ΤΕ

ΥΧ

ΟΣ

46

·

ΙΟΥ

ΝΙΟ

Σ 20

00

· Δ

ΡΧ

. 80

0

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Γ Ι Α Τ Η Ν Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

Η ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β’ΠΠΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΜΠΟΥΛ - Η ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΑΝΩΛΕΘΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΑΦΓΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ (1842)ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑ «ΜΑΤ» ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Τ Ε Υ Χ Ο Σ 46 ΙΟ ΥΝ ΙΟ Σ 2000

Α Ρ Θ Ρ Α

6 Η ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΜΥΡΙΩΝ

15 Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΩΑΜΕΘ Β’

24 ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΜΠΟΥΛΗ ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΑΝΩΛΕΘΡΙΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΑΦΓΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ (1842)

36 ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑ «ΜΑΤ»ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

46 Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

56 Η ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β’ΠΠ

63 ΣΕΝΤΑΝ 1940Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΡΕΠΑΝΟΕΙΔΟΥΣ ΕΛΙΓΜΟΥ

η Φ Υ Λ Λ ΟΕλληνες έκδρομοι οπ λίτες αντιμετω π ίζουν Π έρσ ες ακροβολισ τές (πιν. το υ Γιώργου Μ οσχάκη για τη “Στρ ατιω τική Ισ το ρ ία ").

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ

71 INTERNET72 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ74 ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ75 ΒΙΒΛΙΑ78 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ 82 Q UIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

•ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ " Μ ηνιαίο π ερ ιοδ ικό - Κ υ κ λ ο φ ο ρ ε ί σ τις α ρ χ ές κ ά θ ε μή να · Ε Κ Δ Ο Τ Η Σ -Δ ΙΕ Υ 0Υ Ν Τ Η Σ : ΣΤΑΥΡΟ Σ ΠΑΝ ΕΛΗ Σ I Α ΡΧ ΙΣ ΥΝ ΤΑ Κ ΤΗ Σ: ΒΑΣΙΛ ΗΣ ΚΑΜ Π Α Ν Η Σ · Σ Υ Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ε Σ -Σ Υ Μ Β 0 Υ Λ 0 Ι: Μ ΙΧΑΗ Λ 0 ΙΚ 0 Ν 0 Μ Α Κ 0 Σ , Α ντισ τρ ά τη γο ς ε.α . / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠ ΑΓΙΑΝΝ ΑΚΗΣ, Υ π οσ τρ ά τηγος ε.α . / ΚΩΝΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υ π οσ τρά τηγος ε .α ., τ. Κ α θ η γη τή ς Σ τρ α τιω τ ική ς Ισ τορ ία ς Σ .Σ .Ε ./ ΔΗ Μ ΗΤΡ ΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υ π οσ τρά τηγος ε .α ., τ . Κ α θηγητής Σ τρα τιω τικής Ισ τορ ία ς Σ,Σ.Ε. / ΙΩ ΑΝΝΗ Σ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υ π οσ τρά τηγος ε.α . / ΔΗ Μ ΗΤΡ ΙΟ Σ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υ π οσ τρά τηγος ε .α ./ ΧΑΡΑΛΑΜ ΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Τα ξία ρ χ ο ς ε . α , τ . κα θ η γη τή ς Σ τρ α τιω τ ική ς Ισ τορ ία ς ΣΣ Ε / ΓΕ Ω ΡΓΙΟ Σ Ν ΙΚ 0 Λ 0 Υ Δ Η Σ Σ υ ντα γμ α τά ρ χ η ς (ΤΧ| ε.α . / Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΡΟ ΥΣΚΑΣ, Α ρχ ιπ λο ία ρ χος (Δ) ΠΝ ε .α . / ΗΛΙΑΣ Π Α Π Α θΑ Ν Α Σ Η Σ / Α Ν Α ΡΓΥ ΡΟ Σ Φ ΑΓΚΡ ΙΔ ΑΣ / ΑΛΕ ΞΗΣ ΣΑ Β Β ΙΔ Η Σ / Ν ΙΚΟ Σ ΣΤΕΦ Α ΝΟ Υ / ΚΑΤΕΡΙΝ Α ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝ ΤΕΛΗ Σ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗ ΣΤΟ Σ ΠΑ Ν Α ΓΙΩ ΤΟ Π Ο Υ Λ Ο Σ / ΗΛΙΑΣ ΑΝ Α ΓΝ Ω Σ ΤΑ Κ Η Σ / ΚΟ ΣΜ ΑΣ Π ΑΠ ΑΒΛΑ ΣΟ ΠΟ ΥΛ Ο Σ / ΔΗ Μ Η ΤΡ Η Σ ΧΡΙΣΤΟΔΟ ΥΛΟ Υ I Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ ΣΤΑΥΡΟ ΠΟΥΛΟΣ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ Ρ Ω ΣΣΙΔΗ Σ / ΝΙΚΟΣ Ν ΙΚΟ Λ Ο ΥΔ ΗΣ / Ν ΙΚΟ Σ Γ ΙΑΝ Ν Ο Π Ο ΥΛΟ Σ I Ν ΙΚΟ Σ Δ ΙΑΒΑΤ Η Σ / Γ ΙΑ Ν Ν Η Σ ΒΑΡ ΣΑΜ ΗΣ / Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΟ Σ Μ ΑΡΚΑΝ ΤΩ ΝΑΤΟ Σ / ΙΑΚΩΒΟ Σ ΧΟ Ν ΔΡΟ Μ Α ΤΙΔ Η Σ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕ Μ Η ΡΑ Σ / ΓΑ ΒΡΙΗΛ-Μ ΙΧΑΗΛ Δ Η Μ Η ΤΡ ΙΑΔ Η Σ / ΣΠ ΥΡΟ Σ ΚΑΠ ΑΡΗΣ / Γ ΙΑΝ Ν Η Σ 0Ε Ο Δ Ω Ρ Α Τ Ο Σ / ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΖΟ ΥΡΙΔ ΗΣ / Π ΕΡΙΚΛΗΣ ΖΟ ΡΖΟ ΒΙΛΗ Σ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟ Σ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩ ΤΗΡΙΟ Σ ΠΑΠ ΑΒΑΣΙΛΕΙΟ Υ / ΚΩΝΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ ΒΟ ΥΡΒΟ ΥΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝ ΤΙΝΟ Σ ΠΑΠ ΑΔΗ Μ ΗΤΡΙΟ Υ / ΑΓΓΕΛΟ Σ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟ Σ · ΕΠΙΜ Ε ΛΕΙΑ ΚΕΙΜ ΕΝΩ Ν: ΧΑΡΑΛΑΜ ΠΟΣ Δ Η Μ 0 Π 0 Υ Λ 0 Σ · Δ Η Μ Ο ΣΙΕ Σ ΣΧ ΕΣΕΙΣ· Δ ΙΑ Φ Η Μ ΙΣΕΙΣ : ΓΙΑΝ Ν Η Σ Θ ΕΟ ΔΩ ΡΑΤΟ Σ t ΓΡ ΑΜ Μ ΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜ ΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 Α Θ Η Ν Α / ΤΑΧ ΥΔΡΟ Μ ΙΚ Η ΔΙΕΥΘ ΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ . 3951 ,1 0 2 1 0 Α Θ Η Ν Α · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21.985 · e-m ail: periscop@ oten e t.g r · FAX: 38.21.985 · ΣΥ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ΕΣΩ ΤΕΡΙΚΟ Υ (ΕΤΗ ΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠ ΕΖΕΣ-Ο ΡΓΑΝΙΣΜ Ο Ι ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥ Ν Δ ΡΟ Μ ΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Υ: ΕΥΡΩΠΗ 16.800 ΔΡΧ. / ΚΥΠ ΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟ ΛΟ ΙΠΕ Σ ΧΩΡΕΣ 20.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡ Ο Μ ΙΚΕΣ): Π ΕΡΙΟ ΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.Θ. 3 9 5 1 .1 0 2 1 0 Α Θ Η Ν Α · ΙΔ ΙΟΚ ΤΗ ΤΗ Σ-Υ Π ΕΥΘ ΥΝ Ο Σ ΣΥΜ Φ Ω ΝΑ Μ Ε ΤΟ Ν Ο Μ Ο : ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θ εμ ισ το κλέο υ ς 49, Αθήνα · Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Ο Σ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝ ΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ : ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΓΙΝΕΤΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΜΑΣ;

Τα περιοδικά “ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ” ΚΑΙ “ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ” ζητούν συνεργάτες-συντάκτες με

καλές γνώσεις και αρχείο σε θέματα που αφορούν την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, τον Μεσαίωνα, τους Α ’ και Β ’ ΠΠ, τη νεώτερη ιστορία, αεροπορικές και ναυτικές επιχειρήσεις

και ιδιαιτέρως θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος.Η επιλογή θα γίνει με βασικά κριτήρια την κατάρτιση,

την ευχέρεια σύνταξης και την καλή γνώση μιας ξένης γλώσσας (κατά προτίμηση της αγγλικής).

Για περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στη γραμματεία του περιοδικού,

τηλ. 38.21.985, 08.00-15.00 καθημερινώς, εκτός Σαββάτου και Κυριακής.

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΜΙΑΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΠΛΑΝΗΣ

Πενηνταένα χρόνια μετά τη λήξη μιας πολύκροτης δίκης που συντάραξε τη σπαρασσόμενη Ελ­λάδα του 1949, οι συνέπειες της ε­ξακολουθούν να ταλανίζουν την ελληνική Δικαιοσύνη επιτρέπο­ντας να αιωρείται ακόμη ένα «αί­νιγμα» που στην πραγματικότητα έχει ήδη δρει την απάντησή του. Πρόκειται για την περίφημη «υπό­θεση Πολκ» και τον ακούσιο πρω­ταγωνιστή της, δημοσιογράφο Γρηγόρη Στακτόπουλο. 0 Τζωρτζ Πολκ, Αμερικανός δημοσιογράφος και απεσταλμένος του αμερικανι­κού δικτύου C BS στην Ελλάδα κα­τά την περίοδο του εμφυλίου πο­λέμου (1946-49), βρέθηκε δολοφο­νημένος στις 16 Μαϊου 1948 στην παραλία της Θεσσαλονίκης (ο θά ­νατός του, όπως προσδιορίστηκε ιατροδικαστικά, είχε σημειωθεί μία εβδομάδα νωρίτερα), ενώ προσπα­θούσε να έλθει σε επαφή με τον

Δημοκρατικό Στρατό προκειμένου να πάρει συνέντευξη από τον τότε αρχηγό του, Μάρκο Βαφειάδη. Ως αυτουργοί της δολοφονίας θεωρή­θηκαν δύο δεδηλωμένοι αριστε­ροί, οι Αδάμ Μουζενίδης και Ευάγ­γελος Βασβανάς, ενώ ο Στακτό- πουλος (δημοσιογράφος της εφη­μερίδας «Μακεδονία») θεωρήθη­κε συνεργός τους, ως γνώστης της αγγλικής (ήταν απόφοιτος του Α ­μερικανικού Κολλεγίου Θεσσαλο­νίκης) και ενδιάμεσος κατά τις ε ­παφές τους με τον Πολκ. Στην πραγματικότητα και σι τρεις ύπο­πτοι ήταν άσχετοι με τον φόνο και οι δύο πρώτοι ουδέποτε προσή- χθησαν σε δίκη. Ο Μουζενίδης εί­χε σκοτωθεί πριν από την υποτιθέ­μενη συνάντησή του με τον Πολκ, ενώ ο Βασβανάς την ίδια περίοδο βρισκόταν στην Ανατολική Ευρώ­πη. Ο Στακτόπουλος ομολόγησε την «ενοχή» του μετά από βασανι­στήρια, ενώ κατά την ακροαματική διαδικασία (12-21 Απριλίου 1949) δεν λήφθηκαν υπόψη σημαντικά στοιχεία, όπως, μεταξύ άλλων, το

Στιγμ ιότυπο από τη δίκη του Γοηγόρη Στακτόπουλου. Δίπλα του εικονίζετα ι η μητέρα του, επίσης κατηγορούμενη στη δίκη.

ότι δεν ήταν κομμουνιστής, ενώ η παρουσία του ως διερμηνέα δεν ή­ταν απαραίτητη, αφού ο Μουζενί­δης γνώριζε άριστα την αγγλική. Παρά ταύτα καταδικάστηκε σε ισό­βια κάθειρξη. Μετά από δώδεκα χρόνια κράτησης αποφυλακίστηκε υπό όρους το 1960, εγκαταστάθη­κε στην Αθήνα και δεν έπαψε να α­γωνίζεται μέχρι τον θάνατό του προκειμένου να αποδείξει επίσημα την αθωότητά του. Ο Στακτόπου­λος πέθανε το 1998, η δίκη του ό­μως ουδέποτε επαναλήφθηκε σε δεύτερο βαθμό, αφού σχετικό αί­τημά του απορρίφθηκε κατά τη δε­καετία του 1970. Η χήρα του Θεο­δώρα έχει επιδοθεί σε συγκέντρω­ση στοιχείων που θα δικαιολογού­σαν αναψηλάφηση της δίκης. Ο ­πως αναφέρει η ίδια σε συνέντευ­ξή της στην εφημερίδα «Τα Νέα», «Το δικαστήριο του 1949 εγκλωβί­στηκε στο κλίμα της αυταρχικής περιόδου και στερήθηκε τη γνώση πλήθους αποδεικτικών στοιχείων και γεγονότων που καθιστούσαν την αθωότητα του Στακτόπουλου καταφανέστατη... Δυστυχώς η τό­τε πολιτική ηγεσία της χώρας και οι διωκτικές αρχές δεν ενδιαφέρο-

νταν να εξιχνιάσουν το έγκλημα, αλλά επιθυμούσαν να δώσουν ένα τέλος στο επεισόδιο που θα μπο­ρούσε να έχει δυσάρεστες και α­πρόβλεπτες συνέπειες για την κυ­βέρνηση. Ετσι βρέθηκαν εξιλα­στήρια θύματα... (Ο Στακτόπου­λος) με όρκισε να συνεχίσω τον α­γώνα του που ήταν και δικός μου αγώνας». Για την Ιστορία, όπως α­πέδειξε ο Αμερικανός ιστορικός Ε- ντμουντ Κήλυ στο βιβλίο του «Φό­νος στο Θερμαϊκό» (εκδ. Γνώση, Α ­

θήνα, 1991), οι πραγματικοί δολ:- φόνοι του Πολκ πρέπει να αναζ1·- τηθούν μεταξύ των ακροδεξιά, μαυραγοριτών της Θεσσαλονίκτ: για τη σχέση της δράσης των one .- ων με τη διανομή αμερικανικΓ; βοήθειας πραγματοποιούσε r .: παράλληλη έρευνα σ Πολκ τις ήμε­ρες του θανάτου του.

ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΑΔΟΛΦΟΥ ΑΪΧΜΑΝ

Τριανταοκτώ χρόνια μετά τ τ . καταδίκη σε θάνατο από ισραηλινο δικαστήριο και τη συνακόλουθη ε­κτέλεση ενός από τους διασημότε- ρους Ναζί εγκληματίες πολέμου του Αδόλφου Αϊχμαν (1962), έρχο­νται στο φως τα ημερολόγια που κρατούσε κατά τη διάρκεια της κράτησης και της δίκης του στο Ισραήλ. Ο Αϊχμαν είχε γεννηθεί το 1906 στο Ζόλινγκεν της Ρηνανίας. Το 1932 έγινε μέλος του Εθνικοσο- σιαλιστικού κόμματος και στη συ­νέχεια εντάχθηκε στα SS. Το 1938 και το 1939 είχε ενεργό ρόλο στην εκδίωξη των Εβραίων της Αυ­στρίας και της Τσεχοσλοβακίας, ενώ από το 1942 και εξής, δηλαδή μετά την ενεργοποίηση της από­φασης για την «τελική λύση» του εβραϊκού ζητήματος, υπήρξε ένας

από τους κυριότε- ρους υπεύθυνους της εξόντωσης μεγά­λου αριθμού Εβραί­ων των κατεχόμενων ευρωπαϊκών χωρών. Μετά τη λήξη του Β 1 Παγκοσμίου Πολέ­μου κατόρθωσε να δραπετεύσει στην Αργεντινή, όπου ξε-

Στιγμιότυπο από τη δίκη του Αδόλφου Αϊχμαν (με πολιτικά, στο γυάλινο κουβούκλιο).

κίνησε μια νέα ζωή με πλαστή ταυ­τότητα. Οι ισραηλινές μυστικές υ­πηρεσίες κατόρθωσαν να τον ε ­ντοπίσουν, να τον απαγάγουν με μυθιστορηματικό τρόπο και να τον μεταφέρουν στο Ισραήλ, όπου δι­κάστηκε και καταδικάστηκε σε θά­νατο. Τα ημερολόγια που τηρούσε (1961) φθάνουν τις 1.300 χειρόγρα­φες σελίδες, περιγράφουν τον τρόπο λειτουργίας των στρατοπέ­δων συγκέντρωσης και αποκαλύ­πτουν τη βαθιά πεποίθησή του

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

(την οποία προέβαλε και ως κύρια γραμμή της υπεράσπισής του) ότι «ο ίδιος ήταν απλώς ένας δημό­σιος υπάλληλος που εκτελούσε διαταγές». Η θέση του Αϊχμαν ερ­μηνεύεται ως απόρροια της αίσθη­σης πειθαρχίας και τήρησης του νόμου την οποία είχε ενστερνισθεί ως τυπικός Γερμανός δημόσιος υ­πάλληλος. Από την άλλη πλευρά είναι 6έ6αιο ότι είχε πλήρη επί­γνωση της εγκληματικής φύσης των πράξεών του, αφού σε μία κα- ταχώρησή του αναγνωρίζει ότι «το Ολοκαύτωμα ήταν το μεγαλύτερο

και πιο βίαιο έγκλημα στην Ιστορία της ανθρωπότητας». Παρά ταύτα σι ισραηλινές αρχές αρνούντσ συ­στηματικά να επιτρέψουν τη δημο­σίευση των σχετικών στοιχείων (στα οποία είχε πρόσβαση μόνο μια μικρή ομάδα επιλεγμένων ιστορι­κών), θεωρώντας ότι η γενικότερη στάση του Αϊχμαν κατά τη δίκη του θα τροφοδοτούσε με επιχειρήμα­τα τους αρνητές του Ολοκαυτώμα­τος. Το γεγονός που τελικά οδήγη­σε στην αλλαγή αυτής της αντίλη­ψης ήταν η δίκη για συκοφαντική δυσφήμιση εναντίον της Αμερικα­

νίδας ιστορικού Ντέμπορα Λίπστα- ντ, την οποία κίνησε στο Λονδίνο ο Βρετανός ιστορικός Ντέηβιντ Ιρβινγκ όταν η Λίπσταντ τον κατη­γόρησε ότι αρνείται την πραγματι­κότητα του Ολοκαυτώματος, Ο Ιρβινγκ επιμένει ότι δεν υπάρχουν ακλόνητες αποδείξεις για τη μαζι­κή εξόντωση των Εβραίων κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Προκει- μένου να υποστηρίξει με στοιχεία την αντίθετη άποψη η υπεράσπιση της Λίπσταντ ζήτησε τη συνδρομή των ισραηλινών αρχών, οι οποίες τελικά αποφάσισαν να ξεπερά-

σουν τους παλαιότερους φόβους τους. Σύμφωνα με δήλωση του γε­νικού εισαγγελέα του Ισραήλ η χώ­ρα του μπορεί να δίσταζε να δημο­σιεύσει τα κείμενα του Αϊχμαν, αλ­λά ήταν ταυτόχρονα υποχρεωμένη να υποστηρίξει την προσπάθεια να αποδειχθεί ότι ήταν ψεύτης κάποι­ος που δεν δεχόταν το γεγονός του Ολοκαυτώματος. Στις 11 Απρι­λίου η δίκη έληξε με καταδίκη του Ιρβινγκ.

ΕΛΛΗΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗΗ μακρινή μας Νότια Αφρική δεν εί­

ναι μόνο η χώρα όπου, ως πριν από λίγα χρόνια, δυνάστευε τις συνειδήσεις και τον τρόπο ζωής το εγκληματικό «απάρ- ντχάιντ». Δεν είναι μόνο η χώρα με τις μεγάλες κοινωνικο-οικονομικές ανισότη­τες, η χώρα των απέραντων εκτάσεων, των άγριων ζώων και των «σαφάρι». Εί­ναι, για τους Ελληνες, μια χώρα που, με­τά το άνοιγμα προς τον κόσμο που ακο­λούθησε την άρση των διεθνών κυρώσε­ων και του αποκλεισμού της επί δεκαε­τίες, παρουσιάζει μια σημαντική προο­πτική συνεργασίας, μιας συνεργασίας που μπορεί να πάρει σάρκα και οστά, α­φού στη χώρα αυτή του νότιου ημισφαι­ρίου (στο νοτιότατο άκρο της απέραντης αφρικανικής ηπείρου) ζει εδώ και δεκαε­τίες μια αξιόλογη ελληνική κοινότητα που, μαζί με την επίσης σημαντική κυ­πριακή κοινότητα, αποτελούν εγγυήσεις για την επιβίωση του Ελληνισμού εκεί - ενός Ελληνισμού που έχει ανάγκη από κάθε είδους βοήθεια και ενίσχυση εκ μέ­ρους της μητροπολιτικής Ελλάδας.

Ο τομέας των επιστημονικών επα­φών και ανταλλαγών είναι ένας που δίνει το στίγμα για μια τέτοια προοπτική. Μ έ­σα στην τελευταία τετραετία, από το 1997, ξεκίνησε μια ελπιδοφόρα συνεργα­σία με πρωτοβουλία του Τμήματος Ελλη­νικών και Λατινικών Σπουδών του Πανε­πιστημίου Ραντ Αφρικάανς του Γισχάν- νεσμπουργκ, με την πρόσκληση που α- πηύθυνε ο επί σειρά ετών πρόεδρος του τμήματος αυτού, επιφανής μεσαιωνολό- γος - ιστορικός Μπέντζαμιν Χέντριξ, γνωστός για τις ποικίλες συγγραφικές του συμβολές στη βυζαντινολογία, στην ιστορία της Λατινοκρατίας στην Ελλάδα και στις ελληνο-αφρικανικές σχέσεις κα­τά την ύστερη αρχαιότητα και τον μεσαί- ωνα. Αποδέκτης της πρόσκλησης ήταν ο γνωστός Ελληνας βυζαντινολόγος - ι­στορικός του Εθνικού Ιδρύματος Ερευ­νών, Αλέξης Γ. Κ. Σαββίδης, με πλούσια συγγραφική δραστηριότητα στην Ελλά­δα και το εξωτερικό, καθώς και με σημα­ντική εκδοτική εμπειρία ως επιμελητής

έκδοσης και συντονιστής αφενός του περιοδικού «Βυζαντινός Δόμος» (Αθήνα, 1987 και εξής) και αφετέρου του συλλο­γικού «Εγκυκλοπαιδικού Προσωπογρα­φικού Λεξικού Βυζαντινής Ιστορίας και Πολιτισμού» που εκδίδεται σε συνεργα­σία από τις εκδόσεις «Μέτρον» και «Ιωλ- κός» στην Αθήνα από το 1996 (πρόσφα­τα ξεκίνησε και νέα επιστημονική σειρά μονογραφιών από τις εκδόσεις «Μέ- τρον», με τίτλο «Ιστορικές Συμβολές» και με επιμελητή επίσης τον Α. Σαββίδη).

Ετσι κατά το δίμηνο Αύγουστος-Σε- πτέμβριος του 1997 (που για τους Νοτιο- αφρικανούς συμπίπτει με την προτελευ­ταία περίοδο του ακαδημαϊκού έτους - το οποίο διαρκεί από τον Μάρτιο ως τον Νοέμβριο) ο Α. Σαββίδης ξεκίνησε σειρά σεμιναρίων για τους μεταπτυχιακούς, αλλά και μαθημάτων για τους προπτυ­χιακούς φοιτητές του Πανεπιστημίου Ραντ Αφρικάανς, με κεντρικό θεματικό πυρήνα τη βυζαντινή ιστορία. Την ίδια περίοδο η διδασκαλία του επεκτάθηκε και στο Κέντρο Ισλαμικών Σπουδών του ίδιου Πανεπιστημίου, αφού ο Α. Σαββί­δης είναι γνωστός μελετητής των βυζα- ντινο-ισλαμικών σχέσεων (ιδιαίτερα των βυζαντινο-τουρκικών), με διάφορες συμ­βολές του, μεταξύ άλλων, στη διεθνώς έγκριτη και αναγνωρισμένη «Εγκυκλο­παίδεια του Ισλάμ», Με τον τρόπο αυτό τέθηκαν και οι βάσεις για συνέχιση της συνεργασίας αυτής, με ανανέωση της πρόσκλησης και για το 1999. Οπως και δύο χρόνια νωρίτερα, ο Α. Σαββίδης ορ­γάνωσε και πάλι σειρά μαθημάτων και σεμιναρίων, δίδοντας παράλληλα πολ­λές διαλέξεις και ομιλίες, όχι μόνο σε άλ­λα Πανεπιστήμια (π.χ. Πανεπιστήμιο Πρε- τόριας) και σε επιστημονικές εκδηλώ­σεις (όπως το Α ’ και το Β ’ Διεθνές Συνέ­δριο Πατριστικών και Βυζαντινών Σπου­δών), αλλά και σε εκλαϊκευτικές εκδηλώ­σεις (όπως λ.χ. της ελληνικής Αρχιεπισκοπής Ιωαννουπόλεως και Πρε- τόριας), συμμετέχοντας επίσης ως εξω­τερικός εξεταστής σε μεταπτυχιακές ερ­γασίες βυζαντινολογικής θεματολογίας

στα νοτιοαφρικανικά πανεπιστήμια.Η ομολογουμένως πολύ καρποφόρα

αυτή συνεργασία, που προβλήθηκε από τον νοτιοαφρικανικό ελληνικό Τύπο και το ραδιόφωνο του Γιοχάννεσμπουργκ, αλλά και από τον ελληνικό Τύπο, είχε ως αποτέλεσμα την ανανέωση της πρόσκλη­σης αυτής για το 2001 - σε μονιμότερη πλέον βάση για κάθε διετία. Η εποικοδο­μητική συνεργασία των Μπ. Χέντριξ και Α. Σαββίδη μάλιστα, έχει πρόσφατα με- τουσιωθεί και στο συγγραφικό επίπεδο, με τη δημιουργική συνεργασία του πρώ­του στο προαναφερθέν προσωπογραφι­κό λεξικό (ιδιαίτερα με άρθρα - λήμματα βυζαντινο-αφρικανικού ενδιαφέροντος), αλλά και με τις συνεργασίες του δεύτε­ρου στα γνωστά νοτιοαφρικανικά επι­στημονικά περιοδικά «Εκκλησιαστικός Φάρος» (συνέκδοση Πατριαρχείου Αλε­ξανδρείας και Πανεπιστημίου Ραντ Αφρι­κάανς, στο Γιοχάννεσμπουργκ) και «Acta Patristica et Byzantina» (έκδοση Πανεπιστημίου Πρετόριας). Η πλούσια διδακτική εμπειρία του Μπ. Χέντριξ στη Νότια Αφρική, εξάλλου, σε συνδυασμό με τις εκεί εμπειρίες του Α. Σαββίδη (που έχει επίσης διδάξει για πέντε χρό­νια στους προπτυχιακούς και μεταπτυ­χιακούς φοιτητές του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών), πρόσφατα κα­τέληξαν δημιουργικά στην ετοιμασία ει­δικού βοηθητικού εγχειριδίου (στα αγ­γλικά) εισαγωγής στη μελέτη της Βυζα­ντινής Ιστορίας, που πρόκειται να εκδο- θεί σύντομα.

Εκφράζεται η ευχή ότι οι ελληνικές Αρχές θα ενισχύσουν ποικιλότροπα την προσπάθεια αυτή, έτσι ώστε η τελευταία να επεκταθεί σε άλλα πρόσωπα και σε άλλους τομείς και επιστημονικούς κλά­δους. Ο χώρος της επιστήμης και της έ­ρευνας μπορεί πάντα να φέρει κοντότε­ρα ακόμα και τους πιο απομακρυσμέ­νους λαούς και πολιτισμούς.

Δημοσθένης Κούκουνας Διευθυντής εκδόσεων «Μέτρον»

(who’s w ho -επίτομο βιογραφικό λεξικό)

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ

ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΑ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜ ΕΝΗ ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ ΕΚΤΕΛΕΣΕ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΜΙΑ ΕΠΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΒΥΛΩΝΑ ΩΣ ΤΟΝ ΕΥΞΕΙΝΟ ΠΟΝΤΟ. 01 ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΛΕΜΗΣΑΝ

ΗΡΩΙΚΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΟΜΕΝΟΙ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΙΜΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΑΝ ΤΟ

'ΘΑΥΜΑ" ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΜ ΕΙΝΕ ΓΝΩΣΤΟ ΩΣ Η "ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΜΥΡΙΩΝ

L

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

8ö

■ % l ’ i f ε τ ά τη μάχη σ τα Κ ο ύ να ξα Λ ™ (401 π.Χ.) κα ι τ ο ν θ ά να το ,

1 σ το π εδ ίο τη ς μ ά χη ς , το υ α­δ ελ φ ο ύ το υ Π έρσ η βασ ιλ ιά κα ι δ ιε κ δ ικ η ­τ ή το υ θ ρ ό ν ο υ , Κ ύ ρ ο υ , 13.000 Ε λ λ η ν ες μ α χ η τέ ς β ρ έ θ η κ α ν α π ο κ λε ισ μ έν ο ι σ τη ν κα ρ δ ιά τ η ς Π ερ σ ικ ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς . Οι ά ν δ ρ ες α υ το ί ή τα ν μ ισ θ ο φ ό ρ ο ι σ τη ν υ ­π ηρεσ ία το υ ν εκ ρ ο ύ Κ ύρο υ . Σ τη μάχη ε ί ­χαν σ υ ν τρ ίψ ε ι τ ο υ ς α ν τιπ ά λο υ ς , έπ ε ιτα ό μω ς ε ίχα ν να α ν τ ιμ ε τω π ίσ ο υ ν τ η ν ο ρ γή το υ Μ εγά λ ο υ Βασ ιλιά . Ο ι π ερ σ ικ ές δ υ ­ν ά μ ε ις το υ Κ ύρ ο υ ε ίχ α ν σ υ ν τα χ θ ε ί μ ε τα βα σ ιλ ικά σ τρ α τε ύ μ α τ α το υ Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η κα ι ο ι Ε λ λ η ν ες ε ίχ α ν α π ο μ ε ίν ε ι μ ό ν ο ι σε χώ ρα εχ θ ρ ικ ή . Ο ι Π έρ σ ε ς π ρο σ π ο ιήθη - κα ν α ρ χ ικά ό τ ι θ α τ ο υ ς β ο η θ ο ύ σ α ν να ε ­π ισ τρ έφ ο υ ν σ τη ν π α τρ ίδ α το υ ς . Κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς π ο ρ ε ία ς ό μω ς δ ο λ ο φ ό ν η ­σαν τ ις κ ε φ α λ έ ς το υ σ τρ α το ύ τω ν Ε λλή ­νων. Χ ω ρίς ηγεσ ία , τρ ό φ ιμ α κα ι λο ιπ ά ε ­φ ό δ ια κα ι π ερ ικ υ κ λ ω μ έν ο ι από ε χ θ ρ ο ύ ς ο ι Ε λ λ η ν ες δ ε ν έχα σ α ν το θ ά ρ ρ ο ς το υ ς . Ε ξ έ λ ε ξ α ν ν έ ο υ ς α ρ χ η γ ο ύ ς κα ι α ­π οφ άσ ισ αν να δ ια σ χ ίσ ο υν τ η ν ε χ θ ρ ικ ή χώ ρα κα ι να φ θ ά σ ο υ ν σ τη ν π α τρ ίδα .

Οι Ε λ λ η ν ες ε ίχ α ν σ τρ α το π εδ ε ύ σ ε ι σ τις ό χ θ ε ς το υ π ο τα μ ο ύ Ζα π ά τα σ τη ν ασ σ υρ ιακή π εδ ιά δ α . Δ ίπλα τ ο υ ς ε ίχ ε σ τρ α το π εδ ε ύ σ ε ι ο σ τρ α τό ς το υ Π έρσ η σ ατράπ η Τ ισ σ α φ έρ νη . Σ ε α υ τό ν ε ίχ ε α­ν α θ έ σ ε ι ο Μ ε γ ά λ ο ς Β ασ ιλιάς να ο δ η γ ή ­σ ει τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες πίσω σ τη ν Ε λλάδα. Σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τη τα ο ύ τ ε ο βασ ιλ ιά ς Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η ς , ο ύ τ ε ο Τ ισ σ α φ έρ νη ς ε ίχα ν τ έ τ ο ιο σκοπό. Ο Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η ς ή θ ε λ ε να ε κ δ ικ η θ ε ί τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες που ε ίχ α ν τ ο λ ­μ ή σ ει να β α δ ίσ ο υ ν ε ν α ν τ ίο ν το υ . Η τ ιμ ω ­ρ ία τ ο υ ς μ ά λ ισ τα θ α έπ ρ επ ε να ε ίν α ι πα­ρ α δ ε ιγ μ α τ ικ ή ώ σ τε να λ ε ιτο υ ρ γ ή σ ε ι α ­π ο τρ επ τ ικ ά κα ι γ ια ά λ λ ο υ ς ε π ίδ ο ξο υ ς ε ι ­σ β ο λε ίς .

Ο Τ ισ σ α φ έρ νη ς α φ ο ύ κ α τό ρ θ ω σ ε μ ε δ ό λ ο να ο δ η γ ή σ ε ι σ το σ τρ α τό π εδ ό το υ τ ο ν δ ιο ικ η τή τω ν Ε λλήνω ν, Κ λέα ρ χο , τ ο υ ς σ υ σ τρ α τή γ ο υ ς το υ κα ι ά λ λ ο υ ς 20 α ξ ιω μ α τικ ο ύ ς , τ ο υ ς σ υ ν έλ α β ε κα ι ά λ ­λ ο υ ς μ εν τ ο υ ς σ κό τω σ ε α μ έσ ω ς, σ ε ά λ ­λ ο υ ς δ ε ε π έ β α λ ε πιο α ρ γό κα ι βα σ α νι­σ τικό θ ά να το . Μ α ζί μ ε τ ο υ ς α ξ ιω μ α τι­κο ύ ς β ρ ή κ α ν τ ο ν θ ά ν α το κα ι 200 π ερ ί­π ου σ τρ α τ ιώ τε ς π ου ε ίχα ν μ ε τ α β ε ί σ το π ερ σ ικό σ τρ α τό π εδ ο γ ια π ρ ο μ ή θ ε ια τρ οφ ίμω ν.

Μ ε τά τ η ν α ν ίερ η σ φ α γή ο Τ ισ σ α φ έρ ­ν η ς έ σ τ ε ιλ ε α νθ ρ ώ π ο υ ς το υ σ το ε λ λ η ν ι­κό σ τρ α τό π εδ ο α π α ιτώ ντα ς τ η ν π αρά­δοσ η τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν όπλων. Ο ι Ε λ λ η ν ες σ το μ ε τα ξ ύ ε ίχ α ν π λ η ρ ο φ ο ρ η θ ε ί τα σ υ μ ­β ά ν τα από έν α ν σ τρ α τιώ τη ο ο π ο ίο ς , α ν κα ι ή τα ν π ολύ βα ρ ιά τρ α υ μ α τ ισ μ έ ν ο ς , κ α τό ρ θ ω σ ε να ξ ε φ ύ γ ε ι από τ ο υ ς Π έρ ­σ ες . Ε τσ ι π ερ ίμ εν α ν τ ο υ ς α π εσ τα λ μ έ ­ν ο υ ς το υ Τ ισ σ α φ έρ νη ένο π λο ι κα ι έ τ ο ι ­μ ο ι γ ια μάχη . Ο ι Π έρ σ ες α ντιπ ρόσ ω π οι π α ρο υ σ ιά σ τη κα ν σ το υ ς π α ρ α τε τα γ μ έ - ν ο υ ς Ε λ λ η ν ες κα ι τ ο υ ς δήλω σ α ν ό τ ι μ ό ­νο ο Κ λέα ρ χ ο ς ε ίχ ε θ α ν α τω θ ε ί κα ι ό τ ι ο

Αναπαράσταση π ελτα σ τή .

Α ρ γυρ ό νόμισμα το οποίο π ιθανώ ς α κ ο ν ίζε ι το ν Τισσαφέρνη

(Λονδίνο, Β ρ ετα ν ικ ό Μ ο υσ είο ).

β α σ ιλ ιά ς α π α ιτο ύ σ ε τ η ν π αράδοσ η τω ν όπ λω ν το υ ς . Τ ό τε π ρο χώ ρ ησ ε μπ ρ οσ τά ο Ξ εν ο φ ώ ν τα ς ο Α θ η ν α ίο ς κα ι τ ο υ ς ρ ώ τη ­σε γ ια τ η ν τύ χ η τω ν ά λλω ν α ξιω μα τικώ ν. Οι Π έρ σ ες α ν τ ί να α π α ντή σ ο υ ν αποχώ ­ρησαν.

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς α υ τ έ ς ε ίχα ν π ρ ο κα λέ- σει, ό χ ι ά δ ικα , έν α κλ ίμα α νη σ υ χ ία ς κα ι φ ό β ο υ σ το ε λ λ η ν ικ ό σ τρ α τό π εδ ο . Π ερ ι- κ υ κ λ ω μ έν ο ι από ε χ θ ρ ο ύ ς 2.000 χ λμ . μα­κρ ιά από τ ις π ρ ο γ ο ν ικ ές ε σ τ ίε ς , ο ι Ε λ λ η ­ν ες δ ε ν β ρ ίσ κ ο ν τα ν υπό τ ις κ α λ ύ τ ε ρ ε ς σ υ ν θ ή κ ες . Σ τ ις κ ρ ίσ ιμ ες σ τ ιγ μ ές έλα μ - ψ ε η π ρ ο σ ω π ικό τη τα το υ Ξ εν ο φ ώ ντα , ο ο π ο ίο ς ψ ύ χ ρ α ιμ ο ς σ υ γ κ έν τρ ω σ ε τ ο υ ς ε- ν α π ο μ ε ίν α ν τε ς α ξ ιω μ α τ ικ ο ύ ς κα ι π ρό- τ ε ιν ε να ε κ λ έ ξ ο υ ν μ ε τα ξ ύ τ ο υ ς ν έ ο υ ς η ­γ έ τ ε ς κα ι ό λο ι μαζί να σ υ νεχ ίσ ο υ ν τη ν π ο ρ εία π ρ ο ς τη σ ω τηρ ία . Α ρ κ ο ύ σ ε απλά να ε μ π ισ τε υ θ ο ύ ν τ ο υ ς ε α υ το ύ ς το υ ς , τη ν α ν δ ρ ε ία κα ι τα όπλα το υ ς . Ο ι π ρ ο τά ­σ εις το υ Ξ εν ο φ ώ ν τα - ο ο π ο ίο ς α κ ο λ ο υ ­θ ο ύ σ ε τ ο ν σ τρ α τό ως π α ρ α τη ρ η τή ς κα ι ό χ ι ω ς σ τρ α τ ιώ τη ς - έγ ιν α ν δ ε κ τ έ ς μ ε ενθ ο υ σ ια σ μ ό από τ ο υ ς α ξ ιω μ α τικ ο ύ ς κα ι τ έ θ η κ α ν το ίδ ιο β ρ ά δ υ σε ε φ α ρ μ ο ­

γή. Ο τα ν ξη μ έ ρ ω σ ε οι α ρ χη γο ί κά λεσ α ν σε σ υνά θ ρο ισ η τ ο ν σ τρ α τό κα ι α ν α κο ί­νωσαν σ το υ ς ά ν δ ρ ες τ ις α π οφ ά σ εις τ ο υ ς κα ι τα ο ν ό μ α τα τω ν ν έω ν σ τρ α τη ­γώ ν: το υ Τ ιμασίω να από τη Δ ά ρ δ α νο τη ς Μ ικρ ά ς Ασίας, το υ Ξ α νθ ικλ ή το υ Α χα ιού, το υ Κ λ εά ν ο ρ α το υ Α ρκά δ α , το υ Φ ιλήσι- ου το υ Α χα ιού και το υ Ξ εν ο φ ώ ν τα το υ Α ­θ η ν α ίο υ . Σ τη σ υ νέχ ε ια π ή ρ ε τ ο ν λόγο ο σ τρ α τη γ ό ς Χ ε ιρ ίσ ο φ ο ς ο .Σ π α ρ τ ιά τη ς , ο ο π ο ίο ς ε ξ έ θ ε σ ε τη ν κα τά σ τα σ η σ το υ ς ά ν δ ρ ε ς κα ι τ ο υ ς ζ ή τη σ ε να μη χ ά νο υ ν το θ ά ρ ρ ο ς το υ ς . Ε ίχαν δ ύ ο επ ιλ ο γ ές , το υ ς ε ίπ ε: να ν ικ ή σ ο υ ν κα ι να σ ω θ ο ύν ή να π εθ ά ν ο υ ν έ ν δ ο ξ α σ τη μάχη , δ ιό τ ι αν έ ­π ε φ τα ν ζω ντα νο ί σ τα χ έρ ια τω ν εχ θ ρ ώ ν θ α τ ο υ ς π ε ρ ίμ ε ν ε φ ρ ικ τό τ έ λ ο ς . Κ α τό ­π ιν μ ίλη σ α ν ο σ τρ α τη γ ό ς Κ λεά νο ρ α ς , ο ο π ο ίο ς μ ίλη σ ε μ ε τρ ό π ο π α ρ ό μ ο ιο μ ε τ ο ν Χ ειρ ίσ ο φ ο , και ο Ξ εν ο φ ώ ντα ς , ο ο ­π ο ίος α ν έλ υ σ ε μ ε λ ε π τ ο μ έ ρ ε ιε ς τ ις δ υ σ κ ο λ ίε ς κα ι τα θ ε τ ικ ά σ το ιχ ε ία που υ ­

π ήρχα ν σ τη ν κα τά σ τα σ ή το υ ς .Οι σ τρ α τη γ ο ί σ το τ έ λ ο ς ζή τη σ α ν

από τ ο υ ς σ τρ α τ ιώ τε ς να ψ η φ ίσ ο υ ν υ ­π έρ ή κ α τά τω ν λόγω ν που άκουσαν. Οι ά ν δ ρ ε ς υ π ερ ψ ήφ ισ α ν τ ις π ρ ο τά σ εις

τω ν σ τρ α τη γ ώ ν κα ι μ ε α ν α π τερ ω μ έν ο η θ ικ ό ε το ιμ ά σ τη κ α ν γ ια τη σ υνέχ ισ η τ η ς π ο ρ εία ς . Π ριν ξ ε κ ιν ή σ ο υ ν κ α τ έ ­σ τρ εψ α ν όσο από το υ λ ικό δ ε ν τ ο υ ς ή ­τα ν α π α ρ α ίτη το κα ι θ α τ ο υ ς κ α θ υ σ τε ­ρ ο ύ σ ε κ α τά τ η ν π ορ εία . Ο τα ν ο λ ο κ λ η ­ρ ώ θ η κ α ν οι π ρ ο ε το ιμ α σ ίες ο σ τρ α τό ς άρχισ ε τ η ν κ ίνησ η έ χ ο ν τα ς λ ά β ε ι σ χημ α ­τισ μ ό τ ε τρ α γ ώ ν ο υ , μ ε τ ο υ ς ο π λ ίτες από έ ξω κα ι τ ο υ ς ε λ α φ ρ ά ο π λ ισ μ έν ο υ ς και τ ις α π ο σ κ ευ έ ς σ το εσ ω τερ ικ ό .

Λ ίγο μ ε τά τ η ν ε κ κ ίν η σ η ο ι Ε λ λ η ν ες δ έ χ θ η κ α ν τ η ν π ρώ τη επ ίθ εσ η από 200 Π έρ σ ε ς ιππ είς κα ι 400 ψ ιλ ο ύ ς που ε ίχα ν ω ς ε π ικ ε φ α λ ή ς τ ο ν π ρώ ην έμ π ισ το το υ Κ ύ ρ ο υ σ ατράπ η Μ ιθ ρ α δ ά τη . Ο ι Π έρ σ ες ψ ιλο ί π λησ ίασ αν το ε λ λ η ν ικ ό τε τρ ά γ ω ν ο κα ι άρχισ αν να β ά λ λ ο υ ν ε ν α ν τ ίο ν τω ν α νδ ρ ώ ν π λη γ ώ ν ο ντα ς α ρ κ ε το ύ ς . Ο ι ψ ι­λ ο ί τω ν Ε λλήνω ν δ ε ν μ π ο ρο ύσ α ν να β ο η θ ή σ ο υ ν τ ο υ ς δ ε ιν ο π α θ ο ύ ν τε ς οπ λί­τ ε ς λόγω τ η ς π α ρουσ ία ς το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ ιππ ικού κα ι π ερ ιο ρ ίσ τη κ α ν να β ά λ λ ο υ ν κ α τά τω ν Π ερσ ώ ν κ α λ υ π τό μ εν ο ι πίσω από τ ο υ ς ο π λ ίτες , χω ρ ίς α π ο τέλ εσ μ α . Τ ό τε μ ε δ ια τα γή το υ Ξ εν ο φ ώ ν τα οι οπ λί­τ ε ς ε π ιτ έ θ η κ α ν σ το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς . Η ε ν έ ρ ­γ ε ια α υ τή α ν α κο ύ φ ισ ε π ροσω ρινά το υ ς Ε λ λη ν ες , δ ε ν ε ίχ ε ό μ ω ς ο υ σ ια σ τικ ό απο­τ έ λ ε σ μ α επ ε ιδ ή ο ι Π έρ σ ες , ε λ α φ ρ ά ο ­π λισ μένο ι, δ ιέ φ υ γ α ν ε ύ κ ο λ α υπό τ η ν κά ­λυψ η τω ν β λ η μ ά τω ν το υ ιππ ικού το υ ς . Ο τα ν ο ι ο π λ ίτε ς ε π έ σ τρ ε φ α ν σ τις θ έ ­σ εις τ ο υ ς οι Π έρ σ ες ψ ιλο ί επ α ν έρ χ ο ­ν τα ν δ ρ ιμ ύ τε ρ ο ι. Υπό τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς α υ ­τ έ ς ο ι Ε λ λ η ν ες κα τό ρ θ ω σ α ν να δ ιανύ - σ ο υ ν μ ό λ ις 5 χ λμ , ε κ ε ίν η τ η ν η μ έρ α . Ε υ­τυ χ ώ ς λ ίγο π ρ ιν π έσ ε ι το σ κ ο τά δ ι κ α τό ρ ­θω σ α ν να φ θ ά σ ο υ ν σ ε χω ριά τη ς π ερ ιο ­χ ή ς , όπ ου κα ι σ τρ α το π έδ ευ σ α ν μ ε α σ φ ά λεια .

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τη ν ύ κ τα η κα τά σ τα σ η σ το ε λ λ η ν ικ ό σ τρ α τό π εδ ο ή τα ν ά σ χημη . Οι σ τρ α τη ­γοί. ιδ ια ίτερ α π ρ ο β λ η μ α τισ μ έν ο ι από τα γ ε γ ο ν ό τα τ η ς η μ έ ρ α ς , π ροσ π α θούσ α ν να β ρ ο υ ν το ν π ρ ο σ φ ο ρ ό τερ ο τρ ό π ο α­ν τ ιμ ε τώ π ισ η ς τω ν ε χ θ ρ ικ ώ ν ελα φ ρ ώ ν τμ η μ ά τω ν . Σ τη ν κρ ίσ ιμη σ τιγμ ή ε π ε ν έ β η κα ι π άλι ο Ξ εν ο φ ώ ντα ς , που ε ισ η γ ή θ η κ ε τη σ υ γ κ ρ ό τη σ η τ μ ή μ α το ς ιππικού και τ μ ή μ α το ς σ φ ε ν δ ο ν η τώ ν από Ρ όδ ιου ς π ου υ π η ρ ε το ύ σ α ν σ το σ τρ ά τευ μ α . Οι π ρ ο τά σ εις το υ έ γ ιν α ν α μ έσ ω ς δ ε κ τ έ ς . Ε τσ ι τη ν ε π ο μ έ ν η 200 Ρ όδ ιοι σ φ ε ν δ ο ν ή - τ ε ς κα ι 50 ιπ π είς ή τα ν έ το ιμ ο ι να π ρο ­σ φ έρ ο υ ν τ ις υ π η ρ εσ ίες το υ ς .

Υ σ τερα από ανάπαυση μ ιας η μ έ ρ α ς ο σ τρ α τό ς κ ιν ή θ η κ ε και πάλι. Α φ ο ύ δ ιέ ­σχισε μια χα ρά δρ α , που ε υ τυ χ ώ ς οι Π έρ - σ ες δ ε ν ε ίχ α ν φ ρ ο ν τ ίσ ε ι να κ α τα λά β ο υ ν , α ν α π τύ χ θ η κ ε σε σ χη μ α τισ μ ό τ ε τρ α γ ώ ­νου και σ υ νέχ ισ ε τ η ν κ ίνησ η . Ε κ ε ίν η τη ν ώρα ε μ φ α ν ίσ τη κ ε ο Μ ιθ ρ α δ ά τη ς μ ε1.000 ιππ είς κα ι 4.000 ε λ α φ ρ ά ο π λ ισ μ έ ­ν ο υ ς π εζο ύ ς . Ε χ ο ν τα ς υπ όψ η το υ τη ζη ­μιά που ε ίχ ε π ρ ο κ α λ έσ ε ι σ το υ ς Ε λ λ η ν ες δ ια θ έ τ ο ν τα ς ε λ ά χ ισ το υ ς ά ν δ ρ ε ς ο Π έρ - σης σ α τρ ά π η ς έ κ ρ ιν ε , όχι α δ ικ α ιο λ ό γ η ­τα , ό τ ι ο ι 5.000 ά ν δ ρ ες το υ ή τα ν α ρ κ ε το ί γ ια να τ ο υ ς ε ξο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ε ι. Α υ τή τη φ ο ­ρά ό μ ω ς ο ι Ε λ λ η ν ες ή τα ν έ το ιμ ο ι. Ο τα ν οι Π έρ σ ες έφ θ α σ α ν σε απ όσ τασ η β ο λ ή ς α κ ο ν τ ίο υ κα ι τα β λ ή μ α τά τ ο υ ς κ τυ π ο ύ - σαν τ ις α σ π ίδ ες τω ν Ε λλήνω ν, η σ άλπ ιγ­γα έδω σ ε το σ ήμα τ η ς ε φ ό δ ο υ . Α μέσ ω ς ό ρ μ η σ α ν μ ε ια χές κα τά τω ν Π ερσ ώ ν οι π ελ τα σ τέ ς , ο ι ψ ιλο ί κα ι ο ι λ ιγ ο σ το ί ιπ­π είς υ π ο σ τη ρ ιζό μ εν ο ι από τ ο υ ς ο π λ ίτες . Οι Π έρ σ ες α ιφ ν ιδ ια σ μ έν ο ι δ ε ν ά ν τ ε ξα ν σ τη ν α ν α π ά ντεχ η έ φ ο δ ο τω ν Ε λλήνω ν και ο π ισ θοχώ ρ ησ α ν δ ια μ έσ ο υ τ η ς χ α ρ ά ­δρα ς. Ε κ ε ί λόγω το υ ε δ ά φ ο υ ς π ολλο ί π α γ ιδ εύ τη κ α ν κα ι σ κ ο τώ θ η κ α ν κα ι κ ά ­π οιο ι σ υ ν ελ ή φ θ η σ α ν α ιχμ ά λω το ι, ενώ οι υπ όλο ιπ ο ι τρ ά π η κ α ν μαζί μ ε τ ο ν α ρ χη γό τ ο υ ς σε ά τα κ τη φ υ γή .

Ο σ χηματισμός το υ εύκα μ π το υ τετρ α γώ νο υ . Α/Β: Ο ι ε ιδ ικ ο ί λόχοι οπλιτώ ν της εμπ ρο σ θο φ υ λα κή ς κα ι τη ς οπ ισ θοφ υλα κής, Γ/Δ /Ε: Υπόλοιποι ο π λ ίτες , Ζ : Ψ ιλο ί, Η : Α π ο σ κευές , υπ οζύγια.

Α π α λλ α γ μ έν ο ι από τ ο ν Μ ιθ ρ α δ ά τη κα ι τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ οι Ε λ λ η ν ες β ά δ ι­σαν α ν εν ό χ λ η το ι ω ς τη Λάρισα, κ ο ν τά σ το ν π ο τα μ ό Τίγρη. Η π όλη ε ίχ ε εγκ α - τ α λ ε ιφ θ ε ί από τ ο υ ς κ α το ίκ ο υ ς τη ς λ ό ­γω τω ν π ο λ εμ ικ ώ ν επ ιχ ε ιρ ή σ εω ν που δ ιε ξά γ ο ν τα ν σ τη ν π ερ ιο χ ή . Υ σ τερα από σ ύ ν το μ η ανάπαυση ο ι Ε λ λ η ν ες βάδ ισα ν π ερ ισ σ ό τερ α από 30 χ λμ . φ θ ά ν ο ν τα ς σ τη ν π όλη Μ έσπ ιλα . Από ε κ ε ί σ υνέχ ισ αν τη ν π ρο ς Β ορ ρ ά κ ίνησ ή το υ ς . Κ ά π οτε α- ν τ ιλ ή φ θ η κ α ν μ εγ ά λ η π ερσ ική δ ύ να μ η να π λη σ ιά ζει από τα νό τια . Ο επ ικ ε φ α ­λή ς τω ν Π ερσώ ν, σ α τρ ά π ης Τ ισ σαφ έρ- ν η ς . α ν έ π τυ ξ ε μ έρ ο ς τω ν δ υ ν ά μ εώ ν το υ α π έν α ν τι σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή ο π ισ θ ο φ υ λα ­κή, ενώ μ ε ά λλα τμ ή μ α τα π ροσ π άθησ ε να υ π ερ κ ερ ά σ ε ι τ η ν α ντίπ α λη π αρά­τα ξη . Σ τα δ ια κ ά οι Π έρ σ ες ψ ιλο ί π λη ­σίασαν και π ροσ π άθησ αν να π λή ξο υ ν τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες μ ε β έλ η κα ι π έ τρ ε ς από τ ις σ φ ε ν δ ό ν ε ς . Τ ό τε ε π ε ν έ β η - σαν ο ι Ρ όδ ιο ι σ φ ε ν δ ο ν ή τ ε ς κα ι ο ι ψι­λ ο ί τ ο ξ ό τ ε ς , που μ ε τ ις ε ύ σ το χ ε ς β ο ­λ έ ς τ ο υ ς α νά γκα σ α ν το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς σε υποχώ ρησ η. Α λλω σ τε , σ ύμφ ω να μ ε τη μ α ρ τυ ρ ία το υ Ξ εν ο φ ώ ντα , ή ­τα ν τό σ ο ι ο ι Π έρ σ ες ώ σ τε α κό μ α και αν οι σ φ ε ν δ ο ν ή τ ε ς κα ι ο ι τ ο ξ ό τ ε ς ή ­θ ε λ α ν να α σ το χή σ ο υ ν δ ε ν θ α το κ α τό ρ ­θωναν. Α ξ ίζ ε ι να σ η μ ε ιω θ ε ί ό τ ι ο ι Ρόδιοι σ φ ε ν δ ο ν ή τ ε ς χά ρη σ τα μ ο λ ύ β δ ιν α β λ ή ­μ α τα που χ ρ η σ ιμ οπ ο ιο ύ σ α ν επ ιτύ γ χ α ­να ν μ εγ α λ ύ τε ρ ο β ε λ η ν ε κ έ ς σε σχέση μ ε τ ο υ ς Π έρ σ ες που έ β α λ λ α ν μ ικ ρ έ ς π έ ­τ ρ ε ς .

Η α π ο τυ χ ία τω ν ψ ιλώ ν να π ρ ο κα λέ- σ ου ν α π ώ λ ε ιες κα ι α τα ξ ία σ το υ ς Ε λ λ η ­ν ε ς α π ο γ ο ή τε υ σ ε τ ο ν Τ ισ σ α φ έρ νη , που α ν τ ί να επ ιχ ε ιρ ή σ ε ι έ φ ο δ ο ο π ισ θο χώ ρ η ­σε, δ ια τη ρ ώ ν τα ς ό μ ω ς ο π τικ ή επ α φ ή με τ ο υ ς α ν τιπ ά λο υ ς .

Υ σ τερα από τη ν έα επ ιτυ χ ία οι Ε λ λη ­ν ε ς μ ε α ν α π τερ ω μ έν ο η θ ικ ό βάδ ισ α ν π ρ ο σ εκ τ ικ ά κα ι δ ια ν υ κ τέ ρ ε υ σ α ν σε χω ­ρ ιά τ η ς π ερ ιο χ ή ς . Την ε π ο μ έ ν η η μ έ ρ α α- ν ε φ ο δ ιά σ τη κ α ν σε τρ ό φ ιμ α , α λλά κα ι σε π ο λ εμ ικ ό υ λ ικό - χ ο ρ δ έ ς γ ια τα τό ξα , μ ό λ υ β δ ο κ.ά.

Π ριν σ υ ν εχ ισ τε ί η π ο ρ ε ία οι σ τρ α τη ­γο ί τω ν Ε λλή νω ν απ οφ άσ ισ αν να μ ε τ α ­τρ έ ψ ο υ ν τ ο ν σ χ η μ α τισ μ ό τε τρ α γ ώ ν ο υ σ το ν οπ ο ίο βά δ ιζα ν, ώ σ τε να γ ίν ε ι πιο ε υ έ λ ικ τ ο ς κα ι να επ ιτρ έπ ε ι τη δ ιάβασ η σ τεν ώ ν π ερ α σ μ ά τω ν μ ε τά ξ η . Μ ια τ έ ­το ια τα κ τ ικ ή κ ρ ίθ η κ ε α π α ρ α ίτη τη ε π ε ι­δή ο ε χ θ ρ ό ς κ α ρ α δ ο κ ο ύ σ ε . Ο ν έ ο ς σ χη ­μ α τισ μ ό ς δ ε ν δ ιέ φ ε ρ ε σ η μ α ν τικ ά από τ ο ν π ρ ο η γ ο ύ μ εν ο , ή τα ν ό μω ς σαφώ ς πιο ε ύ κ α μ π το ς . Σ το ν ν έ ο σ χ η μ α τισ μ ό η ε ­μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή και η ο π ισ θ ο φ υ λα κ ή χω ρ ίσ τη κ α ν σε τρ ία μ έρ η . Το μ εσ α ίο μ έ ­ρ ο ς α π ο τε λ ε ίτο από τ ρ ε ις λ ό χ ο υ ς ο π λ ι­τώ ν μ ε σ ύνο λο 300 ά ν δ ρ ες . Σ ε π ερ ίπ τω ­ση δ ιά β α σ ης γ έφ υ ρ α ς -σ τεν ω π ο ύ ot έ ξ ι λόχο ι ο π ισ θο χω ρ ούσ α ν ε ν τ ό ς το υ τ ε ­τρ α γώ νο υ , α φ ή ν ο ν τα ς χώ ρο σ τα π λ ε υ ρ ι­κά τμ ή μ α τα να σ υ μ π τυχθ ο ύ ν . Μ ε τ ο ν

Μ

i i

ν *-Λ b

Π ρ οτομή το υ =ενοφ ώ ντα .

τρ ο π ο α υ το το τε τρ ά γ ω ν ο μ ε τα τρ ε π ο - τα ν σε ε λά χ ισ το χ ρ ό ν ο σ ε π α ρ α λλη λό ­γρα μ μ ο .

Α φ ο ύ δ ό θ η κ α ν ο ι α π α ρ α ίτη τε ς δ ια ­τα γ έ ς κα ι έ γ ιν α ν οι α ν α γ κ α ίες δ ιε υ θ ε τ ή ­σ εις τ ο μ ικρ ό ε λ λ η ν ικ ό σ τρ ά τευ μ α ά ρχι- β σε ε κ ν έο υ τ η ν π ο ρ εία , μ ε τη σ υ ν ο δ ε ία mm τω ν α νδ ρ ώ ν το υ Τ ισ σ α φ έρνη ,

Υ σ τερα από τ έ σ σ ε ρ ις η μ έ ρ ε ς ο σ τρ α ­τ ό ς β ρ έ θ η κ ε μ π ρ οσ τά σε μ ια σ ειρ ά γ η ­λόφων. Ο ι σ τρ α τ ιώ τε ς δ ιέσ χισ α ν ε ύ κ ο λ α τ ο ν π ρώ το . Ο τα ν άρχισ αν να α ν εβ α ίνο υ ν τ ο ν δ ε ύ τ ε ρ ο δ έ χ θ η κ α ν β ρ ο χ ή β λ η μ ά ­τω ν από τ ο υ ς Π έρ σ ες ψ ιλο ύ ς που ε ίχα ν λ ά β ε ι θ έ σ ε ις ε κ ε ί. Ε ν α ν τίο ν τω ν Π ερσ ώ ν ε π ιτ έ θ η κ α ν οι Ε λ λ η ν ες ψ ιλοί. Ν ικ ή θ η - κα ν ό μ ω ς επ ε ιδ ή οι α ν τίπ α λο ι τ ο ύ ς έ ­π λ η ττα ν από ψ ηλά και υπ οχώ ρησ αν πί­σω από το υ ς ο π λ ίτες . Β λ έπ ο ν τα ς το ν κ ίν δ υ ν ο ο σ τρ α τό ς να π α γ ιδ ε υ τε ί α ν ά μ ε ­σα σ το υ ς δ ύ ο λ ό φ ο υ ς , μ ε τα ξ ύ τω ν ε λ α ­φ ρ ά οπ λ ισ μ ένω ν εχ θ ρ ώ ν κα ι α υ τώ ν που έπ ο ν τα ν , ο ι σ τρ α τη γ ο ί δ ιέ τα ξα ν τ ο υ ς ο ­π λ ίτε ς να κ α τα λ ά β ο υ ν τ ο ν δ ε ύ τ ε ρ ο λ ό ­φ ο . Ο ι τ ε λ ε υ τ α ίο ι παρά τ ο ν βαρύ ο π λ ι­σμό τ ο υ ς Kat τα ε χ θ ρ ικ ά β λή μ α τα , κ α τ έ ­λ α β α ν τ η ν κ ο ρ υ φ ή το υ λό φ ο υ δ ια σ κο ρ ­π ίζο ν τα ς τ ο υ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς . Δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ­σαν ό μ ω ς να τ ο υ ς κα τα δ ιώ ξο υ ν . Η θ έσ η τω ν Ε λλή νω ν ή τα ν δ ε ιν ή κα ι ο ι α π ώ λε ιες σ ο β α ρ ές . Αν σ υ νέχ ιζα ν τη μάχη μ ε τ ο ν ί­δ ιο τρ ό π ο ή τα ν β έβ α ιο ό τ ι θ α έχαναν. Τό­τ ε ο ι σ τρ α τη γ ο ί απ οφ άσ ισ αν να σ τεί- λ ο υ ν τ ο υ ς π ε λ τα σ τέ ς να κα τα λ ά β ο υ ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ελληνας οπ λίτης του 4ου αιώνα π.Χ. (πίνακας το υ Ν ίκου Πάνου για τη "ΣΙ").

τ η ν π λαγιά το υ β ο υ νο ύ που β ρ ισ κ ό τα ν σ το δ ε ξ ιό τ η ς λ ο φ ο σ ε ιρ ά ς τ η ν οπ ο ία έ ­π ρ επ ε να διασχίσουν. Σ τη σ υ ν έχ ε ια ο σ τρ α τό ς επ α ν έλ α β ε τη ν κ ίνησ ή το υ σε δ ύ ο τμ ή μ α τα . Ο ι Π έρ σ ες που κ α τε ίχ α ν τ ις κ ο ρ υ φ έ ς τω ν λό φ ω ν π λ ή τ το ν τα ν π λέο ν από τ ο υ ς π ε λ τα σ τέ ς ο ι οπ ο ίο ι β ρ ίσ κ ο ν τα ν σε υ ψ η λ ό τε ρ ο σ η μ ε ίο και π α ρ ά λλη λα κ ιν δ ύ ν ευ α ν να π α γ ιδ ευ το ύ ν α νά μεσ α σ τα δ ύ ο ε λ λ η ν ικ ά τμ ή μ α τα και να ε ξο ν τω θ ο ύ ν . Για να α π ο τρ α π εί τ έ τ ο ιο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο ο ι Π έρ σ ες π ρ ο τίμ η σ α ν να α­π οσ υρθούν.

Οι Ε λ λ η ν ες σ υνέχ ισ α ν τ η ν π ο ρ εία τ ο υ ς κα ι λ ίγο π ριν ν υ κ τώ σ ε ι σ τρ α το π έ- δ ευ σ α ν σε χω ριά τη ς π ερ ιο χ ή ς . Ε κεί, ό ­πως α ν α φ έ ρ ε ι ο Ξ εν ο φ ώ ντα ς , σ τά θ μ ε υ - σαν γ ια τ ρ ε ις η μ έ ρ ε ς επ ε ιδ ή υ π ή ρ χε α ­

φ θ ο ν ία τρ ο φ ίμ ω ν , α λλά και δ ιό τ ι ε ίχα ν π ο λλο ύ ς

τρ α υ μ α τ ίε ς που χ ρ ε ι ­ά ζο ν τα ν φ ρ ο ν τ ίδ α .

χώ ς γ ια τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες φ ά ν η κ ε μπ ροσ τά το υ ς έν α χω ριό, σ το οπ ο ίο κα ι ο χ υ ρ ώ θ η ­καν. Ο ι α ν τίπ α λο ι ε π ιτ έ θ η κ α ν σ το χωριό, α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν ό μω ς ε ύ κ ο λ α και απ ο­σ ύ ρ θ η κ α ν σε απ όσ τασ η 10 χ λμ . γ ια να δ ια ν υ κ τερ εύ σ ο υ ν . Ο ι Π έρ σ ες τ ις ν ύ κ τ ε ς α π ο σ ύ ρ ο ν τα ν π ά ντα σε μ εγ ά λ η α π όσ τα ­ση από τ ο υ ς Ε λ λη ν ες , φ ο β ο ύ μ εν ο ι ν υ ­κ τ ε ρ ιν ή τ ο υ ς επ ίθ εσ η . Μ ό λ ις ο ι ε χ θ ρ ο ί α π ο σ ύ ρ θ η κα ν η μ ικρή ε λ λ η ν ικ ή δ ύνα μη ε π α ν έλ α β ε τ η ν κ ίνησ ή τ η ς μέσ α στη ν ύ ­κτα , κ α το ρ θ ώ ν ο ν τα ς έ τσ ι να δ ιπ λασ ιά­σ ει τ η ν απ όσ τασ η που τη χώ ρ ιζε από τ ο υ ς Π έρ σ ες . Μ ε τ ο ν απλό και έ ξυ π νο α υ τό ε λ ιγ μ ό ο ι Ε λ λ η ν ες ξ έ φ υ γ α ν από τ η ν εχ θ ρ ικ ή κ α τα δ ίω ξη γ ια δ ύ ο η μ έ ρ ε ς . Την τρ ίτ η η μ έ ρ α ό μ ω ς οι Π έρ σ ες α ν τιλή - φ θ η κ α ν τ ο τέχ ν α σ μ α κα ι κ ιν ο ύ μ εν ο ι μ έ ­σα σ τη ν ύ κ τα π ρό λα β α ν τ ο υ ς Ε λ λη ν ες Μ ά λ ισ τα π λησ ίασαν π ρ ώ το ι έν α ύψωμα από όπου π ερ νο ύ σ ε ο δ ρ ό μ ο ς , α π ειλώ ­ν τα ς να τ ο υ ς απ οκόψ ουν.

Το ύψ ω μα α υ τό ή τα ν ζω τικ ή ς σ ημα ­σίας κα ι δ ε ν έπ ρ επ ε να π έσ ει σ τα χ έρ ια το υ ε χ θ ρ ο ύ . Γ Γ α υ τό ο Ξ εν ο φ ώ ν τα ς επ ι­κ ε φ α λ ή ς 300 ε π ιλ έκ τω ν ο π λ ιτώ ν και μ ε ­ρ ικώ ν π ελ τα σ τώ ν ό ρ μ η σ ε π ρο ς τ η ν κ ο ­ρ υ φ ή . Ε φ ιπ π ος π ρ ο έ τρ ε π ε τ ο υ ς ά ν δ ρ ες το υ να β ιασ τούν. Το τα χ ύ β ά δ ισ μα σ το α-

Ε Υ Ε IΘ Ρ ίΣολμυΕηοοός Ι τ τ τ ~ < " Ο ' v a r ^ v™ η,νδγώ"α/ Ν τ Ο Σ *®ίο ": "

-SvU ν I α

Γρ ω 6ςί Ρ..Ν . ^ α.

^ · , ί Ρ: υ γ , (

ίίοόςϊΐ

& y # / > ζ _ > * Γ ^ „ ί 'Γ u y v 16c 'S Λ ,^ - _

. ’̂ g^cTpou ΛδΙ^Ν X , . Λ - ^ u ä “* — -k tw o ic ” Π ί λ ι Λ Συν# * 1 Γ I·Τ « Ρ ·* ε « ο ν , \ S Μελίτπ· · - , * ■ . . ’> (V ' * * * ' / C V

^ ^ ' 7 v i c 4 o i ,ov κ ° π π α ΐ · « * χ \ ψ * * « ^ ϊ <-ν ι KoXc/öoal v? Γ \ \ Ικ ό ν ιο ν · Τύαν α · ·*ν»y / f t C / .2 ... '. , ·

4 i6 Ü h « i * V M v f . / , > Ä . ^ * * " · - '\ . ^ -■ A » -*? · , r " 6pavMV v ^ K J ^ v - I a ,

i y)o)tfrttnfcJc'Ä f/iw 0

Κ αοδουχο»

* ” * -? &

Η διαδρομή των «Μ υρίων»

ν η φ ο ρ ικ ό έ δ α φ ο ς ή τα ν όμω ς επ ίπ ονο, ι­δ ια ίτερ α γ ια τ ο υ ς βα ρ ιά θ ω ρ α κ ισ μ έν ο υ ς ο π λ ίτες , κα ι σ ύ ν το μ α άρ χισ αν να α κο ύ - γ ο ν τα ι δ ια μ α ρ τυ ρ ίες . Ε νας ο π λ ίτη ς , ο Σ ω τη ρ ίδ α ς από τη Σ ικυώ να , κα τη γ ό ρ η σ ε τ ο ν Ξ εν ο φ ώ ν τα λ έ γ ο ν τα ς ό τ ι ή τα ν έφ ιπ ­πος κα ι δ ε ν έ φ ε ρ ε ασπίδα. Α μ έσ ω ς ο τ ε ­λ ε υ τα ίο ς α φ ίπ π ευσ ε, π ή ρ ε τ η ν ασπίδα το υ σ τρ α τιώ τη κα ι ά ρχισ ε να β α δ ίζε ι όσο πιο γ ρ ή γ ο ρ α μ π ο ρ ο ύ σ ε εμ ψ υ χ ώ νο ν τα ς το υ ς ά ν δ ρ ες το υ . Το π α ρ ά δ ε ιγ μ α το υ η ­γ έ τ η κ έ ν τρ ισ ε τη φ ιλ ο τ ιμ ία τω ν α νδρώ ν, που από τη μία επ ιτά χ υ ν α ν τ ο ν ρ υ θ μ ό το υ ς κα ι από τη ν ά λλη α νά γκα σ α ν το ν Σ ω τη ρ ίδ α να π ά ρ ε ι πάλι τ η ν ασπίδα το υ .

Τ ελικά οι ο π λ ίτε ς έφ θ α σ α ν π ριν από το υ ς ε λ α φ ρ ά ο π λ ισ μ έν ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς σ τη ν κ ο ρ υ φ ή , ε ξα σ φ α λ ίζο ν τά ς την. Υ ­σ τερ α από α υ τό ο Τ ισ σ α φ έρ νης έ κ ρ ιν ε σ κόπ ιμο να απ οχω ρήσ ει κ α ίγ ο ν τα ς ό λα τα χω ριά πίσω το υ ώ σ τε να δ υ σ κ ο λ έ ψ ε ι το ν α ν εφ ο δ ια σ μ ό τω ν Ε λλήνω ν, τω ν ο ­π οίω ν η θ έσ η γ ιν ό τα ν π λέο ν ε ξα ιρ ε τ ικ ά δ ύ σ κο λη . Α ρ ισ τερ ά τ ο υ ς ο π ο τα μ ό ς Τ ί­γ ρ η ς α π ο τελ ο ύ σ ε μ εγ ά λ ο εμ π ό δ ιο κα ι δ εν ή τα ν δ υ ν α τό να π α ρ α κ α μ φ θ ε ί. Μ π ροσ τά τ ο υ ς β ρ ισ κ ό τα ν έ δ α φ ο ς δ ύ ­σ βα το κα ι λ α ο ί ε χ θ ρ ικ ο ί, ενώ τ α υ τ ό χ ρ ο ­να ε ίχα ν να α ν τιμ ε τω π ίσ ο υ ν τ ο ν σ τρ α τό το υ Τ ισ σ α φ έρ νη κα ι τ η ν έ λ λ ε ιψ η τ ρ ο φ ί­μων. Μ π ρο σ τά σ ε α υ τή τ η ν κα τά σ τα σ η π α ρ ο υ σ ιά σ τηκ ε σ το υ ς σ τρ α τη γ ο ύ ς ένα ς Ρ όδ ιος σ τρ α τ ιώ τη ς κα ι τ ο υ ς π ρ ό τε ιν ε να δ ια σ χ ίσ ουν τ ο ν π ο τα μ ό μέσ ω μ ια ς π ρό ­χ ε ιρ η ς γ έφ υ ρ α ς κ α τα σ κ ευ α σ μ έ ν η ς από

α σ κο ύς . Η π ρότα σ η ή τα ν ε ν δ ια φ έ ρ ο υ ­σα, α λλά δ ε ν υ ιο θ ε τ ή θ η κ ε επ ε ιδ ή τα τ μ ή μ α τα το υ ε χ θ ρ ικ ο ύ ιππ ικού που επ ι­τη ρ ο ύ σ α ν τ η ν α ρ ισ τερ ή ό χ θ η το υ π ο τα ­μ ού ή τα ν β έβ α ιο ό τ ι θ α εμ π ό δ ιζα ν τη δ ιέλ ευ σ η .

Την ε π ο μ έ ν η ο σ τρ α τό ς κ ιν ή θ η κ ε νό τια . Σ τη ν π ερ ιο χ ή α υ τή ο Τ ισ σ α φ έρ ­ν η ς δ ε ν ε ίχ ε π υρ π ο λή σ ει τα χω ριά κα ι έ ­τσ ι θ α μ π ορο ύσ α ν να ε ξα σ φ α λ ισ το ύ ν τρ ό φ ιμ α . Α φ ού σ τρ α το π έδ ευ σ α ν οι σ τρ α τη γ ο ί κ ά λεσ α ν σ ε σ ύσ κεψ η το υ ς α­ξ ιω μ α τ ικ ο ύ ς ώ σ τε να λ η φ θ ε ί μ ια ο ρ ισ τι­κή απ όφ αση γ ια τη σ υνέχ ισ η τ η ς π ο ρ ε ί­ας. Υ σ τερα και από τ η ν α νάκρ ισ η τω ν α ιχμα λώ τω ν ο ι κ ε φ α λ έ ς το υ σ τρ α το ύ έ ­κρ ινα ν σ κόπ ιμο ό τ ι έπ ρ επ ε να κ ιν η θ ο ύ ν μέσ ω τ η ς χώ ρα ς τω ν Κ α ρ δο ύχω ν π ρος τη ν Α ρ μ ε ν ία κα ι τ ο ν Ε ύ ξε ιν ο Π ό ν το . Το δ ρ ο μ ο λ ό γ ιο ή τα ν δ ύσ κο λο , π α ρ ε ίχ ε ό ­μω ς μ εγ α λ ύ τε ρ η α σ φ ά λε ια σ ε σχέση μ ε τη δ ια δ ρ ο μ ή μέσ ω Μ ικρ ά ς Ασίας, όπως επ ίσ ης κα ι ε υ κ ο λ ό τ ε ρ ο α ν εφ ο δ ια σ μ ό σε τρ ό φ ιμ α .

Α φ ο ύ ε λ ή φ θ η σ α ν ο ι σ χ ε τ ικ έ ς απ ο­φ ά σ ε ις κα ι έ γ ιν α ν ο ι α π α ρ α ίτη τε ς π ρ ο ε ­το ιμ α σ ίες , ο σ τρ α τό ς ά ρχισ ε κα ι π άλι να κ ιν ε ίτα ι κ α τά τ ις π ρ ώ τες π ρω ινές ώ ρες .

Την α υ γή β ρ ίσ κ ο ν τα ν ή δ η σ τη χώ ρα τω ν Καρδούχω ν. Π ροχω ρού σ α ν π ρ ο σ ε­κ τ ικ ά μέσ α από ο ρ ε ιν ά π ερ ά σ μ α τα και έ ­ρ η μ α χω ριά. Οι Κ α ρ δ ο ύ χο ι σ το ά κο υ σ μ α τ η ς ε ίδ η σ η ς γ ια τη ν ε ίσ ο δ ο τω ν Ε λλή ­νω ν σ τη χώ ρα τ ο υ ς ε ίχ α ν ε γ κ α τα λ ε ίψ ε ι τα σ π ίτια τ ο υ ς κα ι ε ίχα ν κ α τα φ ύ γ ε ι σ τα

βο υνά . Οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι π ά ντω ς δ εν λ ε η λ ά ­τη σ α ν ο ύ τ ε ένα σπίτι κα ι από όπου π ερ ­νού σ α ν λά μ β α να ν μό νο τρ ό φ ιμ α . Π ρ ο ­σ π άθησ αν μά λισ τα να έ λ θ ο υ ν σ ε σ υ ν εν ­νόησ η μ ε τ ο υ ς κ α το ίκ ο υ ς ε λ π ίζο ν τα ς ό τ ι θ α τ ο υ ς ε π έ τρ ε π α ν να δ ια σ χίσ ουν τη χώ ρα τ ο υ ς χω ρίς μάχη . Κ α θώ ς όμω ς δ ιέ ­σ χιζαν έν α σ τεν ό ο ρ ε ιν ό π έρα σ μα δ έ ­χ θ η κ α ν επ ίθ εσ η από τ ο υ ς Κ α ρ δ ο ύ χ ο υ ς κα ι υ π έσ τη σ α ν α π ώ λε ιες . Τ ελικά κα τά - φ ε ρ α ν να φ θ ά σ ο υ ν σε χω ριά τ η ς π ερ ιο ­χ ή ς , όπ ου κα ι σ τρ α το π έδ ευ σ α ν παρα- κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε ν ο ι από τ ο υ ς το π ικ ο ύ ς π ο­λ ε μ ισ τ έ ς . Την ε π ο μ έ ν η ά φ ησ α ν ε λ ε ύ θ ε ­ρ ο υ ς τ ο υ ς α ιχ μ α λ ώ το υ ς κα ι τα π ερ ισ σ ό ­τ ε ρ α υ π οζύγ ια που τ ο υ ς κ α θ υ σ τε ρ ο ύ ­σαν κα ι συνέχισαν. Η π ο ρ εία ή τα ν επ ίπ ο νη και γ ιν ό τα ν α κό μ α πιο δ ύ σ κο λη από τ ις σ υ ν εχ ε ίς ε π ιθ έ σ ε ις τω ν Κ α ρ δ ο ύ ­χων. Σ το μ ε τα ξ ύ από α ιχ μ α λ ώ το υ ς που ε ίχα ν σ υ λ λ ά β ε ι ο ι Ε λ λ η ν ες π λη ρ ο φ ο ρ ή - θ η κ α ν ό τ ι υ π ή ρ χε πιο ε υ κ ο λ ο δ ιά β α το ς δ ρ ό μ ο ς από όπου θ α μπ ο ρο ύσ α ν να π ε- ράσ ουν, α ρ κ ε ί να κ α τελ ά μ β α ν α ν ένα ύ ­ψ ωμα που δ έσ π ο ζε . Α μ έσ ω ς σ υ γ κ ρ ο τή - θ η κ ε ένα ισχυρό απόσπασμα 2.000 α ν ­δρώ ν, το οπ οίο μ ε ο δ η γό τ ο ν α ιχμ ά λω το θ α ε π ιτ ίθ ε τ ο α ιφ ν ιδ ια σ τικ ά σ το υ ς Κ α ρ ­δ ο ύ χ ο υ ς που φ ρ ο υ ρ ο ύ σ α ν το π έρα σ μα τη ν ώ ρα κα τά τ η ν οπ ο ία ο υπ όλο ιπ ος σ τρ α τό ς θ α τ ο υ ς α π ασχολούσε.

Ο τα ν ο Ξ εν ο φ ώ ν τα ς π λησ ίασ ε μ ε το ν κύ ρ ιο ό γ κ ο το υ σ τρ α το ύ σ το π έρ α ­σμα, ο ι ε χ θ ρ ο ί που ε ίχα ν π ά ρ ε ι θ έσ η σ τις π λα γ ιές τω ν υ ψ ω μά τω ν άρχισ αν να

11

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ελληνας οπ λίτης. Φ έρ ει κράνος, ασπίδα και σπαθί, αλλά όχι θώ ρακα .

