επωμίδων και των περιλαίμιων. Ο οπλισμός τους α π ο τελ ε ίτα ι από ένα υποπολυβόλο Μ Ρ40, ένα σ ο β ιετικ ό υποπολυβόλο (λάφ υρο) PPSh- 41 των 7,62 mm, μ ια χειρ ο β ο μ β ίδ α Μ 1924 κα ι τέσ σ ερ α W alter Ρ38 (πίνακας το υ Ron V ols tadno u δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δ ε ία ς τη ς Dragon/AS C om pany / Color im age is co urtesy o f Dragon).
42 Γερμανικό πυροβόλο F lak 1 8 των 88 mm. Τοπίο διάσημο πυροβόλο του Β 'Π α γ κ ο σ μ ίο υ Π ο λέμ ο υ , το οποίο, αν και σ χεδ ιά σ τη κε ως α ντια ερ οπ ορικό , ω στόσο χρ ησ ιμ ο π ο ιή θη κε μ ε μ εγ α λ ύ τερ η επ ιτυχ ία ως α ντια ρ μ α τικό πυροβόλο και ως κύριος οπλισμός αρμάτω ν μάχης. Ο σχεδ ιασμός το υ έγ ιν ε από την ε τα ιρ ία Krupp, σε συνεργασία μ ε την Bofors σ τη Σουηδ ία , καθώ ς η Σ υ νθ ή κη των Β ερσαλλιώ ν (1919) επ έβ α λλ ε α υ σ τηρ ούς π εριορ ισμούς στο γερμανικό οπ λοστάσιο. Οι δ υ ν α τό τη τές του στην α ντια ρ ματική άμυνα φάνηκαν γρήγορα και, ως εκ το ύ το υ , α π ο τέλεσ ε "τον φόβο και τον τ ρ ό μ ο " των συμμαχικώ ν αρμάτω ν σε όλα τα μέτω π α . Σ τη ν εικόνα φ έ ρ ε τα ι επάνω σε κ ιλλ ίβαντα , τύπ ου Sonderhanger 201. Συνήθω ς, ρ υ μ ο υ λ κ ε ίτο από το η μ ιερ π υσ τρ ιοφ όρ ο όχημα SdKfz 7. Φ έρ ει μονόχρω μη π αραλλαγή san d (εικονογράφ ηση για τ ις Εκδόσεις " Π ε ρ ισ κ ό π ιο Δ η μ ή τ ρ η ς Χαδούλας. Ισ το ρ ική έρ ευ να : Σ τέλ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).
μ ούσ ε μ ε π ολ ιτική κα τα σ τρο φ ή . Ο φ ε ιλ ε να α- να λά βει π ρω τοβουλία , γ ι ’ α υ τό , ά λλω σ τε, και α- π έρ ρ ιψ ε τ ις ε ισ η γή σ εις το υ Γκ ο υ ν τέρ ια ν , αν και τ ις έβ ρ ισ κε πολύ λ ο γ ικ ές .
Εάν η Wehrmacht, όμω ς, έπ ρ επ ε οπωσδήποτ ε να επ ιτεθ ε ί, ε ίχα ν δ ια τυ π ω θ εί και ά λ λ ες π ρο τά σ εις σ χετικά μ ε το ν τρ όπ ο δράσης. Αφού π λη ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε το σχέδ ιο το υ Τσάιτσλερ, ο Μ ανστάιν α ν τ ιπ ρ ό τε ιν ε μία δ ική το υ εκδ ο χ ή ε λα σ τική ς ά μυνα ς: μ ε δ εδ ο μ έν η τη ν π ρόθεσ η τω ν Σ ο β ιετ ικ ώ ν να επ α να λά βουν τ ις επ ιθ έσ εις το υ ς μ ε τά τη ν π ερ ίο δο τη ς λάσπης, ο Μ ανσ τάιν επ ιθ υ μ ο ύ σ ε να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ τ ε ί τη ν ε χ θ ρ ική έφ ο δ ο , α φ ή ν ο ν τά ς τη ν να α π λω θεί έω ς το ν Δνείπ ερο, μ ε σκοπό να τη ν ε φ ε λ κ ύ σ ε ι βαθ ιά σ την Ο υκρανία , ώ σ τε να τη ν π ροσ β ά λει από τα π λευρ ά και τα νώ τα μ ε τ ις ε φ ε δ ρ ε ίε ς που θα τη ρ ο ύ σ ε κο ν τά σ το Κ ίεβο σε μια α ντεπ ίθ εσ η π αρόμο ιας σ ύλληψ ης, αλλά πολύ μ εγ α λ ύ τερ η ς κλ ίμα κα ς από ε κ ε ίν η τη ς ά νο ιξη ς . Ο Χ ίτλ ερ , ό μως, « δεν ή τα ν ο άνθρω π ος που θ α δ ια κ ιν δ ύ ν ευ ε π ολλά στη σ τρ α τη γ ικ ή » κα τά το ν Μ ανστάιν. Α π έρρ ιψ ε α υ τή τη λύση, επ ειδ ή δ εν ή θ ε λ ε να χάσ ει τη μ εγά λη ς ο ικ ο νο μ ική ς σημασίας κο ιλά δα το υ Ν τό ν ε τς , και όρ ισ ε τε λ ικ ά ως η μ ε ρ ομ ην ία επ ίθ εσ η ς τ η ν 3η Ιουλίου 1943. Σ τα τ έ λη Ιουν ίου , υπαναχώ ρησε μ ε τα θ έ τ ο ν τα ς το κ τύπ ημα για τη ν 5η Ιουλίου.
Αν και ο ι σ υ νεχε ίς α να β ο λές ε ίχα ν κ α θ υ σ τερ ή σ ει πολύ τη ν ένα ρ ξη τη ς «Zitadelle», τόσ ο ο Κ λο ύ γκε όσο και ο Μ ανστάιν εκ φ ρ ά ζο ν τα ν θ ε τ ικ ά γ ια τ ις π ρ ο ο π τικές επ ιτυ χ ία ς τη ς επ ιχείρησης. Οπως χα ρα κτη ρ ισ τικά γρ ά φ ει ο Λ ίν τ ελ Χ αρτ, «η ελπ ίδ α σ υ νή θ ω ς κ α λ λ ιερ γ ε ίτα ι από τη ν επ α γγελμ α τική ευ κ α ιρ ία . Οι το λμ η ρ ο ί σ τρ α τ ιώ τες έχ ο υ ν μ ία φ υ σ ική κλ ίσ η να δημ ιο υ ρ γο ύ ν π ίστη προς μία π ερ ιπ έτε ια , η οποία το υ ς έχ ε ι α ν α τε θ ε ί, και μ ια φ υ σ ική α π έ χ θ ε ια να ε κ φ ρ ά ζο υ ν α μ φ ιβ ο λ ίες που θ α μ π ορούσαν να μ ειώ σ ουν τη ν π ίστη το υ α νω τέρ ο υ το υ ς σ τις ικ α ν ό τη τές το υς» . Ο Τσάιτσλερ έ τ ρ ε φ ε μ εγά λ ε ς φ ιλ ο δ ο ξ ίε ς γ ια το σ χέδ ιό το υ . Π ίσ τευ ε ότι, με τα σ υ γκλ ίνοντα κ τυ π ήμ α τα από Β ορρά και Ν ότο και μ ε τη ν α ιφ ν ιδ ια σ τική και κα τά μά ζες χρησ ιμοπ οίηση τω ν βα ρέω ν α ρ μ ά τω ν Tiger και Panther και τω ν κυνηγώ ν αρμά τω ν Ferdinand, τα π άντσ ερ θ α κα τό ρ θω να ν μέσα σε λ ίγ ες η μ έ ρ ε ς να κυκλώ σ ουν και να εκ μ η δ εν ίσ ο υ ν τα σ τρα τε ύ μ α τα το υ Κ εν τρ ικο ύ Μ ετώ π ου και το υ Μ ε τώ που το υ Β ο ρ ο νέζ μέσα στο τ ό ξ ο το υ Κούρ-
ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ
σκ.Το Α να τολικό Μ έτω π ο μπ ορεί να ε ίχ ε π ερι-
η έσ ε ι προσωρινά σε α δράνεια , α υ τό , όμω ς, δ εν σ ήμα ινε ό τ ι ο π αγκόσ μ ιος π ό λ εμ ο ς δ εν σημα- δ εύ θ η κ ε από α ρ κ ε τέ ς σ π ουδα ίες ε ξ ε λ ίξ ε ις κα τά το δ ιά σ τη μα Απριλίου - Ιουν ίου 1943. Σ τις α ρχές Μ αϊου, η π ερ ίφ η μ η Τ εθω ρα κισ μένη Σ τρ α τιά Α φ ρ ική ς (χωρίς, π λέον, το ν φ υσ ικό αρ χηγό τη ς , σ τρα τά ρχη Ρ όμμελ) κ α τ έθ ε σ ε τα ό πλα σ την Τυνησία, π α ρ α δ ίδο ντα ς 275.000 ε μ π ε ιρ οπ ό λεμ ο υ ς ά ν δ ρ ες το υ Α ξο να στα χέρ ια τω ν Δ υ τικώ ν Συμμάχω ν, γ εγ ο ν ό ς που έκ α ν ε το υ ς Α γγλο -α μ ερ ικα νο ύ ς να ο ρ έγο ν τα ι ένα άλ- αα π ρος τη ν ηπ ειρω τική Ευρώπη. Σ το μ ε τα ξύ , ο ο υρ α νό ς το υ Γ ’ Ράιχ ε ίχ ε μ ε τα β λ η θ ε ί σε ένα ι ε δ ίο α ν ελ έ η το υ α ερο π ορ ικο ύ π ολέμου μ ε τ ις , τ τά μ ε ν ε ς α ρ μ ά δ ες τω ν Α μερ ικα νώ ν να σφυρο- <οπούν τη Γερμανία κα τά τη ν η μ έρ α και ε κ ε ί νες τω ν Β ρ ετα νώ ν κα τά τη νύ κ τα . Τον Μ άιο, η RAF. α φ ού κ α τέσ τρ εψ ε μ ε επ ιδ έ ξ ιε ς επ ιδρ ο μ ές τα φ ρ ά γμ α τα το υ Ρούρ, καθώ ς και τ ις ε- .χ α τα σ τά σ εις τω ν π υραύλω ν V1 σ το Π εεν ε - α ο ύ ντε , σ υνέχ ισ ε να ε ξα π ο λύ ε ι β ό μ β ες στη β ιομηχανική π ερ ιοχή το υ Ρούρ. Α λλά και ο υ- -ο β ρ υ χ ια κ ό ς π ό λεμ ο ς το υ Ν τα ίν ιτς φ α ινό τα ν .α παραπαίει. Ο Μ άιος υπ ή ρξε και για τα U- Boote ο μήνας τη ς απ οφ ασ ισ τικής ή τ τα ς το υ ς , υε τη ν π ρω τοφ α νή απ ώ λεια 41 υποβρυχίω ν,
Σ ο β ιετ ικ ό βαρύ άρμα μάχης KV-1S, περιοχή Κούρσκ- Ο ρέλ, 1943. To KV-1S π ροέκυψ ε από την π ροσπ άθεια των Σ ο β ιετικώ ν να ελα ττώ σ ο υ ν το βάρος του Κ V κ α τά π έντε
περίπου τόννους. Οι σ η μ α ν τικ ό τερ ες α λ λα γές ή τα ν η το π ο θ έτη σ η ενός πολύ μ ικ ρ ό τερ ο υ π ύργου, καθώ ς και η μείω ση τη ς θω ρ ά κισ ης το υ κ α τα σ τρ ώ μ α το ς από τα
90 mm το υ KV-1 M o d e l 42 στα 75 mm. Επίσης, νέο ι ελ α φ ρ ύ τερ ο ι τρ οχο ί το π ο θ ετή θ η κ α ν σε δύο τουλάχ ισ τον εκ δ ό σ εις . Ε φ ερ ε το π υροβόλο F34 ή Z IS -5 των
76,2 mm και τρ ία πολυβόλα D T των 7,62 mm. Εως τον Απρίλιο το υ 1943, ο π ό τε και τερ μ α τίσ τη κ ε η παραγω γή του KV-1S, είχαν π α ρ α χ θε ί 1 .370μ ο νά δ ες . Σ τη μάχη του
Κ ούρσκ-Ο ρέλ το KV-1S α π ο δ ε ίχ θ η κε ανίκανο να α ντιμετω π ίσ ει τα Tiger κα ι τα Panther. Ε ικ ο ν ίζετα ι ένα KV-1S μ ε μονόχρω μη π αραλλαγή σε dark green. Δ ίπ λα σ τον κω δικό του
ά ρ μ α το ς α να γρ ά φ ετα ι το όνομα I.D . Papanin (εικονογράφ ηση για τις Εκδόσεις "Περισκόπιο Δ η μ ή τρ η ς Χ α δούλα ς. Ισ το ρ ική έρ ευ ν α : Σ τέλ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).
γ εγ ο ν ό ς που υπ οχρέω σ ε όσα επιβίω σαν να απ οσ υρ θο ύν από το ν κ εν τρ ικ ό Α τλ α ν τ ικ ό προς τα α σ φ α λέσ τερ α ύ δα τα τω ν Αζόρω ν για αναδ ιοργάνω ση. Το π ο λ ιτικό παιχνίδι, όμω ς, σ υνεχ ιζό τα ν ακό μη και μέσα στη δ ίνη το υ π ολέμου . Σ τις 13 Απριλίου, οι Γερμανοί ανακοίνω σαν ό τι α νακάλυψ αν στο δάσος το υ Κ α τύ ν στη Λ ευ κ ο ρωσία ο μ α δ ικ ο ύ ς τά φ ο υ ς , σ του ς οπ ο ίους πε- ρ ιέχ ο ν τα ν τα π τώ μα τα 14.000 ε κ τε λ ε σ θ έ ν τ ω ν Π ολω νώ ν α ξιω μα τικώ ν, που θ εω ρ ο ύ ν το α γνο ο ύ μ εν ο ι από το 1939. Το εύ ρ η μ α α υ τό έ φ ε ρ ε το ν Σ τά λ ιν σε ε ξα ιρ ε τ ικ ά δυσ χερή θ έσ η , αλλά οι Δ υ τικο ί Σύμμ α χο ι κάλυψ αν γρήγορα τη ν υπ όθεσ η π ρος ό φ ελ ο ς το υ κο ινού αγώνα κατά τη ς Γερμανίας.
Σ ο β ιετ ικ ό όχημα μ ετα φ ο ρ ά ς GAZ-AA "Polutorka" 4x2.Το GAZ-AA (G o rky Autom obile Zavod) α π ο τελ ε ί στην π ρ α γ μ α τικ ό τη τα α ντίγρ αφ ο του α μερικα νικού Ford-AA. Μ α ζ ί μ ε το Z iS -5 ή τα ν τα κύρια οχήματα μ ετα φ ο ρ ά ς (σε δ ιά φ ο ρ ες π α ρ α λλα γές ) που χρ ησ ιμοπ ο ιήθηκαν από τον Κόκκινο Σ τρ α τό κατά τα δύο πρώ τα έ τη του πολέμου ενάντια στη γερμανική π ολεμική μηχανή. Αν και η ηλικία το υ υπ ερέβα ινε τα δέκα έ τη , εν το ύ το ις η απλή κα τα σ κ ευ ή του , η αξιοπ ιστία το υ και η δ υ ν α τό τη τα χρησ ιμοπ οίησης διαφόρω ν καυσίμω ν κ α τέσ τη σ α ν το όχημα ένα από τα σ η μ α ντικ ό τερ α μ έσ α μ ετα φ ο ρ ά ς του Σ ο β ιετ ικ ο ύ Σ τρ α το ύ . To GAZ- AA έ φ ε ρ ε την προσωνυμία "Polutorka", που σημα ίνει ένα και μ ισό και η οποία π ροέκυψ ε από το φ ορ τίο το υ 1,5 τόννου που μπ ορούσε να μ ε τα φ έ ρ ε ι (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δεία ς τη ς A CE/C olour im age is co u rtesy o f Ace).
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Ο σ τρ α τη γό ς Χ έρ μαν Χοτ, ο οποίος δ ια κ ρ ίνετα ι σε πρώτο
επ ίπεδο να π α ρ α τη ρ ε ί τις θ έ σ ε ις το υ εχ θ ρ ο ύ μ έσ α από διόπ τρα πυροβολικού, ή τα ν ο
δ ιο ικη τή ς τη ς 4ης Σ τρ α τιά ς Π άντσ ερ το καλοκα ίρ ι το υ 1943
και έμ ελ λ ε να έχ ε ι υπό τις δ ια τα γ ές το υ την πλέον
επ ίλεκ τη και ισχυρή δύναμη κρούσης που συγκέντρω σ ε π οτέ
το Γ ’ Ράιχ στα πλαίσια μ ία ς σ τρ α τιά ς .
<ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜ ΟΣ»
44
Τα γεγονότα του Στάλινγκραντ είχαν
αναγκάσει την ηγεσία του Ράιχ να αναθεωρήσει τις απόψεις της για τη διάρκεια του πολέμου και να
αντιληφθεί ότι δεν μπορούσε να ελπίζει
σε νίκη, εάν δεν αφιέρωνε ολόκληρο
το οικονομικό δυναμικό της χώρας
στον αγώνα.
Μ ε/μ ία ε κ ρ η κ τ ικ ή δημόσ ια ομιλ ία το υ σ τις 18 Φ εβρουά ρ ιου 1943 στο Σπόρτσπαλαστ το υ Β ερ όλίνου , ο υπ ουργός Π ροπαγάνδας Γ ιόζεφ Γκα ίμπ ελς κ ή ρ υ ξε το ν « ολοκληρω τικό π όλεμο» μ ε τη δια βο ής «συγκατάθεσ η» το υ γερ μα ν ικο ύ λαού . Τα γ εγ ο ν ό τα το υ Σ τά λ ιν γκ ρ α ν τ ε ίχαν αναγκά σ ει τη ν ηγεσ ία το υ Ράιχ να α να θεω ρήσ ει τ ις απ όψ εις τη ς για τη δ ιά ρ κεια το υ π ολέμ ου και να α ν τ ιλ η φ θ ε ί ό τι δ εν μπορούσ ε να ελπ ίζει σε νίκη, εά ν δ εν α φ ιέρω νε ο λό κληρ ο το ο ικονο μ ικό δυνα μ ικό τη ς χώ ρας σ τον αγώνα.
Σ ε ολό κληρη τη Γερμανία οι εργά σ ιμ ες ώρ ες τη ς εβ δ ο μ ά δ α ς α υ ξή θ η κ α ν σε 60, ο ι α ναβολ ές σ τρ ά τευ σ ης λόγω σπουδών κα τα ργή θ η κα ν , ενώ ό λο ι ο ι ά ρ ρ ενες η λ ικ ία ς μ ε τα ξύ 16 και 65 ε τώ ν, καθώ ς και οι γυ ν α ίκες μ ε τα ξύ 17 και 45 ε τώ ν, θ εω ρ ο ύ ν το ανά πάσα σ τιγμή δ ια θ έσ ιμο ι γ ια κά θ ε ε ίδ ο υ ς υπηρεσία στα πλαίσια τη ς σ τρ α τιω τική ς προσπ άθειας. Τα παιδιά τη ς Χ ιτλ ερ ικ ή ς Ν εολα ία ς α νέλα β α ν να κα λλ ιερ γο ύ ν το υ ς αγρούς και να β ο η θ ο ύ ν στη συγκομιδή,1.500.000 γυ ν α ίκ ες άρχισαν να απ ασχολούντα ι σε δ ιά φ ο ρ ες εργασ ίες, ώ στε να α π ελ ευ θ ερ ώ σουν α ντίσ το ιχο α ρ ιθ μ ό ερ γα τώ ν για τη ν π ο λεμική βιομηχανία , ενώ ακόμη και σ του ς φ υ λα κισ μένο υ ς α ν α τέθ η κ α ν ερ γα σ ίες σ χ ετ ικ ές μ ε τη ν π ολεμ ική προπαρασκευή. Ο σ ες επ ιχειρήσ εις δ εν ε ξυ π η ρ ετο ύ σ α ν άμεσ α το ν αγώνα γ ια τη ν ίκη (όπως νυ κ τερ ινά κ έν τρ α δ ιασ κέδασης, ε σ τιατόρια , κοσ μηματοπ ω λεία , ο ίκο ι μόδας) υ π οχρεώ θη κα ν να δ ια κόψ ουν τη λ ε ιτο υ ρ γ ία το υ ς και σι ερ γα ζό μ ενο ι σε α υτά να απασχοληθ ο ύ ν σ την κάλυψη π ιεσ τικό τερ ω ν αναγκών. Ταυτόχρονα, μεγάλω σ ε υ π έρ μ ετρ α το ωράριο γ ια το υ ς 6.300.000 ά τυ χου ς ξέ ν ο υ ς ερ γ ά τες , οι π ερ ισ σ ότερο ι από το υ ς οπ ο ίους είχαν ε ν τα χ θ ε ί σ την παραγω γική μηχανή το υ Ράιχ δια τη ς βίας.
Κατόπιν, ή λ θ ε η σειρά τη ς α ναδόμησ ης τη ς Wehrmacht. Η OKW ε κ τίμ η σ ε ό τι χ ρ ε ια ζό τα ν800.000 σ τρ α τεύ σ ιμ ου ς γ ια να αναπληρώ σει τ ις β α ρ ιές α π ώ λειες που ε ίχ ε υπ οστεί το ν χειμώ να
το υ 1942-43 (υπ ολογ ίζετα ι ό τ ι η Wehrmacht στο Α νατολικό Μ έτω π ο από τη ν 1η Ιουνίου 1942 έως τ ις 30 Ιουνίου 1943 έχασ ε σ υνολικά 1.135.000 ά νδ ρ ες ) και ο Χ ίτλ ερ φ ρ ό ντισ ε μ ε κα τά λ λη λες δ ια τα γές το υ να εξα σ φ α λίσ ει α υ τό ν το ν α ρ ιθ μό. Η κλάση το υ 1925 (ά νδ ρες 18 ετώ ν) με400.000 ά το μ α κ λ ή θ η κ ε στα όπλα μ ερ ικ ο ύ ς μή ν ες νω ρ ίτερα από το π ρογραμματισ μένο. Αλλο ι200.000 ά ν δ ρ ες ε ξ ε υ ρ έ θ η κ α ν από κα τη γο ρ ίες που π ροηγουμένω ς είχαν ε ξα ιρ ε θ ε ί, όπως ε ρ γ α ζό μ ενο ι σε ορυχεία , ερ γα ζό μ ενο ι σε μη σ τρα τ ιω τ ικ ές β ιομη χα νίες, π ρ ο σ τά τες π ολύτεκνω ν ο ικογενε ιώ ν , μοναδικά επ ιζήσαντα ά ρ ρενα τ έ κνα και σ τρ α τιώ τες που είχαν αναρρώ σει από π ρο ηγού μενα σοβαρά τρ α ύμ α τα . Οι υπόλοιποι200.000 ά ν δ ρ ες π ρ οήλθα ν από τη ν επ ισ τρ ά τευ ση μ ε τα ξύ τω ν ηλικιακώ ν ομάδω ν 21-37 ετώ ν και 38-42 ετών. Ετσι, σ τις 30 Μ αϊου 1943, η Wehrmacht έφ θ α σ ε στο απ όγειο τη ς α ρ ιθ μ η τική ς ισχύος τη ς από τη ν ένα ρ ξη το υ π ολέμου , π αρατάσσ οντας μόνο στις μά χ ιμ ες μ ονά δες το υ Α νατολικού Μ ετώ που 3.403.000 ά νδρ ες , 11% π ερ ισ σ ό τερ ο υ ς από όσους δ ιέ θ ε τ ε ό τα ν ξ εκ ίν η σ ε η επ ιχείρηση «Μπαρμπαρόσα»! Οι δ υ νά μεις α υ τές κα τέσ τη δ υ να τό να εφ ο δ ια σ θο ύν χάρη σ την κα τα κό ρυ φ η αύξηση τη ς παραγω γής όπλων. Το 1943 οι Γερμανοί π αρήγαγαν 9.200 άρ ματα μάχης και π υρ οβόλα εφ ό δ ο υ σε σύγκριση μ ε τα 4.300 το υ 1942, ενώ και η παραγωγή β α ρ έων π υροβόλω ν α υ ξή θ η κ ε από 1.200 σε 2.600. Το Ράιχ α π εδ ε ίκν υ ε έμπ ρα κτα ό τι δ εν ε ίχ ε ακόμη παρακμάσει.
ΟΙ ΣΟ ΒΙΕΤΙΚΟ Ι ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΝΟΝΤΑΙ
Ο ύ τε οι Σ ο β ιετικ ο ί, όμως, π α ρ έμεινα ν αδρανείς . Ε κ μ ετα λ λ ευ ό μ εν ο ι τη ν επ ιχειρησ ιακή παύση τη ς ά νο ιξη ς το υ 1943 κ ιν ή θ η κ α ν δρα στήρια σ τον το μ έ α τη ς αναδιοργάνω σης το υ Σ τρ α το ύ το υ ς . Η ανώ τατη ηγεσ ία το υ Κ όκκινου Σ τρ α το ύ ή τα ν π λέον ε ξα ιρ ε τ ικ ά έμπ ειρη , ενώ μέσα από τη διαδικασ ία φ υσ ικής επ ιλογής, τη ν οποία εφ ά ρ μ ο ζε τό σ ο ά τε γ κ τα ο Στάλιν , είχαν α π ο μ α κρ υνθ ε ί ήδη οι σ τρ α τηγο ί που δ εν είχαν επ ιδ ε ίξε ι τ ις δ έο υ σ ες ικ α ν ό τη τες . Η δραστική εκκα θά ρ ισ η τω ν αρχικώ ν η γη τό ρ ω ν ε ίχ ε δ ημ ιουρ γήσ ει χώρο σ τις α ν ώ τερ ες β α θ μ ίδ ες γ ια μια ν έα γ εν εά δ υναμ ικώ ν σ τρα τηγώ ν, ο ι π ερ ισ σ ότεροι η λ ικ ία ς κάτω τω ν 40 ετώ ν , που δ ιακρίνο- ν τα ν για το α σ ύγκρ ιτα υ ψ η λό τερ ο επ ίπ εδο ε π α γγελμα τισ μού σε σχέση μ ε το υ ς π ροκατό- χου ς το υ ς . Επιπλέον, το υ λά χ ισ το ν 250.000 κατώ τε ρ ο ι α ξιω ματικο ί, οι οποίοι είχαν τρ α υ μ α τισ τεί τα π ρο ηγού μενα έ τη , επ έσ τρ εψ α ν έω ς τα μέσα το υ 1943 στα κα θ ή κ ο ν τά το υ ς , εμ π λο υ τίζο ν τα ς αποφασιστικά τ ις μ ονά δες μ ε εμπ ειρία , ενώ και από τ ις π αραγω γικές σ χολές άρχισε να απ οφ οιτά ένα ς επ α ρκής α ρ ιθ μό ς θαυμάσ ια κατα ρ τισ μένω ν σ τελεχώ ν. Ο σ υνδυασ μός τη ς νε- ώ τερ η ς και κα λύ τερ α α σ κη μ ένη ς ηγεσ ία ς με τη ν π ολεμ ική π είρα τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν φ ά νη κε σ ύντομα σε όλα τα επ ίπεδα, από τ ις επ ιτελ ικ ές εργα σ ίες έω ς τη ν τα κ τικ ή ε π ιδ ε ξ ιό τη τα στο πεδ ίο τη ς μάχης.
Αν και το 40% το υ π ληθυσ μού τη ς ΕΣΣΔ ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε να βρ ίσ κετα ι κάτω από το ν γ ε ρ μ ανικό ζυγό, κά θ ε ετήσ ια κλάση ν εο σ ύ λλεκ τω ν
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Η κόπωση και η αγω νία της μάχης είνα ι κα θα ρ ά α π οτυπ ω μένες σ τα πρόσωπα των ανδρών τη ς Μ ερα ρ χία ς «Totenkopf» των SS. Παρά τις λυσσώ δεις π ροσ π ά θειές το υ ς , δεν κ α τά ψ ερ α ν να διασπάσουν πλήρως τη σ ο β ιετικ ή άμυνα βόρεια του π οταμού Π σελ.
α π έδ ιδε 3.000.000 ά νδ ρ ες , η λ ικ ία ς 17 ετώ ν, οι ο ποίοι π αρουσ ιάζονταν για εκπ α ίδευσ η σε δύο σ ειρές, τη ν ά νο ιξη και το φθινόπω ρο. Για να αν τισ τα θμ ίσ ο υν τ ις τρ ο μ ε ρ έ ς α π ώ λειες που ε ίχαν υπ οστεί κατά τ ις π ρ ο η γο ύ μ ενες μάχες, οι Σ ο β ιετ ικ ο ί πρω τοπόρησαν, χρησ ιμοπ οιώ ντας μ εγά λο α ρ ιθμό γυνα ικώ ν στις Ε νοπ λες Δύνα- μ ε ις το υ ς (ακόμη και σε μ ά χ ιμ ες θ έσ εις !). Ετσι, λίγο πριν από τη μάχη το υ Κούρσκ το σύνολο το υ προσωπικού το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ α νερ χότα ν σε 6.724.000 ά το μα σ τις μά χ ιμ ες μονά δ ες ! Εν το ύ το ις , οι Σ ο β ιετ ικ ο ί υπ οχρεώ θηκα ν .α μειώ σουν τη ν οροφ ή τη ς τυ π ική ς μεραρχίας τε ζ ικ ο ύ το υ ς σ του ς 9.380 ά νδ ρ ες , δ ια τηρ ώ ντα ς ωστόσο όλα τα β α ρέα όπλα π εζικού και εφ ο δ ιά ζο ντα ς με α υ τό μ α το όπλο ένα ν σ του ς π έν τε -α χ η τ έ ς το υ ς , τη σ τιγμή που το 1941 η αναλο- . ία α υ τή ή τα ν 1:37!
Ο σ υνολικός α ρ ιθ μ ό ς μεραρχιώ ν το υ ς αυ- Ε ήθηκε από 407, που ή τα ν τη ν Π ρω τοχρονιά το υ 1943, σε 462 το ν Ιούλιο το υ ίδιου έ το υ ς , ενώ δ η μ ιο υ ρ γή θ η κ α ν 25 μ ερ α ρ χ ίες π υρ οβολ ικ ό και 27 α ν ε ξά ρ τη τε ς τα ξ ια ρ χ ίες κα τα σ τρ ο φ ώ ν αρμά τω ν (με 50 έω ς 70 π υροβόλα και ένα τά γμα π εζικού έκασ τη), καθώ ς και 163 α νεξά ρ - τη τα σ υ ντά γμ α τα κα τα σ τρ ο φ έω ν α ρμάτω ν (με 20 έω ς 24 π υροβόλα τω ν 76 και 45 mm έκασ το). Εχοντας πικρή π είρα από τ ις δ ια λ υ τικ ές προσ βολές τη ς Luftwaffe κα τά τ ις π ρ ο η γο ύ μ ενες εκ σ τρ α τε ίες , ενίσχυσαν τ ις μ ο νά δ ες το υ ς με '8 3 α ν ε ξά ρ τη τα σ υ ντά γμ α τα α ντια ερ οπ ορ ικο ύ π υροβολικού και 36 α ν τια ερ ο π ο ρ ικές μ ερ α ρ χίες, ο ι οπ ο ίες ε ίχαν ως αποστολή να δημ ιουρ - .ο ύ ν ένα ν τρ ο μ α κ τικ ό φ ρ α γμό π υρός επάνω :π ό τα μαχόμενα φίλια τμ ή μ α τα , Σ το ν το μ έα τ_ / τεθω ρ α κισ μ ένω ν οι π έν τε τεθ ω ρ α κ ισ μ ένες — ο α τιές εν ισ χύ θ η κα ν μ ε π ερ ισ σ ότερα άρματα
και μ ηχα νοκ ίνη το πεζικό, σε σ ημείο που να παρατάσσουν περίπου 600 άρματα η κα θ εμ ία . Η Stavka, ωστόσο, δ εν α ρ κ έσ τη κ ε σε α υ τές τ ις δυνά μεις , αλλά προχώ ρησε στη δημ ιο υρ γ ία 24 α ν εξά ρ τη τω ν τεθω ρ α κ ισ μ ένω ν σωμάτων, κ α θ έ να από τα οποία δ ιέ θ ε τ ε 10.977 ά νδ ρ ες , 253 άρμα τα και α υ το κ ινο ύ μ ενα π υροβόλα SU, 60 πυροβόλα και ό λμ ο υ ς και οκτώ ρ ο υ κετο β ό λα . Οι σ χηματισμοί α υ το ί πλαισ ιώ θηκαν από 13 μηχανο κ ίνη τα σώματα ακόμη ισ χυ ρό τερη ς σ ύ ν θ ε σης (15.018 ά νδ ρ ες , 229 άρμα τα και α υ το κ ινο ύ μενα π υροβόλα , 108 π υροβόλα και ό λμ ο ι και ο κτώ ρ ο υ κ ετο β ό λ α έκασ το). Π ισ τεύο ντα ς , όμως, α κρά δα ντα σ την ευκα μψ ία που ε ξα σ φ ά λ ιζε η ύπ αρξη πολλών μ ικ ρ ό τερ ω ν α ν εξά ρ τη τω ν τ ε θ ω ρακισμένω ν μονάδω ν, οι Σ ο β ιετικο ί, τη ν 1η Ιου λίου 1943, ε ξα κο λο υ θ ο ύ σ α ν να δ ια τη ρ ο ύ ν 101 α ν ε ξά ρ τη τε ς τεθ ω ρ α κ ισ μ ένες τα ξ ια ρ χ ίες και 110 α ν εξά ρ τη τα τεθω ρ α κ ισ μ ένα σ υντά γμα τα ενώ δ εν π α ρέλειψ α ν να σ υστήσουν και 13 νέα α ν εξά ρ τη τα σ υ ντά γμ α τα π υροβόλω ν εφ ό δ ο υ SU. Τα τεθω ρ α κ ισ μ ένα αυ τά δ εν δ ιέ θ ε τα ν π ερ ισ τρ εφ ό μ εν ο πύργο, αλλά σ τις τρ ε ις εκδ ό σ εις το υ ς , που έφ ερ α ν α ντίσ το ιχα π υροβόλα τω ν 76, 122 και 152 mm, απ οτελού σ α ν θανάσ ιμη απειλή ακόμη και γ ια τα β α ρ ύ τερ α γ ερ μ α ν ικά άρματα .
Η δ υ ν α τό τη τα το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ να α υ ξή σ ει το ν α ρ ιθ μό τω ν μονάδω ν το υ ο φ ε ιλ ό τα ν στο γ εγ ο ν ό ς ό τι η σ οβ ιετική ο ικονομ ία κάλπαζε μ ε α π ίσ τευ του ς ρ υ θ μο ύς . Η παραγωγή π ε τρ ε λα ίου τη ς ΕΣΣΔ, που ε ίχ ε κα τα κρ η μ ν ισ θε ί από33 εκα το μ μ ύ ρ ια τό νν ο υ ς το 1941 σε 18 ε κ α το μ μύρ ια τό νν ο υ ς σ τις α ρ χές το υ 1943, παρουσίαζε και πάλι σ ημεία ανάκαμψ ης, ενώ το σ ιδηρο δ ρ ο μ ικό δ ίκ τυ ο σ τις α π ελ ευ θ ερ ω μ έν ες π ερ ιο χ ές επ ισ κευ α ζό τα ν γοργά και η παραγωγή ό πλων στα εργοσ τάσ ια π έραν τω ν Ο υραλίω ν ε-
45
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Το γερμανικό π εζικό του 1943 π ροσπ αθούσε ακόμη να συνέλ& ει
από τις τερ ά σ τιες απ ώ λειες που το υ είχαν π ροκαλέσει τα δύο
π ροηγούμενα έ τη πολέμου κατά τη ς Ε ΣΣΔ . Η ταν, όμω ς, έμπ ειρο
και δεν ε ίχ ε χά σ ει ακόμη την πίστη το υ στην τελ ικ ή νίκη.
46
Οι επτά μεραρχίες της γερμανικής 2ης Στρατιάς, η οποία είχε αποστολή να
λειτουργήσει ως το «αμόνι», επάνω
στο οποίο θα συνθλιβόταν
ο Κόκκινος Στρατός στον θύλακα του
Κούρσκ, είχαν αριθμό ταγμάτων
πεζικού που κυμαινόταν από
τέσσερα (323 Μεραρχία) έως οκτώ
(327 Μεραρχία).
κτινασ σ όταν στα ύψη: το 1943 η χώρα κα τα σ κεύα σ ε 3.400.000 τυ φ έκ ια , 2.060.000 υποπολυ- 6όλα, 250.000 ελα φ ρ ά π ολυβόλα , 90.500 βαρέα π ολυβόλα , 12.200 α ντια ερ οπ ο ρ ικά πυροβόλα, 22.100 π υροβόλα μ εγά λου δ ια μ ετρ ή μ α το ς και 22.900 ά ρ μα τα και π υροβόλα εφ ό δ ο υ , τα οποία, αν όχι κα λύ τερα , ή τα ν ισοδύναμα με ό ,τ ι α ν τ ίστοιχο ε ίχ ε παρουσιάσει έω ς τ ό τ ε η Wehrmacht (μ ε ε ξα ίρ εσ η τα νέα β α ρέα ά ρ μα τά τη ς ). Π αρόλο, όμω ς, που δ ιέ θ ε τ ε θαυμάσ ια όπλα σε μ εγά λ ε ς π ο σ ό τη τες , ο Κ όκκ ινος Σ τρ α τό ς υ π έφ ερ ε ακόμη από ε λ λ ε ίψ ε ις σ υμπ ληρω ματικού υλικού (όπως σ υ σ κευές ασ υρμάτου), αλλά κυρίω ς από τρ ο χο φ ό ρ α μέσα, αδυναμία που α ντιμετω π ί- σ θ η κε με τη ν αύξηση το υ ρ εύ μ α το ς εισαγω γής α μερ ικα ν ικώ ν φ ο ρ τηγώ ν α υ το κ ινή τω ν μέσω τη ς δω ρ εά ν σ υμμαχ ικής β ο ή θ εια ς . «Σχεδόν τη ν ίδ ια σημασία με τη ν ε υ κ ιν η σ ία », α να φ έρ ε ι ο Λ ίν τελ Χαρτ, « είχ ε καί η π οσ ότητα α μ ερ ικα ν ικών κονσερβοπ ο ιημ ένω ν τροφίμ ω ν που έρ χ ο ν τα ν επ ίσ ης αδ ιάκοπ α , γ ια τ ί β ο ή θ η σ ε στη λύση το υ π ροβλήμ ατος το υ α νεφ ο δ ια σ μ ο ύ που, ε ξα ι- τ ία ς το υ τερ ά σ τ ιο υ όγκου τω ν σ ο β ιετικώ ν δ υνά μεω ν και τη ς έ λ λ ε ιψ η ς συγκοινω νιώ ν, α π ο τε- λο ύ σ ε το μ εγα λύ τερ ο εμ π όδιο σ τη ν ικα νό τη τά το υ ς να α σ κή σ ουν τη ν ισχύ τους» .
ΣΙΔΕΡΕ Ν ΙΟ Σ ΚΛΟ ΙΟ Σ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΡΣΚ
Μ έχρ ι τ ις 5 Ιουλίου 1943, ο ι Γερμανοί είχαν κ α τα φ έρ ε ι να σ υ γκεντρώ σ ου ν εκ α τέ ρ ω θ εν το υ θ ύ λ α κα το υ Κούρσκ τη ν π λέον εντυπ ω σ ιακή μάζα τεθω ρ α κ ισ μ ένω ν που ε ίχ ε εμ φ α ν ισ τε ί έω ς τ ό τ ε σ τον κόσμο. Από το σ ύνολο τω ν 50 μ ερ α ρ χιών, οι οπ ο ίες θα λάμβαναν μ έρ ο ς σ την επ ιχείρηση «Zitadelle», ε νν έα π ρ ο έρ χο ντα ν από το ν παλαιό θ ύ λα κα το υ Ρζεφ , 13 είχαν μ ε τα φ ε ρ θ ε ί σ το Α νατολικό Μ έτω πο από τη Γαλλία κα τά το π ρο ηγο ύ μ ενο ε ξά μ η νο και δ έκ α μ ερ α ρ χ ίες πάν τσ ερ ή γρενα δ ιέρ ω ν π άντσ ερ είχαν συσσω- ρ ε υ θ ε ί εκ ε ί, α φ ήνο ντα ς ουσ ιαστικά χω ρίς ε φ ε δ ρ ε ίε ς τ ις Ο μ ά δ ες Σ τρ α τιώ ν «Κ έντρο» και «Νότο ς» , γ εγ ο ν ό ς που θ α τ ις κα θ ισ τούσ ε σ το ά μ ε σο μ έλλο ν ε ξα ιρ ε τ ικ ά ε υ ά λ ω τες στις σ ο β ιε τ ικ έ ς α ν τεπ ιθ έσ εις . Από τ ις υπόλοιπες 18 μ ερ α ρ χ ίες , ο ι επ τά ή τα ν πολύ α σ θ ενείς και θ α τη ρ ο ύ σ α ν π α θη τική στάση στα πλαίσια τη ς 2ης Σ τρ α τιά ς .
Σ τη β ό ρ ε ια παρειά το υ θ ύ λα κα , από τα ανατο λ ικ ά προς τα δυτικά , π αρατασσ όταν η 299 Μ εραρχία Π εζικού (ΜΠ) (δ ιο ικη τή ς ο α ν τισ τρ ά τη γ ο ς φ ο ν Ο ριόλα με έ ξ ι τά γ μ α τα πεζικού), η μοναδική μεραρχία που παραχω ρούσε σ την ε
π ιχείρηση η 2η Σ τρ α τιά Π άντσερ. Αμέσ ω ς μετά , α κο λου θο ύσ α ν οι σ χηματισμοί τη ς 9ης Σ τρ α τιά ς το υ Μ ό ν τελ . To XXIII Σώμα Σ τρ α το ύ (ΣΣ) (σ τρ α τηγό ς Φ ρήσνερ) δ ιέ θ ε τ ε τη ν 78η Μ ερα ρ χία Ε φ όδου (α ν τισ τρ ά τη γο ς Τράουτ μ ε έ ξ ι τά γ ματα, αλλά και 50 τεθ ω ρ α κ ισ μ ένα οχήματα ), τη 216 Π εζικού (υπ ο σ τρά τηγο ς Σακ μ ε έ ξ ι τά γ μ α τα ) και τη ν 383 Π εζικού (υπ ο σ τρά τηγο ς Χ οφ μάι- σ τερ , π λήρης με ενν έα τά γμ α τα ). To XLI Σώμα Π άντσ ερ (σ τρ α τη γό ς Χάρπε) π αρέτασ σε τη ν 86η Μ εραρχία Π εζικού (α ντισ τρ ά τηγο ς Β ά ιντλι- γ ν κ με έ ξ ι τά γμ α τα ), τη 292 Π εζικού (αντισ τρά τη γ ο ς φ ο ν Κ λού γκε μ ε έ ξ ι τά γμ α τα ) και τη 18η Π άντσ ερ (υπ οσ τρά τηγος φ ο ν Σλήμπεν), η ο ποία, όμως, δ ιέ θ ε τ ε μόνο 74 άρματα . Λαμβάνο- ν τα ς υπόψη τη ν αδυναμία το υ XLI Σώ μα τος σε τεθω ρ α κισ μ ένα , ο Μ ό ν τελ φ ρ ό ντισ ε να το ενι- σχύσει με το 656 Σ ύ ντα γμ α Κ υνηγώ ν Α ρμάτω ν το υ α ντισ υντα γμ α τά ρ χη φ ο ν Γ ιο ύ γκενφ ελντ, το οποίο δ ιέ θ ε τ ε 90 α υ το κ ινο ύ μ εν ο υ ς καταστρο- φ ε ίς α ρμάτω ν Ferdinand, τα μοναδικά α υ τού το υ τύπ ου που θα σ υ μ μ ετε ίχα ν στη μάχη το υ Κ ούρσκ.
To XLVII Σώμα Π άντσ ερ (σ τρ α τη γό ς Λ έμ ελ - σεν) π αρέτασ σ ε σ την πρώ τη γραμμή τη ν 6η Μ εραρχία Π εζικού (α ντισ τρ ά τηγο ς Γκρόσμαν με ενν έα τά γμ α τα ) και τη ν 20ή Π ά ντσ ερ (υποστράτη γ ο ς φ ο ν Κ έσ ελ) με 86 άρματα . Τηρούσ ε, ωστόσο, σε ε φ εδ ρ ε ία στο μέσ ον τη ς απόστασης γ ια το Ο ρ έλ ά λ λ ες δ ύο α ξιό μα χες μ ονά δες : τη 2η Μ εραρχία Π ά ντσ ερ (α ν τισ τρ ά τη γο ς Λ ούμπ ε) μ ε 136 άρματα , 40 από τα οποία ή τα ν τύπ ου Panther, και τη ν 9η Π άντσ ερ (α ντισ τρ ά τηγο ς Σέ- λ ερ ) με 113 άρματα . Π ρο σ κολλημένα σ το Σώμα βρ ίσ κονταν, επίσης, α ρ κετά τμ ή μ α τα π υροβολ ικού , καθώ ς και η 505 Επιλαρχία Β αρέω ν Α ρμάτω ν, εξο π λ ισ μ ένη μ ε 45 Tiger. To XLVII Σώμα Π άντσ ερ α π ο τελού σ ε τη ν κύρια δύναμη κρούσ ης το υ Μ ό ντελ .
To XLVI Σώμα Π άντσ ερ (σ τρ α τη γό ς Τσορν) τυπ ικά μόνο α να φ ερ ό τα ν ως τέ το ιο , καθώ ς δ εν π ερ ιελά μβ α νε καμία μεραρχία π άντσερ. Π α ρέτασσε, ωστόσο, τη ν 31η Μ εραρχία Π εζικού (αν τ ισ τρ ά τη γο ς Χάσμπαχ με έ ξ ι τά γ μ α τα π εζικού), τη ν 7η Π εζικού (α ντισ τρ ά τηγο ς φ ο ν Ρά-
Με τη β ο ή θ ε ια ψ λογοβόλω ν οι Γ ΐρ μ α ν ο ί κατό ρθω σ α ν να διασπάσουν τις π ρώ τες α μυ ντικ ές ζώ νες του αντιπ άλου το υ ς , αλλά όχι κα ι να π ροκαλέσουν την κ α τά ρ ρ ευ σ ή του.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
χ χχχχ
Δυτικό Μέτωπο (Σοκολόφσκυ)
Τούλα
χ χχχχ
Ιέτωπο του Μπριάνσ» (Ποττώφ)
χχχχ
ΜπριάνσκΧΧΧΧ
Ομάδα Στρατιών «Κέντρο· (Κλούγκε)
9η Στ (Μόντελ)
Λίβνυ
Σεβσκ · ι ΧΧΧΧ
Κεντρικό Μέτωπο (Ροκοσόφσκυ)
ΧΧΧΧΧ [αοτορνογιεΓ
Κούρσκ Εφεδρικό Μέτωπο
Νέασιδηροδρομική
διακλάδωσηΜέτωπο του Βορονέζ (Βατούτιν)
Στάρυ ΟσκόλΟμπογιάν
ΧΧΧΧ
5η ΤΘΣτΦ
ΚορότσαΝό6ι Οσκόλ
ΓλγκοροντΧΧΧΧ
Απόσπασμα. Στρατιάς ̂
Κεμπφ +
Χάρκοβο ΧΧΧΧ
Πολτάβα
Σ τ ις α ρχές Ιουλ ίου 1943, το Α νατολικό Μ έτω π ο
π αρ έμενε σ τα θ ερ ο π ο ιη μ ένο στη
γραμμή που κ α τε ίχα ν οι δύο αντίπ αλοι μ ε τά από
την εκ σ τρ α τε ία του Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ και τα
π αρεπ όμενά της. Σ το ν \χ ά ρ τη φ α ίν ετα ι ο τρόπ ος,
μ ε τον οποίο οι Γερμανοί σκόπευαν να εξα λε ίψ ο υ ν
? τον θ ύ λα κ α το υ Κούρσκ, κ α τα σ τρ έφ ο ν τα ς τις
σ τρ α τιές του Κ εντρικού Μ ετώ π ου και του
Μ ετώ π ου το υ Β ορ ονέζ (σχεδίαση χ ά ρ τη :
Δ ή μ η τρ α Μ η τσ ού).
Λίπετσκ
km
Βορονέζ
Το γερμανικό σχέδιο επίθεσης στον θύλακα του Κούρσκ
Ομαδα Στρατιών Νότος» (Μανστάιν)
Γραμμή μετώπου 4ης Ιουλίου 1943I____ I
Νοτιοδυτικό Μέτωπο (Μαλινόφσκυ) Ορια μεταξύ Μετωπων
--------------------- · Ορια μεταξύ ΟμάδωνΣτρατιών
Στ: ΣτρατιάΣτΠα: Στρατιά Πάντσερ ΤΘΣτ: Τεθωρακισμένη Στρατιά ΤΘΣτΦ: Τεθωρακισμένη Στρατιά Φρουράς ΣτΦ: Στρατιά Φρουράς
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Εχοντας ακρ ιβείς π ληρ οφ ορ ίες για τις π ρ ο θ έσ εις και τα σχέδια του αντιπ άλου το υ ς , οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί π ερίμεναν την επ ίθεσ η του εχ θ ρ ο ύ με α υ τοπ επ ο ίθησ η και ακλόνητη π ίστη για τη νίκη.
π α ρντ με εν ν έα τά γμ α τα ), τη 258 Π εζικού (α ντισ τρ ά τη γο ς Χάχερ μ ε επ τά τά γμ α τα ) και τη ν 102 Π εζικού (υπ ο σ τρά τηγο ς Χ ίτσ φ ελν τ μ ε έ ξ ι τά γ ματα). Το γ ε ιτο ν ικ ό XX Σώμα (σ τρ α τη γό ς φ ον Ρόμαν) ή τα ν ακόμη πιο α δύνα μο από το XLVI Σώμα Π άντσερ, αφ ού το σχέδιο τη ς επ ιχείρ η σης δ εν π ρο έβ λεπ ε κάπ οιον εν ερ γ ό ρόλο γ ι ’ α υτό . Δ ιέ θ ε τ ε τη ν 45η Μ εραρχία Π εζικού (υποσ τρ ά τη γο ς φ ο ν Φ αλκενσ τά ιν μ ε έ ξ ι τά γμα τα ), τη ν 72η Π εζικού (α ν τισ τρ ά τη γο ς Μ ύ λερ -Γ κ έ- μπ χαρντ μ ε έ ξ ι τά γμ α τα ) και τη ν 137 Π εζικού (αν τ ισ τρ ά τη γ ο ς Κ ά μ εκε με έ ξ ι τά γμ α τα ). Η 9η Σ τρα τιά , ωστόσο, τη ρ ο ύ σ ε μία πολύ υπολογίσ ιμη ε φ ε δ ρ ε ία μ ε τη ν 36η Μ εραρχία Π εζικού , τη ν Ο μάδα «Εζεμπεκ» μ ε τη ν 4η και τη 12η Πάντσ ερ , καθώ ς και τη 10η Μ εραρχία Γρ ενα δ ιέρων Π άντσερ. Ο Μ ό ν τελ δ ιέ θ ε τ ε , επίσης, τη ν αν ε ξά ρ τη τη 21η Ταξιαρχία Π ά ντσ ερ με 45 Tiger και 39 ά ρ μα τα άλλω ν τύπων. Συνολικά , ο τ ε λ ε υ τα ίο ς ε ίχ ε στη δ ιά θεσ ή το υ 600 άρμα τα μάχης και 280 π υρ οβόλα εφ ό δ ο υ .
Από τη ν άλλη π λευρά , οι επ τά μ ερ α ρ χ ίες τη ς γ ερ μ α ν ική ς 2ης Σ τρ α τιά ς , η οποία ε ίχ ε αποστολή να λ ε ιτο υ ρ γ ή σ ε ι ως το «αμόνι», επάνω στο οποίο θ α σ υνθ λ ιβ ό τα ν ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς σ τον θ ύ λ α κα το υ Κούρσκ, ε ίχαν α ρ ιθ μό τα γ μ ά τω ν π εζικού που κυ μα ινό τα ν από τέσ σ ερα (323 Μ εραρχία ) έω ς ο κτώ (327 Μ εραρχία). Τέλος, ό λ ε ς ο ι π υρ οβ ο λα ρ χ ίες δ ιέ θ ε τα ν τρ ία α ν τί για τέσ σ ερ α π υροβόλα .
Αναμφ ίβολα, η ισ χυ ρό τερη γ ερ μα ν ική σ τρα τ ιά σ την π ερ ιοχή το υ Κούρσκ ή τα ν η 4η Πάν τσ ερ το υ Μ ανστάιν, η οποία δ ιέ θ ε τ ε τρ ία σώμα τα μ ε ένα σύνολο π έν τε μεραρχ ιώ ν π άντσερ, τεσσ άρω ν γρ ενα δ ιέρ ω ν π άντσερ και ε ν ν έα π εζικού. Το α σ θ ενές LII Σώμα (σ τρ α τη γό ς Οτ) παρέτα σ σ ε σ την πρώτη γραμμή τη 255 Μ εραρχία Π εζικού (α ν τισ τρ ά τη γο ς Πόπε μ ε έ ξ ι τά γμ α τα ) και τη ν 332 Π εζικού (α ν τισ τρ ά τηγο ς Σ ά φ ερ με ενν έα τά γμ α τα ). Α ν τίθ ε τα , το XLVIII Σώμα Πάν τσ ερ το υ σ τρα τηγού Κ νόμπ ελσ ντορφ π αρέ
τασσε τ ις ε π ίλ εκ τες 3η Μ εραρχία Π ά ντσ ερ (αν τ ισ τρ ά τη γ ο ς Β εσ τχό φ εν) μ ε 97 άρ μα τα και 11η Π άντσ ερ (υπ ο σ τρά τηγο ς Μ ικλ) μ ε 118 άρματα , τη ν πολύ ισχυρή Μ εραρχία Γρεναδ ιέρω ν Πάν τσ ερ «Grossdeutschland» (α ν τισ τρ ά τη γο ς Χό- ερλ ιχ) μ ε 175 άρματα , από τα οποία τα 14 ή τα ν τύπ ου Tiger και τα 45 τύπ ου Panther, και τη ν 167 Π εζικού (α ν τισ τρ ά τη γο ς Τρ ίρενμπ ουργκ με ε ν νέα τά γμ α τα ). Σ τις α ν ε ξά ρ τη τε ς μ ο νά δ ες το υ Σ ώ ματος π ερ ιλα μβά νοντα ν , επίσης, η 10η Ταξιαρχία Π άντσερ, τη ς οποίας η 51η και η 52η Επιλαρχία Π ά ντσ ερ δ ιέ θ ε τα ν 200 ο λο κα ίνου ρ για Panther, τη ν 911 Μ οίρα Π υροβόλω ν Εφόδου και άλλα στοιχεία .
Ακόμη ισ χυρότερο , όμως, ή τα ν το II Σώμα Π ά ντσ ερ SS (α ντισ τρ ά τηγο ς Χάουσερ), το ο ποίο π αρέτασ σε τ ις ε κ λ ε κ τ ό τ ε ρ ε ς τω ν μ ερ α ρ χιών το υ « ιδ ιω τικού σ τρα τού το υ Χ ίμμ λερ» , αλλά και ο λό κλη ρ η ς τη ς Wehrmacht ε κ ε ίν η τη ν ε ποχή. Οι ά ν δ ρ ες το υ ή τα ν επ ίλ εκ το ι β ετερ ά νο ι, οι οποίοι, κα τά το ν Χ ίτλερ , ενσάρκω ναν το υ ς ισ τορ ικο ύς δ ια δόχους τω ν Τευτόνω ν ιπποτών, ε μπ οτισ μένο ι καθώ ς ή τα ν μ ε τα εθν ικοσ οσ ιαλι- σ τικά ιδεώ δη. Σ τα αρ ισ τερά βρ ισ κότα ν η 1η Μ ε ραρχία Γρεναδ ιέρω ν Π άντσ ερ SS «Leibstandarte Adolf Hitler» (υπ ο σ τρά τηγος Βις), εξο π λ ισ μ ένη μ ετα ξύ άλλω ν μ ε 145 άρματα , από τα οποία τα 13 Tiger, και μ ε 34 π υροβόλα εφ ό δ ο υ . Σ το κ έ ν τρ ο θα επ ιχειρο ύσ ε η 2η Μ εραρχία Γρ ενα δ ιέρων Π άντσ ερ «Das Reich» (υπ οσ τρά τηγος Κ ρο ύγκερ ) μ ε 143 άρμα τα μάχης, σ υμπ ερ ιλαμ βανομένω ν 14 Tiger, και μ ε 34 π υροβόλα ε φ ό δου. Δ ε ξ ιά θ α δ ρο ύσ ε η 3η Μ εραρχία Γρενα δ ιέρων Π ά ντσ ερ «Totenkopf» (υπ οσ τρά τηγος Π ρίες) μ ε 171 άρματα , από τα οποία 15 Tiger, και34 π υροβόλα εφ ό δ ο υ . Τόσο οι μ ερ α ρ χ ίες τω ν SS, όσο και η «Grossdeutschland» δ ιέ θ ε τα ν από έ ξ ι τά γ μ α τα γρενα δ ιέρ ω ν π άντσερ σε α ντίθεσ η μ ε τα τέσ σ ερα που είχαν οι τυ π ικ ές μ ερ α ρ χ ίες π άντσερ τη ς επ οχής.
