Download pdf - Ho bieu chanh dai nghia diet than

i Ngh a Di t Thân 1 www.hobieuchanh.com

i Ngh a di t Thân Bi u Chánh

Ch ng I

i t ng ngày x a, chúng ta ch ng kh i ng m ngùi v n i th m c a t tiênta, cách g n m t tr m n m h i tr c, ph i ch u cái c nh thê l ng n c m t nhà tan,sao d i v t i.

Trong lúc y tr i Ð ng Nhâm t Gia Ð nh rung rinh, cây c héo xàu, sanhlinh thán. Nh c l i tình c nh ó truy ni m au kh c a ng i tr c, mà c ng

phòng v vi c sau, ng suy c nghi m kim r i ung úc tâm h n mà gi gìnnon n c, làm nh v y t ng không ph i là làm vi c vô ích.

m T Ð c th 11, nh m n m M u Ng 1858 n c Pháp l y c tri u ìnhVi t Nam c m o bèn phái H i quân Trung T ng Rigault de Genouilly ch huy m t

oàn chuy n thuy n qua b lên ánh h i kh u Ðà N ng (Tourane) có m t ti uoàn binh Tây Ban Nha theo tr l c. Gi c chi m Ðà N ng toan ánh vào ô thành

Hu , nh ng g p binh ta ch ng ng n m nh m nên ti n không n i.Qua tháng giêng n m sau là n m 1858. Trung t ng Genouilly bèn i chi n

c m t ti u oàn l i gi m y oàn vùng Ðà N ng, còn bao nhiêu binh thì cht xu ng chi n thuy n ng vào mi n Nam tính xâm chi m t Gia Ð nh là vùng có

ti ng phì nhiêu phong phú. Binh Pháp vào c a C n Gi , h n phá nh ng ph n tàuóng hai bên sông Ð ng Nai, r i ti n th ng lên ánh thành Gia Ð nh.

Quan h c gi thành Gia Ð nh là c Võ Duy Ninh v a hay tin binh iPháp khai chi n thì c t c t c n các t nh kêu binh lên ti p vi n ng ch ng v igi c. Vi n binh n ch a k p còn quân lính trong thành , song thi u hu n luy n,thi u tinh th n chi n u, b i v a không bi t cách phòng th cho gi c t do vào

ánh có hai ngày t c thành. C Võ Duy Ninh ph i t t cho toàn ti t ngh a.Gi c tóm thâu t t c súng i bác, thu c n b c ti n và lúa g o. R t ti c thay!

Trung t ng Rigault de Genouilly phân binh Trung tá Jauré Guiberry l igi thành Gia Ð nh, còn bao nhiêu binh thì ch tr ra Ðà N ng ánh n a, c ngkhông th ng n i binh ta, l i nhu m b nh. Pháp nh sai Thi u t ng Page qua thayth cho Trung t ng Rigault de Genouilly v Pháp an d ng.

ó n c Pháp v i n c Anh có vi c b t hoà nên hai n c h i binh i ánhTàu. Chánh ph Pháp sai Trung t ng Charner ch huy m t oàn chuy n thuy nqua Vi n Ðông, l i d y Thi u t ng Page ph i rút binh Ðà N ng và Gia Ð nh i theoTrung t ng Charner ng ti p chi n.

Tháng 3 n m 1860, Thi u t ng Page rút h t binh Ðà N ng v h i binh t i Gianh, phái Ð i tá d´Ariès l i gi Gia Ð nh v i 800 binh Pháp và 200 binh Ma-ni

(Manille) c a Tây Ban Nha, còn bao nhiêu thì ch h t theo Trung t ng Charner quaánh Trung Hoa.

http://www.hobieuchanh.com


Tri u ình Hu phái c Kinh l c s Nguy n Tri Ph ng vào Nam l p kkh c ph c Gia Ð nh, có cho c Ph m Th Hi n làm Tham Tán quân s .

Tháng 7 n m ó hai c vào t i có binh tri u i theo l i có binh m y t nh do cTôn Th t Hàn ã g n v . S binh ta ông b ng m i s binh Pháp trong thành Gia

nh. Th mà c Nguy n Tri Ph ng không ngh n s công thành, c l i truy nnh l p i n t i Chí Hoà và phân binh l p h th ng phòng th t i vùng Gò V p

qua Chí Hoà, Phú Th , vô t i ng n R ch Cát.Bên kia Trung Hoa th t b i ch u ký t hòa c v i Pháp và Anh.

n tháng giêng n m 1861, Trung t ng Charner tr l i Gia Ð nh v i 70 chi nthuy n và 3500 lính, binh lên thành, li n m cu c ti n công i n c a ta. Giaochi n trót hai ngày hai êm, hai bên u t n th t n ng nh ng binh pháp lão luy n l icó súng nhi u h n, i bác b n nát n l y c a ta, nên binh ta ph i v tan, m t ph nrút v Biên Hòa, nh ng s ông thì ch y t tán.

Gi c th a th ng phát binh r t theo và chi m Th D u M t, Tây Ninh, GòCông, Tân An chi m luôn t nh Ð nh T ng (M Tho) n a. Qua tháng 10 Thi u t ngBonard qua th cho Trung t ng Charner v Pháp ngh .

Tháng 11 Thi u t ng Bonard em binh chi m luôn t nh Biên Hòa v i Bà R a,i qua tháng 3 n m sau (1862) còn ánh l y luôn t nh V nh Long.

Tri u ình không làm gì h t, ch ng th y gi c l y m t t i b n t nh m i rúngng nên sai Phan Thanh Gi n cùng v i Lâm Duy Hi p vào Nam ngh hòa.

Quân Pháp ã c l nh xâm chi m n c ta nên ch u th ng thuy t, nh ngkhông ch u tr t. Phái b c a ta nói h t s c h m i ch u tr l i t nh V nh Long,nh ng h bu c.1) Ph i cho binh Pháp c óng t i t nh l V nh Long cho t i ch ng nào h d p yên

gi c giã m y t nh trên r i h s rút v .2) Ph i nh ng t cho n c Pháp ba t nh Biên Hòa, Gia Ð nh và Ð nh T ng.3) Ph i cho giáo s Pháp và Tây Ban Nha c t do vào n c Vi t Nam gi ng o và

cho nh n dân t do theo o.4) Ph i cho chi n thuy n pháp c t do vô ra c ng sông C u Long.5) N c Pháp v i Tây Ban Nha c t do vô ra m y h i c ng mà buôn bán.6) Vi t Nam không c em binh khí và thu c n i qua ba t nh ã nh ng cho Pháp.7) Vi t Nam mu n giao thi p v i n c nào thì ph i cho Chánh ph Pháp bi t và n u

mu n nh ng t cho n c nào c ng ph i tu ý n c Pháp ng thu n cho m i c.8) Vi t Nam ph i ch u ti n binh phí 4 tri u ng b c phân tr 10 n m m i n m 40 muôn

ng.

hòa c l p ngày mùng 9 tháng 5 n m 1862 g m, c th y 12 u ch l cbiên m y u quan h ra ây mà thôi. T y Thi u t ng Bonard ký v i hai s c ata là Phan Thanh Gi n v i Lâm Duy Hi p.

Tri u ình ta không v a lòng v s m t 3 t nh nh ng không ai dâng k ánhmà òi l i bày cho m t phái b i s qua Pháp xin chu c l i 3 t nh m t.

m T c th 16 là n m 1863. H i quân Thi u t ng de la Grandière quathay th cho Thi u t ng Bonard v i s m ng gi v ng t nh ã l y, r i th a c h i

r ng thêm n a làm thu c a.



Th mà tháng 6 n m ó, tri u ình còn g i m t s b i s qua Pháp xinchu c l i ba t nh m t. Phái b y g m có:

- Phan Thanh Gi n, Hi p Bi n i h c s , chánh s .- Ph m Phú Th , Tá Tham tri L i b .- Nguy n Kh c Ð n, Án Sát x Qu ng Nam.

Tri u ình l y nhu nh c ôn hòa mà i phó v i xâm l ng c ng quy t, làmcho nh n dân t Ð ng Nai k ng n ng ng i b c t c. B i v y t ngày th t Ð i

n, b c h u trách rút v tri u ng mão cao áo r ng mà kháng chi n tr c cungn, ch không c m th ng lên ng a mà sông l t ngoài sa tr ng n a thì lòng dân

trong Nam xao xi n1 c h i nhau: „Ph i làm sao?“ Pháp chi m c m y t nh r i, thì m t m t h lo dùng võ l c mà gìn gi t

ai, còn m t m t thì lo khuy n d s phu ra hi p tác ng t ch c cu c cai tr . Thi ti h i ó nh ng t t ng i ng ch a gieo r c trong dân gian, ng i có h c th c

kh kh ôm áo ch ngh a qu c gia, ai c ng th ng gi ng nòi m n t n c. Vì v ynên l i khuy n d c a Pháp không có hi u qu t t p. Nh ng ng i ra phe giúp

i nhà c m quy n Pháp ó thu c h ng ng i thi u h c, không có l ng tâm khôngbi t T qu c. H là c n bã, ch không ph i tinh hoa c a t n c. H tính th a th ith lên m t lên mày, trèo lên a v cao sang, là ch lúc bình th ng h ch ng

dám mong m i. Trong hàng h c th c ch có Tôn Th T ng ra u gi c. Quân Pháp h t s c

quí tr ng, ban cho ch c Tri ph , r i th ng lên Ð c ph làm m i mà d s phu.Ch ng dè Tôn Th T ng b hàng h c th c nh m y c C Tr , Th Khoa Ngh a,Hu nh M n Ð t khinh b quá, làm cho h th n ph i lân la chùa Cây Mai ng s ngtheo thú phong l u, không giúp ai mà c ng không h i ai, cho b n thi u h c tranhgiành m c tình ph c u nghinh tân mà lãnh c quy n và ng s nghi p.

Hàng s phu không n xu h ng th i th mà làm nh b n th t h c v y c,nên ng i nóng n y thì n núp theo xóm theo làng kêu g i ng bào ng d y màgìn gi non sông. Còn ng i già y u thì t n mác ho c rút xu ng m y t nh phía H uGiang mà ch xem th i cu c bi n chuy n ho c b c nhà c a ru ng v n em giaquy n ra Bình Thu n, Khánh Hòa mà c ng , không mu n g n g i v i k thù, khôngch u làm tôi ng i ngo i qu c.

Dân àm xôn xao nh v y nên n c Pháp tuy l y c ba t nh và t binhlính chi m gi m y ch a u, song tình hình trong vùng v n c r i beng, khônglàm sao em an ninh l i c mà t ch c hành chánh.

C Nguy n Trung Tr c luôn luôn làm náo ng vùng Nh t T o, B n L c. CTh Khoa Huân chiêu t p ngh a binh khu y r i vùng Bình Cách, B n Tranh. CTr ng Công Ð nh hùng c vùng Gò Công. C Thiên H D ng hùng c vùng Tháp

i. Binh Pháp không bi t a th , l i không hi u phong t c và th âm, nên khó

mà ánh d p ho c ru ng b t cho c. H ph i c y nh ng tay vì danh vì l i ra uthú ng lãnh ch c lãnh quy n giúp s c em ng ch n o cho h tr lo n t an.

n n y ua nhau l p công ng h ng v cao quy n tr ng. Chúng d a h i mà h ng

1 xao xuy n: không an tâm



hách, chém gi t ng i vô t i mà th oai, tra kh o nhà phú hào ng n h i l . Chúnglàm nhi u vi c tàn ác không th k xi t.

Nh n dân trong lúc y kh n kh m i b , ngh ch c ng ch t mà thu n c ngkhông còn, v y thì thà ngh ch cho tròn n v i non sông, h n là s ng mà mang ách nô

ch u cho chúng vày b a bóc l t.



Ch ng II

Trót ba b n b a r i c m t vùng t nh nh T ng, n m t giáp v i M Tho vàTân An b y gi , c a nhà tan hoang, v n ru ng x xác, ch ng khác nào nh m ich u m t tr n cu ng phong mãnh li t.

y là vì o binh ngh a dõng c a c Th Khoa Huân k s g n 300, óng t iBình Cách tình c hay m t toán binh Tây ch ng 50 ng i, có n m b y ng i Vi t làm

ng o, i tu n ti u trong vùng ng ki m b t c Th Khoa là lãnh o có nhi uuy tín c a ngh a binh kháng chi n.

Binh ta ch có vài cây súng còn bao nhiêu thì c m mác thông2 ho c r a ngoéo3,ho c ch a nh n, ho c t m vông, nh ng c l nh phân nhau ph c kích, i gi c vàovòng vây thì xông ra âm chém quy t l y khí hùng mà ng u v i súng n.

Toán binh gi c vô xóm Bình Cách r i thì c Th Khoa Huân, ch huy ngh ang… C d y ánh m ra hi u l nh. Binh ta mai ph c t phía li n xông ra sáp

chi n. M t tr n ác li t di n ra trong xóm, ti ng súng l p b p l n l n v i ti ng hétvang v y. Gi c b t n công thình lình t nhiên tán lo n tinh th n, h t k hàng ng .Ngh a binh th a th m i xung phong âm chém, làm cho bên ch ph n nhi u ph ilo g t, ho c ph i tránh m i th ng, không b n súng c l i còn ph i rã t t p.

Binh ta thi u súng, nh ng c s ông, l i có c Th Khoa ích thân ch huy, nêu g ng d ng c m cho chi n s soi chung, c nâng cao tinh th n cho ngh a

binh, b i v y ai c ng h ng hái tranh hùng, không s súng n.i thay, gi a lúc h n chi n, m t viên n vô tình trúng b p v c Th Khoa.

té qu . M t t p ch quân ti n t i, bi t c là t ng soái nên b t ch không gi t.t t p ngh a binh ào t i quy t c u c , nh ng b súng b n nà quá, ti n không n i

mà l i còn ph i th i.Th y ch soái b b t, ngh a binh m t tinh th n, gi m h ng hái b i v y m c d u

hai Ð c binh Thành v i Thu n, thay th ch huy, hò hét om s m, ngh a binh c ng rútlui ra kh i xóm, r i t p ch y qua T m Vu, t p núp v n qua phía B n Tranh.

Tr i s p t i. Binh Tây không bi t a th s binh ta ph c kích nên không dámti n theo. H n n a, chúng b t c t ng ch huy, tuy không hi u là ai, song c ngthõa mãn, b i v y chúng lo gom binh c a chúng b th ng k n m i m y ng i

i hè h i4 khiêng cõng ra v , chúng c ng cõng luôn c Th Khoa Huân i n aÐêm y, m y ng i già v i àn bà trong xóm Bình Cách th y ã rút i xa r i,

m i t èn t c r o kh p xóm tìm ngh a binh c a ta b th ng, g p m tng i b n trúng u n m ch t v i 6 ng i b th ng thì l y võng khiêng h t qua

m Vu r i dùng ghe ch xu ng phía vàm Mi u Ông mà chôn ng i t tr n và ki nthu c cúu c p m y ng i b th ng.

Ng i ta bi t th nào gi c c ng em nhi u binh tr l i kh ng b vùng BìnhCách b i v y nh ng ng i trai tráng T m Vu, Bình Cách và K Son th a êm t i

2 mác có cán dài3 a có l i cong4 rán s c, c s c



rút qua phía Ng n Long mà n núp, còn nh ng ng i B n Tranh,Tân Hi p,Tânng và Khánh H u thì t n mác trên Ð ng Tháp M i.

Qua ngày sau c vùng y ch là h ng già c v i àn bà con nít nhà mà thôi.Thi t qu ng i ta oán không sai. Cách hai b a sau có n m y tr m binh

Tây phân ra thành t ng t p, m i t p ch ng 50 lính v i ít ng i Vi t d n ng iru ng các xóm trong vùng.

p lính vào làng Bình Cách, ph n nhi u là ng i Vi t, t d i quy n chhuy c a m t quan Tây, tìm không có ng i trai tráng, bèn b t h t ông già v i àn bàmà ánh kh o mà h i con cháu, ho c anh em, ho c ch ng tr n âu ph i ch , b ngkhông thì ánh ch t. Ng i khai không bi t i âu thì b ánh kh o, mà ng i khaikhông có ch ng c ng b ánh. Cách tra kh o h t s c ác nghi t làm cho nhi u ng imang b nh ít l m là s ng m t ho c b m l ng, có ng i n gãy r ng, ho c lòi con

t, l i còn có ch àn bà b thai nghén, b ánh n s o thai.Ng i thì ch u òn, nhà thì b t, n chi u làng Bình Cách là nh ng ng

tro n m nóng h i tr c m t k già c ho c ng òi àn bà ng i khóc s s n tiêu tan,khóc thân th au n, có ng i l i khóc không bi t ch ng hay con, hay em co tr nkh i hay không, s sa vào tay t p khác mà b chúng hành hình b ng l i lê ho csúng n.

y làng m y xóm khác c ng b ru ng xét nh ây, nh ng ít có ng i b b t ho còn, còn nhà c a thì kh i b t. Tuy v y mà l ng dân ph i ch u n i kh khác.

Xét không g p trai tráng nào h t mà n u nhà c a r ng l n có c nhi u, ng i tabi t ch nhà có c m ti n, thì lúc xét h g p th gì quí giá ng i ta l y h t, r i cònphao vu ch nhà có con cháu theo oàn ngh a binh, ng h m b t b tù cho ng i ta

m i lòi b c ra mà lo lót.i nào c ng v y, h có chi n tranh thì t nhiên l ng dân ph i ch u nh ng

tai h a ó, không làm sao tránh kh i. Ðã bi t ng i c m binh ph n nhi u là ng i cóc th c, bi t phân bi t d lành, r t i là ch th ã xu ng ng a ng i ta còn

không n chém thay, có l nào ng i ta ành sát h i ông già ho c àn bà vô t i. Ng tng s không ph i h t th y u là Ph t t , th ng chen l n m t ám ti u nhân

th a n c c mà th câu, vì v y nên gieo r c thêm oán thù.Trong làng T nh Giang, g n ch B n Tranh, bu i tr a ó ông Nhiêu Võ Minh

Giám, ng ng i trong tr i, c t m t bên nhà mà d y h n vài m i tr nh tronglàng h c ch nho. M t lát bà Nhiêu trong nhà ra cho ông hay binh lính Tây n xétnhà u xóm.

Ông Nhiêu bình t nh mà nói:- Bà nó ng s gì h t. Bi u v th ng Ð t v i con Trâm c ng v y. H xét thì

xét có sao âu mà s . D n hai a nó c làm vi c trong nhà nh th ng. t i ng ch n r n h nghi.

- Hai a nó s mu n ch y ra v n mà tr n.- Bi u nó c nhà, ng ch y i âu h t. Hôm qua tôi d n l y áo qu n và

gì c a th ng Ð t em gi u cho xa; nó làm r i hay ch a?- i. Tr a hôm qua v nó gói h t r i em chôn ngoài gò m .- y thì xong. N u ng i ta có h i thì nói h t mùa g t lúa r i th ng Ð t

xu ng ghe ra ngoài ch M ng câu và l i ki m cá mà bán. T hôm



tháng giêng t i nay nó ngoài ch M , không có v ây. Còn n u ng i takhông h i thì thôi.

Bà Nhiêu xây l ng i vô nhà, trong lòng h i h p không an. M t lát có m t t p lính i ngoài rào c a ông Nhiêu ông ch ng ba ch c

ng i, mà ch có vài ng i Vi t, còn bao nhiêu toàn là ng i Tây. M t viên quan Tâyrâu ria x m xàm i tr c, còn lính i theo sau, còn bao nhiêu toàn là ng i Tây i vôsân ông Nhiêu. Lính c ng i theo.

ng nh th ng l , ông Nhiêu Giám m c áo màu en mang c p m t ki ng,ông ngó th y thì b c ra sân. Viên quan Tây ngó vô tr i th y s p con nít ng i thì

i. Và day l i nói ít ti ng v i binh lính, r i lính rã ra mà ch i, còn viên quan Tây ith ng vô tr i ch h c trò ng i h c, ch mà nói và c i, ông Nhiêu l c u nói khônghi u. Viên quan Tây vô tr ng. H c trò u ng d y, viên quan Tây a tay bi ung i xu ng h t, r i b c l i l y cây vi t c m mà coi, sau ó l y t p v mà l t mà coi

a. Viên quan Tây nói ít ti ng v i ông Nhiêu r i tr ra sân.Ông Nhiêu ng ngoài c a, l t c p m t ki ng c m trong tay mà ngó theo.Ðám h c trò chen l n nhau ra c a tr ng mà dòm.Bà Nhiêu h h i ra ng d a bên ông mà nói:- Tr i i Tây ó râu ria t i mép tai, th y ghê quá!- Tuy v y mà coi b hi n.- y mà t hôm qua h n Tây t nhà, b t ánh ông già n lòi con m t,

ánh àn bà ch a n s o thai. Còn con nít h b vô c i giã g o h qu t.- Không bi t ch ng c ng có, ch n u không có làm sao h n c. Nh ng

binh lính t t hay là tàn b o u t i ng i c m u. N u ng i c m uàng hoàng thì d i âu dám làm b y. Còn ng i c m u không bi t

th ng dân không k nh n o, thì t nhiên d i g p ng i thì gi t,th y c a thì gi t, ch có gì âu. Xóm mình có ph c nên g p t p n y t tnên lính không ánh p, không c p gi t y là may.

- Thôi h ru ng xét xóm mình r i. H t lo n a.- Không bi t ch ng còn t p khác n a.

Bà Nhiêu nghe còn t p khác thì l l ng. Bà tr vô nhà, m t có v lo.



Ch ng III

Ông Nhiêu Võ Minh Giám, không ph i trong hàng khoa m c xu t thân, songông h c nhi u, có ki n th c r ng, l i là nhà nho ch n chánh b i v y qu c gia h u s ,

Th Khoa Huân th ng t i lui bàn lu n th i cu c v i ông. Ðàm lu n nhi u l n,hai ng i c m th y hi p ý ng tình v i nhau, hi p ng v ch tri u ình không cónh n tài gìn gi non sông, v y con dân c a t n c ph i t ti n mà ch ng v iquân xâm l ng cho thoát kh i ách nô l c a ngo i qu c. Vì v y nên hai ng i k t b nthân m t v i nhau ng l p k nh m u an dân ph c qu c.

m nay ông Nhiêu Giám ã 60 tu i r i. Ông không còn s c kh e mà ho tng nh c Th Khoa Huân c, nh ng ông d y h c ã g n 30 n m nay, b i v yng trai tráng trong vùng t Bình Cách qua Tân Hi p ph n nhi u là môn c a

ông, h ông nói thì ng i ta nghe nên ông lãnh ph n v n ng mà qui t p ngh abinh, giúp cho c Th Khoa s d ng.

Ông Nhiêu Giám có bà v tuy c ng già nh ông song bà gi i v vi c làmru ng l p v n, nên cùng v i con bà lo b sinh nhai, ki m c m g o b c ti n mà cung

p cho gia ình, nh v y nên ông Nhiêu c thông th l y tr ng h c làm t mbình phong mà che y vi c l n c a ông lo làm v i c Th Khoa an dân c u qu c.

ch ng ông Nhiêu ch có hai a con. Ð a l n là con trai, tên Võ Minh Ð tc 30 tu i, ã có v và có c m t a con trai 6 tu i.

a con nh là con gái, tên Võ Th Trâm 22 tu i, v ch ng ông ã h a gã cho Chí Linh, m t võ s có danh Khánh H u. Võ Minh Ð t và Ð Chí Linh u

trong oàn ngh a binh c a c Th Khoa Huân.Hôm ó sau tr n Bình Cách r i Võ Minh Ð t th i v T nh Giang. T i m t lát

chàng v t i nhà h i v n u cho m t n i c m. Chàng thu t cho cha nghe công cu cph c kích t i Bình Cách. Chàng nói r ng bên ta có b th ng nh ng bên ch b kíchtình c nên b t n th t n ng h n nhi u.

Ng t c Th Khoa b n nên b gi c b t, binh ta rán h t s c, nh ng khôngu c c .

Ông Nhiêu nghe nói c Th Khoa b n, l i b gi c b t, thì ông bi n s c b nn tay ch n, ông than: „Ð i s h r i. Còn gì mà k !“.

Ông ng i tr m ngâm m t h i r i ông h i con:- c Thành v i Ð c Thu n có d chi n hay không?- Th a có. Khi c Th Khoa b th ng té qu thì hai ông ô c binh xông

vào gi i c u. Gi c b n nà quá, binh ta b th ng h t m y ng i, chánh t ilúc y rán h t s c mà ti n không n i nên c u không c c Th Khoa.

- Hai v Ð c binh ó có b th ng hay không?- Th a không. Nh ng th y gi c b t c Th Khoa r i hai ông m t tinh th n

chi n u nên hô l n bi u binh ta rút lui và t n mác.- Còn Ð Chí Linh? Có nó tham chi n hay không?- Th a có, nh ng nó ch huy m t toán binh mai ph c phía tr c, con ph c

phía sau, nên con không g p nó c.- Không bi t nó có b th ng hay không?



- Con không bi t c, vì h n chi n m nh ai n y âm chém làm cho binhch tán lo n r i phân t ng t p ánh kh p trong xóm, không ai th y ai

c.- Thôi, xu ng d i coi c m chín thì n i.

Ð t i xu ng nhà d i nói chuy n v i m , i v v i em n u c m. Ông Nhiêu lên võng mà n m, gát tay lên trán, ch n p t cho võng a c t

t. Ông ngó ng n èn leo lét mà suy ngh cu c chi n u ông v a m i nghe tin. Tr n Bình Cách binh ta không th t. Nh ng chánh t ng b gi c b t, ó là m t

tai h i r t to. Chúng s b n c Th Khoa hay là c m tù? D u b c m tù, s oàn ngh abinh c ng ph i tan rã, vì không co ng i thay th cho c c, Ð c Thành v i Ð cThu n không tài l c mà ch huy, l i không uy tín cho t ng s tùng ph c.

y thì ai? ai có th thay th cho c Th Khoa? Có m t câu h i ó mà ông Nhiêu n m suy ngh g n h t canh hai ông c ng

không tìm câu tr l i c. Th y Ð t n c m r i i lên nhà trên, ông bèn kêu l i, bi u ng i ch m h m d a

cái võng r i ông nói: „ ã có ng d t n nh v y cha ch c Tây s g i binh isang ây ông xu ng xét cái vùng mà ki m b t nh ng ng i trai tráng h nghi cótham gia cu c ph c kích ó. T t h n là các thanh niên c ng tráng mi t n y uph i t n mác i xa mà n núp trong m t th i gian.

Ng i mi t d i thì t n xu ng phía Nhà Dài, Ng n Long, còn ng i mi ttrên thì t n vô Ð ng Tháp M i, ph i i cho g p m i kh i b b t. Th nào mai m tbinh lính bên M Tho c ng s qua vùng n y mà t ch c cu c kh ng b r n r . Ngh abinh ã rã r i, chánh t ng l i b b t, còn ai âu mà ch ng c .

Ð t c i mà nói:- Ðã i ki m ch xa xuôi kín áo mà n núp cho kh i b Tây b t, có l ai

ng tính r i h t. Còn s ch ng c thì con ch c không có ai ngh t i.- u không ngh t i thì là m t h t tinh th n kháng chi n r i!- Th Khoa ngã thì t ng s u b n r n h t.- Cha bi t nh v y nên cha lo cho s ph n c a c quá! Không bi t gi t b t

ây r i nó gi t c hay không? Ph i có ng i y l c thao và trí th cnh c c m u thì m i xong cu c kháng chi n thành công, ch h ng võphu d u nhi t tâm cho m y i n a thì, mà vì thi u h c, thi u trí, thì c

i s làm sao mà nên cho c. Cha ang tính ki m ng i i ra M Tho nghe tin t c coi gi c nó x c Th Khoa cách nào.

- Cha mu n con i hay không?- ra ch M con i láng cháng5 h nghi r i h b t con n a.- Con i thì con ph i th th , d i gì mà cho h nghi.- Con khôn con tính làm sao âu con nói cho cha nghe th coi.- u cha cho con i, thì con l y chi c ghe l n nh c a mình, con em theo

t ng câu v i tay l i, con gi d ng ng i ánh cá con chèo con i.Ra t i M con gi ng câu l i cá, h n hòi, h c cá thì con em l i ch

5 x r , v n v



mà bán. Con ó con làm quen v i ng i ta r i con l p th mà d a d m6

ng nghe tin t c c Th Khoa. Làm nh v y thì có c gì mà h nghi conc.

Ông Nhiêu suy ngh m t chút r i ông nói:- c, con tính làm nh v y thì c. B nào con c ng ph i b nhà i n

núp trong m t th i gian. Thà ra t i ch M n núp còn yên n h n là ch khác. N u ng i ta có ru ng xét thì ru ng xét mi t Bình Cách, mi t

n Tranh v i m y gi ng nh Tr n Ð nh, Cánh Én, ch ru ng xét l i t nh có quan quân ông làm chi. Con ch u i thì ph i i li n trong êm

nay ng khuya ra cho t i ch M n u trì hoãn s sáng mai h b 7 li n conthoát thân h t c.

Ð t ng d y nói:- Canh hai r i. V y con ph i s a so n mà i li n.

Ð t kêu v bi u xúc cho m t qu u8 g o em xu ng ghe v i lò c i, n i , chéna, s a so n cho chàng i n m t ít b a. Còn ph n chàng thì chàng so n m t

ng câu, m t tay l i v i qu n áo chèo sào em xu ng ghe. Qua canh ba s p txong r i, Ð t m i t bi t cha m , v con xu ng ghe gay chèo9 mà ra ch M Tho.

Võ Minh Ð t i r i, ông Nhiêu Giám nhà ông v n bình t nh nh th ng.Ban ngày h c trò t l i h c, thì ng i d y nh không hay bi t vi c chi h t. B a sau n

m chi u r i, ông nh c gh ngoài sân ng i hóng mát. Ông c ng i ngó mông,không nói t i ai h t.

Ông ng i n chi u s p t i ông m i ch u vô nhà và leo lên võng n m a tònten. Th Trâm là con gái c a ông, t èn trên bàn r i s a so n óng c a. Ông d n

ng óng c a gi a cho ông ra vô hóng mát. Ðêm nay trong nhà không có vi c chi ph i làm nên bà Nhiêu v i dâu, con và

cháu n i vô bu n ng s m. Trong nhà ch nghe ti ng võng c a ông Nhiêu n m a nên kêu tr o tr o mà

thôi. M t lát l i nghe ti ng chó s a trong xóm. Ð n n a canh m t, gi a lúc trong ngoài im lìm, ông Nhiêu l i nghe có ti ng

t d ng nh có ai i vô sân. Ông ng ch coi ai n cho tin t c gì ây. Té ra ch ng hai ng i vô c a, nh có ánh èn d i sáng nên ông th y Ð Chí

Linh là võ s ông ã h a g con, i v i tên H u, m t ngh a binh g c Khánh H u, t làng v i Linh. Ông Nhiêu s có tin ch ng lành nên ông v i vã h i:

- Có vi c chi hay sao nà hai con qua ây ch ng n y? Chí Linh nói:

- Th a con v cho cha hay cu c h n chi n t i Bình Cách hôm qua và h i coianh Ð t có thoát kh i mà v hay không.

Ông Nhiêu nói:

6 dò d m7 lùng b t8 thúng nh9 t quai chèo vào c t chèo



- Th ng Ð t v t i nhà h i t i hôm qua. Nó ã thu t chuy n cho cha nghe rõi.

- Th Khoa b trúng n nên b gi c b t r i cha à.- Cha hay b i v y h i khuya cha bi u th ng Ð t gi d ng ng i câu cá, chèo

ghe l n ra ch M ít b a, tr c n m t cho kh i b xét b t sau lóngnghe tin t c c a c Th Khoa. Hai con ói b ng hay không? Nói cho chabi t ng kêu tr d y n u c m cho mà n.

- Hai anh em con có n h i chi u r i. Cha kh i lo. S là hôm qua con cnh d t m t trung i mai ph c phía tr c, b i v y trong lúc h n chi n

con không g p anh hai, nh âu phía sau.- , nó c ng nói nh con v y, hai a hai h ng nên cha h i th m con thì

nó nói nó không bi t tin t c gì h t.- Ch ng c Th Khoa b th ng con c ng không hay. Khi c l nh lui binh

ng t n mác thì t i con rút xu ng phía T m Vu. T i l i có m y ông giàBình Cách võng th ng binh c a mình em xu ng. Con ph i ki m ghe và

n ng i ch binh a qua vùng Mi u Ông r i con l n tr v nhà. Téra v a ra kh i Tân An thì tr i sáng, con không dám i n a, ph i ghé v n

a h xin cho n núp. H có cho n c m no . Ngày nay con ó i t ikhu t mình r i con m i vô ây, tr c cho cha hay tin, sau h i th m anhHai.

- Bây gi con ph i tính i ki m ch n núp ch ây sao c .- Th a ph i, ai c ng ph i b c tránh m t lúc, ch bên ch có ch t và b

th ng ch n b n th nào c ng xét b t d l m. Con tính ghé th m cha m tlúc r i con i luôn vô C Chi, ch không dám v Khánh H u.

- Tính nh v y ph i a. C Chi có ng thì th i vô Ð ng Tháp M i ti nm. Con có nghe Ð c Thành và Ð c Thu n i âu hay không?

- Th a không nghe.- u con có g p thì con nói cha khuyên hai ng i ó thì n m t m t lúc,

i êm r i s v ây bàn công chuyên v i cha. Cha nhà rán d tin c ThKhoa. Ch ng hai ng i ó v cha s nói cho mà bi t.

- Ch ng n a tháng con s lén v th m cha và nghe tin t c. Thôi, con xinphép cha cho con i.

- thôi hai anh em i cho s m. Ông Nhiêu a Linh v i H u ra sân. Ch ng hai ng i mu n cáo bi t thì ông

n:- Trong cu c chi n u th ng hay b i là l th ng. Làm trai ph i kiên tâm trì

chí, ch ng nên chán n n. Tr n Bình Cách binh ta th ng ch không ph i b i.u chánh t ng c a ta vì trúng n nên b gi c b t ó là r i ro ch không

ph i d . Cha tin ch c gi c s d c Th Khoa hàng u ch không n gi tâu, Mà gi t hay tha do thái c a t ng s . V y chúng ta nên im l ng

coi thái bên ch th nào r i ta m i quy t nh. Linh v i H u t bi t ra i gi a êm im lìm t nh m ch. Ông Nhiêu tr vô nhà m i ch u gài c a t t èn. Nh ng ông còn n m trên

võng mà lo c canh r i m i i ng .



T i b a sau n a ông m i hay Bình Cách b kh ng b , nhà c a hóa ra tro,ng dân b tra kh o, trong lòng ông au kh và b c t c c c m, nh ng nh quen

tánh tr m t nh nên b ngoài ông v n t nh táo mà d y s p nh h c nh th ng cóu ông d y ây mà c ngh viêc gì âu, ngh coi c Th Khoa s còn m t l nào,

ngh coi ph i dùng m u gì mà ánh i quân xâm l ng ng c u dân ph c qu c. Qua b a sau n a, quân Tây m i n T nh Giang và ghé xem ông Nhiêu d y

c, làm cho bà Nhiêu v i dâu con bà lo s h t s c, mà ông Nhiêu c ng v n bìnhnh không lo không s chút nào.



Ch ng IV

n l n c vùng t Bình Cách qua B n Tranh c ng nh t B n Tranh qua Tr nnh, s an t nh ã tr l i, không nghe quân lính M Tho i ru ng xét ch nàoa. Ban êm k trai tráng ã lén v th m nhà, có ng i v r i luôn không thèm

tr n tránh.Th mà Võ Minh Ð t gi d ng ng i chài l i chèo ghe qua ch M ng d

i tin t c c Th Khoa Huân, chàng i ã g n 10 b a r i mà ch a th y tr v .y b a sau v ch ng Ông Nhiêu Giám có ý trông con, n m ng i không yên,

nh t là Th Ð u trông ch ng, s ch ng ra M b b t, b i v y h n c l n g n y, thra mé r ch mà dòm ch ng.

t bu i chi u Th Ð u th th xin v i m cho phép nàng l y xu ng b i rach M mà ki m Ð t, Th Trâm nghe ch dâu xin i, cô òi i v i ch ng ki m anh.

Bà Nhiêu em chuy n y h c l i v i ông Nhiêu và h i ông có nên cho dâu v icon i hay không? Ông Nhiêu ngh àn ông con trai không dám ch ng m t, nên

m nay ông mu n c y ng i i ki m giùm con ông mà ch a bi t c y ai. Nay dâucon xin i, ông ch c àn bà con gái ng i ta không c n tra xét nên ông ch u cho i,song d n ph i n vài bu ng chu i ã chín v i vài quày d a b theo xu ng gi nhng i v n i ch bán chút nh v n ng mua d u m v mà dùng.

Th Ð u v i Th Trâm nghe cha ch u cho i thì ra sau v n ki m n c babu ng chu i ã chín bói10 v i m t quày d a xiêm11. Ð n khuya hai nàng d y n u

m n s m. Th Ð u d n con nhà ch i v i bà n i r i cùng v i Th Trâm em d achu i xu ng xu ng và m i ng i m t cây gi m b i i ra ch M .

Tr i còn khuya. Hai bên v n r n r p. Quang c nh v ng teo l i l m . Emng i tr c ch ng i sau, b i xu ng mà i, trong lòng lo s nên không dám nóichuy n.

Tr i h ng ông thì hai ch em ra t i b n ch , bu c xu ng d a mé sông, ng ingh tay. Trên b ng i ta b t u k b ng ng i gánh ra ch mà bán. Ch emkhông mu n a d a chu i lên ch ng i bán, tính d i xu ng ng b i i ki m

t mà ng i ta không nghi, t ng mình i bán trong v n.Sáng bét r i, ch ã nhóm ông. Thi Ð u bi u em m dây ng b i i kh p

n ch t trong ra ngoài coi có chi c ghe l n c a Ð t ch tôm cá l i ch bán haykhông. Ði giáp m t ch có ghe v i xu ng c a thiên h u nhi u, nh ng không th ychi c ghe l n c a Ð t.

Th Trâm m i bi u ch dâu ng i xu ng coi ch ng , nàng lên b i r otrong ch mà ki m anh. Nàng i r t lâu r i tr xu ng nói nàng i t i hai vòng, icùng h t, l i ch bán tôm cá nàng ng thi t lâu, i qua r i tr l i n ba l n mà

ng không th y Ð t.Th Ð u bi u Trâm coi ch ng xu ng. Nàng i lên ki m ch ng n a. Nàng i

cho t i ch ng ch g n tan, ng i mua ã v h t phân n a, nàng m i tr l i chxu ng u, m t mày bu n hiu. Nàng l c u nói nh v i Th Trâm:

10 vài trái chín11 lo i d a có trái nh , n c ng t m



- Ki m h t s c mà không g p. Tôi s nh b b t r i cô à.Th Trâm châu mày suy ngh r i nói:- Thôi, ch xu ng xu ng b i i ki m chi c ghe l n n a coi. H i s m m i

mình ki m l n qu n theo b n ch nên không g p. Bây gi mình ch u khói tu t ra mé vàm, dòm luôn mé sông cái th coi.

Th Ð u v a kéo xu ng mà b c xu ng, v a nói:- y quá, ch chi h i khuya em g o theo ng ki m ch n u c m n, r i

i chi u mà ki m. Không bi t ch ng con n c n y nh m c i câu. Mìnhch h t con n c chi u có l nh ph i v ch ch .

Th Trâm nói:- u b a nay không g p thì mai m t mình xin phép cha mà i n a. Ki m

ri t ph i g p ch gì.Hai ch em b i xu ng i ra phía ngoài vàm, b i ch m ch m nhìn hai bên

mé sông. H i ó t i t nh l M Tho dân c ch a ông l m, b i v y trên b nhà c ath a th t, d i sông ghe u lai rai. Khi ra g n t i vàm thì Th Trâm th y bên mé taytrái ng i ta có làm giàn và trên giàn có c ng chài l i mà ph i. Nàng a tay ra v ach v a nói: „Ng i ta ph i chài l i kìa ch hai, ch c là xóm chài. Ch b i sát trongmé ng ki m coi có ghe l n c a mình hay không“

Thi Ð u ch y vô sát mé, th y có hai chi c ghe l n u cách nhau và kho nggi a có hai chi c ghe l n v i m t chi c xu ng. Ngay kho ng ó có giàn ph i l i vàphía trong có m y cái nhà lá sùm s p sau hàng cây sua a12 có trái lòng thòng. Cóba a nh ch y gi n ch i xung quanh m y cây sua a c i nói vang rân, l i có conheo nái d t b y con i n n trong ám c , m i i t, uôi ngúc ngo t.

Ch ng xu ng b i t i kho ng có m y chi c ghe nh u Th Trâm a tay cht chi c ghe l n mà nói:

- Chi c ghe n y gi ng ghe mình quá, ch Hai à. Ch ghé l i ây ng h ith m coi.

Thi Ð u cho xu ng c p m t bên chi c ghe l n c a Th Trâm ch ó. Th Trâmníu chi c ghe mà y xu ng vô mé b mà nói:

- Ph i r i ghe mình.Ba a nh th y có xu ng ghe thì t a ra mé sông mà coi. Th Trâm b cây d m

trong xu ng b c ch n lên b , a tay ch chi c ghe l n mà h i m t a nh :- Chi c ghe n y c a ai v y em? Em bi t ch nhà nó âu hay không?

t a con gái l n tu i h n a kia li n a tay ch cái nhà lá phía trong mànói:

- Ghe c a chú ó trong nhà kia kìa. Th Trâm m ng. Nàng xâm i vô cái nhà ó, Thi Ð u ki m th bu c chi cxu ng r i c ng lên b .

Th Trâm b c vô c a th y anh, là Minh Ð t ang tr n, ng n m ng trên ván nh thì day l i kêu và nói:

- Ch Hai, có anh hai ây nè vô ây ch .

12 gi ng cây h u, bông to có màu tr ng th ng c dùng n u canh, trái dài quãng nh chi c a, nên ci là so a hay sua a



Thi Ð u m ng nên v a h i “v y h ” v a i ri t13 vô.t ng ng , nghe hai nàng nói om sòm thì m m t ngó ra c a. Chàng th y

em và v thì ch ng h ng, nên v a l m c m ng i d y v a h i:- a! Bây i âu v y, sao bi t tao ây mà ra?Th Trâm v a c i v a nói:- Th y chi c ghe u d a mé sông m i bi t anh ây nên lên mà ki m. N u

không có chi c ghe thì ki m làm sao cho ra. T h i khuya t i gi , hai chem tôi thay phiên nhau mà ki m ngoài ch , ki m h t s c không g p nên

i i b y ra ây.t ng dây nói:

- Ki m chi v y? nhà có chuy n gì hay sao?Thi Ð u nói:- Anh i m t bi t c 10 b a r i. Cha v i m lo s n m ng i không yên, nên

ch em tôi i ki m, ch có chuy n gì âu.- Lo s gi ng gì? Tao i d h i chuy n ó có nói v i cha mà. Cha không nói

i cho m bi t hay sao?- Có ch . Nh ng anh i lâu quá, không ch u v cho tin t c chi h t, nên cha

i trông.- Hai ch em l i ng i ây cho ta h i th m m t chút. H b mi t trong d l m

ph i không?- hôm anh i r i h b cùng h t. Nh ng h làm d phía trong Bình Cách,

ch mi t mình thì h xét nhà ch không b t ai. Mà trai tráng i h t ch cóông già v i àn bà con nít nhà có làm gì âu mà b t.