ρ ίχ νο υ ν ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς μ ε γ ά λ ε ς π έ τρ ε ς . Οι ά ν δ ρ ες το υ Ξ εν ο φ ώ ν τα π ροσ π ο ιού ­ν το κ α θ ' ό λη τη δ ιά ρ κ ε ια τη ς η μ έ ρ α ς ό τ ι σ κό π ευ α ν να δ ια σ χ ίσ ο υν το π έρ α σ μ α κα ι τ ο υ ς απασχολούσαν. Α υ τό σ υ ν εχ ί­σ τη κ ε ως τ η ν α υ γή τη ς ε π ο μ έ ν η ς , ο π ό τε τ ο ε λ λ η ν ικ ό απόσπασμα ο λο κλή ρ ω σ ε τ ο ν υ π ε ρ κ ερ ω τικ ό ε λ ιγ μ ό το υ κα ι ε π έ ­π εσ ε σ το υ ς α νυ π ο ψ ία σ το υ ς Κ α ρ δ ο ύ - χ ο υ ς τρ έ π ο ν τά ς τ ο υ ς σε φ υ γή . Τ ην ίδια

■J2 σ τ ιγμ ή ε π ιτ έ θ η κ ε κα ι ο ό γ κ ο ς το υ σ τρα - ■ ■ το ύ ε λ ε υ θ ε ρ ώ ν ο ν τα ς τ ο π έρασ μα . Σ τη

σ υ νέχ ε ια οι Ε λ λ η ν ες ε π ιτ έ θ η κ α ν ε ν α ­ν τ ίο ν τμ η μ ά τω ν Κ α ρ δο ύχω ν που κρ α ­το ύ σ α ν τ ρ ε ις λ ό φ ο υ ς κα ι τα απώθησαν. Ο τα ν ό μω ς κ υ ρ ίευ σ α ν κα ι το ν τ ρ ίτ ο λ ό ­φ ο ο ι α ν τίπ α λο ι α ν τ ε π ιτ έ θ η κ α ν κα ι ανα- κ α τ έλ α β α ν τ ο ν π ρώ το , ενώ ισχυρά τ μ ή ­μ α τά τ ο υ ς άρχισ αν να σ υ γ κ ε ν τρ ώ ν ο ν τα ι σ ε ά λλ ο ν λ ό φ ο α π έν α ν τ ι από τ ο υ ς Ε λ λ η ­ν ες . Οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι οπ ισ θοχώ ρησ α ν και σ τρ α το π έδ ευ σ α ν σε κ ο ν τ ιν ά χω ριά. Ε κε ί δ ε ίπ νη σ α ν , α να π α ύ θ η κ α ν κα ι έθ α ψ α ν μ ε τ ιμ έ ς τ ο υ ς ν ε κ ρ ο ύ ς το υ ς . Την ε π ο μ έ ­νη επ α ν έλ α β α ν τ η ν κ ίνησ η π α ρ ενο χ λο ύ - μ εν ο ι σ υνεχώ ς από τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς .

Ε π τά μ έ ρ ε ς μ ε τά τ η ν ε ίσ ο δ ό τ ο υ ς σ τη χώ ρα τω ν Κ α ρ δο ύχω ν οι Ε λ λ η ν ε ς έ - φ θ α σ α ν σ το φ υ σ ικ ό σ ύνο ρο τ η ς χώ ρα ς α υ τή ς μ ε τη ν Α ρ μ εν ία , τ ο ν π α ρ α π ότα μο το υ Τ ίγρη Κ ε ν τρ ίτη π ο τα μ ό (σ η μ ερ ιν ό ς Μ π οτά ν Τσάι). Δ υ σ τυ χώ ς ε κ ε ί α ν τ ίκ ρ υ - σαν ισ χ υ ρ ές δ υ ν ά μ ε ις να έχ ο υ ν π ά ρει θ έ σ ε ις στη β ό ρ ε ια ό χ θ η το υ π ο τα μ ο ύ , α π α γ ο ρ ε ύ ο ν τά ς τ ο υ ς τη δ ιέ λ ευ σ η . Ε- π ρ ό κ ε ιτο γ ια τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ σ ατράπ η τ η ς Α ρ μ ε ν ία ς Ο ρ ό ντα , έμ π ισ το υ το υ Κ ύ ­ρου , που ε ίχ ε π ροσ χω ρήσ ει σ το ν Α ρ τα - ξ έ ρ ξ η .

Τ απ ρ ά γ μ α τα ό ­

μω ς θ α ε ξε λ ίσ σ ο ­ν τα ν α κό μ α χ ε ιρ ό τε ρ α .

Υ σ τερα από μια α π ο τυ χ η μ έ ­νη α π όπ ειρ α δ ιά β α σ ης το υ π ο τα ­

μού , ο ι Ε λ λ η ν ες ε ίδ α ν έ ν τ ρ ο μ ο ι χ ι­λ ιά δ ε ς Κ α ρ δ ο ύ χ ο υ ς να π α ίρ νουν

θ έ σ ε ις σ τα νώ τα το υ ς . Ο λο ι τ ό τ ε π ίσ τεψ α ν ό τ ι ε ίχ ε φ θ ά σ ε ι το τ έ ­λος . Η σ τρ α τιά το υ Ο ρ ό ντα , ο π ο τα μ ό ς κα ι ο ι Κ α ρ δ ο ύ χο ι ε ί ­χα ν σ τή σ ε ι το σ κη ν ικ ό γ ια το ν α φ α νισ μό τω ν Ε λλήνω ν μ α χ η ­τών.

Σ το σ η μ ε ίο α υ τό η τύ χ η τ ο υ ς χ α μ ο γ έλ α σ ε . Δ ύο σ τρ α ­

τ ιώ τ ε ς α να κά λυ ψ α ν 700 μ έ τρ α μ α κρ ιά από τ ο ν κ α τα υ λ ισ μ ό

το υ ς ένα α β α θ έ ς σ η μ ε ίο το υ π ο­τα μ ο ύ . Από ε κ ε ί θ α π ερνούσ αν. Ε π ρεπ ε

όμω ς να π α ρα π λα νή σ ο υ ν τ ο υ ς δ ύ ο ε ­χ θ ρ ικ ο ύ ς σ τρ α το ύ ς που κα ρα δοκούσ α ν. Οι α ξ ιω μ α τικ ο ί σ υ γ κ ε ν τρ ώ θ η κ α ν κα ι ύ ­σ τερ α από α ν τα λ λ α γ ή απ όψ εω ν α π ο φ ά ­σισαν να π ερ ά σ ο υ ν τ ο ν π ο τα μ ό σ ε δ ύ ο τμ ή μ α τα . Το ένα , μ ε ε π ικ ε φ α λ ή ς το ν Χ ει- ρ ίσ ο φ ο , θ α π ερ νο ύ σ ε π ρώ το από τ ο α ­β α θ έ ς σ η μ ε ίο κα ι α μ έσ ω ς θ α έπ α ιρ νε θ έ σ ε ις σ τη ν α π ρο σ π έλα σ τη σε ιππικό βρα χώ δη ό χ θ η . Το δ ε ύ τ ε ρ ο , μ ε ε π ικ ε φ α ­λ ή ς τ ο ν Ξ εν ο φ ώ ντα , θ α π ρ ο σ π ο ιε ίτο ό τ ι θ α επ ιχ ε ιρ ο ύ σ ε δ ιάβασ η σ ε ά λλο σ η μ ε ίο χ α μ η λ ό τερ α , ώ σ τε οι ε χ θ ρ ο ί να α να γ κα ­σ το ύ ν να χω ρ ίσ ουν τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ ς . Μ ό λ ις ε ξα σ φ α λ ιζό τα ν ε π α ρ κ έ ς π ρ ο γ ε ­φ ύ ρ ω μ α ο Ξ εν ο φ ώ ν τα ς κα ι ο ι υπ ’ α υ τό ν θ α δ ιέβ α ιν α ν μ ε τη σ ειρά τ ο υ ς τ ο ν π ο τα ­μό από τ ο α β α θ έ ς σ ημ είο , υπό τ η ν κά λυ ­ψη τω ν σ φ ε ν δ ο ν η τώ ν και τω ν ψιλών.

Το σ χέδ ιο τ έ θ η κ ε α μ έσ ω ς σ ε ε φ α ρ ­μ ο γή και σ τη ν π ρά ξη α π ο δ ε ίχ θ η κ ε πιο α­π ο τε λ εσ μ α τ ικ ό . Ο Χ ε ιρ ίσ ο φ ο ς κα ι ο ι ά ν ­δ ρ ε ς το υ δ ιέσ χ ισ α ν ε ύ κ ο λ α τ ο ν π ο τα μ ό κα ι ε γ κ α τέ σ τη σ α ν π ρ ο γεφ ύ ρ ω μ α , α φ ο ύ η σ τρ α τιά το υ Ο ρ ό ν τα τρ ά π η κ ε σ ε φ υ γή φ ο β ο ύ μ ε ν η π ερ ικ ύ κ λω σ η μ ε τά από τ η ν υ π ο τ ιθ έ μ ε ν η επ ίθ εσ η τω ν α νδ ρ ώ ν το υ Ξ ενο φ ώ ντα . Ο ι λ ιγ ο σ το ί Ε λ λ η ν ες ιππείς μ ά λ ισ τα κ α τεδ ίω ξα ν τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς . Σ το μ ε τα ξ ύ ο ι Κ α ρ δ ο ύ χ ο ι ε ίχα ν π λησ ιά σ ει τ ο υ ς π α ρ α τε τα γ μ έν ο υ ς γ ια μ ά χη ά ν ­δ ρ ε ς το υ Ξ εν ο φ ώ ν τα σ τη ν ό τ ια ό χθ η . Τ η ν ίδ ια ώ ρα ο ι Ε λ λ η ν ες ψ ιλο ί έλ α β α ν θ έ σ ε ις ε ν τ ό ς το υ π ο τα μ ο ύ , έ τ ο ιμ ο ι να υ ­π ο σ τη ρ ίξο υ ν μ ε β λ ή μ α τα τ ο υ ς ο π λ ίτες .

Μ ό λ ις ο ι Κ α ρ δ ο ύ χ ο ι π λησ ίασ αν και τα β λ ή μ α τά τ ο υ ς άρχισ αν να κ τυ π ο ύ ν σ το τ ε ίχ ο ς τω ν ασπίδων τω ν οπ λ ιτώ ν, ο ι τ ε λ ε υ τ α ίο ι έψ α λ α ν το ν π αιάνα κα ι ε φ ό ρ - μησ αν ε ν α ν τ ίο ν τ ο υ ς τρ έ π ο ν τά ς τ ο υ ς σε φ υ γή . Τ ό τε ή χη σ ε η σ άλπ ιγγα δ ίδ ο ­ν τα ς τ ο σ ύ ν θ η μ α γ ια τα χ ε ία δ ιάβασ η το υ π ο τα μ ο ύ . Ο ρ ισ μ ένο ι απ ό τ ο υ ς β α ρ ­βά ρ ο υ ς , ό τα ν ε ίδ α ν ό τ ι ο ι Ε λ λ η ν ες δ ε ν τ ο υ ς κ α τεδ ίω κ α ν α λλά δ ιέσ χ ιζα ν τ ο ν π ο­τα μ ό , ε π έ σ τρ ε ψ α ν ε κ ε ί κα ι άρχισ αν να βάλλουν. Τα β λ ή μ α τα τω ν ψ ιλώ ν κα ι μ ια ε λ λ η ν ικ ή α ν τεπ ίθ εσ η σ τά θ η κ α ν ικανά

να τ ο υ ς « σ υ νετίσ ο υ ν» κα ι να τ ο υ ς απο- μ α κρ ύνουν .

Μ ε τ ο ν τρ ό π ο α υ τό η ε λ λ η ν ικ ή σ τρ α ­τ ιά δ ιέσ χ ισ ε τ ο ν Κ ε ν τρ ίτη π ο τα μ ό και β ρ έ θ η κ ε α σ φ α λής σ τη ν Α ρ μ εν ία . Οι α­π ώ λ ε ιες κ α τά τη δ ιάβασ η π ερ ιο ρ ίσ τη ­κα ν σε ελ ά χ ισ το υ ς ε λ α φ ρ ά τρ α υ μ α τ ι­σ μ ένο υ ς ά ν δ ρ ες .

Μ ε τά από α υ τή τ η ν α ρ ισ το υ ρ γ η μ α τι- κή επ ιχείρ η σ η ο ι Ε λ λ η ν ες α ν α σ υ ν τά χ θ η ­κα ν κα ι βάδ ισ α ν β ό ρ ε ια . Π έρα σ α ν τ ις π η γ ές το υ Τ ίγρη, δ ιέσ χ ισ α ν τ ο ν π αραπ ό­τα μ ο το υ Ε υ φ ρ ά τη Τ η λ ε β ό α και ύ σ τερ α από π ο ρ εία 170 χ λμ . π ερ ίπ ου ε ισ ή λθ α ν σ τη δ υ τ ικ ή Α ρ μ εν ία . Ε κε ί τ ο υ ς υ π ο δ έ ­χ θ η κ ε ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς σ τη ν ιερ α ρ χ ία τη ς χώ ρα ς κα ι έμ π ισ το ς το υ Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η Τιρί- βα ζο ς , που τ ο υ ς π ρ ό τε ιν ε τη σύναψ η σ υ ν θ ή κ η ς σ ύμφ ω να μ ε τ η ν οπ ο ία θ α τ ο υ ς ε π έ τρ ε π ε τη ν ε λ ε ύ θ ε ρ η δ ιέλ ευ σ η από τ η ν π ερ ιο χ ή το υ κα ι θ α τ ο υ ς π ρ ο μ ή ­θ ε υ ε τρ ό φ ιμ α μ ε τ ο ν ό ρ ο να μη λ ε η λ α ­τή σ ο υ ν τη χώ ρα. Ο ι π ρ ο τά σ εις το υ Τιρί- βα ζου φ ά ν η κ α ν λ ο γ ικ έ ς σ το υ ς Ε λ λη ν ες σ τρ α τη γ ο ύ ς κα ι έ γ ιν α ν α π ο δ εκ τέ ς . Σ τη σ υ ν έχ ε ια η σ τρ α τ ιά βά δ ισ ε ά λλα 70 χλμ. κα ι σ τρ α το π έδ ευ σ ε σ ε χω ριά τ η ς π ερ ιο ­χ ή ς όπ ου υ π ή ρχε α φ θ ο ν ία τρ οφ ίμω ν. Ο Τ ιρ ίβ α ζος , που ε ίχ ε εν ισ χ ύ σ ει τ ο ν σ τρ α ­τ ό το υ μ ε Χ ά λ υ β ες κα ι Ταόχους μ ισ θ ο ­φ ό ρ ο υ ς , π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τ ο υ ς Ε λ λη ­ν ε ς από απ όσ τασ η α σ φ α λε ία ς .

Οι σ τρ α τη γ ο ί ε ίχα ν δ ε χ θ ε ί τ ις π ρ ο τά ­σ εις το υ Τ ιρ ίβ α ζου , ό μω ς δ ε ν τ ο ν εμ π ι­σ τεύ ο ν τα ν . ΓΥ α υ τό α π έσ τε ιλ α ν έν α α­πόσπασμα γ ια α ναγνώ ρ ισ η . Ο τα ν τ ο τ μ ή ­μα ε π έ σ τρ ε ψ ε ε ίχ ε μαζί το υ α ιχμά λω το έν α ν Π έρσ η σ τρ α τ ιώ τη το υ Τ ιρ ίβ α ζου . Υ ­σ τερ α από α νάκρ ισ η ο Π έρ σ η ς ο μ ο λ ό γ η ­σε ό τ ι ο Τ ιρ ίβ α ζος ε ίχ ε σ υ γ κ ε ν τρ ώ σ ε ι τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ σ το μ ο ν α δ ικ ό π έρασ μα π ου υπ ή ρχε μ ε σκοπό να π ρ ο σ β ά λε ι το υ ς Ε λ λ η ν ες τη σ τιγμ ή τ η ς δ ιέ λ ευ σ ή ς το υ ς . Ο ι σ τρ α τη γ ο ί απ οφ άσ ισ αν τ ό τ ε να ε ν ε ρ γ ή σ ο υ ν π ρώ το ι. Σ υ γ κ έν τρ ω σ α ν το ν σ τρ α τό κα ι ε π ιτ έ θ η κ α ν α ιφ ν ιδ ια σ τικά σ το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς τρ έ π ο ν τά ς τ ο υ ς σ ε φ υ ­γή . Α νάμεσ α σ τα λ ά φ υ ρ α ή τα ν κα ι η σ κη ­νή κα ι τα προσω πικά α ν τ ικ ε ίμ ε ν α το υ Τι­ρ ίβ α ζου .

Την ε π ο μ έ ν η π αρά τ η ν κα κ ο κ α ιρ ία κα ι το π υ κνό χ ιό ν ι ο ι Ε λ λ η ν ες σ υνέχ ισ α ν τ η ν π ο ρ ε ία π ριν ο ι ε χ θ ρ ο ί π ρ ο λά β ο υ ν να α ν α σ υ γ κ ρ ο τη θ ο ύ ν . Β ά δ ισ α ν π ερ ίπ ου 70 χ λ μ . μέσ ω τ η ς χ ιο ν ισ μ έ ν η ς α ρ μ ε ν ικ ή ς π εδ ιά δ α ς κα ι δ ιέσ χ ισ α ν το ν Ε υ φ ρ ά τη σε ένα α β α θ έ ς σ χ ετικ ά σ η μ ε ίο κ ο ν τά σ τις π η γ ές το υ . Από ε κ ε ί σ υνέχ ισ α ν τ η ν πο­ρ ε ία υπό ε ξ α ιρ ε τ ικ ά α ν τ ίξ ο ε ς σ υ ν θ ή κ ε ς . Το ύ ψ ο ς το υ χ ιο ν ιο ύ ή τα ν τό σ ο μ εγά λο ώ σ τε ο ι ά ν δ ρ ες β υ θ ίζ ο ν τα ν μ έσ α το υ . Τ ρ όφ ιμ α δ ε ν ή τα ν δ υ ν α τό να ε ξ ε υ ρ ε - θ ο ύ ν σ τη ν α κ α το ίκ η τη ε κ ε ίν η π ερ ιο χή . Οι κ α κ ο υ χ ίε ς ε ίχα ν ω ς α π ο τέλ εσ μ α τη ν α π ώ λεια 30 σ τρ α τιω τώ ν κα ι α ρ κ ε τώ ν ζώ­ων. Π ο λλο ί σ τρ α τ ιώ τε ς ε ίχ α ν χά σ ει τη ν όρασ ή τ ο υ ς από το χ ιό ν ι κα ι ά λ λ ο ι ε ίχα ν υ π ο σ τε ί κ ρ υ ο π α γή μ α τα . Υπό α υ τ έ ς τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς κα τό ρ θ ω σ α ν τα π ρ ο π ο ρ ευ ό -

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μ ενα τμ ή μ α τα να φ θ ά σ ο υ ν σε μια κώ μη, όπου κα ι σ τρ α το π έδ ευ σ α ν . Π ο λλο ί σ τρ α ­τ ιώ τε ς β ρ ίσ κ ο ν τα ν σε ά θ λ ια κα τά σ τα σ η και ό τα ν α ρ γ ό τε ρ α δ ό θ η κ ε δ ια τα γή για σ υνέχ ισ η τη ς π ο ρ ε ία ς α ρ ν ή θ η κ α ν να π ροχω ρ ήσ ουν, π α ρ α κ α λώ ντα ς τ ο ν Ξ ενο - φ ώ ν τα να τ ο υ ς σ κο τώ σ ει επ ί τό π ο υ για να μ η ν π έσ ο υ ν ζω ντα νο ί σ τα χ έρ ια τω ν ε χ θ ρ ώ ν που α κο λο υ θ ο ύσ α ν , Ο Ξ εν ο φ ώ ­ν τα ς ο ύ τ ε τ ο υ ς σ κό τω σ ε, ο ύ τ ε τ ο υ ς ε- γ κ α τ έ λ ε ιψ ε . Α ν τ ίθ ε τα , μ ε τ ο υ ς ε υ ρ ισ κ ό ­μ εν ο υ ς σε κ α λ ύ τερ η κα τά σ τα σ η σ τρ α ­τ ιώ τε ς τη ς ο π ισ θ ο φ υ λα κ ή ς ε π ιτ έ θ η κ ε σ το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς , έ χ ο ν τα ς δ ια τ ά ξ ε ι το υ ς α σ θ ε ν ε ίς να π ρ ο κ α λ ο ύ ν όσο το δ υ ν α τό ν π ερ ισ σ ό τερ ο θ ό ρ υ β ο . Ε ίχε σ κ ο τε ιν ιά σ ε ι κα ι ο ι ε χ θ ρ ο ί δ ε ν θ α μ π ο ρο ύσ α ν να α ντι- λ η φ θ ο ύ ν ε ύ κ ο λ α το ο λ ιγ ά ρ ιθ μ ο τ η ς επ ι­τ ιθ έ μ ε ν η ς δ ύ ν α μ η ς . Το σ χέδ ιο το υ Ξε- ν ο φ ώ ν τα π έ τυ χ ε κα ι ο ι ε χ θ ρ ο ί δ ια σ κο ρ ­π ίσθηκαν.

Ο ι κ α τα β ε β λ η μ έ ν ο ι σ τρ α τ ιώ τε ς ε ­γ κ α τα σ τά θ η κ α ν τ η ν ε π ο μ έ ν η σ τα γύρ ω χω ριά χω ρίς να α φ ή σ ο υ ν πίσω ο ύ τ ε ένα ν σ ύ ν τρ ο φ ό το υ ς . Από τ ο υ ς κ α το ίκ ο υ ς τω ν χω ριώ ν ο σ τρ α τό ς π ρ ο μ η θ ε ύ τη κ ε τρ ό φ ιμ α και π ή ρ ε π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς σ χ ετ ικά μ ε τ ις ο δ ε ύ σ ε ις τ η ς π ερ ιο χ ή ς . Α φ ο ύ α ­ν α π α ύ θ η κ ε κα ι α ν ε φ ο δ ιά σ τη κ ε άρχισ ε π άλι να β α δ ίζε ι υπό τη ν κα θ ο δ ή γη σ η ν τό π ιο υ ο δ η γο ύ . Σ ύ ν το μ α ό μω ς ο ο δ η ­γ ό ς ε γ κ α τ έ λ ε ιψ ε τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες λόγω τη ς κ α κ ή ς σ υ μ π ερ ιφ ο ρ ά ς το υ Χ ειρ ίσ ο - φ ο υ α π έν α ν τ ι το υ .

Υ σ τερα από ε π τα ή μ ε ρ η π ο ρ ε ία η ε λ ­λ η ν ικ ή δ ύ ν α μ η έ φ θ α σ ε σ τις ό χ θ ε ς το υ π ο τα μ ο ύ Φάση (σ η μ ερ ιν ό ς Α ρ ά ξη ς ) . Δ ιέ ­σχισαν τ ο ν π ο τα μ ό και βά δ ισ α ν ά λλα 55 χλμ , ώσπου ε ίδ α ν τ ο μ ο ν α δ ικ ό π έρ α σ μ α

Ελληναςπ ελτα σ τή ς .

α νά μεσ α στα βουνά , το οπ ο ίο όμω ς φ υ ­λ α σ σ ό τα ν από π ο λ υ ά ρ ιθ μ ες ε χ θ ρ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις .

Μ π ροσ τά από ο χ υ ρ ω μ έν ο υ ς ε ­χ θ ρ ο ύ ς ο ι Ε λ λ η ν ες σ τρ α τη γ ο ί απ οφ άσ ι­σαν να α π ο φ ύ γ ο υ ν μ ετω π ικ ή επ ίθ εσ η . Μ ε τά από π ρό τα σ η το υ Ξ εν ο φ ώ ν τα συ- γ κ ρ ο τ ή θ η κ ε ένα απόσπασμα που θ α ε ί ­χ ε ω ς α π οσ το λή να α ν έ β ε ι α θ έ α το σ το β ο υ ν ό και να π έσ ει πάνω σ το υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς που φ ρ ο υ ρ ο ύ σ α ν το π έρ ασ μα , τ η ν π ρο ­σ οχή τω ν οποίω ν θ α απ οσ πούσ ε ο ό ­γ κ ο ς το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ σ τρ α τε ύ μ α το ς .

Λ ίγο π ριν σ κ ο τε ιν ιά σ ε ι ο Χ ε ιρ ίσ ο φ ο ς έ τ α ξ ε το σ τρ ά τευ μ α σε θ έσ η μ ά χη ς σε απ όσ τασ η 2 χλμ . από τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς . Την ίδ ια ώ ρα το ε ιδ ικ ό απόσπασμα ά ρ χ ιζε από ά λλο σ η μ ε ίο τ η ν επ ίπ ο νη ανάβαση. Σ ύ ν το μ α οι ά ν δ ρ ες το υ απ οσ π ά σ ματος κ α τέλ α β α ν τ η ν κ ο ρ υ φ ή κα ι ε ιδ ο π ο ίη σ α ν τ ο υ ς υ π ό λο ιπ ο υς γ ια το ε π ίτ ε υ γ μ ά το υ ς α ν ά β ο ν τα ς φ ω τιέ ς . Οι φ ω τ ιέ ς ό μω ς έγ ι- ν α ν α ν τ ιλ η π τέ ς κα ι από τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς , που έ λ α β α ν π ρ ο λη π τικ ά μ έτρ α . Ο τα ν ξ η ­μ έρ ω σ ε ο Χ ε ιρ ίσ ο φ ο ς ε π ιτ έ θ η κ ε κα τά τω ν Ταόχων κα ι τω ν Χ α λύβ ω ν που φ ρ ο υ ­ρ ού σ α ν τ ο π έρασ μα . Τ η ν ίδ ια ώ ρα το ε λ ­λ η ν ικ ό απόσπασμα π ου ε ίχ ε κα τα λ ά β ε ι τ η ν κ ο ρ υ φ ή ε π ιτ έ θ η κ ε σ το π λευ ρ ό τω ν αντιπάλω ν. Α υ το ί γ ια να α ν τ ιμ ε τω π ίσ ο υ ν τ η ν α π ειλή σ το π λευ ρ ό τ ο υ ς ε ίχ α ν απο- σπάσει έν α τμ ή μ α τ η ς σ τρ α τ ιά ς το υ ς .

Σ ύ ν το μ α η α ν ω τε ρ ό τ η τα τω ν Ε λλή ­νω ν σε εκπ α ίδ ευ σ η , π ε ιθ α ρ χ ία κα ι οπ λ ι­σμό β ά ρ υ ν ε σ το π εδ ίο τη ς μ ά χη ς κα ι το ε χ θ ρ ικ ό απόσπασμα τρ ά π η κ ε σε φ υ γή α φ ή ν ο ν τα ς α κά λυ π το το π λ ευ ρ ό το υ κ υ ­ρ ίου ό γκ ο υ το υ σ τρ α το ύ το υ ς . Σ ε λ ίγο η α ντίπ α λη σ τρ α τιά , π ιε ζ ό μ ε ν η κ α τά μ έ ­τω π ο από τ ο υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ Χ ειρ ίσ ο φ ο υ κα ι σ το π λ ε υ ρ ό από τ ο απόσπασμα, τ ρ ά ­π η κ ε σε ά τα κ τη φ υ γή . Π α ν ικ ό β λ η το ι ο ι Ταόχοι κα ι ο ι Χ ά λ υ β ες π ετο ύ σ α ν τα όπ λα τ ο υ ς κα ι έ φ ε υ γ α ν τρ έ χ ο ν τα ς .

Μ ε τά τ η ν ίκ η οι έ σ τη ­

σαν τρ ό π α ιο και σ υνέχ ισ α ν τη ν

κ ίνησ ή το υ ς . Υ ­σ τερ α από π ε ν θ ή ­

μ ερ η π ο ρ ε ία ε ισ ήλ- θ α ν σ τη χώ ρα τω ν Ταό­

χων. Ε κε ί ά ρ χισ α ν κα ι π άλι να α ν τ ιμ ε τω π ίζο υ ν ε λ λ ε ίψ ε ις

σε τρ ό φ ιμ α , επ ε ιδ ή ο ι Ταόχοι ε ίχ α ν α π ο σ υ ρ θ ε ί σε ο χυ ρ ά μ έ ­ρη π α ίρ ν ο ν τα ς μαζί τ ο υ ς κα ­

θ ε τ ί χρή σ ιμ ο . Παρά τ ις π α ρ ενο ­χ λ ή σ ε ις τω ν τ ε λ ε υ τ α ίω ν οι Ε λ λη ­

ν ε ς κα τό ρ θ ω σ α ν να π ερ ά σ ο υ ν από τη χώ ρα μ ε ε λ ά χ ισ τες α π ώ λειες .

Από τη γη τω ν Ταόχων π έρα σ α ν στη χώ ρα τω ν Χαλύβων. Α υ το ί ε ίχ α ν τη φ ή μ η ε ξα ιρ ε τ ικ ώ ν π ο λεμ ισ τώ ν , α λλά δ ε ν τ ό λ ­μ ησ α ν να α ν τ ιπ α ρ α τα χ θ ο ύ ν σ τη ν ο π λ ιτι- κή φ ά λα γ γ α - σ το ά κο υ σ μ α τ η ς ε ίδ η σ η ς γ ια τ η ν ε ισ β ο λή τω ν Ε λλήνω ν απ οσ ύρ ­θ η κ α ν σε φ ρ ο ύ ρ ια κα ι ά λ λ ε ς ο χ υ ρ έ ς θ έ ­σ εις . Α ν εν ό χ λ η το ς ο σ τρ α τό ς έφ θ α σ ε

Λ ό γ χ ες και σ α υρω τήρ ες δοράτων.

σ το ν π ο τα μ ό Αρπ ασο, τ ο ν δ ιέσ χ ισ ε και ε ισ έ β α λ ε σ τη Σ κυ θ ία . Ε κε ί α ν εφ ο δ ιά - σ τη κ ε κα ι σ υ νέχ ισ ε τ η ν π ορεία . Τέσσ ε­ρ ις η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τε ρ α οι Ε λ λ η ν ες έ φ θ α - σαν σ τη μ εγά λη π όλη Γυ μνιά δ α (ο ρ ισ μ έ ­νο ι μ ε λ ε τ η τ έ ς τ η ν τα υ τ ίζ ο υ ν μ ε το ση­μ ερ ιν ό Ε ρ ζερ ο ύ μ ). Ο το π ικ ό ς η γ ε μ ό ν α ς τ ο υ ς δ έ χ θ η κ ε φ ιλ ικά κα ι τ ο υ ς δ ιέ θ ε σ ε ο δ η γό , π ου ύ σ τερ α από π εν θ ή μ ε ρ η π ο­ρ ε ία τ ο υ ς ο δ ή γ η σ ε σ το ό ρ ο ς Ο ή χης .Από ε κ ε ί α ν τίκ ρ υ σ α ν τη θάλασ σ α, τ ο ν φ ιλ ικ ό Ε ύ ξε ιν ο Π ό ν το . Δ α κ ρ υ σ μ έν ο ι οι σ τρ α τ ιώ τε ς α γ κ α λ ιά ζο ν τα ν , φ ιλ ο ύ σ ε ο έν α ς τ ο ν ά λλο κα ι φ ώ να ζα ν « θ ά λ α ττα , θ ά λ α τ τα !» . Α μέσ ω ς οι ά ν δ ρ ε ς ύψω σαν τύ μ β ο σ το ν οπ ο ίο το π ο θ έ τη σ α ν εχ θ ρ ι- κά όπ λα που ε ίχα ν κ υ ρ ιε ύ σ ε ι σε π ρο η- m m e γ ο ύ μ ε ν ε ς μ ά χες .

Α φ ο ύ ευ χ α ρ ίσ τη σ α ν τ ο ν ο δ η γό και τη ν α ν τά μ ε ιψ α ν μ ε π λούσ ια δώ ρα κ α τ η ­φ ό ρ ισ α ν Kat σ τρ α το π έδ ευ σ α ν σε κ ο ν τ ι­νό χω ριό. Τ ην ε π ο μ έ ν η σ υνέχ ισ α ν τη ν π ο ρ ε ία κα ι β ρ έ θ η κ α ν σ τη χώ ρα τω ν Μ ακρώ νων. Α υ το ί σ τη ν α ρχή φ ά ν η κ α ν ε ­χ θ ρ ικ ο ί π ρος τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες κα ι ε τ ο ιμ ά ­σ τη κ α ν να τ ο υ ς π ολεμ ήσ ο υν . Γρήγορα ό ­μω ς ε π ιτ ε ύ χ θ η κ ε σ υνεννό η σ η μ ε τα ξ ύ τω ν δ ύ ο π λευρώ ν. Ο ι Μ ά κ ρ ω ν ες δ ε σ μ ε ύ ­τη κ α ν να ο δ η γ ή σ ο υ ν τ ο υ ς Ε λ λ η ν ες και να τ ο υ ς π ρ ο μ η θ ε ύ σ ο υ ν τρ ό φ ιμ α αν οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι τ ο υ ς β ο η θ ο ύ σ α ν σ το ν π ό λ ε ­μο κ α τά τω ν Κόλχων. Ο ι Ε λ λ η ν ες σ υμ φ ώ ­νη σ α ν κα ι υπό τη ν κ α θ ο δ ή γη σ η τω ν Μ α κρώ νω ν ε ισ έβ α λ α ν σ τη χώ ρα τω ν Κόλχων. Οι τ ε λ ε υ τ α ίο ι π ροσ π ά θησ α ν να τ ο υ ς α ντιμ ετω π ίσ ο υ ν . Σ τη μάχη που α­κ ο λ ο ύ θ η σ ε ό μω ς σ υ ν ετρ ίβ η σ α ν και τ ρ ά ­π ηκα ν σε φ υ γή .

Λ ίγ ες η μ έ ρ ε ς μ ε τά τη μάχη η ε λ λ η ν ι­κή δ ύ να μ η έ φ θ α σ ε σ τη ν Τ ρ α π εζο ύντα , τη μ εγ ά λ η ε λ λ η ν ικ ή π όλη το υ Π ό ν το υ (απ οικ ία τη ς Σινώ π ης), όπου έ γ ιν ε δ ε κ τ ή μ ε ενθ ο υ σ ια σ μ ό . Η τα ν Φ εβ ρ ο υ ά ρ ιο ς το υ 400 π.Χ. Ο ι «Μ ύρ ιο ι» , όπω ς έ μ ε ιν α ν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Π έρ σ ης το ξό τη ς

(πίνακας του Ν ίκου Πάνου

για τη «ΣΙ»).

σ τη ν ισ τορ ία οι η ρ ω ικο ί α υ το ί ά ν δ ρ ες , ε ίχα ν σ ω θεί. Οι π ε ρ ιπ έ τ ε ιε ς τ ο υ ς ό μω ς δ ε ν ε ίχα ν τε λ ε ιώ σ ε ι. Υ σ τερα από μ α κρ ά π ο ρ ε ία κα ι π ο λ λ ές μ ά χ ες έφ θ α σ α ν στη Θ ρ ά κη . Λ ίγο ι από α υ το ύ ς επ έ σ τρ ε ψ α ν σ τις ε σ τ ίε ς το υ ς . Οι π ερ ισ σ ό τερ ο ι ενώ ­θ η κ α ν μ ε τ ο ν σ τρ α τό τω ν Σ π α ρ τια τώ ν π ου π ο λ εμ ο ύ σ ε τ ο υ ς Π έρ σ ες σ τη Μ ικρ ά Ασία.

Το τα ξ ίδ ι τω ν «Μ υρ ίω ν» κ ρ ά τη σ ε έ ­να ν χ ρ ό ν ο κα ι τ ρ ε ις μ ή ν ες . Κ α τά τη δ ιά ρ κ ε ιά το υ χ ά θ η κ α ν π ερ ίπ ου 5.000 ά ν ­δ ρ ε ς . Ο τα ν α ρ γ ό τε ρ α έ γ ιν ε κ α τ α μ έ τρ η ­ση το υ σ τρ α τε ύ μ α τ ο ς σ τη ν Κ ερ α σ ού - ν τα , το σώμα β ρ έ θ η κ ε να α ρ ιθ μ ε ί 8.600 σ τρ α τ ιώ τες .

Παρά τ ις α π ώ λε ιες , που α ντιπ ρ ο σ ώ ­π ευ α ν το έν α τ ρ ίτ ο σ χ εδ ό ν τ η ς α ρ χ ικ ή ς δ ύ ν α μ η ς η οπ οία ξ ε κ ίν η σ ε από τα Κ ο ύ να ξα , η π ο ρ ε ία τω ν «Μ υρ ίω ν» α­π έ δ ε ιξ ε π ερ ίτρ α ν α τ η ν α ξία τω ν Ε λ­λήνω ν μ α χη τώ ν , π ου υπό ε μ π ν ε υ ­σ μ ένη η γεσ ία ή τα ν ικα νο ί γ ια κ ά θ ε ε ­π ίτευ γμ α . Θ ε ω ρ ε ίτα ι β έβ α ιο ό τ ι κ α νένα ς π ριν από τ ο υ ς « Μ υ ρ ίο υ ς» δ ε ν ε ίχ ε δ ια- ν ο η θ ε ί το ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο δ ια φ υ γ ή ς π εζή από τ η ν κα ρ δ ιά τ η ς Π ερ σ ικ ή ς Α υ το κ ρ α ­το ρ ία ς . Οι «Μ ύρ ιο ι» π έτυ χ α ν το α κ α τό ρ ­θ ω το . Β άδ ισ αν επ ί 15 μ ή ν ες π ο λ εμ ώ ­ν τα ς τ ο υ ς ε χ θ ρ ο ύ ς κα ι τα σ το ιχ ε ία τη ς φ ύ σ η ς κα ι χά ρη σ τη ν η γεσ ία το υ ερ α σ ι­τ έ χ ν η σ τρ α τ ιω τικ ο ύ Ξ εν ο φ ώ ντα , σ τη ν ά- ρ ισ τη εκπ α ίδ ευ σ ή το υ ς , σ το υ ψ ηλό η θ ι­κό , σ τη ν α ίσ θησ η υ π ερ ο χ ή ς κα ι σ το θ ά ρ ρ ο ς τ ο υ ς π έτυ χ α ν τ ο ν σ τόχο , τα π ε ι­ν ώ ν ο ν τα ς τ η ν π α νίσ χυρη α υ το κ ρ α το ρ ία το υ Α ρ τ α ξ έ ρ ξ η . Δ ε ν ε ίχα ν, ά λλω σ τε , ά λ ­λη επ ιλο γή . Η δ ε ιλ ία ισ ο δ υ να μ ο ύ σ ε μ ε θ ά ν α το , φ ρ ικ τό κα ι α τ ιμ ω τ ικ ό , γ εγ ο ν ό ς π ου δ ε ν τα ίρ ια ζ ε σε ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς ά ν ­δ ρ ες .

Ασπίδα, Θώρακας, ξίφ ο ς και κράνος μ ε διπλό λοφίο (ερ υ θρ ό μ ο ρ φ η υδρία το υ 5ου αι. π.Χ., Παρίσι, Μ ο υσ είο Λ ούβρου).

D I D / \ I \ J I Γ Μ Ψ Ι Μ

(1) ΙΣΤΟ ΡΙΑ Ε Λ ΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ ΕΘ ΝΟ ΥΣ, Ε κδοτική Αθηνών.(2) ΙΣΤΟ ΡΙΑ Ε Λ ΛΗ Ν ΙΚ Ο Υ Π Ο Λ ΙΤ ΙΣ Μ Ο Υ , εκ δ ό σ εις Χάρη Π άτση.(3) Ξ ενο φ ώ ντα : ΚΥΡΟΥ Α Ν Α Β Α ΣΙΣ /Κ Α Θ Ο Δ Ο Σ ΤΩΝ Μ ΥΡ ΙΩ Ν . εκ δ ό σ εις Π άπ υρος.(4) P. Conolly: Η Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Η ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ Α ΡΧΑ ΙΩ Ν ΕΛΛΗ Ν Ω Ν , εκ δ ό σ εις Σ ιδ έρ η .(5) Χέρμαν Μ π ένγκτσ ο ν: ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ Α ΡΧΑ ΙΑ Σ ΕΛΛ Α Δ Α Σ, εκ δ ό σ εις Μ έλισσα , Α θήνα , 1991.(6) J.K. A nderson: Η Π Ο Λ Ε Μ ΙΚ Η ΤΕΧΝΗ ΕΠΙ ΞΕΝ Ο Φ Ω Ν ΤΟ Σ, Γ Ε Σ /Δ ΙΣ , Α θή να , 1973.(7) Ανάργυρου Μ π άλλα: Ο Α ΡΗ Σ Ε ΙΣ ΤΗΝ ΓΗΝ, ΓΕ Σ /Δ ΙΣ , Α θή να , 1965.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΙΤ .Τ Λ I VEGROPON TE

N

; Η Χαλκίδα και η γέφ υρ α στονπ ορθμό του Ευρίπου. Σύμφω να μ ε

*SL τον Τούρκο κ ο ίρ σ ά ρ ο Π ιρ ί Ρ εϊς τοκ άστρο τη ς π ό λ φ ήτα ν τόσο ισχυρό

ί r ώ στε λ ίγα μόmo 9 α μπορούσαν να , < - ι Λ γ κ ρ ιθ ο ύ ν μ α ζ ί του .

ΝΙΚΟ Σ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣΔ άσκαλος Θ εολόγος

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΑΣ ΑΠΟΤΟΝ ΜΩΑΜΕΘ Β'ΟΤΑΝ ΤΟ 1470 0 ΦΟΒΕΡΟΣ ΤΟΥΡΚΟΣ ΣΟΥΛΤΑΝΟΣ ΚΑΙ ΠΟΡΘΗΤΗΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ, ΜΩΑΜΕΘ Β \ ΠΕΡΙ ΚΥΚΛΩΣΕ ΤΗ ΧΑΛΚΙΔΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΣΤΡΑΤΟ ΤΟΥ, ΒΡΗΚΕ ΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΤΗΣ (ΒΕΝΕΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ) ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΥΣ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΟΥΝ ΜΕ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥΣ ΑΥΤΟ ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΠΡΟΠΥΡΓΙΟ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΓΚΡΟΠΟΝΤΕ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΟΛΑ ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΙΚΑΝΑ ΝΑ ΣΥΓΚΙΝΗΣΟΥΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΙΟ ΑΠΑΙΤΗΤΙΚΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. ΤΑ ΙΔΑΝΙΚΑ, Η ΑΥΤΟΘΥΣΙΑ, Η ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ Η ΦΡΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ,Ή ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΞΑΝΔΡΑΠΟΔΙΣΜΟΣ ΣΥΝΘΕΤΟΥΝ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΥΤΟ ΔΡΑΜΑ. Η ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΜΕΡΙΚΩΝ ΧΙΛΙΑΔΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ, ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΩΝ, ΜΠΟΡΕΙ ΤΕΛΙΚΑ ΝΑ ΜΗΝ ΑΠΕΤΡΕΨΕ ΤΗΝ ΑΣΙΑΤΙΚΗ ΛΑΙΛΑΠΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ ΤΗΣ ΕΡΓΟ, ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΕ ΟΜΩΣ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΣΑΦΗ ΤΟΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΠΟΥ ΤΗΝ ΑΠΕΙΛΟΥΣΕ.

Βλάχος Β οϊνούκος, β ο η θ η τικ ό ς του 0 9 ω μ α νικ ο ύ Σ τρ α το ύ . Φ έρ ει δορ υπ έλεκυ , σπ α9ί δ υ τικο ύ τύπου, ασπίδα και αλυσιδω τό , 9ώ ρακα. Σ τρ α τιώ τες α υ το ύ του τύπου βρίσκονταν στην υπηρεσία των Οθω μανών τουλάχ ισ τον ως τον 17ο αιώνα (πίνακας του Σ . Ν ιγδ ιόπουλου για τη "ΣΙ").

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τ α χα ρά μ α τα τη ς 15ης Ιουν ίου το υ 1470 ο Β εν ε τό ς σκοπός στα τε ίχ η τη ς Χ α λκίδα ς α ν τίκρ υσ ε ένα

π ρω τόγνω ρο γ ι ’ α υ τό ν θ έα μ α που το ν έ ­κα νε να τρ ίψ ε ι τα νυ σ τα γμ ένα μά τια το υ . Από το ν ν ό τιο Ε υβοϊκό εμ φ α ν ίσ τη κ ε μία τερ ά σ τια το υ ρ κ ικ ή αρμάδα, μ ε κά θ ε άλλο παρά φ ιλ ικ ές δ ια θ έσ ε ις . Η ταν ο σ τόλο ς το υ Μ α χμ ο ύ τ πασά, μ εγά λου 6 εζύ ρ η τω ν Ο θω μανώ ν και δ οκ ιμ α σ μένο υ δ ιο ικη τή σε π ο λλές το υ ρ κ ικ έ ς ε κ σ τρ α τε ίε ς σ την Π ε ­λοπ όννησ ο και το ν ευ ρ ύ τε ρ ο ελλα δ ικ ό χώρο. Την ασ ιατική α ρμάδα α π οτελούσ α ν 300 π ερίπου π λοία δ ιαφ όρω ν τύπω ν, π ο­λ εμ ικ ά και φ ο ρ τη γ ίδ ε ς μ ε π ο λεμ ο φ ό δ ια απ α ρα ίτη τα γ ια τη δ ιε ξα γω γή μ α κρ ό χρ ο ­ν η ς π ολιορκίας.

Ο Μ ω ά μ εθ Β :, σ ο υ λτά νο ς τω ν Ο θω μα­νών Τούρκω ν και π ο ρ θ η τή ς τη ς Κω νστα­ν τινο ύ π ο λη ς , επ ιθ υ μ ο ύ σ ε από καιρό να κ α τα κτή σ ε ι τη Χαλκίδα . Η σ τρ α τη γ ική θ έ ­ση, ο π λο ύ το ς και το μ εγ α λ ε ίο τη ς το ύ ή ­τα ν πολύ γνω στά. Δ ώ δεκα χρό ν ια ν ω ρ ίτε ­ρα, σ τις 2 Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1458, μ ε τά από σ υμφω νία μ ε το υ ς Β εν ε το ύ ς ε ίχ ε επ ισ κε- φ θ ε ί τη ν ευ β ο ϊκή πόλη και π ερ ιη γ ή θ η κ ε σ το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς και τ ις π λ α τε ίες τη ς . Τότε σε μία δ ιπ λω ματική κίνηση εντυπ ω σ ια ­σμού που τα υ τό χ ρ ο ν α θ α α π ο τελού σ ε μ ελ λ ο ν τ ικ ά ισ τορ ική ειρω νία , ο ι χ ρ ισ τια ­νοί κά το ικο ι τη ς Χ α λκ ίδα ς δ έχ θ η κ α ν το ν π ρ ο σ κ εκ λη μ ένο και το υ ς π ερίπ ου χ ίλ ιο υς σ ω μ α το φ ύ λα κες ιππείς που το ν σ υ νό δ ευ ­αν μ ε ιαχές και π α νη γυρ ισ μού ς. Η π ερ ί­φ η μη γ έφ υ ρ α το υ Ευρίπου ε ίχ ε σ τρω θ εί με βάγια, ενώ π ολλά και β α ρ ύ τιμ α δώρα π ρο σ φ έρ θ η κα ν σ τον Μ ω άμεθ . Την επ οχή ε κ ε ίν η τα ασ ιατικά σ τίφ η είχαν μόλ ις κα ­τα κ τή σ ε ι τη ν Α θήνα , μια ανάσα από τη ν ευ β ο ϊκή π όλη, και ο ι Β ε ν ε το ί ε ίχα ν κά θ ε

Ί β λόγο να είνα ι ιδ ια ίτερ α π ρ ο ο εκ τ ικ ο ί σ τις ■■ σ χέσ εις το υ ς μ ε το υ ς Τ ο ύρκους. Τη Χ α λ­

κ ίδα π ρ ο σ τά τευ ε τ ό τ ε σ υνθ ήκη ε ιρ ή ν η ς μ ε τα ξύ τω ν Ο θω μανώ ν και τω ν Β εν ε τώ ν

Πανοραμική άποψη της Χαλκίδας και του Ευρίπου σε γκραβούρα εποχής που βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Μιναρέδες λογχίζουν τον ευβοϊκό ουρανό ταυτόχρονα με τους βενετσιάνικους πύργους.

από το ν Απρίλιο το υ 1454. Ο σ ου λτά νος, απ ασ χολημένος μ ε άλλα σ τρ α τιω τικά ζη ­τή μ α τα , δ ε ν έ δ ε ιχ ν ε τ ό τ ε φ α νερ ά τ ις μύ ­χ ιες δ ια θ έσ ε ις που έ τ ρ ε φ ε ε ν α ν τ ίο ν τη ς β ε ν ε τ ικ ή ς κτήσ ης. Μ έσα σ την π όλη μ ίλη ­σε φ ιλ ικά μ ε το υ ς κα το ίκ ο υ ς και δ ιασχίζο­ν τα ς έφ ιπ π ος το υ ς σ τεν ο ύ ς δ ρ ό μ ο υ ς τη ς τη ν κα τό π τευ σ ε ε ρ ε υ ν η τ ικ ά από ύψωμα τη ς π ερ ιο χής. Για το γ εγ ο ν ό ς τη ς επ ίσ κε­ψ ης και τη ς η γ ε μ ο ν ικ ή ς α υ τή ς κα τό π τευ - σης π ο λλές σ υζη τή σ εις έγ ινα ν , α κόμα και σ την ίδια τη Σ ύ γ κ λ η το τη ς Β εν ε τ ία ς . Ε κεί ο Β ιττό ρ ιο Κ απ έλα α ν α φ έ ρ θ η κ ε στο σ υμ­βάν, π α ρ α τη ρ ώ ντα ς ο ρ θ ά τη ν π ρόθεσ η το υ Μ ω ά μεθ να ε ξ ε τ ά σ ε ι τη θ έσ η και τ ις α μ υ ν τ ικ έ ς δ υ ν α τό τη τ ε ς τη ς Χ α λκ ίδα ς για να τη ν κα τα λά β ει α ρ γό τερα .

Δ ε ν ή τα ν όμω ς μόνο η σ τρ α τη γ ική θ έ ­ση τη ς π όλης, ο π λο ύ το ς και το σπουδαίο λ ιμ ά ν ι τη ς που το 1470 ώ θησαν το ν Τούρ­κο η γεμ ό ν α να εκ σ τρ α τεύ σ ε ι ε να ν τίο ν τη ς . Οι σ υνεχε ίς π ε ιρ α τ ικ ές επ ιδ ρ ο μ ές που ε ξα π έλυ α ν οι Β εν ε το ί σε βά ρ ος το υ δ εν το ν ά φ ηνα ν α δ ιά φ ορο . Το λα τιν ικ ό α υ τό προπύργιο, η κ υ ρ ιό τερ η να υ τική βά­ση τη ς Γα λη νότα της Δ η μ ο κρ α τία ς στο Α ι­γα ίο π έλα γος, που ε ξυ π η ρ ε το ύ σ ε τα π ει­ρ α τικά σ χέδ ια τη ς Β εν ε τ ία ς σε βά ρ ος τω ν Οθω μανώ ν, ή τα ν α γκά θ ι στο μ ά τι το υ σ ουλτά νου . Δ εν ε ίχ ε , ε ξά λ λο υ , π εράσ ει μ εγά λο χ ρ ο ν ικ ό δ ιάσ τημα από τ ό τ ε που ο Λ α τίνο ς ναύαρχος Ν ικολό ν τα Κανάλ με 20 γ α λ έρ ες το υ β εν ε τ ικ ο ύ σ τόλου ε ίχε κα τα σ τρ έψ ε ι και λ εη λ α τή σ ε ι τη θ ρα κ ική Αίνο, δ ια π ρ ά ττο ν τα ς κά θ ε λ ο γ ή ς β ια ιό τη ­τ ε ς σε βά ρ ος κυρίω ς το υ τοπ ικού μ ο υ ­σ ου λμα ν ικο ύ π λη θυσ μού. Μ ε τη βία επ ι­β ίβασε δύο π ερίπου χ ιλ ιά δ ες κα το ίκ ο υ ς στα πλοία και το υ ς μ ε τ έ φ ε ρ ε στη Χ α λκ ί­δα. Ε κεί ο ι χρ ισ τια νο ί α φ έθ η κ α ν τε λ ικ ά ε ­λ εύ θ ερ ο ι, ενώ οι μ ω α μ εθ α νο ί π ω λήθηκαν ως δ ούλο ι. Το γ εγ ο ν ό ς α υ τό ε ίχ ε θ εω ρ η ­θ ε ί τό σ ο σπουδαίο ώ σ τε σ την Εύβοια, α λ ­λά και σε ο λό κληρ η τη β ε ν ε τ ικ ή επ ικρά ­τε ια , π α νη γυ ρ ίσ τη κε με μεγαλοπ ρέπ εια , κω δ ω νο κρου σ ίες και θ ρ η σ κ ευ τ ικ έ ς τ ε λ ε ­τ έ ς γ ια τρ ε ις σ υνεχε ίς η μ έ ρ ες .

Ο Μ ω ά μεθ δ εν έ μ ε ιν ε α σ υ γκ ίνη το ς . Αποφάσισε να ε ξο υ δ ε τε ρ ώ σ ε ι γ ια π άντα το να υ τικό ο χυρό τω ν Β εν ε τώ ν που έ σ τ ε ­κε εμπ όδ ιο σ την πλήρη κυρ ιαρχία το υ στο Α ιγαίο. Γνώ ριζε ό τ ι η Χ αλκίδα δ εν α­

π ο τελ ο ύ σ ε ένα απλό ο χυ ρό εμπ όδ ιο από τα πολλά που ε ίχ ε ε ξο υ δ ε τε ρ ώ σ ε ι μ έχρ ι τ ό τ ε . Το κάσ τρο τη ς π όλης, το θ ρ υ λ ικό Ν εγκρ ο π ό ν τε , ή τα ν το κα ύχημ α τη ς Β ε ­ν ε τ ία ς και ίσως μόνο η Κ ω νσ ταντινούπ ο­λη και ο κ ρ η τ ικ ό ς Χ ά νδα κα ς το ξεπ ερ νο ύ - σαν σε μεγαλοπ ρέπ εια .

Τα τε ίχ η που π ερ ιέβ α λλα ν τη ν πόλη τη ς Χ α λκίδα ς ή τα ν από τα πιο ισχυρά τη ς επ ο χής. Το π λάτος το υ ς σε π ολλά σημεία έ φ θ α ν ε τα 50 μ έ τρ α και το ύψ ος το υ ς ξεπ ερ ν ο ύ σ ε το υ ς σ αράντα π ήχεις . Περισ ­σ ό τερ ο ι από ε κ α τό π ύργο ι υψ ώ νονταν στα τε ίχ η α υ τά και ε κ α το ν τ ά δ ε ς π ο λεμ ί­σ τρ ες α νο ίγο ν τα ν σ κο π εύ ο ντα ς το ν ε ­χ θ ρ ό π ρος κά θ ε κα τεύ θυ νσ η . Τα στόμια τω ν κανονιώ ν που ε κ τό ξ ε υ α ν μ εγ ά λ ες π έ­τρ ιν ε ς μ π ά λες σ ημ ά δευα ν μ όν ιμα τα πιο επ ικ ίνδυ να π εράσματα , ενώ μια πλατιά και βαθ ιά τά φ ρ ο ς έζω νε από τη ν ξη ρ ά τη ν π ερ ιτε ιχ ισ μ ένη π ο λ ιτε ία σύμφω να μ ε τη ν α μ υ ν τική π ρα κτική τη ς επ ο χή ς ε κ ε ίν η ς Από τη ν π λευ ρ ά το υ Ε υβοϊκού η καστρο- π ολ ιτε ία επ ικο ινω νούσ ε μ ε τη ν απ έναντι βο ιω τική α κτή μέσω μιας μ εγ ά λ η ς το ξω ­τή ς γ έφ υ ρ α ς που δ ιέσ χιζε το σ τενό το υ Ευρίπου. Η γ έφ υ ρ α α υ τή , που ένω νε τη ν π όλη και τα υ τό χ ρ ο ν α το νησ ί μ ε το ν η π ει­ρω τικό κο ρ μ ό τη ς Ελλάδας, ή τα ν π έτρ ινη μ έχ ρ ι τη μέση το υ π ορ θμ ού . Σ το σ ημείο εκ ε ίν ο υ ψ ω νόταν ένα ς μ εγά λο ς π ύργος μ ε π υρ γίσ κους, εφ ο δ ια σ μ ένο ς μ ε τα απα­ρ α ίτη τα γ ια τη δ ιε ξα γω γή το υ π ολέμου . Από το ν πύργο α υ τό σ υνέχ ιζε άλλο γ εφ ύ - ρι, ξύ λ ινο α υ τή τη φορά, που οδη γούσ ε στα τε ίχ η τη ς Χ αλκίδα ς, στο π ερ ίφ ημ ο Ν εγκρ ο π ό ντε . Η ξύ λ ινη α υ τή γ έφ υ ρ α ση­κω νότα ν μ ε τη β ο ή θ ε ια ε ιδ ικού μηχανι­σμού ό τα ν ή τα ν ανάγκη κάποιο πλοίο να διασχίσει το ν π ορθμό , αλλά και τ ις νύ ­κ τ ε ς , έ τσ ι ώ σ τε η πόλη να ε ίνα ι όσο το δυ- ν α τό ν ε ξα σ φ α λ ισ μ ένη από π ιθ α νές α ιφ ν ι­δ ια σ τικ ές επ ιθ έσ εις . Σ ε σ υνδυασ μό με τη ν τά φ ρ ο που ή τα ν γ εμ ά τη θαλασσινό ν ερ ό η Χ αλκίδα φ α ινό τα ν απρόσιτη για ο- π ο ιονδ ή π οτε τη ν επ ιβ ο υλευ ό τα ν . Η β ε ν ε ­τ ικ ή δ ημ οκρα τία , π άντα καλά π ληροφ ο- ρ η μ έν η , γνώ ρ ιζε από καιρό τ ις ε χ θ ρ ικ ές π ρ ο θ έσ ε ις τω ν Τούρκων. Για το ν λόγο α υ ­τό ζή τη σ ε β ο ή θ ε ια από ό λο υς το υ ς συμ­μάχους και τ ις κ τή σ ε ις τη ς σ την Κύπρο, τη Ρόδο, τη ν Κ εφ α λλην ία , τη Ν εάπ ολη, τη

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β ο υ ρ γο υνδ ία και τη ν Κ ρήτη . Από ό λο υ ς α υ το ύ ς όμω ς μόνο ο κό μ η ς τη ς Κ εφ α λ λ η ­νίας έ σ τε ιλ ε μία γα λέρ α γ ια να σ υμπ ράξει μ ε το ν β ε ν ε τ ικ ό στόλο.

Λίγο πριν από τη ν ά φ ιξη τη ς το υ ρ κ ι­κής αρ μά δα ς η φ ρ ουρ ά τη ς Χ α λκ ίδα ς ε ίχ ε εν ισ χ υ θ ε ί μ ε 500 μ ισ θ οφ όρ ου ς υπό τ ις δ ια τα γές εν ό ς Δ α λμα τού , το υ Τομάζο Σκιάθο, και 700 ά ν δ ρ ες από τη ν Κ άντια , ό ­πως ο νο μ α ζό τα ν τ ό τ ε το Η ρ ά κλειο τη ς Κ ρήτης . Μ έσα σ την πόλη βρ ίσ κοντα ν π ε­ρίπου δυόμ ισ ι χ ιλ ιά δ ες ψ υχές. Την εποχή ε κ ε ίν η Β ε ν ε τό ς βά ιλος, δ ηλα δή α νώ τα ­το ς δ ιο ικ η τή ς τη ς , ή τα ν ο Π άολο Ερίτσο, ο οποίος παρά το ό τ ι ε ίχ ε συμπληρώ σει τα δύο χρ ό ν ια που α π α ιτο ύ ντο γ ια να ο ­λοκλη ρώ σ ει τη θ η τε ία το υ και να επ ισ τρ έ ­φ ε ι στη Β εν ε τ ία π α ρ έμ ενε στη θ έσ η το υ , δ ια ισ θα νό μενος ό τ ι θ α μπ ορούσ ε να φ α ­ν ε ί χρήσ ιμος. Για το ν ίδιο λόγο και ο προ- ν ο η τή ς ΤζιοΘ άννι Μ π οντο μ ιέρ , υ π εύ θ υ ­νος γ ια τη ν άμυνα τη ς π όλης, έ μ ε ιν ε στη Χ αλκίδα παρά το γ εγ ο ν ό ς ό τ ι ο α ν τ ικ α τα ­σ τά τη ς το υ ε ίχ ε ήδη φ θάσ ει. Ο λοι υπο­ψ ιάζονταν τ ις δ ύ σ κο λες ώ ρες που έρ χ ο ­ν τα ν και ή θ ε λ α ν να π ρο σ φ έρ ου ν τ ις δ υ ­νά μ ε ις το υ ς σ τον κρίσ ιμο αγώνα.

Αν και οι Β ε ν ε το ί ά ρ χ ο ν τες κ α τέβ α λ ­λαν μ εγ ά λ ες π ρο σ π ά θειες γ ια να ενισ χύ- σουν τη ν π όλη ε ν ό ψ ει το υ επ ερ χ ό μ ενο υ

κινδύ νου , δύο σ ημ α ντικά υψ ώ ματα, α υ τό τη ς Φ ούρκας (Καράμπαμπα) σ την απ ένα ­ν τ ι βο ιω τική α κτή και το βουνό τω ν Καλο­γραιώ ν που δέσ π οζε τη ς Χ αλκίδα ς, δ εν ε ίχα ν ο χυ ρ ω θ εί ώ σ τε να π ρ ο σ τα τεύ ετα ι η π όλη από τα εχ θ ρ ικ ά κανόνια . Ε κ τό ς α υ ­το ύ , π ρος μ εγά λη α τυχ ία τω ν χρ ισ τιανώ ν το υ νησ ιού , ο σ τό λο ς τη ς Δ η μ ο κρ α τία ς κ υ β ερ ν ά το από το ν Ν ικολό ν τα Κανάλ, το ν π ρ ω τεργά τη τη ς ά να νδ ρ ης επ ιδρ ο ­μ ής κα τά το υ άμαχου π ληθυ σ μού τη ς Θ ρ ά κης. Ο ά νθρω π ος α υ τό ς , θ ρα σ ύς και α ν ίκανος, π ερ ισ σ ό τερ ο δ ικα σ τή ς παρά θ α λα σ σ όλυκο ς, έχα νε χρ ό νο μ ετα ξύ Σκ ιά θου και Κ ρ ή τη ς μη α π οτο λμ ώ ντα ς να έ λ θ ε ι σε σύγκρουσ η με το ν οθω μα ν ικό σ τόλο . Ισως το γ εγ ο ν ό ς ό τι β ρ ισ κότα ν μα­ζί και ο γ ιο ς το υ να το ν α π έτρ επ ε από ένα τ έ τ ο ιο τό λμ η μ α .

ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΟΥΝ ΤΗ ΧΑΛΚΙΔΑ

Ο το υ ρ κ ικ ό ς σ τό λο ς φ θ ά ν ο ν τα ς κο ­ν τά στα τε ίχ η το υ Ν εγ κ ρ ο π ό ν τε χω ρίς να σ υνα ντήσ ει αντίσ τασ η από β ε ν ετ ικ ά πλοία α γκυ ρ ο β ό λη σ ε σ τον όρμ ο το υ Μ π ούκιο, δ ίπλα στη συνοικ ία τη ς Χ α λκ ί­δας Β ούρ κο . Ε κεί οι Τ ούρκο ι α π οβ ιβάσ τη ­καν και έσ τη σ α ν τ ις σ κη νές το υ ς σ το μι­

Αποψη του οχυρωμένου Νεγκροπόντε σε γκραβούρα εποχής. Η λέξη Νεγκροπόντε

σημαίνει στα λατινικά μαύρη γέφυρα - Negroponte (Αθήνα. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

κρό νησ άκι Μ ιλεμ όζα , καθώ ς και σ τις α­π ένα ν τι α κ τές , κ ο ν τά στα τε ίχ η τη ς πό­λης . Οι Β εν ε το ί υπ ερασ π ισ τές τη ς Χ α λκ ί­δας και μαζί το υ ς π λή θ ο ς προσφύγω ν που σ υνέρ ευσ α ν από τ ις γύρω π ερ ιο χές , κλ ε ίσ θ η κ α ν πίσω από τα εν ισ χυμ ένα τ ε ί ­χη, π ροσπ αθώ ντας να π α ρ α τε ίνο υ ν τη ν α­ντίσ τασ ή το υ ς μ έχ ρ ι τη ν ά φ ιξη το υ β ε ν ε ­τ ικ ο ύ σ τόλου . Σ το μ ε τα ξύ μια μ ικρή να υ ­τ ικ ή ο π ισ θοφ υλα κή το υ Ν ικολό ν τα Κα­νάλ π ερ ιο ρ ίσ τη κε στο να ε ν ο χ λ ε ί κ α θ υ ­σ τε ρ η μ έ ν ε ς από τη ν η ν εμ ία φ ο ρ τη γ ίδ ε ς με π ο λεμ ο φ ό δ ια τω ν επ ιδρομέω ν. Οι συ­γ κ ρ ο ύ σ ε ις σ την ξη ρ ά άρχισαν σ χεδόν α­μέσω ς. Η φ ρ ο υ ρ ά τη ς π όλης, β λ έπ ο ντα ς το ν εχ θ ρ ό α νοργάνω το να π ρ ο ετο ιμ ά ζε ι θ έσ ε ις μάχης, β γ ή κ ε από το υ ς προμαχώ ­ν ες τη ς και μ ε ασ τραπ ια ίες κ ινήσ ε ις ε ξ ό ­ντω σ ε α ρ κ ε το ύ ς Τ ούρκο υς, φ έρ ν ο ν τα ς μάλισ τα πίσω σ την πόλη ως λά φ υ ρ ο ένα κο μ μ έν ο κεφ άλι.

Το πρωινό τη ς 17ης Ιουν ίου οι Β εν ε το ί άφ ησ αν πάλι το σ τρ α τό π εδ ό το υ ς γ ια να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κτυπ ήσ ου ν το υ ς Τ ούρκο υς, Μ ε σπινγκάρ- δ ες , ένα ε ίδ ο ς σ φ εντό να ς , σκότω σαν δ έ ­κα Τ ο ύρ κο υς και ύ σ τερα το υ ς έκοψ α ν τα κεφ ά λια . Α υ τό ε ξό ρ γ ισ ε το υ ς π ολ ιο ρ κη ­τέ ς , που στο μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς το υ ς ή ­τα ν γ εν ίτσ α ρ ο ι και αζάπ ηδες, σ τρ α τιω τι­κά σώ ματα τα οποία π ρ ο έρ χο ν τα ν από τις

Ιταλός πεζός του 15ου αιώνα. Φέρει λογχοδρέπανο, ασπίδα, μακρύ σπαθί, κράνος τύπου μπαρμπούτα και Θώρακα από ύφασμα

γεμισμένο με μαλλί.

τ ά ξ ε ις τω ν ανύπ αντρω ν και τω ν αστέγων. Ενα μ εγά λο εχ θ ρ ικ ό κύμα έπ εσ ε πάνω σ το υ ς Β εν ε το ύ ς μ ε α π οτέλεσ μ α οι Τούρ ­κοι να σ υλλά βουν ένα ν Β ε ν ε τό μα χητή . Σ ε μία π ροσπ άθεια να το ν σώσουν 40 επ ί­λ εκ το ι ά ν δ ρ ες από το Β εν ε τ ικ ό σ τρ α τό ­π εδο, αφ ού φ ιλ ή θ η κα ν ως π ιθανο ί μ ελ λ ο ­θ ά να το ι, Βγήκαν από τα τε ίχ η και όρμη- σαν σ τον εχθ ρ ό . Η ταν όμω ς τό σ ο το πλή­θ ο ς τω ν Τούρκω ν ώ στε γ ια να σω θούν α­να γκά σ τηκα ν τε λ ικ ά να π έσ ουν στα νερά τη ς τά φ ρο υ .

Νωρίς σ τις 18 Ιουνίου οι Β εν ε το ί επα- ν έλα β α ν τ ις σ υ ν η θ ισ μ ένες ε ξό δ ο υ ς το υ ς μ ε σκοπό να ε π ιτε θ ο ύ ν κα τά τω ν Τούρ­κων. Η επ ιχείρησ η α υ τή π ρα γμα τοπ ο ιή θη - κε χω ρίς τη ν έγκρ ισ η το υ βάιλσυ και το υ π ρονο ητή , δηλα δή τη ς π ο λ ιτική ς και τη ς σ τρ α τιω τικ ή ς ηγεσ ίας, παρά τ ις απαγο­ρ εύ σ ε ις και τ ις α π ειλές γ ια επ ιβολή α υ ­

στηρώ ν ποινών. Π ολλοί Τ ούρκο ι τρ α υ ­μα τίσ θ ηκα ν , οι Β εν ε το ί όμω ς τε λ ικ ά

υποχώρησαν κα τά το μ εσ ημ έρ ι, ό ­τα ν φ ά νη κ ε το α να ρ ίθ μ η το π λή­

θ ο ς σ τρα τιω τώ ν που α π ο τελο ύ σ ε το ν σ τρ α τό ξη ρ ά ς το υ Μ ω άμεθ . Η ορμή τη ς φ ρ ο υ ρ ά ς ανακόπη- κε και το α ίμα όλω ν μέσα σ την π όλη πάγωσε. Από τη διάβαση το υ Α νηφ ορ ίτη , τ ις σ η μ ερ ινές Κ ο ρ δ έλ λ ες το υ π αλαιού α υ ­το κ ιν η τό δ ρ ο μ ο υ , εμ φ α ν ί­σ τη κ ε α τελ ε ίω τη σειρά το υ ρ κ ικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν μ ε κα τεύ θ υ νσ η π ρος τη ν π όλη. Ε π ικεφ αλής το υ τ ε ­ράστιου α υ τού σ τρα τού τω ν περίπου 200.000 Τούρ­κων ή τα ν ο τρ ο μ ε ρ ό ς Μ ωά­μ ε θ Β'.

Ο σ ο υ λτά νο ς π α ρέμει- ν ε για δύο ώ ρες π ερίπου σ την άκρη τη ς γ έφ υ ρ α ς το υ Ευρίπου, π αρατηρώ ­ν τα ς μ α γεμ έν ο ς το κάσ τρο στη μέση το υ π ορ θμού και

τη ν πόλη τη ς Χ αλκίδα ς που απλω νόταν μπροστά το υ ο χυ ρω μένη . Η ξύ λ ιν η γ έφ υ ­ρα που ένω νε το μ ικρό κάσ τρο μ ε τη ν υ­πόλοιπη οχύρω ση τη ς π όλης ε ίχ ε αναση- κ ω θ εί από το υ ς α μ υ νό μ ενο υ ς , γ εγο νό ς που σε συνδυασ μό μ ε τα ο ρ μ η τικ ά νερά το υ Ευρίπου κα θ ισ τού σ ε κ ά θ ε προσπά­θ ε ια μ ετω π ικής δ ιε ίσ δυσ ης στη Χαλκίδα μάτα ιη.

Ο Τ ούρκο ς αρχηγός, αφ ού σ υλλογί­σ τη κ ε α ρ κετά , κα τέσ τρ ω σ ε το σχέδιό το υ . Μ ε τα ξύ τη ς νησ ίδα ς Μ ιλεμ όζα και το υ Ευρίπου, στο σ τόμ ιο το υ Αγίου Μ άρ­κου, δ ιέ τα ξ ε να κ α τα σ κ ευ α σ τεί π λω τή γ έ ­φ υρα πάνω σε 45 πλοία το υ σ τόλου, ώστε να μ π ορέσ ει να μ ε τα φ έ ρ ε ι το π λή θο ς των πεζώ ν και τω ν ιππέων που το ν α κο λου ­θ ού σ α ν από τη βο ιω τική α κτή σ το νησί τη ς Εύβοιας. Ο ταν η γ έφ υ ρ α ο λοκληρ ώ ­θ η κ ε ο σ ο υ λτά νο ς μ ε τ έ φ ε ρ ε το σ τρ α τη ­γ ε ίο το υ β ο ρ ε ιο α να το λ ικ ά τη ς Χ αλκίδα ς και έδω σ ε ο δ η γ ίες να σ χημα τίσ ει ο σ τρα ­τό ς το υ α σ φ υ κτικό κλο ιό γύρω από τα τ ε ί ­χη τη ς π όλης. Δ ιέ τ α ξε επ ίσης να κα τα ­σ κευ α σ τε ί και δ εύ τερ η π λω τή γ έφ υ ρ α που θ α κ α τέλ η γ ε κο ν τά στο β ό ρ ε ιο τ ε ί ­χος τη ς π όλης. Για να ε π ιτε υ χ θ ε ί α υ τό ε- π α νέλα β ε ένα π α λα ιό τερ ο εγχ ε ίρ η μ α που ε ίχ ε π ρα γμα τοπ οιή σ ει κα τά τη ν π ερ ίοδο που π ολ ιορ κούσ ε τη ν Κ ω νσ ταντινούπ ο­λη. Εδωσε εν το λ ή να σ υρ θ ο ύ ν τα πλοία διά ξη ρ ά ς από τη ν π ερ ιοχή το υ Β ούρκου , όπου ναυλοχούσ αν, σ τον β ό ρ ε ιο Ευβοϊ- κό. Α υτή τη φ ορά δ εν ή τα ν η αλυσ ίδα που έφ ρ α ζε το ν δ ρ ό μ ο το υ , αλλά οι μπ ούκες τω ν κανονιώ ν από το μ ικρό κάσ τρο και τη ν πόλη που εμπ όδ ιζα ν ο π ο ιο δ ή π ο τε ε ­χ θ ρ ικό πλοίο να π λεύσ ει ανάμεσ ά το υ ς . Η ολοκλήρω ση τη ς δ ε ύ τ ε ρ η ς γ έφ υ ρ α ς στις

Το Συμβούλιο των Δέκα, ανώτατη εξουσία της Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας με

επικεφαλής τον δόγη (παράσταση χειρογράφου του 15ου αιώνα, Μουσείο Κοντέ, Σαντιγύ).

25 Ιουν ίου 1470 έδω σ ε τη δ υ ν α τό τη τα σ του ς Τ ο ύ ρ κο υ ς να δ ιαπ ερα ιώ νουν ά ν ετα από τη μία π λευρ ά σ την άλλη π εζούς , ιπ­π είς, κανόνια και π ο λ ιο ρ κ η τ ικ ές μ ηχα νές κά θ ε τύπ ου. Οι μ ω α μ εθ α νο ί γνώ ριζαν πως οπ ο ια δ ήπ ο τε κα θ υ σ τέρ ησ η θ α μπο­ρούσε να απ οβεί μοιραία, επ ειδ ή ο σ τό ­λος τη ς Β εν ε τ ία ς , το καύχημα τη ς ιτα λ ι­κή ς δ η μ ο κ ρ α τία ς , δ εν θ α α ργούσ ε να φθάσ ει.

Από το σ τρ α τη γ ε ίο στη Σ ά ντα Κιάρα (Αγία Κλάρα) ο Μ ω ά μεθ κ α τη ύ θ υ ν ε τ ις δ υ νά μ ε ις το υ στο βουνό τω ν Καλογραιώ ν (λόφ ος το υ Βελήμπ αμπ α) πίσω από τη Χ αλκίδα και στο π ροάστιο το υ Αγίου Φρα­γκίσ κου μ έχ ρ ι τη ν πηγή τη ς Α ρ εθ ού σ α ς , κ λ ε ίν ο ν τα ς έ τσ ι το ν δ ρό μο για τη ν Ε ρ έ­τρ ια . Σ το ν λόφ ο τη ς Φ ούρκας, στη βο ιω τι- κή α κτή , το π ο θ έ τη σ ε ισχυρή π υρ ο β ο λα ρ ­χία. Μ ε α υ τό ν το ν τρόπ ο η πόλη κυκλώ ­θ η κ ε από κά θ ε κα τεύ θ υ νσ η και η επ ικο ι­νωνία τη ς μ ε τη ν ε υ ρ ύ τε ρ η π ερ ιο χή δ ια ­κόπ η κε πλήρως.

ΟΙ ΔΙΑΠΡΑΓΜ ΑΤΕΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ Π Ο ΛΗ Σ

Σ τις 25 Ιουνίου , ό τα ν συμπλήρω σε ό ­λ ες τ ις σ τρ α τιω τικ ές π ρ ο ετο ιμ α σ ίες για τη ν π ολιορκία τη ς Χ αλκίδα ς, ο σ ου λτά νος α π έσ τε ιλ ε ως δ ιερ μ η ν έα ένα ν Β ε ν ε τό ε ­ξω μ ό τη , το ν Ν το μ έν ικ ο Ν τεμ ο νέσ ι, γ ια να ζη τή σ ε ι από το ν βάιλο τη ν π αράδοση τη ς π όλης. Ο Ν τεμ ο νέσ ι, που ε ίχ ε α υ το μ ο λή - σει σ το το υ ρ κ ικ ό σ τρ α τόπ εδ ο μ ε το υ ς συ­ν τρ ό φ ο υ ς το υ ό τα ν σι Τ ούρ κο ι π ολ ιορ ­κούσαν τη ν Καλλίπ ολη, σ τά θ η κ ε έ ξω από τα τε ίχ η τη ς Χ α λκίδα ς και ζή τη σ ε να μ ιλή ­σει μ ε το ν Β ε ν ε τό δ ιο ικη τή ως α π εσ τα λ­μ ένο ς το υ Μ ω άμεθ . Ο ίδ ιος ο βάιλσς δ εν π αρουσ ιάσ θηκε, αλλά δ ιέ τα ξ ε ένα ν υπα­σπιστή το υ , το ν Φ ιόρο, να απ αντά γ ια λο ­γαριασμό το υ ενώ ο ίδ ιος π α ρ έμ ενε αφ α­νής. Οι Τ ούρκο ι ζη τού σ α ν τη ν παράδοση τη ς π όλης. Σ ε α ν τά λλα γμ α υπ όσχονταν να α π α λλά ξου ν το υ ς κα το ίκ ο υ ς από κά θ ε φ ό ρ ο για δ έκ α χρόνια , να δώ σουν σε κά ­θ ε ε υ γ εν ή δύο σπίτια τη ς εκ λ ο γ ή ς το υ και να επ ιτρ έψ ο υ ν σ τον βάιλο και σ τον π ρο νοητή να ζή ο ο υ ν ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι και με τ ι ­μ ές στη Χ αλκίδα ή σ την Κ ω νσ τα ντινούπ ο­λη, επ ειδ ή σ ίγουρα μ ε τά τη ν παράδοση τη ς π όλης δ εν θ α γ ίν ο ν τα ν δ ε κ το ί μ ε χα ­ρά στη Β εν ετ ία . Ο Φ ιόρο απ άντησ ε σ τον Ν τεμ ο ν έσ ι λ έγ ο ν τά ς το υ να π άει να π νιγεί και πως η γη α υ τή α ν ή κ ε στη Β εν ετ ία . Α ­κόμη συμπλήρω σε πως σε περίπτωση το υ ρ κ ικ ή ς π ροσπ άθειας άλω σης τη ς πό­λης ο το υ ρ κ ικ ό ς σ τρ α τό ς θ α κ α τα σ τρ ε ­φ ό τα ν και ο ι ε χ θ ρ ο ί τη ς Β εν ε τ ία ς θ α έ ­φ ευ γα ν τα π εινω μένο ι. Μαζί μ ε το ν Φ ιόρο και άλλοι σ τρ α τιώ τες από τ ις επ ά λ ξε ις τω ν τε ιχώ ν φώναζαν, έβ ρ ιζα ν και φ ο β έ ρ ι­ζαν. Ενας μάλιστα, σύμφω να μ ε ο ρ ισ μ έ ­ν ες μ α ρ τυ ρ ίες , ε ίπ ε σ τον Ν τεμ ο ν έσ ι να πει σ τον σ ουλτά νο να φ ά ει χο ιρ ινό κρ έα ς γ ια να δυναμώ σ ει και κα τόπ ιν να έ λ θ ε ι σ την τά φ ρ ο γ ια να α να μ ετρ ηθ ού ν .

Ο Β εν ε τό ς ε ξω μ ό τη ς επ έσ τρ εψ ε ορ ­γ ισ μ ένο ς στο το υ ρ κ ικ ό σ τρ α τό π εδ ο και μ ε τ έ φ ε ρ ε σ τον Μ ω ά μεθ όλα όσα το υ ε ί­παν, καθώ ς και τ ις ύ β ρ ε ις που ε κ τ ό ξ ε υ ­σαν εν α ν τ ίο ν το υ . Την ίδια ν ύ κ τα ο σ ουλ­τά ν ο ς δ ιέ τα ξ ε να το π ο θ ε τη θ ο ύ ν σε συ­γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς θ έσ ε ις οι β ο μ β ά ρ δ ες . Η πύ­λη το υ Χ ρισ τού, η κ υ ρ ιό τερ η από τ ις χ ερ ­ο α ίες π ύλες , σ η μ α δ εύ τη κ ε από τρ ία μ ε ­γά λα π υρ οβό λα και ένα ν όλμο. Τέσσερα π υροβόλα και ένα ς ό λμ ο ς σ κόπ ευαν τη ν π ύλη το υ Ναού π ρος τη ν π λευ ρ ά το υ Β ού ρκου , ενώ α ρ κ ε τ έ ς ά λ λ ες β ο μ β ά ρ δ ες σ κόπ ευαν ε ν τό ς τη ς π όλης.