Επιπλέον, νο τιο α να τολ ικά τη ς 4ης Σ τρ α τιά ς Π άντσ ερ θ α σ υ μ μ ε τε ίχ ε σ την επ ίθεσ η μ ε δύο από τα τρ ία σώματά το υ το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κεμπφ, υπό το ν ομώ νυμο σ τρα τηγό . To III Σώμα Π ά ντσ ερ (σ τρ α τη γός Μ πράιτ) π αρέτασ σε τη ν 168 Μ εραρχία Π εζικού (υπ ο σ τρά τηγο ς ν τ ε Μπολιώ μ ε ε ν ν έα τά γμα τα ), τη ν 6η Π ά ντσ ερ (υπ οσ τρ ά τηγο ς φ ον Χ ο ύ νερ σ ντο ρφ ) μ ε 117 άρματα , τη 19η Π άντσ ερ (α ν τισ τρ ά τη γο ς Σμ ιτ) μ ε 90 ά ρμα τα και τη ν 7η Π άντσ ερ (α ν τισ τρ ά τη γο ς φ ο ν Φ ούνκ) μ ε 112 άρματα . Σ τα οργανικά σ το ιχεία το υ Σ ώ μα τος σ υγκα τα λέγο ντα ν , επίσης, η 228 Μ οίρα Π υροβόλω ν Εφόδου και η 503 Επι- λαρχία Β αρέω ν Α ρμ ά τω ν μ ε 45 Tiger. Ν ο τιό τερ α κ α τε ίχ ε θ έσ ε ις κάλυψ ης το υ π λευρ ού το υ III Σ ώ ματος Π ά ντσ ερ το XI Σώμα (σ τρ α τη γό ς Ρά- ο υς) μ ε τη ν 106 Μ εραρχία Π εζικού (α ν τισ τρ ά τη γ ο ς Φ ορστ μ ε εν ν έα τά γμ α τα ) και τη ν 320 Π εζικού (υπ ο σ τρά τηγο ς Π όσ τελ, επ ίσης με ενν έα τά γμα τα ). Το τρ ίτο Σώμα το υ Κεμπ φ (το XLII του σ τρα τηγού Μ ά τεν κ λ ο τ με τρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες π εζικού) θ α βρ ισ κότα ν α ρ κετά νο τιό τερ α , καθώ ς ε- π ρ ό κε ιτο να δ ια δρα μα τίσ ει δ ε υ τε ρ ε ύ ο ν τα μόνο ρόλο σ την επ ιχείρηση «Zitadelle».
Από τη ν π λευρ ά τη ς Wehrmacht, λοιπόν, η σ υγκέντρω σ η ισχύος ή τα ν εκπ λη κτική . Οι καλύτε ρ ο ι σ τρ α τηγο ί τη ς , σχεδόν 900.000 από το υ ς ε μ π ε ιρ ό τερ ο υ ς ά νδ ρ ες , 2.600 ά ρ μα τα και α υ το -
ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ
Μ έρ ο ς της π ροετο ιμ α σ ίας για τη μάχη το υ Κούρσκ από σ ο β ιετικ ή ς π λευράς ήτα ν και η κατακόρυψ η αύξηση τη ς δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ς των200.000 παρτιζάνω ν, οι οποίοι δρούσαν στα μ ετό π ισ θ εν του Γερμανικού Σ τρ α το ύ στο Α νατολικό Μ έτω π ο. Τον Ιανουάριο του 1943, οι παρτιζάνοι εκ τέλ ε σ α ν 397 επ ιθ έσ ε ις εναντίον του γερμανικού σιδηροδρομικού δ ικ τύου , τον Φ εβρουάριο 500, τον Μ άιο 1.045 και τον Ιούνιο 1.092.
κινούμενα π υροβόλα , 10.000 π υροβό λα και ό λ μοι και 1.800 α εροσ κά φ η θ α εφ ο ρμ ού σ α ν κατά το υ εχθ ρ ο ύ . Εάν α υ τή η μάζα τω ν π άντσερ δ εν κα τόρ θ ω νε να ν ικήσ ει το υ ς Σ ο β ιετ ικ ο ύ ς , τ ό τ ε τίπ οτα σ τον κόσμο δ εν θ α ή τα ν α ρ κετά ικανό για να το επ ιτύχει!
Η STAVKA ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΜ ΕΝΕΙ
Παρόλη τη δύναμή το υ ς , ο ι Γερμανοί δ εν θ α απ οτολμούσ αν π ο τέ να επ ιτεθ ο ύ ν στο Κούρσκ, εάν γνώ ριζαν ό τ ι ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί ε ίχαν κα το ρ θ ώ σει να π λη ρ ο φ ο ρ η θ ο ύ ν τα π άντα γ ια τη ν επ ιχείρηση «Zitadelle». Μ ετά το ν π όλεμ ο έγ ιν ε γνω στό ό τ ι η Stavka λά μβ α νε λ επ το μ ερ ε ίς αναφο- ο ές χάρη στο κα τα σ κοπ ευ τικό δ ίκ τυ ο «Λούσυ» σ την Ε λβετία , ενώ ο σ υ ντο ν ισ τή ς το υ δ ικ τύο υ , Ρ ούντολφ Ρόσλερ, έγ ιν ε α ν τ ικ ε ίμ εν ο δ εκά δω ν μελετώ ν. Ω στόσο, ο ι π ηγές το υ δ εν αποκαλύ- Φ θηκαν π ο τέ και π α ρα μ ένει ακόμη μυσ τήρ ιο το <ατά πόσον υ π ήρξε π ραγματικά κάποιος προδ ό τη ς σ τον σ τενό κύκλο το υ Φ ύρερ (κω δικός
Β έρ θ ερ ο ς» ) ή εά ν οι Β ρ ετα νο ί είχαν εφ εύ ρ ε ι, απλώς, μία έξυ π νη μ έθ ο δ ο για να δ ιο χ ετε ύ ο υ ν σ τον Σ τά λ ιν α π όρ ρ η τες π λη ρ ο φ ο ρ ίες , τ ις οποίες σ υνέλεγα ν μέσω το υ π ρο γρ ά μμ α τος «Ultra», ε τα ν και ό π ο τε το υ ς ε ξυ π η ρ ετο ύ σ ε.
Α κρ ιβώ ς όπως ο Χ ίτλ ερ ανυπ ομονούσ ε να αναλάβει και πάλι τη ν επ ιθ ε τ ικ ή π ρω τοβουλία , έτσ ι και ο Σ τά λ ιν αγω νιούσ ε μήπως έχα νε το σ τρα τηγικό π λεο νέκ τη μ α , το οποίο μ ε τόσ ο κό- ~ο ε ίχ ε α π οκτήσ ει με τη μάχη το υ Σ τά λ ινγκρ α - .7 Χωρίς αμφ ιβολία , ο Φ ύρερ γνώ ρ ιζε τη ν παρο ρ μ η τική ιδιοσυγκρασία το υ Σ ο β ιετ ικ ο ύ η γ έ τη και π ιθανώ ς επ έβ α λ λε τ ις σ υ νεχε ίς αναβο- \έ ς τη ς «Zitadelle», τρ έ φ ο ν τα ς τη ν ενδ ό μ υ χ η ελπ ίδα ό τ ι ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί θ α λάμβαναν τελ ικ ά *η ν π ρω τοβουλία τη ς επ ίθεσ ης, μ ε α π ο τέ λ ε σμα να α γκ ισ τρω θού ν και να επ ιτρ έψ ου ν, έτσ ι, στη Wehrmacht να το υ ς α π οδ εκα τίσ ει μ ε μία κα- •ά π ρογρ α μμ α τισ μένη α ντεπ ίθεσ η . Η Stavka, ό- μως. δ εν έ μ ε λ λ ε να ικανοποιήσ ει α υ τή τη γ ερ - _ανική επ ιθυμία .
Εν τω μ ετα ξύ , μία μ εγά λη συζήτηση ε ίχ ε ξ ε κ ινήσ ει από το ν Μ άρτιο σ του ς κόλπ ους τη ς ανώ τα τη ς σ ο β ιε τική ς σ τρ α τιω τική ς η γ εο ία ς σχετικά μ ε τ ις επ ό μ ενες κ ινήσ εις το υ ς . Ε κείνο ι που υποστήρ ιζαν πως ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς έπ ρεπ ε να κτυπ ήσ ει π ρώ τος, π ρο έβ α λλα ν το επ ιχείρ η μα ό τ ι για δ ύο δ ιαδοχ ικά καλοκα ίρ ια η γ ερ μ α ν ική κρούση ε ίχ ε κα τορ θώ σ ει να δ ια ρ ρ ή ξε ι τη σοβ ιε τ ικ ή άμυνα, πολλώ δ ε μάλλον που κ ά θ ε φ ο ρά χ ρ ε ιά ζο ν τα ν α ρ κ ε το ί μ ή νες γ ια να ε ξα ν τλ η θ ε ί η ορμή τω ν π άντσερ. Αλλοι, επ ίσης, υποστήρ ιζαν πως για καθαρά ψ υχολο γικού ς λό γο υ ς δ εν θ α έπ ρ επ ε να φ θ α ρ ε ί το επ ιθ ετ ικ ό π νεύμα που ε ίχ ε κ α λ λ ιερ γη θ ε ί στο σ τρ ά τευ μ α έπ ε ιτα από τη ν ίκη το υ Σ τά λ ινγκ ρ α ν τ. Υπήρχαν, όμω ς, και ο ι σ κεπ τικ ισ τές , οι οποίοι, ε ν θ υ μ ο ύ μ ενο ι πως η απόπειρα να π εράσει ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς σ την α ντεπ ίθ εσ η μέσα στο καλοκα ίρ ι το υ 1942 ε ίχ ε ως σ υνέπ εια να κ ινδ υ νεύ σ ει με πλήρη κα τά ρρευσ η το μέτω π ό το υ , υπ εδεί- κνυαν πως η τα κ τ ικ ή που είχαν α κο λο υ θ ή σ ει οι Β ρ ετα νο ί στο Ελ Α λα μέ ιν το ν Ο κτώ βρ ιο το υ1942, δηλαδή να π ερ ιμ ένο υ ν πρώτα τη ν ε π ίθ ε ση το υ αντιπάλου το υ ς και να το ν εξα ν τλ ή σ ο υ ν (παρόλο που υ π ερείχα ν σε ό γκο δυνάμεω ν) πριν π εράσουν σ την α ντεπ ίθεσ η , το υ ς ε ίχ ε α- π ο φ έρ ε ι μία θαυμάσ ια επ ιτυχία .
Μ ετα ξύ τω ν τ ε λ ε υ τα ίω ν ή τα ν και ο σ τρα τά ρ χ η ς Ζούκω φ , ο ν ικ η τή ς τη ς μά χης τη ς Μ όσχας και το υ Σ τά λ ινγκ ρ α ν τ, ο οπ οίος ε ίχ ε π ερ ιο δεύ σ ει σ τον το μ έ α το υ Κούρσκ. Σ ε γραπ τή, λοιπόν, αναφ ορά το υ π ρος το ν Στάλιν , σ τις 8 Απριλίου, δ ήλω νε πως ή τα ν π επ εισ μένος ό τ ι ο εχ θ ρ ό ς θ α κτυπ ούσ ε σ ύντομα σε α υ τή τη ν κα τεύ θ υ ν σ η και πως ο Κ όκκ ινος Σ τρ α τό ς έπ ρεπ ε να σ υγκεν τρώ σ ει ε κ ε ί τ ις ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ γ ια να το υ ς απ οκρούσει. Η αναφ ορά κ α τ έ λ η γ ε :«Θ εω ρώ μη σώ φρον να εκδηλώ σ ουμ ε μία π ρ ολη π τική επ ίθ εσ η τ ις επ ό μ ενες ημ έρες . Θα ή τα ν κ α λ ύ τερ ο να φ θ ε ίρ ο υ μ ε το ν ε χ θ ρ ό με τη ν άμυνά μας, να εξο υ δ ετερ ώ σ ο υ μ ε τα άρμ ατά το υ και, τό τε και μόνο τό τε , έχ ο ν τα ς ξ εκ ο ύ ρ α σ τες ε φ ε δ ρ ε ίε ς να π εράσ ουμ ε σ τη ν α ν τεπ ίθ εσ η και να κα τα σ τρέψ ο υμ ε τελ ε ιω τ ικ ά τη ν κύ ρ ια δύναμή
Εκείνοι που υποστήριζαν πως
ο Κόκκινος Στρατός έπρεπε να κτυπήσει
πρώτος, προέβαλλαν το επιχείρημα ότι για
δύο διαδοχικά καλοκαίρια
η γερμανική κρούση είχε κατορθώσει να
διαρρήξει τη σοβιετική άμυνα,
πολλώ δε μάλλον που κάθε φορά
χρειάζονταν αρκετοί μήνες για να
εξαντληθεί η ορμή των πάντσερ.
49
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Γερμανός γρ εναδ ιέρο ς το υ 691 Σ υ ν τά γ μ α το ς Γρεναδιέρω ν, Ρωσικό Μ έτω π ο 1943.
Το 1943 οι α νά γκ ες του π ολέμου οδήγησαν στην υ ιο θ έτη σ η από το υ ς Γερμανούς πιο απλών στολώ ν: ήταν
γκρι, χω ρίς πράσινα π εριλα ίμ ια, επ ω μίδες, ασημένια δ ια κρ ιτικά και εθ νό σ η μ α . Η εξά ρ τυ σ ή το υ π εριλαμβ άνει
γερμα νικές φ υ σ ιγ γ ιο θ ή κ ες Μ 1911, σ ιτιοδόχη και υδρ οδοχείο Μ 1931. Το κράνος είνα ι το Μ 1935, γερμανικής
κ α τα σ κ ευ ή ς, όπως και το πτυοσκάπανο. Ο γρ εναδ ιέρο ς είνα ι οπλισμένος μ ε τυ φ έκ ιο M auser Kar
98Κ, δ ια μ ετρ ή μ α το ς 7,92 mm (εικονογράφ ηση του Γιάννη Μ υλω νά για τ ις Εκδόσεις «Περισκόπ ιο»),
του» . Ο Ζούκω φ ή τα ν απ οφ ασισ μένος να υπ οχρεώ σ ει το ν εχ θ ρ ό να π ο λεμ ή σ ει σε χώρο τη ς δ ικής το υ επ ιλογής και με το υ ς δ ικο ύ ς το υ ό ρους. Δύο η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερ α σ υνα ντή θη - κε με το ν αρχηγό το υ Γενικού Ε π ιτελείο υ , σ τρα τά ρχη Βασι- λ ιέφ σ κυ , σ το α ρ χη γείο το υ Μ ετώ που το υ Β ο ρ ο νέζ και το ν βρ ή κ ε απ όλυτα σύμφω νο μ ε τη ν τα κ τική τη ς α να μο νής. Οι δ ύο σ τρ α τά ρ χες σ υ νέτα ξα ν αμέσω ς από κο ινού μία σ χετική επ ιχειρησ ιακή δ ια ταγή , που π ρ ο έβ λεπ ε τη λήψ η α μ υντικώ ν μ έτρ ω ν σ τον θ ύ λα κα και τη δ ημ ιο υρ γ ία ενό ς ν έο υ Ε φ εδρ ικού Μ ετώ που α να τολικά το υ Κούρσκ, και τη ν έσ τε ιλα ν σ τον Σ τά λ ιν γ ια υπογραφή. Ο Σ ο β ιετ ικ ό ς δ ικ τά το ρ α ς απαίτη σ ε μία α να λ υ τικ ό τερ η ενη μέρ ω σ η για τ ις π ρ ο θ έσ ε ις τη ς Stavka και, έτσ ι, το βράδυ τη ς 12ης Απριλίου οι Ζούκω φ, Β ασ ιλιέφσκυ και Αντόνω φ (υπαρχηγός το υ Γενικού Ε π ιτελ ε ίο υ ) το ν κατατόπ ισ αν μ ε τη β ο ή θ εια π ρο σ εκτικά π ρο ετο ιμα σ μένω ν χαρτώ ν για τα σχέδιά το υ ς . «Ο Σ τάλ ιν» , γρά φ ε ι ο Ζούκω φ , «άκο υσ ε α υ τά που ε ίχαμ ε να το υ πούμε με μ εγα λύ τερ η π ροσοχή από ο π οτεδή π ο τε ά λλο τε» . Χ ρ ε ιά σ τηκαν, ωστόσο, α ρ κ ε τέ ς ακόμη σ υνα ντή σ εις και ε ξο υ θ ε - νω τικ ές αναλύσ εις από το υ ς ε π ιτε λ ε ίς έω ς ό το υ π εισ τεί, σ τα μέσα Μ αϊου, πως ή τα ν π ρ ο τιμ ό τερ ο να μ ην επ ιτε θ ε ί π ρώ τος.
Αν και κ α θ η μ α γ μ έν η έπ ε ιτα από τη ν υποχώρηση τω ν Γερμανών, η πόλη το υ Κούρσκ, τη ς οποίας η ιστορία α νά γετα ι σ το 1032 μ.Χ., ε ίχ ε π ληθυσ μό 120.000 κα το ίκω ν και απο- τελο ύ σ ε ένα ν από το υ ς σ η μ α ν τικ ό τερ ο υ ς σ υγκο ινω νια κο ύς κό μ β ο υ ς τη ς επ ο χή ς ε κ ε ίν η ς . Δ έσπ οζε στο κ έν τρ ο μιας καθαρά γ εω ρ γ ική ς π ερ ιοχής , τη ς οποίας το έδ α φ ο ς ή τα ν π εδ ινό και κ υ μ α το ε ιδ έ ς μ έχρ ι τη γραμμή το υ ορ ίζοντα . Δ εν υπήρχαν α ξιόλογα κω λύματα, μ ε εξα ίρ εσ η ίσως το υ ς π ο τα μ ο ύ ς Π σελ και Ν τό ν ε τς , καθώ ς και το υ ς μ ικ ρ ό τερ ο υ ς Σέιμ , Π ένα και Βόρσκλα, ο ι οποίοι έ τεμ ν α ν κ ά θ ε τα α υ τή τη ν αχανή έκτα σ η . Αν και συχνά σ υνα ντούσ ε κα νείς εδ α φ ικ ές το μ έ ς που δυσ χέρα ιναν τ η ν κίνηση ε κ τό ς οδών, ο ι ομαλοί λόφ οι, ο ι α π έρ α ντες π εδ ιά δ ες , σ τις οπ ο ίες τα υψηλά στά- χυα έφ θ α να ν μ έχ ρ ι το ύψ ος το υ ανθρώ που, και οι κάμποι
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Υπολοχαγός του Σ ο β ιετ ικ ο ύ Π υρ οβολικού , 1943.Ο α ξιω μ ατικός φ έρ ε ι τη νέου τύπ ου σ τολή , η οποία κ α θ ιερ ώ θ η κ ε το 1943. Σύμφω να μ ε το παλαιό σ ύσ τημα του τσαρικού σ τρ α το ύ , σ τις επ ω μίδες του χ ιτω νίου-υπ οκαμίσου (τζ ιμνα σ τιόρ κα) αναρτώ ντο τα δ ια κρ ιτικά το υ βα θμο ύ .Οι ά νδρ ες το υ πυροβολικού είχαν σ τις επ ω μίδες το υ ς κόκκινο επ ίρραμμα, οι οπ οίες ω στόσο διακρίνονταν από εκ ε ίν ε ς του π εζικού χάρη στο έμβλημ α του πυροβολικού, δύο χρυσά κανόνια, δηλαδή , το π ο θ ετη μ έν α χ ια σ τί. Το δίκοχο ήταν το ρωσικό "π ιλότκα" και ε ίχ ε έγχρω μα π αραρράμματα (εικονογράφ ηση το υ Γιάννη Μ υλω νά για τ ις Εκδόσεις «Π ερισκόπ ιο»),
που χρύσ ιζαν από το υ ς η λ ία νθ ο υς , παρείχαν ιδ εώ δ ες π εδίο δράσης γ ια τα τεθω ρ α κισ μ ένα . Α κό μη και τα χωριά εκ ε ίνο υ το υ εύ φ ο ρ ο υ τόπ ου έφ ερ α ν βο υκο λ ικά ονόματα , α ν τα να κλώ ντας τη γα λήνη που επ ικρ α το ύ σ ε ε κ ε ί πριν ενσ κή ψ ει η π ολεμ ική κατα ιγίδα . Η Stavka α ν τ ιλ ή φ θ η κ ε από νωρίς ό τ ι ο χώ ρος δ εν π ρο σ φ ερ ότα ν γ ια τη ν απ όκρουση μίας μ εγά λης μάζας τεθω ρ α κισ μ ένω ν, με α π ο τέλεσ μα να καταπ ιασ τεί α μέσως με τη ν οργάνωσή το υ . Ε κεί όπου η φύση δ εν ε ίχ ε δ η μ ιο υρ γήσ ει παρά ελάχισ τα εμπ όδια , ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς θ α κα τα σ κεύα ζε μία τρ ο μ ερ ή ζώνη θ α νά του .
Ε ργα ζόμενο ι ν υ χ θ η μ ερ ό ν και με τη σύσσωμη β ο ή θ εια τω ν ντόπ ιω ν πολιτώ ν, οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί σ τρ α τιώ τες έσκαψ αν χαρακώ ματα , μ ήκο υ ς χ ιλιάδω ν χ ιλ ιο μ έτρ ω ν (ένα ς Σ ο β ιε τ ικός ισ τορ ικός έγρ α ψ ε πως το συνολικό μ ήκο ς το υ ς ισοδυ- ναμούσ ε μ ε τη ν απόσταση που χω ρίζει το Σαν Φρανσίσκο από το Μ ό ν τρ εα λ το υ Καναδά!), ξ ε τύ λ ιξα ν σ υρ μ α τοπ λέγ ματα σ υνολικού μ ή κο υ ς 880 km, το π ο θ έτη σ α ν π ερ ισ σ ότερ ες από 1.000.000 νά ρ κες (α ν τια ρ μ α τικ ές και κα τά προσωπικού) και σχημάτισαν ένα ν α π ίσ τευ το λα β ύ ρ ινθ ο θ έσ εω ν βολής, π α ρα τηρητη ρ ίω ν και θ έσ εω ν απ όκρυψ ης. Η γνω στή «ομάδα τω ν πυροσβεστώ ν», σ τρα τά ρ χες Ζούκω φ και Βασι- λ ιέφ σ κυ , επ έβ λεψ α ν προσωπικά τη δ ημ ιο υρ γ ία ο κτώ α λ λ ε π άλληλω ν α μ υ ντικώ ν γραμμώ ν, β ά θ ο υς 5 έω ς 6 km η κα θ ε- μία, ο ι οπ ο ίες έδ ινα ν σ την α μ υ ν τική δ ιά τα ξη ένα π ρω τοφ α ν ές βά θ ος, αλλά και μ εγάλη ελα σ τικό τη τα . Ο λόγος, γ ια το ν οποίο π ρ ο τιμ ή θ η κ ε μια τ έ το ια μορφ ή άμυνας από τη συγκέντρω σ η όλω ν τω ν δ υνά μεω ν στο πρόσθιο όριο το π ο θ ε σίας, ή τα ν βέβα ια η ύπαρξη 10.000 π υροβόλω ν από γ ερ μ α ν ικής π λευρ ά ς που θ α έβρ ισ καν θ α υμά σ ιο υς σ τόχους, εάν οι Σ ο β ιετ ικ ο ί σ υσ σ ω ρεύοντα ν σε μ ικρή έκτασ η.
Το σχέδ ιο τη ς Stavka ή τα ν απλό αλλά μ εγ α λ ο φ υ ές . Μ ε π ρω ταρχική μ έρ ιμ να τη ν αντιμετώ π ισ η τω ν γερ μα ν ικώ ν αρ μάτω ν, π ρ ο έβ λεπ ε άμυνα σε β ά θ ο ς μ ε τη συνεχή υποστήρ ιξη σ υντρ ιπ τικώ ν πυρών π υροβολικού , έ τσ ι ώ στε, μ ε τη β ο ή θ εια τω ν ναρκοπ εδίω ν, να δ ιαχω ρισ τούν τα ά ρ μα τα από το α κο λ ο υ θ ο ύ μ εν ο π εζικό το υ ς και να γ ίν ε ι ε φ ικ τή η δ ιοχέ-
52
Γερμανικά πυροβόλα εφ ό δ ο υ StuG III και ημιερ π υσ τρ ιοφ όρ α τεθω ρ α κισ μ ένα οχήματα SdK fz251 τη ς 1ης Μ ερ α ρ χ ία ς Γοεναδιέρω ν Π άντσ ερ SS « L e ibstandarte» π ροελαύνουν ο ρ μητικά την πρώτη ημέρ α της μάχης του Κούρσκ.
τευ σ ή το υ ς σε χώ ρους κα τα σ τρο φ ή ς , όπου θα ε ξο ν τώ ν ο ν τα ν α υ τά τα δ ύο σ το ιχεία μ ε πυρά και ισχυρές α ν τεπ ιθ έσ εις . Σ τη σ υνέχεια , αφ ού τα ά ρ μα τα θ α είχαν φ θ α ρ ε ί σε μ εγάλο βαθμ ό μέσα σ τις δα ιδα λώ δεις οχυρώ σ εις και η π ρ ο έ λασή το υ ς θ α ε ίχ ε ανακοπεί, ο ι σ ο β ιε τ ικ ές ε φ ε δ ρ ε ίε ς θ α π ερνούσαν σ την α ντεπ ίθεσ η , κτυπώ- ν τα ς μ ε τη σειρά το υ ς τη γ ερ μ α ν ική εξέχο υσ α στο Ο ρέλ, αλλά και ε κ ε ίν η στο Μ π ιέλγκοροντ, α να τρ έπ ο ν τα ς ολό κληρη τη δ ιά τα ξη τη ς Wehrmacht στο μισό Α νατολικό Μ έτω πο.
Οι τα κ τ ικ έ ς τω ν Σ ο β ιετικ ώ ν ή τα ν , επ ίσης, α π λές. Τα α ν τια ρ μ α τικά π υροβόλα κα τα νεμ ή θ η - καν στα κρίσιμα σημεία, χω ρισμένα σε μ ικ ρ ές ο μ ά δ ες τω ν δ έκα όπλων (« π ρ ο τιβ ο τά νκο β ιε ο- π όρνιε π ούνκτυ» ) με τη ν εν το λ ή να π ροσβάλλου ν τα εχθ ρ ικ ά ά ρ μα τα μ ε σ υ γκεν τρ ω τικά πυρά, ενώ το π υροβολ ικό θα σ φ υροκοπ ούσ ε διαρκώ ς για να καθηλώ σ ει και να κα θ υ σ τερ ή σ ει το γ ερ μ α ν ικό πεζικό. Κ α λυμ μένο ι μέσα στα ο- ρ ύ γμ α τά το υ ς οι Σ ο β ιετ ικ ο ί π εζο ί θ α ά φ ηναν τα π άντσ ερ να δ ιέ λ θ ο υ ν και θα π αρουσ ιάζονταν ξα φ ν ικά για να α π οδεκα τίσ ο υν το π εζικό που θ α τα α κο λου θο ύσ ε. Η κα τα σ τρο φ ή το υ ς θ α ε- π ιτ ελ ε ίτο σε δ εύ τερ η φάση από τα π ολυάρ ιθμα σ υ ντά γμ α τα κα τα σ τρο φ έω ν αρμάτω ν, τα π υροβόλα εφ ό δ ο υ SU και τα ά ρ μα τα Τ-34 και KV.
Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ
Δύο κύρια μέτω π α επ ρ ό κ ε ιτο να φ έρ ο υ ν το βά ρος τη ς α μ υ ν τική ς μάχης από σ οβ ιετική ς π λευρά ς, αν και ο ι γ ε ιτο ν ικ ο ί π ρος α υ τά μ εγά λοι σ χηματισμοί (Δ υ τικό Μ έτω πο το υ σ τρ α τη γού Σοκολόφ σ κυ, Μ έτω πο το υ Μ πριάνσκ του σ τρα τηγο ύ Ποπώφ και Ν ο τιο δ υ τικό Μ έτω πο το υ σ τρα τηγο ύ Μ αλινόφσ κυ) θ α ε ισ έρ χοντα ν δ υνα μ ικά σ το προσκήνιο, ό τα ν η Wehrmacht θ α ε ίχ ε π λέον ε ξα ν τλ ή σ ε ι τη ν ορμή τη ς στη δική τη ς επ ίθεσ η. Π ρο κε ιμ ένο υ να βεβ α ιω θο ύ ν ό τ ι ο εχ θ ρ ό ς δ εν θ α μπορούσε σε καμία περίπτωση να διασπάσει το μέτω πο, οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί μ ε τ έ φ ε ραν σε α υ τό κα τά τη δ ιά ρ κεια τη ς τρ ίμ η ν η ς ανάπαυλας ά ν δ ρ ες και υλικό , γ ια τα οποία χ ρ ε ιά σ τηκα ν 500.000 βαγόνια!
Σύμφ ω να με τ ις εκ τ ιμ ή σ ε ις τη ς Stavka, το Κ εν τρ ικό Μ έτω πο το υ σ τρα τηγού Κ ονσ ταντίν Ροκοσόφσκυ σ τον Β ορρά θ α δ εχ ό τα ν το κύριο γ ερ μ α ν ικό π λήγμα και επ ο μένω ς έπ ρ επ ε να ενι- σ χυθ εί μ ε κά θ ε μέσο, ώ στε να μπ ορέσει να α- ν τ έ ξ ε ι τη δοκιμασία. Το Μ έτω π ο δ ιέ θ ε τ ε έ ξ ι σ τρ α τιές , οι οπ ο ίες υ π ο σ τηρ ίζοντα ν από τη 16η Α ερο π ο ρ ική Σ τρ α τιά το υ α ντιπ τέρ α ρχο υ Ρου- ν τέ ν κ ο μ ε 1.000 αεροσ κάφ η .
Η 13η Σ τρ α τιά (α ντισ τρ ά τη γο ς Πούκω φ) ή τα ν ξεκο ύ ρ α σ τη και πλήρης, αφ ού ε ίχ ε εμπλα- κ ε ί σε ε π ιθ ε τ ικ έ ς επ ιχειρήσ εις μόνο γ ια δ ιά σ τη μα 12 η μ ερ ώ ν το ν Φ εβρουάρ ιο . Δ ιέ θ ε τ ε 11 μ ε ρ α ρχ ίες π εζικού, μία τεθ ω ρ α κ ισ μ ένη ταξιαρχία , π έν τε τεθ ω ρ α κ ισ μ ένα σ υντά γμα τα , δ ύο α ν τια ε ρ οπ ορ ικές μ ερ α ρχ ίες , ένα σώμα π υροβολικού μ ε τρ ε ις μ ερ α ρ χ ίες και α ρ κ ε τά άλλα στοιχεία . Εάν λ η φ θ ε ί υπόψη ό τ ι μία τυπ ική μερα ρχία πυροβολ ικού π ερ ιελά μβ α νε 108 ό λμ ο υ ς τω ν 120 mm, 68 π υροβόλα τω ν 76 mm, 69 ο β ιδο β ό λα τω ν 122 mm, 20 π υροβό λα τω ν 152 mm, 55 ο β ιδ ο β ό λα τω ν 152 mm και 24 οβ ιδο β ό λα τω ν 203 mm, γ ίν ε τα ι αμέσω ς α ντιληπ τή η τρ ο μ α κ τικ ή ισχύς π υρός τη ς 13ης Σ τρ α τιά ς , ικανή να α να κό ψ ει ακόμη και τη ν ισ χυ ρό τερη εχθ ρ ικ ή έφ ο δ ο . Στα δ ε ξ ιά τη ς π αρατασσόταν η 48η Σ τρ α τιά (α ντισ τρά τη γο ς Ρομανένκο), το ίδιο ανέπ αφη από π ρ ο η γο ύ μ ενες μάχες και δ ια θ έ το ν τα ς επ τά μ ε ρ α ρχ ίες π εζικού, τέσ σ ερ α τεθ ω ρ α κ ισ μ ένα συν τά γμ α τα μ ε 134 άρματα , τρ ία σ υ ντά γμ α τα πυροβόλω ν εφ ό δ ο υ μ ε 44 SU, μία τα ξια ρχ ία και ένα σ ύντα γμ α κα τα σ τρο φ έω ν αρμάτω ν, μία αν τια ερ οπ ορ ική μερα ρχία και π λή θο ς άλλω ν μικρ ό τερ ω ν μονάδων.
Α ρ ισ τερά τη ς 13ης Σ τρ α τιά ς κ α τε ίχ ε θ έσ ε ις η νεο σ ύ σ τα τη 70ή Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γο ς Γκα- λάνιν), η οποία ε ίχ ε π ρ ο σ τεθ ε ί σ τις δ υνά μεις το υ Κ εν τρ ικο ύ Μ ετώ π ου με απ οστολή να προσ τα τεύ ε ι τα π λευρ ά τη ς 65ης Σ τρ α τιά ς , καθώ ς α υ τή κα τελά μ β α νε τη ν ε υ ρ ύ τερ η π ερ ιοχή το υ Κούρσκ το ν Φ εβ ρουά ρ ιο το υ 1943. Δ ιέ θ ε τ ε και α υ τή επ τά μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, μία τεθ ω ρ α κ ισ μένη τα ξια ρχ ία και τέσ σ ερα τεθω ρ α κ ισ μ ένα σ υ ντά γμ α τα μ ε ένα σύνολο α ρμάτω ν που υπε- ρ έβ α ινε τα 125, μία μεραρχία κα τα σ τρ ο φ έω ν αρμάτω ν με π ερ ισ σ ότερ α από 100 α ν τια ρ μ α τικά π υροβόλα , μία α ντια ερ οπ ο ρ ική μερα ρχ ία και ολόκληρη τη ν 1η Μ εραρχία Π υροβ ολ ικού τη ς Φ ρουράς. Δ υ τικό τερ α , η 65η Σ τρ α τιά (α ντισ τρ ά τη γο ς Μ πατώφ) με ενν έα μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, τέσ σ ερα τεθ ω ρ α κ ισ μ ένα σ υ ντά γμ α τα και ένα σ ύντα γμα κα τα σ τρο φ έω ν α ρμάτω ν και η 60ή Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γο ς Τσερνιαχόφσκυ) με τέσ σ ερ ις μ ερ α ρ χ ίες π εζικού και μία τεθ ω ρ α κ ισ μένη τα ξια ρχ ία θ α δ ια δ ρα μά τιζα ν έμ μ εσ ο ρόλο στη μάχη, χ ρ η σ ιμ εύ ο ν τα ς ως δ ε ξα μ ε ν έ ς ε φ εδρ ειώ ν , απ' όπου ο Ροκοσόφσκυ θ α μ ε τά γ γ ιζε μ ονά δες σ τις εμ π λ ε κ ό μ ε ν ες σ τρ α τιές του .
Ενώ α υ τέ ς οι π έν τε σ τρ α τιές επάνδρω ναν τη ν πρώτη γραμμή τη ς β ό ρε ια ς π ερ ιμ έτρ ο υ του θύλα κα , άλλο ι σ χηματισμοί τη ρ ο ύ ν το πιο πίσω ως εφ εδ ρ ε ία . Ο κ υ ρ ιό τερ ο ς από α υ το ύ ς ή τα ν η 2η Τεθω ρα κισ μένη Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γο ς Ρο- ν τίν ) μ ε κύριο κο ρμ ό το 3ο και το 16ο Τεθω ρακισ μένο Σώμα, αλλά και α ρ κ ε τέ ς ά λ λ ες υποστηρ ικ τ ικ ές μ ονά δες . Αν και δ εν ή τα ν ιδ ια ίτερ α ισχυρή, η Σ τρ α τιά α υ τή δ ιέ θ ε τ ε 452 ά ρ μ α τα μάχης, 50 SU και 12 τά γ μ α τα μ ηχα νοκ ίνη του π εζικού, γ εγ ο ν ό ς που τη ν κα θ ισ τού σ ε ισοδύναμη με Τρεις μ ερ α ρ χ ίες π άντσερ. Το Κ εν τρ ικό Μ έτω πο δ ιέ θ ε τ ε , επ ιπλέον, το 9ο και το 19ο Τεθω ρακισ μένο Σώμα μ ε σύνολο 387 αρμάτω ν, μ ε α π ο τέ λεσ μα ο α ρ ιθ μό ς τω ν τεθ ω ρ α κ ισ μ ένω ν ο χη μ ά τω ν το υ να α νέρ χ ετα ι σε 1.994. Από π λευρ ά ς υπόλοιπων δυνά μεω ν, η ε φ ε δ ρ ε ία το υ π ερ ιελά μ- Β ανε δ ύο τα ξ ια ρ χ ίες κα τα σ τρ ο φ έω ν αρμάτω ν, δ ύο από τ ις παλαιού τύπ ου τα ξ ια ρ χ ίες κατα-
ΜΕΓΑΑΕΣ ΜΑΧΕΣ
σ τρ οφ έω ν και δ ύο α ν εξά ρ τη τα σ υντά γμα τα κα- τα σ τρ ο φ έω ν α ρμάτω ν μ ε ένα σύνολο 360 π υροβόλων, που σ υμπ ληρώ νονταν από ένα σ ύ ντα γ μα SU. Το οργα ν ικό π υροβολ ικό το υ π ερ ιελά μ- βανε, επίσης, μία τα ξια ρχ ία π υρ οβολ ικού , μία αντια ερ οπ ορ ική μεραρχία και α ρ κ ε τέ ς μο νά δ ες ρ ουκετοβ όλω ν. Συνολικά , ο Ροκοσόφσκυ ε ίχε υπό τ ις δ ια τα γές το υ 711.575 ά ν δ ρ ες και 11.322 π υροβόλα και ρ ο υ κ ετο β ό λ α κ ά θ ε τύπ ου.
Κατά π αράδοξο τρόπ ο το Μ έτω πο το υ Βο- ρ ο νέζ το υ σ τρα τηγού Ν ικολάι Β α το ύ τιν , το ο ποίο κά λυπ τε τη νό τια π ερ ίμ ετρ ο το υ θύλακα , δ εν δ ιέ θ ε τ ε στο σ ημείο όπου α να μ ενό τα ν η ε χθ ρ ική κρούση μία σ τρα τιά τόσ ο βαριά οπλισ μένη όσο η 13η το υ Πούχωφ. Ο Β α το ύ τ ιν εμπι- σ τεύ θ η κ ε τη φρούρησ η τω ν κρίσιμων περιοχών σε δύο η ρ ω ικές αλλά κα τα π ο ν η μ έν ες σ τρα τιές , οι οπ ο ίες είχαν δ ια κ ρ ιθ ε ί σ την επ ική μάχη το υ Σ τά λ ινγκρ α ντ, λα μ β ά νοντα ς το ν τ ιμ η τ ικ ό τ ίτλ ο τω ν Φρουρών. Η 6η Σ τρ α τιά φ ρ ουρ ά ς, πρώην 21η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τηγο ς Τσιστιακώφ), δ ιέ θ ε τ ε σ τις τά ξ ε ις τη ς π λή θος βετερ ά νω ν, αλλά και α ρ κ ε το ύ ς ν εο σ ύ λ λ εκ το υ ς που θ α προκα- λούσαν π ρο βλήμ α τα στη συνοχή τη ς . Π ερ ιε- λά μβ α νε επ τά μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, μία τα ξια ρχ ία και δ ύο τεθ ω ρ α κ ισ μ ένα σ υντά γμ α τα , δύο τα ξ ια ρ χ ίες π υροβολικού , 15 σ υ ντά γμ α τα κατα- σ τρ οφ έω ν α ρμάτω ν με 300 π υροβόλα (εκπ λη κ τ ικ ό ς α ρ ιθ μό ς εά ν α να λογ ισ τεί κα νείς ό τι δύο τ έ το ια σ υ ντά γμ α τα θ α αρκούσ αν για να απο- κρούσ ουν μία ολόκληρη μ εραρχ ία π άντσερ), ένα σ ύντα γμ α SU, τέσ σ ερα σ υντά γμ α τα ρ ο υ κ ε το βό λω ν, μία α ντια ερ οπ ο ρ ική μερ α ρχία και αρ κ ε τ έ ς μ ικ ρ ό τερ ες μονά δες . Η 7η Σ τρ α τιά Φ ρουράς, πρώην 64η Σ τρ α τιά (α ντισ τρ ά τη γο ς Σουμί- λωφ), παρέτασ σε, επίσης, επ τά μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, δ ύο τα ξ ια ρ χ ίες και τρ ία α ν ε ξά ρ τη τα τ ε θ ω ρακισμένα σ υντά γμα τα , δ ύο σ υντά γμ α τα SU, τέσ σ ερα σ υντά γμ α τα κα τα σ τρ ο φ έω ν αρμάτω ν, μία α ντια ερ οπ ορ ική μεραρχία και μ ικ ρ ές μονά δ ες π υροβολικού .
Σ τα δ υ τικά βρ ίσ κοντα ν η 38η Σ τρ α τιά (α ντισ τρά τηγο ς Τσιμπίσωφ) με έ ξ ι μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, μία τα ξια ρχ ία και δ ύο τεθ ω ρ α κ ισ μ ένα συν τά γμα τα , ένα α ντια ερ οπ ο ρ ικό σ ύντα γμ α και σ το ιχεία π υροβολ ικού και η 40ή Σ τρ α τιά (α ντισ τρά τηγο ς Μ οσ κα λένκο ) μ ε επ τά μ ερ α ρχ ίες π εζικού, μία τα ξια ρ χ ία και δύο τεθω ρ α κ ισ μ ένα σ υντά γμα τα , ε ν ν έα σ υ ντά γμ α τα κ α τα σ τρ ο φ έων α ρμάτω ν μ ε ένα σύνολο 180 π υροβόλω ν, τέσ σ ερα σ υντά γμ α τα ρ ο υ κετο β ό λω ν , μία αν τια ερ οπ ορ ική μεραρχία και α ρ κ ε τά σ το ιχεία π υροβολικού . Ο Β α το ύ τ ιν φ ρ ό ντισ ε να κρ α τή σει σε ε φ ε δ ρ ε ία τη ν 69η Σ τρ α τιά (α ντισ τρ ά τη γος Κ ρ ιουχένκ ιν) με π έν τε μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, πολύ μ ικ ρ ές μ ο νά δ ες π υρ οβολ ικού και κα θ ό λου άρματα , αλλά και τη ν ισχυρή 1η Τεθω ρακισ μένη Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γο ς Κ ατούκω φ ) που α π αρτιζό ταν από το 6ο ΤΘ Σώμα, το 31ο ΤΘ Σώμα και το 3ο Μ ηχα νο κ ίνη το Σώμα, τα οποία τη ς εξα σ φ ά λιζα ν ένα σύνολο 542 α ρμάτω ν και 20 μ ηχα νοκίνη τω ν τα γμ ά τω ν π εζικού. Αφού φ ρ ό ντισ ε να το π ο θ ε τή σ ε ι τη ν 1η ΤΘ Σ τρ α τιά σ τον δρό μο προς το Ομπογιάν, ο Β α το ύ τ ιν σ υ γκέντρω σ ε πίσω τη ς και τ ις ε φ ε δ ρ ε ίε ς το υ , οι οποίε ς π ερ ιελά μβ α να ν 369 ά ρ μα τα τω ν α ν εξά ρ τη τω ν 2ου και 5ου ΤΘ Σωμάτων. Το Μ έτω πο το υ Β ο ρ ο νέζ δ ιέ θ ε τ ε συνολικά 625.591 ά νδρ ες ,
8.990 π υροβόλα και ρ ο υ κετο β ό λα , 1.699 τ ε θ ω ρακισμένα οχή μ α τα και τη ν υπ οστήρ ιξη τω ν 900 α εροσ καφ ώ ν τη ς 2ης Α ερ ο π ο ρ ική ς Σ τρ α τιά ς (α ντιπ τέρ α ρ χο ς Κρασόβσκυ).
Ενώ οι Γερμανοί σ κόπ ευαν να ρ ίξο υ ν στη μάχη το σύνολο σ χεδόν τω ν δ ιαθέσ ιμω ν δυνά- μεώ ν το υ ς , η Stavka ε ίχ ε τη ν π ο λ υ τέλ ε ια να διαθ έ τ ε ι το π ικές ε φ ε δ ρ ε ίε ς , ισ οδύναμες μ ε ένα ο λ ό κλη ρ ο μέτω π ο (!), υπό τη ν π αραπ λανητική ο νομασία Σ τρ α τιω τική Π ερ ιοχή Σ τέπ ας, που σ τις 9 Ιουλίου μ ε το ν ο μ ά σ θ η κ ε σε Μ έτω πο τη ς Σ τ έ πας. Δ ιο ικη τή ς α υ τού το υ σ χηματισμού, ο οποίος ή τα ν α ν επ τυ γμ έν ο ς στα βαθ ιά μ ετό π ισ θ εν τω ν σ οβ ιετικώ ν δυνά μεω ν, στο τρ ίγω νο Λ ίβνυ - Σ τάρυ Ο σκόλ - Κορότσα, ή τα ν ο δ υ να μ ικός σ τρ α τη γό ς Ιβάν Κ όν ιεφ . Η «σ ιδερέν ια γροθιά» α υ τή ς τη ς εφ ε δ ρ ε ία ς δ εν ή τα ν άλλη από τη ν 5η Τεθω ρα κισ μένη Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς (α ν τισ τρ ά τη γο ς Ρ οντμ ίστρω φ), δ ια ρ θ ρ ω μ ένη στο 29ο ΤΘ Σώμα Φ ρουράς και στο 5ο Μ η χα νοκίνη το Σώμα Φ ρουράς. Πίσω ακριβώ ς από τη Σ τρ α τιά το υ Ρ οντμ ίστρω φ, επ ί το υ π οτα μού Ν τον, σ τά θ μ ευ α ν το 7ο Σώμα Ιππικού Φ ρουράς και το 3ο Μ η χα νοκίνη το Σώμα Φ ρουράς, τα οποία ισο-
53
Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί βάλλουν μ ε έναν όλμο των 120 mm. Η υπεροχή το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ σε βαρέα όπλα π εζικού αλλά και σε π υροβολικό ήτα ν ένας από το υ ς πιο απ οφ ασιστικούς π αρ ά γοντες τη ς επ ικρ ά τησ ής του στη μάχη του Κούρσκ. Χα ρ α κ τη ρ ισ τικ ή ήτα ν η φράση που είχα ν τυπώ σει οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί σεπροπ αγανδιστικά φ υλλάδια , τα οποία έρ ιξα ν κ α τά τις τε λ ε υ τα ίε ς φ ά σ εις τη ς μάχης σ τις γρ α μ μές τη ς 3ης Μ ερ α ρ χ ία ς Π άντσ ερ , π ροκειμένου να παρακινήσουν το υ ς άνδρ ες τη ς σε π αράδοση: «Γνω ρίζουμε ό τ ι ε ίσ τε εξα ιρ ε τ ικ ά γενναίο ι π ο λεμ ισ τές και ό τι ένας σ τους δύο σ τρ α τιώ τες σας φ έρ ε ι τον Σ ιδηρ ούν Σ τα υ ρ ό . Ενας σ τους δύο ά νδ ρ ες μ ας , όμω ς, φ έρ ε ι έναν όλμο».
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
54
Γρεναδιέρο ι τη ς Μ ερ α ρ χ ία ς των SS "Leibstandarte A dolf H itler", (LAH), Κούρσκ 1943. Οι ρ ίζες της LAH, μ ια ς από τ ις γν ω σ τό τερ ες μηχα νο κ ίνη τες μ ο νά δ ες των SS, εντο π ίζο ντα ι σ τις 17 Μ α ρ τίο υ 1933, ότα ν σ υ σ τά θ η κ ε για να χ ρ η σ ιμ εύ σ ει ως σω ματοφ υλακή του Χ ίτλ ερ . Α π ο τελ ε ίτο από 120 επ ίλ εκ το υ ς ά νδρες. Ο τα ν ξεκ ίνησ ε ο Β 'Π Π , η LAH ε ίχ ε πλέον τη δύναμη ενός εν ισ χυμένου σ υ ντά γ μ α το ς .Σ υ γ κ α τα λ ε γ ό τα ν μ ε τα ξύ των πρώτων γερμανικώ ν μηχανοκίνητω ν μονάδω ν το υ Β 'Π Π , εφ ο διασ μένω ν μ ε υλικά κα ι εξοπ λισμό τελ ε υ τα ία ς τεχ ν ο λο γ ία ς . Πολύ σύντομα, α π ο τέλεσ ε σύμβολο τόσο τη ς π ίστης και τη ς αφοσίω σης του Γερμανικού Σ τρ α το ύ , όσο και τη ς ε κ τέλ ε σ η ς του κ α θ ή κ ο ντο ς μ ε αυταπ άρνηση και α υ το θ υ σ ία . Κ ατά τη δ ιά ρ κεια της μ άχης το υ ς Κούρσκ, η LAH ε ίχ ε δύναμη μηχα νοκ ίνη της μ ερ α ρ χ ία ς και ανήκε στο II Σώ μα Π άντσ ερ των SS. Μ ά λισ τα , ε ίχ ε μόλις επ ισ τρ έφ ε ι από τη Γαλλία μ α ζ ί μ ε τ ις δύο ά λλες μ ερ α ρ χ ίες των SS, τ ις "Das Reich" και "Totenkopf". Η LAH δ ιέ θ ε τ ε 12 Tiger, 72 Panzer IV, 16 Panzer II και P anzer III και 31 π υροβόλα εφ ό δου . Είναι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ό τι, μ έχ ρ ι το τέλ ο ς τη ς 12ης Ιουλ ίου , η 5η Τεθω ρακισμένη Σ τρ α τιά της Φ ρουράς ε ίχ ε χά σ ει 313 ά ρ μ α τα , ενώ οι γερμ α νικές δυνάμ εις 49. Οι απ ώ λειες τη ς LAH α νήλθα ν σε μόλις 19 ά ρ μ α τα . Ε ικονίζοντα ι τέσ σ ερ ις άνδρ ες της LAH, οι οποίοι επανδρώ νουν ένα σ το ιχείο π ολυβόλου M G 42. Φ έρουν χ ιτώ νιο μ ε π αραλλαγή τύπ ου Μ 40, υποπολυβόλο Μ Ρ40, τυ φ έκ ιο Kar98, φ υ σ ιγ γ ιο θ ή κ ες και χειρ ο β ο μ β ίδ ες Μ 1924 (πίνακας του Ron V o ls tadno u δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπιν α δεία ς τη ς Dragon/AS C om pany / C olor im age is co urtesy o f Dragon).
δ υναμούσ αν μ ε μία επ ιπ λέον τεθ ω ρ α κ ισ μ ένη σ τρατιά . Β όρεια τη ς 5ης ΤΘ Σ τρ α τιά ς Φ ρουράς και α να τολικά το υ Β ο ρ ο νέζ βρ ίσ κοντα ν, επ ίσης, άλλα τρ ία α ν εξά ρ τη τα Σώ ματα (10ο Τεθω ρακισμένο , 1ο Μ η χα νο κ ίνη το και 4ο Τεθω ρα κισ μένο Φ ρουράς), ισοδύναμα με μία τρ ίτη ισχυρή τεθ ω ρ α κ ισ μ ένη σ τρατιά . Ω ς επ ιπ λέον ε φ ε δ ρ ε ία το Μ έτω πο τη ς Σ τέπ α ς π αρέτασ σε τρ ία ακόμη ε υ κ ίν η τα Σώ ματα (3ο και 5ο Ιππικού Φ ρουράς και 2ο Μ η χα νοκίνη το ), εξοπ λ ισ μ ένα με α ρ κ ε τά άρμα τα μάχης.
Οι υπόλοιπες δ υ νά μ ε ις το υ Μ ετώ που - φ α ντά σ μ α το ς , το υ οποίου τη ν ύπαρξη και τη θέσ η
οι γ ερ μ α ν ικ ές υπ ηρεσ ίες π ληροφ οριώ ν απ έτυ- χαν να ανακαλύψ ουν, π ερ ιελά μβ α να ν τη ν 5η Σ τρ α τιά Φ ρουράς (α ν τισ τρ ά τη γο ς Ζάντω φ), τη ν 27η Σ τρ α τιά (α ν τισ τρ ά τη γο ς Τροφ ιμένκο), τη ν 47η Σ τρ α τιά (α ντισ τρ ά τη γο ς Κοζλώφ) και τη ν 53η Σ τρ α τιά (α ντισ τρ ά τηγο ς Μ αναγκάρω φ). Σ το Μ έτω πο το υ Κ όνιεφ , στα ανατολικά , ένα εκπ λη κτ ικό σ ύνολο 573.195 ανδρώ ν κα ιρ οφ υ λα κτού - σε, οπ λισμένο μ ε 8.510 π υροβόλα και ρ ο υ κ ετο - βόλα και 1.639 τεθω ρ α κισ μ ένα . Σ ε περίπτωση που ακόμη και α υ τές οι δ υ νά μ ε ις δ εν θ α επαρ- κούσαν γ ια να σ υ ντρ ίβ ε ι η γ ερ μ α ν ική επ ίθεσ η, η Stavka ή τα ν έ το ιμ η να ρ ίξε ι σ τη μάχη ά λλες τέσ σ ερ ις ε φ ε δ ρ ικ έ ς σ τρ α τιές (3η, 11η, 52η και 68η), τ ις ο π ο ίες τη ρ ο ύ σ ε α νέπ α φ ες ανα το λικό - τ ε ρ α για κ ά θ ε ενδ εχ ό μ ενο .