- có xét nhà mình hay không?- Có ch . Cha bi t tr c nên bi u l y gì c a anh em gi u h t. Tôi em ra

gò mã xa, tôi ào t tôi chôn. Mà có hai ng i vô nhà ngó s s a r i ra,binh lính ngoài sân ch không có vô.

- a nay êm r i ph i hôn? Linh bên Khánh H u có qua hay không?- Anh i êm tr c r i êm sau d ng có nói chuy n v i cha m t lát. H m

nay không th y ghé qua n a. Êm h t r i. M y ng i trai tráng trong xómmình ã b t u tr v b n. Thôi thì anh v ch còn ngoài n y làm gì

a?t l i g n hai nàng mà nói nho nh :

- Qua v ch a c. Hai ch em v th a v i cha r ng, qua ra ây o b làmquen c v i ông Ð i. Ông th ng qua l m. Nh có ông nên qua nghe rõtin t c c a c Th Khoa. C b n trúng b p v . H em v ây. Quanth y thu c coi r i nói n vô bên n y r i qua bên kia, may quá không

ng x ng. H m nay h c n m nhà th ng chung v i m y ng ilính Tây b th ng hôm ó. H x c thu c và b ng bó. C m nh n ng

c. B a nay c ng i d y c r i, nh ng v t th ng ch a lành nênng i ta ch a cho c i. Qua ph i ây m i b a i câu ki m cá ngon choông Ð i ng h i th m b nh tình c Th Khoa, nh t là nghe coi h x t i

13 i m t m ch, i th ng



cách nào, nghe cho ch c r i s v cho cha hay. Hai ch em v nh nói rõnh v y nghe hôn.

t suy ngh m t chút r i nói ti p:- Còn vi c n y n a. Ông Ð i có nói riêng cho qua hay, ng i ta êm ít b a

cho ngh a binh tr v r i ng i ta em binh vô vây vùng c a mình ru ngt cho h t. Vì v y nên qua không dám v g p, i h b r i qua s v .

Thi Ð u v i Th Trâm nghe Ð t nói cái c sau n y thì b ý mu n khuyên Ð t. Ch em ng i ngó nhau không bi t li u l nào.

Th Trâm ngó cùng nhà r i h i anh:- Anh ây là nhà c a ai v y anh Hai?- Nhà c a em ông Ð i.Thi Ð u ti p h i:- ây c m g o âu mà n?- Thì m i b a qua i gi ng câu ho c i kéo l i ki m tôm cá m n ng i

trong nhà ây em ra ch bán l y ti n cho qua i mua g o n.- Ngoài n y tôm cá nhi u b ng trong mình hay không?- ng nhi u v y ch . Sông l n nên nhi u h n.- Bây gi anh không có làm vi c gì h t, v y anh v tr ng nói chuy n cho cha

nghe r i t i anh tr ra.- Ðâu mà c. X n y n c l n qua ph i i gi ng câu. Hai ch em v th a

i cha nh v y, b a nào qua bi t ch c h không vô mà l c xét thì qua sn v th m. Thôi hai ch em v s m i k o cha m trông.

Thi Ð u ngó Th Trâm r i ng d y tính i v . Th Trâm ng d y và h i:- Còn d a chu i làm sao?

t h i l i em:- a chu i gì?- Chi u qua cha cho i mà cha bi u n d a chu i em theo gi nh

n ra ch bán ng mua thu c gi y d u m cho h kh i nghi. B i v y cót quày d a v i 3 bu ng chu i d i xu ng.

- Sao t s m m i t i gi ngoài ch không bán ph t i? Thôi, không sao.Xách lên nhà ây cho qua, r i sáng mai qua c y ng i ta bán giùm cho.

Thi Ð u v i Th Trâm i ra mé sông ng xách d a chu i. Ð t i theo. Bang i v a ra kh i c a thì g p m t nàng ch ng 25 ho c 26 tu i m c áo qu n v i en,

b nh kh nh m t mày vui v , n c da tr ng tr o, tay b ng m t cái r l n, ngoàii xâm vô nhà. Nàng ngó Ð u v i Trâm mà h i Ð t:

- Ai ây v y anh? Ð t áp:

- Hai em tôi trong B n Tranh ra ki m tôi. Nàng n c i và nói:

- bên n y mà ki m c thi t là gi i.- Th y chi c ghe l n c a tôi u d i b n nên m i bi t mà lên nhà.- Bây gi i âu?- Hai em tính v . Xu ng xu ng xách d a chu i lên cho tôi r i b i v .



- B n Tranh bây gi ây? Không c b i xu ng i n c ng c thì xi t i nhà. Ðói b ng ch t. Tôi không b ng lòng ch em v nh v y.

Không m y khi n nhà tôi, ph i n c m r i n c l n s v . Tr vô. M ihai ch em tr vô, ng tôi n u c m n. Nhà có s n tôm cá. Tôi có mua th t

ây n a. Kho n u m t chút thì có n. Không lâu âu m i vô.t m i nói:

- Thôi, vô s a so n n u c m i. Ð hai ch em xu ng xu ng xách d a chu ilên r i nói chuy n.

Nàng n b ng r i vô nhà, b g n gàng nh m l .t i theo v v i em ra mé sông, v a i v a nói:

- Cô ó là em ông Ð i. Nh có cô gi i thi u nên qua m i quen v i ông Ð imà lo công vi c cho c Th Khoa. Hai em hi u ch a? Lúc có vi c mìnhph i khôn ngoan chi u chu ng ng c u thân c y th , b ng không thì ch tch ch ng ph i ch i sao.

u v i Trâm chúm chím c i, Trâm xu ng xu ng xách d a chu i lên b . Ð ti Ð u chia nhau xách luôn vô nhà.

Nàng ch nhà là Nguy n Th D n, th y chu i t i 3 bu ng thì h i:- Ðem chu i chi nhi u d v y? n sao cho h t?

t nói:- Ch em nó tính em ra cho tôi bán ng mua g o mà n. Bu i ch mai em

ra ch bán giùm cho tôi. Mu n n thì l i m t bu ng chu i nh v i ít tráia, còn bao nhiêu bán h t i.

Th Trâm vô nói:- Thôi, hai ch em tôi v . V tr nhà trông.Thi D n là ch nhà c m:- Không tr âu mà s . n c m r i s v mà. Tôi n u m t chút thì r i. Hai

ch em ng i ó ch i. Ð tôi i lo c m.Th D n i vô trong lo n u c m. Th Trâm i theo vô ph ch m l a, cho

Th D n x t th t ng kho. ch ng Ð t ng i ngoài tr c nói chuy n. Th Ð u h i ch ng:

- Cô ch nhà ây có ch ng con gì không?- Có ch , có ch ng nh ng ch a có con. Ch ng ban ngày i làm bên ông Ð i.

Th ng Tâm h m nay nhà i ch i h ?- Ch i.- Nó có nh c tôi hay không?- Không- a h m lính Tây vô b s hôn?- v i hai ch em tôi s quá, vì nghe nói bên Bình Cách h t nhà, ánh

ch t ng i ta n a. Té ra t p vô nhà mình vui v , hi n khô không n n t ait.

- i tên Bình Cách có ng nên h qu u. N y, v nói cho cha hay: Tr nBình Cánh ó lính Tây b th ng t i 17 ng i. H m nay ch t h t 3 ng i

i. Còn 14 còn n m nhà th ng, b i v y h h n l m, quy t vô trong mìnhxét b t ám ngh a binh v gi t h t. T i v y nên qua b c tránh và c y thân



th ng gi mình, ch a dám v tr ng. ngoài n y thì c c m t chút màc yên n, kh i lo, kh i s chi h t.

m c n r i, D n v i Trâm ra ngoài ráp nói n a. Ð u c ng theo vô trong màch i. Ba ng i thân thi n cùng nhau, không nghi k chi h t.

Cá tôm ã kho s n, b i v y c m chín và th t kho xong thì d n ra ván r i b nng i ng i n v i nhau nói chuy n vui v , không s t sè không ái ng i.

n c m r i Ð u v i Trâm cáo t mà v , D n nói i n c l n s v cho xuôi.Khách nói v tr s cha m trông nên ph i b i n c ng c mà v cho s m m t chút.

t v i D n a Ð u v i Trâm xu ng b n Ð t i theo c n d n Ð u v i Trâm v nhnói l i cho cha các u chàng ã nói và c t ngh a cho cha hi u t i c nào mà chàngch a dám v .

Hai àng vui v t bi t nhau, b n v Trâm giành b i sau lái cho ch dâung i tr c m i. Ch em xô xu ng ra i. Ð t ngó D n mà c i. D n nói: „Ng i nhch c là em ru t c a anh vì gi ng anh quá. Còn ch l n là v anh ch gì. T ng tôikhông bi t hay sao mà gi u“.

t làm l i vô nhà, không cãi mà c ng không nh n D n oán trúng.u v i Trâm tìm g p Ð t l i bi t Ð t bình yên no m thì vui lòng, không lo

n a, nên l ng thinh b i xu ng ri t v B n Tranh ng thu t chuy n cho cha mnghe. Ra kh i ch xa r i, t i kho ng v ng v , Th Trâm m i kêu ch dâu mà h i:

- Ch Hai, sao anh Hai l i ki m xóm nh v y mà u v y h ?- Ðó là xóm chài có giàn ph i l i. Có l t i v y nên nh cho ti n

ch sao.- Còn sao nh quen v i ch ó nên u trong nhà ch ?- Ch c nh làm tôm cá, nh em v xóm ó bán mão14 cho àn bà ng h

ng ra ch ng i bán, Ch n mua tôm cá c a nh, hai àng làm quen v inhau r i nh xin mà u.

- Mà ch ó m t mình, l i ch a àn ông trong nhà, thi t là k c c quá!nh nói ch n có ch ng. Ch ng ch ban ngày làm vi c bên ông Ð i. nh ó

i có thân th mà lo cho c Th Khoa. C ng nh v y nh n i c yên, mà nh l ibi t công chuy n h t.

Th Trâm suy ngh mà chúm chím c òi mà nói: „Anh Hai lanh quá“.Hai nàng b i ri t, không nói chuy n n a.

14 bán h t theo giá th a thu n



Ch ng V

t tr i ã ng bóng r i, Bà Nhiêu Giám ch a th y con v i dâu v . Bà nóngy nên c ra mé r ch ng trên c u thang mà ngó ch ng. Còn ông Nhiêu thì v n c

bình t nh, c ng i d y s p nh h c, d ng nh không ý n vi c chi h t.Tr i tr ch bóng15, n c v a m i l n. Th Ð u v i Th Trâm b i xu ng v t i.

Bu c xu ng vô c u thang, ch em c m gi m leo lên c u, thì bà Nhiêu ã ra ón mài: „Ki m g p nó hay không?“ Hai ch em ng áp m t l t: „Th a g p“. Bà chau

mày h i: „Sao không bi u nó v ?“ Th Trâm áp l i: „ nh v ch a c. Ð vô nhàcon s nói cho m nghe“.

Hai nàng i vô nhà c t gi m.Bà Nhiêu ghé tr ng h c cho ông Nhiêu hay. Ông Nhiêu li n ng d y theo

bà vô nhà. Ông v a ng i thì bà kêu dâu v i con bi u ra thu t h t chuy n i M ki mt cho ông nghe. Ông nói cho ch em nó n u c m n r i s nói chuy n, vì n h i

khuya r i i t i bây gi ch c ch em nó ói b ng.u v i Trâm ra. Trâm nói:

- Ch em con n c m r i m i i v ây nên không ói âu cha. T i c m nm nên m i v tr .

Bà Nhiêu ng c nhiên h i con:- n c m âu?- Th a, n t i nhà ch anh Hai u ó. Ch ch nhà t t theo c m n u

m n r i s v . Ch nói quá nên không n t mà v c.- Sao th ng Ð t không v ? Nói ph t nghe th coi.- Anh Hai u t i xóm chài; nh mua bán tôm cá nên nh quen v i ng i

em ru t c a m t ông Ð i trong c binh c a Tây. nh xin u t i nhàng i ó mà i câu cá ng bán l y ti n mà nh t. Nh ng i ó nh

i c thân thi t v i ông Ð i, r i nh ông Ð i nh m i nghe tin t c c a Th Khoa và bi t c tin bí m t khác n a. Ông Ð i nói v i nh là

ng i ta bi t dân trai tráng trong vùng mình ây u theo oàn ngh abinh c a c Th Khoa h t th y. Nh ng lúc ru ng xét thì h tr n i m t h tkhông b t c ng i nào. Ng i ta tính êm ít ngày cho trai tráng tr

, r i ng i ta em binh vây c vùng mà b t h t. Vì v y mà anh Haicon ph i tr n luôn ngoài M ít ngày cho yên thân, s v r i lính vây b tch y không kh i.

Ông Nhiêu nói:- u thi t h áp d ng ng y k nh v y thì ph i cho chòm xóm hay ng

phòng, ch s p em cháu th y êm tr v láng cháng16 b b t h t còn gì.Chi u con i m i chú T Ð nh l i ây ng c y chú thông tin trong làngcho bà con trong xóm hay. Còn vi c c Th Khoa thì th ng Ð t có nghe h

cách nào hay không? V t th ng c a c n ng hay nh ?Trâm ti p nói:

15 ch ch bóng, quá gi ng , quá tr a16 r , v n v



- ng nh ông Ð i mà anh Hai bi t Tây b t c c Th Khoa em v n m nhà th ng ng th y thu c s n sóc c c ng nh s n sóc 17 tên

lính Tây b th ng v y.- b th ng t i 17 ng i l n?- Th a ph i. Mà có 3 ng i b n ng quá nên ch t r i.- u v y thì thi t bên mình th ng mà. Ch chi c Th Khoa kh i b n thì

làm l n m ng c r i. Còn b nh c Th Khoa th nào?- n xuyên qua b p v r i l t ra ngoài. X c thu c c ng i c r i, n ng

nh th ng. Nh ng i v t th ng lành r i ng i ta m i cho i ng.Anh Hai nói kh i lo c ch t nh ng không bi t b a nào h x c . B i v yanh c n d n hai ch em con v th a v i cha ng nh ngoài M thêm ítngày ng tr c nh tránh s lính i xét b t, sau nh ch m lo b n m ng

a c Th Khoa ; n u nghe lành d th nào thì nh v thông tin cho chahay li n.

- c. Nó ngoài M thì ti n n hai b . V c ng không làm gì. Bây ãbi t ch nó r i. Sau mu n i h i th m c ng d .

Bà Nhiêu h i:- Sao bây biêt ch nó mà n ch ó ki m?

Th Ð u nói:- Hai ch em con ra t i M m i h ng ông. B i i các ch ki m chi c ghe

n c a mình. Ki m t i sáng bét mà không th y. Ch em con m i thayphiên nhau lên ch r o ki m nh coi có nh bán tôm, cá hay không. C ngkhông có. Ki m t i tan ch mà không c, mòn chí mu n v . Cô Trâmbày b i th ng ra vàm ng dòm mé sông cái coi có th y ghe c a anhkhông. Ra t i vàm là t i ch xóm chài, th y trên b có ph i l i, d i b ncó ghe u. Th y có chi c ghe l n c a mình u, nên vô nhà mà ki m

i g p nh tr n ng n m ng . Bà Nhiêu h i:

- Nó u r i n u c m mà n hay sao?- Th khi ch nhà n u r i nh n chung v i ng òi ta. M i b a nh gi ng câu

ánh l i, có tôm cá thì ch nhà bán r i mua g o cho nh n, nh không cónói t i chuy n ó, không bi u em g o cho nh. Ch c bán tôm cá nh nkhông h t.

- Còn d a chu i bây ch i bây bán c hay không?- Không có bán. Ki m không c anh Ð t ch em con bu n quá, tính ch v

nh ng g p nh con giao cho nh ng bu i ch mai nh nh ng i ta bángiùm.

- , giao cho nó ch ch v làm gì. Ông Nhiêu tr xu ng tr ng h c. Tâm ch y lên m ng m . Th Ð u ôm con mà hun và nói:

- Má i ch mà má không mua bánh cho con c. V th y con m i nh . Th Trâm nói:



- Ki m không c nh mình bu n mu n ch t, mà nh gi ng gì c. H i ngang ch tôi nh , mà b v tr s nhà trông nên tôi không ghé. Thôi chuy n khác nghe hôn cháu.

Tâm c i r i ch y qua tr ng h c mà h c. Hai ch em xu ng nhà d i lo b a c m chi u. X mát chú T Ð nh, là ng i g n, l i tr ng h c ki m ông Nhiêu mà h i

coi ông cho m i có vi c chi. Ông Nhiêu d t chú ra ngoài nói nh v i chú r ng ôngi c tin h m nay binh lính không l c soát n a vì nhà c m quy n Tây dùng

ch c qu , quy t êm mà d hàng thanh niên c ng tráng c a ta tr v cho ng h vây b t cho ti t oàn ngh a binh. Anh c y chú truy n tin cho bà con em út

trong xóm trong làng hay, r i ng i n y nói chuy n v i ng i khác, khuyên h ngtrai tráng ph i coi ch ng mà n núp, không nên d ng i mà b b t.

Chú T Ð nh có cháu trong oàn ngh a binh, nên nghe nh v y thì chú lei, chú nói chú s i truy n tin li n và h a nh n vô trong Bình Cách, nh n qua bên

Trân Ð nh n a, Ðêm ó ông Nhiêu n m trên võng a trèo tr o mà suy xét th icu c. Hay tin c Th Khoa b th ng không n ng chi l m thì ông yên lòng, khôngbi t ch ng c lành m nh không bi t h s x c nh th nào.

Ông ngh t i Ð t là con ông, thì ông r t hài lòng. Ông khen nó khôn ngoan,bi t tráo tr , bi t cang nhu ra chi n tr ng dám ch t s ng v i ng i ta, khi th t thbi t n nh n mà ch v n, n nh n mà c ng bi t lo m u mà giúp ng viên, c u

ng lãnh. Làm trai nh v y không n n i t , không h v i l ng tâm, c ng khôngc v i Ð t N c. Ðêm sau, Ð Chí Linh lén qua th m ông Nhiêu ng h i tin t c c Th Khoa.

Ông Nhiêu em nh ng l i Ð t nh n v mà thu t h t cho Linh nghe. Ông c m Linh i ng r i khuya h v .

Ông khuyên Linh có v Khánh H u mà nhà thì ph i dè d t, ph i coi ch ngvì theo tin Ð t nh n v , thì ng i ta âm m u gài b y ng b t h t oàn ngh a binh

a ta. Nói chuyên v i Linh ông t l i khen Ð t khôn ngoan, bi t ki m th thân thi ti m t viên Ð i giúp vi c cho Tây ng có th tr tá cho c Th Khoa và nghe tinc hi m nguy r i cho anh em ngh a binh bi t ng tránh tr c cho kh i tai ho . Ôngi th m hai Ð c binh Thành v i Thu n. Linh nói không có g p nên không bi t t n n i nào. Ông Nhiêu nói n u c Th Khoa tr n c hay là c gi c th v , thì

ông cho hay ng gom t ng s trong oàn ngh a binh l i mà chi n u n a. Nh n d p cho Linh hay theo tin c a Ð t thì tr n Bình Cách bên ch b th ng

17 ng i em v nhà th ng ch t h t 3. Linh nói n u v y thì bên mình th ng, vì êmó Linh T m Vu, m y ông già võng th ng binh qua, Linh ki m ghe a ra Mi u

Ông thì ch có m t ng i ch t v i 6 ng i b th ng mà thôi. Ð n u canh 5, Linhi t cha v mà v Khánh H u. Trót m y êm sau êm nào ông Nhiêu Giám c ng n m ngh v th i cu c. Ông

nh n th y c Th Khoa c ng gi ng nh Tr ng Công Ð nh, ông Thiên H V ng,hay là ông Nguy n Trung Tr c, c th y u nhi t tâm c u qu c, song m i ông làmriêng m t x , không liên l c, không oàn k t n i nhau, b i v y l c l ng không

nh m , l n l n s b gi c ánh tan h t, ph i làm sao gom h t l c l ng l i r i ct ng i ch huy, làm nh v y m i ch ng v i gi c n i. Mà ch huy t i cao duy ch



có c Th Khoa m i m ng c. Bây gi c Th Khoa b b t r i không bi tch ng tha gi t l nào, nên khó mà th c hành ý ngh a ó c.

Có êm ông Nhiêu mu n sai dâu ho c con gái ra ch M bi u Ð t nên l p thcho c Th Khoa tr n ng v h i hi p v i nhau mà lo vi c l n. Mu n nh v ynh ng ông không bi t c Th Khoa ã lành m nh hay ch a b i v y ông do d ch aquy t nh.

T b a Th Ð u và Th Trâm i th m Ð t v n nay ã m i ngày r i. BàNhiêu mu n bi u hai ch em i th m n a. Nh ng bà ch a nói ra thì tr a b a ó, lúcn c m ông Nhiêu nói v i Th Trâm:

- Con bi t ch anh Hai r i cha mu n sai con ra nói chuy n v i nó m tchút.

Th Trâm h n h áp:- Cha sai con i con m ng l m. Ði d quá th a cha! Không ai tra xét gì h t.

Nh ng con xin cha cho ch Hai i v i con ng ch th m nh m t lát. H na, hai ch em i cho vui vì ng sông v ng v l i, l i khuya i t i mò,i xu ng m t mình ghê quá.

- c, n u con Hai không có chuy n gì thì i v i con. Bà Nhiêu nói:

- Nhà có vi c gì âu. Ð nó i v i con Trâm ki m d a chu i em cho chnhà nghe hôn con. B a h m n c m c a ng i ta. Nay mình ra thì ph i chochút nh gì ó mà n n”

Th Ð u nói:- Con mu n em th ng Tâm theo ng nó th m cha nó. B a h m cha nó có

i nó.Ông Nhiêu c n:- Thôi nó nhà nó h c, em theo làm chi. Cha nó có nh thì v mà th m.

Ði xu ng n ng gió s nó b nh.Th Trâm nói:- tr a con ki m chu i n em cho. Bi t ch r i không c n gì ph i i

khuya quá nh hôm tr c, tr i g n ám mây ngang r i s i. Cha bi ucon ra nói chuy n chi v i anh Hai con?

Ông Nhiêu suy ngh m t chút r i nói:- i nó coi nó nói h êm cho b n trai tr trong vùng n y tr v , r i

có b l n mà b t cho s ch, nh ng t i sao h m nay ch a th y gì h t. N unó li u nó ngoài M c an thân, l i có th giúp ích cho i cu c c,thì nó c thêm ít ngày, v nguy hi m ch không ích gì. Sau h t ph i nóirõ v i nó v chuy n n y: cha nghiên c u th i cu c, cha nh n th y c ThKhoa là ng i tr ng y u c a kháng chi n. N u không có c , thì s i cu c

h ng h t. V y cha mu n th ng Ð t nh n c thân thi t v i ông Ð inào ó, nó nên l p th làm cho c Th Khoa lén tr n ra kh i nhà th ng

i nó ch c v ây cho cha. Nó làm c vi c ó thì nó có công l n v icu c c u qu c. Hai con nh nói v i nó r ng cha trông c y nó làm cho cvi c ó. Mi n là nó ch c v ây cho cha mà thôi, cha làm sao cha làm, nókh i lo n a. Hai con nh hôn?



Th Trâm v i Thi Ð u u nói nh và h a s nói g t v i Ð t.n c m xong hai ch em ra sau v n kí m n c m t bu ng chu i già17.

Còn d a thì m y quày d a xiêm còn non, nên ph i b 5 trái d a ta em cho . Khuya l i hai nàng d y s m, n u c m n cho thi t no, h a v i nhau r ng l n

y ra nói chuy n thì v li n, d u c m c ng th nào c ng không n c m nh l ntr c.

Th Trâm xin m cho ti n ng mua bánh cho cháu Tâm. Bà Nhiêu vô bu ngxách ra m t quan ti n k m, em h t theo mua th t v cho cha n m t b a.

Ông Nhiêu thì nh c l i m y u ông ã nói h i n c m tr a và c n d n ph inh và nói l i v i Ð t, nh t là ph i nói rán l p th gi i thoát cho c Th Khoa r i ch

v giao cho ông ng ông lo m u t ch c l i cu c kháng chi n cho có qui t c h nhoi cho có l c l ng hùng h u.

Th Ð u v i Th Trâm em d a chu i xu ng s n r i nh ng i tr i h ngông m i i th a v i cha m mà i. Nh g p n c xuôi nên v a ông ch thì hai ch

em ã ra t i M Tho. Trâm nói v i ch r ng mình quy t nh k n y ra nói chuy nthì v li n, không n c m. V y thì nên i luôn ra xóm chài nói chuy n v i Ð t r itr l i s ghé ch mua th t mua bánh mà v .

Ch em b i xu ng i th ng ra vàm18. Th y chi c ghe l n c a Ð t u ó, chem m i âm xu ng vô c p m t bên bu c dây x p gi m, r i l i h i xách d a chu i

em lên nhà. Ð t ng ng i ch m h m t i c a, nghe l p c p d i b n thì ng d y mà

coi th y v v i em ang xách chu i ôm d a lên b thì chàng i ra ón mà m ng.Chàng h i cha m m nh kho th nào, sao không em Tâm theo ch i, k h i ng i

áp l ng x ng. Chàng r c19 l y b t mà c m hai tay hai trái d a r i cùng nhau i vônhà.

Th Trâm h i anh:- Ch ch nhà có nhà hay không?- m m i ph i em cá tôm ra ch mà bán. nhà sao c. Hai em ch a

ghé ch hay sao?- Ch a i th ng vô ây th m anh r i tr v s ghé.- Nói chuy n gì?- Cha h i anh coi t i sao b a h m anh nói binh lính Tây s p vô b g t c

vùng trong mình mà v n êm ru, không th y gì h t.- tr ng trông Tây vô b l m hay sao?- Trông làm chi? B thì gây tai ho ch l i ích gì mà trông. T i b a h m anh

nói h êm ng nh anh em trong oàn ngh a binh t u v r i h vâyt h t. Ch em tôi v nói l i v i cha. Cha s hàng trai tráng mang ho nên

khuyên t n mác h t. Té ra 10 b a r i mà ch a th y b . Ý cha mu n bi t coinh h b ý nh tr c, h không tính vô b n a, thì cha kêu m y anh em

ng làm n. Lúc n y ph i móc m ng v n ph i d p b ru ng, màdân t n c h t không có ai làm thì kh l m. Ai c ng than.

17 lo i chu i có trái dài, H u giang có chu i già lùn, già h ng18 a sông19 giành



- i ly lo n, ph i rán mà ch u, ch bi t làm sao? Hai em v th a v i chang h ch a b ý nh ó âu. H m nay h ch a ru ng mi t mình là vì m c i ch khác. Không bi t ch ng nay mai ây h s t i. V y qua ph i

ngoài n y trong m t th i gian n a, ch ch a dám v .- Cha có nói n u anh li u ph i n núp ngoài n y cho an thân, và ng nh

thân th mà ch m nom c Th Khoa thì anh c , không c n ph i v g p.Nh ng cha d n g p anh m t u n y là anh c thân thi t v i ông Ð i,

y anh rán lo m u gi i thoát cho ông c Th Khoa. Anh làm sao cho ctr n ra ngoài r i anh l y ghe a c v giao cho cha. Cha nói anh làm cvi c ó thì anh có công l n nh t trong cu c kháng chi n.

Ð t nghiêm nét m t ng i suy ngh . Th Ð u ti p v i Trâm và nói:

- Cha nói c Th khoa là tr c t c a cu c c u qu c. Ph i có c thì i s m ithành, vì c có tài l c mà gánh vác vi c l n. N u không có c thì m ivi c h h ng h t. Cha c theo c n d n ph i nh mà nói g t v i anh nên

n lo làm sao em cho c c Th khoa ra ngoài r i ch v giao cho cha.Cha mu n vi c ó lung l m, v y anh ph i rán làm cho cha c chí. Cha nói

anh ch c c Th khoa v giao cho cha r i thì cha lo làm vi c gì, ólà ph n s c a cha, anh kh i ph i lo n a. B a nay cha sai hai ch em tôi i

ây là c n nói v i anh chuy n ó. V y anh ph i rán làm cho v a ý cha. Ð t th m t h i dài và nói:

- Vi c cha bi u ó khó l m, ch có ph i d âu. Nhà th ng trong thànhlính canh gác g t l m, qua có vô c âu. Qua ch nh ông Ð i m i bi t

c tin t c c a c Th khoa. Hôm qua ông Ð i nói c i c r i, nh ngi trong phòng cho quen ch n, ch quan th y ch a cho ra ngoài. V y hai

ch em v th a v i cha th ng th ng cho qua tính ch g p quá thì khôngth làm c. Ph i rình mò ch g p c h i thu n ti n thì qua làm. Qua slàm cho vui lòng cha, sau có công v i n c nhà.

Th Ð u v i Th Trâm nghe Ð t ch u làm theo l i cha d n thì m ng, nên bàntính v i nhau ra ch mua r i v cho s m, tr c kh i b ch nhà v g p r i c m n c m, sau kh i cha m i trông nh b a h m.

Hai nàng ng d y t mà v . Trâm nói v i Ð t:- À! ch ch nhà v , anh nói giùm ch em tôi g i l i th m ch và em bu ng

chu i v i ít trái d a cho ch n ch i.- a chu i n y cho hay sao?- Cho ch ch nhà.- a h m qua m t bu ng chu i v i quày d a qua n, em bán có 2

bu ng chu i. Ð qua a ti n cho em ng ghé ch mua bánh em v choth ng Tâm.

- Thôi, thôi, có ti n d i xu ng. H i khuya m có a em theo m t quanng mua th t mua bánh.

- Có ti n thì thôi sao không cho th ng Tâm theo ch i? Th Ð u nói:

- Tôi mu n em i. Cha không cho. Cha nói i n ng gió s nó nh c u.



Ð t a v xu ng xu ng i r i, chàng tr vô nhà n m gác tay lên trán mà suytính. Ð u v i Trâm tr vô ch , trâm ng i gi xu ng, cho Ð u lên ch mua th t,

m và bánh cam, r i ch em b i ri t v T nh Giang. V ch ng ông Nhiêu th y l n n y con v i dâu v s m thì ông bà vui m ng,

u em th t xu ng nhà d i mà c t, ng n c m r i s x t mà kho. Còn Trâm l ya s p c m v i bánh, a cho Tâm m t cái bánh cam và hai d a trên ván m i cha

n u ng n c. Ông Nhiêu nóng n y nên th i thúc nói cho ông nghe coi m y u ông d n ó

t tính th nào. Trâm m i nói binh lính ch a vô ru ng20 mi t trong n y là vì m c i nhi u chkhác. Th nào không mau thì lâu ng i ta c ng s t i. V y Ð t xin ngoài M ítngày n a, tr c c an thân, sau ch m nom c Th khoa. Còn vi c l p th cho cth khoa tr n, vi c ó khó l m vì c n m nhà th ng trong thành, mà chungquanh thành canh gi nghiêm nh t l m. Theo tin ông Ð i cho hay hôm qua thì cTh khoa i c r i, nh ng quan th y bi u i trong phòng ch ch a cho ra ngoài.Tuy khó làm cho c tr n c, song Ð t h a s rán s c làn theo l i cha d n, tr ccho cha vui lòng, sau l p công v i t n c.

Ông Nhiêu c chí nói:- Vi c ó ai l i không bi t khó. Nh ng khó mà mình làm c m i có công

n.Th Ð u nói:- Con c nh ph i rán. Vì cha trông c y n i nh g t l m. nh h a nh s lo.Ông Nhiêu ng d y nói:- Thôi, hai ch em i ki m c m n i.Ông i ra tr ng h c.

20 lùng soát



Ch ng VI

Võ Minh Ð t, T nh Giang m t chi n s trong oàn ngh a binh c a c ThKhoa Huân, gi d ng ng i gi ng câu kéo l i, chèo ghe ra ch M Tho, tr c ki mch n c cho kh i b b t, sau l ng nghe tin coi gi c x ch t ng c a mình nh thnào.

Anh ch em c gi theo Th Ð u v i Th Trâm i ki m Ð t, may g p Ð ttrong nhà c a Nguy n Th D n, c d nghe Ð t nói chuy n v i v và em n hai

n, nói vì tr ng h p nào mà v i th D n, nói nh ph ng pháp nào mà cthân thi t v i ông Ð i, r i khoe nh ông Ð i ó mà bi t tin t c xác thi t c a nhà áiqu c Th Khoa Huân, l i còn bi t tình hình quân s c a bên gi c n a.

Không bi t anh ch em nghe Ð t nói v y mà anh ch em co tin ch c nh ng l ichàng th t v i v và em ó là s th t hay không. Ch Th Ð u c ng nh Th Trâm,hai nàng tin l m, mà v nói l i cho ông Nhiêu Giám nghe, thì ông c ng tin, ông l icòn khen Ð t khôn ngoan bi t chi u u n theo th i, bi t lao lách tráo tr .

Mà Th Ð u, Th Trâm v i bà Nhiêu, vì tình yêu d nhiên không nghi lòng da Ð t, là ng i thân trong t c d u tin l m thì có th dung th c. Ch ông

Nhiêu Giám là m t v lão nho, mà ông ôm p cái thuy t „n ng cang n ng nhu“ nênông khen Ð t khôn ngoan, thì ch ng bao lâu ông nh n th y ông tin qu y, mà ông cònkhen l m, b i v y ông h i h n c c m, h i h n v s ông mù quáng tai ho phátsanh làm cho gia ình ông lung lay rúng ng n con trách v phi n, ông ph i chán

n h t vui s ng n a.Ng i vi t l i truy n n y không v tình ai, mà c ng không nhi m thuy t nào,

nên ph i nói ngay ra ây r ng nh ng u c a Võ Minh Ð t nói v i v và em có cáithi t mà c ng có cái d i, l i cái d i nhi u h n cái thi t.

Võ Minh Ð t, là con c a m t nhà nho ch n chánh, bi t th ng n c th ngnòi, bi t tr ng cái hay cái ph i. Tuy chàng h c ít nh ng sanh tr ng trong nhà nho

c t nhiên chàng c m nhi m nho phong ít nhi u. Chàng l i còn gia nh p trongoàn ngh a binh hùng dõng c a c Th Khoa Huân, th ng nghe c nói làm chi n s

bi t ch t ch không bi t u, th thì chàng c ng có t p khí phách anh hùng chútnh.

Nh ng Ð t nuôi m t tâm h n tân ti n khác v i tâm h n c a c gi h i th ió. Nh bàn tính vi c gì, ông Nhiêu th ng l y m t câu sách làm c n b n cho l i c a ông thì chàng b t b nói câu sách ó h p v i tình th i x a, ch không h pi chí ý ng i i nay n a. Nh khí phách c a chi n s mà c Th Khoa Huân

th ng d y ó, thì chàng hay c i và nói r ng ch t h u ích thì áng ch t, ch ch t vôích thì ch t làm chi.

Hôm Ð t chèo ghe i qua M Tho, thi t chàng không có em theo th u ócgian hùng x o trá, vì ã có s n cái tâm h n „tu th i nhi ti n“. Chàng không th r t

nó c, nên nó ph i theo chàng mà thôi.n sanh tr ng n i v n ru ng, t nhiên chàng bi t cách làm ru ng tr ng

cây. Nh ng nh có ng n r ch l n i qua tr c nhà, nên t h i còn nh chàng có t ptheo cái ngh gi ng câu l i cá. Làm ngh h b c thì ph i xóm chài xóm l i m i



thu n c nh thu n tình. Ra t i M Tho, chàng i th ng ra phía vàm. Th y xóm chàii mà chàng không ghé c chèo ra sông cái, tính d xem a th r i gi ng câu th

i ki m m t m tôm cá làm l t n thân. Ðã ki m c m t r tôm càng v i cá ch m21, cá l n, cá út, cá ngác, g n sángchàng m i chèo tr l i xóm chài t i vàm mà bán cho b n hàng.

ây có b n n m ch àn bà h khuya thì xu ng b n ch ghe chài ghe l i vng mua tôm cá em ra ch mà bán. Trong ám ó có Nguy n Th D n tr ng tr och s , l i b i buôi nh m l h n h t. H i tr c nàng ã có ch ng r i, nh ng vì ch ng

thi t thà quá hoá ra kh kh o, không h p ý v i nàng, thành th m i rã r i, ai ing n y cho kh i cãi c . Vì v y nên hi n th i nàng ã 26 tu i r i mà m t mình

mua bán cá tôm không có ch ng con chi h t.Sáng n y th D n th y có ghe l i l c p vào b n, nàng l ch n b c xu ng

i Ð t có cá tôm c bao nhiêu Ð t b ng r a cho D n coi. D n x c c tôm cái ngó Ð t v a c i duyên v a h i:

- Anh nh bán giá m y ây anh Hai?- Tôi không có ng i ch mà bán, nên không bi t giá ch , b i v y tôi xin ch

li u giùm cho ph i thì thôi. Tôi có công l n l i sáng êm mà ki m tôm cá.Ch có công ng i ch ch u n ng m a mà bán. Xin ch l y công tâm mà xhai ng i u có l i phù h p v i công khó v y thôi. Có l còn mua bán v inhau nhi u ngày ch không ph i m t l n n y. N u ch tính ph i thì tôi s

cho ch bán m i b a.- Anh t t quá. Cá tôm anh làm sông nào v y?- Ngoài sông cái ây.- Nhà anh âu? Sao thu nay không th y anh em tôm cá l i ây mà bán?- Tôi trong mi t Tr n Ð nh. Lúc n y rãnh viêc ru ng v n, tôi th ra sông

cái ki m n, ch ng nào t i mùa gieo m tôi s v .- Anh ra làm ngoài n y anh nhà ai?- d i ghe. N u ch tính giá úng cho công khó c a tôi thì m i b a h g n

sáng tôi ch tôm cá v ây cho ch bán. Thôi m i làm quen v i nhau, tôigiao h t cho ch b ng ra ch ng i bán. Bán coi c bao nhiêu ti n r imình s tính chia v i nhau.

- Anh ch u v y hay sao? Ð c anh mu n nh v y thì t t l m. Tôi bi t cônganh c c kh , tôi không n n gian anh âu. Tôi i bán r i anh u ghe âymà ch tôi hay sao?

- Tôi n u c m n tôi ây tôi ch .- Ghe nh quá, l i không có mui. d i ghe coi b b t ti n, n y anh lên nhà

tôi kia mà ngh . Nhà tôi không có ai h t. H tôi i bán thì tôi khép c a bó. Có b p kín áo có c i s n. Anh n u c m c ng d .

- u ch cho phép tôi ký túc thì tôi cám n ch l m. Nh ng tôi ái ng i là tôilàm c c lòng ch .

21 lo i cá sông l n, có th t tr ng l ng n 4-5 kg



- Không, không có c c lòng chi h t. Anh theo tôi lên ây ng tôi m c agiao nhà cho anh. Tôi i bán anh coi nhà giùm cho tôi, thì tôi mang n chsao mà c c lòng.

- Th D n b ng r tôm cá i lên nhà. Ð t i theo.Nhà lá nh hai c n h p, c không có gì l m. Phía tr c có b ván d u v i

cái gh tre c , vô trong có m t cái chõng lót trong bu ng, còn ngoài thì có cái bànch a th . Phía sau có m t mái gi i22, có b p n u n, có chén bát n i ngtrong r d i t.

n d t Ð t i coi cùng h t, ch ch g o, mu i, c i cho Ð t bi t, r i b ng r tômcá i bán, d n Ð t nhà nh mu n ph i l i thì qua nói v i ch nhà m t bên ó màph i nh trên r ng23 c a ng i ta. Nàng h i có tôm cá l i mà n hay không thì

t nói d i ghe còn g o v i cá dùng.Ch có v y ó mà Ð t làm quen v i D n, có ch ngh ng i có ng i bán giùm

tôm cá, kh i lo n ng m a, ói khát.n i r i thì Ð t em g o v i tôm cá lên nhà kho n u mà n r i n m ngh . Vì

ph i th c sáng êm mà th m câu nên Ð t m i n m m t chút là ng li n, chàng ngth ng gi c r i th c d y th y Th D n c i, thì không bi t nàng v h i nào, chàngkhông hay.

n vô bu ng xách 3 quan ti n em ra trên ván mà nói:- Tôi bán h t th y c 3 quan n m. Tôi l y 5 ti n mua th t v i rau c i

u cho anh n. Còn l i 3 quan nguyên ó. Anh nu n chia bao nhiêu t ýanh.

t d d r i nói:- Chia hai ch v a lòng hay không?- Chia nh v y thì h p cho anh. N u anh chia cho tôi m t quan, còn anh 2

quan, chia nh v y c ng ã l i cho tôi nhi u l m r i.- c. Ch mu n l y bao nhiêu ch l y.- Cha ch ! Anh n y ng d a. Mình ch a nh trong nhà, r i nh l i ch c

gh o mình ch .- Không tôi nói th t tình ch âu dám gh o.- Anh nói: „Mu n l y thì l y“. Nói nh v y không ph i gh o hay sao?- Tôi nói l y ti n ch âu ph i l y tôi.- Thôi nên nói rành m t l n cho kh i mích lòng. Anh i làm m i b a anh

giao tôm cá cho tôi bán. Tôi mua g o, th t, rau c i v n u n chung v inhau. Còn d ti n b c bao nhiêu thì chia làm ba, tôi m t ph n, anh haiph n. Anh ch u hôn?

- Ch u ch . Mà ch cho tôi u trong nhà ch hay sao?- Ði câu i l i v thì anh ây mà ngh . Khuya tôi d y n u c m s m. H

anh v thì n v i nhau r i tôi i bán, anh nhà anh ng . Tr a mua n s a. Chi u tôi n u c m s m cho anh n no ng anh i làm. Tính nhy c hôn?

22 ki n trúc nh chái nhà. Chái n m bên hông nhà, mái gi i n m sau nhà hay riêng23 giàn b ng cây hay tre



- c l m. Tôi có ch ngh , có ng i lo c m n c và bán cá tôm thì tôikh e quá. Nh ng ch tính nh v y mà ph i có anh b ng lòng tôi m i kh iái ng i.

- Anh nào? Tôi không có ch ng, không có cha m . Tôi ch có m t ng i anhlà ông Ð i T n c m u m t t p lính Mã Tà24 bên thành Tây. Anh tôi haytôi có ng i hi p tác ng lo làm n thì anh tôi vui l m, ch sao mà không

ng lòng. Ð tr a chi u tôi qua thành th m nh, tôi nói cho nh hay, ngnh d n binh lính ng á ng t i anh, anh thong th làm n.

- Té ra ch có ng i anh làm làm t i ông Ð i l n? Anh ru t hay anh sao?- Anh chú bác. Nh ng nh th y ph n tôi côi cúc, l i không có anh em, nên

nh th ng tôi c ng nh em ru t. Tôi mu n gì c ng c h t.- Anh em chú bác là ru t th t ch sao.- i tr c nh c ng bên n y. nh có ghe b n chài l i, nh sai i ánh cá

cho nh bán. Ch ng Tây l i h b t nh theo. Th y nh m nh m gi igi n h cho nh làm Ð i. Tây th ng nh l m, b i v y nh nói gì h c ngnghe h t. nh mu n b t ai nh b t, mu n tha ai nh tha.

- u v y thì khoan i th m ông Ð i, tôi làm ki m c cá ngon ch sem qua cho ông r i nh n d p ch g i g m giùm tôi cho tôi an thân làm n.