Σ τη ν κο ρυ φ ή το υ ό ρ ο υ ς Αγία Μ αρίνα οι Ο θω μανοί το π ο θ έ τη σ α ν δ ύο μπασταρ- δ έ λ ε ς που ε κ τό ξ ε υ α ν από μία π έτρ α βά­ρ ο υ ς ε κ α τό λιβρών. Ο λες α υ τές οι π έτρ ες π ροκαλούσ αν τ ερ ά σ τ ιε ς ζη μ ιές σ την οχύ ­ρωση και σ τις ο ικ ίες τη ς π όλης. Χωρίς δ ιακοπ ή, μ έρ α και νύκτα , ο ι β ο μ β ά ρ δ ες και οι ό λμ ο ι έρ ιχνα ν μ εγ ά λ ες π έ τρ ε ς προ- κα λώ ντα ς μ εγ ά λ ες κα τα σ τρ ο φ ές . Σ το μ ε ­τα ξύ έγ ιν ε και η πρώ τη το υ ρ κ ικ ή έφ ο δ ο ς ε να ν τίο ν τω ν τειχών. Οι επ ίδ ο ξο ι ε ισ β ο ­λ ε ίς έρ ιξα ν ξερ ά κλαδ ιά μέσα σ την τά φ ρ ο π ροσπ αθώ ντας να τη ν καλύψ ουν, αλλά οι π ο λ ιο ρ κη μ ένο ι το ύ ς έβ α λα ν φω τιά και σ φ υ ρο κοπ ώ ντα ς το υ ς Τ ο ύ ρ κο υ ς μ ε τό ξα , π έτρ ες , σ φ εν τό ν ες και κ ά θ ε ε ίδ ο υ ς α μ υ ­ν τ ικ ά μέσα το ύ ς π ροκά λεσ α ν μ εγ ά λ ες α­π ώ λειες . Οι δ ου λοπ ά ρ ο ικο ι τη ς π όλης, υπό τη ν επ ίβλεψ η το υ Δ α λμα τού α ρ χη ­γού τω ν μ ισ θοφ όρω ν Τομάζο Σκιάβο, κα ­τα π ιά νο ντα ν μ ε τη σ υγκέντρω σ η τω ν κα ­τεσ τρ α μ μ έν ω ν κτισ μά τω ν και τη ρίψη το υ ς στη θάλασσα ώ στε οι σ τενο ί δρό μο ι τη ς π όλης να είνα ι προσπελάσιμοι.

Η ΑΠΟΠΕΙΡΑ Π Ρ Ο Δ Ο ΣΙΑ Σ ΚΑΙ ΤΟ ΟΙΚΤΡΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΣΚ ΙΑΒΟ

Τη ν ύ κ τα τη ς 26ης Ιου ν ίου ο Τομάζο Σκιάβο έ σ τε ιλ ε κρ υφ ά και ε ν αγνοία τη ς β ε ν ε τ ικ ή ς δ ιο ίκησ ης π ρος το το υ ρ κ ικό σ τρ α τό π εδ ο ένα ν α π εσ τα λμ ένο το υ , το ν Λ ούκα ν τα Κ ούρτσολα , μ ε σκοπό να δια- π ρ α γ μ α τευ θ ε ί σ υνθηκο λόγησ η μ ε το ν ε ­

0 πύργος στη γέφυρα του Νεγκροπόντε όπου εκτυλίχ9ηκε η τελευταία πράξη του δράματος

της Χαλκίδας. Βρισκόταν στο μέσο περίπου του πορθμού και τον συνέδεε ξύλινη κινητή γέφυρα

με τα τείχη της πόλης.

χ θ ρ ό και να σ υζη τήσ ει π ιθανά ο φ έλη που θ α μπ ορούσαν να π ροκύ ψ ουν γ ια το ν ίδιο με τη ν παράδοση τη ς π όλης. Ο ταν ξ η μ έ ­ρωσε όμω ς δ ια δ ό θ η κ ε αμέσω ς η ε ίδησ η π ερ ί απουσίας το υ Κ ούρ τσ ολα από τη Χαλκίδα . Ο Β εν ε τό ς βά ιλος δ ιέ τα ξ ε έ ρ ε υ ­να φ ο β ο ύ μ εν ο ς ό τ ι ο σ τρ α τιώ τη ς θ α πρό- δ ιδ ε σ ημ α ντικά μυσ τικά γ ια τη ν άμυνα τη ς π όλης σ το υ ς Τ ούρκους. Η φ ρ ο υρ ά σ υ νέλα β ε το ν α δ ελφ ό το υ , Φ ραντσέσκο, ο οπ οίος μπροστά σ τον φ ό β ο τω ν βασ ανι­σ τηρ ίω ν μ α ρτύ ρ η σ ε όσα γνώ ρ ιζε σ χετικά με τη ν υπ όθεση. Γνώ ριζε ό τι ο α δ ελφ ό ς το υ σ τά λ θ η κ ε από το ν Σκιάβο ο το υ ς Τ ούρκο υς, όχι όμω ς το ν λόγο. Υ π έδ ειξε δ ε το ν γρ α μ μα τικό και το ν σαλπ ιγκτή το υ Δ α λμ α το ύ μ ισ θ οφ όρου , που ως προσωπι­κο ί φ ίλο ι το υ Σκιάβο σ ίγουρα θ α γνώ ριζαν π ερ ισ σ ότερα για τη ν υπ όθεση α υτή . Οι δ ύο ά ν δ ρ ες σ υνελή φ θ ησ α ν και π α ρα δέ­χ θ η κ α ν τη ν π ροδοσία που ετο ιμ α ζότα ν. Ζ ήτησ α ν να ε ξο μ ο λ ο γ η θ ο ύ ν και να μ ε τα ­λά βο υν , ενώ υ π έδ ε ιξα ν και το ν Α ντρέα Α λμπ α νέζε ως επί π ολλά χρ ό ν ια έμμ ισ θ ο π λη ρ ο φ ο ρ ιο δ ό τη τω ν Τούρκων. Σ το σπίτι το υ Α λμπ α νέζε , το οποίο κα τά τη δ ιά ρ ­κε ια τη ς έ ρ ευ ν α ς γ κ ρ εμ ίσ τη κ ε , β ρ έθ η κ α ν τρ ία β έλη μ ε τυ λ ιγ μ έ ν α πάνω το υ ς μ η νύ ­μα τα γρ α μ μένα στα το υ ρ κ ικ ά και στα ε λ ­λην ικά . Το πρώ το μήνυμα έ λ ε γ ε στα ε λ λ η ­ν ικά «Είμαι σ κλάβος και βρ ίσκομα ι στη δ ιά θεσ ή σου». Α υτό το ε ίχ ε ε το ιμ ά σ ε ι για να το π ε τά ξ ε ι σ του ς Τ ούρκο υς. Τα άλλα δύο μ ηνύ μ α τα π ρ ο έρ χο ν τα ν από το σ τρα ­τό π εδ ο το υ σ ου λτά νου και α π ευ θ υ ν ό μ ε ­να σ τον Σκιάβο έγρ α φ α ν: «Κάνε εκ ε ίν ο που έχ ε ις να κά νεις και που υ π ο σ χέθ η κες σ τον Κύριο, γ ια τ ί α υ τό ς ή λ θ ε εδώ μ ε τ ις υποσχέσεις σου και δ εν μπ ορεί να π ερ ι­μ έν ε ι π ερ ισ σ ότερο» .

Σ τα α υ τιά το υ Τομάζο Σκιάβο, που

19

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

20

Οι γενίτσαροι, επίλεκτο σώμα του τουρκικού τακτικού στρατού, χρησιμοποιήθηκαν ιδιαίτερα από τον Μωάμεθ S ' για την άλωση της Χαλκίδας το 1470. Επρόκειτο για εξισλαμισμένους χριστιανούς που είχαν υποστεί ειδική και σκληρή στρατιωτική εκπαίδευση (Βιέννη, Εθνική Βιβλιοθήκη).

βρ ισ κότα ν σ την άλλη άκρη τη ς π όλης, έ- φ τασ α ν π λη ρ ο φ ο ρ ίες γ ια τη σ ύλληψ η αν- δρώ ν το υ , αλλά ο ίδ ιος δ εν γνώ ρ ιζε πως η π ροδοσία το υ ε ίχ ε α π οκα λυφ θ εί. Ο ργι­σ μένο ς κα β ά λησ ε το άλογό το υ και μ ε τη σ υνοδεία ε κ α τό π ερ ίπ ου σ τρα τιω τώ ν κα- τ ε υ θ ύ ν θ η κ ε π ρος το δ ιο ικη τή ρ ιο τη ς πό­λ η ς α π ειλώ ντα ς ό τ ι θ α κόψ ει τη μύτη ε κ ε ίν ο υ που τό λμ η σ ε να σ υλλά βει το υ ς ά ν δ ρ ες το υ .

Η β ε ν ε τ ικ ή αρχή ε ίχ ε λά β ε ι τα μ έτρ α τη ς κα τα το π ίζο ντα ς ευ γ ε ν ε ίς και φ ρ ο υρ ά για το π οιόν το υ Δ α λμ α το ύ μ ισ θ οφ όρ ου , δ ίδ ο ν τα ς π α ρά λληλα εν το λ ή γ ια τη ν ε ξ ό ­ντω σή το υ . Φ θά νο ντα ς κο ν τά στο δ ιο ικη ­τή ρ ιο ο π ρ ο δ ό τη ς σ υ ν α ν τή θ η κ ε μ ε το ν βάιλο. Ε κείνο ς π ροσ π οιούμενος το ν αδ ιά ­φ ο ρ ο το ν ρώ τησ ε γ ια ποιο λόγο έφ θ α σ ε ε κ ε ί μ ε τό σ ο υ ς σ τρ α τιώ τες α φ ή ν ο ν τα ς α­φ ύ λ α κτα τα τε ίχ η . Του ε ξή γ η σ ε μάλισ τα

ό τ ι το ν α να ζη το ύ σ ε μ ε σκοπό να το υ ανα­θ έσ ε ι, ως α ρ χη γό ς το υ Μ ηχα νικού που ή ­ταν , τη ν επ ισ κευ ή τω ν παραθαλάσσιων τε ιχώ ν το υ Β ού ρκου . Ο Σ κιάβο κα θ η σ υ ­χα σ μένος δ ιασκόρπισε το υ ς ά ν δ ρ ες το υ και α κο λο ύ θ η σ ε το ν Β εν ε τό βάιλο. Κα­θ ώ ς βάδ ιζαν ο δ ιο ικ η τή ς τη ς Χ α λκίδα ς έ ­δωσε μ ε τα μάτια το σ ύ νθημ α σ το υ ς συ­ν ο δ ο ύ ς το υ και τη σ τιγμή που ε ισ έρ χο ­ν τα ν σ το δ ιο ικ η τή ρ ιο α να ρ ίθ μ η τα σπαθιά διαπ έρασ αν το κο ρμ ί το υ π ρο δ ό τη . Π εθα - μ ένο ν το ν κρ έμα σ α ν σ τις κολώ νες το υ δ ι­ο ικ η τη ρ ίο υ που δέσ ποζαν τη ς π λα τεία ς και δ ίπλα το υ κρέμασ αν από τα πόδια το ν γρα μμα τικό , το ν σαλπ ιγκτή και το ν υπη­ρ έτη το υ . Το ίδιο βράδυ εξό ν τω σ α ν και π εν ή ν τα περίπ ου ά ν δ ρ ες από τη φ ρ ο υρ ά το υ Τομάζο. Κ ατά μια μ α ρ τυ ρ ία οι π ρο δό ­τ ε ς κο μ μ α τιά σ τη κα ν και ρ ίχ τη κα ν μ ε κα- τα π έλ τε ς π ρος το το υ ρ κ ικ ό σ τρα τόπ εδ ο .

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ Α Π Ο Π ΕΙΡΕΣ Α ΛΩ ΣΗ Σ ΤΟΥ ΝΕΓΚΡΟΠΟΝΤΕ ΑΠΟΤΥΓΧΑΝΟΥΝ

Σ τις 30 Ιουν ίου 1470, γύρω σ τις τέσ σ ε­ρ ις το πρωί, ο ι Τ ούρκο ι εκδήλω σ α ν α ιφ νι­δ ιασ τικά μ εγά λη έφ ο δ ο ε να ν τίο ν τω ν τ ε ι ­χών τη ς Χ αλκίδα ς. Μη γνω ρ ίζο ν τα ς το ν ο ικ τρ ό θ ά να το το υ Δ α λμ α το ύ σ υνεργά τη το υ ς κ α τευ θ ύ ν θ η κ α ν π ρος το σ ημ είο ό ­που είχα ν σ υ ν εν ν ο η θ ε ί μαζί το υ . Από το Ρ ιβελλίνο, μ έρ ο ς που φύλασσαν ο ίδιος και ο ι ά ν δ ρ ες το υ , ο π ρ ο δ ό τη ς θ α το υ ς ά­φ η ν ε κρ υφ ά να π εράσ ουν μέσα σ την πό­λη. Τώρα όμω ς σ το σ ημ είο ε κ ε ίν ο π ερ ίμ ε- ν ε ε ιδ ο π ο ιη μ ένη και ο χυ ρ ω μ ένη η φ ρ ο υ ­ρά τη ς π όλης, μ ε α π ο τέλ εσ μ α οι μω αμε­θ α νο ί να υπ οσ τούν π ανω λεθρία , α φ ήνο ­ν τα ς σ τις τά φ ρ ο υ ς και σ τις ό χ θ ε ς γύρω το υ ς 10.000 ν εκ ρ ο ύ ς . Σαν να μην έφ θ α νε α υ τό , τα κανόνια τη ς Χ α λκίδα ς έσ τε ιλα ν σ τον β υ θ ό τρ ιά ν τα το υ ρ κ ικ έ ς γ α λ έρ ες και μαζί το υ ς 6.000 Τ ο ύρ κο υς ν α ύ τες και σ τρ α τιώ τες που σ κόπ ευα ν να απ οβιβα­σ το ύ ν κ ο ν τά στα τε ίχ η το υ Β ού ρ κου - από όπου βάσ ει το υ σ χεδ ίου θ α εισχω­ρούσαν σ την πόλη. Σ τις τέσ σ ερ ις το από­γ ευ μ α η μάχη σ τα μ ά τησ ε. Το α π οτέλεσ μά τη ς ή τα ν ένα ς π ρα γμ α τικός θ ρ ία μ β ο ς για το υ ς Β εν ε το ύ ς , οι οποίοι, αν και είχαν αρ ­κ ε το ύ ς τρ α υ μ α τ ίες σ τις ε π ά λ ξε ις τω ν τ ε ι ­χών, μ ετρ ο ύ σ α ν μόνο επ τά σ κο τω μ ένο υ ς ά ν δ ρ ες από το βλήμα μ ίας βομβ ά ρδα ς.

Την ίδια η μ έρ α σ υνέβησ αν μέσα στην πόλη α ρ κ ε τά εγκ λή μ α τα . Α λ λό φ ρ ο ν ες Β ε ­ν ε το ί γύρ ιζα ν και όπου σ υναντούσ αν άν- δρα το υ Σ κιάβο το ν σ κότω ναν επί τόπ ου α κόμ α κι αν ή τα ν α θώ ος και ε ίχ ε σ υνει­σ φ έρ ε ι σ την άμυνα τη ς π όλης. Ο βάιλος και ο π ρο νο ητή ς , β λ έπ ο ντα ς ό τ ι δ εν ε ίχε α π ο μ είνε ι σ χεδ όν κα νένα ς ζω ντα νός από το υ ς 500 μ ισ θ ο φ ό ρ ο υ ς το υ Δ α λμα τού και ό τ ι π αράλληλα ε ίχε μ ε ιω θ ε ί επ ικ ίνδυ να η δύνα μη το υ σ τρα τού , δ ιέ τα ξα ν μέσω α γ­γ ελ ιο φ ό ρ ο υ να σ υ γ κ εν τρ ω θ ο ύ ν σ τον να ύ σ τα θ μο όλα τα αγόρ ια από δ έκ α ετώ ν και πάνω. Από τα χ ίλια π ερίπου παιδιά ο π ρο νο η τή ς Μ π ο ντο μ ιέρ ε π έ λ ε ξ ε τα π ε­ντα κόσ ια πιο μεγαλόσω μα, δ ίδ ο ν τά ς το υ ς τό ξα και σ φ εν τό ν ες , καθώ ς και δύο χ ρ υ ­σά υπέρπ υρα ως π ληρω μή δύο μηνών. Μ ερ ικο ί π επ ειρα μ ένο ι τ ο ξ ό τ ε ς π ρο θυ μο - π ο ιήθ ηκα ν να δ ιδ ά ξο υ ν εσ π ευ σ μένα στα παιδιά το ν χειρ ισ μό και το ν τρόπ ο βολής το υ σ ιοπ έτου. Ο ρισμένα από α υ τά που δ εν επ ιλ έχ θ η κα ν έκλα ιγα ν ζη τώ ντα ς ικ ε ­τ ε υ τ ικ ά όπλο και χρή μα τα , αλλά τα κ α θ η ­σύχασαν λ έγ ο ν τά ς το υ ς ό τ ι θ α δώσουν α ρ γό τερ α και σε αυτά.

Σ το μ ε τα ξύ ο Μ ω ά μ εθ π ροκά λεσ ε δ ύο μ εγ ά λ ες κα τα σ τρ ο φ ές σ τον χρ ισ τια ­ν ικό π ληθυ σ μό τη ς Ε ύβοιας. Το το υ ρ κ ικό ιππικό π ροχω ρώ ντας π ρος τα β ό ρ ε ια μ έ ­σα σ το νησ ί και φ θ ά ν ο ν τα ς μ έχ ρ ι το υ ς Ω- ρ εο ύ ς , ε ξό ν τω σ ε ό λο υ ς το υ ς κα το ίκο υ ς που είχαν η λ ικ ία πάνω από δ εκ α π έν τε χρόνια . Κ υρ ίευ σ ε μάλισ τα το κάσ τρο Λα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κούπα, μ ε α π ο τέλ εσ μ α οι 3.000 Ε λλη νες που είχαν Βρει ε κ ε ί κα τα φ ύ γ ιο γ ια να σω­θ ο ύ ν να μ ε τα φ ε ρ θ ο ύ ν μπροστά στα τ ε ί ­χη τη ς Χ αλκίδα ς, όπου κα τα κ ρ εο υ ρ γ ή θ η - καν - κα θ ισ τώ ντα ς σ α φ ές σ του ς υπ ερα ­σ πιστές τη ς π όλης ποια τύ χ η το υ ς περί- μ εν ε . Την ίδια κακή τύ χ η ε ίχ ε και το π λή­ρωμα ενό ς Β εν ετ ικ ο ύ πλοίου που μ ε τ έ φ ε ­ρε π ο λεμ ο φ ό δ ια για τη φ ρ ο υ ρ ά τη ς π όλης και από κακό χειρ ισ μό Β ρ έθ η κ ε κυ ­κλω μένο από τα το υ ρ κ ικ ά κο ν τά σ το σ τε ­νό το υ Ευρίπου.

Σ τις 5 Ιουλίου ο Μ ω ά μεθ π ρ α γμ α το ­π οίησε τρ ίτη έφ ο δ ο π ρος τα τε ίχ η τη ς ξη - ράς στη θ έσ η το υ Β ούρ κου , που ο Τομάζο ε ίχ ε υπ ο σ χεθεί να παραδώσει. Για να συ­

νεχ ισ τε ί η εξα π ά τησ η οι Β εν ε το ί ύψωσαν τη ν το υ ρ κ ικ ή σημαία, όπως ε ίχ ε συμφω- ν η θ ε ί ως σ ύνθημα , σ τον π ύργο το υ Ναού. Μ ό λις όμω ς οι Τ ούρ κο ι γ εν ίτσ α ρ ο ι και α- ζά π ηδες πλησίασαν, δ έχ θ η κ α ν βροχή από β έλη και π έτρ ες . Μ εγά λο μ έρ ο ς τη ς φ ρ ο υ ρ ά ς στο σ ημείο α υ τό τω ν τε ιχώ ν α- π ο τελού σ α ν τα α νήλ ικα αγόρια που μόλις ε ίχαν εκπ α ιδ ευ θ ε ί. Η ταν μάλισ τα τ έ το ια η ευσ το χ ία το υ ς ώ σ τε οι Τ ούρ κο ι απόρησαν για το πώς Β ρ έθ η κα ν τό σ ο ι εύ σ το χο ι τ ο ­ξ ό τ ε ς μέσα σ την πόλη, μη μπ ορώ ντας να δώ σουν καμία ε ξή γη σ η για τ ις μ εγ ά λ ες απ ώ λειες που έφ θ α να ν τ ις 5.000 ν εκρ ο ύ ς . Ο ίδ ιος ο Μ ω ά μεθ ζή τη σ ε από Β εν ε το ύ ς ε ξω μ ό τε ς να το υ ε ξη γ ή σ ο υ ν ποιοι είνα ι

Ο θυρεός της Βενετίας, ο Ζέοντας που συμβολίζει τον ευαγγελιστή Μάρκο. Πατάει πάνω

σε ξηρά και ΰάλασσα, υποδεικνύοντας τη βενετική κυριαρχία τόσο στη στερεά, όσο και

στην υδάτινη επικράτεια. Στο βάθος απεικονίζεται η πόλη των δόγηδων.

α υ το ί που π ροκά λεσ α ν τό σ ο μ εγά λη ζη ­μιά σ τον σ τρα τό το υ . Ενας σ τρ α τιώ τη ς ο οπ οίος λίγο νω ρ ίτερ α ε ίχ ε α υ το μ ο λή σ ει σ του ς Τ ο ύρ κο υς α ν έφ ερ ε σ τον σ ουλτάνο ό τι ο ι π ερ ισ σ ό τερ ο ι τ ο ξ ό τ ε ς α νή κα ν σ το μ ισ θ οφ ορ ικό σώμα το υ ΣκιάΒο, αλλά ε ξ ο ­ντώ θηκαν. Ο ίδ ιος γνώ ρ ιζε ό τ ι ο βά ιλος τη ς Χ α λκίδα ς ε ίχ ε σ τε ίλ ε ι σ το Ναύπλιο γρά μ μα τα με άγνω σ το π ερ ιεχό μ ενο . Ο Μ ω ά μεθ σ ημείω σε τη ν απ άντηση το υ σ τρ α τιώ τη και έ σ τε ιλ ε ανθρώ π ους το υ κο ν τά στα τε ίχ η γ ια να π λη ρ ο φ ο ρ η θ ο ύ ν ποιοι ή τα ν α υ το ί οι τ ο ξ ό τ ε ς . Από τα τε ίχ η 21 οι Β εν ε το ί απ αντησ αν πως τη ν π ροηγου- m m μ ενη ν ύ κ τα είχαν φ θ ά σ ει ως ενίσχυση από το Ναύπλιο 700 τ ο ξ ό τ ε ς ο ι οποίοι πέ- ρασαν από τη γ έφ υρ α . Α κόμα π ρόσ θεο α ν πως τη ν επ ό μ ενη η μ έρ α θ α έ φ θ α ν ε και ο β ε ν ε τ ικ ό ς σ τόλο ς που θ α έ λ υ ν ε τη ν π ο­λ ιο ρ κ ία τη ς π όλης. Ο ταν ο σ ουλτά νος π λη ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε τα λ εγ ά μ εν α έ σ τε ιλ ε να φ έρ ο υ ν μπροστά το υ το υ ς 44 ά ν δ ρ ες που φύλασσαν τη γ έφ υ ρ α και δ ιέ τα ξ ε να απο­κεφ α λ ισ το ύ ν ως υπαίτιο ι γ ια τη μ εγά λη α υ τή ζημ ιά που υπ έστη ο το υ ρ κ ικ ό ς σ τρ α τός .

Α ΛΩ ΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ Π Ο ΛΗ Σ

Σ τις 8 Ιουλίου 1470 τ έ τα ρ τη ο ρ μ η τική επ ίθεσ η τω ν Ο θω μανώ ν α π ο κρο ύ σ τη κε από το υ ς α μ υ νό μ ενο υ ς και σ ημ ειώ θη κα ν απ ώ λειες 15.000 περίπ ου Τούρκων. Οι α­π ώ λε ιες γ ια το υ ς Β ε ν ε το ύ ς ή τα ν πολύ μι-

Αζάπηδες, σώμα Τούρκων ατάκτων στρατιωτών που εφορμούσαν προ των γενιτσάρων (Βιέννη, Εθνική Βιβλιοθήκη).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κρ ές , αλλά δυσ αναπ λήρω τες, σε α ν τ ίθ ε ­ση μ ε το υ ς Τ ο ύρ κο υς που συνεχώ ς ενι- σ χύο ντα ν με ν έο υ ς ά ν δ ρ ες και υλικό .

Σ τις 11 το υ ίδιου μήνα φ ά νη κ ε από τα βό ρ ε ια ο σ τόλο ς το υ Ν ικολό ν τα Κανάλ. Η ταν 71 γ α λ έρ ες που κ α τευ θ ύ ν ο ν τα ν από το σ τενό τη ς Α τα λ ά ν τη ς προς τη Χ α λκ ί­δα. Αμέσ ω ς ε κ α το ν τά δ ε ς Τ ούρκο ι τ ο ξ ό ­τ ε ς α νέβ η κ α ν στη Β όρ εια γ έφ υ ρ α για να τη ν υπερασπιστούν, ενώ σ την κ α τ ε ύ θ υ ν ­ση α υ τή σ τά λθ η κα ν και α ρ κ ε τέ ς βομβάρ- δ ες από ε κ ε ίν ε ς που κτυπ ούσ α ν τη ν πό­λη. Μ εγά λο μ έρ ο ς το υ το υ ρ κ ικ ο ύ σ τρα ­το ύ άφ ησ ε τ ις π ρ ο η γ ο ύ μ εν ες θ έσ ε ις το υ και μ ε τα κ ιν ή θ η κ ε β ό ρ ε ια γ ια να α ν τ ιμ ε ­τω π ίσει π ιθανή επ ίθεσ η το υ σ τόλου , ό ­πως θ α έπ ρεπ ε κανονικά να σ υμβεί. Σε α υ τή τη β ο ή θ ε ια ε ίχαν σ τη ρ ίξε ι και οι α ­μ υ νό μ ενο ι τ ις ελπ ίδ ες το υ ς . Ομως ο Β ε- ν ε τό ς ναύαρχος, π ρο φ α σ ιζόμενο ς ό τ ι έ ­π ρεπ ε να π ερ ιμ έν ε ι και τα υπόλοιπα πλοία που ναυλοχούσ αν σε μ ικρή απόσταση, δ εν έπ ρ α ξε το κα θ ή κο ν το υ .

Α φού π έρασαν α ρ κ ε τ έ ς ώ ρ ες και ο β ε ν ε τ ικ ό ς σ τόλο ς δ εν τό λμ η σ ε να κτυπ ή- σει τη γ έφ υ ρ α ο σ ου λ τά νο ς σ υ ν ε ιδ η το ­π οίησε ό τι ε ίχ ε φ θ ά σ ει η κα τά λλη λη σ τιγ ­μή γ ια να εκδη λώ σ ει τη ν τε λ ικ ή το υ επ ί­θ εσ η , φ έρ ν ο ν τα ς τ ις γ α λ έρ ες τη ς Γαληνό­τα τ η ς Δ η μ ο κρ α τία ς προ τ ε τ ε λ ε σ μ έ ν ω ν γεγονότω ν. Για το ν σκοπό α υ τό έ τ α ξ ε σ του ς σ τρ α τιώ τες το υ κ ά θ ε τ ι που βρ ι­σ κό τα ν μέσα σ την πόλη ως λάφ υρα. Χ ρ ή ­ματα, σ κλάβους, γ υ να ίκ ες , όλα δ ικά το υ ς . Μ ε τ ις υποσχέσεις α υ τέ ς οι Τ ούρκο ι π ραγματοπ οίησ αν ένα από τα μ α ζ ικό τερ α και φ ο β ε ρ ό τε ρ α ρεσ ά λτα τη ς Ισ τορίας, χω ρίς να υπ ο λογ ίζου ν απ ώ λειες και τρ α υ ­μ α τισ μούς. Η π έμπ τη και τ ε λ ικ ή επ ίθεσ η τω ν μω α μ εθα νώ ν εκ δ η λ ώ θ η κ ε τη νύ κ τα

22 τη ς 11ης π ρος τη 12η Ιουλ ίου και κόσ τισε «■s σ το υ ς Τ ο ύρ κο υς 27.000 ν εκ ρ ο ύ ς . Από ό ­

λ ε ς τ ις π λευ ρ ές το υ Ν εγ κ ρ ο π ό ν τε σκά­λ ε ς έζω ναν τα τε ίχ η και α γρ ιεμ ένα στίφη Ασιατώ ν με το σπαθί στο χ έρ ι αγω νίζο ­ν τα ν γ ια να π α τήσ ουν σ τις επ ά λ ξε ις . Η τά ­φ ρ ο ς ε ίχ ε γ εμ ίσ ε ι από π τώ ματα Τούρκω ν, π ροκα λώ ντα ς τρ ο μ ερ ή δυσοσμία σε ο λό ­κληρη τη ν π ερ ιοχή . Η β ε ν ε τ ικ ή φ ρουρά, κα τάκοπ η και α π ο γ ο η τευ μ έν η , ύψωσε μ α ύ ρ ες σ ημα ίες ως σ ημάδι κ ινδύνου ώ­σ τε να εν ερ γ ο π ο ιη θ ε ί ο σ τόλος. Μ άτα ια όμως.

Οι υπ ερασ π ισ τές τη ς π όλης, αν και α ­φ η μ έν ο ι σ την τύ χ η το υ ς , κράτησ α ν με γ εν ν α ιό τη τα τ ις θ έσ ε ις το υ ς μ έχ ρ ι τ ις δ ύο το μ εσ ημέρ ι, ο π ό τε οι π ο λ ιο ρ κ η τές κα τόρθω σ α ν να κυ ρ ιεύ σ ο υ ν τ ις επ ά λ ξε ις το υ π αραθαλάσσιου τε ίχ ο υ ς , α φ ή νο ν τα ς πίσω το υ ς π λή θο ς νεκρών. Η μάχη σ υνεχ ί­σ τη κ ε στα σ τενά δ ρο μά κ ια τη ς π όλης που είχα ν κ λ ε ισ τε ί μ ε δοκάρια , βα ρ έλ ια και α ­λυσ ίδες . Μ αζί μ ε το υ ς ά ν δ ρ ες οι γ υ ν α ίκ ες έρ ιχνα ν κα υ τό νερ ό , ασ βέστη, σ τά μ νες και ό ,τ ι άλλο έβρ ισ κα ν κο ν τά το υ ς από τις σ τέγ ε ς τω ν σπιτιών στα κεφ ά λ ια τω ν α- φ ιονισ μένω ν Τούρκων. Το μ α κελε ιό που α­κο λο ύ θ η σ ε μέσα σ την πόλη δύσ κολα πε- ρ ιγρ ά φ ετα ι. Ο Μ ω ά μ εθ ε ίχ ε ο ρ κ ισ τε ί πως

σ μένο ς γ ια α ίμα ο ίδ ιος ο σ ου λτά νος δ ιέ- τρ εχ ε το υ ς δ ρ ό μ ο υ ς μ ε το άλογό το υ για να δ ε ι μήπως κάπ οιος αζάπης ή γ εν ίτσ α ­ρος από π λεο ν ε ξία ε ίχ ε λ υ π η θ ε ί τη ζωή κάποιου από το υ ς π λούσ ιους κα το ίκο υ ς , σ κο π εύ ο ντα ς α ρ γό τερ α να λά β ε ι ως α­ν τά λλα γμ α λύτρ α . Ο π οιους α ιχμά λω τους σ υνα ντούσ ε εμπ ρό ς το υ το υ ς έσ φ α ζε ο ί­δ ιος ή έδ ιν ε α νά λογες δ ια τα γές . Για να ε ί­ναι μάλισ τα π ερ ισ σ ότερ ο σ ίγουρος ό τ ι τα α ιμο βόρα σχέδιά το υ θ α ε κ τε λ ε σ το ύ ν στο α κέρ α ιο επ εσ ή μα νε πως κά θ ε Τούρ­κος που θ α βρ ισ κότα ν ένο χος απ όκρυ­ψ ης αντιπ άλου θ α απ οκεφ αλιζό ταν. Κά­ποιοι Τούρκο ι, β λ έπ ο ντα ς τη ν ω μ ό τη τα το υ σ ουλτά νου και από φ ό βο μήπως χά­σουν τη ν π ολύτιμη λ ε ία το υ ς , μ ε τα μ φ ίε ­σαν μ ε τα ρούχα σ κο τω μένω ν γεν ίτσ α ρω ν π ερίπ ου χ ίλ ιο υ ς α ιχμα λώ τους και το υ ς έ ­κρυψ αν σ την τά φ ρο . Το γ εγ ο ν ό ς α υ τό ό ­μως π ρ ο δ ό θ η κ ε σ τον Μ ω άμεθ , ο οποίος ο ρ γ ισ μ ένο ς δ ιέ τα ξ ε να το υ ς σ κοτώ σουν αμέσω ς όλο υς. Μ ερ ικ ές α κόμα ε κ α το ν τά ­δ ες ψ υχές, ά νδ ρ ες , γ υ ν α ίκ ες και παιδιά που είχα ν κ ρ υ φ τε ί από ένα ν γεν ίτσ α ρο , α­να κα λύ φ θ ηκα ν και σ φ ά χτη κα ν μπροστά σ τον ναό το υ Αγίου Ιωάννη του Χ ρυσ όσ τομου . Σ τις σ κη νές δ ύο υ π εύ θ υ ­νων για το ν φω τισμό και το αλάτι του το υ ρ κ ικ ο ύ σ τρ α το ύ β ρ έθ η κ α ν δ έκ α χρ ι­στιανοί κρ υμ μ ένο ι. Ο σ ου λτά νος δ ιέ τα ξε να σ υ λλ η φ θ ο ύ ν οι έμπ ορ ο ι και να α π οκε­φ α λ ισ το ύ ν μαζί μ ε το υ ς δ έκ α χρ ισ τια ­νούς. Οι Τ ούρκο ι σ τρ α τιώ τες μ ε τά από α υ τό το γ εγ ο ν ό ς τρ ο μ ο κ ρ α τή θ η κ α ν και δ εν τό λμ η σ α ν να κρ ύψ ου ν πια κανέναν.

Σ το μ ετα ξύ ο βά ιλος Ερίτσο και ένας α ρ ιθ μ ό ς ευ γενώ ν βρ ήκα ν κα τα φ ύ γ ιο στο μ ικρό κάσ τρο που βρ ισ κότα ν στο κ έν τρ ο το υ Ευρίπου, σ ηκώ νοντα ς τη ν κ ινη τή γ έ ­φ υρα που το ένω νε μ ε τα τε ίχ η το υ Νε- γ κ ρ ο π ό ντε . Ε κεί ήλπ ιζαν να α ν τισ τα θ ο ύ ν και τ ε λ ικ ά να σω θούν μ ε τη β ο ή θ ε ια το υ β ε ν ε τ ικ ο ύ σ τόλου. Ως α π εσ τα λμένο ι το υ σ ου λτά νου ο ναύαρχος Μ ε χ μ έ τ πασάς μαζί μ ε το ν ε ξω μ ό τη δ ιερ μ η ν έα Ν τεμ ο ν έ - σι υπ οσ χέθη κα ν σ τους π ο λ ιο ρ κη μ ένο υ ς ό τι θ α το υ ς χάριζαν τη ζωή εφ ό σ ο ν π αρα­δ ίδονταν. Σ το ν βάιλο μάλισ τα είπ αν ό τ ι ο σ ου λτά νος αποφάσισε να το υ χαρίσ ει το κεφ ά λ ι. Μ ετά από α υ τό και β λ έπ ο ντα ς ό τι ο σ τόλο ς δ εν επ ρ ό κ ε ιτο να επ έμ β ε ι γ ια να το υ ς σώσει, ο ι Β εν ε το ί, φ ο β ο ύ μ εν ο ι τα χ ε ιρ ό τερ α , π αραδόθηκαν. Ο Μ ω ά μεθ ό ­μως δ ιέ τα ξ ε να το υ ς σ φ ά ξο υ ν ό λο υ ς ε ­κ τό ς από το ν βάιλο, γ ια το ν οποίο επ εφ ύ - λασσε δ ια φ ο ρ ετ ικ ό τ έ λ ο ς . Π αρατηρώ ­ν τα ς ε ιρω νικά πως ε ίχ ε υπ ο σ χεθεί να δια- φ υ λ ά ξε ι το ν σ βέρκο το υ Β εν ε το ύ δ ιο ικη ­τή , όχι όμω ς και το σώμα το υ , δ ιέ τα ξ ε να το ν το π ο θ ε τή σ ο υ ν ανάμεσ α σε δ ύο σανί­δ ες και να το ν π ριονίσ ουν στη μέση - το κα κο ύ ρ γη μ α α π εικο ν ίσ τη κε σε μία από τ ις το ιχο γ ρ α φ ίες στο παλάτι τω ν Δ ό γη ­δων στη Β ενετία .

Μ ετά από α υ τά ε ίχ ε π λέο ν φ θ ά σ ει η ώρα να πληρώ σ ουν και όσοι από το υ ς μι­κρ ο ύ ς τ ο ξ ό τ ε ς είχαν μ ε ίν ε ι ζω ντανοί. Ο σ ο υ λτά νο ς δ εν ε ίχ ε ξεχ ά σ ε ι τη ζημ ιά που

Απόψεις του κάστρου του Καράμπαμπα. Βρίσκεται στον λόφο της ΚανήΆου και δεσπόζει

στη βοιωτική ακτή μπροστά και πάνω από τη Χαλκίδα. Από το σημείο αυτό οι Τούρκοι

βομβάρδιζαν επί μέρες την πόλη πριν από την άλωσή της.

ό τα ν θ α έμπ α ινε σ την πόλη θ α έκα ν ε το υ ς π ά ντες να το ν θ υ μ ο ύ ν τα ι. Προχω ­ρώ ντα ς μ ε βία, βή μα προς βήμα , ο ι Ο θω ­μανοί έφ θ α σ α ν σ τη ν π λατεία . Ε κεί μ ε το ξ ίφ ο ς στο χ έρ ι σ κο τώ θ η κε μ α χό μ ενο ς ο π ρ ο νο η τή ς Κάλβο, ενώ ο π ρ ο κά το χός το υ που ε ίχ ε π α ρα μ είνει σ τη Χ α λκίδα α να κα ­λ ύ φ θ η κ ε κ ρ υ μ μ έν ο ς σε κάποιο σπίτι και σ κο τώ θ η κε από το υ ς γ εν ίτσ α ρ ο υ ς . Διψα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Την άλωση της χριστιανικής Χαλκίδας ακολούθησαν η λεηλασία της πόλης και τα βασανιστήρια εκ μέρους των Τούρκων (σπάνια εικονογράφηση βασανιστηρίων: πνιγμού, σταύρωσης και καψίματος -Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

π ροκά λεσ α ν σ τον σ τρα τό το υ . Δ ιέ τ α ξε να σ υ γκεν τρ ώ σ ο υ ν όλα τα αγόρ ια από δ έκα χρόνω ν και πάνω, α ρ κε ί να είχαν τη ν κα ­τά λ λ η λ η σ ω ματική διάπλαση ώ σ τε να μπ ορούν να φ ο ρ ο ύ ν θώ ρακα. Ο λα τα παι­διά που έφ ε ρ α ν μπροστά το υ α π ο κεφ α λ ί­στηκαν.

Ετσι μια από τ ις σ π ο υ δ α ιό τερ ες β ε ν ε ­τ ικ έ ς α π οικ ίες π αρουσ ίαζε π λέον όψη σ φ αγείου. Τα κεφ ά λ ια τω ν σ κο τω μένω ν σ υ γκεν τρ ώ θ η κ α ν στη π λα τεία το υ Αγίου Φ ραγκίσκου, α π ένα ντι από το μ έγα ρο το υ Λ ατίνου αρχιεπ ισκόπου. Ο Εύριπος ε ίχ ε γ ίν ε ι κα τα κό κκ ινο ς από το αίμα τω ν π τω ­μάτω ν που ρ ίχ τη κα ν εκε ί. Οι σ υ νο λ ικές α­π ώ λε ιες ή τα ν γ ια το υ ς Τ ο ύρ κο υς περίπου77.000 ά ν δ ρ ες και για το υ ς π ο λ ιορ κη μέ- νους χρ ισ τια νού ς 6.000. Κατά τη μ α ρ τυ ­ρία ανώ νυμου χρο νογρά φ ου όλο ι σ χεδόν ο ι Β ε ν ε το ί π ο λ ίτες ε ξο ν τώ θ η κ α ν μ ε φρι- κ τό τρόπ ο (α π ο κεφ α λ ίσ τη κα ν , ανασ κολο- π ίσ θηκαν ή γ δ ά ρ θ η κ α ν ζω ντανοί). Ενα μι­κρό μόνο μ έρ ο ς τω ν Ελλήνω ν κα το ίκω ν τη ς π όλης κ ρ α τή θ η κ ε γ ια να π ο υ λη θ ε ί στα σ κλαβοπάζαρα τη ς Α νατολής.

Ο Ι ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ Α ΛΩ ΣΗ ΣΜ ετά τη ν άλωση τη ς Χ α λκίδα ς το υ­

πόλοιπο τμ ή μ α το υ μ εγά λου νησ ιού που π α ρ έμ ενε ε λ ε ύ θ ε ρ ο π α ρα δ ό θ η κε. Κά­στρα ισχυρά μ ε μ εγά λη ιστορία, όπως α υ ­τό τη ς Κ αρύσ του, η Α ιδηψ ός και οι Ω ρεοί, υπέκυψ αν σ το υ ς μ ου σ ο υλμ ά νο υς κατα- κ τ η τ έ ς παρά τ ις η ρ ω ικές π ροσ π ά θειες τω ν υπερασπιστώ ν το υ ς .

Ο α δ ρ α νής Β εν ε τό ς να ύα ρ χος ν τα Κανάλ, β λ έπ ο ντα ς τ ις το υ ρ κ ικ έ ς σ ημα ίες να α νεμ ίζο υ ν σ του ς π ύργο υς το υ Νε- γ κ ρ ο π ό ντε , άφ ησ ε κατά μ έρ ο ς κ ά θ ε σχέ­διο π ερ ί β ο ή θ ε ια ς προς τη ν πόλη. Η ταν ο

ά θ λ ιο ς θ ε α τή ς ενό ς μ εγά λου δ ρ ά μ α το ς γ ια τη ν π ατρ ίδα και το υ ς σ υμ π ο λ ίτες το υ .

Τα νέα για τη ν άλωση τη ς Χ αλκίδα ς δ εν άργησ αν να φ θ ά σ ου ν στη Β εν ε τ ία και σ του ς σ υμμάχους τη ς . Η εντύπ ω σ η που π ρ ο κλ ή θ η κ ε σ τις δ υ τικο ευ ρ ω π α ϊκές Αυ­λ έ ς σ υ γκρ ίνετα ι μόνο με α υ τή που π ρο­κ λ ή θ η κ ε από τη ν άλωση τη ς Κ ω νσ ταντι­νού π ο λης 17 χρό ν ια νω ρ ίτερα . Ο φ ό β ο ς γ ια μια π ιθανή εισ βολή τω ν Τούρκω ν στη Β εν ε τ ία και κ α τ ’επ έκτα σ η σ τον δ υ τ ικ ο ε υ ­ρωπαϊκό χώ ρο κο ρ υ φ ώ θ η κ ε. Π ολλο ί μάλι­στα π ρ ο φ ή τευ α ν το ορ ισ τικό τ έ λ ο ς τη ς β ε ν ε τ ικ ή ς α π οικ ιοκρ α τία ς . Σ τη ν πόλη τω ν δ ό γηδω ν π ολλοί αρρώ στησαν από λύπη και ντρο π ή για το ν θ ά να το σ υγγενώ ν και φ ίλω ν που α φ έθ η κ α ν α β ο ή θ η το ι. Η σ τρα ­τιω τική απ οτυχ ία α π ο δ ό θ η κ ε τε λ ικ ά σ τον Β ε ν ε τό ναύαρχο ο οποίος δ εν αποπειρά- θ η κ ε να διασπάσει το ν α π οκλεισ μό τη ς π όλης. Ο Ν ικολό ν τα Κανάλ σ τά λ θ η κ ε σι­δ η ρ ο δ έσ μ ιο ς στη Β εν ε τ ία μαζί μ ε το υ ς σ τεν ό τερ ο υ ς σ υ ν ερ γ ά τες το υ , όπου κα­τα δ ικ ά σ τη κ ε σε ισόβια ε ξο ρ ία σ το Φριού- λ ι τη ς Ιστριας. Π ρο σ π ά θ ειες το υ πάπα να το υ δ ο θ ε ί χάρη απέτυχαν. Η β εν ε τ ικ ή κυ ­β έρνη σ η δ ιέ τα ξ ε τη ν κατάσχεση ό λη ς τη ς π ερ ιουσ ίας το υ ώ σ τε μ ε τα χρ ή μα τα α υ τά να ε λ ε υ θ ε ρ ω θ ο ύ ν κάποιοι από το υ ς α ιχμα λώ του ς. Σ τα ορφ α νά παιδιά τω ν π ρο νο ητώ ν και τω ν άλλω ν ευ γενώ ν που έ ­χασαν τη ζωή το υ ς στη Χ αλκίδα δ ό θ η κ α ν για τη σ υντήρησ ή το υ ς ε ιδ ικ ές χ ο ρ ηγ ίες .

Σε ό λ ε ς τ ις ε λ λ η ν ικ έ ς κ τή σ ε ις που πα­ρ έμ εν α ν στα χ έρ ια τω ν Β εν ε τώ ν και ιδιαί­τ ε ρ α σ την Κ ρήτη , η οποία φ ά ντα ζε ως ο επ ό μ ενο ς σ τόχος το υ φ ιλό δ ο ξο υ σ ο υ λ τά ­νου, άρχισαν α μ υ ν τ ικ έ ς π ρ ο ετο ιμ α σ ίες (ενίσχυση τω ν τειχώ ν, οχύρωση τω ν πα­ράλιω ν εδα φ ώ ν) και μ ε τα κ ιν ή σ ε ις α μά ­χων π ρος το εσ ω τερ ικό και τα φρούρια .

Μ ετά τη ν άλωση τη ς Χ α λκ ίδα ς και για μ εγά λο χ ρ ο ν ικ ό δ ιάσ τημα η πόλη υ π ήρξε έδ ρ α το υ Τ ούρ κου ναύαρχου, το ν οποίο ο ι Τ ούρκο ι ο νο μά ζουν καπ ουδάν πασά. Μια τ ε λ ε υ τ α ία π ροσπ άθεια τω ν Β ενετώ ν να α να κα τα λά β ο υ ν τη ν πόλη στα τέ λ η το υ 17ου αιώνα με το ν δόγη Μ οροζίν ι α- π έτυ χ ε. Μ ε τη ν κα τά ληψ η τη ς π όλης τ έ ­θ η κ ε το πρώ το γ ερ ό θ ε μ έ λ ιο τη ς ο θω μα ­

ν ικ ή ς κυρ ιαρχίας στο Αιγαίο. Μία ν έα επ ο ­χή άρχιζε για τη ν Εύβοια, μία εποχή σ κλα­βιάς η οποία θ α κρ α το ύ σ ε μ έχρ ι το 1833, ο π ό τε ο ι Τ ούρ κο ι παρέδω σαν το κάσ τρο το υ Ν εγ κρ ο π ό ν τε και όλο το νησ ί στο ε ­λ ε ύ θ ε ρ ο π λέον ελλ η ν ικ ό κρ ά τος . Μ ετά από π ρω το φ α νείς βα νδ α λ ισ μ ούς που συ- ν έβ ησ α ν στα πλαίσια εξω ρα ϊσ μού τη ς πό­λ η ς τη ς Χ α λκίδα ς και δ ιευκ όλυ νσ η ς τη ς ναυσιπλοΐας από το 1885 και έπ ειτα , τα τ ε ίχ η το υ Ν εγ κρ ο π ό ν τε στο μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς το υ ς κα τεδ α φ ίσ τη κα ν , όπως και ο π ύργος στο μέσ ο το υ Ευρίπου μαζί με τη ν π έτρ ινη γέφ υ ρ α . Το θ ρ υ λ ικ ό κάσ τρο τη ς Χ α λκίδα ς το ιχ νη λ α το ύ μ ε πια σ ήμερα μ έ ­σα από γ κ ρ α β ο ύ ρ ες επ οχής, αναπολώ ­ν τα ς το έ ν δ ο ξο π α ρ ελθ ό ν το υ .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Piri Reis: BAHRIYE. ΚΑΤΑΚΤΗΤΙΚΗ 2 3 ΝΑΥΣΙΠΛΟΪΑ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ, εκδ. Τελέθριον, m m Αθήνα, 1990.(2) William Miller: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, εκδ.Ελληνική Εκδοτική Ετα ιρ εία, Αθήνα, 1972.(3) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ,Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1974.(4) David Nicolle - Christopher Rothero: Η ΒΕΝΕΤΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, εκδ. Αψίδα, Α θήνα,1996.(5) Γκίκας Γεώ ργιος: Η ΑΛΩ ΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΣΤΑ 1470, Αρχείο Ευβοϊκών Μ ελετώ ν, 6, 1959.(6) Σ ά θ α ς Κ.Ν.: ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΕΛΛΑΣ,Αθήνα, 1869.(7) Μ αστροδημήτρης Π .Δ .: Η Α ΛΩ ΣΙΣ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΟ Σ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΩΑΜ ΕΘ S ’, Αρχείο Ευβοϊκών Μ ελετώ ν, 7, 1960.(8) Παραδείσης Α λέξ.: ΦΡΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟ Σ, τομ . 3, εκδ. Ευσταθιάδου,Αθήνα, 1983.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΜΠΟΥΛ (1842)Η ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΑΝΩΛΕΘΡΙΑ ΣΤΟΝ

ΠΡΩΤΟ ΑΦΓΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ0 ΜΟΝΑΧΙΚΟΣ ΙΠΠΕΑΣ ΠΟΥ ΕΦΟΑΣΕ ΣΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ

ΤΖΑΛΑΛΑΜ ΠΑΝΤΣΤΙΣ 13 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1842 ΕΦΕΡΕ ΤΑ ΠΙΟ

ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑ ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΠΟΤΕ ΝΑ ΑΚΟΥΣΤΟΥΝ

ΣΤΗΝ ΙΝ Δ ΙΑ : ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΑ ΕΙΧΕ ΑΦΑΝΙΣΤΕΙ ΣΤΟ

ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ ΜΕΣΑ ΣΕ ΜΙΑ ΕΒΔΟΜΑΔΑ.

Σ ύμφωνα με ένα εύστοχο σχόλιο Βρετα­νών ιστορικών “το Αφγανιστάν είναι για τον ορεινό πόλεμο ό,τι είναι η Γαλλία για την

υψηλή ραπτική και η Ιταλία για την τέχνη". Με ελάχιστους πλουτοπαραγωγικούς πόρους, γεμάτο από απότομα γυμνά Βουνά που ορθώ­νονται με τα πιο παράξενα σχήματα περιβάλ­λοντας ευρύχωρες κοιλάδες, κατοικημένο από εριστικές ορεσίβιες φυλές που μάχονταν αδιάκοπα μεταξύ τους, το Αφγανιστάν έδινε ανέκαθεν στους υποψήφιους κατακτητές του την εντύπωση ενός εύκολου στρατιωτι­κού περίπατου για έναν στρατό που θα χρη­σιμοποιούσε σύγχρονα όπλα. Η Μεγάλη Βρε­τανία εισέΒαλε στη χώρα δύο φορές (το 1838 και το 1878) ενώ Βρισκόταν στον κολοφώνα τη ς δόξας της και η Σοβιετική Ενωση του Λε- ονίντ Μπρέζνιεφ επανέλαΒε το εγχείρημα το 1979. Οι ατίθασες αφγανικές φυλές όμως έ ­χουν την τάση να εξολοθρεύουν με τον πιο ΒάρΒαρο τρόπο τους απρόσκλητους ξένους

Λοχ/ας έφιππου πυροβολικού της Β εγγ ά λ η ς , 1842. Οι σ το λ ές του έφιππου π υροβολικού της

π εριόδου βασ ίζονταν στα α υσ τρ οουγγρ ικά πρότυπα των στολώ ν των ουσσάρων, όπως μ α ρ τυ ρ ε ί το χ ιτώ νιο μ ε το χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό κούμπω μα, το ζωνάρι και ο τελαμώ νας. Τα

λευ κά γάντια κανονικά σ υνδυάζοντα ι μ ε το επίσημο μαύρ ο λα καρ ισ τό κράνος μ ε λοφ ίο

από κόκκινη α λογότρ ιχα , αλλά εδώ εμ φ α ν ίζετα ι το ανεπίσημο π ηλήκιο μ ε

αδιάβροχο κάλυμμα (πιν. το υ Ν ίκου Π άνου για τη "ΣΙ").

και κατά τους δύο αιώνες που πέρασαν απέ- κρουσαν με εντυπωσιακή επιτυχία κάθε προ­σπάθεια η οποία έγινε για να τους επιβληθεί ο ζυγός ενός εισβολέα.

Τα αποτελέσματα που είχε η πρώτη από­πειρα των νεώτερων χρόνων για τη ν καθυπό- ταξη του Αφγανιστάν απεικονίζονται ανάγλυ­φα στον κλασικό πίνακα της λαίδης Ελίζα- μπεθ Μπάτλερ "Τα απομεινάρια ενός στρα­τού", ο οποίος απέκτησε τόση φήμη στους κύκλους της Βικτωριανής κοινωνίας, όση και η "Υστατη άμυνα του Κάστερ" ανάμεσα στους Αμερικανούς. Το λιτό και τραχύ τοπίο του Αφ­γανιστάν πλαισιώνει τον πίνακα δένοντας αρ­μονικά με τα τείχη της πόλης Τζαλαλαμπάντ που κατείχε το 1842 ο Βρετανικός Στρατός. Στο κύριο θέμα του πίνακα ένα ταλαιπωρημέ­νο άλογο μ ετα φ έρει με κόπο τον τραυματία αναβάτη του, ο οποίος γέρνει προς τα πίσω προσπαθώντας να κρατηθεί με την τελ ευ ­ταία ικμάδα δυνάμεών του από τη σέλα. Το κεφάλι του δύσμοιρου καβαλάρη γέρνει με α­πελπισία προς την πόλη και το βλέμμα του μοιάζει άψυχο, σαν να ανήκει σε ένα φάντα­σμα. Το όλο παρουσιαστικό του μιλά εύγλω τ­τα αποκαλύπτοντας την εξάντληση και τον κλονισμό τη ς αναπάντεχης και βαριάς ήττας. Η φιγούρα ανήκει στον γιατρό Ουίλιαμ Μπράυντον, τον μοναδικό Ευρωπαίο επιζώ- ντα από τη φρουρά της Καμπούλ που σώθηκε από τη ν καταστροφική υποχώρηση του 1842. Από το Χέιστινγκς ως τη Δουνκέρκη οι Βρε­τανοί δ εν παρέλειπαν να εξυμνούν με το ίδιο πάθος τόσο τις νίκες τους, όσο και τις στρα­τιω τικές καταστροφές τους. Ισως καμία απο­τυχία δεν ήταν πιο ολοκληρωτική, πιο απόλυ-

Η κα τα σ τρ ο φ ική υποχώρηση από την Καμπούλ, τον Ιανουάριο του 1842, ήτα ν μια σειρά από τρ α γω δ ίες μ ε

κορυφ αία ίσως σ τιγμ ή την ηρωική άμυνα μέχρ ις εσχάτω ν που π ροέβαλε μια χ ο ύ φ τα αξιω ματικώ ν και

στρατιω τώ ν του 44ου Σ υ ν τά γ μ α το ς στο π έρασμα Γκουντα μοΰκ (πίνακας του Γουόλεν).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

τη και πιο δίκαιη από την άτακτη υποχώρησή το υς κατά το ν Πρώτο Αφγανικό Πόλεμο.

"ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΠΑΙΓΝΙΔΙ"Η σύρραξη εκείνη είχε τις ρίζες της

στους επίμονους βρετανικούς φόβους για το ενδεχόμενο μιας ρωσικής ή γαλλικής επιβου­λής κατά της Ινδίας, που θεω ρείτο για πολ­λούς λόγους ως το "πετράδι του Στέμματος". Οι φόβοι αυτοί όχι μόνο δεν ήταν αβάσιμοι, αλλά φάνηκαν ότι άρχιζαν να επαληθεύονται με τον χειρότερο δυνατό τρόπο από τις αρ­χές του 19ου αιώνα. Το 1801 η Ρωσία προσάρ- τησε το βασίλειο της Γεωργίας και συνέχισε τη ν επεκτακτική πολιτική της σε άλλες πε­ριοχές του Καυκάσου. Η νίκη των ρωσικών ό­πλων κατά τη ς Περσίας, το 1828, ενθάρρυνε το ν φιλόδοξο τσάρο Νικόλαο Α1 να χρησιμο­ποιήσει τη νέα του κατάκτηση σαν μοχλό για την άσκηση πίεσης προς το Αφγανιστάν. Με τις κινήσεις τους αυτές οι Ρώσοι έδειχναν ότι είχαν ως μακροπρόθεσμο στόχο την απόκτη­ση του ελέγχου του θρυλικού "δρόμου του μεταξιού" και ότι έσπευδαν να δοκιμάσουν τα αμυντικά ανακλαστικά των Βρετανών κρούο- ντας πρακτικά τη θύρα της ίδιας τη ς Ινδίας. Οι επ ιτελείς του τσάρου ώθησαν τους Πέρ- σες σε μια επίθεση κατά της αφγανικής πό­λης Χεράτ τον Νοέμβριο του 1837 και οργά­νωσαν μυστικές αποστολές συλλογής πληρο­φοριών ακόμα και ως την ίδια την πρωτεύου­σα του Αφγανιστάν, την Καμπούλ.

Ο στρατηγικός ανταγωνισμός Βρετανίας-

26

Ρωσίας στην κεντρική Ασία προσέλαβε την ο­νομασία "Το Μεγάλο Παιγνίδι", χαρακτηρισμό που πιθανώς προέρχεται από τα γραφόμενα του λόρδου Κάρζον ο οποίος χρημάτισε δύο φορές αντιβασιλιάς στην Ινδία: "Το Τουρκε­στάν, το Αφγανιστάν, η Υπερκαυκασία και η Περσία είναι για πολλούς λ έξε ις που αποπνέ­ουν την αίσθηση πολύ απομακρυσμένων πε­ριοχών, αλλά για μένα είναι κομμάτια σε ένα τεράστιο σκάκι πάνω στο οποίο παίζεται το παιγνίδι για την κυριαρχία του κόσμου". Αν και ο κόμης Καρλ Ρόμπερτ Νέσελροντ, που ε- κτελούσε χρέη υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας, αρνείτό επίμονα τις ρωσικές φιλοδο­ξίες και επιχειρούσε να υποβαθμίσει τη σημα­σία των πολιτικο-στρατιωτικών ελιγμών της χώρας του στην περιοχή, οι προσπάθειές του απέτυχαν να αποκοιμήσουν τον Βρετανό ο­μόλογό του, λόρδο Πάλμερστον, που έτρ εφ ε βαθιά δυσπιστία προς κάθε τι το ρωσικό. Ε­πιρρεπής προς τις πατριωτικές υπερβολές ο λόρδος Πάλμερστον απολάμβανε μια ιδιαίτε­ρη θέση ισχύος στη βρετανική πολιτική σκη­νή, όντας συγγενής ε ξ αγχιστείας με τον πρωθυπουργό Ουίλιαμ Λαμπ, το ν οποίο δεν δυσκολεύτηκε να πείσει πως οι καιροί απαι­τούσαν τον διορισμό ενός πιο δραστήριου κυβερνήτη στην Ινδία.

Ο νέος κυβερνήτης δεν ήταν άλλος από τον Τζωρτζ Ηντεν, πρώτο κόμη του Ωκλαντ, έναν 50χρονο διαβόητο εργένη που έφθασε μαζί με τις αδελφές του στην Καλκούτα τον Φεβρουάριο του 1836.0 Η ντεν δεν είχε στρα­τιωτική εμπειρία και χαρακτηριζόταν από

πλήρη άγνοια για τα θ έ ­ματα της Ασίας, αλλά και από έλλειψη στοιχειώ­δους κοινής λογικής. Ε­τσι με την άφιξή του στην Ινδία στηρίχθηκε στις συμβουλές του σερ Τζων Μακνάχτεν, επικεφαλής του Πολιτικού και Μυστι­κού Τμήματος τη ς ινδι­κής κυβέρνησης. Ο Μα­κνάχτεν γνώριζε άπται­στα τις τοπ ικές ινδικές δ ιαλέκτους και καυχιό­ταν ότι οι πληροφοριοδό­τ ε ς του είχαν παρεισφρύ- σει σε καίριες θέσ εις τό ­σο στην Ινδία, όσο και σε γειτονικές χώρες, από ό­που ήταν σε θέση να του διοχετεύουν αξιόπιστα

Η αρχική εισ β ολή τη ς βρ ετα ν ικής Σ τρ α τιά ς του Ινδού στο Α φ γανιστάν κ α τέ λ η ξε στην άλωση του Γκαζνί και σ την κατά λη ψ η της Καμπούλ. Σ ε λ ιγ ό τερ ο από τρ ία χρ όνια όμως οι Β ρ ετα ν ο ί τράπ ηκαν σε ά τα κ τη φ υγή προς το Τζαλαλαμπάντ.

στοιχεία. Η αναφορά του προς τον Πάλμερ­στον επιβεβαίωνε τους φόβους του τελ ευ ­ταίου: η Χεράτ αναμενόταν να πέσει σύντομα και οι πληροφορίες υποστήριζαν ότι ο ηγέτης του Αφγανιστάν, Ντοστ Μοχάμεντ, έκλινε όλο και περισσότερο προς την Αγία Π ετρού­πολη. Καταλήγοντας στην αναφορά του προς το ν Η ντεν ο Μακνάχτεν πρότεινε την απο­στολή, στην Καμπούλ, ενός έμπιστου αξιωμα­τικού που θα κόμιζε ουσιαστικά ένα τελεσ ί­γραφο προς τον Ντοστ Μοχάμεντ: αν φρόντι­ζε να κρατήσει τη Ρωσία έξω από τη χώρα που θα αμειβόταν από τους Βρετανούς με την προσάρτηση τη ς επαρχίας Πεσαβάρ, που του την είχε αποσπάσει κατά το παρελθόν ο τοπι­κός αντίπαλός του και ηγέτης των Σιχ, μαχα­ραγιά Ράντζιτ Σινγκ. Ο Σινγκ, που ήταν γνω­στός ως "το λιοντάρι της Λαχώρης", κυβερ­νούσε τη ν επαρχία Πουντζάμπ με σιδερένιο χέρι και είχε κατακτήσει την Πεσαβάρ το 1834. Αν ο Ντοστ Μ οχάμεντ απέρριπτε τους όρους του τελεσιγράφου οι Βρετανοί θα απα­ντούσαν με στρατιωτική βία, στέλνοντας ένα εκσ τρατευτικό σώμα εναντίον του με σκοπό να εγκαταστήσουν έναν πιο "συνεργάσιμο" η ­γέτη στην Καμπούλ . Ο προφανής αντικατα­στάτης του Ντοστ Μ οχάμεντ ήταν ο εκθρονι­σμένος προκάτοχός του Σαχ Σούγια, που είχε η ττη θ ε ί κατά την κρίσιμη μεταξύ τους μάχη το 1834 και ζούσε από τό τε εξόριστος στην Ινδία.

Ο άνθρωπος που επ ιλέχθηκε για τη λ ε ­πτή αποστολή τη ς βολιδοσκόπησης του Ντο­στ Μ οχάμεντ ήταν ο λοχαγός Αλεξάντερ Μπερνς. Ο νεαρός Σκωτσέζος είχε επισκε- φ θεί και κατά το παρελθόν την Καμπούλ έ ­πειτα από ένα περιπετειώδες ταξίδ ι δια μέ­σου της κεντρ ικής Ασίας που του είχε αποφέ- ρει το προσωνύμιο "ο Μπερνς τη ς Βουχά- ρας". Αναλαμβάνοντας την αποστολή ήλπιζε πως στόχος τη ς βρετανικής πολιτικής ήταν η διατήρηση της ειρήνης και πως ο ίδιος αντι­προσώπευε ένα είδος διπλωμάτη που θα ανα­ζητούσε τους κατάλληλους όρους για το επι­θυμητό αποτέλεσμα. Η εκτίμηση του Μπερνς προς τον Ντοστ Μ οχάμεντ ήταν ειλικρινής: "Είναι ένας άνθρωπος με αδιαμφισβήτητες ι­κανότητες", έγραφε στον Μ ακνάχτεν "και τρ έφ ει τις καλύτερες εντυπώσεις για το βρε­τανικό έθνος". Συνέστησε πως "θα ήταν σο­φότερο για τη Βρετανία να καταστήσει την Καμπούλ όσο δυνατότερη μπορεί, παρά να ε ­πιδιώξει τη ν εξασθένησή της μέσω διαιρετι­κής πολιτικής". Μια υπονομευτική πολιτική προς τη ν Καμπούλ θα έδινε απλώς τη δυνα­τό τη τα στη Ρωσία και τη ν Περσία να εκμε- ταλλευθούν την ευκαιρία και "να παρέμβουν καταστρέφοντας τους ντόπιους οπλαρχη­γούς έναν-έναν με τη σειρά". Αλλωστε δεν θα ήταν φρόνιμο για τη Βρετανία να προδώσει το ν ηλικιωμένο Ράντζιτ Σινγκ, πιστό σύμμαχό τη ς από το 1809, αποσπώντας του την Πεσα­βάρ και προκαλώντας ουσιαστικά την ανα­τροπή του.

Οι εβδομαδιαίες αναφορές του Μπερνς προσέλαβαν μεγαλύτερη σημασία από τον Δεκέμβριο του 1837, όταν κατέφθασε στην Καμπούλ ο Ρώσος λοχαγός Ιβάν Β ίτκεβιτς έ ­χοντας μια παρόμοια αποστολή επηρεασμού

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Τζω ρτζ Η ντεν , κ υ β ερ νή τη ς τη ς Ινδίας το 1838, ήτα ν ο άνθρω πος που δ ιέ τα ξ ε την

εισβολή σ το Α φ γανιστάν για να επ αναφ έρει τον Σ αχ Σ ο υ γ ιά στον θρ ό νο τη ς Καμπούλ.

τού Ντοστ Μοχάμεντ. Ή ταν ένας συγκαταβα­τικός τζέντλεμαν, περίπου 30 ετών, που μι­λούσε άπταιστα γαλλικά, τουρκικά και περσι­κά και φορούσε τη στολή του αξιωματικού των Κοζάκων", έγραφε ο Μπερνς. Ο Ντοστ Μ οχάμεντ περιήλθε σε δύσκολη θέση σχετι­κά με το ν τρόπο που θα έπρεπε να χειριστεί αυτόν τον Ρώσο αξιωματικό, ο οποίος κόμιζε ένα μήνυμα γραμμένο σε χρυσόδετο πάπυρο αλλά χωρίς να φ έρει υπογραφή του τσάρου. Ο Αφγανός εμίρης προτιμούσε να έλθ ει σε συνεννόηση με τους Βρετανούς παρά με την Αγία Πετρούπολη, αλλά η απάντηση του Η­ν τεν στις επιστολές του τον Μάρτιο του 1838 ήταν γραμμένη σε αυστηρό και υποτιμητικό τόνο που δεν ταίριαζε με το αξίωμα του Ντο­στ Μοχάμεντ: "Πρέπει να αρνηθείτε κάθε αλ­ληλογραφία με τη ν Περσία ή τη Ρωσία. Δεν πρέπει να δ εχ θ ε ίτε ποτέ απεσταλμένους από αυτές τις χώρες χωρίς την έγκρισή μας... Πρέπει να εγκαταλείψ ετε κάθε βλέψη για την επαρχία Πεσαβάρ. Σε αντάλλαγμα υπόσχομαι να προτείνω στην κυβέρνησή μου να παρά­σχει τις καλές υπηρεσίες τη ς ώστε να ξεπε- ραστούν οι παρούσες και μελλοντικές διαφο­ρές σας με τον μαχαραγιά Ράντζιτ Σινγκ". Δια- μαρτυρόμενος έμπρακτα για το ύφος της επι­στολής του Η ντεν ο Ντοστ Μ οχάμεντ άρχισε να δέχετα ι τακτικό τερα τον Β ίτκοβιτς, ενι- σχύοντας τις βρετανικές υποψίες. Τον Απρί­λιο του 1838 ο λοχαγός Μπερνς αναχώρησε από τη ν Καμπούλ με άδεια χέρια. Η αποστολή του είχε αποτύχει.

Η "ΣΤΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΙΝΔΟΥ" ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ

Ακόμα και όταν βρισκόταν καθ' οδόν για την Ινδία ο Μπερνς γνώριζε ότι εκείνη τη στιγμή συγκροτείτο ένας ισχυρός στρατός για τη ν εισβολή στο Αφγανιστάν και τη ν εγκα­τάσταση του Σαχ Σούγια στην εξουσία. Αν και ο ευφ υής λοχαγός διαφωνούσε πλήρως με αυτή τη στρατηγική, δεν μπορούσε να επιβά­λει τη γνώμη του στον κυβερνήτη και κατέλη­ξε (ως πιστό στέλεχος του περήφανου Βρε­τανικού Στρατού) να πιστέψει και ο ίδιος ότι

Ο λοχαγός (και κατόπιν α ντ/σ υ ν τα γμ α τά ρ χ η ς ) Α λ εξά ν τερ Μ π ερνς,

που ε ικ ο ν ίζετα ι ν τυ μ ένο ς μ ε την τοπική ενδυμασ ία τη ς Βουχάρα, ε ξέ φ ρ α σ ε από την

αρχή τ ις α ντιρ ρ ή σ εις το υ στα σχέδια π ερί βίαιης κ α τά κ τη σ η ς του Α φ γανιστάν και πλήρω σε μ ε τη ζωή του την οργή του

αφ γανικού λαού.

"αρκούσε να σταλεί στην Καμπούλ ο έκπτω­το ς Σαχ Σούγια συνοδευόμενος από δύο Βρε­τανούς αξιωματικούς για να εξασφαλισθεί η εσαεί παραμονή του στον αφγανικό θρόνο". Ο Μπερνς ήλπιζε από καθαρή επαγγελματική φιλοδοξία ότι θα ανελάμβανε καίριο ρόλο στη σχεδιαζόμενη εισβολή, αλλά ο Η ντεν είχε ορί­σει ως κύριο πολιτικό υπεύθυνο τη ς Στρατιάς του Ινδού τον Μ ακνάχτεν και ανέθεσε στον Μπερνς (που προήχθη σε αντισυνταγματάρ- χη) απλώς την προετοιμασία τής κατά το δυ- νατόν αναίμακτης εισόδου του Βρετανικού Στρατού στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν.

Αν και το ν Αύγουστο του 1838 οι Πέρσες διέκοψαν τη ν πολιορκία τη ς Χεράτ, εξαφανί­ζοντας ουσιαστικά τον κυριότερο λόγο της βρετανικής παρέμβασης στο Αφγανιστάν, οι προετοιμασίες της εισβολής συνεχίστηκαν με αμείωτο ρυθμό. Προετοιμάζοντας το δι­πλωματικό πεδίο οι Βρετανοί φρόντισαν να υ­πογράφει η τρ ιμερής "Συνθήκη της Σίμλα" το καλοκαίρι του 1838 (μεταξύ Βρετανίας-Ρά- ντζιτ Σινγκ-Σαχ Σούγια) και το ν Οκτώβριο δη­μοσίευσαν τη Διακήρυξη τη ς Σίμλα, με την ο­ποία εξηγούσαν τους λόγους που επέβαλλαν την ανατροπή του Ντοστ Μοχάμεντ.

Οι 39.000 Βρετανοί και Ινδοί άνδρες της Στρατιάς του Ινδού διοικούντο από τους α­ντιστράτηγους σερ Τζων Κην και σερ Ουίλο- μπυ Κόπον. Η Στρατιά τη ς Βεγγάλης, που α- ποτελούσε το ν κύριο όγκο του εκστρατευτι- κού σώματος, συγκεντρώ θηκε στα τέλη Νο­εμβρίου 1838 στο Φεροζεπούρ και εισέβαλε στο Αφγανιστάν μέσω του Βαλουχιστάν και της ερήμου Σιντ. Αρχικά φάνηκε πως οι αισιό­δοξες προβλέψεις του Ηντεν που μιλούσαν για μια γρήγορη και "φθηνή" σε αίμα επιχείρη­ση θα επιβεβαιώνονταν. Τα βρετανικά στρα­τεύμα τα ακολουθούμενα από ένα πλήθος που περιελάμβανε συζύγους, ερω μένες, παι­διά, υπηρέτες και άλλους άσχετους αμάχους προέλασαν συναντώντας υποτυπώδη αντί­σταση. Οι πρώτοι Αφγανοί προεστοί υπέκυ-

0 σερ Τζων Χαίη Μ α κ νά χτεν υπ έπεσε σε σοβαρά σ φ ά λμ α τα , υπ οτιμώ ντας την εθ ν ικ ή

υπ ερη φ άνεια και τη ν πανουργία των Αφγανών ηγετών.

ψαν εύκολα συμφωνώντας να αναγνωρίσουν το ν Σαχ Σούγια ως ηγεμόνα τους. Τον Μάρτιο του 1839 η δύναμη εισβολής πέρασε μέσα από τη ν απειλητική στενωπό του περάσμα­το ς Μπόλαν μαζί με τις 30.000 καμήλες και άλλα υποζύγια που τη συνόδευαν. Κοντά στην Κουέτα, στην άλλη άκρη του περάσμα­τος, η Στρατιά τη ς Βεγγάλης ενώ θηκε με τη Στρατιά της Βομβάης και τη μικρότερη δύνα­μη του Σαχ Σούγια. Συγκεντρω μένη πια η Στρατιά του Ινδού προχώρησε μέσα από το πέρασμα Κοζούκ προς τον πρώτο κύριο αντι­κειμενικό της σκοπό στο Αφγανιστάν, την πό­λη Κανταχάρ.

Η προέλαση της βρετανικής στρατιωτι­κής δύναμης προδιδόταν από τα σύννεφα σκόνης που σήκωνε, ενώ ο υπόκωφος ήχος από τις χιλιάδες μπότες που πατούσαν την αφγανική γη και πλησίαζαν το Κανταχάρ α- 27 κουγοταν αρκετα χιλιόμετρα μακρια. Η πολη * *■ υποτάχθηκε χωρίς αντίσταση και ο Σαχ Σού­για έγινε δ εκτός από τον ντόπιο πληθυσμό, σύμφωνα με τους Βρετανούς, με “μια υποδο­χή που άγγιζε τα όρια της λατρείας". Η επό­μενη πόλη όμως, το Γκαζνί, δεν έδ ε ιξε την ί­δια διάθεση υποταγής και οι Βρετανοί κα τέ­φυγαν σε μια δοκιμασμένη πολιορκητική τα ­κτική τινάζοντας στον αέρα μια από τις πύλες του φρουρίου και καταλαμβάνοντάς το στις23 Ιουλίου με γενική έφοδο της οποίας ηγή- θ η κε ο συνταγματάρχης Ρόμπερτ Σέηλ. Σύμ­φωνα με τα όσα αναφέρονται στα βρετανικά αρχεία οι επ ιτιθέμενοι έχασαν μόλις 17 άν­δρες, ενώ οι Αφγανοί 1.600. Η πτώση του θεω ­ρητικά "απόρθητου” Γκαζνί προκάλεσε έναν απαισιόδοξο αντίκτυπο στην Καμπούλ. Ο Ντοστ Μ οχάμεντ εγκατέλειψ ε την πρωτεύ­ουσα και περνώντας το ν ποταμό Ωξο αναζή­τησε καταφύγιο στη Βουχάρα. Ετσι στις 7 Αυ- γούστου 1839 η Καμπούλ άνοιξε τις πύλες της στους εισβολείς που είχαν διανύσει πάνω από 1.000 km για να φθάσουν ως εκεί και ο Σαχ Σούγια πραγματοποίησε μια θριαμβευτι­κή είσοδο στην πόλη έπειτα από 30 χρόνια ε ­ξορίας, έφιππος πάνω σε ένα λευκό άλογο στολισμένο με εντυπωσιακά κοσμήματα. Οι κάτοικοι τη ς Καμπούλ ήταν υποχρεωμένοι να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κή επικράτηση φαινόταν τόσο πλήρης και αδιαφιλονίκητη ώ­

στε το μεγαλύτερο μέρος τη ς Στρατιάς του Ινδού α­ποχώρησε από το Αφγανι­στάν στα τέλη του 1839 για να ξεχειμωνιάσει στην

Ινδία, παύοντας ουσιαστι­κά να υφίσταται ως στρατιω­

τικός σχηματισμός την 1η Ια- νουαρίου 1840. Πίσω έμεινε μό­νο μια μεραρχία στο Κανταχάρ υπό τον Ουίλιαμ Νοτ και δύο

ταξιαρχίες στην Καμπούλ υπό το ν Κόττον.

Οταν τα νέα της κατάκτησης έ- φθασαν στο Λονδίνο η κοινή γνώμη

ενθουσιάστηκε και βιάστηκε να πανη­γυρίσει την πρώτη μεγάλη επιτυχία της νεοστεφθείσας βασίλισσας Βικτωρίας. Για πρώτη φορά στην Ιστορία οι Βρετα­νοί ασκούσαν φυσική κατοχή στα βο­ρειοδυτικά σύνορα τη ς Ινδίας, αλλά έ­μελλε να είναι και η τελευτα ία .

Οι Βρετανοί διακατέχονταν από μια αισιοδοξία υπερβολική, που μοιραία τους κατέστησε απρόσεκτους. Ο Σαχ

I Σούγια επανέκαμψε στην Καμπούλ συ- ! νοδευόμενος από 300 συζύγους, παλ­

λακίδες, παιδιά και υπηρέτες και ε- πέμεινε να εγκαταστήσει το χαρέμι του στο φρούριο Μπάλα Χισάρ, τη μεγάλη παλαιά ακρόπολη που ήταν

κτισμένη πάνω σε έναν λόφο ο οποί­ος δέσποζε τη ς Καμπούλ. Σε αντίθεση

με τις συστάσεις των αξιωματικών, που επέ­μεναν να εγκατασταθεί μια ταξιαρχία μέσα στο Μπάλα Χισάρ, ο Μακνάχτεν συμφώνησε με το αίτημα του Σαχ Σούγια και υποχρέωσε το ν νικηφόρο Βρετανικό Στρατό να στρατο-

Α φγανός ά τα κ το ς το 1842. Φ έρ ει β ρ ετα νικό βραχύκαννο τυ φ έκ ιο λάφυρο και ινδικό σπ αθί

(τουλβάρ). Το πανωφόρι από α νεσ τρ α μ μ ένο κα τσ ικό δ ερ μ α ήτα ν δ ιακοσμημένο ανάλογα μ ε

την ο ικονομική-κοινω νική θ έσ η του κ α θ εν ό ς . Η πουκαμίσα και το π αντελόνι ήτα ν από

α κ α τέρ γ α σ το βα μβα κερ ό ύφασμα (πιν. του Ν ίκου Πάνου για τη "ΣΙ").

το ν δεχθούν, αλλά οπωσδήποτε έβλεπαν με φθόνο έναν ηγέτη που επέστρεφε στον θρό ­νο του στις πλάτες των "απίστων".

Ο Μ ακνάχτεν φυσικά αδιαφορούσε για τις αντιδράσεις των Αφγανών. Η σχετικά εύ­κολη κατάληψη της Καμπούλ τον ώθησε να πιστέψει ότι οι Βρετανοί θα μπορούσαν να υ­ποτάξουν τη Χεράτ και να προελάσουν ως τον Ωξο. "Εχουμε ένα υπέροχο παιγνίδι στα χέρια μας", εκμυσ τηρεύθηκε στο φιλικό του περιβάλλον, "αν έχουμε τα μέσα και τη δ ιάθε­ση να το παίξουμε". Βρετανικές φρουρές ε ­

γκαταστάθηκαν αμέσως στο Γκαζνί, στο Τζαλαλαμπάντ, στο Κανταχάρ και στην

Καμπούλ, ενώ άλλα τμήματα ανέλα- βαν να επιτηρούν τα περάσματα Μπόλαν και Χύμπερ και τις βόρειες προσβάσεις προς τη ν πρωτεύουσα

από την πόλη Μπαμιάν. Η βρετανι-

π εδεύσει σε μια πεδιάδα 1,5 km βόρεια της Καμπούλ, όπου η τοποθεσία ήταν ευάλωτη σε πυρά από τα γύρω υψώματα. Ολόκληρη η φρουρά, που αριθμούσε 10.000 άνδρες, εγκα­ταστάθηκε στο εσωτερικό μιας έκτασης η ο­ποία είχε "τειχισθεί" με έναν λασπότοιχο, ο ο­ποίος έφθανε σε ύψος μόλις μέχρι τη μέση ε ­νός ανθρώπου. Η Επιμελητεία εγκαταστάθη­κε σε ένα κτίριο που απείχε 400 m από το στρατόπεδο, παρά τις αντιρρήσεις των υπεύ­θυνων αξιωματικών που επέμεναν να συμπε- ριληφθούν οι αποθήκες εφοδιασμού στο ο­χυρωμένο τμήμα. Ο στρατηγός Κόττον απά­ντησε σε αυτό το εύλογο αίτημα λέγοντας ότι ήταν πολύ απασχολημένος με την κατασκευή των στρατώνων για να ασχοληθεί με τις απο­θήκες, επιδεικνύοντας έτσι μια τακτική μυω­πία που θα είχε καταστρεπτικές συνέπειες αργότερα, όταν οι Αφγανοί αντάρτες μπόρε­σαν εύκολα να στερήσουν τη φρουρά από τα τρόφιμά της μέσα στην καρδιά του χειμώνα. Η φρουρά ετοιμάστηκε να αντιμετωπίσει τους χειμερινούς μήνες και τη ν ανία που θα προκαλούσε η πάροδος του χρόνου και η έλ ­λειψη δράσης. Ο Μπερνς παραπονείτο για την αδράνεια γράφοντας στον αδελφό του: "Τώρα είμαι ένας καλοπληρωμένος αργόσχο­λος, λαμβάνοντας όχι λ ιγό τερες από 3.500 ρουπίες τον μήνα για να είμαι απλώς σύμβου­λος, που σημαίνει ότι δίνω τη γνώμη μου στα χαρτιά, αλλά δεν φροντίζω ποτέ να τη μετα ­τρέψω σε πράξη".