Η Stavka, όμω ς, δ εν α ρ κέσ θ η κ ε απλά στη σ υγκέντρω σ η ενό ς εντυπ ω σ ιακού ό γκου δυνά μεων. Α κο λο υ θ ώ ντα ς κατά γράμμα τη ρήση το υ Ν απ ολέο ντα ό τ ι «στον πόλεμο οι ψ υχο λογ ικο ί π α ρ ά γο ντες υ π ερ έχ ο υ ν κα τά 3:1 έν α ν τι τω ν υ λ ικών», κ α τέβ α λ ε σοβαρή π ροσπ άθεια να εκπ α ιδ εύ σ ε ι τ ις μ ο νά δ ες κα τά τη ν π ερ ίο δο τη ς ανάπ αυλας, να τ ις εφ ο δ ιά σ ει κα λύ τερ α με ιμα τισμό, α το μ ικά ε ίδ η και δ ιά φ ο ρ ες α νέσ εις , αλλά και να εξυψ ώ σ ει το η θ ικό τω ν σ τρ α τευ μ ά τω ν μ ε δ ια λ έ ξε ις , ο μ ιλ ίες , απ ονομές η θ ικώ ν α μ ο ιβών και π ροβολή τα ιν ιώ ν μ ε θ έ μ α τ ις γ ερ μ α ν ικ ές φ ρ ικ α λ ε ό τη τε ς σ τις κ α τεχ ό μ εν ες π ερ ιοχές τη ς ΕΣΣΔ. Μ ε το ν τρόπ ο α υ τό χα λυβ δώ θη κε τό σ ο η θ έλη σ η το υ Σ ο β ιετ ικ ο ύ σ τρα τιώ τη να αγω νισ τεί μ έχρ ις εσχάτω ν για να εκ δ ιώ ξε ι το «φασιστικό θ ηρ ίο» από τη ν π ατρίδα το υ , όσο
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
και ο φ α να τισ μός το υ να ε κ δ ικ η θ ε ί στο όνομα τω ν θυμάτω ν. Ο «Ι6άν», που μ έχρ ι τ ό τ ε απ οτε- λούσ ε α ν τ ικ ε ίμ εν ο ε ιρω νεία ς γ ια το υ ς Γερμανούς, ή τα ν πια έ το ιμ ο ς να το υ ς σ υντρ ίψ ει. Οι α ρ μ α τισ τές επ έβα ινα ν κυρίω ς στα ε ξα ιρ ε τ ικ ά Τ-34/76, στα αγαπ ημένα « π ρ ινα ντλέζ ιτ τσ ε τβ έ ρ - κι» («34άρια»), όπως τα απ οκαλούσ αν τα πλη- ρώ ματά το υ ς . Μ ε βά ρ ος 32 t, τ ε τρ α μ ε λ έ ς π λήρωμα, χαμηλό προφίλ, επ ικλ ινή θω ράκιση, ανάρτηση τύπ ου Christie, μα κρ ύκα ννο π υροβόλο τω ν 76,2 mm, το οποίο δ ιέ θ ε τ ε αναχορηγία 77 βλη μά τω ν και λόγο ισχύος π ρος βά ρος 16,2 hp/t, το Τ-34/76 α π οτελο ύ σ ε θανάσ ιμο αντίπαλο, ιδίως σε απ οστάσεις κάτω τω ν 1.000 m. Εκεί, ό μως, που υ π ερ τερ ο ύσ α ν κατά πολύ οι Σ ο β ιε τ ικοί, ή τα ν το π υρ οβολ ικό το υ ς , ο «κόκκ ινος θ ε ός το υ π ολέμου» , όπως το απο καλού σε ο Σ τά λιν, το υ οποίου τα ε ξο υ θ ε ν ω τ ικ ά πυρά μπ ορούσαν να κα τα β ά λου ν το η θ ικό ακόμη και το υ πιο απ οφασισμένου εχθ ρ ο ύ . Η π υ κνό τη τα τω ν μ ο νάδω ν αυ τώ ν ή τα ν τέ το ια , ώ στε τα σ υντά γμα τα π υροβολ ικού υπ ερέβα ιναν, μ ε αναλογία 3:2, ε
κείνα το υ π εζικού!Ο Χ ίτλ ερ επ ρ ό κ ε ιτο να π α ρα κολου θήσ ει
τη ν ε ξ έ λ ιξη τη ς μάχης από το σ υνη θ ισ μένο αρχ η γ ε ίο το υ , τη «Φωλιά το υ Λύκου» σ το Ράστεν- μπ ουργκ τη ς Α να το λικής Πρωσίας, όπου έφ θ α - σε τη ν 1η Ιουλίου 1943. Δ ε ν π α ρέλειψ ε, επίσης, να ε ξο ρ κ ίσ ε ι γ ια μια ακό μη φ ορ ά το υ ς σ τρ α τη γο ύ ς το υ να ν ικήσ ουν, ώ σ τε «να δ ια λ υ θ ο ύ ν τα σ ύ ννεφ α των αμ φ ιβολιώ ν που δ η μ ιο υ ρ γή θ η - καν μ ετα ξύ των συμμάχων μ α ς και να σ βήσ ο υν οι ό π ο ιες ελ π ίδ ες έχ ο υ ν α ν α φ υ ε ί σ τα σ τή θη τω ν υποταγμ ένω ν σ ε εμ άς λαών». Π ρος τα σ τρ α τεύ μ α τά το υ ε ξέδ ω σ ε τη ν π αραμονή τη ς μά χης το α κό λο υ θ ο α ν α κ ο ιν ω θ έν :«Σ τρ α τιώ τες το υ Ρ άιχ ! Θα λ ά β ε τε μ έρ ος σε μια επ ίθ εσ η τ έ το ιο ς σημ ασίας, ώ στε το ίδ ιο το μ έλλο ν το υ π ολέμ ο υ μ π ορεί να κ ρ ιθ ε ί από τη ν έκβ α σ ή της. Π ερ ισ σ ό τερ ο από ο τιδ ή π ο τε άλλο , η νίκη σας θ α δ ε ίξ ε ι σ ε ό λο ν το ν κόσμο ότι η α ντίσ τα σ η στη δύναμη το υ Γερμανικού Σ τρ α το ύ δ εν έχ ε ι κανένα νόημα».
Σ ο β ιετ ικ ό σύστημα εκ τό ξευ σ η ς ρ ουκετώ ν Β Μ -1 3 Katyusha.Το πιο δ ια δ εδ ο μ έν ο σ ύστημα εκ τό ξε υ σ η ς ρ ο υ κετώ ν των Σ ο β ιετικώ ν κ α τά τη δ ιά ρ κεια του Β ' Π αγκοσ μ ίου Π ολέμ ου ήτα ν το Μ -13 των 132 mm, το οποίο ε ίχ ε σ χ εδ ια σ τε ί σ τα τέλ η του 1930. Η πρώτη γνω ριμία των Γερμανών στρ α τιω τώ ν μ ε τ ις "Κ ατιούσες" π ρ α γμ α το π ο ιή θ η κ ε στο Μ έτω π ο του Σμο λένσ κ τον Ιούλ ιο του 1941, ο π ό τε και κα τελή φ θ η σ α ν από πανικό. Οι π ρώ τες σ υσ το ιχ ίες των Μ -13 επ ιχειρούσαν ως ε ιδ ικ ές δ υνάμ εις . Ο χήματα Z IS -6 6x6 με 16 θ έ σ ε ις για ρ ο υ κ έ τες μ ετέφ ερ α ν , συνήθω ς, τους ε κ το ξ ε υ τέ ς ρ ο υ κετώ ν Μ -13. Η εμ β έλ ε ια μ ια ς κλασικής ρ ο υ κ έ τα ς Μ -13 κυμα ινόταν από τα 8.000 έω ς τα 8.500 m. Η ισχύς πυρός των Μ -1 3 ήτα ν εκπ λη κτική : σε δ ιάστημα μ ικ ρ ό τερ ο των δέκα δ ευ τερ ο λ έπ τω ν , ένα όχημα Β Μ -1 3 μ π ο ρούσ ε να β ά λει μ ε τρ ο μ α κτική π υκνότητα εναντίον στόχων, προκαλώ ντας ανυπ ολόγισ τες κ α τα σ τρ ο φ ές .Η συμβολή των Β Μ -1 3 στη μάχη του Κούρσκ υπ ήρξε κ α θο ρ ισ τικ ή για τη ν έκβασή της (δ η μ ο σ ιεύ ετα ι κατόπ ιν α δεία ς της Eastern Express/C olor im age is co urtesy o f Eastern Express).
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Σ ο β ιετ ικ ό μ έο ο άρμα μάχης Τ-34 M o d e l 1943, 41η ΤΟ Ταξιαρχία της Φ ρουράς, 7ο Μ ηχανοκίνητο Σώ μα, Κούρσκ 1943. Σ το ν πύργο υπ άρχει το σύνθημα "Για
τη σ ο β ιετικ ή Μ ο λ δ α β ία ". Σ τη ν οροφ ή το υ π ύργου υπ άρχει μ ια λευκή λω ρίδα για λό γους εν α έρ ια ς αναγνώ ρισης. Υπάρχει μονόχρω μη π αραλλαγή dark
green. Π ρ ο τε ιν ό μ ενα μ ο ντελ ισ τ ικ ά χρ ώ μ α τα : H um brol No 114 κα ι ελάχ ισ το No 142 ή H u m bro lN o 3 0 και ελάχ ισ το No 159 (εικονογράφ ηση για τ ις εκ δ ό σ εις "Περισκόπιο":
Δ η μ ή τρ η ς Χ α δούλα ς. Ισ το ρ ική έρ ευ ν α : Σ τέ λ ιο ς Δ εμ η ρ ά ς).
Τον Ιούλ ιο το υ 1943 από τα βα θιά ορ ύ γμ α τα τους οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί π ολέμησαν με α δάμα σ τη γεννα ιό τη τα , π ροτιμώ ντας να π εθά νο υν παρά να παραδοθούν.
56
5 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943: 0 ΚΕΡΑΥΝΟΣΑ να ζητώ ντα ς ένα ν τρ όπ ο διάσπασης τω ν
σ ο β ιετικώ ν οχυρω μ α τικώ ν γραμμώ ν, ο ι Μ ό ν τ ε λ και Μ ανστάιν κ α τέλ η ξα ν σε δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς τα κ τ ικ ές . Ο π ρώ τος αποφάσισε να χρη σ ιμ οπ οιή σ ει το π εζικό το υ γ ια τ η ν ε π ίτε υ ξη το υ αρχικού ρ ή γ μ α το ς και, στη σ υνέχεια , αφ ού θ α ε ίχ ε ε ξ α σφαλίσει τη ν επ ιτυχία , να δ ιο χ ε τε ύ σ ε ι μέσα από α υ τό τα π άντσ ερ το υ , ακρ ιβώ ς όπως ε ίχ ε π ρ ά ξε ι και ο Μ ο ν τγ κ ό μ ερ υ στο Ελ Αλαμέιν. Α ν τίθ ε τα , ο Μ ανστάιν και ο Χ ο τ σ κόπ ευαν να χρ ησ ιμοπ οιήσ ουν τα π ά ντσ ερ ως σ φ ύρα δ ιά ρ ρ η ξη ς τη ς εχ θ ρ ικ ή ς το π ο θ εσ ία ς , σ τέλνο ν τά ς τα σ τη μάχη από τ ις π ρώ τες κ ιόλα ς φ ά σ εις τη ς μ ε το ν κα ινοφ α νή σ χημ α τισ μό τη ς « τεθ ω ρ α κ ισ μ ένη ς σ φήνας» («panzerkeil»), τη ς οποίας τη ν αιχμή θ α α π οτελού σ α ν τα Tiger. Το π εζικό σ τον Ν ότο θ α ε ίχ ε απλά ρόλο υπ ο σ τή ρ ιξη ς τω ν αρ μάτω ν και εκκα θ ά ρ ισ η ς τω ν εσ τιώ ν α ν τίσ τα σης.
Θ εω ρ ώ ντα ς πως ο ι π λη ρ ο φ ο ρ ίες το υ δ ικ τύ ου «Λούσυ» δ εν ή τα ν α ρ κ ε τές , οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί οργάνω σαν π ο λλές π ερ ιπ όλους, με σκοπό να διαπ ιστώ σουν τ ις ά μ εσ ες π ρ ο θ έσ ε ις το υ α ν τ ιπάλου το υ ς . Την π αραμονή τη ς επ ίθεσ ης, ένα ς Σ λ ο β έν ο ς σ τρ α τιώ τη ς το υ Μ ηχα νικού α υ το μ ό - λησ ε σ τις σ ο β ιε τ ικ έ ς γ ρ α μ μ ές και π ρο ειδο π ο ίησ ε ό τ ι ο ι Γερμανοί ε το ιμ ά ζο ν τα ν να ε π ιτε θ ο ύ ν νω ρίς το πρωί τη ς 5 ης Ιουλίου, π λη ροφ ο ρ ία που επ ιβεβα ίω σ ε λ ίγ ε ς ώ ρες α ρ γό τερ α ένα ς Γερμανός σ τρ α τιώ τη ς τη ς 6ης Μ ερα ρ χ ία ς Π εζικού, ο οπ οίος α ιχμ α λω τίσ τηκ ε σε ν υ κ τερ ιν ή αψιμαχία. Π ραγμα τικά , το βράδυ τη ς 4 ης Ιου λ ίου 1943, μία α ιν ιγμ α τική ησυχία επ ικρ ά τη σ ε γ ύ ρω από τ ο ν θ ύ λα κα . Οι Σ ο β ιετ ικ ο ί, όμω ς, γνώ ριζαν καλά ό τ ι ε π ρ ό κ ε ιτο απλώς γ ια τη γα λήνη πριν από τη θ ύ ελλ α .
Β λέπ ον τα ς τη ν ώρα τη ς επ ίθ εσ η ς να π λη σ ιάζει, ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί αποφάσισαν να δυσ χερά- νου ν μ ε κά θ ε τρ ό π ο το ν εχ θ ρ ό . Βάσει σχεδίω ν που είχα ν κ α τα ρ τ ισ τε ί γ ι ’ α υ τή τη ν περίπτω ση, ο Β α το ύ τ ιν ά ν ο ιξε π ρώ τος πυρ μ ε το βαρύ πυρ ο β ο λ ικ ό το υ σ τις 22.30 το βράδυ τη ς 4ης Ιου λ ίου . Α υ τό ς ο π ρο λη π τικός κα τα ιγ ισ μός πυρών (« κ ο ν τρ π ο ν τγ κ ό το β κ α » ) σ υ νεχ ίσ θη κε επ ί ώρ ες , σ υμπ αρασ ύροντας, σ τις 02.20 τα ξη μ ε ρ ώ ματα, και το π υ ρ οβ ο λ ικό το υ Ροκοσόφσκυ. Οι Γερμανοί, ο ι οποίοι βρ ίσ κοντα ν σ χετικά α κά λυ π το ι σ τις θ έσ ε ις ε ξό ρ μ η σ ή ς το υ ς , κ α τελ ή φ θ η - σαν ε ξ απ ροόπ του και έσπ ευσ αν να προστα- τ ε υ θ ο ύ ν , έσ τω και σ το ιχειω δώ ς, ενώ οι σ ο β ιε τ ικ έ ς ο β ίδ ες συντάρασ σαν το έ δ α φ ο ς και ε κ ρ ίζω ναν τα δ ένδ ρ α , σ τρ ο β ιλ ίζο ν τά ς τα σ το ν α έ ρα. Π αρόλα αυτά , ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί δ εν ε ίχα ν κα τα φ έ ρ ε ι να εντο π ίσ ο υ ν ο ύ τ ε ό λ ες τ ις θ έ σ ε ις το υ εχ θ ρ ο ύ ο ύ τ ε ό λ ε ς τ ις π υ ρ οβ ο λα ρ χ ίες το υ , με α π ο τέλ εσ μ α οι Γερμανοί, α φ ού σ υνή λθ α ν από τη ν αρχική έκπ λη ξη , να εξα π ολύσ ο υν τη δική το υ ς π ροπ αρασ κευή π υρ ο β ο λ ικού σ τις 04.40. Π αράλληλα , ο ι ν α ρ κ α λ ιε υ τές το υ ς πάσχιζαν να εκκα θ α ρ ίσ ο υ ν τ ις ο δ ο ύ ς π ροσπέλασης, ένα έρ γο φ ο β ερ ά δύσ κολο , καθώ ς το έδ α φ ο ς ή τα ν σ παρμένο μ ε θ ρ α ύ σ μ α τα και μ ε τα λ λ ικ ά συν τρ ίμ μ ια από τ ις π ρ ο η γ ο ύ μ εν ες μάχες, γ ε γ ο νός που κα θ ισ τού σ ε το υ ς α ν ιχ ν ε υ τέ ς ναρκώ ν ά χρη σ του ς . Το μπαράζ π υρ οβ ο λ ικού σ υνεχ ίσ θ η κε και από τ ις δ ύο π λευ ρ ές . Μ ε το πρώ το
φω ς τη ς η μ έρ α ς , η Σ ο β ιετ ικ ή Α ερ ο π ορ ία επ ιχ ε ίρ η σ ε να α ιφ ν ιδ ιά σ ει τη Luftwaffe στα α ερ ο δρόμ ιά τη ς , αλλά, ε ιδ ο π ο ιη μ ένο ι από τα ραν τά ρ μ ακράς ε μ β έ λ ε ια ς Freya, ο ι Γερμανοί π ιλότο ι α π ογειώ θη κα ν γρή γορ α και κα τέρ ρ ιψ α ν 120 εχθ ρ ικ ά αεροπ λάνα υ φ ισ τά μ ενο ι μ ηδ α μ ιν ές απ ώ λειες .
Μ ετά από μ ερ ικ ές α να γνω ρ ισ τικές κρ ο ύ σεις, η κύρ ια επ ίθεσ η το υ Μ ό ν τ ελ ε ξα π ο λ ύ θ η κε σ τις 08.30 εν α ν τ ίο ν το υ α ρ ισ τερ ο ύ π λευρ ού τη ς σ ο β ιε τ ικ ή ς 13ης Σ τρ α τιά ς μ ε τ ις βη, 31η, 292, 78η και 86η Μ ερ α ρ χ ίες Π εζικού και τη ν 20ή Π άντσ ερ , έχ ο ν τα ς τ η ν υπ οσ τήρ ιξη τω ν Ferdinand. Υ π ερνικώ ντα ς τα π υκνά οχυ ρ ω μ α τικά έρ γα τω ν Σ ο β ιετικώ ν , τα άρμα τα , α κο λο υ θ ο ύ μ ε ν α από π εζικό που επ έβ α ιν ε σε ημ ιερ π υ - σ τρ ιο φ ό ρα τεθ ω ρ α κ ισ μ ένα οχή μ α τα , κα τά φ ε- ραν να φ θ ά σ ο υ ν μέσα σε μία ώρα σ το χωριό Μ πόμπρικ. Λ ίγο α ρ γό τερ α , ο δ ιο ικ η τή ς τη ς 6ης ΜΠ, α ν τ ισ τρ ά τη γ ο ς Γκρόσμαν, αποφάσισε να χρησ ιμ οπ οιή σ ει τα Tiger γ ια να α ν ο ίξε ι δ ρ ό μ ο ν ο τ ιό τερ α και ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί σ τρ α τιώ τες άκου- σαν μ ε τρ ό μ ο το υ ς κ ιν η τή ρ ες α υτώ ν τω ν θ η ρίων να βρυχώ ντα ι και τ ις ερ π ύ σ τρ ιές το υ ς να τρ ίζο υ ν ανατρ ιχ ιασ τικά , κα θώ ς π ρ ο ω θ ού ντο π ρος το μ έρ ο ς το υ ς . Η 505 Επιλαρχία Β αρέω ν Α ρμά τω ν κύ λησ ε ο ρ μ η τικ ά π ρος τα εμπ ρό ς και, αφ ού ε ξο υ δ ε τέ ρ ω σ ε μ ε άνεση α ρ κ ε τ έ ς θ έ σ εις τω ν Σ ο β ιετικώ ν , πλησίασε το χωριό Μπου- τίρκ ι. Τα PzKpfw IV τη ς 20ής Π ά ντσ ερ , όμω ς, συνά ντησ α ν σ θενα ρή αντίσ τασ η από α ν τια ρ μ α τικά π υρ οβό λα και τμ ή μ α τα το υ σ ο β ιε τικο ύ π εζικού, τα οποία μ ά χο ντα ν λυσσαλέα, χρησ ιμοπ οιώ ντα ς ακό μη και β ό μ β ες «Μ ολότω φ ».
Ο Ροκοσόφσκυ α ν τιμ ε τώ π ιζε ακόμη τη ν π ρώ τη κρίση τη ς μάχης, ό τα ν , π ρος το βράδυ, έ γ ιν ε π λέο ν α ν τιλ η π τό πως ο ε χ θ ρ ό ς δ εν σκόπ ευ ε να κ ιν η θ ε ί σ το ν ά ξο να το υ Π ονυρί, αλλά μά λλο ν σε ε κ ε ίν ο ν τη ς Ο λχοβάτκα . Ετσι, δ ιέ τα ξ ε αμέσ ω ς το 3ο ΤΘ Σώμα να κ ιν η θ ε ί νό τια το υ Π ονυρ ί και τα 9ο, 16ο και 19ο ΤΘ Σώ ματα να λάβο υν θ έ σ ε ις ε κ α τέ ρ ω θ ε ν τη ς Ο λχοβάτκα . Το χω ριό Π ονυρ ί δ εχ ό τα ν και α υ τό τ η ν π ίεση το υ XLI Σ ώ μα τος Π άντσ ερ , αλλά η εμπ λοκή τω ν κυ νηγώ ν α ρ μά τω ν Ferdinand στη μάχη δ ε ν φ α ινό τα ν να έχ ε ι τα α να μ ενό μ ενα α π οτελέσ μα τα . Πολύ γρήγορα , ο ι α ρ γο κ ίν η το ι α υ το ί γ ίγ α ν τες α κ ιν η το π ο ιή θ η κ α ν μέσα στα χα ρα κώ μα τα τω ν σ οβ ιετικώ ν θ έσ εω ν και απ οχω ρίσ θηκαν από τα ελα φ ρ ά ά ρ μα τα που κάλυπ τα ν τα π λευρ ά το υ ς . Μη δ ια θ έ το ν τα ς δ ικά το υ ς π ολυβόλα , έπ εσαν θ ύ μ α τα τω ν Σ ο β ιετ ικ ώ ν π εζώ ν, ο ι οποίοι, έχο ν τα ς σ το μ ε τα ξύ α να θα ρρήσ ει, α ν έβ η κ α ν επάνω στα γερ μ α ν ικά ο χή μ α τα και τα πυρπόλησαν, σ η μ α δ εύ ο ν τα ς μ ε τα φ λο γο β ό λα το υ ς τ ις θ υ ρ ίδ ε ς τω ν κ ινητήρω ν.
Η επ ίθεσ η το υ Μ ό ντελ , ω στόσο, δ εν ε ίχ ε χάσει ακόμ η τη ν ορμ ή τη ς , α ν τ ίθ ε τα συνέχισε να ε ξελ ίσ σ ετα ι σ υ ν θ λ ίβ ο ν τα ς μ εγά λα τμ ή μ α τα τη ς σ ο β ιε τ ικ ή ς α μ υ ν τ ικ ή ς δ ιά τα ξη ς . Σ τό χος το υ Μ ό ν τ ελ ή τα ν να π ρ ο ω θ η θ εί έω ς τα υψώμα τα τη ς Ο λχοβάτκα . Από ε κ ε ί και π έρα ο δ ρ ό μ ος γ ια το Κούρσκ ή τα ν μία σ υνεχή ς κ α τη φ ό ρα. Σ το ν το μ έ α τη ς 292 Μ ερα ρχία ς, ο ι Γερμανοί διαπίστωσαν μ ε έκπ λη ξη πως το σ ο β ιε τ ικό π εζικό δ εν ε ίχ ε κα θ ό λο υ π α ν ικ ο β λ η θ ε ί από τη ν εμφ ά νισ η τω ν έ ξ ι Ferdinand που υποστήρ ιζαν τη ν επ ίθεσ η , και έ τσ ι ά νο ιξα ν πυρ, α φ ού τα χα-
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Χωρίς αμφ ιβολ ία , η μάχη το υ Κούρσκ α π ο τέλεσ ε «το κύκνειο άσμα των π άντσ ερ », τα οποία δεν μπόρεσαν π ο τέ να σ υνέλθο υ ν από τις απ ώ λειες, αλλά και το ψ υχολογικό σοκ.
λύβδ ινα θ η ρ ία το ύ ς ε ίχαν π ροσπ εράοει. Το XXIII ΣΣ, επ ίσης, σ υνα ντο ύσ ε σοβαρά εμπ όδια σ το Μ α λοα ρχα νγκέλσ κ, όπου γ ια κ ά θ ε σπιθαμή ε δ ά φ ο υ ς που κέρ δ ιζε , δ εχ ό τα ν αμέσω ς μ ε τά σ φ ο δ ρ ές α ν τεπ ιθ έσ ε ις . Ο Μ ό ν τ ελ γνώ ρ ιζε καλά πως η το π ο θ εσ ία α υ τή έπ ρ επ ε να κ α τα λη φ θ ε ί το σ υ ν το μ ό τερ ο δ υνα τό , π ρ ο κε ιμ ένο υ να ασ φ αλισ τεί το α ρ ισ τερ ό π λευρ ό τη ς Σ τρ α τιά ς το υ από π ιθανή άφ ιξη νέω ν σ ο β ιετικώ ν ε φ ε δρειώ ν από τα α νατολικά . Οι φ ό β ο ι το υ Μ όν τ ε λ γ ια τη ν π υ κνό τη τα τω ν σ ο β ιετικώ ν χαρακω μάτω ν επ ιβεβα ιώ νοντα ν , καθώ ς έβ λ επ ε τα σ τρ α τεύ μ α τά το υ να κα τα β α ρ α θ ρ ώ νο ντα ι σε α υ τά κα τά χ ιλ ιά δ ες .
Σ το ν Ν ότο , η 4η Σ τρ α τιά Π ά ντσ ερ π ροσέ- κρου σ ε μ ε ορμή επάνω σ τη ν 6η Σ τρ α τιά τη ς Φ ρουράς σ τις 05.00 το πρωί, α φ ού π ρώ τα τη ν ε ίχ ε σ φ υ ρο κοπ ήσ ει με π υρ ο β ο λ ικό και μ ε 2.500 β ό μ β ες τη ς Luftwaffe. Το χω ριό Μ π ού τοβ ο κατα λ ή φ θ η κ ε από τη ν 3η Μ ερα ρχ ία Π ά ντσ ερ και σ τις 07.10 η ίδια μονάδα μαζί μ ε τη ν «Grossdeutschland» δ ιέσπασε τη ν πρώ τη γρ α μ μή ά μ υνα ς τω ν Σ ο β ιετικώ ν , απ ω θώ ντας το υ ς υπ ερασ π ισ τές τη ς π ρος το Τσ ερκάσ κογιε. Για τη φ ιλόδ ο ξη 10η Ταξιαρχία Π άντσ ερ , όμω ς, επ ε-
φ υ λ ά χ θ η κ ε μία δυσοίω νη εκκ ίνησ η : πολλά από τα Panther τη ς α κ ιν η το π ο ιή θ η κα ν λόγω μηχανικών βλαβώ ν, πριν α κό μ η π ερά σ ο υν τη γραμμή το υ μετώ π ου , ενώ τα υπόλοιπα π α γ ιδ εύ θ η κα ν σε ένα να ρκοπ έδ ιο που δ εν ε ίχ ε επ ισ ημα νθ εί, μ ε α π ο τέλ εσ μ α να κα τα σ τρ α φ ο ύ ν ά δ ο ξα 36 ο χ ή μ α τα α υ το ύ το υ ν έο υ τύπ ου. Αν και η 6η Σ τρ α τιά Φ ρουράς α ν τ ισ τά θ η κ ε γ εννα ία και ε κ τό ξ ε υ σ ε α ν τεπ ιθ έσ ε ις , το Τ σ ερκάσ κογιε έ π ε σε το απ όγευμα . Η 11η Π ά ντσ ερ και η 167 Π εζικού σημείω σαν, επ ίσης, μ ικρά εδ α φ ικ ά κέρ δ η σ το Μ π ερ εζό φ κα , όπου διαπ έρασαν τ η ν πρώ τη γρα μμή ά μυνα ς μ ε τη ν υπ οσ τήρ ιξη τω ν «αν τια ρ μ α τικώ ν Stuka» που π ρο σ έβα λα ν τα σοβ ιε τ ικ ά τεθ ω ρ α κ ισ μ ένα μ ε π υρ οβόλα τω ν 37 mm.
Α να το λ ικό τερ α , ο ι ε ν έ ρ γ ε ιε ς το υ II Σώ ματο ς Π ά ντσ ερ SS σ τέφ θ η κ α ν με μ εγ α λ ύ τερ η ε π ιτυχία , ό τα ν π ρο σ έβ α λε μ ε όλο το βά ρ ος τω ν τρ ιώ ν μερα ρχιώ ν το υ μία α σ θ ενή σ ο β ιετική μ ε ραρχία, η οποία κά λυ π τε το ν ά ξο να τη ς σ ιδηρ ο δ ρ ο μ ική ς γρ α μ μ ή ς Μ π ιέλγκορ ο ντ - Προχο- ρ ό φ κα - Κούρσκ. Τα φ α να τισ μ ένα SS, σ τις τά ξ ε ις τω ν οποίων υπήρχαν α ρ κ ε το ί «άσσοι», άνο ιξα ν δ ρ ό μ ο κο ν ιο ρ τοπ ο ιώ ντα ς τη σ οβ ιετική
Δ υσ τυχώ ς για τους Γερμανούς, οι ελπ ίδες που
έ τρ εφ α ν για την ισχύ κρούσης των νέων
αυτοκινούμενω ν πυροβόλω ν Ferdinand
δ ια ψ εύσ θηκαν ο ικ τρ ά στο π εδίο της μάχης. Το
χαλύβδινο τέρ α ς των 6 8 1 α π ο δ ε ίχ θ η κε απελπιστικά
ανήμπορο να αντιμ ετω π ίσ ει τ ις μ ικ ρ ές ο μ ά δ ες π εζικού,
για τον λόγο ό τ ι δεν δ ιέ θ ε τ ε κανένα π ολυβόλο!
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Δ εκ α ν έα ς το υ Σ ο β ιετ ικ ο ύ Σ τρ α το ύ , 1943. Το 1943 κ α θ ιερ ώ θ η κ ε εκ νέου το
χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ρωσικό χιτώ νιο-υποκάμισο “τζ ιμ ν α σ τιό ρ κ α ", που φ ορ ούσ ε και ο παλαιός
τσ α ρ ικός σ τρ α τό ς . Σ τ ις επ ω μίδες υπήρχαν τα δια κρ ιτικά το υ β α θμο ύ των α ξιω ματικώ ν και
των υπαξιωματικών. Το κόκκινο χρώ μα στα π αραρράμματα των επωμίδων ήταν το
δ ια κρ ιτικό το υ π εζικού. Το κράνος είναι το σ ο β ιετικ ό Μ 1940. Ο δ εκανέα ς είνα ι οπ λισμένος μ ε το σ ο β ιετικ ό η μ ια ύ το μ α το τυ φ έκ ιο Tokarev
Μ1940, δ ια μ ετρ ή μ α το ς 7,62 mm, και ε το ιμ ά ζ ε τα ι να ρ ίξε ι μ ια σ οβ ιετική
χειρ ο β ο μ β ίδ α RGD 33 (εικονογράφ ηση του Γιάννη Μυλωνά για τ ις Εκδόσεις
«Περισκόπ ιο»),
ΜΠ: Μ εραρχία Πεζικού ΜΚΣ: Μ ηχανοκίνητο ΣώμαΜΠα: Μ εραρχία Πάντσερ ΜΚΣΦ: Μ ηχανοκίνητο Σώμα ΦρουράςΜΓΠα: Μ εραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ Στ: ΣτρατιάΣΣ: Σώμα Στρατού ΣτΠα: Στρατιά ΠάντσερΣΠα: Σώμα Πάντσερ ΤΘΣτ: Τεθωρακισμένη ΣτρατιάΣΣΦ: Σώμα Σ τρατού Φρουράς ΤΘΣτΦ: Τεθωρακισμένη ΣτρατιάΤΘΣ: Τεθωρακισμένο Σώμα ΦρουράςΤΟΣΦ: Τεθωρακισμένο Σώμα Φρουράς ΣτΦ: Στρατιά Φρουράς
άμυνα μ ε επ ιτυ χε ίς β ο λ ές από μ εγά λη απ όσταση και υ π ο χρ εώ νοντα ς το υ ς Σ ο β ιε τ ικ ο ύ ς να π α ρα μερ ίσ ουν σ υμπ τυσ σ όμενο ι π ρος το ν Ν τό-ν ε τς .
Το έρ γο τη ς ανάσχεσης τω ν SS α νέλα β ε , π λέον, το σ ο β ιε τ ικ ό π υρ οβολ ικό , η «Leibstandarte», ωστόσο, σ υνέχισ ε να προχω ρά έχ ο ν τα ς διασπάσει τη ν πρώ τη ζώ νη άμυνας, κά τι που ε π έτυ χ ε και η «Das Reich» κα τά το μ εσ ημ έρ ι. Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί μ ε τ έ φ ε ρ α ν μία μερ α ρχ ία φ ρο υρώ ν και ένα τεθ ω ρ α κ ισ μ ένο σ ύντα γμ α προσπαθώ ν τα ς να σ τα μ α τήσ ο υν τη «Leibstandarte», χωρίς, όμω ς, κα νένα α π οτέλεσ μα . Π αράλληλα , η «Totenkopf» κά λυ π τε τα μ ετό π ισ θ εν τω ν δ ύο μεραρχιώ ν, απ ω θώ ντας π ρος το ν Ν τό ν ε τς το υ ς Σ ο β ιε τ ικ ο ύ ς που είχαν προσπεράσει. To II Σώμα Π ά ντσ ερ SS α ν έφ ερ ε τη ν κα τα σ τρο φ ή μ όλ ις επ τά σ οβ ιετικώ ν αρμάτω ν, 27 α ν τια ρ μ α τικώ ν π υροβόλω ν, 17 α ερο σ κα φ ώ ν (νο ύ μ ερ ο που φ α νερ ώ νει τη φ ιλό τιμ η π ροσπ άθεια τη ς Σ ο β ιε τ ικ ή ς Α ερ ο π ορ ία ς να αναχα ιτίσ ει τα επ ίλ εκ τα γ ερ μ α ν ικά σ τρ α τεύ μ α τα ) και τη σ ύλλη ψη 552 αιχμαλώτων. Οι α ρ ιθ μο ί α υ το ί έδ ε ιχ ν α ν πως τα SS μπ ορεί να είχα ν σ ημειώ σ ει τη μ εγ α λ ύ τε ρ η δ υνα τή π ρόοδο κα τά τ η ν πρώ τη η μ έρ α τη ς «Zitadelle», δ εν είχαν, όμω ς, α ν τιμ ετω π ίσ ει
ακόμ η το ν ό γκ ο τω ν σ οβ ιετικώ ν τεθ ω ρ α κ ισ μ έ νων. Κ ατά γ εν ική ομο λο γ ία , ο ι Σ ο β ιε τ ικ ο ί σ τρα τ ιώ τε ς είχαν π ο λεμ ή σ ε ι πολύ καλά, το α ν τια ρ μ α τικό π υρ ο β ο λ ικό το υ ς ε ίχ ε β ελ τ ιω θ ε ί α ισ θητά και τα ά ρ μα τά το υ ς δ εν δ ιέπ ρ α ττα ν τα γνω σ τά σ φ άλματα . Ε ιδικά το π εζικό μα χό τα ν μ ε έ ναν π ρω τόγνω ρο φ α νατισ μό. Ο «Ιβάν» π ρο τιμού σ ε να π εθ ά νε ι παρά να π αραδοθεί.
Το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κεμπ φ σ ημείω σ ε ελάχ ισ τη επ ιτυχία . Μ ε τά από σ φ οδρή α ν τα λ λ α γή π υρώ ν π υ ρ οβ ο λ ικο ύ , ο ι Γερμανοί δ ιά β ηκα ν το ν Ν τό ν ε τς σε ο κτώ σ ημεία , αλλά κ ά θ ε απόπ ειρα π ερ α ιτέρ ω δ ιε ίσ δυσ η ς π ροσ έκρ ουσ ε σ τη σ θενα ρή σ ο β ιετική αντίσ τασ η. Ετσι, η 6η Π ά ντσ ερ και η 168 Π εζικού π ερ ιο ρ ίσ θ η κα ν σε μια π ροέλασ η 3 km, ενώ η 19η Π άντσ ερ , που π α ρα κο λο ύ θ η σ ε 19 από τα 100 ά ρ μ α τά τη ς να γ ίν ο ντα ι παρανάλω μα το υ π υρός ε ξα ιτ ία ς τω ν εύσ τοχω ν βολώ ν τω ν σ ο β ιετικώ ν α ν τια ρ μ α τικών, α ρ κ έσ θ η κ ε να π α ρα μ είνει π ρ ο σ κο λλη μ έ- νη σ την α να το λ ική ό χθ η το υ π οτα μ ού . Η 7η Π ά ντσ ερ κυ ρ ίευ σ ε τη ν πόλη Ν τορομπ ούσ ινο έ π ειτα από ο δ ο μ α χ ίες και, αφ ού α ν έ φ ερ ε ό τι δ ιέσπασε τη ν πρώ τη α μ υ ν τική γραμμή (η μ όνη μ ερα ρχ ία το υ Κεμπ φ που επ έ τυ χ ε τ έ τ ο ιο αποτέ λ ε σ μ α τη ν πρώ τη ημέρα ), σ υνέχισ ε π ρος τη
Η επ ίθεσ η του Μ ό ντελ στον βόρειο το μ έα του θ ύ λα κ α του Κούρσκ δεν κ α τά φ ερ ε τίπ οτα
π ερ ισ σ ότερ ο από το να απ ειλήσ ει προσωρινά τη
σ ο β ιετικ ή 70ή Σ τρ α τιά στο τό ξο Τέπλογιε - Ο λχοβάτκα,
ενώ η κρούση κ α τά της σ ο β ιετικ ή ς 13ης Σ τρ α τιά ς
α π έτυ χ ε παταγω δώ ς (σχεδίαση χ ά ρ τη : Δ ή μ η τρ α
Μ η τσ ού).
59
1 Γερμανικές επιθέσεις Σοβιετικές εφεδρείες
■ Μέτωπο, πρωί 5 η ς 4 ο ^ ο υ■ Μέτωπο, βράδυ 5ης Ιουλίου■ Μέτωπο, βράδυ 9ης Ιουλίου
Λόφος
+ Σιδηροδρομική γραμμή / σταθμός
XLVII ΣΙXLVI ΣΠα
χχχ258 ΜΠ I Γ ~ ϊ I
χχχχ
• Κούρσκ
Ιέτωπο 5ης Ιουλίου
Μπιέλγκοροντ
78η Μ. Εφόδου
ρ Μαλοαρχανγκέλσκ'κνίλετι
ΜπουτίρκιΛπομπριι■■■
χχχχ
Τέπλογιε Β”ρ
Ολχοβάτκα1 χχχ χχχχχ
Κεντρικό Μέτωποιξονας προσέγγισης σ τρ α τη γ ία ®
χχχχ χχχχ '
προς Κούρσκ
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Ο Σ ο β ιετ ικ ό ς σ τρ α τά ρ χη ς Ζούκω φ
(δ εξ ιά ) εν η μ ερ ώ νετα ι για την ε ξέ λ ιξ η τη ς μάχης
από τον επ ικεφ αλής του Μ ετώ π ου τη ς Σ τέπ α ς , σ τρ α τη γ ό Ιβάν Κόνιεφ
(κέντρο).
t 60 Το σ ο β ιετικ ό πυροβολικό απαντά μ ε την τρ ο μ ερ ή ισχύ το υ ! Το εικονιζόμενο οβιδοβόλο Β -4 M o d e l 1931, δ ια μ ετρ ή μ α το ς 203 mm, έβ α λλ ε ο β ίδ ες βάρους 100 kg.
δ εύ τε ρ η . Ε κ μ ε τα λ λ ε υ ό μ ε ν η τ ις δ υ σ κο λ ίες που σ υνα ντο ύσ ε το Απόσπασμα Σ τρ α τιά ς Κεμπ φ, η S tavka .π ροώ θησ ε τ ις δ υ ν ά μ ε ις τη ς σ το κενό που ά φ ηνα ν το III Σώ μα Π ά ντσ ερ και το II Σώμα Π ά ντσ ερ SS, υ π ο χρ εώ νοντα ς τη ν «Totenkopf» να μ ά χετα ι γ ια τη ν κάλυψ η τω ν π λευρ ώ ν το υ Χ άουσ ερ , α ν τί να εν ισ χύ ε ι τη ν α ιχμή τη ς π ρ ο έ λασης.
Η πρώ τη η μ έρ α τη ς επ ιχείρησ ης έ λ η ξ ε με μ ικρή , έστω , ν ίκη γ ια το υ ς Γερμ α νού ς (που υ- π οσ τη ρ ίχθη κα ν από 1.958 ε ξό δ ο υ ς τη ς Luftwaffe), πολύ λίγα, ω στόσο, ε ίχα ν ε π ιτ ε υ χ θ ε ί π ρος τη ν κα τεύ θ υ νσ η τη ς κύκλω σ ης τω ν σοβ ιε τ ικώ ν σ τρα τευ μά τω ν. Εάν οι Γερμανοί ε ίχαν ως σ τόχο να κλε ίσ ο υ ν τη ν παγίδα το υ Κούρσκ,
π ριν π ρο λά β ου ν να επ έμ β ο υ ν οι σ ο β ιε τ ικ έ ς ε φ ε δ ρ ε ίε ς , θ α έπ ρ επ ε να υπ ερπ ηδ ούν το υ λά χ ισ τον μία α μ υ ν τική γραμμή τη ν η μέρ α , κά τι που ελά χ ισ τες μ ερ α ρ χ ίες κα τόρθω σ α ν κα τά τη ν 5η Ιουλίου. Το σ χέδ ιο τη ς ΟΚΗ π ρ ο έβ λεπ ε τη ν απ οκοπή το υ θ ύ λ α κ α σε τέσ σ ερ ις η μ έ ρ ε ς , σ τό χος που απ α ιτούσ ε μια μέσ η π ροέλασ η 30 km τ ο 24ωρο και που τώ ρα πια φ α ινό τα ν α ν έφ ικ το ς σ τον Μανστάιν.
Α κό μη και η μ ικρή π ρό οδ ος που σημείω σαν οι Γερμανοί σ τον Ν ότο , έ κ α ν ε το ν Β α το ύ τ ιν να μ ε τα κ ιν ή σ ε ι τη ν 1η ΤΘ Σ τρ α τιά αμέσ ω ς πίσω από τη ν βη Σ τρ α τιά Φ ρουράς (τη ν οποία ενί- σχυσε μ ε μία τα ξια ρ χ ία και δύο σ υντά γμ α τα κα τα σ τρ ο φ έω ν αρμάτω ν), μ ε σ τόχο να φ ρ ά ξε ι
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ
Μ ετά τις αρχικές ατυχίες της, η Σοβ ιετική Αεροπορία από τις 5 Ιουλίου 1943 άρχισε να ανακάμπτει. Κατά τις επόμενες, μάλιστα, ημέρες κυριάρχησε σταδιακά στους α ιθέρ ες , δίνοντας σκληρές μάχες με τη Luftwaffe. Τα εικονιζόμενα Yak-9 αποτελούσαν τον νεώτερο τύπο καταδιω κτικού των Σοβιετικώ ν εκείνη την εποχή.
αποτελεσματικά τον δρόμο προς το Ομπογιάν. Παράλληλα, δύο τεθωρακισμένες ταξιαρχίες της 38ης Στρατιάς ανέλαβαν την αποστολή να παρενοχλήσουν το δυτικό πλευρό της 4ης Στρατιάς Πάντσερ. Διαβλέποντας, επίσης, τον κίνδυνο κάμψης του Μετώπου του Βορονέζ, η Stavka μετέφερε το 2ο και το 10ο ΤΘ Σώμα στην Προχορόφκα (το 2ο ΤΘ Σώμα προερχόταν από τις εφεδρείες του Νοτιοδυτικού Μετώπου) και το 5ο ΤΘ Σώμα Φρουράς με περισσότερα από 200 άρματα Τ-34, KV και Churchill στο Λούτσκι, προκειμένου να του παράσχει υποστήριξη για να αντέξει στην πίεση των SS.
6 ΙΟΥΛΙΟΥ: Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ ΠΑΡΑΒΙΑΖΕΤΑΙ
Την αυγή της δεύτερης ημέρας, η ευρείας έκτασης αντεπίθεση του Ροκοσόφσκυ, η οποία συνοδεύθηκε από τρομακτικό μπαράζ πυροβολικού και 750 τεθωρακισμένα, αν και πρόλαβε τη νέα κρούση του Μόντελ, αποκρούσθηκε, τελικά, από το XLVI Σώμα Πάντσερ έπειτα από πολύωρη σκληρή μάχη. Οι Γερμανοί πέρασαν στην αντεπίθεση, εμπλέκοντας περισσότερες τεθωρακισμένες εφεδρείες (2η, 9η και 18η Μεραρχία Πάντσερ) βόρεια του Γκνίλετς, όπου είχε δημιουργηθεί ένα στενό ρήγμα στη σοβιετική άμυνα. Σε κάθε άλλη περίπτωση μία τέτοια συγκεντρωμένη ισχύς θα είχε επιτύχει άνετα τους στόχους της, όχι, όμως, και στο Κούρσκ. To XLI Σώμα Πάντσερ κατέστρεψε 28 εχθρικά άρματα, χωρίς να καταφέρει να αποσπάσει τον έλεγχο του Πονυρί. Οι ενέργειες των Γερμανών δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα στους τομείς του Μαλοαρχανγκέλσκ και της Σομπορόφκα, αντίθετα υπέστησαν οι ίδιοι σοβαρές απώλειες. Δύο εικοσιτετράωρα μάχης είχαν στοιχίσει στην 9η Στρατιά του Μόντελ 10.000 θύματα και 200 κατεστραμμένα άρματα.
Νοτιότερα, ο Χοτ αντιμετώπιζε, επίσης, αρκετά προβλήματα. Το κυριότερο ήταν πως επιβεβαιώνονταν οι φόβοι όσων μιλούσαν για την ισχύ των σοβιετικών αμυντικών γραμμών, η διάσπαση των οποίων απαιτούσε υπερβολικά πολύ χρόνο, γεγονός που επέτρεπε στις σοβιε
τικές μονάδες να υποχωρούν με καλή τάξη στην αμέσως επόμενη γραμμή. Ο δεύτερος «πονοκέφαλος» αφορούσε την απογοητευτική πρώτη εμφάνιση των Panther: στο τέλος της 5ης Ιουλίου τα περισσότερα από τα 200 άρματα αυτού του τύπου κείτονταν ήδη αχρηστευμέ- να, πολλά από τα οποία θύματα μηχανικών βλαβών ή πυρκαϊών που είχαν εκδηλωθεί στους χώρους των κινητήρων τους. Ετσι, ο Χοτ δεν μπορούσε να στηρίζεται στην αποτελε- σματικότητα των μακρύκαννων πυροβόλων αυτών των αρμάτων, τα οποία μπορούσαν να διαπεράσουν με μία οβίδα των 75 mm θωράκι- ση πάχους 120 mm σε απόσταση 1.000 m.
Στον Νότο, το πρωινό ξεκίνησε με αντεπιθέσεις των Σοβιετικών, οι οποίοι έριξαν στη μάχη τμήματα του 2ου και του 5ου ΤΘ Σώματος Φρουράς. Εως τις 08.30, όμως, ο Χοτ είχε καταφέρει να αποκρούσει αυτό το κτύπημα και να συνεχίσει την προέλασή του. Η «Grossdeutschland» βάδισε προς το Λουτσάνι- νο και ήλθε σε επαφή με στοιχεία του 6ου ΤΘ Σώματος νότια του ποταμού Πένα, επί του οποίου εξασφάλισε και ένα προγεφύρωμα, αλλά στα αριστερά της η 3η Πάντσερ ακινητοποιή- θηκε από τα καταιγιστικά πυρά του σοβιετικού πυροβολικού. Ανατολικότερα, η 11η Πάντσερ απώθησε τα σοβιετικά τμήματα προς την Ντούμπροβα και μέχρι το απόγευμα είχε κατορθώσει να διασπάσει τη δεύτερη αμυντική γραμμή σε αυτόν τον τομέα, συνεχίζοντας την κίνησή της προς Βορρά.
Η τύχη του Κεντρικού Μετώπου βρισκόταν στα χέρια του στρατηγού Ροκοσόφσκυ (αριστερά), ενός από τους καλύτερους στρατιω τικούς η γ έτες που ανέδειξε η ΕΣΣΔ κατά τον Β 'Π αγκόσμιο Πόλεμο.
61
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
62
ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ ΜΓΠα: Μεραρχία Γρεναδιέρων
Πάντσερ ΣΣ: Σώμα Στρατού ΣΠα: Σώμα Πάντσερ ΣΣΦ: Σώμα Στρατού Φρουράς ΤΘΣ: Τεθωρακισμένο Σώμα ΤΘΣΦ: Τεθωρακισμένο Σώμα
Φρουράς ΜΚΣ: Μηχανοκίνητο Σώμα ΜΚΣΦ: Μηχανοκίνητο Σώμα
Φρουράς Στ: ΣτρατιάΣτΠα: Στρατιά Πάντσερ ΤΘΣτ: Τεθωρακισμένη Στρατιά ΤΟΣτΦ: Τεθωρακισμένη Στρα
τιά Φρουράς ΣτΦ: Στρατιά Φρουράς
Η σημαντικότερη πρόοδος για τους Γερμανούς σημειώθηκε, ωστόσο, στον τομέα του II Σώματος Πάντσερ SS, του οποίου οι δυνάμεις διαπέρασαν τη δεύτερη αμυντική γραμμή στο Γιακόβλεβο, επάνω στον δρόμο του Ομπογιάν, στις 11.30 το πρωί. Πληροφορούμενος τις σοβαρές απώλειες που υπέστησαν δύο από τις μεραρχίες του στην περιοχή του Γιακόβλεβο (όπου παρ’ ολίγον να συλληφθεί από τον εχθρό και ο διοικητής της 6ης Στρατιάς της Φρουράς, Τσιστιακώφ), ο Βατούτιν ενέπλεξε στο ρήγμα το 31ο ΤΘ Σώμα και στοιχεία του 3ου Μηχανοκίνητου Σώματος, αλλά παρά τις σφοδρές αντεπιθέσεις τους δεν κατάφεραν να ανακόψουν την πορεία της «Leibstandarte». Η «Das Reich», η οποία μαχόταν κοντά στο Λού- τσκι παραβιάζοντας, επίσης, τη δεύτερη αμυντική γραμμή, αλλά και η «Totenkopf», η οποία
Η πρόοδος που σημείωσε η 4η Στρ ατιά Πάντσερ κατά την πρώτη εβδομάδα της επιχείρησης «Zitadelle» δεν ήταν ιδιαίτερα θεαματική , αλλά σίγουρα προκάλεσε ένα ρίγος ανησυχίας στη Stavka. Ευτυχώς για τους Σοβιετικούς, οι ξεκούραστες εφ εδ ρ είες του Μετώπου της Στέπας κινήθηκαν γρηγορότερα προς τον τομέα της κρίσης απ’ ό ,τι το Απόσπασμα Στρατιά ς Κεμπφ (σχεδίαση χάρτη: Δήμητρα Μ ητσού).
είχε μέτωπο προς τον Ντόνετς, δέχθηκαν το κτύπημα του 2ου ΤΘ Σώματος Φρουράς και άλλων σοβιετικών στοιχείων. Με αντίτιμο αρκετών απωλειών, τα SS κατόρθωσαν να καλύ- ψουν άλλα 5 km μέσα στην ημέρα, ενώ ανέφεραν ότι τα σοβιετικά στρατεύματα είχαν πολεμήσει με το γνωστό μένος τους εντός των οχυρωμένων τοποθεσιών. Ο Χάουσερ, επίσης, κα-
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
τέστρεψε 90 σοβιετικά άρματα και 83 αντιαρματικά πυροβόλα, αριθμοί που μαρτυρούν την καταστροφική αποτελεσμα- τικότητα του πυροβόλου των 88 mm των Tiger, αλλά και την αντοχή αυτού του άρματος στις βολές των «ρατς μπαμ» (πυροβόλα 76,2 mm) από αποστάσεις μεγαλύτερες των 300 m. Από τους SS, συνελήφθησαν επίσης 1.609 αιχμάλωτοι.
Με μία αργή αλλά αισθητή πορεία ανατροπής της πλάστιγγας στους αιθέρες, η Σοβιετική Αεροπορία άρχισε να συνέρχεται από τις απώλειες που είχε υποστεί από την αποτυχημένη επιδρομή της την πρώτη ημέρα και, στις 6 Ιουλίου, απάντησε με 1.632 εξόδους στις 899 εξόδους της Luftwaffe. Ο Κεμπφ ξεκίνησε, επίσης, την επίθεσή του με την 7η και τη 19η Μεραρχία Πάντσερ, οι οποίες και εξασφάλισαν πίσω τους χώρο για την ανάπτυξη της 6ης Πάντσερ, ανατολικά του Ντόνετς. Διαβαίνοντας τον ποταμό υπό τις συνεχείς προσβολές των σοβιετικών αεροσκαφών, ο Χούνερσντορφ, διοικητής της 6ης Πάντσερ, στράφηκε αμέσως μετά προς Βορρά, με στόχο να αποκόψει τον δρόμο Μπιέλγκοροντ - Κορό- τσα, ενώ τόσο το III Σώμα Πάντσερ, όσο και το XLII Σώμα Στρατού κατάφεραν να υπερπηδήσουν την πρώτη αμυντική γραμμή σε όλο της το εύρος. Ο Βατούτιν ανησύχησε έντονα από αυτή την προώθηση και ζήτησε από τη Stavka να του διαθέσει τέσσερα τεθωρακισμένα σώματα και πρόσθετες αεροπορικές δυνάμεις, προκειμένου να σταματήσει την υποχώρηση της 7ης Στρατιάς Φρουράς, αλλά ο Βασιλιέφσκυ τον ειδοποίησε ότι δεν μπορούσε να του παραχωρήσει περισσότερα από δύο σώματα που θα έφθαναν την επομένη. Το βράδυ, η 5η ΤΘ Στρατιά Φρουράς μετακινήθηκε στο Στάρυ Οσκόλ, πλησιάζοντας εγγύτερα στο πιθανό σημείο, όπου θα κρινόταν η μάχη, ενώ το 10ο ΤΟ Σώμα έλαβε θέσεις βορειοανατολικά της Προχορόφκα και το 2ο ΤΘ Σώμα νότια αυτής.
7 ΙΟΥΛΙΟΥ: ΤΑ ΠΑΝΤΣΕΡ ΠΡΟΧΩΡΟΥΝ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Η 7η Ιουλίου ξημέρωσε ηλιόλουστη και ζεστή και οι δρόμοι στο πεδίο της μάχης βρίσκονταν σε θαυμάσια κατάσταση για τη συνέχιση της γερμανικής προέλασης. Στον Βορρά, το XLVII Σώμα Πάντσερ κυρίευσε το Γκνίλετς, οι λόφοι, όμως, της περιοχής καταλαμβάνονταν εναλλάξ από τους δύο αντιπάλους, καθώς οι αντεπιθέσεις που εκτοξεύονταν ήταν συνεχείς. Ο Μόντελ ενέπλεξε στη μάχη και τη 12η Μεραρχία Πάντσερ, ασκώντας ακόμη μεγαλύτερη πίεση προς την Σο- μπορόφκα, αλλά οι Σοβιετικοί τον συγκρότησαν μαχόμενοι ηρωικά, ακόμη και αν σε ορισμένες περιπτώσεις έχασαν μέχρι και το 70% του προσωπικού των αντιαρματικών συνταγμάτων τους! Παρά τη γενναιότητα που επέδειξαν και οι Γερμανοί, η προέλασή τους δεν υπερέβη τα ελάχιστα μέτρα, ενώ
Αξιωματικός των τεθωρακισμένων του Σοβ ιετικού Στρατού , 1943.Τα πληρώματα των σοβιετικών αρμάτων μάχης έφ εραν μια
μονοκόμματη φόρμα επάνω από τη στολή τους. Σ την αρχή του πολέμου η φόρμα αυτή είχε μαύρο ή σκούρο μπλε χρώμα, κατά
τη διάρκειά του, όμως, το χρώμα της άλλαξε σε χακί. Σ τη φόρμα δεν υπήρχε κανένα διακριτικό. Χαρακτηριστικό, όμως, ήταν και το
δερμάτινο κράνος των πληρωμάτων των σοβιετικών αρμάτων. Αρχικά, ήταν από καφέ δέρμα, αλλά, προς τα τέλη του πολέμου,
για την κατασκευή του χρησιμοποιείτο μαύρο καραβόπανο. Το στοιχείο που κάνει τον αξιωματικό να ξεχω ρίζει είναι η ζώνη. Το
πιστόλι του είναι το σοβιετικό ημιαύτοματο Tokarev ΤΤ33, διαμετρήματος 7,62 mm (εικονογράφηση του Γιάννη Μυλωνά για
τις Εκδόσεις «Περισκόπιο».
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Ο στρατηγός Πάουλ Χάουσερ, διοικητής
του II Σώματος Πάντσερ SS στη μάχη
του Κούρσκ, απολάμβανε της
εκτίμησης και της αφοσίωσης των
ανδρών του. Το 1941, ένα θραύσμα
σοβιετικής οβίδας στάθηκε η αιτία να
χάσει το δεξί του μάτι.
Κατά τη διάρκεια της ημέρας,
82 σοβιετικά άρματα έπεσαν θύματα της «Leibstandarte», 35 υπέκυψαν στην «Das Reich» και
τέσσερα στην «Totenkopf».
Τα SS κατέστρεψαν, 64 όμως, μόνο 18
αντιαρματικά πυροβόλα και
συνέλαβαν 499 αιχμαλώτους.
Τα 920 ρουκετοβόλα Katyusha, τα οποία είχαν συγκεντρώ σει οι Σοβ ιετικο ί στο Κεντρικό Μέτωπο και το Μέτωπο του Βορονέζ, μπορούσαν να εξαπολύουν έναν τρομακτικό φραγμό πυράς σε ελάχιστο χρόνο.
στάθηκε αδύνατο να διασπάσουν τη δεύτερη γραμμή άμυνας του Ροκοσόφσκυ.