- c, anh rán ki m m t c p cá ch m tr ng tr ng v y thôi. Anh tôi a cách m l m.

- Tôi s ki m c. Thôi ch , ch c t ti n i, c t luôn giùm 2 quan c a tôia. M i b a bán chia ph n tôi c bao nhiêu, ch c c t giùm cho tôi,

ch ng v tôi s l y.- Anh có v con hay không?- Tôi có v và có th ng con c 6 tu i.- Anh i r i b v con nhà l y gì mà n?- Nó v i cha m tôi, nhà có v n l i có ru ng ki m lúa n.Ðó, tr ng h p Ð t v i D n quen nhau là v y ó, mà l i c a Ð t th ng khoe

thân thi t v i ông Ð i là t i v y ó.Vài b a sau, Ð t kéo l i may c m y con cá ch m l n. Chàng c y D n

em qua Thành hi n cho ông Ð i T n 2 con, r i g i g m và luôn d p h i c ThKhoa Huân b n Bình Cách n ng hay nh , bây gi âu, h tính x t i cách nào?

ngh a binh c a c Th Khoa Huân ph c kích binh lính Pháp t i Bình Cáchhôm n là m t th i s l n lao, vì hai bên u b t n th ng nhi u, l i chánh t ngkháng chi n c a ta b n và b gi c b t, b i v y M Tho ng i ta n rùm, nh t làngoài ch ng i ta hay h i th m nhau v vi c ó. Th D n là gái lanh l i, t c m chnghe vi c gì nàng c ng mu n tìm hi u cho rõ ràng, b i v y tr n Bình Cách bên nào

n th t bao nhiêu, mà nàng còn bi t thêm cu c kh ng b t ch c m y b a sau làmcho nhà c a tiêu tan, nh n dân h t s c au kh .

Hôm nay nàng nghe Ð t c y nàng, g i g m giùm chàng cho kh i binh lính tran thì ch ng l gì, ch ng nghe chàng h i th m giùm b n m ng c a c Th Khoa thì

nàng phát nghi, nên nàng ngó chàng trân trân v a c i v a nói:

24 âm c a ch matamata, ti ng Mã Lai, ngh a là c nh sát



- Tr i i! Té ra anh n y là m t ngh a binh kháng chi n mà tôi dám ch atrong nhà tôi ch ! Anh báo quá! Sao anh gi u tôi?

t bi n s c và nói:- Không có âu ch . Tôi là ng i thi t lo làm n. Tôi có bi t ngh a binh ngh a

gì âu.- Ê! Anh ng tr treo, anh là ngh a binh c a Th Khoa Huân sau tr n Bình

Cách, anh s Tây b b t, anh tr n ra ây gi d ng chài l i ng n núp.Anh t ng tôi d i l m hay sao? Có nh v y anh ph i nói thi t v i tôi ng

u anh bi t n ngh a thì tôi l p th bào ch a cho. Ch anh gi u tôi thì anhi tôi ch t chùm v i anh hay sao. Tôi phi n anh quá!

- Thiêt tôi là ng i làm n, tôi không bi t vi c gì khác ch à!- Ai mà tin l i c. Anh ngh l i coi, anh tôi làm ông Ð i trong binh c a

Tây. Tôi ch a ng i ngh ch v i Tây, ngh a là ng i thù luôn v i anh tôia, ch ng anh tôi hay c thì còn gì tôi.

- Tôi có ngh ch có thù v i ai âu.- Thôi, thôi, tôi ch y anh r i. Anh nói anh không có ch n trong ngh a binh.

Sao anh c y tôi g i g m anh?- Nghe ngoài n y lính tráng hay b t b nên tôi s , tôi ph i lo tr c, ch tôi

có t i gì âu.- Còn anh nói anh không bi t vi c Bình Cách sao anh c y tôi h i th m c

Th Khoa Huân?t ngh n c , h t tr l i c n a. Chàng b c ra ng d a c a mà ngó

xu ng sông.Th D n b ng cái r ng 5 con cá ch m a cho chàng mà nói:- Anh làm n em m y con cá ch m b vô r ng cho nó s ng. Ð tôi b ng

tôm v i cá ngác, cá ch t ra ch bán r i tr a v s nói chuy n ti p. Tôi d aanh ng coi anh d n hay nhát, ch thi t anh có ch n trong oàn ngh abinh c a ông Th Khoa tôi c ng c u anh c. Anh ng lo.

n b ng r tôm cá i ra ch . Ð t nh nhàng trong lòng, nên i xu ng ghe màng m y con cá ch m l i.

Tan ch D n v , vui v nh th ng, có mua th t, khô, m m, tính tr a n sbún v i th t quay, còn b a c m chi u thì có cá ch m, có tôm kho, còn có thêm khô

m n a.Lúc hai ng i ng i n bún v i th t. Th D n l i nh c câu chuy n h i s m m i,

nh ng nàng dùng l i u ái thân m t mà khuyên Ð t n u có vi c chi lo ng i thì c tthi t v i nàng. Nàng th th t b o h tính m ng c a chàng n cùng, ng i ta ph igi t ch t nàng r i m i h i chàng c. Nàng nói v i gi ng thân ái, thành thi t, làmcho chàng c m xúc vô cùng, Chàng ph i ng ái tình nên quên h t dè d t. Chàngbèn t thi t v i nàng, chàng B n Tranh ch không ph i Tr n Ð nh, chàng có ch ntrong oàn ngh a binh c a c Th Khoa, chàng có tham d cu c ph c kích BìnhCách, trong êm ó chàng l y câu v i l i b xu ng ghe tr n i ra ây, nên khônghay binh lính vô kh ng b trong vùng, chánh vì s s ru ng xét ó nên chàng ph igi d ng b c tránh ra ngoài n y, tr c cho c an thân, r i d tin t c v c ThKhoa cho bi t c còn m t.



Th D n nghe rõ r i nàng c i mà nói:- anh ph i nói thi t nh v y cho tôi bi t ng tôi bào ch a cho ch .- Tôi nói thi t v i ch , tôi là ng i th ng n c th ng dân, ch không ph i

là ng i gian x o. N u ch th ng thì tôi t m n i ây ki m tôm cá choch bán. Còn n u ch không th ng thì tôi b b t t i nhi p.

- Anh bi t th ng n c anh t ng tôi không bi t th ng nh anh h i sao?Ai n t cáo m t ng i ái qu c c a mình cho c mà s . V y anh c

ây, ng lo gì h t. Tôi s h t lòng ch m nom công vi c c a c Th Khoaa.

- Ch nói thi t hay là g t tôi?- i nãy tôi ã th r i, sao anh còn nghi b ng tôi? n u ng r i tôi s em

cá qua cho anh tôi. Tôi tính ph i nói d i v i nh nh v y: “Tôi nói tôi m ing25 m t ng i ch ng gi i ngh chài l i, v ch ng làm n có mòi th nh

phát d ch u l m. Tôi xin anh tôi chi u c giùm v ch ng tôi gi ng câu haykéo l i thì ng khu y phá t i nghi p”. R i ó nói chuy n ch i tôi s h ith m cu c xung t Bình Cách th nào mà thiên h n rùm ngoài ch .

i t i chuy n ó t nhiên nh ph i nói chuy n ông Th Khoa b b t,Ch ng ó tôi m i có c mà h i t i b nh tình c a ông Th Khoa, h i bây giông âu và r i h i r i ây h s x t i ông cách nào. Tôi tính s p tcách nói nh v y, anh ngh coi c hay không?

- Hay l m! Khôn l m nh ng làm nh v y ch ph i mang ti ng l y tôi.- Anh không ch u hay sao?

t li c m t ngó D n v a c i m n v a áp:- Tôi ng i cho ch , ch ph n tôi thì th nào c ng c, tôi có n gì âu.- Tôi ch a ch ng tôi mu n làm sao tùy ý tôi, ai c n tôi c mà tôi ng i?- Tôi ã nói v i ch , tôi có v có con.- Anh ng kêu tôi b ng ch n a, ph i kêu b ng em coi m i c. Anh có

thì có, v con anh tr ng, tôi ngoài n y có h i gì.- Thôi em i lo giùm công vi c c a tôi tr c i. Còn chuy n v ch ng

th ng th ng r i s li u. Không g p gì.Th D n c i. n r i nàng a cái gi bi u Ð t xu ng ghe l a b t 3 con cá

ch m l n, cho nàng r a chén d n d p r i i cho s m ng v lo b a c m chi u.n xách gi i r i thì Ð t n m mà ngh l ng. Chàng suy xét l i cu c tình duyên c an m i gây ra ó thì chàng chúm chím c i. Ðã có s n tâm h n “tùy th i mà ti n”,

chàng ngh l y D n làm v bé có l i ch không có h i.Ng i ta có hai v thi u gì, ai c i chê mà s . Hu ng chi D n khôn ngoan,

lanh l i, tráo tr bãi buôi, l i có s c p h n v nhà, thì có c gì mà chê c. D n cónhà c a s n l i có ngh nghi p riêng, không c n ch ng nuôi d ng mà s t n công

n c a. H n n a gá ngh a v ch ng v i D n, mình c thân th c a ông Ð i T n,t s ai b t b , mà l i còn bi t tin t c c a c Th Khoa, làm m t vi c mà có l i nhi u, l i cho ph n mình mà c ng l i cho Ð t N c. Ðã v y mà mình gi ng câu l i cá

25 y, c i



cho D n bán m i ngày, lâu lâu v th m nhà, mình em ti n v cho cha m v con,mình còn giúp ích cho gia ình c n a.

t suy t i ngh lui r i bu n ng nên ng khò.n i qua thành, ch ng tr v th y Ð t n m ng thì n m cánh tay kêu d y

mà nói: ”D y, d y ng tôi thu t chuy n cho mà nghe. Anh tôi th y cho cá ch m nhng quá, nh h i cá âu mà l n con d v y. Tôi nói tôi m i làm b n v i anh gi i

ngh chài l i nên có tôm cá cho tôi bán m i ngày. nh ch u l m. G c nh làm nghnh mình nên nh khuyên v ch ng rán lo làm n. nh b o b c cho, ai có hi p áphay là ki m chuy n làm ti n thì qua cho nh hay nh s binh v c, ng s chi h t.

nh nói ai có truy xét anh thì anh nói anh là em r c a ông Ð i T n t nhiên ng i taph i kiêng n . Tôi h i qua v Bình Cách thì nh nói ng i ta m i b vùng ó g t

m, r i t nhiên nh nói chuy n b t c chánh t ng c a gi c là ông Th Khoa.Ông b n trúng b p v , nh ng may không gãy x ng nên ch c ng khó ch t, mà

ng kh i mang t t. Vì ng còn d ng b nh nên ch a nghe h s x ng cách nào.Nh ng h ng n m nhà th ng chung v i ám th ng binh c a h , thì ch c hkhông có tính x t . Ðó, tôi i lo công chuy n cho anh xong xuôi h t ó anh v alòng hay không?”

t n m tay D n mà cám n hai ng i ngó nhau vui c i, không còn s t sèhay nghi k gì n a.

ó Ð t và D n n cùng nhau nh v ch ng, càng b a càng thêm yêu,càng thêm kh ng khít. Tuy v y mà b a nào D n i bán cá v , tr ti n mua g o n

i nàng chia làm ba, ph n c a Ð t nàng c ng c t riêng cho chàng, tính dành ngmay qu n áo cho chàng v th m nhà thì em v c p d ng cho cha m v con chút

nh. Còn Ð t c an thân, chàng không quên c Th Khoa. H ôi ba b a chàngnh c D n em tôm cá qua cho ông Ð i, r i h i th m b nh c a c Th Khoa giùm chochàng.

Nh v y mà khi Th Ð u v i Th Trâm ra ki m th m Ð t l n u, Ð t nh n tincho cha bi t v b nh tình c a c Th Khoa là tin ích xác ch không ph i t chuy n.Chàng t chuy n nói d i có u n y là nói gi c yên ng g t ngh a binh tr v

ng vây b t cho h t c vùng, nói nh v y ng có c mà ngoài M cho lâu màthôi. Chàng khoe c ông Ð i th ng và c thân thi t v i ông l m, nh ng kthi t chàng ch nghe Th D n nói ch ch a h c giáp m t v i ng l n nào. Chàngcòn d u bi t chàng ã k t ngh a v ch ng v i Th D n, ch nói u ng i câu màthôi, r i s v nghi nên nói d i Th D n có ch ng làm vi c v i ông Ð i.

Mà b a ó Ð u v i Trâm n c m r i xu ng mà v , tuy Ð t không nói ra, songn có con m t tin i nên nàng bi t Ð u là v c a Ð t còn Trâm là em. Nh ng bi t

thì bi t, ch nàng không c t v n, không n i ghen không gi n h n, không bu n b c.Trái l i nàng càng vui v , bãi buôi h n lúc tr c, càng chi u chu ng, lo l ng cho Ð t

n. Nàng th m ngh ghen tuông r i nói b y làm cho ch ng chán ch không ích gì,hay h n là ti p làm cho ch ng vui g n mình, làm nh v y m i g i là gái khôn, có

u cao, có trí sáng.a sau bán cá r i D n mua v i mang v m n th c t nay cho Ð t m t cái

qu n m t cái áo, d n th ph i may giùm cho mau. B a sau n a, nàng xách tôm cá



qua cho ông Ð i, r i v nói v t th ng c a cu Th Khoa nay ã lành. Nàng l i nóiông Ð i có d n b a nào Ð t có r nh thì d t Ð t qua th m ông bi t m t th ng em r

t chút.t ã có ý mu n c thân c n v i ông Ð i ng có th tìm hi u cách hành

ng c a binh lính bên ch, nh t là bi t chút nh l c l ng và m u c a gi c,nh ng không có d p nào thu n ti n, nên chàng ch a dám t bày ý mu n ó cho D nbi t. Nay nghe D n nói ông i mu n bi t chàng m ng quá, tính b a sau bi u D n

t chàng i. D n nói qu n áo lôi thôi quá, i vài b a may m i r i s b n coich s mà i coi m i c.

Vài b a sau Ð t có áo qu n m i b n coi s ch s , àng hoàng. n c m tr a r in v i Ð t m i i qua thành th m ông Ð i T n. Ð t g p nhi u t p lính Tây i ch iy ng, còn lính Vi t thì r i rác không nhi u l m. Theo m y n o ng thì lính

Vi t gác, còn c a vô thành thì lính Tây.t th y D n i m nh m không lo s gì h t, thì chàng v ng b ng c i theo.

Ông Ð i T n n c m r i ang ng i hút thu c, ông th y D n b c vô, có Ð t isau thì ông h i: “Ch ng em ây ph i hôn?”

n nói ph i. Ð t ch p tay xá ông. Ông vui v bi u ng i, h i th m vi c chàii. Ông th y Ð t m nh m , nói chuy n rành r , t ra ng i có l giáo, ch không

ph i h ng d t nát thi t thà, ông khuyên Ð t nên xin i lính ng l p công danh v ing i ta, ch làm ngh chài l i, tuy n song l nh l o c c kh l m l i ch ng giàthì lãnh ch c “Ng ông” v y thôi. Bây gi ng i ta nói hi p tác v i Tây là x u h , h

i là ph n qu c nên ít ch u ra làm quan làm lính v i Tây. Chánh lúc Tây ang yêuu mình giúp m i c quí tr ng. Ông Ð i bi u Ð t xin i lính ông s u cho,

ông h a vô ch ng vài tháng ông s xin cho lên ch c Cai, r i n u Ð t gi i gi n rán l pcông s lên Ð i cao sang nh ông m i s ng. Ông ch m i u l i h i mà khuy n d

t. Ð t th y ông làm l n mà t t v i mình nên không dám cãi, không dám t ch ixin Ð t suy ngh ít ngày r i quy t nh.

t mu n h i th m c Th Khoa nh ng s ông Ðôi nghi nên không dám mmi ng. D n hi u ý nên nàng gây ra mà h i giùm cho chàng. Ông Ð i nói c ThKhoa ã c phép i trong phòng r i. C m nh m nh th ng. Quan th y nói vài

a n a s cho c i ra sân mà ch i. Ông l i nói quan Tây o b quí tr ng c l m, chon Tây luôn luôn. Ch c ch ng c lành m nh s th c v , ch không làm t i chi

t.t c ông Ð i T n nh n làm em r , r i c nghe tin c Th Khoa g n

lành m nh c quan Tây quí tr ng và có l s c tha v , thì chàng vui v tronglòng nên t ông Ð i mà v cho ông ngh . Ông Ð i khuy n d thêm n a, ân c n bi unên xin vô lính mau mau, ch ng nên v vùng B n Tranh, Bình Cách là vùng b tìnhnghi, ph i i lính ng ông che ch l p th làm cho mau lên ch c.

Không c n ph i nói ra, b i vì ai c ng nh n th y ph i có l i c a Th D n nói vônói ra sao ó, nên ông Ð i T n m i bi u d t Ð t qua cho ông nói chuy n, mà g pnhau thì ông c khuyên Ð t vô lính ng ông che ch và nâng cho, ông khôngnói ngay Ð t là ng i có ch n trong oàn ngh a binh kháng chi n. Song ông nói xa



n, d n ng v vùng b tình nghi, ph i vô lính cho ông che ch , ông nói v y c ngnh ông hâm d a.

d Th D n c y ông Ð i T n làm nh v y là nàng mu n Ð t ph i i línhi c m ch n Ð t luôn ngoài M Tho v i nàng, ch n u Ð t l ng ch ng i kéoi gi ng câu, v ra th m hoài, thì s e trong ít ngày ây chàng s b nàng mà v

i v l n.Ði th m ông Ð i r i tr v nhà, Ð t ng i nói chuy n v i D n chàng c khen

ông Ð i vui v có oai quy n mà không kiêu hãnh, bi t th ng k d i, bi t giúp bàcon. D n nh n dip m i tán t ng ông Ð i, ti p t chuy n mà khen d i, làm cho Ð tcó thi n c m n ng nàn nh ng D n b d p, không nh c t i chuy n ông Ð i khuyên

t xin vô lính.n n a chi u D n xu ng ghe b t tôm cá lên n u c m cho Ð t n s m ng i

gi ng câu. Ð t n m m t mình, chàng nh l i l i c a ông Ð i khuyên i lính, khuyênmà d ng nh ép, h a nâng mà còn che ch giùm. T i sao mà ph i che ch ? T isao mà không v cái vùng b tình nghi? Ông bi t mình có ch n trong oàn ngh abinh kháng chi n hay sao mà ng bi u nh v y ng c u mình? Chàng ngh t i óthì chàng bu n.

Ch ng n c m chi u Ð t bày t n i bu n lo c a chàng cho D n nghe r i h i ýn có mu n cho chàng nghe l i ông Ð i vô lính hay không?

n suy ngh : „Vi c ó tu ý anh li u. Tôi không dám xúi mà c ng khôngdám c n anh theo ngh a binh ng kháng chi n. Anh quy t thí thân mà giúp n c

u dân. Anh làm nh v y là ph i l m, ai mà chê anh c. Mà anh Ð i khuyên anhvô lính theo Tây c ng không ph i nh khuyên b y. Tôi nh n m ó Tây ép bu c anhtôi ph i theo. nh s n u ngh ch m ng thì chúng b n ch t nên nh m i theo làmlính. Có ng i nói nh ph n qu c, nên ra giúp cho k c p t n c c a mình.“

t l ng thinh, n c m r i thay xu ng ghe chèo i.y b a sau Ð t v i D n không nh c n chuy n i lính n a. Nh ng Ð t c t l ,

không bi t ng nào là ng ph i mà i, nên m t vui. Th Ð u v i Th Trâm ra th m l n th nhì, chuy n t l i c a ông Nhiêu

khuyên con rán l p k làm cho c Th Khoa tr n mà v .n tan ch Th D n th y bu ng chu i già v i 5 trái d a b 26 thì h i d a chu i

a ai v y. Ð t nói c a em em ra cho D n. Th D n nói:- Ch c có ch l n i, ch có bi u anh v hay không?

t nói:- Hai ch em i ch ghé th m m t chút r i v li n. Không có bi u tôi v .

n c i r i b ng r i th ng vô bu ng.

26 lo i d a trái l n, dáng nh cái “b ” nên g i là d a b



Ch ng VII

Th D n là m t thi u ph sanh tr ng xóm chài xóm l i, chuyên ngh bántôm bán cá, mà t o hoá g n cho nàng m t lòng d c c k kín áo. Tuy Ð t là m t chútrai bi t tráo tr , a tùy th i, song chàng không sáng su t th y tâm h n c anàng c.

c nghe l i Ð i T n d d i lính, r i l i c l nh c a ông Nhiêu d y ph ip k gi i thoát cho c Th Khoa, trót m y b a r i u óc c a Ð t suy ngh lung

tung d ng nh có tr n gi c ang ánh trong ó. Ban ngày nhà thì chàng th th nbu n lo, b t vui c i gi m h ng hái. C ch y không qua kh i c p m t tinh i c a

n c. Th mà nàng c làm l , d ng nh không ý, không mu n bi t vi c gìt. Nàng không nh c chuy n i lính, c ng không tính i th m Ð i T n.

Bu i tr a Ð t h i D n:- i hôm ki m c vài con cá ch m, sao em không bán, làm chi?- n.- n mà hay gì. Thôi em cho ông Ð i i. H m nay lâu cho r i. Mu n bi t

coi b a nay c Th Khoa ã lành m nh i ra ngoài hay ch a.- tôi i tôi h i cho.Th D n i kh n xu ng ghe b t cá r i i li n.Vì nóng nghe tin t c, b a nay Ð t không ng c, c n m thao th c ch Th

n. L n n y Th D n l i i lâu h n m y l n tr c. Nh ng v t i nàng l i hào h nc vô c a kêu mà nói:

- Anh Ð t h ch c Th Khoa i m t r i!t l m c m ng i d y h i:

- Ch i âu?- Nghe nói ch lên Sài Gòn. Qua ó không có anh Ð i nhà. Anh i t p lính

âu ó không bi t. Tôi ph i ng i ch nh v ng h i th m. Ch ng nh v ,nh v a th y m t tôi là nh nói hôm qua có chi c tàu trên Sài Gòn xu ng

th y ông Th Khoa thi t lành m nh r i, h em ng xu ng tàu ch tu t Sài Gòn.

- Sao b a h m ông Ð i nói có l h s th c Th Khoa?- Tôi c ng có nh c l i nh nói v i mình nh v y, r i tôi h i ph i h ch lên

Sài Gòn ng h th ng hay không? nh nói hôm tr c nh th y quanTây s n sóc o b ông Th Khoa, nh t ng h th ng nên h s th . Té rahôm qua h ch ng i mà h còng tay ng l i có hai ng i lính tay b ngsúng theo gi , nên ch c không ph i h em lên Sài Gòn mà th âu, s h

em v tr n ày ra Côn Nôn.t nghe t i ó khoanh tay ng i bu n hiu. D n h i:

- Côn Nôn âu? Anh bi t hay không?- âu ngoài Ð i H i ai mà bi t c.- i H i ch nào?- Nghe nói nh v y ch có bi t âu.- ày ra ó thì làm sao mà v ?



- gì c.t ng i l l ng m t h i r i th m t h i th dài mà than: „Thôi oàn ngh a

binh ch c tan rã luôn... Còn gì mà mong kháng chi n thâu ph c t n c! Bi uph i rán lo m u k mà em c tr n. Làm sao vô ó c mà em c ra. Ng i tacanh gi nghiêm ng t c nguyên ngày làm sao vô ra c.

Th D n ch ng h ng h i:- Anh có tính em c Th Khoa tr n hay sao?- Ng i ta bi u tôi làm nh v y. Vi c tày tr i làm sao c mà bi u.- Bây gi h ch i m t r i, còn tính gì c.- Ông Ð i có nh c vi c tôi i lính hay không?- , có. N y gi tôi quên nói. Ch ng tôi ra v anh Ð i kêu h i chuy n nh

bi u anh vô lính b a hôm ó anh ã quy t nh hay ch a. Tôi nói tôikhông hi u tôi v tôi h i l i anh coi. Anh d n tôi bi u anh vô cho mau,làm vi c ch ng vài tháng nh cho làm Cai r i nh ch cho cách l p công

ng th ng ch c Ð i.t chúm chím c i.n ng d y i vô trong v a i v a nói:

- anh i lính thì tôi ph i d p cái ngh i bán tôm cá r i, ch thi m Cai, bài mà còn eo theo ngh hàng tôm hàng cá, coi sao c.

Chi u l i, n c m r i. Ð t c ng xu ng ghe i câu và l i nh th ng l .Nh ng khuya chàng v s m h n các b a khác và h i D n n u c m ri t cho chàng

ng chàng i v B n Tranh. D n ng c nhiên h i:- Anh v B n Tranh th m nhà hay là v có vi c chi?- có vi c riêng m t chút, mà nh t là v th a tr c cho cha tôi hay ng

tôi vô lính.- Anh quy t nh i lính hay sao?- Quy t nh r i. C Th Khoa b ày thì kháng chi n gì n a mà ngoài.- Khoan anh tính i thì chi u t i r i s i. Ch ng nên i ban ngày. Anh

i d n ng có léo v vùng b tình nghi ó anh quên hay sao?- , thôi, chi u i c ng c.- i tôi i bán r i mua bánh trái chút nh ng anh em v ch .

n d n c m n v i Ð t r i b ng tôm cá i bán. Nàng mua trà tàu, th t heo,m k o, b ng v ng chi u Ð t em v B n Tranh cho cha m v con vui lòng.

Tr a b a ó D n chiên c m mà n r i n m ngh l ng, m i h i Ð t:- Anh tính v nói chuy n r i tr ra li n hay là ch i n b a nào m i ra?- Cái ó tính tr c không c. Ð v tr ng nói coi cha b ng lòng hay

không ã. Nh xuôi thu n thì n i ngày mai tr ra. Tôi s ông già c n tr ,không ch u cho i lính.

- Nh cha không ch u thì anh làm sao?- Tôi s ch ch l i h i cho cha th y có l cha ph i ch u ch .Tôi nh m y l i anh tôi i áp v i thiên h , lúc nh m i ra u Tây. nh nói

ch i mà nghe có lý quá.i ó Th D n làm b hí h n, nói gi ng gi u c t, ki m lý l bào ch a

cho ng i qui thu n v i nhà binh nhà n c Tây, ho c giúp trong quân i, ho c giúp



hành chánh, l p an ninh th nh v ng cho nh n dân t n c. Nh có thiên tlanh l i khôn ngoan, nên nàng làm cho Ð t ph i say mê nh ng vinh hi u làm quanlàm lính cho tân trào, quên h t gi ng nòi, quên h t non sông t qu c. Nàng nói nói

i c i, h p d n c tâm h n Ð t, không cho Ð t nghi nàng khuy n d , nh ng thi t là ép bu c Ð t i lính mà Ð t không dè.

Th D n không ph i yêu gì Tây mà d d Ð t i lính giúp Tây. Nàng chmu n gi t ch ng c a Th Ð u mà thôi, nên âm m u làm cho i lính ng luônngoài M Tho v i nàng, b v con, b cha m n a. Lòng d àn bà nham hi m nh

y ó. H mu n c tho mãn chút tình yêu c a h d u ng i àn ông ph i m tdanh d , ph i mang ti ng ph n qu c, ngh ch th n, h c ng không c n, mi n h cvui lòng thì thôi. Ðàn ông nh chú Ð t n y làm sao th u hi u hi m nguy mà tránh.Mà Ð t quen thói tráo tr , thì l i càng d sa ngã h n ng i.

Chi u b a ó Th D n tính n u c m cho Ð t n s m, ng s a so n r i ch ngt tr i l n thì chèo ghe mà i. n c m r i nàng xách ra m t xâu th t heo v i m y

gói trà, c m k o cho Ð t em v B n Tranh. Nàng nói h i s m m i tính v nênnàng l i trong r ng m t m tôm càng, ít con cá. V y v tr ng nh bi u b t lên nhàmà n.

Sau h t D n l i nói ti n bán tôm cá h m nay tr ti n mua n chia ph n c at c 26 quan. Hôm n may m t b qu n áo m t h t 7 quan. Bây gi còn 19

quan. Ð nàng l y ph n c a nàng m t quan b vô cho ch n 20 quan ng em vcho cha m v con dùng.

t th y D n nghe chàng tính v B n Tranh nàng s m th t cá bánh trà thmà g i cho cha m thì chàng r t c m tình. Ð n ch ng nghe nh c n ti n bán tôm cá

a thì chàng ng lòng quá, không tìm ra l i mà áp ngh a y cho v a ch nói:- Thôi em ti n v mà chi, dành ngoài n y mà xài ch .- Có xài gì âu. N u c n dùng thì có ph n ti n c a em ây. Anh i ã hai

i m y ngày r i. N u v tay không thì coi sao c. Anh l i còn mangti ng làm m i mà nuôi em. Cái ó em ch u không c.

- Qua i lánh n n, ai mà trông qua em ti n v hay sao mà em lo?- Mà anh em ti n v m i hay ch .- Thôi em m t ch c quan mà thôi.- Ít quá. Ð l y 15 quan i.Th D n vô xách 15 quan ti n trên ván. Ð t vô trong thay b n b m i.

n bi u h t c l i ng ngày mai không i bán tôm cá, nàng s gi t ph i s chng ch ng chàng tr ra có s n mà b n.

a so n xong r i Ð t xách 15 quan ti n i xu ng ghe. Th D n xách th t v itrà bánh theo sau. Ch ng Ð t gay chèo thì Th D n a n c m t. Ð t nói: « Em mgiùm dây i. B nào qua c ng tr ra mà. cái vùng b tình nghi thì làm sao c.Không ph i qua nhát nên qua s ch t. Nh ng ch t cho có ích kìa, ch ch t vô l i, ch t

i d t, qua không ch u âu. Thôi em vô ngh , qua i »n xô ghe ra. Ð t chèo i, g p n c xuôi nên ghe i thi t l . D n ng trên

mé sông ghé theo n ghe i khu t, nàng h t th y c n a m i xây l ng tr vônhà.

t tr i ng chen l n.



ng b a ó, h i s m m i h c trò ch a t u l i h c ông Nhiêu Giám i vòngchung quanh ám rau tr ng bên hè mà nh c l p g c, Tâm là cháu n i c a ông, x n

n sau l ng ông, ki m chuyên nói không ng t.Th Trâm trong nhà i ra, th y cha ang lui cui s n sóc ám rau, thì ti p tay

i cha mà nh c . M t lát bà Nhiêu c ng ra n a, bà ng coi ch ng con làm m tchút r i nói:

- còn nhi u quá c m ã chín r i. Thôi vô r a tay n c m r i chi u mát slàm ti p.

Bà Nhiêu nói ch a d t l i, thì chú t Ð nh ng i v n giáp ranh v i ôngNhiêu, hào h n nh y m ng qua mà nói:

- Ông i con nh tôi i lên ch nó ch y v nói có Tây vô ông à. Vô g n t ich r i.

Ông Nhiêu ng d y h i:- Ðông hôn?- Nó nói ông l m.- r i! thi t qu th ng Ð t nói không sai.Chú ã có i rao cho s p nh n m t, không bi t nó có i hay không lán chán

nhà b chúng l m h t.- Ði h t. Ð a nào có lén v thì v ban êm r i khuya c ng i, âu dám

nhà.- Thôi chú i v . V trong nhà ng s mà ch y b y, chúng b n ch t.

Ð nh nh y qua m ng mà v . Bà Nhiêu h i:- Làm sao ông, tôi s quá!Ông Nhiêu nghiêm ngh nói:- Bà nó vô nhà i, vô nhà d i v i con Ð u lo c m n c, ng s chi h t.

con Trâm ngoài n y v i tôi. Bà nó vô i.Bà Nhiêu xây l ng i li n m t mày tái létÔng Nhiêu v i Th Trâm ng i l i nh c n a. Th ng Tâm c ng v n x n b n

theo m t bên ông n i, không ch u vô nhà.Ông Nhiêu quen tánh tr m t nh nên c c m c i làm vi c, không thèm nói chi

t. Còn Th Trâm vì s nên h i h p, không dám hó hé mà m t c dòm ch ng ra bp phía tr c nhà.

Cách m t h i lâu có m t t p lính ch ng ba b n m i ng i, i ngang ngoàirào c a ông Nhiêu, có l n ch ng n m b y lính Vi t, còn bao nhiêu toàn là Tây vaimang súng u i nón tr ng, t ng m o l m li t. H i qua, h ngó vô nhà ôngNhiêu, song không ghé nh l n tr c. Ch ng h i kh i r i, Th Trâm m ng nên nói

i cha: «Chuy n n y h không ghé xét nhà mình may quá cha há? »Chú T Ð nh ng bên v n c a chú kêu và nói: » Ông i bây gi h qu o i

vô phía Bình Cách ông à.»Ông Nhiêu nói: « H b h t vùng n y »Bà Nhiêu ra c a nói: «H i h t r i. Thôi vô r a tay ng n c m ».

Ch ng c nhà n c m, Bà Nhiêu m i nói: « Th ng Ð t bi t tr c h s b n a, nênnó luôn ngoài M xong quá. N u nó nhà thì c ng tr n mà không ch c tr n kh i »



Ông Nhiêu nói: « Chuy n tôi bi u s p n y ra d n nó ó, không bi t th nàomà h m nay sao êm ru »

- a h m con nói chuy n v i nh thì nh than khó l m cha à.- Ai l i không bi t khó. Nh ng khó mà làm c m i gi i, công m i l n

ch .- nh nói nh s rán, song ph i ch m ch m, ch g p không c.- ng nên làm cho mau mau, ch tr quá thì ngh a binh th i chí h t n l c

t, làm sao mà gom l i c.- Cha mu n con ra thúc nh hay không?- Khoan ch ít b a coi.

a y Ông Nhiêu c ng v n d y h c nh th ng. Nh ng t i ông n m trênvõng có ý mong m i c Th Khoa tr n c mà tr v ng ông bày k liên hi p v i

y ông Tr c, D ng và Ð nh m i có th l c mà ánh i binh xâm l ng n i.n n a canh m t ông nghe có ti ng ghe chèo d i sông, r i l i l p c p,

ng nh có ghe ghé ng vào c u thang. Ông ng d y b c l i m cánh c agi a mà dòm

Tr ng mùng b y m m , ông th y d ng m t ng i m c en leo lên c uthang r i x m x m i vô sân. Ông b c ra c a mà h i: « Ai ó? »

Ng i ó tr l i:- Th a, con.- Th ng Ð t ph i hôn?- Th a ph i.- y r c c c Th Khoa v hay không?- Th a không. Tàu xu ng ch c em lên trên Sài Gòn r i.- Tr i t i! Còn gì n a mà mong! Vô ây. Vô ri t cho tao h i chút coi.Ông Nhiêu tr vô nhà i th ng l i ván mà ng i, có th p èn trên gh g n

ó. Bà Nhiêu, Th Trâm v i m con Thi Ð u v a m i n m m t lát ch ch a ng ,nghe ti ng Ð t nói ngoài sân thì ng d y h t i ra mà m ng.

t b c vô, m t tay xách xâu th t cho v và bi u i kho li n cá th t i, mua tm m i s t i sáng mai nó hôi. Còn m y gói thì chàng a cho bà Nhiêu, xin mm và k o a cho Tâm li n m t mi ng. Chàng nói d i ghe còn 15 quan ti n và

n Trâm xu ng xách giùm lên. Chàng l i nói trong r ng có m t m tôm cá, Trâmcoi nh còn m nh thì sáng s b t lên mà làm, còn n u tôm cá kh r i thì nên b tlên làm, s sáng nó ch t h t.

Ông Nhiêu nóng n y nói: « Cá tôm cho con Trâm li u c mà. M y l iây nói rõ vi c c a c Th Khoa cho tao nghe m t chút. Tao c y l p th cho c tr n

sao m y không làm? H ch lên Sài Gòn chi v y? Ði h i nào? »t l i g n mà nói:

- Vi c cha d y con ó con lo h t s c mà tìm không ra k , con c t ngh acho cha hi u. Tây cho c Th Khoa n m nhà th ng chung v i t i línhTây b th ng ó. Nhà th ng trong thành chung quanh có lính Tây

ng súng canh gi ngày êm nghiêm ng t. Con quen v i ông Ð i T n.ng th ng con l m, con t i lui mà th m ng c. Song ng ngoài

vòng thành. ng làm vi c v i Tây nên ng vô thành thong th . Con là



ng i ngoài, con có c phép vô âu, b i v y con không c giáp m ti c Th Khoa mà nói chuy n c, con ch nh ông Ð i T n cho con

bi t tin t c c a c v y thôi.- Con thân v i ông Ð i ó, sao không c y ng giúp em giùm c Th Khoa

ra cho?- y! Cha t ng chuy n ch i hay sao ch , ông là tâm phúc c a Tây, c Th

Khoa là ng i ánh Tây, t c thì là ng i thù. N u ông Ð i bi t con làng i phe nên mu n c u c Th Khoa, thì b t con mà n p cho Tây. Con b

b n li n còn gì. Con ch dùng mánh l i khôn khéo l m ng d tin t cy thôi, ch con âu dám nói thi t. V y mà con còn b tình nghi, lính

mu n b t con hoài, may có ông Ð i th ng con, ông h t lòng che ch nêncon m i c yên thân.

- Mà t i sao h ch c Th Khoa lên Sài Gòn.- Theo l i ông Ð i nói, thì lúc u c Th Khoa b nh n ng, Tây s n sóc c k

m. Ch ng c g n lành m nh, i ng c thì o b c h t s c, cho nm Tây u ng r u Tây. Ông Ð i ch c ch ng c m nh h s th c v .

Con c ng t ng nh v y nên con b t lo. Ai dè hôm qua ông Ð i nói b ahôm kia có chi c tàu Sài Gòn xu ng ch c Th Khoa i r i, c b cònghai tay d n xu ng tàu, l i có hai ng i lính Tây b ng súng gi . Con nghenói con r ng r i tay ch n. Con h i h ch c lên Sài Gòn làm chi, thì ông

i nói em i mà b còng có lính gi thì ch c là b ày ra Côn Nôn. Conhay nh v y mà h i s m m i con không dám v li n mà thông tin v i cha,

i g n t i con m i i ây.Bà Nhiêu nói:- Ph i con v h i s m m i con g p Tây ru ng b t con r i.

t ch ng h ng h i:- i s m m i h có i ru ng hay sao?- Có i ông l m.- May cho con quá!Ông Nhiêu th ra m t h i dài và nói:- Bây gi tôi hi u r i. Ban u nó ãi c Th Khoa t t , theo o b c , ch c là

nó có ý d c Th Khoa u hàng ng giúp nó. C kháng c không ch uqui thu n, nên nó ch c lên Sài Gòn ng ày c ch có gì âu. Tôi ph itheo lên Sài Gòn m i c lên ít b a ki m th d coi Tây x c Th Khoacách nào.

Bà Nhiêu h i ông:- ây ông i thì ông m n ghe m n ng i chèo a ông i c r i. Mà

lên tr n ông âu ng i h i th m?- Lên tr n tôi ghe ch tôi ít b a. N u tôi li u ph i lâu thì tôi cho ghe v

tr c. Sau tôi ki m ghe th ng h tôi quá giang mà v . Còn ch thì tôiki m ng i làm quen r i xin cho u, có khó gì âu. Tôi ki m m y ng iquen h i tr c, nh ông Ð Ngôn V nh H i, ông Nhiêu L c Xóm D u,

y ch ó tôi c h t.



Th Trâm d i b p lên cho Ð t hay c m chín r i nên m i Ð t xu ng n.Nàng c ng m i luôn cha m nói có th t kho, tôm càng cá ch m, v y cha m nênxu ng n thêm.

t th y Tâm n m ng thì v ít mà kêu i n c m. Bà Nhiêu c n, bà nói nói n m t mi ng k o, v y cho nó ng . Ð t m i s c nh trà v i k o c m mang vi bi u Trâm ch n c n u m t bình trà cho cha m n k o c m u ng trà ch i.

t ng i n c m vui v nói chuy n v i v và em. Thi Ð u h i gi ng câu kéoi khá l m hay sao mà n u ng và may áo qu n m i r i còn d n 15 quan ti n

mang v ó. Ð t nói:- Ngoài sông cái tôm cá nhi u, l i ít ng i làm, nên b a nào i c ng có. L i

nh ch ch nhà m i b a lãnh bán giùm, ch th o giá ch nên bán m i cóti n. Mà c ng may u nhà ó ch nhà khác thì ch c b Tây b t tù

i, h t trông v c.Hai nàng ch ng h ng h i t i sao v y, Ð t nói ch ch nhà ó là em c a ông

i T n. Ch g i g m v i ông Ð i, nên ng che ch , không ai dám ng t i. Hainàng ã có c m tình v i Th D n mà nghe nói ch n là em c a ông Ð i có thân th

nh m thì càng thêm kính ph c ch .t n c m r i lên nhà trên th y cha m ng n c m u ng trà, cha tính sáng

mai ph i m n ghe có mui và m n hai ng i chèo mà i cho g p, không nên trìhoãn, vì h dem c Th Khoa i ã 3 ngày r i; n u mình ch m ch p, h ày c i

i, thì làm sao mà g p c.t nghe cha nói nh v y thì h i:

- u ng i ta ã quy t inh ày c Th Khoa ra Côn Nôn Ð i H i, d u chalên tr n cha c g p c i n a, cha c m c l i c hay sao mà i choth t công.

- Cha mu n cho ch c ng cha li u mà v ch ng t ng lai.- Theo ý con thì i cu c ã b h h ng r i, không còn gì n a mà trông

mong. Hôm c Th Khoa b th ng và b b t, oàn ngh a binh ã m t tinhth n h t r i. Nay nghe c b ày thì ch c ch n s tan rã không th gì màgom l i c. Mà d u c Th Khoa c th v và c gom ngh a binh l i

c c ng không th nào ph c qu c c. Con ra ngoài M g n thángnay, con quan sát k r i, binh lính c a ng i ta hùng h u, lão luy n, l i cósúng nh súng l n th . Quan c m binh là m t ng i chuyên nghi p,thông chi n s , bi t l c thao. Ngh a binh c a mình u là ng i làmru ng ho c i câu, thu nay không quen ra tr n. Binh khí thì là mác thông,ch a ba, ch không có súng. Vì th ng t n c nên ng i mình không sch t, dám xông l c súng n ngoài chi n tr ng. Ng i c m binh nh cTh Khoa, tinh th n m nh thi t, nh ng cha ngh coi t m vong dao mác màch ng c v i súng n th ng27, ch ng v i i bác, ch ng làm sao cho n i.

- Ch ng không n i, c ng ph i ch ng. Thà ch t theo t n c, ch t c vinhhi n, ch s ng mà làm tôi m i cho ngo i bang thì t i nh c quá s ng làmsao c.

27 súng g n l i lê



- Không ph i con s ch t, nh ng ch t cho có ích thì nên ch t, ch ch t vô íchthì ch t làm chi. Bình nh t tri u ình c lo mão cao áo r ng xu ng ki u lênvoi, không thèm hu n luy n binh i, không bi t t ch c phòng b . Quânngo i xâm vào n c r i hoành hành nh vào c nh không ng i. Chúng i

i âu, quan quân c a mình c lo ch y t i ó. Nh ng ng i áo r ng mãocao, bình th ng n trên ng i tr c, kêu gió làm m a, khi có gi c thì ph i

em thân ra mà c u dân gi n c. Các ng tr n i âu m t h t, chodân làm sao thì làm, i dân làm xong r i m y ng s ló ra l i ng vu trâu tr n m t mà hò hét. Ng i có trí th c l i có oai quy n mà không dámlàm; dân y u t quê mùa, làm sao cho xong mà trông c y. Con i câu g n

t tháng nay, ban êm n m gi a tr i n c, con ngh cu c i r i conngán quá. H ng quê d t nh con ch cho thiên h l i d ng, ch a l ngcho h b c mà leo lên cao. Ðã mang s ph n tôi m i, thì v i ai c ng là tôi

i, không c n ph i chê khen, l a ch n. V y con mu n làm tôi m i chong i nào giúp ích cho thân con mà thôi, giúp cho con v t kh i cái a vth p hèn, kh i chìm n i trong lao kh .