Η ΑΠΑΤΗΛΗ ΕΙΡΗΝΗΚαθώς οι μήνες περνούσαν οι Βρετανοί

προσπαθούσαν να καταπολεμήσουν την ανία αποπλανώντας τις γυναίκες των εξεχόντω ν Αφγανών, γεγονός που προκάλεσε την οργή και την αγανάκτηση του τοπικού πληθυσμού, που ήταν πολύ αυστηρός και συντηρητικός σε ό,τι αφορούσε ζητήματα ηθικής. Επιπλέον η άφιξη των οικογενειών των Βρετανών στρα­τιωτικών έπεισε τους Αφγανούς ότι οι εισβο­λείς σκόπευαν να παραμείνουν στη χώρα για περισσότερο διάστημα από όσο είχε αρχικά υποτεθεί ή από όσο θα υπαγόρευε η απλή υ­ποστήριξη του Σαχ Σούγια. Με τον καιρό και οι ίδιοι οι Βρετανοί άρχισαν να αναθεωρούν την πολιτική τους στο Αφγανιστάν και να σκέ­πτονται μήπως θα ήταν φρονιμότερο να ε- γκαταλείψουν τη χώρα, άποψη που κυριαρ­χούσε στο πολιτικό παρασκήνιο του Λονδί­νου και τη ς Καλκούτα. Η πανίσχυρη Εταιρία Ανατολικών Ινδιών, που ασκούσε ουσιαστικά τη βρετανική διοίκηση στην Ινδία από το 1600, παραπονιόταν για το υψηλό κόστος που συνεπαγόταν η κατοχή του Αφγανιστάν και αρκετοί ιθύνοντες έφθασαν στο σημείο να σχεδιάζουν το ν εκσυγχρονισμό του στρατού τού Σαχ Σούγια με στόχο να επ ιτευχθεί η πλή­ρης αποχώρηση των βρετανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν.

Τον Αύγουστο του 1840 μια νέα τροπή στο αφγανικό δράμα ήλθ ε να περιπλέξει περαιτέ­ρω την κατάσταση. Ο Ντοστ Μ οχάμεντ άφησε την ασφάλεια τη ς Βουχάρα και επέστρεψε στο Αφγανιστάν, συγκεντρώνοντας αμέσως γύρω του τους τοπικούς οπλαρχηγούς που

φλέγονταν από επιθυμία για εκδίκηση. Οι Βρετανοί κατατρόπωσαν τον στρατό των Αφ­γανών στασιαστών σε μια μάχη στο Μπαμιάν, αλλά δεν κατόρθωσαν να επαναλάβουν τη ν ί­δια επιτυχία σε μια δεύτερη αναμέτρηση στο Κοχιστάν. Θ έλοντας να αποφύγει τη συνέχιση της αιματοχυσίας ο Ντοστ Μ οχάμεντ αποφά­σισε να μεταβεί ο ίδιος στην Καμπούλ συνο- δευόμενος από έναν και μόνο σύντροφό του, όπου έθεσε τον εαυτό του στα χέρια τη ς βρε­τανικής διοίκησης. Ο Μ οχάμεντ μ ετα φ έρθη ­κε με ασφάλεια στην Ινδία και η εξέλ ιξη αυτή καθησύχασε προσωρινά τους Βρετανούς. Η ενέργεια του Αφγανού ηγέτη προκάλεσε εύ ­λογα ερωτηματικά. Ομως ο ηλικιωμένος εμ ί­ρης δεν ήταν ανόητος. Εβλεπε τη θύελλα που ερχόταν και προτίμησε να παραμείνει στη σκιά αφήνοντας άλλους να πολεμήσουν για να του δώσουν πίσω τον θρόνο του. Επει­τα από την επιτυχή καταστολή μιας ε ξέγ ερ ­σης της φυλής Ντουράνι από τον Βρετανικό Στρατό μια απατηλή αίσθηση ασφάλειας α­πλώθηκε και πάλι στο Αφγανιστάν υπό τον η ­γεμόνα Σαχ Σούγια.

Τον Απρίλιο του 1841, όταν είχαν παρέλ- θ ει 20 μήνες από την εποχή της εισόδου των Βρετανών στην Καμπούλ και τα πράγματα έ ­δειχναν πια να έχουν ομαλοποιηθεί, ένας νέ­ος στρατιωτικός διοικητής κατέφθασε στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν προκειμένου να αντικαταστήσει τον Κην. Επρόκειτο για τον υποστράτηγο Ουίλιαμ Ελφινστον, ο οποί­ος είχε συμμετάσχει για τελευτα ία φορά σε μάχη το 1815, όταν πολέμησε στο Βατερλώ, κατά του Ναπολέοντα. Για πολλά χρόνια κα­τόπιν ο υποστράτηγος ήταν συνταξιοδοτη μέ­νος, λαμβάνοντας μειωμένη αμοιβή, πριν κληθεί να ταξιδέψ ει στην Ινδία, όπου του α­νατέθηκε η διοίκηση μιας μεραρχίας της Στρατιάς της Βεγγάλης. Σύμφωνα με το καυ­στικό σχόλιο ενός συναδέλφου του "επρόκει- το για το ν πιο ανίκανο στρατηγό του Βρετανι­κού Στρατού". Ο Ελφινστον είχε ένα χέρι πα­ράλυτο, υπέφερε από ποδάγρα και δυσ εντε­ρία και το γεν ικό τερο παρουσιαστικό του έ ­δειχνε άνθρωπο πιο μεγάλο από τα 59 χρόνια της πραγματικής ηλικίας του. Από μια πρώτη ματιά η έκθεση ενός τέτο ιου ανήμπορου αν­θρώπου στο τραχύ κλίμα του Αφγανιστάν, που διακρινόταν για τις ακραίες συνθήκες του, θα μπορούσε να θεω ρηθεί μάλλον ως πράξη σκληρότητας από την πλευρά του κό­μη Ωκλαντ. Ο Ελφινστον όμως ήταν οικογε­νειακός φίλος του κυβερνήτη Η ντεν και η διασύνδεση αυτή δεν του επ έτρεψ ε να προ­βάλει πιο σθεναρή αντίδραση στο θέμα του διορισμού του στο Αφγανιστάν. Αρκετοί ιστο­ρικοί έσπευσαν να κατηγορήσουν τον Ηντεν γΓ αυτή την επιλογή του, αλλά τα αρχεία του Βρετανικού Στρατού αποκαλύπτουν ότι ο Ελ­φινστον δ ιέθ ετε περισσότερες συστάσεις για την ανάληψη τη ς συγκεκριμένης διοίκησης, μεταξύ των οποίων ήταν και η θ ετική εισήγη­ση του λόρδου Ράγκλαν, που προκάλεσε με τις ασαφείς διαταγές του λίγα χρόνια αργότε­ρα τη ν καταστροφική επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας στη Μπαλακλάβα της Κριμαίας. Α­κόμα χειρότερη από τον απλό διορισμό του Ελφινστον στο Αφγανιστάν ήταν η ανάθεση

καθηκόντων υπαρχηγού του στον ταξίαρχο Τζων Σέλτον, έναν άνθρωπο ωμό, με υποδειγ­ματικό θάρρος, αλλά και αντικοινωνικό, στοι­χείο που τον έκανε δύσκολο στην αντιμετώ ­πιση και τη συνεννόηση. Ο Σέλτον δεν χρειά­στηκε πολύ χρόνο για να αναπτύξει μια απρο­κάλυπτη περιφρόνηση προς τον Ελφινστον και ο στρατηγός από την πλευρά του δεν έ ­κρυβε ότι φοβόταν τον υπαρχηγό του! Κατά την άφιξή τους στην Καμπούλ οι δύο αξιωμα­τικοί έγιναν δεκτο ί από τον στρατηγό Κότ- τον, που τους υποδέχθηκε με το σχόλιο: "Δεν θα έχετε να κάνετε τίποτα εδώ. Υπάρχει ειρή­νη παντού".

Τα πρώτα σοβαρά σημάδια ταραχών εμ ­φανίστηκαν στην Καμπούλ το καλοκαίρι του 1841. Συμμορφούμενος με τις υποδείξεις του Η ντεν για περικοπή των δαπανών στο Αφγανι­στάν ο Μ ακνάχτεν μείωσε στο μισό τις τα κτι­κές αμοιβές που δίνονταν στους οπλαρχη­γούς του ανατολικού Γκιλζάι. Οι Γκιλζάι, που ήταν η ισχυρότερη από τις αφγανικές φυλές, είχαν πρακτικά υπό τον έλεγχό τους όλα τα περάσματα από την Καμπούλ ως το Τζαλαλα- μπάντ και είχαν αποφύγει ως τό τε να βλά­ψουν τους Βρετανούς αγγελιοφόρους που κάλπαζαν από και προς την πρωτεύουσα του Αφγανιστάν για να φέρουν τα μηνύματα από τη ν Ινδία. Οργισμένοι από τη στάση του Μα­κνάχτεν, που την εξέλαβαν ως κατάφωρη πα­ραβίαση των συμφωνηθέντων, έκλεισαν τα περάσματα. Ο τελευ τα ίος δέχθηκε αυτή την είδηση με έκδηλη περιφρόνηση και υποσχέ- θ ηκε πως "αυτοί οι παλιάνθρωποι θα τιμωρη­θούν όπως τους αρμόζει για τις πράξεις τους". Το όλο θέμα του Αφγανιστάν είχε πά- ψει πια να ενδ ιαφέρει τον Μακνάχτεν, ο οποί­ος είχε μόλις λάβει τον διορισμό του στη θ έ ­ση του κυβερνήτη της Βομβάης, τη δεύτερη υψηλότερη θέση στην Ινδία μετά τον Ηντεν.

Ο πίνακας τη ς λα ίδης Ελίζαμπ εΒ Μ π ά τλερ "Τα απομεινάρια ενός σ τρ α το ύ "

γνω στοποίησε στο ευ ρ ύ κοινό της Β ρ ετα ν ία ς τη ν έκ τα σ η τη ς κ α τα σ τρ ο φ ή ς

που γνώρισε ο πιο σύγχρονος ευρω π αϊκός σ τρ α τό ς στο Α φ γανιστάν το 1842.

Ο ταξίαρχος Ρόμπερτ Σέηλ, ο πορθητής του Γκαζνί, είχε επίσης πάρει διαταγές να εγκατα- λείψ ει την Καμπούλ και έτσι ο Μακνάχτεν 29 σκόπευε να του αναθεσει να εκκαθαρίσει τα ■■■ περάσματα καθώς θα εκινείτο προς το Τζα- λαλαμπάντ. Σε κάθε περίπτωση ο Μακνάχτεν δεν έδειχνε να έχει την παραμικρή ανησυχία, διαβεβαιώνοντας τον Η ντεν πως "το Αφγανι­στάν είναι απόλυτα ειρηνικό και ολόκληρη η χώρα περισσότερο ήσυχη από όσο ακόμα και οι επαρχίες μας στην Ινδία". Η ταξιαρχία του Σέηλ όμως δέχθηκε αρκετές επιθέσεις κατά τη ν πορεία της και παρόλο που απέφυγε τα χειρότερα αναγκάστηκε να κλειστεί στο Τζα- λαλαμπάντ για να σωθεί.

Καθώς ο Μακνάχτεν ετοιμαζόταν να απο­χωρήσει φρόντισε να ορίσει ως διάδοχό του τον Μπερνς, παρά τη γνώμη αρκετών αξιωμα- τούχων που θεωρούσαν τον τελευ τα ίο αρκε­τά απαισιόδοξο. Ο Μπερνς είχε λόγους να ε ί­ναι συγκροτημένος. Το δ ίκτυο των πρακτό­ρων του, σε αντίθεση με εκείνο του Μακνά­χτεν, του ανέφ ερε τη ν ύπαρξη ανησυχητικών οιωνών. Ο κυριότερος πληροφοριοδότης του Μπερνς ήταν ένας Ινδός του Κασμίρ, ο Μο- χάν Λαλ, που μιλούσε άπταιστα αγγλικά και ειδοποίησε τον Βρετανό αξιωματικό για τις φήμες που κυκλοφορούσαν στην αγορά της Καμπούλ: το φθινόπωρο του 1841 είχε φθά- σει στο Μπαμιάν ο μεγαλύτερος γιος του Ντοστ Μοχάμεντ, ο Ακμπαρ Χαν. Το ανυπότα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κτο πνεύμα του και η ονομαστή περηφάνειά του 'ισοδυναμούοαν με δύο μεραρχίες για το υς Αφγανούς αντάρτες", σύμφωνα με τον Μοχάν Λαλ, και η επανεμφάνιση του Ακμπαρ Χαν συνέπιπτε κατά ύποπτο τρόπο με άλλες αναφορές που μιλούσαν για κρυφές συνεν­νοήσεις μεταξύ των οπλαρχηγών με στόχο τη ν αποτίναξη του βρετανικού ζυγού και την εκδίωξη του Σαχ Σούγια. Ο Μοχάν Λαλ έφ ερε και άλλες δυσάρεστες ειδήσεις. Ο Αμπντου- λάχ Χαν, ένας σημαντικός αρχηγός αφγανι- κής φυλής, διατυμπάνιζε τη ν πρόθεσή του να σφάξει ο ίδιος τον Μπερνς για να εκδ ικηθεί τη ν αποπλάνηση μιας ερω μένης του από τον Βρετανό αξιωματικό. Ο Μπερνς όμως ήταν α­πασχολημένος με πολλά άλλα θέματα για να δώσει την πρέπουσα σημασία στις προειδο­ποιήσεις του Μοχάν Λαλ και αρνήθηκε να αλ­λάξει τόπο διαμονής. Στις 31 Οκτωβρίου έ ­γραψε στο ημερολόγιό του: "Τι θα φ έρει άρα­γε αυτή η μέρα; Υποθέτω ότι θα με αναδείξει ή θα με καταστρέψει. Πριν δύσει ο ήλιος θα γνωρίζω αν θα πάω στην Ευρώπη ή θα διαδε­χθώ τον Μακνάχτεν".

ΕΚΡΗΞΗ ΒΙΑΣΟ Μπερνς έπεσε έξω στις προβλέψεις για

δύο 24ωρα. Οι επιθέσεις σε βάρος Βρετανών στρατιωτών πολλαπλασιάστηκαν και αρκετοί ήταν εκείνοι που δέχθηκαν πυρά ακόμα και μέσα στο στρατόπεδο. Η περιπλάνηση μονα­χικών στρατιωτών στην Καμπούλ αποδει- κνυόταν συχνά θανάσιμο λάθος και οι Βρετα­νοί συνειδητοποίησαν ότι ήταν πια πολιορκη- μένοι στο μέσο μιας εχθρικής χώρας που φλεγόταν από μίσος εναντίον τους. Στα τέλη Οκτωβρίου πολυάριθμοι αντάρτες κύκλωσαν πλήρως τη φρουρά των πολεμιστών Γκούρ­κας που είχε εγκαταστήσει ο Σαχ Σούγια στην

30 πόλη Τσαρικάρ και αποκόπτοντάς της τις π ρομήθειες σε πόσιμο νερό την υποχρέωσε να επιχειρήσει μια απέλπιδα έξοδο σωτηρίας από την οποία σώθηκαν μόνο δύο Βρετανοί αξιωματικοί και ένας σεπόυ. Το συμβάν αυτό ήταν απλώς το προμήνυμα για τη θύελλα που θα ξεσπούσε σε λίγο. Δύο μέρες μετά τη ση­μείωση του Μπερνς στο ημερολόγιό του ένα πλήθος Αφγανών περιέζωσε τη ν κατοικία του στην Καμπούλ προκαλώντας τους φρουρούς με χειρονομίες. Ακούγοντας τις ρυθμικές κραυγές του πλήθους "Σεκουντέρ! Σεκου- ντέρ!" (όπως ήταν το όνομα Αλέξανδρος στα περσικά) ο Μπερνς έκανε το λάθος να ξεπρο­βάλει και να β ρεθ εί αντιμέτωπος με το ν ό­χλο. Ακολούθησε μια σύντομη ανταλλαγή πυ­ροβολισμών, κατά την οποία σκοτώθηκαν οι φρουροί του Μπερνς και ο ίδιος κομματιά­στηκε από το πλήθος. Οι έξαλλοι Αφγανοί λ ε ­ηλάτησαν την έπαυλη και την πυρπόλησαν σκοτώνοντας όλους όσους βρίσκονταν εκεί, από τη φρουρά ως το υπηρετικό προσωπικό.

Την εξέγερση παρακολουθούσε με αυξα­νόμενη ανησυχία από το Μπάλα Χισάρ ο ίδιος ο Σαχ Σούγια με τη ν ακολουθία του. Ενα σύ­νταγμα από το ν στρατό του εμίρη διατάχθη- κε να κατεδεί στους δρόμους και να διασκορ­πίσει το πλήθος, αλλά οι στρατιώτες δεν μπο­ρούσαν να βάλλουν με τα πυροβόλα τους μέ­

σα στα στενά σοκάκια της Καμπούλ και υπο­χρεώθηκαν να υποχωρήσουν. Ολόκληρη την ημέρα δεν ελήφθη κανένα άλλο μέτρο για τον έλεγχο των ταραχών και δ εν εμφανίστη­κε ο ύτε ένας Βρετανός στρατιώτης στην πό­λη. Η φρουρά παρέμενε αδρανής στο στρα­τόπεδό της και ο Ελφινστον διέπραξε το πρώ­το από τα μοιραία σφάλματά του προτιμώ­ντας να π εριμένει για να δει την εξέλ ιξη των επεισοδίων και να ενεργήσει την επόμενη μ έ­ρα. "Μιλούσε για δράση αύριο όταν θα έπρε- πε να μιλά για δράση σήμερα", σχολίασε αρ­γότερα ένας από το υς υφισταμένους του. Εκπληκτοι οι Αφγανοί, που περίμεναν να α­ντιμετωπίσουν δραστικά μέτρα καταστολής, ενθαρρύνθηκαν από τη βρετανική αδράνεια και έμαθαν με ενθουσιασμό ότι ο Μακνάχτεν και η ο ικογένειά του είχαν αποχωρήσει (παίρ­νοντας μαζί τους όσα από τα πολύτιμα σκεύη μπορούσαν) και είχαν μετακ ινηθεί στον χώρο του στρατοπέδου.

Μέσα από το στρατόπεδο ο Μ ακνάχτεν έ ­στειλε εσπευσμένα μήνυμα τόσο στον τα- ξίαρχο Σέηλ, όσο και στη φρουρά του Καντα­χάρ, να συνδράμουν τον στρατό στην Κα­μπούλ. Εκείνη την κρίσημη ώρα η εξέταση τη ς θέσης του βρετανικού στρατοπέδου α- πεκάλυψε στον Μακνάχτεν το μέγεθος του λάθους του όταν παραχώρησε στον Σαχ Σού­για το Μπάλα Χισάρ. Το στρατόπεδο είχε δια­στάσεις 914x244 m και βρισκόταν μέσα σε μια βαλτώδη πεδιάδα που περικλειόταν από λό­φους - βόρεια και νότια. Τουλάχιστον 12 πέ­τρινα φρούρια περιέβαλλαν το στρατόπεδο, αλλά οι Βρετανοί είχαν αμελήσει να τοπ οθε­τήσουν φρουρές εκτός από εκείνο που σ τε­γαζόταν η επιμελητεία. Μια ρηχή τάφρος, έ ­νας χαμηλός τοίχος και τέσσερις γωνιακοί προμαχώνες ήταν όλα και όλα τα αμυντικά έργα που προστάτευαν τους 5.000 Βρετα­νούς στρατιώτες, τις ο ικογένειές τους και10.000 τουλάχιστον άλλους αμάχους που εί­χαν "προσκολληθεί" στο στρατόπεδο. Το χει­ρότερο όμως, σύμφωνα με έναν Βρετανό α­ξιωματικό, ήταν πως "ανάμεσα σε ολόκληρο το αφγανικό έθνος δεν μπορούσαμε να υπο­λογίσουμε στη συμπάθεια ούτε ενός ανθρώ­που". Στις 3 Νοεμβρίου οι αντάρτες έκλεισαν τη ν οδό επικοινωνίας μεταξύ του στρατοπέ­δου και της επ ιμελητείας και όταν το ιππικό προσπάθησε να επελάσει για να καθαρίσει το ν δρόμο βρέθηκε αντιμέτωπο με τόσο πυ­κνά πυρά από καλά κρυμμένους σκοπευτές ώστε αναγκάστηκε να υποχωρήσει άπρακτο. Με τον τρόπο αυτό το στρατόπεδο αποκόπη- κε από τη ν επ ιμελητεία και τις αποθήκες σι­ταριού και φαρμακευτικού υλικού που αυτή περιείχε. Την επόμενη ημέρα η βρετανική φρουρά εκκένωσε το κτίριο τη ς επ ιμελητεί­ας, σε μια κίνηση που όπως ανέφ ερε ένας τουλάχιστον Βρετανός αξιωματικός όχι μόνο το υς απείλησε με άμεση ασιτία, αλλά απεκά- λυψε θλιβερά τη ν αδυναμία και τη ν ανικανό­τη τά τους, έτσ ι ώστε ακόμα και εκείνοι οι Αφ­γανοί που μέχρι τό τε είχαν παραμείνει επιφυ­λακτικοί εμψυχώθηκαν και εκδηλώθηκαν α­νοικτά εναντίον τους. Στη φρουρά είχαν απο- μείνει πια εφόδια μόνο για τρ εις ημέρες. Πα­ρά τις πιέσεις στρατιωτών και αξιωματικών

προς το ν Ελφινστον να αναληφθεί άμεση επι­θ ετική δράση προς την Καμπούλ ο στρατη­γός δεν μπορούσε να λάβει καμία απόφαση. Εφθασε ακόμα και στο σημείο να συμβουλευ- θ ε ί το ν Μ ακνάχτεν για το τ ι θα έπρεπε να πράξει και εκείνος του απάντησε να σκεφθε. πάλι. Το μόνο που θα μπορούσε όμως να σκε- φ θεί ο Ελφινστον ήταν η προβληματική υγεία του, καθώς σε μια απόπειρά του να ιππεύσε. έπεσε από το άλογο και κτύπησε άσχημα.

Η πραγματικότητα είχε δ είξε ι ότι ο στρα­τηγός Ελφινστον ήταν φλύαρος και αναποφά­σιστος. Αν και το προσωπικό του θάρρος ή­ταν αναμφισβήτητο, η φυσική του κατάσταση ήταν τόσο αξιοθρήνητη ώστε μπορούσε να περπατήσει μόνο υποβασταζόμενος. Τα πρώ­τα δείγματα του ιδιότυπου αντάρτικου που είχαν κηρύξει εναντίον του οι Αφγανοί τον εί­χαν προβληματίσει και συγχύσει σε μεγάλο βαθμό, αφού διέφεραν ριζικά από το μεθοδι­κό είδος πολέμου που είχε γνωρίσει στο Βα- τερλώ. Π ίστευε ακόμα ότι οι Αφγανοί ήταν σύμμαχοί του και έκανε τους υφισταμένους του να απορούν όταν εξέφ ραζε συχνά δύο α- ν τιτ ιθ έμ ενες απόψεις στην ίδια πρόταση. Κα­νένας όμως δεν είχε τη δικαιοδοσία να παύ- σει ή να αντικαταστήσει τον στρατηγό που εί­χε χάσει τη ν αίσθηση του περιβάλλοντος του. Οταν η ήδη εύθραυστη υγεία του στρα­τηγού κατέρρευσε τελείω ς ο Ηντεν, αναγνω­ρίζοντας τη ν κρισιμότητα της κατάστασης, ε ­πιχείρησε να ορίσει στη θέση του Ελφινστον τον στρατηγό Νοτ. Ο τελευτα ίος όμως ήταν αποκλεισμένος στο Κανταχάρ και δεν θα μπορούσε να φθάσει εγκαίρως στην Κα­μπούλ. Η τύχη τη ς πολυάριθμης βρετανικής δύναμης στην πρωτεύουσα βρισκόταν αμε- τάκλητα στα χέρια του διαλυμένου Ελφιν­στον, ο οποίος έπεισε το ν εαυτό του ότι η φρουρά αντιμετώπιζε έλλειψη πυρομαχικών τη στιγμή που υπήρχαν πυρομαχικά αρκετά για να αντέξου ν οι Βρετανοί τουλάχιστον έ ­ναν χρόνο. Με πρόσχημα αυτή την "έλλειψη' ο Ελφινστον πρότεινε την έναρξη διαπραγμα­τεύσεω ν με τους αντάρτες. Ο Μ ακνάχτεν έ ­στειλε απηυδισμένος μια επιστολή στον Σέηλ ζητώντας του να επιστρέψει στην Καμπούλ για να αναλάβει τη διοίκηση. Ο Σέηλ όμως α­δυνατούσε να πράξει κάτι τέτο ιο . Η πρωτεύ­ουσα ήταν ολοκληρωτικά αποκομμένη και η φρουρά έπρεπε να φροντίσει μόνη για τον ε ­αυτό της.

Η δεύτερη γενική διαπίστωση ήταν πως οι Αφγανοί άτακτοι ήταν εξα ίρετο ι σκοπευτές και τα καφέ ρούχα τους παρείχαν άριστη πα­ραλλαγή μέσα στο τοπίο. Χρησιμοποιούσαν τα μακρύκαννα εμπροσθογεμή μουσκέτα "τζεζάιλ", που ήταν πολύ πιο αποτελεσματικά από τα αντίστοιχα βρετανικά όπλα. Το τυπικό βρετανικό μουσκέτο της περιόδου ήταν το περίφημο Brown Bess, με δραστικό βεληνε­κές που μόλις έφθανε τα 150 m, ενώ οι βολί­δες από τα μακριά και φαινομενικά άκομψα "τζεζάιλ” μπορούσαν να φθάσουν ως και τα 325 m, αν και χρειάζονταν δύο λεπτά για να ε- παναγεμίσουν και η ακρίβειά το υς ήταν απα­ράδεκτη. Οι έφιπποι Αφγανοί πολεμιστές με­τέφ ερα ν συνήθως ως και τρία ''τζεζάιλ" στη μάχη, με τα οποία έριχναν γρήγορα και διαδο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ενα από τα κ υ ρ ιό τερ α π ροβλήματα του αποικιακού π ολέμου ήτα ν η εύ ρ εσ η του "κέντρου βάρους “ των ντόπιων, η προσβολή του οποίου 9 α προκαλούσε την κ ατά ρ ρευσ η της αντίσ τασ ης. Η μο ρ φ ο λο γία το υ εδ ά φ ο υ ς του Α φ γανιστάν όμω ς, η α γ ρ ιό τη τα των κατο ίκω ν το υ και η αποκεντρω μένη κοινωνική οργάνω ση των φυλών του , σε συνδυασμό μ ε τη μ ικρή σ τρ α τη γ ική α ξία της περιοχής, κ α θ ισ το ύ σ α ν αδύνατο το ν έλεγχ ο από οπ οιονδήπ οτε εισ β ολέα .

χικά πριν εξαφανισθούν. Οι αντάρτες όμως ή­ταν συναισθηματικά δεμένοι με τα όπλα τους, τα οποία θεωρούσαν σύμβολα αρρενω- πότητας, σε αντίθεση με την πίστη που έδει­χναν προς τις διάφορες φυλές και τους αρχη­γούς τους, η οποία μεταβαλλόταν πολύ γρή­γορα ανάλογα με τη ν εξέλ ιξη των γεγονότων. Κύρια τακτική τους ήταν η μαζική ορμητική έ ­φοδος, που αν επιτύγχανε μετατρεπόταν σε ληστρική επιδρομή επί του νικημένου ε ­χθρού. Από τη ν άλλη πλευρά ο Βρετανικός

Στρατός ήταν συνήθως καλά διοικούμενος, εκπαιδευμένος και πειθαρχημένος, αλλά τα Brown Bess με τα οποία εξοπλιζόταν είχαν α­ποκτήσει τόσο κακή φήμη για την ανεπαρκή ταχυβολία και το Β εληνεκές τους, ώστε ανα- φ έρετα ι συχνά σε γραφόμενα Βρετανών α­ξιωματικών της περιόδου πως οι άνδρες τους έριχναν π έτρες στον εχθρό για να τον ανα­γκάσουν να καλυφθεί!

Εχοντας χάσει τη ν επιμελητεία, όντες υ­ποχρεωμένοι να αναζητούν τρόφιμα μεταξύ ενός εχθρικού πληθυσμού και αντιμετωπίζο­ντας έναν τολμηρό και ικανό αντίπαλο, οι Βρετανοί στρατιώτες έχασαν σταδιακά την ι­κανότητά τους να αποδίδουν με τον γνωστό ψύχραιμο και μεθοδικό τρόπο τους στη μάχη. Ο καθημερινός αγώνας για την επιβίωση με- τατράπηκε σε σωρεία λαθών, με αποκορύφω­μα τη μάχη των υψωμάτων Μπεμαρού στις 23 Νοεμβρίου 1841. Εκεί ο Βρετανικός Στρατός διατάχθηκε υπό τον Σέλτον σε δύο μεγάλα τετράγωνα (όπως είχε κάνει στο Βατερλώ πριν 26 χρόνια) για να αντιμετωπίσει τους Αφ­γανούς. Ηταν μια από τις πιο παράλογες μά­

χες που έχουν γίνει ποτέ. Οι Βρετανοί περί- μεναν μια έφοδο του αφγανικού ιππικού που δεν ή λθ ε ποτέ και ως συνέπεια υπέστησαν καταστρεπτικές απώλειες παρουσιάζοντας ι­δεώδη συμπαγή στόχο στον αντίπαλό τους."Η μάχη συνεχίστηκε ως τις δέκα και μέχρι τό τε οι νεκροί και οι τραυματίες μας ήταν πά- ρα πολλοί", έγραφε η σύζυγος του ταξίαρχου Σέηλ που παρακολούθησε τη μάχη. "Παρά τις οβίδες του πυροβόλου μας τα πυρά του ε ­χθρού ήταν πιο δραστικά από τα δικά μας λό- γω της υπεροχής των "τζεζάιλ" τους... Πολε­μούσαν επίσης καλυμμένοι πίσω από λόφους και δέντρα, ενώ οι δικοί μας ήταν απόλυτα ε ­κτεθειμένοι". Το μοναδικό πυροβόλο των Βρετανών υπερθερμάνθηκε από τη συνεχή χρήση και όταν σίγησε οι Αφγανοί το κυρίευ­σαν. Ο Σέλτον είχε παραβιάσει έναν από τους βασικότερους κανόνες του εγχειριδίου τα κτι­κής του Στρατού της Ινδίας, που προέβλεπε τη χρήση τουλάχιστον δύο πυροβόλων σε κά­θ ε συμπλοκή. "Ολοι είχαμε ακούσει για τα πε­ρίφημα τετράγωνα πεζικού στο Βατερλώ που απέκρουσαν το πιο επ ίλεκτο ιππικό του Να- πολέοντα", διηγείτο ο ταγματάρχης Αϊρ. "Στα υψώματα Μπεμαρού σχηματίσαμε τετράγω ­να για να αντισταθούμε στο μακρινό πυρ πε­ζικού, παρουσιάζοντας έτσι μια συμπαγή μά­ζα απέναντι στους πιο εύστοχους ίσως σκο­π ευτές του κόσμου". Ο Σέλτον κτυπήθηκε π έντε φορές και η βρετανική δύναμη υποχώ­ρησε νικημένη "όχι από τους Αφγανούς α­ντάρτες", σύμφωνα με τη λαίδη Σέηλ, “αλλά από τους εμπόρους και τους βιοπαλαιστές τη ς Καμπούλ".

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ

Οι όποιες ελπίδες θα μπορούσαν να έ ­χουν οι Βρετανοί για εξω τερ ική βοήθεια άρχι- 2 1 σαν να μειώνονται. Με εντολή του Ελφινστον ■*■ ο Σέηλ είχε κινηθεί προς το Τζαλαλαμπάντ, για να σώσει στρατιώτες που είχαν τραυματι­στεί σε προηγούμενες μάχες και να καθαρί­σει τα ύποπτα περάσματα. Π ιστεύοντας ακό­μα ότι θα μπορούσε να αποδειχθεί ευ φ υ έ­στερος από τους Αφγανούς, ο Μακνάχτεν προσπάθησε να καταφύγει στην πανουργία και να διαιρέσει τους φύλαρχους δωροδοκώ­ντας τους. Προσέφερε ακόμα ως αμοιβή10.000 ρουπίες για το κεφάλι κάθε οπλαρχη­γού που θα του έφερναν οι Αφγανοί και παρά το γεγονός ότι δύο φύλαρχοι όντως δολοφο- νήθηκαν (μεταξύ αυτών και ο Αμπντουλάχ Χαν), κανένας δεν εμφάνισε τα πειστήρια για να εισπράξει το ποσό τη ς επικήρυξης. Μ ετα­βάλλοντας πάλι τη ν τακτική του ο Μακνάχτεν αποφάσισε να διαπραγματευθεί απευθείας με τους Αφγανούς επαναστάτες και έμαθε ότι ο Ακμπαρ Χαν βρισκόταν στην περιοχή τη ς Καμπούλ επικεφαλής μιας δύναμης Ουζ- μπέκων λογχοφόρων. Προγραμμάτισε μια συ­νάντηση με τον περίφημο Αφγανό αντάρτη κοντά στον ποταμό Καμπούλ, όπου του ζήτη­σε να εγγυη θ εί την ασφαλή αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων και των αμάχων από τη ν πρωτεύουσα "με ή χωρίς τον Σαχ Σούγια". Με τους ταπεινωτικούς όρους που

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ τ ις 2 Ν οεμ β ρ ίο υ 1841 ένα π λήθος εξαγριω μένω ν Αφγανών π ερικύκλω σε την οικ ία του Μ π ερνς στην

Καμπούλ και σκότω σε τον ίδ ιο και την α κο λο υ θ ία του σε ένα όργιο βίας. Το επ εισόδιο α π ετέλ εσ ε την απαρχή της εξέ γ ερ σ η ς που τερ μ ά τισ ε μ ε τρ α γ ικ ό τρόπο τον Πρώτο

Αψγανικό Π όλεμο.

έθεσαν οι ίδιοι οι Βρετανοί για τον εαυτό τους ο Ακμπαρ Χαν φάνηκε αρχικά να συμφωνεί, αλλά φρόντισε ταυτόχρο­να να προτείνει στον Μ ακνάχτεν να συμμαχήσουν μυστικά και να ενώσουν τις δυνάμεις τους με αντάλλαγμα την τοπο­θέτηση του Ακμπαρ Χαν στη θέση του βεζύρη. Αφελέστατα ο Μ ακνάχτεν συμφώνησε και δύο μέρες πριν από τα Χρι­στούγεννα του 1841 μετέβη πάλι στον ποταμό Καμπούλ για την οριστική επικύρωση τη ς συμφωνίας, συνοδευόμενος από τρ εις μόνο αξιωματικούς. Η συνάντηση αποδείχθηκε πως ήταν μια καλοστημένη παγίδα από μέρους του Ακμπαρ Χαν, που δ ιέτα ξε αμέσως τους άνδρες του να περικυκλώ- σουν και να θανατώσουν τον Βρετανό αξιωματούχο και τους συνοδούς του. Ο Μ ακνάχτεν ακούστηκε να κραυγάζει στα περσικά "Για όνομα του Θεού!" πριν τον πυροβολήσει ο Ακ­μπαρ Χαν με ένα πιστόλι που του είχε δωρίσει παλαιότερα το θύμα του. Καθώς οι υπόλοιποι τρ εις Βρετανοί αξιωματικοί πά­σχιζαν να ξεφύγουν, ο ένας σκοτώθηκε από κάποιον Αφγανό. Στους άλλους δύο χαρίστηκε η ζωή από τον Ακμπαρ Χαν, που τους ρώτησε επιτιμητικά: "Ωστε θα κατακτούσατε τη χώρα μου;". Οι αιχμάλωτοι κρατήθηκαν σε ένα φρούριο της Καμπούλ και μπορούσαν να δουν από το κελί τους το κακοποιημένο σώ-

Ο π λίτης 44ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικο ύ , 1842. Ο συνδυασμός των κλασικών στοιχείω ν των στολώ ν των Ν απ ολεόντειω ν πολέμω ν μ ε

την κ ο μ ψ ό τη τα των ύστερω ν βικτω ριανώ ν χρόνων. Οι α κρ ο χειρ ίδ ες, οι επ ω μίδες και το π εριλα ίμ ιο του χιτω νίου έχουν κ ίτρ ινο χρώ μα και είνα ι χα ρ α κ τη ρ ισ τικ ά για το κ ά θ ε

σύνταγμ α . Κ ατά το υ ς θ ερ ιν ο ύ ς μ ήνες το π αντελόνι ήταν άσπρο και το σακό καλυπ τόταν μ ε άσπρο ύφασμα. Το σακό για π ροστασία από τις κ α ιρ ικ ές σ υνθήκες

καλυπ τό ταν και μ ε αδιαβροχοπ οιημένο ύφασμα.(πιν. του Ν ίκου Π άνου για τη "ΣΙ").

Υπολοχαγός 44ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικο ύ , 1842.Φ έρει το ανεπίσημο πηλήκιο μ ε τον α ρ ιθμ ό του σ υ ντά γ μ α το ς επάνω στη δ ιακοσμημένη μ ε μαύρη κλω στή τα ινία , χ ιτώ νιο μ ε επ ω μίδες (δ ιακρ ιτικό βα θμο ύ ένα βικτω ριανό σ τέμ μ α ), τελαμώ να , ζωνάρι, ζω στήρα, εξά ρ τυ σ η ξίφ ο υ ς και (π αράτυπα) ψ ηλές μ π ό τες (πιν. του Ν ίκου Π άνου για τη "ΣΙ").

σφάλειά τους. Οι άμαχοι και τα στρατεύματα μοιραία συγχωνεύθηκαν λόγω του χαλαρού ε ­λέγχου της διοίκησης και η φάλαγγα άρχισε να αργοσέρνεται πάνω στο χιόνι προς την Α­νατολή. Την πρώτη μέρα της υποχώρησης (6 Ιανουαρίου 1842) καλύφθηκαν μόνο 7 km και μεγάλο μέρος των οικοσκευών εγκαταλεί- φ θηκε στη γέφυρα του ποταμού Λόγκαρ. Κά­θ ε μέρα που περνούσε ο χειμώνας του Αφγα­νιστάν καταβρόχθιζε τα θλιβερά υπολείμμα­τα του καταπτοημένου στρατού. Κομμάτια πάγου κολλούσαν τόσο σταθερά στις οπλές των αλόγων ώστε χρειάζονταν σκαρπέλα για να αφαιρεθούν. "Ακόμα και ο αέρας που ανα­πνέουμε", έλεγε ο ταγματάρχης Αϊρ, "παγώνει στο πέρασμά του έξω από τα ρουθούνια και το στόμα σχηματίζοντας μια επίστρωση από μικρούς παγοκρυστάλλους στα μουστάκια και τις γενειάδες μας". Υπό αυτές τις συνθή­κες ψύχους τα ανθρώπινα μέλη πάγωναν σε τέτο ιο βαθμό ώστε μόνο λίγες εκατοντάδες στρατιωτών είχαν παραμείνει αξιόμαχοι. Η προοπτική τού να διασχίσει αυτή η ταλαίπω­ρη φάλαγγα τα φοβερά περάσματα μαχόμε- νη με τους σκληροτράχηλους Αφγανούς γέμιζε με τρόμο τις καρδιές ακόμα και των πιο γενναίων και έμπειρων στρατιωτών. Τη δεύτερ η μέρα κάλυψαν άλλα 7 km και έ- φθασαν στο πέρασμα Κουρντ Καμπούλ πα- ρενοχλούμενοι συνεχώς από τα σποραδικά

πυρά των Γκιλζάι.Η συνοδεία του Ακμπαρ Χαν εμφανί­

στηκε στις 8 Ιανουαρίου και προηγήθη- κε των Βρετανών εισερχόμενη στο φα­ράγγι Τάνγκι Ταράκι, του οποίου τις

κορυφές ήλεγχαν μαχητές Γκιλζάι. Οι βολές των αφγανικών μουσκέτων άρχι­σαν την επόμενη μέρα παρά τις "εκκλή­σεις" των ανδρών του Ακμπαρ Χαν προς τους αθέατους συμπατριώτες τους να παύσουν πυρ. "Επικράτησε γ ε ­

νικός και απόλυτος πανικός", διηγείτο ο Αϊρ, "και χιλιάδες άνθρωποι έ τρ εξα ν προς

τα εμπρός αναζητώντας σωτηρία, εγκαταλεί- ποντας αποσκευές, όπλα, πυρομαχικά, γυναί­κες και παιδιά, αδιάφοροι για ο,τιδήποτε άλ­λο εκτός από την προσωπική τους επιβίωση". Οι Αφγανοί φρόντιζαν υπομονετικά να αφαι- ρούν τα όπλα από τους νεκρούς, καθώς τα πτώματα "καθαρίζονταν" από τα όρνεα που περιτριγύριζαν τη φάλαγγα. Οι φυλές συνέ- κλιναν στην πορεία της βρετανικής φάλαγ­γας για να λάβουν μέρος στο μακελειό. Ακό­μα και οι γυναίκες και τα παιδιά των Αφγανών καραδοκούσαν στην "ουρά" της φάλαγγας, θανατώνοντας εν ψυχρώ πάνω στο χιόνι τους

μα του Μ ακνάχτεν να βρίσκεται για μέρες κρεμασμένο στην κεντρική αγορά της πόλης.

Η είδηση της δολοφονίας του Μακνάχτεν διαδόθηκε γρήγορα στο στρατόπεδο και απο­τελείωσε ψυχολογικά τον Ελφινστον. Τα πολι­τικά καθήκοντα του Μ ακνάχτεν επωμίσθηκε ο ταγματάρχης Εντγκαρ Πότινγκερ, που είχε έλθει τραυματίας από το Κοχιστάν. Τη βραδιά των Χριστουγέννων ο Ελφινστον έθεσ ε ενώ­πιον των αξιωματικών του συμβουλίου του τους νέους όρους των Αφγανών: ο Βρετα νικός Στρατός μπορούσε να αποχωρήσει με τον Ακμπαρ ως συνοδεία του ως τα σύνορα τη ς Ινδίας αν οι Βρετανοί πα­ρέδιδαν τους θησαυρούς τους και όλα τα πυροβόλα τους εκτό ς από έξι, αφήνοντας επίσης πίσω ό­λους τους έγγαμους αξιωματι­κούς και τις οικογένειές τους ως ομήρους. Ο Πό- τινγκερ διαφώνησε αμέ­σως και πρότεινε να με­τακινηθεί η φρουρά στο Μπάλα Χισάρ και να ανα­μένει την άφιξη ενισχύσε­ων. Οι πληροφοριοδότες ανέ­φεραν επίμονα ότι ο Ακμπαρ Χανήταν αφ ερεγγυος και οι όροι του παρα­πλανητικοί και πως χρειαζόταν τους ομήρους απλώς για να εξασφαλίσει τη ζωή του πατέρα του που βρισκόταν ακόμα στην Ινδία. Ο Πό- τινγκερ όμως επιπλήχθηκε, οι πληροφορίες αγνοήθηκαν, ο Σαχ Σούγια ειδοποιήθηκε να φροντίσει μόνος του τον εαυτό του και οι ό­ροι των Αφγανών έγιναν δεκτοί.

Οι Βρετανοί παρέδωσαν 130 ομήρους και τους θησαυρούς που τους ζητήθηκαν και άρ­χισαν τις προετοιμασίες για την αποχώρηση των 4.330 στρατιωτών και των 12.000 αμάχων που είχαν απομείνει στη ζωή. Η έναρξη της πορείας προς το Τζαλαλαμπάντ ορίστηκε για τις 5 Ιανουαρίου 1842 και η φάλαγγα θα έπρε­πε να κινηθεί μέσα από στενά περάσματα των οποίων ακόμα και το όνομα προκαλούσε τρ ό ­μο: Γκουνταμούκ, Νέεμλα, Τζαγκνταλάκ. "Εί­μαστε έτοιμοι να αναχωρήσουμε χωρίς φρου­ρούς, χωρίς χρήματα, χωρίς εφόδια, χωρίς ξυ ­λεία", έγραφε η λαίδη Σέηλ. Η συνοδεία του Ακμπαρ Χαν όμως δεν εμφανίστηκε στις 5 Ια- νουαρίου και έτσι η φρουρά αποφάσισε να μην περιμένει άλλο και να ξεκινήσει την επο­μένη. Καθώς οι Βρετανοί στρατιώτες εγκατέ- λειπαν το στρατόπεδο κουμπώνοντας σφικτά τις χλαίνες τους ως τον λαιμό για να καταπο­λεμήσουν το δριμύ ψύχος, Αφγανοί άμαχοι λεηλατούσαν τα πράγματα που έμεναν πίσω και δολοφονούσαν τους τραυματίες, παρά τις υποσχέσεις του Ακμπαρ Χαν για την α-

τραυματίες και όσους είχαν καταρρεύσει από την εξάντληση. Στις 9 Ιανουαρίου κατέφθασε νέο μήνυμα από τον Ακμπαρ Χαν, που ανέφ ε­ρε ότι "όλες οι ο ικογένειες και οι χήρες θα έ ­πρεπε να τεθ ο ύ ν υπό τη ν προστασία του προκειμένου να τις προφυλάξει από περαιτέ­ρω κακουχίες". Η πρόταση διατυπώθηκε τόσο από λόγους φιλανθρωπίας, όσο και από υπο­λογισμό, καθώς ο Αφγανός η γέτης γνώριζε ότι ο πατέρας του εξακολουθούσε να βρίσκε­ται στα χέρια των Βρετανών. Ο στρατηγός Ελ-

33

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

φινστον συμμορφώθηκε και αρκετά άτομα παραδόθηκαν στους Αφγανούς. Μ εταξύ αυ­τών ήταν ο ταγματάρχης Αϊρ με τη ν οικογέ- νειά του.

Μ ετά από αυτή την εξέλ ιξη η μάχιμη δύ­ναμη τη ς φάλαγγας που πέρασε τις "συμπλη- γάδες" στο φαράγγι Τάνγκι Ταράκι και έφθα- σε στο Τεζίν είχε συρρικνωθεί σε 150 άνδρες του ιππικού, 50 πυροβολητές με ένα πυροβό­λο και λίγους άλλους στρατιώτες. Οι π έντε η­μέρες της υποχώρησης μέσα στην απίστευτη κακοκαιρία είχαν στοιχίσει τη ζωή σε 12.000 ανθρώπους. Παρά τις δ ιαμαρτυρίες των Βρε­τανών αξιωματικών για τα όσα είχαν συμφω- νηθ εί και για την εγγύηση τη ς ασφάλειάς τους, ο Ακμπαρ Χαν εξέφ ρασε υποκριτικά τη λύπη του και ισχυρίστηκε ότι δ εν μπορούσε να ελέγξε ι απόλυτα τους ατίθασους Γκιλζάι. Στις 11 Ιανουαρίου, καθώς η φάλαγγα περ­νούσε από το Κούτερ Σουνγκ στο Τζαγκντα- λάκ, εβλήθη από έντονα πυρά που γέμισαν το ν ελικοειδή δρόμο με πτώματα. Ενεργώ­ντας με περισσό θράσος ο Ακμπαρ απαίτησε να του παραδοθούν ο στρατηγός Ελφινστον, ο ταξίαρχος Σέλτον και ο λοχαγός Τζόνσον ως εγγύηση για τη μελλοντική αποχώρηση των Βρετανών από το Τζαλαλαμπάντ. Ο αχα­ρακτήριστος Ελφινστον συμφώνησε. Χωρίς αρχηγό πια η φρουρά έχασε τελείω ς το ηθικό της και προσπάθησε να συρθεί όπως-όπως ως το μήκους τριών χιλιομέτρων πέρασμα του Τζανγκνταλάκ. Από τα γύρω υψώματα οι Αφγανοί σκοπευτές σκότωσαν τους περισσό­τερους από τους απελπισμένους στρατιώτες. Σχεδόν όλοι όσοι γλίτωσαν και αποπειράθη- καν να προχωρήσουν, το πρωί τη ς 13ης Ιανου- αρίου κτυπήθηκαν ένας-ένας από τους Αφγα­νούς καθώς πλησίαζαν το πέρασμα Γκουντα- μούκ. Με κάθε ελπίδα να έχει εκλείψ ει οι 20 αξιωματικοί και οι 45 στρατιώτες που είχαν α- πομείνει προέβαλαν την ύστατη άμυνά τους

■ ■ στο Γκουνταμούκ, απέναντι στους Αφγανούς που κατέβηκαν πια από τα βουνά για να τους αποτελειώσουν. Οταν η άνιση μάχη πλησίαζε στο τέλος τη ς έξι αξιωματικοί κατόρθωσαν να ανοίξουν δρόμο με το ξίφος στο χέρι και να διαφύγουν. Δυστυχώς καθ' οδόν αποφάσι­σαν να σταματήσουν για να δεχθούν τρόφιμα από ντόπιους. Στην ενέδρα που ακολούθησε δύο σκοτώθηκαν και τους υπόλοιπους τέσσε­ρις τους πρόλαβαν οι Αφγανοί αντάρτες μό­λις 6 km από το Τζαλαλαμπάντ. Τρεις αξιωμα­τικο ί σφαγιάστηκαν. Μόνο ο τέτα ρ το ς κατά- φ ερε να διαφύγει. Ηταν ο γιατρός Ουίλιαμ Μπράυντον, ο μόνος Βρετανός που ολοκλή­ρωσε την υποχώρηση από τη ν Καμπούλ.

Στις 13 Ιανουαρίου 1842 οι στρατιώτες που επάνδρωναν τις σκοπιές στα τείχη του Τζαλαλαμπάντ ερευνούσαν μάταια τον ορίζο­ντα για σημάδια του στρατού που υποτίθεται ότι πλησίαζε από την κατεύθυνση της Κα­μπούλ. Ο συνταγματάρχης Ουίλιαμ Ντένυ, που είχε συμμετάσχει στις μάχες του Γκαζνί και είχε υπηρεσία εκείνη την ημέρα στα τε ί­χη, ήταν εκείνος ο οποίος είχε προφητεύσει το 1838: "Θα το δείτε: μόνο ένας άνθρωπος θα φθάσει εδώ από την Καμπούλ, ο οποίος θα μας πει ότι οι υπόλοιποι καταστράφηκαν".

Η μοίρα θέλησ ε να είναι ο Ντένυ εκείνος που αντίκρυσε πρώτος τον Μπράυντον να πλη­σιάζει αργά πάνω στο ελεεινό άλογό του την πόλη και στρεφόμενος προς τους συναδέλ­φους του είπε: "Δεν σας το είπα; Ορίστε, έρ ­χεται ο αγγελιοφόρος".

ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ: Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΦΙΛΟΔΟΞΙΩΝ

"Καμία αποτυχία τόσο ολοκληρωτικά κα­ταστροφική όπως αυτή δεν έχει καταγραφεί στις σελίδες τη ς Ιστορίας", έγραφε ο σερ Τζων Καίη που ασχολήθηκε με τη συγγραφή τη ς ιστορίας του Πρώτου Αφγανικού Πολέ­

μου. Πραγματικά η συ­ντριβή των βρετανικών φιλοδοξιών ήταν τόσο πλήρης και παταγώδης ώ­στε προσωρινά απειλήθη- κε ολόκληρη η στρατηγι­κή ισορροπία στην περιο­χή. Η βρετανική φρουρά στο Γκαζνί πολιορκήθηκε στενά και συμφώνησε με τους Αφγα­νούς να εγκαταλείψ ει το οχυρό στις 6 Μαρτί­ου 1842 και να της επιτραπεί η δίοδος προς τη ν ελευθερ ία , αλλά οι αντάρτες για πολλο­στή φορά αθέτησαν τον λόγο τους και σφα- γίασαν τους αντιπάλους τους. Ο Ακμπαρ Χαν συνέχισε τη μεγάλη επιτυχία του στην Κα­μπούλ πολιορκώντας το ίδιο το Τζαλαλαμπά­ντ, όπου υποσχέθηκε πάλι στη φρουρά να τη ς επ ιτρέψ ει να εκκενώσει το κάστρο και να φύγει προς την Ινδία. Οι Βρετανοί όμως είχαν πάψει να πιστεύουν τις υποσχέσεις των Αφ­γανών και αποφάσισαν να αμυνθούν μέχρις εσχάτων, ακόμα και όταν ένας ισχυρός σει­σμός κατέστρεψ ε μεγάλο μέρος των τειχών στις 19 Φεβρουάριου 1842. Στις 7 Απριλίου οι άνδρες του Σέηλ που αντιμετώπιζαν το φά­σμα τη ς πείνας πραγματοποίησαν γενναία έ ­ξοδο, νίκησαν τους αντάρτες του Ακμπαρ

Χαν σε μάχη εκ παρατάξεως και τους έ τρ ε ­ψαν σε άτακτη φυγή. Η βρετανική φρουρά στο κάστρο Καλάτ-ι-Γκιλζάι ά ν τεξε πολιορκη- μένη για ολόκληρο τον χειμώνα και απέκρου- σε τη μεγάλη έφοδο των Αφγανών στις 21 Μαϊου 1842, Παρόμοια επιτυχία σημείωσε και η φρουρά του Κανταχάρ.

Με τον δραματικό αυτό τρόπο έκλεισε ο πρώτος γύρος του Πρώτου Αφγανικού Πολέ­μου. Η Βρετανία δεν θα μπορούσε να δεχθεί

Α φ γανο ί ά τα κ το ι μ α χ η τές τη ς φυλής Α φ ρίντι α κ ο ν ίζο ν τα ι οπ λισμένοι μ ε τα

θ ρ υ λ ικ ά μακρυκαννα "τζεζ ά ιλ " τους με φ όντο το επ ιβλητικό φ ρούριο Μ πάλα Χισάρ τη ς Καμπούλ. Ο λαός του Α φ γανιστάν ήταν

α ν έκ α θ εν σκληρ οτρ ά χηλος και α π εχ θ α νό τα ν τον ξένο ζυγό , όπως έμα θα ν και οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί μ ε τη σειρά τους κατά τη

δ εκ α ε τία του 1980.

εύκολα την κηλίδωση της στρατιωτικής της τιμής από έναν συρφετό αμόρφωτων ανταρ­τών. Ο επόμενος κυβερνήτης της Ινδίας, ο λόρδος Ελένμπορο, δ ιέτα ξε μια "Στρατιά Τι­μωρίας" να λεηλατήσει την Καμπούλ και να σώσει τους ομήρους. Επειτα από τις επιτυχη­μένες και αριστοτεχνικές συγκλίνουσες επι­θέσ εις των στρατηγών Πόλλοκ από τα ανατο­λικά και Νοτ από τα δυτικά οι Βρετανοί κατα­τρόπωσαν διαδοχικά μεγάλες δυνάμεις των Αφγανών ανταρτών και εισήλθαν στην Κα­μπούλ στις 15 Σεπτεμβρίου 1842. Παίρνοντας εκδίκηση για τα όσα συνέβησαν στην πρω­τεύουσα τον χειμώνα του 1841-42, οι στρατιώ­τε ς εκτέλεσ αν εκατοντάδες Αφγανούς και α­νατίναξαν την Πύλη τη ς Αγοράς, που θεω ρεί­το ως ένα από τα αρχιτεκτονικά θαύματα της Ασίας. Στις 12 Οκτωβρίου η "Στρατιά Τιμω-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ρίας" επέστρεψε στην Ινδία, αφού πρώτα φρόντισε να επαναφέρει στον αφγανικό θρό ­νο το ν Ντοστ Μοχάμεντ, ο οποίος κυβέρνησε ως το 1863 κρατώντας τη Βρετανία και τη Ρω­σία μακριά από τη χώρα του.

Ο Πρώτος Αφγανικός Πόλεμος στοίχισε στη Βρετανία 15.000 θύματα, 20 εκατομμύρια λ ίρες και 50.000 καμήλες σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς, που δεν παρέλειψαν να θρηνήσουν για την απώλεια τόσο μεγάλου αριθμού από τα πολύτιμα αυτά ζώα. Για το τα ­ραγμένο Αφγανιστάν αυτή ήταν μόνο η αρχή της περιπέτειας στην οποία το είχε εμπ λέξει το "Μεγάλο Παιγνίδι" των ισχυρών της επο­χής. Κατά την περίοδο 1878-81 ακολούθησε

1842 και ο βεζύρης έσ τειλε ιπποτικά τη σορό του στο Τζαλαλαμπάντ για να τα φ εί με πλή­ρεις τιμές. Η μοίρα όμως θέλησ ε να μην επι­τρέψ ει στον Ελφινστον να αναπαυθεί ειρηνι­κά. Η πομπή που συνόδευε το φορείο με τη σορό έπεσε σε ενέδρα ανταρτών, το φ έρ ε­τρο ανοίχθηκε και το σώμα του νεκρού απο­γυμνώθηκε και λ ιθοβολήθηκε. Μόνο οι απει­λές για το τι θα μπορούσε να σημαίνει η οργή του Ακμπαρ Χαν απέτρεψε τους αντάρτες από το να πυρπολήσουν το άψυχο σώμα του Ελφινστον. Ο βεζύρης οργάνωσε νέα αποστο­λή για να ανακτήσει το πτώμα και αφού το βρήκε το έστειλε στους Βρετανούς, από τους οποίους ενταφιάστηκε με τις προβλε-

Ο μαχαρ αγ ιά Ρ ά ν τζ ιτ Σ ινγκ (πάνω) κυβερ νούσ ε το Π ουντζόμ π και θ εω ρ ε ίτο ο

κ υ ρ ιό τερ ο ς αντίπ οδας ισχύος για τον Α φγανό εμ ίρ η Ν το σ τ Μ ο χ ά μ εν τ (κάτω).

Επ ονομαζόμενος και “λ ιο ντά ρ ι της Λ α χ ώ ρ η ς ", ε ίχ ε αποσπάσει από τον Ν το σ τ

Μ ο χ ά μ εν τ τη δ ιαφ ιλονικούμενη περιοχή Π εσ αβ άρ το 1834 και οι Β ρ ετα ν ο ί

προσπάθησαν, χω ρίς επ ιτυχία , να εκ μ ετα λ λ ευ θ ο ύ ν τον π όθο των Αφγανών

για εκδ ίκηση για να επ ιτύχουν τους σκοπούς το υ ς .

Α φού κ α τέλα β α ν την Καμπούλ οι Β ρ ετα ν ο ί άφησαν μόνο δύο τα ξια ρ χ ίες για τη φρούρησή της, οι οπ οίες σ τρ α το π έδ ευ σ α ν έξω από τη ν πόλη, σε μ ια το π ο θ εσ ία που ή τα ν ε κ τε θ ε ιμ έ ν η στα πυρά α τάκτω ν από τα γύρω υψ ώ ματα.

νέα βρετανική εισβολή και το 1919 σημειώθη­κε μεταξύ Αφγανών και Βρετανών ο Τρίτος Αφγανικός Πόλεμος, που τερματίσ τηκε σε 98 ημέρες.

Οι πρωταγωνιστές του οράματος μεταξύ Καμπούλ και Τζαλαλαμπάντ τον χειμώνα του 1841-42 είχαν σε α ρ κετές περιπτώσεις τραγι­κή κατάληξη. Ο εμίρης Σαχ Σούγια παρέμεινε αρχικά κλεισμένος στο Μπάλα Χισάρ, από ό­που ε ξή λθ ε μόλις τον Απρίλιο του 1842 για να επιθεωρήσει τα στρατεύματα των ανταρτών που βάδιζαν προς το Τζαλαλαμπάντ. Δολοφο- νήθηκε από ένα μέλος τη ς οικογένειας Μπα- ρακζάι και η διακυβέρνηση τη ς Καμπούλ πέ- ρασε στα χέρια του εμίρη Φατέχ Τζανγκ και του Ακμπαρ Χαν, που ονομάστηκε βεζύρης. Ο Η ντεν επέστρεψε άδοξα στην Αγγλία. Στον Πάλμερστον δεν καταλογίσθηκαν ποτέ οι βα­ριές ευθύνες που του αναλογούσαν για την ατυχή περιπέτεια στο Αφγανιστάν και το όνο­μα του Μπερνς κρατήθηκε μακριά από κάθε σπίλωση για τη ν ήττα. Οσο για τον άτυχο στρατηγό Ελφινστον, η τύχη τού επιφύλαξε ένα επίσης άδοξο τέλος. Πέθανε ως "προστα- τευόμενος" του Ακμπαρ Χαν στις 24 Απριλίου

πόμενες στρατιωτικές τιμές.Ο άνθρωπος που έδωσε κυριολεκτικά

νόημα στη λέξη "επιζών", ο γιατρός Μπράυ- ντον, επέζησε επίσης τη ς φοβερής πολιορ­κίας του Λύκνοου κατά τη μεγάλη ανταρσία τη ς Ινδίας το 1857-58. Επέστρεψε στη Σκωτία, όπου πέθανε ειρηνικά το 1873. Παρά τις εκ τ ι­μήσεις μεταγενέστερω ν ερευνητώ ν οι οποίοι αποφάνθηκαν ότι ο Μπράυντον και οι άλλοι π έντε αξιωματικοί που σώθηκαν ήταν στην πραγματικότητα λ ιποτάκτες οι οποίοι εγκα- τέλειψ αν το υς συντρόφους τους στο Γκου- νταμούκ, η αλήθεια παραμένει: ο γιατρός ή ­ταν ο μόνος από τη βρετανική στρατιά που έ- φθασε στον προορισμό του έχοντας διανύσει ολόκληρη τη ν προγραμματισμένη διαδρομή. Οπωσδήποτε δεν ήταν ο μόνος που επέζησε από την τραγωδία. Αρκετοί αιχμάλωτοι αξιω­ματικοί και στρατιώτες με τις οικογένειές τους επέζησαν επίσης για να απελευθερω ­θούν αργότερα και τουλάχιστον 2.000 Ινδοί σεπόυς παρέμειναν ζωντανοί ζητιανεύοντας στην Καμπούλ, σαν επιβεβαίωση του παλαιού αποφθέγματος ότι "η μόνη δόξα στον πόλεμο είναι η επιβίωση".

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Τ. Heathcote: THE AFGHAN WARS: 1839-1919, Osprey, 1980.(2) I. Knight: GO TO YOUR GOD LIKE A SOLDIER, Greenhill Books, 1996.(3)E. O'Ballance: AFGHAN WARS, Brassey’s, 1993.(4) K. Meyer: TO THE LAST MAN, "Military History Quarterly", Summer 1999.(5) J. Morris: PAX BRITANNICA, Penguin, 1979.(6) J. Norris: THE FIRST AFGHAN WAR: 1838-42, Cambridge University Press, 1967.(7) G. Regan: MILITARY BLUNDERS, Guinness Publishing, 1996.(8) THE COLONIAL OVERLORDS, Time-Life Books, 1990.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ Ω Τ Η Ρ ΙΟ Σ ΠΑ ΠΑ ΒΑ ΣΙΛΕΙΟ Υsopa@ hol.gr

ΤΑ ΜεγαλαΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑ « ΜΑΤ»

ΤΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

0 βασιλ ιάς π έ φ τε ι σ τη μάχη (20-8-1485, Μ π όσγουρδ): Ο τρ α γ ικ ό ς επ ίλογος το υ "Πολέμου τω ν δύο Ρόδων". 0

Ριχάρδος Γ 'α ν α φ ω ν εί το σα ιξπ ηρικό : ",Ενα ά λο γο ! Το βασ ίλειό μο υ για ένα ά λ ο γ ο !“. Ο λοι αναγνω ρίζουν ό τ ι η φ ράση α υ τή δεν

α φ ο ρ ο ύ σ ε το άλογο τη ς φ υ γ ή ς, αλλά το μ έσ ο τη ς μάχης, το α π όλυτα συνυφ ασμένο μ ε το ιπ ποτικό ιδεώ δες .

0 : - ϋ '

Σ το πανάρχαιο παιγνίδι του σκακιού, του καθ ’ η­μάς ζατρικίου, ο βασιλιάς ουδέποτε αιχμαλω­τίζεται. Η παρουσίασή μας δεν θα υπεισέλθει στην κοινωνιολογία του αρχέγονου αυτού πολεμικού

παιγνιδιού. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι στις παλαιές δεσποτικού τύπου μοναρχίες το πρόσωπο του βασιλιά ήταν το μόνο στο οποίο είχε νοηματική αντιστοιχία η έννοια τη ς ελευθερ ίας. Κανένας άλλος εκτό ς του μο­νάρχη δεν απολάμβανε τυπικά και εν ίο τε ουσιαστικά, το αγαθό αυτό. Από τους φαραώ μέχρι τους φωτισμέ­νους μονάρχες τη ς Ευρώπης του 18ου αιώνα μια σειρά

από αντιλήψεις, θεοκρατικού βασικά χαρακτήρα, πε- ριέβαλαν τον βασιλικό θρόνο ε ίτε με θεϊκό , ε ίτε με θ ε ­οκρατικό (1) κύρος.

Μερικά αξιώματα των δογμάτων αυτών είναι τα «sic volo sic jubeo»(2), και «quid principi placuit, legis habet vigorem» (3) και το περίφημο «απόσταγμα» τη ς Συνθή­κης του Αουγκσμπουργκ (Αυγούστα) το 1555, «cuius regio eius religio» (4). Στα πυροβόλα των Γάλλων μοναρ­χών αναγραφόταν το «ultima ratio regium», δηλαδή «αυ­τό είναι το τελευ τα ίο επιχείρημα των βασιλέων».

Από αυτά τα λίγα καθίσταται σαφές ότι η έννοια

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΙΑ ΑΙΩΝΕΣ, ΟΤΑΝ Η ΛΑΜΨΗ, Η

ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΑΝ ΤΗ

ΣΗΜΑΙΑ ΚΑΘΕ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ, ΤΟΣΟ Ο

ΘΑΝΑΤΟΣ, ΑΛΛΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΚΟΜΑ Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΟΥ,

ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΣΑΝ ΤΗ ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΟ

ΑΠΟΛΥΤΟ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ. ΠΕΡΙΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΑΣ ΚΑΠΟΙΟΣ ΤΗ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΣΤΑΘΕΙ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ

ΜΟΝΑΡΧΩΝ ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ Ο ΑΡΗΣ ΕΠΙΦΥΛΑΞΕ ΤΗ ΣΚΛΗΡΗ

ΑΥΤΗ ΤΥΧΗ. ΑΛΛΟΙ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ ΑΞΙΟ Ι ΤΗΣ ΤΥΧΗΣ ΑΥΤΗΣ ΚΑΙ

ΑΛΛΟΙ ΑΤΥΧΟΙ, ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΟΛΟΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΜΑΣ.

ΚΑΠΟΙΩΝ Η ΜΟΙΡΑ ΣΥΝΕΠΕΣΕ ΜΕ ΣΠΟΥΔΑΙΕΣ ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ

ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ

ΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΡΟΥ.

‘A

I -

i

·,

I m ' V - V ? *.·/„

τη ς αιχμαλωσίας ενός βασιλιά κατά τη μάχη είχε τον χαρακτήρα ενός ανόσιου, τερατώ δους και καταστρε­πτικού για το δ ιεθνές κύρος του θεσμού γεγονότος.

Ετσι κατά τις παραμονές της μάχης του Λ όυτεν (5- 12-1757) ο Μέγας Φρειδερίκος μέσα στη νύκτα, επιθεω­ρώντας τη γέφυρα τη ς Λίσσα, πέρασε στο στρατόπεδο των Αυστριακών. Κανένας δεν διανοήθηκε να συλλάβει τον μονάρχη. Οι αξιωματικοί δ ιέταξαν το «παρουσιά­στε» και ο φιλόσοφος βασιλιάς τούς συνεχάρη για το παράστημα των στρατιωτών τους. Αυτά βέβαια συνέ- βαιναν στη «διαβρωμένη» από το πνεύμα του ιπποτι- σμού και τη ς ευγένειας του «μπαρόκ» Ευρώπη του 18ου αιώνα.

Πιο τραγική υπήρξε η περίπτωση του αυτοκράτορα τη ς Αιθιοπίας Θεοδώρου Π, Το 1868 στο φρούριο των Μαγδάλων, πολιορκούμενος από 32.000 Βρετανούς του λόρδου Νέιπιερ, είδε όλους σχεδόν τους στρατιώ­τε ς του να έχουν εξοντω θεί. Ο κίνδυνος να β ρεθεί έ ­νας «νεγκούς νεγκίστι» (ο αρχαιότερος μονάρχης του κόσμου) στα χέρια ενός αιρετικού τυχοδιώκτη ήταν ά­μεσος. Τη στιγμή που το ερυθρό ποτάμι των Βρετανών

πλησίαζε ο Θεόδωρος αυτοκτόνησε...Ετσι και ο βασιλιάς των Δακών Δ εκέβαλος το 106

μ.Χ., νικημένος από τον Τραϊανό στη μάχη της Σαρμιζε- γέθουσας, είχε αυτοκτονήσει για να αποφύγει τη ν αιχ­μαλωσία. Ο βασιλιάς του Πόντου Μ ιθριδάτης ΣΤ1, ο Ευ- πάτωρ και Μέγας, όταν π ιέσθηκε από τους Ρωμαίους και προδόθηκε από τον γιο του Φαρνάκη Β1 δοκίμασε να αυτοκτονήσει με δηλητήριο. Ομως ο μεγάλος αυτός μονάρχης ως πρώτο πειραματόζωο στις έρευνες του πάνω στα δηλητήρια χρησιμοποιούσε το ν εαυτό του, έ ­χοντας επιτύχει εκ τετα μ ένη ανοσία σε αυτά. Για να α- ποφύγει λοιπόν την επ ικείμενη αιχμαλωσία κατέφ υγε στον βέβαιο θάνατο του ξίφους.

Το μήνυμα είναι σαφές σε όλες τις περιπτώσεις και σε όλες τις εποχές που θα εξετάσουμε. Ο βασιλιάς δεν αιχμαλωτίζεται! Πεθαίνει! Και επειδή στην ουσία προσωποποιεί τη ν ιδέα του αδιάλειπτου μεγαλείου του σ τέμματός του και τη ς άμεσης διαδοχής, ανάμεσα στα απέραντα δικαιώματά του "απολαμβάνει" και την τραγική υποχρέωση να μη δικαιούται να συλληφθεί ζωντανός.

Ο βασιλιάς α υ το κ το ν ε ί. Σ τη

μάχη των Μ αγδάλω ν ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς της Α ιθ ιοπ ίας Θ εόδω ρος Γ 'δ ίν ε ι το τέλ ο ς που

α ρ μ ό ζει σ τον η ττη μ έν ο "Λέοντα

του Ιούδα".

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μ ε αυτό το άρθρο θα θυμίσουμε ότι αυ­τό δεν συνέβη πάντοτε στην ιστορία. Βασι­λείς και αυτοκράτορες έπεσαν α ρ κετές φο­ρές στα χέρια των εχθρών τους και μη βρί­σκοντας το κουράγιο ενός Σαρδαναπάλου, ε ­νός Αννίβα ή των προαναφερθέντων Θεοδώ­ρου και Δεκεβάλου, άφησαν το ν εαυτό τους στην ευσπλαχνία του αντιπάλου. Θα θυμη­θ ού με κάποιους από τους άτυχους αυτούς μονάρχες και θα κάνουμε κάποιες παρατηρή­σεις ιστορικού ενδ ιαφέροντος. Αν και δ εν θα το αποφύγουμε εντελώ ς, στα πλαίσια της μ ε­λέτη ς θα προσπαθήσουμε να μην εμπλακού- με σε αιχμαλωσίες μοναρχών κατά τη διάρ­κεια εμφυλίων σπαραγμών και διεκδικήσεων του σκήπτρου, διότι μόνον η Ρωμαϊκή Αυτο­κρατορία θα απαιτούσε ολόκληρους τόμους.

Αναμφίβολα στις απαρχές της Ιστορίας η μορφή του υπέρλαμπρου Αχαιμενίδη μονάρ­χη, του Κύρου Β1 του Μεγάλου, που στέριωσε τη ν περσική αυτοκρατορία και που η σοφία του θαυμάστηκε από την αθηναϊκή αριστο­κρατία υμνούμενη από τον Ξενοφώντα στην "Κύρου Παιδεία” του, προσφέρει ένα καλό πα­ράδειγμα. Δ ιακατεχόμενος από το ν πανάρ- χαιο πυρετό τού "κίτρινου μετάλλου" εκ- στράτευσε στη χρυσοφόρα γη των Μασσαγε- τών το 529 π.Χ., όπου συνέλαβε τον Σπαργα- πίση, γιο τη ς βασίλισσάς τους Τομύριδος, ο οποίος αυτοκτόνησε αιχμάλωτος. Η τραγική μητέρα ορκίστηκε εκδίκηση και σύντομα μ ε­τά από ενέδρα συνέλαβε τον μεγάλο εχθρό της. Ο θάνατός του στα χέρια της πονεμένης μητέρας - βασίλισσας πήρε χαρακτήρα συμ­βολικό. Η κάρα του βυθίστηκε σε έναν ασκό με ανθρώπινο αίμα, ώστε να κορεσθεί η "δί­ψα" του γι1 αυτό.

Πριν από τον Κύρο αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση του τραγικού Ιουδαίου βασιλιά Σεδεκία, που η ατιμωτική αιχμαλωσία του από

38 το υς Βαβυλωνίους σήμανε το άδοξο τέλος ■ ■ της δυναστείας του Δαβίδ και των βασιλέων

του Ιούδα εν γένει. Ο μονάρχης αυτός ενθρ ο ­νίστηκε περί το 597 π.Χ., διαδεχόμενος τον Ιε- χονία. Η ισχυρή πολιτική του σύγκρουση με το ν φιλοβαβυλώνιο προφήτη Ιερεμία (5) τον ώθησε να συμμαχήσει με τους Αιγυπτίους, πράγμα που οδήγησε σε μια σαρωτική εκ ­στρατεία του βασιλιά Ναβουχοδονόσορα Β' κατά της Ιουδαίας. Στη σύγκρουση που έγινε κοντά στην Ιεριχώ ο Σεδεκίας συνελήφθη αιχμάλωτος. Η μοίρα του ήταν τραγική και α­νάλογη της εποχής και των "πολιτισμών" της περιοχής. Μέσα στα ερείπια των Ιεροσολύ­μων το τελευτα ίο θέαμα που αντίκρυσε πριν τυφ λω θεί και συρθεί στη Βαβυλώνα ήταν η σφαγή των παιδιών του το 586 π.Χ.

Η αναφορά μας στις ανατολικές μοναρ­χίες αξίζει να περιλάβει την περίπτωση του Λυδού βασιλιά Κροίσου, όπως μας μεταφ έρε- τα ι από τη γλαφυρότατη ηροδότεια γραφίδα. Μ ετά από μια επιτυχή και γεμάτη κατακτή ­σεις βασιλεία στον θρόνο των Σάρδεων, ο Κροίσος οδηγήθηκε σε μοιραία ρήξη με τον προαναφερθέντα Κύρο Β’ το ν Μέγα. Ο Λυδός Βασιλιάς ζήτησε τη συμμαχία των Λακεδαιμο­νίων και πιστός στον δελφικό χρησμό περί του ότι "εκείνος που θα διαβεί πρώτος τον Αλυ ποταμό θα καταλύσει μεγάλο βασίλειο",

έκανε το μεγάλο βήμα χωρίς να περιμένει την άφιξη των συμμάχων του, που υπήρξε ιστορι­κά και η πρώτη συμμαχία Ελλήνων τη ς κλασι­κής εποχής με ξένο έθνος. Μ ετά τη μάχη της Πτερίας, που έλη ξε χωρίς νικητή, ο Κύρος βά­δισε κατά των Σάρδεων, όπου μετά από μια φονική μάχη το 546 π.Χ., στην οποία το περί­φημο λυδικό ιππικό διαλύθηκε από τους κα- μηλοβάτες των Περσών, ο Κροίσος αιχμαλω­τίστηκε.

Η ελληνική ιστορία δεν είναι πλούσια σε συλλήψεις μοναρχών. Η μόνη μοναρχία της κλασικής Ελλάδας, η ιδιόρρυθμη συμβασι­λεία των Αγιαδών και των Ευρυποντιδών στη Σπάρτη, παρέχει σειρές ενδόξων υπαλλήλων (κατ' ουσίαν) του κράτους προθύμων, όπως άλλωστε και ο κάθε Λακεδαιμόνιος, να πεθά- νουν στο πεδίο της μάχης παρά να αιχμαλωτι­στούν. Η περίπτωση του Κλεομένους Γ στα ελληνιστικά χρόνια, ο οποίος βρ έθ ηκε μετά

Δ ε ίγ μ α γραφής τη ς ισ το ρ ίας των νικητών.Π ροπαγάνδα σε π έτρ α π ερσικού

δα κτυ λ ιδ ιο ύ (από τη συλλογή τη ς Εθνικής Β ιβ λ ιο θή κη ς των Παρισίων). Ο Σαπώρ A ',

υ π ο τίθ ε τα ι κ α τά τη μάχη,...σ υλλα μβά νει μ ε το σ π α θ ί σ τη θ ή κ η τον ένοπλο Β αλλερ ια νό .

τη μάχη τη ς Σελλασίας (222 π.Χ.) και την κά­θοδό του στην Αίγυπτο κρατούμενος του δ ιε­φθαρμένου πτολεμαϊκού καθεστώτος, δεν συνιστά περίπτωση αιχμαλωσίας του τύπου της μ ελέτης αυτής.

Αξίζει να σημειώσουμε τη ν περίπτωση του μεγάλου στρατηγού και γενάρχη του οί­κου του Περσέα, του Αντιγόνου Α' του Κύκλω­πα (382-301 π.Χ.). Ο υπέροχος αυτός 80χρο- νος, που ποτέ του δεν είχε η ττη θ ε ί σε μάχη, βρέθηκε το 301 π.Χ. αντιμέτωπος με τις ενω­μένες δυνάμεις του Λυσιμάχου και του Σε- λεύκου στην Ιψό της Φρυγίας. Επικεφαλής του ιππικού του ήταν ο γιος του, ο Δημήτριος Πολιορκητής, ο οποίος σε μια θυελλώδη κα­ταδίωξη του εχθρικού ιππικού (που θυμίζει σε πολλά τη μοιραία αποκοπή του στρατάρχη Γκρουσύ στο Βατερλώ) άφησε τον Αντίγονο να περικυκλωθεί και να συλληφθεί από τους εχθρούς, οι οποίοι και τον εκτέλεσ αν αμέ­σως. Ο Αντίγονος υπήρξε ένας από τους τρ ο ­μερούς εστεμμένους γέρ οντες τη ς ιστορίας, όπως ο Αννίβας και οι δόγηδες Ερρίκος Δάν- δολος και Φραγκίσκος Μοροζίνης, που η μόνη ανακούφιση την οποία μπορούσαν να προσφέρουν στον εχθρό ήταν η εξάλειψή τους.

Τραγική δεσπόζει η ελληνιστική μορφή

του τελευτα ίου βασιλιά της Μακεδονίας, που το άθλιο τέλο ς του σηματοδότησε την ταπεί­νωση και την κοίμηση του έθνους μας για 1989 χρόνια. Ο Περσέας, ο δυστυχής αυτός τελευ τα ίος Αντιγονίδης, μετά τη μοιραία μά­χη τη ς Πύδνας το 168 π.Χ. δεν βρήκε το σθέ­νος που αρμόζει σε έναν Ελληνα βασιλιά να τερματίσ ει τη ζωή του ε ίτε αυτοχείρως, ε ίτε στη μάχη. Αφού εγκατέλειψ ε το πεδίο τη ς μά­χης, σπαρμένο με τους νεκρούς φαλαγγίτες μας, κατέφ υγε σε αναξιόπιστους συμμάχους για να παραδοθεί στους Ρωμαίους και να κο­σμήσει τον φρικωδέστερο για την πατρίδα μας θρίαμβο, το 167 π.Χ. Οταν αιχμάλωτος πια παρεκάλεσε το ν νικητή του Αιμίλιο Παύ­λο να μη το ν διαπομπεύσει στον ρωμαϊκό θρίαμβο, αυτός μεγαλόψυχα τού απέστειλε ένα εγχειρίδιο και έναν βρόχο. Ομως ο Περ­σέας δεν βρήκε το σθένος να πράξει το δέον, "...αλλ1 υπ1 ελπίδων τινών απομαλακισθείς ε- γεγόνει μέρος των αυτού λαφύρων". Το τέλος του δεν ήταν ο ύτε καν αυτό που οι Ρωμαίοι ε- πεφύλασσαν στους σημαντικούς αιχμαλώ­τους τους (6). Τον άφησαν να πεθάνει στη φυ­λακή από πείνα και αϋπνία. Κατ' άλλες πληρο­φορίες πέθανε στην Αλμπα Φ ουκέντια από φυσικό θάνατο.