Ο Κεμπφ διατήρησε την επιθετική πίεση με το III Σώμα Πάντσερ, το οποίο πραγματοποίησε μία στροφή 90 μοιρών, αλλάζοντας μέτωπο προς Βορρά (γεγονός που εξέθεσε σε κινδύνους το δεξί πλευρό του) και περιορίζοντας το XI ΣΣ σε άμυνα, ενώ το XLII ΣΣ αρκέσθηκε στην παροχή υποστήριξης προς το πυροβολικό. Στο μεταξύ, το II Σώμα Πάντσερ SS συνέχιζε ακάθεκτο την προώθησή του, με στόχο να φθάσει στην τρίτη αμυντική γραμμή των Σοβιετικών, η οποία εκτεινόταν από το Ομπογιάν έως την Προχορόφκα, ακολουθώντας στο μεγαλύτερο μέρος της τον ρου του ποταμού Πσελ. Ο κυ- ριότερος κίνδυνος για τους Γερμανούς προερχόταν από τον «ισθμό», που δημιουργείτο στα βορειοανατολικά, μεταξύ του Πσελ και του Ντόνετς, ο οποίος παρείχε ιδανικό έδαφος πρόσβασης για τις σοβιετικές τεθωρακισμένες εφεδρείες. Διαβλέποντας την απειλή από αυτή την κατεύθυνση, ο Μανστάιν δίστασε να ρίξει το βάρος της προέλασής του προς το Ομπο- γιάν, αλλά επεδίωξε πρώτα να ασφαλίσει την «πίσω πόρτα» αυτού του «ισθμού», στέλνοντας προς τα εκεί τα SS του Χάουσερ και αφήνοντας μόνο το XLVIII Σώμα Πάντσερ να διατηρήσει την πίεση προς Βορρά. Ο Χοτ συμφώνησε με αυτή την κίνηση: «Είναι προτιμότερο να απαλλαγούμε πρώτα από τον εχθρό στην Προχορόφκα πριν θέσουμε σε κίνηση την ώθηση προς το Κούρσκ». Κατά τη διάρκεια της ημέρας, 82 σοβιετικά άρματα έπεσαν θύματα της «Leibstandarte», 35 υπέκυψαν στην «Das Reich» και τέσσερα στην «Totenkopf». Τα SS κατέστρεψαν, όμως, μόνο 18 αντιαρματικά πυροβόλα και συνέλαβαν 499 αιχμαλώτους.
Με την ανατολή της 7ης Ιουλίου, ο Χοτ διοχέτευσε περισσότερα από 700 πάντσερ στην επίθεση. Η «Leibstandarte» και η «Das Reich» προήλαυναν πλέον σε ανοικτό χώρο, όπου οι έξοχες ικανότητες των πυροβολητών των αρμάτων τους αποκτούσαν καίρια σημασία. Ο Βατούτιν τρόμαξε από αυτή την επέλαση και διέταξε τους στρατηγούς του: «Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιτραπεί στους Γερμανούς μία διάσπαση προς το Ομπογιάν!». Μία αντεπί
θεση, που επιχείρησε προς το μεσημέρι το 5ο ΤΘ Σώμα Φρουράς κατά του πλευρού του Χάουσερ, αποκρούσθηκε εύκολα, όπως συνέβη και με τις διαδοχικές προσβολές δύο άλλων τεθωρακισμένων ταξιαρχιών. Λίγο αργότερα, το 31ο ΤΘ Σώμα, ενισχυμένο με περισσότερα από 80 αντιαρματικά πυροβόλα, επιχείρησε να σταματήσει τη «Leibstandarte» στην Ουλιάνοβ- κα, αλλά απωθήθηκε για περισσότερο από 10 km και αποσύρθηκε τελικά προς τον δρόμο του Ομπογιάν.
Οσο οι απώλειες των Σοβιετικών αυξάνονταν, τόσο μεγάλωνε και η επιμονή τους να α- ντισταθούν. Ο Νικίτα Χρούτσεφ, ο οποίος υπηρετούσε ως πολιτικός κομισάριος στο Μέτωπο του Βορονέζ, προειδοποίησε το επιτελείο της 1ης ΤΘ Στρατιάς: «Ή κρατάμε ή οι Γερμανοί παίρνουν το Κούρσκ. Ποντάρουν τα πάντα σε ένα χαρτί. Γι ’ αυτούς είναι ζήτημα ζωής και θανάτου. Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι θα σπάσουν τον σβέρκο τους!». Η «Das Reich» αντιμετώπιζε από το πρωί λυσσώδεις αντεπιθέσεις σοβιετικών τεθωρακισμένων κοντά στο Τετε- ρέβινο (συμπεριλαμβανομένης μίας κρούσης από 30 Τ-34 του 2ου ΤΘ Σώματος), τις οποίες κατάφερε να αποκρούσει έπειτα από σκληρές μάχες και αρκετές απώλειες. Κατόρθωσε, επίσης, να καταλάβει τελικά το χωριό. Μία νέα αντεπίθεση των Σοβιετικών με τεθωρακισμένα προς ανακατάληψη του Τετερέβινο συνετρίβη μεταξύ 13.30 και 14.00 από τα Stuka, πριν ακόμα απειλήσει την «Das Reich». Στο μεταξύ, η «Totenkopf» και η 167 Μεραρχία Πεζικού κάλυπταν το εκτεθειμένο δεξί πλευρό του Χάουσερ, το οποίο επιμηκυνόταν όλο και περισσότερο, όσο συνεχιζόταν η προώθηση προς Βορ- ρά.
Το XLVIII Σώμα Πάντσερ εξακολούθησε, κατά τη διάρκεια της 7ης Ιουλίου, να διεξάγει μία συγκεχυμένη μάχη στη δεύτερη αμυντική γραμμή των Σοβιετικών, αντιμετωπίζοντας πολλές αντεπιθέσεις. Εως την έλευση της νύκτας, όμως, είχε καταφέρει επιτέλους να καταλάβει το τόξο των χωριών Ράκοβο - Αλεξέιεφκα- Λουτσάνινο - Σέρτσεβ, διαβαίνοντας τον Πένα σε αρκετά σημεία. Από την άλλη πλευρά, η «Grossdeutschland» συνάντησε σκληρή αντί-
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
στάση από το 3ο Μηχανοκίνητο Σώμα και το 31ο ΤΘ Σώμα, τα οποία διεκδίκησαν σπιθαμή προς σπιθαμή τον δρόμο του Ομπογιάν, ενώ η σοβιετική 112 Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία απέκλεισε αποφασιστικά το Σίρτσεβο, καταστρέ- φοντας μάλιστα έξι Tiger. Ο Βατούτιν μετέφερε αμέσως την 9η Αντιαεροπορική Μεραρχία από την 40ή Στρατιά στον Τσιστιακώφ (απόδειξη των εξαιρετικών, έως τότε, επιδόσεων της Luftwaffe) και διοχέτευσε τρία συντάγματα καταστροφέων αρμάτων και την 86η ΤΘ Ταξιαρχία στην 1η ΤΘ Στρατιά του Κατούκωφ. Εκτός, όμως, από την ασφυκτική πίεση του Κνόμπελ- σντορφ ( XLVIII Σώμα Πάντσερ) είχε να αντιμετωπίσει και εκείνη του LII Σώματος, το οποίο ανέβαινε αργά προς τον Πένα, με σκοπό να απελευθερώσει τμήματα της 3ης Πάντσερ για περαιτέρω προώθηση.
Τα νέα, όμως, ήταν δυσάρεστα για τον Χοτ. Τα αναγνωριστικά της Luftwaffe ανέφεραν ότι εντόπισαν μεγάλη συγκέντρωση σοβιετικών τεθωρακισμένων μπροστά στο μέτωπό του και ότι τουλάχιστον δύο τεθωρακισμένα σώματα λάμβαναν εσπευσμένα θέσεις εκατέρωθεν του δρόμου προς το Ομπογιάν. Επίσης, τεράστιες φάλαγγες φορτηγών μετακινούντο μέσα στον θύλακα από τα ανατολικά, ενώ όλα έδειχναν πως ο στόχος της κύκλωσης των Σοβιετικών όλο και απομακρυνόταν.
8 ΙΟΥΛΙΟΥ: 01 ΜΑΧΕΣ ΕΝΤΕΙΝΟΝΤΑΙ
Οι ιδανικές καιρικές συνθήκες διατηρήθη- καν και την 8η Ιουλίου, αν και ο ουρανός άρχισε να συννεφιάζει. Αντιμετωπίζοντας το ενδεχόμενο της ολοκληρωτικής ακινητοποίησης της 9ης Στρατιάς, οι Γερμανοί μετέφεραν βόρεια τρεις σμηναρχίες της Luftwaffe, στερώντας, έτσι, από τον Μανστάιν την έξοχη αεροπορική υποστήριξη που απολάμβανε έως τότε. Το μέτρο, ωστόσο, ήταν δικαιολογημένο, διότι ο Μόντελ είχε αρχίσει να χάνει την πρωτοβουλία των κινήσεων, καθώς οι Σοβιετικοί τον είχαν κτυπήσει με πολλές τοπικές αντεπιθέσεις. Τα πάντσερ, όμως, δεν είχαν εξαντλήσει την ορμή τους και ο Μόντελ έριξε στη μάχη την τε λευταία εφεδρεία του: την 4η Μεραρχία Πάντσερ. Πολεμώντας για κάθε μέτρο εδάφους, τα ξεκούραστα αυτά στρατεύματα κατάφεραν τις επόμενες δύο ημέρες να φθάσουν έως το Τέπλογιε, ούτε βήμα, όμως, μακρύτερα.
To XLVIII Σώμα Πάντσερ διατάχθηκε να δια- σπάσει πάση θυσία το αμυντικό τείχος της 1ης ΤΘ Στρατιάς και να καταλάβει το Ομπογιάν. Κάτι τέτοιο, όμως, ήταν μάλλον ανέφικτο με δεδομένη τη φανατισμένη αντίσταση που προέβαλλαν οι Σοβιετικοί. Η 3η Πάντσερ δεν κατά- φερε να εκδιώξει το 6ο ΤΘ Σώμα από την Μπε- ρεζόφκα παρά τις εφόδους της, αλλά η γειτονική «Grossdeutschland» κατόρθωσε να διαρρή- ξει την εχθρική τοποθεσία μεταξύ Σίρτσεβο και Γκρεμούτσυ και να ορμήσει ασυγκράτητη προς το Βερκοπένιε και τη Νοβοσέλοφκα, κα- ταστρέφοντας τουλάχιστον 95 σοβιετικά άρματα στο πέρασμά της. Το XLVIII Σώμα Πάντσερ κέρδισε, έτσι, άλλα 10 km αιματοβαμμένου ρωσικού εδάφους, ο Βατούτιν, όμως, απάντησε α-
Γερμανός στρατιώ της εφ οδιάζετα ι με μερικές χειροβομβίδες, προετοιμαζόμενος για τον δύσκολο αγώνα της ημέρας. Ενας συνάδελφός του, ο οποίος, επίσης, πολέμησε στο Κούρσκ, ανέφ ερε σε μία επιστολή προς τους γονείς του: «Είμαστε έτο ιμο ι να πολεμήσουμε. Αιτία του πολέμου είναι ό τι η Γερμανία χ ρ ειά ζετα ι ζωτικό χώρο. Αυτός είναι ο λόγος που είμασ τε έτο ιμο ι, αν χρειαστεί, να κάψουμε ολόκληρο τον κόσμο».
μέσως με το άφθονο πυροβολικό του, κάνοντας τη γη να σείεται από τις εκρήξεις.
Τα γερμανικά στρατεύματα είχαν κυριολεκτικά τρομοκρατηθεί μέσα σε εκείνο το καμίνι του θανάτου, ενώ το σοβιετικό πυροβολικό έσπερνε φωτιά στη στέπα. Μερικοί στρατιώτες πάγωναν από τρόμο κάτω από το απίστευτο σφυροκόπημα που μετέτρεπε την ημέρα σε νύκτα. Αλλοι ούρλιαζαν με όλη τη δύναμη των πνευμόνων τους, κρατώντας τα χέρια'των συναδέλφων τους για να μη τους παρασύρει το ωστικό κύμα κάποιας κοντινής έκρηξης. Οσοι τολμούσαν να κοιτάξουν επάνω από τα ορύγ- ματά τους διαμελίζονταν. Πολλοί στρατιώτες, οι οποίοι έτυχε να βρεθούν κοντά στο σημείο πρόσκρουσης κάποιας οβίδας, θάφτηκαν ζωντανοί κάτω από όγκους χώματος που επέστρεψαν στη γη, αφού πρώτα εκτινάχθηκαν στα ύψη. Μία μεραρχία ρουκετοβόλων Katyusha μπορούσε να εκτοξεύσει μέσα σε λίγα λεπτά, υπό μορφή συνεχούς καταιγισμού, 3.840 ρουκέτες συνολικού βάρους 2301. «Ποτέ πριν δεν είχαμε εντονότερη την αίσθηση της μεγάλης αριθμητικής υπεροχής των Σ οβ ιετικών σε πυροβολικό», έγραφε προς τους γονείς του ένας Γερμανός στρατιώτης.
Οση ώρα διήρκεσε το σφυροκόπημα, το 10ο ΤΘ Σώμα αναπτύχθηκε στο πλευρό της 3ης Πάντσερ, καθηλώνοντάς την. Κατά τη διάρκεια της ημέρας διεξήχθησαν σποραδικές αρματομαχίες, με τους Γερμανούς να επιφέρουν πάντοτε βαρύτερες απώλειες από αυτές που υφίσταντο. Οι τακτικές του Κόκκινου Στρατού εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζονται με ειρωνικά μειδιάματα από τους Γερμανούς. Σύμφωνα με έναν στρατηγό που πολέμησε εναντίον των Σοβιετικών, «η τακτική των τ ε θωρακισμένων τους ήταν πολύ απλή και εκτε- λείτο όπως οι ασκήσεις ακρίβειας, με τρόπο που είχε προσχεδιαστεί ως τις μ ικρότερες λεπτομέρειες του από πριν. Επεδίωκαν προφα-
Μ Ε ί Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Τα τεθωρακισμένα ημιερπυστριοφόρα SdKfz
251 βοήθησαν τον Γερμανικό Σ τρ ατό να αποκτήσει
μεγάλη ευκινησία στο πεδίο της μάχης.
66Σοβιετικό ελαφρύ άρμα μάχης Τ-70. Σ το Τ-70 χρησιμοποιήθηκαν αρκετά στοιχεία από το Τ-60. Εφερε το πυροβόλο ZiS-19BM των 45 mm, ένα πολυβόλο των 7,62 mm, είχε πλήρωμα δύο σιιδρών και ακτίνα δράσης 450 km. Σ τις 12 Ιουλίου, κατά τη μάχη του Κούρσκ, η 5η Τεθωρακισμένη Στρ ατιά της Φρουράς ενεπλάκη με το II SS και το III Σώμα Πάντσερ σε ένα μέτωπο μήκους 32 km. Κατά τη διάρκεια των σκληρών αρματομαχιών ήλθαν αντιμέτωπα 429 γερμανικά και 870 σοβιετικά άρματα (ανάμεσα στα οποία 261 Τ-70). Αν και οι απώλειες του Κόκκινου Σ τρ α το ύ ήταν τριπλάσιες, ίσως, από εκείνες των Γερμανών, η αριθμητική του υπεροχή έγ ειρ ε την πλάστιγγα υπέρ των Σοβιετικών. Η σφοδρότητα των αρματομαχιών αποκαλύπτεται στην ακόλουθη γερμανική περιγραφή: "Τα τρία εναπομείναντα πάντσερ έβαλλαν κατά των Σοβιετικών από απόσταση 10 έως 30 m, επ ιφέροντας καταστροφικά πλήγματα στα σοβιετικά άρματα. Δεκαεννέα σοβιετικά άρματα καίγονταν ήδη, όταν το 2ο Σύνταγμα Αρμάτων κατέστρεψ ε 62 Τ-70 και Τ-34 σε διάστημα τριών ω ρ ώ ν ...Μ ετά τη μάχη του Κούρσκ, όσα Τ-60 και Τ-70 επιβίωσαν, έπαψαν να έχουν ουσιαστικά μάχιμο ρόλο.
νώς να αποφύγουν να βασίζονται στην προσωπική πρωτοβουλία και κρίση του κάθε διοικητή άρματος». Από τη στιγμή που η μάχη αποκτούσε ρευστότητα, οι σοβιετικοί τεθωρακισμένοι σχηματισμοί γίνονταν εύκολη λεία για τα γερμανικά άρματα, ακόμη και όταν τα τελευταία υστερούσαν κατά πολύ αριθμητικά. Ενας αρμα- τιστής της 6ης Μεραρχίας Πάντσερ έγραφε πως «είχαμε ένα βασικό πλεονέκτημα: την ευ κινησία. Αυτοί έμοιαζαν σαν αγέλη βουβαλιών, από την οποία απουσιάζει η ελευθερ ία ελ ιγ μών που έχει μ ια ομάδα λεοπαρδάλεων που παραμονεύει στα πλευρά της. Εμείς ήμαστε οι λεοπαρδάλεις».
Παρά την προέλαση των Γερμανών και τις
βαριές απώλειες που είχαν υποστεί, οι Σοβιετικοί παρέμεναν ψύχραιμοι και εκτιμούσαν ότι ο κύριος κίνδυνος προερχόταν από το II Σώμα Πάντσερ SS. Συνέχισαν, λοιπόν, να συγκεντρώνουν εφεδρείες για να το αναχαιτίσουν. Ο Μανστάιν είχε πια αξιόπιστες πληροφορίες ότι τόσο η 5η ΤΘ Στρατιά Φρουράς, όσο και η 69η Στρατιά κινούντο γρήγορα για να ανακόψουν την προέλασή του, ενώ και η Σοβιετική Αεροπορία έκανε ό,τι ήταν δυνατό για να καθυστερήσει τις επιθετικές αιχμές του. Τα SS είχαν ε- μπλακεί από το πρωί σε μία φοβερή μάχη με σοβιετικούς τεθωρακισμένους σχηματισμούς και πεζικό που επεδίωκαν να αποκόψουν την αιχμή του Χάουσερ, σε μέτωπο 15 km στο Γκρέζνογιε. Μόλις αυτή η συμπλοκή κόπασε, νέα κύματα σοβιετικών τεθωρακισμένων (ανάμεσα στα οποία αναγνωρίσθηκαν για πρώτη φορά και οχήματα της 5ης ΤΘ Στρατιάς Φρουράς) εμφανίσθηκαν ανατολικά του Τετερέβινο και προσπάθησαν να το αποσπάσουν από τη «Leibstandarte», χωρίς όμως αποτέλεσμα, εν μέρει εξαιτίας των φονικών πυρών των αντιαρματικών αεροσκαφών Hs 129 του υποσμηνα- γού Μπρούνο Μάγιερ. Ταυτόχρονα, η «Das Reich» διεξήγε αιματηρό αγώνα εναντίον του 2ου ΤΘ Σώματος, ενώ κάποια στιγμή κινδύνεψε να χάσει όλο το μεραρχιακό πυροβολικό της.
Οι γρεναδιέροι των SS ενεπλάκησαν, επίσης, σε φονικές μάχες με τον εχθρό και ευθύ- νονταν για την καταστροφή του 1/3 από τα 183 σοβιετικά άρματα που αχρηστεύθηκαν από το Σώμα εκείνη την ημέρα. Συνέλαβαν, επίσης, 2.192 αιχμαλώτους και εκμηδένισαν 111 αντιαρματικά πυροβόλα (το ισοδύναμο πέντε συνταγμάτων καταστροφέων αρμάτων), αλλά δεν υπήρχε ακόμη καμία ένδειξη ότι οι Σοβιετικοί κατέρρεαν. Αντίθετα, όλα έδειχναν ότι, αν και ηττημένοι, υποχωρούσαν με καλή τάξη βορειότερα. Η 167 Μεραρχία Πεζικού κατέλαβε στις 8 Ιουλίου τις θέσεις πλευρικής κάλυψης, απελευθερώνοντας την «Totenkopf», ώστε να δράσει βορειότερα. Η Μεραρχία της «Νεκροκεφαλής», ωστόσο, ήταν αρκετά αποδυναμωμένη, καθώς της απέμεναν μόνο πέντε αξιόμαχα Tiger και 28 από τα 42 PzKpfw IV, με τα οποία είχε αρχίσει τη μάχη.
To III Σώμα Πάντσερ του Αποσπάσματος Στρατιάς Κεμπφ συναντούσε, επίσης, σοβαρές
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Υπό την κάλυψη ενός πολυβόλου MG 34 το γερμανικό πεζικό εξορμά για να καταλάβει μία
ακόμη σοβιετική θέση.
Γερμανός λοχίας του πυροβολικού εφόδου της Μ εραρχίας "Grossdeutschland".
Φοράει τη γκριζοπράσινη εκδοχή της μαύρης στολής των γερμανικών πληρωμάτων των
αρμάτων μάχης. Ολοι οι άνδρες της Μ εραρχίας έφ εραν στις επωμίδες τους το
μονόγραμμα "GD" και χαμηλά στο δεξί μανίκι μια μαύρη ταινία με την επιγραφή
«Grossdeutschland“ . Τα ασημένια σιρίτια στις επωμίδες ήταν το διακριτικό του βαθμού του
λοχία, ενώ το κόκκινο χρώμα στα παραρράμματα το διακριτικό του γερμανικού
πυροβολικού. Στον δεξιό βραχίονα μια ασημένια ταινία με μαύρα άρματα υποδήλωνε
την καταστροφή αντίστοιχων εχθρικών αρμάτων, χωρίς όμως να έχει γίνει χρήση
βαρέων αντιαρματικών όπλων. Μπορούσαν να φέρουν έως τέσσερις τέ το ιες ασημένιες
ταινίες. Α ντίθετα , μια χρυσή ταινία με ένα χάλκινο άρμα υπεδείκνυε την καταστροφή
πέντε αρμάτων. Ο λοχίας φ έρε ι τον Σιδηρούν Σταυρό A ' τάξης, τον Σ ιδηρούν Σταυρό Β '
τάξης, όπως και το έμβλημα «Γενικής Εφόδου». Φοράει το γερμανικό κράνος Μ1935,
ενώ στη ζώνη του είναι αναρτημένες φ υσ ιγγιοθήκες για τους γεμιστήρες του
αυτόματου ΜΡ38/40 δ ιαμετρήματος 9 mm, με το οποίο είναι εξοπλισμένος. Τέλος, στο
αριστερό του χέρ ι κρατάει μια γερμανική χειροβομβίδα StG 24 (εικονογράφηση του
Γ\άννη Μυλωνά για τις Εκδόσεις «Περισκόπιο»).
Ο διοικητής του Μετώπου του Βορονέζ, στρατηγός Βατούτιν,
συμβουλεύετα ι έναν χάρτη κατά τη διάρκεια της μάχης. Α ντίθετα
με τις αρχικές εκτιμήσεις της Stavka, οι μονάδες του Β ατούτιν ήταν εκείνες που αντιμετώπισαν,
τελικά, το κύριο βάρος της γερμανικής επίθεσης.
δυσκολίες τόσο στην προέλασή του προς Βορρά, όσο και στην προσπάθειά του να κλείσει το χάσμα που το χώριζε από το δεξί πλευρό της 4ης Στρατιάς Πάντσερ. Αντιλαμβανόμενος ότι αντιμετώπιζε πολύ περισσότερες σοβιετικές δυνάμεις από όσες είχε αρχικά υπολογίσει και μη έχοντας επαρκείς εφεδρείες, ο Μανστάιν ε- γκατέλειψε την ιδέα να προωθηθεί προς την Κορότσα και, αντίθετα, επεδίωξε να συντονίσει τις κινήσεις του Χοτ και του Κεμπφ σε έναν κοινό άξονα. Ο Βατούτιν, όμως, είχε προβλέ- ψει αυτή την αλλαγή σχεδίων και διέταξε το 2ο ΤΘ Σώμα να διαφύγει άμεσα από τον κλοιό που σχημάτιζαν γύρω του οι λαβίδες των Γερμανών και να συμπτυχθεί νότια της Προχορόφκα με αποστολή να παρενοχλεί την «Das Reich».
Παρά τις επιτυχίες που ανακοίνωναν οι Γερμανοί, η Stavka δεν είχε χάσει ούτε για μια στιγμή τον έλεγχο της μάχης, η οποία εξελισσόταν σύμφωνα με όσα είχαν προβλεφθεί. Την 8η Ιουλίου αποφάσισε να προχωρήσει σε μαζική ενίσχυση της σκληρά δοκιμαζόμενης 6ης Στρατιάς Φρουράς και της 1ης ΤΘ Στρατιάς, μετα- φέροντας μέσα στον θύλακα το 111 Σύνταγμα Πυροβολικού Φρουράς, το 38ο και 6βο Σύνταγμα Ρουκετοβόλων, το 12ο, 222, 438, 869 και 1244 Σύνταγμα καταστροφέων αρμάτων, την 180 ΤΘ Ταξιαρχία, το 59ο και 60ό ΤΘ Σύνταγμα και το 4ο Αντιαρματικό Σύνταγμα. Αλλά και τα στρατεύματα του Ροντμίστρωφ (5η ΤΘ Στρατιά Φρουράς) προχωρούσαν για να συναντήσουν τον εχθρό και μέχρι το βράδυ είχαν αναπτύξει τον κύριο όγκο τους 10 km βόρεια της Προχορόφκα, έπειτα από μια πορεία 360 km. Η 5η Στρατιά Φρουράς μεταφέρθηκε, επίσης, από το Μέτωπο της Στέπας στο Μέτωπο του Βορονέζ και τη νύκτα της 8ης Ιουλίου ξεκίνησε την επίπονη πορεία της με προορισμό την περιοχή μεταξύ των θέσεων του Ροντμίστρωφ και εκείνων του Κατούκωφ. Ετσι, αν και οι Γερμανοί είχαν εξουδετερώσει περισσότερα από 500 σοβιετικά άρματα, υπήρχαν τουλάχιστον άλλα 1.500 μεταξύ των εμπροσθοφυλακών τους και
Τα Tiger και τα Panther μπορεί να έχουν συνδέσει το όνομά τους με τη μάχη του Κούρσκ, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των πάντσερ που έλαβαν μέρος σε αυτή ανήκαν στους παλαιότερους τύπους. Σ τη φωτογραφία ένα PzKpfw IV ελλο χεύ ει σε θέση ενέδρας.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
H Luftw affe υποστήριξε ενεργά το γερμανικά χερσαία τμήματα, χρησιμοποιώντας εντατικά ταβομβαρδιστικά κά θετη ς εφόρμησης Stuka.
του Ομπογιάν. Η Wehrmacht είχε διασπάσει με λυσσώδη αγώνα δύο αμυντικές γραμμές, αλλά απέμεναν άλλες έξι μέχρι το Κούρσκ.
9 ΙΟΥΛΙΟΥ: ΘΑΝΑΣΙΜΗ ΠΑΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ
Στον Νότο, η γερμανική προέλαση είχε ήδη επιβραδυνθεί σημαντικά με εξαίρεση εκείνη του Κεμπφ και ο Στάλιν διέταξε το Μέτωπο του Βορονέζ να σταματήσει πάση θυσία τον εχθρό, ώστε να καταστεί δυνατή η εκτόξευση της σχεδιασμένης μεγάλης αντεπίθεσης του Κόκκινου Στρατού στο Ορέλ (επιχείρηση «Κου- τούζωφ») και στο Μπιέλγκοροντ (επιχείρηση «Ρουμιάντσεφ»), Επιδιώκοντας να αποφύγει κάθε πιθανότητα διάσπασης του μετώπου του, ο Βατούτιν προτίμησε να θυσιάσει την ευκινησία προς όφελος της σταθερής άμυνας. Ετσι, διέταξε την 1η ΤΘ Στρατιά να θάψει τα άρματά της σε προεπιλεγμένες θέσεις βολής, με τρόπο ώστε να εξέχουν επάνω από το έδαφος μόνο οι πύργοι τους για να δίνουν πολύ μικρότερο στόχο στον εχθρό.
To II Σώμα Πάντσερ SS προέλασε βορειότερα και έφθασε το βράδυ στον ποταμό Πσελ, έχοντας απωθήσει καθ’ οδόν αντεπιθέσεις του 31ου ΤΘ Σώματος. Η περιοχή βόρεια του Γκρέζνογιε εκκαθαρίστηκε και οι γρεναδιέροι των SS δημιούργησαν το πρώτο προγεφύρωμά τους βόρεια του Πσελ, στο Βέσελι. Η επαφή με το XLVIII Σώμα Πάντσερ, το οποίο είχε ανέβει από τα αριστερά και είχε εγκατασταθεί σταθερά στη Νοβοσέλοφκα, αποκαταστάθηκε, αλλά κάθε απόπειρα κατάληψης της Κοτσέτοφκα α- πέτυχε. Ο Κνόμπελσντορφ είχε ήδη στραμμένη αλλού την προσοχή του, στο ημικυκλικό τόξο Μπερεζόφκα - Βερκοπένιε - Λόφος 247, όπου το σοβιετικό βο ΤΘ Σώμα αρνείτο να απα-
0 αρχηγός ενός άρματος Tiger (επάνω)
της Μ εραρχίας «Das Reich» παρατηρεί τον
χώρο μέσα από τα περισκόπια της
θυρίδας του, ενώ ο γεμιστής (κάτω)
ετο ιμά ζετα ι να τροφ οδοτήσει το
πυροβόλο με άλλη μία οβίδα των 88 mm.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Μία εικόνα που επανελήφθη π ερισσότερες από 1.000 φορές
κατά την τιτανομαχία του Κούρσκ. Ενα σοβιετικό άρμα Τ-34
φ λέγετα ι, έχοντας δεχθεί εύστοχη βολή από κάποιο
γερμανικό τεθωρακισμένο.
Ο στρατηγός Β άλτερ Μ όντελ , διοικητής της 9ης Σ τρ ατιά ς , η οποία αποτέλεσε τη
βόρεια γερμανική λαβίδα, συνομιλεί με το επ ιτελείο του.
Η γερμανική πλευρά είχε, επίσης, τους ήρωες της στη μάχη του Κούρσκ. Κορυφαίος μ ετα ξύ αυτών, ο υπολοχαγός Μ ίκαελ Βίτμαν (με τη μαύρη στολή), δ ιο ικητής άρματος Tiger της «Leibstandarte», που κατέστρεψ ε κατά την επιχείρηση «Zitadelle» 28 σοβιετικά άρματα και ισάριθμα αντιαρματικά πυροβόλα. Μ εγάλο μέρος των επιτυχιών του οφειλόταν, βέβαια, στον πυροβολητή του, Μπαλτάσαρ Βολ (δεξιά), ο οποίος είχε τη δ εξιό τητα να ευστοχεί, ενώ το Tiger βρισκόταν εν κινήσει.
γκιστρωθεί, παρά την ασφυκτική πίεση που δεχόταν από την 3η Πάντσερ και την «Grossdeutschland». Αλλά και οι μεραρχίες του Χάουσερ ήταν υποχρεωμένες, καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, να αποκρούουν τις συνεχείς αντεπιθέσεις που εκτόξευε το 5ο Μηχανοκίνητο και το 2ο ΤΘ Σώμα, σε μερικές από τις οποίες, μάλιστα, συμμετείχαν έως και 100 σοβιετικά άρματα. Νοτιότερα, το 2ο ΤΘ Σώμα Φρουράς άσκησε μεγάλη πίεση στην 167 Μεραρχία Πεζικού, η οποία όμως διατήρησε τις θέσεις της. Τα SS πολέμησαν με πείσμα κατά την 9η Ιουλίου, υφιστάμενα αλλά και προκαλώ- ντας μεγάλες απώλειες. Κατόρθωσαν, ωστόσο, να καταστρέψουν μόνο 18 εχθρικά άρματα, γεγονός που μαρτυρούσε ότι οι Σοβιετικοί είχαν γίνει, πλέον, πολύ πιο προσεκτικοί στη χρήση των τεθωρακισμένων τους. Οι μόλις 62 αιχμάλωτοι φανέρωναν, επίσης, ότι τα στρατεύματα του Μετώπου του Βορονέζ δεν επρόκειτο να «σπάσουν» σύντομα.
Αντίθετα, το III Σώμα Πάντσερ πραγματοποίησε σημαντική πρόοδο και προελαύνοντας με τη μορφή σιδερένιας σφήνας, της οποίας την κορυφή κατείχε η 6η Μεραρχία Πάντσερ και τα πλευρά η 7η και η 19η Πάντσερ αντίστοιχα, διέσχισε τον δρόμο Μπιέλγκοροντ - Κορό- τσα και συνέχισε την άνοδό του. Νοτιότερα, τα υπόλοιπα σώματα του Κεμπφ αδρανούσαν, α- ντιλαμβανόμενα ότι η δράση διαδραματιζόταν πλέον στον Βορρά και όχι στα ανατολικά.
Η κατάσταση δεν εξελισσόταν ευνοϊκά για τους Γερμανούς. 0 Μανστάιν έβλεπε στους χάρτες του ότι η προέλαση επιβραδυνόταν επικίνδυνα και ότι, πλέον, απαιτούντο πρόσθετες δυνάμεις, προκειμένου τα στρατεύματά του να επανακτήσουν την προηγούμενη ορμή
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
ΜΠ: Μεραρχία Πεζικού ΜΠα: Μεραρχία Πάντσερ ΜΓΠα: Μεραρχία Γρεναδιέρων
Πάντσερ ΣΣ: Σώμα Στρατού ΣΠα: Σώμα Πάντσερ ΣΣΦ: Σώμα Στρατού Φρουράς ΤΘΣ: Τεθωρακισμένο Σώμα ΤΘΣΦ: Τεθωρακισμένο Σώμα
Φρουράς ΜΚΣ: Μηχανοκίνητο Σώμα ΜΚΣΦ: Μηχανοκίνητο Σώμα
Φρουράς Στ: ΣτρατιάΣτΠα: Στρατιά Πάντσερ ΤΘΣτ: Τεθωρακισμένη Στρατιά ΤΘΣτΦ: Τεθωρακισμένη Στρατιά
Φρουράς ΣτΦ: Στρατιά Φρουράς
71
· ΐ · · · Η Μπιέλγκοροντ ■ ■ ■■■
τους. Η προσθήκη της «Totenkopf» στην αιχμή της επίθεσης σίγουρα επέδρασε ανακουφιστικά, αλλά δεν αρκούσε για να διασπαστεί ο χαλύβδινος κλοιός των σοβιετικών τεθωρακισμένων σωμάτων. Το βράδυ της 9ης Ιουλίου, ο Γερμανός στρατάρχης διέταξε την 1η Στρατιά Πάντσερ, που κρατούσε αρκετά νοτιότερα το μέτωπο, στον ποταμό Μίους, να στείλει επειγόντως στον Κεμπφ το XXIV Σώμα Πάντσερ της, το οποίο αποτελείτο από την 23η Μεραρχία Πάντσερ και την 5η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ SS «Wiking». Ωστόσο, η αξιόλογη αυτή δύναμη δεν επρόκειτο να φθάσει στον θύλακα του Κούρσκ πριν από τη 17η Ιουλίου. Παρόλα αυτά, ο Μανστάιν δεν είχε χάσει ακόμη
Η τρομερή αρματομαχία στην Προχορόφκα, στις 12 Ιουλίου 1943, οδήγησε στην κορύφωση του δράματος. Αγνοώντας το γεγονός ότι οι Σοβ ιετικο ί δ ιέθετα ν ακόμη
τερ ά σ τιες εφ εδ ρ είες , οι Γερμανοί κατεύθυναν προς τα βορειοανατολικά το II Σώμα Πάντσερ SS, με σκοπό να φράξουν τη δίοδο μ ετα ξύ των ποταμών Πσελ και Ν τόνετς,
ώστε να μπορέσει να συνεχιστεί η προέλαση προς Βορρά. Ετσι, όμως, ήλθαν αντιμέτωποι με τα 850 άρματα μάχης του Ροντμίστρωφ, προτού οι δυνάμεις του
Αποσπάσματος Σ τρ ατιά ς Κεμπφ προλάβουν να διαβούν τον Ν τόνετς για να συμμετάσχουν στη συμπλοκή (σχεδίαση χάρτη: Δ ήμητρα Μ ητσού).
την ελπίδα ότι οι επίλεκτες δυνάμεις του Χά- ουσερ θα κατάφερναν τελικά να ανοίξουν δρόμο προς την Προχορόφκα με τη «Leibstandarte» και την «Das Reich» να προχωρούν εκατέρωθεν της σιδηροδρομικής γραμμής και την «Totenkopf» να παρακολουθεί την κίνησή τους από τη βόρεια όχθη του Πσελ.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Η σοβιετική απάντηση στα Tiger, Panther και Ferdinand ήταν τα αυτοκινούμενα πυροβόλα SU («σαμοχόντνι ουστανόβκι» αυτοκινούμενο πυροβόλο), με βαρύτερο εκπρόσωπο το θηριώ δες SU-152, εξοπλισμένο με πυροβόλο των 152 mm. Τα τεθωρακισμένα αυτά υπήρξαν μία δυσάρεστη έκπληξη για τους Γερμανούς.
10-11 ΙΟΥΛΙΟΥ: Ο ΚΑΙΡΟΣ ΣΤΡΕΦΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ
Αυτό που δεν είχε υπολογίσει ο Μανστάιν ήταν ότι από το πρωί της 10ης Ιουλίου η ίδια η φύση θα στρεφόταν εναντίον του. Πυκνά σύννεφα κάλυπταν, πλέον, τον ουρανό και καλοκαιρινές μπόρες είχαν μετατρέψει τους κακούς ρωσικούς δρόμους σε τέλματα. Οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες εμπόδισαν τη Luftwaffe να επέμβει με τη γνωστή αποτελε- σματικότητά της, ενώ το II Σώμα Πάντσερ SS κατάφερε να κερδίσει κατά μέσο όρο μόλις 5 km εδάφους και αυτά παλεύοντας μέσα στη λάσπη. Οι «Leibstandarte» και «Totenkopf» ανακοίνωσαν ότι κατέστρεψαν μόνο δύο σοβιετικά άρματα, ενώ η «Das Reich» 97 μαζί με 26 α
ντιαρματικά πυροβόλα. Το Μπογκοροντί- τσκογιε, ωστόσο, έπεσε στα χέρια των SS, όπως και 245 αιχμάλωτοι, και οι σοβιετικές αντεπιθέσεις, που συνεχίζονταν με αμείωτη ένταση, απωθήθηκαν. Νοτιότερα, το III Σώμα Πάντσερ προέλασε βαθύτερα, πλησιάζοντας απειλητικά τον Ντόνετς, αφού η πίεση που άσκησαν οι Σοβιετικοί επάνω του ήταν αισθητά μικρότερη από εκείνη της προηγούμενης ημέρας. To XLVIII Σώμα Πάντσερ αφιέρωσε τον περισσότερο χρόνο του στην απόκρουση των σοβιετικών αντεπιθέσεων που εκδηλώνονταν κατά κύματα, ενώ το LII Σώμα ανέφερε ότι είχε ολοκληρώσει επιτέλους την εξόντωση του μεγαλύτερου μέρους του 6ου ΤΘ Σώματος και είχε εκκαθαρίσει πλήρως τη νότια όχθη του Πένα.
Συνολικά, τα κέρδη των Γερμανών κατά την 9η Ιουλίου ήταν πενιχρά και ο Μανστάιν σκεπτόταν ήδη με ποιον τρόπο θα κατέστρεφε τη σοβιετική 69η Στρατιά, η οποία είχε πραγματοποιήσει την εμφάνισή της πλάι στην 6η Στρατιά Φρουράς. Για να το επιτύχει αυτό, θα έπρεπε να έχει το II Σώμα Πάντσερ SS και το III Σώμα Πάντσερ ενωμένα σαν μία γροθιά, κάτι τέτοιο, όμως, φαινόταν ιδιαίτερα δύσκολο να συμβεί μέσα στις επόμενες ημέρες. Η αισιοδοξία, ωστόσο, ήταν ένα από τα βασικά προτερήματα του Μανστάιν, ο οποίος διέταξε τα SS και το Απόσπασμα Στρατιάς Κεμπφ να συνεχίσουν την προέλασή τους την επομένη. Ο καιρός, όμως, φαινόταν να έχει συνάψει μία περίεργη συμμαχία με τον Βατούτιν. Κατά τη διάρκεια της 11ης Ιουλίου οι καταιγίδες ήταν συνεχείς, με αποτέλεσμα τα τροχοφόρα οχήματα να βυθίζονται στη λά
72Τα Τ-34 της 5ης Τεθωρακισμένης Σ τρ ατιά ς της
Φρουράς αντεπ ιτίθεντα ι μ ε ορμή κατά του II Τεθωρακισμένου Σώματος των SS στην
Προχορόφκα.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
σπη, ανήμπορα να ακολουθήσουν την κίνηση των ερπυστριοφόρων. Οι αναχορηγίες πυρο- μαχικών δεν έφθαναν πλέον στα μάχιμα τμήματα και η ισχύς κρούσης τους έπεσε κατα- κάρυφα. Το Μηχανικό των SS κατάφερε με υπεράνθρωπες προσπάθειες να εγκαταστήσει μία γέφυρα 621 επί του Πσελ, στο Μπογκορο- ντίτσκογιε, ικανή να αντέξει το βάρος των Tiger, αλλά η καταρρακτώδης βροχή εμπόδισε την «Totenkopf» να εκμεταλλευθεί το προγεφύρωμα που είχε εξασφαλίσει με τόσες θυσίες. Η Luftwaffe δεν μπορούσε να πετάξει και όλα τα οχήματα, εκτός από τα άρματα, παρέμεναν κολλημένα στη λάσπη. Παρόλα αυτά, οι μεραρχίες των SS προσέγγισαν σε μικρή απόσταση την Προχορόφκα, κατανικώντας την πεισματώδη αντίσταση των Σοβιετικών, κατα- στρέφοντας 72 άρματα και 22 αντιαρματικά πυροβόλα και συλλαμβάνοντας 309 αιχμαλώτους. Η κυριότερη ελπίδα των Γερμανών για τη νίκη πήγαζε πλέον από την ακάθεκτη προέλαση του III Σώματος Πάντσερ στον Νότο.
Στον Βορρά, η γερμανική 9η Στρατιά επα- νέλαβε με μεγαλύτερη ένταση τις προσπά- θειές της να εισχωρήσει βαθύτερα, προς το Τέπλογιε και την Ολχοβάτκα, εμπλέκοντας την τελευταία ευκίνητη εφεδρεία της (τη 10η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ). Η ανικανότητα, όμως, των δυνάμεων, που περιστοίχιζαν το XLVII Σώμα Πάντσερ, να κινηθούν παράλληλα με αυτό καταδίκασε την όλη προσπάθεια σε αποτυχία. Αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο σταθεροποίησης του μετώπου, οι Κλούγκε και Μόντελ συμφώνησαν να χρησιμοποιήσουν νέες εφεδρείες της Ομάδας Στρατιών «Κέντρο» στη μάχη το επόμενο πρωί, αλλά ο Κόκκινος Στρατός τους πρόλαβε με τη δική του μαζική επίθεση.
12 ΙΟΥΛΙΟΥ: ΤΙΤΑΝΟΜΑΧΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΧΟΡΟΦΚΑ
Ηταν, πλέον, πολύ αργά για τους Γερμανούς. Η Stavka είχε υπολογίσει με τέλεια χρονική ακρίβεια τα πλήγματά της και τώρα ήταν έτοιμη να καταφέρει το αποφασιστικότερο από αυτά, ρίχνοντας στις 08.30 μαζικά επάνω στο II Σώμα Πάντσερ SS ολόκληρη την 5η ΤΘ Στρατιά της Φρουράς. Διαρθρωμένη σε δύο κύματα, από τα οποία το πρώτο περιελάμβα- νε το 18ο, το 29ο και το 2ο ΤΘ Σώμα Φρουράς με 450 άρματα και το δεύτερο το 2ο ΤΘ Σώμα και το 5ο Μηχανοκίνητο Σώμα Φρουράς με περίπου 300 άρματα (τα υπόλοιπα τηρήθηκαν σε εφεδρεία), η μάζα αυτή κύλησε σαν ποτάμι λάβας προς τον εχθρό, επιδιώκοντας ένα μετωπικό κτύπημα εναντίον του.
Η σύγκρουση των γιγάντων έλαβε χώρα στην πεδινή περιοχή, έκτασης μόλις οκτώ τε τραγωνικών χιλιομέτρων, δυτικά της Προχορόφκα, κάτω από έναν ουρανό σκεπασμένο με μολυβένια σύννεφα και συχνά υπό καταρρακτώδη βροχή. Οι Γερμανοί, καθώς δεν ε ίχαν ακόμη αντιληφθεί τ ι ακριβώς επρόκειτο να αντιμετωπίσουν, ξεκίνησαν το πρωί της 12ης Ιουλίου την προέλασή τους με την «Totenkopf» στον Βορρά, τη «Leibstandarte» στο κέντρο και την «Das Reich» νότια της σι
δηροδρομικής γραμμής. Οι Σοβιετικοί εκτιμούσαν ότι ο Χάουσερ δ ιέθετε εκείνο το πρωί τουλάχιστον 500 ετοιμοπόλεμα άρματα, αλλά ο αριθμός αυτός είναι μάλλον υπερβολικός, αφού τα SS είχαν ξεκινήσει την επιχείρηση «Zitadelle» μόλις με 456 άρματα μάχης, 137 πυροβόλα εφόδου και 35 Tiger. Αν και ο συνολικός αριθμός των γερμανικών αρμάτων δεν θα πρέπει να υπερέβαινε τα 350, είναι πολύ πιθανό (αλλά μη εξακριβωμένο) ότι οι εμπροσθοφυλακές του Χάουσερ είχαν ενισχυ- θεί με κάποια επιλαρχία βαρέων αρμάτων και έτσι τα Tiger που είχαν στη διάθεσή τους, ανέρχονταν σε 60 με 70.
Τα γερμανικά πληρώματα ήταν καταπονημένα από τον σκληρό αγώνα των επτά ημερών, πολλά πάντσερ είχαν υποστεί βλάβες και μεγάλο μέρος των πυρομαχικών τους είχε καταναλωθεί. Αντίθετα, οι Σοβιετικοί αρματι- στές του Ροντμίστρωφ ήταν πολυαριθμότε- ροι, ξεκούραστοι, έμπειροι και με πλήρεις φόρτους πυρομαχικών. Από τα άρματά τους, 501 ήταν τύπου Τ-34, 264 ήταν ελαφρά Τ-70 και 35 Churchill. Επιπλέον, διέθεταν τέσσερα συντάγματα εξοπλισμένα με αυτοκινούμενα πυροβόλα SU-76, τα οποία αποτελούσαν επικίνδυνη απειλή για τα Tiger. Γνωρίζοντας πως το κυριότερο τακτικό πλεονέκτημα των πάντσερ ήταν το μεγάλο βεληνεκές των πυροβόλων των Tiger, αλλά και οι δεινές σκοπευτικές ικανότητες των Γερμανών πυροβολητών, ο Ροντμίστρωφ διέταξε τα άρματά του να ε-
7α Tiger των SS προελαύνουν! Οι Σοβιετικοί,
όμως, ήταν έτο ιμο ι να θυσιάσουν ζωές και υλικό,
προκειμένου να ανακόψουν την πορεία τους. 73
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Χωρίς αμφιβολία, τα βαρέα άρματα Tiger αναδείχθηκαν σε βασιλείς στο πεδίο της μάχης
του Κούρσκ, χάρη στην ικανότητά τους να πλήττουν
εύστοχα τα αντίπαλα τεθωρακισμένα με το πυροβόλο
των 88 mm (για το οποίο δ ιέθετα ν απόθεμα 92 βλημάτων) από μεγά λες αποστάσεις, ενώ η μεγάλη πάχους θωράκισή τους
επ έτρεπ ε στα ίδια να παραμένουν άτρωτα.
74
πελάσουν ολοταχώς προς τον εχθρό, ώστε να μη του αφήσουν παρά ελάχιστο χρόνο για να βάλει από μακριά. Το σχέδιο επέτυχε και, σύντομα, τα γερμανικά και τα σοβιετικά άρματα μετατράπηκαν σε ένα στροβιλιζόμενο πλήθος, που έβαλλε κατά του αντιπάλου σχεδόν εξ επαφής, θυμίζοντας περισσότερο μεσαιωνική μάχη μεταξύ σιδηρόφρακτων ιπποτών παρά αναμέτρηση του 20ού αιώνα. Τα πλεονεκτήματα των Γερμανών εξανεμίσθηκαν και ο αγώνας έλαβε τη μορφή μιας χαοτικής αλυσίδας από μεμονωμένες συμπλοκές, κατά τις οποίες ακόμη και τα ελαφρά σοβιετικά Τ-70 μπορούσαν να προκαλέσουν ζημίες στα πάντσερ. Τα γερμανικά άρματα ήταν ισχυρότερα, τα σοβιετικά, όμως, πολυαριθμό- τερα και πιο ευέλικτα.
«Βρεθήκαμε να αντιμετω πίζουμε μ ία ανε-
Μέσο γερμανικό άρμα μάχης Panzer IV Aust G. Το Panzerkampfwagen IV ήταν το μοναδικό άρμα μάχης το οποίο παρέμεινε σε παραγωγή από την αρχή έως το τέλος του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελώντας τη ρακοκοκκαλιά των γερμανικών τεθωρακισμένων μεραρχιών. Από τον Μάιο του 1942 έως τον Ιούνιο του 1943 κατασκευάσθηκαν 1.687μονάδες Pz IV Ausf G. Σ τη μάχη του Κούρσκ έλαβε μέρος από την αρχή με τις Ομάδες Στρατιώ ν "Ν ότος" και "Κέντρο" (δημοσιεύεται κατόπιν αδείας της Italeri/AS Company - Coior image is courtery of Italeri).
ξάντλητη μάζα εχθρικώ ν τεθω ρακισμένων», σχολίαζε αργότερα ένας Γερμανός αξιωματικός. «Τα σύννεφα καπνού καθιστούσαν δύσκολη την επέμβαση της Luftwaffe και σύντομα πολλά Τ-34 διέσπασαν τη διάταξή μας και περιτριγύριζαν το πεδίο της μάχης σαν α- ρουραίσι». Η σφοδρή μάχη, που καταγράφη- κε ως η μεγαλύτερη αρματομαχία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συνεχίσθηκε επί 12 ώρες! Ο καπνός, η υγρασία και η ένταση της μάχης έκαναν τα πληρώματα των αρμάτων να ασφυ- κτιούν, κλεισμένα μέσα στα χαλύβδινα κινητά οχυρά τους. Αρματα έβαλλαν, αλλά εκρήγνυ- ντο, πύργοι που ζύγιζαν αρκετούς τόννους εκτινάσσονταν στον αέρα, οχήματα διαλύονταν ξαφνικά μέσα σε κόλαση φωτιάς και άλλα συγκρούονταν τραυματίζοντας θανάσιμα τα πληρώματά τους. Μέσα σε αυτή την απίστευτη κόλαση, η αεροπορία και το πυροβολικό των δύο αντιπάλων προτίμησαν να μην επέμβουν καθόλου από φόβο μήπως πλή- ξουν φίλια άρματα.
Ο μόνος παράγοντας, ο οποίος θα μπορούσε να γείρει την πλάστιγγα υπέρ των Γερμανών σε εκείνον τον αδυσώπητο αγώνα, ήταν η έγκαιρη άφιξη του III Σώματος Πάντσερ. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειές του, τη γενναιότητα των στρατευμάτων του και την ειλικρινή πρόθεσή του να βαδίσει ολοταχώς «προς τον πάταγο των κανονιών», στον διοικητή του Σώματος, στρατηγό Μπράιτ, έμελλε να «απονεμηθεί» ο καθόλου επίζηλος τίτλος του «Γκρουσύ» της μάχης του Κούρσκ, καθώς εμφανίσθηκε στο πεδίο της μάχης με μερικές κρίσιμες ώρες καθυστέρηση, ακριβώς όπως είχε συμβεί και με τον Γάλλο στρατάρχη στο Βατερλώτο 1815. Αν και η βη Πάντσερ κατέλαβε μία άθικτη γέφυρα επί του Ντόνετς, στο Ρζάβετς, χάρη σε ένα υπέροχα τολμηρό εγχείρημα του ταγματάρχη Φραντς Μπάκε, το III Σώμα Πάντσερ απείχε ακόμη 20 km από την Προχορόφκα, όπου τα 300 άρματα και πυροβόλα εφόδου του θα μπορούσαν πιθανότατα να χαρίσουν τη νίκη στον Χάουσερ. Οι Σοβιετικοί συγκρότησαν τον Μπράιτ, υπο- βάλλοντάς τον σε εξουθενωτικό αγώνα φθο-
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
ράς, καθώς χρησιμοποίησαν εναντίον του 120 άρματα, 20 πυροβόλα εφόδου, 32 αντιαρματικά πυροβόλα και πέντε τάγματα μηχανοκίνητου πεζικού, αδιαφορώντας για τις απώλειες που υφίσταντο. Σε αυτό ήλθε να προστεθεί η είδηση ότι βομβαρδιστικά της Luftwaffe έπληξαν κατά λάθος την 6η Πάντσερ στο Ρζάβετς, σκοτώνοντας 15 άτομα και τραυματίζοντας 49!
Με τη δύση του ηλίου, οι Γερμανοί υποχρεώθηκαν να παραδεχθούν ότι η αρματομα- χία στην Προχορόφκα είχε εξανεμίσει όλες τις ελπίδες τους για μία νίκη στην Ανατολή. Σχεδόν 300 άρματα, 88 πυροβόλα και 300 γερμανικά φορτηγά κείτονταν διαλυμένα και φλεγόμενα στη στέπα, όπου, επίσης, είχαν διασκορπισθεί τα υπολείμματα περισσότερων από τα μισά άρματα της σοβιετικής 5ης ΤΘ Στρατιάς της Φρουράς. Και οι δύο πλευρές είχαν δώσει και είχαν δεχθεί τρομακτικά πλήγματα. Η αποτυχία των γερμανικών δυνάμεων να συγκεντρωθούν εγκαίρως στην Προχορόφκα επρόκειτο να τους κοστίσει πολύ ακριβά. To II Σώμα Πάντσερ SS ανακοίνωσε, βέβαια, ότι κατέστρεψε εκατοντάδες εχθρικά άρματα και 44 αντιαρματικά πυροβόλα και ότι συνέλαβε 968 αιχμαλώτους, αλλά η 5η ΤΘ Στρατιά της Φρουράς ήταν εκείνη που επικράτησε στο πεδίο της μάχης, όπου πλέον βασίλευε νεκρική σιγή. Οπως αναφέρει ο Ερικσον, παντού ολόγυρα μπορούσε να δει κανείς «κατεστραμμένα άρματα, συντρίμμια, ανθρώπινα μέλη, τηγάνια, κάλυκες οβίδων, τραπουλόχαρτα και κομμάτια ψωμί».
Η αποφασιστική απόκρουση των Γερμανών στην αρματομαχία της Προχορόφκα σή- μανε το ουσιαστικό τέλος της μάχης του Κούρσκ, καθώς τις επόμενες ημέρες οι μεραρχίες πάντσερ ήταν υπερβολικά εξαντλημένες, μετά τον πολυήμερο αγώνα και τις βαριές απώλειες, για να σημειώσουν οποιαδή- ποτε αξιόλογη επιτυχία. Η σοβιετική επίθεση
Κουτούζωφ» που εξαπέλυσαν το Δυτικό Μέτωπο και το Μέτωπο του Μπριάνσκ, ξέσπασε σαν θύελλα επάνω στη 2η Στρατιά Πάντσερ που φρουρούσε το Ορέλ, με αποτέλεσμα να διασπάσει αμέσως τις γραμμές της. Κατά συνέπεια, η 9η Στρατιά όχι μόνο δεν μπορούσε πια να τροφοδοτηθεί με ενισχύσεις, αλλά έπρεπε να απεμπλακεί για να βοηθήσει στην υπεράσπιση του Ορέλ. Στις 13 Ιουλίου, ο Χίτλερ κάλεσε σε σύσκεψη τον Κλούγκε και τον Μανστάιν στο αρχηγείο του, όπου τους ανακοίνωσε ότι οι Δυτικοί Σύμμαχοι είχαν ήδη αποβιβάσει στη Σικελία 160.000 άνδρες και 600 άρματα, και γ ι’ αυτό ήταν άμεση η ανάγκη να σταλούν στο Ιταλικό Μέτωπο γερμανικές δυνάμεις, αφού ο στρατός του Μουσολίνι δεν έδειχνε καμία διάθεση να πολεμήσει. Επομένως, η επιχείρηση «Zitadelle» έπρεπε να διακοπεί. Ο Μανστάιν διαμαρτυρήθηκε έντονα, υποστηρίζοντας ότι η μάχη είχε μόλις φθάσει στο κρίσιμο σημείο της, ότι οι δυνάμεις του είχαν καταστρέψει όλα τα τεθωρακισμένα σώματα που είχαν ρίξει εναντίον τους οι Σοβιετικοί και πως θα ήταν άδικο να διακοπεί ο αγώνας και να αφήσει η Wehrmacht τη νίκη να γλιστρήσει μέσα από τα χέρια της. Παρακάλε-
σε τον Χίτλερ να διατάξει τουλάχιστον την 9η Στρατιά να κρατήσει τις θέσεις της, ώστε να καθηλώσει τον Ροκοσόφσκυ και να συνεχίσει ο ίδιος την προέλασή του αποκόπτοντας μόνος του τον θύλακα! Οπως σχολίασε χαρακτηριστικά ένας από τους στρατηγούς της 4ης Στρατιάς Πάντσερ: «Βρισκόμασταν στη δυσάρεστη θέση ενός άνδρα που έχει αρπάξε ι έναν λύκο από τα αυτιά και δεν τολμά να τον αφήσει».
Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΑΝΑΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ
Ο Μανστάιν, όμως, δεν είχε δίκιο. Οι Σοβιετικοί είχαν επιτεθεί στην εξέχουσα του Ορέλ με πρωτοφανή βιαιότητα, ρίχνοντας στη μάχη 1.287.600 πολεμιστές από τρία μέτωπα και εκτοξεύοντας κατά των γερμανικών θέσεων βλήματα που περιέχονταν σε 300 σι-
Μαχόμενα με το γνωστό πολεμικό μένος τους, τα
στρατεύματα των SS διέσπασαν τρεις
αμυντικές ζώνες των Σοβιετικώ ν στον Νότο,
πριν αναχαιτιστούν από τον Κόνιεψ.
75
ΕΝΑ ΚΙΤ ΠΑ ΤΟ PANTHER AUSF D ΑΠΟ ΤΗΝ DRAGON ΣΤΗΝ 1/35
Η απάντηση των Γερμανών στο σοβιετικό Τ-34 ήταν το μέσο άρμα μάχης Panther, το οποίο έλαβε το βάπτισμα του πυράς στη μάχη του Κούρσκ το 1943. Η γνωστή εταιρία Dragon (θυγατρ ικής της Italeri) προσφέρει ένα όμορφο κιτ του πρώτου τύπου της οικογένειας των Panther (Ausf D). Τα 473 εξα ιρετικής λεπ τομέρειας μέρη του κιτ, χρώματος ανοικτού γκρι, βρίσκονται κατανεμημένα σε 10 πλαίσια, ενώ το έγχρωμο αναλυτικό οκτα-
σέλιδο φυλλάδιο οδηγιών διαιρεί την κατασκευή σε 25 στάδια. Σημειώστε ότι τα γραμμικά σχέδια έχουν αντικατασταθεί από τα πραγματικά κομμάτια του κιτ, γεγονός που θα διευκολύνει πολύ τον νεοεισερχόμενο στο χόμπι. Η εφαρμογή των κομ- ματιών είναι πολύ καλή και προσφέρονται σήματα για την κατασκευή δύο αρμάτων μάχης (ένα της 52ης Επιλαρχίας του 39ου Συντάγματος Αρμάτων, Κούρσκ, Ιούλιος1943 και ένα της 51ης Επιλαρχίας Αρμάτων, που επιχειρούσε μαζί με τη Μεραρχία «Grossdeutschland», στο Καρατσέφ τον Ιούλιο / Αύγουστο του 1943). Σίγουρα πρόκειται για ένα από τα καλύτερα κιτ Πάνθηρα στην 1/35 που κυκλοφορούν στην αγορά.
Σ. Δεμηράς
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Το πλήρωμα ενός σοβιετικού άρματος π εριεργάζεται με έκδηλη την ικανοποίησή του τον πύργο ενός κατεστραμμένου Tiger. Χάρη στον παχύ θώρακά του, το βαρύ γερμανικό άρμα μπόρεσε να α ντέξε ι αρκετά πλήγματα από εχθρ ικές οβίδες, έως ότου ένα βλήμα των 76,2 mm από κάποιο Τ-34 κατόρθω σε να το διατρήσει (πιθανώς αφού εβλήθη από μικρή απόσταση).
76
δηροδρομικά βαγόνια μέσα σε μία μόλις ώρα! Η ίδια απελπιστική για τη Wehrmacht κατάσταση επικρατούσε και στον Νότο, όπου το Μέτωπο της Στέπας και το Μέτωπο του Βορονέζ πίεζαν πλέον με όλο τους το βάρος (1.144.000 πολεμιστές) για ανακατάληψη του Μπιέλγκο- ροντ. Ο φον Κλούγκε χρειαζόταν επειγόντως την 9η Στρατιά για να κλείσει τα ρήγματά του, παρόλα αυτά, όμως, ο Χίτλερ έδωσε την άδεια στον Μανστάιν να συνεχίσει μόνος του την επίθεση.
Στον θύλακα του Κούρσκ, η 13η Ιουλίου ξημέρωσε συνοδευόμενη από νέες καταιγίδες, γεγονός που δυσχέραινε ακόμη περισσότερο την ανασυγκρότηση των SS μετά την αιμορραγία της προηγούμενης ημέρας, οι άνδρες του Χάουσερ, ωστόσο, συνέχισαν με μανία τις επιθέσεις τους: την ημέρα εκείνη κατέστρεψαν 144 σοβιετικά άρματα (αρκετά από τα οποία, όμως, όχι ολοκληρωτικά), την επομένη μόνο τρία, στις 15 Ιουλίου άλλα 44 και στις 16 άλλα 18. Οι ενέργειες αυτές ήταν, όμως, άσκοπες, αφού οι μάχες δεν συνοδεύ
ονταν από κατάκτηση νέου εδάφους. To XLVIII Σώμα Πάντσερ, υπό το βάρος των σοβιετικών αντεπιθέσεων της 1ης ΤΘ Στρατιάς, είχε καθηλωθεί στα δυτικά και αγωνιζόταν για τη σωτηρία του, ενώ το III Σώμα Πάντσερ ήταν το μόνο που συνέχισε να προελαύνει. Υποχρεώθηκε, όμως, και αυτό να περάσει οριστικά στην άμυνα από τις 17 Ιουλίου. Την ίδια ημέρα, ο Χίτλερ, χάνοντας την ψυχραιμία του, απαίτησε από τον Μανστάιν να διακόψει άμεσα την επίθεση, να στείλει την «Grossdeutschland» στον φον Κλούγκε και να απαγκιστρώσει το II Σώμα Πάντσερ SS, ώστε μέρος του να μεταβεί στην Ιταλία και το υπόλοιπο να χρησιμοποιηθεί ως κινητή εφεδρεία. Ολόκληρη η γερμανική διάταξη άρχισε να συμπτύσσεται προς τις θέσεις εξόρμησής της, επιστρέφοντας στους Σοβιετικούς το έδαφος που με τόσο αίμα είχε κερδίσει.
Αντίθετα με τις υπερβολικές εκτιμήσεις που συχνά αναφέρονται, οι ίδιοι οι Σοβιετικοί παραδέχονται ότι έχασαν οριστικά 1.614 άρματά τους στη μάχη του Κούρσκ, νούμερο που πρέπει να αληθεύει, αφού, ως κυρίαρχοι του πεδίου της μάχης, μπόρεσαν να επισκευάσουν και να επαναφέρουν σε υπηρεσία περίπου τα μισά από εκείνα που επλήγησαν από τους Γερμανούς. Στις απώλειές τους συγκαταλέγονται, επίσης, 46.330 νεκροί και αγνοούμενοι, 24.000 αιχμάλωτοι και 107.517 τραυματίες. Οι Γερμανοί ισχυρίσθηκαν ότι οι δικές τους απώλειες δεν υπερέβησαν τους 30.000 άνδρες, αλλά σίγουρα ο αριθμός αυτός είναι πολύ μικρότερος από τον πραγματικό.
Η μεγάλη σοβιετική αντεπίθεση έλαβε γρήγορα μορφή χιονοστιβάδας. Εως τις 23 Ιουλίου, ο Κόκκινος Στρατός είχε ανακτήσει όλο το έδαφος που είχε χάσει κατά την επιχείρηση «Zitadelle». Μπόρεσε, έτσι, να συνεχίσει την προέλασή του, απελευθερώνοντας το Ορέλ και το Μπιέλγκοροντ στις 5 Αυγού- στου 1943 και το Μπριάνσκ δύο εβδομάδες αργότερα. Για τον εορτασμό αυτών των επιτυχιών, ο Στάλιν διέταξε να ριφθούν στη Μό-
Το σοβιετικό πεζικό εξαπολύει την έφοδό του αποβιβαζόμενο από ένα Τ-34. Ολοι οι άνδρες φέρουν αυτόματα όπλα.
σχα 12 ομοβροντίες από 124 πυροβόλα και να κτυπήσουν όλες οι καμπάνες των εκκλησιών. Μέχρι το τέλος του πολέμου οι χαρμόσυνοι κανονιοβολισμοί στη Μόσχα θα επαναλαμβάνονταν άλλες 354 φορές.
«Ενα στο ιχείο τραγωδίας χρω ματίζει τη γερμανική ήττα στο Κούρσκ», γράφει ο Βρετανός ιστορικός Αλαν Κλαρκ. «Εχοντας φθά- σει πολύ κοντά στην εξόντωση προ της Μόσχας, έχοντας υποστεί τρομερό ακρωτηριασμό στο Στάλινγκραντ, ο υπέροχος Γερμανικός Στρατός ε ίχε ανακάμψει δύο φορές. Τελικά, εξοπλισμένος μ ε νέα και πιο φοβερά ό πλα άφησε να του δ ιαφύγει κάθε πιθανότητα νίκης λόγω μ ιας σειράς λαθών και κακών υπολογισμών που το άθροισμά τους ήταν καταστροφικό». Η αναμέτρηση στο Κούρσκ υπήρξε, αναμφίβολα, η μεγαλύτερη μάχη τε θωρακισμένων στην Ιστορία και, ίσως, η αποφασιστικότερη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά την ήττα τους σε αυτή τη μάχη, τα πάντσερ, το καύχημα του Γερμανικού Στρατού, δεν μπόρεσαν ποτέ ξανά να ανακτήσουν την παλαιά τους δύναμη που τα είχε οδηγήσει νικηφόρα από τις ακτές της Μάγχης έως τις όχθες του Βόλγα. Μετά το Κούρσκ η ικανότητα του Χίτλερ να διεξάγει επιθετικές επιχειρήσεις περιορίσθηκε αποφασιστικά, ενώ ο Κόκκινος Στρατός απέκτησε τη στρατηγική πρωτοβουλία, την οποία διατήρησε σταθερά έως την τελική ήττα του Γ’ Ράιχ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) C. Ails by: SS: HELL ON THE EASTERN FRONT, Motorbooks, 1998.(2) R. Armstrong: RED ARMY TANK COMMANDERS, Schifter Publishing, 1994.(3) R. Cartier: Η ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Πάπυρος,1964.(4) A. Clark: BARBAROSSA: THE RUSSIAN-GERMAN CONFLICT, Papermack, 1985.(5) N. Cornish: IMAGES OF KURSK, Spell mount,2002.(6) R. Cross: CITADEL: THE BATTLE OF KURSK, Barnes & Noble, 1994.(7) W. Dunn: HITLER’S NEMESIS: THE RED ARMY 1930-45, Praeger, 1994.(8) W. Dunn: KURSK: HITLER’S GAMBLE, 1943, Praeger, 1997.(9) J. Erickson: THE ROAD TO BERLIN, Yale University Press, 1999.(10) D. Glantz: THE ROLE OF INTELLIGENCE IN SOVIET MILITARY STRATEGY IN WORLD WAR II, Presidio Press, 1990.(11) D. Glantz & J. House: WHEN TITANS CLASHED, University Press o f Kansas, 1995.(12) M. Healy: KURSK 1943, Osprey, 1992.(13) D. Irving: HITLER’S WAR, Viking, 1977.(14) G. Jukes: KURSK: CLASH OF ARMOUR, Baiiantine, 1969.(15) R. Lehmann: DIE LEIBSTANDARTE IM BILD, Munin Verlag, 1988.(16) B. Liddell-Hart: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Β ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις Καραβία, 1971.(17) Μ. Mackintosh: JUGGERNAUT: THE RUSSIAN FORCES, 1918-1966, Macmillan, 1967.(18) K. Macksey: GUDERIAN: PANZER GENERAL, Greenhill, 2003.(19) E. von Manstein: LOST VICTORIES, Presidio Press, 1994.
Τα γερμανικά άρματα μάχης Panther, που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη μάχη του Κούρσκ, αποδείχθηκαν πολύ αναξιόπιστα, καθώς τα περισσότερα ακινητοποιήθηκαν λόγω μηχανικών βλαβών. Αλλά και πολλά από εκείνα που
κατάψεραν να έλθουν σε επαφή με τον εχθρό καταστράφηκαν κατά τις αρματομαχίες,όπως το εικονιζόμενο.
(20) SCORCHED EARTH, Time-Life Books, 1991. _ _(21) T. Ripley: STEEL STORM, MBI, 2000. 11(22) K. Rokossovsky: A SOLDIER’S DUTY, Progress, m m 1985.(23) H. Spaeter: PANZERKORPS GROOSDEUTSCHLAND, Schiffer, 1990.(24) S. Shtemenko: THE SOVIET GENERAL STAFF AT WAR, University Press o f the Pacific, 2001.(2 5 )H. Shukman: STALIN'S GENERALS, Grove Press, 1993.(26) G. Stein: THE WAFFEN SS: HITLER’S ELITE GUARD AT WAR, Cornell University Press, 1984.(27) C. Sydnor: SOLDIERS OF DESTRUCTION: THE SS DEATH’S HEAD DIVISION , Princeton University Press, 1990.(28) 0 . Weidinger: DIVISION DAS REICH IM BILD,Munin Verlag, 1987.(29) A. Werth: RUSSIA AT WAR 1941-1945, Carroll &Graf, 1986.(30) G. Zhukov: MARSHAL ZHUKOV’S GREATEST BATTLES, Cooper Square Press, 2002.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Σοβιετικό βομβαρδιστικό κάθετης εφόρμησης Petlyakov Pe-2.To Pe-2 ήταν, αναμφίβολα, το καλύτερο ελαφρύ βομβαρδιστικό της Σοβιετικής Ενωσης κατά τη διάρκεια του Β 'Π Π . Εφερε δύο κινητήρες Klimov VK-105 RF των 1.200 hp και έξ ι πολυβόλα, ενώ μπορούσε να μ ετα φ έρ ε ι φορτίο βομβών 1.000 kg. Η αεροπορική υπεροχή στη μάχη του Κούρσκ ήταν και για τους δύο εμπλεκόμενους υψίστης σημασίας και, ως εκ τούτου, επιβαλλόταν η χρήση μεγάλου αριθμού αεροσκαφών. To Pe-2 χρησιμοποιήθηκε, κυρίως, για προσβολές εφοδιοπομπών. Η ικανότητα της Σοβιετικής Αεροπορίας να π λήττει στόχους πίσω από τις γερμανικές γραμμές, και μάλιστα σε μεγάλο βάθος και πλάτος, προκάλεσε σημαντικά προβλήματα στην 9η Γερμανική Στρατιά . Εικονίζεται ένα Pe-2 που φ έρε ι τρίχρωμη παραλλαγή με light green και dark green για τις άνω επ ιφάνειες και dark grey για τις κάτω (δημοσιεύεται κατόπιν αδείας της Zvezda-ltaleri/AS Company-color image is courtesy ofZvezda-ltaleri).
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ ΥΠΗΡΞΕ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ
ΜΕΤΩΠΟ, ΚΑΘΩΣ ΑΠΟ ΤΟΤΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ ΑΝΕΛΑΒΑΝ
ΟΡΙΣΤΙΚΑ 01 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ. ΤΙΣ ΣΚΛΗΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΣΤΟ ΕΔΑΦΟΣ ΣΥΝΟΔΕΥΣΑΝ
ΕΞΙΣΟΥ ΣΚΛΗΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΣΤΟΥΣ ΑΙΘΕΡΕΣ ΜΕ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΝΑ
ΣΤΡΟΒΙΛΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΜΙΚΡΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΛΛΟ.
ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΟΜΕΝΗ ΤΗΝ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΗΣ ΣΕ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ,
Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΚΑΤΑΦΕΡΕ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΕΙ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΕΡΑ. ΠΕΡΑ,
ΟΜΩΣ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΤΟΥΣ ΣΕ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ, 01 ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ
ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΑΝ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΕΦΑΜΙΛΛΕΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΠΙΛΟΤΩΝ,
ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ Η ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΕΙΧΑΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ
ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΑ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ.
I ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ^ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣστ© κούρσκ
ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Β Α ΡΣΑ Μ Η Σ
Κοντινή άποψη του οπλισμού ενός Junkers Ju-87G-1. Μ ε τα δύο πυροβόλα των 37 mm που έφ ερε, είχε αναδειχθεί σε έναν επίφοβο
αντίπαλο των σοβιετικών αρμάτων μάχης. Τις φορές, όμως,
που δεν απολάμβανε την προστασία των φιλιών μαχητικών
υπέστη σημαντικές απώλειες.
80To Ilyushin 11-2 σ υγκαταλέγετα ι στα σημαντικότερα αεροσκάφη εγ γύ ς υποστήριξης που χρησιμοποιήθηκαν κατά τον Β ' ΠΠ. Κύρια χαρακτηριστικά του ήταν η απλότητα, η θωράκιση και το μεγάλο οπλικό φορτίο, τα οποία του επέτρεπαν να επ ιχειρεί από αεροδρόμια κοντά στην πρώτη γραμμή. Σ τη φωτογραφία, αεροσκάφη ετο ιμάζονται για μια ακόμα αποστολή το δύσκολο καλοκαίρι του 1943.
Η μάχη του Κούρσκ ήταν η τρίτη εαρινή επίθεση που επιχείρησαν οι Γερμανοί στο Ανατολικό Μέτωπο μετά
την εισβολή του Ιουνίου του 1941, επιδιώκοντας αυτή τη φορά την εξάλειψη του θύλακα του Κούρσκ. Αναμφίβολα, επρόκειτο για έναν στόχο λιγότερο προκλητικό σε σχέση με την επίθεση του 1941 στη Μόσχα ή του 1942 στις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου. Η επιχείρηση, που έφερε την κωδική ονομασία "Zitadelle" («Ακρόπολη»), προέβλεπε την καταστροφή των σοβιετικών δυνάμεων του θύλακα και την ταυτόχρονη επίθεση από τον Βορρά και τον Νότο. Η μάχη, που άρχισε στις 5 Ιουλίου 1943 και κατέληξε στη μεγαλύτερη αρματομαχία του Β1 ΠΠ, υπήρξε μια εξίσου σημαντική πρόκληση και για τις αεροπορικές δυνάμεις των εμπλεκομένων.
Για την υποστήριξη της επίθεσης, η Luftwaffe συγκέντρωσε 1.800 - 2.000 αεροσκάφη διαφόρων τύπων, τα δύο τρίτα, δηλαδή, της διαθέσιμης δύναμής της σε ολόκληρο το Ανατολικό Μέτωπο. Η υποστήριξη της Luftwaffe δεν περιοριζόταν στον αέρα, αλλά προέβλεπε και σημαντικό αριθμό μονάδων α
ντιαεροπορικού πυροβολικού, εξοπλισμένων με τα επίφοβα πυροβόλα των 88 mm. Συγκεκριμένα, για την υποστήριξη της 9ης Στρατιάς στο βόρειο τμήμα χρησιμοποιήθηκε η 1η Αεροπορική Μεραρχία (Flieger Division) του 6ου Αεροπορικού Στόλου (Luftflotte). Τα κυ- ριότερα αεροδρόμια, απ' όπου έδρασαν τα γερμανικά αεροσκάφη, βρίσκονταν στο Ορέλ, στην Πολτάβα και στο Μπριάνσκ. Στον Νότο, την υποστήριξη της 4ης Στρατιάς Πάντσερ ανέλαβε ολόκληρος ο 4ος Αεροπορικός Στόλος, με βάσεις στη Μικογιάνοβκα, στο Χάρκοβο, στο Ζαπορόγιε, στη Βαρναρόβ- κα. Ο ρόλος της Luftwaffe ήταν σημαντικός, καθώς έπρεπε να καλύψει το κενό που δημι- ουργήθηκε, ιδιαίτερα μετά την καταστροφή του Στάλινγκραντ, εξαιτίας των ελλείψεων που είχαν παρουσιασθεί σε οβιδοβόλα και αντιαρματικά πυροβόλα.
Απέναντι στην 9η Γερμανική Στρατιά οι Σοβιετικοί είχαν παρατάξει το Κεντρικό Μέτωπο, την υποστήριξη του οποίου είχε αναλά- βειη 16η Αεροπορική Στρατιά του στρατάρχη Ρουντένκο. Στον Νότο, το Μέτωπο του Βορονέζ κάλυπτε η 2η Αεροπορική Στρατιά του στρατάρχη Κρασόβσκι. Οι Σοβιετικοί είχαν συγκεντρώσει 2.800-3.000 αεροσκάφη και μπορούσαν να υπολογίζουν σε αρκετά περισσότερα ως εφεδρείες. Η πλειοψηφία των αεροσκαφών αποτελείτο από μαχητικά, τα οποία θα προσπαθούσαν να υπερισχύσουν της Luftwaffe. Η ανώτατη διοίκηση της Stavka είχε συγκροτήσει το Μέτωπο της Στέπας ως εφεδρεία για τη μάχη και η 5η Αεροπορική Στρατιά είχε αναλάβει την υποστήριξή του. Στις επιχειρήσεις συμμετείχαν και μονάδες της 17ης Αεροπορικής Στρατιάς, οι οποίες τελούσαν υπό τη διοίκηση του γειτονικού Νοτιοδυτικού Μετώπου. Ετσι, το μέτωπο του Κούρσκ απορρόφησε το 27% των διαθέσιμων σοβιετι-
Μ Ε ΓΑΛΕΣ Μ Α Χ Ε Σ
Δύο Fw 190A-4/U3 Trop της μονάδας Druchel, που αποτελούοε τμήμα της Σμηναρχίας Il/Schlachtgeschwader 1, μ ε βόμβες των 250 kg κάτω από την άτρακτο, σηκώνουν ένα σύννεφο σκόνης κατά την απογείωσή τους. Η απουσία εδαφικών εξάρσεων ευνοούσε την απ οτελεσματικότητα των αεροσκαφών, δυσκόλευε όμως την πλοήγησή τους, καθώς έλειπαν τα χαρακτηριστικά τοπογραφικά σημεία.
κών αεροσκαφών σε υπηρεσία.Η αντιμετώπιση των σοβιετικών τεθωρα
κισμένων υπήρξε μια από τις προτεραιότητες της Luftwaffe. Για τον σκοπό αυτό συγκεντρώθηκαν στο νότιο τμήμα του θύλακα δύο μοίρες της 1ης Πτέρυγας Εγγύς Υποστήριξης ;Schlachtgeschwader 1), δύο μοίρες της Schl 2 και η Μοίρα Κυνηγών Αρμάτων Pz.J St/JG51, όλες εξοπλισμένες με Hs 129Β στις βάσεις της Μικογιάνοβκα και Βαρναρόβκα. Η μάχη του Κούρσκ προσέφερε στα Henschel Hs 129Β-2 την ευκαιρία να αναπτύξουν για πρώτη φορά στο Ανατολικό Μέτωπο σημαντική δράση. Η έκδοση Β-2 προωθείτο από δύο γαλλικούς κινητήρες Gnome Rhone 14Μ των 700 hp, ο δε οπλισμός της αποτελείτο από δύο πυροβόλα MG 151/20 των 20 mm και δύο
πολυβόλα MG 17 των 7,92 mm στο ρύγχος. Στην έκδοση B-2/R2 προστέθηκε, επίσης; ένα απορριπτόμενο ατρακτίδιο με το πυροβόλο ΜΚ 101 των 30 mm και 30 βλήματα. Στον Νότο, τη δύναμη των εξειδικευμένων αντιαρματικών αεροσκαφών συμπλήρωνε η Μοίρα Δοκιμών 1 ./StG 2, με Ju 87G-1, η οποία είχε ως διοικητή τον περίφημο Χανς Ούλριχ Ρούντελ. To Ju 87G-1 δ ιέθετε δύο πυροβόλα ΒΚ 3,7 των 37 mm σε ατρακτίδια κάτω από την πτέρυγα. Εχοντας, όμως, κινητήρα 1.420 hp, το Ju 87G παρουσίαζε μειωμένη απόδοση εξαιτίας της
Η 9η Γερμανική Στρ ατιά , παρά την ισχυρή παρουσία της
Luftw affe, υπέφερε από τις σοβιετικές επ ιθέσεις στις
γραμμές ανεφοδιασμού. Η δράση της Σοβιετικής
Αεροπορίας υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένη, καθώς
κατόρθω σε να παρεμποδίσει τις επ ιθετικές ενέργειες . Σ τη
φωτογραφία μια γερμανική φάλαγγα ανεφοδιασμού έχει
υποστεί σημαντικά πλήγματα.
Για την αντιμετώπιση της γερμανικής επίθεσης, οι Σ οβ ιετικο ί είχαν συγκεντρώ σει μεγάλο αριθμό αεροσκαφών που πρωταγωνίστησαν στο πεδίο της μάχης. Σ τη φωτογραφία διακρίνσνται αεροσκάφη ενώ πετούν επάνω από μια φάλαγγα αρμάτων Τ-34.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Γερμανοί στρατιώ τες εξετά ζουν ένα κατεστραμμένο σοβιετικό αεροσκάφος. Και οι δύο πλευρές υπέστησαν σημαντικές φ θορές, η Σ οβιετική Αεροπορία, όμως, είχε τη δυνατότητα να αναπληρώσει ευκολότερα τις απώλειές της σε πιλότους και αεροσκάφη.
μεγάλης οπισθέλκουσας και του βάρους των ατρακτιδίων. Στο βόρειο τμήμα της επίθεσης, στο Μπριάνσκ, την αντιαρματική προστασία είχαν αναλάβει η 2η Μοίρα της StG 2 με Ju 87G-1, η οποία ήταν προσκολλημένη στην Πτέρυγα Κάθετης Εφόρμησης StG 1, και η Μοίρα Ρζ. J.St/ZG 1 με Bf 110G, που έφεραν πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος.
Πριν από την εκδήλωση της επίθεσης και για αρκετό χρονικό διάστημα η Luftwaffe πραγματοποιούσε επιδρομές εναντίον αεροδρομίων, συγκοινωνιακών κόμβων και συγκεντρώσεων στρατευμάτων μέσα στον θύλακα. Χωρίς αμφιβολία, η επιτυχία της επίθεσης ε- πρόκειτο να εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη διατήρηση της αεροπορικής υπεροχής της Luftwaffe, η οποία θα εμπόδιζε τα σοβιετικά μαχητικά να επιτεθούν στις φάλαγγες των Πάντσερ και θα παρείχε προστασία στα ευάλωτα Ju 87D. Καθώς, μάλιστα, η προκαθορισμένη ημερομηνία πλησίαζε, τόσο η Luftwaffe όσο και η Σοβιετική Αεροπορία βομβάρδιζαν αεροδρόμια και γραμμές επικοινωνιών. Εντός ολίγου θα άρχιζε η παράσταση.
Στο νότιο τμήμα του θύλακα, η 2η Αεροπορική Στρατιά έστειλε σημαντικό αριθμό αεροσκαφών εναντίον της μεγάλης αεροπορικής βάσης του Χαρκόβου, σε μια προσπάθεια να καταστρέψει τα γερμανικά αεροσκάφη στο έδαφος. Η επιδρομή, όμως, εντοπίσθηκε από ένα ραντάρ μεγάλης εμβέλειας Freya και την τελευταία στιγμή απογειώθηκαν τα Fw
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ1η Αεροπορική Μεραρχία του 6ου Αεροπορικού Στόλου 4ος Αεροπορικός Στόλος
JG 51 Πτέρυγα Δίωξης με τρεις σμηναρχίες
JG 54 Πτέρυγα Δίωξης με μια σμηναρχία
KG 3 Πτέρυγα Βομβαρδισμού
KG 4 Πτέρυγα Βομβαρδισμού με δύο σμηναρχίες
KG 51 Πτέρυγα Βομβαρδισμού με δύο σμηναρχίες
KG 53 Πτέρυγα βομβαρδισμού με δύο σμηναρχίες
StG 1 Πτέρυγα Κάθετης Εφόρμησης (Stukageschwader)
JG 3 Πτέρυγα Δίωξης με δύο σμηναρχίες
JG 52 Πτέρυγα Δίωξης με δύο σμηναρχίες
KG 27 Πτέρυγα Βομβαρδισμού
KG 51 Πτέρυγα Βομβαρδισμού με μία σμηναρχία
KG 55 Πτέρυγα Βομβαρδισμού με δύο σμηναρχίες
SchIG 1 Πτέρυγα Εγγύς Υποστήριξης (Schlachtgeschwader)
StG 2 Πτέρυγα Κάθετης Εφόρμησης
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ16η Αεροπορική Στρατιά 2η Αεροπορική Στρατιά
1η Αεροπορική Μεραρχία Μαχητικών της Φρουράς
2η Αεροπορική Μεραρχία Επίθεσης της Φρουράς
283 Αεροπορική Μεραρχία Μαχητικών
286 Αεροπορική Μεραρχία Μαχητικών
299 Αεροπορική Μεραρχία Επίθεσης
3ο Αεροπορικό Σώμα Βομβαρδισμού
6ο Μεικτό Αεροπορικό Σώμα
271 Αεροπορική Μεραρχία Νυκτερινού Βομβαρδισμού
208 Αεροπορική Μεραρχία Νυκτερινού Βομβαρδισμού
291 Αεροπορική Μεραρχία Επίθεσης
1ο Αεροπορικό Σώμα Επίθεσης
1ο Αεροπορικό Σώμα Βομβαρδισμού
4ο Αεροπορικό Σώμα Μαχητικών
5ο Αεροπορικό Σώμα Μαχητικών
6ο Αεροπορικό Σώμα Μαχητικών
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
190 και τα Bf 109G των Πτερύγων JG 3 και JG 52. Οπως ήταν αναμενόμενο, τα 500 περίπου αεροσκάφη δεν άργησαν να εμπλακούν σε σκληρές αερομαχίες, κατά τις οποίες οι Σοβιετικοί έχασαν 70 (οι Γερμανοί κάνουν λόγο για 120). Η αποτυχία της επίθεσης των Σοβιετικών σε συνδυασμό με τις απώλειες που υπέστησαν, έδωσαν στους Γερμανούς το προβάδισμα στους αιθέρες.
Στις 5 Ιουλίου 1943 (πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων), η Luftwaffe πραγματοποίησε σχεδόν 2.400 εξόδους για την υποστήριξη της 4ης Στρατιάς Πάντσερ και οι απώλειές της α- νήλθαν μόνο σε 19 αεροσκάφη. Τα Ju 87 άνοιξαν την επίθεση, πετώντας πολύ κοντά στο έδαφος και προσπαθώντας να καταστρέψουν τις προωθημένες γραμμές άμυνας. Η επιτυχημένη αεροπορική υποστήριξη επέτρεψε στο ΙΙο Σώμα Πάντσερ των SS να διεισδύσει σε βάθος 20 km στη σοβιετική γραμμή άμυνας. Τα Ju 87G-1 έβαλαν εναντίον των σοβιετικών τεθωρακισμένων από το οπίσθιο ημισφαίριο, προξενώντας καταστρεπτικά πλήγματα στο διαμέρισμα του κινητήρα. Αλλά και τα Fw 190 έριξαν βόμβες SD-1 και SD-2, οι οποίες, εξαπολύοντας 180 ή 360 βομβίδια θραυσματοποίησης, έδρασαν καταστροφικά για τα πληρώματα των οβιδοβόλων.
Στον Νότο, η κατάσταση ήταν καλύτερη για τους Γερμανούς, οι οποίοι με την υποστήριξη της Luftwaffe κατόρθωσαν έως το μεσημέρι της 6ης Ιουλίου να φθάσουν στην αμυντική γραμμή που κάλυπτε τον οδικό άξονα Μπιέλγκοροντ-Κούρσκ. Με το πρώτο φως της - ης Ιουλίου, το XLVIII Σώμα Πάντσερ επιτέθηκε στις σοβιετικές θέσεις στο Συρτσέβο και το Γιακοβλένο, αλλά δέχθηκε έντονο βομβαρδισμό από αεροσκάφη. Η δύναμη των νέων αρμάτων Tiger και η συνεχής αεροπορική υποστήριξη αποδεικνύονταν ένας δύσκολος συνδυασμός για τους Σοβιετικούς.
Η προέλαση των Γερμανών στο νότιο τμή- αα του θύλακα συνιστούσε μια σημαντική απειλή. Αργά το απόγευμα της 7ης Ιουλίου ο διοικητής του 2ου Σώματος Τεθωρακισμένων της Φρουράς διατάχθηκε να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του και να πλήξει το πλευρό του
Σώματος Πάντσερ των SS από τα δυτικά, ώστε να ανακόψει την οδό ανεφοδιασμού. Την επόμενη ημέρα ο σχηματισμός εντοπίσθηκε τυχαία από τον σμηναγό Μπρούνο Μάγιερ,
Γερμανικό βομβαρδιστικό κά θετη ς εφόρμησης Junkers Ju 87G-1 Stuka. To Ju 87 Stuka (όρος που δηλώνει το βομβαρδιστικό κά θετη ς εφ όρμησης) π έτα ξε για πρώτη φορά το 1935, ενώ η παραγωγή του ξεκίνησε το 1937. Κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, αναδείχθηκε κυρίαρχο στους α ιθέρ ες , δικαιώνοντας τον σκοπό σχεδίασής του. Επρόκειτο, επ ί της ουσίας, για ένα νέο όπλο, το λεγόμενο "ιπτάμενο πυροβολικό". Εξαιτίας της μικρής τα χύτητας που ανέπτυσσε, γρήγορα περιορίστηκε σε άλλους ρόλους, ξεχωρίζοντας κυρίως ως καταστροφ έας αρμάτων. Το Junkers Ju 87G-1 ήταν εξοπλισμένο μ ε δύο αντιαρματικά πυροβόλα των 37 mm, τα οποία ήταν τοπ οθετημένα κάτω από τις π τέρυγες μέσα σε ειδικά ατρακτίδια . Επιχειρώντας με το Ju 87G-1 "Stuka", ο πιο παρασημοφορημένος Γερμανός πιλότος της Luftwaffe, Χανς Ούλριχ Ρούντελ, κατέσ τρεψ ε 519 σοβιετικά άρματα. Η τεχνική που χρησιμοποιούσε ήταν η εξής: πλησίαζε τα σοβιετικά άρματα Τ-34 από πίσω και προσέβαλλε το τμήμα του κινητήρα, μ ε αποτέλεσμα να ανατινάζεται ολόκληρο το άρμα. Ας σημειω θεί, ωστόσο, ό τι η τακτική αυτή ήταν εξα ιρ ετική μόνο όταν οι Γερμανοί είχαν υπεροπλία στον αέρα, καθώς παρουσία των σοβιετικών καταδιωκτικών τα Ju 87 ήταν καταδικασμένα. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης "Zitadelle", τα stukagruppen χρησιμοποιήθηκαν για τελευ τα ία φορά - σε μεγάλη έκταση τουλάχιστον - ως βομβαρδιστικά κά θετη ς εφόρμησης. Εικονίζεται το προσωπικό αεροσκάφος του Ρούντελ, το οποίο φ έρε ι την τρίχρωμη παραλλαγή RLM65/RLM71/RLM70 (δημοσιεύεται κατόπιν αδείας της Academy/Plastimodellismo - color image is courtesy o f Academy).
την ώρα που πραγματοποιούσε μια συνηθισμένη περιπολία με Hs 129. Πολύ γρήγορα τα Τ-34 δέχθηκαν επίθεση από τα Hs 129 και τα Fw 190 της Ομάδας Μάχης Druschei που χρησιμοποίησαν βόμβες για να πλήξουν το πεζικό. Μέσα σε μια ώρα 50 Τ-34 είχαν μεταβληθεί σε φλεγόμενα συντρίμμια, μη μπορώντας πλέον να απειλήσουν τις γερμανικές δυνάμεις.
Στις 7 Ιουλίου σχεδόν το 50% των δυνάμεων του 4ου Αεροπορικού Στόλου συγκεντρώθηκε στο βόρειο τμήμα για την υποστήριξη των επιχειρήσεων σε περιοχή στρατηγικής σημασίας στην Ολχοβάτκα. Την ημέρα εκείνη πραγματοποιήθηκαν μόνο 1.173 έξοδοι, ενώ αντίθετα η Σοβιετική Αεροπορία είχε αρχίσει σταδιακά να αυξάνει τον αριθμό των αποστο-
Γερμανικό καταδιωκτικό Messerschm itt B f 109G-6.Το B f 109 αποτέλεσε τη ραχοκοκκαλιά της Luftw affe κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και κατασκευάσθηκε σε αριθμούς που υπερέβησαν αυτούς κάθε άλλου μαχητικού της περιόδου. Το σχέδιο του Βίλυ Μ έσ ερσμιτ ήταν αρκετά επαναστατικό, καθώς πρότεινε ένα όσο το δυνατόν μικρό αεροσκάφος, το οποίο, όμως, θα μπορούσε να φ έρει έναν ισχυρό κινητήρα. Συνολικά, κατασκευάσθηκαν περίπου 35.000 B f 109 όλων των εκδόσεων. Η έκδοση B f 109G-6 περιελάμβανε τον κλασικό οπλισμό, δηλαδή δύο πολυβόλα MG131 των 13 mm στο ρύγχος, ένα πυροβόλο ΜΚ108 των 30 mm στον κινητήρα, καθώς και δύο πυροβόλα MG151 των 20 mm, τοπ οθετημένα σε φορείς σχήματος γόνδολας κάτω από τις π τέρυγες. Κατά τη διάρκεια της μάχης του Κούρσκ τα B f 109G-6, μαζί με τα Fw 190Α-5, υπάγονταν στις εξής π τέρυγες δίωξης (jagdgeschwader):3n, 51n, 52n και 54n (δημοσιεύεται κατόπιν αδείας της Academy/Plastimodellismo- color image is courtesy of Academy).
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
n ^ bA !L ATP
T n b iü ΤΕΑΤΡι ϊ ί ΡΠΗΤΜ
84
Το καλοκαίρι του 1943, η Σοβ ιετική Αεροπορία δ ιέ θ ε τε μαχητικά αεροσκάφη εφάμιλλα με της Luftwaffe, συνδυάζοντας μάλιστα την ποιότητα με την ποσότητα. Ιδ ιαίτερα, το Yak-9, έκδοση της οικογένειας μαχητικών που δημιουργήθηκε με το πρώτο Yak-1, ήταν ένας επικίνδυνος αντίπαλος. Στη φωτογραφία διακρίνονται αεροσκάφη του 18ου Συντάγματος Μαχητικών.
λών. Κατά τις επόμενες τρεις ημέρες και οι δύο πλευρές φρόντισαν να συγκεντρώσουν σημαντικούς αριθμούς αρμάτων μάχης, πυροβολικού και αεροσκαφών. Σημειώθηκε, μάλιστα, μια επίθεση αεροσκαφών ΙΙ-2Μ3 εναντίον της 9ης Μεραρχίας Πάντσερ που κα- τευθυνόταν προς το Πονυρί, κατά την οποία, σύμφωνα με τους Σοβιετικούς, καταστράφη- καν 60 άρματα.
Στις 10 Ιουλίου, κάτω από συνεχή νεροποντή, εξαπολύθηκε η τελευταία γερμανική επίθεση από τον Βορρά με στόχο τα υψώματα της Ολχοβάτκα. Με έναν εντυπωσιακό φραγμό πυροβολικού και με την υποστήριξη των Ju 87 και He 111, τα 300 τεθωρακισμένα της 2ης και της 3ης Μεραρχίας Πάντσερ άρχισαν την επίθεσή τους. Δέχθηκαν, όμως, συνεχή πυρά και αεροπορικές επιθέσεις. Τελικά, η ε ξόρμηση διακόπηκε το απόγευμα, καθώς ο Μόντελ, στην προσπάθειά του να καταλάβει μια περιοχή που το πλάτος της δεν υπερέβαι- νε τα 15 km, υπέστη σημαντικές απώλειες σε άνδρες και υλικό. Στον Νότο, οι Γερμανοί αντιμετώπισαν λιγότερες δυσκολίες και κατόρθωσαν, στις 11 Ιουλίου, να προωθηθούν στο βορειότερο τμήμα της προέλασής τους. Η Luftwaffe, όμως, είχε αρχίσει να παρουσιάζει σημάδια κόπωσης και ο αριθμός των εξόδων της μειώθηκε σε τριψήφιο νούμερο.
Στις 12 Ιουλίου επάνω από το πεδίο, όπου διεξαγόταν η μεγάλη αρματομαχία της Προχορόφκα, τα μαχητικά ενεπλάκησαν σε ένα θανατηφόρο εναέριο παιχνίδι. Η Luftwaffe, μάλιστα, ήταν εκείνη που με τους βομβαρδισμούς της, που είχαν ξεκινήσει από τις 8.30
π.μ., προανήγγειλε όσα επρόκειτο να ακολουθήσουν. Τα αεροσκάφη εγγύς υποστήριξης πετούσαν επάνω από τα άρματα και το πεζικό, όπως ακριβώς οι μέλισσες γύρω από το μέλι. Ωστόσο, μέσα στο πανδαιμόνιο αυτό των θανάσιμων αρματομαχιών και αερομαχιών, οι Σοβιετικοί κατάφεραν να σταματήσουν τους Γερμανούς. Ενας πιλότος θυμάται χαρακτηριστικά: ”... ο ουρανός ήταν γεμάτος από αεροπλάνα που πετούσαν πολύ κοντά το ένα με το άλλο. Με τον αντίπαλο πιλότο ενός από αυτά αντάλλαξα ματιές...".
Την επομένη, μετά τη μεγάλη σοβιετική αντεπίθεση στην περιοχή του Ορέλ και τη συμμαχική απόβαση στη Σικελία της 10ης Ιουλίου, ο Χίτλερ διέταξε τη λήξη της επιχείρησης "Zitadelle". Προκειμένου για την αντιμετώπιση των νέων κινδύνων, έπρεπε να χρησιμοποιηθούν οι μονάδες που είχαν εμπλακεί στη μάχη του Κούρσκ. Στις 19 Ιουλίου τα σοβιετικά άρματα διέκοψαν τη σιδηροδρομική επικοινωνία μεταξύ Ορέλ και Μπριάνσκ και απείλησαν την κύρια οδό ανεφοδιασμού της 9ης Στρατιάς. Η πλειοψηφία των μονάδων εγγύς υποστήριξης μεταφέρθηκε στον Βορρά για την απόκρουση της νέας απειλής. Η απόδοσή τους υπήρξε ιδιαίτερα αποτελεσματική, όπως συνάγεται από την ευχαριστήριο αναφορά του διοικητή της 9ης Στρατιάς προς το αρχηγείο της Luftwaffe: "...Για πρώτη φορά στην ιστορία του πολέμου η Luftwaffe κατά- φερε, χωρίς υποστήριξη από το έδαφος, να σταματήσει και να καταστρέφει μ ια τεθω ρακισμένη τα ξ ια ρ χ ία ..“.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Eva Henschel Hs 129 B-2/R2 της 4ης Μ οίρας της Schlachtgeschwader 1, λίγο πριν ξεκινήσει για την αποστολή του. Σ το κάτω τμήμα της ατράκτου διακρίνεται το πυροβόλο ΜΚ 101 των 30 mm, χωρίς το χαρακτηριστικό περίβλημα. Τα Hs 129 ήταν εξειδ ικευμένα αντιαρματικά αεροσκάφη, ωστόσο στο Ανατολικό Μέτωπο δεν επιχείρησαν περισσότερα από 60.
To Petlyakov Pe-2, το οποίο παραλληλιζόταν με το Mosquito, αποδείχθηκε ιδ ιαίτερα αποτελεσματικό τοσο ως βομβαρδιστικό, όσο και ως αεροσκάφος κάθετης εφόρμησης.
ΤΑ ΑΝΤΙΠΑΛΑ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗΣτον τομέα της εγγύς υποστήριξης, ε
κτός από τα Fw 190F, Hs 129 και Ju 87G-1, η Luftwaffe είχε να παρουσιάσει και μεγάλο αριθμό Ju 87D. Η σειρά D δ ιέθετε τον κινητήρα Jumo 211J-1 και μπορούσε να μεταφέρει έως «αι 1.800 kg βομβών ή μια ποικιλία από ατρα- κτίδια πολυβόλων και βομβών διασποράς βομβιδίων.
Το σημαντικότερο αεροσκάφος εγγύς υποστήριξης των Σοβιετικών ήταν το ΙΙ-2. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1943 ένα στα τρία αεροσκάφη που κατασκευάζονταν ανήκαν στον τύπο αυτό, ενώ υπολογίζεται ότι η μηνιαία -,αραγωγή τους έφθανε περίπου τα 1.000 αεροσκάφη. Η έκδοση ΙΙ-2Μ3 διέθετε διμελές “Λήρωμα και ισχυρό οπλισμό από δύο πυροβόλα των 23 mm και δύο πολυβόλα των 7,62 •nm στο εμπρόσθιο τμήμα και ένα των 12,7 ~im στο οπίσθιο ημισφαίριο. Επίσης, είχε τη δυνατότητα να μεταφέρει επιπλέον βόμβες των 100 kg ή ρουκέτες των 82 mm. Μεταξύ των πιο συνηθισμένων όπλων ήταν και ο δια- . ομέας ΡΤΑΒ με 48 αντιαρματικά βομβίδια των 2,5 kg. Στη μάχη του Κούρσκ υπέστη α- τώλειες που έφθασαν σε ποσοστό σχεδόν
85
3% σε σχέση με τον συνολικό αριθμό εξόδων, ενώ το ποσοστό των ζημιών ανήλθε σε 50%. Ορισμένα διέθεταν και πυροβόλα των 37 mm για την προσβολή των γερμανικών τεθωρακισμένων με πολύ καλά αποτελέσματα.
Επίσης, η Σοβιετική Αεροπορία χρησιμοποίησε τα Pe-2 σε αποστολές προσβολής των γραμμών επικοινωνιών και κάθετης εφόρμησης. Στη μάχη του Κούρσκ ο τύπος αυτός παρουσίασε μεγάλες δυνατότητες. Δ ιέθετε τρ ιμελές πλήρωμα, οπλισμό τεσσάρων πολυβόλων των 7,62 mm και ικανότητα μεταφοράς έως και 1.000 kg βομβών. Τα πρώτα αεροσκάφη έφεραν δύο Klimov Μ-105Ρ των 1.100 hp, το 1943, όμως, είχαν ήδη αντικατασταθεί από τους ισχυρότερους M-105PF των 1.260 hp. Για αποστολές βομβαρδισμού μεγάλης εμβέλειας χρησιμοποιήθηκαν τα Ilyushin ΙΙ-4 (DB-3F) με δύο κινητήρες Μ88Β των 1.100 hp, δυνατότητα μεταφοράς 2.700 kg βομβών και αμυντι-
Το 11-4θεω ρήθηκε ανάλογο του He 111 και παρέμεινε σε
παραγωγή από το 1936έως το1944. Γ ιο την προστασία του επάνω ημισφαιρίου υπήρχε
ένας ραχιαίος πυργίσκος με πολυβόλο των 12,7mm.
jw ü ia
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
ioWN6®8??
Σοβιετικό καταδιω κτικό αεροσκάφος Lavochkin La-5FN.To Lavochkin La-5 ήταν μ ετα ξύ των σοβιετικών καταδιωκτικών που κατασκευάσθηκαν σε πολύ μεγάλους αριθμούς κατά τον Β 'Π αγκόσμιο Πόλεμο. Τα πρώτα αεροσκάφη παραγωγής εμφανίσθηκαν το καλοκαίρι του 1942 και έλαβαν το βάπτισμα του πυρός στη μάχη του Στάλινγκραντ εναντίον των γερμανικών Messerschm itt B f 109F-4 και B f 109G-2. Σύντομα, όμως, έγιναν αντιληπτά τα προβλήματα του αεροσκάφους, τα οποία επιλύθηκαν στην έκδοση La-5F. Την άνοιξη του 1943, έκανε την εμφάνισή του μια ακόμα πιο βελτιω μένη έκδοση, το La-5FN, που έφ ερ ε τον ισχυρό κινητήρα M-82FN. Σ τη μάχη του Κούρσκ, το La-5FN αποδείχθηκε ανώτερο ακόμα και του γερμανικού Fw 190. Ενας από τους διασημότερους Σοβιετικούς άσσους, ο Ιβάν Κοτσέτουμπ, πραγματοποίησε 45 καταρρίψ εις (σε σύνολο 62) πετώντας με La-5FN (δημοσιεύεται κατόπιν αδείας της Zvezda-ltaleri/AS Company- color image is courtesy o f Zvezda-ltaleri).
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΘΕΤΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ
Ju 87G-1 Hs 129B -2 /R 2 II-2M 3ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (m) 13,8 14,2 14,6ΜΗΚΟΣ (m) 11 9,75 11,65ΥΨΟΣ (m) 3,77 3,25 3,40ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2) 31,90 29 38,5ΒΑΡΟΣ- ΚΕΝΟ (kg) 3.900 - 4.400 3.810 3.250ΒΑΡΟΣ ΜΕΓΙΣΤΟ (kg) 6.600 5.250 6.060ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km/h) 314 407 414ΑΚΤΙΝΑ ΔΡΑΣΗΣ (km) 320-448 688 600ΚΙΝΗΤΗΡΕΣ 1x1.420 hp
Jumo 211J-12x700 Gnome Rhone 14M
1x1780 hp AM-38
Ο ΠΛΙΣΜ Ο Σ 2x37 mm + 2x7,92 mm
2x7,92 mm + 2x20 mm + 1x30 mm
2x7,62 mm +1x12,7 mm + 2x23 mm
κό οπλισμό από δύο πολυβόλα των 7,62 mm και ένα των 12,7 mm.
Από την άλλη πλευρά, η Luftwaffe αντιπα- ρέτασσε τα Junkers Ju 88Α-4 και τα Heinkel He 111 Η-6/11/16 των Πτερύγων Βομβαρδισμού KG 3/4 /27/53 /55. To Ju 88Α-4 αποτελούσε τη σημαντικότερη παραλλαγή βομβαρδισμού της οικογένειας και μπορούσε να μεταφέρει έως 2.500 kg βομβών σε τέσσερις πτερυγι- κούς φορείς και άλλα 500 kg εσωτερικά. Ο αμυντικός οπλισμός περιελάμβανε έως και οκτώ πολυβόλα των 7,92 mm. Η σειρά He 111Η διέθετε τους Jumo 211F-2 και μπορούσε να μεταφέρει οκτώ βόμβες των 250 kg ή μια βόμβα των 2.000 kg και μια των 500 kg εξωτερικά Ο αμυντικός οπλισμός ήταν ισχυρός και αποτελείτο από ένα πυροβόλο των 20 mm, ένα πολυβόλο των 13 mm και έως επτά πολυβόλα των 7,92 mm.
Τα κύρια γερμανικά μαχητικά ήταν τα Bf 109G-6 και τα Fw 190Α. Το Bf 109G-6 αποτελούσε την πολυπληθέστερη έκδοση του Bf 109 και αναπτύχθηκε με γνώμονα την ικανότητα να δέχεται διάφορες συλλογές οπλισμού ανάλογα με τις απαιτήσεις των αποστολών. Τα πρώτα αεροσκάφη παραγωγής διέθεταν ένα πυροβόλο MG 151/20 των 20 mm στον κώνο της έλικας και δύο MG 131 των 13 mm Σταδιακά, από τα μέσα του 1943, το MG 151/20 αντικαταστάθηκε από το ισχυρότερο ΜΚ 108 των 30 mm. Αυτό μπορούσε να μεταφέρει μια βόμβα των 250 kg στον κεντρικό
Εκτός από τα μονοκινητήρια αεροσκάφη, η Luftw affe χρησιμοποιούσε σε τακτικό επίπεδο και τα δικινητήρια βομβαρδιστικά της, όπως τα He 111, σε μα προσπάθεια να υπερκεραστούν οι σοβιετικές γραμμές άμυνας στο Κούρσκ.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΜΑΧΗΤΙΚΩΝB f 109G -6 Fw 190Α -3 La-5FN Yak-9D
ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (m) 9,92 10,51 9,8 9,74ΜΗΚΟΣ (m) 9,03 8,8 8,67 8,55ΥΨΟΣ (m) 2,50 3,9 2,54 3ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2) 16,10 18,30 17,59 17,15ΒΑΡΟΣ- ΚΕΝΟ (kg) 2.673 3.225 2.678 2.770ΒΑΡΟΣ ΜΕΓΙΣΤΟ (kg) 3.400 3.977 3.322 3.080ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km/h) 621 673 620 602ΕΜΒΕΛΕΙΑ 998 1.035 580 1.400ΚΙΝΗΤΗΡΑΣ 1x1.475 hp 1x1.700 hp 1x1.470 hp 1x1.360 hp
DB605AM B M W 801D-2 ASh-82FN M-105PF-3
Ο ΠΛΙΣΜ Ο Σ 2x13 mm + 4x20 mm + 2x20 mm 1x20 mm +1x20 mm 2x7,92 mm 1-2x12,7 mm
ΒΑΘΜΟΣ ΑΝΟΔΟΥ (m/min) 1.020 1.050 1.064 834
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Σοβιετικό καταδιωκτικό αεροσκάφος Yakovlev Yak-1. To Yak-1 ήταν το πρώτο από
μια σειρά μικρών και ευέλικτω ν μαχητικών, με
αρκετά “πρωτόγονη" σχεδίαση. Ηταν, ωστόσο,
ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ (ιπ)He 111Η-16 Ju 88Α-4
ΜΗΚΟΣ (m)ΥΨΟΣ (m)ΠΤΕΡΥΓΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ (m2)ΒΑΡΟΣ- ΚΕΝΟ (kg) 8.680 8.000 5.800 5.870ΒΑΡΟΣ ΜΕΓΙΣΤΟ (kg) 14.000 14.000 9.470 8.520ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ (km/h)ΕΜΒΕΛΕΙΑ 2.060 km 1.790 2.600 1.200ΚΙΝΗΤΗΡΕΣ 2x1.340 hp
Jumo 2 1 1F-22x1.340 hp Jumo 211 J
2x1.100 hp M-88B
2x1.100 hp M-105P
ΑΜΥΝΤΙΚΟΣ ΟΠΛΙΣΜ ΟΣ 1x20 mm +1x13 mm ως 7 x 7,92 mm
ως 8x7,92 mm 2x7,62 mm + 1x12,7 mm
4x7,62 mm
ΟΠΛΙΚΟ ΦΟΡΤΙΟ 2.500 kg 3.000 kg 2.700 kg 1.000 kg
ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΤΙΚΩΝ
Γερμανικό αεροσκάφος προσβολής επίγειων στόχων Henschet Hs 129Β-2.Το Henschel Hs 129 ήταν ένα Θωρακισμένο αεροσκάφος προσβολής χερσαίων στόχων.Αρχικά, αντιμετώπισε ορισμένα προβλήματα, κυρίως εξα ιτίας της χαμηλής ιπποδύναμης των κινητήρων του. Η νέα σειρά Hs 129Β έφ ερ ε γαλλικούς κινητήρες (μεγάλα αποθέματα κυρ ιεύτηκαν όταν κατελήφ θη η Γαλλία το 1940) Gnome-Rhone 14 Μ 04/05, με αποτέλεσμα το Hs 129Β-1 να είναι το πρώτο γερμανικό αεροσκάφος με γαλλικούς κινητήρες. Τα πτητικά χαρακτηριστικά του παρουσίασαν σημαντική βελτίωση, ιδίως κατά την προσγείωση και την απογείωση, ενώ ο χειρισμός του σε μικρά ύφη του εξασφάλιζε μεγάλη ευελιξία .Αν και το Hs 129Β-2 ανταποκρίΘηκε με επιτυχία σε αποστολές διαφόρων ρόλων, διακρίθηκε κυρίως ως καταστροφ έας αρμάτων και τεθωρακισμένων οχημάτων. Σ τη μάχη του Κούρσκ, χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά μαζικά οι μονάδες Schlachtgeschwader, οι οποίες δ ιέθετα ν Fw 190 και Hs 129. Ο οπλισμός του Hs 129Β-2 αποτελείτο από δύο πολυβόλα των 7,92 mm, δύο πυροβόλα των 20 mm, που ήταν τοποθετημένα στο ρύγχος, και ένα πυροβόλο ΜΚ101 των 30 mm, που ήταν τοπ οθετημένο σε έναν κοιλιακό φορέα σχήματος γόνδολας. Εικονίζεται το προσωπικό αεροσκάφος του Ρούντολ Χάιντς Ρούφερ, το οποίο ανήκε στη Μοίρα 8 (Pz) Sch.GI, όπως επιχειρούσε στην περιοχή του Κουμπάν, τον Μάιο του 1943. Ο Ρούφερ παρασημοφορήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών, όταν στις 9 Ιουνίου 1944 κατέστρεψ ε 72 άρματα μάχης. Φέρει τρίχρωμη παραλλαγή RLM65/RLM70/RLM71 (δημοσιεύεται κατόπιν αδείας της Revell/Nilco-color image is courtesy o f Revell).
εύκολο στην κατασκευή και τη συντήρηση, ενώ σε
χαμηλά ύψη σημείωνε καλές επιδόσεις. Α ντίθετα , σε
μεγάλα ύψη είχε "άσχημη" συμπεριφορά. Ο οπλισμός του ήταν ελαφρύς, καθώς
α π οτελείτο από ένα πυροβόλο των 20 mm και
δύο πολυβόλα των 7,62 mm. Η σειρά των Yakαπoτελεi τη
σημαντικότερη οικογένεια σοβιετικών καταδιωκτικών
του Β ' ΠΠ. Συνολικά, κατασκευάσθηκαν 8.721
Yak-1. Σ τη μάχη του Κούρσκ, το Yak-1M και το Yak-3 ήταν
σχεδόν ισοδύναμα με τα γερμανικά καταδιωκτικά.