- Úy cha ch ! Con nói cái gì v y con? Gi ng con nói sao cha nghe nh ý conmu n ph n qu c v y?

- Th a, con không tính ph n qu c âu cha. Con ái qu c l m ch song áiqu c làm cho dân khôn n c m nh, ch không ph i ái qu c l i xúi dânch t, b n c m t.

- Ý con mu n tính làm s gì âu con nói th cho cha nghe th coi.- Con th a thi t v i cha, t b a c Th Khoa b gi t b t thì con chán n n c c

m. Nay nghe c ch c s b ày thì con th y ng c u dân giúp n c màcha d y con i ó ã bít ng r i. Con mu n day qua ngã khác mà i cho

b c, mà c ng t i m c ích ó v y. Con mu n ra u Tây ng c y thc m nh m c a h mà giúp cho dân c , làm cho n c th nh v ng, con

khuyên dân h c t p tài trí m i, ngh nghi p hay c a h r i s th a c h iánh i h v mà thâu ph c t n c mình l i.

Ông Nhiêu Giám gi n m t. Nh ng quen tánh tr m t nh nên, nên ông cho con nói h t ý r i ông m i châu mày mà m ng:

- y là th ng x o trá! M y mu n u ng r u chát g m bánh mì, nên m yki m l i thêu d t cho êm tai, k thi t là m y sanh tâm vong n ph n qu c,ch không ph i an dân l i n c gì h t.

t róng lên cãi:- Xin cha b t gi n, cho phép con th a h t cho cha nghe. Con không mu n

làm theo thiên h : ho c ng i trong nhà cao bu ng kín, t i ng i khoeth ng n c th ng dân, mà k thi t là h i dân h i n c ch khôngth ng gì h t. Ho c xách mác thong, vác r a ngoéo xông ra chi n tr ng

ng ch t v i l n súng viên n mà lãnh cái danh chí s anh hùng, thí thânmà i cái danh không ích cho mình mà c ng không l i cho ai h t, thì làmchi. Con mu n th ng n c, th ng dân theo cách sáng su t, ch khôngph i theo mù quáng.



- Gian hùng! M y là th ng gian hùng! M y nuôi tâm h n bán n c! M ykhông c phép nói ti ng “Th ng dân th ng n c”.

- y cha mu n cho con ph i ch t hay sao?- Thà ch t.- Ch t mà dân không c nh , n c không l y l i c, thì ch t làm chi

cho u ng m ng?- i chi n qu c, Tri u T ng T gi t Trí Bá, tru di c tông t c và chia t

ai c a Trí Bá v i n c Ngu n c Hàn. B t ng c a Trí Bá ch còn sót cót ng i là D Nh ng. Th mà D Nh ng không n n chí báo oán báo

thù, không bi t s binh ông t ng m nh, m t mình dám ph c kích hain toan gi t Tri u T ng T . Tuy tr i khi n D Nh ng không thành

công, song danh trung ngh a c a chàng c bia trong s sách.- Vi c D Nh ng làm ó theo con thì không có chí hay. Anh ta th y cùng

ng nên t t c u danh. Con không ch u làm nh v y. Con mu n s ngng c u dân.

- y mà còn nói c u dân giúp n c tao nghe sao tao m c c quá. M y s ngng h i dân, bán n c, nói nh v y m i trúng ch . Theo ý tao thì m y cn lòng mà kháng chi n, d u r i m y có ch t i n a thì m y c ng c

danh th m, còn tao v i m mày c ng c p m t n m y v i thiên h .Còn m y ra u gi c ng giúp s c cho gi c thâu ph c n c nhà c amình, ch ng s m thì mu n m y c ng b ng i mình phân thây m y mà

y còn làm nh c cho c tông môn m y n a. N u m y không ch u nghei tao, thì m y ng cho tao th y m t n a. M y i ng m y, tao i

ng tao, không còn tình ngh a cha con gì n a, không ai bi t t i ai làmchi.

- Cha hay con ph i ti p t c kháng chi n; c Th Khoa không còn. Con giúpc v i ai? Cha m không hay hi n gi con ng s ng gi a m t c nh ic k nguy hi m. Vì ng i ta th ng con nên lén cho con hay Tây ã nghi

con có ch n trong oàn ngh a binh c a cu Th Khoa, l i cho cái vùng mìnhây là vùng ngh ch. Ng i ta khuyên con ng có l o v ây. Ng i ta

bi u con t t h n là nên vô lính mà n núp trong th i gian ng ng i tacó th che ch cho con kh i ch t. T i v y nên con ph i l n v ây lúc ban

êm ng tr c th a cho cha hay v c Th Khoa, sau bày t vi c riênga con n a. Con v m t chút r i khuya con ph i n m t ch không dám

nhà ban ngày. T i có cái kh h m he nh v y nên con m i tính con ph i rau gi c cho an thân, ch âu ph i con có ý mu n h i dân h i n c.

- y mu n s ng mà mang ti ng x u h n là ch t mà c danh th m thì tý m y. Tao không c n bi t t i. Tao m c lo ng mai tao lên Sài Gòn mànghe tin c Th Khoa.

Ông Nhiêu b i l i võng mà n m. Bà Nhiêu kêu dâu bi u b ng Tâm vô nhàcho nó ng . Ð t i xu ng nhà d i ng i nói chuy n v i Th Trâm. Bà Nhiêu têm tr un r i bà i theo. Thi Ð u b ng con vô bu ng r i nàng c ng tr ra ó n a. B n m

con ng i chùm nhum nói chuy n nh nh v i nhau, nói t i canh ba, ông Nhiêu ing ã lâu r i, m y m con m i rã i ngh .



Tuy Ð t có nói khuya chàng ph i i ch không dám , song n khuya chànglàm nh b n r n không ành d t ra i. Ð n sáng bét mà chàng v n còn eo theo nói

i v ch i v i con, nh ng l c c phía sau nhà không dám léo ra phía tr c.Ông Nhiêu kêu Trâm v i Ð u giã s n cho ông vài c i g o. Ông i qua nhà chú

Ð nh nói chuy n c Th Khoa cho chú hay và t ý mu n lên Sài Gòn g p ngi th m tin t c. T Ð nh có ghe hai chèo, ghe s m ch tr u cau, d a chu i i bán

nên có mui, có b p h t. T Ð nh ch u l y chi c ghe ó mà a ông Nhiêu i và saing i nhà kêu ông Th i l i mà c y ông i ng ông chèo m i thì ông Th i c ng s nlòng i giùm n a.

Ông Nhiêu d n T Ð nh v i ông Th i s a so n d n ghe n x , n c g nròng, thì lui ghe, ông tr v cho h c trò ngh ít b a, nói r ng ông m c i th m bà con

xa, ch ng nào ông v r i s d y ti p.Dâu con ã giã s n m t thúng g o tr ng r i. Bà Nhiêu so n m m mu i cho

ông em theo. Ông gói vài cái áo vài cái qu n. Bà l y ra 20 quan ti n. Ð n x v conông Nhiêu ph vác g o ti n và xách hành lý a ông qua bên T Ð nh r i ghe lui.

Ông Nhiêu i r i Bà Nhiêu h i Ð t bây gi ph n Ð t tính l r i. Ð t không nóichuy n i lính n a. Chàng ch bu n mà than th v s nguy hi m bu c chàng ph ilìa xa x T nh Giang, lìa cha m xa v con, thì m i an thân mà s ng c.

Bà Nhiêu vì tình m u t , Thi Ð u vì tình v ch ng, Th Trâm vì tình anh em, ba ng i u là àn bà, nên b m y tình y c m xúc n ng n , b i v y không ng i

nào ành ép bu c Ð t ph i ch t vì ngh a, vì nhân, hay vì n c non, vì danh d nhông Nhiêu ép bu c v y. Ba ng i u ân c n khuyên Ð t ki m ch c y th , mà nnúp cho qua kh i gió giông i thanh t nh an ninh tr l i r i cha m , ch ng v , anhem, cha con s oàn t .

cha r y la, mà c m xuôi thu n, Ð t r t hài lòng nên rán l i v i giaình êm sau, ch ng u canh n m, m i xu ng ghe mà i n a.



Ch ng VIII

Bu i s m m i ó, m t tr i m c d i ánh n ng sông sáng loà.Th D n tính Ð t i v B n Tranh ã hai êm m t ngày r i sao b t tin. Nàng

ng i t i c a, m t ngó xu ng sông mà trông Ð t. Ghe xu ng qua l i không ng t,nh ng không th y ghe l n c a Ð t tr qua. Nàng nh hôm Ð t s a so n ra ichàng có nói n u cha m xuôi thu n cho chàng i lính thì chàng s tr qua li n.

n b a nay mà chàng ch a qua, nàng phát nghi vì hai l n y; m t là cha m khôngng lòng cho chàng i lính giúp Tây nên b t nhà, hai là Ð t th ng nh v con

nên ki m ch c ng thoát thân mà b r i nàng. N u vì l th nh t mà Ð t không tr qua thì nàng không gi n Ð t c.

Nh ng i v i Ð t nàng c x tr n tình, mà i v i cha m Ð t nàng c ng gi lngh a. V y thì cha m không cho i lính c thì ngoài n y v i nàng ng i gi ngcâu kéo l i ki m n c ng m no vui s ng. Còn n u vì l th nhì mà Ð t cút

t, Ð t x o trá mà g t g m nàng, c ch ó nàng không th tha th c. Nàngph i tr t i ph n b i, t i g t cho nàng che ch d ng nuôi g n trót tháng, r i b nàngmà không nói m t ti ng cám n.

Mà vì l nào c ng v y, n u Ð t không tr qua thì s òn 28 v i ông Ð i T n nóii quan Tây d t lính i b t Ð t em v mà tr t i, vì Ð t ã có thú thi t v i nàngng Ð t có ch n trong oàn ngh a binh c a Th Khoa Huân và có tham d trong

cu c ph c kích t i Bình Cách hôm n .Th D n suy ngh t i ó b ng th y Ð t chèo ghe l n ng ghé vào b n ngay

a nàng. Nàng m ng, l t t ng d y, ch y ri t ra mé sông, níu m i ghe và l y s idây mà bu c vô tr , v a làm v a c i v a nói:

- Tôi trông anh d quá. Sáng nay mà c ng ch a th y anh tr ra, tôi t ng anht tôi ng anh cút luôn ch .

t c i mà nói:- Cút i âu?

n c ng c i mà nói nho nh :- Em trông không c em gi n, nên m i h i n y ây em c y ông Ð i sai

lính ki m b t anh.t lên b và h i:

- t chi v y?- t làm chi anh bi t mà.Hai ng i d t nhau i vô nhà. D n nóng n y nên không i Ð t ng i, nàng

t h i li n:- Trong nhà ch u cho anh i lính hay không?- Ông già r y quá. Ông nói n u qua theo Tây thì ông t qua, không nh n

qua là con n a.- Ch t c! M t hy v ng r i. Bây gi anh tính làm sao ây?- Ông già i Sài Gòn r i, i h i x hôm qua ông lên d tin t c c Th Khoa.

28 n n



- Có bà con v i c Th Khoa hay sao?- Không có. T i ng thích c Th Khoa l m. B n nhà nho mà. Ông c bu c

qua ph i b n chí kháng chi n. Thà ch t hay là b b t b ày nh c ThKhoa ch không c u gi c mà mang ti ng bán dân bán n c. N u quacãi l i thì ng v nhà n a, ng cho th y m t.

- Cha nói g t nh v y, mà anh tính cãi l i hay sao mà anh tr ra ây?- Cha i r i, h i hôm qua than th ph n qua v i m , có v và em qua ng i

nghe. Qua nói r ng n u qua không i lính ng có ông Ð i che ch , thì qua b b t b tù, ho c b b n. B i v y qua ph i b x mà i xa g n ây

không c. M nói thà i lính ngoài n y thì còn g n g i vi ng th m c,ch i xa r i làm sao. V v i em qua c ng ng ý nh m , b i v y h ikhuya qua i không ai c n tr .

- Em r t cám n anh vì em bi t ch c t i anh yêu em nên anh m i ngh ch ýcha mà tr ra ây v i em. Em h a ch c n u anh không ch u i lính, anh

ây mà làm n v i em, thì em c ng b o h cho thân anh an n và ch mnom cho anh sung s ng mãn i, áp tình anh n ng n v i em.

- Qua tr ra ây vì qua quy t nh i lính ng nh ông Ð i nâng choqua lên Cai lên Ð i ng qua c u dân giúp n c. Ng i ta nói u Tây làph n qu c. Qua mu n u Tây mà c u qu c th coi c hay không chobi t.

- u anh ch u i lính thì càng hay, em i ch v n u c m cho anh n r i tính.

- u nhà còn cá tôm c thì n s c mà, c n gì ph i i ch th t công.- c thì còn, có tr ng v t n a.- y thì r i. Ði ch làm chi.Th D n i n u c m, cho Ð t n m ngh .

n c m xong, v ch ng bàn tính v i nhau m t h i. Th D n m i i m t mìnhqua thành tr l i cho ông Ð i hay r ng Ð t ch u i vô lính và h i ch ng nào Ð t qua

c. Ông Ð i nói sáng mai ông s nói chuy n v i ông quan ba và ông bi u Ð t tr aa ó thì qua lãnh y ph c qua làm vi c li n.

n v D n i th ng ra ch ki m mua ng d n b a c m chi u ãi Ð t nngoã nguê, m ng cho Ð t s p b c nh i oán h n b c vào c nh i hi p hoà,mà c ng m ng cho nàng t ây ch c ch n c ng i thành thi t th ng yêu nàng,th ng yêu n n i dám hy sinh tình cha con, quên l ng tình non n c.

n nhà nàng thu t m y l i c a ông Ð i T n d n cho Ð t nghe, nói b atr a sau Ð t qua lãnh áo qu n, thì làm lính li n.

t bi u D n chi u n u c m n s m ng chàng i gi ng câu m t êm chóti gi i ngh . D n xin v i Ð t cho nàng i theo ch i m t l n, k ni m tr ng h p ch ng g p g nhau. Ð t vui lòng em theo nàng ra sông cái, lúc êm khuya, cót ng i b n yêu cùng nhau th ng th c c nh thú gió tr ng tr i n c.

n lo n u c m, Ð t thay ng xu ng ghe so n l i ng câu tay l i.n c m r i m t tr i còn cao, nh ng D n mu n i s m ng ra sông cái ch i.

t c ng tính i s m ng th a n c ròng kéo l i b t tôm càng và luôn d p cá nh



móc m i mà gi ng câu. D n khép h t c a sau c a tr c, g i nhà cho bà già m tbên, r i theo Ð t xu ng ghe ng i cho Ð t chèo ra vàm.

c ã ròng h t n a sông. Bên núi cù lao Bông có hai chi c ghe l n tr ngbu m ch y r r theo m t chi u v i gi t n c. B y cò tr ng u trên ng n ám b n

ch29 xanh um, ch ng khác nào th tr i v m t b c tranh tô màu bi c, r i ch mnh ng m xem cho p.

Tuy D n là gái không có h c, nh ng b n tánh có ít nhi u lãng m n, nên th ynh nh v y nàng ph i ng tình yêu. Thình lình nàng nói: „Anh Ð t i bây gi emt mu n cho anh i lính. Em mu n rán câu l i dành d m cho có m t s ti n, r i

em bán nhà châm ti n vô n a, bù i v i h l y m t chi c tr ng tr ng, có mui cóbánh lái, có hai chèo, v ch ng mình luôn d i ghe, ban êm gi ng câu kéo l i,sáng mai ghé ch bán tôm cá, r i chèo ra sông cái u d i bóng cây mà ng . Vch ng mình s ng t do, s ng v i tr i n c, em ch c s ng nh v y kho trí h n là

ng chung v i loài ng i. Anh ngh sao?“t c i ng t mà nói:

- Em mu n m t ngày kia ng i ta g i qua là „ng ông“ còn g i em là „ngbà“ ph i hôn?

- i gì c ng c mi n v ch ng mình s ng chung v i nhau m t cõi thìthôi.

- Không c qua không thích nh em v y.- y ch anh thích gi ng gì?- Qua mu n làm ông Ð i ông Qu n. Qua mu n l p công danh cho r c r .

ng gi a i lo n ly, ng i có chí l p công danh, không khó. N u mìnhkhông bi t th a c h i may m n thì u ng l m v y.

- Thi t anh có chí ó hay sao?- u không thi t qua bi u em i nói v i ông Ð i h i tr a làm chi.- Anh Ð i có h a h anh vô lính ch ng vài tháng nh xin cho làm Cai. Anh

ki m th l p công, t nhiên s c lên Ð i. V y thì không khó gì.- Em ph i rán o b ông Ð i làm sao cho anh lên ch c Ð i mau mau thì ng i

ta kêu em là bà Ð i.Th D n c i.

t chèo kh i vàm m t kho ng xa, t i cái v nh, m i ghé l i d i b i b n, bi un bu c ghe vào g c b n. Chàng c i áo và ôm tay l i nh y xu ng mé sông mà

kéo. M t tr i chen l n, D n ng i trên ghe coi Ð t kéo l i. Kéo m t v t r i Ð t l ighé mà tôm cá cho D n l a. D n th y tôm cá nhi u thì ham quá, th m ti c hômtr c không dè ng i theo mà ph v i ch ng.

t kéo ba v t l i30 thì tôm cá ã b n r i, tr i c ng ã t i. Chàng leo lên ghemà d p l i, b t cá nh mà móc m i vô ng câu, r i chèo ghe i ki m ch gi ngcâu. D n l a tôm càng cá l n b vô r ng, còn tép v i cá v t thì b vô r mà ng.

29 Th y li u, lo i cây m c d a b n c, bông tr ng, trái tròn và gi p, lo i trái nh là b n i, lo i trái l n là b na, v chua và chát.

30 t l n kéo l i là m t v t



t gi ng câu xong thì leo lên ghe n m d a bên v m t ngó m t tr ng lu m ,mi ng hát ngêu ngao vui v , d ng nh quên n c non b xâm chi m, quên c ThKhoa b lao tù, quên ông cha già gi n h n, quên bà m v i v cùng em lo s .

Ch ng m t canh thì Ð t l n ghe i th m câu m t l n m i l n c n m b y cán, cá s 31 , cá ch m, cá út, cá ngác, cá trê. G cá b vào ghe thì D n b t em vàong. D n c th ng th c cái thú gi ng câu kéo l i thì nàng to i chí vô cùng, b iy tuy ng không yên, song nàng vui nên không bi t m t.

n u canh n m, Ð t th y tôm cá ã nhi u r i nên cu n câu mà v . Ghechèo c c k ch, D n n m d a be ghe m màng, ã c vui ch i, l i có tôm cá nhi u,nên quên m t m i.

t i b n mà tr i ch a r ng ông. Ð t bi u D n bu c ghe lên mà ngh , isáng r i s l a tôm cá ng bán b t m t m , còn bao nhiêu thì dành mà n.

t t m r a r i thay khô r i n m ngh . D n lò mò b t m t con cá v i ít contôm lên kho n ng ng n c m khuya.

Lúc n c m Ð t d n D n ph i m y con cá ch m riêng ra, ng tr a em raông Ð i. H i lính r i thì s h t câu, l i gì n a c. V y sáng có em cá tôm rach mà bán thì nên dành m t m mà n ít b a.

n nói i lính thì i, có l n m ba b a n a xin phép v i ông Ð i i câu l it êm ki m cá tôm mà n và chia cho ng ch c ng ch u l m.

ng sáng D n lo b ng tôm cá ra ch bán ng mua th t rau m m mu i màn. Ð t thì lo gi t tay l i và so n ng câu ng ph i mà c t.

n tr a Ð t m c qu n áo m i i qua thành mà nh p ng . D n xách gi cách m i theo ng cho ông Ð i T n.

Khi ra i, Ð t ngó chi c ghe l n u d i b n, chàng then th n trong lòng,th n vì b chi c ghe là b n c c u ng b c qua con ng m i, m c áo lính c ang i ta ban cho s ng v i c nh i l , mà hôm kia cha mình g i là s ng nh c nhã.

u ã rót l r i, v y ph i u ng. Ch n ã b c vào ng m i r i, v y ph ii, không th tr l i c. Ð t cúi m t l m l i mà i v i D n không dám ngó chi c

ghe n a.Ông Ð i T n ng i trong nhà th y Ð t v i D n b c vô thì ông m ng r nói

i Ð t:- Qua m ng cho em. Qua nói chuy n v i ông quan ba h i s m m i thì ng

ch u cho em làm Cai li n, ch không ph i làm lính, em s c mang lon d n u m t t p lính i tu n.

- Th a ông t i sao m i vô mà c làm Cai?- Qua nói em bi t m t bi t nhà m y ng i trong oàn ngh a binh c a Th

Khoa Huân h t th y. Vì v y nên ông quan ba nh cho em làm Cai ngem vui lòng i ki m nh ng ng i ó r h v ng i lính nh em. Ng inào có ch c ph n trong oàn ngh a binh h i tr c thì ng cho làm Ð iho c làm Quan mi n là h a t n tâm giúp binh i c a Tây em an ninh tr

i trong làng trong xóm thì thôi.n h i ông Ð i:

31 t trong nh ng lo i cá l n nh t c a sông l n. Tr ng l ng cá l n trên 10 kg.



- Làm Cai c bên nhà em hay là ph i bên n y?- Ph i bên thành ch . Có tr i s n m i ng i m t c n.- Cha ch ! R i nhà c a và ghe l i m i thì làm sao ây?- Thì ki m ng i mà bán l i cho h , c ng nh anh h i tr c v y.

n x Ð i T n d t Ð t lên trình di n v i ông quan ba. Ông phát qu n áo, choóng lon Cai khuyên trung thành mà giúp ông cho c l c thì ông s cho mang lon

i.Th thì ây ngh a binh Võ Minh Ð t c a c Th Khoa Huân ã bi n thành chú

Cai Võ Minh Ð t trong quân i mã tà c a n c Tây.Trong lúc nhà Ông Nhiêu Võ Minh Giám, con trai c a ông không k l i

nghiêm hu n, không màng c cây t n c c a t tiên xây d ng r t dày công, nó bt ng ra u gi c mà lãnh áo qu n ch c t c. Th ng con trai c a ông b c vào

ng nh nhu c thúi hôi, v y mà bà v ông không có m t l i gián can, nàng dâui con gái c a ông c ng thu n tùng, không ng n c n. Ông Nhiêu n m co trong mui

ghe cho T Ð nh v i ông Th i chèo i. Ông th m vái ng i ta ch c Th Khoa lênSài Gòn ng tha b ng c , r i ông s hi n k liên hi p các oàn ngh a binh d iquy n th lãnh c a c , ch dùng k , y m i mong kháng chi n thành công, ch huy

ng l t s b gi c l n l t tiêu di t h t.Ghe qua t i B n L c ph i u ngh mà ch n c l n. Có ghe ng i ta u

nhi u. Hai ng i chèo lo n u c m. Ông Nhiêu ra tr c m i ng i ch i. Ông nghe m yng i trong hai chi c ghe u g n ó h nói chuy n v i nhau, thì là cách ít b a tr cTây dùng tàu chi n ch binh lính xu ng Nh t T o vây oàn ngh a binh c a cNguy n Trung Tr c mà ánh tan h t. May c Nguy n v i vài ch c b h thoát kh ivòng vây r i xu ng thuy n nh qua phía Ti n Giang mà n núp. Ông Nhiêu nghe tin y càng thêm bu n. Tháng tr c c Th Khoa Huân th t

i. Tháng n y c Nguy n Trung Tr c c ng b i n a. Bây gi ch có c Tr ng Côngnh v i c Thiên H D ng mà m t c cheo leo d i mé bi n, m t c cheo leo

trong ng hoang, không liên l c c, không ti p ng c, thì r i ây c ng ph ich t n a. D u c Th Khoa c th v , n u tri u ình không giúp binh l ng khígi i, thì mu n c i s t ng c ng không d gì.

Ghe i hai ngày ba êm m i t i Ch L n, Ông Nhiêu ch ng cho T Ð nhchèo th ng ra Xóm D u. Ông lên b h i th m nhà c a ông Nhiêu L c là b n c . Nhcó ng i ta ch nên ông tìm c. Anh em ã cách bi t nhau vài ba m i n m, nay

p nhau l i thì m ng r vô cùngÔng Nhiêu L c nh v con gi i ngh buôn bán nên gia t d dã, nhà c a ang

hoàng, b n sung s ng. Ông h i gia d ch n u n c sôi cho mau ng ông ch tràngon mà ãi khách. Lúc u ng trà àm o ông L c h i ông Giám lên Sài Gòn th mnhau mà còn có vi c chi n a hay không.

Ông Giám thu t công vi c c a c Th Khoa cho ông L c nghe và nói ông lênng ki m th h i th m coi Tây x t i c Th Khoa cách nào mà ch c lên Sài Gòn.

Ông L c c ng là m t nhà nho, nên nghe c Th Khoa Huân c u quê h ng t n cmà ông mang h a thì ông ng lòng m i ông Giám em hành lý lên nhà ông mà ,

i i ông i h i th m, trên nhà ng anh em àm o cho th a ghe u ó màch ít b a.



Ông Giám th y b n thi t tình, l i nhà c a r ng rãi nên xu ng ghe l y áo qu n,n ông Th i v i T Ð nh ó ch . Ông ch 20 quan ti n mà bi u l y ó mua th t và

cá mà n, h t g o thì mua g o.Ông L c d t ông Giám i h i th m c Th Khoa, i n 5 ngày m i g p c

ng i th o vi c nói c Th Khoa trong khám, nh ng hai ông không th nào i vôth m c.Ông Giám ngh ây hoài mà không g p c Th Khoa c thì không ích gì, b i

y ông c y ông L c trên n y th cho ông mà ch m nom c Th Khoa. N u có tingì l thì vi t th m n ng i b i xu ng xu ng T nh Giang mà cho ông hay, ti n t nphí ông s ch u h t. Ông L c ch u giúp. Ông h a ch c ông s h t lòng lo cho c ThKhoa c ng nh b n lo v y.

Ông Nhiêu Giám m i yên lòng t giã b n xu ng ghe mà v . B n v c ng it vòng quanh, t i nhi u ch c ng u ch n c xuôi, nên c ng m t 3 ngày m i t i

nh Giang. con ông Nhiêu Giám hay ông v thì h t th y u ra b n mà m ng ông. Th

Trâm v i Thi Ð u lo em hành lý vô nhà, bà Nhiêu h i ông ki m có g p c ThKhoa hay không. Ông bu n nên nói c t ng n:

- Tôi v i ông Nhiêu L c i h i th m n 5 ngày m i hay chúng nh t ctrong khám. Mình làm sao vô ó c mà g p c . Ngh tr n n a thì làmkhách cho ông Nhiêu L c ch không ích gì nên tôi v , ông L c h a ng sch m nom n u có vi c chi l ng s sai ng i em th xu ng cho tôi hay.

Ông Nhiêu không th y Ð t mà ch ng vô nhà c ng không th y nên ông h i bà:- Th ng Ð t i u Tây r i ph i không?- Nó i ra ngoài M .- Thì i theo làm tôi m i cho gi c r i.- Nó nhà nó s ng i ta b t, nên ph i i câu i l i mà n núp ch sao.- Bà tin d ! Nó i h i dân, i bán n c ch câu l i gì. th ng th ng r i

bà coi mà. Nó mu n s ng v i cái danh ph n qu c, ch không ch u ch t v icái danh trung ngh a. Nó s b chúng phân thây nó cho mà coi. Nó khôngch u ch t mà c ng ph i ch t, l i ch t thúi hôi, ch t còn b ng i ta ch i r a.

Bà Nhiêu th y ông gi n, bà không dám bào ch a cho con n a. Bà i luônxu ng nhà d i. Ông Nhiêu lên võng mà n m. Ông dòm qua tình c nh, ông th y chlu m , ch en ch t i. Hai nhóm kháng chi n m nh m ã tiêu tan r i. Còn hainhóm cheo leo có th duy trì n i hay không? Không có súng n nh ng i ta, thìch c c ng b ng i ta tiêu di t n a. Ðã v y mà dân tình l i y u t không c nh ttâm nh t trí. Trên Sài Gòn ng i ta ã xu h ng theo gi c nhi u r i. T p theo nglàm quan, t p theo ng buôn bán, tính làm giàu, không k gì qu c gia. Th m chíth ng con trong nhà nó c ng xu h ng i lòng. Th thì còn mong gì n a!

Ki m m tình hình ông Nhiêu a n c m t.



Ch ng IX

Ông Nhiêu Giám i Sài Gòn v b a tr c thì b a sau ông d y h c l i li n,không ngh ng i chi h t. Ông s t s ng nh v y là vì ông mang m t túi u s u n ngtr u trong lòng, ông n m không nó tr o tr c ông ch u không n i nên ông ph i m n

d y h c mà làm cho khuây kh a n i lòng, quên h t tr i mù m t, t rung rinh,ng i vô tình, con b t ngh a, ai c ng lo vinh thân phì gia, không c n lo n c m t dânkh . M i b a h n c m s m m i r i thì ông ra ngoài tr ng h c mi t ngoài ócho t i b a c m chi u ông m i vô, có ván l i có võng cho ông n m ngh tr a, có bìnhtrà nóng cho ông n m gi i khát. H m nay ông l i c n d y cháu n i c a ông là Tâm h n lúc tr c, d y ch t pvi t t i ngày không cho th ng nh ch i b i chút nào h t. Bà Nhiêu nóng ru t nêncó b a bà c n nh n ông, bà nói con nít m i có 6 tu i có d y thì d y c m ch ng v ythôi, ch ép bu c h c t i ngày s nó sanh b nh. Ông nói còn m ng thì ph i u n l n ch thành tre r i u n làm sao c.Ông c d y, không k l i bà khuyên. trong nhà ông ít nói chuy n v i v con, màcó nói chuy n không bao gi ông nh c t i tên Ð t. Ông có i ch i thì s m m i ho cchi u mát ông m i i. Mà i ch i thì ông qua nhà chú T Ð nh mà thôi, ch không ixa h n n a. S p trai tráng trong xóm trong th y tình hình ã yên t nh nên l n l n tr vnhà lo làm n, ch không tr n tránh n a, mà c ng không bàn n chuy n khángchi n. M t bu i chi u Ð Chí Linh Khánh H u, là ng i ông Nhiêu h a g ThTrâm, qua th m cha m v . Ông Nhiêu c m l i ch i. n c m chi u r i sân ã mát.Ông Nhiêu bi u Linh nh c hai cái gh gi a sân, r i ông bi u Linh ng i v i ông

ng ông h i th m tình hình kháng chi n. Linh có m t tin quan h t h i chi u n gi chàng mu n t v i ông Nhiêu,Nh ng vì trong nhà có nhi u ng i qua l i l n x n chàng ch a nói c. Bây gi có

t mình chàng v i ông Nhiêu chàng mu n th a d p mà nói ph t cho ông nghe, b iy v a ng i thì chàng h i:

- Ng i ta n cùng h t c Th Khoa b ày ra Côn Nôn r i. Cha có nghevi c y hay không?

- Có. Nh ng c Th Khoa còn trong khám Sài Gòn. Cách ch ng vài m ingày tr c, cha hay tàu xu ng M Tho ch c lên Sài Gòn ng ày c raCôn Nôn. Cha ng i ghe tu t lên tr n ng d tin t c. Cha m y b a , changhe ch c c b giam trong khám Sài Gòn, ch không có b ày. May có cgiao c a cha là ông Nhiêu L c, ng Xóm D u, ng lãnh ch m nom c thcho cha, có tin t c gì quan h , ng s sai ng i em th xu ng cho cha hay.Cha m i v ch ng m i b a rày. Ng i mình nghe n c Th Khoa bTây ày, h có t c gi n hay không?

- Th a, h b ngh h t, coi b h s s t ch không bi t t c gi n, ch có m t ítng i nh con b c t c mà thôi.



- Cha nhìn th y th tình cha bu n l m con à. Bên mình ây c Th Khoa thi. Hôm i Sài Gòn, khi t i B n L c, cha nghe binh c a c Nguy n Trung

Tr c c ng v a b ánh v tan n a.- Th a con c ng có hay c Tr c b th t b i nh ng may c thoát thân c

mà i xu ng mi t H u Giang.- Còn ông Ð nh, ông D ng r i r c, l i không có súng ng s không kh i

nguy luôn n a.- Con c ng s nh v y.- y tháng nay cha suy ngh n u mu n kháng chi n i gi c, mà m i

ng i hùng c m t góc, r i làm l t , thì ph i ch t, ch không th gì thànhcông c. Ph i t ch c m t cu c kháng chi n cho có quy t c, có k lu t.Tr c h t ph i ch n m t ch l p c n c nh h i x a Lê Thái T ch nLam S n ó v y. C n c ph i hi m a ng l p h th ng phòng th ,mà c ng ph i phong phú, dân ông ru ng t t, ng lo s n l ng h ngnuôi binh. Ng i th lãnh ph i có v n h c uyên thâm, có ki n th c ho tbác32, có m u l c, có tài trí. Trong c n c ph i t nhi u ban m i banlo m t ngành riêng. M y ban n y c n ph i có: Ban tài chánh, Ban tác chi n,Ban hành chánh, Ban tin t c, Ban tuyên truy n. Vì tri u ình hô khángchi n mà không làm gì h t, b i v y mình ph i lo mà làm, ng thèm ktri u ình. Cha dòm th y trong ám nhi t tâm v i n c nhà ch có c ThKhoa Huân tài trí mà m ng vi c l n n y. Cha mong m i c

c v cha hi n k c a cha cho c t ch c cu c kháng chi n l i theonh ý cha tính ó. Ng t bây gi c b k t trong khám, m i làm sao? Cha iSài Gòn v h m nay cha bu n quá, bu n vì th y cu c kháng chí n c a ta

suy b i l n l n mà còn bu n vì th y n i nh n tâm càng ngày càng ngu inh. Lên Sài Gòn cha th y thiên h h hi p tác v i gi c h t ráo, ng i ra i

lính, k ra làm quan, h bán buôn h giao thi p v i gi c mà coi b h h nghái vui v l m. V t i nhà ây thì th ng Ð t c ng ã b nhà i mà u Tây

i n a.- Anh hai u Tây r i hay sao? H i nào v y cha? nh u làm chi?- Bi t âu cha nói cho con nghe. Sau cu c ng ch m Bình Cách, nó gi

ng ng i câu, ra ngoài ch M , tr c tránh s kh ng b sau lóng nghetin t c c Th Khoa. Ðêm n có lén v cho cha hay tàu ch c lên Sài Gòn

ng ày c ra Côn Ð o. Nó nói c Th Khoa b k t thì không nên nghn cu c kháng chi n n a, ph i tìm con ng khác mà i. Nó tính ra u

gi c hi p tác v i gi c, r i dùng cách ôn hoà mà giúp cho dân và làmth nh v ng cho n c. Nó l y lý l mà chu t ngót cái thuy t gian hùng

a nó. Nó c t ngh a dài l m. Nó làm cho cha th y u óc nó b bi nchuy n. Lòng trung thành v i non n c ã bi n thành lòng mãi qu c

u vinh. Cha r y nó. Cha nói n u nó u gi c thì nó là th ng ph n qu c,cha không nhìn nh n nó là con n a. Nó mu n làm gì nó làm, song cha c mbi t nó không b c ch n v nhà n y. B a sau cha i Sài Gòn. Nó nhà nói

32 uyên bác



i m và v r ng nó là ng i b tình nghi, nó không dám lân la vùng n ya, nó ph i ki m ch n núp m i yên thân, r i khuya l i nó xu ng ghe

chèo i m t. Ch c nó i M mà u Tây r i ch gì.- Th a cha, không l anh Hai dám cãi l i cha âu. Ð th ng th ng coi. Con

ch c nh b tình nghi nên ph i b c trái trong m t lúc v y thôi.- Cha ch c nó ph n r i. Con ngh coi ám ngh a binh h còn trung thành v i

Th Khoa hay không?- Con không dám ch c, b i vì con coi b h s súng quá, nên h ngán. Duy

ch có ám h c trò c a con là còn h ng hái, không s ch t.- c ch ng bao nhiêu?- Th a, có vài ch c ng i. Mà ám ó là ám c m t . Con bi u ch t thì h

ng c ch u ch t li n.- c v y thì quý quá. Ng t ít quá con rán ki m thêm cho ông ông, ng

khi h u s có ng i tr l c.- i th i cu c yên n m t chút r i con s l a ng i có tâm chí mà luy n

p thêm n a.- Còn Ð c Thành v i Ð c Thu n, con có nghe hai ng i y bây gi ng

âu hay không?- Con nghe Ð c thành còn n trong vùng K Son, nh ng con chua dám i

âu nên con không g p, còn Ð c Thu n d ng nh qua bên R ch Lá.Ngày nào có th i c thì con ki m hai ng i ó m i v ây cho cha nóichuy n. Ph i nung chí h mà ch c Th Khoa, không nên h chán n n

i nh y b y.- Con th y trong hai ng i ó có Ð c Thu n c l m. Ti c vì th t h c nên

không th i d ng.- c Th Khoa th ng khen Ð c Thu n v i cha hoài: Con có g p thì nói

chuy n c Th Khoa cho hai ng i ó hay. Lúc n y r nh rang, thôi contính c i con Trâm cho r i.

- Th a cha, th i cu c ch a rõ r t, không bi t còn bi n chuy n cách nào. Conquy t li u sanh m ng c a con mà ch ng gi t n c. Vì v y nên con trìhoãn hoài, con s c i g p r i con ch t thì v con b v thêm kh . M t l icha ã h a thì tr m n m con không quên. V y con xin cha cho con lovi c n c tr c và vi c nhà l i sau. Ch ng nào non n c thanh bình r ihai con s thành hôn, c v y m i vui.

- ý con. Cha ã h a l i thì t nhiên con Trâm th ti t v i con. Ch ng nàocon c i c ng c.

Tr i t i l n l n. Ông Nhiêu kêu Trâm bi u ch m t bình trà em ra cho ônggi i khát. Cách m t lát Trâm nh c thêm m t cái gh tr c m t cha, r i b ng m tbình trà và hai cái chén ra n a. Nàng rót chén trà r i b ng bình trà tr vô ch thêm

c sôi cho m. Ông Nhiêu v i Chí Linh u ng trà mà nói chuy n ti p, cha v chàng r nói t icanh hai r i m i vô nhà mà ngh . Ð n khuya Linh th c d y ch h ng sáng bèn cáo t mà v .



Ông Nhiêu c trút b t n i lòng, l i c th y chàng r c ng quy t khángchi n n cùng không k thân, không mòn chí thì ông an i c ít nhi u, nên khôngcòn b c b i h m h nh m y b a tr c n a nh ng trong nhà ông ch ng h nghenh c n Ð t. Th Ð u v i Th Trâm bàn tính v i nhau mu n i ra ki m và th m Ð t coi Ð t

i ã 15 b a r i, không bi t Ð t ra ch c câu l i mà n hay là ã b i x xa màtr n. Tuy mu n nh v y, song không bi t dùng ch c nào mà xin i. Th D n th th v i m mà t thi t ý hai ch em mu n i tìm Ð t. Bà Nhiêuth ng thân Ð t xiêu l c, bà c ng mu n bi t tin con, nên nàng ch u cho hai nàng i.

n c m chi u bà nói v i ông r ng khuya nay bà sai dâu v i con ra ch M mua tràmua d u và mua m . Bà h i ông có dùng th gì thì nói ng bà d n hai nàng muacho. Ông Nhiêu nói ông không c n th chi h t. Khuya Th Ð u v i Th Trâm th c d y s m n u c m n d n b ng r i r ng

ông y xu ng ra b i mà i. D c ng ch em nói chuy n v i nhau thong th . Bâygi Trâm m i t ý nghi Ð t có t tình v i Th D n là ch nhà Ð t u ó. Ð ukhông tin nh v y. Nàng nói hôm Ð t v Ð t có than th , s Tây b t b tù, nên ý Ð tmu n xin i lính cho Tây ng nh ông Ð i che ch m i kh i tai ho . Trâm ng i suy ngh r i d n:

- Ch hai ng nói chuy n ó cho cha hay, cha nghe cha gi n l m.- Ai dám nói.- Mà nh i lính ch ch u hay không?- Làm sao thì làm, tôi là àn bà tôi có bi t gì âu mà ch u hay không ch u.

Làm sao mi n kh i b h i thì thôi. N u tôi c n tôi bi u nhà r i h b tc h ày r i làm sao cô?

- Tôi s nh i lính, nh ph i ngoài M Tho r i nh c i v bé ch .- i ai thì c i. Tôi nhà v i cha m . Tôi có con thì m t ph n âu mà s .- Ch D n ch nhà ó vui v t t . Tôi s nh ánh p v i ch quá!- nh nói ch ó có ch ng mà.- Chuy n n y mình i không có em d a chu i gì cho h t.- Tôi nh ch . Vì không ch c anh Ð t còn ó hay không, nên tôi không

n d a chu i.- Nh nh còn ó hoài thì chuy n sau mình cho c ng c.

Ð u nói chuy n lôi thôi mà bi u l tánh tình cho Trâm hi u h t, bi u ch dâuthi t thà, trung h u chìu chu ng ch ng, tin t ng ch ng không bi t ghen, ch lo choch ng c an thân thì thôi, còn ph n ch th nào ch c ng không phi n trách. M t tr i m c, xu ng ra t i ch , Trâm bi u u ghe ng nàng lên mua theo

i m d n r i s b i ra xóm chài mà ki m Ð t. Nàng mua trà, d u, m , th t v i vàicái bánh. Nàng i luôn xu ng hàng cá coi có g p D n bán tôm cá hay không. Nàng igiáp h t mà không th y D n m i tr xu ng xu ng b i ra phía vàm. B i t i bên Th D n, hai nàng không th y chi c ghe l n c a Ð t u ó nhhai l n tr c. Tuy v y mà Ð u b i sau lái c ng rà mái d m cho xu ng ghé. Trâm

c lên mé sông ng ngó vô nhà thì th y nhà s p c a b b t, ch c không có ai trong. Trâm ng d d . Ð u c m cây gi m mà bu c chi c xu ng r i c ng b c lên.



Trâm ngó ch dâu mà nói:- Ch c anh Hai i âu, ch không có ra ây n a. Mà ch ch nhà c ng i

âu nên s p c a b ây.- c l i nhà m t bên ây h i th m th coi.

Hai ch em i l i cái nhà phía tay trái. M t con gà mái ng d t àn gà coni tr c sân ki m trùn mà n, nó th y hai nàng i vô thì ch y v t m t bên, túc túc

kêu con ch y theo. M t bà già ng t i c a ngó hai nàng trân trân, i vô t i m i h i:

- Hai em có vi c chi? Mu n ki m nhà ai? Trâm nh m l l i i tr c, nên nàng áp:

- Th a bà cháu có m t ng i anh, lóng tr c u trong nhà m t bên âyng i gi ng câu kéo l i không bi t nh còn ó hay không?