Οσο και αν οι κλασικοί πρόγονοί μας ε ί­χαν απαξιώσει το βασιλικό αξίωμα, χαρακτη­ριστικό άλλωστε (υπό τη θεοκρατική του μορφή) των βαρβάρων, δεν επέτρεπαν τη βα- σιλοκτονία και τιμωρούσαν τους βασιλοκτό­νους, όπως συνέβη με το ν σατράπη Βήσσο που δολοφόνησε το ν τελευτα ίο Αχαιμενίδη μέγα βασιλέα, το ν Δαρείο τον Κοδομμανό. Α- ντιθέτω ς διά του Αλεξάνδρου πάλι τιμήθηκε κατά την αιχμαλωσία του ο ηρωικός βασιλιάς Πώρος μετά τη μάχη του Υδάσπη.

Εισερχόμενοι στον χώρο και στους χρό­νους τη ς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, πριν α­σχοληθούμε με τους δικούς τη ς μονάρχες, α­ξίζει να αναφερθούμε στην περίπτωση μιας βασίλισσας η οποία, αν και γυναίκα, οδήγησε τον στρατό τη ς στη μάχη κατά του αυτοκρά- τορα Αυρηλιανού. Το 272 μ.Χ., στη μάχη της Εμέσης (Χομς, Συρία), η αγέρωχη Ζηνοβία, που είχε αποσπάσει από το υς Ρωμαίους την Αίγυπτο απειλώντας την κοσμοκράτειρα με λιμό, συνελήφθη αιχμάλωτη και κόσμησε τον θρίαμβο του Αυρηλιανού στη Ρώμη το 274. Η τύχη της ήταν οπωσδήποτε πολύ καλύτερη από αυτήν του Περσέα ή του Βερκιγκεντόριξ. Πιο πρακτικοί και ήρεμοι οι Ρωμαίοι της Αυτο­κρατορίας σε σχέση με αυτούς της Δημοκρα­τίας, την πάντρεψαν με έναν βαθύπλουτο η­λικιωμένο συγκλητικό και πέρασε μια εξα ίρε­τη ζωή στην οπωσδήποτε υγιεινότερη, από την έρημο τη ς Παλμύρας, έπαυλή του στο Τί- βολι.

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, εξεταζόμενη ως ενιαίο ιστορικά σύνολο (7), μας παρέχει μόνο τέσσερις περιπτώσεις δορυαλώτων αυ- τοκρατόρων.

Πρώτος στη θλιβερή σειρά είναι ο Βαλε- ριανός (Πόπλιος Αυρήλιος Λικίνιος, 253-260 μ.Χ.). Ο καλός και γενναίος αυτός στρατηλά­της αυτοκράτορας βρέθηκε το 260 π.Χ. να πολεμάει στη Μεσοποταμία έναν από τους α­τιμότερους στρατιωτικούς αρχηγούς τη ς ι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στορίας (8), το ν Σασανίδη βασιλιά της Περ­σίας Σαπώρ Α . Οι τύχες της εκστρατείας έφ ε ­ραν το ρωμαϊκό στράτευμα να εγκλωβιστεί στην Εδεσσα. Οι δύο μονάρχες συμφώνησαν να συναντηθούν ώστε να διαπραγματευθούν την απεμπλοκή των στρατευμάτων τους. Στη συνάντηση αυτή ο Σαπώρ με δολιότητα αιχ­μαλώτισε τον γέροντα αυτοκράτορα και του επιφύλαξε ό,τι ελεεινότερ ο μπορεί να συλλά- βει ο νους ενός βαρβάρου. Δεν σεβάστηκε ούτε το λείψανο του δυστυχούς θύματός του, που πέθανε μετά από δέκα χρόνια κα­κουχιών - το δέρμα του στόλισε τη σκηνή του δημίου του.

Η περίπτωση του δεύτερου Ρωμαίου αιχ­μάλωτου αυτοκράτορα είναι σχεδόν ανάξια λόγου, διότι αφορά ένα παιδάκι, το ν Ρωμύλο Αυγουστύλο, του οποίου το πεπρωμένο ήταν να υπάρξει ο τελευ τα ίος αυτοκράτορας του Δυτικού Κράτους. Η αιχμαλωσία του από τον Οδόακρο στις 28 Αυγούστου 476 δεν κράτησε πολύ, Ο Γερμανός πολέμαρχος τού παρεχώ- ρησε χρήματα και την έπαυλη του περίφημου στρατηγού Λούκουλλου (Castellum Lucullarum) για να τελειώ σει αξιοπρεπώς τη ζωή του.

Η τρ ίτη περίπτωση γεμ ίζει με θλίψη την ψυχή κάθε Ελληνα καλλιεργημένου και Ευ­ρωπαίου. Μας πηγαίνει σε εκείνη τη ν απο­φράδα ημέρα του 1071, όταν ο Ρωμανός Δ' Διογένης, υπερασπιζόμενος το φρούριο του Μαντζικέρτ, προδομένος και τραυματισμέ­νος, αιχμαλωτίστηκε από τον Σελτζούκο Αλπ Αρσλάν, βρίσκοντας ωστόσο στα χέρια του μεταχείριση ανάλογη με αυτή του Πώρου από τον Αλέξανδρο,

Για να είναι πλήρης η κατάπτωση τη ς Ρω­μαϊκής Αυτοκρατορίας το 1204, όταν οι "σταυροφόροι" της Δ' Σταυροφορίας τη δ ιέ­λυσαν, έπρεπε να συλληφθεί και ένας αυτο­κράτορας. Ο Αλέξιος Ε1 ο Μ ούρτζουφλος υ­πήρξε αναμφισβήτητα ένας ικανός αυτοκρά­τορας και αν δεν είχαν προηγηθεί τα ανίκανα και μωροφιλόδοξα εστεμμένα άτομα που κα­τάντησαν τη ν Αυτοκρατορία έρμαιο των βαρ­βάρων, ενδεχομένω ς στα χέρια του το σκή­πτρο θα γινόταν κεφαλοθραύστης όλων αυ­τών των ορδών τη ς αθλιότητας και της συ­ναλλαγής. Η δίμηνη βασιλεία του εκτός κά­ποιων μικρών επιτυχιών απέναντι στους Φρά- γκους, που ήδη είχαν πατήσει στη Βασιλεύουσα, οδηγήθηκε τραγικά στο τέλος της, όταν αναγκάστηκε με το μικρό του στρά­τευμα να δώσει μάχη εκ παρατάξεως με τη φραγκική ορδή που ρήμαζε τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης. Μ ετά τη ν ή ττα και την κατάρρευση ο δυστυχής Μ ούρτζουφλος, πι­στεύοντας τη ν πρόσκληση ενός εκ των πλέον διεφθαρμένων προκατόχων του (του Αλεξίου Γ1 Αγγέλου) να συνδιοργανώσουν την αντί­σταση κατά των "σταυροφόρων", έπεσε στα χέρια του. Αυτός τον τύφλωσε και το ν παρέ­δωσε στους Φράγκους, οι οποίοι τον εκτέλε - σαν φρικιαστικά, ρίχνοντάς τον από τη ν κο­ρυφή ενός στύλου στην Πλατεία του Ταύρου (ή αγορά του Θεοδοσίου). Η νέμεση τη ς Ιστο­ρίας όμως ήλθε πολύ ταχύτερα απ' όσο περί- μεναν οι κατακτητές.

Τα βραχύβια και σφετεριστικά βασίλεια και φέουδα που γεννήθηκαν από την κατάλυ­

ση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 1204, ε ­γκαινιάζοντας την περίοδο που αποκαλούμε Φραγκοκρατία, μας δίνουν τη ν περίπτωση του πρώτου Δυτικού αυτοκράτορα της Κων­σταντινούπολης. Ο Βαλδουίνος Α υπήρξε με­τά την κατάκτηση τη ς Πόλης ο ιδρυτής της βραχύβιας δυναστείας του Αινώ (Ανωνίας). Κόμης του Αινώ και τη ς Φλάνδρας, αυτοκρά­τορας από το 1204 ως το 1205, σαν γνήσιος Φράγκος ιππότης τέθ η κ ε επικεφαλής του στρατού του προκειμένου να αποκρούσει την εισβολή του τσάρου των Βουλγάρων Ιωαννί- τση, ο οποίος παρακινημένος από τους Ελλη­νες φυγάδες είχε εισβάλει στην επικράτειά του. Στη μάχη που έγινε στην Αδριανούπολη ο φραγκικός στρατός πολέμησε με το ν τρόπο το ν οποίο θα συναντήσουμε από εδώ και πέ­ρα συχνά. Βαρείς ιππότες επέλαυναν α τελ έ ­σφορα εναντίον ενός εχθρού απρόθυμου να εμπλακεί σε εκ του συστάδην μάχη:

"Οι Φράγκοι γαρ ελόγιασον πόλεμον να τους ποιήσουν,

με τα κοντάρια και σπαθία, ως ήσαν μα­θημένοι.

Οι δε Κουμάνοι εφεύγασιν κι ουδέν τους επλησιάζαν,

Μόνι με τα δοξάρια τους τους εκαταδο- ξεύαν

Και τόσα εκαταδόξεψ αν ότι απεκτείνανέ τους,

Εψόφησαν γαρ τα φαρία, οι καβαλλάροι επέσαν....11

(Χρονικόν του Μορέως, στ. 1150-1155). Ο Βαλδουίνος στη σύγκρουση αυτή αιχ­

μαλωτίστηκε, κλείστηκε στη φυλακή της Α- δριανούπολης και κανένας δεν άκουσε πάλι γι1 αυτόν. Ο Βούλγαρος τσάρος, γνώστης τό ­

σο του πολέμου, όσο και της εξω τερ ικής πο- 39 λιτικής, γνώριζε οτι εξαφανίζοντας τον α- ντίπαλο μονάρχη πιθανότατα θα δημιουρ­γούσε το πολυπόθητο κενό διαδοχής, το τό ­σο πολύτιμο στους δυναστικούς πολέμους, κατά τους οποίους η απουσία του ηγεμόνα σήμαινε σύγχυση και αταξία.

Ομως και η τραγική κατάληξη του τε λ ε υ ­ταίου αυτοκράτορα τη ς Τραπεζούντας, Δαβίδ Β' Κομνηνού, στα χέρια του αιμοσταγούς Μω­άμεθ Β1, θυμίζει πόσο θλιβερή είναι η αιχμα­λωσία στα χέρια βαρβάρων. Ο τελευ τα ίος των Κομνηνών τη ς Τραπεζούντας έπεσε με όλη τη ν οικογένειά του στα χέρια του Μωάμεθ ό­ταν αλώθηκε η πόλη. Αρχικά μεταφ έρθηκαν στην Αδριανούπολη και μετά στην Πόλη, ό­που ο συναισθηματικά ασταθής σουλτάνος, που δεν λογάριαζε ο ύτε αξιοπρέπεια, ούτε τι­μή, τους έσφαξε όλους.

Κατά τον Μεσαίωνα τα πρωτεία στους αιχμαλώτους μονάρχες κρατά η Γαλλία, η χώ­ρα όπου το ιπποτικό ιδεώδες του μονάρχη - μαχητή της πρώτης γραμμής καθιστούσε τη σύλληψη του εστεμμένου πιθανή. Γνήσιος σταυροφόρος ο Λουδοβίκος Θ1 ο Αγιος (1226- 1270), που (πράγμα σπάνιο για Γάλλο βασιλιά) τοποθετούσε τη δόξα και την τιμή του Αγίου Σταυρού υπεράνω όλων, το ν Αύγουστο του 1248 ξεσήκωσε τους ιππότες της Ζ1 Σταυρο-

Μ ια μπ αρόκ αντίληψ η το υ ιπποτισμού: Ε υγένεια κα ι αμηχανία ενό ς Α υστρ ιακού

σ τρ α τοπ εδάρ χη μ ε την ξαφ νική εμφ άνιση το υ Πρώσου βασιλιά Φ ρ ειδερ ίκου την

παραμονή τη ς μάχης το υ Λ ό υ τεν (5-12-1757).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

40

φορίας. Τα πλοία από το Αίγκ-Μορτ της Προ­βηγκίας τούς αποβίβασαν στη Μανσούρα της Αιγύπτου. Εκεί οι Γάλλοι (κυρίως) ιππότες όρ- μησαν στους απίστους με τον τρόπο που μά­χονταν πάντοτε, από την Κωπαϊδα, το Κρεσύ, το Αζινκούρ και το Πουατιέ, μέχρι τον Χάνδα­κα και το Ραμίγ, για νίκη ή θάνατο. Η δύναμη και η ορμή τους έσβησαν στους βάλτους της Μανσούρας. Εκεί αποδεκατίστηκαν από τους πολεμιστές του Τουράν Σαχ, που συνέλαβαν τον Λουδοβίκο και τους περισσότερους ιππό­τες, τους οποίους αργότερα αντάλλαξαν με λύτρα που συνέλεξε η αντιβασίλισσα μητέρα του βασιλιά, Λευκή της Καστίλλης.

Ο ακατάβλητος βασιλιάς-ιππότης δεν ε­πέστρεψε στον θρόνο του. Εφυγε για τη Συ­ρία, όπου σκόρπισε την ερήμωση στους απί­στους, στήριξε και επισκεύασε τα οχυρά των εκεί σταυροφόρων και συγκέντρωσε τόσο χρήμα ώστε να εξαγοράσει και τον τελευταίο σταυροφόρο αιχμάλωτο. Την 1η Ιουλίου 1270 αποβιβάστηκε στην Τύνιδα με σκοπό να επι­τεθεί στην Αίγυπτο, αλλά η τρομερή πανώλη που του θέρισε το στράτευμα πήρε και τον ί­διο στις 25 Αυγούστου 1270, ημερομηνία κατά την οποία η Δυτική Εκκλησία τιμά τη μνήμη του ως αγίου. Η μορφή του θα αποτελεί, ό­πως αυτή του λεπρού βασιλιά των Ιεροσολύ­μων Βαλδουίνου Δ1, έμπνευση για κάθε ρομα­ντική χριστιανική ψυχή.

Ο γαλλικός ιπποτισμός απεικονίζεται επί­σης άριστα στη μάχη του Πουατιέ, στις 19 Σε­πτεμβρίου 1356, στη μορφή του βασιλιά Ιωάν­νη Β' του Καλού αντιμέτωπου με τον Μαύρο Πρίγκηπα, γιο του Εδουάρδου Γ της Αγγλίας. Το Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου οι Γάλλοι είχαν ε­γκλωβίσει τους εχθρούς τους, αλλά δεν θέ­λησαν να χύσουν χριστιανικό αίμα παραμονή της ημέρας Του Κυρίου. Η διήμερη αυτή ανα­βολή της μάχης έδωσε την ευκαιρία στους κατά κύριο λόγο τηλεμάχους Αγγλους να ορ­γανώσουν ένα σκηνικό μάχης παρόμοιο με αυτό του Κρεσύ (9). Πάλι οι αδιόρθωτοι ιππό­τες μαχόμενοι σε βαλτώδες έδαφος, απένα­ντι στις καλά προετοιμασμένες εχθρικές ενέ- δρες, εξοντώθηκαν από τους Αγγλους και τους Γασκώνους τοξότες του κόμη Ιωάννη Γ1 ντε Γκραγύ. Ο Γάλλος βασιλιάς σχεδόν τυ­φλός καθοδηγείτο από τον μικρό γιο του, τον 14χρονο Φίλιππο, μετέπειτα δούκα της Βουρ­γουνδίας (γνωστό ως Τολμηρό), ο οποίος κα­τά τις συγκρούσεις τού υπεδείκνυε "Πατέρα, φυλαχθείτε από αριστερά!“,“Φυλαχθείτε από δεξιά!" Οταν το άλογο του βασιλιά τοξεύθηκε ο ίδιος βρέθηκε αιχμάλωτος μαζί με αρκε­τούς επιζήσαντες ιππότες. Η υπόσχεσή του προς καταβολή λύτρων ύψους 3 εκατομμυ­ρίων χρυσών σκούδων, επέφερε την απελευ­θέρωσή του. Η άρνησή του όμως να συγκε­ντρώσει το ποσό αφαιμάσσοντας τους ταλαί­πωρους από την αγγλική λαίλαπα υπηκόους του, αλλά και η επιθυμία του να φανεί άξιος τηρητής της ιπποτικής του τιμής, τον ώθη­σαν να επιστρέφει στην Αγγλία, όπου και πέ­θανε αιχμάλωτος το 1364.

Παρόλα αυτά αξίζει να σημειωθεί ότι η προσπάθεια που καταβλήθηκε ώστε να συ­γκεντρωθούν τα λύτρα οδήγησε το 1360 στην κοπή του χρυσού νομίσματος με την ονομα­

βρίου 1314 τέσσερις εκλέκτορες συνήλθαν στο Ζάξενχάουζεν εκλέγοντας τον Φρειδερί­κο βασιλιά. Στις 25 Νοεμβρίου ο αρμόδιος αρ­χιεπίσκοπος της Κολωνίας τον έχρισε σε λά­θος πόλη. Αντί του Ααχεν (Αιξ λα Σαπέλ) η στέψη έγινε στη Βόννη. Στις 20 Οκτωβρίου ό­μως πέντε εκλέκτορες έξελεξαν τον Λουδο­βίκο Δ1 της Βαυαρίας, ο οποίος στέφθηκε αυ­θημερόν στη σωστή πόλη, το Ααχεν, αλλά από αναρμόδιο ιερωμένο, τον αρχιεπίσκοπο της Μαγεντίας (Μάιντς). Οκτώ χρόνια κράτη­σε ο πόλεμος που ξέσπασε ανάμεσα στις πα­ρατάξεις των δύο αντικανονικά εκλεγμένων βασιλέων. Τα στρατεύματά τους συγκρούστη- καν αποφασιστικά στη μάχη του Μύλντορφ της Βαυαρίας στις 28 Σεπτεμβρίου 1322. Ο Φρειδερίκος υπήρξε ο μεγάλος ηττημένος της μάχης και βρέθηκε αιχμάλωτος του αντα- παιτητή του και εξαδέλφου του. Μετά από τρία χρόνια απελευθερώθηκε έχοντας ανα­γνωρίσει το στέμμα του νικητή του και έχο­ντας υποσχεθεί να κατασιγάσει την υφιστά­μενη αναταραχή. Το τελευταίο δεν έγινε κα­τορθωτό και έτσι ο Φρειδερίκος πιστός στην τιμή του, παρ' ότι ο πάπας τον απάλλαξε από τον όρκο του, επέστρεψε στη φυλακή. Τέλος καλό όλα καλά θα μπορούσαμε να πούμε, α­φού τον Σεπτέμβριο του 1325 ο Λουδοβίκος τον ανακήρυξε συγκυβερνήτη του.

φυλάκιση ενός έτους τη συμφωνία που του ζητούσε ο Κάρολος, υποσημειώνοντας ότι "ο λόγος και η υπογραφή ενός εγκάθειρκτου βα­σιλιά δεν έχουν αξία...1'. Το μίσος του όμως κατά των Αψβούργων τον τρέλαινε πιο πολύ και από την ανίατη αρρώστια - παράσημο της συμμετοχής του στη ζωή του στρατοπέδου και στα ξεδιάντροπα όργια των κοντοτιέρων του. Μέσα από παράλογες πράξεις και σπατά­λες προκειμένου να βλάψει τον μεγάλο του ε­χθρό, δεν δίστασε να είναι ο πρώτος μιας ε­λεεινής σειράς Ευρωπαίων που ευνόησαν τους Τούρκους (και ευνοήθηκαν) διά των πε- ριφήμων «διομολογήσεων».

Μια από τις αγριότερες μεσαιωνικές δυ­ναστικές συγκρούσεις ήταν αναμφίβολα αυ­τή ανάμεσα στους Ανδηγαυούς (Ανζού) και τους Σουηδούς (Χόχενστάουφεν) διεκδικη­τές της Ιταλίας. Ο Κονράδος Ε ’, γνωστότερος και ως Κορραδίνος (1252-1268), υπήρξε ο τε­λευταίος βασιλιάς της σουηδικής δυναστείας των Χόχενστάουφεν στην Ιταλία. Στα ταραγ­μένα χρόνια των φοβερών για την αγριότητά τους συγκρούσεων Γουέλφων και Γιβελί- νων(11) βρέθηκε αντιμέτωπος με τον Κάρολο τον Ανδηγαυικό. Το ξεκαθάρισμα των λογα­ριασμών τους επήλθε στις 23 Αυγούστου 1268. Προηγουμένως ο Κορραδίνος είχε σα­ρώσει την Ιταλία και είχε λεηλατήσει τους πα-

0 Αγιος Λουδοβίκος πολιορκεί την Τύνιδα. Γι'

αυτόν ο θρόνος υπήρξε μια μικρή υπόθεση όσο ακόμα και μια σπιθαμή της Αγίας

Γης πατιόταν από τους απίστους.

σία "franc" (φράγκο - στα ελληνικά θα μπορού­σε να αποδοθεί ως "ελευθέριον"). Το νόμισμα αυτό, γνωστό στους νομισματολόγους ως "Franc a cheval" επειδή απεικονίζει τον Ιωάννη έφιππο, υπήρξε ο ανάδοχος του εθνικού νο­μίσματος της Γαλλίας μέχρι τον 17ο αιώνα και από το 1799 μέχρι σήμερα. Εννοείται ότι το ί­διο ισχύει κάι για τα "φράγκα" άλλων χωρών.

Ομως και ένας άλλος - εκτός Γαλλίας - ε­στεμμένος αιχμάλωτος επέστρεψε στην αιχ­μαλωσία μη έχοντας κατορθώσει να εκπλη­ρώσει τους όρους της απελευθέρωσής του. Πρόκειται για τον βασιλιά της Γερμανίας (1314-1326) και δούκα της Αυστρίας (από το 1308) Φρειδερίκο Γ1 τον Ωραίο. Η περίπτωσή του κάλλιστα θα μπορούσε να αποτελέσει και θέμα κωμωδίας παρεξηγήσεων. Το εκλεκτορι- κό σύστημα, που σταδιακά ανέδειξε τους Αψ- βούργους σε βασιλεύουσα δυ­ναστεία της Γερμανίας, σε μια - ίσως στην ισχυρότερη - εμπλο­κή του προκάλεσε τα γεγονό­τα της περίπτωσης που εξετά­ζουμε.

Μετά από τον απροσδόκη­το θάνατο του βασιλιά Ερρί­κου Τ το 1313, η ασυνεννοησία και η διαμάχη των εκλεκτόρων οδήγησαν σε δύο χωριστές ε­κλογές βασιλιά. Στις 19 Οκτω-

Ο ιπποτισμός δεν θα μπορούσε να βρει ε­ντυπωσιακότερο τέλος στον άχαρο 16ο αιώ­να, παρά στο πρόσωπο του ιππότη- βασιλιά Φραγκίσκου Α' - του Μεγάλου για τους Γάλ­λους ρομαντικούς, αυτού που μετά τον θρίαμβο του Μαρινιάνο (10) γονάτισε μπρο­στά στον περίφημο ιππότη Μπαγιάρ (που ως λοχαγός του είχε διακριθεί στη μάχη) και του ζήτησε να τον χρίσει ιππότη. Προδομένος από φίλους και με μίσος κατά του μεγάλου Αψβούργου αντιπάλου του, του αυτοκράτο- ρα Καρόλου Ε', στις 24 Φεβρουάριου 1525 συ- γκρούστηκε μαζί του σε μια μάχη εξόντωσης στην Παβία. Αρρωστος από σύφιλη που του έ­φθειρε το σώμα και τον νου, πάντα μπροστά στη σύγκρουση η οποία αφάνισε όλο τον στρατό του (28.000 Γάλλους), τραυματίστηκε βαριά και συνελήφθη. Υπέγραψε μετά από

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ο λόγος του ιππότη-βασιλιά. Η επιστροφή του Ιωάννη του Καλού στην αιχμαλωσία. Τα λύτρα δεν βρέθηκαν και ο λαός δεν πρέπει να πληρώσει με φόρους. Αυτά συνέβαιναν μόνο στον σκοτεινό Μεσαίωνα.

κός, στάθηκε ανάμεσα στην εφεδρική δύνα­μη και στους 800 ιππότες του, επικεφαλής των οποίων ήταν ο ηλικιωμένος βαρώνος Ε- ράρ ντε Βαλερύ, μαρεσάλος της Κομπανίας, που μόλις είχε επιστρέφει από τις Σταυροφο­ρίες. Στην πρώτη φάση της μάχης οι Σουηδοί και οι Ισπανοί του κοντοτιέρου Αρρίγκο ντι Καστίλια ανέτρεψαν τους Προβηγκιανούς που είχαν περάσει τον ποταμό. Το ίδιο συνέ­βη και με τη δεύτερη γραμμή, όπου οι Σουη­δοί διείσδυσαν με επικεφαλής τον ίδιο τον Κορραδίνο και τον Φρειδερίκο της Βάδης.

Εδώ πρέπει να επισημανθεί το πόσο η ζωή και η ακεραιότητα του μονάρχη ήταν ση­μαντικά σε μια μάχη για το ηθικό του στρα­τού. Ο Ερρίκος ντε Κουζάνς φορώντας τη λα­μπρή μιλανέζικη πανοπλία του Καρόλου βρή­κε τον θάνατο μέσα στα στίφη των Γερμανών. Θριαμβευτικές κραυγές σκέπασαν το πεδίο της μάχης. Τα πάντα παρέλυσαν και οι Σουη­δοί ρίχτηκαν στη λεηλασία και τη σκύλευση των νεκρών, βέβαιοι ότι ο θάνατος του βασι­λιά είχε κρίνει πια τη μάχη. Τότε ήταν που ο ντε Βαλερύ οδήγησε με αλαλαγμούς τους ιπ­

πότες του καταπάνω στο διασκορπισμένο στράτευμα των Σουηβών. Ο Κάρολος, ως τότε καλά κρυμμένος πίσω από ένα ύψωμα, τέθη­κε επικεφαλής των 800 ιπποτών του και εξόρ- μησε. Η καταστροφή για τον Κορραδίνο ήταν πλήρης. Ο ίδιος και οι επιτελείς του διέφυ­γαν, αλλά ζητώντας άσυλο σε κακόπιστους Ιταλούς φεουδάρχες δεν άργησαν να πέσουν στα χέρια του δαιμόνιου Ανδηγαυού. Στις 29- 10-1268 τα κεφάλια τους έπεσαν στην πλα­τεία της Αγοράς της Νεάπολης. Είχε προηγη- θεί παρωδία δίκης, μέθοδος προτιμότερη από τις ωμές δολοφονίες του τελευταίου των Χόχενστάουφεν. Η μάχη του Ταλιακότσο, που απεικονίσθηκε από σπουδαίους χρωστήρες της εποχής, από στρατιωτικής πλευράς υ­πήρξε μια μικρή αναλαμπή της ισχύος του ιπ- ποτικού στρατεύματος απέναντι στις ανερχό- μενες και εξ αποστάσεως μαχόμενες πεζικές δυνάμεις.

Ο χώρος της Βρετανίας δεν είναι ιδιαίτε­ρα πλούσιος σε περιπτώσεις δορυαλώτων μο­ναρχών. Τόσο η περίπτωση του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, όσο και του βασιλιά Καρόλου

Ταλιακότσο. Το αποκορύφωμα και το τέλος της σύγκρουσης Ανζού και Χόχενστάουφεν.Ο εικονικός θάνατος του Καρόλου λίγο έλειψε να αποβεί μοιραίος για τους Γάλλους.

Βρετανίας. Αφού τον απαγχόνισαν τον τεμά­χισαν ώστε να μην υπάρχει το λείψανό του, πράγμα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε α- γιοποίηση από τον λαό. Πολλούς αιώνες με­τά, μάλλον ασεβώς, η βασιλεύουσα αγγλική δυναστεία, απέδωσε τον τίτλο του στους δια­δόχους του θρόνου.

Ευτυχέστερος του Ουαλού και του Τρα- πεζουντίου συνονόματού του υπήρξε ο βασι­λιάς της Σκωτίας Δαβίδ Β ’ (1324-1371). Κατά τον Εκατονταετή πόλεμο που ρήμαξε τη Γαλ­λία χωρίς ωστόσο να ωφελήσει την Αγγλία, ό­ντας σύμμαχος και προστατευόμενος του Γάλλου βασιλιά Φιλίππου ΣΤ’, σε μια κίνηση α­ντιπερισπασμού κατά των Αγγλων που πο- λιορκούντο στο Καλαί τους επιτέθηκε, αλλά ηττήθηκε στη μάχη του Νέβιλ Κρος στο Ντά- ραμ, όπου και συνελήφθη. Τα λύτρα που υπο- σχέθηκε για την απελευθέρωσή του δεν τα κατέβαλε ποτέ, όμως με τη φιλική του στάση απάλλαξε τους Αγγλους για αρκετά χρόνια από τις ενοχλήσεις των Σκωτσέζων.

Ο 12ος αιώνας υπήρξε καταστροφικός για την Αγγλία. Οι επίγονοι του Γουλιέλμου

πικούς θησαυρούς της Ρώμης, γεμίζοντας τις καρδιές των Γιβελίνων με ελπίδες και περη- φάνεια. Στη μάχη όμως του Ταλιακότσο, στις όχθες του Σάλτο, σε μια μάχη ιδιαίτερα σημα­ντική για τους μισθοφορικούς στρατούς των κοντοτιέρων της εποχής, υπέστη ολοκληρω­τική καταστροφή. Η σύγκρουση άρχισε με μια πράξη απολύτως ασύμβατη με την εξιδανι- κευμένη μορφή που οι μετέπειτα ιστορικοί σμίλευσαν για τον νεαρό μονάρχη. Διέταξε να δολοφονηθεί ο αιχμάλωτός του στρατάρ­χης Τζιοβάνι ντε Μπραϋσέλβε.

Ο στρατός του Καρόλου υστερούσε ση­μαντικά σε αριθμό. Είχε παρατάξει συμπαγώς τους Προβηγκιανούς και τους Γουέλφους συμμάχους του. Πίσω ήταν οι Γάλλοι υπό τη διοίκηση του στρατηγού Ερρίκου ντε Κου­ζάνς. Ο βασιλιάς Κάρολος, πάντα προσεκτι-

Φραγκίσκος Α': Η τρέλα, η ευφυΐα και η γενναιότητα απέναντι στην αψβουργική

νηφαλιότητα.

Α’, δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που θέσα­με. Ο μεν πρώτος συνελήφθη και φυλακίστη­κε αλλά όχι σε μάχη, ο δε δεύτερος συνελή­φθη στα πλαίσια του εμφυλίου πολέμου που έφερε την ανατολή του λαμπρού «αστέρα» Ολιβερ Κρόμγουελ.

Δύο ηγεμόνες με το όνομα Δαβίδ και έ­νας Στέφανος αφορούν τον βρετανικό χώρο.

Ο Δαβίδ απ Γ'κρίφφιθ (David ap Gruffud) υ­πήρξε ο τελευταίος ανεξάρτητος πρίγκηπας της Ουαλίας, που άρχισε τον αγώνα της εθνι­κής ανεξαρτησίας στις 22 Μαρτίου 1282 κατά των Αγγλων κατακτητών. Μετά από έναν τρο­μερό ανταρτοπόλεμο οι Αγγλοι, όταν δεν φαι­νόταν άλλη λύση, τον Ιούνιο του 1283 χρησι­μοποιώντας προδότες τον συνέλαβαν κατά τη διάρκεια μιας μάχης. Το τέλος του ήταν ό­μοιο με αυτό άλλων εθνικών αγωνιστών της

anm . ■- m m im

• - i . i l . ' ____________

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

42

του Κατακτητή, με επικεφαλής τον εγγονό του Στέφανο του Μπλουά, αμφισβήτησαν τον θρόνο της βασίλισσας Ματθίλδης (Μωντ), η οποία είχε παντρευτεί με ευγενή του ανδη- γαυικού οίκου. Βλέπουμε και πάλι τον ανδη- γαυικό οίκο να πρωταγωνιστεί στη διεκδίκη­ση ενός θρόνου. Οταν ο Στέφανος ανέτρεψε τη Ματθίλδη (Δεκέμβριος 1135) και την εξό­ρισε, σύντομα από την κακοδιοίκηση και τις αυθαιρεσίες των Φλαμανδών μισθοφόρων του δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για την επάνοδό της στην Αγγλία, συνοδευόμενη από ανδηγαυικές δυνάμεις (1139). Ο επιπό­λαιος ιπποτισμός του Στεφάνου έφθασε στο σημείο να στείλει συνοδεία για την υποδοχή της αντιπάλου του και κορυφώθηκε το 1141, όταν στη μάχη του Λίνκολν ηττήθηκε από τους Ανδηγαυούς και αιχμαλωτίσθηκε. Τότε όμως είχε έλθει η σειρά της Ματθίλδης να διαπράξει σφάλματα. Η αλαζονεία της και οι παπικές πιέσεις για ανταλλαγή του Στεφάνου με τον ετεροθαλή αδελφό της Ροβέρτο, κό- μητα του Γκλώστερ, έφεραν πάλι τον Στέφα­νο, ελεύθερο πια, σε θέση ισχύος. Μέχρι το 1148, οπότε η Ματθίλδη αναγκάστηκε να ε- γκαταλείψει για πάντα τη Βρετανία, ο εμφύ­λιος πόλεμος μετέτρεψε την Αγγλία σε ερεί­πια.

Ας πάμε τώρα σε μια άλλη γωνιά της Ευ­ρώπης, στη μαυριτανική Ισπανία, όπου ένας μεγαλειώδης ουμανιστικός πολιτισμός ευρι­σκόμενος στο ζενίθ του επρόκειτο να αφανι­στεί στα πλαίσια ενός κράτους που βρισκό­ταν σε απόλυτη παρακμή, όπως συμβαίνει συ­χνά και παράδοξα στην ιστορία.

Η πτώση της Γρανάδας στους Ισπανούς δυαδικούς μονάρχες, Φερδινάνδο και Ισαβέλ­λα, σημαδεύεται από την τραγική μορφή του τελευταίου της Νασερίδη ηγεμόνα Μποα- μπντίλ και έχει για τον ισλαμικό κόσμο την ί­δια συναισθηματική αξία με την Αλωση της Πόλης για τους χριστιανούς. Ο Μουχάμαντ ΙΑ’, Μποαμπντίλ για τους Ισπανούς (1482- 1492) σουλτάνος της Γρανάδας, σαν τον ταυ- τάριθμό του τελευταίο αυτοκράτορα της Πό­λης βρέθηκε εγκαταλελειμμένος από τους ο­μοθρήσκους του να διαφεντεύει μόνο την πανέμορφη και χιλιοτραγουδισμένη πόλη. Η τελική έφοδος της ισπανικής ιπποσύνης στις 2 Ιανουαρίου 1492 τον βρήκε σε απελπιστική θέση. Οταν αντιλήφθηκε ότι κάθε περαιτέρω αντίσταση μόνο σφαγή και συμφορά θα προ- καλούσε, παραδόθηκε σε αυτούς και πήρε τον πικρό δρόμο της εξορίας, κλείνοντας έ­τσι ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια του πα­γκόσμιου πολιτισμού. Η θλιβερή του μοίρα ε­νέπνευσε τον μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα Ουάσιγκτον Ερβινγκ να γράψει το αριστούρ­γημά του «The Alhambra», τον Σατωβριάνδο για το υπέροχο «Ο τελευταίος των Αβενσερά- γων» και τον Ζιλμπέρ Σινουέ για το «Ζαφείρι του Θεού».

Οι Ισπανοί είχαν σύντομα την τύχη να κα­ταλύσουν και δύο πανάρχαιες και ισχυρές αυ­τοκρατορίες στον Νέο Κόσμο, κερδίζοντας μεγάλη δόξα, άφθονο πλούτο και αιώνια ατί­μωση. Οσον αφορά την κατάλυση της αυτο­κρατορίας των Αζτέκων και τη δόλια σύλλη­ψη του τελευταίου μονάρχη της Μοντεζούμα

Ενας θρίαμβος των αψβουργικών όπλων στον Νέο Κόσμο. Μια ειρηνική

γιορτή στο Περού μετατρέπεται σε σφαγή. Ο

Αταχουάλπα πέφτει στα χέρια του λήστη Πιζάρρο

και γνωρίζει την επικρατέστερη για την

εποχή εκείνη μορφή χριστιανικής κατήχησης.

Είχε προηγηθεί ο Μοντεζούμα του Μεξικού.

Μια εκπληκτική ιστορική συγκυρία: τρεις αιώνες μετά οι Μεξικανοί του

Χουαρέζ, μετά τη μάχη του Καρετάρο, θα

εκτελέσουν τον Αψβούργο αυτοκράτορά τους, τον

συμπαθή Μαξιμιλιανό.

από τον Φερδινάνδο Κορ- τέζ, δεν θα επεκταθούμε ε­πειδή είναι πρόσφατο το σχετικό άρθρο της «ΣΙ» στο τ.36.

Η περίπτωση του αυτο­κράτορα των Ινκας Αταχου­άλπα και της μεταχείρισής του από τους Ισπανούς κονκισταδόρες του Φρανσί- σκο Πιζάρο θα στιγματίζει, πιστεύουμε, αιωνίως τόσο τον ισπανικό πολιτισμό, όσο και τη δυτική χριστια­νοσύνη. Η αυτοκρατορία των Ινκας ήταν βυ­θισμένη σε μεγάλη δυναστική κρίση όταν έ- φθασαν οι Ισπανοί κατακτητές του Πιζάρο, ο- δηγημένοι από το αλάνθαστο ένστικτό τους στην αναζήτηση χρυσού. Ο αυτοκράτορας Χουάυνα Κάπακ πεθαίνοντας το 1527 άφησε το κράτος κατανεμημένο σε δύο πρίγκηπες, στον νόμιμο διάδοχο Χουασκάρ και στον Ατα­χουάλπα. Ο πρώτος κυριαρχούσε στο νότιο και στο κεντρικό μέρος της αυτοκρατορίας με την πρωτεύουσα Κούθκο, ενώ ο δεύτερος στο βόρειο με έδρα το Κίτο, πόλη του σύγ­χρονου κράτους του Ισημερινού και πατρίδα της μητέρας του.

Το 1532 σε μια μάχη κοντά στο Κούθκο, τη μεγαλύτερη στα χρονικά των Ινκας, ο αγα­πητός στα στρατεύματα και χαρισματικός Α­ταχουάλπα κατενίκησε και συνέλαβε τον α­δελφό του. Πριν πραγματοποιήσει τη θριαμ­βευτική του πορεία στην πρωτεύουσα, για κακή του τύχη, απεφάσισε να αναπαυθεί για λίγο καιρό στη λουτρόπολη της Καχαμάρκα, αγαπητό αυτοκρατορικό ενδιαίτημα. Ηταν Νοέμβριος του 1532 όταν για διαφορετικούς λόγους επισκέφθηκε την ίδια πόλη ο Πιζάρο με τους λιγοστούς αλλά σιδηρόφρακτους πο­λεμιστές του. Η φιλική υποδοχή του εντυπω­σιασμένου αυτοκράτορα προς τους Ισπανούς επισφραγίστηκε με μια εορτή-παγίδα εκ μέ­ρους των Ισπανών. Στις 16 Νοεμβρίου 1532, εν μέσω σφαγής των υπηκόων του, ο αυτοκρά­τορας αλυσοδέθηκε από τον Πιζάρο.

Η πράξη αυτή δεν είχε διαφορετικά κίνη­

τρα από εκείνη ενός Αλγερινού πειρατή ή ε­νός μαφιόζου απαγωγέα. Ο Πιζάρο ζήτησε από όλη την Αυτοκρατορία λύτρα ικανά να γε­μίσουν με χρυσό ένα ολόκληρο δωμάτιο ανα­κτόρου. Είκοσι τέσσερις τόννοι χρυσού απε- τέλεσαν την πλουσιότερη ίσως ληστρική λεία όλων των εποχών. Η ατιμία όμως δεν είχε ολο­κληρωθεί. Με απίθανες κατηγορίες, όπως στάση κατά του ...βασιλιά Καρόλου Ε ’ της Ισπανίας, ο δυστυχισμένος Αταχουάλπα κα­ταδικάστηκε να καεί στην πυρά όπως χιλιά­δες άνθρωποι στη χριστιανική Ευρώπη. Ο ιε­ρέας του κατακτητή, ο ντε Βαλβέρντε, εντε­ταλμένος να γνωρίσει τον λόγο του Χριστού στους ειδωλολάτρες, είχε τη φαεινή ιδέα πριν δολοφονήσουν τον Ινκα να του κατα­στρέψουν και την ψυχή. Του προσέφεραν α­ντί για τον αργό και μαρτυρικό θάνατο της πυράς εκείνον της «γκαρότας», εφόσον βα- πτιζόταν... Ετσι λοιπόν ο χριστιανός υπήκοος του Καρόλου Ε' ...Χουάν ντ’ Αταχουάλπα στις 29 Αυγούστου στραγγαλίστηκε με τον παρα­δοσιακό ισπανικό τρόπο.

Δεν θα ήταν ορθό να αφήσουμε τη μεσαι­ωνική εποχή χωρίς να αναφερθούμε εκτενώς στη σημαντικότατη περίπτωση του ιδρυτή (κατ’ ουσίαν) της Οθωμανικής Αυτοκρατο­ρίας, του Βαγιαζήτ Α’ Κεραυνού (1389-1402). Ο μεγάλος αυτός σουλτάνος, που ταπείνωσε επανειλημμένα τα χριστιανικά όπλα, βρέθηκε από το 1400 σε έναν διετή πόλεμο κατά των Μογγόλων του Τιμούρ του Χωλού (Ταμερλά- νου), τον οποίο οι εχθροί του Βαγιαζήτ κάλε-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

σαν στη Μικρά Ασία τη στιγμή που ο οθωμανι­κός στρατός πολιορκούσε ήδη από το φθινό­πωρο του 1394 την Κωνσταντινούπολη. Τα θε­μέλια της συνωμοσίας, που κορυφώθηκε στις 28 Ιουλίου 1402 κατά τη μάχη της Αγκύρας, εί­χαν τεθεί από πριν, όταν οι Τούρκοι εμίρη­δες, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας και οι Βενετοί στράφηκαν στον μεγάλο Μογγόλο πολέμαρ­χο

Η μάχη της Αγκύρας παρουσιάζει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία για τη στρατιωτική ι­στορία. Σε αυτήν κινητοποιήθηκαν δυνάμεις που μπορούν να θεωρηθούν ό,τι πιο σύγχρο­νο από πλευράς στρατιωτικής τεχνογνωσίας απορούσε να παραταχθεί σε πεδίο μάχης τον 15ο αιώνα: Φορητά πυροβόλα όπλα, πολλα­πλή χρήση ιππικού, «τεθωρακισμένα» (πολε­μικοί ελέφαντες), ιεροπολεμικά τάγματα (γε­νίτσαροι), ενιαία στρατιωτική στολή. Για τους -,όγους αυτούς θα αναφερθούμε εκτενώς στη σύγκρουση αυτή, που κατά την εμπνευ­σμένη γραφίδα του φον Χάμμερ-Πούργκσταλ υπενθύμισε στην Ευρώπη αφενός την ανωτε­ρότητα του μογγολικού στρατού και αφετέ­ρου τη ζωτικότητα του νεοπαγούς οθωμανι­κού κράτους, το οποίο ανένηψε μετά από μια καταστροφή που για άλλους θα ήταν μοιραία και παρέτεινε την επιθανάτια αγωνία της Ρω­μαϊκής Αυτοκρατορίας για άλλα 50 χρόνια.

Εκείνη λοιπόν την ημέρα του Ιουλίου του 1402 στην πεδιάδα του Τσιμπούκ-08ά, έξω από την Αγκυρα, ο Ταμερλάνος, αντίθετα με τις παραδόσεις του μογγολικού στρατού, έ-

Η ηθική της Βίβλου. Ο βασιλιάς Σεδεκίας παρακολουθεί τη σφαγή των παιδιών του. Το κράτος του Δαβίδ έχει συντρίβει.

στήσε στρατόπεδο για τους 200.000 ομοιόμορφα ντυμένους -για πρώτη φο­ρά στην ιστορία- πολεμι­στές του περιμένοντας την ποικιλόχρωμη στρατιά του Βαγιαζήτ. Σκοπός του ήταν περισσότερο να εκ­φοβίσει τον αντίπαλό του και να επιτύχει κέρδη επί της τράπεζας των δια­πραγματεύσεων. Οπως ό­λοι οι γνήσιοι και συνεπείς στρατοκράτες προφύλασ- σε τον στρατό του σαν το πολυτιμότερο αγαθό και ή­θελε την ακεραιότητά του. Κατά τη μογγολική παράδοση ένα ισχυρό κέ­ντρο συγκροτείτο από δύο συντάγματα θωρακοφό­ρων βαρέος ιππικού και από 32 ελέφαντες, οι οποί­οι επρόκειτο να χρησιμο­ποιηθούν για βαθιές διεισ­δύσεις και αποδιοργάνωση των οθωμανικών νώτων. Στα δύο άκρα βρίσκονταν

80 τάγματα πεζικού (κάτι ασύλληπτο για μογ­γολικό στράτευμα) Μογγόλων και Τούρκων συμμάχων, υπό τη διοίκηση των δύο γιών του Ταμερλάνου, του Μιρζά-Σαχ δεξιά και του Μιρζά-Μεχμέτ-Σουλτάν αριστερά, ντυμένα όλα με ομοιόμορφες στολές. Οσοι Ελληνες προήλασαν προς την Αγκυρα το 1921 μέσω της Αλμυράς ερήμου και του Σαγγαρίου, αν ζουν σήμερα θα μπορούσαν να περιγράφουν επακριβώς πως είναι να μάχεσαι τον Ιούλιο στον τόπο αυτό. Ο καύσωνας και η δίψα, οι ε­φιάλτες κάθε πολέμαρχου, είχαν ήδη πλήξει τους 120.000 πολεμιστές του Βαγιαζήτ.

Η άφιξη του στρατού αυτού βρήκε, όπως είπαμε, στρατοπεδευμένους τους Μογγό- λους, κυρίους των σκιερών δενδροσυστάδων και των ελάχιστων πηγών. Η οθωμανική στρα­τιά παρατάχθηκε «κατά μίμησιν», όπως λέγε­ται στη στρατιωτική τακτική. Στο αριστερό κέρας είχε ταχθεί ο υποτελής του Βαγιαζήτ, γιός του βασιλιά Λαζάρου της Σερβίας που έ­πεσε στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, ο Στέφα­νος Λαζάρογλου (Λαζάρεβιτς), τιτουλάριος βασιλιάς της Σερβίας με 20.000 Σέρβους ο­πλισμένους με φορητά πυροβόλα όπλα. Ιδιος ήταν και ο οπλισμός των γενιτσαρικών ταγμά­των (10.000 πολεμιστές) υπό τον ίδιο τον σουλτάνο και τον γιο του Σουλεϊμάν-μπέη. Στην εφεδρεία βρισκόταν Ο άλλος του γιος, Μεχμέτ-Τσελεμπής, και στο κέντρο οι μεγά­λοι όγκοι των «συμμάχων» μπέηδων της Ανα- τολίας, ήδη αυτομόλων και εξαγορασμένων από τους Μογγόλους.

Η πρώτη επίθεση των Μογγόλων, μάλλον αναγνωριστική, αποκρούσθηκε. Οι μπέηδες όμως, περιφερόμενοι στα τάγματα του ανή­συχου από την κόπωση και τη δίψα κέντρου, καλούσαν σε υποχώρηση. Οι γενίτσαροι, με δική τους επιμελητεία και αυτοτέλεια, παρέ- μειναν ακλόνητοι. Ο βασιλιάς Στέφανος, προ­σποιούμενος ότι θέλει να αποκόψει τους ε­πίορκους μπέηδες, εύσχημα εγκατέλειψε και αυτός τη μάχη. Ηδη οι ελέφαντες του Ταμερ­λάνου είχαν περάσει μέσα από την οθωμανι­κή παράταξη καταστρέφοντας στα μετόπι­σθεν ό,τιδήποτε θα μπορούσε να φανεί χρή­σιμο στον εχθρό. Ομως σύντομα και οι γενί­τσαροι υπό τον αρχηγό τους Χασάν-Αγά υπο­χώρησαν φεύγοντας προς την Προύσα. Μαζί τους ήταν και ο πρίγκηπας Σουλεϊμάν και ο μέγας βεζίρης Αλή-πασάς. Εκεί βρίσκονταν τα χαρέμια και τα πλούτη τους. Μια τέλεια προετοιμασμένη και άψογα εκτελεσμένη επι­χείρηση ψυχολογικού πολέμου του Ταμερλά­νου, που δεν εμπιστευόταν απολύτως τους προδότες, έφερε αποτέλεσμα. Πριν από τη μάχη απέστειλε εμφανώς λίγες ίλες ελαφρού ιππικού με κατεύθυνση προς την Προύσα, προκαλώντας ανησυχία στο οθωμανικό στρα­τόπεδο.

Μέσα στη λαμπρή νύκτα της 2ας Ιουλίου ο Βαγιαζήτ παρέμεινε τραυματισμένος, προ­δομένος, αλλά ακλόνητος απέναντι στους Μογγόλους. Γύρω του ήταν μόνο η πιστή του φρουρά, οι καπού-κουλού. Οι φωνές τους «Αλλά-Αλλά» πνίγηκαν από τον ορυμαγδό των αλόγων και από την τρομερή μογγολική κραυγή, που σκορπούσε τη φρίκη από τα χρόνια του Τσεγκίς-Χαν: «σουρούν-σουρούν» (σπρώξτε-σπρώξτε). Ο Φ. Κόντογλου έγραψε στον «Πέδρο Καζάς»: «...Οι στρατιώτες ήτα- νε Τούρκοι, Τάταροι, Τουρκομάνοι, Σέρβοι και άλλες φυλές, όλοι τους αιμοβόροι και θεριό- ψυχοι και λυσσασμένοι να φάνε τα κρέατά 43 τους. Για τούτο κείνος ο κάμπος ειδε τέτοια σφαγή που τρόμαξε, κι από τότες απόμεινε καταραμένος και στοιχειωμένος. Το χώμα α­νακατεύτηκε με τριμμένα κόκκαλα και, σαν έ­βρεχε, βρωμούσε ο τόπος πολλά χρόνια υ- στερώτερα. Δω κ' εκεί βρίσκανε οι καμηλιέ­ρηδες σπαθιά λυωμένα και ταρκάσια, χάμου- ρα, πέταλα και χαλκάδες των αυτιών...».

Ο Τάταρος στρατηγός Μαχμούτ-Χαν ήταν αυτός που είχε την τιμή να αιχμαλωτίσει τον άνθρωπο που έτρεμε όλη η χριστιανοσύνη, μαζί του και άλλους πέντε πρίγκηπες. Η πα­ράδοση λέει πως ο Ταμερλάνος τον έκλεισε σε κλουβί το οποίο χρησιμοποιούσε σαν βα­τήρα όταν ίππευε. Ο μεγάλος ιστορικός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Χάμμερ-Πούρ­γκσταλ, σε μια επίδειξη του ερμηνευτικού του πνεύματος υπενθυμίζει ότι με την τουρ­κική λέξη «καφές» (καφάσι) εκτός από κλουβί αποδίδεται και η έννοια του περίκλειστου την εποχή εκείνη φορείου. Είναι όντως πολύ πι­θανή η μεταφορά του Βαγιαζήτ με φορείο, ε- φόσον ήταν τραυματίας. Ο αγέρωχος σουλ­τάνος πάντως, όποια και αν ήταν η μεταχείρι­σή του από τον νικητή, αυτοκτόνησε τον Μάρτιο του 1403 αρνούμενος τροφή.

Εισερχόμενοι στη νεώτερη εποχή, δεν θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τον Μεγάλο

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ναπολέοντα στη σειρά των προσωπικοτήτων που εξετάζουμε. Το ποιες ιδιότητες του επι- καλέσθηκε όταν έθεσε μετά το Βατερλώ τον εαυτό του υπό την προστασία του βρετανι­κού στέμματος δεν αφορά την παρούσα με­λέτη. Η περίπτωση όμως του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ ’, ανηψιού του Βοναπάρτη, α- ποτελεί την κορωνίδα των Γάλλων δορυαλώ- των μοναρχών, οι οποίοι στατιστικά αποτε- λούν και την πλειοψηφία εστεμμένων ενός έ­θνους που αιχμαλωτίσθηκαν.

Ο Γαλλο-γερμανικός πόλεμος του 1870-71 είναι το πεδίο του δράματος του τελευταίου μονάρχη της Γαλλίας, του ανθρώπου που χα­ρακτήρισε μια ολόκληρη εποχή στην Ευρώπη και καθιέρωσε πολλαπλά «στυλ» από την έν­δυση και τα γένεια (το περίφημο barbe imperiale) των ανδρών της εποχής μέχρι τα κτίρια και τα έπιπλα.

Ο Ναπολέων Γ1 υπήρξε ένας οραματιστής αυτοκράτορας, που κατά τα χρόνια της βασι­λείας του έδωσε πάλι στη Γαλλία το κύρος και τη διεθνή επιβολή που της άξιζε. Η εντυπω­σιακή παρουσία του στρατού του στα πεδία των μαχών της επαναστατημένης Ιταλίας, της Κριμαίας, των αποικιακών επιχειρήσεων, στο Μεξικό διά της Λεγεώνας των Ξένων, «ξύπνησε» τη βοναπαρτική σπίθα που ματαί- ως οι προκάτοχοί του Βουρβώνοι είχαν προ­

σπαθήσει να σβήσουν. Οταν επιτέθηκε κατά της βορειογερμανικής Ομοσπονδίας και των συμμάχων της ήλπιζε σε μια γρήγορη και ολο­κληρωτική νίκη, υπολογίζοντας γι' αυτήν και στην παρουσία του στα πεδία των μαχών, ό­πως άρμοζε σε έναν Γάλλο μονάρχη και κυ­ρίως σε έναν Βοναπάρτη. Ομως μετά από αλ­λεπάλληλες ήττες, οφειλόμενες στα νέα δόγ­ματα πολέμου που είχε υιοθετήσει και κυ­ρίως εφάρμοζε το πρωσσικό γενικό επιτε­λείο, βρέθηκε εγκλωβισμένος στο Σεντάν από τους επιδέξιους χειρισμούς του Μόλτκε. Εκεί, προκειμένου να αποφύγει τη σφαγή της στρατιάς του από το γερμανικό πυροβολικό, μετά από μια μάχη που κράτησε επτά ημέρες παραδόθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 1870 στον βασιλιά Γουλιέλμο Λ' της Πρωσίας, ο οποίος σύντομα θα γινόταν αυτοκράτορας της Γερ­μανίας. Κατά την αναμέτρηση αυτή ο Ναπο­λέων υπέφερε ήδη από την ασθένεια που θα τον έστελνε σύντομα στον τάφο, πράγμα που επηρέασε τόσο τον ίδιο ως ανώτατο διοικητή του στρατού του, όσο και τους περί αυτόν.

Πριν ολοκληρώσουμε αυτή την παρου­σίαση αξίζει να γίνει μνεία σε δύο σύγχρο­νους εστεμμένους οι οποίοι, αν και δεν αιχ­μαλωτίστηκαν σε κάποια μάχη, όταν η χώρα τους κατακτήθηκε από τον εχθρό δεν απο­χώρησαν από αυτήν, αλλά προτίμησαν να πα­

ραμείνουν σε αιχμαλωσία (εννοείται ότι δεν εκφράζουμε απαξία, το αντίθετο μάλιστα, προς τους μονάρχες που τέθηκαν επικεφα­λής του στρατού τους συνεχίζοντας τον αγώ­να σε νέα μέτωπα, όπως συνέβη και στη χώρα μας κατά την Κατοχή).

Οι περιπτώσεις των δύο μοναρχών πα­ρουσιάζουν κάποιες μικρές διαφορές. Αναφερόμαστε στον Β ’ΠΠ και στην περίπτω­ση της κατάληψης του Βελγίου και της Δα­νίας από τους Γερμανούς.

Από τις 10 ως τις 28 Μαϊου 1940 ο Βελγι­κός Στρατός κατέρρευσε από τα πλήγματα της Wehrmacht. Ο βασιλιάς Λεοπόλδος Γ ’ συν­θηκολογώντας απομονώθηκε στον πύργο του Λάκεν. Τον Ιούνιο του 1944 μεταφέρθηκε στη Γερμανία ως όμηρος. Η στάση του κατά τα χρόνια αυτά, που από πολλούς χαρακτηρί­στηκε ως επαμφοτερίζουσα, παρολίγον μετα­πολεμικά να επιφέρει την πτώση της σαξοκο- βουργικής δυναστείας του Βελγίου.

Πιο περίπλοκα πολιτικά ήταν τα πράγμα­τα για τη βασιλεύουσα γλυξβουργική δυνα­στεία της Δανίας. Εκεί συνέβη ένα από τα πα­ράδοξα του διεθνούς δικαίου.

Η Δανία με την έναρξη του Β ’ΠΠ είχε δια­κηρύξει την ουδετερότητά της. Στις 9 Απριλί­ου 1940 ο Γερμανικός Στρατός την κατέλαβε. Η κυβέρνηση δέχθηκε τη στρατιωτική κατο­χή, αλλά τυπικά η Δανία παρέμεινε... κυρίαρ­χο κράτος μέχρι τις 29 Αυγούστου 1943. Κατά το διάστημα αυτό διενεργήθηκαν ελεύθερες εκλογές και συνήφθησαν διεθνείς δικαιο- πραξίες. Οταν όμως η δανική κυβέρνηση αρ- νήθηκε να θεσπίσει νόμο για τη θανατική κα­ταδίκη των δολιοφθορέων ανταρτών και να ε­πιτρέψει τον διωγμό των Εβραίων, ο πολιτι­κός έλεγχος περιήλθε στα χέρια των δυνάμε­ων κατοχής. Ο Στρατός και το Ναυτικό διαλύ­θηκαν, αφού πολλά πληρώματα βύθισαν τα πλοία τους για να μην πέσουν στα χέρια του εχθρού. Κατά το διάστημα αυτό ο βασιλιάς Χριστιανός Γ, έχοντας παραμείνει στη χώρα, εμφανιζόταν έφιππος συχνά στους δρόμους της Κοπεγχάγης, αφενός για να εμψυχώνει τους υπηκόους του και αφετέρου για να υ­πενθυμίζει την (έστω και ανύπαρκτη) κυριαρ­χία του στους κατακτητές. Είχε έλθει σε δια­φωνία με την κυβέρνηση στο θέμα των δο­λιοφθορών, αλλά παρέμενε αντίθετος στη σύλληψη των ιουδαϊκού θρησκεύματος υπη­κόων του. Ενας πατριωτικός λόγος του τον Αύγουστο του 1943 κατά των κατόχων της χώ­ρας είχε ως συνέπεια τη φυλάκιση τόσο αυ­τού, όσο και του διαδόχου του Φρειδερίκου Θ’.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΤο μικρό αυτό χρονικό δεν φιλοδόξησε

να διεκδικήσει την πληρότητα στην κάλυψη όλων των περιπτώσεων του θέματος που εξε­τάσθηκε. Είναι περισσότερο ένας φόρος τι­μής στις προσωπικότητες της πολεμικής ι­στορίας που παραμέρισαν τον θρόνο, την ερ- μίνα και το σκήπτρο για τη σέλα, την πανο­πλία και το ξίφος. Στις σύγχρονες θερμές α­ναμετρήσεις- θα ήταν ντροπή να ονομάσου­με πολέμους αυτά που γίνονται στον καιρό

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

αας- ο ηγέτης πλέον δεν οδηγεί τον στρατό στη μάχη. Ούτε οι ανώτατοι στρατιωτικοί δι­οικητές δεν πράττουν αυτό, άλλωστε κανέ- .ας πια δεν θα ζητούσε κάτι τέτοιο. Θα ήταν ωστόσο αρκετό σε περιπτώσεις αποτυχιών ή εθνικών ταπεινώσεων να ανελάμβαναν τις ευθύνες εκείνοι που έχουν την τιμή, σε παρε­λάσεις και άλλα ευφρόσυνα γεγονότα, να βλέπουν τις πολεμικές σημαίες να χαμηλώ- .ουν μπροστά τους...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(Ι)Αναφερόμαστε στην έννοια της «ελέω Θεού βασιλείας».<2)«Ετσι θέλω, έτσι πράττω».(3)«Αυτό που αρέσει στον ηγεμόνα έχει ισχύνομού».(4) «Σε αυτόν που ανήκει το βασίλειο ανήκει και η θρησκεία».(5) 0 σχολιασμός του πολιτικού ρόλου των προφητών Ιερεμία και Ιεζεκιήλ, στη στάση του ιουδαϊκού κράτους απέναντι στους Βαβυλωνίους, κατ’ ουσίαν διαφεύγει του ενδιαφέροντος του παρόντος πονήματος. Πάντως τόσο ο πρώτος, στα παραπάνω γεγονότα, όσο και ο δεύτερος στα γεγονότα της 13ετούς πολιορκίας της Γύρου, προκαλούν τις σκέψεις του ιστορικού. Συγκεκριμένα καταδεικνύεται το μακροπρόθεσμο της στρατηγικής των ηγετών του ιουδαϊκού έθνους, που σχετίζεται ακόμα και με την αποδοχή πρόσκαιρων συμφορών προκειμένου να επιτευχθούν απώτατοι στόχοι.• 6) Στην τοποθεσία του Αβεντίνου λόφου υπήρχαν οι Γεμόνιοι Βαθμίδες» (Genioniae Scalae), απ’ οπου γκρεμίζονταν μετά τον στραγγαλισμό τους οι αιχμάλωτοι μέσα στον Τίβερη.(7) Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δυτικοί ιστορικοί, για •ογους ιστορικής προβολής της «Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Εθνους», του ψευδεπίγραφου και πραξικοπηματικού αυτού κρατικού μορφώματος, προϊόντος μιας παπο- νερμανικής συμπαιγνίας κατά της άρδην ελληνοποιούμενης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, εφηύραν την έννοια της «Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», την οποία δυστυχώς υιοθετούμε <αι εμείς. Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν υπήρξε ποτέ. Από την ημέρα που ο Ρωμαίος Κωνσταντίνος Α’ τοποθέτησε τη λόγχη του στο : Jμo τού άλλοτε Βυζαντίου χαράσσοντας τα όρια της Νέας Ρώμης, μέχρι και την ημέρα που ο Ελληνας ΙΑ’ ή ΙΓ’ συνώνυμός του έπεσε στην πύλη του Ρωμανού, η αυτοκρατορία υπήρξε ως κράτος οωμαϊκή και ως πολιτισμός ελληνική.,8) Αναμφίβολα τα σκήπτρα της ατιμωτικής επιορκίας σε περιπτώσεις υπό όρους συνθηκολογήσεων κρατούν οι Τούρκοι. Επικεφαλής τους είναι ο Μωάμεθ ο Πορθητής, ο : ποίος κοσμεί την ιστορία του με επιορκίες. Το '458 στην Ταρσό της Κορινθίας η φρουρά του ' άστρου παραδόθηκε με συνθήκη. Ο Μωάμεθ τυνέτρ/ψε τα οστά των μαχητών και έγδαρε IjivTavo τον αρχηγό τους Δοξίη. Επίσης κατά την ζλωση της Χαλκίδας στις 12-7-1470 ο επίορκος σουλτάνος, αφού κατέσφαξε τους αιχμαλώτους, ~ηρησε την υπόσχεσή του προς τον Ενετό ιρούραρχο να μην πειράξει το κεφάλι του, ιόβοντάς τον ...στη μέση. Μπορεί όμως κάποιος ι α μη σχολιάσει και την ατιμία του κτηνώδους ‘αλα Μουσταφά πασά, του πορθητή (με συνθήκη) το 1570 της Αμμοχώστου. ο οποίος ακρωτήριασε .εσα στη σκηνή του (ενώ διαπραγματεύονταν) τον Ξ/ετό φρούραρχο Μαρκαντόνιο Μπραγκαντίν, τον οποίο αργότερα έγδαρε δημοσίως ζωντανό; ίιΣτις 26 Αυ γούστου 1346 οι τοξότες του

£5 ουάρδου Γ της Αγγλίας συν έτριψαν τους

Γάλλους ιππότες του Φιλίππου ΣΤ’.(10)Στις 13-14Σεπτεμβρίου 1515η στρατιωτική αφρόκρεμα της Ευρώπης, από τη μια οι θεωρούμενοι ως αήττητοι Ελβετοί του δούκα Μαξιμιλιανού Σφόρτσα, από την άλλη οι Γάλλοι ιππότες υπό τον ίδιο τον Φραγκίσκο και οι στην υπηρεσία της συμμάχου του Βενετίας Ελληνοαλβανοί «Στραντιότι» υπό τον περίφημο Μερκούριο Μπούα, συγκρούστηκαν στο Μαρινιάνο. Ο Φραγκίσκος βρέθηκε κυκλωμένος από τους Ελβετούς λογχοφόρους. Η συμβολή των «Στραντιότι» οδήγησε στην άμεση σφαγή 4.000 Ελβετών, οι οποίοι για πρώτη φορά τράπηκαν σε φυγή. Ωστόσο η συνθήκη που ακολούθησε περιέργως ήταν αυτή που για αιώνες εξασφάλισε την περίφημη ελβετική μισθοφορική φρουρά των Γάλλων βασιλέων.(11)ΟιΓουέλφοι και οι Γιβελίνοι ήταν οι δύο πολιτικές παρατάξεις που δέσποσαν στην Ιταλία από τον 12ο ως τον 14ο αιώνα. Οι πρώτοι ονομάστηκαν έτσι από τον γερμανικό οίκο Βελφ που υπήρξε διεκδικητής του αυτοκρατορικού θρόνου. Οι δεύτεροι από το φρούριο Βάιμπλιγκεν του οίκου Χόχενστάουφεν. Με επίκεντρο τη Φλωρεντία και επέκταση στις άλλες ιταλικές πόλεις-κράτη, μετά και από την εξάλειψη των Χόχενστάουφεν, κατέληξαν οι μεν Γουέλφοι να απηχούν την πολιτική του ανδηγαυικού οίκου και της παπο-τοσκανικής συμμαχίας, οι δε Γιβελίνοι τους νοσταλγούς της Αυτοκρατορίας (Δάντης, Καβαλκάντι κλπ.). Η μεταφορά της παπικής έδρας στην Αβινιόν («Βαβυλώνιος Αιχμαλωσία») και η μετατόπιση του αυτοκρατορικού ενδιαφέροντος από την Ιταλία έθεσε κατ’ ουσίαν τέρμα στην υπόσταση των παρατάξεων αυτών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) ΒΙΒΛΟΣ: ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ Δ’.(2) Πλεύρης Κ.: ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥΣΚΑΚΙΟΥ, Αθήνα, 1978.(3) Gooch George P.: FREDERICK THE GREAT: THE RULER, THE WRITER, THE MAN, 1974. επανέκδ. 1962.(4) Οργαν. Ευρωπαϊκών Εκδόσεων: ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ Ο

ΜΕΓΑΣ.(5) Candea V.: ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ, Αθήνα, 1978.(6) Ηροδότου: ΙΣΤΟΡΙΑ, Βιβλ. Α’.(7) Κανελλόπουλος Παν.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Γιαλλελής, Αθήνα, 1982.(8) Birt Th.: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο ΜΕΓΑΣ.(9) Oliver E.J.: GIBBON AND ROME, 1958.(10) Low D.M.: ΕΠΙΤΟΜΗ TOY «THE DECLINE AND FALL» TOY GIBBON, 1960.(11) Αρβανπάκη Γ.: ΑΡΣΑΚΙΔΑΙ ΚΑΙ ΣΑΣΣΑΝΙΔΑΙ, Εγκυκλοπαίδεια των Εθνών, Π. Δρανδάκη, Αθήναι, 1933.(12) Miller W.: ΟΙ ΛΑΤΙΝΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ. ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.(13) Ανωνύμου: ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟΝ ΤΟΥ ΜΟΡΕΩΣ, Εκάτη.(14) Stenton F.M.: ANGLO-SAXON ENGLAND, 1947 (β’ έκδοση).(15)Powicke M.: THE THIRTEENTH CENTURY, 1216- 1307, Oxford, 1953.(16) Scott sir Walter: Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΙΠΠΟΣΥΝΗΣ, Αγρα, 1986.(17) Σάθας Κω v.: ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ ΕΝ ΤΗ ΔΥΣΕΙ, Καραβίας, 1986.(18) Χριστοφιλοπούλου Αικ.: ΕΚΛΟΓΗ, ΑΝΑΓΟΡΕΥΣΙΣ ΚΑΙ ΣΤΕΨΙΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ, Ακαδημία Αθηνών, 1956.(19) Hammer-Purgstall Jos., Freiher von: GESCHICHTE DES OSMANLICHEN REICHES, ανάτυπο, 1963.(20) Αλιγκιέρι Ντάντε: ΘΕΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ.(21) Bouthoul Gaston: ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΠΕΡΙ ΠΟΛΕΜΟΛΟΓΙΑΣ, ΓΕΣ, 1980.(22) Διάφορα λήμματα των εγκυκλοπαιδειών «Ηλιος», «Μεγάλη Ελληνική», «Πάπυρος- Larousse-Britannica»,«Britannica» (multimedia edition ’98).

Η μάχη του Πουατιέ. Μια κλασική μεσαιωνική αγγλο-γαλλική σύγκρουση

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ ΚΑΝΤΕΡΕΣΥποστράτηγος ε.α., Καθηγητής ΣΑΝ, ΣΙ

1/j KF/ IAi ΚΗΚΡΙΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

01 ΤΡΑΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜ ΟΥ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1919-22 ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΦΑΝΤΑΖΟΥΝ ΑΠΟΜΑΚΡΑ ΚΑΙ ΞΕΘΩΡΙΑΣΜΕΝΑ, ΑΛΛΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΚΟΝΤΑ, ΤΟΣΟ ΚΟΝΤΑ ΣΑΝ 0 ΡΟΥΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΕΙΝΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΤΟΥ 1922 ΚΑΙ 0 ΕΛΛΗΝΙΣΜ ΟΣ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΤΟΝ ΙΔ ΙΟ ΕΚΕΙΝΟ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΙΔΙΕΣ, ΑΝ ΟΧΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΔΥΣΧΕΡΕΙΣ, ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ * ,

Β I 1 · ' ^ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΑΝΑΓΚΑΙΑ, ΑΛΛΑ KAi ΕΠΙΒΕΒΛΗΜΕΝΗ.

Η εκστρατεία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία τον Μάιο του 1919 ήλθε ως αποτέλεσμα του τέλους του Α1 ΠΠ, όταν η Ελλάδα βρέθηκε από την πλευρά των νικητριών Δυτικών Δυνάμεων

της Συνεννοήσεως (Αντάντ-Entente) και η Τουρκία από την πλευρά των ηττημένων Κεντρικών Δυνάμεων. Η Ελλάδα, μετά την επικράτηση του

πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου στη σύγκρουσή του με τον βασι­λιά Κωνσταντίνο και το τέλος του εθνικού διχασμού (1916-17), συμμετεί­χε στον Α1 ΠΠ με στρατιωτικές δυνάμεις δέκα μεραρχιών (130.000 άνδρες περίπου). Ο πόλεμος τελείωσε με τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας στις 11 Νοεμβρίου 1918, αφού προηγουμένως είχαν συνθηκολογήσει οι σύμ­μαχοί της.

Την εποχή εκείνη η άλλοτε κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία κειτό- ταν σε ερείπια. Είχε χάσει όλες τις κτήσεις της στη Μέση Ανατολή και τον Περσικό κόλπο. Οι Βρετανοί κατείχαν τη Μεσοποταμία (Ιράκ), τα αραβικά εμιράτα, την Υπεριορδανία (σημερινή Ιορδανία), την Παλαιστίνη και τα Δαρδανέλια και οι Γάλλοι κατείχαν τη Συρία, τον Λίβανο και την Κιλικία. Στα ευρισκόμενα υπό τον έλεγχο του διαλυμένου στρατού της κυβέρνη­σης της Κωνσταντινούπολης εδάφη επικρατούσε η πλήρης αναρχία.

Υπό αυτές τις συνθήκες στις 30 Οκτωβρίου 1918, στον Μούδρο της νήσου Λήμνου, υπεγράφη η ανακωχή με την Τουρκία, από τον Αγγλο ναύ­αρχο Κάλθορπ ως εκπρόσωπο των Συμμάχων και μία αντιπροσωπεία του σουλτάνου. Με τη συνθηκολόγηση στον Μούδρο η Τουρκία αναγκάστη­κε να δεχθεί πολύ ταπεινωτικούς όρους, όπως τη διάνοιξη των Στενών, την παράδοση ολόκληρου του τουρκικού στόλου και του μεγαλύτερου μέρους του Τουρκικού Στρατού και τον έλεγχο ζωτικών περιοχών του τουρκικού εδάφους από συμμαχικά στρατεύματα κατά τη βούληση των Συμμάχων. Οι Ιταλοί αποβιβαζόμενοι τον Μάρτιο του 1919 στην έθεσαν υπό την κατοχή τους την περιοχή νότια του Μαιάνδρου ποταμού (απέναντι από τα Δωδεκάνησα, τα οποία είχαν αποσπάσει από την Τουρ­κία το 1911).

Σε εφαρμογή των όρων της συνθηκολόγησης, κατά τη διάρκεια των εργασιών της Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων και μέσα σε ένα κλί­μα αντιπαραθέσεων μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών νικητριών δυνά­μεων για τη διανομή των εδαφικών κερδών της νίκης τους και απροθυ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Τμήματα της / ΜΠ παρελαύνουν στη Σμύρνη

στις 2 Μαϊου 1919.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

μίας των Αγγλο-γάλλων να αναλάβουν επι­πρόσθετες στρατιωτικές υποχρεώσεις, η Βρετανία με τη σύμφωνη γνώμη της Γαλλίας και των ΗΠΑ (οι Ιταλοί λόγω διαφωνιών είχαν αποχωρήσει πρόσκαιρα από τη Διάσκεψη) ζή­τησε από την Ελλάδα να θέσει υπό τον έλεγ­χό της την περιοχή της Σμύρνης στη Μικρά Ασία. Το αίτημα έγινε για να αποφευχθεί η κα­τάληψη της περιοχής από την Ιταλία, στην ο­ποία οι Αγγλο-γάλλοι την είχαν προσφέρει ως δέλεαρ για να εισέλθει αυτή στον Α'ΠΠ παρά το πλευρό τους και να προληφθούν οι εκ μέ­ρους των Τούρκων Βιαιότητες σε Βάρος τού εκεί χριστιανικού πληθυσμού.

Ο Βενιζέλος, ο οποίος για να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση της χώρας στη Διά­σκεψη της Ειρήνης τον Ιανουάριο του 1919 είχε στείλει δυνάμεις δύο μεραρχιών περίπου στην Ουκρανία για να Βοηθήσουν μαζί με άλ­λες συμμαχικές δυνάμεις τους Ρώσους στην αντίστασή τους κατά της επικράτησης των Μπολσεβίκων, ασμένως δέχθηκε το αίτημα για τον έλεγχο της περιοχής της Σμύρνης. Στις 2 Μαϊου 1919 τα πρώτα ελληνικά στρα­τεύματα αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη γενόμε- να δεκτά με άκρατο ενθουσιασμό από τον Ελληνισμό της Ιωνίας. Ετσι άρχισε η ελληνική εκστρατεία στη Μικρά Ασία, η οποία συνι- στούσε και τον τρίτο ελληνο-τουρκικό πόλε­μο μέσα σε μία εικοσαετία περίπου (από το 1897).

ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ- ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ

Τα ελληνικά τμήματα ενισχυόμενα στα­διακά και χωρίς να αποφύγουν ορισμένες αδι­καιολόγητες βιαιότητες σε Βάρος του τουρ­κικού πληθυσμού, διέλυσαν τις διάσπαρτες ομάδες των Τούρκων ενόπλων ατάκτων και ε­πέβαλαν την τάξη. Μέχρι την άνοιξη του 1920 ο έλεγχος των ελληνικών δυνάμεων επεκτά- θηκε σε μία ευρεία περιοχή μέχρι τη γραμμή των πόλεων Κυδωνιές (Αϊβαλή)- Σάρδεις (δυ­τικά του Σαλιχλί) - Αϊδίνιο.

Την ίδια περίοδο όμως σημειώνονταν σο­βαρές εξελίξεις στην τουρκική πλευρά. Από το καλοκαίρι του 1919 ο συνταγματάρχης Μουσταφά Κεμάλ, ένας φανατικός εθνικι- στής, φιλόδοξος, ατίθασος και με πολλά ηγε­τικά προσόντα Τούρκος αξιωματικός, ο οποί­ος είχε διακριθεί στις κατά των Συμμάχων ε­πιχειρήσεις, δεν δέχθηκε τους όρους της συνθηκολόγησης της χώρας του, αμφισβήτη­σε την εξουσία της τουρκικής κυβέρνησης στην Κωνσταντινούπολη και άρχισε να συ­γκροτεί δικό του στρατό στα ανατολικά τμή­ματα της Τουρκίας. Με την προσχώρηση με­γάλου αριθμού αξιωματικών και στρατιωτών του Τουρκικού Στρατού, την κατάταξη εθε­λοντών και τη διαρπαγή πολεμικού υλικού από τους χώρους που φρουρούσαν συμμαχικά τμήματα, το κίνημα του Κεμάλ α­πέκτησε ισχύ ικανή να υποκαταστήσει την

τουρκική κυβέρνηση. Ο Κεμάλ όρισε ως πρω­τεύουσα της χώρας την Αγκυρα, όπου συνέ­στησε και εγκατέστησε Εθνοσυνέλευση.

Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέ­ριος Βενιζέλος από το Παρίσι, όπου συμμε­τείχε στις εργασίες της Συνδιάσκεψης Ειρή­νης, έχοντας τη συγκατάθεση (αν όχι την πα­ρότρυνση) των Αγγλων, τα στρατεύματα των οποίων στα Δαρδανέλια δέχονταν επιθέσεις από ατάκτους Τούρκους, προκειμένου να ενι- σχύσει τη διαπραγματευτική θέση της χώ­ρας, στο τέλος Μαϊου του 1920 έδωσε εντολή στον Ελληνα αρχιστράτηγο στη Μικρά Ασία, Λεωνίδα Παρασκευόπουλο, να επεκτείνει την ελληνική κυριαρχία μέχρι τη γραμμή Ουσάκ- Μπαλί Κεσέρ (βορειοανατολικά του Αϊβαλή) και εάν ήταν δυνατόν στην Προύσα. Οι ελλη­νικές δυνάμεις, οι οποίες στο μεταξύ είχαν ε- νισχυθεί σημαντικά, συγκροτήθηκαν σε δύο Σώματα Στρατού (ΣΣ), το ΣΣ Σμύρνης (αργό­τερα μετονομασθέν σε Γ1 ΣΣ) και το Α1 ΣΣ. Σε αυτά-προστέθηκε και μία ταξιαρχία, η οποία στις 14 Ιουνίου διά των Στενών αποβιβάστηκε στην Πάνορμο και ενήργησε προς την Πρού­σα.

Τα ελληνικά τμήματα άρχισαν την προέ­λαση στις 10 Ιουνίου 1920 και αφού συνέτρι- ψαν τις αντιστάσεις των 60.000 περίπου τουρ­κικών δυνάμεων, εκ των οποίων το ένα τρίτο περίπου ήταν άτακτοι, μέχρι το τέλος του μή­να πέτυχαν όλους τους αντικειμενικούς τους σκοπούς. Την ίδια περίοδο η Μεραρχία Μα­γνησίας αποβιβάστηκε και έθεσε υπό τον έ­λεγχό της την περιοχή της Νικομήδειας, ενώ άλλες ελληνικές δυνάμεις κατόπιν αδείας των Συμμάχων κατέλαβαν την ανατολική Θράκη μέχρι την οροσειρά της Τσατάλτζας.

Υπό αυτές τις συνθήκες στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης της Ειρήνης, στις 10 Αυγού- στου 1920, υπογραφόταν η Συνθήκη των Σε­βρών (προάστιο των Παρισίων), με την οποία δικαιώνονταν οι αγώνες της Ελλάδας και οι ε­πιδέξιοι διπλωματικοί χειρισμοί του Ελληνα πρωθυπουργού, ο οποίος και την υπέγραψε. Με τη Συνθήκη των Σεβρών η Ελλάδα προ- σαρτούσε ολόκληρη σχεδόν την ανατολική Θράκη (μέχρι απόσταση 30 χλμ. από την Κων­σταντινούπολη) και τα νησιά Ιμβρο και Τένε­δο, ενώ μία ευρεία περιοχή γύρω από τη Σμύρνη παρέμενε υπό την επικυριαρχία της Τουρκίας αλλά τέθηκε υπό την κυριαρχία της Ελλάδας μέχρι να αποφασιστεί η τελική τύχη της με δημοψήφισμα των κατοίκων της το ο­ποίο θα διεξαγόταν μετά την παρέλευση πέ­ντε χρόνων. Ετσι δημιουργείτο η Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών και ο Ελληνισμός προσέγγιζε την πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας. Για πρώτη φορά από την επο­χή των Παλαιολόγων το ελληνικό κράτος ε­κτεινόταν στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου.