Μ ετά τις αερομαχίες που διεξήχθησαν επάνω από το
Κούρσκ, η Σοβιετική Αεροπορία άρχισε να
ανακτά την υπεροπλία της, την οποία και διατήρησε
έως το τέλος του πολέμου. Εικονίζεται ένα Yak-1 με
χειμερινή παραλλαγή (δημοσιεύεται κατόπιν
αδείας της Amodei/color image is courtesy of
Amodel).
φορέα της ατράκτου ή μια δεξαμενή καυσίμου των 300 It. Επίσης, υπήρχε η δυνατότητα μεταφοράς δύο πυροβόλων των 20 mm σε πτερυγικά ατρακτίδια. Παραστάτης των Bf 109G ήταν τα Fw 190Α-4/Α-5 με κινητήρα BMW 801D των 1.700 hp και οπλισμό από τέσσερα πυροβόλα των 20 mm και δύο πολυβόλα των 7,92 mm. Η σειρά Fw 190F ήταν η έκδοση μα- χητικού-βομβαρδιστικού της σειράς Α με επιπλέον θωράκιση για τον κινητήρα και το πιλοτήριο. Στον κεντρικό φορέα μπορούσε να μεταφέρει μια βόμβα των 500 kg, αλλά το σύ- νηθες φορτίο ήταν μια βόμβα των 250 kg και τέσσερις των 50 kg. Οι επιδόσεις και η υψηλή
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Κατά τη διάρκεια του 1943 τα σοβιετικά μαχητικά αναδείχθηκαν σε επικίνδυνο αντίπαλο για τη Luftw affe, καθώς μάλιστα είχαν ενταχθεί σε υπηρεσία α ρκετο ί νέοι τύποι, όπως το La-5FN.
Ενα B f 109G-6 της Πτέρυγας Μαχητικών JG 3 "Udet" με μια βόμβα των 250 kg κάτω από την ά τρακτο. Η ανάγκη υποστήριξης των επιθέσεων προέβαλλε ιδιαίτερα πιεστική, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται ακόμα και μαχητικά για αποστολές εγγύς υποστήριξης.
μεταφορική ικανότητα ήταν τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά των Fw 190, ο αριθμός τους, όμως, ήταν πάντοτε μικρότερος σε σχέση με τις ανάγκες.
Τό 1943 η Σοβιετική Αεροπορία, έχοντας διδαχθεί από τα οδυνηρά μαθήματα που είχε λάβει από τους Γερμανούς κατά τις προηγούμενες επιχειρήσεις, αντιπαρέτασσε μια σειρά εξίσου αποτελεσματικών μαχητικών. Εκπρόσωπος του γραφείου Yakovlev ήταν η οικογένεια μαχητικών Yak, με τα Yak-1M, Yak-7, Yak-9 και Yak-3. To Yak-1M ήταν μια σημαντικά βελτιωμένη έκδοση του Yak-1 με νέα καλύπτρα, ανασυρόμενο ουραίο τροχό και άλλες αλλαγές. Δ ιέθετε κινητήρα M-105PF και οπλισμό από ένα πυροβόλο των 20 mm και ένα πολυβόλο των 12,7 mm. To Yak-9 άρχισε να χρησιμοποιείται από τον Νοέμβριο του 1942 και διατήρησε τον οπλισμό των προηγούμενων εκδόσεων. Από τον Μάιο του 1943 εντάχθηκε σε υπηρεσία το Yak-9D, φέροντας επιπλέον
δεξαμενές καυσίμου στην πτέρυγα και ισχυρότερο κινητήρα M-105PF-3 των 1.360 hp.
Στη μάχη του Κούρσκ δοκιμάσθηκε μικρός αριθμός από Yak-3 και La-5FN του γραφείου Lavochkin. To Yak-3 ήταν το μικρότερο και πιο ευέλικτο αεροσκάφος της κατηγορίας του, με βάρος που δεν υπερέβαινε τα 2.600 kg. Εχοντας κινητήρα M-105PF-2 των 1.300 hp δ ιέθετε μέγιστη ταχύτητα 655 km/h στα 3.100 m. Ο οπλισμός του αποτελείτο από ένα πυροβόλο των 20 mm, που έβαλλε μέσα από τον κώνο της έλικας, και δύο πολυβόλα των 12,7 mm. Τα πρώτα La-5FN συνιστούσαν βελτιωμένες εκδόσεις των La-5 με κινητήρα ASh-82FN. ο οποίος απέδιδε 1.850 hp κατά την απογείωση, και οπλισμό από δύο πυροβόλα των 20 mm. Συγκαταλεγόταν στους πιο επικίνδυνους αντιπάλους που αντιμετώπισε η Luftwaffe το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1943. Τα πρώτα αεροσκάφη παραγωγής πραγματοποίησαν επιχειρησιακές δοκιμές με το 32ο Σύνταγμα Μαχητικών της Φρουράς, μια από τις καλύτερες μονάδες του μετώπου. Κατά τη διάρκεια της μάχης της Κούρσκ, οι πιλότοι του Συντάγματος εκτέλεσαν 25 αποστολές και κατέρριψαν 33 γερμανικά αεροσκάφη, μεταξύ των οποίων 21 Fw 190Α, υφιστάμενοι απώλειες έξι μόνο μαχητικών. Ενας από τους πιλότους, ο Ηρωας της Σοβιετικής Ενωσης λοχαγός Β. Γκαράνιν, αναφέρει ότι «...οι α ερομαχίες πραγματοποιούντο σε ύψος ως4.000 m και τα αεροσκάφη μας είχαν το πλεονέκτημα έναντι των Bf 109 και Fw 190, τόσο σε ταχύτητα όσο καί σε ευελιξία ...» .
Στη μάχη του Κούρσκ ένας άσημος ακόμα πιλότος, ο εικοσιτριάχρονος Ιβάν Κοτσέτου- μπ, πραγματοποίησε στις 6 Ιουλίου την πρώτη του κατάρριψη: επρόκειτο για ένα Ju 87. Την επόμενη ημέρα ακολούθησε ένα ακόμα
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Stuka και στις 8 Ιουλίου δύο Bf 109. Ο Κοτσέ- τσυμπ σημείωσε συνολικά 62 καταρρίψεις και αναδείχθηκε σε κορυφαίο πιλότο των Συμμάχων. Οι αναμνήσεις του για την πρώτη του νίκη και τη μάχη γενικότερα είναι ενδεικτικές των συνθηκών που επικρατούσαν: «...Οι δ ια ταγές μας ήταν να επ ιτεθούμε σε έναν σχηματισμό από βομβαρδιστικά Ju 87 Stuka. Επέ- λεξα το θύμα μου και πέταξα πολύ κοντά του. Ολα έγιναν σε κλάσματα του δευτερολέπτου και, μόνο αργότερα, στο έδαφος μπόρεσα να επαναφέρω στη μνήμη μου τ ις λεπτομέρειες. Επρεπε να ήσουν πολύ προσεκτικός και να σαρώνεις συνεχώς τον ουρανό. Η νίκη ήταν για τους πιλότους που γνώριζαν πολύ καλά το αεροσκάφος τους και ε ίχαν την πρωτοβουλία. Οι αποστολές μας κατά τη δ ιάρκεια της μάχης του Κούρσκ ήταν η συνοδεία των βομβαρδιστικών μας, η αντιμετώπιση των εχ θ ρ ικών μαχητικών και η εξουδετέρωση των αντιαεροπορικών πυροβολαρχιών. Η μάχη α- ποτέλεσε σταθμό στην ανάπτυξη των επ ιχε ιρησιακών μεθόδων μας. Στο πρώτο στάδιο της μάχης οι αεροπόροι μας πραγματοποίησαν 70.219εξόδους και κατέστρεψαν 1.500α εροσκάφη με απώλειες 1.000. Το 76% αφορούσε την τακτική αεροπορία, το 18% αποστολές μεγάλης εμβέλε ιας και το υπόλοιπο αποστολές αεράμυνας. Κατά τη δ ιάρκεια της αντεπ ίθεσης οι αεροπόροι μας πραγματοποίησαν 90.000 εξόδους, από τις οποίες το 50% ήταν για την υποστήριξη των στρατευμάτων και το 31 % για την εξασφάλιση της αεροπορικής υπεροχής. Ο εχθρός ε ίχε χάσει περίπου 2.200 αεροσκάφη ως εκε ίνη την περίοδο...».
Αν και οι γερμανικές απώλειες που αναφέρο- νται από τον Κοτσέτουμπ, υπερβαίνουν τον συνολικό αριθμό των διαθέσιμων αεροσκαφών της Luftwaffe, η μάχη του Κούρσκ αναμφίβολα αποτέλεσε σταθμό και για τις αεροπορικές επιχειρήσεις. Εκτιμάται ότι μέχρι τις 15 Ιουλίου η Luftwaffe είχε χάσει 196 αεροσκάφη, ενώ οι απώλειες των Σοβιετικών ήταν ακόμα μεγαλύτερες: μόνο μέχρι τις 10 Ιουλίου η 2η Αεροπορική Στρατιά είχε χάσει 153 αεροσκάφη. Μετά τη μάχη του Κούρσκ και έως την πτώση του Βερολίνου οι γερμανικές δυνάμεις βρίσκονταν σε συνεχή υποχώρηση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) WARPLANES OF THE LUFTWAFFE, Aerospace Publishing, 1994.(2) M ark Healy: KURSK 1943, Osprey Publishing, 1993.(3) Bob Hooton: ZITADELLE-SWAN SONG OF THE PANZERS, περιοδ. "Armies & Weapons", τχ. 26/27, 1976.(4) THE AEROSPACE ENCYCLOPEDIA OF AIR WARFARE, VOL.ONE 1911-1945, Aerospace Publishing, 1997.(5) W.Green, G.Swanborough: THE COMPLETE BOOK OF FIGHTERS, Salam ander Books Ltd, 1994.(6) H .Siedl: STALIN'S EAGLES, Schiffer, 2000.
Ενα Ju 87D-5 της 8ης Μοίρας της Stukageschwader 2,
επ ιστρέφ ει μ ετά από μια αποστολή στο Κούρσκ με
κατεβασμένα τα πτερύγια καμπυλότητας και άδειους
φορείς.
89
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
ΣΩ ΤΗ Ρ Η Σ ΒΟ ΥΡΛΙΩΤΗΣ
ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ ΜΑΧΗΣ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ
ΣΤΙΣ 5 ΙΟΥΛΙΟΥ 1943 ΚΙΝΗΘΗΚΑΝ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΕΣ
ΓΡΑΜΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ, ΣΥΓΚΑΤΑΛΕΓΟΝΤΑΝ
ΤΑ ΔΥΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΟΠΛΟΣΤΑΣΙΟΥ.
TO TIGER ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ ΗΔΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΕΤΟΣ ΚΑΙ
ΕΙΧΕ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙ ΤΙΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ
ΜΕΤΩΠΟ. TO PANTHER, ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΦΙΧΘΕΝ ΑΠΟ ΤΗ ΓΡΑΜΜΗ
ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΑΚΟΜΗ ΟΕΡΑΠΕΥΟΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ
«ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ». ΑΝ ΚΑΙ Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΟΥΣ ΗΤΑΝ
ΜΙΚΡΟΣ, ΑΝΑΛΟΓΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΑΡΙΘΜΟ ΤΩΝ
ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ, ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΣΤΑ
ΜΕΤΩΠΑ ΟΠΟΥ ΕΔΡΑΣΑΝ. ΩΣΤΟΣΟ, ΔΕΝ ΚΑΤΑΦΕΡΑΝ ΝΑ
ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΝ ΤΗΝ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ.
τα PzKpfw VPANTHER
Q p
Γερμανικό μέσο άρμα μάχης Panther Ausf D, Κούρσκ 1943. Ο "Πάνθηρας"αποτέλεσε τη γερμανική απάντηση στην παραγωγή του σοβιετικού Τ-34, προσπαθώντας να εκ μ ετα λ λ ευ θ ε ί τα πλεονεκτήματα της κεκλιμένης θωράκισης. Η εσπευσμένη μαζική παραγωγή του άρματος Panther, παρά τις περιορισμένες βιομηχανικές ικανότητες, προκάλεσε αρχικά αρκετά προβλήματα. Η πρώτη επιχειρησιακή συμμετοχή των Panther πραγματοποιήθηκε στο Κούρσκ, όπου τα περισσότερα άρματα τέθηκαν εκτός μάχης, κυρίως εξα ιτίας μηχανικών προβλημάτων, και όχι λόγω των εχθρικώ ν βλημάτων. Οταν τα αρχικά προβλήματα επιλύθηκαν, το Panther αποδείχθηκε ένας θαυμάσιος συνδυασμός θωράκισης, ταχύτητας και ισχύος πυρός. Η συνολική παραγωγή ανήλθε στις 5 .976μονάδες. Το βάρος του έφ θα νε τους 4 3 1, η ταχύτητά του τα 45 km/h και η μέγιστη θωράκισή του τα 120 mm (στο ασπίδιο του πυροβόλου). Εφερε ένα πυροβόλο KwK 42 των 75 mm της Rheinmetall και δύο πολυβόλα MG34 των 7,92 mm. Το συγκεκριμένο άρμα, άγνωστης μονάδας, φ έρε ι δίχρωμη παραλλαγή με βασικό χρώμα sand yellow και λωρίδες ακανόνιστου σχήματος σε olive green ή dark green (εικονογράφηση για τις Εκδόσεις "Π ερ ισ κ ό π ιο Δ η μ ή τρ η ς Χαδούλας. Ιστορική έρευνα: Σ τέλ ιο ς Δεμηράς).
KAI PzKpfw VITIGER ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ
Γερμανικό βαρύ άρμα μάχης Tiger I A usfE της 8ης Ιλης (8/sPzKp) της 3ης Μ εραρχίας Γοεναδιέρων Πάντσερ SS "Totenkopf", Κούρσκ 1943. Αν και το Tiger δ ιέ θ ε τε ισχυρό οπλισμό και θωράκιση, εν τούτο ις στη σχεδίασή του δεν είχαν λη φ θ εί υπόψη τα πλεονεκτήματα της κεκλιμένης θωράκισης του Τ-34. Μπορούσε να θ έσ ε ι οποιοδήποτε σοβιετικό άρμα εκτός μάχης και μαζί με τα Panther και τα Ferdinand αποτέλεσε την αιχμή των επιθέσεω ν στη μάχη του Κούρσκ. Οταν η μαζική σοβιετική αντίσταση περιόρισε την ευκινησία του, το Tiger έπεσε θύμα της λεπτής θωράκισης των πλευρών και των νώτων του. Επίσης, κατά τη μεταφ ορά του στο μέτωπο - ε ίτε δια του οδικού δικτύου ε ίτε με τον σιδηρόδρομο - επισημάνθηκε ακόμα ένα σοβαρό μειονέκτημά του: το μεγάλο πλάτος του. Το βάρος μάχης έφ θα νε τους 5 7 1, η ταχύτητά του τα 45,5 km/h, το δε πλήρωμά του απ οτελείτο από πέντε άνδρες. 0 οπλισμός του περιελάμβανε ένα πυροβόλο των 88 mm και δύο πολυβόλα των 7,92 mm, ενώ η μέγιστη θωράκισή του έφ θα νε τα 110 mm. Το συγκεκριμένο άρμα φ έρει δίχρωμη παραλλαγή με βασικό χρώμα sand yellow και λωρίδες ακανόνιστου σχήματος σε red brown (εικονογράφηση για τις Εκδόσεις "Περισκόπιο": Δημήτρης Χαδούλας. Ιστορική έρευνα: Σ τέλ ιο ς Δεμηράς).
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
fcteSSS:j λlrfSPL &
92
Σημαντική ήταν η συμβολή του Γκουντέριαν στη σύνταξη ενός χιουμοριστικού βοηθήματος για τα πληρώματα των Panther, του "Pantherfibel" ("Αλφαβητάρι του Panther", αντίστοιχο του "Tigerfibel" που είχε προηγηθεί). Γραμμένο στη γλώσσα των στρατιωτών (Landserdeutsch, ο Γερμανός στρατιώ της αναφ έρετα ι στον εαυτό του ως Landser), περιείχε πολυάριθμα «πρέπει» και «δεν πρέπει» με τη μορφή ευκολομνημόνευτω ν στίχων, ιστοριών και σκίτσων.
Σ τις 3 και 4 Μαϊου 1943, μία σημαντική διάσκεψη έλαβε χώρα στο Μόναχο. Σε αυτή παρευρέθηκαν ο Χίτλερ, η ανώτατη στρατιωτική διοίκηση της Γερμανίας, οι
διοικητές των Ομάδων Στρατιών «Κέντρο» φον Κλούγκε και «Νότος» φον Μανστάιν, ο διοικητής της 9ης Στρατιάς Μόντελ, ο υπουργός Εξοπλισμών Σπέερ και ο επιθεωρητής των τεθωρακισμένων, στρατηγός Γκουντέριαν. Στη διάσκεψη αυτή αναπτύχθηκαν δύο επιχειρήματα. Ο αρχηγός του γερμανικού Γενικού Επιτελείου Στρατού, στρατηγός Τσάιτσλερ, ζήτησε την ανάληψη μίας επίθεσης στο Ανατολικό Μέτωπο. Πίστευε ότι η χρήση των βαρέων αρμάτων PzKpfw VI Tiger και των νέων αρμάτων PzKpfw V Panther θα επέτρεπε στη Γερμανία να αναλάβει την πρωτοβουλία στις πολεμικές επιχειρήσεις για άλλη μία φορά. Ο Γκουντέριαν, όμως, θεωρούσε ότι μία επίθεση θα είχε τόσο μεγάλες απώλειες σε άρματα, ώστε δεν θα ήταν δυνατό να αντικατασταθούν μέσα στο 1943. Επιπλέον, τα νέα άρματα Panther δεν είχαν υπερνικήσει τα αρχικά μηχανολογικά προβλήματα που ενυπάρχουν σε κάθε νέο όπλο, τα οποία, μάλιστα, φαινόταν απίθανο να ξεπεραστούν σε εύλογο χρονικό διάστημα. Με τον πρώτο συμφώνησε ο φον Κλούγκε, ενώ ο Σπέερ τάχθηκε με την άποψη του Γκουντέριαν. Ο Χίτλερ παρέμεινε σκεπτικός, όπως και ο Μανστάιν, με αποτέλεσμα να μη ληφθεί καμία οριστική απόφαση. Ο Χίτλερ εξέτασε το θέμα για αρκετό χρονικό διάστημα πριν αποφασίσει, τελικά, να προχωρήσει με την Επιχείρηση «Zitadelle» ("Ακρόπολη") την ε-
ξουδετέρωση της εξέχουσας του Κούρσκ. Η έναρξη της επίθεσης ορίσθηκε για τις 5 Ιουλίου 1943.
TO PzKpfw VI Ausf. Ε TIGER
Το πιο φημισμένο γερμανικό άρμα μάχης, το Tiger, γεννήθηκε το 1937, όταν η εταιρία Henschel έλαβε εντολή να σχεδιάσει και να κατασκευάσει ένα άρμα βάρους 30 έως 33 t, ως πιθανό διάδοχο του PzKpfw IV. Κύριο χαρακτηριστικό του νέου οχήματος, που ονομάσθηκε DW I (Durchbrüchwagen, όχημα διάσπασης), ήταν ότι έφερε επάλληλες, αλληλοκαλυπτόμε- νες σειρές εδαφικών τροχών.
Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν προδιαγραφές και δοκιμές μοντέλων με κύριους ανταγωνιστές τις εταιρίες Henschel και Porsche. Μεσολάβησαν πολλά διαφορετικά σχέδια και πρωτότυπα, μεταξύ των οποίων για ένα άρμα 651, για ένα βελτιωμένο μοντέλο DW II εξοπλισμένο με βραχύκαννο πυροβόλο των 75 mm, για ένα άρμα 36 t με μέγιστη ταχύτητα τουλάχιστον 40 km/h, ώσπου τον Μάιο του 1941 οι πειραματισμοί έλαβαν τέλος. Η τελευταία παραγγελία ζητούσε ένα άρμα 45 t, που θα εξοπλιζόταν με μία παραλλαγή του επιτυχημένου αντιαεροπορικού πυροβόλου των 88 mm.
Η Henschel και η Porsche ενσωμάτωσαν στο νέο πρόγραμμα τα καλύτερα στοιχεία των προηγούμενων πειραματικών μοντέλων τους και τα δύο πρωτότυπα, VK4501H και VK4501P αντίστοιχα, επιδείχθηκαν στον Χίτλερ την ημέρα των γενεθλίων του, στις 20 Απριλίου 1942. Το σχέδιο της Henschel θεωρήθηκε ανώτερο. Το νέο άρμα ονομάσθηκε PzKpfw VI Tiger Ausf. Ε ή Tiger I. Τα επόμενα δύο χρόνια (Αύγουστος 1942 - Αύγουστος 1944) κατασκευάσθηκαν 1.350 (από μία παραγγελία 1.376 αρμάτων). Επιπλέον, είχαν παραγγελθεί 90 Tiger στην Porsche, εν μέρει ως προφυλακτικό μέτρο έναντι καθυστερήσεων στην παραγωγή της Henschel.
To Tiger I ήταν το πρώτο γερμανικό άρμα μάχης παραγωγής, στο οποίο τοποθετήθηκαν αλληλοκαλυπτόμενοι χαλύβδινοι τροχοί με συμπαγή ελαστικά επίσωτρα σε τρεις σειρές ανά πλευρά και αντίστοιχα διατεταγμένες αναρτήσεις. Το σύστημα επιλέχθηκε για τη βέλτιστη δυνατή κατανομή βάρους. Υπήρχαν οκτώ ράβδοι στρέψης σε κάθε πλευρά, ανεξάρτητα α- ναρτούμενοι από το σκάφος, δίνοντας μία εξαιρετικά απαλή και σταθερή κίνηση για ένα άρμα τέτοιου βάρους και όγκου. Χρησιμοποιή- θηκαν δύο είδη ερπυστριών, πλάτους 725 mm για τη μάχη και 520 mm (χωρίς τους εξωτερικούς τροχούς) για ταξίδι ή μεταφορά.
Το σύστημα των αλληλοκαλυπτόμενων τροχών είχε και μειονεκτήματα, καθώς παρουσίαζε αυξημένες πιθανότητες να συγκεντρωθεί λάσπη και χιόνι, τα οποία, εάν δεν καθαρίζονταν έγκαιρα, θα πάγωναν και θα μπλόκα- ραν τους τροχούς. Οι Σοβιετικοί ανακάλυψαν αυτή την αδυναμία και την εκμεταλλεύθηκαν με επιθέσεις την αυγή, όταν το ενδεχόμενο να είχαν ακινητοποιηθεί τα Tiger από τον νυκτερινό παγετό ήταν μεγαλύτερο.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Το εσωτερικό του Tiger, τυπικό ενός γερμανικού άρματος, αποτελείτο από τέσσερα διαμερίσματα: στα δύο πρώτα βρίσκονταν οι θέσεις του οδηγού και του πολυβολητή / χειριστή ασυρμάτου, το κεντρικό ήταν το διαμέρισμα μάχης, ενώ στο οπίσθιο διαμέρισμα ήταν εγκατεστημένος ο κινητήρας. Το κιβώτιο ταχυτήτων χώριζε τα δύο εμπρόσθια διαμερίσματα. Ο οδηγός καθόταν στα αριστερά και χειριζόταν το όχημα με έναν τροχό που επι- δρούσε μέσω ενός υδραυλικού κυκλώματος σε ένα διαφορικό. Δεξιά ήταν η θέση του ασυρματιστή, ο οποίος χειριζόταν και το πολυβόλο MG 34.
Για την απλοποίηση της συναρμολόγησης και τη χρήση συμπαγούς βαριάς θωράκισης, το άρμα κατασκευαζόταν από όσο το δυνατόν μεγαλύτερα και επίπεδα ελάσματα. Καινοτομία αποτελούσε το γεγονός ότι το σκάφος και η υπερκατασκευή ήταν συγκολλημένα (στα προηγούμενα άρματα τα δύο τμήματα ενώνονταν με κοχλιωτούς συνδέσμους). Το άνω εμπρόσθιο τμήμα του σκάφους κάλυπτε όλο το πλάτος του οχήματος, επιτρέποντας την προσαρμογή ενός δακτυλίου αρκετά μεγάλης διαμέτρου, ώστε να φιλοξενήσει το πυροβόλο των 88 mm.
Το διαμέρισμα μάχης διέθετε δικό του δάπεδο, αναρτημένο από τον πύργο με τρεις χαλύβδινους σωλήνες. Ο μηχανισμός του κλείστρου του πυροβόλου χώριζε τον χώρο σε δύο τμήματα. Οπως το σκάφος, έτσι και ο πύργος αποτελούσε μία απλή κατασκευή με τις πλευρές και το οπίσθιο τμήμα σχηματισμένα από μία συμπαγή μεταλλική πλάκα, πάχους 82 mm, σε μορφή πετάλου. Το εμπρόσθιο τμήμα έκλεινε με δύο ορθογωνικές ράβδους, πάχους 100 mm. Ο πυργίσκος του αρχηγού είχε πέντε
Γερμανικό άρμα Tiger, ενώ πλαισιώνεται από φάλαγγα τεθωρακισμένων οχημάτων μεταφ οράς προσωπικού SdKfz 251. Τα οχήματα και το άρμα ανήκουν στην επ ίλεκτη γερμανική Μεραρχία "Grossdeutschland", η οποία δ ιέθεσ ε 15 άρματα τύπου Tiger στη μάχη του Κούρσκ.
θυρίδες παρατήρησης και απόλυτα κυλινδρική εμφάνιση.
Το πυροβόλο KwK 36, διαμετρήματος 88 mm, είχε βαλλιστικά χαρακτηριστικά όμοια με του διάσημου αντιαεροπορικού ίσου διαμετρήματος, από το οποίο είχε προέλθει. Κύριες τροποποιήσεις ήταν η προσθήκη ενός χαλινω- τηρίου στομίου (για την απόσβεση της οπισθοδρόμησης) και το ηλεκτρικό σύστημα πυροδότησης. Ενα συζυγές πολυβόλο MG 34 πυ- ροδοτείτο μέσω ενός μηχανικού συνδέσμου από ένα πεντάλ που λειτουργούσε ο πυροβολητής. Η ανύψωση και η χειροκίνητη περιστροφή ελέγχονταν από χειροτροχούς, ενώ ήταν διαθέσιμη και μια υδραυλικά υποβοηθού- μενη περιστροφή, μέσω ενός αρθρωτού ελάσματος που βρισκόταν στο πόδι του.
Το ισχυρό πυροβόλο και η θωράκισή του α- νέδειξαν το Tiger στο πιο αξιοσέβαστο άρμα μάχης σε υπηρεσία. Ωστόσο, ήταν ακριβό ως κατασκευή και δύσκολο να προσαρμοσθεί σε μία γραμμή μαζικής παραγωγής.
93Το ισχυρό πυροβόλο
και η θωράκισή του ανέδειξαν
το Tiger στο πιο αξιοσέβαστο άρμα
μάχης σε υπηρεσία. Ωστόσο, ήταν
ακριβό ως κατασκευή και
δύσκολο να προσαρμοσθεί σε
μία γραμμή μαζικής παραγωγής.
ΤΟ PzKpfw \/A us f. D PANTHER
«Πολυάρι&μα σοβ ιετικά Τ-34 έδρασαν στο Μζενσκ το 1941 και προκάλεσαν βαριές απώλε ιες στα γερμανικά άρματα... Συνέταξα μ ία α ναφορά για την πρωτοφανή για εμάς κατάσταση και την έσ τειλα στη διοίκηση της Ομάδας
Μ Ε Γ Α Α Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Μία ενδιαφέρουσα έγχρωμη φωτογραφία μίας ίλης Panther Ausf. D, η οποία προωθείται με μικρή ταχύτητα σε έναν λοφίσκο.
94
Στρατιών... Σε αυτή την αναφορά περιέγραψα με ευκρ ίνεια τη σαφή ανωτερότητα του Τ-34 έ ναντι του δ ικού μας PzKpfw IV και κατέληξα στο προφανές συμπέρασμα ότι αυτό θα πρέπει να επηρεάσει τη μελλοντική παραγωγή αρμάτων. Κατέληξα συνιστώντας να σταλεί α μέσως μ ία επιτροπή στον τομέα του δικού μου μετώπου». Αυτά έγραψε ο τότε διοικητής της 2ης Ομάδας Τεθωρακισμένων, στρατηγός Γκουντέριαν, στον τομέα του οποίου, τον Νοέμβριο του 1941, συναντήθηκε για πρώτη φορά το Τ-34 σε μεγάλους αριθμούς.
Μετά από την αναφορά της επιτροπής που είχε ζητήσει ο Γκουντέριαν, το Γραφείο Εξοπλισμού του Στρατού (Heereswaffenamt) σύναψε, στις 25 Νοεμβρίου 1941, συμβάσεις με τις εταιρίες Daimler-Benz και MAN, για την παραγωγή σχεδίων για ένα νέο μέσο άρμα, βάρους 30-351, το οποίο θα έπρεπε να είναι έτοιμο την επόμενη άνοιξη. Το άρμα θα είχε πρόσθια θωράκιση 60 mm, πυροβόλο 75 mm και κεκλιμένη θωράκιση εμπρός και στα πλευρά, όπως το Τ- 34. Τον Απρίλιο υποβλήθηκαν τα δύο σχέδια. Η πρόταση της Daimler-Benz αφορούσε ένα σχε
δόν πιστό αντίγραφο του σοβιετικού με την προσθήκη μερικών βελτιώσεων. Ο πύργος ήταν τοποθετημένος αρκετά μπροστά και πε- ριελάμβανε τη θέση του οδηγού. Κινητήριοι τροχοί ήταν οι οπίσθιοι, οι οποίοι έπαιρναν κίνηση από έναν πετρελαιοκινητήρα. Τα ζεύγη των χαλύβδινων εδαφικών τροχών (χωρίς ελαστικά επίσωτρα) αναρτούντο από εύκαμπτα μεταλλικά ελάσματα.
Ο Χίτλερ εντυπωσιάσθηκε από την πρόταση της Daimler-Benz, αν και θεώρησε σκόπιμη την αλλαγή του πυροβόλου των 75 mm, από το προτεινόμενο μοντέλο LV48 στο μακρύτερο L770. Ωστόσο, το Γραφείο Εξοπλισμού προτίμησε το σχέδιο της MAN, αφού ορισμένα μηχανικά χαρακτηριστικά του Τ-34 καθιστούσαν ανέφικτη την αντιγραφή του από τους Γερμανούς κατασκευαστές.
Το σχέδιο της MAN προέβλεπε ένα υψηλότερο και φαρδύτερο σκάφος, με έναν μεγάλο πύργο τοποθετημένο αρκετά πιο πίσω. Χρησιμοποιούσε σύστημα ανάρτησης με ράβδους στρέψης και αλληλοκαλυπτόμενους εδαφικούς τροχούς, καθώς και βενζινοκινητήρα που έδινε κίνηση στους εμπρόσθιους τροχούς. Το εσωτερικό ακολουθούσε τη συνηθισμένη πρακτική των Γερμανών, με θέσεις για τον οδηγό και τον πολυβολητή / ασυρματιστή στο εμπρόσθιο διαμέρισμα.
Από στρατιωτική άποψη ήταν αναγκαίο η μαζική παραγωγή να αρχίσει τον Δεκέμβριο του 1942, αλλά η Daimler-Benz δεν μπορούσε να ανταποκριθεί εντός της προθεσμίας. Το σχέδιο της MAN παρουσιάσθηκε στον Χίτλερ και έγινε αποδεκτό τον Μάιο του 1942. Ταυτόχρονα, αναθεωρήθηκε η προδιαγραφή για την πρόσθια θωράκιση, αυξάνοντας το πάχος της σε 80 mm με αντίστοιχη αύξηση του βάρους σε 441. Ωστόσο, οι τροχοί και το σύστημα ανάρτησης είχαν ήδη ολοκληρωθεί και οι υπεργολά- 0οι εργάζονταν βάσει των αρχικών σχεδίων.
Αποψη ενός PzKpfw VI Ausf. Ε. Τα Tiger, που
επιχειρούσαν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού
στη Ρωσία, ήταν εξοπλισμένα με το
σύστημα Feifel για το φιλτράρισμα του αέρα.
Ηταν εγκα τεσ τημένο στο οπίσθιο μέρος του
σκάφους και συνδεόταν μετον κινητήρα μέσω του
καλύμματος του. Τελικά,ομως, το σύστημα αυτο εγκα ταλείφ θηκε για να
απλοποιηθεί η παραγωγή.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Ως αποτέλεσμα, τα μηχανικά μέρη που είχαν μελετηθεί για το αρχικό όχημα θα δέχονταν μεγαλύτερη καταπόνηση, οδηγώντας σε προβλήματα αναξιοπιστίας.
Τον Σεπτέμβριο του 1942 ολοκληρώθηκε το πρώτο πιλοτικό μοντέλο του σχεδίου της MAN και δοκιμάσθηκε στο εργοστάσιό της στη Νυρεμβέργη. Το δεύτερο μεταφέρθηκε στο πεδίο δοκιμών του Γραφείου Εξοπλισμού στο Κούμερσντορφ για επίσημες δοκιμές. Τα Panther, που άρχισαν να εξέρχονται από το εργοστάσιο της MAN τον Νοέμβριο του 1942, ονομάσθηκαν PzKpfw V Panther Ausf. Α και ήταν «προ παραγωγής» με πάχος πρόσθιας θωράκι- σης 60 mm. Τα πρώτα «οριστικά» μοντέλα εμφανίσθηκαν τον Ιανουάριο του 1943. Ο πρώτος τύπος παραγωγής ήταν ο Ausf. D, με χαρακτηριστικά που τον καθιστούσαν εύκολα αναγνωρίσιμο: ο μικρός πυργίσκος του αρχηγού με έξι θυρίδες παρατήρησης, η κυκλική θυρίδα στην αριστερή πλευρά του πύργου, η διπλή οπή για το σκοπευτικό στο ασπίδιο του πυροβόλου, η θυρίδα παρατήρησης και η σχισμή στο σκάφος που έμοιαζε με γραμματοθυρίδα, η οποία καλυπτόταν από ένα θωρακισμένο αρθρωτό έλασμα, απ' όπου προεξείχε το πολυβόλο, και οι εκτοξευτές καπνογόνων στις πλευρές του πύργου. Το εσωτερικό του Panther μετέφερε πενταμελές πλήρωμα και ήταν χωρισμένο όπως κάθε τυπικό άρμα γερμανικής κατασκευής.
Η εμπρόσθια θωράκιση, πάχους 80 mm, ήταν κεκλιμένη σε γωνία 33 μοιρών ως προς το οριζόντιο επίπεδο, επιλεγμένη ώστε να εκτρέπει τα βλήματα προς τα πάνω και μακριά από το ασπίδιο του πυροβόλου. Το πυροβόλο, διαμετρήματος 7,5 cm KwK 42 LV70, είχε αναπτυχθεί από τη Rheinmetall. Στο στόμιο διέθετε χαλινωτήριο, το οποίο απορροφούσε το 70% της οπισθοδρόμησης κατά τη βολή.
Τον Φεβρουάριο άρχισαν οι παραδόσεις των πρώτων αρμάτων, όμως τον Απρίλιο διακόπηκαν και όλα τα Panther (περίπου 300) ανακλή- θηκαν στο εργοστάσιο για μερικές σημαντικές τροποποιήσεις που επέβαλλε η αύξηση του βάρους. Τον Μάιο, οι 51η και 52η Επιλαρχίες εξοπλίσθηκαν με τα πρώτα Panther Ausf. D.
Σε κάθε πλευρά το σκάφος του Panther έφερε σύστημα ανάρτησης με διπλές ράβδους στρέψης για τους τέσσερις εσωτερικούς και εξωτερικούς εδαφικούς τροχούς, έναν κινούμενο τροχό ρύθμισης της τάσης της ερπύστριας, δύο αποσβεστήρες κραδασμών και έναν κινητήριο τροχό. Ο δεύτερος, ο τέταρτος, ο έκτος και ο όγδοος τροχός ήταν διπλοί, ενώ οι ενδιάμεσοι άξονες έφεραν τροχούς που επικαλύπτονταν από τους άλλους. Το σύστημα αλληλοκαλυπτόμενων τροχών έδινε στο Panther ισοκατανομή της πίεσης στο έδαφος, ενώ η κατακόρυφη κίνηση των εδαφικών τροχών περιοριζόταν σημαντικά, ακόμη και σε ανώμαλο έδαφος. Παρουσίαζε, όμως, και μειονεκτήματα, όπως δυσκολίες στην αντικατάσταση μετά από φθορές (π.χ. από νάρκες) και συσσώρευση λάσπης, χώματος και πάγου. Επιπλέον, ένας κτυπη μένος τροχός συχνά απαιτούσε την αφαίρεση περισσότερων προκειμέ- νου για την αντικατάστασή του.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΠΙΛΑΡΧΙΑΣ PANTHER (ΚΟΥΡΣΚ 1943)Διοίκηση επιλαρχίας Ουλαμός διαβιβάσεων (3 χ Befehlswagen Panther SdKfz.267/268)
Ουλαμός αναγνώρισης (5 χ Panther)Ουλαμός υποστήριξης (2 Bergepanther)
Ιλη αρμάτων (χ4) Διοίκηση ίλης (2 Panther)Ουλαμός αρμάτων (5 Panther)Ουλαμός αρμάτων (5 Panther)Ουλαμός αρμάτων (5 Panther)Ουλαμός αρμάτων (5 Panther)
Ονομαστική δύναμη: 93 Panther + 3 διοίκησης
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΠΙΛΑΡΧΙΑΣ TIGER (ΚΟΥΡΣΚ 1943)Διοίκηση επιλαρχίας 3 TigerΙλη διοίκησης Ουλαμός διαβιβάσεων (3 Befehlspanzer)
Ουλαμός ελαφρών αρμάτων (10 Pz III/IV)Ελαφρύς ουλαμός (5 Ρζ II)Ουλαμός αναγνώρισης και μηχανικού Ομάδα αναγνώρισης (χ4)
Ομάδα μηχανικού (χ3)Ουλαμός αντιαεροπορικών Ομάδα αντιαεροπορικών (χ3)
Ιλη αρμάτων (χ4) Διοίκηση ίλης (2 Tiger)Ουλαμός αρμάτων (4 Tiger)Ουλαμός αρμάτων (4 Tiger)Ουλαμός αρμάτων (4 Tiger)
Ονομαστική δύναμη: 59 Tiger, 10 Panzer lll/IV, 5 Panzer II
Στο διάστημα που ακολούθησε από τη διάσκεψη του Μονάχου έως την έναρξη της Επιχείρησης «Zitadelle», ο Γκουντέριαν αγωνίσθη- κε για την ταχεία λύση των τεχνικών προβλημάτων των Panther, αλλά και την αναβολή της επίθεσης. Στις 25 Μαϊου επισκέφθηκε το εργοστάσιο Νιμπελούγκεν στο Λιντς, όπου παράγονταν τα νέα άρματα, και την 1η Ιουνίου το Γκράφενβερ, όπου επιθεώρησε τις 51η και52η Επιλαρχίες Αρμάτων (Panzer Abteilung), τις πρώτες μονάδες που εξοπλίσθηκαν με Panther Ausf. D. Στις 15 Ιουνίου σημείωσε ότι τόσο το σύστημα ανάρτησης, όσο και το σύστημα διεύθυνσης έπρεπε να βελτιωθούν, ενώ το σκοπευτικό μηχάνημα δεν ήταν ικανοποιητικό. Στις 16 Ιουνίου συνομίλησε εκ νέου με τον Χίτλερ και του παρουσίασε τα προβλήματα του νέου άρματος. Μία δεύτερη επίσκεψη στο Γκράφενβερ, στις 18 Ιουνίου, έδειξε ότι τα πληρώματα και οι αρχηγοί είχαν άμεση ανάγκη εκπαίδευσης στον τύπο, ενώ δεν ήταν λίγοι οι άνδρες που δεν είχαν καμία πολεμική εμπειρία.
Το σύστημα αλληλοκαλυπτόμενων
τροχών έδινε στο Panther ισοκατανομή
της πίεσης στο έδαφος, ενώ η
κατακόρυφη κίνηση των εδαφικών τροχών
περιοριζόταν σημαντικά, ακόμη και σε ανώμαλο έδαφος.
95
ΟΡΓΑΝΩΣΗ
Αποστολή των βαρέων αρμάτων ήταν η υποστήριξη των τεθωρακισμένων μεραρχιών, χρησιμεύοντας ως «σφύρα» στο σημείο του μετώπου, όπου η αντίσταση ήταν ισχυρότερη, ή ως «φρούριο», εκεί όπου η επίθεση του εχθρού ήταν σφοδρότερη. Για τον λόγο αυτό τα Tiger αναπτύχθηκαν σε ανεξάρτητες επι- λαρχίες βαρέων αρμάτων (schwere Panzer Abteilung - sPzAbt) υπό τη διοίκηση σώματος στρατού ή μεγαλύτερου σχηματισμού. Οσες μεραρχίες τεθωρακισμένων επρόκειτο να ε- μπλακούν σε μεγάλες επιχειρήσεις, θα λάμβα- ναν έναν αριθμό Tiger προκειμένου να ηγη-
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
96Ενα όχημα περισυλλογής - ρυμούλκησης, βασισμένο στο σκάφος του Panther, ρ υμουλκεί ένα PzKpfw V κάπου στον τομέα της Ομάδας Στρατιώ ν «Νότος», στο Ανατολικό Μέτωπο. Τον Ιούνιο του 1943 κατασκευάστηκαν 12 Panzer-Bergegerät (Panther I) (Sd Kfz 179), γνωστά ως Bergepanther, τα οποία προήλθαν από τη γραμμή παραγωγής της MAN. Από τέσσερα είχε λάβει καθεμία από τις 51η και 52η Επιλαρχίες Αρμάτων, που χρησιμοποιή&ηκαν στο Κούρσκ.
θούν της επίθεσης, αλλά, εξαιτίας αφενός της περιορισμένης δυνατότητας των βαρέων αρμάτων για ελιγμούς και αφετέρου της μικρής τους ταχύτητας, θεωρήθηκε απαραίτητη η ανάπτυξη ελαφρύτερων αρμάτων σε ουλαμούς υποστήριξης στα πλευρά της επίθεσης (συνήθως PzKpfw III και IV εκπλήρωναν αυτό το καθήκον). Η θεωρητική δύναμη κάθε επιλαρχίας βαρέων αρμάτων ήταν 59 άρματα: τρία άρματα με τη διοίκηση της επιλαρχίας, τέσσερις ίλες με δύο άρματα διοίκησης και τρεις ουλαμούς των τεσσάρων αρμάτων. Στην πράξη καμία επι- λαρχία δεν έλαβε τέταρτη ίλη, ενώ όσες διέθεταν τρεις θεωρούντο τυχερές.
Αργότερα, αποφασίσθηκε να συμπεριλη- φθούν τα Tiger στη βασική οργάνωση των μεραρχιών τεθωρακισμένων. Πρόθεση του Γκου- ντέριαν ήταν η ενσωμάτωση μίας επιλαρχίας βαρέων αρμάτων στο οργανόγραμμα κάθε τεθωρακισμένης μεραρχίας, ωστόσο ο μικρός αριθμός τους δεν επέτρεψε παρά την παροχή τους σε μερικές ευνοούμενες μεραρχίες του Στρατού και των Waffen-SS. Τα πρώτα Tiger τέθηκαν σε υπηρεσία με την 1η Μηχανοκίνητη Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ των SS «Leibstandarte Adolf Hitler» (1.SS-Panzergre- nadier Division «Leibstandarte Adolf Hitler» ή 1.SS-PzGrenDiv «LSSAH») και τη 2.SS-PzGrDiv «Das Reich» σε δύναμη ίλης εντός των αντίστοιχων συνταγμάτων αρμάτων. Εως την έναρ
ξη της μάχης του Κούρσκ και η 3.SS-PzGrDiv «Totenkopf» είχε εξοπλισθεί με μία ίλη Tiger.
Το 1943 ένα σύνταγμα αρμάτων αποτελείτο από οκτώ ίλες μοιρασμένες σε δύο επιλαρ- χίες. Τα Panther, ως αντικαταστάτες των PzKpfw IV, θεωρητικά θα εξόπλιζαν μία επι- λαρχία κάθε συντάγματος. Ο αριθμός τους θα έφθανε τα 51 άρματα στις επιλαρχίες αρμάτων του Στρατού και τα 62 άρματα στις επι- λαρχίες αρμάτων των SS. Ωστόσο, η παραγωγή δεν μπόρεσε να ικανοποιήσει τις ανάγκες και κατά τη μάχη του Κούρσκ τα λιγοστά Panther (υπαγόμενα σε δύο ανεξάρτητες επι- λαρχίες) χρησιμοποιήθηκαν επιχειρησιακά με την τακτική των Tiger, για να ενισχύσουν τοπικά την ισχύ πυρός ενός μεγαλύτερου σχηματισμού. Αναφέρεται ότι η 1η Επιλαρχία Αρμάτων του Συντάγματος Αρμάτων «Grossdeutschland» είχε εξοπλισθεί με 80 Panther και ότι μικρός αριθμός Panther είχε παραδοθεί στις τρεις μεραρχίες των SS, ωστόσο νεώτερα στοιχεία απορρίπτουν αυτό το ενδεχόμενο.
Σχετικά με την επίθεση μονάδων τεθωρακισμένων, τα βαρέα άρματα ακολούθησαν τις οδηγίες των Φυλλαδίων 47a/29 και 47a/30, που είχαν εκδοθεί τον Μάιο του 1943. Κατά τις μάχες για την εξουδετέρωση της εξέχουσας του Κούρσκ, υιοθετήθηκε ο παραδοσιακός σχηματισμός επίθεσης με τη μορφή σφήνας (Keil), κατά την οποία τα άρματα σχημάτιζαν ένα «Λ»
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
με το άρμα του διοικητή στη βάση του σχηματισμού, ώστε να ελέγχει και να συντονίζει τις κινήσεις των υπολοίπων.
ΤΑ ΒΑΡΕΑ ΑΡΜΑΤΑ ΣΤΟ ΚΟΥΡΣΚ
Τα Tiger Ε είχαν εμφανισθεί στο μέτωπο του Λένινγκραντ ήδη από το 1942, ενώ, κατά τις μάχες του Φεβρουάριου 1943, έκαναν αισθητή την παρουσία τους στο Νότιο Μέτωπο. Στο Κούρσκ ο αριθμός τους έφθασε τα 148 (στη βιβλιογραφία ο αριθμός τους κυμαίνεται από 146 έως 181), από τα οποία τα 15 ήταν άρματα διοίκησης (befehlpanzer), νούμερο που ι- σοδυναμούσε με το 57% όλων των αρμάτων Tiger που διέθετε η Γερμανία.
Σαράντα οκτώ Tiger εξόπλιζαν τη νεοσυ- σταθείσα 503 Επιλαρχία Βαρέων Αρμάτων του Στρατού, η οποία υπαγόταν στο Τμήμα Στρατιάς Κεμπφ. Από μία ίλη Tiger διέθεταν οι τρεις μηχανοκίνητες μεραρχίες των SS που συνι- στούσαν το II Σώμα Πάντσερ. Συγκεκριμένα, μία 13η Ιλη είχε προστεθεί στο Σύνταγμα Αρμάτων της «LSSAH» (1) (το Σύνταγμα συνι- στούσαν τρεις επιλαρχίες), ενώ τα Συντάγματα Αρμάτων της «Das Reich» και της «Totenkopf» (καθένα με δύο επιλαρχίες) είχαν ανταλλάξει τα άρματα της 8ης Ιλης τους με Tiger. Μία πρόσθετη ίλη βαρέων αρμάτων είχε λάβει το Σύνταγμα Αρμάτων «Grossdeutschland» της ομότιτλης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας Γρεναδιέρων Πάντσερ του Στρατού, η οποία υπαγόταν στο XLVIII Σώμα Πάντσερ. Σύμφωνα με τις επίσημες αναφορές τους, οι τρεις μεραρχίες των SS διέθεταν αντίστοιχα 13, 14 και 15 άρματα, ενώ η «Grossdeutschland» 14, παρέχοντας στην 4η Στρατιά Πάντσερ ένα σύνολο 56 Tiger.
Εως τον Μάιο του 1943, 324 Panther είχαν τεθεί σε υπηρεσία, τα περισσότερα από τα οποία στο Ανατολικό Μέτωπο. Οι 51η και 52η Επιλαρχίες Αρμάτων εξοπλίζονταν με 96 Panther Ausf η καθεμία. Μαζί με την 911 Μοίρα Πυροβολικού Εφόδου σχημάτισαν τη 10η Ταξιαρχία Πάντσερ, υπό την 4η Στρατιά Πάντσερ. Ολες οι παραπάνω μονάδες ήταν συγκεντρωμένες στη νότια πλευρά της γερμανικής λαβίδας γύρω από την εξέχουσα του Κούρσκ, υπό την Ομάδα Στρατιών «Νότος».
Στα βόρεια της εξέχουσας επιχειρούσε η 9η Στρατιά (Ομάδα Στρατιών «Κέντρο»), την οποία υποστήριζε η 505 Επιλαρχία Βαρέων Αρμάτων. Κατά την έναρξη της μάχης η μονάδα διέθετε δύο ίλες, η καθεμία με 15 άρματα Tiger. Συμπληρώθηκε με την 3η Ιλη (14 άρματα) τρεις ημέρες μετά την έναρξη της επίθεσης στο Κούρσκ. Μαζί με τη 216 Επιλαρχία Αρμάτων (εξοπλισμένη με αυτοκινούμενα πυροβόλα Brummbar) τελούσε υπό την 21η Ταξιαρχία Πάντσερ.
Το πρωί της 5ης Ιουλίου 1943, στο μέτωπο της 9ης Στρατιάς, οι δύο ίλες της 505 Επιλαρ- χίας Βαρέων Αρμάτων επιχειρούσαν με την 6η Μεραρχία Πεζικού. Τα Tiger ξεκίνησαν τρεις ώρες μετά το πεζικό και, αφού κατέστρεψαν μία αμυντική προφυλακή από Τ-34 και αντιαρματικά πυροβόλα, όρμησαν στην κοιλάδα του Οκα και στο ακάλυπτο πλευρό του σοβιετικού 676
Συντάγματος Τυφεκιοφόρων. Εως το μεσημέρι, τα άρματα του επίλαρχου Ζάουβαντ είχαν καταλάβει το χωριό Μπουτίρκι και απειλούσαν να απαγκιστρώσουν την αριστερή πτέρυγα της σοβιετικής 81ης Μεραρχίας Τυφεκιοφόρων. Την επόμενη ημέρα, β Ιουλίου, τα Tiger της 505 Επιλαρχίας τέθηκαν υπό τη 2η Μεραρχία Πάντσερ και, εκμεταλλευόμενα την ισχυρή τους θωράκιση και την ισχύ πυρός, επιτέθηκαν και κατέλαβαν τη Σομπόροβκα. Τα εναπο- μείναντα Tiger αποτέλεσαν την αιχμή του δό- ρατος εναντίον των προσεκτικά οχυρωμένων θέσεων μεταξύ των χωριών Σομπόροφκα και Πέρβιγιε Πονυρί, ωστόσο χωρίς αποτέλεσμα. Το απόγευμα πολυάριθμα Tiger από τις δύο ίλες, καθώς και άλλα γερμανικά άρματα κείτο- νταν κατεστραμμένα ή εγκαταλελειμμένα εντός των σοβιετικών γραμμών. Χωρίς επιτυχία έληξε και η προσπάθεια της 3ης Ιλης να διεισ- δύσει στη σοβιετική άμυνα του Τεπλόγιε στις 7 Ιουλίου.
Στο μέτωπο της 4ης Στρατιάς Πάντσερ, ήδη πριν από την έναρξη της μάχης, οι χειρότεροι φόβοι του Γκουντέριαν είχαν γίνει πραγματικότητα: τα Panther δεν ήταν έτοιμα για δράση. Οι οδοί πρόσβασης από τους τερματικούς σταθμούς των αμαξοστοιχιών μεταφοράς έως τις περιοχές συγκέντρωσης είχαν γεμίσει με ακινητοποιημένα άρματα, αποτέλεσμα βλαβών στο σύστημα μετάδοσης και πυρ-
7ο Τ-34 υπόδειγμα 1943 ήταν η πιο πολυάριθμη έκδοση του
σοβιετικού άρματος που συνάντησαν τα Panther και τα
Tiger τον Ιούλιο του 1943.
Ενα από τα Tiger της 8./sPzKp (Tiger) (8η Ιλη Βαρέων
Αρμάτων) της Μεραρχίας «Totenkopf», σε
χαρακτηριστική φωτογραφία, όπου βάλλει επιτυχώς
εναντίον στόχου σε μεγάλη απόσταση.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ TIGER KAI PANTHERPzKpfw VI (Tiger) Ausf. Ε (SdKfz 181) PzKpfw V (Panther) Ausf. D (SdKfz 171)
Πλήρωμα 5 5Βάρος 57 tn 43 tn
! Μήκος 8,45 m 8,86 mΠλάτος 3,7 m 3,40 m
Υψος 2,93 m 2,95 mΘ ω ράκιση Εμπράς Πλευρά Πίσω Ανω / Κάτω Εμπρός Πλευρά Πίσω Ανω / Κάτω
Σκάφος (άνω) 100 m m /10° 80 mm / 0° 25 mm / 90 mm 80 mm / 55° 40 mm / 40° 16 m m /90 mmΣκάφος (κάτω) 100 m m /24° 60 mm / 0° 80 mm / 8° 25 mm / 90 mm 60 mm / 55° 40 mm / 0° 40 mm /30° 30 m m /90 mmΠύργος 100 m m /8° 80 mm / 0° 80 mm / 0° 25 mm / 90 mm 100 m m /10° 45 mm/25° 45 mm /25° 16 m m /90 mmΑσπίδιο πυροβόλου 100-110 m m /0 ° - - - 100 mm (καμπύλο) - - -
Κινητήρας Maybach HL210 P-45 V-12 (600 hp σε 3.000 rpm) Maybach HL230 P-30 V-12 (650 hp σε 3.000 rpm)Χωρητικότητα 21.353 cm3 23.095 cm3Αριθμός κυλίνδρων 12 12Μεγίστη ταχύτητα 38 km/h σε οδό, 20 km/h εκτός οδού 46 km/h σε οδό, 24 km/h εκτός οδού
| Ακτίνα δράσης 140 km 200 kmΑσύρματος FuG5 (εύρος συχνοτήτων 27,2 MHz - 33,3 MHz) FuG5 (εύρος συχνοτήτων 27,2 MHz - 33,3 MHz)
Κύριος οπλισμός 8,8 cm KwK 36 L/56 (αναχορηγία 92 βλημάτων) 7,5 cm KwK 42 L770 (αναχορηγία 79 βλημάτων)
Μήκος κάννης 56 διαμετρήματα (4,93 m) 70 διαμετρήματα (5,25 m)
Περιστροφή 360 μοίρες (υδραυλικά) 360 μοίρες (υδραυλικά)
I Ανύψωση Από -9 μοίρες ως +10 μοίρες Από -8 μοίρες ως +18 μοίρες
Αρχική ταχύτητα βλήματος 773 m/sec (Pzgr39), 930 m/sec (Pzgr40) 925 m/sec (Pzgr39/42), 1.120 m/sec (Pzgr40/42)
Βάρος βλήματος 10,2 kg (Pzgr39), 7,3 kg (Pzgr40) 6,80 kg (Pzgr39/42), 4,75 kg (Pzgr40/42)
ί Δευτερεύων οπλισμός ένα συζυγές και ένα σκάφους πολυβόλο MG 34 7,92 mm (4.800 φυσίγγια)
ένα συζυγές και ένα σκάφος πολυβόλο MG 34 7,92 mm (5.100 φυσίγγια)
Σκοπευτικό TZF9bx26'l ή TZF9cx25'l (μεγέθυνση χ 2,5) TZF12χ28Ί (μεγέθυνση χ 2,5)
Σ Η Μ Ε ΙΩ Σ Η : Ως Θωράκιση δ ίν ε τα ι το πάχος τη ς π λάκας σ ε m m και η γωνία απ όκλισης από την κ ά β ε το σε μ ο ίρ ες .