- Ph i c u có chi c ghe l n hay không?- Th a ph i.- u làm Cai nên qua bên thành h m nay.- Làm Cai là làm cái gì v y bà? Xin bà làm n c t ngh a giùm cho cháu hi u.- Cô không b t hay sao? Trong c binh làm Cai Ð i ng b t lính i ánh

gi c. C u ó có thân th lung l m nên m i vô lính mà làm ch c Cai li n.- Té ra anh c a cháu ã i lính theo Tây r i hay sao bà?- Ði h m nay lâu r i. Tôi không nh i b a nào. Ði h n n a tháng l n mà.- y mà cháu không hay.- Nghe nói nh có thân th v i ông Ð i T n l m nên m i vô c, l i vô thì

làm chú Cai li n ch có ph i ai mu n c ng d c h t âu em.- Th a bà, bà bi t anh cháu làm Cai r i bây gi nh âu hay không?- bên thành ch âu. Làm Cai ph i coi lính thì ph i b n coi lính ch .- Còn chi c ghe nh âu?- Cho m n, cho ông già nào ó m n ng chèo v u phía vàm K Hôn.- Còn ch ch nhà m t bên ây ch i âu mà s p c a b b t, trong nhà v ng

hoe v y bà há?- ng theo qua bên thành, v ch ng i h t, ch bên n y sao c.- Té ra anh c a cháu làm v ch ng v i ch ó hay sao?- a em không bi t hay sao? làm v ch ng nên lóng tr c m i v chung

i nhau ng ch ng i câu i l i ki m tôm cá cho v bán, nh con hain ó là em c a ông Ð i T n nó n n n nói giùm, nên ông n m i cho c u làm Cai ch .

Trâm hi u c công vi c thì b i r i, không bi t nói sao n a, m i day l i ngóch dâu. Ð u b c t i h i bà già:

- Th a bà hai v ch ng qua bên thành mà ch nào? Ch em cháu qua óki m th m c hay không?

- Làm chú Cai thì ph i bên tr i lính ng coi lính. Tôi ngh nh v y, chthi t tôi có qua mé b n thì tôi i phía trong ch . Phía thành có Tây nhi uquá, tôi s tôi có léo phía ó âu mà bi t.

Trâm nói:- Không bi t hai cháu qua b n ki m th m c hôn?



Bà già c i mà nói:- Hai em có d n thì qua ó h i th m h coi nh vô tr i lính c thì i, b ng

không c thì thôi.Hai ch em mu n t mà i. Trâm còn h i thêm bà già:- ch ng i h t qua bên thành, còn nhà bên n y b hay sao bà?- Con hai D n c y tôi coi ch ng giùm, nh ai mua thì bán, ai mu n m n thì

cho m n. Mà ai c ng có nhà nên có th y ai h i mua hay m n gì âu.- H m nay v ch ng có v th m hay không v y bà?- Ðôi ba b a con hai D n có v m t lát r i i, nó v th m ch ng hoài.- u ch có v n a xin bà làm n nói r ng có hai ng i em c a nh trong

nh Giang ra th m v ch ng nh. Bà nói giùm nh v y thì ch bi t.- c b a nào ó nó có qua thì tôi nói l i.

Trâm v i Ð u t bi t bà già xu ng xu ng b i tr l i ch , c hai ng i ubu n hiu. Trâm h i Ð u dám i l i thành h i th m tr i lính ng vô ki m Ð t haykhông. N u hai ch em i h t thì nàng i, ch i m t mình thì nàng không dám. Ði

t thì không có ai coi ch ng xu ng. Trâm bi u ch dâu coi ch ng xu ng nàng it mình h i th m th coi.

Trâm lên b i m t h i r i tr l i nói v i Ð u:- Không c ch Hai à. Tôi i m t khúc không bi t t i c a thành hay ch a

không th y ng i mình mà h i th m. Còn ng i Tây thì ông quá, cóng i vác súng ng bên ng tôi th y tôi ghê h t s c, nên tôi th i luimà tr l i ây. Thôi, ch Hai ki m không c âu. Ð mình v ít b a r i

p th i n a, vô h i bà già h i n y l i coi ph i làm sao cho g p c anhHai ho c ch D n.

Ð u suy ngh r i nói:- i nãy bà già ó nói bã c ng nhát quá không dám léo lên phía thành ch

chi bà d n ho c có i quen r i thì mình c y bà d t i. Mà cô i nãy gi côcó g p lính ng i mình hay không?

- Không có ch Hai à; ch n u có g p thì tôi h i th m anh Hai, r i nh hbi t thì tôi c y h a giùm tôi l i nhà nh, ho c h i cho anh Hai hay,còn tôi ng ó tôi ch .

Ð u l ng l n a mu n v n a mu n l i mà ki m ch ng, nên d d khôngbi t l nào. Trâm hi u ý nên nói:

- Bây gi mình c bi t anh Hai cho m n chi c ghe, nh l y ch D n làm bé, nh ch D n là em c a ông Ð i nên nh làm chú Cai c a binh trong binh c a Tây. V y thôi thì mình v th a l i cho m hay coi m d y l

nào, r i mình s làm theo, ch mình i b y vô thành, r i Tây b t b t t r ilàm sao?

Ð u nh ng i i ng, t i ngã ba ng kh ng l i, không bi t ph i i ngãnào nên nghe Trâm bàn nh v y c ng nh Trâm ch ng, nàng m i bi u Trâmxu ng xu ng ng v cho s m. Hai nàng ra kh i ch r i Trâm m i nói v i ch dâu:

- Hôm tr c anh Hai c khen ông Ð i t t nói ng th ng nh l m, ch công Ð i d nh i lính ó ch gì. Ph i hôn ch Hai?



- Ch c t i v y. Mà ch D n là em c a ông Ð i. Ch c nh l y ch D n nên m ic thân v i ông Ð i ch .

- Ch nói ph i. Mà c ng ch c t i có v y nên ông Ð i che ch cho nh kh i bi, em vô lính m i c ch c Cai li n. H i nãy bà già nói ph i có thân

th l n l m m i c v y. Ch nh không?- Nh ch .- Cha hay33 nh i lính ch c cha gi n l m. V y v nhà mình nói nh cho m

bi t mà thôi, ng nói v i cha nghe hôn.- Nh cha h i mình có g p anh Ð t hay không, r i mình tr l i làm sao cho

xuôi cô?- u cha h i thì khó tr l i thi t. Không l mình nói d i v i cha.- Thôi thì mình nói nh v y, n a thi t mà n a d i: mình nói mua r i có

ra xóm chài ki m nh. Té ra nh chèo ghe i gi ng câu kéo l i âungoài sông cái, mình không g p c. Mình gi u chuy n bà già nói v imình thì xong.

- Ch tính nh v y hay l m. Mình gi u ch không ph i nói láo. N y ch Hai,tôi nghi nh ánh p v i ch D n ó trúng ph i hôn ch ? Ra l n u ch

n c m mình n c m ó tôi th y b t ch tôi nghi li n.- i nh nói ch n có ch ng nên tôi cãi v i cô ch .- nh s ch bu n nên nh nói g t ch ch .- Bu n gi ng gì?- nh có v bé thì ch không bu n hay sao?- nh có v bé có ng i lo c m n c áo qu n cho nh, tôi kh i lo, b i v y

tôi c u ch sao l i bu n.- Mà thi t nh ra v i ch D n không y m t tháng r i nh v có áo qu n

i, l i có 15 quan ti n n a. Ch c nh có ch D n lo cho nh nên m i cnh v y ch . Mà hôm nh v còn em th t v i trà cho cha m và k o c mcho th ng Tâm ch c là ch D n mua g i cho nh em v ch gì, ph i hônch Hai?

- Tôi c ng ch c nh v y. Nãy gi tôi suy ngh lúc n y l n x n quá, nh nhà không c, thì nh ki m ch mà n ng d a, cho có ng i che ch

ng nh yên thân, c v y tôi c ng m ng. Ch ng nào âu ó yên n r inh tr v , không mu n gì. Nhà mình có m t th t v n v i m t mi ng

ru ng, hai ch em mình làm mà nuôi cha m c ng c c n gì ph i có nh.- Tôi s tôi giúp v i ch không c ch .- Sao v y?- a h m anh Linh qua m t êm, nh nói chuy n gì v i cha ó, tôi s nh

xin c i g p thì tôi âu còn nhà mà giúp ch .- Không có âu. M nói v i tôi m có h i cha v vi c ó. Ý cha nói cha mu n

cho c i ph t cho r i. Nh ng d ng Linh nói gi c giã còn lung tung quá,nên xin i yên m t m t chút r i d ng trình l c i.

33 bi t



- u c v y thì t t l m, tôi còn có th giúp cha m , mà ch em mình c ngcòn g n nhau c nhi u ngày.

Ði ng v ng v Th Ð u và Th Trâm thong th nói chuy n v i nhau, bày t tâm h n không s t sè gi u gi m chút nào h t. Hay Ð t có v bé mà Ð u không

phi n, không gi n l i m ng cho ch ng trong lúc lánh n n có n i n ng d a, cóng i che ch , có ng i lo c m n c áo qu n. Bao nhiêu ó th y nàng lo choph n ch ng h n là lo cho ph n nàng, mi n ch ng c an thân, còn nàng th nào

ng xong h t. Mà hai nàng nghe Ð t ra u gi c ng giúp giáo cho gi c, hai nàng c ngkhông b c t c, không khinh b Ð t bán n c h i dân. Bao nhiêu ó c ng th y tìnhch ng v c a Ð u c ng gi ng nh tình anh em c a Trâm u n ng nàn h n ngh a

ng bào, h n n non n c. Hai nàng ch mong cho Ð t yên thân mà s ng, coi ia Ð t quý h n t t c m i vi c tr n gian, danh l i hay ngh a nhân c ng không bìp.

Ð n tr a hai ch em v t i nhà b ng lên, r i ki m c m n, c hai u vui vnh th ng. Ông Nhiêu ngoài tr ng h c ch m chú d y tr nh . Lúc Ð u v i Trâm n c m, bà Nhiêu m i l i ng i m t bên r i h i nh có g p

t hay không. Trâm v i Ð u thu t rõ vi c i ki m Ð t cho m nghe, k thchuy n bà già xóm chài nói v i hai nàng. Trâm nói thêm nàng m th tính vôthành mà tìm, nh ng vì th y Tây ông quá nàng s nên nàng d i tr l i. Bà Nhiêu nghe Ð t u Tây l nh ch c chú Cai, bà không gi n mà hay Ð t l yem ông Ð i T n làm v bé, bà c ng không lo. V y tình m con c a bà c ng lôi cu nthúc gi c bà mong cho có ng i che ch cho con bà c yên thân, kh i tù kh i ch t. Ð n chi u trong lúc ng i n c m v i v con, Ông Nhiêu m i h i Trâm ra ch

có g p Ð t hay không. Vì vi c y ã có li u tr c r i nên Trâm m nh d n nói rach mua r i hai ch em có b i ra xóm chài mà ki m th m Ð t. Ng i ta nói Ð t

i chèo ghe ra sông cái gi ng câu. Hai ch em không bi t Ð t i phía nào mà theo,còn ch thì không bi t i ch ng nào Ð t m i v , b i v y hai ch em quay xu ng tr

không g p Ð t c. Ông Nhiêu l ng thinh ngó l . Trâm ngó m , r i ngó ch dâu có s c th n thùa,vì ã ph m t i gian d i láo x c v i cha là ng i mình ph i kính tr ng h n m ing i h t.



Ch ng X

Hôm nay tr i m a d m d , c cây mát m . Dân tâm trong vùng B n Tranh tuyt xao xi n song v n còn l l ng gi a hoàn c nh chi n b t chi n, b t hòa.

Nh ng chén c m là v t c n y u c a sanh m ng, b i v y ng i ta ph i xôngt hi m nguy mà ra ng cày c y ki m h t lúa mà nuôi s ng.

B a nay ng i ta c y t i ám ru ng c a bà Nhiêu, nên h i t ng sáng Th Ð ui Th Trâm ã ra ru ng hi p v i m y ch em trong xóm t u l i c y tr công ng loy m t b a cho r i, k o dây d a úa m .

Ông Nhiêu v i bà Nhiêu nhà. Ông ng i ngó ra sân, th y ám m a êm làmcho sân t át, b y l y không th i ra ngoài c. Bà Nhiêu b ng bình trà v i cáichén tr c m t ông mà m i ông u ng cho m. Chú T Ð nh nhà chú i l i, haitay chú níu hai ng qu n lên cao cho kh i l m bùn, r i khi vô sân chú l a m y chkhô ráo mà b c. Bà Nhiêu th y chú b c vô c a thì bà l y thêm m t cái chén n a và m i chúng i u ng trà v i Ông Nhiêu.

Ð nh v a ng i thì nói:- Tr a hôm qua tôi i ra ch M mua chai34 v trét ghe. Tôi m c m t ám

a l n quá sá, l i m a dai n a. Ph i i t i chi u t i, ph i d u b t tôi m irán chèo ghe mà v . G n h t canh m t tôi m i t i nhà. Tr i c m a lâmrâm, ph n tôi ch c bên n y ông bà ã ngh r i nên tôi tính tr i sáng m iqua nói chuy n.

Ông Nhiêu châu mày h i:- Chú ra ngoài M có nghe tin t c quan h l m hay sao?- Tôi có g p chú Hai Ð t.- A! Nó làm vi c gì ngoài M nó theo Tây r i ph i hôn?- Chú g p tôi chú n ng quá. Chú m i tôi v nhà chú. K tr i p m a nên tôi

c k t ó. Chú không cho v c theo c m n c m v i chú n g n t itôi m i r t mà v c.

- Mà th ng Ð t, làm vi c gì ngoài ó ch ? Chú nói ph t cho tôi nghe. Ph inó làm vi c v i Tây hay không?

- Ph i, chú làm Cai.- Cai gì?- Cai mã tà… Cai i ó …- A, a! Cai Mã tà! T t d ! Sang tr ng d !- i nghi p chú nói chuy n c a chú cho tôi hay mà chú khóc. Chú nói chú

bi t ra u gi c ng lãnh l ng lãnh ch c cha m chú không b ng lòng.Ng t n u chú t ch i không ch u làm thì chúng nói chú ngh ch r i b t mà

n ch t ho c ài ra Côn Nôn Ð i H i, ho c b tù r t x ng. y v y chúph i ch u ng n núp cho qua h i khó kh n. May nh có em gái c a ông

34 ch t nh a l y t cây d u. D u chai tr n v i s gai trét nh ng ch h c a ghe xu ng



i T n th ng chú n n n v i ông Ð i l p th c u giùm m ng chú nênkh i b h i, mà vô lính Mã tà l i c làm Cai li n.

- Nó ki m chuy n nói dóc v i chú. Hôm nó v cho tin c Th Khoa, nóichuy n v i tôi thì tôi ã bi t nó sanh tâm ph n qu c r i. Lên Sài Gòn v tôihay nhà nó ã i m t thì tôi ch c nó ã i u gi c ch i âu. Tôi khôngthèm nói n nó n a. Tôi có nói tr c cho nó bi t n u nó y m c u nghinhtân, quên c gi ng nòi t n c mà ph tá v i gi c thì tình cha con s d t,nó không c v nhà n y, không c x ng là con c a tôi n a. V y nócãi l i tôi ra lãnh ch c Cai Mã tà thì nó làm gì nó làm, tôi không k nó làcon n a.

- Có ph i m t mình chú Ð t vô làm lính Mã tà âu mà ông gi n. Tôi th y cóng i mình b n b n ngo i.

Bà Nhiêu ch n h i:- Trong vùng mình ây có ai i lính Mã tà nh nó v y không?- Có ch . Trong làng mình có hai a. Hôm qua chú Hai Ð t có kêu l i ng

th m tôi.- Con c a ai v y?- Th ng B i con c a Sáu D ng v i th ng H n con B y Khá xóm d i.- y mà hôm kêu nh m , hai a ó s Tây ru ng b t nên tr n i xa ch a

dám v .- Hai a b n lính l i nói chuy n v i tôi t i nhà Hai Ð t. Hai a u nói

Tây b t, may nh chú Hai Ð t xin giùm và b o lãnh nên Tây m i ch utha và cho làm lính. Có n m sáu a trai trong Bình Cách c ng i lính ó

a, tôi bi t m t nh ng không nh tên, h t th y u có ch n trong oànngh a binh.

- y thì còn gì n a mà kháng chi n. L p tr n i m t, l p ra u gi c h ti. Th ng Ð t không ra mà u ch t m t mình hay sao. V y mà ng

còn làm gi n làm h n, ng m ng ch i là h i dân bán n c. Ông Nhiêu tr n m t mà nói:

- Ai b i ph n thì m c h . Th ng Ð t là con c a tôi, nó không c phépph n b i mà làm nh nhu c danh giá c a tôi. Ng i anh hùng bi t r ng

u cho tr n ngh a, ch không bi t hàng u ng mang nh c. B a nàochú T có i ch n a, chú g p th ng Ð t thì chú nói v i r ng tôi bi t m umô c a nó r i. Gi c d d nó ra hi p tác, cho nó làm Cai c y tay nó pháho i cu c kháng chi n trong vùng n y. Nó bi t ai có ch n trong oànngh a binh h t. Nó ch ch c cho gi c b t, r i nó ng b o lãnh ng d ilính. Chú nói cho nó bi t th ph n b i không bao gi c tr ng t n. Tôikhông nh n nó là con c a tôi n a. Nó không c tr v nhà tôi.

Bà Nhiêu a n c m t, b i vô trong. T Ð nh nói chuy n ch i m t h i n ai v , nh ng th y ông Nhiêu ghét u gi c và i lính Mã tà, nên không dám nói vi ca Ð t n a.

Ru ng c a Ông Nhiêu ch h n m t m u, m i n m làm c m t thiên lúach không nhi u, b i v y c y m t b a thì giáp h t. B a sau Ð u v i Trâm nhà. Bà



Nhiêu ra ru ng coi lúa có n i hay không. Ch ng v bà khen dâu con ch m nom nêny k l ng, lúa ngay hàng ngay l i, không trôi n i không ngã nghiêng.

Ch ng Ông Nhiêu d t Tâm i ra tr ng h c bà Nhiêu m i to nh thu t l icho con v i dâu nghe các câu chuy n c a T Ð nh nói h i s m m i b a tr c v s

p Ð t và c Ð t m i v nhà. Bà nói vì có Ông Nhiêu ng i ó, l i ông ng gi nt cãi l i mà theo gi c, nên bà không dám h i T Ð nh coi nhà Ð t ch nào và

làm sao mà vào ó c. Bà bi u Trâm i l i nhà T Ð nh mà h i k ng i n c b c r i b a nàoch em i ki m Ð t m t l n n a coi. Trâm vâng l i m mà i li n. Qua nhà T Ð nh. Trâm t thi t tháng tr c nàng cùng ch dâu có ra M Thomà ki m anh. L i xóm chài thì Ð t không còn ó n a. Ng i ta nói Ð t ã làm Caivà coi lính Mã tà và cùng v i ng i v m i là Hai D n, qua bên thành. Trâm làmgan lên thành mà ki m. Nh ng i c m t khúc r i nàng th y Tây nhi u quá, màkhông có ng i mình h i cho bi t nhà Ð t âu, nàng s Tây b t, nên th i lui xu ngxu ng mà v . Nàng h i T Ðinh bây gi nhà Ð t ch nào, i ng nào mà l i ó,mình không ph i lính, mình i có b tra h i b t b gì không, xin nói cho nàng bi t

ng b a nào r nh nàng i ki m n a. T Ð nh m i b t u thu t chuy n tình c mà g p Ð t r i Ð t d t v nhà.Trâm nói m ã thu t cho nàng nghe rõ r i, ch ng c n nói n a, xin ch ng l i nhà

t mà thôi. T Ð nh nói:

- i ch M cháu i ra ng mé sông tr ra vàm, i m t chút t i b n ò.- Ph i. Có b n ò tôi th y.- , t i b n ò ó cháu qu o qua phía tay m t mà i th ng hoài, i m t khúc

xa cháu s th y bên tay trái có tr i lính Tây lúm khúm, ngoài c a có Tâyng súng ng gác. Ngang ó, mà bên tay m t là tr i lính Mã tà c t b ng

cây lá. D a mé ng có m y cái nhà. Ðó là nhà c a i Cai , còn lính tr i phía sau. Chú Hai Ð t làm Cai chú cái nhà th nhì k bên nhà ông

i.- Mình i vô t i ó, có ai tra h i gì hay không?- Không mà v ch ng chú Hai Ð t có d n n u ai có h i thì c nói "Tôi i

th m em gái ông Ð i T n là v chú Cai Ð t" thì h s cho i thong th .- Chú có th y v bé c a nh hay sao?- Th y, có ra trình di n và c m tôi n c m. Mà hôm qua tôi gi u, không

dám nói v i ông bà. Ng i dó tr ng tr o, vui v , ng l m.- Tôi có g p, ch Hai tôi c ng bi t n a.- Hèn chi thím ó c theo d n tôi v nói v i cháu và thím Hai h có i ch

thì làm sao c ng ph i ghé th m chú Hai, chú trông l m.- Thím bi u c i, ng s chi h t. Tây d l m, không c m c n ai âu. Mà có

ai h i thì c nói i th m em gái ông Ð i T n, v chú Cai Ð t, thì không aidám làm khó.

- Ði d nh v y thì hai ch em tôi ki m c mà i. Hôm tr c tôi i kh i b nò, mà tôi i th ng ch không qu o qua tay m t. Ði m t khúc tôi th y Tây



tôi s r i tôi i tr l i. Té ra hôm qua chú nói chuy n nên cha tôi hay anhHai tôi u Tây lãnh ch c Cai Mã tà r i ph i hôn?

- Cha ch ! ng hay gi n chú Hai quá. ng bi u tôi nói chuy n cho chú bi tông không nhìn chú là con n a, chú không c v nhà ông. Ph i tôi dènh v y thì tôi gi u, tôi có dám nói âu. B i tôi th y ông gi n nên tôi nínluôn, không dám nói chú có v bé.

- Vi c nh có v nh và lãnh ch c Cai hôm ch em tôi i ki m nh, thì ng ixóm chài có nói cho ch em tôi hay r i. Nh ng v tôi nói v i m tôi màthôi, ch không dám cho cha tôi bi t. Mà s m mu n r i thì cha tôi c ngph i hay. Thà là chú T c nói ph t cho r i.

- Thím Hai hay chú ra ngoài M chú có v nh thím không gi n sao?- Không, ch nói ch ng mình ph i b nhà i lánh n n. Mình m c nuôi cha

, không th theo giúp ch ng c. May có ng i h o tâm l p th chech cho ch ng mình yên thân, lo c m cháo áo qu n cho ch ng mình n a.

y thì mình mang n ch sao l i gi n.- Thím Hai hi n c quá! Ðàn bà nh v y ch ng n nào b c mà lo m t

ch ng. Ch ng gi c gi yên r i, chú s tr v v i thím ch gì.- Bi t âu ch ng nào Tây v thì yên. Ch ng nào yên chú T ?

Th Trâm t mà v . Nàng nói chú T Ð nh ã ch ng cho nàng bi t mà itìm nhà anh r i. Bây gi h i ch c thì nàng i ngay l i ó, ch ng c n h i ai màch ng s chi h t. Nàng l i nói cho m và ch dâu hay Th D n có nh n v i T Ð nhbi u Ð u v i Trâm vô mau mau, vì Ð t trông l m. Th Ð u than: „Bây gi l y c gì mà i ch ?". Bà Nhiêu nói: „Ru ng bây c yxong r i lúc n y bây r nh. V y b a nào có chu i úng vóc c ch ng ch c bu ngvà d a n o c ít quày thì n ch ra ngoài ch mà bán ng l y th t cá m m mu imà n. Sao l i không có c ?" Hai nàng hi u ý m mu n mình i th m Ð t nên bày bi u nh v y. Ð n x haich em ra sau v n th m ch ng d a chu i coi ch ng nào có th n mà bán c.Hai nàng l y làm m ng mà th y d a chu i ã có s n nhi u, trong n m ba ngày n acó th n mà ch m t xu ng không h t. Hai nàng vô cho m hay. T i l i bà Nhiêu nói cho ông hay d a chu i có nhi u mà không th y ghe l imua. Con v i dâu c y xong r i, lúc n y nó không. V y bà tính bi u nó n ch rach mà bán. Ông Nhiêu nghe nh v y mà không nói gì h t, b i v y hai b a sau bà Nhiêubi u con v i dâu n d a chu i ch i bán. Ð u v i Trâm n c 12 bu ng chu i,2 quày d a xiêm v i m t nhánh cau y, ch em vui v ch c bán có ti n b n b n.Khuya d y n u c m n r i em xu ng xu ng, nhi u l i n ng nên chi c xu ngkh m li n. Bà Nhiêu khuyên nên l i ít bu ng cho nh xu ng. Hai nàng khôngnghe l i nói c ki m gi m cho sâu mái mà b i, thì không n n i chìm mà s . Thi Ð u than, ra t i ch b chi c xu ng ch ch y d a, chu i y không bi tph i g i cho ai coi ng i ki m Ð t v i nhau. Th Trâm m i tính, ra t i ch u

i ch coi ch ng . N u có b n hàng h i mà mua s thì bán h t cho h giá nàong c. Trong lúc y m t mình Trâm i ki m nhà Ð t, ki m c r i s quay

tr l i g i xu ng và r c Ð u i.



Lúc nhà s a so n i thì ch em s t s n d l m. Mà i g n t i ch thì hainàng u lo. Trâm i ki m Ð t không bi t h có tra h i làm khó hay không còn Ð ulo xu ng d a chu i không bi t b cho ai ng i ki m Ð t. Th y b c ng có chtr c tr , hai nàng lo ng i nên h t vui. M t tr i m c m t lát thì hai ch em b i ra t i ch . Ð u l a m t ch tr ng tr c

t ch mà âm vô. Trâm c m cây gi m cho ch c r i b c lên mé bu c xu ng vàoó. Ð u c ng gác cây gi m lên ng m t bên em.

Hai ch em ng ngáo ngó vô ch , ngó ng i i qua i l i trên ng, ngó tphía trong lòng không yên. Trâm quen tánh c ng quy t nên d d m t chút r i c ng c i nói: „Thôi chHai ây nghe hôn. Ai có l i h i giá d a chu i mà mua, thì ch li u mà bán ph t cho

i. Ð em i ki m m t mình th coi. B a nay em quy t ki m cho c, d u ph i i chi u em c ng ." Trâm nói d t l i r i xây l ng i li n, i theo h ng ra vàm y

nh l i c a T Ð nh d n. Ði t i b n ò nàng th y có con ng ngay âm xu ng ó.Lúc y ng i ta i ch l ng x ng. Nh ng nàng nh l i T Ð nh nên bi t con ngbên tay m t ó là ng lên tr i lính, b i v y nên nàng không thèm h i ai h t cqu o qua ó mà i, quy t i m nh m , d u g p c p c ng không s . Trâm th y phía trên có n m sáu ng i i xu ng phía b n ò, nh ng i rãi rácch không ph i i chung. Th y có ng i ta i thong th trong ng ó nàng càngthêm v ng b ng. Thình lình trong ám ng i i ng c chi u ã có m t thi u ph tay b ng r ,mi ng la l n: "Cô Trâm ph i cô Trâm ó không?" Trâm ng c nhiên nên ch m b c mà ngó. Ng i thi u ph ó x ng x m iri t t i. Trâm nhìn k té ra là Th D n. Trâm m ng quá nên c ng i x c l i v a i

a nói: „Ph i, ph i tôi i ki m nhà ch ây". Th D n c ng m ng nên ôm Trâm mà h i:

- a h m anh Ð t i ch i, tình c g p chú T Ð nh, nh m i v nhà. Tôinh n v i chú bi u cô v i ch Hai ra ch i. Chú có nói l i hay không?

- Có, nh chú ch ng, nên tôi m i bi t, r i tôi li u m ng mà i ây. Hômtr c hai ch em tôi có qua ki m bên xóm chài.

- Tôi v b n, có nghe bà Sáu nói l i. Tôi có d n b n u cô có ra n a thì chng cho cô bi t mà qua nhà tôi.

- a h m b nói, b bi t bên thành, nh ng không bi t ch nào. Tôi làmgan nên i ki m th . M i i c m t khúc th y Tây tôi s quá, nên tr

i.- Có sao âu mà s . B a nay cô i m t mình hay sao?- Có ch Hai ch .- a ch âu?- Ch ng ch . Ch m c gi xu ng, t i d i xu ng có d a chu i nhi u

quá.- y h ? Thôi cô tr l i ch v i tôi ng l y d a chu i và g i xu ng r i d t

ch Hai i luôn v i mình. Hai nàng d t nhau tr l i ch , Trâm hân hoan nên nói ngay ra:



- Chú T Ð nh v nói chuy n i ch g p anh Hai. Anh ã u gi c và lãnhch c Cai Mã tà, thì cha gi n cha r y quá, cha nh t nh không nhìn nh làcon n a. B a ó ch em tôi m c c y, không có nhà. B a sau tôi qua nhàchú mà h i th m ng i n c b c, chú m i ch cho tôi bi t. Ch em tôimu n i ki m, mà s cha r y, không bi t l y c gì ng xin i ch . M

i nói d a chu i úng l a b n mà không có ghe n mua. Ch em tôi c yxong r i. V y n d a chu i ch ra ch mà bán ng mua th t cá v n.Nh v y nên i m i c ây. Bây gi ch kh m xu ng, t i 12 bu ngchu i, 2 qu y d a và m t nhánh cau. Ch mu n dùng bao nhiêu thì ch l y,còn d l i ch làm sao bán giùm, ch không l ch v ?

Th D n nói:- Ch nhi u d v y sao? Nh ng cô ng lo. Tôi quen v i m y ch bán

a chu i. Ð tôi giao cho m y ch bán giùm cho cô.- c v y thì kho l m. Mà còn chi c xu ng. N u hai ch em tôi i h t theo

ch ng g p anh Hai thì b xu ng m t còn gì?- Không m t âu. Tôi s g i cho h coi ch ng giùm. Ai dám l y mà s . Chú

Ð nh v có nói tôi làm b n v i anh Hai hay không?- Th y cha gi n r i chú th t, chú không dám nói cho cha hay. Nh ng chú có

nói v i tôi, r i tôi nói l i cho má v i ch Hai bi t. Mà chuy n ó hôm tr cbà già xóm chài c ng ã nói cho ch em tôi hay r i.

- Ch Hai coi b ch bu n hay không? Ch c ch gi n tôi l m ph i hôn?- Không có âu, ch không bu n không gi n ai h t. Ch không tin lát r i

ch coi.- c nh v y thì tôi m ng l m. Vì th y anh Hai b ho n n n, tôi mu n

làm n che ch giùm. Tr i khi n anh em l i th ng nhau thành ra nh tôimu n gi t ch ng c a ch Hai. N u ch có phi n xin cô nói giùm: tôi khôngcó ý xúi nh b ch mà theo tôi âu. Tôi th ng nh, tôi làm b n ng giúpnh v y thôi. N u tr i khi n xui tôi có duyên n v i nh, tôi ph i i v inh, thì b nào ch Hai c ng là l n, tôi là nh tôi âu có v t b c hay

th ng nh m t mình. V y ch em nên hoà thu n v i nhau ng chung locho ch ng t t h n là k .

- Ch nói nh lánh n n, ch m c nuôi cha m không theo c mà lo cho nh.Có ch ngoài n y ch lo c m cháo áo qu n cho nh thì ch mang n l m,ch có gi n âu.

- Ch nói nh v y thì áng cho tôi kính ph c ch l m. Ch em nói ch a h t chuy n thì ra t i b n ch D n th y Ð u ang ng t i mésông thì kêu: "Ch Hai! Ch Hai!" v a kêu v a i ri t l i. Hai ng i m ng nhau vui

vô cùng. D n ngó d a chu i d i xu ng r i nói: „Bây gi ph i lo x cái ám d a chu i

y cho r nh tay ch n ng ch em mình lên nhà r i s nói chuy n. Ð nhà ch rathì ph i chút nh cho anh Hai n.V y xin cô Ba l a em lên b m t quày d a v ihai bu ng chu i ng lát n a mình xách lên nhà. Còn l i bao nhiêu thì mình d ixu ng. Ð tôi l i tôi giao cho ch Thi n bán giùm r i tr a chi u mình tr ra mà l yti n"



D n nói r i b i lên ch . Trâm xu ng xu ng xách b lên m t quày d a, v i 2 bu ng chu i, ít n i màtrái no tròn. Ch ng bao lâu D n tr l i có m t ch theo sau, D n ch chi c xu ng mànói: „ Ð trong nhà g i ra cho tôi bán, d a chu i v i cau ó. Ch làm n g i bán dùmcho tôi nghe hôn. Ch li u giá ph i thì thôi. Tôi không nói gì âu ch ng ng i". Ch Thi n nói: „ Ð c mà, thím ó cho tôi, thím Cai. Ch em mà. Ð tôi báncho. Th D n h i:

- Ch ng nào em tôi ra l y ti n c?- Tr a x gì l y ti n c ng c.- Tôi g i luôn chi c xu ng cho ch coi giùm c hôn?- c mà. Ai dám l y mà s . Ð ó cho tôi.

Bây gi hai ch em m i tính chia nhau xách hai bu ng chu i v i quày d a mài. D n nói ch a i c, vì nàng còn ph i lên ch mua th t cá ng em v n u c mn. V y thì l i ó ng i ch m t lát r i s tr l i mà xách. Ba ng i d t nhau

vô ch . D n mua th t cá rau c i r t nhi u b h t vô r r i m i tr l i b n. Trâm m nh m giành xách quày d a. Hai ng i kia chia v i nhau m i ng ixách m t bu ng chu i, Ð u th y D n ã b ng m t r n, l i còn xách chu i n a,

nàng m i tay nên Ð u bi u Ð u xách luôn 2 bu ng chu i. D n không ch u, nóit tay b ng r , m t tay xách chu i c.

Ba ch em ùm xách i, m i t i ngang b n ò thì g p Ð t m c s c ph clính, hai tay áo có g n lon vàng t i, u i nón gõ, ng th r u i ch i. Ð t th y v , th y em thì m ng quýnh, gi ng tay c n l i, c i nói om sòm gi a

ng. Ð u v i Trâm ã có D n, mà còn có thêm Ð t n a thì h t s Tây, h t lo ai tran, nên c ng m ng nói l ng x ng, thêm D n xen vô khoe mình i r c ch em. C 4

ng i u giành nhau mà nói, gây ra m t cu c gia ình h i hi p thân ái tràn tr , gi aám ng i i ch ông dày, d i bóng cây gáo che tàn mát m .

M ng nhau r i Ð t nói: „Thôi i v nhà r i s nói chuy n. Ð a b t quaxách giùm cho." Ð t gi t quày d a xiêm c a Trâm mà xách Trâm không l i taykhông nên r c r n c a D n mà b ng, cho Ð t xách d a i gi a. Hai vxách m i ng i m t bu ng chu i i k m hai bên làm cho ng i i ng c ng ngómà c i chúm chím. Bây gi Trâm yên chí l i nh tay m i nhìn c nh v t d c ng cho nh ngsau i n a. Lính Tây i t p 3 ng i i t p 5 ng i, qua l i d p d u, không ai nói ng t imình h t v y mà h i vô trong xóm trong làng thiên h s tr n h t. L i T Ð nh nóikhông sai, thi t i m t khúc xa xa thì t i tr i lính. Bên tay trái thì thành c a Tây cólính b ng súng ng gác râu ria x m xàm. Còn bên tay m t là lính Mã tà. D a l có

y nhà lá nh cho i Cai , lính hai dãy tr i c t phía sau. T i cái nhà u, D n ch mà nói: „Nhà n y ông Ð i là anh tôi . Anh Hai làmCai nên nhà k bên ây, t rày s p lên ch Hai v i cô ba ra th m thì c i th ng vào

ây, ng s chi h t". Vô t i nhà, Ð u v i Trâm i t tr c ra sau mà coi. Nhà nh l p lá vách lán,mà g n gh s ch s l m.



Ð t i theo mà nói: „Ð n u c m n hai em chi u mát s v ." Ð u nói: „Ðâumà c. lâu cha m trông". D n nói: „Cha m có h i t i sao v tr , thì ch nói ph ich bán cho h t d a chu i r i m i v c, mà thi t h i n y ch Thi n nói n x

i l y ti n, th thì làm sao l y ti n c mà v s m". Trâm nói: „L y ti n tr r i thì làm sao mua th t cá c mà em v cho m ." D n nói: "H i n y tôi có mua vài cân th t v i ít con cá lóc g i v cho m s n

i. Cô kh i lo, ch ng v tôi i theo ra ch mua khô m m g i thêm n a" Ð t d n D n: „Chi u em chia b t d a chu i mà cho anh Ð i, ch mình anh ngì h t. Chia cho nh m t bu ng chu i v i n a ch c d a nghe hôn. Thôi, m y ch emáp n u c m n". Ba nàng, ng i làm cá, ng i nhúm l a, ng i x t th t ph nhau ng d n

a c m s m m i. Ð t nh c m t cái gh em vô ó mà ng i ng nói chuy n v i vvà em. Ð t h i Trâm:

- a h m chú T Ð nh v , ch c chú có nói Qua i lính làm Cai ph i hônem?

- a ó tôi v i ch Hai m c i c y không có nhà. Chú qua nói v i cha m .Cha gi n quá. Cha d n chú có g p anh n a thì nói cha không nhìn anh làcon c a cha n a. Anh ã ph n b i mà u gi c, anh bán n c h i dân, anhkhông c v nhà cha n a. T b a cha i Sài Gòn v , cha hay anh i thìcha ã gi n l m r i, không nói t i tên anh n a. Ch ng hay anh i lính choTây cha càng gi n thêm.

- có gi n anh hay không?- không nói gì h t. Tôi coi ý m không gi n. Nh ng cha nói th nào cha

nói, m không dám cãi v i cha- Hai em ngh coi, ng i ta bi t qua trong ngh a binh nên h m b t qua. Qua

ph i l p th ng yên thân ch . Qua th a v i cha thì cha không cho. Ôngbi u ph i ti p t c kháng chi n. Thà ch t cho th m danh, ch u gi c x u

l m. C Th Khoa b ày r i. Anh em trong oàn ngh a binh ra u thúng nhi u. Còn gì âu mà kháng chi n. Hu ng chi t m vông v i mác

thong mà c v i súng n, c làm sao n i. Cha bi u ph i ch t tr nnon n c. Ch t mà không l y n c l i c thì ch t có ích gì? Ch t ngcho thiên h vinh thân phì gia, n trên ng i tr c. Cha không th ng quacha t qua thì qua ch u ch thi t ch t nh v y qua không ch u ch t. M cóphi n qua thì hai em c t ngh a cho m nghe. Qua ph i i lính ây là b t

c d , qua ph i n núp cho kh i tù, kh i b ày, ch qua không có bánc h i dân gì h t.

Thi Ð u nói:- Có m t mình cha gi n anh cha nói anh bán n c, ch m có nói âu. M

ng mu n cho anh s ng, ch âu có mu n cho anh ch t.- Còn vi c n y xin em ng phi n qua. Ra ngoài n y có m t mình, không ai

lo c m n c cho qua, nên qua ph i gá ngh a v i cô Hai D n ây ngtr c qua nh thân th ông Ð i che ch . Sau qua có ng i lo c m n c. Vìth i cu c ép bu c nên m i sanh chuy n v l n v nh nh v y, xin em



ng bu n. Cha m c m tr u cau c i em, l i v ch ng n v i nhau cócon. B nào em c ng làm l n, không m t ph n âu mà s .

- Em m c nuôi cha m , không theo mà giúp anh c. May có cô Hailãnh lo c m cháo áo qu n cho anh thì em cám n cô ch âu có bu n.

- Kêu nó b ng em ch ng có kêu b ng cô. Th D n ti p: „Ch Hai nói m y câu ó cho em th y ch bi t th ng em. Em

ng và cám n ch l m. Em h a, em s kính ph c ch hoài hoài và em s thay m tcho ch mà lo cho anh Hai, ch r nh mà lo cho cha m . Ch em mình ng tâmhiêp l c chung nhau mà th ch ng và th cha m ch ng. Ph n em m côi l i khôngcó ch em ru t. Làm b n v i anh Hai em có c m t ng i ch v i m t ng i emgái, em nh n th y ng i ch c ng nh ng i em ó, c hai u không ghen ghét em,thi t em m ng l m v y. Em nguy n em s t n tâm mà áp th nh tình y". Ð t nói: "Qua ã bi t ba ng i bi t b ng nhau r i, thì nên th ng yêu hoàthu n l n nhau cho vui, ng có k gi n h n v i nhau chi h t. Má th ng Tâm córa th m qua n a thì cho th ng Tâm theo ng qua g p nó m t lát. V ng m t lâu quanh nó quá"

Th Ð u nói: "Cha không cho âu anh. Hôm tr c tôi mu n ch nó i. Cha nóii n ng gió cha không cho. Mà t b a i Sài Gòn t i nay, cha b t nó h c t i ngày cói nó âu".

Th Trâm h i anh:- Bây gi anh không i câu i l i n a, anh chi c ghe l n ngoài n y làm

chi?- Hôm d n v bên nây, Qua không bi t g i cho ai, nên Qua cho ng i

i K Hôn m n. H m n luôn câu và l i n a.- Tôi mu n em v tr ng ng ch em tôi câu l i ki m cá n, ho c ch d a

chu i i bán, chi c xu ng lóc chóc quá, ch nhi u s chìm d .- c Qua òi l i, r i sau hai ch em có ra n a r i chèo v tr ng mà

dùng. C m chín r i d n ra mà n v i nhau, ch ng v anh em thu n hoà vui v h t

c. Cu c vui y kéo dài n x r i Th Ð u s nhà cha m trông nên nàng òi v . Ð t v i D n thay áo r i a Ð u v i Trâm ra ch . D n b t hai con cá lóc b vô

v i xâu th t heo mua h i s m m i, giao cho Trâm em v . Ra t i ch d n l i chch Thi n bán trái cây mà tính ti n d a chu i. Ch Thi n nói bán ch a h t nh ngch l y 7 quan ti n mà tr cho D n ng Trâm v i Ð u mua i v . Ð u l y ti n y mua m t gói trà, m t cân m m, hai p khô hô35 và m t conkhô lóc em xu ng xu ng. D n mua k o c m g i v cho Tâm, r i Ð t xách trà v ibánh in, thèo lèo g i v cho cha m n a. D n c n d n Ð u v i Trâm sau có ra thì ingay vô nhà, ng s chi h t. Ð t kính g i l i v th m cha m , d n Trâm khuyên v i m th ng th ngkhuyên gi i cho cha b t b c t c gi n h n, Ð t nói mà n c m t r ng r ng làm cho

v i em c m ng c c m.

35 cá hô (m t lo i cá bi n to l n dài h n 1 mét) c x ôi ph i khô và c t l i thành t ng p



K ng i v cùng nhau b n r n m t h i lâu, d n dò chuy n r i Th Ð ui Th Trâm m i xu ng xu ng b i i v T nh Giang

Ð t ng ngó theo chàng a n c m t, lòng th t th o m t bu n so. Ch ngxu ng khu t r i, D n m i kéo cánh tay Ð t bi u i v ki m chuy n mà nói cho ch ngkhuây lãng.