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Τα μεγάλα επιτεύγματα όμως έχουν αξία όταν κατοχυρώνονται και εξασφαλίζονται, κάτι το οποίο δεν είναι καθόλου εύκολο, ι­δίως όταν η ευφορία που προκαλούν οι επιτυ­χίες πάρει τη θέση της σωφροσύνης και του

Ιο νγ κ ο υ λ ν τβ κ · Μηορτί»

, Γ; ^ “· ^ » « « * Ι ^ Ο Υ Π Ο Λ Η ™ , ο , ;« . « 5 * ^ - · .»WHS«** . ^ * “ Φ

_______ L : Ο μ β

' * * " «jÄmAaMipätt I *wm■

(ftovom

ΆΓΚΥΡΑ,ΤΛ| Mon·,:

* ΚιρΙκολε Π<

j f “V sytiajsex«»!*

Σ «*ί*- A t

. Ακοεχίρ· KOVLVXOVi

Αχσαράι <

MwtMtft

Χοοά* ΝA'saji

iK0VJ° Κορσηινάρ Mno?

im OukM

r— - Λ * Μ Λ XewtMMavußyxär * ~

| AAävuc^^OΚόλπος τής A r r ö / U w ^ ^ K L j Ä Ä j

ακρ ω τή ρ ιοΑΝΕΜΟΥΡΙΟ

m

φ ^------ -Ζώνη Σμύρνης παραχωρηθείοα σε ελληνικό έλεγχο------ Ελληνική γραμμή τον Ιούλιο 1920............ ...Ελληνική γραμμή στις 10 Ιουλίου 1921----► Επιχείρηση για κατάληψη της Αγκυρας 1-29 Αυγούστου 1921

3 Ζ Ζ Ζ Ελληνοτουρκικό μέτωπο από Σεπτέμβριο 1921 μέχρι 13 Αυγούστου 19!

----► Κύρια επιθετική προσπάθεια Τούρκων -13 Αυγούστου 1922

Κ Υ Π Ρ Ο Ε ί

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

ρεαλισμού. Αυτή η αδυναμία αποδείχθηκε γρήγορα μετά τους ανά το Πανελλήνιο πανη­γυρισμούς για τη δικαίωση των αγώνων και την πραγμάτωση των ονείρων του με τη δημι­ουργία της Μεγάλης Ελλάδας. Οι πανηγυρι­σμοί όχι μόνο δεν συνέβαλλαν, αλλά απέτρε­παν τη συνειδητοποίηση των δύσκολων αντι­κειμενικών συνθηκών που διαμορφώνονταν στο περιβάλλον της χώρας και ταυτόχρονα ο­δηγούσαν σε αλόγιστες και επιζήμιες αποφά­σεις και ενέργειες.

Ο Κεμάλ παρά τις στρατιωτικές ήττες που υπέστη τον Ιούνιο δεν δέχθηκε τους ό­ρους της Συνθήκης των Σεβρών και συνέχισε να ισχυροποιεί τόσο την εξουσία, όσο και τις δυνάμεις του. Η Γαλλία και η Ιταλία, οι οποίες δεν επιθυμούσαν τη διά της Ελλάδας ισχυρο­ποίηση της βρετανικής επιρροής στην περιο­χή, ήταν αντίθετες με την επέκταση της ελ­ληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία. Η Βρετα­νία, η οποία ευνοούσε την εφαρμογή των ό­ρων της Συνθήκης, ούτε διαθέσιμες δυνά­μεις είχε, ούτε και διάθεση να ενισχύσει πρα­κτικά την Ελλάδα.

Υπό αυτές τις συνθήκες η καθημαγμένη από τους πολυετείς αγώνες Ελλάδα έπρεπε να βρει τον τρόπο και τη δυνατότητα να κα­τοχυρώσει τις επιτυχίες της και οπωσδήποτε να περισώσει τον Ελληνισμό της Ανατολής. Και το μεγάλο δίλημμα που ετίθετο στη χώρα ήταν εάν αυτό θα έπρεπε να γίνει με τη συνέ­χιση του πολέμου για τη συντριβή της ανταρ­σίας του Κεμάλ ή με τη σύμπτυξη των δυνά­μεων και την επιδίωξη συμβιβαστικής λύσης μέσα στα πλαίσια της Συνθήκης των Σεβρών. Με αυτό το βασικό ερώτημα την 1η Νοεμβρί­ου 1920 έγιναν στην Ελλάδα βουλευτικές ε­κλογές, στις οποίες το Κόμμα των Φιλελευθέ­ρων υπέστη συντριβή και ο ίδιος ο Βενιζέλος δεν εξελέγη ούτε βουλευτής.

Η νέα κυβέρνηση της χώρας υπό τον Δη- μήτριο Ράλλη και με υπουργό Στρατιωτικών τον Δημήτριο Γούναρη, όπως είχε υποσχεθεί προεκλογικά, διενήργησε δημοψήφισμα για την επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου, ο ο­ποίος και επανήλθε στις 6 Δεκεμβρίου 1920. Η επάνοδος του βασιλιά δυσαρέστησε τους πρώην συμμάχους της Ελλάδας, οι οποίοι ζη­τούσαν αφορμή για να μην εκπληρώσουν τις προς αυτήν υποχρεώσεις τους, με συνέπεια να αποδυναμωθεί η θέση της χώρας στο διε­θνές περιβάλλον, ενώ η συνοχή του στρατεύ­ματος διαταρασσόταν με την επαναφορά με­γάλου αριθμού βασιλοφρόνων αξιωματικών (των αποτάκτων του 1917) και τη δυσαρέ­σκεια των βενιζελικών αξιωματικών ("αμυνι- τών" του 1916), οι οποίοι άρχισαν να μηχανορ­ραφούν και να καταφέρονται κατά της κυ­βέρνησης και του βασιλιά. Αρχιστράτηγος της Στρατιάς Μικράς Ασίας ορίστηκε ο αντι­στράτηγος Αναστάσιος Παπούλας, ο οποίος (αν και καλός αξιωματικός) βρισκόταν για χρόνια εκτός στρατεύματος.

Τον Δεκέμβριο του 1920 η Στρατιά με μια δύναμη ενισχυμένης μεραρχίας του Γ ΣΣ διε- νήργησε επιθετική αναγνώριση στην περιοχή του Εσκή Σεχήρ για να διαπιστώσει την εκεί δύναμη και ισχύ των Τούρκων. Ετσι διαπιστώ­θηκε ότι ο Κεμάλ είχε αυξήσει σημαντικά την

ισχύ του. Ομως η υποχώρηση της μεραρχίας άφησε στους Τούρκους την εντύπωση μιας εύκολης νίκης. Ετσι τουλάχιστον εξέλαβαν την υποχώρηση και παρουσίασαν την επιχεί­ρηση στο εσωτερικό και το εξωτερικό.

Τον Φεβρουάριο του 1921 συγκλήθηκε στο Λονδίνο συμμαχική διάσκεψη στην οποία συμμετείχαν η Ελλάδα και δύο τουρκικές α­ντιπροσωπείες (μία της ουσιαστικά σκιώδους κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης και μία του Κεμάλ από την Αγκυρα). Η αδιαλλαξία των Τούρκων οδήγησε τη διάσκεψη σε ναυά­γιο. Η ελληνική κυβέρνηση (τον Ιανουάριο την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Καλογερόπου- λος) για να ενισχύσει τη θέση της στις δια­πραγματεύσεις και έχοντας τη διαβεβαίωση της στρατιωτικής ηγεσίας ότι μία νίκη επί των Τούρκων ήταν δυνατή, διέταξε την ανάληψη επιθετικών επιχειρήσεων για την κατάληψη των πόλεων Εσκή Σεχήρ (Δορύλαιο) και Α- φιόν Καραχισάρ.

Η Στρατιά διέθετε το Γ'ΣΣ στην περιοχή

Λαϊκή αψίσα του 1920 με τα εδαφικά οφέλη της Ελλάδας μετά τις συνθήκες Νεϊγύ και

Σεβρών. Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας έφθανε στην υλοποίησή του.

της Προύσας με τρεις μεραρχίες και το Α' ΣΣ στην περιοχή του Ουσάκ με άλλες τρεις με­ραρχίες. Οι Τούρκοι διέθεταν τον όγκο των δυνάμεών τους στις διαβάσεις ΒΔ του Εσκή Σεχήρ και κάλυπταν το Αφιόν Καραχισάρ με ελαφρές δυνάμεις. Οι επιχειρήσεις άρχισαν στις 10 Μαρτίου 1921 με μετωπικές επιθέσεις του Γ' ΣΣ κατά του Εσκή Σεχήρ και του Α1 ΣΣ κατά του Αφιόν Καραχισάρ. Το Α'ΣΣ καλύπτο­ντας το αριστερό του πλευρό με ισχυρές δυ­νάμεις κατέλαβε χωρίς δυσκολία το Αφιόν Καραχισάρ και μέχρι τις 20 Μαρτίου προώθη­σε τις δυνάμεις του 50 χλμ. ανατολικά αυτού. Το Γ' ΣΣ επιτέθηκε κατά των τουρκικών θέσε­ων στις 13 Μαρτίου, αλλά παρά τον πενθήμε­ρο σκληρό αγώνα και τις μεγάλες απώλειες

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

(4.300 αξιωματικοί και οπλίτες νεκροί και τραυματίες) δεν πέτυχε να καταβάλει την ε­χθρική αντίσταση (μέχρι και το τάγμα της φρουράς της Εθνοσυνέλευσης από την Αγκυ­ρα έστειλε εκεί ο Κεμάλ), με συνέπεια στις 18 Μαρτίου να διαταχθεί να διακόψει τον αγώνα και να επανέλθει στην αρχική του θέση ανα­τολικά της Προύσας. Με την αποχώρηση του Γ1 ΣΣ οι Τούρκοι έστρεψαν τον όγκο των δυ- νάμεών τους κατά του αριστερού πλευρού του Α1 ΣΣ, το οποίο απέφυγε την κύκλωση και την καταστροφή χάρη στην πρόβλεψη να κα­λυφθεί από Βορρά, τις επικές μάχες που έδω­σαν τα ελληνικά τμήματα και την έγκαιρη σύ­μπτυξη των δυνάμεών του στο Ουσάκ.

Η πλήρης αποτυχία της ελληνικής επίθε­σης κατέδειξε ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις του Κεμάλ είχαν συγκροτηθεί σε κανονικό τακτικό στρατό και δεν ήταν εύκολη η κατα­στροφή τους. Το νέο αυτό στοιχείο έφερε το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα στη διάσκεψη του Λονδίνου, όπου οι Τούρκοι άρχισαν να απαιτούν την πλήρη αποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων από τη Μικρά Ασία.

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ (ΙΟΥΝΙΟΣ-ΙΟΥΛΙΟΣ 1921)

Η ελληνική κυβέρνηση (τον Μάρτιο πρω­θυπουργός έγινε ο Δ. Γούναρης, με υπουργό των Στρατιωτικών τον Ν. Θεοτόκη) δεν ήταν δυνατόν ούτε να συζητήσει την τουρκική α­παίτηση για εκκένωση της Μικράς Ασίας. Του­ναντίον με τη σύμφωνη γνώμη της στρατιωτι­κής ηγεσίας αποφάσισε να δώσει στρατιωτική λύση στο πρόβλημα με την επανάληψη των ε­πιθετικών επιχειρήσεων και την καταστροφή των τουρκικών δυνάμεων. Η Στρατιά ενισχύ- θηκε με τρεις ακόμα μεραρχίες και προσωπι-

50 κό (επιστρατεύθηκαν πέντε κλάσεις εφέ- «ββ δρων) και εφοδιάσθηκε με πολεμικό υλικό.

Διέθετε τρία στρατηγεία ΣΣ, 11 μεραρχίες και μία ταξιαρχία ιππικού (1.500 ιππείς) συνολι­κής δύναμης 111.000 ανδρών, με 344 πυροβό­λα, 700 πολυβόλα, 850 οχήματα και 63.000 ζώα για μεταφορές, καθώς και τρεις μοίρες και ένα ναυτικό σμήνος αεροπλάνων.

Οι τουρκικές δυνάμεις ενισχύθηκαν με τμήματα τα οποία κατέφθαναν από τον Καύ­κασο, τη Μεσοποταμία, την Κιλικία και άλλες περιοχές και ήταν οργανωμένες σε 11 μεραρ­χίες πεζικού και 3 ιππικού, συνολικής δύνα­μης 80.000 ανδρών του πεζικού και 7.500 ιπ­πείς, 9.000 περίπου ατάκτους ιππείς (ονομα­ζόμενους Τσέτες), 140 πυροβόλα και 300 πο­λυβόλα. Οι Τούρκοι κατείχαν την ορεινή, δια­κεκομμένη και δυσπρόσιτη αμυντική τοποθε­σία Εσκή Σεχήρ- Κιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ, την οποία είχαν οργανώσει με α­μυντικά έργα εκστρατείας και η οποία εξυπη­ρετείτο από οδική αρτηρία και σιδηροδρομι­κή γραμμή.

Το σχέδιο της Στρατιάς προέβλεπε μετω­πική επίθεση στην περιοχή της Κιουτάχειας με την IX Μεραρχία και τα Α' και Β' ΣΣ (των δύο μεραρχιών το καθένα) για τη συγκράτη­ση των εκεί εγκατεστημένων εχθρικών δυνά­μεων και διπλή υπερκέραση της αμυντικής

τοποθεσίας από Βορρά και Νότο. Από Βορρά (περιοχή Προύσας), θα επιτίθεντο το Γ' ΣΣ προς το Εσκή Σεχήρ (κύριο κέντρο ανεφοδια­σμού των Τούρκων) και το Βόρειο Συγκρότη­μα Μεραρχιών (δύο μεραρχίες) προς τα βο- ρείως αυτού υψώματα. Το Νότιο Συγκρότημα Μεραρχιών (δύο μεραρχίες) και η Ταξιαρχία Ιππικού θα επιτίθεντο από την περιοχή του Ουσάκ προς το Αφιόν Καραχισάρ και στη συ­νέχεια θα εκινούντο προς Βορρά για την απο­κοπή της υποχώρησης του εχθρού προς τα α­νατολικά.

Η επίθεση άρχισε στις 27 Ιουνίου 1921 και τα ελληνικά τμήματα μετά από σκληρότατο αγώνα σημείωσαν μεγάλες επιτυχίες. Το ΝΣΜ κατέλαβε το Αφιόν Καραχισάρ στις 30 Ιουνίου και κινήθηκε προς Βορρά. Το Α' ΣΣ στις 2 Ιου­λίου διέσπασε την αμυντική τοποθεσία του ε­χθρού και το Γ'ΣΣ με τη σύμπραξη της IX Με­ραρχίας κατέλαβε την Κιουτάχεια στις 4 Ιου­λίου και το Εσκή Σεχήρ στις 6 Ιουλίου. Το Β 1 ΣΣ δεν πέτυχε να ανατρέψει τις εχθρικές α­ντιστάσεις, αλλά συγκρότησε τις εχθρικές α­ντεπιθέσεις. Η Στρατιά δεν εκμεταλλεύθηκε τις επιτυχίες αυτές και δεν προώθησε έγκαι­ρα και ταχέως τις δυνάμεις, με συνέπεια αυ­τές να απολέσουν την επαφή με τον εχθρό. Η τουρκική ηγεσία, αφού απέφυγε την αποκο­πή των δυνάμεων με τη σύμπτυξη αυτών από την περιοχή της Κιουτάχειας και νοτίως αυ­τής, οργάνωσε νέα αμυντική γραμμή δυτικά και νότια του Εσκή Σεχήρ και στις 8 Ιουλίου ε­ξαπέλυσε σφοδρότατη μαζική αντεπίθεση με σκοπό τον εγκλωβισμό και τη συντριβή των ελληνικών δυνάμεων. Οι ελληνικές μεραρ­χίες με δική τους πρωτοβουλία, μεμονωμένα και χωρίς κανέναν σχεδόν συντονισμό από τα προϊστάμενα κλιμάκια αντέδρασαν ταχέως και απέκρουσαν επιτυχώς τις επιθέσεις των Τούρκων, οι οποίοι υπέστησαν σοβαρές απώ­λειες. Η διοίκηση της Στρατιάς από την Κιου- τάχεια, 100 χλμ. πίσω από το μέτωπο, πιστεύ­οντας ότι οι τουρκικές δυνάμεις μετά την ε­γκατάλειψη της Κιουτάχειας υποχωρούσαν ατάκτως, μόνο μετά την απόκρουσή της πλη- ροφορήθηκε για την τουρκική αντεπίθεση με την οποία θα μπορούσε να καταστραφεί ολό­κληρη η ελληνική δύναμη.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 9ης Ιουλίου η Στρατιά διέτασσε απηνή καταδίωξη του ητ- τηθέντος εχθρού, αλλά ήταν πλέον αργά α­φού οι Τούρκοι είχαν διακόψει την επαφή και τα ημιδιαλυμένα και αποδεκατισμένα τμήμα­τά τους συμπτύσσονταν ανενόχλητα σε βά­θος 300 χλμ. για να οργανώσουν την άμυνα της Αγκυρας. Ετσι παρά τον ηρωισμό, την α­ποφασιστικότητα και την ορμητικότητα των Ελλήνων μαχητών και τις πρωτοβουλίες των διοικητών των τμημάτων που οδήγησαν στην περιφανή νίκη κατά τον δεκαήμερο σκληρό­τατο αγώνα και σε 4.500 περίπου νεκρούς και τραυματίες, οι τουρκικές δυνάμεις απέφυγαν την καταστροφή και το μικρασιατικό πρόβλη­μα παρέμεινε άλυτο.

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΑΣ

Η νέα κατάσταση, αν και ενθαρρυντική

για την Ελλάδα, δεν ήταν καθόλου ευχάρι­στη. Η ελληνική ηγεσία βρισκόταν και πάλι προ του μεγάλου διλήμματος να συνεχίσει τις επιθετικές επιχειρήσεις για την καταστροφή του Τουρκικού Στρατού και τον εξαναγκασμό του Κεμάλ στην αποδοχή της Συνθήκης των Σεβρών ή να διατηρήσει τα κατεχόμενα εδά­φη και να επιδιώξει συμβιβαστική πολιτική λύση του ζητήματος, η οποία δεν φαινόταν πιθανή.

Στις 15 Ιουλίου 1921 συγκλήθηκε στην Κι- ουτάχεια υπό την προεδρία του βασιλιά Κων­σταντίνου πολεμικό συμβούλιο, στο οποίο ο αρχιστράτηγος Παπούλας, παρά την αντίθε­τη άποψη πολλών ανωτάτων αξιωματικών, διαβεβαίωσε τον βασιλιά και την κυβέρνηση ότι η Στρατιά θα μπορούσε σε σύντομο χρό­νο να αναλάβει επιθετικές επιχειρήσεις με την προϋπόθεση ότι θα ενισχυόταν σε ιππι­κό, μεταφορικά και εφόδια. Ετσι παρά τη δει­νή οικονομική κατάσταση στην οποία βρισκό­ταν η χώρα, την απουσία οποιοσδήποτε βοή­θειας από το εξωτερικό και την εκτίμηση ότι τα μεταφορικά μέσα της Στρατιάς επαρκού- σαν για την υποστήριξη των επιχειρήσεων μέ­χρι τον Σαγγάριο, αποφασίστηκε η συνέχιση των επιθετικών επιχειρήσεων με σκοπό την εκμηδένιση της πολεμικής ισχύος των Τούρ­κων με την κατάληψη της Αγκυρας και την καταστροφή τής εκεί τουρκικής βάσης ανε­φοδιασμού. Αφηνόταν όμως ανοικτό το ενδε­χόμενο της διακοπής των επιχειρήσεων εάν μέχρι τον Σαγγάριο η Στρατιά δεν συναντού­σε και δεν κατέστρεφε τις εχθρικές δυνάμεις και οι συνθήκες (σιδηροδρομική γραμμή και μεταφορικά) δεν επέτρεπαν την κατάληψη της Αγκυρας, οπότε η Στρατιά θα επανερχό­ταν στη γραμμή Εσκή Σεχήρ- Αφιόν Καραχι­σάρ καταστρέφοντας τη σιδηροδρομική γραμμή ώστε ο εχθρός να μη μπορεί να επα- νέλθει και να απειλήσει τις ελληνικές γραμ­μές για μακρό χρόνο.

Η Στρατιά, χωρίς να λάβει τις ενισχύσεις που ζήτησε για την ανάληψη της επιχείρη­σης, διέθετε γι' αυτήν εννέα μεραρχίες πεζι­κού (ανά τρεις σε κάθε ΣΣ) και τη μεραρχία ιππικού, συνολικής δύναμης 124.000 ανδρών περίπου (750 ιππείς) με 684 πολυβόλα, 296 πυ­ροβόλα, 840 οχήματα και 18 αεροπλάνα. Δύο άλλες μεραρχίες και οι δυνάμεις των κατά τό­πους στρατιωτικών διοικήσεων θα κάλυπταν τα μετόπισθεν και τα πλευρά της. Το σχέδιο προέβλεπε μετωπική επίθεση με δύναμη με­ραρχίας από τα δυτικά προς την Αγκυρα και ευρύ υπερκερωτικό ελιγμό με τα τρία ΣΣ, τα οποία διερχόμενα διά του στενού διαδρόμου μεταξύ του παραποτάμου του Σαγγαρίου Κα- τραντζί Ντερέ και των βορείων παρυφών της Αλμυράς λίμνης θα κύκλωναν τους αμυνόμε­νους από τον νότο και τα νοτιοανατολικά.

Η τουρκική δύναμη αφού ενισχύθηκε με προσωπικό, ακόμη και διά βιαίας στρατολο­γίας, ανερχόταν σε 96.000 άνδρες (6.000 ιπ­πείς) με 515 πολυβόλα και 167 πυροβόλα, εκ των οποίων τα 70 ήταν εκσυγχρονισμένα και υπέρτερα των ελληνικών. Μεγάλο μέρος του υλικού είχε δοθεί στους Τούρκους από τους Γάλλους και τους Ιταλούς. Οι Τούρκοι είχαν οργανώσει διαδοχικές γραμμές άμυνας στην

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

ορεινή και φύσει ισχυρή τοποθεσία δυτικά και ΝΔ της Αγκυρας (σε απόσταση 60-80 χλμ. από την πόλη).

Η Στρατιά άρχισε την προέλαση την 1η Αυγούστου και αντιμετωπίζοντας ελαφρά τουρκικά τμήματα κάλυψης μετά από εξα­ντλητικές πορείες εννέα ημερών προώθησε τις δυνάμεις της σύμφωνα με το σχέδιο. Η τουρκική ηγεσία διαπιστώνοντας την κίνηση του όγκου των ελληνικών δυνάμεων νότια της αμυντικής τοποθεσίας, ενίσχυσε αυτή με την μεταφορά δυνάμεων από τον δυτικό το­μέα. Στις 10 Αυγούστου οι ελληνικές δυνά­μεις επιτέθηκαν κατά των τουρκικών θέσεων. Επί 18 ημέρες τα ελληνικά τμήματα, με σημα­ντικούς περιορισμούς στον ανεφοδιασμό τους ακόμη και με πυρομαχικά, αγωνιζόμενα με πείσμα και αξιοθαύμαστο ηρωισμό και πα­ρά τη λυσσώδη αντίσταση των αμυνομένων, κατελάμβαναν τη μία μετά την άλλη τις ε­χθρικές θέσεις και αντιμετώπιζαν με επιτυ­χία τις αντεπιθέσεις. Ο αιφνιδιασμός όμως και η υπερκέραση της αμυντικής τοποθεσίας από τα ανατολικά είχαν αποτύχει, ενώ το ευ­ρύ μέτωπο αυτής σε συνδυασμό με τις περιο­ρισμένες ελληνικές δυνάμεις, το σύνολο των οποίων από τις πρώτες ημέρες είχε εμπλακεί στον σκληρό αγώνα, δεν επέτρεψε την τήρη­ση εφεδρειών για την εκμετάλλευση σημα­ντικών επιτυχιών, με την οποία θα καταφερό- ταν το καίριο πλήγμα κατά του εχθρού.

Η εξάντληση των δυνατοτήτων της Στρα­τιάς χωρίς να επιτευχθεί ο αντικειμενικός της σκοπός, μετά από σύμφωνη γνώμη της κυβέρνησης, την οδήγησε στις 29 Αυγούστου στην απόφαση να διακόψει τον αγώνα και από τις 4 Σεπτεμβρίου να αρχίσει τη σύμπτυξη προς τα δυτικά. Οι ελληνικές δυνάμεις αφού ενισχύθηκαν και με την ανεξάρτητη Μεραρ­χία Θράκης, αντιμετώπισαν τις επιθέσεις του

τουρκικού ιππικού και κατέστρεψαν τη σιδη­ροδρομική γραμμή, κινήθηκαν με πλήρη τάξη προς τα πίσω και εγκαταστάθηκαν αμυντικά στην τοποθεσία ανατολικά του Εσκή Σεχήρ- Αφιόν Καραχισάρ. Η Στρατιά επανήλθε εκεί όπου βρισκόταν πριν από 40 ημέρες, αλλά με μεγάλες απώλειες (3.800 περίπου νεκρούς, 18.150 τραυματίες και 350 αγνοούμενους) και έχοντας υποστεί μία μεγάλη ήττα.

Η ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΗ αποτυχία της επιχείρησης κατά της Α­

γκυρας δεν μπορούσε παρά να έχει πολύ δυ­σμενείς επιπτώσεις στην ελληνική πλευρά, σε όλους τους τομείς. Στον οικονομικό τομέα η Ελλάδα ήταν σχεδόν κατεστραμμένη και η κυβέρνηση μόνο με τη διχοτόμηση του εθνι­κού νομίσματος πέτυχε να προλάβει την πλή­ρη οικονομική κατάρρευση και να ανακουφί­σει κάπως τον δεινοπαθούντα Ελληνικό Στρατό - πληρωμή πολύμηνων καθυστερημέ­νων μισθών, βελτίωση του συσσιτίου, το ο­ποίο έφθασε να αποτελείται μόνο από ψωμί, ελιές και ρέγκες, και άλλα. Η απογοήτευση, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης του λαού και ι­δίως του στρατεύματος, η διά πλαγίων μέσων αποφυγή της αποστολής σημαντικού αριθ­μού ανδρών στο μέτωπο, είχαν άμεση επί­πτωση στο ηθικό του προσωπικού, ένα μέρος του οποίου δεν επέστρεφε στις μονάδες του μετά τις άδειες που έπαιρνε.

Από το άλλο μέρος οι Τούρκοι, με αναπτε­ρωμένο ηθικό από την αναπάντεχη νίκη τους, εφοδιάζονταν με άφθονο πολεμικό υλικό από τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Ρωσία. Οι Γάλ­λοι και οι Ιταλοί τερμάτισαν την εμπόλεμη κα­τάσταση με τον Κεμάλ, στον οποίο παρέδω­σαν μεγάλες ποσότητες οπλισμού. Ετσι το καθεστώς του Κεμάλ εκτός από την ενίσχυση

Λαϊκή λιθογραφία που απεικονίζει τη μάχη του Σαγγαρίου τον Αύγουστο του 1921.

του στρατού του, εξερχόταν καιεπίσημα από την απομόνωση και αναγνωριζόταν διεθνώς.

Η Ελλάδα εγκαταλελειμμέ- νη από τους πάντες και αντιμε­τωπίζοντας αυτή τη δύσκολη κατάσταση προσπάθησε να δώ­σει λύση στο πρόβλημα και να ε­ξασφαλίσει την ομαλή αποχώ­ρηση του Στρατού από τη Μικρά Ασία και τον εκεί ελληνικό πλη­θυσμό διά της πολιτικο-διπλω- ματικής οδού. Η αδιαφορία ό­μως των πρώην μεγάλων συμμά­χων και η αδιαλλαξία του Κεμάλ, ο οποίος αρνήθηκε και τη σύνα­ψη ανακωχής, οδήγησαν τις προσπάθειες αυτές σε πλήρη α­ποτυχία και αδιέξοδο το οποίο αντί να οδηγήσει στη συσπείρω­ση και στη χαλύβδωση του εσω­τερικού μετώπου προκαλούσε

τη διάσπαση και την αποδυνάμωση αυτού. Οι Ελληνες πολιτικοί και στρατιωτικοί αναλώνο­νταν σε αντεγκλίσεις, υβρεολόγια, κυβερνη­τικούς ανασχηματισμούς, αναθεωρήσεις του συντάγματος, αλλαγές πρωθυπουργών και συνωμοτικές και άλλες διχαστικές ενέργειες.

Τον Μάιο του 1922 πρωθυπουργός έγινε ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης και τον παραιτη- θέντα αρχιστράτηγο Παπούλα αντικατέστη­σε ο αντιστράτηγος Γεώργιος Χατζανέστης. Ο νέος αρχιστράτηγος αφού επισκέφθηκε όλο το μέτωπο, υπέβαλε στην κυβέρνηση έκ­θεση με την οποία τη διαβεβαίωνε ότι το ηθι­κό του στρατεύματος ήταν καλό και ότι το μέτωπο δεν κινδύνευε από τις τουρκικές δυ­νάμεις, οι οποίες είχαν χαμηλό ηθικό και δεν ήταν ικανές να αναλάβουν σοβαρή επιθετική ενέργεια. Παρόλα αυτά ο νέος διοικητής της Στρατιάς μελετούσε την σύμπτυξη του μετώ­που δυτικότερα, σε προσφορότερη γραμμή, χωρίς όμως και να πάρει τέτοια απόφαση.

Με την απόγνωση που προκαλούσε το α­διέξοδο, μετά και από τις ενθαρρυντικές δια­βεβαιώσεις του αρχιστρατήγου, η ελληνική κυβέρνηση παράλληλα με διάφορες διεργα­σίες για την αυτονόμηση της περιοχής της Σμύρνης, αποφάσισε την κατάληψη της Κων­σταντινούπολης προκειμένου να αναγκάσει τις μεγάλες δυνάμεις να δείξουν έμπρακτο ενδιαφέρον για το πρόβλημά της και τον Κε­μάλ να δεχθεί διαπραγματεύσεις. Ενισχυόμε- νες με τμήματα δύναμης περίπου μεραρχίας από το μικρασιατικό μέτωπο, οι ελληνικές δυ­νάμεις της Θράκης στις 15 Ιουλίου κινήθηκαν κατά της Κωνσταντινούπολης, αλλά η ενέρ­γεια σταμάτησε μπροστά στην άρνηση των μεγάλων δυνάμεων να δεχθούν την κατάλη­ψη της Πόλης, η οποία βρισκόταν υπό τον έ­λεγχο των στρατευμάτων τους (μικρά γαλλι­κά, αγγλικά και ιταλικά τμήματα στάθμευαν

ΒΚ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (021

Η ΠΟΛΤΝΕΚΡΟΣ ΜΑΧΗ ΠΡΟ ΤΗΙ ΑΓΚΤΡΑΣ Β Κ Α Τ Α ΪΜ Π Β ΪΙΣ TflN ΤΟΥΡΚΟΝ ΠΑΡΑ Τ Α Σ Π Η ΓΑ Ϊ ΤΟΥ ΪΑΓΓΑΡ)0¥

O t LA QUERRE GRECOTURQUI OE »921

COMBAT TERRIBLE DEVANT ANGUIRA REFA1TE DCS TIIBCS P ß tS DES S O U R C E DU FLEÜ V E SANOARIO

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

εκεί).Μετά την αποτυχία του εγχειρήματος αυ­

τού η ελληνική ηγεσία αποφάσισε να διατη­ρήσει τις θέσεις της στη Μικρά Ασία σε ένα μέτωπο 700 περίπου χλμ. το οποίο άρχιζε από τα Μουδανιά στον Βορρά, περιελάμβανε το Εσκή Σεχήρ και το Αφιόν Καραχισάρ και διά του Μαιάνδρου ποταμού κατέληγε στο Αϊδί- νιο. Για την υπεράσπιση του τεράστιου αυτού μετώπου, το οποίο απείχε 300 και πλέον χιλιό­μετρα από τις βάσεις ανεφοδιασμού στη Σμύρνη και τα Μουδανιά, διατέθηκαν στην πρώτη γραμμή εννέα μεραρχίες, η καθεμία από τις οποίες κάλυπτε τεράστιους τομείς των 25-50 χλμ., αντί των προβλεπομένων για τα δεδομένα της εποχής εκείνης 5-10 χλμ. Οι τέσσερις μεραρχίες του Γ' ΣΣ ήταν ανεπτυγ­μένες από τα Μουδανιά μέχρι το Σεϊντή Γαζή, τέσσερις του Α1 ΣΣ κάλυπταν την εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ και μία του Β 1 ΣΣ κάλυ­πτε την περιοχή του Ουσάκ. Τον τεράστιο το­μέα από το Ουσάκ και δυτικά τον κάλυπτε η Μεραρχία Ιππικού. Τρεις μεραρχίες του Β' ΣΣ αποτελούσαν εφεδρεία ΒΔ του πολύ ευπα­θούς τομέα του μετώπου στην εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ.

Τις αδυναμίες της ελληνικής άμυνας τις εκμεταλλεύθηκαν οι Τούρκοι, οι οποίοι από τις αρχές Αυγούστου συγκέντρωσαν τον ό­γκο των δυνάμεών τους με πολύ ισχυρό πυ­ροβολικό και ιππικό ΝΔ του Αφιόν Καραχι­σάρ. Στις 13 Αυγούστου εκδηλώθηκε η εχθρι­κή επίθεση επί όλου του μετώπου για την α- γκίστρωση των αμυνομένων δυνάμεων στις θέσεις τους και με κύρια προσπάθεια (τρία ΣΣ των εννέα μεραρχιών) νοτίως και ΝΔ του Αφιόν Καραχισάρ επί μετώπου 35 περίπου χλμ. Ταυτόχρονα τρεις τουρκικές μεραρχίες ιππικού εισέδυαν από δυσπρόσιτη ορεινή διάβαση στα μετόπισθεν των αμυνομένων και

52 απέκοπταν τις γραμμές συγκοινωνιών μεταξύ ■■ των Α' και Β' ΣΣ και της Στρατιάς στη Σμύρνη.

Υπό την πίεση της σφοδρότατης τουρκι­κής επίθεσης ΝΔ του Αφιόν Καραχισάρ η α­ντίσταση των δύο ελληνικών μεραρχιών του μετώπου κάμφθηκε. Μάταια ο διοικητής του Α' ΣΣ Νικόλαος Τρικούπης ζητούσε από τη Στρατιά την έγκριση να χρησιμοποιήσει μία μεραρχία του Β' ΣΣ για να ανακόψει την τουρ­κική επίθεση. Ενώ οι ελληνικές μεραρχίες α- γωνιζόμενες σκληρότατα διαλυόταν, ολόκλη­ρο το Β' ΣΣ παρέμενε θεατής του δράματος λίγα χιλιόμετρα μακριά. Μόνο στις 15 Αυγού­στου η Στρατιά από τη Σμύρνη αντιλήφθηκε την τραγικότητα της κατάστασης, ανέθεσε στον Τρικούπη την ευθύνη ολόκληρου του νότιου τομέα και τον διέταξε να συμπτυχθεί προς δυσμάς και να καλύψει τις προς τη Σμύρνη προσβάσεις. Σύμπτυξη όμως χωρίς προηγούμενη σχεδίαση, ασυντόνιστων, μη ε- πικοινωνούντων μεταξύ τους, πιεζόμενων και πλευροκοπούμενων από τον εχθρό τμημά­των δεν ήταν δυνατόν να γίνει. Γι1 αυτό και οι ελληνικές δυνάμεις όχι μόνο δεν έφραξαν τις προς τη Σμύρνη προσβάσεις, αλλά αποδεκα- τίστηκαν και αυτοδιαλύθηκαν. Λίγες μόνο μο­νάδες χάρη στις πρωτοβουλίες και στην επι­βολή των διοικητών τους διατήρησαν τους οργανικούς τους δεσμούς και πέτυχαν να

φθάσουν στα λιμάνια και να διαπεραιωθούν με πλοία στα ελληνικά νησιά.

Με την κατάρρευση του νότιου τομέα το Γ1 ΣΣ, εκτός από την IX Μεραρχία (ένα σημα­ντικό μέρος της οποίας καταστράφηκε), με σχετική τάξη συνέπτυξε τον όγκο των δυνά­μεών του προς τα Μουδανιά, από όπου μετα­φέρθηκε με πλοία στη Θράκη και ένα μέρος στη Δεκέλεια και από εκεί στη Μυτιλήνη.

Από την επαναστατική κυβέρνηση που σχηματίστηκε στη Χίο από τους συνταγμα­τάρχες Πλαστήρα και Γόνατά υπογράφηκε στα Μουδανιά ανακωχή με την οποία η Ελλά­δα, εκτός της απώλειας της Ιωνίας, αναγκα­ζόταν να αποσύρει τα στρατεύματά της από την ανατολική Θράκη. Αυτό ήταν το τέλος της τραγωδίας, η οποία επισφραγίστηκε με τη Συνθή κη της Λωζάνης τον Ιούλιο του 1923. Με τη Συνθήκη αυτή θάφτηκαν για πάντα η Μεγάλη Ιδέα και τα όνειρα του Ελληνισμού, αλλά έμειναν και "ανοικτά παράθυρα" για να απειλεί η Τουρκία και να διεκδικεί την επέ­κταση του ελέγχου της δυτικότερα στο ελλη­νικό Αιγαίο.

ΣΧΟΛΙΑ-ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μετά από μία τέτοια εθνική καταστροφή- τη μεγαλύτερη από τη σύσταση του νέου ελ­ληνικού κράτους μέχρι τώρα - φυσικά μπο­ρούν να γίνουν πολλές κρίσεις και επικρίσεις και να προβληθούν πάμπολλα επιχειρήματα για τη δικαιολόγησή της. Αυτό και έχει γίνει μέχρι τώρα μέχρι βαθμού πλειοδοσίας όχι μόνο από ειδήμονες, αρμόδιους και υπεύθυ­νους, αλλά από όλους σχεδόν τους Ελληνες οι οποίοι σε κάποιο βαθμό είχαν τη δική τους συμμετοχή στα διαδραματισθέντα ή υπέστη­σαν και υφίστανται τις συνέπειες της τραγω­δίας. Υπό την άμεση επήρεια της λύπης, του πόνου και της οργής που προκάλεσαν οι συ­νέπειες αυτές, οι Ελληνες έφθασαν μέχρι του σημείου να δικάσουν, να καταδικάσουν σε θάνατο και να εκτελέσουν στις 15 Νοεμ­βρίου 1922 διά τυφεκισμού τους έξι ηγέτες τους που θεώρησαν ως πρωταίτιους της τρα­γωδίας (Δ. Γούναρη, Π. Πρωτοπαπαδάκη, Ν. Στράτο, Γ Μπαλτατζή, Ν. Θεοτόκη και Γ Χα- τζανέστη).

Οι κρίσεις, οι επικρίσεις, τα βάσιμα ή όχι επιχειρήματα, οι δικαιολογίες και οι τιμωρίες όμως έχουν αξία για τους λαούς, τα κράτη και τα έθνη εφόσον οδηγούν σε αντικειμενικές διαπιστώσεις και συμβάλλουν στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων, συμπερασμάτων τα οποία απαλλαγμένα συναισθηματισμών, προκαταλήψεων και σκοπιμοτήτων βοηθούν στην αποφυγή σφαλμάτων και στη χάραξη ε­θνικής πολιτικής και στρατηγικής η οποία να οδηγεί σε επιτυχίες και νίκες ή τουλάχιστον να μη φέρει νέες συμφορές και τραγωδίες. Με αυτά και μόνο τα δεδομένα η Μικρασιατι­κή Εκστρατεία και η καταστροφική της κατά­ληξη είχε και έχει ακόμη να προσφέρει πάρα πολλά στην Ελλάδα και στον Ελληνισμό.

Η πολύ συνοπτική παράθεση των γεγονό­των και η περιγραφή των εξελίξεων και των καταστάσεων που έγινε παραπάνω οπωσδή­

ποτε δεν επιτρέπει τη λεπτομερή τεκμηρίω­ση των λανθασμένων αποφάσεων και των ε­νεργειών ή των παραλείψεων που έγιναν στους χειρισμούς των πολύπλοκων θεμάτων και στην αντιμετώπιση των σύνθετων κατα­στάσεων οι οποίες επέφεραν το καταστρε­πτικό αποτέλεσμα. Αυτό όμως δεν εμποδίζει να γίνουν βασικές διαπιστώσεις και να εξα­χθούν χρήσιμα, διαχρονικής αξίας, συμπερά­σματα.

Βασικό συμπέρασμα από τη Μικρασιατι­κή εκστρατεία είναι ο πρωταρχικός και ανα­ντικατάστατος ρόλος της πολεμικής και ιδιαί­τερα της στρατιωτικής ισχύος και η κατάλλη­λη χρησιμοποίηση αυτής στην εξασφάλιση των εθνικών συμφερόντων και στην επίτευξη των εθνικών σκοπών. Εάν υπήρξε μία περίο­δος κατά την οποία η Ελλάδα είχε όλα τα δί­καια με το μέρος της, αυτή ήταν εκείνη μετά το τέλος του Α1 ΠΠ. Η Ελλάδα δεν αποτέλεσε μόνο τον χώρο που φιλοξένησε και κατέστη η βάση για τις επιχειρήσεις των Συμμάχων οι ο­ποίες επέφεραν τη συντριβή του εχθρού, αλ­λά συνέβαλε στη νίκη αυτή με ένα στρατιωτι­κό δυναμικό δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με τις δυνατότητες και τους πόρους της. Στην τεράστια αυτή προσφορά και θυσία της χώ­ρας μας μετά το τέλος του πολέμου προστέ­θηκε η ικανοποίηση της έκκλησης των Συμ­μάχων να συμμετάσχει με δύο μεραρχίες στις συμμαχικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία κα­τά των δυνάμεων των Μπολσεβίκων, οι οποίοι απειλούσαν τα συμφέροντά τους.

Τι ζητούσε η Ελλάδα έναντι αυτής της προσφοράς στη συμμαχική νίκη του πολύ­χρονου και πολύνεκρου εκείνου πολέμου; Δεν ζητούσε τίποτα περισσότερο από το να εφαρμοστούν οι αρχές της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας των λαών και της αυτοτέλει­ας των κρατών για τις οποίες εννοείτο ότι α­γωνίζονταν οι μεγάλες συμμαχικές χώρες και οι οποίες είχαν διακηρυχθεί από τις ηγεσίες αυτών με πρώτο τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ουίλ- σον με τη συμφωνία για την ίδρυση της Κοι­νωνίας των Εθνών (19 Δεκεμβρίου 1919). Με βάση τις αρχές αυτές η Ελλάδα ζητούσε να της παραχωρηθούν και αρχικά τουλάχιστον να προστατευθούν οι περιοχές που από χιλιε­τίες ήταν ελληνικές και κατοικούντο σε μεγά­λο ποσοστό από Ελληνες, οι οποίοι κινδύνευ­αν να εξολοθρευτούν από τις τουρκικές ορ­δές. Αυτή τη δικαίωση ζητούσε η Ελλάδα από τους Συμμάχους της, νικητές του πολέμου, και σε αυτήν εναντιώνονταν πρώτοι από ό­λους οι Τούρκοι, οποίοι καταδυνάστευσαν επί αιώνες τους σκλαβωμένους λαούς και τους κατέσφαξαν, συμμάχησαν με τις δυνά­μεις της βίας και της αυθαιρεσίας, πολέμη­σαν και προξένησαν ανυπολόγιστες κατα­στροφές και εκατοντάδες χιλιάδες θύματα στα συμμαχικά στρατεύματα. Εναντιώνονταν οι Τούρκοι στους όρους της ανακωχής και της Συνθήκης η οποία έθεσε τέρμα στο αιμα­τοκύλισμα και τους στερούσε τη δυνατότητα να συνεχίσουν την καταδυνάστευση και την εξολόθρευση του Ελληνισμού και των άλλων χριστιανικών λαών της Μικράς Ασίας και της Θράκης.

Η Ελλάδα απέτυχε να βρει τη δικαίωσή

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

της επειδή δεν είχε τη δύναμη ή δεν βρήκε τον τρόπο να συντρίψει της δυνάμεις του ε- παναστατήσαντος κατά του σουλτάνου Κε­μάλ, ο οποίος απλώς δεν δεχόταν τους όρους της ανακωχής κατ' αρχήν και της Συνθήκης των Σεβρών στη συνέχεια - την οποία υπέγρα­ψε η χώρα του. Δεν υπολείπονται βέβαια ση­μασίας και σπουδαιότητας ο εθνικισμός, ο πατριωτισμός, οι ηγετικές ικανότητες και οι πολιτικο-διπλωματικοί ελιγμοί του Κεμάλ, ο οποίος πέτυχε να εκμεταλλευθεί στο έπακρο τα αντιτιθέμενα συμφέροντα και τις εξ αυ­τών αντιπαλότητες των πρώην μεγάλων ε­χθρών της χώρας του. Ολα αυτά όμως ελάχι­στα θα εμπόδιζαν τη δικαίωση της Ελλάδας εάν αυτή εκείνη την κρίσιμη περίοδο επετύγ- χανε να εξουδετερώσει την τουρκική αντί­σταση.

Η διαπίστωση αυτή μπορεί να φαίνεται υ­περβολική και να χάνεται μέσα στον κυκεώνα των πολιτικο-διπλωματικών διεργασιών, των σκοπιμοτήτων και των επιδιώξεων που περιέ­βαλλαν και επηρέαζαν τη Μικρασιατική εκ­στρατεία, αλλά είναι απολύτως βάσιμη. Αυτό αποδεικνύεται από την αδιαλλαξία, έναντι κάθε συμβιβαστικής λύσης, που άρχισαν να επιδεικνύουν οι Τούρκοι όταν ισχυροποιήθη- καν στρατιωτικά, από τις αλλαγές της στάσης των μεγάλων δυνάμεων - από τη θέληση των οποίων θα κρινόταν και η τελική λύση του προβλήματος - ανάλογα με τα αποτελέσματα των στρατιωτικών επιχειρήσεων και κυρίως από το ότι άξονα και βάση όλων των σκέψεων και των ελιγμών για την εξεύρεση διεξόδου και την επίλυση του προβλήματος αποτελού- σε η πολεμική ισχύς των αντιπάλων και η ε­κτίμηση της έκβασης των σχεδιαζόμενων ή α­ναμενόμενων στρατιωτικών επιχειρήσεων. Πόσες φορές οι κυβερνήτες της Αγγλίας και της Γαλλίας δεν ζήτησαν τη γνώμη και την ε­κτίμηση των στρατιωτικών συμβούλων τους (στρατάρχη Φος, επιτελών και άλλων) για τις πολεμικές δυνατότητες των αντιμαχομένων πλευρών, δεν ρώτησαν την ελληνική ηγεσία για τις πιθανότητες στρατιωτικής νίκης που είχε και δεν ανέμεναν να δοθεί η λύση στο πρόβλημα με τα αποτελέσματα των στρατιω­τικών επιχειρήσεων! Από όλα αυτά καμία αμ­φιβολία δεν πρέπει να παραμένει για το ότι εάν ο Ελληνικός Στρατός εκμηδένιζε τη στρατιωτική ισχύ των Τούρκων και κατέβαλλε τη θέληση αυτών να ανθίστανται, παρά την ύ­παρξη πολλών άλλων αρνητικών παραγόντων η Μικρασιατική εκστρατεία θα επιτύγχανε τον σκοπό της και η Ελλάδα θα έβρισκε την εθνική δικαίωσή της. Μπορεί να μην ήταν μία πλήρης δικαίωση, αλλά θα ήταν μία δικαίωση και οπωσδήποτε όχι μία εθνική καταστροφή.

Η αποτυχία της Ελλάδας να καταστρέψει την πολεμική ισχύ των Τούρκων και να κατα­βάλει τη θέληση του Κεμάλ - περί της θέλη­σης του Κεμάλ επρόκειτο κατά τα πρώτα στά­δια της εκστρατείας και όχι περί αυτής του τουρκικού έθνους - έχει πολλές αιτίες. Ως βασικότερες και σημαντικότερες από αυτές μπορούν να χαρακτηρισθούν η εκ μέρους της ελληνικής ηγεσίας αδυναμία κατανόησης του μεγέθους και της σοβαρότητας του προ­βλήματος που αντιμετώπιζε η χώρα, η διστα-

κτικότητα και η ατολμία, η υποτίμηση του α­ντιπάλου και η επαγγελματική ανεπάρκεια της στρατιωτικής ηγεσίας. Εχει επικρατήσει μία γενική εντύπωση ότι η Ελλάδα ήταν μικρή και ανίσχυρη για να φέρει επιτυχώς σε πέρας την εκστρατεία στη Μικρά Ασία και ακόμη ότι δεν θα έπρεπε ούτε καν να την αναλάβει. Ε­κτιμούμε ότι αυτή η εντύπωση δεν είναι ορ­θή.

Η αποβίβαση των ελληνικών στρατευμά­των στη Σμύρνη, τον Μάιο του 1919, αποτε- λούσε εθνική ανάγκη. Η δυτική Μικρά Ασία ή­ταν ένα τμήμα του ελληνικού χώρου, όπως ή­ταν και η Ηπειρος και η Μακεδονία που είχαν ελευθερωθεί οκτώ χρόνια πριν. Εκεί ζούσε ένα εκατομμύριο Ελληνες οι οποίοι ανέμεναν επί αιώνες την ημέρα της ελευθερίας από τον τουρκικό ζυγό και θα ήταν παντελώς α­παράδεκτο για τη μητέρα πατρίδα να μην τους λυτρώσει αφού δημιουργήθηκαν οι ευ­νοϊκές προϋποθέσεις γΓ αυτό και, ακόμη χει­ρότερα, να τους εγκαταλείψει στην τουρκική αγριότητα η οποία διαφαινόταν ότι θα ξε- σπούσε. Ούτε στη διάθεση των Ιταλών θα μπορούσε η Ελλάδα να αφήσει την περιοχή της Σμύρνης. Από άποψη σκοπιμότητας και υποχρέωσης η Ελλάδα έπραξε αυτό που έ­πρεπε και επιβαλλόταν να πράξει με τα δεδο­μένα και υπό το πνεύμα που επικρατούσε τό­τε. Ομως και οι δυνατότητες για την επιτυχία της επιχείρησης υπήρχαν. Η Ελλάδα μπορεί να ήταν μικρή, φτωχή και καθημαγμένη από τους μακροχρόνιους αγώνες, αλλά διέθετε έ­ναν ισχυρό και εμπειροπόλεμο στρατό, ο ο­ποίος είχε δείξει μεγάλες δυνατότητες και στα πεδία των μαχών. Εξάλλου όταν αναλαμ- βανόταν η επιχείρηση δεν υπήρχε οργανωμέ­νη αντίπαλη δύναμη η οποία να μπορεί να προβάλει ουσιαστική αντίσταση.

Η τόσο αναγκαία, σκόπιμη και δυνατή ε­κείνη επιχείρηση όμως διεξήχθη κατά τον πιο ερασιτεχνικό (αν όχι ανόητο) τρόπο. Οι Ελλη­νες σαν να απεργάζονταν την καταστροφή τους και ενώ γνώριζαν τη διόγκωση και την ε­νίσχυση του κινήματος του Κεμάλ, όπως και τη συνδρομή των Συμμάχων σε αυτό, επί 13 μήνες έμειναν άπρακτοι στη Σμύρνη και τα

περίχωρά της και επιδίδονταν σε ατέρμονες συζητήσεις για την εξεύρεση λύσης. Τι λύση άραγε ανέμεναν; Δεν έβλεπαν ότι οι Τούρκοι δεν είχαν συμμορφωθεί με τους όρους της α­νακωχής και ότι ο πολεμικός εξοπλισμός που παραδόθηκε από αυτούς και δήθεν φυλασ­σόταν από τους Συμμάχους επέστρεφε στους ίδιους; Μήπως δεν αντιλαμβάνονταν ότι όχι μόνο ο Κεμάλ, αλλά ολόκληρο το τουρ­κικό έθνος από τη στιγμή που θα αποκτούσε δυνατότητες θα αγωνιζόταν για την πατρίδα του όπως θα αγωνιζόταν κάθε άλλο έθνος;

Ολα αυτά η ελληνική ηγεσία δεν τα κατε- νόησε και όταν ακόμη ο Βενιζέλος αποφάσι­σε να επεκτείνει τα όρια της κατεχόμενης ζώ­νης και διέταξε την προώθηση των ελληνι­κών στρατευμάτων το πολύ μέχρι την Πρού­σα και το Ουσάκ. Αποδεκτό είναι το ότι υπήρ­χαν οι αντιρρήσεις των Συμμάχων και ότι το 53 κοστος των στρατιωτικών επιχειρήσεων ήταν ■ ■ δυσβάστακτο για τον ελληνικό λαό, αλλά μπροστά στον ιερό εθνικό σκοπό όλα αυτά μπορούσαν να παραβλεφθούν και να τεθούν σε δεύτερη μοίρα. Οι δισταγμοί και οι αντιρ­ρήσεις της Γαλλίας και της Ιταλίας - η Βρετα­νία ευνοούσε τον πλήρη έλεγχο του εναπο- μείναντος τουρκικού εδάφους - μπορούσαν να καμφθούν και να υπερκεραστούν με το ε­πιχείρημα της επιβολής των όρων της ανακω­χής και της αποφυγής των κατά των χριστια­νικών πληθυσμών τουρκικών βιαιοτήτων. Η ευκολία με την οποία διεξήχθησαν οι εικο- σαήμερες επιχειρήσεις του Ιουνίου του 1920 κατέδειξαν ότι εκείνη την περίοδο δεν θα ή­ταν δύσκολο από μόνες τους οι ελληνικές δυνάμεις, κατάλληλα ενισχυόμενες, σε έναν μόνο μήνα να έχουν ελέγξει πλήρως όλες τις στρατηγικής αξίας περιοχές (Εσκή Σεχήρ, Κι- ουτάχεια, Αφιόν Καραχισάρ, Αγκυρα και άλ­λες). Εναν χρόνο αργότερα η Ελλάδα παρά τη χειροτέρευση της εσωτερικής κατάστασης, είχε στη Μικρά Ασία 13 μεραρχίες δύναμης250.000 ανδρών. Γιατί δεν θα μπορούσαν οι δυνάμεις αυτές να βρίσκονται εκεί έναν χρό­νο πριν για να ελέγχουν την κατάσταση και να αφοπλίζουν τους Τούρκους αντί αυτοί να ορ­γανώνονται και να εξοπλίζονται;

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Και όμως όλα αυτά δεν έγιναν ούτε από αυτόν τον Βενιζέλο, ο οποίος παρά την πλή­ρη αντίθεση και την εχθρική στάση των μεγά­λων δυνάμεων το 1912, δεν δίστασε μαζί με τους βαλκανικούς συμμάχους να κηρύξει τον πόλεμο κατά της κραταιάς Οθωμανικής Αυ­τοκρατορίας. Κανένας δεν λέει ότι η Ελλάδα θα διατηρούσε τον τουρκικό λαό στη σκλα­βιά και τα τουρκικά εδάφη υπό κατοχή. Με τη συντριβή του κινήματος του Κεμάλ η λύση στο πρόβλημα θα ήταν τελείως διαφορετική. Και αρμενοποντιακό κράτος θα μπορούσε να δημιουργηθεί και η Θράκη να γίνει ελληνική και η Ιωνία (αν όχι να γίνει ελληνική) τουλάχι­στον να αποκτήσει αυτονομία.

Τον Αύγουστο του 1920 με την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών ο Ελληνισμός μπορεί να πανηγύριζε για τη δικαίωση των α­γώνων και των θυσιών του και την πραγμάτω­ση των ιδανικών του. Ολα αυτά όμως ήταν θε­ωρητικά, αβάσιμα και επιζήμια διότι η μεγάλη ευκαιρία για να γίνουν πραγματικότητα είχε χαθεί. Είχε χαθεί η μεγάλη ευκαιρία με την πολύμηνη αδράνεια, αλλά δεν είχε χαθεί το παν. Και δεν θα χανόταν το παν εάν η ελληνι­κή ηγεσία δεν συνέχιζε να εθελοτυφλεί, μη α- ντιλαμβανόμενη το μέγεθος του προβλήμα­τος που αντιμετώπιζε η χώρα, και να επιδει­κνύει την ίδια διστακτικότητα και ατολμία που είχε δείξει κατά τον προηγούμενο χρόνο- διστακτικότητα και ατολμία στην οποία προ­στέθηκαν η επιπολαιότητα, η ανευθυνότητα και η αφροσύνη. Ολα αυτά τα νέα στοιχεία στον χειρισμό του μέγιστου θέματος, που προκαλούντο από τις δραστηριότητες του α­ντιπάλου και των μεγάλων διεθνών παραγό­ντων, προσέθεσαν και τη διάσπαση του εσω­τερικού μετώπου.

Πολύς λόγος έχει γίνει και μεγάλη προ­σπάθεια έχει καταβληθεί για να αποδειχθεί

54 εάν έπρεπε ή όχι να γίνουν οι εκλογές τους ■ i Νοεμβρίου του 1920, εάν ήταν ή όχι δικαιολο­

γημένη η ετυμηγορία του ελληνικού λαού να καταψηφίσει τον Βενιζέλο, εάν καλώς ή κα­κώς επαναφέρθηκε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και εάν αυτός θα έπρεπε ή όχι να παραιτηθεί μετά την επάνοδό του, εάν λύση του εθνικού προβλήματος θα έπρεπε επιδιωχθεί με τη συ­νέχιση των στρατιωτικών επιχειρήσεων ή με τη διατήρηση της γραμμής που όριζε η Συν­θήκη των Σεβρών και πολλά άλλα "έπρεπε" η "δεν έπρεπε".

Για όλα αυτά εκείνο που μπορεί και πρέ­πει να λεχθεί είναι ότι μετά τον Αύγουστο του 1920 η Ελλάδα βρέθηκε χωρίς την ηγεσία που χρειαζόταν ο Ελληνισμός στις δύσκολες συν­θήκες και στις κρίσιμες καταστάσεις που α­ντιμετώπιζε, ηγεσία με διορατικότητα, ικανό­τητα, υψηλοφροσύνη, σθένος και τόλμη α­ντάξια των Ελλήνων οι οποίοι υπέμεναν και υ­πέφεραν τη δυστυχία και τις θυσίες χάρη του εθνικού χρέους και του μεγάλου σκοπού. Αυ­τοί οι ηγέτες δυστυχώς εκείνη την πραγματι­κά κρίσιμη για το έθνος περίοδο δεν υπήρ­χαν, γι1 αυτό και λόγω των μικροφιλοδοξιών, των καιροσκοπισμών, των σκοπιμοτήτων και των συναισθηματισμών έγιναν λανθασμένες εκτιμήσεις οι οποίες οδήγησαν σε μία σειρά από αλληλοτροφοδοτούμενα λάθη και άστο­

χες ενέργειες και κυρίως επικράτησαν η δι- στακτικότητα, η αναβλητικότητα και η ατολ­μία και η μυωπική εν γένει αντιμετώπιση του εθνικού θέματος.

Ολα αυτά δεν θα συνέβαιναν και οι εσω­τερικές μικροπολιτικές δεν θα είχαν καμία σημασία εάν καθ' οιονδήποτε τρόπο, στους τύπους νόμιμο ή όχι, βρισκόταν ο πραγματι­κός ηγέτης ο οποίος θα είχε τις δυνατότητες και την ψυχική δύναμη να ενώσει το έθνος, να το εμψυχώσει και είτε να το καλέσει στον υπέρ πάντων αγώνα, είτε να του πει ότι η Ιω­νία έχει χαθεί και δεν έμενε τίποτα άλλο από το να σωθεί ο εκεί Ελληνισμός με τη μεταφο­ρά του στην ανατολική Θράκη και την ταυτό­χρονη εκδίωξη των Τούρκων από αυτή την περιοχή. Εάν βρισκόταν αυτός ο ηγέτης έστω και την υστάτη εκείνη στιγμή του Ιουλίου του 1920 και κατελάμβανε την Κωνσταντινούπολη οι εξελίξεις θα ήταν διαφορετικές και οπωσ­δήποτε όχι καταστροφικές.

Η Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Μικρασια­τικής εκστρατείας δεν είχε μόνο την ατυχία να βρεθεί χωρίς την πολιτική ηγεσία που θα ένωνε το έθνος και θα έπαιρνε τις μεγάλες α­ποφάσεις. Είχε και μικρούς και ανεπαρκείς στρατιωτικούς διοικητές- για στρατιωτικούς ηγέτες ούτε λόγος δεν μπορεί να γίνεται. Οι ανεπαρκείς εκείνοι αξιωματικοί των ανωτά- των βαθμών ήταν που όχι μόνο διέσπασαν τη συνοχή του σώματος των αξιωματικών και πολλές φορές υποτίμησαν τις δυνατότητες του αντιπάλου, με συνέπεια να παραπλανούν την κυβέρνηση, αλλά και όταν αποφασιζόταν η ανάληψη ή επιβαλλόταν η διεξαγωγή των ε­πιχειρήσεων επεδείκνυαν ασυγχώρητο ερα­σιτεχνισμό στη διεξαγωγή τους. Ετσι η Ελλά­δα βρέθηκε να αντιμετωπίζει το μέγιστο θέ­μα της επίτευξης της εθνικής της δικαίωσης με τον χειρότερο συνδυασμό πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Μία πλειάδα διαδοχι­κών και παράλληλων λαθών επιβεβαιώνει την ανικανότητα των στρατιωτικών διοικητών, με πρώτους τους διαδοχικά εκτελέσαντες τα καθήκοντα του διοικητή της Στρατιάς την ε­ποχή εκείνη.

Η επιθετική αναγνώριση που έγινε στο τέλος Δεκεμβρίου 1920 στην περιοχή του Ε­σκή Σεχήρ, για τη διαπίστωση των εχθρικών δυνατοτήτων, ήταν ένα σφάλμα με το οποίο δόθηκε στον Κεμάλ η ευκαιρία να ομιλεί για ήττα των Ελλήνων, να εξυψώνει το ηθικό των στρατευμάτων του και να ενισχύει τη θέση του στο εσωτερικό της Τουρκίας και στο εξω­τερικό. Οι επιθετικές αναγνωρίσεις αποτε- λούν μέρος της τακτικής διεξαγωγής στρα­τιωτικών επιχειρήσεων, αλλά όταν γίνονται με τόσο μεγάλες δυνάμεις (ενισχυμένη με­ραρχία) θα πρέπει είτε να υπάρχει δυνατότη­τα ενίσχυσής τους για την εκμετάλλευση των αδυναμιών του αντιπάλου, είτε να ακολου­θούνται από επιθετικές επιχειρήσεις οι οποί­ες με βάση τις διαπιστώσεις της αναγνώρισης να οδηγούν σε αποφασιστικό αποτέλεσμα. Η διοίκηση της ελληνικής Στρατιάς τίποτα δεν έπραξε από αυτά. Αφού διαπίστωσε ότι η τουρκική ισχύς ήταν σημαντική και επομένως δεν υπήρχε δυνατότητα εκμετάλλευσης αδυ­ναμιών, έμεινε άπρακτη για δυόμισι μήνες.

Ενα άλλο σφάλμα ήταν η με περιορισμέ­νες δυνάμεις ανάληψη επιθετικών επιχειρή­σεων τον Μάρτιο του 1921. Παρ1 όλο που η Στρατιά διαπίστωσε με την επιθετική ανα­γνώριση ότι οι Τούρκοι διέθεταν ήδη σημα­ντική ισχύ στο Εσκή Σεχήρ, ούτε επαρκείς δυνάμεις διέθεσε τον Μάρτιο του 1921 για να την καταβάλει, ούτε πραγματοποίησε ελιγμό για να τις κυκλώσει και να τις καταστρέψει. Τουναντίον η όλη ενέργεια (προς το Εσκή Σε­χήρ και το Αφιόν Καραχισάρ).έγινε με τόσο περιορισμένες δυνάμεις και τόσο ασυντόνι- στα ώστε όχι μόνο να μην καταλάβει τους α­ντικειμενικούς σκοπούς, αλλά να διακινδυ­νεύσει την καταστροφή των δυνάμεών της. Ετσι χάρισε στην κυριολεξία στους Τούρκους μία αναπάντεχη νίκη, με όλα τα απορρέοντα πλεονεκτήματα για τους Τούρκους και τις συ­νέπειες για τους Ελληνες, ιδίως στον πολιτι- κο-διπλωματικό τομέα, την ώρα που στο Λον­δίνο διεξάγονταν διαπραγματεύσεις.

Στις επιθετικές επιχειρήσεις του Ιουλίου του 1921, όπως και στις επόμενες του Αυγού­στου για την κατάληψη της Αγκυρας, η ελλη­νική Στρατιά διέπραξε τραγικά σφάλματα, τα οποία φυσικό ήταν να προκαλέσουν την απο­τυχία των επιχειρήσεων.

Βασικό λάθος συνιστούσε η ασυνέπεια μεταξύ της σχεδίασης και της εκτέλεσης των ελιγμών. Ενώ πολύ ορθά η Στρατιά έθετε θε­ωρητικά ως αντικειμενικό σκοπό των επιχει­ρήσεων την καταστροφή των εχθρικών δυνά­μεων, δεν σχεδίαζε ουσιαστικά και δεν ενερ­γούσε έτσι ώστε να επιτύχει τον σκοπό της - έπραττε ακριβώς το αντίθετο. Σχεδίαζε υ­περκεράσεις και αποκοπές των εχθρικών δυ­νάμεων και κατέληγε να εκτελεί μετωπικές ε­πιθέσεις με το σύνολο των δυνάμεων επί ολο­κλήρου του μετώπου των αμυντικών γραμ­μών του αντιπάλου. Αυτό γινόταν διότι η ελ­ληνική διοίκηση θεωρούσε τους Τούρκους α­νόητους, ότι θα έμεναν στις θέσεις τους για να τους κυκλώσουν οι Ελληνες, και δεν λάμ- βανε μέτρα για τη διατήρηση συνεχούς επα­φής με τους υποχωρούντες Τούρκους.

Αλλο βασικό λάθος ήταν η μη τήρηση ε­φεδρικών δυνάμεων. Συνέπεια αυτού ήταν ό­ταν χάρη στην ορμητικότητα και στην αυτο­θυσία των Ελλήνων μαχητών καμπτόταν η ε­χθρική αντίσταση και διεσπάτο η άμυνα, η δι­οίκηση της Στρατιάς να μην έχει τη δυνατό­τητα να εκμεταλλευθεί τις επιτυχίες. Ετσι δι­νόταν στον εχθρό η δυνατότητα να διακόπτει την επαφή κατά τη βούλησή του, να μην κα­ταδιώκεται και ακόμη να πραγματοποιεί επι­θετικές επιστροφές οι οποίες αιφνιδίαζαν τα ελληνικά τμήματα και έθεταν σε κίνδυνο τις επιχειρήσεις.

Ιδιαίτερα αδικαιολόγητη ήταν η παραμο­νή της Στρατιάς για είκοσι μέρες στο Εσκή Σεχήρ, με την οποία έδωσε τον χρόνο στις α- ποδεκατισμένες και εξουθενωμένες τουρκι­κές δυνάμεις να ετοιμάσουν την άμυνά τους ανατολικά του Σαγγαρίου ποταμού.

Εάν η Στρατιά επέδειξε ανικανότητα, διέ­πραξε πολλά λάθη και παρουσίασε σοβαρές παραλείψεις στη διεξαγωγή των επιθετικών επιχειρήσεων με συνέπεια να μην επιτύχει τους σκοπούς αυτών, εκεί που ξεπέρασε και

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

τον εαυτό της σε ανικανότητα ήταν οι αμυ­ντικές επιχειρήσεις.

Κατ' αρχήν διατήρησε το τεράστιο μέτω­πο των 700 χλμ., ενώ από την άνοιξη του 1922 ήταν βέβαιο ότι πολιτική λύση του προβλήμα­τος δεν υπήρχε. Η απόφαση αυτή ενείχε το σπέρμα της ήττας, μιας ήττας την οποία η Στρατιά "προσπάθησε να εξασφαλίσει" με την έλλειψη πληροφοριών για την κατάσταση και τις προετοιμασίες του αντιπάλου, την μη επι­τήρηση τεράστιων τομέων του μετώπου και την απουσία σχεδίασης για την ελεγχόμενη σύμπτυξη των τμημάτων σε προσφορότερες αμυντικές τοποθεσίες.

Και αυτές οι αδυναμίες όμως δεν θα απέ- βαιναν μοιραίες εάν στη διεξαγωγή των επι­χειρήσεων η διοίκηση της Στρατιάς δεν επε- δείκνυε την επί διήμερο εγκληματική αδρά­νεια στη χρησιμοποίηση του εφεδρικού Β' ΣΣ για αντεπιθέσεις, το οποίο πολύ ορθά τήρη­σε στην ενδεικνυόμενη περιοχή, και στη συ­νέχεια δεν διέταζε την σύμπτυξη των δυνά­μεων επί άξονα κάθετου προς τις κατευθύν­σεις επίθεσης των Τούρκων.

Το γενικότερο βασικό συμπέρασμα από τη θεώρηση των επιχειρήσεων στη Μικρά Α­σία είναι ότι η στρατιωτική διοίκηση ήταν πο­λύ χαμηλού επαγγελματικού επιπέδου και διακατεχόταν από απαράδεκτη νοοτροπία. Μόνο έτσι μπορούν να ερμηνευθούν οι αχα­ρακτήριστες αδυναμίες που παρουσιάστη­καν, οι παραλείψεις και τα τεράστια λάθη. Δεν μπορεί οι αξιωματικοί εκείνοι να μη γνώ­ριζαν ότι οι επιχειρήσεις δεν διεξάγονται με τους διοικητές ευρισκόμενους δεκάδες και εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τα πεδία των μαχών, ότι για τη νίκη απαιτείται ταχυκι- νησία και ευκινησία τουλάχιστον ίση με αυτή του αντιπάλου - είναι άξιο απορίας το γιατί οι Ελληνες υστερούσαν τόσο πολύ σε έφιππες μονάδες έναντι των Τούρκων. Οι διοικήσεις ε­κείνες δεν μπορεί να μην είχαν ακούσει ότι τα αμυνόμενα τμήματα δεν είναι καταδικασμένα να διατηρήσουν τις θέσεις τους ή να κατα- στραφούν. Ακόμα και αν οι τότε διοικητές δεν τα γνώριζαν όλα αυτά, τα είδαν και τα διαπί­στωσαν στην τακτική και τη στρατηγική των Τούρκων από τα πρώτα στάδια των επιχειρή­σεων και είχαν όλον τον χρόνο να τα εφαρμό­σουν και οι ίδιοι.

Εκτός από όλα αυτά αχαρακτήριστη είναι η αδυναμία της Στρατιάς να εφαρμόσει έναν ελιγμό με τον οποίο να δημιουργεί τοπικά και χρονικά συντριπτική υπεροχή ισχύος έναντι του αντιπάλου και να τον αιφνιδιάσει, όταν μάλιστα συνολικά οι ελληνικές δυνάμεις ή­ταν πάντα μεγαλύτερες των τουρκικών. Οι στρατάρχες και οι στρατηγοί εκείνοι δεν πέ- τυχαν να πράξουν όσα επινόησαν και εφάρ­μοσαν αριστοτεχνικά οι Ελληνες από την ε­ποχή των Περσικών πολέμων και του Μεγά­λου Αλεξάνδρου και τα οποία διδάσκονται στους πρωτοετείς σπουδαστές των στρατιω­τικών σχολών, με συνέπεια να οδηγήσουν τον Ελληνικό Στρατό και μαζί τον Ελληνισμό της δυτικής Μικράς Ασίας στην καταστροφή.

Η Ελλάδα σε μία από τις πιο κρίσιμες πε­ριόδους της μακραίωνης ιστορίας της βρέ­θηκε ουσιαστικά χωρίς πραγματικούς συμμά­

χους και φίλους και κυρίως χωρίς ηγεσία ικα­νή και κατάλληλη να αξιοποιήσει τους αγώ­νες και τις θυσίες των Ελλήνων. Συνέπεια των ελλείψεων αυτών ήταν αντί η χώρα και ο Ελ­ληνισμός να πραγματοποιήσουν το μεγάλο άλμα προς την εθνική δικαίωση, να υποστούν βαρύτατο πλήγμα. Η Ελλάδα μετά το πλήγμα αυτό πέτυχε να ορθοποδήσει και να ανασυ­νταχθεί, αποδεικνύοντας ότι διαθέτει ανεξά­ντλητες δυνάμεις. Με τις δυνάμεις αυτές, τις οποίες δυστυχώς οι ηγέτες τους δεν μπόρε­σαν να αξιοποιήσουν κατά τον τριετή αγώνα της Μικρασιατικής εκστρατείας, και παρά την επανειλημμένη εμφάνιση της "ανίατης πάθη­σης", της διχόνοιας, οι Ελληνες κατάφεραν να ορθώσουν και πάλι το ανάστημά τους, να αγωνιστούν κατά της βίας και της αυθαιρε­σίας και να γράψουν νέες σελίδες δόξας στην ελληνική και την παγκόσμια ιστορία.

Με τις νέες θυσίες στις οποίες υποβλή­θηκε και παρά τις δάφνες που έδρεψε και τα εγκώμια που απέσπασε ο Ελληνισμός από τους μεγάλους συμμάχους του, όχι μόνο δεν βρήκε τη δικαίωσή του, αλλά υπέστη και νέα βαριά πλήγματα. Και όλα αυτά διότι οι νεώτε- ροι ηγέτες του δεν διδάχθηκαν από την κα­ταστροφή του 1922 και δεν κατενόησαν ότι οι σύμμαχοι και οι φίλοι ενδιαφέρονται για τα δικά τους συμφέροντα, για την προάσπιση των οποίων δεν ορρωδούν μπροστά σε τίπο­τα. Ηθική, αρχές, διακηρύξεις, συνθήκες και ό,τι άλλο συνιστά το λεγόμενο διεθνές δίκαιο και τη διεθνή έννομη τάξη ισχύουν και εφαρ­μόζονται όταν και εφόσον εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ισχυρών του κόσμου. Δεν τα κατενόησαν όλα αυτά οι Ελληνες ηγέτες, με συνέπεια ο Ελληνισμός να μην αποφύγει τις διχόνοιες και τις εσωτερικές διαμάχες και να μην αποκτήσει ποτέ την ισχύ που χρειάζε­ται για να αντιμετωπίζει τις απειλές.

Σήμερα ο Ελληνισμός βρίσκεται ενώπιον μεγαλύτερων κινδύνων από εκείνους που α­ντιμετώπισε κατά τη Μικρασιατική εκστρα­τεία. Οι Ελληνες μπορεί να θέλουν να ξεχά- σουν τα δεινά που υπέστησαν και αυτά που υφίστανται ακόμη από τους Τούρκους, αλλά οι Τούρκοι δεν ξεχνούν ότι κάποτε οι Ελλη­νες βρέθηκαν έξω από την Αγκυρα, ούτε εί­ναι ικανοποιημένοι από την καταστροφή που προξένησαν στον Ελληνισμό. Γι1 αυτό ετοιμά-

0 τελευταίος διοικητής της Στρατιάς Μικρός Ασίας, αντιστράτηγος

Χατζανέστης, επιθεωρεί κόποι α μονάδα τον Μάιο του 1922.

ζονται και αναμένουν την κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσουν από εκεί που σταμάτησαν τον Σεπτέμβριο του 1922 και να αφαιρέσουν την καρδιά του Ελληνισμού - το Αιγαίο.

Το ερώτημα φυσικά που γεννάται είναι εάν και κατά πόσον οι σημερινοί και οι αυρια­νοί ηγέτες της Ελλάδας έχουν διδαχθεί από τις τραγωδίες του παρελθόντος, με πρώτη ε­κείνη του 1922, και έχουν καταστήσει τη χώ­ρα ικανή και έτοιμη να αντιμετωπίσει τις ση­μερινές απειλές. Θα αναγκαστούν να πουν α­κόμη μία φορά ότι η Ελλάδα ήταν μικρή και α­δύναμη και την πρόδωσαν και πάλι οι μεγάλοι σύμμαχοι; Η μικρασιατική καταστροφή διδά­σκει ότι τα δεινά του Ελληνισμού δεν οφείλο- νται στην αδυναμία της Ελλάδας και του ελ- 55 ληνικου λαου, αλλα στη μικρότητα, την ανι- ■■■ κανότητα και την ακαταλληλότητα των ηγε­τών του να εξασφαλίσουν τα εθνικά του συμ­φέροντα και να τον οδηγήσουν στη νίκη και στη δόξα, των ηγετών που δεν διστάζουν να διχάζουν τους Ελληνες εξυπηρετώντας προ­σωπικές και κομματικές σκοπιμότητες και να εναποθέτουν τις ελπίδες τους για την προ­στασία των δικαιωμάτων του Ελληνισμού στη μεγαλοψυχία των ξένων χωρών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδόσεις Ελευθερουδάκη, Αθήνα.(2) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ, Ε.Ε.Ε, Αθήνα, 1963.(3) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΟΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1974.(4) Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑΝ ΑΣΙΑΝ (1919- 1922), ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα, 1963.(5) ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Αρχηγείο Στρατού/ΔΙΣ, Αθήνα, 1973.(6) Α. Γεραμάνη: ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Αθήνα, 1980.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Κιρκάσιοι ιππείς του Γάλλου συνταγματάρχη Κολέτ, έξω από τον σιδηροδρομικό στα&μό της

Δαμασκού στις 26-6-41.

Η ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ

ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β' ΠΠΤΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β ’ ΠΠ ΚΥΜΑΝΘΗΚΑΝ ΠΕΡΙ ΤΗ ΛΕΓΟΜΕΝΗ «ΓΡΑΜΜΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ». ΔΕ Ν ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΓΡΑΜΜΗ ΠΟΡΕΙΑΣ, ΟΥΤΕ ΓΙΑ ΓΡΑΜΜΗ ΣΥΓΚΟ ΙΝΩ ΝΙΩΝ ΠΟΥ ΕΝΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟ ΠΟΥ ΠΟΛΕΜΑ ΜΕ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΔΙΟ ΙΚΗΤΙΚΗΣ Μ ΕΡΙΜ ΝΑΣ ΤΟΥ. ΣΤΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ «ΓΡΑΜΜΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ» ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ, Η ΟΠΟΙΑ ΤΟ ΣΥΝΔΕΕΙ ΜΕ ΤΟ «ΚΕΝΤΡΟ ΒΑΡΟΥΣ» ΤΟΥ ΚΛΑΟΥΖΕΒΙΤΣ. ΑΥΤΟ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΑΡΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΗΤΑΝ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ. ΕΙΧΕ ΚΑΤΑΣΤΕΙ ΣΑΦΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΟΤΙ ΟΣΟ Η ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΕΙΧΕ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΩΝ ΘΑ ΕΙΧΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ ΓΕΔΕΩ ΝΥποστράτηγος ε.α.

τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ

Ο Ναπολέων είχε πει κάποτε ότι «η αλλαγή της γραμμής επιχειρήσε­ων είναι έργο μεγαλοφυϊας. Το να

την χάσει ένας στρατηγός είναι τόσο μεγά­λη γκάφα, ώστε ο στρατηγός αυτός είναι ε­

γκληματίας». Η γραμμή επιχειρήσεων του Χίτλερ αρχικά ήταν στην κατεύθυνση Βερο- λίνο-Λονδίνο. Σε μια στιγμή άλλαξε συνει­δητά τη γραμμή αυτή και την έφερε στην κατεύθυνση Βερολίνο- Μόσχα. Με την ε­νέργεια αυτή έχασε τελικά τον πόλεμο. Εί­ναι εκπληκτικό το ότι η Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση δεν αντιλήφθηκε πλήρως ότι και οι δύο αυτές γραμμές περνούσαν από τη Μέση Ανατολή - ή στην περίπτωση που το α- ντιλήφθηκε δεν το εκμεταλλεύθηκε πλή­ρως. Εκείνο που είναι αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τη στιγμή που αποφάσισε ο Χίτ­λερ να αλλάξει γραμμή οι στρατιωτικές επι­χειρήσεις διεξάγονταν στην κατεύθυνση που έπρεπε να είχε ακολουθήσει: Μεσόγει- ος-Αίγυπτο- Ανατολική Αφρική- Μέση Ανα­τολή.

Οταν η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στην Αγγλία οι βρετανικές δυνάμεις στην περιο­χή υπό τον στρατηγό Ουέιβελ ήταν οι εξής: Στην Αίγυπτο 36.000 άνδρες, στο Σουδάν 9.000, στην Κένυα 5.500, στη Βρετανική Σο­μαλία 1.475, στην Παλαιστίνη 27.500, στο Α- ντεν 2.500 και στην Κύπρο 800. Εναντι αυ­τών των δυνάμεων υπήρχαν 215.000 Ιταλοί στη Λιβύη και 200.000 στην ανατολική Αφρι­κή.