34). Αρμα βαριά θωρακισμένο, βάρος εκτιμά- ται σε 40-501. Οπλισμός πιθανώς αντιαεροπορικό πυροβόλο 88mm. Είχαμε απώλειες σε βε- ληνεκή πέρα των 2.000m ...», μετέδωσε σοβιετικός ασύρματος στις 8 Ιουλίου 1943. Ωστόσο, οι Γερμανοί γνώριζαν ότι την πρώτη ημέρα της μάχης οι περισσότερες απώλειες των Panther οφείλονταν σε μηχανικά προβλήματα και όχι στη δράση του εχθρού, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των διαθέσιμων αρμάτων από σχεδόν 200 σε 40. Παρά την έκπληξη των Σοβιετικών μπροστά στο νέο άρμα, η δυσμενής κατάσταση για τα Panther δεν άλλαξε. Τις ημέρες που ακολούθησαν ακόμη περισσότερα άρματα τέθηκαν εκτός μάχης λόγω βλαβών και αρκετά ήταν αυτά που α- πωλέσθησαν οριστικά, όταν ο εχθρός κατέλαβε ξανά τα εδάφη που είχε χάσει.
Στις 5 Ιουλίου, το II Σώμα Πάντσερ των SS ξεκίνησε την προώθησή του προς τον Βορρά και έως το τέλος της ημέρας είχε εισχωρήσει σε βάθος 20 περίπου χιλιομέτρων στις σοβιετικές γραμμές. Χωρίς αμφιβολία σημαντικό ρόλο στην προέλαση διαδραμάτισαν τα 42 Tiger των τριών μηχανοκίνητων μεραρχιών, τα οποία τέθηκαν στην κορυφή του panzerkeil, ε- πιτρέποντάς του να περάσει «μέσα» από τα αντιαρματικά φράγματα και τις θέσεις του πυροβολικού της 52ης Μεραρχίας Φρουρών. Μαζί τους ήταν και ο Γερμανός άσσος Μίκαελ Βί- τμαν, ο οποίος ξεκίνησε την καριέρα του στα Tiger, μαχόμενος με τη 13η Ιλη του Συντάγματος Αρμάτων «LSSAH». Την πρώτη ημέρα της μάχης ο Βίτμαν κατέστρεψε δύο αντιαρματικά πυροβόλα και 13 Τ-34, ενώ ταυτόχρονα έσωσε τον ουλαμό ενός άλλου άσσου, του Χέλμουτ Βέντορφ, που αντιμετώπιζε δυσκολίες.
Με τη βοήθεια των Tiger το II Σώμα συνέχι-
98
Ενας μηχανοκίνητος γερανόςχρησιμοποιείται για την αντικατάσταση του κινητήρα ενός Panther.
καϊων στους κινητήρες τους.Στην πρώτη γραμμή, τα Panther της 10ης
Ταξιαρχίας του Ντέκερ έκαναν το ντεμπούτο τους μαζί με το πεζικό της Μεραρχίας «Grossdeutschland». Ωστόσο, η κακοτυχία τα ακολούθησε: αμέσως μετά την εκκίνησή τους βρέθηκαν μέσα σε ένα εχθρικό ναρκοπέδιο, το οποίο δεν είχε καθαρισθεί. Τα τεθωρακισμένα ακινητοποιήθηκαν και οι απώλειες αυξήθηκαν. Οσα απομακρύνθηκαν με τη βοήθεια του μηχανικού, κινήθηκαν για να υποστηρίξουν τον κύριο όγκο της Μεραρχίας «Grossdeutschland». Λίγο έξω από το Τσερκά- σκογιε τα Tiger της ίλης βαρέων αρμάτων της «Grossdeutschland» και τα Panther της 10ης Ταξιαρχίας, υποστηρίζοντας τα υπόλοιπα άρματα της Μεραρχίας, διέσπασαν τις σοβιετικές γραμμές και μετά από σκληρή μάχη βρέθηκαν εμπρός από το χωριό.
Η εμφάνιση του νέου άρματος είχε προκα- λέσει αναταραχή στις σοβιετικές γραμμές: «Εχθρός χρησιμοποιεί νέο άρμα! Σιλουέτα ό μοια με το «Τριντσατσέντβερκα» (εννοεί το Τ-
Μ Ε Γ Α Α Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
σε την προέλασή του, προκαλώντας στον εχθρό σοβαρές απώλειες: στις 8 Ιουλίου, περίπου 40 Τ-34 του 3ου Μηχανοκίνητου Σώματος συναντήθηκαν με την ίλη Tiger «Grossdeutschland», Κατά τη μάχη που ακολούθησε δέκα Τ-34 καταστράφηκαν και τα υπόλοιπα ε- γκατέλειψαν το πεδίο. Το πρωί της 9ης Ιουλίου, η σοβιετική γραμμή άμυνας είχε απωθηθεί έως 20 χιλιόμετρα νότια του Ομπογιάν, μετά από σημαντικές απώλειες. Το απόγευμα, ο άξονας της επίθεσης μετατοπίσθηκε προς τα βορειοανατολικά και την πόλη Προχορόφκαό- ροβκα.
Αντίθετα από τα άλλα μέτωπα, τα 48 Tiger της 503 Επιλαρχίας Βαρέων Αρμάτων δεν κα- τάφεραν να βοηθήσουν αποτελεσματικά το Τμήμα Στρατιάς Κεμπφ κατά την εκκίνησή του. Εως τη 10η Ιουλίου τα Tiger μάχονταν μεταξύ των πολλαπλών σοβιετικών αμυντικών γραμμών. Ωστόσο, την επόμενη ημέρα, κατόρθωσαν να διασπάσουν μέχρι και την τελευταία γραμμή της σοβιετικής άμυνας και ξεκίνησαν την προώθησή τους προς τον Βορρά, σε ανοικτό έδαφος. Πριν πέσει η νύκτα, είχαν πλησιάσει την Προχορόφκα από τον Νότο.
Στην περιοχή της Προχορόφκα η μάχη του Κούρσκ έφθασε στην κορύφωσή της με τη μαζική συμπλοκή αρμάτων, η οποία άρχισε στις 12 Ιουλίου. Στη μεγαλύτερη αρματομαχία της ιστορίας έλαβαν μέρος εκατοντάδες άρματα της γερμανικής 4ης Στρατιάς Πάντσερ και της σοβιετικής 5ης Στρατιάς Αρμάτων των Φρουρών.
Τα Tiger, ως συνήθως, αποτέλεσαν την αιχμή του γερμανικού δόρατος. Αυτή τη φορά, όμως, η σοβιετική αντίδραση προκάλεσε την έκπληξη των γερμανικών πληρωμάτων, καθώς τα σοβιετικά άρματα επιτάχυναν προς τα εχθρικά που πλησίαζαν. Η ταχύτητα της κίνησής τους ήταν ηθελημένη: αποσκοπούσε στη μείωση του πλεονεκτήματος που απολάμβαναν τα Tiger χάρη στο βαρύ πυροβόλο των 88 mm και στην ικανότητά του να βάλλει αποτελεσματικά από μεγάλη απόσταση εναντίον των ελαφρύτερων σοβιετικών αρμάτων. Ενώ τα Tiger σταματούσαν για να κτυπήσουν τα εχθρικά άρματα με το πυροβόλο τους, τα σοβιετικά προσπαθούσαν να τα προσπεράσουν για να σκοπεύσουν στα ευαίσθητα σημεία τους. «Τα άρματά μας κατέστρεφαν τα Tiger από μικρή απόσταση, απ 'την οποία οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να εκμεταλλευ&ούν το πλεονέκτημα του οπλισμού τους. Γνωρίζαμε τα ευάλωτα σημεία τους και τα πληρώματά μας έβαλλαν στα πλευρά τους. Οι οβίδες, που ρίχνονταν από κοντινή απόσταση, άνοιγαν μ ε γάλες οπές στη &ωράκιση των Tiger. Τα πυρο- μαχικά εκρήγνυντο και οι πύργοι, που ζύγιζαν αρκετούς τόννους, εκσφενδονίζονταν πολλά μέτρα μακρύτερα». Επιπλέον, σύμφωνα με την επίσημη σοβιετική ιστορία: «Η μάχη εκ του σύνεγγυς στέρησε από τα Tiger τα πλεονεκτήματα που τους προσέδιδαν το ισχυρό πυροβόλο και η ισχυρή Θωράκιση, με αποτέλεσμα να βάλλονται από τα Τ-34 με επιτυχία από μικρή απόσταση».
Οι μεμονωμένες επιτυχίες δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν τη γερμανική νίκη. Μερικά
Tiger της «LSSAH», επί παραδείγματι, κατόρθωσαν να αποκρούσουν επίθεση του σοβιετικού 181 Συντάγματος Αρμάτων. Συγκεκριμένα, καθώς η γερμανική ίλη προωθείτο προς την Προχορόφκα, καλύπτοντας το πλευρό της γερμανικής επίθεσης, συνεπλάκη με τα σοβιετικά τεθωρακισμένα, τα οποία κινούντο σε ανοικτό έδαφος, χωρίς κάλυψη. Σύντομα το πεδίο γέμισε με φλεγόμενα Τ-34 καιΤ-70. Κανένα από τα Tiger δεν χάθηκε, αντίθετα το 181 Σύνταγμα εκμηδενίσθηκε. Την ημέρα αυτή (12 Ιουλίου), ο Βίτμαν κατέστρεψε οκτώ σοβιετικά άρματα, τρία αντιαρματικά πυροβόλα και πολλά πυροβόλα.
Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες σοβιετικά πληρώματα εμβόλιζαν'σκόπιμα γερμανικά άρματα. Η έκρηξη των πυρομα- χικών που ακολουθούσε γινόταν αισθητή σε όλο το πεδίο μάχης. Η σοβιετική 2η Επιλαρχία της 181 Ταξιαρχίας Αρμάτων επιτέθηκε σε γερμανικά άρματα, τα οποία είχαν λάβει θέσεις σε έναν λόφο, με αποτέλεσμα την καταστροφή πολλών σοβιετικών KV-1S από τα πυροβόλα των Tiger. Ο διοικητής της Επιλαρχίας, ίλαρχος Σκρύπιν, σημείωσε τουλάχιστον τρεις επιτυχείς βολές εναντίον ενός Tiger, αλλά δεν κατάφερε να το θέσει εκτός μάχης. Αντίθετα, το άρμα του δέχθηκε δύο πλήγματα που σκότωσαν τον γεμιστή και τραυμάτισαν σοβαρά τον ίδιο. Ο οδηγός και ο ασυρματιστής τον ανέσυραν από το άρμα του, ενώ ο πυροβολητής παρέμεινε μέσα σε αυτό, βάλλοντας εναντίον του Tiger, ώσπου τελικά σκοτώθηκε από τη βολή που ακολούθησε. Ο Σκρύπιν είχε βρει καταφύγιο σε έναν λάκκο, απ' όπου παρακολούθησε τον οδηγό του να επιστρέφει στο φλεγόμενο άρμα και να εμβολίζει το Tiger. Η επακόλουθη έκρηξη είχε καταστρεπτικά αποτελέσματα για τα δύο άρματα.
Η μάχη διήρκεσε έως τις πρώτες νυκτερινές ώρες. Η αρματομαχία της Προχορόφκα κόστισε στους Γερμανούς δεκάδες άρματα, μεταξύ των οποίων 13 Tiger που απωλέσθησαν ολοκληρωτικά και 68 που τέθηκαν προσωρινά εκτός μάχης. Συνολικά, κατά τη μάχη του Κούρσκ, χάθηκαν 15 Tiger. Ωστόσο, μετά από εννέα ημέρες μαχών, σε γερμανικά χέρια 6ρί-
Ενα από τα πρώτα μοντέλα Tiger συμπληρώνει την
ποσότητα βλημάτων για το πυροβόλο των 88 mm.
Ξεχωρίζει από τον κυλινδρικό πυργίσκο του
αρχηγού με τις θυρ ίδ ες παρατήρησης και τους
εκ το ξευ τές ναρκών τύπου «S» στις τέσσερις γωνίες
του σκάφους.
«Τα άρματά μας κατέστρεφαν τα Tiger από μικρή απόσταση,
απ' την οποία οι Γερμανοί δεν
μπορούσαν να εκμεταλλευθούν το πλεονέκτημα του οπλισμού τους.Γ νωρίζαμε τα
ευάλωτα σημεία τους και τα πληρώματά μας έβαλλαν στα πλευρά τους. Οι οβίδες, που
ρίχνονταν από κοντινή απόσταση,
άνοιγαν μεγάλες οπές στη θωράκιση
των Tiger.
99
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
To Tiger υπ 'αρ ιθμόν «332» της 8,/sPzKp
(Tiger) (8η Ιλη Βαρέων Αρμάτων)
της Μ εραρχίας «Das Reich», στη
Ρωσία, τον Φ εβρουάριο/Μάρτιο
του 1943. Η τυποποίηση ίλη -
ουλαμός - άρμα δεν ήταν καθολική σε
όλες τις επιλαρχίες Tiger.
Panzerbefehlswagen Panther Ausf. D m it 7.5cm KwK42 U70, ένα από τα πρώτα μοντέλα του οχήματος διοίκησης, βασισμένο σε άρμα Panther, το οποίο κατασκευάσθηκε τον Μάιο του 1943. Τα πρώτα οχήματα παραδόθηκαν στην 51η και την 52η Επιλαρχία Αρμάτων. Ενα επιπλέον σετ ασυρμάτου π ροστέθηκε, μειώνοντας τον αριθμό των βλημάτων σε 64.
σκονταν μόνο 43 άρματα Panther, τα περισσότερα από τα οποία χρειάζονταν επισκευή.
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
Παλαιότερη βιβλιογραφία αναφέρει ότι μετά την αποτυχία της γερμανικής επίθεσης στην Προχορόφκα οι μεραρχίες των SS άφησαν πίσω τους κατεστραμμένα 70 - 100 Tiger και πολλά Panther. Ωστόσο, τα αρχεία των σχηματισμών των Waffen SS που έδρασαν στο Ανατολικό Μέτωπο, άνοιξαν κατά το διάστημα 1978 - 1981, πολύ αργότερα δηλαδή από την έκδοση σημαντικών εργασιών σχετικά με το Ανατολικό Μέτωπο. Προσεκτική μελέτη των ημερήσιων αναφορών του αριθμού των αρμάτων, καθώς και αναφορών μαχών του II Σώματος Πάντσερ, που διατηρούνται σε μικροφίλμ στην Εθνική Αρχειοθήκη (National Archives) στην Ουάσινγκτον, παρέχουν διαφορετικές πληροφορίες. Οι αναφορές συντάσσονταν ακριβώς για να επιτρέψουν στον διοικητή του Σώματος να εκτιμήσει τη μαχητική δύναμη των μεραρχιών του και γι' αυτό πρέπει να θεωρούνται σχετικά ακριβείς. Μόνο 15 Tiger βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή κατά την έναρξη της συμπλοκής στην Προχορόφκα και δεν υπήρχε ούτε ένα διαθέσιμο Panther στις μεραρχίες των SS και του Στρατού.
Η απόδοση του Tiger ήταν γνωστή από την προηγούμενη δράση του. Λέγεται, μάλιστα, ότι τις παραμονές της μάχης ο πολιτικός επίτροπος Κρουτσέφ ζήτησε από τους Σοβιετικούς στρατιώτες να αποστηθίσουν τα μειονε- κτήματά του, «όπως κάποτε το Πάτερ Ημών». Παρά το αριθμητικό μειονέκτημά του, στη μά
χη του Κούρσκ τα πληρώματα επέλεγαν στόχους κατά βούληση από μακρινές αποστάσεις, σκόπευαν και έβαλλαν σχεδόν ανενόχλητα εναντίον εχθρικών αρμάτων και οργανωμένων αμυντικών θέσεων. To Panther, αντίθετα, παρέμενε ακόμα άγνωστο στους Γερμανούς, θεωρητικά μπορούσε να αντιμετωπίσει κάθε γνωστό σοβιετικό άρμα, αλλά έλαβε μέρος σε επιχειρήσεις πολύ νωρίς: οι Γερμανοί αντιμετώπιζαν ακόμη τεχνικά προβλήματα με το κιβώτιο ταχυτήτων, το σύστημα μετάδοσης κίνησης, την ανάρτηση και την ψύξη του κινητήρα. Μεταξύ της 10ης και της 15ης Ιουλίου, ο Γκουντέριαν επισκέφθηκε το μέτωπο και μίλησε με τους διοικητές των τεθωρακισμένων. Εκεί έλαβε γνώση σχετικά με την έλλειψη εμπειρίας των ανδρών στην επίθεση και τα μειονεκτήματα του εξοπλισμού. Η πρόωρη αποστολή των Panther στο μέτωπο έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Αργότερα, ο Γκουντέριαν έγραψε: «...καίγονταν πολύ εύκολα, τα συστήματα καυσίμου και λίπανσης ήταν ανεπαρκώς προ- στατευμένα και τα πληρώματα υφίσταντο απώλε ιες λόγω έλλειψης εκπαίδευσης».
Οι άνδρες, όμως, ήταν ενθουσιασμένοι με το νέο πυροβόλο, αφού η πλειοψηφία των εχθρικών αρμάτων μπορούσε να αντιμετωπι- σθεί επιτυχώς από αποστάσεις που έφθαναν τα 1.500 έως και τα 2.000 m. Η υψηλή ταχύτητα του βλήματος έδινε ευθεία βολή με μικρότερη πιθανότητα αστοχίας λόγω εσφαλμένου υπολογισμού της απόστασης. Σύμφωνα με στατιστικές, η καταστροφή ενός Panther αντιστοιχούσε στην απώλεια περίπου εννέα Τ-34 για τους Σοβιετικούς.
Μετά το τέλος της μάχης, τα διασωθέντα Panther στάλθηκαν στο εργοστάσιο κατασκευής για ανακατασκευή. Μετά την επίλυση των τεχνικών προβλημάτων του, το Panther αποδείχθηκε μία εξαιρετική πολεμική μηχανή, πολύ αγαπητή στα πληρώματά του. Τα επόμενα μοντέλα Panther ήταν πολύ περισσότερο αξιόπιστα από τα άρματα που συνεπλάκησαν στις μάχες για το Κούρσκ. Αναμφίβολα, υπήρξε το καλύτερο γερμανικό σχέδιο άρματος, με σχε-
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
To Panther Ausf. D με α ριθμό «521» επ ιδεικνύεται στο σοβιετικό κοινό μετά την αιχμαλωσία του στο Κούρσκ.
Σοβ ιετικο ί στρατιώ τες εξετά ζου ν ένα Panther Ausf. D, το οποίο έχει π ερ ιέλθει στην κατοχή τους. Στην πρόσθια θωράκιση έχουν γράψει «ΤΗΓ»(Τιγκ). Κατά το 1943/44, σε έναν κοινό στρατιώτη όλα τα γερμανικά άρματα ήταν γνωστά ως «Tiger».
Οι δύο λευκές κ ά θ ετες μπάρες αντικατέστησαν το έμβλημα της Μ εραρχίας «Das Reich» κατά τη μάχη του Κούρσκ. Η 8η Ιλη προέτασσε το «S» (από το schwere = βαρύς) και αριθμούσε τα άρματα σε σειρά (π.χ. ο ίλαρχος επέβαινε στο « S01»).
δόν ιδανική ισορροπία μεταξύ θωράκισης, ταχύτητας, βάρους και ισχύος πυράς.
Η εμπειρία που αποκτήθηκε στο Κούρσκ οδήγησε τους Γερμανούς στην υιοθέτηση νέων τακτικών μεθόδων. Ο σχηματισμός «Keil» δεν παρείχε την απαραίτητη ισχύ πυρός, ώστε να σιγήσουν οι πυκνές αμυντικές γραμμές των σοβιετικών αντιαρματικών πυροβόλων. Στη θέση του αναπτύχθηκε ο σχηματισμός «Glocke» (καμπάνα). Σύμφωνα με αυτόν, τα Panther θα προηγούντο και στις δύο πλευρές τους θα ακολουθούσαν τα ελαφρύτερα PzKpfw IV, σχηματίζοντας ένα διευρυνόμενο τόξο, έτοιμα να συγκεντρώσουν τα πυρά τους σε οποιονδήποτε στόχο. Ακριβώς πίσω από τα Panther θα βρισκόταν ο διοικητής και μαζί του οι παρατηρητές όλων των όπλων υποστήριξης.
Η παρουσία των Tiger σε σχετικά μεγάλους αριθμούς, καθώς και η εμφάνιση των Panther αναβίωσαν τη σκέψη των Σοβιετικών για κατασκευή νέων, ισχυρότερων βαρέων αρμάτων. Η παραγωγή των μοντέλων KV είχε λήξει τον Απρίλιο του 1943, ωστόσο μετά το Κούρσκ ένα νέο πρόγραμμα ξεκίνησε, το βαρύ άρμα IS.
Ανεξάρτητα από τα μηχανικά προβλήματα, η υπεροχή των Panther και των Tiger έναντι των άλλων τύπων έγινε αισθητή στις δύο πλευρές κατά τη διάρκεια μεμονωμένων επεισοδίων.
Ωστόσο, το αριθμητικό τους μειονέκτημα δεν επέτρεψε να επηρεάσουν την κατάληξη της γερμανικής επίθεσης εναντίον της εξέχουσας του Κούρσκ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Γιάννης Βαρσαμής: ΑΡΜΑ ΜΑΧΗΣ TIGER I, Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ Β ' ΠΓΙ, περ. «Panzer», τχ. 7, Αθήνα, Μάρτιος-Απρίλιος 2003.(2) Δημήτρ ιος Σταυρόπουλος: TIGER, Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΑΡΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ, περ. «Στρατιω τική Ιστορία», τχ. 44, Αθήνα, Απρίλιος 2000.(3) Yves Buffetaut: THE PANTHER AUSF. D, "Militaria Magazine", No 16, Collectors Press, London, May- June 1995.(4) Malcolm Beilis (compiled and published): GERMAN TANKS AND FORMATIONS 1939-45, Crewe, 1988.(5) Peter Chamberlain και H ilary Doyle: ENCYCLOPEDIA OF GERMAN TANKS OF WORLD WAR TWO, REVISED EDITION, Arms and Armour Press, London, 1993.(6) Heinz Guderian: PANZER LEADER, Futura M acdonald & Co, London, 1982.(7) M ark Healy: KURSK 1943, THE TIDE TURNS IN THE EAST, Osprey Publishing Ltd, London, 1992.(8) George M. Nipe Jr.: KURSK RECONSIDERED, GERMANY'S LOST VICTORY?, The History net, (www.thehistorynet.com), February 1998.(9) George Parada: ACHTUNG PANZER (http://www.achtungpanzer.com), 2003.(10) Bryan Perrett: THE PzKpfw V PANTHER, Osprey Publishing Ltd, London, 1991.(11) Bryan Perrett: THE TIGER TANKS, Osprey Publishing Ltd, London, 1991.(12) Bryan Perrett: IRON FIST, CLASSIC ARMOURED WARFARE, Cassell, London, 1999.(13) Alan Wilson: KURSK - JULY 1943 και KURSK - SCHWERE PANZER BATTALION (TIGER), (http://dspace.dial.pipex.com), 1999.(14) Steven J. Zaloga: KV-1 & 2 HEAVY TANKS 1941 -1945, Osprey Publishing Ltd, London, 1995.
Ανεξάρτητα από τα μηχανικά
προβλήματα, η υπεροχή των Panther και των Tiger έναντι
των άλλων τύπων έγινε αισθητή στις δύο πλευρές κατά τη
διάρκεια μεμονωμένων επεισοδίων. Ωστόσο, το αριθμητικό τους
μειονέκτημα δεν επέτρεψε να επηρεάσουν
την κατάληξη της γερμανικής επίθεσης
εναντίον της εξέχουσας του Κούρσκ.
101
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ ΔΙΗΡΚΕΣΕ ΛΙΓΕΣ
ΜΟΝΟ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΤΕΛΕΙΩΣΕ ΜΕ ΗΤΤΑ
Ή ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΜΕ ΑΠΟΤΥΧΙΑ ■ ΓΙΑ
ΟΣΟΥΣ ΑΡΕΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
- ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ, Η ΟΠΟΙΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
ΑΝΟΙΞΕ ΤΟΥΣ ΑΣΚΟΥΣ ΤΟΥ ΑΙΟΛΟΥ
ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ.
ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΟΙ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ
ΤΗΝ ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΑΥΤΗ. Ο ΚΥΡΙΟΤΕΡΟΣ,
ΙΣΩΣ, ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΚΑΝΕΙΣ
ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΔΕΝ ΣΥΜΦΩΝΟΥΣΕ
ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΤΟΞΕΥΣΗ ΜΙΑΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ
ΣΤΗΝ ΕΙΣΕΧΟΥΣΑ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ.
Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ ΓΕΔΕΩ ΝΥποστράτηγος ε.α.τ. καθηγητής Στρατιω τικής Ιστορίας ΣΣΕ τ. υποδιευθυντής Δ ΙΣΜ έλος Ελληνικής Επιτροπής Στρατιω τικής Ιστορίας
ΓΙΑΤΙ Ο Ι ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΕΧΑΣΑΝ ΤΗ Μ ΑΧΗ
ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚΣοβιετικό πεζικό επ ιτίθ ετα ι τις γερμανικές γραμμές, με την υποστήριξη αρμάτων μάχης Τ-34. Εως τις 23 Ιουλίου, ο Κόκκινος Στρ ατό ς είχε ανακτήσει όλο το έδαφος που είχε χάσει κατά την επιχείρηση «Zitadelle».
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Ηεισέχουσα του Κούρσκ δημιουργήθηκε μετά τις επ ιθετικ ές επιχειρήσεις του Σοβιετικού Στρατού τον χειμώνα του 1942-43. Οταν, τον Μάρτιο του 1943, οι μάχες στο Ανατολικό Μέτωπο
σταμάτησαν, είχε σχηματισθεί αυτή η εισέχουσα, για την οποία οι η γ έτες των αντιπάλων είχαν δ ιαφ ορετικά σχέδια: ο Στάλιν ή θ ελ ε να την επ εκτείνει, ο Χ ίτλερ να την εξαλείψ ει. Ο Σοβ ιετικός δικτάτορας, οπλισμένος με πολύ μεγαλύτερη υπομονή από τον Γερμανό συνάδελφό του, ανέμενε να αρχίσει εκείνος πρώτος την επίθεσή του για να τον καταστρέψ ει. Πράγματι, τα σχέδιά του υλοποιήθηκαν.
Στο πλαίσιο της Στρατιω τικής Ιστορίας σ υνηθίζεται να λέγετα ι για πολλές μάχες ότι δεν κερδήθηκαν από τον ένα αντίπαλο, αλλά ότι χάθηκαν από τον άλλο. Στη μάχη του Κούρσκ ηττημένο ι, και μάλιστα με τρόπο που επέδρασε αποφασιστικά στις μελλοντικές εξελ ίξε ις , ήταν οι Γερμανοί. Για τον λόγο αυτό επιβάλλεται να προηγηθεί η ανάλυση των αιτίων που οδήγησαν στην ήττα.
Η βαθύτερη αιτία της ήττας των Γερμανών θα πρέπει να αναζητη θεί σε αυτό που χαρακτηριστικά θα μπορούσε να περιγράφει ως η "ρίζα πολλών δ ε ινών": στις αρχικές επ ιτυχίες του Χ ίτλερ. Οι πρώτοι πολιτικοί και στρατιωτικοί θρ ίαμβοι του Γ1 Ράιχ είχαν επ ιτευχθεί χάρη στο επιχειρησιακό αισθητήριο του Φύρερ: Αυστρία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία, Νορβηγία και Γαλλία αποτελούσαν δικαίωση της προσωπικής του πολιτικής. Δ ημιουργήθηκε, έτσι, στον γερμανικό
λαό και στη στρατιωτική ηγεσία της Γερμανίας η εντύπωση ότι ο Αδόλφος Χ ίτλερ δεν υπέπιπτε ποτέ σε σφάλματα. Το χειρότερο, όμως, ήταν ότι το ίδιο πίσ τευε και ο Χ ίτλερ, ο οποίος με τις ενέρ γειες του άρχισε να καταστρέφει όλα όσα είχε επιτύχει, και μοιραία και την ίδια τη Γερμανία. Ο λαός και ο στρατός της χώρας, έχοντας σ τερ η θεί το δικαίωμα αλλά και τη δύναμη να αντιδρούν, τον παρακολουθούσαν παθη τικά να διαπράττει το ένα σφάλμα μετά το άλλο. Στα μεγαλύτερά του λάθη συγκαταλέγεται η επίθεση στη Σοβιετική Ενωση. Μ ετά τις αρχικές επ ιτυχίες και τις δοκιμασίες δύο χειμώνων στην απέραντη αυτή χώρα, τον Απρίλιο του 1943 είχε πια καταστεί φανερό ότι ο πόλεμος δεν ήταν εύκολο να κερ δη θεί. Η αρχική άνετη προέλαση προς τη σίγουρη νίκη είχε ανακο- πεί. Από τα μέσα Νοεμβρίου του 1942 ως τον Απρίλιο του 1943 η W ehrm acht έχασε 1.250.000 άνδρες,5.000 άρματα μάχης, 9.000 αεροπλάνα και 20.000 πυροβόλα. Κατά συνέπεια, τουλάχιστον 100 μεραρχίες καταστράφηκαν ή έπαψαν να αποτελούν μάχιμη δύναμη. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι στη γερμανική ηγεσία είχε ενσκήψει μια γενική "επιδημία τύ φλωσης", καθώς κανένας δεν έβλεπ ε - ή δεν ή θ ελ ε να δει - ότι μια ζοφερή πραγματικότητα διαγραφόταν γΓ αυτούς στο μέλλον.
Μια ακόμα συνέπεια της πολιτικής του Φύρερ και του π νεύματος που είχε εμφυσήσει στους υποτακτικούς του, ήταν το γεγονός ότι η υπερβολική αισιοδοξία του στηρ ίχθηκε στις απίστευτα εσφ αλμένες εκτι-
Γερμανός στρατιώ της απογοητευμένος από το αποτέλεσμα της μάχης. Σ το Κούρσκ, ο Γερμανικός Στρατός άφησε να του διαφύγει κάθε πιθανότητα νίκης, λόγω μιας σειράς λαθών και κακών υπολογισμών, των οποίων το άθροισμα υπήρξε καταστροφικό.
Η εμμονή του Αδόλψου Χ ίτλερ να εμπλέκεται στο σχέδιο δράσης της Wehrmacht εναντίον του Κόκκινου Στρατού, οδήγησε σε μια σειρά τραγικών σφαλμάτων, με κυριότερο εκείνο της επ ίθεσης στο Κούρσκ.
μήσεις στις οποίες κατέληξαν οι επιτελείς του, αξιολογώντας τις πληροφορίες για τον αντίπαλό του. Μέχρι τη στιγμή εκείνη οι επιτελείς του είχαν υποστηρίξει τόσο ότι οι Σοβιετικοί δεν είχαν δυνατότητα εκτόξευσης επιθετικών επιχειρήσεων τον χειμώνα του 1941, όσο και ότι είχαν αιφνιδιαστεί πλήρως στο Στάλινγκραντ το 1942.0 Χίτλερ, όμως, όχι μόνο δεν έλαβε υπόψη τα παραδείγματα αυτά, αλλά και φρόντισε να απομακρύνει όποιον στρατηγό υποστήριζε διαφορετικές θέσεις από τις δικές του. Ο φον Μπράουχιτς, ο Χάλντερ και ο φον Ρού- ντστεντ είχαν απομακρυνθεί επειδή είχαν διαφωνήσει μαζί του, ενώ ο φον Λέεμπ, ο φον Μποκ και ο φον Λιστ είχαν αντικατασταθεί επειδή δεν είχαν κατορθώσει να πραγματοποιήσουν τις παράλογες απαιτήσεις του.
Οταν σε ένα στρατιωτικό σύστημα επικρατεί μια τέτοια κατάσταση, το αποτέλεσμα οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε αποτυχία. Η συνολική εικόνα της πάλαι ποτέ φοβερής πολεμικής μηχανής, του Γερμανικού Στρατού, αποδίδεται γλαφυρά από τον Βρετανό ιστορικό Μίλτον Σούλμαν: «Η πειθαρχία και η πιθανότητα γρήγορης προαγωγής έκαναν όσους είχαν μείνει στο Γερμανικό Γενικό Επιτελείο να κτυπούν τα τακούνια τους όποτε γάβγιζε ο Φύρερ. Και στο μεταξύ οι άνδρες στο μέτωπο, που υπέφεραν την πραγματική αγωνία και τις κακουχίες από το κρύο, τη φωτιά και το σίδερο, δεν μπορούσαν παρά να απορούν και να υπακούουν, επειδή είχαν πολύ μεγάλη άγνοια για να κάνουν οτιδήποτε άλλο». Αυτές ήταν οι βάσεις στις οποίες στηριζόταν ο Γερμανικός Στρατός, βαδίζοντας προς την εισέχουσα του Κούρσκ.
Ενας από τους βασικότερους παράγοντες αποτυχίας των Γερμανών ήταν ο συγχρονισμός της μάχης. Οπως προαναφέρθηκε, ο Χίτλερ δεν αντιμετώπιζε με ενθουσιασμό το ενδεχόμενο επίθεσης στην εισέχουσα. «Το στομάχι μου γυρίζει όταν την σκέπτομαι», εκμυστηρεύθηκε στον Γκουντέριαν. Παρόλα αυτά την θεωρούσε αναπόφευκτη. Είναι σήμερα γνωστό ότι από καιρό συζητούσε με τους Σοβιετικούς την προοπτική μιας χωριστής ειρήνης (η σκέψη και μόνο αυτής της προοπτικής προκαλούσε στον Τσώρτσιλ έντονη αναστάτωση!). Οι τελευταίες, όμως, απαιτήσεις των Σοβιετικών ήταν υπερβολικές. Χωρίς αμφιβολία, ο Χίτλερ επιζητούσε μια συντριπτική νίκη στο Κούρσκ, προκειμέ-
0 στρατηγός Γκουντέριαν εξέφ ρασε την έντονη αντίθεσή του για το σχέδιο επ ίθεσης στο Κούρσκ.
νου να βελτιώσει τη διαπραγματευτική του θέση.Τους δισταγμούς του Χίτλερ συμμερίζονταν
και μερικοί από τους πιο ικανούς στρατηγούς του, ανάμεσά τους ο Γκουντέριαν και ο Κλάιστ. Εχοντας κατά νου την επιτυχία του Μανστάιν στο Χάρ- κοβο τον περασμένο χειμώνα, υποστήριζαν ότι έπρεπε να περιμένουν να επιτεθούν πρώτοι οι Σοβιετικοί. Επίσης, πίστευαν ότι πολύ σύντομα θα εκδηλωνόταν μια ενέργεια των Αγγλοαμερικανών στην ηπειρωτική Ευρώπη, γι' αυτό δεν θα έπρεπε να εμπλακούν σε μεγάλες επιχειρήσεις προτού διαπιστώσουν σε ποιο σημείο θα αποβιβάζονταν οι Σύμμαχοι. Οι μόνες λογικές ενέργειες στο Ανατολικό Μέτωπο ήταν να ενισχύσσυν τις γραμμές τους, να συγκεντρώσουν εφεδρείες και να περιμένουν τη σοβιετική επίθεση. Στη συνέχεια, με μια επιχείρηση τύπου Χάρκοβο θα μπορούσαν να ανατρέψουν την κατάσταση. Αναμφίβολα, ακόμα και μια τέτοια ανατροπή θα επηρέαζε τους Σοβιετικούς, με αποτέλεσμα να φανούν πιο μετριοπαθείς στις απαιτήσεις τους για τη σύναψη χωριστής ειρήνης.
Οι στρατάρχες Μανστάιν και Κλούγκε έδειξαν αρχικά ότι «ερωτεύθηκαν» την ιδέα αυτής της επιθετικής επιχείρησης. Οπως ακριβώς ένας ταλαντούχος ηθοποιός δέχεται να παίξει σε ένα κακό θεατρικό έργο με την ελπίδα ότι θα το κάνει επιτυχία, έτσι και οι στρατηγοί που διοικούν μεγάλα στρατιωτικά τμήματα στη μάχη - ομάδες στρατιών στην προκειμένη περίπτωση- φαίνεται ότι μεθούν με την ιδέα μιας μεγάλης νίκης. Ετσι, η επίθεση κατά της εισέχουσας του Κούρσκ αποφασίστηκε.
Εύλογα τίθεται το ερώτημα εάν υπήρχε πράγματι κάποια πιθανότητα επιτυχίας. Φαίνεται, λοιπόν, πως υπήρχε, εφόσον βέβαια η επίθεση πραγματοποιείτο τον Μάιο του 1943, αμέσως μόλις η γη θα είχε στεγνώσει από το ανοιξιάτικο λιώσιμο των χιονιών. Σήμερα είναι γνωστό ότι την περίοδο εκείνη οι Σοβιετικοί, εξαντλημένοι ακόμα από τις χειμερινές επιχειρήσεις, δεν είχαν οργανώσει την εισέχουσα. Επιπλέον, είχαν υποστεί τεράστιες απώλειες και χρειάζονταν χρόνο για να τις αναπληρώ-
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
σουν. Οι Γερμανοί αρχικά είχαν αποφασίσει να επιτεθούν τον Μάιο, αλλά στη συνέχεια άλλαξαν γνώμη και ανέβαλαν την επίθεση για τον Ιούλιο, όταν θα είχαν φθάσει στο Ανατολικό Μέτωπο τα νέα άρματα Panther, Tiger και Ferdinand.
Η απόφαση αυτή, όμως, απέβη μοιραία για πολλούς λόγους: α) ο Ιούλιος ήταν ο μήνας κατά τον οποίο θεωρείτο πιθανότερη μια επέμβαση των Αγγλοαμερικανών στην Ευρώπη, 6) δινόταν, έτσι, χρόνος στους Σοβιετικούς, οι οποίοι τον αξιοποίη- σαν κατά τον καλύτερο τρόπο, γ) μια μακρά αναβολή παρέχει στον αντίπαλο μεγαλύτερες πιθανότητες να αντιληφθεί τις προθέσεις του επιτιθέμενου. Πράγματι, οι Σοβιετικοί γνώριζαν επακριβώς την ημέρα, ακόμα και την ώρα της γερμανικής επίθεσης του Ιουλίου και δ) οι Σοβιετικοί εκμεταλλεύ- θηκαν το διάστημα αυτό για να οργανώσουν σε βάθος την άμυνά τους με ναρκοπέδια, κωλύματα και αντιαρματικά όπλα, ενώ παράλληλα μετέφεραν εκεί όλο και περισσότερες, πλήρως επανδρωμένες μεραρχίες.
Στη γερμανική στρατιωτική ηγεσία, όμως, υπήρχαν διαφωνίες και σχετικά με τη χρήση των νέων αρμάτων, οι οποίες μάλιστα γίνονταν εντονότερες όσο μετατίθετο προς το καλοκαίρι η ημερομηνία έναρξης της επίθεσης. Ο στρατάρχης Μανστάιν, ο οποίος είχε ταχθεί υπέρ της επιχείρησης, με την προϋπόθεση όμως ότι θα άρχιζε τον Μάιο, υποστήριζε τα εξής: «Η επιχείρηση δεν είχε το παραμικρό νόημα. Η αναδιοργάνωση στο Ανατολικό Μέτωπο, που μόλις είχε ολοκληρωθεί, θα κατέρ- ρεε αν λαμβάνονταν υπόψη οι απώλειες αρμάτων. Δεν υπήρχε δυνατότητα ανεφοδιασμού σε άρματα του Ανατολικού Μετώπου και έπρεπε να αρχίσει να σκέπτεται (η ανώτερη γερμανική στρατιωτική ηγεσία) τον ανεφοδιασμό του Δυτικού Μετώπου σε άρματα για να αντιμετωπιστεί η σίγουρη απόβαση το 1944». Μετά την αναβολή του Μαϊου ο Μανστάιν πρότεινε, αντί για τη διπλή επίθεση στην εισέχου- σα, μια επιθετική επιχείρηση μέσω ΣΘεσκ ή Χαρκό- 6ου.
Σε ό,τι αφορά τα ίδια τα άρματα, στα οποία οι Γερμανοί είχαν εναποθέσει τόσες πολλές ελπίδες, ο Μανστάιν και πάλι υποστήριζε ότι έπασχαν από «παιδικές ασθένειες», των οποίων η «θεραπεία» θα ήταν αδύνατη πριν από την έναρξη της επίθεσης. Τα άρματα Ferdinand δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες: και τα 90 που χρησιμοποιήθηκαν στη Στρατιά του Μόντελ δεν κατόρθωσαν να ανοίξουν δρόμο στο πεζικό. Μη διαθέτοντας πολυβόλα, δεν μπόρεσαν να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο στη μάχη εκ του συστάδην, καθώς δεν κατάφεραν να κάνουν τα σοβιετικά πολυβόλα και τους θύλακες αντίστασης του πεζικού να σιγήσουν.
Από τη σοβιετική πλευρά ο στρατός του 1943 δεν μπορούσε να συγκριθεί με τον στρατό που είχαν αντιμετωπίσει οι Γερμανοί στα αρχικά στάδια της επίθεσης στη Σοβιετική Ενωση. Ακόμα και σε σχέση με το 1942 ο Σοβιετικός Στρατός είχε βελτιωθεί σημαντικά. Η ενίσχυσή του με τεράστιο α- οιθμό αμερικανικών τροχοφόρων οχημάτων - τα οποία ο Στάλιν προνόησε να ζητήσει κατά προτεραιότητα έναντι οποιουδήποτε άλλου υλικού - σε συνδυασμό με τον εφοδιασμό του με κονσερβοποιη- άένα τρόφιμα, τον είχαν καταστήσει εξαιρετικά ευκίνητο. Η ηγεσία του, όπως πολύ παραστατικά αναφέρει ο Λίντελ Χαρτ, "είχε κλαδευτεί και λι- -,ανθεί" με την εμπειρία των προηγούμενων ετών,
Ο στρατάρχης φον Μανστάιν. Στην περίπτωση του Κούρσκ, δεν κατάφ ερε να πραγματοποιήσει ένα από τα συνηθισμένα του «θαύματα» και να χαρίσει τη νίκη στα γερμανικά όπλα.
ενω οι στρατηγοί και οι μικροτεροι ηγήτορες είχαν γίνει καλύτεροι σε θέματα τακτικής.
Η ανώτερη σοβιετική στρατιωτική ηγεσία, η Stavka, είχε προετοιμάσει σχέδια επίθεσης στην εισέχουσα του Κούρσκ, αλλά, όπως προαναφέρθη- κε, ο Στάλιν περίμενε να εκδηλωθεί πρώτα η επίθεση των Γερμανών. Οταν αυτή εκφυλίσθηκε, ο Σοβιετικός Στρατός εκτόξευσε μεγάλες επιθετικές επιχειρήσεις σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Διατηρώντας σχεδόν άθικτες τις εφεδρείες τους, οι Σοβιετικοί, παρά τις αντίθετες εκτιμήσεις των Γερμανών, ήταν σε θέση να ενεργήσουν ήδη από τις αρχές Αυγούστου. Από κάθε άποψη η σοβιετική ηγεσία αποδείχθηκε πιο ικανή από τον αντίπαλό της. Οι εκτιμήσεις της Stavka, του Γενικού Επιτελείου, αλλά και της διοίκησης του Μετώπου σχετικά με τον πιθανότερο τρόπο ενέργειας των Γερμανών ήταν ακριβείς. Σε όλη την κλίμακα της σοβιετικής ιεραρχίας η εκτίμηση για την επικείμενη εχθρική ενέργεια ήταν ομόφωνη, γεγονός που τονίζει την ικανότητα των επιτελείων και των διοικήσεων των Σοβιετικών σε στρατηγικό και τακτικό επίπεδο.
Εξίσου επιτυχής υπήρξε και η διεύθυνση του αγώνα από τον στρατάρχη Ζούκωφ και το επιτελείο του. Ο Σοβιετικός στρατάρχης στα απομνημονεύματά του διαψεύδει τις φήμες ότι ο Στάλιν λάμ- βανε μόνος του τις τελικές αποφάσεις σε θέματα στρατιωτικής και στρατηγικής φύσεως. Είναι γεγονός ότι ο ίδιος ο Ζούκωφ διηύθυνε τον αγώνα, ωστόσο σε μια περίπτωση η Stavka, που ήταν πάντα καλά ενημερωμένη, τον διέταξε να μεταβεί στην περιοχή Προχορόφκα και να συντονίσει τις επιχειρήσεις στα Μέτωπα Βορονέζ και Στέπας. Ο στρατάρχης Ζούκωφ είχε αποδείξει την ικανότητα του Σοβιετικού Στρατού να διεξάγει στρατηγικές αμυντικές επιχειρήσεις εναντίον ενός άριστα εξοπλισμένου αντιπάλου και να εκτοξεύει μια προσχεδια- σμένη στρατηγική επιθετική επιχείρηση, όταν είχε κερδίσει την αμυντική μάχη.
Αντίθετα, η γερμανική ανωτάτη διοίκηση για μια ακόμα φορά έδειξε αδυναμίες. Ο Χίτλερ, όπως και ο Βρετανός στρατάρχης Χαίηγκ στον Α' Παγκό-
0 στρατάρχης Ζούκωφ είχε αποδείξει την ικανότητα του
Σοβιετικού Στρατού να διεξάγει
στρατηγικές αμυντικές
επιχειρήσεις εναντίον ενός
άριστα εξοπλισμένου
αντιπάλου και να εκτοξεύει μια
προσχεδιασμένη στρατηγική επιθετική
επιχείρηση, όταν είχε κερδίσει την αμυντική μάχη.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Ο στρατάρχης Ζούκωφ. Η δ ιεύθυνση του αγώνα
στο Κούρσκ από τον ίδιο και το επ ιτελείο του
υπήρξε απόλυτα επιτυχής.
106
Γερμανοί σ τρατιώ τες στον δρόμο προς την αιχμαλωσία. Από τη μάχη του Κούρσκ και έπ ειτα , αυτή η εικόνα θα γινόταν όλο και πιο συνηθισμένη.
σμιο Πόλεμο, βασίσθηκε στον αριθμό των μεραρχιών που διέθετε. Οι μεραρχίες, όμως, που μετρούσε στον χάρτη σε πολλές περιπτώσεις ήταν μειωμένης δύναμης και, το χειρότερο, οι απόντες ήταν εκείνοι που αποτελούσαν το άνθος της μαχητικής τους δύναμης, όσοι δηλαδή είχαν σκοτωθεί ή τραυματιστεί στις σκληρές μάχες του Ανατολικού Μετώπου. Μερικές από τις μεραρχίες αυτές ήταν μόνο απλά σημάδια στον χάρτη - στην πραγμα
τικότητα είχαν χαθεί στον Βόλγα, στον Καύκασο και στην Τυνησία. Σύμφωνα με το σχέδιό τους, οι Γερμανοί έπρεπε να κτυπήσουν τους Σοβιετικούς στο πιο ισχυρό σημείο, ακριβώς όπως έπρεπε να κάνει και ο Μοντγκόμερυ στη μάχη του Ελ Αλα- μέιν, με μια όμως διαφορά: ο Μοντγκόμερυ διέθετε απείρως περισσότερα μέσα από τον αντίπαλό του. Αντίθετα, οι Γερμανοί υστερούσαν έναντι του αντιπάλου τους.
Ενας άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν η μονολιθικότητα της διοίκησης των Γερμανών: τα πάντα άρχιζαν και τελείωναν στον Φύρερ. Κατά τη διεξαγωγή της μάχης δεν υπήρχε ενιαία διοίκηση. Είναι γεγονός ότι καταβλήθηκαν προσπάθειες για τον διορισμό ενός αρχιστρατήγου με σκοπό την αποτελεσματικότερη διεύθυνση του αγώνα, αλλά οι προτάσεις απορρίφθηκαν με κάθε μορφής δικαιολογίες, αστήρικτες κατά κανόνα. Οι υπόλοιποι στρατιωτικοί που ακολουθούσαν στην ιεραρχία μετά τον Χίτλερ, μέχρι και τον τελευταίο στρατιώτη, μπορούσαν μόνο να υπακούουν και να εκτε- λούν. Παρόλα αυτά, όταν η μάχη έληξε, ο Χίτλερ δεν δίστασε να αποδώσει την αποτυχία στο γεγονός ότι οι στρατηγοί του αποδεδειγμένα δεν στηρίζονταν στην πίστη προς αυτόν και στη δύναμη της θέλησής του!
Το κύριο χαρακτηριστικό της μεγάλης αυτής μάχης, όμως, είναι ότι το αποτέλεσμά της δεν ήταν προϊόν της τακτικής και της στρατηγικής ικανότητας των ηγητόρων, αλλά, αφενός του βάρους των υλικών - κυρίως των τεθωρακισμένων - και της πυκνότητας των κωλυμάτων και αφετέρου της εφαρμογής της αρχής της οικονομίας δυνάμεων. Οι Σοβιετικοί απέδειξαν ότι διέθεταν απεριόριστα μέσα και δυνάμεις. Παρόλα αυτά, γνωρίζοντας ότι το προσωπικό και τα μέσα των τεθωρακισμένων μεραρχιών δεν ήταν ανεξάντλητα, απέφυγαν να εκδηλώσουν άκαιρα επιθέσεις και περίμεναν να εξα-
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Κυνηγός αρμάτων Ferdinand στη μάχη του Κούρσκ.Τα συγκεκριμένα άρματα δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες του γερμανικού επ ιτελείου . Μη δ ια θέτοντας πολυβόλα, δεν μπόρεσαν να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο στη μάχη εκ του συστάδην και να κάνουν τα σοβιετικά πολυβόλα και τους θύλακες αντίστασης του πεζικού να σιγήσουν.
ντληθεί πρώτος ο αντίπαλός τους - και παράλληλα την απόβαση των Αγγλοαμερικανών στη Σικελία (10 Ιουλίου 1943).
Αντίθετα, οι Γερμανοί, υποτιμώντας τον «κατώτερο φυλετικά» αντίπαλό τους, χρησιμοποίησαν τα πολύτιμα άρματά τους σε προσπάθειες να δια- απάσουν ισχυρά οχυρωμένες τοποθεσίες, χωρίς επαρκή συντονισμό με τις δυνάμεις του πεζικού, του πυροβολικού και της αεροπορίας. Ως εκ τούτου, ένας μεγάλος αριθμός τεθωρακισμένων μεραρχιών καταστράφηκαν για έναν αντικειμενικό σκοπό, τον οποίο πολλοί χαρακτήρισαν επουσιώδη. Από τη μάχη του Κούρσκ και εφεξής ο ρόλος των γερμανικών τεθωρακισμένων δυνάμεων περιορίστηκε σε κινητή άμυνα και τοπικές αντεπιθέσεις.
Εάν, όμως, ο αντικειμενικός σκοπός των Γερμανών στη μάχη του Κούρσκ χαρακτηρίζεται ως «επουσιώδης», τι είναι αυτό που δίνει ιδιαίτερη σημασία στη μάχη αυτή, καθιστώντας τη μια από τις πιο αποφασιστικές μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Σε καμία περίπτωση η μάχη δεν μπορεί να συ- γκριθεί με το πραγματικά μεγαλειώδες δράμα που εκτυλίχθηκε έξω από τη Μόσχα το 1941. Στο Κούρσκ περίπου 20 μεραρχίες πάντσερ υπέστησαν τρομερή φθορά, προκαλώντας όμως και τεράστιο κόστος σε αντίστοιχες σοβιετικές. Η Σοβιετική Ενωση, όμως, είχε τη δυνατότητα να τις αναπληρώσει. Οπως είχε προβλέψει ο Γκουντέριαν, μια τέτοια απώλεια θα ήταν καταστροφική. Γενικότερα, ο συνολικός σχεδιασμός της επιχείρησης ήταν εσφαλμένος, με αποτέλεσμα οι Γερμανοί να χάσουν τη δυνατότητα μιας στρατηγικής επιτυχίας, ακριβώς διότι είχαν θέσει μη ρεαλιστικούς τακτικούς αντικειμενικούς σκοπούς. Οι ήττες στα «προάστια» της Μόσχας και στο Στάλινγκραντ είχαν τραυματίσει βαριά τη Wehrmacht, αλλά δεν είχαν αφαιρέσει από τους Γερμανούς τη στρατηγική πρωτοβουλία στο Ανατολικό Μέτωπο. Η πρωτοβουλία αυτή χάθηκε μετά τη μάχη του Κούρσκ και αυτό είναι που την καθιστά «αποφασιστική». Παρόλο που από τον Αύγουστο του 1943 ο Γερμανικός Στρατός είχε αρ
χίσει να υποχωρεί, εξακολουθούσε να μάχεται, αν και γνώριζε ότι στο τέλος θα έχανε τον πόλεμο. Την ίδια εποχή, ο Σοβιετικός Στρατός άρχισε τη μεγάλη επιθετική επιστροφή του, εκδιώκοντας τους Γερμανούς από το σοβιετικό έδαφος και φθά- νοντας έως την καρδιά της Γερμανίας.
Ως τελικό συμπέρασμα της μάχης αξίζει να μεταφερθούν τα λόγια του πρωταγωνιστή της, του στρατάρχη Ζούκωφ: "Ποιος ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας για την ήττα του εχθρού κοντά στο Κούρσκ; Τι προκάλεσε την αποτυχία αυτής της μεγάλης επίθεσης που είχε προετοιμαστεί από μα- κρού χρόνου;". Ο Σοβιετικός στρατάρχης δεν θεωρεί αποφασιστικό παράγοντα ούτε τη γνώση των σχεδίων του αντιπάλου ούτε την υπεροχή σε υλικό ούτε την αποτελεσματικότητα της διεύθυνσης του αγώνα. Απαντώντας ο ίδιος στην ερώτησή του γράφει: "Πάνω απ' όλα, όταν άρχισε η αμυντική μάχη, τα σοβιετικά στρατεύματα αποδείχθηκαν ανώτερα εκείνων του εχθρού σε αριθμό, και ιδιαίτερα σε ποιότητα".
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1 )Στρατάρχης Γκεόργκι Ζούκωφ: REMINISCENCE AND REFLECTIONS, τόμ. 2ος, Εκδοση Progress Publishers, Μόσχα, 1974 (αγγλική μετάφραση 1985).(2) A. J. P. Taylor: THE SECOND WORLD WAR, Εκδοση Penguin Books, Λονδίνο, 1976.(3) Λ ίντελ Χαρτ (επ ιμέλεια): THE SOVIET ARMY, Εκδοση Weidenfeld & Nicolson, Λονδίνο, 1956.(4) Richard Ogorkiewicz: ARMOUR, Εκδοση Atlantic Books, Νέα Υόρκη, 1960.(5) Στρατάρχης φον Μανστάιν: ΝΙΚΑΙ ΑΠΩΛΕΣΘΕΙΣΑΙ. Εκδοση ΓΕΣ/ΔΕΚ, Αθήναι, 1962.(6) Χάιντς Γκουντέριαν: ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΟΥ, Εκδόσεις Καραβία -Δ ημη τρ ιάδ η, Αθήναι ,1971.(7) ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Εκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήναι, 1990.(8) M ilton Shulman: DEFEAT IN THE WEST, Εκδοση Coronet Books, Λονδίνο, 1973.
Στο Κούρσκ περίπου 20
μεραρχίες πάντσερ υπέστησαν τρομερή
φθορά, προκαλώντας όμως
και τεράστιο κόστος σε
αντίστοιχες σοβιετικές.
Η Σοβιετική Ενωση, όμως, είχε
τη δυνατότητα να τις αναπληρώσει.
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Σοβιετικό ρουκετοβόλο ΒΜ-13-16 Katyusha σε πλαίσιο αμερικανικού φορτηγού 5 ίτ η ς ετα ιρ ίας Studebaker (Studebaker US6). Ε φερε και έβαλλε 16 ρ ο υ κέτες των 132 mm, τύπου Μ-13, με βεληνεκές περίπου 8,5 km.
Σοβ ιετικός όλμος ΗΜ 38 των 120 mm.Η αποτελεσματικότητα του όλμου αυτού ήταν τόσο μεγάλη, ώστε ο Γέρμανικός Στρατό ς, αφού πρώτα χρησιμοποίησε εκατοντάδες τέτο ια σοβιετικά λάφυρα, κατασκεύασε, στη συνέχεια, ένα ακριβές αντίγραφο (sGrW 42), το οποίο εισήλ&ε σε υπηρεσία στα τέλη του 1942 (συνολική παραγωγή 1942-1945 8.500 όλμοι).Το βεληνεκές του ήταν περίπου 6.000 m. Στη μάχη του Κούρσκ οι Σοβιετικο ί έκαναν εκτετα μένη χρήση όλμων των 120 mm.
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ ΥΠΗΡΞΕ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΡΜΑΤΟΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΝΑ ΑΝΑΚΟΨΟΥΝ ΤΗΝ
ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ. ΤΑ ΑΡΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΥΟ
ΠΛΕΥΡΩΝ ΦΥΣΙΚΑ ΔΙΕΔΡΑΜΑΤΙΣΑΝ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΡΟΛΟ ΑΛΛΑ Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ
ΠΥΡΟΒΟΛΩΝ (ΚΥΡΙΩΣ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ) ΗΤΑΝ ΕΠΙΣΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΤΗΣ
ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ. ΣΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΜΕ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ
ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ.