Ch ng XI

a nay m y ng i yêu nhau th ng hi p h i m ng vui v i nhau, ho c cùngnhau i chung trên m t con ng i, thì hay g i nhau là b n ng tâm ng chí.Cách x ng hô nh v y ng i ta có th r ng dung mà cho là c, m c d u ng i tath ng th y a s b ng h u ho c ng tâm mà không ng chí, ho c ng chí màkhông ng tâm.

Chí m t c p thanh niên nam n se t k t tóc v i nhau, trong lúc ái tình ámnh say mê r i khoe khoang v i v ch ng mình là b n ng chí ng tâm nên si t

tay m nh b c trên ng i, l i khoe khoan y khó cho ng i ta ch p thu nc.

Ng i ta không ch u ch p thu n c là vì xem trong c ngàn c p v ch ng,ng i ta ch a tìm c m t c p nào thi t ng chí ng tâm. Trái l i, v i con m tsáng su t, ng i ta th ng th y n u không ph i ng i trâu tr ng k trâu en, thì

ng ch ng chèo xuôi v chèo ng c. N u trong gia ình nào mà v ch ng thu nhoà êm m, y là t i ông ch ng xuôi x cho v c m lái n m lèo, ho c nh bà s r y

cho ch ng làm m a làm gió.Nh trong gia ình c a ông Nhiêu Giám mà chúng ta ng l t m t xem

ây, m c d u ông bà n v i nhau 30 n m, trên thu n d i hoà, trong m ngoài êm,sanh t i hai a con ã có dâu còn s p có r , th mà v ch ng có ng tâm ng chí

i nào và ch nào. S d thu nay trong nhà c bình an, vì ông Nhiêu có h c, ônglo l ng minh mông ông toan tính phá núi l p sông t ý ông, bà Nhiêu không c n bi t

i, bà ch c m c i b i th th t v n và cày c y mi ng ru ng, có huê l i và có lúao mà cung c p cho gia ình c m no, kh i thi u h t mà ph i nh c lòng m t tríy thôi.

n ây chúng ta m i nh n th y v ch ng ông Nhiêu b ngoài c ng v nthu n hoà êm m, nh ng b trong thì s b t ng tâm, b t ng chí th hi n rõ ràng.

Ông Nhiêu ép con, là Ð t kh kh b n lòng v ng chí mà kháng chi n luônluôn, d u có ch t i n a, thì c ng c danh th m ti ng t t ã hi n thân c u dângi n c. Ð t không vâng l i cha ành qu ng cây mác ngh a binh, ch p tay qu g imà u gi c ng mang cái áo Cai Mã tà, vi n l r ng kháng c không có ngchi n th ng chi b ng hàng u ng hi p tác mà gi n c c u dân.

Ông Nhiêu cho s hàng gi c là u nh c nhã, nh c cho ph n con mà nh c lâycho c cha m ông bà, ông g i hi p tác v i gi c là h i dân bán n c, b i v y con tráiý ông thì ông ghét gi n, quy t nh không nhìn con và c m con không v nhà n a

Bà Nhiêu không dám binh con mà cãi l v i ch ng, song hay con M Tho nnúp cho an thân, thì bà vui, ch ng nghe tin con làm Cai Mã tà ng có ng i che chcho kh i lao tù, kh i súng n thì bà càng vui lòng thêm n a, ch không ghét gi ncon nh ông Nhiêu. Bà không nh n s vui lòng c a bà ó là qu y b i vì nàng dâu

i con gái c a bà c ng yêu Ð t nh bà, ch nào ph i ghét b .y v y trong nhà ba m con bà Nhiêu ng ý, duy có m t mình ông Nhiêu

khác ý mà thôi. Ða s thu c v phía bà, nên bà không lo gì l m.



Làm cha làm m ai c ng th ng con. Không ph i t i Ông Nhiêu khôngth ng Ð t, không ch u nhìn Ð t là con n a. Ông c ng th ng Ð t nh bà v y ch ,nh ng ông th ng con theo trí àn ông, còn bà th ng con theo ý trí àn bà. Ôngth ng con nên ông mu n ép con gi ngh a nhân o c vuông tròn; còn bàth ng con bà ch lo cho thân con c m no, yên n. Ông th ng ông bi u con vìngh a n c non, con ng s ch t. Bà th ng bà mu n con vì tình m u t , con rángi l y thân. T i v y, ch t i v y mà v ch ng Ông Nhiêu Giám b ngoài thì hòathu n êm m, song b trong không ng tâm ng chí.

a ó Th Ð u v i Th Trâm i ra M Tho bán d a chu i, v n nhà thì ãi mò. Hai ch em ng i xách ti n ng i l i h i i vô nhà. Bà Nhiêu h i t i sao vi d v y. Trâm giành nói ph i d i bán cho h t chu i t i x m i v c. Ông

Nhiêu n m trên võng ông không thèm h i gì h t.Trâm giao ti n v i trà bánh k o c m cho m . Còn Ð u b ng th t cá m m khô

em xu ng nhà d i. Bà Nhiêu m gói thèo lèo a cho Trâm m t n m r i kêu Trâmmà nói: „Trâm nhúm l a r i b t siêu nóng ng ch trà cho cha con u ng mà nbánh ây. H i chi u m có n u c m nhi u mà dành cho ó, d n mà n v i nhau.“Bà l y d a s p bánh v i k o c m, l y bình mà súc r i trà. Bà làm l ng x ng, i

c g n sôi r i m i b ng bình i xu ng b p. Th y con v i dâu ng ng i n c m,bà ng ng mà h i nh : „Có g p c nó hay không?“ Trâm c ng áp nh nh :„Ð c m à. B t n c m ng nói chuy n n x hai v ch ng m i ch u cho v , nên

m i t i. Anh có v bé m à. Ði l i nhà nh d quá. Con bi t r i. Con h t s n a“.Bà Nhiêu khoát tay nói nh : „Thôi mai r i nói chuy n“. Bà ch bình trà b ng lênnhà trên, m i ông l i n bánh u ng trà.

Nãy gi ông Nhiêu n m êm, không nói chi h t nh ng ng hi u dâu con l y ci bán d a chu i. Ðó là i th m Ð t mà tr v h n h là ch c g p c Ð t r i. Tuyy mà ông làm b nh không hay bi t gì h t nghe bà m i ông c ng v tình b c l i

n m t mi ng c m u ng m t mi ng trà cho bà vui lòng.Bà ch m y quan ti n c a Trâm em v mà nói v i ông: “Ð ch u khó ch ra

mà bán m i có ti n. ây ch ghe t i mua h mua r quá“. Bà nói nh v y là cóý m ng cho dâu con ít b a i bán d a chu i m t l n. Không bi t ông hi u m u

c a bà hay không, mà ông l ng thinh, d ng nh ông ngh bán trong v n làvi c c a bà, ông không c n ph i bàn tính.

a sau n c m s m m i r i, Ông Nhiêu d t Tâm i qua tr ng h c. Bây gitrong nhà thong th , bà Nhiêu xu ng nhà d i ng i n tr u bà kêu dâu và con l i màbi u thu t rõ chuy n i ki m Ð t cho bà nghe.

Trâm lanh l i h n Ð u, Trâm m i t m k chuy n t u chí cu i, không bsót m t kho ng nào.

Nghe nói t i chuy n Ð t có v bé, là em ông Ð i T n, thì bà lo ng i. Bà ngóu, té ra Ð u l i vui v nh th ng mà l i còn khen Th D n là ng i bi t u. Ð t

gá ngh a v i D n thì Ð t có ph c l m. Nàng nói th t cá em v ó là c a D n lomua g i v cho cha m , còn m t gói trà c t chung v i bánh in thèo lèo là c a Ð t

i.Bà Nhiêu nghe nói bi t u l i th y b Ð u không bu n thì bà yên b ng.



u còn nói ti p r ng Ð t ã yên thân, l i có ng i lo c m n c áo qu n, thìnàng kh i lo gì n a. Trâm nói bây gi ã bi t nhà bi t ng i r i, mu n i b a nào

ng c, không s Tây tra xét c n ng n.Bà Nhiêu c i mà nói: „V y thì h có d a chu i nhi u bây ch i bán ng

th m th ng Ð t luôn th .“ Th Ð u nói: „Mình em ra thì dì th ng Tâm giao chon hàng quen h bán giùm, mình kh i lo gì h t. Ch ng nào v thì l y ti n mà v .

Ng t chu i n ng n u ch nhi u thì xu ng kh m s chìm quá. Cha th ng Tâm cho hn l chi c ghe l n. nh nói nh òi l i, r i chuy n sau ch em con chèo v

mà dùng“. Bà Nhiêu nói n u Ð t không c n dùng thì l y v , cho m n làm chi.ây bà Nhiêu v i dâu và con bà th m ch ng d a chu i hoài, trông cho có

nhi u ng ch ra ch M mà bán. Ð u v i Trâm i c vài l n n a, l n nào vch ng Ð t c ng c m l i n c m và c ng mua g i v . L n sau Ð t ã òi chi cghe l n l i r i nên b n v Trâm cho ch dâu b i xu ng r i nàng chèo ghe, xu ng

i th ng th ng ch ghe ng ch em nói chuy n.Trót m y tháng r i ông Nhiêu không nh c t i Ð t, mà ông l i trông th c a

Nhiêu L c xóm D u, nóng n y không bi t Tây x ph t c Th Khoa cách nào. Ratr ng d y tr nh thì ông khuây khõa ít nhi u, mà h v nhà thì ông c n m võng

a tòn ten không mu n nói chuy n, không ý n vi c chi trong nhà h t.t b a tr a Ð Chí Linh Khánh H u qua th m ông Nhiêu Giám, chàng i

th ng vô nhà, g p bà Nhiêu chàng h i s c kho c a cha m , r i luôn d p chàng h ibà Ð t có v th m nhà hay không?

Nh n c h i ông Nhiêu ngoài tr ng h c, bà Nhiêu m i t thi t cho Linhhay Ð t ã theo Tây m y tháng nay lãnh ch c Cai coi lính Mã tà ngoài M Tho. Bànói vì ng i ta bi t Ð t có ch n trong oàn ngh a binh nên ki m b t. B t c d mà

t ph i ki m th mà n núp cho kh i mang h a. Th mà ông Nhiêu nói Ð t là bán n c h i dân, ông không nhìn là con ông n a và ông c m Ð t không cho v nhà.Vi c ó làm cho bà m t vui, theo ý bà mình không có súng thì làm sao mà khángchi n cho n i. Còn Ð t ló v ây thì ng i ta vây b t. Ð t bít ng t n th i t nhiênph i u gi c cho kh i ch t, ch có làm qu y gì âu mà ông gi n ghét, nói Ð t bán

c h i dân.Linh nghe bà m v nói nh v y thì bi t bà không hi p ý v i ông Nhiêu mà bà

i ló mòi binh Ð t n a. Chàng c ng i nghe không dám nói ph i qu y gì h t.Bà Nhiêu than th r i bà bi u Linh i ra tr ng h c mà th m Ông Nhiêu.

a nay Chí Linh i th m cha m v mà không dám i ban ngày là vì chàngi hay m t tin quan h chàng mu n cho Ông Nhiêu bi t g p. B i v y c nghe bà

Nhiêu bi u ra tr ng h c thì Ð t ng lên i li n.Ông Nhiêu ang khao khát g p ng chí mà t bày tâm s b i v y th y Linh

ông m ng r , bi u Linh ng i b d y h c mà nói chuy n. Linh h i th m s c kho c aông r i h i ông có nghe tin t c v c Th Khoa hay không?

Ông Nhiêu th dài mà nói:- Cha trông th c a ông Nhiêu L c mà ch a th y th nên có bi t gì âu.

m nay cha mu n i lên tr n n a ng h i th m. Ng t ng xa, ghe ilâu quá b t ti n d .



- Nh cha ch u thì con lãnh i th cho cha. Cha vi t th cho ông Nhiêu L ci con c m th con i.

- Khoan i ít ngày n a coi. chú T Ð nh bi t nhà Ông Nhiêu L c. Chavi t th cho chú i c ng c.

- Bên n y cha hay ông Ð c binh Thành b Tây b t hay không?- Tr i i! b t h i nào? âu? Cha không hay.- a b t h i t i hôm qua. B t t i K Son.- n l t b t h t, b t t i c p ch huy thì ai còn u khi n mà kháng chi n!- Ng i ta m i cho con hay tin h i sáng n y. Con nghe b n r n, nên qua

báo tin v i cha. Ng i ta còn cho con bi t m t tin tr c tr o n a là t p línhvây b t Ð c Thành ó phân n a là lính Tây phân n a là lính Vi t. Mà t plính Vi t ó do anh Hai Ð t c m u. nh ng ch n c a bao phía ngoài

cho Tây vô b t.Ông Nhiêu v bàn cái m mà nói l n:- ng th ng bán n c ó n a! Nó d t Tây i b t, ch Tây bi t Ð c Thành

ch nào mà b t c, th ng Ð t áng t i r i! M y tháng nay nó ch chogi c l n l n b t m y ng i trai tráng có ch n trong oàn ngh a binh c a ta.Ðem h v thành, nó d d h u gi c mà vô làm lính Mã tà v i nó. naynó b t t i Ð c Thành n a. thì quá qu t r i. X a rày nó ch t tay ch t ch nbây gi nó ch t t i u cu c kháng chi n!

- nói nh v y nh ng cha nên th ng th ng h i l i coi. Có l nào anhHai con l i n ph n b i quá nh v y l n. Con ch c nh b tình nghi nênnh ph i i lính cho qua lúc nguy hi m n y mà thôi.

- Không có thì làm sao ng i ta nói c. Ph i có l a m i có khói ch . Nócó nói l v i cha. Cha bi t rõ u óc nó r i. Nó là yêu qu sanh ra h idân bán n c ch không ph i ng i ta.

Ông Nhiêu nói chua d t l i thì chú T Ð nh b c vô chào h i Chí Linh r i ii m t bên Ông Nhiêu mà nói nh nh :

- Cha ch , sao mà ng i ta n rùm, h nói chú hai Ð t d t Tây i b t Ð cThành r i ông à.

- Tôi hay r i Linh m i nói ây.- u c u Linh c ng hay nh v y, thì l i n ch c trúng, ch không ph i

nghe th p th r i n b y.- Trúng ch . Hôm tr c tôi ã nói v i chú, th ng Ð t là ph n36 bán n c.

Tôi không nh n nó là con c a tôi n a. Nó theo gi c nó lãnh quy n t c vàng h ng c a gi c, ng giúp chi m t n c c a mình mà cai tr , b t

dân mình làm tôi m i thì tôi coi nó là gi c là k thù chung c a ng i mình,ch không ph i là con c a tôi.

- Th Khoa b b t r i bây gi t i ông Ð c Thành n a, thì còn ai âu màm binh kháng chi n. Không bi t r i h x ông Ð c Thành th nào.

- i n y tôi có nói v i Linh, tôi tính vi t th r i c y chú c m lên xóm D ui ông Nhiêu L c cho bi t tin t c c Th Khoa.

36 ph ng



- c, ông vi t th i, ông mu n b a nào tôi i c ng c i m t mình tôiy chi c xu ng b i i cho mau, không c n i ghe l n.

- Bây gi xãy ra v n y, thôi chú ình s i lên xóm D u, mu n c y chú igiùm ra M Tho lóng nghe coi h b t Ð c Thành em v r i h x cáchnào.

- ng c. Khuya nay tôi l y xu ng tôi b i i.- Chú rán h i th m cho ch c nghe hôn.- Tôi bi t mánh l i. Tôi h i ch c c mà. V y ông ng lo.- y thì Linh bên n y ch i con. ch i i chi u mai chú T i h i th m

chú v , ng nghe tin t c Ð c Thành, r i con s v .Chí Linh d d .

Ð nh ti p nói: „C u Linh ch i. Bây gi bên n y êm r i. Không có ai ru ngxét gì n a âu mà s . Chú Ð t chú i. Ông nhà ông bu n quá c u nói chuy nch i cho ông vui.“ Linh nói: „Lúc n y tôi t p luy n ít ng i. Nh ng tôi ch i vài

a c. nhà có em út h coi ch cho m y ng i m i.“ Ð nh nói:

- Lúc n y ã r nh sao c u không xin v i ông bà c i ph t cô Trâm r i vbên n y mà , bên n y d y võ c ng c v y ch .

- Tình hình còn r i l m, nên tôi ch a dám tính n cu c hôn nh n.- Bi t ch ng nào m i h t r i. C u không còn cha m , mà c ng không có anh

em. Nghe nói b n c u u nhà bà con. Thôi thì c i r i v bên n ycho xong.

- i ít ngày n a coi.Ông Nhiêu nói: „Thôi mai chú i d tin Ð c Thành coi th nào, r i tôi vi t th

cho chú c m lên Xóm D u mà h i th m c Th Khoa. N u hai ng i b k t h t, thì tôi bi u Linh c i con Trâm cho r i, ch còn kháng chi n gì n a mà ch .

Ðinh ng d y i v . Ông Nhiêu d n ph i nghe tin Ð c Thành cho ch c.Ông Nhiêu có khách nên chi u b a ó ông cho h c trò v s m. Ông d t Linh

vô nhà, bi u bà Nhiêu d y n u c m s m cho Linh n, r i cha con nh c gh ra sânng i bàn tính v i nhau coi ph i dùng ph ng pháp nào mà i phó v i th i cu c.

Trong cu c àm lu n n y cha v v i chàng r u l tâm trí rõ ràng. C haiu kh kh c ng quu t ph i kháng chi n gìn gi t ai c a ông cha dày công

khai thác. V u ó thì cha con ng ý v i nhau. Nh ng cha là nho gia còn con làvõ s , b i v y m i ng i quan ni m t ng lai m t cách riêng, không th hi p hoà v inhau c.

Ông Nhiêu nói n u kháng chi n mà không thành công thì ông s b x mà i,ông không th làm th n dân c a gi c cho c, còn Chí Linh nói vì chàng yêu t

c nên chàng không n lìa xa; n u t n c tiêu tan, không c u c thì chàng schôn th t vùi x ng trong t n c y cho tròn ph n nam nhi i v i núi sông cây

.Ông Nhiêu nh hôm i lên Sài Gòn, Ch L n, ông th y có nhi u ng i Vi t

Nam ra u Tây lãnh ch c, lãnh quy n, r i qu n áo nh n nha ng a xe r n r , tác oaitác ph c, vinh m t vinh mày, th y nh v y ông th y làm h th n. Ông than: „M yng i ó là h ng ng i vô giáo d c, vô l ng tâm, nên m i làm nh v y c. N u



có h c thì h ph i nh l i c a Thánh nh n d y; s ng trong th i thái bình th nhtr , mà mình cam ph n la l t trong c nh nghèo hèn, thì mình áng h th n l m v y,

vì mình không có tài ngh d y dân giúp n c, nên m i t nh v y. Còn s nggi a lúc lo n ly h n n mà mình an h ng a v giàu sang, thì mình c ng h l m

y, h vì mình gi i gian trá quên th ng ngay, mê l i danh b nhân ngh a, c xu th iy th mà bóc l t m i c cao sang ó. R t ti c dân au kh n c khuynh nguy

mà ng i ta không thèm lo gi n c dân, l i lo c p gi t tranh ch p nh ngmi ng m i c a gi c qu ng ra d d . V n n c suy vi nên m i khi n lòng ng i

i b i n th . Ngh thi t áng bu n!“Chí Linh nói: „Ai làm sao thì làm. Ph n con c gi m t lòng v i n c non, v i

ch ng t c giàu nghèo không k , s ng ch t không màng!“Ông Nhiêu nói: „V y m i ph i ch “.Cha con lu n nh n tình, bàn th cu c n khuya r i m i ch u i ng .Chú T Ðinh h a v i Ông Nhiêu khuya chú ra M Tho, theo l i h a nên sao

mai v a m c thì chú b i xu ng m t mình. Còn chú m nh m nói chú s có tin t c rõ Ð c Thành, y là vì chú k ch c s có cai Ð t thông tin cho chú bi t.

Thi t qu ra t i b n ò g n ch . T Ð nh bu c xu ng mà g i cho ch ghe un ó, r i x m x m i vô phía tr i lính Ð t ã có d t chú v nhà m t l n r i, nên

chú i c ng c i, không s l c ng, c ng không lo tra h i.Cai Ð t có nhà. Chàng th y T Ð nh thì m ng r , Ð t h i th m trong nhà

bình yên th nào r i m i Ð nh n c m r i s v . Chú i ch mua s n d p ghéth m m t chút mà thôi, lâu không c.

Ð nh nói chuy n ch i m t h i r i nh tình c s c nh h i Ð t:- À! trong mình ng i ta n hôm ó chú Hai d t lính Tây qua K Son

vây b t c Ð c Thành. Ph i có nh v y hay không?- Có nh ng mà h có tình báo ch d n cho h bi t mà i b t. Tôi coi mã tà h

t tôi em m t ch c lính i theo, tôi ph i i. Nh ng t i tôi ngoài xa. tôicó bi t Ð c Thành âu mà d t h b t.

- Mà h b t c hay không?- c. H em v m y b a rày, h còn trong khám.- Cha ch , không bi t r i ây h x làm sao. B ày hay không?- Bi t âu. B làm t i Ð c binh, tôi s n ng nh ng không sao. Hôm m i b t

t i v d c ng, ông Ð c Thành có bi u tôi làm n c u giùm ng. Tôicó c y ông Ð i T n r i. Trong vài b a n a ông Ð i òn nói giùm ch c hth .

- , chú Hai nó rán nói giùm. Ch c Th Khoa b k t r i, bây gi ông Ð cThành b n a thì ai n y b ngh h t.

- c mà. Tôi ch c xin c. Chú d ng lo t i em út nh nh b b t tôi xinc h t, không c n c y t i ông Ð i. Tôi ti c quá chú T . Ch chi tôi vô

lính tr c thì c Th Khoa b b t tôi xin h th c c ng c n a.- Chú Hai nó c ng i ta yêu nh v y thì quá cho bà con anh em

trong mình.- , chú nói v i bà con ng lo. Ai r i b b t thì tôi c u cho, không sao âu

mà s .



- y nãy gi tôi quên nói cho chú nó nghe. L n tr c tôi g p chú ó tôi vtôi có nói cho ông Nhiêu bà Nhiêu nghe hay chú làm Cai Mã tà, ông Nhiêugi n ng r y quá ng nói chú theo gi c h i dân bán n c. ng bi u tôicó g p chú n a thì nói cho chú ng không nhìn chú là con ng c m chúkhông c v nhà, mà c ng ng cho ng th y m t n a.

- Con em tôi hôm tr c nó ra th m tôi nó có nói chuy n ó cho tôi hay r i.Cha tôi gi n thì tôi ch u. Tôi dám nói gì âu. Chú T ngh coi tôi ngoàithì tôi ph i ch t. C c ch ng ã tôi ph i v ây mà n núp. Cha tôi khôngch u, bi u tôi ph i ch t. Ch t vô ích thì ch t làm chi. Thà tôi i lính ng

u anh em bà con, không có ích h n hay sao, cha tôi nói tôi i theo línhng h i dân bán n c. Tôi có làm b y h i nào âu mà cha tôi nói nhy. Chú T g n, chú làm n khuyên gi i giùm cha tôi ng ng gi n

tôi n a.- Ông Nhiêu g t l m. Ai dám cãi v i ng. tuy v y thì h có d p thì tôi s

khuyên d n d n, vó l ng s b t gi n ch . Mà ph n chú c ng ph i rán n cho có c, ng có hung h ng quá, n u th u t i tai ông Nhiêu r i thì

khuyên gi i gi ng gì c. Ð nh cáo t mà v .n tr a chú v t i nhà, n ba h t c m r i l t t i qua nói chuy n cho ông

Nhiêu nghe. Vô t i sân chú bi t ông Nhiêu ngoài tr ng h c. Chí Linh h i ý bi uhi u chú bi u ra tr ng h c ng nghe nói chuy n.

Ông Nhiêu th y T Ð nh thì m ng, bi u ng i r i h i có nghe ch c Ð c Thành b t hay không. T Ð nh kéo Linh l i ng i m t bên chú ng i tr c m t Ông Nhiêui chú m i nói: “Ra t i ch M tôi h i th m thì ai c ng hay Ð c binh Thành b lính

vây b t c bên K Son, nh ng không hi u lính nào. Tôi gi n m i i ki m chú Hait mà h i coi ph i chú d t lính qua b t Ð c Thành ó hay không. Tôi g p chú Ð t

tôi h i thì chú nói Tây h v n bi t Ð c Thành K Son nên em binh qua b t, chchú có bi t âu mà d t i. Thi t quan Tây có bi u chú i theo v i 10 tên lính Mã tà.Nh ng t i chú bao ngoài xa, ch không có vô nhà mà b t. Ch ng b t c d t i v

c ng. Ð c Thành th y chú m i n n n xin chú l p th c u giùm. Chú h a th ng th ng r i chú s li u. Hi n gi Ð c Thành còn b giam trong khám. Chú Ð t ãcó c y ông Ð i T n xin giùm r i. Có l Ð c Thành kh i tù.”

Ông Nhiêu c i g n mà nói:- Th ng Ð t qu quy t l m, chú T nghe nó nói mà chú tin thì l m ch t. Nó

t ng i ta b t c Thành ó ch ai. Nó ki m chuy n mà nói ng chey cái gian c a nó. Nó khôn h n tôi sao n i. Nó gi u u r i lòi uôi. Nó

nói Ð c Thành n n n c y nó c u giùm. Nó ch c c u c? Trong ôi b aây h s th . H ! Th ! Nó làm m làm nh t, t ng ng i ta không bi t.

Nó d t i b t em v nó h m do , r i d u gi c, h ch u u thì ng i tatha, l i cho làm lính, làm cai làm i. Nó dùng ch c ó quy n r ngh abinh mình theo Tây b n r i. Bây gi nó d t i Ð c Thành n a, ch có gì

âu. Chú T r i coi. Nay mai ây Ð c Thành s làm Cai làm Ð i Mã tàa.



- Chú Hai Ð t nói ch chi chú vô làm lính tr c khi c Th Khoa b b t, thìch c chú c u c Th Khoa c ng c n a.

- Th Khoa ng thèm c u nó. M t nó mà d c ph n qu c c à?Thi t m u c a th ng Ð t nham hi m c ác l m. Nó làm cách ó nó phácu c kháng chi n rã r i h t. Thà nó d t Tây b t nh n viên em v b n ch t,làm nh v y ít c ác là d u hàng. Nó giúp cho gi c có th tr giáo c amình mà gi t ng i mình. Hai ng i ngh coi ph i t i nó l n không h ?

- Chú nói nghe t t quá. Chú d n tôi anh em trong n y ng s . N u ai r i b t chú s xin giùm cho. N u chú có khác thì mình làm sao mà bi t

c.- Thôi chú T ngh ít b a r i tôi vi t th tôi c y chú em lên ông Nhiêu L c

trên xóm D u mà h i th m c Th Khoa. Ð nh t mà v . Chí Linh c ng xin phép tr v Khánh H u, h a ch ng n a

tháng s qua n a ng h i th m tin t c c a c Th Khoa.



Ch ng XII

Chú T Ð nh lãnh th c a ông Nhiêu Giám b i xu ng i Ch L n, giao choông Nhiêu L c. Cách ít b a chú tr v , có th c a ông Nhiêu L c tr l i, nói r ng ông

n ch m nom d d m c Th Khoa Huân. M y tháng nay ông không vi t th g i cho b n là vì không có tin gì l , ng i

ta v n nh t c Th Khoa trong khám n m m i b a thì có cho m t viên quan Vi tã hi p tác v i Tây vào khám th m c và m i l n th m u có em bánh trái theo

mà cho c dùng. Theo ý ông Nhiêu L c thì Tây c ý mu n d c Th Khoa u hàngng cho c làm quan mà s p t cu c cai tr , nh ng t i c không ành ph n qu c

nh b n kên kên ánh h i ch nào có th t thì bu l i, b i v y h nh t hoài d c ,ch không làm t i chi h t.

Trong th ông Nhiêu L c l i còn cho b n hay r ng trong vùng Gia Ð nh nh ndân theo h ng xu Tây g n h t, duy có m y nhà nho h c gi i v i em cháu c a cácquan ta, thì bán nhà bán t d i ra Bình Thu n, Khánh Hoà mà tránh, không ch ulàm tôi cho gi c. Nh n dân mi t C u Kho, Ch Quán i nhi u nh t là t thángtr c h nghe tin c Tr ng Công Ð nh Gò công b th t b i n a thì h th t v ngnên m i i l . Còn nh ng b m ra u gi c, thì ai bi t ch , lanh l i b t thi p, u

c làm quan, ai quê d t thì làm lính. Ng i nào không giúp vi c cho tân trào thìthong th làm ru ng ho c mua bán. Làm các ngh y ngh nào c ng có l i nhi u, b i

y thiên h n ào chen nhau mà làm, không k ông cha, c ng không nh non n cgì n a.

Ông Nhiêu Giám c th c a b n r i thì ông ng n ng , ông c i c l i nhai ba l n, ông chán n n bu n r u, bu n vì n i nh n tâm y m c u nghinh tân mành t là bu n vì nghe c Tr ng Công Ð nh th t b i Gò Công n a.

Cách ít ngày sau ông Nhiêu l i còn nghe Ð c Binh Thành ch u u gi c màlãnh ch c Ð i Mã tà r i. Ð t là con c a ông c ng c mang lon Ð i n a. ÔngNhiêu bu n quá nên ông c y ông Th i i qua Khánh H u kêu giùm Chí Linh quacho ông nói chuy n.

Chí Linh qua t i. Ông l y th c a ông Nhiêu L c mà c mà c t ngh a choLinh nghe. Ông l i cho hay Ð c Thành ch u u nên c lãnh ch c Ð i. Ð t có công

t Thành em v khuy n d nên c ng c mang ch c Ð i r i n a.Linh nghe tin t c r i thì bu n hiu, ngh vì nh n tâm ã mòn m i nên bi n

chuy n n th n y. S bi n chuy n ó là l d nhiên, con ng i thu c h ng bình dânvì th y ai m nh m thì h ph c tùng, th y âu có l i thì h áp t i. Lòng ng i ch ngkhác nào dòng n c trên ngu n xu ng. N u không ai d p p mà ng n l i, r i

ào kênh mà d n n c vào m y ám ru ng t t ng cày c y, thì t nhiên n c ph ich y tu t ra sông mà ra bi n.

Cha con bàn lu n v nh n tâm v i th i cu c thì chán n n, h t trông mong ho tng ng c u n c c u dân, mà l i còn s e d u c Th Khoa Huân c th v , c ng khó mà m u i s c. Duy tri u ình m i có uy tín, m i l cng, m i mua c súng ch ng v i gi c xâm l ng. Tri u Ðình c x i l , thì

th ng dân làm sao n i.



i l i ông Nhiêu khuyên Chí Linh làm l c i v i Th Trâm r i v T nh Giang v i ông. Th y Chí linh d d ông m i nói: „Còn kháng chi n gì n a mà mong con.

Ngh a binh c a ông Ð nh rã r i. Nay mai ây ông D ng c ng s tiêu n a. mi tmình ây ng i ta ã c t cai T ng ng T ng s p t bàn H ng ch c h i ttrong m i làng. Quan trên bi u làm ch c gì ai c ng ph i riu riu mà ch u, s t ch ing i ta nói ngh ch m ng ng i ta b tù. Cha ã không k th ng Ð t là con, m ytháng nay cha nhà không có ai nói chuy n ng gi i khuây. B i v y cha bu n quá.Bên Khánh H u con không có nhà. V y thì c i v r i bên nây cho vui“.

Chí Linh không còn c gì mà ình cãi cu c hôn nhân n a nên vâng ch u.Ông Nhiêu cho làm l c i h t s c gi n d . Ð nh ngày r i Chí Linh i v i ít

ng i bà con qua T nh Giang. V ch ng ông Nhiêu n u ít mâm c m cúng, có m i l ii ng i khách trong xóm.

àng trai t i r i thì dâu r làm l ra m t ông bà cha m cùng bà con thânc. Hai h n chung v i nhau m t b a c m thì cu c hôn nh n ã thành.

Ông Nhiêu có r trong nhà thì ông b t bu n. Ban ngày ông d y h c thì ChíLinh chèo ghe i gi ng câu ng ki m cá n, ho c b i b th t v n ng cây s n s ,trái o n o i. Ban êm r nh rang thì hai cha con bàn lu n vi c i, d u không làm

c thì nói ng x h i u t cho kh . có d a chu i nhi u thì Th Trâm v i Th Ð u b xu ng ghe, ch ra ch M

mà bán, tuy là l y c i bán v n nh ng k thi t là i th m Ð t nh có công dc Ð c Thành nên ã lên ch c Ð i, còn Ð i T n thì th ng ch c Qu n r t vinh

vang.Chí Linh ít ngày thì nh n th y duy ch có ông Nhiêu ghét Ð t ph n b i,

không ch u nhìn là con ông mà thôi, ch bà Nhiêu c ng nh Th Ð u v i Th Trâm, ba ng i u yêu quí Ð t nh th ng; tuy không dám khen Ð t hi p tác v i k

xâm l ng là ph i, song không ch u chê cách n núp ng lánh tai n n ó là qu y.Th Trâm l y ch ng c ông Nhiêu yêu, êm nào cha con c ng bàn lu n v

th i cu c, nàng mu n bi t ý ki n c a ch ng i v i thái c a Ð t coi ch ng có ghétt nh cha hay không, nên m t b a nàng h i Chí Linh:

- Anh Hai làm Ð i cai qu n lính Mã tà ngoài M Tho, anh mu n i th mnh hay không?

- Cha ã t nh, không nhìn nh là con. Qua i th m s cha r y.- Em v i ch Hai bán d a chu i, hai a em i th m hoài, có sao âu. Anh

Hai có h i th m anh, em nói c i r i, bây gi anh bên n y, nh bi u vnói v i anh b a nào i ch thì ghé cho nh th m m t chút, vì anh em lâu

p nhau nên nh nh anh. Nh anh mu n i thì b a nào i bán d achu i, anh theo ghe mà i.

- Ra ngoài ch M có Tây nó b t b t t .- Có b t ai âu, c ng không tra h i gì h t. Mà anh Hai có nói nh b o lãnh

t không ai dám ng n bà con xóm mình âu mà s .Chí Linh c i, ngh Ð t mu n d luôn t i chàng ra hi p tác v i gi c n a,

nh ng không l nói ngay cho v bi t, vì v thu c bên phe c a Ð t. N u nói ngay st lòng, b i v y chàng l a l i mà nói cho xuôi: „Qua c ng nh anh Hai. Qua c ng



mu n g p nh ng h i coi t i sao nh làm trái ý cha cho cha gi n. Ð th ng th ngcoi khi nào ti n qua s i“.

i nói phân hai nh v y làm cho Th Trâm không ph i là ng i sâu s c, nênnàng khó mà dò n thâm tâm c a ch ng c, ch t ng ch ng không gi n ghétanh, gi c gi c không mu n i th m anh là s ra M Tho b Tây b t, ch không có ý gìkhác.

Chí Linh v bên v h n m t tháng thì có ng i c a ông Nhiêu L c sai emth xu ng cho ông Giám. Ng i y quá giang ghe th ng h xu ng B n Tranh r i

i th m nhà n ki m mà a th .Ông Nhiêu Giám ti p c th c a b n thì n a m ng n a lo, vì không bi t tin

lành d th nào ông bi u ng i em th ng i ch i m t chút r i n c m ông m thra mà c. V a m i coi m y hàng thì ông h n h kêu Chí Linh mà nói: „L i ây bi ucon. C Th Khoa c th r i con à! S ng quá!“

Chí Linh l i ng tr c m t ông, b chàng l v vui m ng c c m. ÔngNhiêu coi h t th r i m i nói v i Linh „Ông nhiêu L c trên xóm D u cho cha hay

ng ng i ta ã th c Th Khoa. C i ch i thong th . Ông Nhiêu L c m i hayây. Ông i ki m thì g p c nhà m t ng i u Tây l p công l n nên tân trào cho

lãnh ch c Tri Ph . Ông m i c l i nhà ông ng nói chuy n ch i. Ông m i hay quanph ó b o lãnh nuôi c , không cho c làm lo n n a, nên h m i ch u th . ÔngNhiêu L c thu t chuy n cha có lên ki m c . C m ng quá, c c y ông Nhiêu L c vi tth m i cha lên n a, ng c h i th m tình hình d i n y. Thi t chuy n b t ng , cha

ã tuy t v ng, nào ng còn g p c Th Khoa n a. V y ph i s a so n i cho g p“Ông Nhiêu bi u Linh nói d i nhà b p l i bi u sai ng i i kêu chú T Ð nh

i ông Th i l i cho ông d y vi c.Ông m ng r , ông i l ng x ng, ng i không yên ch . Ông kêu bà mà chu n b

o thóc v i m m mu i ng chi u ông i lên Sài Gòn ít b a mà th m c Th Khoa.Ông t ý mu n em Chí Linh theo ghe ng n u c Th Khoa v d i n y thì có ChíLinh h v , ông th y h c trò l i h c thì i v mà bi u cho h t th y c tr ng hay vìông có vi c ph i i Sài Gòn nên ông cho ngh h c ít b a, ch ng nào ông v r i s d y

i.Lúc trong nhà ang n c m, thì ông Th i v i ông T Ð nh l i. Ông Nhiêu vui

nói: „Tôi cho hai bà con hay c Th Khoa c th ra r i. C mu n g p tôi nênbi u ông Nhiêu L c vi t th m i tôi lên g p. V y tôi c y hai ông ch u khó i lên xóm

u v i tôi m t l n n a. Vì bi u lên g p nên tôi tính chi u nay m i i. Chú T va so n chi c ghe c a chú cho s n, ng x mình em c m g o xu ng r i i v i

nhau.“ Ð nh nói: „C Th Khoa c th thì mình ph i lên m ng c ch . Chi u i

c, tôi d n ghe m t chút thì xong“.Ông Nhiêu nói: „N u c mu n v thì mình r c c v , b i v y tôi bi u Chí

Linh i v i mình“ Ð nh v i ông Th i v s a so n ghe. Ông Nhiêu bi u Th Ð u v i Th Trâm

gi ít c i g o ng em theo ghe, r i chi u ch l ng th c v i vài ch c quan ti n mài có Chí Linh h t ng v i ng i em th c ng i theo mà v .



Ông Nhiêu i r i, Thi Ð u v i Th Trâm ra sau v n ki m m d a chu ing ch ra ch M mà bán. Th y chu i có b n còn d a c ng c ít quày, nên

chi u b a sau hai nàng n em vô nhà s a so n ng khuya i.Hai nàng xin phép m em th ng Tâm theo ng nó th m cha nó, l i nói

không có cha nhà nên tính ch i n chi u mát s v , xin m ng trông.Hai ch em l y chi c ghe l n ch d a chu i cho v ng vàng và có ch cho

Tâm n m ng i thong th . Ðã giao cho ch Thi n bán giùm m y l n r i nên queni ch , b i v y ra t i ch thì giao h t ghe d a chu i cho ch , r i hai ch em d t Tâm

i lên tr i lính mà th m Ð t.t v i D n th y hai ch em d t Tâm n a thì m ng quá. Ð t h i sao b a nay

cha cho Tâm i.Th Trâm nói:- Cha i Sài Gòn, không có nhà, nên tôi xin phép m em Tâm ra th m

anh.- Cha i h i nào?- m m i hôm kia ông Nhiêu L c trên Sài Gòn sai ng i em th xu ng

cho cha hay c Th Khoa c th ra r i, nên c mu n cha lên cho c nóichuy n. Cha c th r i cha s a so n r i chi u cha i li n.

- Th Khoa c th ch c cha m ng l m h ?- ng. Cha nói lên tr n coi nh c mu n v d i n y thì cha r c c v

i v y cha có bi u anh Linh i v i cha.- Có Linh i n a? Cha r c c v làm chi?- Bi t âu.- v s sanh chuy n n a ch .- Cha làm sao cha làm ai dám nói. Th D n r Ð u v i Trâm i ch mua th t ng g i v cho m và mua

ng n b a c m s m m i n y. Ba nàng d t nhau i h t, Tâm nhà ch i v i cha.Ra ch D n mua th mà g i cho ch Thi n ng Ð u và Tâm em v .

Nàng c ng mua th t cá em v mà ãi khách, l i còn mua hai ba th bánh cho Tâmn.

u v i Trâm n c m r i ch i n chi u mát. D n m i a ra ch l y ti nbán d a chu i và l y g i ng xu ng ghe mà v v i Trâm.

Còn Ông Nhiêu i Sài Gòn, lên t i Xóm D u ông cho ng i em th ít quanti n mà n n r i ông d t Linh i lên nhà ông Nhiêu L c v i ông. Ch khách g pnhau vui m ng h t s c. Ông Nhiêu L c nói ã g n t i r i, v y sáng hôm sau haiông s l i nhà ông Ph mà th m c Th Khoa r i m i c ra nhà ông Nhiêu L c n

m ng àm o cho thong th .Ông Nhiêu Giám gi i thi u Chí Linh v i ch nhà, nói r ng Linh là r , l i có võ

ngh dùng, nên l n n y em theo ng n u c Th Khoa ch u v thì có ng i h. Chí Linh ngh ph n mình nh m n không nên làm khách nhà ng i, b i v y

chàng xin phép tr xu ng ghe mà ngh r i sáng s lên. Ông Nhiêu L c không cho,bi u trên nhà ngh cho thong th .

Ðêm ó hai ông Nhiêu àm lu n v i nhau, c hai u than phi n v s khángchi n l n l t b tiêu tan h t, còn dân tâm thì d i i, âu ng i ta c ng ra u thú,



làm quan ng i làm lính k mua bán, ng i làm làng, hi p tác v i gi c em l ian ninh ng t ch c hàng chánh.

Sáng b a sau, n lót lòng r i ông Nhiêu L c m i d t ông Nhiêu Giám i th m Th Khoa, Chí Linh c ng i theo. T i nhà ông Ph may nh c Th Khoa ng

ch i tr c c a ngõ. C Th Khoa th y ông Nhiêu Giám thì m ng quá. C c ng bi tChí Linh là b t ng c a c ngày tr c. Nh ng c không m i khách vô nhà ckhuyên d t nhau tr v nhà ông Nhiêu L c r i m t lát n a c s ra ó mà h i th mcông vi c.

Ông Nhiêu L c m i c ra ch i r i n c m tr a v i ông. C ch u và nói ccho trong nhà hay ng tr a kh i ch c v n c m.

Hai ông Nhiêu tr v nhà m t chút thì c Th Khoa ra t i. C v a ng i thì h ith m tình hình kháng chi n vùng Bình Cách B n Tranh.

Ông Nhiêu Giám m i t thi t t ngày c b th ng và b b t r i thì dân tâm lytán, tinh th n b ngh , ngh a binh rã r i. Thiên h ua nhau ra u gi c ng làmquan làm làng mà giúp cho gi c t ch c cu c tr an. Th m chí con trai c a ông là Ð t

ng ra u thú lãnh ch c Cai Mã tà, r i d d em út trong oàn ngh a binh i lính,nó l p công nên c th ng ch c Ð i; Ð c binh Thành b b t r i ch u u nên c nglàm Ð i Mã tà. Hi n gi cu c kháng chi n vùng B n Tranh Bình Cách ch ng cònho t ng gì n a, ch có nhóm môn c a Chí Linh Khánh H u, k c vài ch cng i, còn h ng t p võ ngh mà ch th i, nh ng s ó ít quá, l i không có súng thìkhông làm sao mà ch ng v i gi c cho n i. C Th Khoa ng i nghe, c bu n hiu.