Από το 1937 δεν υπήρχαν βρετανικά στρατιωτικά τμήματα στο Ιράκ, αλλά οι Βρε­τανοί είχαν δύο βάσεις της RAF στη Σαϊ- μπάχ κοντά στη Μπάσρα και στη Χαμπανίγια επί του Ευφράτη. Και οι δύο ήταν σημαντι­κά σημεία για τις εναέριες συγκοινωνίες με­ταξύ Αιγύπτου και Ινδίας. Το Ιράκ είχε μεγά­λη σημασία για τους Βρετανούς. Η χώρα αυ­τή εξασφάλιζε τους αγωγούς πετρελαίου από τις πετρελαιοπηγές της στη Χάιφα της Παλαιστίνης και στην Τρίπολη της Συρίας. Από το Ιράκ περνούσε και ένα σημαντικό ε­ναλλακτικό χερσαίο δρομολόγιο για την ενί­σχυση των βρετανικών δυνάμεων στην γυπτο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι νοί χρειάζονταν τη φιλική συνεργασία ρακινής κυβέρνησης.

Οταν ξέσπασε ο Β' ΠΠ ο βασιλιάς του Ιράκ ήταν 4 χρόνων. Ο αντιβασιλιάς. ο θείος του Αμίρ Αβδούλ Ιλλάχ, ήταν αλλά τα αισθήματά του δεν ήταν κοινά τα άλλα μέλη της κυβέρνησής του. λήθεια ότι η ιρακινή κυβέρνηση διέκοψε διπλωματικές της σχέσεις με τη αλλά όχι και με την Ιταλία. Γρήγορα η κή διπλωματική αποστολή στη Βαγδάτη νε το κέντρο του αραβικού της αντιβρετανικής προπαγάνδας, χώς για τους Βρετανούς η εξέλιξη της στάσης στη Γαλλία ενίσχυσε το γόητρο του Αξονα, ενώ το βρετανικό έπεσε χαμηλά.

Τον Σεπτέμβριο του 1940 η βρετανική κυβέρνηση είχε πολλούς λόγους να ανησυ­χεί. Ο πρωθυπουργός του Ιράκ, Ρασίντ Αλί αλ-Γκαϋλανί, ήταν υποστηρικτής του Αξο­να. Το χειρότερο ήταν ότι ο σφόδρα αντι- βρετανός μεγάλος μουφτής της Ιερουσα­λήμ, Χατζ Αμίν αλ-Χουσαϊνί, τον οποίο οι Βρετανοί είχαν εξορίσει από την Παλαιστί­νη, για κάποιο διάστημα είχε στενές επαφές με τους Γερμανούς, περιμένοντας ότι μετά την τελική τους νίκη επί των Βρετανών θα μπορούσαν να ελευθερωθούν οι Αραβες από τη βρετανική κυριαρχία.

Εδώ είναι απαραίτητο να εξετάσουμε σε συντομία την κατάσταση στην Αφρική. Από το 1911 η Λιβύη ήταν τμήμα της ιταλικής αυ­τοκρατορίας. Η Βρετανία πολεμούσε μόνη (πριν από την ιταλική εισβολή στην Ελλά­δα). Ο Χίτλερ, έχοντας χάσει τη μάχη της Αγγλίας, δεν είχε κατορθώσει να καταφέρει αποφασιστικό κτύπημα κατά των βρετανι­κών νησιών. Ομως είχε την ευκαιρία να κα­ταφέρει ένα έμμεσο κτύπημα στη βρετανι­κή αυτοκρατορία φέρνοντας τον πόλεμο στην Αίγυπτο. Ετσι ύστερα από ένα ευτυχές αποτέλεσμα στον πόλεμο αυτό θα είχε κα­τορθώσει να εξουδετερώσει τη θαλάσσια δύναμη της Βρετανίας. Η συμμαχία του με την Ιταλία δημιουργούσε ευνοϊκές συνθή­κες για την επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρή­ματος. Νίκη στην Αίγυπτο θα σήμαινε ότι θα είχε υπό την κυριαρχία του τη βόρεια Αφρι­κή, τη Μέση Ανατολή και την ανατολική Α­φρική και ότι θα βρισκόταν επικίνδυνα κο­ντά στις πετρελαιοπηγές του Καυκάσου. Ο­μως εκείνη την εποχή ο Χίτλερ δεν έδινε τη δέουσα προσοχή στη βόρεια Αφρική και στη Μεσόγειο γενικά. Ο τρόπος σκέ­ψης του φαίνεται στο ημερολό­γιο του αρχηγού τού Γερμανι­κού Γενικού Επιτελείου Στρα­τού, στρατηγού Χάλντερ, που

έγραψε την 1η και την 3η Νοεμβρίου 1940: «Ο Φύρερ είναι πολύ ενοχλημένος με την ι­ταλική επίθεση στην Ελλάδα. Δεν πρόκειται να στείλει τίποτα στη Λιβύη. Η Λιβύη είναι ι­ταλική υπόθεση και θέλει να ασχοληθούν μόνο οι Ιταλοί με αυτή... Ο Φύρερ δήλωσε ότι έχει διαγράψει αυτή την ιστορία με τη Λιβύη».

Πρέπει να σημειωθεί ότι από τον Σε­πτέμβριο του 1940 ο ναύαρχος Ραίντερ, αρ­χηγός του Γερμανικού Ναυτικού Επιτελεί­ου, είχε τονίσει τη σημασία της Μεσογείου και της κατάληψης του Γιβραλτάρ και του Σουέζ. Επέμεινε επίσης λέγοντας ότι οι Ιτα­λοί δεν ήταν σε θέση να το πράξουν αυτό μόνοι τους. Προσέθεσε δε ότι ήταν απαραί­τητη μια προέλαση από το Σουέζ διά της Παλαιστίνης και της Συρίας μέχρι την Τουρ­κία, και τελείωσε προβλέποντας (πολύ σω­στά όπως αποδείχθηκε) ότι αν οι Σύμμαχοι κατάφερναν να δημιουργήσουν αεροπορι­κές βάσεις στη βόρεια Αφρική, από όπου θα διενεργούσαν επιδρομές κατά της Ιταλίας, η τελευταία θα έχανε τον πόλεμο.

Μετά τη βρετανική επίθεση στον Τάρα- ντα, τον Νοέμβριο του 1940, και τις προει­δοποιήσεις του ναυάρχου Ραίντερ ότι οι Βρετανοί ανέλαβαν την πρωτοβουλία στη Μεσόγειο, ο Χίτλερ άλλαξε γνώμη και στις αρχές Δεκεμβρίου απέσπασε αεροπλάνα

Ο στρατηγός Ρόμμελ στη βόρεια Αφρική.

στην Ιταλία για να προσβάλουν τα βρετανι­κά πλοία.

Ακολούθησε η δεύτερη πανωλεθρία των Ιταλών στο Σίντι Μπαράνι, μετά την πρώτη στην Ελλάδα. Οι Βρετανοί είχαν απω- θηθεί στην περιοχή εκείνη ύστερα από μια ιταλική επίθεση υπό τον στρατάρχη Γκρα- τσιάνι. Ο Γκρατσιάνι ήταν ένα περίεργο εί­δος στρατηγού. Ενώ απώθησε τους Βρετα­νούς πέρα από τα σύνορα με την Αίγυπτο, σταμάτησε στο Σίντι Μπαράνι και άρχισε να κατασκευάζει οχυρωματικά έργα (ο Φούλερ τα αποκαλεί «μνημεία της επικείμενης συμ­φοράς...»). Μετά την πολιτικο-στρατιωτική

δων. Οταν διαπιστώθηκε ότι ο στρατηγός X ήταν στην πραγματικότητα ο Ερβιν Ρόμμελ, ηγήτορας της περίφημης «μεραρχίας φά­ντασμα» στο γαλλικό μέτωπο, ένας ελα­φρός άνεμος ανησυχίας τάραξε τα ήσυχα νερά στο Κάιρο.

Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφέρου­με ότι ο Χίτλερ, συνειδητοποιώντας το πρό­βλημα, ήθελε να καθηλώσει τους Βρετα­νούς στη Λιβύη. Σε μια σύσκεψη στις 3 Φε­βρουάριου 1941 είπε ότι αν οι Ιταλοί έχαναν τη βόρεια Αφρική Οι βρετανικές δυνάμεις δεν θα ήταν δεσμευμένες και θα μπορού­σαν να χρησιμοποιήσουν ελεύθερα 12 με-

58

Το εσωτερικό της βρετανικής πρεσβείας στη Βαγδάτη κατά τη διάρκεια της επανάστασης.

καταστροφή των Ιταλών στην Ελλάδα οι Βρετανοί αναθάρρησαν και τους επιτέθη­καν, αν και η αριθμητική διαφορά μεταξύ τους ήταν τεράστια. Η επίθεση κράτησε από τις 7 Δεκεμβρίου 1940 μέχρι τις 7 Φε­βρουάριου 1941. Οι βρετανικές δυνάμεις,30.000 άνδρες περίπου, με απώλειες 500 νε­κρούς, 1.373 τραυματίες και 55 αγνοούμε­νους συνέλαβαν 130.000 Ιταλούς αιχμαλώ­τους και κυρίευσαν 400 άρματα και 1.240 πυροβόλα. Η καταστροφή αυτή, σε συνδυα­σμό με την ήττα των Ιταλών στην ανατολική Αφρική, εξάλειψε την απειλή για τους Βρε­τανούς στην Ερυθρά θάλασσα. Ως αποτέλε­σμα ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούζβελτ επέτρε­ψε την κίνηση των πλοίων της χώρας του στην Ερυθρά θάλασσα και ανακούφισε το βάρος της βρετανικής ναυσιπλοΐας. Τότε παρενέβησαν οι Γερμανοί στη Λιβύη για να σώσουν τους Συμμάχους τους. Για τον σκο­πό αυτό διέθεσαν μια τεθωρακισμένη με­ραρχία και μια ελαφρά μεραρχία πεζικού. Οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες πληροφο- ρήθηκαν το γεγονός και προσπάθησαν να βρουν ποιος ήταν ο «στρατηγός X» που θα ανελάμβανε τη διοίκηση αυτών των μονά­

ραρχίες στη Συρία. Είπε επίσης ότι έπρεπε να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για να α­ποφευχθεί αυτό, με αποτελεσματική επέμ­βαση στη βόρεια Αφρική. Τον Φεβρουάριο του 1941 είχε ήδη ληφθεί η απόφαση εισβο­λής στη Σοβιετική Ενωση, την οποία θα ακο­λουθούσε μια κίνηση στη Μέση Ανατολή - μετά την αναμενόμενη από το Βερολίνο νί­κη και όχι πριν από αυτή.

Ο Ρόμμελ έφθασε στην Αφρική στις 12 Φεβρουάριου 1941 και δραστηριοποιήθηκε αμέσως. Στις 31 Μαρτίου επιτέθηκε κατά των Βρετανών στη Λιβύη (την προηγούμενη ημέρα ο Ουέιβελ είχε βεβαιώσει τον Βρετα­νό διοικητή στη Λιβύη, στρατηγό Νημ, ότι ο Ρόμμελ δεν θα μπορούσε να επιτεθεί πριν περάσει ένας μήνας...). Η επιτυχημένη αυτή επίθεση των Γερμανών έθεσε σε κίνηση μια σειρά διαδικασιών στη Μέση Ανατολή, με σοβαρές συνέπειες για τους Βρετανούς, τις οποίες όμως δεν εκμεταλλεύθηκαν όσο έ­πρεπε οι Γερμανοί.

Ο Χίτλερ επιτέθηκε στην ΕΣΣΔ στις 22 Ιουνίου 1941. Το καλοκαίρι εκείνο πέρασε αρκετά ήρεμα στη Δυτική Ερημο (Λιβύη), ό­που οι αντίπαλοι αναδιοργανώνονταν μετά τις σκληρές μάχες της άνοιξης. Στις 27 Ιου­λίου ο Ρόμμελ υπέβαλε στην Ανώτατη Διοί­κηση Ενόπλων Δυνάμεων (OKW) ένα σχέδιο για μια επιθετική επιχείρηση κατά του Σου­έζ με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της διώρυγας. Το σχέδιο αυτό, το οποίο συ­

ζήτησε μετά τον πόλεμο ο Γερμανός στρα­τηγός και φίλος του Ρόμμελ Φριτς φον Μπά- γιερλάιν με τον Βρετανό ταξίαρχο Ντέσμο- ντ Γιάνγκ, συγγραφέα του περίφημου έρ­γου «Η Αλεπού της Ερήμου», είχε δύο στά­δια: α) Κατάληψη της Διώρυγας του Σουέζ, την οποία ο Ρόμμελ πίστευε ότι μπορούσε να κατορθώσει μέχρι το τέλος Φεβρουάρι­ου 1942. β) Κατάληψη της Μπάσρα στο Ιράκ. Αν πετύχαινε ο Ρόμμελ θα μπορούσε να κι­νεί τις φάλαγγες ανεφοδιασμού του μέσω Συρίας. Πίστευε επίσης ότι μία τέτοια κατά­σταση θα ανάγκαζε την Τουρκία να βγει στον πόλεμο στο πλευρό του Αξονα ή ότι αυτή θα μπορούσε να εξουδετερωθεί εύκο­λα. Στη συνέχεια ο στρατηγός έβλεπε την α­ποκοπή του ανεφοδιασμού των Σοβιετικών από το λιμάνι του Μουρμάνσκ. Μετά, με την ΕΣΣΔ απομονωμένη από τα δύο κύρια λιμά­νια ανεφοδιασμού της, τη Μπάσρα και το Μουρμάνσκ, ο τελικός στρατηγικός στόχος των Γερμανών θα ήταν μια επίθεση στο μέ­τωπο του νοτίου Καυκάσου με τελικό αντι­κειμενικό σκοπό τις πετρελαιοπηγές του Βακού.

Το σχέδιο αντιμετωπίστηκε με περιφρό­νηση από την OKW, που δεν είχε πάρει στα σοβαρά την κατάσταση στη βόρεια Αφρική. Στη «μάχη» του με την OKW ο Ρόμμελ ήταν απελπιστικά μόνος, διότι βρισκόταν μακριά και σπάνια είχε επαφές με τον Χίτλερ. Ομως τα γεγονότα έδειξαν ότι εκτός από άριστος τακτικός διοικητής είχε και στρατηγική α­ντίληψη. Την εποχή εκείνη το Ιράκ, η Συρία και η Περσία είχαν μεγάλη στρατηγική ση­μασία για τη Βρετανία για τους εξής λό­γους: α) Η Περσία και το Ιράκ παρήγαν 15 ε­κατομμύρια τόννους αργού πετρελαίου σε σύγκριση με τα 6,5 εκατομμύρια των πετρε­λαιοπηγών της Ρουμανίας. Αν ο Αξονας κα­τακτούσε τις περιοχές αυτές θα ήταν σε θέση να μηχανοκινήσει μεγαλύτερο τμήμα των στρατιών του και έτσι θα αυξάνονταν οι πιθανότητες νίκης του στις ρωσικές πεδιά­δες. β) Το μεγαλύτερο μέρος της αμερικανι­κής βοήθειας προς την ΕΣΣΔ περνούσε από τη Μπάσρα. Εκεί εκφορτώνονταν χιλιάδες οχήματα κάθε είδους καθ' οδόν προς την ΕΣΣΔ. Κατοχή της Μπάσρα από τον Αξονα θα σήμαινε ότι οι αμερικανικές νηοπομπές θα έπρεπε να χρησιμοποιούν το λιμάνι του Μουρμάνσκ. Ομως το δρομολόγιο αυτό ή­ταν εκτεθειμένο στα γερμανικά αεροπλάνα και υποβρύχια διότι περνούσε κοντά σε ένα μεγάλο τμήμα των ακτών της κατεχόμενης Νορβηγίας, γ) Αν οι δυνάμεις του Αξονα κα­τόρθωναν να καταλάβουν όλη την ακτή της ανατολικής Μεσογείου (μαζί με τη Μάλτα, την οποία πρώτος ο Ρόμμελ εντόπισε ως το κύριο πρόβλημα του ανεφοδιασμού του) και την περιοχή της Μεσοποταμίας θα είχαν μια ιδανική βάση επιχειρήσεων κατά του με­τώπου της νότιας Ρωσίας. Με τον τρόπο αυ­τό θα είχαν εξαλειφθεί οι δυσκολίες ανεφο­διασμού, επειδή οι Βρετανοί δεν θα μπο­ρούσαν πια να παρενοχλήσουν τις μεταφο­ρές του Αξονα στη Μεσόγειο.

Είχε το σχέδιο του Ρόμμελ πιθανότητα επιτυχίας: Ενα τέτοιο σχέδιο έμοιαζε φα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

ντασπκό και ως τέτοιο απορρίφθηκε από την OKW. Ομως αν κάποιος διαβάσει τις α­ναφορές του στρατηγού Ωκινλεκ (που θα α­ντικαθιστούσε τον Ουέιβελ) από την 1η Νο­εμβρίου 1941 ως τις 15 Αυγούστου 1942, θα διαπιστώσει ότι οι βρετανικές δυνάμεις δεν ήταν αρκετά ισχυρές ώστε να αντιμετωπί­σουν μια ισχυρή γερμανική επίθεση. Δυστυ­χώς για τον Ρόμμελ, με την κύρια προσπά­θεια της Γερμανίας στραμμένη στην ΕΣΣΔ ήταν αδύνατο να έχει τις τρεις γερμανικές τεθωρακισμένες μεραρχίες που ζήτησε, μα­ζί με τρεις ιταλικές. Ο Ρόμμελ έγραψε αργό­τερα: «Οταν προώθησα το σχέδιο αυτό στις βασικές του γραμμές, απορρίφθηκε από αν­θρώπους με περιορισμένη διορατικότητα ως τελείως φανταστικό. Αλλά σε κανένα ση­μείο δεν βασιζόταν σε υποθέσεις χωρίς βά­ση ή αδικαιολόγητες. Θα έδινε την 100% βε­βαιότητα την οποία ζητούσαν πάντα σε άλ­λες περιπτώσεις». Και ο Φριτς Μπάγιερλάιν προσθέτει: «Το στρατηγικό σχέδιο του Ρόμ­μελ φαίνεται πιο λογικό από τη μέθοδο της OKW, να κινείται ασταμάτητα στις απέρα­ντες ρωσικές πεδιάδες και να αφήνει αδρα­νές το Δυτικό Μέτωπο».

Οι απόψεις του Ρόμμελ δικαιώθηκαν και από τον πρόεδρο Ρούζβελτ, ο οποίος μετά την πτώση του Τομπρούκ έγραψε στον σύμ­βουλό του Χάρρυ Χόπκινς: «Η Μέση Ανατο­λή πρέπει να κρατηθεί ασχέτως αν η Ρωσία καταρρεύσει ή όχι. Θέλω να σκεφθείς τις ε­πιπτώσεις από την απώλεια της διώρυγας του Σουέζ».

Ας επιστρέφουμε τώρα στη Μέση Ανα­τολή και ειδικά στη Συρία και στο Ιράκ. Τον Σεπτέμβριο του 1940 ο μεγάλος μουφτής της Ιερουσαλήμ πρότεινε στις δυνάμεις του Αξονα να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία των αραβικών κρατών και να έλθουν σε μυ­στική συμφωνία με την ιρακινή κυβέρνηση, την οποία ισχυρίστηκε ότι αντιπροσώπευε, και τους ηγέτες της Συρίας. Πρότεινε επί­σης στους Γερμανούς να οργανώσουν αντι- βρετανικά κινήματα στην Παλαιστίνη και την Ιορδανία από κέντρα της Συρίας. Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι μετά την κατάρρευ­ση της Γαλλίας οι όροι της ανακωχής μεταξύ της Γερμανίας και της Γαλλίας του Βισύ α­

φορούσαν μόνο τη μητροπολιτική Γαλλία. Οι υπερπόντιες περιοχές είχαν ανατεθεί, θεω­ρητικά τουλάχιστον, στην Ιταλία. Στη Συρία, που μαζί με τον Λίβανο διοικούντο με εντο­λή από τη Γαλλία, είχε εγκατασταθεί μια Ιτα­λική Επιτροπή Ανακωχής.

Δεν είναι σαφές αν οι Γερμανοί ενήργη- σαν μετά τις προτροπές του μεγάλου μου­φτή, αλλά τον Ιανουάριο του 1941 έστειλαν έναν άνθρωπό τους στη Συρία με την απο­στολή να εξακριβώσει αν οι Βρετανοί στην Παλαιστίνη αποτελούσαν απειλή για τη Συ­ρία. Ο απεσταλμένος πρότεινε τη δημιουρ­γία γερμανικής επιτροπής επειδή οι Ιταλοί δεν πήγαιναν και τόσο καλά. Μετά, στις 23 Μαρτίου, ο Ιταλός επιτετραμμένος στο Βε ­ρολίνο ενημερώθηκε ότι η Γερμανία πί­στευε ότι σύντομα θα ερχόταν η ώρα μιας ε­πίθεσης κατά των Βρετανών στο Ιράκ. Υ­πήρχε μόνο ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα: το πώς θα προωθούντο όπλα και πολεμικό υλι­κό στη χώρα αυτή.

Στις 2 Απριλίου έγινε στο Ιράκ πραξικό­πημα που ανέτρεψε την κυβέρνηση. Ο αντι- βασιλιάς έφυγε από τη Βαγδάτη και βρήκε καταφύγιο σε ένα βρετανικό πολεμικό. Ο

Ρασίντ Αλί κατέλαβε την εξουσία (ο Φούλερ λέει ότι τον μισθοδοτούσαν οι Γερμανοί) και στις 3 Απριλίου, τρεις μέρες πριν από τη γερμανική επίθεση στη Γιουγκοσλαβία και στην Ελλάδα, το Ιράκ το κυβερνούσαν φιλο- αξονικά στοιχεία. Επειδή δεν υπήρχε γερ­μανική πρεσβεία στη Βαγδάτη όλες οι επι­κοινωνίες διεξάγονταν μέσω της ιταλικής πρεσβείας, ο κώδικας της οποίας δεν είχε μυστικά για τους Βρετανούς. Είναι ιδιαίτε­ρα ενδιαφέρον το γεγονός ότι τις παραμο­νές υλοποίησης του σχεδίου "Μπαρμπαρόσ- σα" οι Σοβιετικοί, για να φανούν αρεστοί στους Γερμανούς, αναγνώρισαν την αντι- βρετανική κυβέρνηση του Ιράκ.

Λίγες μέρες μετά το πραξικόπημα στο Ιράκ η Γερμανία ενημέρωσε τον μεγάλο μουφτή ότι ήταν πρόθυμη να αναγνωρίσει 59 την ανεξαρτησία των Αράβων και να τους προμηθεύσει όπλα και πολεμικό υλικό αν βρίσκονταν τα μεταφορικά μέσα. Μια αντί­θετη φωνή για την παρέμβαση στο Ιράκ α- κούστηκε από τον Γερμανό εμπορικό ακό­λουθο στην Αγκυρα, ο οποίος παραλλήλισε το πρόβλημα του Ιράκ με το πρόβλημα των Αγγλων στην Ελλάδα: αν οι Γερμανοί αρνού-

Βρετανικάκαταδιωκτικά

• Τεχεράνη

Π Ε Ρ Σ Ι Α

Χάρτης των επιχειρήσεων

στη Μέση Ανατολή

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

ντο να ατείλουν βοήθεια θα μειωνόταν το γόητρό τους στα μάτια των Αράβων. Αν έ­στελναν ανεπαρκή βοήθεια απλά θα αραίω­ναν τις δυνάμεις τους.

Στις 6 Μαϊου η κυβέρνηση του Βισύ συμφώνησε να δώσει πολεμικό υλικό, συ­μπεριλαμβανομένων αεροπλάνων από τις α­ποθήκες στη Συρία και μια βάση στα βόρεια της χώρας, στην οποία μπορούσαν να προ­σγειωθούν γερμανικά αεροπλάνα προερχό­μενα από τη Ρόδο. Επιτέλους υπήρχε ένα σχέδιο, αλλά όταν ο Χίτλερ υπέγραψε την Οδηγία αρ. 30 στις 23 Μαϊου μερικές από τις προβλέψεις της είχαν ξεπεραστεί. Τα κύρια σημεία της Οδηγίας ήταν τα ακόλουθα: «Η Κίνηση Απελευθέρωσης των Αράβων είναι ο φυσικός μας σύμμαχος κατά της Μεγάλης Βρετανίας στη Μέση Ανατολή. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην εξέγερση στο Ιράκ. ΓΓ αυτό αποφάσι­σα να επισπεύσω τις εξελίξεις στη Μέση Α­νατολή υποστηρίζοντας το Ιράκ. Το αν οι Βρετανοί διωχθούν τελικά από τις θέσεις τους μεταξύ Μεσογείου και Περσικού κόλ­που, σε συνδυασμό με μία επίθεση στη διώ­ρυγα του Σουέζ, και πώς μπορεί να επιτευ­χθεί αυτό, θα αποφασιστεί μετά τον Μπαρ- μπαρόσσα... Διατάσσω ως εξής την υποστή­ριξη του Ιράκ: (α) Αποστολή στρατιωτικής α­ποστολής. (β) Υποστήριξη από τη Luftwaffe, (γ) Αποστολή όπλων.

Η OKW θα εκδώσει τις απαραίτητες δια­ταγές σχετικά με την αποστολή όπλων από τη Γερμανία και τη Συρία με βάση τις συνο­μιλίες με τους Γάλλους. Η προπαγάνδα στη Μέση Ανατολή θα κατευθυνθεί από το Υ­πουργείο Εξωτερικών και θα βασίζεται στην παρακάτω ιδέα: "Νίκη των δυνάμεων του Α­ξονα θα ελευθερώσει τις χώρες της Μέσης Ανατολής από τον βρετανικό ζυγό και θα

60 τους δώσει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης ■■ (χειρόγραφη σημείωση: εκτός από τη Συ­

ρία). Οσοι αγαπούν την ελευθερία ας ενω­θούν με το αντι-βρετανικό μέτωπο".

Δεν θα γίνει προπαγάνδα κατά των Γάλ­λων στη Συρία».

Η βρετανική κυβέρνηση σκεπτόταν σο­βαρά να στείλει στρατό στο Ιράκ για να προ­στατεύσει τις εκεί βάσεις της. Στην ιδέα αυ­τή αντέδρασε έντονα ο αρχιστράτηγος των βρετανικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, στρατηγός Ουέιβελ, επειδή οι επιχειρήσεις στη Λιβύη δεν πήγαιναν καλά. Από την επί­θεση του Ρόμμελ και μετά οι Βρετανοί είχαν υποχωρήσει μέχρι το Σολούμ και ο Ουέιβελ δεν είχε πρόθεση να στείλει δυνάμεις στο Ιράκ. Η βρετανική κυβέρνηση, που παρακο­λουθούσε τις εκπομπές από την ιταλική δι­πλωματική αποστολή της Βαγδάτης, θεώ­ρησε την κατάσταση στο Ιράκ τόσο κρίσιμη ώστε αποφάσισε να στείλει εκεί τμήματα από την Ινδία. Υποτίθεται ότι τα τμήματα αυτά προορίζονταν για την Παλαιστίνη και

Βρετανικά αντιτορπιλλικά υποστηρίζουν χερσαίες δυνάμεις στα ανοικτά των

συριακών ακτών.

αυτό προέβαλε ο Βρετανός πρέσβυς στο Ιράκ όταν ζήτησε άδεια από τον Ρασίντ Αλί να χρησιμοποιήσουν τα τμήματα αυτά τις βάσεις του Ιράκ. Οι δυνάμεις έφθασαν στις 17 και στις 19 Απριλίου αεροπορικώς και με πλοία. Ο καχύποπτος Ρασίντ Αλί ζήτησε την εσπευσμένη αποχώρηση των δυνάμεων και απαγόρευσε την άφιξη άλλων εφόσον δεν έφευγαν πρώτα εκείνες που είχαν ήδη φθά- σει. Οταν αγνοήθηκε και έμαθε ότι επρόκει- το να έλθουν και άλλες δυνάμεις στις 30 Α­πριλίου, αρνήθηκε να επιτρέψει την αποβί­βασή τους. Μη θεωρώντας όμως αρκετή αυτή την ενέργεια, αποφάσισε να πραγμα­τοποιήσει μια επίδειξη ισχύος κατά της βά­σης Χαμπανίγια πριν ενισχυθούν περισσό­τερο οι Βρετανοί.

Η βάση Χαμπανίγια περιελάμβανε μία σχολή αεροπορίας, έναν όρχο συντήρησης και επισκευής αεροπλάνων, αποθήκες πυ- ρομαχικών και καυσίμων και ένα νοσοκο­μείο. Στον χώρο της διέμεναν 1.000 αεροπό­ροι (μεταξύ αυτών και Ελληνες), 1.200 στρα- τευμένοι Ιρακινοί και Ασσύριοι και περίπου9.000 πολίτες. Τα αεροπλάνα ήταν εκπαιδευ­τικά, αλλά με τα πρώτα σημάδια περί της α­πειλής για την ασφάλεια της βάσης είχαν μετατραπεί έτσι ώστε να μπορούν να φέ­ρουν βόμβες και πολυβόλα. Από τις πρώτες πρωινές ώρες της 30ής Απριλίου οι ιρακινές δυνάμεις άρχισαν να περικυκλώνουν τη βά­ση. Στις έξι το πρωί παρουσιάστηκε ένας Ιρακινός αξιωματικός και επέδωσε ένα μή­νυμα στον διοικητή της βάσης, υποπτέραρ­χο Σμαρτ, που απαιτούσε να σταματήσει η βάση κάθε δραστηριότητα και να μην απο­χωρήσει κανένας από αυτή. Η βάση ήταν ου­σιαστικά ανυπεράσπιστη έναντι επίθεσης από την ξηρά και ο διοικητής της έκρινε ότι το μόνο μέσο που είχε για να αντιμετωπίσει την κατάσταση ήταν η επίθεση κατά των ι- ρακινών δυνάμεων από τον αέρα, με τα εκ­παιδευτικά αεροπλάνα και λίγα βομβαρδι­στικά που του είχαν στείλει. Παρά το γεγο­νός ότι η Διοίκηση Μέσης Ανατολής ήθελε

να αποφύγει με κάθε θυσία μια γενική ε­μπλοκή με το Ιράκ, ο Βρετανός πρέσβυς ε- νέκρινε την πρόταση του Σμαρτ, που καθό­ρισε ως χρόνο έναρξης της επίθεσης το πρωί της 2ας Μαϊου. Αυτή τη φορά οι Βρε­τανοί πήραν την πρωτοβουλία στα χέρια τους, πράγμα που ήταν κάτι νέο για τους Γερμανούς.

Μόλις άρχισε η επίθεση οι Ιρακινοί άρχι­σαν να βομβαρδίζουν τη βάση με πυρά πυ­ροβολικού. Τα εκπαιδευτικά αεροπλάνα και οι μισο-εκπαιδευμένοι πιλότοι τους απέδω­σαν ικανοποιητικά, χάνοντας όμως επτά αε­ροπλάνα, ενώ πολλά άλλα έπαθαν ζημιές και τέθηκαν εκτός ενεργείας. Δεκατρείς άνδρες σκοτώθηκαν και είκοσι εννέα τραυ­ματίστηκαν, ανάμεσά τους και εννέα πολί­τες. Η πολιορκία της βάσης λύθηκε στις 6 Μαϊου. Στο μεταξύ, προς μεγάλη δυσαρέ­σκεια του Ουέιβελ, η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να περιλάβει το Ιράκ στη Διοίκη­ση της Μέσης Ανατολής, επειδή ήταν η μό­νη που μπορούσε να παράσχει άμεση βοή­θεια στις εκεί βρετανικές δυνάμεις. Ο Ουέι- βελ ρωτήθηκε αν είχε αντιρρήσεις και απά­ντησε καταφατικά. Ομως οι Βρετανοί θεω­ρούσαν ότι η ασφάλεια της Αιγύπτου ήταν πολύ σημαντική υπόθεση και για τον λόγο αυτό η κατάσταση στο Ιράκ έπρεπε να απο- κατασταθεί με αποφασιστική και γρήγορη ε­νέργεια και όχι με απλή επίδειξη δύναμης. Η ανάγκη αποστολής βρετανικών δυνάμεων στο Ιράκ και στη Συρία, όπως θα δούμε αρ­γότερα, είχε ένα δυσάρεστο αποτέλεσμα: τη μείωση των δυνάμεων στη Δυτική Ερημο. Ενισχύσεις στο Ιράκ στάλθηκαν από την Παλαιστίνη και στις 30 Μαϊου οι Βρετανοί βρίσκονταν στα προάστια της Βαγδάτης. Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μεγάλη βραδύτη­τα στις εκκλήσεις για βοήθεια και τελικά η ι- ρακινή ηγεσία διέφυγε στο Ιράν. Ο Ρασίντ Αλί πέρασε στη Γερμανία το υπόλοιπο διά­στημα του πολέμου. Στις 31 Μαϊου και ενώ ο αντιβασιλιάς Αμίρ Αβδούλ Ιλάχ ερχόταν να αναλάβει τα νόμιμα καθήκοντά του υπογρά-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

σμό των επιχειρήσεων στο ρωσικό μέτωπο, ενισχύθηκε από τα γεγονότα στη Συρία αμέ­σως μετά το τέλος της εξέγερσης στο Ιράκ. Τα γεγονότα στη Συρία ακολούθησαν τελεί­ως διαφορετική πορεία. Η Συρία βασανιζό­ταν ήδη από εσωτερική αναταραχή όταν υ- πογράφηκε η ανακωχή μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας τον Ιούνιο του 1940. Οι Γάλλοι η­γέτες της Συρίας έπρεπε να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Γάλλων της βόρειας Α­φρικής και να παραδοθούν στους Γερμα­νούς, σύμφωνα με τις εντολές της κυβέρνη­σης του Βισύ. Αυτό και έγινε. Μόνο μια πο­λωνική ταξιαρχία που βρισκόταν στη Συρία και ένας αριθμός Ελεύθερων Γάλλων διέφυ­γαν στην Παλαιστίνη για να συνεχίσουν αλ­λού τον αγώνα. Ενα μήνα αργότερα η βρε­τανική κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν θα άφη­νε τη Συρία να καταληφθεί από εχθρική δύ­ναμη ή να γίνει απειλή για τις χώρες που η Βρετανία είχε αναλάβει να υπερασπίσει. Ε ­τσι ήταν στα συμφέροντα της Βρετανίας να ακολουθήσει η Συρία τον στρατηγό Ντε Γκωλ. Το μόνο σοβαρό πρόβλημα ήταν ότι οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να δώσουν υπο­σχέσεις περί ανεξαρτησίας στη χώρα αυτή.

Οταν κατά την εξέλιξη των γεγονότων στο Ιράκ οι Γερμανοί έστειλαν αεροπλάνα στη Δαμασκό, η μόνη διαθέσιμη δύναμη για να επέμβει στη Συρία ήταν λίγοι Ελεύθεροι Γάλλοι στην Παλαιστίνη. Ο στρατηγός Ουέι- βελ δεν ήταν σε θέση να στείλει ενισχύσεις επειδή οι μόνες δυνάμεις που μπορούσε να διαθέσει είχαν σταλεί στο Ιράκ. Από την άλ­λη πλευρά των συριακών συνόρων οι Τούρ­κοι γίνονταν ολοένα πιο ανήσυχοι από τις κινήσεις των Γερμανών. Σύντομα οι Βρετα­νοί πληροφορήθηκαν για κινήσεις των τουρκικών στρατευμάτων προς τα σύνορα με τη Συρία. Πιστεύοντας ότι μια συνεργα­σία με την Τουρκία ίσως εμπόδιζε τους Γερ­

μανούς να αναλάβουν τον έλεγχο της Συ­ρίας, έδωσαν εντολή στον Ουέιβελ να συ­γκεντρώσει τις δυνάμεις που μπορούσε χω­ρίς να διακινδυνεύσει την ασφάλεια της Δυ­τικής Ερήμου και να τις ετοιμάσει να κινη­θούν στη Συρία το συντομότερο δυνατό. Οι Τούρκοι απέρριψαν το αίτημα της Βρετα­νίας να καταλάβουν τα αεροδρόμια της βό­ρειας Συρίας. Η τουρκική κυβέρνηση κατέ­στησε σαφές ότι η μόνη τους ενέργεια θα ήταν η ενίσχυση των τμημάτων των συνό­ρων τους. Το γεγονός ότι η διώρυγα του Σουέζ βρισκόταν πιο κοντά στα γερμανικά αεροπλάνα στη Συρία από ότι τα αεροπλάνα των Γερμανών στη Μάρσα Ματρούχ ανησυ­χούσε πολύ τους Βρετανούς, που τελικά διέταξαν την 7η αυστραλιανή Μεραρχία (μείον μια ταξιαρχία της που βρισκόταν στο Τομπρούκ, το μόνο στήριγμα των Βρετανών μετά την κατάληψη της Κυρηναϊκής από τον Ρόμμελ) να μετακινηθεί στην Παλαιστί­νη. Η Μεραρχία αυτή μαζί με τις δυνάμεις που είχαν απεμπλακεί από το Ιράκ και μερι­κούς Ελεύθερους Γάλλους σχημάτισε μια δύναμη με την οποία οι Βρετανοί σχέδιασαν μια επιχείρηση με κωδικό όνομα «Exporter». Πρέπει να σημειωθεί ότι την ίδια στιγμή ο Ουέιβελ ετοίμαζε μια επιθετική επιχείρηση κατά του Ρόμμελ, που έγινε γνωστή με το ό­νομα «Πολεμικός Πέλεκυς», και ούτε εκεί­νος, ούτε οι ανώτεροι του είχαν πρόθεση να αφαιρέσουν δυνάμεις από εκείνες που εί­χαν ορισθεί για την επιχείρηση αυτή και να τις στείλουν στη Συρία.

Εκείνο που δεν γνώριζαν οι Βρετανοί ή­ταν ότι μετά την αποτυχία των Ιρακινών οι Γερμανοί αποφάσισαν να αποσυρθούν από τη Συρία για να μη δώσουν αφορμή στους Βρετανούς να επέμβουν στη χώρα αυτή. Για την ώρα η κύρια προσπάθειά τους ήταν η ε­πιχείρηση "Μπαρμπαρόσσα". Η Συρία μπο-

Από αριστερά: ο πτέραρχος Λόνγκμορ, ο στρατηγός

Ουέηβελ, ο ταξίαρχος Ντε Γκωλ και ο στρατηγός

Κατρού.

φηκε ανακωχή μεταξύ των Βρετανών και της προσωρι­νής κυβέρνησης του Ιράκ. Με τον τρόπο αυτό τερματί­στηκε η λεγάμενη εξέγερση στο Ιράκ, κυρίως λόγω τηςαποφασιστικότητας των Βρετανών, αν και τα αποτε­λέσματα της επέμβασής τους έγιναν αισθητά στην έ­ρημο της Λιβύης. Κατά τις ε­πιχειρήσεις στο Ιράκ οι Βρε­τανοί είχαν 34 νεκρούς και 64τραυματίες και έχασαν 28 αεροπλάνα, που καταρρί- φθηκαν ή υπέστησαν ζη­μιές.

Ενώ διεξάγονταν οι μά­χες στο Ιράκ οι Γερμανοί εί­χαν επιτεθεί στην Κρήτη, που κατόρθωσαν να καταλάβουν μετά από δύσκολο και αιματηρό αγώνα. Η ιδέα να κα ταληφθεί το νησί αυτό με αερομεταφερό μενες μονάδες ήταν πρόταση της Luftwaffe που γεννήθηκε ως ιδέα στα μέσα Απριλίου και τέθηκε υπόψη του Χίτλερ, ο οποίος δεν άργησε να συμφωνήσει. Ο Γερμανός διοικη­τής του XI Αεροπορικού Σώματος, στρατη­γός Στούντεντ, πρότεινε μια σειρά από «άλ­ματα από νησί σε νησί» με επιχειρήσεις που θα διεξάγονταν από αερομεταφερόμενες δυνάμεις. Κατά τη γνώμη του το πρώτο άλ­μα για το Σουέζ ήταν η Κρήτη (με την Κύπρο ως δεύτερο). Ο Χίτλερ είχε αντίρρηση αυτή τη φορά και είπε ότι η Κρήτη έπρεπε να κα­ταληφθεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα ε­πειδή οι αερομεταφερόμενες δυνάμεις έ­πρεπε στη συνέχεια να χρησιμοποιηθούν αλλού. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι η κατάλη­ψη της Κρήτης θα προσέφερε σοβαρά στρατηγικά πλεονεκτήματα στους Γερμα­νούς. Ο βρετανικός στόλος θα έφευγε από το Αιγαίο και οι θαλάσσιες οδοί από τη Μαύ­ρη θάλασσα προς το Αιγαίο και την Ιταλία διά του ισθμού της Κορίνθου θα ήταν πιο α­σφαλείς. Η Κρήτη βρισκόταν κοντά στην Α­φρική και στη Μέση Ανατολή και κατά συνέ­πεια θα διεδραμάτιζε αποφασιστικό ρόλο στις επιχειρήσεις που θα διεξάγονταν στις δύο αυτές περιοχές. Σύμφωνα με τον Φού- \ερ «από όλες τις επιχειρήσεις του πολέ- j o u η επίθεση στην Κρήτη έρχεται πρώτη από άποψη τόλμης». Το τίμημα για την κα­τάληψη του νησιού ήταν υπερβολικά μεγά- \ο: οι απώλειες των Γερμανών ξεπέρασαν κατά πολύ εκείνες που είχαν υποστεί κατά τις επιχειρήσεις στη Γιουγκοσλαβία και στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Στη συνέχεια η διστακτικότητα των Γερ­μανών για περαιτέρω κινήσεις στη Μέση Α-• ατολή, τουλάχιστον πριν από τον τερματι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Το αεροδρόμιο της Χαμπανίγια, το οποίο πολιορκή&ηκε από τους Ιρακινούς. Στην άμυνά του συνέβαλαν, εθελοντικά, και οι Ελληνες αεροπόροι που εκπαιδεύονταν εκεί από τη RAF.

ρούσε να περιμένει. Ετσι ενώ οι Βρετανοί ε­νεργούσαν με Βάση την ανησυχία τους για τις κινήσεις των Γερμανών στη Συρία, οι τε­λευταίοι είχαν αποφασίσει να φύγουν από ε­κεί.

Το πρωί της 8ης Ιουνίου 1941 οι Βρετανι­κές δυνάμεις εισέβαλαν στη Συρία και τον ΛίΒανο από τον Νότο, ενώ ταυτόχρονα Βρε­τανοί και Ελεύθεροι Γάλλοι ανακοίνωναν

62 δημόσια την υποστήριξή τους για την ανε- ■■ ξαρτησία των δύο αυτών χωρών. Οι δυνά­

μεις του Βισύ προέΒαλαν σκληρή αντίστα­ση, αλλά η μόνη Βοήθεια που πήραν από τους Γερμανούς ήταν η μεταφορά πολεμι­κού υλικού από τη Βόρεια Αφρική. Οι Γάλλοι πολέμησαν σκληρά επί δύο εβδομάδες και για μια στιγμή φάνηκε ότι οι Βρετανοί ανα­χαιτίστηκαν μπροστά από τη Δαμασκό. Στο μεταξύ η επιχείρηση «Πολεμικός Πέλεκυς» είχε τελειώσει σε βάρος των Βρετανών. Ο­μως η αποτυχία αυτή είχε ως αποτέλεσμα να απαγκιστρωθούν δυνάμεις, που μετα­φέρθηκαν εσπευσμένα στη Συρία και βοή­θησαν να αποφευχθεί η αποτελμάτωση προ της συριακής πρωτεύουσας - η οποία κατα­λήφθηκε στις 21 Ιουνίου. Ο διοικητής των δυνάμεων του Βισύ, στρατηγός Ανρί Ντεντζ, απέσυρε τα υπόλοιπα τμήματά του στη Βη­ρυτό. Οι Βρετανοί χρειάστηκαν σχεδόν τρεις εβδομάδες για να καταλάβουν τη Βη­ρυτό, ύστερα από σκληρές μάχες, στις 10 Ιουλίου. Την άλλη μέρα ο Ντεντζ ζήτησε α­νακωχή, η οποία υπογράφηκε στην Ακρα στις 14 Ιουλίου. Η βρετανική κυβέρνηση εί­χε ήδη συμφωνήσει τους όρους της ανακω­χής και παρά τις διαμαρτυρίες του Ντε Γκωλ επέμεινε να αφεθούν ελεύθεροι οι Γάλλοι να αποφασίσουν αν θα επαναπατρίζονταν ή

αν θα προσχωρούσαν στους Ελεύθερους Γάλλους. Από 37.736 Γάλλους που ζούσαν στη Συρία και στον Λίβανο μόνο 5.688 προ­σχώρησαν στο στρατόπεδο του ντε Γκωλ.

Οι επιχειρήσεις στη Συρία ήταν σοβαρή υπόθεση που δεν είχε κανένα κοινό με τις επιχειρήσεις στο Ιράκ. Χρειάστηκαν πέντε εβδομάδες για να ολοκληρωθούν και οι α­πώλειες των Βρετανών ήταν μεγάλες: έ- φθασαν τους 3.300 νεκρούς και τραυματίες και τα 27 αεροπλάνα. Οι Ελεύθεροι Γάλλοι είχαν χάσει περίπου 1.300 άνδρες. Οι απώ­λειες των δυνάμεων του Βισύ ήταν περίπου6.000 άνδρες, από τους οποίους 1.000 περί­που ήταν οι νεκροί. Ανάμεσα στις απώλειες υπολογίζονται και εκείνοι που αυτομόλη- σαν στους Ελεύθερους Γάλλους. Ηταν δι­καιολογημένες τόσες απώλειες; Η εκτίμηση ότι οι Γερμανοί μπορούσαν να ελέγξουν τη Συρία αποδείχθηκε λανθασμένη. Η επίσημη βρετανική ιστορία δικαιολογεί την επιχείρη­ση: «Τα στρατηγικά αποτελέσματα από την προσπάθεια να προλάβουμε τους Γερμα­νούς άξιζαν το τίμημα. Η Τουρκία για πρώτη φορά ήλθε σε φυσική επαφή με τη Βρετα­νία με σχετικά καλές επικοινωνίες και θα μπορούσε να αντισταθεί καλύτερα στις πιέ­σεις του Αξονα. Η πιθανότητα που είχε η Γερμανία να βρει έρεισμα στη Συρία εξανε­μίσθηκε με μικρό κόστος». Ισως βέβαια κά­ποιος αναρωτηθεί αν 4.600 απώλειες μπο­ρούν να θεωρηθούν «μικρό κόστος».

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι το 1941 άρχισε καλά για τους Βρετα­νούς, αλλά οι ήττες των Ιταλών στην Κυρη­ναϊκή και στην Ελλάδα ανάγκασαν τους Γερ­μανούς να επέμβουν και στα δύο αυτά μέ­τωπα. Με το τέλος του Μαϊου οι Βρετανοί

είχαν διωχθεί από την Κυρηναϊκή και από την Ελλάδα. Τα γεγονότα αυτά έγιναν γνω­στά στους Αραβες εθνικιστές, που είδαν τις νίκες των Γερμανών ως ευκαιρία για να α­παλλαγούν από την ξένη διακυβέρνηση. Η γρήγορη επιτυχία των Βρετανών στο Ιράκ ή­ταν σημαντικό γεγονός, επειδή την ίδια στιγμή η Γερμανική Ανώτατη Διοίκηση, έτοι­μη να εκτοξεύσει την επιχείρηση "Μπαρ- μπαρόσσα", έχασε για την ώρα το ενδιαφέ­ρον της για τη Μέση Ανατολή. Οι Γερμανοί είχαν επίσης εξαγάγει μερικά συμπεράσμα­τα για την ποιότητα των Ιρακινών.

Το σχέδιο του Ρόμμελ ήταν σωστό. Αν το είχαν μελετήσει σοΒαρά οι αντίπαλοί του στο Βερολίνο, η πορεία του πολέμου μπορεί να ήταν διαφορετική. Ο Ρόμμελ και πολλοί άλλοι Γερμανοί, χωρίς να γνωρίζουν ότι ο Χίτλερ είχε αλλάξει τη γραμμή επιχειρήσε- ών του, θεώρησαν καλή ιδέα να κτυπήσουν τη Βρετανία έμμεσα στη Μέση Ανατολή. Ο­μως ακόμα και όταν ο Χίτλερ επιτέθηκε στη Ρωσία, η σκέψη διεξαγωγής επιχειρήσεων στον Καύκασο από τον Νότο φαινόταν πιο σωστή από την ατέλειωτη προέλαση στις στέπες της Ρωσίας.

Οι Βρετανοί εξήγαγαν λανθασμένα συ­μπεράσματα σχετικά με τις προθέσεις των Γερμανών στη Μέση Ανατολή, σε τέτοιο ση­μείο ώστε παρενέβησαν στη Συρία τη στιγ­μή που οι Γερμανοί είχαν αποφασίσει να ε- γκαταλείψουν τη χώρα αυτή. Την εποχή ε­κείνη η κατάκτηση των Βαλκανίων, η από α- έρος επίθεση στην Κρήτη, η άφιξη του Ρόμ­μελ στην Αφρική, οι γερμανικές ίντριγκες στη Συρία και στο Ιράκ και η συνθήκη αμοι­βαίας βοήθειας μεταξύ Γερμανίας και Τουρ­κίας (που υπογράφηκε στην Αγκυρα στις 18 Ιουνίου 1941) είναι πιθανό να θεωρήθηκαν ως μέτρα για να μετατραπεί η Μέση Ανατο­λή στο επόμενο μεγάλο θέατρο επιχειρήσε­ων. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μέ­τρα με σκοπό να προστατευθούν τα νώτα και το νότιο πλευρό της προέλασης στην ΕΣΣΔ.

Η αφαίρεση δυνάμεων από τη Δυτική Ε ­ρημο για τις επιχειρήσεις στο Ιράκ και στη Συρία βοήθησε πολύ την "Αλεπού της Ερή­μου", χωρίς να μειώνονται στο ελάχιστο οι μεγάλες τακτικές ικανότητές της.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) J.F.C. Fuller: THE SECOND WORLD WAR, ed. De Capo, 1993.(2) HISTORY OF THE SECOND WORLD WAR, UK MILITARY SERIES: THE MEDITERRANEAN AND THE MIDDLE EAST, volume II, London, 1956.(3) Gerhard Weinberg: A WORLD AT ARMS, Cambridge University Press, 1994.(4) THE ROMMEL PAPERS, ed. Liddell Hart, Arrow Books, 1987.(5) Desmond Young: THE DESERT FOX, Fontana/Collins ed., London, 1972.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Μ ΙΧΑΗΛ Β. Ο ΙΚΟ Ν Ο Μ ΑΚ Ο ΣΑντιστράτηγος ε.α.

ΙΕΝΤΑΝΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΡΕΠΑΝΟΕΙΔΟΥΣ ΕΛΙΓΜΟΥ

1 9 -ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΑΤΗ ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΗΣ ΠΟΛΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΝ Δ ΙΑΜ ΕΛΙΣΜ Ο ΤΗΣ

ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΩΝ

Η γερμανική επιθετική πολιτική στη Δύση ήταν αποτέλεσμα των περιο­ρισμών που επέβαλε η γεωπολιτική

θέση της Γερμανίας. Στο πλαίσιο αυτό προ­σαρμόστηκε και το γερμανικό επιθετικό δόγ­μα, που υπαγορεύτηκε από τη σκέψη διεξα­γωγής ενός διμέτωπου αγώνα. Το επιθετικό αυτό δόγμα στηριζόταν στο «δίδυμο» συνερ­γασίας αρμάτων και αεροπορίας και αποτέλε- σε κατά τα πρώτα στάδια του Β ’ΠΠ αιφνιδια­σμό μεγάλου μεγέθους τόσο για τους θεωρη­τικούς της στρατιωτικής επιστήμης, όσο και για τους στρατιωτικούς που κλήθηκαν να το αντιμετωπίσουν, η πλειοψηφία των οποίων ή­ταν επηρεασμένη από το γαλλικό στρατηγικό αμυντικό δόγμα που είχε γεννηθεί στη φρίκη των χαρακωμάτων του Α’ΠΠ.

Εμπνευστής του νέου στρατηγικού δόγ­

ματος ήταν ο στρατηγός Γκουντέριαν. Οι α­πόψεις του είχαν εφαρμοστεί διατακτικά κα­τά την εκστρατεία της Πολωνίας, όπου έγι- ναν ενέργειες από σχηματισμούς τεθωρακι­σμένων μεγέθους μεραρχίας.

Ο ΔΡΕΠΑΝΟΕΙΔΗΣ ΕΛΙΓΜΟΣ ΤΟΥ ΦΟΝ ΜΑΝΣΤΑΪΝ

Ο Β1 ΠΠ ήταν ήδη πολιτικά χαμένος για τη Γερμανία πριν διεξαχθεί στρατιωτικά. Ο Χίτλερ υπολόγιζε ότι θα ήταν σε θέση να κα­ταλάβει την Πολωνία χωρίς να εμπλακεί σε πόλεμο με τις δυτικές δυνάμεις. Επεσε όμως έξω στις εκτιμήσεις του. Αιφνιδιάζοντάς τον η Βρετανία και η Γαλλία τού κήρυξαν τον πό­λεμο. Ετσι άνοιξε η κύρια αυλαία του Β ’ΠΠ. Η Γερμανία δεν ήταν σε θέση να πολεμήσει επί

ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ, Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ΣΤΡΑΦΗΚΕ ΔΥΤΙΚΑ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΑΛΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ, ΩΣΤΕ ΝΑ

ΕΠΙΤΥΧΕΙ ΜΙΑ ΟΣΟ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΤΑΧΥΤΕΡΗ ΝΙΚΗ. Ο

ΧΡΟΝΟΣ ΗΤΑΝ ΑΛΛΩΣΤΕ Ο ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΠΟΥ

ΑΝΕΚΑΘΕΝ ΒΑΣΑΝΙΖΕ ΤΗ ΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ, ΕΠΕΙΔΗ ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ

ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΘΕΤΑΝ ΗΤΑΝ

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΕΣ.

Αρματα και πεζικό κινούνται προς τις

Η κ ίνησ η τω ν μ ο νά δ ω ν τ η ς Ο μ ά δ α ς Α ρ μ ά τω ν Κ λ ά ϊσ τ μ έσ ω τω ν Α ρδεννώ ν.

Ο 10 20 30_____4 0____ 50____ 60____ 70____8 0 _____90____ ΛΟΟ km

19ο ΤΘ 11Λ

41ο ΤΘ 11 του Ράϊνχαρντ

μακρόν εναντίον των δυτικών δυνάμεων, λό- γω περιορισμένων πρώτων υλών. Ετσι έπρεπε να προσπαθήσει να διεξαγάγει έναν «αστρα­πιαίο πόλεμο» για να επιτύχει ταχεία στρατιω­τική λύση. Αυτή η τολμηρή επιλογή σκοπού θα έπρεπε να προωθηθεί από μία εξίσου τολ­μηρή επιχειρησιακή ιδέα. Αρχικά όμως οι σχε- διασμοί της γερμανικής στρατιωτικής ηγε­σίας εμφορούντο από ιδέες ανάξιες προσο­χής. Η κύρια προσπάθεια θα γινόταν στη δε­ξιά (βόρεια) πτέρυγα με επίθεση προς την κα­τεύθυνση των ακτών της Μάγχης ώστε να πληγούν με τον τρόπο αυτό τα ισχυρότερα

β4 τμήματα του ενεργού στρατού της Γαλλίας » * και των συμμάχων της. Ουσιαστικά επρόκειτο

για απομίμηση των σχεδίων του κόμη Σλίφεν (Schlieffen), που είχαν εκπονηθεί στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο ευρύς κυκλωτικός ελιγμός που είχε σχεδιάσει ο Σλίφεν (η νέα μάχη των Καννών, όπως έλεγε) απέτυχε να αποδώσει καρπούς το 1914. Οι διάδοχοί του σχέδιαζαν ακριβώς ό,τι εκείνος απέρριπτε, μια νίκη χω­ρίς στρατηγικό αποτέλεσμα.

Ο Χίτλερ ήταν δυσαρεστημένος και επέρ- ριπτε την ευθύνη στους στρατηγούς του, τους οποίους κατηγορούσε ως μη ρεαλιστές. Κατά την κρίσιμη στιγμή εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο αντιστράτηγος φον Μανστάϊν, ε­πιτελάρχης της Ομάδας Στρατιών (ΟΣ) «Α», ο οποίος πρότεινε στον Χίτλερ την εφαρμογή του δρεπανοειδούς ελιγμού, δηλαδή της πλευρικής εφόρμησης μέσω των Αρδεννών, και την περικύκλωση της επιθετικής πτέρυ­γας των συμμαχικών στρατιών που θα παρα- σύρονταν στις Κάτω Χώρες. Ο Χίτλερ υιοθέ­τησε, καθαρά από διαίσθηση, το σχέδιο αυτό και τελικά το οικειοποιήθηκε.

Για να γίνει πλήρως κατανοητό το σχέδιο του Μανστάϊν θα πρέπει να εξεταστεί και η στρατηγική της αντίπαλης πλευράς. Οι Σύμ­μαχοι ανέμεναν την κύρια γερμανική προσπά­θεια στο μέτωπο των Κάτω Χωρών, γΓ αυτό

συγκέντρωσαν εκεί ισχυρές δυνάμεις. Η δε­ξιά συμμαχική πτέρυγα καλυπτόταν από τη γραμμή «Μαζινώ». Το συμμαχικό κέντρο- σημείο συνδέσμου της επιθετικής και της α­μυντικής πτέρυγας- καλυπτόταν από την α­διάβατη, όπως πίστευαν, δασώδη λοφοσειρά των Αρδεννών, όπου ο ποταμός Μεύσης απο- τελούσε σοβαρότατο κώλυμα για τον επιτιθέ­μενο. Εκτός από τα γεωμορφολογικά εμπόδια στον συγκεκριμένο τομέα οι Γερμανοί δεν προβλεπόταν να αντιμετωπίσουν ισχυρή α­ντίσταση, αφού η φύλαξή του είχε ανατεθεί σε κατώτερες ποιοτικά και ανεπαρκείς δυνά­μεις.

Ο Μανστάϊν αξιολογώντας τις περί της συμμαχικής διάταξης πληροφορίες, πρότεινε να μετακινηθεί το βάρος της κύριας προσπά­θειας από το γερμανικό δεξιό - τομέας ΟΣ «Β» υπό τον φον Μποκ-στο κέντρο, όπου θα ενεργούσε η ισχυρή Ομάδα Στρατιών «Α» του φον Ρούντστεντ. Ισχυρότατες δυνάμεις αρ­μάτων έπρεπε να προωθηθούν στην περιοχή όπου ο εχθρός εκτιμούσε ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό να συμβεί. Αν οι Γερμανοί πετύ­χαιναν να υπερβούν αιφνιδιαστικά την κύρια εχθρική αμυντική γραμμή στις όχθες του πο­ταμού Μεύση, θα ήταν δυνατόν οι τεθωρακι­σμένες αιχμές τους να προωθηθούν πίσω από τις γραμμές συγκοινωνιών των προελαυ- νουσών στις Κάτω Χώρες συμμαχικών στρα­τιών, να τις κυκλώσουν και να τις εξοντώ­σουν.

Σύμφωνα με τον Λίντελ Χαρτ η γερμανική Ομάδα Στρατιών «Β» ήταν το «κόκκινο πανί» που θα προσέλκυε τον «ταύρο» (τους Συμμά­χους) στην παγίδα και στην καταστροφή. Την αιχμή του δόρατος της ΟΣ «Α» αποτελούσε η Ομάδα Τεθωρακισμένων του φον Κλάϊστ (πέ­ντε τεθωρακισμένες μεραρχίες (ΤΘΜ), τρεις μηχανοκίνητες μεραρχίες πεζικού (ΜΜΠ) και το Σύνταγμα Gross Deutschland).

Αντιδράσεις κατά του σχεδίου υπήρξαν

Ο στρατηγός Γκουντέριαν επιβλέπει την προώθηση των μονάδων του.

ακόμα και στους κόλπους της ανώτατης γερ­μανικής στρατιωτικής ηγεσίας. Ο ίδιος ο φον Μποκ μιλώντας στον επιτελάρχη τού ΟΚΗ, στρατηγό Χάλντερ, δήλωσε ότι το υπόψη σχέ­διο «υπερέβαινε τα όρια της λογικής». Οπως αποδείχθηκε όμως ο αντιστράτηγος φον Μανστάϊν είχε σχεδιάσει σωστά. Το σχέδιό του ήταν τόσο τολμηρό ώστε η γαλλική ηγε­σία αρνήθηκε να το συμπεριλάβει στις εκτι­μήσεις της!

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΦΟΝ ΚΛΑΪΣΤ

Η Ομάδα Αρμάτων του φον Κλάϊστ υπήρ­ξε η πρώτη τεθωρακισμένη στρατιά της ιστο­ρίας. Για πρώτη φορά τα τεθωρακισμένα θα εχρησιμοποιούντο σε τόσο ευρεία επιχείρη­ση. Τα δύο τεθωρακισμένα σώματα στρατού - 41ο υπό τον Ράϊνχαρντ και 19ο υπό τον Γκου­ντέριαν - θα επιτίθεντο σε παράλληλους άξο­νες υποστηριζόμενα από το 14ο Μηχανοκίνη­το Σώμα Στρατού του φον Βίτερσχάϊμ.

Αποστολή της Ομάδας Κλάϊστ ήταν η προέλαση σε βάθος στην περιοχή του Μεγά­λου Δουκάτου (Λουξεμβούργου) και του νότι­ου Βελγίου και η κατάληψη της δυτικής ό­χθης του ποταμού Μεύση στη συμβολή του με τον ποταμό Σεμουά, κοντά στην πόλη Σε- ντάν. Ετσι το 41ο ΤΘΣΣ θα ενεργούσε στην περιοχή του Μοντερμέ με τις 6η και 8η ΤΘΜ και το 19ο ΤΘΣΣ θα ενεργούσε στην περιοχή του Σεντάν με τις 1η, 2η και 10η ΤΘΜ. Το δε­ξιό πλευρό της Ομάδας Αρμάτων καλυπτόταν από το 15ο ΤΘΣΣ του στρατηγού Χοτ (5η και 7η ΤΘΜ), το οποίο ενεργούσε ενταγμένο στην 4η Στρατιά του φον Κλούγκε.

Για να επιτύχει η επιχείρηση ήταν επιβε-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

βλημένο να επιτευχθεί αιφνιδιασμός. Η ταχύ­τητα εκτέλεσης ήταν παράγοντας μέγιστης σημασίας. Η διάβαση του ποταμού Μεύση έ­πρεπε να επιτευχθεί εντός τεσσάρων ημε­ρών από την έναρξη της μάχης, ως το βράδυ της 13ης Μαϊου 1940, διαφορετικά υπήρχε ο κίνδυνος οι Σύμμαχοι να αντιληφθούν εγκαί­ρως τις προθέσεις των Γερμανών και να ενι- σχύσουν το κέντρο της διάταξής τους.

Παρόλα αυτά οι αντιδράσεις συνεχίζο­νταν από τους «παραδοσιακούς» στρατιωτι­κούς του Γερμανικού Στρατού, που επέμεναν να τεθούν οι ταχυκίνητες δυνάμεις στη διά­θεση των στρατιών του πεζικού. Ευτυχώς για τη γερμανική πολεμική προσπάθεια η γνώμη τους δεν έγινε αποδεκτή και η Ομάδα Κλάϊστ υπήχθη απευθείας στον διοικητή της ΟΣ «Α» φον Ρούντστεντ.

Η ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΜΕΣΩ ΤΩΝΑΡΔΕΝΝΩΝ

Η Ομάδα Αρμάτων του Κλάϊστ διέθετε χι­λιάδες οχήματα κάθε τύπου. Αν αυτά τάσσο­νταν σε ευθεία γραμμή το μήκος της φάλαγ­γας που θα σχημάτιζαν θα ξεπερνούσε τα 1.540 km! Για τη διέλευση των χιλιάδων οχη­μάτων μέσω των Αρδεννών διατέθηκαν, ύ­στερα από απαίτηση του Κλάϊστ, τέσσερις μό­νο οδοί. Ετσι όμως εδημιουργείτο το πρόβλη­μα του συνδυασμού των κινήσεων των δύο τεθωρακισμένων σωμάτων της Ομάδας Κλάϊ- στ, ώστε την τέταρτη ημέρα από την έναρξη των επιχειρήσεων να είναι σε θέση να διασχί­σουν ταυτόχρονα τον ποταμό Μεύση. Για τον σκοπό αυτό ο Κλάϊστ οργάνωσε την κίνηση κατά πτέρυγες, διατάσσοντας το Τεθωρακι­σμένο Σώμα Στρατού (ΤΟΣΣ) του Ράϊνχαρντ να κινηθεί δεξιά, προς το Μοντερμέ, και το ΤΘΣΣ του Γκουντέριαν να κινηθεί αριστερά, προς το Σεντάν. Σε δεύτερο κλιμάκιο, πίσω από τα ΤΘΣΣ , θα εκινείτο το Μηχανοκίνητο Σώμα Στρατού (ΜΚΣΣ) του στρατηγού Βίτερ- σχάϊμ. Η διοίκηση της ΟΣ «Α» ωστόσο είχε διαφορετική άποψη και διέταξε την επάλλη­λη κίνηση των τριών σωμάτων, με το ΤΘΣΣ του Γκουντέριαν σε πρώτο κλιμάκιο. Με τον τρόπο αυτό την ημέρα της έναρξης των επι­χειρήσεων (10η Μαϊου 1940) το ΤΘΣΣ του Γκουντέριαν είχε ήδη έλθει σε επαφή με τον εχθρό εντός του Βελγίου, ενώ το ΤΘΣΣ του Ράϊνχαρντ βρισκόταν στην ανατολική όχθη του ποταμού Ρήνου και το ΜΚΣΣ του Βίτερ- σχάϊμ βρισκόταν ακόμα στους χώρους συγκέ­ντρωσής του, στην περιοχή της Φρανκφούρ­της.

Πιο δραματική διαμορφωνόταν η κατά­σταση στις 11 Μαϊου 1940. Κατόπιν διαταγής του στρατηγού φον Κλάϊστ η βόρεια οδός προέλασης έπρεπε να απελευθερωθεί για το ΤΘΣΣ του Ράϊνχαρντ. Η 2η ΤΘΜ του Γκουντέ­ριαν όμως είχε δημιουργήσει συσσώρευση στο δάσος των Αρδεννών. Το ίδιο βράδυ η 1η ΤΘΜ του ιδίου Σώματος έφθασε στη Μπου- γιόν, κοντά στα γαλλικά σύνορα. Το ΤΘΣΣ του Ράϊνχαρντ, ωστόσο, βρισκόταν ακόμα επί γερμανικού εδάφους. Την επομένη η 1η και η 10η ΤΘΜ του Γκουντέριαν διείσδυσαν στο α­νατολικό τμήμα του Σεντάν. Στη βόρεια οδό Γερμανικά άρματα Panzer II διασχίζουν το δάσος των Αρδεννών

Γκωλιέ

Σεντάν,ΠοταμόςΜεύσης Ντονσερύ

13-540'24.00

09.00

Λ ο'θ.οο

^900/(ον·ί'|τΐέ

Η/εγκατάσταση και η / διεύρυνση του προγεφυρώματος επί του ποταμού Μεύση

από το 19ο ΤΘΣΣ.

Ο^ίάδά Μεραρχιών

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

προέλασης εξακολουθούσε να υφίσταται «κυκλοφοριακό» χάος, λόγω της ανάμιξης των τμημάτων της 2ης ΤΘΜ και αυτών του 3ου ΣΣ. Μέσα από αυτό το χάος η 6η ΤΘΜ του Ράϊνχαρντ κατόρθωσε να προωθηθεί ως τα γαλλικά σύνορα.

Η ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ ΤΟΥ ΜΕΥΣΗ

Ο Γερμανός στρατηγός Κίλμανσεκ, ο ο­ποίος διετέλεσε διοικητής των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην κεντρική Ευρώπη και το 1940 υπη­ρετούσε στο επιτελείο της 1ης ΤΘΜ, παρο­μοίασε το Σεντάν με τον «σύρτη» της περιο­χής, η θραύση του οποίου θα ανατίναζε τον συμμαχικό σχεδίασμά στον αέρα. Ο Γερμανός αξιωματικός δεν είχε άδικο, αφού το Σεντάν αποτελούσε το σημείο συνδέσμου μεταξύ της κινητής και της αμυντικής πτέρυγας των συμμαχικών στρατευμάτων στο γαλλικό μέ­τωπο.

Το κύριο πρόβλημα της σχεδιαζόμενης γερμανικής επιχείρησης ήταν η υποστήριξή της με μέσα πυρός. Το 19ο ΤΘΣΣ διέθετε προς υποστήριξη 150 πυροβόλα, πολλά από

66

Η συμμαχική ηγεσία. Από αριστερά διακρίνονται οι στρατηγοί Αίρονσάιντ, Γκαμελέν, Ζωρζ και Γκορτ.

Ο στρατηγός φον Κλάϊστ. Γ3λλικά άρματα Hotchkiss έτοιμα να επιτεθούν. Ο Γιλλικός Στρατός διέθετε περισσότεραάρματα από τον Γερμανικό. Ομως δεν είχε αναπτύξει το ανάλογο δόγμα χρήσης τους.

τα οποία όμως δεν θα βρίσκονταν στις καθο­ρισμένες θέσεις τους λόγω της κυκλοφορια- κής συμφόρησης που περιγράφηκε. Αντίθετα το γαλλικό 10ο ΣΣ που φρουρούσε τη δυτική όχθη του Μεύση διέθετε 350 πυροβόλα, πε- ριλαμβανομένων και αυτών των οχυρών. Την αδυναμία των Γερμανών κλήθηκε να καλύψει η τακτική τους αεροπορία, το ιπτάμενο ή «κά­θετο» πυροβολικό του αστραπιαίου πολέ­μου.

Στις 13 Μαϊου η γαλλική 55η ΜΠ δέχθηκε πρώτη τις επισκέψεις της Luftwaffe στη μεγα­λύτερη ίσως αεροπορική συγκέντρωση της ι­

στορίας. Περισσότερα από 1.000 αεροσκάφη υποστήριζαν τη δράση της Ομάδας Κλάϊστ, ε­πικεντρώνοντας την προσπάθειά τους στην περιοχή του Σεντάν. Δεν είναι λοιπόν δύσκο­λο για κάποιον να κατανοήσει τα υλικά, αλλά και τα ηθικά αποτελέσματα αυτού του καται­γισμού πυρός επί των Γάλλων εφέδρων.

Στις 16.00 άρχισε η επίθεση για τη διάβα­ση του ποταμού Μεύση. Τέσσερις ώρες αργό­τερα η κύρια γραμμή άμυνας είχε διασπαστεί. Στην ίδια περιοχή 70 χρόνια πριν οι Γάλλοι εί­χαν υποστεί εξίσου συντριπτική ήττα από τους Πρώσους του φον Μόλτκε.

Το πρωί της 14ης Μαϊου τα άρματα της 1ης ΤΘΜ άρχισαν να διαβαίνουν τον ποταμό, από τη γέφυρα που είχε εγκαταστήσει το γερμανικό μηχανικό στην περιοχή της Γκω- λιέ. Ο στρατηγός Γκουντέριαν βλέποντας την 2η ΤΘΜ του να μη σημειώνει πρόοδο τής απέ­σπασε την ταξιαρχία αρμάτων, με την οποία ενίσχυσε την 1η ΤΘΜ. Με τον τρόπο αυτό πε­ρισσότερα από 500 γερμανικά άρματα άρχι­σαν να «τεμαχίζουν» τους γαλλικούς σχημα­τισμούς. Μάταια οι αεροπορίες των Συμμά­χων προσπάθησαν να πλήξουν τη συγκεκρι­μένη γέφυρα. Τα γερμανικά καταδιωκτικά και

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

χχχχ

χχχχX XX X iΜοντερι

Κλάϊστ175.07.00 rp —i

’ι μ π ε μ ό ν ζ ΙΞ ΙΓκουντέρια’

Σεντάν

17.5.14.00

Ρ ε τ έ λ 2 9

χχχχ

τα αντιαεροπορικά πυροδόλα κατέρριψαν 100 αεροσκάφη τους. Σε καμία περίπτωση οι αεροπορικές επιθέσεις δεν διενεργούντο με τρόπο συγκεντρωτικό, κατά τα γερμανικά πρότυπα. Ετσι οι Γερμανοί δεν δυσκολεύο­νταν να αντιμετωπίζουν έναν-έναν τους ανί­σχυρους (τακτικά) εχθρικούς σχηματισμούς.

Μετά την απόκρουση μιας ασθενούς γαλ­λικής αντεπίθεσης η 1η Τ0Μ υπερέδη το κα­νάλι των Αρδεννών και προωθήθηκε ως το Σεμερύ, 15 km νοτιοδυτικά του Σεντάν. Είχε έλθει η ώρα της λήψης της κρίσιμης απόφα­σης. Η τακτική ανάγκη επέτασσε την προς Νότο προέλαση των δυνάμεων του Γκουντέ- ριαν, ώστε να εξουδετερωθεί πλήρως το γαλ­λικό μέτωπο. Η προς τα δυτικά κίνηση όμως προσέφερε μεγαλύτερα έπαθλα στον νικητή, που δεν ήταν άλλα από τον πλήρη εγκλωβι­σμό και την εξόντωση του συνόλου των δυνά­μεων της συμμαχικής επιθετικής πτέρυγας, την οποία τόσο απερίσκεπτα οι Γάλλοι στρα­τηγοί είχαν προωθήσει στις Κάτω Χώρες.

Ο Γκουντέριαν διέταξε τις 1η και 2η ΤΘΜ να επιτεθούν προς τα δυτικά. Στη σύσκεψη προς εκτίμηση της κατάστασης, που προηγή- θηκε της απόφασης, ο ταγματάρχης Βενκ εί­χε πει την περίφημη φράση «Κλωτσάω, δεν καρκινοβατώ», εννοώντας να επιτεθούν χω­ρίς καθυστέρηση.

Η ασφάλεια του προγεφυρώματος του Μεύση ανατέθηκε στη 10η ΤΘΜ και στο Σύ­νταγμα Gross-Deutschland. Σε κάθε περίπτω­ση, πάντως, ο Γκουντέριαν πίστευε ότι όφει- λε να διακινδυνεύσει, αφού αντιμετώπιζε βραδεία προώθηση των γαλλικών δυνάμεων. Σε αυτή τη φάση της μάχης οι γαλλικές αντι­δράσεις εκδηλώθηκαν μόνο σε μεραρχιακό επίπεδο, χωρίς συντονισμό από τα ανώτερα κλιμάκια διοίκησης. Μόνο στον τομέα του Σε­ντάν επιχειρήθηκε η εκδήλωση ευρείας αντε­πίθεσης από τις δυνάμεις του στρατηγού

Panzer III. Τα άρματα αυτού του τύπου αποτελούσαν, μαζί με τα Panzer 381, τα κύρια άρματα μάχης του Γερμανικού Στρατού.

4 ί* -ώ Ντε Γκωλ

χχχχΣουασον

η συνεχεία της προέλασης της Ομάδάς Κλάϊστ.

Φλαβινί (3η ΤΘΜ, 3η ΜΚΜΠ, 5η ΜΙ). Στην πε­ρίπτωση αυτή η επέμβαση του επιτελείου της 2ης γαλλικής Στρατιάς υπήρξε καταστροφική για την εξέλιξη της επιχείρησης. Ο στρατη­γός Φλαβινί διατάχθηκε να αναχαιτίσει τους Γερμανούς εγκαθιστώντας αμυντική γραμμή βόρεια του δάσους Μον Ντιέ και παράλληλα να επιτεθεί, το ταχύτερο δυνατό, προς από­φραξη του ρήγματος στο Σεντάν. Οι αποστο­λές αυτές όμως αλληλοαναιρούντο διότι το αμυντικό σκέλος δεν συμβιβαζόταν με το επι­θετικό. Η επάνδρωση μιας γραμμής άμυνας προϋποθέτει γραμμική ανάπτυξη κατά μήκος του μετώπου. Η διεξαγωγή επίθεσης ή αντεπίθεσης όμως απαιτεί συγκρότη­

ση σε βάθος και συγκέντρωση σε ένα σημείο του μετώπου. Πώς θα ήταν λοιπόν δυνατό να επιτύχει η «επιχείρηση Φλαβινί» εφόσον ο σκοπός της ήταν τόσο ακαθόριστος;

Αν και η γαλλική 3η ΤΘΜ είχε φθάσει στο δάσος Μον Ντιέ μία ώρα πριν το πρώτο γερ­μανικό άρμα διέλθει τον Μεύση, δεν κατέστη δυνατή η εκτόξευση μιας ισχυρής, συγκε­ντρωτικής αντεπίθεσης κατά του ασθενούς ακόμα γερμανικού προγεφυρώματος. Ο στρατηγός Φλαβινί, έχοντας συγκεντρώσει νέες πληροφορίες σχετικά με τις εχθρικές κι­νήσεις, παραιτήθηκε από το επιθετικό σκέ­

λος της αποστολής του και περιορίσθηκε στην εκτέλε­

ση του αμυντικού. Για τον σκοπό αυτό ανέπτυξε τις δυνάμεις του -ιδιαί-* τερα την 3η ΤΘΜ- επί

IIp

g

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Γερμανοί πεζοί διασχίζουν τον ποταμό Μεύση με

μετώπου 20 km, κατανέμοντας τα άρματά του σε ουλαμούς ως άμεση υποστήριξη στα τμήματα των πεζών και των ιππέων του. Οταν το πρωί της επομένης έπρεπε να εκτοξευθεί η αντεπίθεση, φάνηκε ξεκάθαρα πόσο δύ­σκολο ήταν να συγκεντρωθούν τα διεσπαρ­μένα γαλλικά άρματα. Εκτός αυτού δεν έγινε καμία προσπάθεια για την κατάληψη της το­ποθεσίας της Στον, που την υπεράσπιζε το σύνταγμα Gross-Deutschland. Ετσι έληξε άδο­ξα η πρώτη απόπειρα των Γάλλων να κλείσουν το ρήγμα στο Σεντάν.

Την ώρα που οι Γάλλοι πεζοί δέχονταν τον καταιγισμό βομβών στο Σεντάν, οι συνάδελ­φοί τους στο Μοντερνέ δεν είχαν καλύτερη τύχη. Από τις 16.00 της 13ης Μαϊου οι εκεί γαλλικές δυνάμεις άρχισαν να δέχονται συ­ντριπτικά πλήγματα από τα γερμανικά μαχη­τικά που υποστήριζαν το 41ο ΤΘΣΣ του Ράϊν- χαρντ. Ο όγκος του Σώματος αυτού εξακο­λουθούσε να είναι εγκλωβισμένος στις Αρ- δέννες. Το γεγονός όμως δεν εμπόδισε τον στρατηγό Ράϊνχαρντ να ρίξει στη μάχη τα προκεχωρημένα του στοιχεία.

Ενα ενισχυμένο γερμανικό τάγμα πεζικού άνοιξε την επίθεση και πολύ σύντομα πέτυχε να εγκαταστήσει προγεφύρωμα στη δυτική ό­χθη του Μεύση. Στις 15 Μαϊου όλα είχαν δια-

Λοχίας πεζικού,Γερμανικός Στρατός,1940. Οι νέες στολές

κατασκευάζονταν από φαιοπράσινο μάλλινο

ύφασμα που στη συνέχεια κρίθηκε

ακατάλληλο για την κατασκευή παντελονιών, οπότε αντικαταστάθηκε από φαιά ύφασμα από παλαιότερα αποθέματα. Εξοπλισμός: Δίκοχο, κράνος Μ 1935, τυφέκιο Kar 98k ζωστήρας (χωρίς ιμάντες εξάρτυσης), χειροβομβίδα, φυσιογγιοθήκες, ξιφολόγχη (με κόμβο σπαθιστήρα υπαξιωματικών) που πίσω της μόλις διακρίνεται το κάνιστρο Μ1938 αντιασφυξιογόνου προσωπίδας μαζί με τη θήκη του καλύμματος χημικού πολέμου στερεωμένη στον ιμάντα. Δεν διακρίνονται η σιτιοδόχος και το υδροδοχείο. Το περιλαίμιο είναι αντικανονικά ανοικτό, ενώ από το δεύτερο κομβίο, είναι περασμένη η ταινία του Σιδηρού Σταυρού Β ' τάξης και το κορδόνι της σφυρίχτρας (πιν. του Ν. Πάνου για τη "ΣΙ").

φοροποιηθεί. Η 6η ΤΘΜ είχε δια- σπάσει την κύρια γραμμή αντίστα­σης των Γάλλων και είχε προωθη­θεί σε βάθος 55 km, ως το Μο- ντκορνέ. Χάρη λοιπόν στις κινή­σεις των μέσων και κατώτερων η­γητόρων τα λάθη της ανώτερης και της ανώτατης γερμανικής δι­οίκησης δεν οδήγησαν σε κατα­στροφή.

Η ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΑΓΧΗ (15-21 Μαϊου)

Η πρώτη φάση της επι­χείρησης εξελίχθηκε σύμ­φωνα με το σχέδιο. Ενδει­κτικό αυτού ήταν το γεγο­νός ότι ο ταγματάρχης Βενκ απέστειλε, για την ε­πίθεση κατά του Σεντάν, τη διαταγή που το επιτελείο

του 19ου ΤΘΣΣ είχε ε­πεξεργαστεί από

την 21η Μαρ­τίου. Με­

τά όμως από τη διάσπαση του γαλλικού μετώ­που στον Μεύση διαφάνηκε ότι δεν ίσχυε κα­νένα επιχειρησιακό σχέδιο για τη μετέπειτα χρήση του τεθωρακισμένου όπλου. Η πλειο­νότητα των στρατηγών αμφέβαλε για το ότι ήταν δυνατό να επιτευχθεί η διάβαση του πο­ταμού Μεύση με άμεση επίθεση ενός σώμα­τος αρμάτων στο Σεντάν. Είναι γνωστός ο διαπληκτισμός μεταξύ των στρατηγών Γκου­ντέριαν και Μπους ενώπιον του Χίτλερ, σχετι­κά με τις πιθανότητες επιτυχίας του εγχειρή­ματος.