ΕΝΑ ΣΠΑΝΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ
ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ- Κ Ε ΙΜ ΕΝ Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ Β Α Λ Μ Α Σ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ
Σοβιετικό βαρύ άρμα μάχης KV-1, μοντέλο 1941, με συγκολλημένο πύργο. Δ ιέ θ ε τε ισχυρή θωράκιση, πυροβόλο των 76,2 mm και πενταμελές πλήρωμα. Από το 1939 έως το 1943 κατασκευάσθηκαν περισσότερα από 5.000 KV όλων των εκδόσεων. Αρματα KV-1 χρησιμοποιήθηκαν στη μάχη του Κούρσκ, αλλά η εμφάνιση εκ ε ί των γερμανικών Panther και Tiger απ έδειξε πως ο συγκεκριμένος τύπος ήταν πλέον παρωχημένος. Αντικαταστάτης των KV-1 ήταν το βαρύ άρμα μάχης JS-2.
Αντιαρματικό πυροβόλο των 57 mm (57 mm Z IS -2) του 1943. Είχε βάρος 1.250 kg, γωνία ανύψωσης από -5 έως +25 μο ίρες, μ έγ ισ το βεληνεκές 8.400 m και ρ υθμό βολής 15 βλήματα το λεπτό. Σε
υπηρεσία εισ ήλθε το καλοκαίρι του 1943. Παρατηρήστε το πολύ μεγάλο μήκος της κάννης.
Αριστερά διακρίνεται το σοβιετικό μέσο πολυβόλο ΡΜ 1910 των 7,62 mm και δεξιά ο αντικαταστάτης του, το SG 43 Goryunov, επίσης των 7,62 mm. 0 τροχοφόρος τρίποδάς του αποτελούσε μια ελαφ ρύτερη έκδοση του τρίποδα Sokolov.0 Σοβ ιετικός Στρ ατό ς άρχισε να παραλαμβάνει τα πρώτα SG 43 τον Μάιο του 1943.
Ενα Τ-34/76, παραγωγής 1943, με τον νέο εξαγωνικό πύργο και επιπρόσθετη θωράκιση. Σε αυτόν τον τύπο ανήκαν τα περισσότερα Τ-34. Οπως και στο Τ-34/76, παραγωγής 1941-1942, έτσ ι και σε αυτό το πυροβόλο ήταν το ίδιο: το F-34 L των 76,2 mm με κάννη 42 διαμετρημάτων. Η νίκη στη μάχη του Κούρσκ υπήρξε το κύκνειο άσμα των Τ-34/76, καθώς κατέστη πλέον φανερή η αδυναμία τους μπροστά στα νεοεμφσνισθέντα γερμανικό Tiger και Panther.
Αυτοκινούμενο πυροβόλο των 76,2 mm SU-76. Στην πραγματικότητα, δημιουργήθηκε από την τοποθέτηση του πυροβόλου ZIS-3 των 76,2 mm στο σκάφος του ελαφρού άρματος Τ-70. Στην παραγωγή εισ ήλθε στα τέλη του 1942. Είχε πλήρωμα τεσσάρων ανδρών, βάρος 1 1 1 και θωράκιση μόλις 25 mm. Το γεγονός, όμως, ότι το σκάφος του άρματος ήταν ανοικτό στο επάνω τμήμα του, προξενώντας πολλά προβλήματα στο πλήρωμα, αποτελούσε το μεγάλο του μειονέκτημα. Επιπλέον, και η θωράκισή του ήταν ανεπαρκής. Αν και, αρχικά, είχε σχεδιαστεί ωςκαταστροφ έας αρμάτων, χρησιμοποιήθηκε, τελικά , ως αυτοκινούμενο πυροβόλο.
Κλασική σοβιετική προπαγανδιστική αψίσα του Β 'Π Π : "Τα γερμανικά τανκς δεν 9α περάσουν από εδώ".
Το ένα τέτα ρ το των βαρέων πολυβόλων της πρώτης γραμμής του μετώπου και περισσότερα από τα μισά των μετόπ ισθεν είχαν παραχωρηθεί για αντιαεροπορική χρήση. Σ τη φωτογραφία, ένα βαρύ πολυβόλο των 12,7mm, τύπου DShk 1938. στην αντιαεροπορική έκδοσή του. Ο ρυθμός βολής ήταν 600 β.α.λ. Α ξίζει να α ναφ ερθεί ότι υπήρχαν και άλλες εκδόσεις που έφ εραν δύο (δίδυμα) ή και τέσσερα (τετράδυμα) πολυβόλα μαζί.
Τα κλασικά σοβιετικά τυφ έκια ελεύ θερ ου σκοπευτή, τύπου Mosin N agant 1891/30. Ο Σοβ ιετικός Σ τρ α τό ς έδ ινε ιδ ιαίτερη βαρύτητα στον τομέα αυτό, καθώς, από το 1942 έως το 1945, κατασκευάζονταν 50.000 τέτο ια ειδικά τυφ έκια ετησίως (η παραγωγή ξεκίνησε το 1937και έλη ξε το 1963). Η αποτελεσματικότητά τους ήταν περίπου 800 m.
Σοβ ιετικό υποπολυβόλο PPD-34/38 των 7.62 mm, η σχεδίαση του οποίου
βασιζόταν στο γερμανικό Bergmann ΜΡ-18. Από τον Σοβιετικό Σ τρ ατό άρχισε να
χρησιμοποιείται το 1934. Τα περισσότερα PPDnou είχαν παραχθεί έως το 1936,
στάλθηκαν το 1936-37 στον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας, όπου έλαβαν το
βάπτιομα του πυρός.
Ο Σοβιετικός Σ τρ α τό ς φρόντισε ιδ ιαίτερα την αντιαεροπορική προστασία των σχηματισμών του στη μάχη του Κούρσκ. Σ τη φωτογραφία διακρίνεται ένα αντιαεροπορικό πυροβόλο των 85 mm (85 mm Μ39). Είχε βάρος 3.000 kg, ανύψωση από -2 έως +82 μο ίρες και έβαλλε βλήματα βάρους 9,2 kg με μέγ ισ το βεληνεκές τα 7.600 m. Ηταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί και ως αντιαρματικό, ενώ το π οθετή θη κε και στον καταστροφ έα αρμάτων SU-85.
Ελκυστήρας Τ-20 ‘'Komsomotets". Στην κατασκευή του οδήγησε η ανάγκη του Σοβιετικού Στρ ατο ύ να σύρει αντιαρματικά πυροβόλα των 37 και των 45 mm, όλμους και άλλα φορτία (μέγιστου βάρους 1.500 kg). Εφερε ένα πολυβόλο των 7,62 mm, τύπου DT, στη δεξιά εμπρόσθια πλευρά του. Εκεί καθόταν και ο πολυβολητής, ενώ αριστερά του βρισκόταν η θέσ η του οδηγού. Το όχημα μπορούσε να μ ετα φ έρ ει έξ ι άτομα, τρία σε κάθε πλευρά. Είχε μήκος 3,7 m, πλάτος 1,84 m, ύψος 1,5 m και μπορούσε να αναπτύξει μέγισ τη ταχύτητα 50 km/h.
Οβιδοβόλο Μ -30 των 122 mm. Είχε βάρος 3.000 kg, πλήρωμα οκτώ ανδρών, μέγισ το βεληνεκές 11.820 m και ρυθμό βολής έξ ι βλήματα το λεπτό.
Αντιαρματικόπυροβόλο των 45 mm (45 mm Μ -42)του 1942. Πρόκειτα ι για τροποποίηση του πυροβόλου των 45 mm του 1937, το οποίο με τη σειρά του βασιζόταν σε σοβιετικά αντίγραφα των γερμανικών αντιαρματικών πυροβόλων των 37 mm (37 mm Pak 35/36), που η Σοβ ιετική Ενωση είχε αγοράσει από τη Γερμανία τη δεκαετία του 1930. Είχε βάρος 625 kg, γωνία ανύψωσης από -8 έως +25μο ίρες, μέγιστο βεληνεκές 4.500 m και ρ υθμό βολής 15 βλήματα το λεπτό.
Κ ατεστραμμένος θώρακας ενός γερμανικού
Tiger, ο οποίος σύμφωνα με τους Σοβιετικούς
εβλήθη από πυροβόλο των 57 mm.
Πυροβόλο των 76 mm (76 mm ZIS-3) του 1942. Είχε βάρος 1.200 kg, γωνία ανύψωσης από -5 έως +37μοίρες, μέγιστο βεληνεκές 13.290 m και ρυθμό βολής 15 βλήματα το λεπτό. Σ ε υπηρεσία εισ ήλθε το καλοκαίρι του 1943. Ο τύπος αυτός του πυροβόλου γνώρισε τη μεγαλύτερη παραγωγή από οποιονδήποτε άλλο κατά τη διάρκεια του Β 'Π Π .
Α Γ Ν Ω Σ Τ Ε Σ Π Τ Υ Χ Ε Σ
ΤΑ ΠΑΡΑΛΕΙΠΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΚΟΥΡΣΚ
114
• Μετά την ήττα στο Στάλιν- γκραντ, τα πάντσερ είχαν όντως περιέλθει σε τόσο άσχημη κατάσταση, ώστε μόνο μια χαρισματική φυσιογνωμία του κύρους του Γκουντέριαν θα μπορούσε να τα αναδιοργανώσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα τέλη Ιανουαρίου του 1943 οι Γερμανοί διέθεταν μόνο 495 αξιόμαχα άρματα σε ολόκληρο το Ανατολικό Μέτωπο!• Παρά τη φιλοπόλεμη ρητορική του, ο Χίτλερ δεν ε ίχε εγκαταλείψει την ελπίδα ότι θα μπορούσε να έλθει σε συνεννόηση με τον Στάλιν. Τον Ιούνιο του 1943, έλαβε χώρα μια μυστική συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών του Ράιχ, Γιόακιμ φον Ρί- μπεντροπ, με τον Σοβιετικό ομόλογό του, Βιάτσεσλαβ Μολότωφ, κοντά στο μέτωπο και εντός των γερμανικών γραμμών, κατά την οποία συζητήθηκαν οι όροι μιας πιθανής κατάπαυσης του πυρός. Οι συνομιλίες τε λικά ναυάγησαν, καθώς οι Σοβιετικοί δεν δέχθηκαν τ ίποτα λιγότερο από την απόσυρση της Wehrmacht στα σύνορα του Ιουνίου του 1941.• Την ένταση της μάχης στον Θόρειο τομέα αποκαλύπτει το γεγονός ότι, στις 7 Ιουλίου, η γερμανική 9η Στρατιά ζήτησε επειγόντως από τις υπηρεσίες επιμελητείας να την εφοδιάσουν με100.000 βλήματα αρμάτων, διότι είχαν μειωθεί επικίνδυνα τα αποθέματα των πυρομαχικών της.• Ο μόνος λόγος, για τον οποίο ήταν γνωστή στον υπόλοιπο κόσμο η πόλη του Κούρσκ ήδη από την εποχή πριν από τη μεγάλη μάχη, ήταν το περίεργο φαινόμενο της "Μαγνητικής Ανωμαλίας του Κούρσκ”. Επιστήμονες είχαν παρατηρήσει πως σε ε
κείνη την περιοχή σι πυξίδες "τρελαίνονταν“, επειδή στο υπέδαφος υπήρχαν μεγάλα κοιτάσματα ορυκτού μαγνητίτη. Το φαινόμενο αυτό επρόκειτσ να προκαλέσει αρκετά προβλήματα στις πολεμικές αεροπορίες και των δύο αντιπάλων.• Στη μάχη του Κούρσκ η σοβιετική στρατιωτική ηγεσία παρατήρησε ότι ορισμένες μονάδες είχαν σταθερά μεγαλύτερες απώλειες από άλλες και, όταν ερεύνησε το συμβάν σε βάθος, ανακάλυψε ότι οι άνδρες αυτών των μεραρχιών πολεμούσαν φορώντας το μαλακό υφασμάτινο καπέλο ("μούτζε"), αντί για το κράνος τους! Αμέσως επέβαλε με ειδική επείγουσα διαταγή σε όλες τις μονάδες του Κόκκινου Στρατού να φέρουν το κράνος τους στη μάχη.• Μέσα στον παροξυσμό της μάχης οι Σοβιετικοί δεν δίστασαν να εξαπολύσουν ακόμα και μια επέλαση ιππικού εναντίον του γερμανικού 110 Τεθωρακισμένου Τάγματος Αναγνώρισης στον βόρειο τομέα. Οι Γερμανοί παραδέχθηκαν αργότερα ότι ποτέ δεν είχαν αντικρίσει πιο καταθλιπτικό πεδίο μάχης από εκείνη την περιοχή, όπου επί ώρες σφάδαζαν διαμελισμένοι άνθρωποι και άλογα.• Μια από τις πρώτες προτεραιότητες του Γκουντέριαν, όταν ανέλαβε το έργο της ανασυγκρότησης των πάντσερ, ήταν να ζητήσει την υπαγωγή των πυροβόλων εφόδου στα Τεθωρακισμένα αντί για το Πυροβολικό, στο οποίο ανήκαν έως τότε, με σκοπό την ενοποίηση της εκπαίδευσης και τον εκσυγχρονισμό των τακτικών μάχης. Οι επιτελείς της OKW, όμως, αρνήθηκαν να ικανοποιήσουν το αίτημά του, ι-
σχυριζόμενοι πως "τα πυροβόλα εφόδου είνα ι ο μόνος τρόπος για να κερδίσει τον Σταυρό των Ιπποτών ένας άνδρας του Πυροβολικού“.• Την πρώτη κιόλας ημέρα που ο στρατηγός Τσάιτσλερ ανέλαβε τα καθήκοντά του ως αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, τον Σεπτέμβριο του 1942, ο αρχηγός της OKW, στρατάρχης Κάιτελ, τον συμβούλεψε κατ' ιδίαν: "Ποτέ μην αντιτί&εσαι στον Φύρερ. Ποτέ μη του υπενθυμίζεις πως κάποτε σκεφτόταν διαφορετικά πάνω σε ένα ζήτημα. Ποτέ μη του πεις πως τα γεγονότα απέδειξαν πως εσύ είχες δ ίκιο και εκείνος άδικο. Ποτέ μη του δ ίνεις αναφορές με απώλειες. Πρέπει να αποφεύγουμε να επιβαρύνουμε τα νεύρα του". Ο Τσάιτσλερ του απάντησε λακωνικά πως "όταν ένας ηγέτης αποφασίζει να ξεκινήσει έναν πόλεμο, πρέπει να έχει και τα νεύρα να αντέξει τις συνέ- πειές του".• Στις 8 Μαϊου 1943, ο Χίτλερ πληροφορήθηκε ότι σε μια ακτή της Ισπανίας είχε εκβραστεί από τη θάλασσα το πτώμα ενός ατόμου που έφερε το όνομα "ταγματάρχης Μάρτιν". Δεμένος στο χέρι του βρέθηκε ένας χαρτοφύλακας με τα υποτιθέμενα σχέδια των Συμμάχων για απόβαση στην Πελοπόννησο, γεγονός που είχε ως συνέπεια να "καταπιεί το δόλωμα" η OKW και να στείλει επειγόντως στη νότιο Ελλάδα την 1η Μεραρχία Πάντσερ, εξοπλισμένη ακόμα και με άρματα Panther. Η πα- ραπλάνηση είχε επιτύχει. Οι Σύμμαχοι αποβιβάστηκαν τελικά τον Ιούλιο στη Σικελία και ο Γκουντέριαν αναγκάσθηκε να ομολογήσει πως "η 1η Μεραρχία Πάντσερ μας έλειψ ε πολύ στη
Ρωσία".• Στις 12 Απριλίου, χιλιάδες Σοβιετικοί πολίτες ανταπο- κρίθηκαν στην πρόσκληση του Κομμουνιστικού Κόμματος για την κατασκευή ενός νέου στρατιωτικού αεροδρομίου κοντά στο Καστόρνο- γιε. Το πρωί της 24ης Μαϊου το πρώτο σοβιετικό μαχητικό προσγειωνόταν στον διάδρομό του. Με τον ίδιο ζήλο25.000 ντόπιοι ολοκλήρωσαν μέσα σε 32 ημέρες μια νέα σιδηροδρομική γραμμή, μήκους 96 km, από το Στάρυ Οσκόλ έως το Ομπογιάν, κατασκευάζοντας γι' αυτόν τον σκοπό δέκα γέφυρες και τε ράστια έργα επιχωματώσεων. Παρομοίως, τον Ιούνιο του 1943, εργάζονταν μέσα στον θύλακα προς όφελος του Κόκκινου Στρατού 300.000 πολίτες.• Η 4η Στρατιά Πάντσερ άνοιξε την αυλαία της επίθεσής της στον θύλακα του Κούρσκ, βομβαρδίζοντας τις σοβιετικές γραμμές μεταξύ Γκερτσόφκα και Μπιέλγκο- ροντ με τέτοιο όγκο πυρός, ώστε υπολογίσθηκε πως τα γερμανικά πυροβόλα έριξαν μέσα σε 50 λεπτά περισσότερες οβίδες από όσες είχε ρίξει ολόκληρο το γερμανικό πυροβολικό στις εκστρατείες της Πολωνίας και της Γαλλίας!• Λίγες ημέρες πριν από τη μεγάλη επίθεση, οι Γερμανοί δέχθηκαν στο Ανατολικό Μέτωπο μια αντιπροσωπεία από 12 Τούρκους στρατιωτικούς, τους οποίους προσπάθησαν να εντυπωσιάσουν, προσκα- λώντας τους να παρακολουθήσουν ασκήσεις της 6ης και της 7ης Μεραρχίας Πάντσερ, των οποίων οι άνδρες είχαν λάβει από νωρίς τη διαταγή να ξυριστούν και να φορέσουν τις καλύτερες στολές τους. Στο γεύμα που δόθηκε μετά την επίδειξη, οι
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Α Γ Ν Ω Σ Τ Ε Σ Π Τ Υ Χ Ε Σ
Φλογοβόλο Ρ ζ ΙΙΙ επ ιτίθετα ι εναντίον σοβιετικών θέσεων.
στους Αμερικανούς για να τους ανεφοδιάζουν.• Ενα από τα βασανιστικότερα προβλήματα που ταλαιπωρούσε τους Γερμανούς στρατιώτες στη Ρωσία κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ήταν οι ψείρες και οι μύγες. Με εντολή του Χίτλερ, ο προσωπικός ιατρός του, Δρ Μορέλ, παρασκεύασε μια ειδική πούδρα κατά της ψωρίασης, τη "Lauseto", η οποία παρήχθη αμέσως σε μεγάλες ποσότητες και μοιράσθηκε στα στρατεύματα, α- ποφέροντας μεγάλα οικονομικά οφέλη στον εφευρέτη της. Σύντομα, όμως, οι στρατιώτες συνειδητοποίησαν ότι το νέο προϊόν ήταν πρακτικά άχρηστο.• Από πλευράς καταρρκρθέ- ντων αεροσκαφών, η 5η Ιουλίου 1943 θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η μεγαλύτερη ημέρα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στους αιθέρες. Η Luftwaffe ισχυρίσθηκε ότι κατέρριψε 432 σοβιετικά αεροσκάφη, ενώ οι αντίπαλοί της έναν λίγο μικρότερο αριθμό.• Κατά τη διάρκεια της μάχης, το Σύνταγμα “Der Führer" της Μεραρχίας "Das Reich" χρησιμοποιούσε έξι Ρώσους αυτόμολους, προ- κειμένου να παρακολουθεί όσα διαμείβονταν στον ασύρματο μεταξύ των σοβιετικών μονάδων. Από αυτούς, λοιπόν, πληροφορήθηκαν οι Γερμανοί στις 8 Ιουλίου ότι σε κάποια εχθρικά τμήματα επικρατούσε μεγάλη σύγχυση και, στέλνοντας έναν λόχο, κατόρθωσαν να αιφνιδιά- σουν και να αιχμαλωτίσουν έναν Σοβιετικό συνταγματάρχη μαζί με ολόκληρο το επιτελείο του.
Δ η μή τρ ιο ς Σταυρόπουλος
τερέβινο και, πιθανώς, να είχε καταφέρει να την ανατρέψει, εάν το μοναχικό Tiger του υπολοχαγού Στάουντε- γκερ δεν κατόρθωνε να καταστρέψει περισσότερα από 20 Τ-34 μέσα σε δύο ώρες!• Κατά την προσφιλή τους τακτική, οι Σοβιετικοί έλαβαν εκτεταμένα μέτρα πα- ραπλάνησης και εξαπάτησης ("μασκίροβκα") του αντιπάλου τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια της μάχης του Κούρσκ. Μόνο το Μέτωπο του Βορονέζ διέθετε 829 ψεύτικα άρματα, τα οποία ε ίχαν τοποθετηθεί κατάλληλα, ώστε να παρουσιάζουν μια πλαστή εικόνα της διάταξης μάχης του μετώπου στις γερμανικές υπηρεσίες πληροφοριών.• Στις 8 Ιουλίου, στη μάχη
για το Τέπλογιε στον βόρειο τομέα όλοι οι αξιωματικοί ενός λόχου της 20ής Μεραρχίας Πάντσερ σκοτώθηκαν μέσα σε 60 λεπτά.• Ενώ βρισκόταν καθ' οδόν, προς τις θέσεις εξόρμησής της νότια του Ορέλ, η γερμανική 102 Μεραρχία Πεζικού πέρασε από την πόλη Σβεσκ, όπου είδε αποθήκες με ποσότητες τροφίμων, τα οποία είχαν κυριευθεί από τον Κόκκινο Στρατό. Ανάμεσα σε αυτά υπήρχαν κονσερ- βοποιημένο κρέας, σοκολά- τες, ακόμα και γάλα και αυγά- σκόνη αμερικανικής παραγωγής. Αυτομάτως, οι Γερμανοί στρατιώτες έχασαν κάθε πίστη ότι θα μπορούσαν να νικήσουν τους Σοβιετικούς, τη στιγμή που οι ωκεανοί παρέμεναν ανοικτοί
Τούρκοι εξέφρασαν τον θαυμασμό τους για τα γερμανικά όπλα, αλλά, όταν ρωτήθη- καν, εάν η χώρα τους θα ε- γκατέλειπε την ουδετερότητά της για να συνταχθεί με τη Γερμανία, απάντησαν διπλωματικά πως η Wehrmacht ήταν αρκετά ισχυρή για να νικήσει τους Σοβιετικούς μόνη της.• Στο διάστημα Μαρτίου- Απριλίου 1943, η Luftwaffe πραγματοποίησε περισσότερες από 1.500 εξόδους εναντίον σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων μέσα στον θύλακα του Κούρσκ, ενώ στο διάστημα Μαϊου-Ιουνίου 4.300.• Στις 7 Ιουλίου, το σοβιετικό 3ο Μηχανοκίνητο Σώμα εξαπέλυσε μια ορμητική αντεπίθεση κατά της 'Leibstandarte" νότια του Τε-
Μ Ε Γ Α Α Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Α Ν Τ Ι Π Α Λ Ο Ι Δ Ι Ο Ι Κ Η Τ Ε Σ
Κούρτ Τσάιτσλερ.
ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΚΟΥΡΤ ΤΣΑΙΤΣΛΕΡ
Γιος ενός προτεστάντη πάστορα, ο Κούρτ Τσάιτσλερ γεννήθηκε στις 9 Ιουνίου 1895 και, αφού υπηρέτησε ως κατώτερος αξιωματικός στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, μετατέθηκε στο Οπλο των Τεθωρακισμένων το 1934. Το 1938 συνέβαλε, ως αντισυνταγματάρχης από τη θέση του γραφείου σχε- διασμού επιχειρήσεων της OKW, στην κατάρτιση των σχεδίων για τη στρατιωτική κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας. Το επόμενο έτος προή- χθη σε συνταγματάρχη. Ελαβε μέρος στις νικηφόρες εκστρατείες της Πολωνίας και της Γαλλίας, κατά τις οποίες επέδειξε θαυμάσια ικανότητα αντίληψης των προβλημάτων διοικητικής μέριμνας των μηχανοκίνητων φαλάγγων, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε να τον ζητήσει στο επιτελείο του ο στρατηγός Εβαλντ φον Κλάιστ. Με τον τελευταίο συνεργάσθηκε έως τις αρχές του 1942, κερδίζοντας την εκτίμηση τόσο των συναδέλφων του, όσο και του ίδιου του Χίτλερ για τον τρόπο, με τον οποίο κατά- φερνε να συντηρεί την Τεθωρακισμένη Ομάδα 1, ακόμα και όταν οι υπόλοιποι ανάλογοι σχηματισμοί ανα
γκάζονταν να επιβραδύνουν την προέλασή τους ή να ακι- νητοποιηθούν. Μετά από μια προσωπική συνέντευξη, ο Χίτλερ τον προήγαγε σε υποστράτηγο και τον διόρισε αρχηγό του Επιτελείου του στρατάρχη φον Ρούντστεντ στην Ανώτατη Διοίκηση Δύσης, ενώ, μετά από τη θριαμβευτική απόκρουση της συμμαχικής επιδρομής στη Διέππη, κατέφυγε σε αυτόν για να αντικαταστήσει τον στρατηγό Χάλντερ στο αξίωμα του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Επρόκειτο για ένα εκθαμβωτικό άλμα για τον Τσάιτσλερ, που άργησε να α- ντιληφθεί ότι ο Χίτλερ επιθυμούσε απλά να έχει δίπλα του έναν "άνθρωπο της δράσης" και όχι έναν θεωρητικό, ο οποίος θα τον ενοχλούσε με τις συνεχείς αντιρρήσεις του. Ο Τσάιτσλερ, τον οποίο οι υφιστάμενοί του αποκαλούσαν "Κεραυνό" λόγω της υπέρμετρης δραστηριότητάς του, καταπιάστηκε με ενθουσιασμό με τα προβλήματα του Στρατού. Η πρώτη διαταγή που εξέδωσε προς τους συνεργάτες του, όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του, είναι χαρακτηριστική: “Απαιτώ ο αξιωματικός του Γενικού Επιτελε ίου να ακτινοβολεί πίστη. Πίστη στον Φύρερ, π ί
στη στη νικη μας, πίστη στην εργασία μας. Πρέπει να α κτινοβολεί αυτή την πίστη στους υφισταμένους του, στα στρατεύματα με τα ο ποία έρχετα ι σε επαφή και στους δ ιο ικητές με τους ο ποίους συνομιλεί". Ακόμα και μετά την αποτυχία της επιχείρησης "Zitadelle", της ο- ποίας υπήρξε ο εμπνευ- στής, ο Τσάιτσλερ συνέχισε να ασκεί τα καθήκοντά του έως τον Ιούλιο του 1944, οπότε η κατάρρευση της Ομάδας Στρατιών “Κέντρο" και η επαπειλούμενη συντριβή της Ομάδας Στρατιών "Βορράς" έφερε τον στρατηγό σε μια οξύτατη λεκτική διαμάχη με τον Φύρερ, το αποτέλεσμα της ο- ποίας ήταν να χάσει τη θέση
διαταγή, με την οποία τον αποστράτευε και του αφαι- ρούσε το δικαίωμα να φέρει τιμητικά τη στολή του.
ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΕΡΙΧ ΦΟΝ ΜΑΝΣΤΑΙΝ
Ο Εριχ φον Μανστάιν γεννήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1887 και ήταν το δέκατο τέκνο του Πρώσου αξιωματικού του Πυροβολικού Εντουαρντ φον Λεβίνσκυ, του οποίου η αριστοκρατική οικογένεια παρουσίασε επτά στρατηγούς κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Σε
Εριχ φον Μανστάιν.
του. Ο Χίτλερ, όμως, δεν αρ- κέσθηκε στην αποπομπή του στρατηγού (τον οποίο αντικατέστησε με τον Γκουντέριαν), αλλά τον εκδική- θηκε στερώντας του διάφορα προνόμια του βαθμού του και εκδίδοντας ειδική
πολύ μικρή ηλικία, όμως, υι- οθετήθηκε από άτεκνο θείο του (προερχόμενο επίσης από οικογένεια στρατιωτικών), του οποίου και έλαβε το επώνυμο. Εισήχθη στη Στρατιωτική Ακαδημία του Πλον, όταν ήταν μόλις 12 ε
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Α Ν Τ Ι Π Α Λ Ο Ι Δ Ι Ο Ι Κ Η Τ Ε Σ
τών, και έδειξε από πολύ νωρίς ότι επρόκειτο για έναν άριστο μαθητή και ένα λαμπρό μυαλό, ικανό να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του. Αποφοίτησε από την Ακαδημία Πολέμου το 1914 και τον Νοέμβριο του ίδιου έτους τραυματίστηκε βαριά στις μάχες του Δυτικού Μετώπου. Εχοντας κερδίσει τον Σιδηρούν Σταυρό Α' Τάξης, ο Μανστάιν συνέχισε τη σταδιοδρομία του στη Reichswehr του Μεσοπολέμου και αργότερα στη Wehrmacht του Χίτλερ. Η φήμη του απογειώθηκε το 1940, όταν, ως αρχηγός επιτελείου της Ομάδας Στρατιών "Α" του φον Ρούντσεντ, εμπνεύσθηκε τον δρεπανοειδή υπερκερωτικό ελιγμό που επέφερε την κατάρρευση της Γαλλίας σε έξι εβδομάδες. Αργότερα, διακρίθη- κε στο Ανατολικό Μέτωπο τόσο ως διοικητής του LVI Σώματος Πάντσερ, με το οποίο κατέκτησε τις Βαλτικές χώρες με μια κεραυνοβόλο προέλαση, όσο και από τη θέση του διοικητή της 11ης Στρατιάς, με την οποία εκπόρθησε το φρούριο της Σεβαστούπολης την άνοιξη του 1942 (κατόρθωμα για το οποίο ο Χίτλερ τον έκανε στρατάρχη, τον νεώτερο της Γερμανίας). Τα στρατεύ- ματά του τον σέβονταν και τον αγαπούσαν και ο ίδιος προτιμούσε να διοικεί κοντά στην πρώτη γραμμή του πυρός. Αν και απέτυχε να απεγκλωβίσει την 6η Στρατιά από το Στάλινγκραντ, έδωσε ανάσα ζωής στη Wehrmacht με την αριστοτεχνική αντεπίθεσή του στο Χάρκοβο την άνοιξη του 1943. Ωστόσο, η επιτυχία αυτή επισκιάσθηκε αργότερα από την ήττα στο Κούρσκ. Αν και τιμήθηκε με τα Φύλλα Δρυός και τα Ξίφη στον Σταυρό των Ιπποτών, ο Χίτλερ τον απομάκρυνε από την ενεργό υπηρεσία τον Μάρτιο του 1944, προφασι- ζόμενος ότι "η εποχή του πολέμου κινήσεων έχει πα- ρέλθει". Μετά τον πόλεμο ο
Μανστάιν κατηγορήθηκε για εγκλήματα πολέμου (με κυριότερο αυτό της καταστροφής της ουκρανικής υπαίθρου κατά την υποχώρηση στον Δνείπερο το φθινόπωρο του 1943) και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 12 ετών. Αποφυλακίστηκε, ωστόσο, στις 6 Μαϊου 1953. Στη συνέχεια, ασχσλήθηκε με τη συγγραφή των απομνημονευμάτων του ("Χαμένες Νίκες"). Απεβίωσε στις 12 Ιουνίου 1973.
ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΒΑΛΤΕΡ MONTE/\
Ο Βάλτερ Μόντελ γεν- νήθηκε στο Μαγδεμβούργο στις 24 Ιανουαρίου 1891. Ο πατέρας του ήταν καθηγητής της μουσικής και η οι- κογένειά του πολύ φτωχή. Ετσι, το 1909 κατατάχθηκε στον Αυτοκρατορικό Στρατό του Κάιζερ. Το επόμενο έτος έγινε κιόλας υπολοχα- γός και έλαβε μέρος στον Α1 Παγκόσμιο Πόλεμο, κερδίζοντας τον Σιδηρούν Σταυρό Α' Τάξης, αλλά και δεχόμενος αρκετά τραύματα. Την περίοδο του Μεσοπολέμου, βάσει της Συνθήκης των Βερσαλλιών η Reichswehr επιτρεπόταν να έχει μόνο 100.000 στελέχη. Ο Μόντελ επιλέχθηκε ως ένα από αυτά, αλλά η εξέλιξή του υπήρξε αργή, αφού μόλις το 1934 έφθασε στον βαθμό του συνταγματάρχη. Ηταν φανατικός οπαδός του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος και για πρώτη φορά τον σύστησε στον Χίτλερ ο ίδιος ο Δρ Γκαίμπελς. Το 1938 προήχθη σε υποστράτηγο και υπηρέτησε ως αρχηγός επιτελείου του IV Σώματος Στρατού στην εκστρατεία της Πολωνίας και της 16ης'Στρατιάς στην εκστρατεία της Γαλλίας. Τον Ιούνιο του 1941, κατά την εισβολή στην ΕΣΣΔ, οδήγη
Β άλτερ Μ όντελ.
σε την 3η Μεραρχία Πάντσερ, επιδεικνύοντας μεγάλο προσωπικό θάρρος, ικανότητα να αντιλαμβάνεται αμέσως την τακτική κατάσταση και απίστευτη ε νεργητικότητα. Τον Οκτώβριο του 1941 προήχθη σε στρατηγό και ανέλαβε τη διοίκηση του XLI Σώματος Πάντσερ και τρεις μήνες αργότερα τη διοίκηση της 9ης Στρατιάς. Η πίστη του Χίτλερ στην αξία του Μόντελ δεν επηρεάσθηκε από την ήττα στο Κούρσκ το 1943, αντίθετα συνέχισε να βασίζεται επάνω του, αναθέτο- ντάς του τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Τα γερμανικά στρατεύματα του έδωσαν το προσωνύμιο "ο πυροσβέστης του Φύρερ", επειδή καλείτο πάντα να σώσει τη Wehrmacht από δυσάρεστες καταστάσεις. Την 1η Μαρτίου 1944 προήχθη
σε στρατάρχη και εξακολούθησε να υπηρετεί με αξιοθαύμαστη αφοσίωση, παντού όπου τον καλούσε το καθήκον, κερδίζοντας τα Διαμάντια στον Σταυρό των Ιπποτών. Ο Μόντελ αναστύ- λωσε το Δυτικό Μέτωπο της Wehrmacht μετά την ορμητική προέλαση των Δυτικών Συμμάχων στη Γαλλία και το Βέλγιο το 1944, έδωσε στους Βρετανούς ένα πικρό μάθημα στο Αρνεμ και είχε την ανώτατη διοίκηση των γερμανικών στρατιών, που εκτόξευσαν την αποτυχημένη αντεπίθεση των Αρδεννών τον Δεκέμβριο του 1944. Το "κύκνειο άσμα" του ήταν η μάχη του Ρούρ, στο τέλος της οποίας αυτο- κτόνησε (21 Απριλίου 1945), επειδή, όπως είχε δηλώσει, ''ένας στρατάρχης δεν πα- ραδ ίδετα ι ποτέ στον ε χθρό".
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Α Ν Τ Ι Π Α Λ Ο Ι Δ Ι Ο Ι Κ Η Τ Ε Σ
ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΓΚΕΟΡΓΚΥ ΖΟΥΚΩΦ
Ο Γκεόργκυ Ζούκωφ γεννήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 1896 σε ένα χωριό κοντά στη Μόσχα και από μικρός άρχισε να μαθαίνει από τον πατέρα του την τέχνη του υποδηματοποιού. Το 1915 ε- πιστρατεύθηκε στον τσαρικό Στρατό και, όταν τελείωσε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, ήταν ήδη παρασημοφο- ρημένος λοχίας του ιππικού. Το 1918 κατατάχθηκε στον Κόκκινο Στρατό και το 1919 έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, ενώ στον εμφύλιο πόλεμο διοίκησε αρχικά ίλη και κατόπιν σύνταγμα ιππικού. Αφού παρακολούθησε με επιτυχία διάφορα εκπαιδευτικά σχολεία, έγινε το 1930 διοικητής ταξιαρχίας ιππικού και το 1931-33 Βοηθός του επιθεωρητή του Κόκκινου Στρατού. Στο διάστημα 1933-37 διοίκησε μια μεραρχία ιππικού και το 1937 ένα σώμα ιπ
Γκεόργκυ Ζούκωφ.
πικού. Για άγνωστους λόγους οι εκκαθαρίσεις του Στάλιν δεν άγγιξαν τον Ζούκωφ και το 1938 ανέλαβε καθήκοντα υποδιοικητή της Στρατιωτικής Περιοχής Λευκορωσίας. Το καλοκαίρι του επόμενου έτους, ο Στάλιν του ανέθεσε τη διοίκηση των σοβιετικών στρατιωτικών δυνάμεων στη Μογγολία, με τις οποίες έδωσε στους Ιάπωνες ένα αξέχαστο μάθημα στη μάχη του ποταμού Χαλχίν Γκολ. Τον Ιούνιο του 1940 ορίσθηκε διοικητής της Στρατιωτικής Περιοχής Κιέβου και τον Ιανουάριο του 1941 αρχηγός του Γενικού Επιτελείου. Εξαιτίας μιας φιλονικίας του με τον Στάλιν μετατέθηκε δυσμενώς στη διοίκηση μιας ομάδας στρατιών στο Σμόλενσκ, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, όμως, ο Στάλιν, αναγνωρίζοντας τις ικανότητές του, του ανέθεσε να οργανώσει την άμυνα του πολιορκημένου Λέ- νινγκραντ. Αποκαθιστώντας
την τάξη εκεί, ανακλήθηκε τον Οκτώβριο στη Μόσχα, όπου διηύθυνε με μαεστρία τη μεγάλη μάχη για τη σωτηρία της πρωτεύουσας, αναγκάζοντας τη Wehrmacht να υποχωρήσει για πρώτη φορά στην ιστορία της. Τον χειμώνα του 1942 διορίσθηκε διοικητής του Δυτικού Μετώπου, αλλά σύντομα απαλλάχθηκε από αυτά τα καθήκοντα, προκειμένου να ανα- λάβει την υψηλή θέση του ειδικού απεσταλμένου της Stavka σε όλο το μήκος του Ανατολικού Μετώπου. Από τη θέση αυτή ο Ζούκωφ οργάνωσε και κέρδισε τις επικές μάχες του Στάλινγκρα- ντ (μετά την οποία προήχθη σε στρατάρχη) και του Κούρσκ και συντόνισε το 1ο και το 2ο Ουκρανικό Μέτωπο κατά τις χειμερινές επιχειρήσεις του 1943-44. Το καλοκαίρι του 1944 συντόνισε το 1 ο και το 2ο Λευκορω- σικό Μέτωπο κατά τη μάχη εξόντωσης της γερμανικής Ομάδας Στρατιών "Κέντρο" και από τον Νοέμβριο του1944 ανέλαβε τη διοίκηση του 1ου Λευκορωσικού Μετώπου, με το οποίο έφθασε να καταλάβει το Βερολίνο τον Μάιο του 1945. Ο Ζούκωφ διοίκησε τα σοβιετικά στρατεύματα κατοχής στην Ανατολική Γερμανία το 1945- 46 και το 1946 χρημάτισε για λίγους μήνες αρχηγός του Σοβιετικού Στρατού, πριν παραμεριστεί εκ νέου από τον Στάλιν στη θέση του διοικητή των Στρατιωτικών Περιοχών Οδησσού και Ου- ραλίων (1947-52). Το 1953 έ- γινε υφυπουργός Αμυνας και το 1955 υπουργός Αμυνας. Το 1957 εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά τον Οκτώβριο του ίδιου έτους απομακρύνθηκε από όλα τα δημόσια αξιώματα που κατείχε, όταν το κομματικό κατεστημένο, φοβούμενο την επιρροή και το κύρος του, τον κατηγόρησε άδικα για "βοναπαρτισμό". Ο στρατάρχης Ζούκωφ, ο μοναδικός πολε
μιστής της ΕΣΣΔ που τιμή- θηκε τέσσερις φορές με το παράσημο του Ηρωα της Σοβιετικής Ενωσης, απεβίωσε στις 18 Ιουνίου 1974.
ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝ ΡΟΚΟΣΟΦΣΚΥ
Γιος Πολωνού εργάτη των σιδηροδρόμων και Ρω- σίδας μητέρας, ο Κονστα- ντίν Ροκοσόφσκυ γεννήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 1896 και έμεινε ορφανός σε ηλικία 14 ετών, οπότε άρχισε να εργάζεται σε οικοδομές. Το 1914 επιστρατεύθηκε στον τσαρικό Στρατό και, όταν τελείωσε ο Α1 Παγκόσμιος Πόλεμος, ήταν ήδη λοχίας του ιππικού. Το 1918 κατατάχθηκε εθελοντικά στον Κόκκινο Στρατό και διοίκησε ίλη, ενώ αργότερα, στον εμφύλιο πόλεμο, σύνταγμα. Το 1919 έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Αφού φοίτησε σε διάφορες στρατιωτικές σχολές κατά τη δεκαετία του 1920, ανέλαβε το 1929 τη διοίκηση μιας ταξιαρχίας ιππικού και το επόμενο έ τος μιας μεραρχίας. Το 1936 μεταπήδησε στη διοίκηση σώματος, αλλά το 1937 συ- νελήφθη από τη NKVD στα πλαίσια των αιματηρών εκκαθαρίσεων του Στάλιν στο στράτευμα, φυλακίσθηκε και επί τρία έτη βασανίστηκε άγρια, προκειμένου να ομολογήσει τα υποτιθέμενα "εγκλήματά του κατά του κράτους των Σοβιέτ", τελ ικά, όμως, απελευθερώθηκε τον Μάρτιο του 1940, οπότε και του ανατέθηκε η διοίκηση ενός σώματος ιππικού. Η γερμανική εισβολή τον βρήκε διοικητή του 9ου Μηχανοκίνητου Σώματος στην Ουκρανία και τον επόμενο μήνα η Stavka του ανέθεσε
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Α Ν Τ Ι Π Α Λ Ο Ι Δ Ι Ο Ι Κ Η Τ Ε Σ
Κονσταντίν Ροκοσόφσκυ.
τη διοίκηση ενός μεγάλου αυτοσχέδιου σχηματισμού κοντά στο Σμόλενσκ. Στη μάχη της Μόσχας διοίκησε τη 16η Στρατιά και στο διάστημα Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 1942 το Μέτωπο του Μπριάνσκ. Ο ρόλος του στη μάχη του Στάλινγκραντ (όπου διοίκησε το Μέτωπο του Ντον) υπήρξε καθοριστικός και τα στρατεύματα του Ροκοσόφσκυ ήταν εκείνα που εξολόθρευσαν τα υπολείμματα της 6ης Στρατιάς του Πάουλους. Στη μάχη του Κούρσκ διοίκησε το Κεντρικό Μέτωπο και το 1943-45 συμμετείχε σε πολλές μεγάλες μάχες, φθάνο- ντας έως το Βερολίνο από τη θέση του διοικητή του 2ου Λευκορωσικού Μετώπου. Μετά τον πόλεμο χρημάτισε διοικητής των σοβιετικών δυνάμεων στην Πολωνία (1945-49), υπουργός Αμυνας και αναπληρωτής πρωθυπουργός της Πολωνίας, η οποία τον τίμησε με τη στραταρχική της ράβδο. Στο διάστημα 1956-62 ήταν
επικεφαλής επιθεωρητής και υφυπουργός Αμυνας της ΕΣΣΔ και από το 1962 γενικός επιθεωρητής του Υπουργείου Αμυνας. Απε- βίωσε στις 3 Αυγούστου 1968.
ΣΤΡΑΤΑΡΧΗΣ IB ΑΝ ΚΟΝΙΕΦ
Γόνος αγροτικής οικογένειας, ο Ιβάν Κόνιεφ γεννήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 1897. Πριν γίνει αξιωματικός του τσαρικού Στρατού κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν υλοτόμος. Εισήλθε στον Κόκκινο Στρατό και στις τάξεις του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1918, ενώ στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου και έως το 1927 υπηρέτησε ως πολιτικός κομισάριος στις θωρακισμένες αμαξοστοιχίες. Το 1932 αναρ- ριχήθηκε από διοικητής συ
καυκασίας, ενώ κατά τη διάρκεια της μάχης της Μόσχας ο Στάλιν του εμπιστεύ- θηκε τη 19η Στρατιά. Αργότερα, διορίσθηκε διοικητής του Μετώπου του Καλίνιν, του Μετώπου της Στέπας και του 1ου Ουκρανικού Μετώπου, με τα οποία συμμετείχε σχεδόν σε όλες τις μεγάλες μάχες που έδωσε ο Κόκκινος Στρατός στον δρόμο για το Βερολίνο, κερδίζοντας δύο φορές το παράσημο του Ηρωα της Σοβιετικής Ενωσης, καθώς και τον βαθμό του στρατάρχη μετά την εξόντωση μεγάλου μέρους των γερμανι
Ιβάν Κόνιεφ.
55), υφυπουργός Αμυνας και αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων του Συμφώνου της Βαρσοβίας (1955-60) και διοικητής των σοβιετικών δυνάμεων κατοχής στην Ανατολική Γερμανία (1960- 62), οπότε και ανήγειρε κατόπιν εντολών του Κρεμλί- νου το περίφημο Τείχος του Βερολίνου. Μετά το 1962 ο Κόνιεφ υπηρέτησε ως γενικός επιθεωρητής στο Υπουργείο Αμυνας. Απεβίω- σε το 1971.
Δ η μ ή τρ ιο ς Σταυρόπ ουλος
ντάγματος σε διοικητή μεραρχίας και το 1934 αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Ακαδημία του Φρούνζε. Εκτοτε, η εξέλιξή του υπήρξε θεαματική. Διοικητής μεραρχίας το 1934-37, σώματος το 1937-38, έφθασε να αναλάβει τη διοίκηση της 2ης Στρατιάς Κόκκινου Λαβάρου στην Απω Ανατολή το 1938-40. Στη συνέχεια, έγινε διοικητής της Στρατιωτικής Περιοχής της Υπερβαϊκά- λης και, κατόπιν, της Υπερ-
κών δυνάμεων στον θύλακα του Κορσούν, κατά το πρώτο δίμηνο του 1944. Το 1945- 46 ήταν διοικητής των σοβιετικών δυνάμεων κατοχής στην Αυστρία και την Ουγγαρία, ενώ τα επόμενα τέσσερα έτη ανέλαβε την επίζηλη θέση του υφυπουργού Αμυνας της ΕΣΣΔ. Ακολούθως, ο Κόνιεφ έγινε γενικός επιθεωρητής του Σοβιετικού Στρατού (1950-51), διοικητής της Στρατιωτικής Περιοχής Καρπαθίων (1951-
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η
G e o ffre y Ju kes
120 KURSK: THE CLASH ------ OFARMOUR
Εκδόσεις Ballantine, 1969 Σελίδες 160
To βιβλίο του Τζιούκς α- ποτελεί μια από τις πρώτες προσπάθειες που σημειώθηκαν εκτός ΕΣΣΔ (όπου έχουν εκδοθεί περισσότερα από 10.000 βιβλία με θέμα τον "Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο"), καταγραφής των γεγονότων της μάχης του Κούρσκ, μιας αναμέτρησης την οποία η ιστοριογραφία της Δύσης φαίνεται πως αγνοεί συστηματικά. Αν και ο συγγραφέας είναι αναγκασμένος να κινηθεί στα περιορισμένα πλαίσια του μικρού αυτού βιβλίου, που ανήκει στην περίφημη σειρά "battle books", η οποία εκδι- δόταν από τον αμερικανικό οίκο Ballantine's τις δεκαετίες 1960-70, κατορθώνει, ω
στόσο, να καλύψει το θέμα του με τον συνήθη γλαφυρό τρόπο, υποστηρίζοντάς το με έξοχους χάρτες και πολύ ενδιαφέρουσες ασπρόμαυρες φωτογραφίες, οι οποίες, αν και δεν είναι ιδιαίτερα καθαρές, αποπνέουν εντούτοις την πραγματική ατμόσφαιρα της εποχής. Οι πρώτες 31 σελίδες είναι αφιερωμένες στην ανάλυση των στρατηγικών γεγονότων που οδήγησαν Γερμανούς και Σοβιετικούς να αντιπα- ρατεθούν στον θύλακα του Κούρσκ, ενώ οι τελευταίες 57 πραγματεύονται τις επιθέσεις του Κόκκινου Στρατού αμέσως μετά την απόκρουση της Wehrmacht (επιχειρήσεις "Κουτούζωφ" και "Ρουμιάντσεφ"). Η επιχειρησιακή ανάλυση είναι έξοχη και τα σφάλματα περιορίζονται μόνο στους μικρούς "μύθους" που επικράτησαν γύρω από τη μάχη του
Κούρσκ, κυρίως εξαιτίας κάποιων ευφάνταστων Βρετανών ιστορικών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα των μύθων αυτών είναι: τα "700 γερμανικά άρματα μεταξύ των οποίων 100 Tiger1' που παραδίδεται ότι συμμετείχαν στην αρματομαχία της Προχορόφκα, καθώς και η φημολογία ότι η αποφασιστική αυτή συμπλοκή πραγ- ματοποιήθηκε "μέσα σε α- ποπνικτική ζέστη και κάτω από έναν κονιορτό σκόνης“.
R ob in C ro ss
CITADEL: THE BATTLE OF KURSK
Εκδόσεις Barnes & Noble, 1993Σελίδες 272
Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για το πιο ισορροπημένο έργο που κυκλοφορεί σχετικά με τη μάχη του Κούρσκ στην αγγλική γλώσσα, καθώς ο Κρος καταφέρνει αφενός να ξετυλίξει πανοραμικά όλες τις πτυχές της μάχης και αφετέρου να μη κουράσει τον αναγνώστη με υπερβολικές λεπτομέρειες. Πολλά άγνωστα περιστατικά αναφέρονται στις σελίδες του, οι οποίες είναι θαυμάσια κατανεμημένες στα γεγονότα που έλαβαν
γο, στοχος του ηταν να παρέχω μια εικόνα όχι μόνο της συγκεκριμένης μάχης, αλλά και του πολέμου στο Ανατολικό Μέτωπο, όταν αυτός ήταν στο κρισιμότερο σημείο του, καθώς και το πώς τον είδαν οι δ ιο ικητές αλλά και οι απλοί στρατιώτες και από τις δύο πλευρές". Εκφράζει, επίσης, την ελπίδα ότι το έργο του θα βοηθήσει τους αναγνώστες να σχηματίσουν "μια καθαρή άποψη για την έκταση και τη βαρβαρότητα του πολέμου στην Ανατολή και μ ια αίσθηση των απέραντων, μονότονων εκτάσεων, όπου αυτός διεξήχθη". Η γλώσσα του βιβλίου είναι εξαιρετική, οι πηγές έγκυρες, ενώ το πλήθος των πραγματικά άριστων χαρτών το καθιστά, αναμφίβολα, το πιο κατατοπιστικό ανάγνωσμα, από το οποίο μπορεί κανείς να πλη- ροφορηθεί τι ακριβώς συνέβη στις ουκρανικές στέπες αμέσως μετά τη μάχη του Στάλινγκραντ. Το κείμενο, αν και διανθίζεται με τις μαρτυρίες δεκάδων αυτο-
CITADELTHE BATTLE OF KURSK
ROBIN CROSS
χωρά πριν και μετα τη μάχη. Ο Κρος παρουσιάζει τη μάχη του Κούρσκ ως την "πιο αποφασιστική μάχη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου" και την εντάσσει στον συνολικό _____σχεδίασμά των Σοβιετικών για τη μεγάλη θερινή επίθεσή τους κατά το 1943. Οπως δηλώνει άλλωστε και ο ίδιος στον πρόλο
THE GREATEST TANK BATTLE OF WORLD WAR II
πτών μαρτύρων, κατορθώνει να μη παρεκκλίνει από τα επιχειρησιακά πλαίσια που θα πρέπει να ακολουθεί ένα
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η
έργο στρατιωτικής ιστορίας. Περιέχει, τέλος, ένα ένθετο με 28 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, οι οποίες κατορθώνουν να αναπλάσουν το πάθος και τη δραματική ένταση της μάχης.
W a lte r Dunn
KURSK: HITLER'S GAMBLE, 1943
Εκδόσεις Praeger, 1997 Σελίδες 200
Ακόμα και οι πιο έγκυροι στρατιωτικοί ιστορικοί της εποχής μας, οι οποίοι έχουν μελετήσει εκτενώς τον γερ- μανο-σοβιετικό πόλεμο του 1941-45, συμφωνούν ότι η
KURSKHitler’s Gamble, 1943
WALTER S. DUNN, JR.
μάχη του Κούρσκ υπήρξε η πλέον πολύπλοκη μάχη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από την άποψη των τακτικών κινήσεων και των επιχειρήσεων των μονάδων που συμμετείχαν σε αυτή. Σύμφωνα με τον Γουόλτερ Νταν, ο καλύτερος τρόπος για να ξεδιαλύνει κανείς την κατάσταση (αλλά και να α- πορρίψει τους μύθους που περιέβαλαν αργότερα τη
μάχη του Κούρσκ) είναι να ακολουθήσει την τακτική του τυπολάτρη αστυνομικού, ο οποίος συνηθίζει να λέει στους φλύαρους αυτό- πτες μάρτυρες: "Μόνο τα γεγονότα κυρία μου!". Ο συγγραφέας, ο οποίος συγκαταλέγεται στους πλέον καταρτισμένους γύρω από θέματα του Κόκκινου Στρατού επί εποχής Στάλιν, ξεκινά το βιβλίο του κυριολεκτικά "από το λευκό χαρτί”, αδιαφορώντας για όλα όσα είχαν ήδη λεχθεί σχετικά και αναζητώντας την αλήθεια στα επίσημα έγγραφα και τις αναφορές των άμεσα εμπλεκόμενων στη μάχη. Αυτή η πρακτική, της απόρριψης όλων των πηγών "από δεύτερο χέρι”, τον οδήγησε στην παραγωγή ενός έργου ασυναγώνιστης ακρίβειας, αξιοπιστίας και λεπτομέρειας, το
οποίο, όμως, απευθύνεται μόνο στους εμβριθείς μελετητές της στρατιωτικής ιστορίας και όχι σε όσους δεν έχουν ήδη αποκτήσει ένα στερεό υπόβαθρο γνώσεων για τον πόλεμο στο Ανατολικό Μέτωπο (απουσιάζουν εντελώς οι φωτογραφίες και υπάρχει μόνο ένας γενικός χάρτης μέτριας ποιότητας). Ιδιαίτερα, τα κεφάλαια για τη διάταξη μάχης των αντίπαλων δυνάμεων, καθώς και εκείνα που περιγράφουν τα μέτρα ανασυγκρότη
σης του Γερμανικού και του Σοβιετικού Στρατού αποτε- λούν πραγματικό "θησαυρό" δεδομένων για όσους είναι αποφασισμένοι να αναλύσουν τη μάχη του Κούρσκ στις πιο εξαντλητικές λε- πτομέρειές της. Ενα πολύ ακριβό βιβλίο που προορίζεται μόνο για τους φανατικούς του είδους!
N ich o la s C orn ish
IMAGES OF KURSK: HISTORY'S GREATEST TANK BATTLE
Εκδόσεις Spellmount, 2002 Σελίδες 218
Οσοι πιστεύουν ότι οι φωτογραφίες αποτελούν τους πιο εύγλωττους μάρτυρες ενός ιστορικού γεγονότος, σίγουρα θα θαυμάσουν την πρόσφατη, υπέροχη εργασία του Κόρνις πάνω στη μάχη του Κούρσκ. Οι φωτογραφίες που παραθέτει είναι όλες ασπρόμαυρες, αλλά σπάνιες και εξαιρετικής ποιότητας. Το πολύ καλό κείμενο δεν λείπει βέβαια από αυτό το βιβλίο, το στοιχείο, όμως, που κυριαρχεί στις σελίδες του και καθηλώνει τον αναγνώστη ε ίναι αναμφισβήτητα "οι εικόνες του Κούρσκ", όπως άλλωστε σαφώς δηλώνει και ο τίτλος του. Τα σφάλματα απουσιάζουν από αυτό το υπέροχο, σχεδόν ατμοσφαιρικό έργο, ενώ η γλαφυρότη- τα του κειμένου συναγωνί
ζεται επάξια την υπέροχη εικονογράφηση. Παραδόξως, οι χάρτες απουσιάζουν παντελώς από το βιβλίο, στερώντας από τον αναγνώστη τη γενική εικόνα της μάχης και τη δυνατότητα να διαμορφώσει μια σαφή αντίληψη σχετικά με τους λόγους για τους οποίους ο αγώνας εξελίχθηκε με τον συγκεκριμένο τρόπο. Δεν παύει, όμως, να αποτελεί μια θαυμάσια, σύγχρονη πηγή δεδομένων για τη μάχη του Κούρσκ.
Δ η μή τρ /ο ς Σταυρόπουλος
121
Μ Ε Γ Α Λ Ε Σ Μ Α Χ Ε Σ
9"7 89 6 Ο 8 "3 4 5 12 6 ">
Recommended