Ông Nhiêu nói ti p: „Lúc ông b b t em v M Tho, tôi có sai Ð t gi d ngng i gi ng câu kéo l i ra ó mà nghe tin t c. Ð t nói v t th ng c a ông thìkhông nguy hi m mà Tây l i trông nom ãi ông tr ng l m. Tôi ch c ông s c th

. Tôi suy ngh ngh a binh c a mình thi t là hùng dõng, ch không ph i d . Nhtr n Bình Cách mình n ch không ph i thua. Ti c vì binh mình không có súng, nênph i th t th . N u mu n kháng chi n c thành công, thì c n ph i có súng n d idào m i c. Tôi l i ngh mình có 4 nhóm kháng chi n mà r i r c, nhóm nào loriêng cho ph n n y không liên l c, không ng tâm. Tôi tính i ông v tôi dâng cho

t k ho ch kháng chi n cho có qui t c, t các l c l ng ch huy d i quy n m tng i ch huy t i cao.

Mà bí quy t c a thành công là ph i có súng n. Té ra ít ngày nghe h ch ônglên Sài Gòn ng ày ra Côn nôn. Tôi tu t lên theo m y ngày, ch ng nghe h b tùông tôi m i tr v . Tôi c y ông b n tôi trên n y ch m nom giùm, có nghe tin gì lthì cho tôi hay r i tôi s lên. Té ra m y nhóm kháng chi n l n l t tiêu tan h t. Saumình ó có ông Nguy n Trung Tr c bên Nh t T o c ng th t b i n a, may ng thoátthân c mà ch y xu ng phía H u Giang. K ó n a t i ông Tr ng Công Ð nh Gò Công b b h ph n phúc u gi c r i d t gi c ru ng b t, làm cho ông Ð nh b bí

ng ph i t t cho tròn ti t ngh a. Hi n gi ch còn Thiên H D ng hùng c trênTháp M i. Mà trên ó yên v y thôi, ch không ra m t mà ánh v i gi c, thì làmsao l y n c l i c. L i gi c d p yên m y nhóm kháng chi n mi t d i r i có lnay mai ây gi c s em binh lên ánh Tháp M i n a, thì ông D ng c ng khôngch ng c n i.



Ông Nhiêu L c ti p nói tình hình trong t nh Gia Ð nh còn t h n d i t nhnh T ng n a. Thiên h tr già u thu n ph c Tây h t. Ông Tr ng Công Ð nh

th t b i r i thì ng i có tâm chí v i t n c không còn mong i gi c mà l y n ci c t nhiên ph i theo tân trào. Ng i nào b c t c không ch u theo thì ph i bánt bán nhà em v con ra ngoài Bình Thu n ho c Khánh Hoà ng tránh cái ách

nô l c a ng i ngo i qu c, mà c ng ch a ch c s tránh kh i. Th Khoa nghe rõ h t r i thì c t c gi n nên v bàn mà nói: „Thà ch t ch

tôi không th khum l ng cúi u mà làm tôi t quân gi c, mà c ng không th ng ikhoanh tay mà ngó quân gi c làm ch t n c c a ông cha. Nam nhi có nhi m vbáo thù giang san. Anh hùng hào ki t thì ch t trên l ng ng a ngoài sa tr ng, chkhông nên ch t trên gi ng lèo n m g m.“

Bây gi c m i thu t chuy n cho hai ông Nhiêu nghe t i sao c b b t em v Tho Tây tr ng ãi c mà r i l i còng c mà gi i lên Sài Gòn. C nói Tây bi t c

có khoa m c, l i có uy tín l n v i dân gian, nên chúng d c u hàng, chúng h a sphong cho c làm quan l n lo t ch c c quan cai tr cho úng n ng dân

c h ng an nhàn, x càng thêm th nh v ng. C quy t nh không ch u u,chúng gi n m i còng mà gi i lên Sài Gòn, h m he s ài c ra Côn Nôn.

Lên Sài Gòn Tây sai quan Vi t thay phiên nhau vào khám mà th m c , ki mchuy n l i h i mà nói ng d c u Tây, h a s cho c làm ch c Huy n Ph . C

ng t i quan bán n c ó, c nói ngay thà c ch t, ch không bao gi c làm nh v y c. T i nó h t dám vô d d n a. Ng i ta b c trong khám m y tháng,

không ai vào th m. Ch ng m t tháng sau ây m i có m t ông Ph c a Tây vào nóii c r ng ông nghe Tây mu n th c , nh ng bu c ph i có ng i b o lãnh h m i

th . Ông ngh c là m t nhà chí s , c không bao gi ch u qu t h ai. V y ông vào h i nh mu n ra ngoài cho thong th thì ông s b o lãnh giùm và r c c v nhà

ông nuôi c , b ng không thì thôi, ông không dám ép. C bi u suy ngh ít b a r i s tr l i. C ngh b n vô khám th m c u là b n n l ng c a gi c nên chúngt chuy n mà nói t t cho gi c, c không th tin c. C ph i ra ngoài ng xem rõ

tình hình r i s n nh thái cho h p th i. Không u gi c ng hi p tác v i h ólà m t vi c ã quy t nh chính ch n, không c n bàn cãi gì n a. Nh ng không ugi c thì ph i làm vi c gì? Ðó là vi c c n ph i bi t tình hình r i m i li u c.

Trong vài b a sau, ông Ph ó tr vô khám. C Th Khoa ch u cho ôngo lãnh ng c ra ngoài cho thong th . Ông Ph r c c v nhà, d n m t cái

phòng cho c mà c sách. C t do mu n i ch i âu c ng c, không b ng nm không ai coi ch ng. Nh v y c i ch i thong th , ông Nhiêu L c m i hay n

th m c và nói lóng tr c có ông Nhiêu Giám lên ki m c . C m i c y ông L c vi tth m i ông Giám lên ng bàn v th i cu c.

Th Khoa thu t công chuy n c a c xong r i c h i hai ông Nhiêu theotình tr ng hai ông nói cho c nghe h i nãy, v y thì c ph i làm vi c gì bây gi .

Hai ông Nhiêu nhìn nhau không tr l i. Th Khoa m i nói: „Hi n gi tr c m t tôi có m y ngã ng n y:

Th nh t: C n m nhà ông Ph cho ng nuôi. S ng mà làm t n c m t n áoa ng i ta vô ích cho mình, mà c ng vô ích cho i, thì s ng làm gì. Hu ng chi

ng c kính t ng tôi là anh hùng chí s , d ng nh ng mu n tôi ho t ng l i. N u



nh vì ý ó ng b o lãnh cho tôi ra kh i tù, mà tôi n m lì trong nhà thì ng s th tng cho tôi thu c v h ng anh hùng r m.

Th nhì: Ra hàng u Tây ng lãnh quy n t c mà giúp gi c thâu ph c tc c a ông cha. Làm nh v y thì vinh thân phì gia nh ng ph i mang ti ng bánc h i dân muôn i. Thánh nh n nói: i lo n ly h n n mà mình c giàu

sang thì h l m. Tôi c ng là nhà nho nh hai ông tôi s cài h ó nên không th nàotôi ch u u gi c mà lãnh quy n t c. Th ba: Tây ã l y 6 t nh n y r i, thôi thì mình d i ra Bình Thu n, Khánh Hoàcho kh i làm tôi m i cho ngo i qu c. Tr c thái nhu nh c c a tri u ình ã th yrõ r i, d u mình d i i t nh nào c ng không thoát kh i cái ách nô l c. Th t : C o u vô chùa mà tu. Ðó là t cách c a h ng ng i ích k , h th t

ng thì chán i tìm n i thanh t nh mà n núp. Chúng ta có tâm trí v n qu c gia, xã h i, chúng ta không th làm nh h c

Th n m: tìm n i h o lánh mà d y h c, ho c làm ru ng, ho c l p v n. Ðãquen tánh ho t ng ng c u dân giú n c, tôi không th ng i ngó dân kh ,

c nguy vong.y ngã ng tôi k ra ó, không ngã nào tôi i c h t. C Th Khoa suy

ngh m t chút r i c nói ti p: „Hi n gi Thiên H D ng v n còn ho t ng. Màng Tháp M i là ch d ng võ c l i, vùng ó có th t ch c cu c tr ng k

kháng chi n, có th qui t nh ng ng i ái qu c làm ru ng l y lúa mà nuôi binhlính, i súng n, l p m t tri u ình riêng bi t mà ch ng v i gi c Tây, th ng thìmình thâu t L c T nh tr v , còn nh th t thì mình có s n h u ph ng mà gây

ng l c l ng l i. V y tôi xin ông Nhiêu l i ch i vài b a cho tôi s p t r i tôitheo ghe ông xu ng Tân An ki m th lên Tháp M i quan sát l c l ng c a Thiên

D ng coi th nào mà bàn v i ng i ó mà làm vi c l n“Ông Nhiêu Giám nói:- Tôi nghe Thiên H D ng là m t võ phu không có h c th c, không thông

chi n l c, tôi s e ng i không nh ng quy n cho ông s p t vi c l n.- Không h i gì. Ð tôi lên ó tôi nói chuy n v i ng i r i xem a th tôi s

li u.- Ng i ta ã cho tôi thong th , mà ông Ph b o lãnh tôi ó ng c ng t ý

mu n tôi ho t ng l i, th thì có ai ng n c n gì âu. V y ông ch tôich ng hai b a. Xu ng Tân An có l tôi ki m ghe tôi m n a tôi lên Tháp

i.n c m tr a r i c Th Khoa tr v nhà ông Ph . Thi t cách 2 b a c xách

hành lý m t gói tr l i, c vui v nói ông Ph nghe c tính i Tháp M i ng khenm, nên có t ng ti n b c v i vài b áo qu n.

Ông Nhiêu Giám bi u Chí Linh xu ng ghe s a so n ng v , ph i mua th t cáem theo cho c Th Khoa dùng d c ng.

Ông Nhiêu L c th th v i c Th Khoa:- ch c a ông Ph làm cho tôi nghi quá. ng là ng i tâm phúc c a Tây.

ng có công l n nên ng i ta cho làm t i ch c Tri Ph . Ông b o lãnh cnên Tây m i th c . T i sao ng l i t ng b c ti n xúi c i kháng chi n?



- ng nói ng b t c d nên ph i u gi c, ch ng kính m n nhà chí sm. Không có sao âu mà ng i. Mà tôi c ra ngoài nh cá ã ra sông,

thì tôi l i l n thong th . M y ông kh i lo.Ông Nhiêu l c ãi c Th Khoa m t b a c m tr a r i a c xu ng ghe i v i

ông Nhiêu Giám và Chí Linh.Ghe nh sào lui ra kh i b n, c Th Khoa h n h nh chim c s lòng bay

non cao r ng th m.



Ch ng XIII

Nh v v i em em con ra M Tho mà th m. Ð i Ð t m i hay c Th KhoaHuân c th r i nh n ông Nhiêu Giám lên Sài Gòn cho c nói chuy n, ông Nhiêu

n ghe i r i, l i có em Chí Linh theo, phòng khi c Th Khoa có theo ghe mà vthì s n có Linh h v . Ð t hay tin y, chi u l i khi v v i em v r i, chàng bàn v i Qu n T n. Sáng

a sau hai ng i cho quan trên hay và xin cho Ð t cùng vài tên lính m c th ng dân gi v T nh Giang th m nhà ng d nghe coi c Th Khoa có v thi thay không mà tính v ng làm vi c chi. Nhà c m quy n t nhiên cho phép li n l igiao cho Ð t ph i i.

Chàng ki m m n s n m t chi c ghe l n bên xóm Chài, bi u Th D n s aso n v i chàng vô T nh Giang th m m cho nàng dâu v i m ch ng bi t nhau.Th D n m ng quá, lo mua làm l ra m t m ch ng, bánh trà th t cá không thi u

t chi h t.p t xong r i, v ch ng cùng hai tên lính, m c th ng xu ng ghe i vô

nh Giang. Ghe vô t i thì tr i ã chi u. Ð t bi u hai ng i chèo ghe ghé t i gócn mà u không cho u b n ông Nhiêu phòng khi ông Nhiêu v thì v ch ng

t lui ra sau v n mà i cho ông kh i g p.t v i D n i tr c, bi u hai ng i lính xách i theo.

Bà Nhiêu n c m chi u m i r i, bà ng ng i nhà trên n tr u. Th y có 4ng i vô sân bà không bi t ai i âu mà ông v y. Bà ngó k m i nhìn c Ð t.

Bà m ng nên kêu cháu n i mà nói: „Tâm, Ð t, có cha con v kia kìa“Tâm nhà d i nghe kêu l t t ch y lên, th y cha vô t i gi a sân, thì tu t ra

m tay cha mà m ng. Ð t vô xá m mà nói: „Th a m , con nghe cha không có nhà, nên con lén d t v con v th m m cho bi t. Nó mu n i lâu r i ng t cha gi ncon nên con không dám v .“

n b c t i ch p tay xá bà Nhiêu mà nói: „Con kính chào m , v ch ng congá ngh a v i nhau không có l nh cha m cho phép, thi t hai con l i l m. V y con v

ây cúi xin m tha th cho hai con.“Bà Nhiêu ã nghe Trâm v i Ð u khen D n, l i có n c a D n nhi u r i nên

bà c i mà nói: „ , bây làm vi c ó thì qu y l m. Nh ng vi c ó l r i thì bi t làmsao. Thôi xu ng nhà d i có con Ð u v i con Trâm d i xu ng bi u nó lo c m

c cho mà n“.u v i Trâm ng d n r a chén bát nghe ch n r n nhà trên thì i lên coi.

Hai nàng th y Ð t v i D n thì m ng m i D n i xu ng nhà d i nói chuy n.n ngo c hai ng i lính bi u em l i, Trâm bánh trên ván còn th t cá

thì xách xu ng nhà d i. Bà Nhiêu li c th y Ð u v i D n hòa thu n thì m ng. Bàng i theo ba nàng bi u b t m t con v t làm th t n u cháo. Ð t v i hai ng i lính i

ra sân ch i, Tâm eo theo cha, c nhà u vui v .n c m t i hai ng i lính xu ng ghe mà ng cho mát.t trên nhà ch i v i m , vì ã g n n a n m r i m con không g p nhau.

t nói chuy n v i m , nh ng ch ng h h i t i vi c cha i Sài Gòn, mà c ng



không khoe vi c chàng làm ngoài M . Chàng ch d n Trâm n u nghe cha v kêua thình lình thì d t giùm D n ra c a sau r i b ng qua v n mà xu ng ghe v l pc.

n sáng c ng không th y ông Nhiêu v , Ð t làm nh b n r n, c theo nóichuy n v i m và v con, không tính v . Bà Nhiêu bi u Trâm coi n u c m s m màn cho r i.

Trâm th y n c sông y, bèn b ng cá ra b n sông mà ánh v y ng có s nc r a ráy cho s ch. Nàng làm xong, v a b ng r cá ng d y thì th y chi c ghe

a T Ð nh v t i ng ghé vô b n c a chú. T ng có cha v i ch ng v Trâm iri t l i mà m ng. Té ra i t i nàng dòm vô mui tr ng tr n.

Ð nh nói:- Ông v i c u Linh không có v . H i hôm v t i Tân An. C Th Khoa nói

hai anh em chèo xa m t r i l i nóng l nh nên m n ghe khác mà i, chohai anh em tôi v ngh .

Trâm h i:- Còn i âu n a hay sao?- Nghe c Th Khoa nói c lên B c Chiên.- Tr i i! Cha tôi c ng lên tr n n a hay sao?- Tôi nghe bàn so n thì tr c khi lên Tháp M i, c Th Khoa lên R ch

Chanh vô C Chi gom ngh a binh cho c nói chuy n m t b a r i m i i.Ông Nhiêu v i c u Linh a c Th Khoa lên C Chi r i b ng ng bmà v , m t mình c ng i ghe i Tháp M i.

- y thì ch ng nào cha tôi m i v ?- Có l t i nay ho c sáng mai. Sao mu n nóng l nh quá. Ð c chi u s

ng l i cho nghe hôn cô Ba.- Không g p gì. Chú c lên nhà n m ngh i, c ó lát n a ch em tôi

i l y.Trâm l t t i v nói y l i c a T Ð nh m i nói ó cho m v i anh nghe.

t ng i ch m chú nghe. Ch ng Trâm nói d t l i. Ð t m i nói: „Thôi em xu ng phi ch Hai lo c m ri t i ng qua n r i qua v . lôi thôi ây cha v cha g p nguy

to“. Trâm nói: „Chú T Ð nh nói cha v i anh Linh a c Th Khoa lên C Chi cho th m ngh a binh vùng ó, r i ch ng c i Tháp M i r i cha m i p ng b

mà v . V y thì cha có v t i c ng chi u t i kìa ch “. Ð t ng d y mà nói: “Bi tch ng âu. Qua i tr c t t h n“

m chín Ð t ra kêu hai ng i lính vô n r i t giã m , v , em và con i v in, b chàng b n r n d ng nh không vui mà lìa m già v i con th v y u.

u v i Trâm d t Tâm a Ð t v i D n ra ch ghe u. Bà Nhiêu ng d aa ngó theo con, bà a n c m t. Xu ng ghe r i Ð t khoát tay bi u v v i em d t

Tâm v , r i thúc lính nh sào i li n, d n chèo m nh tay ng v t i cho s m.t tr i ng bóng thì ghe Ð t v t i b n ò M Tho, Ð t d n D n ng cho

tr chi c ghe vì có l còn c n dùng i n a. Ð t i ri t v tr c.Qu n T n ng ng tr c c a ngó th y Ð t ngo c vô mà nói: „Vô ây nói

chuy n, Sài Gòn cho tàu em th xu ng h i s m m i, r ng c Th Khoa Huân ng ighe tr n i lên Tháp M i ng nh p ng v i Thiên H D ng. Sài Gòn ã có sai 2



chi c tàu nh i tu n theo sông V ng gù ón b t. H d y các quan d i n y ph idem binh tra xét m y làng d c theo mé sông V ng Gù ng ki m t h t Tân An s plên. Các quan ng s p t ng chi u nay c t binh t ng t p mà cho i v i ng ita“

t nói: „V vi c c Th Khoa thì tôi có ch c ch n và rõ ràng h n nên tôi l tt tr v ng xin lính i theo tôi mà vây b t cho tr n gói. H i hôm c Th Khoa i

ghe v t i Tân An c b ghe ó m n ghe khác mà i Tháp M i. Ghe ã lui h ikhuya r i. Nh ng ch a i th ng lên Tháp M i li n. Ghe lên t i R ch Chanh s qu ovô C Chi ng gom ngh a binh c cho c th m và nói chuy n. V y gi n y ch c c

i C Chi, ho c chung quanh ó. Gom ng i b h c ch c ph i m t m t ngày hi t i c.

nào êm nay c ng có c Th Khoa v i b h t i C Chi. Tôi mu n xin vàich c lính i li n v i tôi qua C Chi n núp ngoài ng mà d tin t c r i t i vây b t

t mà l p công“. Qu n T n nói: „ c, c. V y thì i v i tôi lên nói chuy n v iquan Tây“, r i tr v tr i Qu n T n sai lính m i i Thành l i mà nói: „Ông Ð i s aso n ng hi p v i Ð i Ð t m i ông em 10 tên lính qua C Chi bao xung quanhxóm i tôi vô xét b t ngh a binh ng t t p t i ó. Ông quan ba s cho m t ti u

i lính Tây theo sau ti p ng. Không th cho lính i nhi u h n c n a là vìph i phân nhi u t p khác i ru ng t ch nhà Dai, lên Tam Nhiên, K Son vàm

ch Chanh và m y làng d c theo mé sông V ng Ga. Ð i Ð t có s n m t chi c ghei, ch vài ch c ng i i c. V y hai ông Ð i ch lính i tr c i, vô Tr n Ð nhi lên i b qua C Chi. Ph i phân hai t p mà i cho kh i r n r . G n t i thì r i rác

núp ngoài ng, cho ng i m c th ng ph c vô xóm d coi h t t p ch nào, r i t ihai t p nhào vô vây b t h t.

Tr c khi t n công ph i b n m t ti ng súng l nh ng i binh Tây ti p vi ntheo sau h bi t mà ti n vào tr chi n. Thôi, hai ông Ð i s a so n d t lính i li n.

tôi lên c t ng i i ng khác n a“t v i Thành xu ng tr i kêu lính bi u nai n t và lãnh súng n cho , r i

ki m m phân ra thành hai t p ng hai ông Ð i d t xu ng ghe mà i y nh línhTây.

lúc c Th Khoa Huân Xóm D u xu ng ghe mà i v i ông Nhiêu Giámthì Tây Sài Gòn li n bi t c i âu và i làm vi c gì. Khi c xu ng t i Tân An thìTây bên M Tho c ng hay n a. T trên xu ng d i ng i ta ang b ví b t qu tang,th mà c Th Khoa c ng nh ông Nhiêu, c hai u h không dè ng i ta l p

u k ng gài b t cho tr n gói.i Tân An i ghe r i, c Th Khoa ó ngh n khuya m i i n a.

Chí Linh m i th th th a cho c hay r ng t ngày c b b t thì nh n viêntrong oàn ngh a binh u ngao ngán, tinh th n kháng chi n tiêu tan. C tính g p l i

ng s ng nâng cao tinh th n cho h là u nên làm l m. Nh ng bây gi ngh abinh t n l c lo làm n. Có gom c qua C Chi gom hai gi ng Cánh Én v i Tr n

nh mà thôi, ch không có thì gi mà ph i m t m t ngày. B nào t i nay h m i tp ông c. C Chi h o lánh h i t i ó thì êm. V y c rán ó m t êm ng

làm cho tinh th n chi n u c a t ng s h ng v ng l i r i khuya c s i Thápi.



Th Khoa ch u.Chí Linh nói ti p r ng n sáng chàng s p ng b v Khánh H u ng

phân anh em i ki m kêu ngh a binh. Nh ng chàng d n ghe vô R ch Chanh ng cói th ng n C Chi, ph i u l i ngoài xa, i chàng qua ó chàng s p t cu c

phòng th cho chu áo r i chàng ra chàng r c, ch ng ó c Th Khoa v i ôngNhiêu m i vô.

Hai ông u khen Chí Linh c n th n.n khuya ghe lui thì Chí Linh i b v Khánh H u kêu môn m y ch c

ng i rã ra i gom ngh a binh gi ng Cánh Én và gi ng Tr n Ð nh d n chi u t iph i qua C chi mà ti p r c c Th Khoa m i ng i ph i em khí gi i phòng h

t tr c. Vùng Khánh H u nh có Chí Linh d u th cu c bi n chuy n nh th nào c ngkhông thay lòng i d b i dân c già tr u gi v ng tinh th n kháng chi n, ai

ng quy t gi v ng giang san. Hay tin c Th Khoa Huân tr v lo t ch c cu ckháng chi n l i n a, ai c ng h ng hái vui m ng.

Có ng i trách Chí Linh sao không r c c Th Khoa v Khánh H u ngnh n dân làm l nghinh ti p cho long tr ng. Chí Linh nói: “Khánh H u tuy n m trêngi ng, song ng ru ng bao chung quanh nên a th không ph i ch d ng võ. Vì

y nên c Th Khoa m i ch n C Chi, là n i h o lánh mà làm ch h i hi p, phòngkhi h u s thì s n có Ð ng Tháp M i làm h u ph ng t n th i d dàng“.

Chí Linh chia công vi c cho m y ch c môn , i gom ngh a binh hai gi ng,i chàng i tr c qua C Chi ng t ch c cu c nghinh ti p trang hoàng, có vài trai

tráng v i vài ph lão theo ti p s c.Ng i C Chi hay s p có c Th Khoa v ó ai c ng vui m ng nghinh ti p,

nên t n tâm giúp Chí Linh t ch c cu c h i hi p n y. Có nhi u ng i h o tâm chungnhau hi n hai con heo l n làm th t mà khao binh, nh v y nên cu c r c c ThKhoa th y có mòi thu n ti n.

n x thì hai môn c a Chí Linh ã l n l t qua C Chi. Ngh a binh c ngrãi rác b t u vô t i. L i n a bu i chi u ng i ta ng th c huy t heo làm th t.Chí Linh m n s n m t chi c xu ng, tính b i ra phía vàm R ch Chanh ng r c cTh Khoa v i ông Nhiêu theo l i h a h n. Chàng ch a k p i thì có vài ng i lchòm nhom ch 5 ng i ch 3 ng i, ng i trên m y b ru ng. M t ngh a binh l i nóicó g p m t toán lính Tây có súng ng h n hoi, ng ng i ch i t i xóm nhà phíatrong.

Chí Linh bi n s c, bi t cu c h i hi p ã th u t i tay gi c, nên chúng s p tch t i bao vây mà b t. Chàng nhóm anh em l i, khuyên ng ng cu c làm th t heo mà

n ti c, d y môn phân nhau t ch c cu c phòng th và xin ông già, àn bà connít nên qua sông. Ngh cu c h i hi p s p h h ng, chàng l s c b t bình. Chàng g i các môn

i nh ng ngh a binh ã t i r i, k h t c 50 ng i. Chàng h i: „Tr c s h mdo nh v y anh em tính làm sao? Ph i gi i tán tránh ho hay là ph i chi n ucho toàn danh ngh a s ?“ C th y u hô l n: „Ph i chi n u dù th ng dù b i c ng kh i h v i các b nbên Bình Cách, mà d u ch t c ng tr n c non sông t n c“



Chí Linh m ng nên c i mà nói: „Tôi r t vui mà nh n th y hùng dõng vàchánh khí c a các anh em. Tôi s cùng v i các anh em quy t chi n cho gi c bi tkhông ph i h t th y ng i Vi t u ham ti n l ng hay là ham quy n t c c a h .

h có t n công thì h ph i ch t i khu t mình r i h m i dám r c r ch. Bây git tr i còn cao. V y anh em phân nhau canh phòng 3 m t, rình coi h b trí binh

lính cách nào. M t phía sông thì kh i lo. Ð tôi i báo tin cho c Th Khoa hay vàki m ch cho c n núp r i tôi tr l i li n mà hi p l c v i các anh em“

Chí Linh xu ng xu ng c y m t ng i b i a tr ra phía vàm.Ghe c a c Th Khoa v i ông Nhiêu u t i m t xóm d a mé r ch, xóm có 3

cái nhà ch không ông. L i cách C Chi không xa l m b i v y xu ng c a Chí Linhi m t lát là g p li n.

Chí Linh b c qua ghe th a cho hai ông hay r ng chàng v Khánh H u saimôn i gom ngh a binh còn chàng qua C Chi, hay c Th Khoa v ai c ng vui

ng.Ng i ta d n nhà d n sân nhóm h i l i hi n hai con heo khao binh. H i

a chi u môn c a Linh tr v C Chi tr c, còn ngh a binh l n l t c ng t ic m t m , chi n s ã c h n 50 ng i r i có l t i h s t i thêm ch ng 50

ng i n a, k hay tin có binh lính r i rác bao kh p C Chi c 3 m t bao ngoài xa, màngoài sau n a c ng có Tây héo lánh có l h ch c ch ng ng ti p. Theo cách gi c

p t ó thì ch c h ã hay cu c t t p c a mình trong êm nay, nên b tr n chi h t n công vây b t. Linh h i ý chi n s có nên gi i tán hay là chi n u. C th yu th tâm chi n u, không ch u gi i tán. Vì v y nên Linh ra ây xin c Th Khoai ông Nhiêu lui ghe ra sông l n ki m ch n núp cho kh i l n n cho anh em

ngh a binh t chi n v i gi c m t tr n cho h kinh h n h t dám khu y phá cu c c uqu c c a ta.

Th Khoa v v nói: „G p d p nh v y tôi không th b mà i c. Tôiph i vô C Chi ch huy cho chi n s xung t“. Ông Nhiêu Giám c n: „Ông là h nkháng chi n ch không ph i là ng i chi n s . Ng i chi n s ch t, có ng i chi n skhác th c. Còn h n kháng chi n tan r i, thì không làm sao mà gom l i c. V yông ph i th n tr ng không nên ánh li u. Ph i gi cái thân h u d ng ng lo m u

u qu c. Còn vi c n y n a: mình tính h i hi p ngh a binh t i C Chi êm nay thìch có ba bà con mình bi t mà thôi. T i sao Tây hay nên s p t ph c binh ng ánh

t? Ðó là m t u áng nghi. Ph i có gián p xung quanh chúng ta ; nh t cnh t ng c a chúng ta Tây hay h t, nên m i bi t h i hi p êm nay, l i h i hi p t i

Chi mà ng n ón. V y ông Th Khoa nên i li n lên Tháp M i, không nên trìn trong vùng n y. Ông th y hôn? Ông b b t ng i ta n n chí m y tháng.

Hay tin ông v tinh th n ã v ng l i li n. Bao nhiêu ó bu c ông ph i s ng, s ngng duy trì h n non n c“.

Chí Linh ti p nói: „Cha tôi nói trúng l m. Xin c t m lìa vùng n y, cho tôich huy cu c chi n u êm nay r i tôi nhen nhúm lò ái qu c trong lòng chngày ng d ng“.

Th Khoa g c u nói: „Hai cha con u nói nh v y thôi tôi i. Mà tôii r i ông Nhiêu âu?“ Ông Nhiêu nói: „Ông kh i lo cho tôi. Thân già n y ai thèmt chi mà s . Tôi b ng ng i qua gi ng Cánh Én r i tôi v ”



Ông Nhiêu s a so n lên b cho ghe lui, thì Chí Linh h i ông: “Th a cha vính trong ám binh lính c a tây áp chi n u v i mình trong êm nay, r i có anhHai con l n trong ó con ph i làm sao? Lúc xung t h n n ó khó mà phân bi tquá”.

Ông Nghiêu nói: “Ô! Không bi t anh Hai anh ba nào h t. Ai trong hàng nga Tây u là gi c. Con không có h c nên con không hi u câu “ i ngh a di t thân”.

Làm vi c i ngh a không c n k tình anh em cha con gì n a h t.”Ông Th Khoa g t u nói: “Ông Nhiêu nói úng. Câu ó là câu ch T

Truy n”. Ông Nhiêu t c Th Khoa mà lên b . Chí Linh nói: “Cha vô gi ng ki mnhà ngh êm nay r i sáng cha s v ”. Chàng day l i t bi t c Th Khoa r i b cqua xu ng i li n vô C Chi.

Ghe c Th Khoa nh xào i ra phía vàm R ch Chanh. Ông Nhiêu nh mgi ng Cánh Én mà i. Xu ng Chí Linh tr l i C Chi. M t tr i g n chen l n v phía

ng Tháp M i, v ng v im lìm mênh mông bát ngát.Chí Linh t i C Chi leo lên b ki m ch nào mà núp ng dòm ngó l c l ng

bên ch. Chàng nh n th y lính r i tác ngoài ng ch ng vài ch c ch không nhi um, n u có binh Tây trong xóm xa xa xông t i ti p vi n thì b t quá t ng s b ng

hai. N u mình huy ng l làng, mình h t ng t p m t, thì t nhiên ph i toàn th ng.Chí Linh tr l i cái nhà d n d p h i hi p ó mà s p t cách mai ph c cho

c th . Tr c h t chàng khuyên ng i trong xóm em k già c v i àn bà con nítqua sông ng tránh súng n. Còn chi n s thì chàng d n h tr i s p t i thì c th y

u c i áo bu c l ng ng nhìn nhau cho d kh i s l m l n. Binh chia làm hai t pra núp phía ngoài xem, còn m t t p thì núp chung quanh nhà h i. Trong nhà t èncho sáng ng gi c ngoài xa ngó th y t ng mình ng nhóm h i, chúng xông vômà b t.

Khi chúng vô, t p ph c vòng ngoài êm cho chúng vô t do. Ð i chúng vôt r i thì t p ngoài ó lên bò theo ám canh. T p trong c ng xông ra n a, hai phía

ánh d n l i. Ph i nh bò mà ti n, ch ng i, bò ng ch có b n súng, mình cóth kh i b n. L i bò r i rác t ng ng i ch ng ánh c c r i b n m t l t n

ôi ba ng i. Mà súng c a ch n p b n ch m l m. N u mình l tay qu t chúng ngãthì súng h t b n c. H mình ánh chúng r p h t thì ph i gi t h t súng n r i

t ng i ch qua sông t p b n, ng sau mình dùng mà ch ng l i v i gi c.Chí Linh d n dò xong r i thì tr i c ng v a s p t i. Trong nhà t èn sáng

tr ng. Chi n s c i áo bu c l ng, m i ng i c m binh khí, ho c c m roi tr ng ho cmác thong ho c ch a ba, phân làm hai t p mà mai ph c y nh l i d n.

i m t lát hai t p lính Mã tà bò vào hai u xóm m i t p ch ng m i ng i,p u d i thì Ð i Thành lãnh o còn t p u trên thì do Ð i Ð t ch huy. Ngh a

binh êm cho h l t vô xóm r i m i ó lên, trong ánh ra, ngoài ánh vô, Mã tà kinhn m t vía, b n súng không n mu n ch y không ng, b i v y b ng a binh âm

ánh ngã r p h t.Chí Linh hô bi u thâu h t súng n, th y gi c u n m im lìm t ng chúng ã

ch t h t, m i d y hai môn ki m xu ng r i cùng các anh em chi n s ch súng nqua sông ng i xa vô trong ng mà n núp, b gi c n m ó ch t s ng khôngmàng.



p lính Tây núp xóm trong có d n Ð i Ð t, Ð i Thành h t n công thì b nít phát súng cho h nghe ng h ng ti p

Không hi u hai chú Ð i quên l i d n, hay là t ng d nên làm m t mình ngp công, b i v y khi vô súng không b n súng, n ch ng nguy kh n thì h n phi

phách tán b n không c. Ng i ch huy lính Tây trông hoài không ng t nh, m it binh l n l n vô C Chi mà d tình hình.

t lính Mã tà b ch a âm trúng vai té qu , nên không âm b i thêm. Nó n mêm, gi nh ch t. Ch ng th y ngh a binh t súng n r i kêu nhau i h t, nó m irán ng d y l n mò ra kh i xóm ng tìm ngã mà v . Nó i d c m t khúc thì g p

p lính Tây ng vô. Nó ra d u mà c t ngh a cu c xung t m i di n ra h i nãy.Tây hi u, bèn b n m t lo t súng th oai.

Ðêm v ng v , c nh không ng i. Ti ng súng n nghe vang mà không th yph n ng. Tây s ph c kích nên d d , không dám xông vô xóm.

nghe phía vàm R ch Chanh có súng ng b n liên ti p 3 phát, ti ng tráiphá n m m. Tây bi t có chi n thuy n phía ó m i v ng b ng. Nh ng ngh mìnhch có m t ti u i, s l t vào ph c kích thì không s c m ng, bèn dìu d ttên Mã tà b th ng tr l i Tr n Ð nh r i xu ng ghe v M Tho báo tin và xin thêmbinh ng gi i c u hai t p Mã tà ti n o, còn m t không bi t c.

Lính Tây v t i M Tho thì tr i ã g n sáng. Viên quan ba hay tin C Chithi t có chuy n, song không bi t rõ lành d nh th nào nên sai kêu Qu n T n v ith y thông ngôn, bi u Qu n T n d y tên Mã tà b th ng thu t rõ m i vi c l i.

Tên Mã tà Lành nói r ng l i n a chi u thì lính vô g n t i C Chi, t n mátngoài ng ng dòm ngó tình hình trong xóm. Th y dân ngoài gi ng r i rác vô óch ng h n 10 ng i, ch không ông. Ð n t i lính m i vô sát xóm, r i phân hai t p

i ông Ð i d n hai t p mà vô hai phía m t l t.Th y trong xóm im lìm, duy có m t nhà có èn t sáng tr ng, hai ông Ð i

ng ng i ta nhóm ch có èn ó mà n u ng ho c nói chuy n không có vi c chinguy hi m nên không c n b n súng th oai, vô bao cái nhà ó r i s b n. Ch ng dè

a l t vô xóm r i thì t phía ph c binh xông ra la vang v y và âm ánh túi b i,không th b n k p mà c ng không ng ch y c. Lính b ánh ngã r p h t, ngh abinh h l m súng n r i i m t không bi t âu.

Qu n T n nóng n y h i:- Còn i Ð t v i i Thành i âu?- Tôi không hi u. Tôi s c ng ch t nh m y ng i lính, vì không ch y ng

nào c.Viên Quan Ba hay súng n m t h t, l i hai ng i Ð i u ch t, thì kêu m t

tên quan Hai bi u th i kèn l p binh r i em hai Trung i qua C Chi ru ng ki mt ngh a binh và em th ng binh v h t, d u s ng d u ch t c ng ch v r i l i d y

Qu n T n d t m t t p lính Mã tà theo tên quan Hai d n ng mà tr l c.Qu n T n v t i tr i, tr i ã sáng r i, thì kêu Th D n cho hay Ð t v i Thành

ph c kích t i C Chi h i hôm, có l hai ng i b gi t ch t h t. Th D n nghe tinnh v y thì la khóc om sòm.

Hay Qu n t n ng s a so n d t lính qua C Chi, nàng xin cho i theo ngtìm ch ng, r i thông tin cho gia ình c a Ð t bi t tai ho m i xãy ra ó.



Tên Quan hai sai ki m hai chi c ghe l n ng ch hai trung i lính Tây ili n.

Qu n T n ch 12 lính Mã tà i m t chi c ghe nh . D n i theo chi c ghe n ynàng ng i thút thít khóc ch ng, trong lòng au kh c c m.



Ch ng XIV

Ông Nhiêu Giám t bi t c Th Khoa t i R ch Chanh lên i b mà v . Ông rai gi ng Cánh Én thì tr i ã s p t i. Ông ngh nhà không có vi c chi g p n ph i

ch u c c i ban êm mò v T nh Giang. Hu ng chi theo l i Chí Linh nói h i chi u,thì êm nay C Chi có cu c ng ch m m máu. Chi b ng nán l i ây cho g n

ng l ng nghe coi êm nay C Chi có xãy ra vi c gì hay không.Ông th y mé sông có m t nhà r ng rãi, s ch s , ông ghé vô xin v i ch nhà

cho ông ngh m t êm r i sáng ông s i.Ông ch nhà ch ng 50 tu i, h i ông là ai, i âu l ng mà xin ng . Ông

Nhiêu bày t tên h và nói r ng ông qua R ch Chanh th m bà con b n v l tr i t i T nh Giang không k p.

vùng n y ai c ng nghe ông Nhiêu Giám, b i v y ch nhà ch ng nghe xongtên thì ni m n tr i chi u l y g i m i ông n m ngh l ng. Ch nhà h i ông nh ch an c m chi u thì s bi u ng i nhà n u c m, d n cho ông n. Ông cám n, nói r ng

ông n c m r i ông m i i v ây.Ch nhà n u trà ãi ông u ng, ch khách ng i nói chuy n ch i v i nhau.

t canh m t b ng nghe có ti ng súng n xa xa. Hai ng i u b c ra sânng nghe coi súng n h ng nào. Nghe ít ti ng súng n a, ông ch nhà ch mà nói phía C Chi. K nghe 3 ti ng súng l n ó n phía vàm R ch Chanh.

ng ch m t h i lâu, không nghe súng n a, ch khách m i tr vô nhà màngh . Ông Nhiêu n m m t mình suy ngh ch c C Chi có chuy n r i mà bên nàoth ng, bên nào b i? Súng l n âu mà b n phía vàm R ch Chanh? H i chi u c ThKhoa i c hay không? Hay là có Tây ón ngoài vàm ch ghe c ra h b t?

y câu h i ó c tr o tr c trong trí ông hoài, làm cho ông n m th n th cng không an gi c.

Tr i v a m i h ng sáng ông Nhiêu d y s a so n i v . Ch nhà c m ông ng m t chén trà nóng cho m b ng r i ông m i cáo t mà i.

Tuy ông nói i v , mà ra kh i nhà r i ông l i i qua làng Khánh H u chkhông i T nh Giang, vì ông ngh Khánh H u có bà con và môn c a Chí Linh

ó, nên ông qua Khánh H u ng ki m ng i thân v i Chí Linh mà c y i d tin t c Chi và vàm R ch Chanh.

Ông h i th m nhà Sáu T i là ng i bà con nuôi Chí Linh thu nay. Ông nó. Sáu T i có i ám c i c a Linh nên bi t ông Nhiêu. Chú m ng r ti p ông vô

nhà.Ông mu n d ý Sáu T i nên h i:- Chí Linh có v bên n y hay không?- Th a có v h i sáng hôm qua, v nói nó i Sài Gòn v i ông r c c Th

Khoa v r i. Nó sai em út i m y gi ng gom ngh a binh qua C Chi ngp c Th Khoa. R i nó c ng i n a, i qua C Chi ng s p t r c c

Th Khoa nó ch a v .Ông Nhiêu nh n th y Sáu T i hi u công vi c h t. Ông m i nói thi t: „Chi u

hôm qua tôi v i c Th Khoa u ghe trong R ch Chanh. Linh b i xu ng ra cho hay



có Mã tà v i lính Tây bao chung quanh C Chi. Nó khuyên c Th Khoa nên tr rasông cái mà i Tháp M i, ch ng vô C Chi mà m c b y. Ghe c Th Khoa nhsào tr ra vàm. Tôi lên b r i lên gi ng Cánh Én ng nh m t êm nay. Còn Linh tr

i C Chi ch huy cho anh em ngh a binh chi n u v i gi c.i h t canh m t tôi nghe có ti ng súng nh n phía C Chi r i nghe súng l n

n ba phát phía vàm R ch Chanh n a. B i v y sáng tôi không v , tôi quanh ây coiLinh có v ây hay không?

Sáu T i nói:- Th a ch a th y nó v . H i thôm tôi có nghe ba ti ng l n. Mà m c n m

trong nhà nên không hi u b n phía nào. Còn súng nh vì xa nên tôikhông nghe.

- Chí Linh ch huy ngh a binh C Chi. H i hôm nghe súng phía ó tôi loquá. Ph i có ai rãnh c y h l p th i nghe th coi bên mình th ng hay b i.

- c, c. Ông n m ngh tôi bi u n u c m n r i tôi c y ng i i. Màu có n súng mà àn ông s khó i. Ð tôi ki m àn bà i d h n.

- Ph i a. Chú c ng ki m thêm m t ng i qua vàm R ch Chanh h i m y nhà d a mé sông coi h i chi u hôm qua ghe c a c Th Khoa i êm hay

không, Ghe hai chèo, mui lá.- Th a c. Phía ó tôi ki m m t ông già i c.Sáu T i vô nhà b p d n v con n u c m ãi ông Nhiêu, còn anh ta i ra xóm

ki m ng i ng c y i nghe tin t c. M t lát anh ta tr v có d t v m t bà già ch ng60 tu i b lanh l , b t thi p v i m t ông già c ng c ó, nh ng ông còn m nh m

ng c i.Anh ta gi i thi u hai ng i y v i ông Nhiêu: „Có bà Ba v i ông B y ch u lãnh

i d tin t c giùm. V y tôi bi u hai ng i l i cho ông d n ng n c m r i có i chom. Bà Ba có a con, còn ông B y có a cháu, hai a u là h c trò c a chú Linht. Hai ng i c ng mu n bi t tin t c coi lành d l nào“

Ông Nhiêu m ng nói c v y thì t t l m. V y hai ng i rán nghe tin choch c r i v thu t l i cho tôi nghe. Tôi n m ây tôi ch .