Οταν τελικά η διάσπαση επιτεύχθηκε η γερμανική ηγεσία φάνηκε αιφνιδιασμένη και δεν εξέδωσε, άμεσα, νέες διαταγές για τη συ­νέχιση του αγώνα. Ο ίδιος ο Γκουντέριαν δή­λωσε ότι δεν είχε λάβει καμία διαταγή αναφο­ρικά με τη συνέχιση του αγώνα μετά τη διά­σπαση και την εγκατάσταση προγεφυρώμα­τος. Οι γερμανικές ΤΘΜ προηγούντο του πε­ζικού και είχαν ήδη προελάσει βαθιά στα ε­χθρικά μετόπισθεν. Τότε μόνο η γερμανική ηγεσία άρχισε να απασχολείται με την ασφά­λεια των πλευρών των τεθωρακισμένων της σχηματισμών. Ο συντηρητικός φον Κλάϊστ θέ­λησε από τις 15 Μαϊου να ανακόψει την κίνη­ση των ΤΘΜ του ώστε να τις προλάβουν οι α­κολουθούσες ΜΠ. Ο Γκουντέριαν όμως συνέ­χισε την επίθεση παρά τα ακάλυπτα πλευρά, διακηρύσσοντας ότι η καλύτερη κάλυψη ή­ταν η σύγχυση του εχθρού.

Δεκανέας πεζικού, Γιλλικός Στρατός, 1940. Ο εικονιζόμενος φοράει χλαίνη Μ 1938 στερεωμένη ανοικτή για να κινείται ευκολότερα

(κουμπώνει σταυρωτά με έξι μεταλλικά βαμμένα χακί κουμπιά και έχει δύο εσωτερικές τσέπες με καλύμματα). Σαν από θαύμα φέρει

ακόμα τον εξοπλισμό του που αποτελείται από το νέο κράνος Adrian, το τυφέκιο MAS36, ζωστήρα, φυσιγγιοθήκη Μ 1935, ξιφολόγχη,

σακκίδιο αντιασφυξιογόνου προσωπίδας, γυλιό και υδροδοχείο (πιν.του Ν. Πάνου για τη "ΣΙ").

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Γερμανικό τμήμα μοτοσυκλετιστών.

Η σύγκρουση των αντιθέτων απόψεων έ- φθασε στο αποκορύφωμά της στις 17 Μαϊου. Την ημέρα εκείνη ο φον Κλάϊστ μετέβη στο στρατηγείο του Γκουντέριαν και αφού επέ- πληξε αυστηρά τον υφιστάμενό του επειδή α­γνόησε την προηγούμενη διαταγή, τού ζήτη­σε να ανακόψει την προέλαση των μονάδων του. Ο Γκουντέριαν οργισμένος ζήτησε τότε να αντικατασταθεί. Κατά τη διάρκεια της «κρίσης» έφθασε στο στρατηγείο του Γκου­ντέριαν μία ετεροχρονισμένη διαταγή της Ο­μάδας Αρμάτων, με την οποία το 19ο ΤΘΣΣ διατασσόταν να συνεχίσει την επίθεσή του ως τη γραμμή Βερ6ίν, Μοντκορνέ, Ντιζύ, την οποία όμως το Σώμα είχε ήδη υπερβεί.

Το επεισόδιο αυτό καταδεικνύει ότι οι γερμανικές ΤΘΜ δεν ήταν πολύ «γρήγορες» μόνο για τους Γάλλους, αλλά και για τους ίδι­ους τους Γερμανούς. Ετσι οι διαταγές έφθα­ναν στο μέτωπο καθυστερημένα.

Πρέπει να λεχθεί ότι από τις 15 Μαϊου η Ομάδα Κλάϊστ είχε υπαχθεί στη διοίκηση της 12ης Στρατιάς του φον Λιστ. Με τον τρόπο αυτό προστέθηκε ένα ακόμα κλιμάκιο διοίκη­σης, γεγονός που είχε επίπτωση στην ταχεία έκδοση και διαβίβαση των διαταγών. Τελικά χάρη στη μεσολάβηση του φον Λιστ η κρίση ηγεσίας στο γερμανικό στρατόπεδο τερματί­στηκε. Ο φον Λιστ αποκατέστησε τον Γκου­ντέριαν στη θέση του και του επέτρεψε να προωθήσει «ισχυρές αναγνωρίσεις μάχης». Ο εξαίρετος αρματιστής Γκουντέριαν, ακολου­θώντας το γράμμα της διαταγής, εκτέλεσε «αναγνώριση» με δύο τεθωρακισμένες με­ραρχίες του! Επειδή δεν επιτρεπόταν να με­τακινήσει το στρατηγείο του εγκατέστησε τηλεφωνική γραμμή που θα τον συνέδεε με αυτό και ακολούθησε τα προωθημένα του τμήματα!

Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως προέκυψεπεζικό. Μπροστά στην εξέλιξη αυτή οι Σύμ­μαχοι αποφάσισαν να επιτεθούν συγκεντρω­τικά για να αποκόψουν τα γερμανικά τεθωρα­κισμένα. Ομως λόγω κακού συντονισμού η ε­πίθεσή τους στο Αρράς απέτυχε. Η πρώτη φάση του «δρεπανοειδούς» ελιγμού είχε λή­ξει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1)Εντυ Μπάγερ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ, ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1965.(2) Alan Shepperd: FRANCE 1940, Osprey, London, 1990.(3) Martin Marix Evans: THE FALL OF FRANCE, Osprey, London, 2000.(4) B. Pitt: MILITARY HISTORY OF WWIi, Chancellor Press, London, 1986.(5) Ε. φον Μανστάϊν: NIKAIΑΠΟΛΕΣΘΕΙΣΑΙ, ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα, 1962.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣΕυχαριστούμε τον Παντελή Καρύκα για τη γενική επιμέλεια του άρθρου.

JQ εκ των υστέρων, η διαταγή για διακοπή της m s προέλασης δεν εκπορευόταν από τον φον

Κλάϊστ, αλλά από την ΟΣ «Α» και την ΟΚΗ. Ο διοικητής της ΟΣ «Α», φον Ρούντστεντ, πί­στευε ότι έστω και μία τοπική εχθρική επιτυ­χία ήταν δυνατό να επιδράσει αρνητικά στη συνολική προσπάθεια. Τη γνώμη του δεν συμμεριζόταν ο επιτελάρχης τού ΟΚΗ, στρα­τηγός Χάλντερ, ο οποίος σταδιακά πείσθηκε για τις δυνατότητες των τεθωρακισμένων δυ­νάμεων. Αντίθετα ο Χίτλερ ήταν εκείνος που ανησυχούσε. «Μία ημέρα όχι ευχάριστη. Ο Φύρερ είναι εξαιρετικά νευρικός. Θα ήθελε να μη διακινδυνεύσει καθόλου. Μαίνεται και φωνάζει ότι είμαστε έτοιμοι να καταστρέψου­με όλη την επιχείρηση και να εκτεθούμε σε ήττα», σημείωνε στο ημερολόγιό του ο επιτε­λάρχης τού ΟΚΗ.

Ομως ο κίνδυνος δεν υφίστατο. Ηδη από τις 16 Μαϊου ο Γάλλος αρχιστράτηγος Γκαμε- λέν δήλωνε στον Βρετανό πρωθυπουργό Ου- ίνστον Τσώρτσιλ ότι δεν διέθετε επιχειρησια­κές εφεδρείες. Τρεις γαλλικές ΤΘΜ είχαν ήδη συντρίβει. Η 1η ενεπλάκη σε μάχη με το ΤΘΣΣ του στρατηγού Χοτ (5η και 7η ΤΘΜ) και κονιορτοποιήθηκε. Η 2η δέχθηκε την επίθε­ση του ΤΘΣΣ του Ράινχαρντ στους χώρους συγκέντρωσής της και είχε την ίδια τύχη και η 3η χρησιμοποιήθηκε τελείως λανθασμένα

στο Σεντάν και εκμηδενίστηκε. Η 4η γαλλική ΤΘΜ, αν και τελούσε ακόμα υπό συγκρότηση, προσπάθησε υπό την ηγεσία του συνταγμα­τάρχη Ντε Γκωλ να πλήξει το αριστερό πλευ­ρό των Γερμανών. Οι τρεις επιλαρχίες της ό­μως, στερούμενες επαρκούς υποστήριξης πεζικού, πυροβολικού και αεροπορίας, και υπό τα πλήγματα των γερμανικών βομβαρδι­στικών, απέτυχαν στην προσπάθειά τους. Αυ­τή ήταν η μόνη συγκεντρωτική επίθεση αρ­μάτων που εκδήλωσε ο Γαλλικός Στρατός.

Κατά τις τρεις πρώτες ημέρες της μάχης η Γερμανική Αεροπορία ανέλαβε στρατηγικές αποστολές και αποστολές αεροπορικής υπε­ροχής. Εχοντας επιτύχει σε αυτές έριξε το βάρος της στην υποστήριξη των μαχομένων στρατιών, ιδιαίτερα αυτών που είχαν αναλά- βει την κύρια προσπάθεια. Στην επόμενη φά­ση της μάχης ανέλαβε τη φύλαξη των πλευ­ρών των τεθωρακισμένων μονάδων που εκι- νούντο προς τη Μάγχη.

Το ΤΘΣΣ του Γκουντέριαν συνέχισε την ε­πίθεσή του και στις 21 Μαϊου έφθασε στην Α- μπεβίλ, στις εκβολές του ποταμού Σομ. Στο μεταξύ στην Ομάδα Αρμάτων του φον Κλάϊστ είχε υπαχθεί και το ΤΘΣΣ του Χοτ, Ετσι το σύ­νολο σχεδόν των γερμανικών ΤΘΜ είχε αφο- σιωθεί στην καταδίωξη του ηττημένου ε­χθρού, έχοντας αφήσει πολύ πίσω το φίλιο

Γερμανικόβομβαρδιστικό Ju 87 Stuka. Η συμβολή της Γερμανικής Αεροπορίας στη συντριβή των γαλλικών δυνάμεων στο Σεντάν υπήρξε αναμφισβήτητα τεράστια.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

I N T E R N E T

http://w w w .geocities.com /Pentagon/Q uarters/4273/

Η ΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΘΩΡΗΚΤΟΥ «BISMARCK»

Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο η ύπαρξη ιστοσελίδων στο διαδίκτυο οι ο­ποίες να είναι αφιερωμένες αποκλειστικά σε διάσημα πολεμικά πλοία, πό­σο μάλλον όταν πρόκειται για το θρυλικό γερμανικό θωρηκτό «Bismarck», που έδρασε στις θάλασσες του Βόρειου Ατλαντικού κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η ανάγνωση της σελίδας μπορεί να γίνει σε δύο γλώσσες: αγγλικά και ισπανικά. Στο μέσο της κυριαρχεί σχέδιο του επιβλητικού σκάφους με δυνατότητα μεγέθυνσης. Η όλη παρουσίαση εί­ναι αφιερωμένη στους γενναίους ναύτες (Γερμανούς και Βρετανούς) που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Rheinubung».

«Το Βίσμαρκ πολέμησε γενναία παρά τη συντριπτική διαφορά δύνα­μης. Αντάξιο της δόξας του Αυτοκρατορικού Γερμανικού Ναυτικού βυθί­στηκε με τις σημαίες του υψωμένες», είχε πει ο ναύαρχος σερ Τζων Τό6υ, αρχηγός του Βρετανικού Στόλου. Το διάσημο θωρηκτό αποτέλεσε το πιο ένδοξο πλοίο επιφανείας του Γερμανικού Ναυτικού και συνεχίζει να συγκι- νεί - σχεδόν εξήντα χρόνια από τη βύθισή του - και να ενώνει παλαιούς ε­χθρούς και σημερινούς φίλους. Το σκάφος άρχισε να κατασκευάζεται την 1η Ιουλίου 1936 στα ναυπηγεία της Blohm und Voss στο Αμβούργο, Μετά την καθέλκυσή του έλαβε το όνομά του από την εγγονή του «σιδηρού» καγγελάριου Οττο φον Βίσμαρκ, Δωροθέα φον Λέβενφελντ. Στις 15 Σε­πτεμβρίου 1940 απέπλευσε από το λιμάνι του Αμβούργου με προορισμό το Γκοτενχάφεν, για να εκτελέσει τις απαραίτητες θαλάσσιες δοκιμές στην περιοχή της Βαλτικής. Στις 9 Δεκεμβρίου 1940, μετά την ολοκλήρωση των δοκιμών, επέστρεψε στο λιμάνι του Αμβούργου για τον τελικό έλεγχο, πα- ραμένοντας σε αυτό μέχρι τις 6 Μαρτίου 1941. Κατά το διάστημα 8-17 Μαρτίου το πλοίο εφοδιάστηκε πλήρως με πυρομαχικά, καύσιμα, νερό και τροφές, ενώ δύο υδροπλάνα Arado 196 μεταφέρθηκαν στον ειδικό χώρο υ­ποδοχής στο κατάστρωμα και προστέθηκαν στη δύναμή του. Μέχρι τις πρώτες ημέρες του Απριλίου το σκάφος συνέχισε τις δοκιμές στη Βαλτι­κή. Στις 5 Μαϊου 1941 ο ηγέτης της Γερμανίας Αδόλφος Χίτλερ, ακολου­θούμενος από τον αρχηγό του OKW στρατάρχη Κάιτελ, τον ναύαρχο Λού- τιενς και άλλες προσωπικότητες, επισκέφθηκε το σκάφος, στο οποίο πα- ρέμεινε για πέντε ώρες. Η ώρα της δράσης είχε επιτέλους σημάνει, με την επιβίβαση του ναυάρχου Λούτιενς και του επιτελείου του στις 12 Μαϊου 1941. Λίγες ημέρες αργότερα, την Κυριακή 18 Μαϊου, το θωρηκτό απέ­πλευσε από το Γκότενχαφεν στα πλαίσια της επιχείρησης "Rheinubung". Στις 24 Μαϊου συνάντησε και βύθισε το βρετανικό θωρηκτό "Hood", προξε­νώντας τρόμο στο βρετανικό ναυαρχείο, που στη συνέχεια εξαπέλυσε όλα τα μέσα που διέθετε με σκοπό να ανακαλύψουν το γερμανικό σκάφος. Η διαταγή ήταν σαφής: «Βυθίσατε το Βίσμαρκ»! Ο επίλογος της πρωτοφα­νούς ναυτικής καταδίωξης γράφτηκε στις 27 Μαϊου 1941, λίγο πριν το θω­ρηκτό βρεθεί υπό την προστασία των αεροσκαφών της Luftwaffe. Μια τορ- πίλλη τερμάτισε την πορεία του. To "Bismarck" βυθίστηκε στις 10.39 μαχό- μενο ηρωικά και κερδίζοντας τον θαυμασμό των διωκτών του. Στις 9 Ιουνί­ου 1989 μια ειδική εξερευνητική αποστολή ανακάλυψε σε βάθος 4.700 μέ­τρων ό,τι είχε απομείνει από αυτό.

Οι δημιουργοί της ιστοσελίδας φρόντισαν επιμελώς να εμφανίσουν α­ποτελέσματα τα οποία θα ικανοποιήσουν όλους όσους ασχολούνται με τη

ναυτική ιστορία και ειδικότερα με τον τελευταίο δραματικό πλου του γερμανικού θωρηκτού. Για καλύτερη παρουσίαση γίνεται διαίρεση σε ενό­τητες, στις οποίες δίδεται κάποια έ­κταση λόγω του όγκου των στοιχείων και των φωτογραφιών. Ακολουθού­νται όλα τα βήματα της ιστορικής διαδρομής του σκάφους, από την περίοδο που ήταν ένα απλό σχέδιο, μέχρι το ηρωικό τέλος τον Μάιο του1941. Στην εισαγωγή ο επισκέπτης ε­νημερώνεται για την κατάσταση που επικρατούσε στα μεγάλα πλοία επιφανείας την εποχή του Β' ΠΠ, με την εύ­στοχη επισήμανση ότι το καμάρι του Kriegsmarine υπήρξε το μοναδικό από τα μεγάλα θωρηκτά του Αξονα που «ευτύχησε» να δυθισθεί σε μάχη κατά πλοίων επιφανείας (αφού προηγουμένως κατέγραψε νίκη με τη βύθιση του βρετανικού «Hood»), σε αντίθεση με το αδελφό πλοίο «Tirpitz» ή τα ια­πωνικά μεγαθήρια «Yamato» και «Musashi» που είχαν άδοξο τέλος. Η κύρια θεματολογία αρχίζει από την καθέλκυση του σκάφους και την ημέρα της επίσημης ένταξής του στο Γερμανικό Ναυτικό (Kriegsmarine), με ασπρό­μαυρες φωτογραφίες εποχής. Αμέσως μετά ακολουθεί η περιγραφή των επιχειρησιακών χαρακτηριστικών του και η σύγκριση με αντίστοιχα πλοία επιφανείας των υπολοίπων ναυτικών δυνάμεων της εποχής - τα βρετανικά πλοία των κλάσεων “King George V" και "Rodney", το γαλλικό "Richelieu“, το ι­ταλικό “Vittorio Veneto" και το αμερικανικό "North Carolina". Η αναλυτική πα­ρουσίαση συνεχίζεται με την παράθεση ενδιαφερόντων στοιχείων με τη βοήθεια έγχρωμων διαγραμμάτων για τους τομείς της θωράκισης, του κύ­ριου και του δευτερεύοντος οπλισμού, του συστήματος πρόωσης και του συστήματος ελέγχου πυρός - το οποίο αποτελούσε ένα από τα κορυφαία της εποχής του. Από την περίοδο δοκιμών - στην οποία έχει συμπεριλη- φθεί και η κλασική φωτογραφία του θωρηκτού στη Βαλτική, η οποία έχει ληφθεί από το κατάστρωμα του «Prinz Eugen» - περνάμε στον σχεδίασμά και στην εκτέλεση της περίφημης επιχείρησης «Rheinubung» (18-27 Μαϊου 1941), που οδήγησε στην αναμέτρηση του γερμανικού θωρηκτού με μεγά­λη δύναμη επιφανείας του Βρετανικού Ναυτικού, στη συναρπαστική κα­ταδίωξη και στη βύθισή του. Η εξιστόρηση των συγκεκριμένων γεγονότων γίνεται μέσα από οκτώ ενότητες. Ο επισκέπτης μπορεί παράλληλα να λά­βει πληροφορίες και για τα πλοία που συμμετείχαν στην καταδίωξη του "Bismarck", τα οποία εμφανίζονται σε έγχρωμες πλευρικές απεικονίσεις υ­ψηλής ποιότητας.

Μετά την παράθεση χρονολογικού πίνακα με την επιχειρησιακή δρά­ση του πλοίου ακολουθεί η ενότητα που έχει αφιερωθεί στο ηρωικό πλή­

ρωμα. Αποδίδεται φόρος τιμής στους πεσόντες, με την αναγραφή των ονομάτων και των βαθμών των α­ξιωματικών, των υπαξιωματικών και των ναυτών σε ειδικό πίνακα και ξε­χωριστή αναφορά στον κυβερνήτη του "Bismarck", ναύαρχο Λούτιενς. Η σελίδα ολοκληρώνεται με μια σειρά σχεδιαγραμμάτων του σκάφους (πλευρικές όψεις και κατόψεις), τη στήλη της ενημέρωσης και της εγ­γραφής σχολίων και μια αναφορά στα μοντέλα που κυκλοφορούν και στις κινηματογραφικές ταινίες που έχουν γυριστεί με θέμα το γερμανικό θω­ρηκτό.

Ιω άννης Θεοδωράτος lan theod@ com pulink.gr

71

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ

ΤΟ ΑΥΣΤΡΙΑΚΟ ΠΕΖΙΚΟ (1840-66)Η ΑΥΣΤΡΙΑ ΕΞΗΑΘΕ ΕΝΤΕΛΩΣ ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΜΕΝΗ, ΑΝ ΚΑΙ ΝΙΚΗΤΡΙΑ, ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΟΥΣ

ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΖΕΙ ΟΛΟ ΚΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΡΟΛΟ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ, ΚΑΘΩΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΕ

ΤΟΝ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟ ΚΡΙΚΟ ΤΗΣ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ.

ΠΟΛΕΜΟΥΣ. ΚΑΤΑ ΤΑ 50 ΤΑΡΑΓΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΣΕ ΝΑ

Υποδεκανέας συντάγματος γραμμής με τη στολή που βρισκόταν σε χρήση το 1865 (πίνακας του Στ. Νιγδιόπουλου για τη "ΣΙ").

Γκρέντσνερ είχαν ως μόνιμη αποστολή τη φύλαξη των συνόρων με την Οθωμα­νική Αυτοκρατορία. Κάθε σύνταγμα α- ποτελείτο από δύο τάγματα. Σε περί­πτωση πολέμου συγκροτείτο και τρίτο τάγμα. Στα 17 συντάγματα Γκρεντς προστέθηκε ένα ακόμα το 1845. Το 1851 όμως τέσσερα συντάγματα διαλύ­θηκαν και το προσωπικό τους διατέθη­κε για τη συγκρότηση ισάριθμων συ­νταγμάτων γραμμής. Τόσο ο οπλισμός, όσο και οι τακτικές των Γκρέντσνερ ή­ταν ίδια με αυτά των συναδέλφων τους των μονάδων γραμμής, αν και οι πρώτοι είχαν τη δυνατότητα να πολεμήσουν ως ελαφρύ πεζικό.

Οι κυνηγοί αποτελούοαν το “καθα­ρόαιμο" ελαφρύ πεζικό του Αυστριακού Στρατού, τουλάχιστον από το 1808. Ο­κτώ τάγματα κυνηγών έλαβαν μέρος στους Ναπολεοντείους πολέμους. Το 1816 συγκροτήθηκαν άλλα τέσσερα. Ως το 1866 είχαν συγκροτηθεί 37 τάγ­ματα κυνηγών. Αρχικά κάθε τάγμα κυ­νηγών διέθετε έξι λόχους. Αργότερα ο αριθμός των λόχων μειώθηκε στους τέσσερις, για να φθάσει και πάλι στους έξι το 1861. Παράλληλα με τα ανεξάρ­τητα τάγματα υπήρχε και το περίφημο Σύνταγμα Κυνηγών του Αυτοκράτορα, που το 1866 διέθετε επτά τάγματα. Οι οπλισμένοι με λειόκαννα και ραβδωτής κάννης τυφέκια και με θηριώδεις - μή­κους 46 cm - ξιφολόγχες πολεμούσαν σε διάταξη ακροβολισμού. Παράλληλα όμως ήταν ικανοί να πολεμούν και ως κοινό πεζικό.

Κατά τη συγκεκριμένη περίοδο ο Στρατός κλήθηκε πολλές φορές να στηρίξει τη μοναρχία. Ιδιαίτερα το 1848- 49 η εξέγερση των Βιεννέζων, των Τσέ- χων, των Ιταλών, των Ούγγρων και των Πολωνών μόνο χάρη στον Στρατό αντι- μετωπίσθηκε. Οι περιπτώσεις των Ιτα­λών και των Ούγγρων μάλλον ως κανο­νικοί πόλεμοι πρέπει να εξετασθούν.

Το 1854 κατεστάλη νέα στάση στη βόρεια Ιταλία και λίγα χρόνια αργότερα, το 1859, ξέσπασε ο πόλεμος με τη Γαλ­λία και το Πεδεμόντιο. Το 1864 ο Αυ­στριακός Στρατός πολέμησε κατά των Δανών - Β 1 Πόλεμος για την κατοχή των δουκάτων Σλέσβιγκ και Χολστάιν - και το 1866 συνετρίβη από τους Πρώσους, έχοντας όμως προηγουμένως νικήσει τους Ιταλούς.

Το πεζικό ανέκαθεν αποτελούσετον ογκο του αυστριακου στρατεύμα­τος. Διακρινόταν σε τρεις τύπους: στο πεζικό γραμμής, στους κυνηγούς και στους περίφημους Γκρέντσνερ.

Το πεζικό της γραμμής ήταν συ­γκροτημένο σε συντάγματα, το καθένα

τριών ταγματων, έ­ναντι 62 των τεσ­

σάρων που ίσχυε πριν. Το 1866, πάντως, όλα τα συντάγ­ματα γραμμής συγκρότησαν και πάλι τέταρτο τάγμα. Κάθε τάγμα είχε έξι λό­χους. Κάθε λόχος χωριζόταν σε δύο ου­λαμούς, που ο καθένας περιελάμδανε

δύο διμοιρίες. Βασικό στοιχείο ελιγ­μού του τάγματος παρέμενε - ό­

πως και στους Ναπολεοντείους πολέμους - η διλοχία. Βασικοί

σχηματισμοί μάχης παρέ­μεναν επίσης η γραμμή

δύο ζυγών και η φά­λαγγα μάχης. Κα- θόλη τη διάρκεια της περιόδου το πεζικό γραμμής ή­

ταν οπλισμένο με ε- μπροσθογεμή τυφέ­

κια, αρχικά λείας και αργότερα ραβδωτής κάν­

νης.Τα συντάγματα των

απο τα οποία παρετασσε τρια ταγματα γραμμής και δύο λόχους επίλεκτων γρεναδιέρων. Οι λόχοι γρεναδιέρων των συνταγμάτων πεζικού συγκροτούσαν σε μόνιμη βάση 20 ανεξάρτητα τάγμα­τα γρεναδιέρων. Το 1848 τα πιστά στους Αψδούργους συντάγματα διατάχθηκαν να συγκροτήσουν ένα τέταρτο τάγμα. Μετά τη λήξη των ταραχών των ετών 1848-49 την πρακτική αυτή ακολούθη­σαν όλα τα συντάγματα γραμμής. Αρ­

γότερα κάθε σύνταγμα συγκρότησε και ένα πέμπτο, έμπεδο, τάγμα και

δύο επιπλέον λόχους γρεναδιέ­ρων. Το 1860 ήταν έτος νέων αλ­λαγών. Με το οργανόγραμμα που

τέθηκε σε ισχύ αφαιρέθηκαν από τα συντάγματα τα τέταρτα τάγματά

τους και με αυτά δημιουργήθη- καν οργανικές μονάδες νέων

συνταγμάτων. Ετσι "εν μια νυκτί" το πεζικό γραμμής

έφθασε να αριθμεί 80 συντάγματα των

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Ε Σ Μ Ι Ν Ι Α Τ Ο Υ Ρ Ε Σ

ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΦΡΟΥΡΑ 1812EL VIEJO DRAGON CG22, 54 mm

Ο Ναπολέων επιστρέφοντας ηττημένος από τη Ρωσία προσπά­θησε να αναδιοργανώσει τη Μεγά­λη Στρατιά. Η έλλειψη οικονομικών πόρων τον έστρεψε στη δημιουρ­γία ενός επίλεκτου σώματος ιππι­κού, επανδρωμένου από τους ευ- γενείς και τους πλούσιους αστούς. Δυστυχώς η Παλαιά Φρουρά αντι­μετώπισε με μεγάλη δυσαρέσκεια αυτό το σώμα και δεν το δέχθηκε ποτέ στις τάξεις της ως ισάξιο, ε­πειδή δεν είχε την ανάλογη εμπει­ρία. Τα μόλις πέντε κομμάτια προ­σφέρουν μια εξαιρετική φιγούρα που με ένα επιμελημένο βάψιμο θα γίνει ένα μικρό αριστούργημα.

ΙΣΠΑΝΟΣ ΟΥΣΑΡΟΣ, 1810EL VIEJO DRAGON C1F11, 54 mm

Μια όμορφη φιγούρα Ισπα­νού ουσάρου δεν είναι κάτι που περνά απαρατήρητο λόγω της πρωτοτυπίας της. Το σύνταγμα των ουσάρων της Ιδηρικής δημι­ούργησε ο πρώην αντάρτης και μετέπειτα συνταγματάρχης D. Juan, γνωστός ως «Ο Μεδίκος». Η συγκεκριμένη φιγούρα αποτε- λείται από πέντε κομμάτια λευ­κού μετάλλου, ενώ προσφέρο- νται δύο ακόμη μέρη για τη 6άση. Σίγουρα ο ουσάρος αυτός θα α- ποτελέσει μια όμορφη προσθήκη σε κάθε συλλογή του είδους.

BURGOS HUSSAREL VIEJO DRAGON C1F1,54 mm

To σύνταγμα των Burgos έχει τις ρίζες του στο έτος 1809, οπό­τε ξεκίνησε ως μία μικρή μονάδα (ίλη) των 150 ανδρών. Το 1815, με τη λήξη των Ναπολεοντείων Πο­λέμων, ήταν οργανωμένο σε σύ­νταγμα ελαφρού ιππικού. Η φι­γούρα αναπαριστά έναν τέτοιο ουσάρο επίλεκτης ίλης με πλήρη εξάρτυση και απαρτίζεται από πέντε κομμάτια, περιλαμβάνει δε όλα τα διακοσμητικά της στολής των ουσάρων και αποτελεί κό­σμημα για κάθε συλλογή.

ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΦΡΟΥΡΑ ΤΟΥ ΜΙΛΑΝΟΥ, ΡΩΣΙΑ 1812EL VIEJO DRAGON C4F05,54 mm

Ο στρατός της Ιταλικής Δη­μοκρατίας έφερε στολές παρό­μοιες με εκείνες του Γαλλικού Στρατού, εκτός από τα χιτώνια που ήταν χρώματος πράσινου α­ντί μπλε. Η φιγούρα αναπαριστά έναν δραγώνο της Τιμητικής Φρουράς στη Ρωσία, ο οποίος εί­ναι πληγωμένος στο αριστερό του χέρι. Πρόκειται για μία από τις τελευταίες δημιουργίες του Arredondo, με εκπληκτική λεπτο­μέρεια και μόλις τέσσερα κομμά­τια. Ενα καταπληκτικό κομμάτι που αξίζει να υπάρχει σε κάθε συλλογή του είδους.

73

ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΠΕΖΙΚΟΥ «ΒΑΖΑ», ΠΕΖΙΚΟ ΓΡΑΜΜΗΣ 1814EL VIEJO DRAGON C1F9, 54 mm

Το Σύνταγμα «Baza» δημι- ουργήθηκε από τον D. Antonio Begines στη Γρανάδα την 1η Σε ­πτεμβρίου 1808. Αποτελείτο από δύο τάγματα. Συμμετείχε σε πολ­λές επιχειρήσεις κατά τη διάρ­κεια του πολέμου με τους Γάλ­λους, αλλά και αργότερα σε επι­χειρήσεις στην Αφρική (1859-60) και στην Κούβα (1869-1898). Η συ­γκεκριμένη φιγούρα απεικονίζει έναν πεζό του 1814 με πλήρη ε­ξάρτυση και αποτελείται από εν­νέα κομμάτια. Πολύ καλή είναι η εργονομία της φιγούρας, επιτρέ­ποντας το βάψιμο των κομματιών ανεξάρτητα και διευκολύνοντας πολύ τον μοντελιστή. Αλλη μία ε­ξαιρετική δημιουργία του γνω­στού γλύπτη Jo se Ramon Arredondo Sanchez.

ΓΡΕΝΑΔΙΕΡΟΣΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ,ΙΣΠΑΝΙΑ, 1808EL VIEJO DRAGON C1F12, 54 mm

Στο ξεκίνημα του πολέμου ενα­ντίον του Ναπολέοντα τα ισπανικά συντάγματα πεζικού συγκροτούντο από τρία τάγματα. Στους σχηματι­σμούς των ταγμάτων υπήρχαν λόχοι γρεναδιέρων που διακρίνονταν από τους τυφεκιοφόρους από το γούνι­νο καπέλο (bear skin). Η φιγούρα α- ποτελείται από έξι κομμάτια εξαίρε­της λεπτομέρειας και ποιότητας. Α­νάλογα με το βάψιμο μπορεί να ανα- παραστήσει έναν αξιωματικό οποι- ουδήποτε λόχου γρεναδιέρων, συ­ντάγματος γραμμής.

Ολες οι παραπάνω φιγούρες διατίθενται από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Νέα Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmaii.com). Επίσης εκεί διατίθενται φιγούρες όλων των γνωστών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα του καταστήματος στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Τ Ο Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Α Τ Ε ;

συμφορά της ιστορίας του, αφού παγιδευμένος ανάμεσα στον πο­ταμό και στους εχθρούς μοιραία θα καταστρεφόταν.

και της πολυπλοκότητας της κατα­σκευής τους όμως κατασκευάστη­καν λιγότερα από 600, καθώς και 33 Flakzwilling 40 (δίδυμα).

Π Ο ΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ ΒΑΡΥΤΕΡΟ ΓΕ Ρ Μ Α Ν ΙΚ Ο Α Ν ΤΙΑ Ε Ρ Ο Π Ο Ρ ΙΚ Ο Π Υ Ρ Ο Β Ο Λ Ο ΚΑΤΑ ΤΟ Ν Β ’ Π Π ;

Η ιδέα κατασκευής ενός α­ντιαεροπορικού πυροβόλου μεγά­λου διαμετρήματος ανήκε στην ε­ταιρία Rheinmetall, η οποία ήδη από το 1936 είχε αρχίσει τις σχετικές έ­ρευνες. Ομως λόγω του περιορι­σμένου, κατά τα πρώτα στάδια του πολέμου, κινδύνου από τις εχθρι­κές αεροπορικές επιδρομές η εξέ­λιξη του προγράμματος ήταν αρ-

Π Ο ΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ Κ Υ ΡΙΟ ΤΥΦΕΚΙΟ ΤΟΥ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Υ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ Δ ΙΑ ΣΤ Η Μ Α 1907-1941;

Το κύριο τυφέκιο που εξόπλι­σε τον Ελληνικό Στρατό για 35 περίπου χρόνια κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα δεν ήταν άλ­λο από το διάσημο Mannlicher Schonauerr - 1903. Το όπλο αυτό κατασκευάστηκε από την αυ­στριακή εταιρία Steyr ειδικά για τον Ελληνικό Στρατό. Είχε μήκος 1,225 m (1,025 m η αραβίδα), Βά­ρος 3,800 kg και διαμέτρημα 6,5 mm. Η κάννη του είχε τέσσερις

Ο αρχιδούκας Αλβέρτος των Αψβούργων, διοικητής της αυστριακής ' Στρατιάς της Ιταλίας.

Π Ο ΤΕ Σ Η Μ Ε ΙΩ Θ Η Κ Ε Η Μ ΕΓΑΛΥΤΕΡΗ Ν ΙΚ Η ΤΩ Ν ΑΥΣΤΡΙΑΚΩ Ν ΚΑΤΑ ΤΟΝ Π Ο Λ Ε Μ ΟΤΩ Ν ΕΠΤΑΕ Β Δ Ο Μ Α Δ Ω Ν (1866);

Τον Ιούνιο του 1866 η Πρωσία εισέβαλε στο έδαφος φιλικά προ­σκείμενων προς την Αυστρία γερ­μανικών κρατών, δίνοντας έτσι το έναυσμα για την έκρηξη του πο­λέμου που έμεινε γνωστός ως ο Πόλεμος των Επτά Εβδομάδων. Με την Πρωσία συμμάχησε και η Ιταλία, φιλοξενώντας να έχει εδα­φικά οφέλη από την υπό αυστρια­κή κατοχή περιοχή της βορειοα­νατολικής ιταλικής χερσονήσου. Κατά τις τελευταίες ημέρες του Ιουνίου οι Ιταλοί είχαν εισβάλει με200.000 άνδρες στην αυστριακή ε­πικράτεια. Απέναντι τους βρίσκο­νταν μόλις 75.000 Αυστριακοί στρατιώτες υπό τον αρχιδούκα

Αλβέρτο, γιο του νικητή (το 1809) του Ναπολέοντα, του Καρόλου. Μια ιταλική στρατιά δύναμης100.000 περίπου ανδρών με επικε­φαλής τον στρατηγό Μαρμόρα διέσχισε τον ποταμό Μίντσιο και ετοιμάστηκε να επιτεθεί στους Αυστριακούς που είχαν λάβει θ έ ­σεις γύρω από την πόλη Κουστό- τσα (Custozza). Οι Ιταλοί έχασαν πολύτιμο χρόνο κατά τη διάβαση του ποταμού και όταν στις 24 Ιου­νίου άρχισε η μάχη δεν είχαν κα­τορθώσει να διαπεραιώσουν στην ανατολική όχθη το σύνολο των δυνάμεών τους. Ετσι αν και υπε­ρείχαν αριθμητικά στο σύνολο των δυνάμεων που παρατάχθη­καν, βρέθηκαν να μειονεκτούν. Υ ­στερα από μια σύγκρουση που διήρκεσε ολόκληρη την ημέρα οι Ιταλοί ηττήθηκαν και τράπηκαν σε άτακτη φυγή, έχοντας υποστεί τις απώλειες 8.000 ανδρών. Μόνο η αδυναμία των Αυστριακών να τους καταδιώξουν έσωσε τον Ιτα­λικό Στρατό από τη μεγαλύτερη

γή. Οταν τα τελικά σχέδια παρου­σιάστηκαν στους στρατιωτικούς, αυτοί αποφάνθηκαν ότι το τερα­τώδες πυροδόλο βάρους - μαζί με τον ειδικά σχεδιασμένο κιλλίβαντα- 271 ήταν δυνατό να χρησιμοποιη­θεί μόνο από προκατασκευσμένες θέσεις. Τελικά όταν άρχισε η παρα­γωγή των Flak 40, όπως ονομάστη­καν, ελάχιστα από αυτά διέθεταν κιλλίβαντα που τους επέτρεπε να μετακινηθούν. Τα περισσότερα το- ποθετήθηκαν μόνιμα σε ειδικά διαμορφωμένες θέσεις γύρω από τις μεγάλες και σημαντικές πόλεις της Γερμανίας. Τα Flak 40 είχαν δια­μέτρημα 128 mm, μήκος κάννης 7,8 m, μέγιστο βεληνεκές κατά εναερί­ου στόχου 14,8 km και ταχύτητα ε­ξόδου του βλήματος από την κάν­νη 880 m/sec. Λόγω του κόστους

Τυφέκιο Mannlicher Schönauer Υ-1903 και ξιφολόγχη (Συλλογή Σαρόγλου, Πολεμικό Μουσείο).

δεξιόστροφες ραβδώσεις. Το τυ­φέκιο λειτουργούσε με μηχανι­σμό κινητού ουραίου και τροφο­δοτείτο με κλιπ πέντε φυσιγγίων. Η αρχική ταχύτητα εξόδου της βολίδας από την κάννη ήταν 680 m/sec. Στα χέρια των Ελλήνων στρατιωτών το Mannlicher έγινε θρύλος. Με το όπλο αυτό και με την ξιφολόγχη απελευθερώθη­καν η Μακεδονία, η Ηπειρος και προσωρινά η Ιωνία. Το πιστό Mannlicher όμως συνέχισε να προ­σφέρει τις υπηρεσίες του και στα αλβανικά βουνά το 1940-41.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Ιωάννης Βολωνάκης

Α) ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΗΓΕΤΑΙΒ) Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Εκδόσεις «Γεωργιάδη»Αθήνα, 1997/1999 Σελίδες 408/301

Οι εκδόσεις Γεωργιάδη είναι γνωστές στο αναγνωστικό κοινό από την επιτυχημένη σειρά της «Βιβλιο­θήκης των Ελλήνων». Σε συνεργα­σία με τον I. Κ. Βολωνάκη προχώρη­σαν στην έκδοση δύο βιβλίων το πε­ριεχόμενο των οποίων εστιάζεται στην ανάλυση της πολιτικο-στρατιω- τικής ηγεσίας της αρχαίας Ελλάδας. Στο πρώτο βιβλίο παρουσιάζεται με κριτικό πνεύμα η πολεμική ιστορία της Ελλάδας από την εποχή του Τρωικού Πολέμου μέχρι και την εκ­στρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το έργο τιμά τους μεγάλους κλασι­κούς του πολέμου και της πολιτικής αρχίζοντας από τον Αγαμέμνονα και τον Ησίοδο και φθάνοντας μέχρι τον Αλέξανδρο και τον Διογένη. Σε καθένα από τα 16 κεφάλαια - βιο­γραφίες των προσώπων υπάρχει ει­δική αναφορά (συνοδεία χαρτών)

imtw% Κ. Βολωνάχης

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

των κυριοτερων μαχών ή ναυμαχιών στις οποίες πρωταγωνίστησαν και σχόλια για την τακτική και τις μεθό­δους που χρησιμοποίησαν οι αντιμα- χόμενοι στρατοί.

Το δεύτερο βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη και αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα του πρώτου τόμου. Στο πρώτο μέρος γίνεται συνοπτική παρουσίαση της κατάστασης που ε­πικρατούσε στον ελληνικό χώρο και ανάλυση ορισμένων βασικών παρα­μέτρων σε σχέση με τον δημόσιο βίο των Ελλήνων, την πολιτική οργάνω­ση της Αθήνας και της Σπάρτης, και τις σχέσεις Ελλήνων και Περσών. Το δεύτερο μέρος εστιάζεται στον πό­λεμο, ακολουθώντας μια ενδιαφέ­ρουσα προσέγγιση στη σχέση των θεών με τους μονάρχες και τους ή- ρωες, για να περάσει στη συνέχεια στην τακτική, στην εθιμοτυπία της μάχης, στη φάλαγγα, στον οπλισμό και στην αναφορά στις ένοπλες δυ­νάμεις της Αθήνας και της Σπάρτης. Το τελευταίο τμήμα ασχολείται με τους «προϊστορικούς πολέμους», την Αργοναυτική εκστρατεία, τον Τρωικό πόλεμο και τις συγκρούσεις των επτά επί Θήβας. Τα βιβλία μπο- ρείτε να τα προμηθευτείτε από τις εκδόσεις «Γεωργιάδη» (Ακαδημίας 84, 102 10, Αθήνα, τηλ,3836231, fax 3828295).

Rene Ristelhueber ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΛΑΩΝΜετάφραση:Αναστασία Μεθενίτη - Αθανάσιος Δ. Στεφάνής Εκδόσεις «Παπαδήμα»Αθήνα, 1995 Σελίδες 537

«Σε πολλών τα αυτιά και μόνο η λέξη Βαλκάνια αντηχεί σαν έκρηξη, τόσο έντονα φέρνει στο νου περι­πλοκές ανεξιχνίαστες, ανταγωνι­σμούς και συγκρούσεις.Η "πυριτιδα­ποθήκη της Ευρώπης", αυτή είναι η εικόνα που έχει εγγράφει στη σκέψη πολλών ανθρώπων. Οι Βαλκάνιοι, μι­κροί λαοί φιλόδοξοι, ζηλότυποι, α­συμβίβαστοι και ποτέ ικανοποιημέ­νοι, αυτός είναι ο τρόπος με τον ο­ποίο πολλοί τους φαντάζονται». Με αυτά τα απλά και κατανοητά λόγια ο συγγραφέας ξεκινά την αφήγηση της ιστορίας των βαλκανικών λαών. Το βιβλίο διαιρείται σε τέσσερα βα­σικά κεφάλαια στα οποία αναλύεται η ιστορική διαδρομή των λαών της πολύπαθης χερσονήσου. Στο πρώτο εξετάζεται η ιστορία του κάθε λαού ξεχωριστά (Ελληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι, Ρουμάνοι και Τούρκοι), με την επισήμανση των ιδιαίτερων χα­ρακτηριστικών του. Ακολουθεί η κα­ταγραφή της περιόδου του αγώνα της ανεξαρτησίας, με την αναφορά στην καθοριστική για τις εξελίξεις

στην περιοχή Ελληνική Επανάσταση και στα επακόλουθά της. Το τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζει την οργάνω­ση των νεοσύστατων βαλκανικών κρατών, με ιδιαίτερη αναφορά στην υπόθεση της Μακεδονίας. Το τελευ­ταίο κεφάλαιο αναφέρεται στις επι­πτώσεις της επανάστασης των Νεο- τούρκων, στους δύο βαλκανικούς πολέμους που ακολούθησαν, στα γεγονότα και στις εξωτερικές επεμ­βάσεις πριν και κατά τη διάρκεια j ü ) v παγκοσμίων πολέμων (1914-1918, 1939-1945). Την έκδοση συμπληρώ­νουν παραρτήματα με χρονολογι­κούς πίνακες, καθώς και 13 επεξη­γηματικοί χάρτες.

Το βιβλίο αποτελεί πολύτιμο βοήθημα για την κατανόηση των βα­θύτερων αιτίων που συνεχίζουν να προκαλούν αποσταθεροποιητικές δονήσεις στη Βαλκανική, χάρη στη στάση του ουδέτερου παρατηρητή που υιοθετεί ο Γάλλος συγγραφέας. Παρά το ότι η συγγραφή του έργου ολοκληρώθηκε το 1949, η προσέγγι­ση της βαλκανικής ιδιαιτερότητας πραγματοποιείται με νηφαλιότητα και, θα λέγαμε, με συμπάθεια προς τα έθνη της περιοχής. Το έργο διατί­θεται από τις εκδόσεις «Παπαδήμα» (Ιπποκράτους 8, Αθήνα, 106 79, τηλ. 3627318 - 3642692, fax 3610271).

Υπουργείο Στρατιωτικών ΗΠΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ (1941-1944)Μετάφραση - Απόδοση υπό αντιστρατήγου ε.α.Γεωργίου Τσουμή Εκδόσεις «Εκάτη»Αθήνα, 1999 Σελίδες 134

Η καταγραφή των επιχειρήσεων των δυνάμεων του Αξονα κατά των ανταρτικών δυνάμεων που έδρασαν στις κατεχόμενες περιοχές της Βαλ­κανικής κατά την περίοδο του Β 1 ΠΠ, δεν είχε - μέχρι την έκδοση του πα­ρόντος έργου - αποτελέσει αντικεί­

μενο καποιας επίσημης ιστορικής μελέτης. Το βιβλίο βασίζεται στα γερμανικά αρχεία και αποτελεί πο­λύτιμο βοήθημα, απευθυνόμενο σε κάθε αναγνώστη/ιστορικό μελετητή των γεγονότων της περιόδου. Το έρ­γο αποτελεί συνέχεια της μελέτης, που εκδόθηκε από τον ίδιο οίκο «Οι γερμανικές εκστρατείες στα Βαλκά­νια» και περιγράφει τις επιχειρήσεις από το τέλος των εχθροπραξιών κα­τά της Ελλάδας και της Γιουγκοσλα­βίας τον Απρίλιο του 1941, μέχρι την κατάληψη του Βελιγραδιού από τις σοβιετικές δυνάμεις και τους παρτι­ζάνους τον Οκτώβριο του 1944. Το υ­λικό συλλέχθηκε από τα γερμανικά στρατιωτικά αρχεία τα οποία φυλάσ­σονται από τον στρατηγό-διευθυντή προσωπικού του Υπουργείου Αμυ­νας των ΗΠΑ. Σε αυτά τα επίσημα αρχεία συνέβαλαν με αξιόλογες πληροφορίες οι μονογραφίες Γερμα­νών πρώην αξιωματικών οι οποίοι έ­λαβαν μέρος σε επιχειρήσεις κατά των ανταρτών. Στους συντάκτες αυ­τών των μονογραφιών περιλαμβάνο­νται ο αντιστράτηγος των Ορεινών Δυνάμεων (General der Gebirgstruppen) Χούμπερτ Λανζ, πρώην διοικητής του XXII Ορεινού Σώματος Στρατού, και ο συνταγμα­τάρχης της αστυνομίας (Polizeioberst) Καρλ Γκάισσερ, που διετέλεσε σύμβουλος της Κροατι­κής Αστυνομίας. Η έκδοση περιέχει γερμανικούς χάρτες της εποχής (έγ­

χρωμους και ασπρόμαυρους), εξαι­ρετικά σχεδιαγράμματα αναφορικά με τη διάταξη των δυνάμεων κατο­χής, χρονολόγιο γεγονότων κλπ. Δι­αιρείται σε τέσσερα μέρη. Στο πρώ­το παρέχονται γενικές πληροφορίες περί της περιοχής και των λαών της Βαλκανικής. Στο δεύτερο παρουσιά­ζονται η κατοχή και η εμφάνιση των ανταρτικών κινημάτων και στο τρίτο το ένοπλο κίνημα στην Ελλάδα, στη Γιουγκοσλαβία και στην Αλβανία κα­τά την περίοδο 1943-1944, Το τελευ­ταίο αναφέρεται στα συμπεράσματα από τη δράση των ανταρτικών δυνά­μεων. Το βιβλίο διατίθεται από τις εκδόσεις «Εκάτη» (Εθνικής Αντιστά­σεως 94, 146 71, Ν. Ερυθραία, τηλ. 8837343 - 8133649).

Γιάννης Θεοδωράτος

75

ΙΣΤΟΡΙΑrav . - :ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ

ΛΑΩΝ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

I. Ν. Σβορώνοιι

Ο ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ ΑΕΤΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥΣελ. 65,1.500 δρχ.

Επανέκδοση του έργου του 1914 που αναφέρεται στην προέλευση του εθνι­κού συμβόλου, του δικέφα­λου αυτοκρατορικού αετού.

Κοίντου Κούρτιου Ρούφου

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΑθήνα, 1993 Σελ. 432, 5.200 δρχ.

Το κλασικό έργο του Κούρτιου για τη ζωή και τη δράση του μεγάλου Ελληνα βασιλιά.

Στυλιανός ΧράπηςΟ ΔΡΟΜΟΣ ΤΟΥ ΗΓΕΤΗΘεσσαλονίκη, 2000 Σελ. 191,3.100 δρχ.

Ανάλυση της ηγετικής φυσιογνωμίας του Αλε­ξάνδρου.

Γεωργίου ΚουτσονίκουΓΡΑΜΜΟΣ-ΒΙΤΣΙΘεσσαλονίκη, 2000 Σελ. 192,5.200 δρχ.

Φωτογραφική ξενάγη­ση στους τόπους όπου έγι- ναν οι μεγαλύτερες μάχες της περιόδου 1946-49.

Μ. ΝαπολέωνΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΟΛΕΜΟΥΑθήνα, 1993 Σελ. 103, 2.500 δρχ.

Τα περί πολέμου απο­φθέγματα του μεγάλου στρατηλάτη.

76

οΕΛΛ Η Ν ΙΚΟ Σ ΣΤΡΑΤΟΣ

ΤΗΣΠΡΩΤΗΣ ΕΚΑΤΟΝ ΤΑΕΤΙΑΣ

Ε.Κ. ΣτασινόπουλουΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΙΑΣΑθήνα, 1993 Σελ. 115, 2.000 δρχ.

Επανέκδοση του βιβλί­ου του 1935 που αναφέρε- ται στην ιστορία του Ελλη­νικού Στρατού κατά την πε­ρίοδο 1821-1922.

I ΣΤΟΡ ΙΑ

1 # #m A©sx«s,

Χρήστου ΒυζάντιουΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣΣελ. 190,4.000 δρχ.

Επανέκδοση του βι­βλίου του 1837 που ανα- φέρεται στην ιστορία του τακτικού Ελληνικού Στρατού από το 1821 ως το 1832.

Κ.Ν. Χατζηπατέρας, Μ.Σ. ΦαφαλιούΗΜΕΡΕΣ ΚΡΗΤΗΣ 1941Αθήνα, 1992 Σελ. 410, 3.100 δρχ.

Προσωπικές μαρτυ­ρίες μαχητών - και των δύο στρατοπέδων - οι ο­ποίοι έλαβαν μέρος στην επική μάχη της Κρήτης.

ΚωνσταντίνουΠοταμιάνουΟΙ ΙΕΡΟΙ ΔΕΛΦΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙΑθήνα, 1999 Σελ. 180, 3.500 δρχ.

Μια, εν πολλοίς, άγνω­στη σελίδα της αρχαίας ελ­ληνικής ιστορίας προσπα­θεί να φωτίσει το συγκε­κριμένο βιβλίο, που παρα­θέτει διεξοδικά την ιστο­ρία των ιερών πολέμων.

a 13

ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ N1TIUIDN ΙΟΙ 1821

Ν. ΠάτραΙΣΤΟΡΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΝΑΥΜΑΧΙΩΝ ΤΟΥ 1821Σελ. 220, 5.000 δρχ.

Επανέκδοση του βι­βλίου του 1886 που παρα­θέτει αποοπάσματα από το ημερολόγιο του ναυμά­χου της Επανάστασης Αν. Τσαμαδού.

Γεωργίου ΣαχτούρηΙΣΤΟΡΙΚΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΟΣ ΤΟΥ 1821Σελ. 312, 5.000 δρχ.

Επανέκδοση του βι­βλίου του 1890 που παρα­θέτει αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Γ Σα­χτούρη.

Βαγγέλης ΠαυλίδηςΡΟΔΟΣ. ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ 1306-15227.000 δρχ.

Η Ιστορία της Ρόδου κατά την περίοδο της κα­τοχής της από τους Ιωαν- νίτες ιππότες, δοσμένη με εικόνες και χιούμορ.

Η διά& εση των βιβλίων τη ς σ ελ ίδ α ς α υ τή ς

γ ίν ετα ι από το βιβλιοπω λείο

“Ε λ εύ θ ερ η Σ κ έ ψ ις ”, Ιπ π οκράτους 112,

Α θήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ. 3630697, 3614736

(σ τέλνοντα ι και μ ε α ντικα τα β ο λή ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

T A ό Ρ Α Ι Ο Τ < Ρ Α Α Ρ Χ Α Ι Α < Λ Λ Η Μ Κ Α /^OMI S/WATA’ Ι δ α ν ι κ ή Σ υ λ λ ο γ ή π ι σ τ ώ ν α ν τ ι γ ρ ά φ ω ν

Πώς θά αποκτήσετε την Συλλογή: «ΤΛ ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ ΑΡΧΑΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ»

Μέ 3 . 0 0 0 μόνο δραχμές κάθε αντίγραφο

<

οοίκος εκδόσεων «ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ», 27 ολόκληρους αιώνες μετά τήν κοπή τοϋ πρώτου ελληνικού νομί­σματος στά βάθη τής Μικρασίας, έπιχειρεΐ μιάν άναδρομική έκδοσι τών ώραιοτέρων νομισμάτων τοϋ άρχαίου κόσμου σέ πιστά άντίγραφα. Έ τσι

πολλοί Έλληνες από σήμερα, θά έχουν τήν ευκαιρία νά αποκτή­σουν τά αριστουργήματα τής αρχαίας μας μικροτεχνίας, γιά νά καλλιεργήσουν τό πολιτιστικό τους έπίπεδο, νά ασκηθούν στην βαθειά γνώσι τής Ελληνικής Ιστορίας καί νά κοσμήσουν τά σπίτια τους μέ έργα Τέχνης άπροσμέτρητης ομορφιάς.

Οί 'Έλληνες επινόησαν πρώτοι στόν κόσμο τά νομίσματα. Καί δπως ήταν φυσικό έδωσαν σ’ αυτά τά άψυχα μικροανηκείμενα τήν πνοή τής καλλιτεχνικής τους ευαισθησίας, γιά νά τά μετατρέ­

πουν έτσι σύντομα σέ πραγματικά έργα Τέχνης.Δέκα ολόκληρους αιώνες κράτησε ή ανυπέρβλητη

έκείνη ανθοφορία, πού κληροδότησε στήν ανθρωπότητα αριστουργήματα υψηλής Τέχνης. ’Από τόν 7ο π.Χ. μέχρι τόν 3ο μ.Χ. αίώνα, οί κάτοικοι δλων τών περιοχών τοϋ έλληνικοϋ κόσμου, άποτύπωναν στά νομίσματά τους: θεό­τητες, λατρευτικά έθιμα, νίκες έναντίον βαρβάρων, μορφές

βασιλέων καί άλλων ήγετών, καθώς καί μνήμες άπό ποικίλα ιστο­ρικά γεγονότα.

Άπό τίς ελάχιστες επιφάνειες τών αρχαίων ελληνικών νομι­σμάτων, άναδύεται ολόκληρη ή 'ιστορία τοϋ Έ θνους τής περιόδου εκείνης, πού συνθέτει μιάν άδιάκοπη πορεία πρός τήν δόξα καί τόν πολιτισμό.

Σήμερα τά άρχαΐα έλληνικά νομίσματα θεωρούνται έργα τέ­χνης μεγάλου διαμετρήματος, ισάξια μέ τά άλλα άθάνατα μνη­μεία τής προγονικής μας κληρονομιάς. Καί δλα τά Μουσεία τοϋ κόσμου συναγωνίζονται ποιό πρώτο θά συμπλήρωσή τήν αρχαία έλληνική νομισματική του συλλογή, μέ όποιαδήποτε οικονομική θυσία. Παράλληλα, χιλιάδες άνθρωποι σ’ ολόκληρη τήν ύφήλιο άσχολοϋνται μέ πάθος μέ τήν συλλογή άρχαίων ελληνικών νομι­σμάτων ή αντιγράφων καί έρχονται σέ έπαφή μέ τήν γοητεία τής αρχαίας μας μικροτεχνίας. Αύτό άπετέλεσε τήν αιτία αυθεντικά άρχαΐα έλληνικά νομίσματα νά πωλοϋνται σέ αστρονομικά ποσά, αλλά καί τά καλά αντίγραφά τους νά είναι περιζήτητα.

Άλλωστε ή συλλογή νομισμάτιον υπήρξε τό πρώτο “χό- μπυ” στήν ιστορία. Οί Πτολεμαΐοι άρχικά, καί πολλοί άρχοντες εύγενεΐς άλλά καί άπλοι άνθρωποι τοϋ λαοϋ άργότερα, έπιδίδονταν μέ άληθινή μανία στήν συλλογή έλληνικών νομισμάτων, πού θεωρούνταν πάντα ώς ή πιό πολιτισμένη άπα- σχόλησι.

Τά πιστά άντίγραφα ιδιαίτερα, άποκτοϋν δλο καί περισσοτέ­ρους θαυμαστές σ’ ολόκληρο τόν κόσμο, γιατί ενώ στοιχίζουν ελά­χιστα, προσφέρουν ολόκληρη τήν οπτική πανδαισία τών αυθε­ντικών καί τοποθετούνται οργανικά στό περιβάλλον τών σπιτιών καί τών γραφείων δημιουργώντας συγκλονιστικό διακοσμητικό κλίμα. Αντίθετα, τά αύθεντικά, λόγω τής τεραστίας αξίας τους πρέπει νά καταχωνιάζωνται σέ θυρίδες Τραπεζών ή χρηματοκι­βώτια.

Γενικώτερα μέ τήν έκδοσι πιστών άντιγράφων, μεγάλο μέρος τού καλλιεργημένου κοινοϋ άποκτά τήν δυνατότητα νά χαρή τά άρχαΐα μας άριστοτεχνήματα, μιά δυνατότητα πού λίγοι ώς τώρα μπορούσαν νά τήν εξασφαλίσουν.

Τά «ΩΡΑΙΟΤΕΡΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ» έκδίδονται στήν μορφή επαργυρωμένων πιστών άντιγράφων σέ περιωρισμένο αριθμό.

Ό σ οι έγγραφοϋν συνδρομητές αρχίζουν νά παραλαμβάνουν τά νομίσματα μέ ρυθμό 4 κάθε μήνα. Τά νομίσματα τής σειράς, θά είναι περίπου 200.

Κάθε άντίγραφο άνεξάρτητα άπό τό βάρος του, θά χρεώνεται στόν συνδρομητή 3.000 μόνο δρχ., πού θά επιβαρύνεται επί πλέον καί μέ τά ταχυδρομικά έξοδα.

Τά κομμάτια τής Συλλογής θά συνοδεύωνται άπό ειδική ταυ­τότητα, στήν οποία θά άναφέρωνται ή ημερομηνία έκδόσεως, κα­θώς καί τά ιστορικά καί τά άλλα χαρακτηριστικά του στοιχεία.

Γιά νά άποκτήσετε τήν Συλλογή, θά πρέπει νά στείλετε συ­μπληρωμένη τήν δήλωσι εγγραφής πού άκολουθεΐ πρός τόν οίκο «ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ» Τ.Θ. 3681/Γ.Κ.102 10 , τηλ. 38. 36.231.

Στούς συνδρομητές τά νομίσματα θά προσφέρωνται 3.000 Δρχ. έκαστο καί τό ένα ΔΩΡΟ. Δηλ. θά παραλαμβάνουν 4 νομί­σματα άλλά θά πληρώνουν τά τοία (+ τά έξο­δα άποστολής).

Στό τέλος θά έκδοθή καί ειδικός οδηγός νομισμάτων πού θά άποσταλή σέ ’ιδιαίτερα χαμηλή τιμή σέ δλους τούς συνδρομητές.

Ό σ ο ι έπιθυμοϋν νά λάβουν ολόκληρη τήν σειρά σέ μία άπο στολή τότε θά πρέπη νά καταβά­λουν 490.000 δρχ. καί λόγω πε­ριορισμένων σειρών θά τηρηθή αύστηρώς σειρά προτεραιότη- τος. Ή παράδοσις θά γίνη τό νωρίτερο σέ δύο μήνες.

Επιθυμώ νά εγγράφω συνδρομητής στήν σειρά τών αντιγράφων τών άρχαίων Έλληνικών νομισμάτων. Θά μοϋ άποστέλλονται 4 νομίσματα μηνιαίως καί θά πληρώνω 9.000 δρχ (σύν τά έξοδα άποστολής)

Όνοματεπώνυμον:.......................................................................................Διεύθυνσις:..................................................................................................Τ.Κ........................ Τηλ.:......................Ημερομηνία:...............................Q επιθυμώ άπόδειξι λιανικής πωλήσεως:Q επιθυμώ τιμολόγιο:

Πρός εκδόσεις Γεωργιάδη Τ.Θ. 36.81 102.10 Αθήναι ΤΗΛ.: 38.36.231

Ή άνταπόκρισις τού κοινοϋ στήν έκδοσι τής σειράς τών άρχαίων νομισμάτων ήταν εκπληκτική.

Μέσα σέ έλάχιστες μέρες ξεπεράσαμε τούς 100 συνδρομητές. Σάς ευχαριστούμε δλους θερμώς καί υποσχόμαστε νά άνταποκριθοϋμε στίς προσδοκίες

σας. Ή παράδοσις τών πρώτων νομισμάτων θά ξεκινήση άπό τά τέλη Μαρτίου. Κατά συνέπεια παρατείνουμε τόν χρόνο εγγραφής στήν σειρά,

έως τήν περίοδο έκείνη. Τονίζουμε καί πάλι δτι θά τηρηθη αύστηρώς σειρά προτεραιότητος άναλό-

γως μέ τήν ήμερομηνία έγγραφης.

Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ι Κ Α Σ Φ Α Λ Μ Α Τ Α

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΜΑΛΤΑΣ (1565)Ο ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ Ο ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΗΣ (Ή ΝΟΜΟΘΕΤΗΣ) ΥΠΗΡΞΕ ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΑ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΩΝ

ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΣΟΥΛΤΑΝΩΝ. ΥΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΤΟΥ Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΕΠΕΚΤΑΘΗΚΕ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ. 01 ΑΝΙΚΗΤΕΣ ΣΤΡΑΤΙΕΣ ΤΟΥ ΣΟΥΛΕΪΜΑΝ ΟΜΩΣ ΕΜΕΛΛΕ ΝΑ ΤΑΠΕΙΝΩΘΟΥΝ ΑΠΟ

ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ΤΟΥΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΥΣ ΛΙΓΟΥΣ ΓΕΝΝΑΙΟΥΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΛΤΑΣ.

Οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη υ­πήρξαν οι φανατικότεροι ίσως πολέμι­οι των Τούρκων, Από το 1113, οπότε α­ναγνωρίστηκαν από τον πάπα Πασχά- λη ως ανεξάρτητο τάγμα, ως το πρώτο τέταρτο του 18ου αιώνα πολεμούσαν διαρκώς εναντίον των Τούρκων και των «απίστων» γενικότερα. Το 1530 ο αυτοκράτορας Κάρολος Ε' Αψβούρ- γος παραχώρησε στο τάγμα το νησιω­τικά σύμπλεγμα της Μάλτας ως τόπο διαμονής. Κατά το διάστημα των 35 ε­τών που προηγήθηκαν της οθωμανι­κής επίθεσης οι Ιππότες είχαν οργα­νώσει σε ικανοποιητικό βαθμό την ά­μυνα του μεγαλύτερου νησιού τού συ­μπλέγματος της Μάλτας. Τρία ισχυρά φρούρια προστάτευαν την πόλη και το κύριο λιμάνι: αυτά του Αγίου Ελ­μου, του Αγίου Αγγέλου και του Αγίου Μιχαήλ. Ενα τέταρτο οχυρό, η Μντίνα, βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του νησιού.

Υστερα από συνεχείς συγκρού­σεις στη θάλασσα μεταξύ των πλοίων των Ιπποτών και των Οθωμανών ο Σουλεϊμάν αποφάσισε να καθαρίσει το «απόστημα» της Μάλτας. Αν κυρί­ευε το νησί θα εξασφάλιζε μια εξαιρε­τική βάση επιχειρήσεων από όπου θα μπορούσε να ελέγχει τις θαλάσσιες ο­δούς της δυτικής και της κεντρικής Μεσογείου. 0 μεγάλος μάγιστρος του τάγματος, Ιωάννης ντε λα Βαλέτ (από τον οποίο πήρε το όνομά της η σημε­ρινή πρωτεύουσα της Μάλτας), είχε πληροφορηθεί τις οθωμανικές προ­θέσεις και προετοιμασίες και προχώ­ρησε σε κάθε απαραίτητη ενέργεια. Συνολικά είχε στη διάθεσή του περί τις 8.500 άνδρες από τους οποίους οι μισοί περίπου ήταν Μαλτέζοι πολιτο­φύλακες. Οι υπόλοιποι ήταν Αδελφοί Ιππότες (700) και στρατιώτες του τάγ­ματος.

Στις 18 Μαϊου 1565 εμφανίστηκε στον ορίζοντα ο οθωμανικός στόλος. Τα 200 πλοία του μετέφεραν 40.000 μαχητές, πολλές δεκάδες βαρέων πυ­ροβόλων και κάθε αναγκαίο υλικό για την πολιορκία. Αρχηγός του στόλου ή­ταν ο Πιαλί πασάς και διοικητής του στρατού ο Μουσταφά πασάς. Ο ναύ­αρχος Πιαλί ήταν ένας μάλλον αμφιλε­γόμενων ικανοτήτων αξιωματικός. Ε ­ξαιρετικά προσεκτικός σε βαθμό που προσέγγιζε τη δειλία, έθετε πάνω από όλα την προστασία του στόλου του. Α­ντίθετα ο Μουσταφά ήταν ένας γεν­ναίος στρατηγός που δεν δίσταζε να

φού είχαν υποστεί 10.000 απώλειες - μεταξύ των οποίων ήταν και ο διάση­μος πειρατής Τουργκούτ ή Ντραγκούτ Ρέις, που για ένα μικρό διάστημα είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία. Ακολού­θως επιτέθηκαν στα οχυρά του Αγίου Αγγέλου και του Αγίου Μιχαήλ. Κατά τη διάρκεια των επιθέσεων αυτών δέ­χθηκαν αιφνιδιαστική έφοδο του ιππι­κού των Ιπποτών και κατατροπώθη­καν. Το στρατόπεδό τους κάηκε και οι τραυματίες και οι ασθενείς σφαγιά­στηκαν. Παρόλα αυτά ο Μουσταφά συ­νέχισε τις μάταιες επιθέσεις κατά των οχυρών χωρίς τη συνεργασία του στό­λου, αφού ο Πιαλί δεν τον βοηθούσε, ούτε επιτηρούσε τις θαλάσσιες ο­δούς, αν και γνώριζε ότι αναμενόταν η άφιξη χριστιανικών ενισχύσεων.

Πραγματικά στις αρχές Σεπτεμ­βρίου του 1565 28 πλοία έφθασαν στο νησί και αποβίβασαν 9.000 Ισπανούς, Ιταλούς και Γερμανούς στρατιώτες. Οι Οθωμανοί όμως δεν βρίσκονταν εκεί, αφού ο Μουσταφά (έχοντας παραπλα- νηθεί από τον λα Βαλέτ σχετικά με το μέγεθος των ενισχύσεων) είχε επιβι­βάσει τον στρατό στα πλοία και είχε ξεκινήσει το ταξίδι της επιστροφής. Τότε ο Τούρκος είδε τα λίγα χριστιανι­κά πλοία και γεμάτος οργή διέταξε την εκ νέου αποβίβαση του στρατού στο νησί. Σκόπευε να πολεμήσει τους λίγους νεοφερμένους χριστιανούς στρατιώτες και μετά τη νίκη του να ε- παναλάβει την πολιορκία. Αυτό ήταν και το τελευταίο μεγάλο σφάλμα του. Με χαμηλό ηθικό οι Οθωμανοί στρα­τιώτες κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν έναν ανέπαφο χριστιανικό στρατό, με τον οποίο ενώθηκαν τμήματα των φρουρών τών οχυρών και το ιππικό των Ιπποτών.

Με την πρώτη έφοδο των χρι­στιανών οι Οθωμανοί τράπηκαν σε φυ­γή, καταδιωκόμενοι από το αντίπαλο ιππικό ως τη θάλασσα. Υστερα από ά­γρια σύγκρουση τα υπολείμματα του οθωμανικού στρατού επιβιβάστηκαν εκ νέου στα πλοία και αποχώρησαν. Τα σφάλματα των ηγετών του οθωμανι­κού στρατού και στόλου και ο ηρωι­σμός των υπερασπιστών της είχαν σώ­σει τη Μάλτα.

Παντελής Καρύκας

Ο μεγάλος μάγιστρος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, λα Βαλέτ.

εκθέσει τον εαυτό του στον κίνδυνο, υστερούσε όμως σε στρατηγική σκέ­ψη και σε αντίληψη.

Το πρώτο μεγάλο λάθος των Ο­θωμανών χρεώνεται στο Πιαλί, που η αποφασιστικότητά του στην επιλογή αγκυροβολίου οδήγησε τον στόλο να περιφέρεται δύο ημέρες γύρω από το νησί. Οταν τελικά ο στόλος αγκυροβό­λησε στον κόλπο Μαρσοσιρόκο, στη νότια πλευρά του νησιού, οι Οθωμα­νοί (με υπεύθυνο τον Μουσταφά αυτή τη φορά) σπατάλησαν άλλες τέσσερις ημέρες ώσπου να αποβιβαστούν και να εγκαταστήσουν το στρατόπεδό τους. Τα λάθη συνεχίστηκαν κατά τη διάρκεια της κατάστρωσης των σχε­

δίων μάχης, Ο Πιαλί επέμενε στην ά­ποψη ότι έπρεπε πρώτα να επιτεθούν στο οχυρό του Αγίου Ελμου, που ήλεγ- χε το κύριο λιμάνι του νησιού. Αντίθε­τα ο Μουσταφά επιθυμούσε την εκκα­θάριση του οχυρού της Μντίνα, ώστε να έχει εξασφαλισμένα τα νώτα του. Δυστυχώς για τους Οθωμανούς επι­κράτησε η πρώτη άποψη και το οχυρό της Μντίνα, βάση του ιππικού των ιπ­ποτών, παρέμεινε καθόλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων αγκάθι στα νώτα τους.

Κατά τις τελευταίες ημέρες του Μαϊου οι Οθωμανοί επιτέθηκαν στο ο­χυρό του Αγίου Ελμου, το οποίο και κατέλαβαν ένα μήνα αργότερα και α­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΑΒΑΚΗΣ(1897-1943) 0 ΗΡΩΑΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ

ΠΙΝΔΟΥ ΔΕΝ ΔΙΑΚΡΙΘΗΚΕ ΜΟΝΟ ΣΤΟ ΚΑΘΑΡΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ. ΥΠΗΡΞΕ

ΕΠΙΣΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΠΟΥ ΕΙΔΕ

ΜΕ ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.

Ο Κωνσταντίνος Δαβάκης γεν- νήθηκε το 1897 στο χωριό Κεχριάνι- κα Οιτύλου Λακωνίας. Εισήχθη στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1913 και εξήλθε το 1915 ως ανθυπα- σπιστής, με την επιστράτευση που κηρύχθηκε στην Ελλάδα λόγω της ε­ξέλιξης του Α' Παγκοσμίου Πολέ­μου, τοποθετηθείς στο 43 Σύνταγμα Πεζικού. Επανήλθε στη Σχολή Ευελ­πίδων μετά τη λήξη της επιστράτευ­σης, αποφοίτησε κανονικά ως ανθυ- πολοχαγός Πεζικού το 1916 και το- ποθετήθηκε στο 36 Σύνταγμα Πεζι­κού της Καλαμάτας.

Μετά την είσοδο της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Δαβά- κης, που στο μεταξύ είχε προαχθεί σε υπολοχαγό, τοποθετήθηκε στο 1ο Σύνταγμα Πεζικού της Μεραρ­χίας Σερρών ως διοικητής της 3ης Πολυβολαρχίας. Με την ιδιότητα αυτή πήρε μέρος στη μάχη του Σκρα, όπου διακρίθηκε και προτά- θηκε για προαγωγή επ' ανδραγαθία. Στη συνέχεια τοποθετήθηκε στο 2ο Σύνταγμα Πεζικού της ίδιας Μεραρ­χίας και πήρε μέρος στην πολύνε­κρη μάχη της Δοϊράνης. Κατά τη διάρκεια της μάχης αυτής κατέλαβε μόνος του ένα εχθρικό οχύρωμα, αλλά προχώρησε πολύ και εισέπνευ­σε καπνούς από χημική οβίδα, με α­ποτέλεσμα να αποκτήσει χρόνιο α­ναπνευστικό πρόβλημα με σοβαρό­τατες συνέπειες στην υγεία του.

Στη Μικρασιατική Εκστρατεία ο Δαβάκης πήρε μέρος με τον βαθμό του λοχαγού, τοποθετηθείς στο 46 Σύνταγμα Πεζικού της ΧΙΙης Μεραρ­χίας, και πήρε μέρος στη μάχη των υψωμάτων Αλμπανός. Τον χειμώνα του 1921 ασθένησε σοβαρά (συνέ­πεια της χρόνιας πάθησής του) και νοσηλεύθηκε για σημαντικό χρονι­κό διάστημα. Οταν επέστρεψε στην ενεργό υπηρεσία ήταν αργά για ο- ποιαδήποτε στρατιωτική δράση, διό­τι μετά από λίγο συντελέστηκε η κα­ταστροφή.

Το 1923 προήχθη σε ταγματάρ­χη και το 1924, ύστερα από διαγωνι­σμό στον οποίο πρώτευσε, πήγε στη Γαλλία και συγκεκριμένα στο 7ο Σύ­νταγμα Αρμάτων που είχε ως έδρα τις Βερσαλλίες, για να εκπαιδευτεί στα άρματα μάχης. Εκεί εισήχθη στις νέες θεωρίες διεξαγωγής πολέ­

μου. Το 1926, μετά από νέο διαγωνι­σμό, πήγε για δεύτερη φορά στη Γαλλία. Το 1929 φοίτησε στην Ανωτέ- ρα Σχολή Πολέμου και μετά την απο­φοίτησή του προήχθη σε αντισυ- νταγματάρχη, σε ηλικία 33 ετών. Στη συνέχεια πήγε για μετεκπαίδευση στη Σχολή Πολέμου της Γαλλίας και ενώ ήταν ακόμα εκπαιδευόμενος ε­στάλη στην Αγγλία για να παραλάβει τα πρώτα ελληνικά άρματα μάχης. Α­κολούθως υπηρέτησε ως καθηγη­τής γενικής τακτικής στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου και σε διάφορες θέ­σεις μέχρι το 1935, οπότε αρρώστη- σε και πάλι βαριά λόγω της χρόνιας πάθησης του αναπνευστικού του και πήρε αναρρωτική άδεια μέχρι το ε­πόμενο έτος. Στη συνέχεια τέθηκε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία λόγω υγείας με τον βαθμό του συνταγμα­τάρχη.

Κατά το διάστημα αυτό ο Δαβά­κης έδειξε και το συγγραφικό του ταλέντο, θέλοντας να μεταδώσει τις γνώσεις του για τον σύγχρονο πόλε­μο, που είχε αποκτήσει από τη φοί­τησή του σε σχολεία του εξωτερι­κού, ετοίμασε πολλά συγγράμματα για τη χρήση των αρμάτων και τις σύγχρονες μεθόδους πολέμου και δημοσίευσε σειρά άρθρων στο πε­ριοδικό "Στρατιωτική Επιθεώρηση". Σημαντικό έργο του υπήρξε το βι­βλίο “Ο Πόλεμος του Μέλλοντος". Εκπληκτικό είναι επίσης το γεγονός ότι έναν μήνα ακριβώς μετά την επί­θεση των Γερμανών στην Πολωνία (1η Σεπτεμβρίου 1939), που σηματο­δότησε την έναρξη του Β' Παγκοσμί­ου Πολέμου, δημοσίευσε κριτική του πολέμου αυτού, του κεραυνοβό­λου πολέμου, στο τεύχος Οκτωβρί­ου 1939 της "Στρατιωτικής Επιθεώ­ρησης".

Είναι γνωστά τα μέτρα που έλα­βε η Ελληνική κυβέρνηση μετά την κατάληψη της Αλβανίας από τους Ιταλούς. Κατά τη μερική κινητοποίηση του Αυγούστου 1940 ο Δαβάκης ανακλήθηκε στην ενεργό υπηρεσία στις 28 Αυγούστου, δύο μήνες πριν από την ιταλική επίθεση, και ανέλαβε τη διοίκηση του Μικτού Αποσπάσματος Πίνδου.

Μέχρι την 28η Οκτωβρίου ο Δα­βάκης προσπάθησε με τα πενιχρά μέσα που είχε να οχυρώσει όσο γινό­

ταν καλύτερα τον τομέα του, ο οποί­ος είχε ανάπτυγμα, σε ευθεία γραμ­μή, 35 χιλιομέτρων. Στις 28 Οκτωβρί­ου το Απόσπασμα Πίνδου δέχθηκε την επίθεση της ιταλικής Μεραρ­χίας Αλπινιστών "Τζούλια". Οι 2.000 άνδρες του Αποσπάσματος έπρεπε να αντιμετωπίσουν τις 15.000 άν­δρες της ιταλικής Μεραρχίας, ειδικά εκπαιδευμένους στον ορεινό αγώνα. Κατά τις δύο επόμενες μέρες οι άν­δρες του Δαβάκη κατόρθωσαν να διατηρήσουν το δεξιό του μετώπου τους. Το κέντρο είχε ανατραπεί και από εκεί δημιουργήθηκε ο μεγαλύ­τερος κίνδυνος για το μέτωπο της Η­πείρου, επειδή οι Ιταλοί μπορούσαν να κινηθούν προς Σαμαρίνα και Δί- στρατο και από εκεί προς Μέτσοβο. Για να αντιμετωπισθεί η κατάσταση το Γενικό Στρατηγείο ανέθεσε τον τομέα Πίνδου στην I Μεραρχία, ο δι­οικητής της οποίας, υποστράτηγος Βραχνός, έφθασε στο Επταχώρι στις 30 Οκτωβρίου.

Η αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων άρχισε την 1η Νοεμβρίου με κατεύθυνση το αριστερό πλευρό τω.ν Ιταλών. Ηταν η αρχή του τέλους της προσωρινής επιτυχίας των Ιτα­λών στην Πίνδο. Στις 16 Νοεμβρίου η μάχη τελείωσε με ανακατάληψη της Κόνιτσας από τις ελληνικές δυνά­μεις. Στο μεταξύ το απόγευμα της 2ας Νοεμβρίου ο Δαβάκης, τα τμή­

ματα του οποίου είχαν καταλάβει το ύψωμα Προφήτης Ηλίας της Περιο­χής Φούρκας, τραυματίστηκε βαριά στο στήθος στο ύψωμα αυτό, στο ο­ποίο είχε μεταβεί για να πραγματο­ποιήσει αναγνώριση. Μετά την πα­ροχή πρώτων βοηθειών μεταφέρθη­κε σε στρατιωτικό νοσοκομείο.

Μετά την κατάληψη της Ελλά­δας από τους Γερμανούς και την εί­σοδο των "νικητών" Ιταλών στην Α­θήνα οι ιταλικές αρχές κατοχής συ- νέλαβαν τον Δαβάκη, τον Δεκέμ­βριο του 1942, ενώ ακόμα δεν είχε α­ποθεραπευτεί από τον σοβαρό τραυματισμό του, με σκοπό να τον μεταφέρουν στην Ιταλία ως όμηρο. Το πλοίο που τον μετέφερε μαζί με άλλους ομήρους τορπιλλίστηκε κά­τω από αδιευκρίνιστες συνθήκες έξω από τις αλβανικές ακτές και ο Δαβάκης μαζί με πολλούς άλλους πνίγηκε. Το σώμα του βγήκε στην παραλία του Αυλώνα, όπου αναγνω­ρίστηκε και θάφτηκε.

Το 1948 η Ακαδημία Αθηνών, τι­μώντας τη μνήμη του συνταγματάρ­χη Δαβάκη, του απένειμε το αργυρό μετάλλιο της αυτοθυσίας. Αργότερα η κεντρική πλατεία της Καλλιθέας ο­νομάστηκε προς τιμή του και στο κέ­ντρο της αναγέρθηκε αδριάντας

Δημήτρης Γεδεών

79

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