Ông Nhiêu ngo c bà Ba l i g n mà nói: „ n c m r i bà ki m khoai c hay raugì ó b vô thúng gi ng gánh37 i làm b nh i bán theo xóm. Bà lên ng vô CChi mà ng i ngay vô ó, ph i ghé xóm ó h i th m tr c coi có vi c chi nguyhi m hay không. Nh li u th i c thì s i. Rán h i cho bi t coi h i hôm lính Tây

p ngh a binh ch nào, ánh v i nhau cách nào, bên ngh a binh ch t bao nhiêu r tcu c bên nào n bên nào thua. Bên mình có ai b Tây b t hay không?“

Bà Ba nói: „Tôi bi t cách gi d ng mà d thám. Xin ông yên lòng n m nhà màngh , tôi nghe rõ tin t c r i tôi v tôi nói l i cho ông bi t.“

Ông Nhiêu kêu ông B y l i mà nói: „Còn ph n ông B y, vì s C Chi cóchuy n, b a nay Tây em binh vô ó mà b , nên tôi không dám c y ông i C Chi,tôi mu n c y ông qua phía vàm R ch Chanh. S là hôm qua c Th Khoa u ghetrong lòng R ch Chanh, i Linh s p t xong r i nó ra r c c r i thì s vô C Chi

ng g p m t t ng s trong oàn ngh a binh, có tôi d i ghe v i c . Chi u lúc

37 gi ng là d ng c làm b ng mây gánh nh ng v t có dáy hình c u nh thúng, n i l n ...



t tr i còn ch ng m t sào, thì Linh b i xu ng ra cho hay chuy n h i hi p ã b .Tây hay nên t lính bao vây C Chi r i Linh khuyên c Th Khoa lui ghe ra sôngCái mà i th ng lên Tháp M i, ng vô C Chi mà m c b y. Tôi lên b b ng ngra Cánh Én. C Th Khoa bi u ghe nh sào lui ra vàm ng i B c Chiên. H i hôm Cánh Én tôi nghe có 3 ti ng súng l n n phía vàm R ch Chanh. Tôi lo s quá, s Tây

em tàu ng ó mà b t ghe c Th Khoa. V y ông B y ch u khó i ra vàm h ith m m y nhà d a mé sông coi h i chi u hôm qua, lúc m t tr i g n l ng, có th ychi c ghe mui lá, hai chèo, trong R ch Chanh ra vàm r i qu o i lên phía B cChiên, i bình yên hay là có b ai ng n c n. Ghe y nh , s c ch ch ng m t thiên lúalà nhi u. Ông rán h i cho k r i v cho tôi hay.“

Ông B y c ng s n lòng ch u i.Sáu T i bi u hai ng i ng i ch i, ch c m chín n cho no r i s i. Ð ông

Nhiêu Giám n m yên t i nhà Sáu T i mà ch tin t c.Bây gi mình dòm qua phía bên kia coi Th D n i theo t p lính c a Qu n T n

mà làm chi ây. Ghe vô t i Tr n Ð nh u l i cho lính lên i b vô C Chi. Qu n T nt lính Mã tà i tr c. Th D n lóc cóc i theo v a ch y v a khóc. Viên quan Hai ch

huy hai trung i lính tây theo sau. T p tr c bi t sau l ng có l c l ng m nh m h, nên h i h ng hái, không lo s chi h t.

Ra kh i gi ng Tr n Ð nh r i thì th y xóm C Chi, n m tr c m t xa xa. Chphía tr c có m t ng i àn bà gánh ng qu o vô xóm nh , có m y cái nhà lairai, bên phía tay trái.

Lính vô t i C Chi, mà trong xóm v n im lìm, không th y d ng m t ng i nàora vô h t. Qu n T n ng ó. B ng nghe g n cái nhà phía tay trái có ti ng Th D n lakhóc và kêu tr i: „Tr i t i! nh n m ây nè! nh ch t r i còn gì âu mà k !“

Qu n T n ch y l i coi thi t qu thây i Ð t. Ông ng i xu ng r coi thì ch ntrái gãy, trên m t b m en, r ng gãy m y cái l ng ng c c ng b m. Th D n ôm thâych ng mà khóc.

Viên quan Hai vô t i, ngó th y t thi c a lính n m la li t thì châu mày, li n ranh cho phân t t p i ki m thây gom l i m t ch , g p súng n c ng ph i góp l i,i cùng v i Qu n T n i xem h t các nhà trong xóm.

Thi t là m t quang c nh bu n th m tiu hiu im lìm l ng l . Trong xóm k nba b n ch c cái nhà, mà nhà nào c ng b tr ng, c ch có ch không, nh ngbóng ng i thì t nh vô, c ng không có v t gà heo chó, ch có m y cây sua a x r

ng ngó xu ng r ch v i nh ng b i chu i r m r p núp bóng bên hè.Viên quan Hai ch ng n nh ng ngó qua phía r ch bên kia thí th y m t cánh

ng hoang nhà, minh mông t ch m ch, s y 38 l x , bao gi ng nh ng c m r ngtràm, cánh ng y i n âu, ngó t n ch n tr i mà ch a th y d t.

Qu n T n d t viên quan Hai i giáp xóm r i tr l i cái nhà có sân r ng, chhôm qua Chí Linh d n d p ng nhóm ngh a binh. Lính tây v i Mã tà ã khiêng h t

thi c a lính gom l i cái sân ó r i 17 tên lính ch t s p thành m t hàng, còn Ð i

38 s y là lo i c có thân cao kh i u ng i, thân r ng, có m t nh cây trúc, lá dài không có r ng c a. Ð gi ngnh s y,nh ng thân ít r ng vì v y ch c ch n h n.



t v i Ð i Thành thì n m riêng. Th D n ng i m t bên Ð t c ôm thây khóc knghe th m thi t.

Còn hai ng i lính b th ng ch ch a ch t thì n m trong nhà, c hai ng iu b âm, v t th ng không sâu, nh ng b máu ra nhi u, l i b n m c êm,

không ai s n sóc, nên b nh nhân i s c, không nói c n a.Viên quan Hai bi u lính i ki m cái võng r i 4 ng i khiên 2 b nh nh n i

tr c mà em v ghe. Viên quan Hai nghe nói súng n m t h t thì rùn vai mà h i:„Lính ch t h t còn ai gi súng n mà kh i m t?“

Qu n T n ki m thêm c hai cái võng n a m i d y hai lính Mã tà võng hai thi Ð i Ð t v i Ð i Thành em v ng chôn cho t t . Còn 17 t thi n a thì d y

lính Tây khiêng vác em i. Th D n c theo m t bên thây ch ng mà khóc. thi em ra kh i xóm r i, viên quan Hai d y T n hi p v i lính châm l a t

t xóm C Chi, ng n l a cháy b ng lên c a nhà trong xóm r i h t.Ra t i Tr n Ð nh, Th D n xin Qu n T n v M Tho coi t n li m giùm Ð t cho

t , ch ta ghé T nh Giang báo tin cho gia quy n c a Ð t hay. h i tr a T Ð nh ã có qua cho bà Nhiêu hay tin n êm h i hôm có

ng bên C Chi. Chú t ý lo ng i, vì theo l i bàn so n thì khuya hôm qua thì cTh Khoa lên C Chi nói chuy n v i ngh a binh m t chút r i c m i i Tháp M i.Ông Nhiêu v i Chí Linh a c t i C Chi r i p ng b mà v , l thì ông Nhiêuph i v t i h i hôm, có tr l m thì bu i s m m i n y, sao tr a r i không th y ông v

i Chí Linh l i nghe h i hôm bên C Chi có chuy n.Bà Nhiêu v i Trâm và Ð u nghe tin nh v y thì có lòng lo, c y T Ð nh i

ki m ng i mà h i th m cho rành giùm coi ông Nhiêu v i Chí Linh có tránh kh i taiho hay không.

y m con bà Nhiêu ng ngóng trông tin t c, ng ng i không yên thìnhlình Th D n áo qu n tèm lem x x i39 ch y a vô sân v khóc v kêu mà nói: „M i!Ch Hai i! Anh Ð t ch t r i“.

y m con Bà Nhiêu ch y túa ra c a mà h i: „Ch t h i nào? Ch t âu?“Th D n vô t i nhà, ôm Th Ð u mà khóc và nói: „Ch t h i hôm bên C Chi!“

Ba ti ng la „Tr i t i!“ nghe vang trong nhà bà Nhiêu, r i ti ng khóc ti ptheo chen l n v i ti ng than phi n thê th m.

Than khóc m t h i chú T Ð nh hay, chú l t ât qua h i: „Có vi c gì mà khócy?“. Bà Nhiêu n c m t n c m i chàm ngoàm, bà a tay áo mà qu t ngang và

nói:- Th ng Ð t ch t r i chú t à!- a sao mà ch t? Ch t h i nào âu?- Ch t bên C Chi h i hôm.- Té ra chuy n ng i ta n có thi t mà! Có chú Hai Ð t trong ám ó hay

sao? Ai nói v i bà v y?- Con v nh m i ch y vô cho hay ây.

39 xác, t i b i, rách nát



Ð nh ngó Th D n ch ng h ng. Chú nói: „Té ra có thím Hai nh vô ây.Sao thím ngoài M mà thím hay nên vô báo tin v y thím Hai? Thím thu t chuy nnghe coi“.

Th D n l y kh n lau n c m t mà nói: „X hôm qua anh Ð t v i Ð i Thànhc l nh m i ng i em 10 tên lính vô C Chi vây b t ngh a binh ang t t p l i

dó. Ông quan Ba có cho t p lính Tây theo sau mà ng ti p. Vô ó ánh v i nhau thnào không hi u mà h i khuya n y t p lính Tây tr v ch ch có m t tên lính Mã tà bth ng. Theo l i tên lính ó thì sót có m t mình nó, còn bao nhiêu ch t h t.

Ông Quan Ba nghe tin thì th t kinh. Ông kêu anh tôi là Qu n T n m línhMã tà i d n ng cho ông quan Hai vô C Chi v i hai trung i lính Tây. Tôi xin

i theo ng ki m anh Ð t, tôi tính cho nh b th ng ch không n n i ch t.Xu ng ghe i h i t ng sáng, i n n a bu i vô m i t i ch . Thi t qu thây ch t n mla li t trong xóm. Tôi tìm c anh Ð t tr c h t. Anh b ánh gãy ch n, m t màymình m y b m h t. nh ch t âu h i hôm. Ð i Thành c ng ch t. Còn lính ch t 17ng i. Có hai ng i còn th hoi hóp, nh ng h t nói c, s ch v ây c ng s ch t

a.“Bà Nhiêu nóng n y h i:- Bây gi thây th ng Ð t còn trong C Chi hay sao?- Th a không! Lính võng h t ra Tr n Ð nh em xu ng ghe ch v M Tho.

Con có d n anh Qu n v tr i coi t n li m giùm anh Ð t cho t t , conghé l i ây báo tin cho m v i ch Hai hay r i con v sau. D nh h i D n:

- Còn c Th Khoa v i ông Nhiêu và c u Linh i âu? Thím Hai có g p tr ng hay không?

- Không có ai h t. Xóm v ng hoe, không có m t con ki n. Ch t thi i r i,ông quan Hai ra l nh t cháy tiêu h t c xóm.

- d hôn! H i hôm có chuy n xung t d t n nh v y thì ông Nhiêu vch còn tr ng làm chi? H i s m m i Tây vô có ru ng b t ai hay không?

- Có ai âu mà b t.- Còn bên ngh a binh có ai ch t hay không?- Tôi không bi t. H gom thây l i mà em v thì th y lính Mã tà thôi ch

không có ng i ngoài.Th Ð u h i bà Nhiêu:- Chuy n nh v y, bây gi m tính làm sao m ?- Tao có bi t sao âu mà tính.- Ph i có cha nhà cha ra xin xác anh Ð t em v v n mình mà chôn.- ng thù nó l m. ng không nh n nó là con. Không cho em xác v ây

âu mà mong. Tao bi t mà, ng m u s ng ng gi t ch t th ng Ð t óch ai.

Th D n nói: “Th a m , nhà binh ch h t t thi v M ng lo chôn c t. V yvi c ó m kh i lo. L i chôn anh Ð t ngoài M có con ch m nom m m c ng c.Bây gi m có mu n ra M ng th y m t anh Ð t l n chót, thì xin m i s m s m

ng ra t i tr c khi ng i ta li m”



Bà Nhiêu th dài mà nói: “Th y m t nó càng thêm bu n ch ích gì. Tao nh l ihôm qua nó ra v , b nó b n r n d ng nh không mu n i. Có l linh tánh mách nó

p ch t, nên khi ra i nó bu n hiu. Thôi a nào mu n i thì tao nhà coi nhà”.Th Ð u nói: “V y thì m con i ng a anh Ð t n ph n m cho bi t

chôn ch nào. M c ng cho con em Tâm theo ng nó tang cho cha nó”.Th Trâm ti p nói: “Xin m c ng cho con i v i ch Hai l y ghe i cho ch

n v luôn. a! Mà ch i t h i khuya t i gi ch c ch ch a n c m. C m còn b n. d n cho ch n ba h t r i s i”

Bà Nhiêu ch u Ð u v i Trâm i. T Ð nh nói chú c ng i n a. Chú bi u d nm cho D n n i, chú v thay áo r i chú l i.

Trâm lo d n c m. Ð u d t Tâm vô bu ng thay . Bà Nhiêu ng i khóc con. Bàtrách ông Nhiêu bày chuy n theo c Th Khoa mà kháng chi n, nên Ð t m i b tìnhnghi, túng th ph i i lính, r i sanh h a ó. N u cho Ð t làm ru ng làm v n yênthân, thì làm sao mà ra nông n i nh v y. Bà nói bà khóc làm cho dâu con ng lòngkhóc h t c nhà n a.

Th D n rán n m t chén c m cho ói r i b ng d p ng v cho s m.Chú T Ð nh l i ng i ch n y gi . Ð u v i Trâm s a so n xong m i trình v ing xu ng ghe mà i. Chú T Ð nh vác hai cây chèo ra b n. Chú gay chèo lái

chú chèo. Bà Nhiêu a dâu, con và cháu ra mé sông. N c m t tuông ra ngoài laukhông ráo.



Ch ng XV

Trong lúc T nh Giang bà Nhiêu v i v con và em Ð t ng khóc than th mthi t v s Ð t s v n m ng chung, thì bên Khánh H u ông Nhiêu n m ng i khôngyên, ông lo l ng không bi t h i hôm có n súng phía C Chi, mà Chí Linh ch huyngh a binh, chàng th ng b i l nào, mà ông còn lo l ng không bi t chi u hôm qua cTh Khoa ra sông cái c có c i thông th hay là b gi c ng n c n. Ông Nhiêu nhà Sáu T i mà ông c ra vô ngó ch ng bà Ba v i ông B y, là haing i ông c y i d dùm tin t c cho ông. Ông trông n n a chi u m i th y d ng bàBa gánh gánh l n t n tr v . Bà Ba v a b c t i c a thì ông Nhiêu ch n h i li n: „Sao Bà Ba? Bà có nghe tingì hay không?“ Bà qu ng gánh ngoài c a v a b c vô v a nói:

- Cha ch ! H i hôm ch c l n chuy n l m ông à!- n chuy n là sao?- Khát n c quá, tôi ki m m t mi ng n c tôi u ng r i tôi s nói cho ông

i chú Sáu nghe. Sáu T i bi u bà ng i ó mà ngh , chú i múc n c cho. Bà u ng h t tô n c r ibà m i nói:

- i s m m i tôi lên t i ng vô C Chi, tôi th y ng v ng teo, khôngcó m t bóng ng i ra vô, ch không ph i nh h i tr c.Tôi làm gan gánhgánh i l i. Ði c n a ng, tôi quay l i phía sau l ng tôi th y binhlính i theo tôi ông quá, có Tây mà c ng có Nam n a. Tôi s quýnh,không bi t tr n âu cho c. May quá, tôi th y phía tay trái có m t c mvài ba cái nhà, tôi qu o qua ó mà tránh lính. M y nhà ó không có ànông, ch có bà già v i con nít thôi. H h i tôi i âu.Tôi nói i bán khoai

i c i. H bi u tôi núp cho mau, có lính Tây i ngoài ng kia kìa, l p lóchúng b n ch t. Tôi b gánh mà theo h núp sau m y b i chu i. May quá,lính i luôn vô C Chi, ch không ghé mà c ng không b n. Tôi theo m tbà già mà vô nhà. Tôi xin cho tôi n núp , i Tây v r i tôi m i dám i.Tôi h i bà v y ch lính Tây i âu mà ông d v y. Bà m i nói hôm quacó ngh a binh t u h i trong xóm C Chi. Ð n chi u th y có lính mangsúng rình mò ngoài ru ng chung quanh xóm. T i m t lát nghe súng b n

p b p phía ó. Bà s n nên không dám ra coi. R i ó thì êm luôn t isáng, không có chuy n gì. H i s m m i có m t th ng nh m t bên bà nóvô C Chi ch i. Nó hào h n ch y v nói xóm C Chi ng i ta i âu m t

t, không còn m t ng i, mà có thây ma n m uynh tay uynh ch n coi ghêquá. Nghe nói nh v y nên không ai dám léo vô ó n a, nên không bi t cóchuy n gì.

Ông nhiêu nói:- Ch c h i hôm ng , bên lính tây b n, nên m i có thây ch t ch gì. Còn

ng i trong xóm thì h s tây tr vô xét nên h b nhà tr n h t.Bà ba nói:



- Còn v y n a ông à. M t lát có bà mé bên ó l i nói h i khuya con bà vnói lúc u hôm mình ánh h ngã r p h t, r i t súng rút qua sông

ng t n mát trong ng. Nó v cho bà hay ng nó i theo ng i ta. M yti ng súng mình nghe ó là súng c a t p lính tây ngoài gi ng vô b n b y

i rút v , còn ai ó âu mà b n.Ông Nhiêu c i mà nói:- u v y thì bên mình th ng r i. Linh làm c vi c quá.Bà Ba nói ti p:- Ba bà con tôi ng nói chuy n k th y lính trong C Chi i ra. Ai n y u

núp sau m y b i chu i mà dòm. Tôi th y rõ ràng có 4 ng i lính l y võngkhiêng 2 ng i i ra. Cách m t chút thì lính Tây v i lính nam ra ông.

ng có hai cái võng i tr c, m i võng có m t ng i n m, nh ng có haing i khiêng mà thôi, m i ng i 2 òn lên 2 vai. K ó thì lính Tâykhiêng tay, 2 ng i khiêng m t ng i. Tôi m h t th y khiêng t i 17ng i nh v y. H ra ch a kh i xóm C Chi, thì trong xóm l a phát lêncháy d quá, cháy m t lát thì nhà c a cây c i u tr i h t. Tôi i h i

t d ng thi t lâu r i tôi m i gánh gánh mà v ây.Ông Nhiêu vui v nói:- Bà i d tin t c c nh v y thì gi i l m. Tôi cám n bà. Tôi ch c bên

mình th ng r i. H võng h khiêng ó là võng khiêng ng i c a h . Theo bà m thì võng 4 ng i khiêng 17 ng i, c ng là 21 ng i. Ch c 4

ng i võng ó b th ng ch ch a ch t; còn 17 ng i khiêng tay ó ch ti. Mình không có súng mà h c t i 17 m ng thì không ph i d . Thôi

bà v ngh i bà ba. Tôi cám n l m nghe hôn.Bà Ba gánh gánh i v . Sáu T i nói:- Còn ông B y i d h n, mà sao ng i t i ch ng n y ng ch a v v y kìa.

có chuy n gì hay sao ch .Ông Nhiêu nói:- Chuy n Linh mình nh lo r i. Bây gi còn lo cho c Th khoa. Vái cho c

i êm. C là h n c a cu c kháng chi n, m y tháng nay c b giam. Dântâm ng n ng b xui h t. V a nghe c v thì ai c ng ph n kh i, nên m ith ng c nh v y ó. Ph i có c làm u cu c kháng chi n thì m imong h ng ph c n c nhà.

Ng i nhà d n b a c m chi u. Sáu T i ch a k p m i ông Nhiêu, thì th y ôngy ch ng g y v t i.

Ông Nhiêu v i Sáu T i ng h i m t l t:- Sao v tr v y?Ông B y d ng cây g y d a vách, r i v a i l i ván mà ng i v a nói:- Ra ó n tr a c u Linh g p tôi nói chuy n r i, c u c y tôi i xu ng Tân

An. T i v y nên v tr ch sao. Cha ch , thi t c Th Khoa b hai chi c tàuTây ón b t h i chi u hôm qua. Sáng n y h nh neo ch c i m t r i!

Ông Nhiêu la l n:- Tr i t i! N u v y thì còn gì âu mà k ! Ông hay tin sao âu ông nói l i

tôi nghe coi, ông B y.



Ông B y m i ch m rãi nói:- Tôi ra t i vàm R ch Chanh thì tr i ã tr a r i. T i vàm có nhà b n mà nhà

mé bên kia, ch mé bên mình không có. Tôi th y phía d i xa có vài cáinhà; tôi men xu ng d i h i th m coi chi u hôm qua h có th y ghe cTh Khoa ra vàm r i i êm hay không. H nói h xa vàm nên h khôngth y gì h t. Tôi tr l i vàm coi có ghe qua l i, tôi c y a dùm tôi qua sông

ng h i m y nhà mé bên kia. Ð n tr a c u Linh mé bên c u th y tôi.u kêu h i tôi i âu. Tôi nói hai ông sai tôi lên ây có vi c. C u bi u tôing ch c u ki m xu ng c u r c. Thi t c u vô m y nhà phía trong c u

n c chi c ghe l n c u chèo ra cho giáp m t tôi. C u u ghe r ilên b h i tôi v y ch ông Nhiêu âu mà sai tôi i ây và i làm vi c chi.Tôi nói h i sáng ông Nhiêu l i nhà chú Sáu ông nói êm r i ông nghe súngnh b n C Chi, r i l i nghe ti ng súng l n vàm R ch Chanh n a. Ônglo ng i nên c y bà Ba vô C Chi nghe tin t c còn tôi thì ông c y i ra ây

i th m coi chi u hôm qua ghe c Th Khoa ra vàm r i c i êm haykhông. C u Linh nói h i hôm c u c ng nghe súng phía n y nên i sáng

u ra ây h i th m. M y nhà g n vàm h ã nói v i c u r ng, x hômqua có hai chi c tàu l i u m t chi c g n vàm R ch Chanh, m t chi c g nvàm Th Th a, ón xét ghe xu ng qua l i. Ð n chi u có chi c ghe mui lá, 2chèo, trong R ch Chanh i ra. Tàu tri t chi c ó l i mà xét h i r i th dâybu c c p theo tàu không cho i. H i hôm nghe phía C Chi có súng n .

i tàu b n 3 phát súng l n làm cho trên b lo s , nh ng l i êm ru,không có gì h t. Ð n sáng ng i ta th y hai chi c tàu kéo neo r i ch yxu ng phía Tân An. Ng i ta th chi c ghe b t hôm qua, r i 2 ng i chèochi c ghe ó c ng chèo i xu ng Tân An n a. C u Linh thu t chuy nng i ta nói l i v i c u nh v y, c u nghi c Th khoa b b t r i, còn chi cghe thì h th nên hai ng i b n chèo tr v tr cho ch ghe. N u ckhông b b t thì ghe i lên B c Chiên ch tr l i Tân An làm chi. C u mu nbi t ch c vi c ó nên c u m i nói hình dáng chi c ghe cho tôi nghe, r i c uch nhà ch ghe d i Tân An cho tôi bi t. C u c y tôi ch u khó xu ngTân An h i th m ch ghe v i 2 ng i chèo coi ph i c Th Khoa b tàu b tch i hay không. T i tôi ph i i m t vòng nh v y nên m i v tr .

Ông Nhiêu nóng nghe nên h i:- Mà ông i h i r i h nói làm sao?Ông B y nói:- Tôi tìm n nhà ông ch ghe. Ông kêu hai ng i chèo cho tôi h i thì qu

thi t nh v y. Tàu b t ông m n ghe i ó, còn ghe thì sáng h th nênhai ng i chèo v .

Ông Nhiêu th t v ng c c m nên ng d y nói:- Qu thi t r i! Tr i khi n cho ta m t n c mà! Ðêm h i hôm tôi th n th c

ng không c, tôi nghi có m không lành, b i v y tôi nóng n y trôngcho mau sáng ng qua ây c y i h i th m.

Sáu T i nói:



- Thôi, m i ông n c m k o ngu i l nh h t. n cho ông B y n luôn th ; ngi tr n ngày nay ch c ng ói b ng.

Ông Nhiêu l i mâm c m ng i n v i Sáu T i và ông B y. Ông nói ông nghe cTh khoa b b t ông b n r n h t mu n n. Ông h i ông B y:

- Ông tr lên vàm R ch Chanh nói cho Linh hay r i ch a?- Th a không. C u linh d n tôi i h i r i v th ng ây. T i nay c u s v

ây c u l y tin. C u còn d n tôi th a v i ông ây ch . C u có vi c riêngmu n t v i ông. C u l i bi u tôi nói tr c cho ông hay vi c C Chi h ihôm bên mình th ng toàn di n.

- Vi c ó bà Ba v h i nãy, bà có nói cho tôi nghe r i. Có vi c n y sao kquái quá. H binh mình th ng thì c Th khoa b nguy. H i tr c tr nBình Cách mình th ng th c Th khoa b b t. Bây gi t i C Chi, c khôngcó ó, mà c c ng b n a. T i sao v y không bi t.

n c m r i ông B y v nhà mà ngh , i Linh v ông s tr l i mà nói chuy n.Ông Nhiêu bu n b c quá, h t mu n lo vi c gì n a. Ông n m xóp ve mà ch Linh.Ngoài sân tr c tr i t i l n l n. gió th i hàng cây d ng cao tr ng tr c ình

th n g n ó, lá d ng kêu vo vo làm cho ông càng thêm áo não. Ông ngh con ng ii lo tính qu y ph i d i khôn l ng x ng, r t cu c nên h u do thiên m ng

không ph i mu n mà c hay tránh mà kh i. Ông càng thêm chán n n, h t mu ngì n a, thì ông tính vào r ng th m ho c lên non cao mà n m t mình, làm b n v icây c , v i gió mây, cho an thân kho trí, kh i nghe nh ng cu c thi t h , kh i th ynh ng thói gian n nh. Qua canh m t Chí Linh m i v t i. B c vô chào ông Nhiêu và m ng anh Sáu

i h i n c m chi u r i hay ch a. Linh nói n r i. Chàng h i ông B y ã v nói vi c Th khoa th nào. Ông Nhiêu nói ông B y v h i chi u, ông cho hay thi t qu c

Th Khoa b tàu Tây b t ch i h i s m m i r i. Ông có giáp m t v i hai ng i chèoghe h nói rõ nh v y, không còn nghi ng gì n a c. Chí Linh ng i bu n hiu. Ông Nhiêu nói.

- Cha nghe nh v y t h i chi u t i gi cha n n chí, h t mu n lo tính gì n a.Chuy n n y nó th p c c , mà có thêm vi c C Chi n a, thì nó có th c

a âu mà mong.- Còn con d i quá. Ch chi chi u hôm qua con r c c v i cha vô C Chi coi

ngh a binh ta chi n u cho mát ru t, r i con a qua phía bên kia r ch màvô ng m t êm, i êm r i i thì xong quá.

- Tr n C Chi con i th ng ph i không?- Con cho mai ph c trong ngoài hai l p, i gi c vô gi a r i hai u ánh

ép l i, ánh ngã r p h t. Chúng nó không có thì gi mà b n c m t phátsúng. Con l y c c thãy 22 cây súng, l i có n nhi u l m.

- Cha c y bà Ba i d thám. H i chi u bà v nói bà g p Tây vô ông l m,ki m em thây v . Bà núp bà coi thì th y h võng 4 ng i, còn khiêng tay17, c ng l i 21 ng i. V y có m t ng i qu ng súng ch y kh i nên m i

m c t i 22 cây. Cha t ng 4 ng i võng ó b th ng ch ch ach t.



- Ch t h t cha à, không th nào s ng n i. Tàn r i con có c m èn con r i concoi. R p h t, không có m t m ng nào c a qu y. Có m t u làm con h tvui.

- Ði u gì?- c Thành mang lon i, b ngh a binh âm ru t máu ch y lai láng.- ph n b i, ch t áng ki p. Ham ch i dao ph i t tay ch sao.- c Thành ch t không nói gì, ng t quá, không dè anh hai Ð t c ng ch t

a.- Có th ng Ð t i trong ó hay sao?- Th a, có. Con có dè âu. Chi u hôm qua con h i cha nh g p anh Ð t con

làm sao. Con h i ó là h i phòng h , con không ch c có nh. Ch ng r i coicon m i ngó th y. Con bu n quá. Con có l t con coi k . nh b roi chkhông ph i b mác hay ch a. Lúc h n n ai g p âu ánh ó, có bi t ai

ánh nh âu mà nói.- Oái! Ai ánh c ng c, bi t ng i ánh làm chi. Phàm áng gi c h g p

thì dâm, thì ánh, n u mình v tình gi c gi c, thì chúng gi t mình còn gì.Nh t là nó có súng n u con ch m tr thì nó b n ch t.

- Thi t con ch huy ch con không có ánh. N u con g p anh Hai con, thì có con b t s ng c u m ng nh. R i quá, con không th y nh, nên m i b

ng i ta h .- Hôm qua con h i, cha có nói: “Ð i ngh a di t thân”. Làm vi c i ngh a

không nên k tình thân thích. C Th khoa, là b c i nho, c c ng cho l icha nói ó là ph i. Con không c n h i h n. Th ng Ð t theo gi c t c th nólà gi c. Con không n gi t nó, ch c gì nó dung con. Hu ng chi nó là th ngbán n c h i dân. Nó ch t s m ch ng nào càng kh cho dân cho n cch ng n y. Mu n c u dân thì ph i gi t nó ch sao.

- Cha gi n nh không nghe l i cha, nh b mà i ng khác, nên cha nóinh v y. Nh ng b nào nh c ng là máu th t c a cha. Tuy không ph i congi t nh ch t, song con ch huy tr n ánh t c th con gi t, b i v y conth ng mà con không vui.

- Cha ã t th ng Ð t r i. Cha không nhìn nh n nó là con n a.- Cha vì i ngh a nên d t tình cha con c. Cha không trách con. Nh ng

bên T nh Giang x a rày, con nh n th y anh hai Ð t u gi c, mkhông trách nh, không trách mà l i yêu nh l m. Ch hai v i v con v nyêu nh nh th ng. Chuy n n y b , m cùng v con phi n trách con,ch c là con không th v b n n a c.

- Con ng lo. Th ng Ð t ch t, cha lãnh trách nhi m. Ai có trách thì tráchcha ây.

- Còn m t vi c n y n a, t h i khuya n gi con suy ngh hoài, mà tìmkhông ra manh m i. Hôm trên Xóm D u, c Th Khoa nh i B c Chiênthì có ông Nhiêu L c v i cha con mình bi t mà thôi. T i sao Tây hay nêncho 2 chi c tàu xu ng ng n ón ng b t l i. Không l ông Nhiêu L c i tcáo.



- Không có âu. Ông Nhiêu L c là ng i có h c th c, có l nào ng làm thóiti u nh n nh v y. Cha nghi c Th Khoa tin b ng ông Ph vì bão lãnh c

ó, c nói thi t v i ng, t i ng m ch cho Tây hay.- Còn ghé C Chi thì i r i cha m i tính v i c . Vi c ó có c v i cha con

mình bi t thôi. T i sao Tây bên M Tho hay, nên m i x chi u thì h ãcho lính Nam lính Tây vô b trí chung quanh C Chi toan b t? Ai cho hay

làng nh v y? Ai ch rõ ch mình h i hi p cho h bi t ó? Vì chú Tnh nóng l nh nên t i Tân An mình i ghe cho chú y v ngh . Ð n

khuya ghe c Th khoa i r i chú T nh m i v . N u chú chèo ghe màchú lóng nghe mình bàn so n vô C Chi và n u chú mu n qua M mà tcáo thì chú ph i i luôn mà thông tin lính m i vô k p. V y ch ng v bênnhà cha nên ch t v n chú T Ð nh v kho n ó, h i coi v T nh Giang chúcó nói cho ai bi t cha v i c Th khoa i âu hay không, ho c chú hay là aira M Tho h i tr a hôm qua hay không.

- v b n r i cha s h i vi c ó l i. N u có gián p trong xóm trongnhà thì nguy hi m quá. N u chi u qua con không hay chúng bao vây con

c cha v i c vô ó thì t i chúng ráp l i b n tr c, b n cho ngh a binhp h t, r i xung phong lên b t cha v i c Th Khoa. Th thì ph i a tay

cho chúng trói, ch ch y âu cho kh i.- Coi v y ch không d gì mà trói c. N u chúng mu n làm d thì con có

th khác mà tr ch .- Còn súng con l y c ó bây gi con âu?- Môn c a con em vô trong ng xa mà gi . Con tính l p c n c trong

ng r i l n mò con ki m thêm súng n. Ch ng con có c m t tr mcây súng r i con s ra m t cho h bi t. Cha bên n y ch i ít b a, khoan v

n.- làm chi? Cha mu n v ng i Sài Gòn nghe tin t c c Th khoa.- Ch c bên nhà ng làm ám ma cho anh Ð t. Cha v g p cha ngó th y

cha bu n, ch không ích gì.- Bà Ba nói Tây khiêng i h t. Ch c h em h t v ngoài M mà chôn, âu

cho mình lãnh xác v nhà. L i nhà àn bà có bi t làm sao mà xin xác.Mà thi t v nhà ch c bu n l m. Thôi cha ây ch i m t ngày n a, r isáng m t cha v ng s a so n i Sài Gòn.

Không bi t ch ng chuy n n y cha i luôn. chung m t nhà mà m i ng it ý, k tr ng ng i en, gi n h n thù oán nhau, thì làm sao c.

- Cha ch i r i t i mai con s a cha v .i êm ó c ng nh sáng b a sau ông Nhiêu c àm o v i Linh và T i,

mà nh ng l i ông nói ra không còn m nh m kháng chi n ng c u dân giúp n ca, trái l i l i nào c ng th l ý b c t c, chán th s , ghét nh n tình, nhàm mùi i,

mong n d t. X b a sau, Chí Linh ng ng ngoài sân mà nói chuy n v i ông B y, h ithêm vi c i Tân An tìm ch ghe tình c Linh th y chú T Ð nh x ng x m i ngoàirào. Linh kêu h i “Chú T , i âu ó?” T Ð nh h i l i:



- Có ông Nhiêu bên n y hay không?- Có, chú h i chi v y?- Ki m ng ng nói chuy n bên nhà. Mà ki m luôn c u n a.- Vô ây chú t .

Ông Nhiêu trong nhà nghe ch n r n ông b c ra. th y T Ð nh b c vô g ni c a ông v i vã h i:

- Chú ki m tôi có vi c chi không v y chú T ?- Cha ch ! Chú Hai Ð t ch t r i ông à.Tôi i ki m ông ng cho ông hay.- Tôi hay r i. Ch t thì thôi. Cho tôi hay làm chi. Tôi ã nói tr c v i nó khi

nó toan u gi c ng gi t dân bán n c. Tôi nói nó ph n b i nó s bchúng phân thây. Nó c i l i tôi nên nó ph i ch t. Ch i dao thì ph i t tay,có l gì âu. Có em nó v nhà làm ám ma hay sao?

- Không có. H em luôn v ngoài M h chôn. Tôi có i ra ó v i thím Haivà con Ba Trâm. Chôn c t xong r i h i s m m i. M y bà con tôi tr v . Tôitu t i ki m ông v i c u Linh ây. Có m t mình th ng Lành b th ngnh , nó v c, nên nó khai c u Linh ch huy cu c xung t C Chi. BàNhiêu hay v y bà thù c u Linh lung l m, thù luôn t i ông n a. Bà nói ôngxúi c u Linh gi t Hai Ð t. Còn con Ba Trâm Nó c ng gi n c u Linh. Nó nóinó s d t Tây ki m b t Linh ng nó báo thù cho anh nó.

- Vô ây, vô thu t rõ câu chuy n cho tôi nghe coi. T Ð nh theo ông Nhiêu vô nhà.

Chí Linh m i chú ng i r i h i:- i nãy chú nói có m t mình th ng Lành s ng sót v c nên nó cáo tôi

ch huy. Th ng Lành nào âu?- Con Hai Vàng t i ch B n Tranh, h i tr c nó theo oàn ngh a binh. Chú

Hai Ð t kêu nó ra i lính Mã tà v i chú ó.- Tôi nh r i! Th ng Lành ó tôi bi t. Nó cáo tôi úng s thi t ch ph i cáo

gian hay sao mà tôi gi n nó. Tôi c mong g p nó n a, ng tôi khen lòngthành thi t c a nó.

Ông Nhiêu ch n h i T Ð nh:- i sao nhà tôi hay Ð t ch t nên ra ngoài M mà lo làm ám ma?- Bu i s m m i hôm qua T nh Giang ng i ta n êm r i có cu c xung

t trong C Chi. Tôi nh h i d i ghe ông v i c u Linh bàn tính a cTh Khoa vô C Chi r i s p ng b mà v . B i v y nghe bên C Chi

n x n mà ông v i c u ch a v , nên tôi có lòng lo. Tôi qua nhà cho bàNhiêu hay. Bà c ng lo. Nào dè n tr a, Th D n, là v bé c a chú Ð t…

- t có v bé hay sao?- Có. V bé là em c a Qu n T n ngoài M . Ông không hay sao?- Không. Có ai nói âu mà hay.- Có v bé nên m i làm Cai r i làm Ð i ó ch .- À! T i v y! Thôi, chú nói ti p nghe coi. V bé nó nói gì?- Th D n hào h n qua T nh Giang khóc kêu nói Hai Ð t ch t r i, ch t h i

hôm bên C Chi v i lính Mã tà. Tây vô ch h t thây em v M , nàng itheo nên ghé báo tin cho bà Nhiêu hay. C nhà khóc rùm. Tôi hay tôi ch y



qua. R i ó tôi l y ghe i ra M Tho v i m con thím Hai Ð t, có Trâm v iTh D n. Bà Nhiêu nhà coi nhà. Tr i i! Ra t i ó th y h t nói chi n i! Tôi

m h t th y là 21 t thi. Ð i Ð t v i Ð i Thành n m riêng phía tr c,còn phía sau 19 ng i, h nói hai ng i ch v d c ng m i t t h i.

- Hai m i m t! ph i r i, bà ba m h t. Còn tên Lành kh i ch t, c ng vôa là s 22.

- i tôi ra t i thì h ch a li m vì ông quá nên thi u hòm, h còn ch iki m mua thêm. Nhà binh giao cho Qu n T n mua v i s c ng t mli m và cúng qu y. H làm thi t là t t , có r c nh c v i th y chùa. Viênquan Ba th y v con Ð t khóc quá, ông có cho 300 b c c a Tây. Vài ng ilính có v thì ng cho m t tr m. Ð i Thành v i m y ng i khác không cóbà con thôi. Ông Qu n T n lo làm cho quan tài c a Ð t v i Thành úng

m. Hai v v i con Ð t tang và cúng qu y l . H i s m m i n y h tth y lính Tây Nam u giàn ra ng khiêng i chôn m t l t. H th i kènvà i a ông l m. Vì h i hôm tôi nghe Qu n Ð n nói v i th ng Lànhkhai c u Linh ch huy ngh a binh, nên chôn c t xong r i tôi thôi thúc thímHai và cô Trâm v li n ng nhà bà kh i trông. Th D n c ng i theo trvô T nh Giang n a.V t i cô Trâm nói c u Linh c m u cho ng i ta gi t

t ó. Bà Nhiêu hay nh v y bà kêu tr i gi m t nói ông xúi Linh gi tcon bà. Trâm c ng gi n l m, cô nói cô không nhìn c u Linh là ch ng n a

c. Không th y ông v , tôi m i qua ây cho ông và c u Linh hay ngu n m t ít ngày vì s h qua ru ng phía bên n y ng ki m c u.

Chí Linh nói:- Tôi cám n chú ã có lòng lo cho tôi. V y mà tôi không dè nên tôi tính t i

nay tôi a cha tôi v b n ch .- Ð nh li n c n:- Ý! Không c âu c u. C u nên tránh i cho xa t t h n.- Chú T , khuya hôm qua mình phân r nhau t i Tân An. Chú v i ông Sáu

chèo ghe v T nh Giang. Bu i s m m i ó chú có i ra M Tho hay không?- Ra làm chi? Tôi nóng l nh, v t i nhà tôi n m li n. Ông Sáu c ng v ngh ,

hai bà con tôi không có i âu h t.Ông Nhiêu m i ti p h i T Ð nh:- t i chú có qua bên nhà tôi hay ch ?- Không có. Ghe ghé b n tôi. Cô Trâm ang ng i mé sông r a cá. Cô t ng

ông v cô ch y l i. Cô không th y ông v i c u Linh cô h i. Tôi nói ông v iu m c a c Th Khoa qua C Chi h i hi p gì ó r i ông v i c u m i i mà v .

- i chú nói v i con Trâm có ai ó hay không?- Không có. Tôi nói r i cô v . Tôi vô nhà tôi ngh .- Chú nh coi b a ó con Trâm hay là con Ð u có i M Tho không?- Không có âu. Ði làm chi? Tôi nghe bày tr tôi nói có Ð t d t v bé v

th m bà Nhiêu, v t i h i chi u b a tr c, ch i t i ghe tôi v t i m t láti v ch ng m i xu ng ghe mà v .



- Té ra có Ð t v ó, ghe chú T v t i r i nó m i v ! Ch c Trâm nói tôi v iLinh a c Th Khoa lên C Chi. Ð t nghe nên l t t v M mách v iTây r i em binh lính vô C Chi vây b t h t chúng tôi ch gì! Bây gi hi u

i.Ông Nhiêu ngó Chí Linh mà nói:- Nó mu n làm d t nhiên ph i g p d .V y thì nó ch t áng s , có oan c

gì âu. N u nó không ch t thì tôi v i c Th khoa ph i ch t. Thôi, s n cóchú T qua ây, tôi theo chú tôi v ng phân x vi c nhà. Còn Linh,con nên n m t m t th i gian, i sóng l ng gió êm r i con s ho t ng.

Ông Nhiêu s a so n v . Linh c ng s a so n i. Lúc cha con s p phân r , ôngNhiêu nói: “Cha v cha c t ngh a cho m con nghe r i cha i Sài Gòn. N u không cóhy v ng c Th khoa c th , thì cha i luôn, không v n a. Con còn nh , con rán

n chí mà c u dân c u n c. Nh ng làm vi c gì con c ng ph i th n tr ng; v i iph n phúc n y mình tin l y mình, ch không nên tin ai h t”. Chí Linh a n c m t mà nói:

- Con quy t t ây con s d n thân vào n c l a, n ông hi n tây, làma n i gió cho thiên h coi. Con có môn c m t , l i có binh khí

dùng, con không s ai h t. Con s tr b n gian hùng c u ng i l ngthi n. Vì cha già y u nên con không dám xin cha i theo con. V y con kínhchúc cho cha d u âu c ng c kho trí an thân, giao cho h ng traitráng lo cho dân cho n c. Con h a ch c v i cha n u con làm t ng haylàm h , bao gi con c ng không quên non n c không ph gi ng nòi, conhi n t t c x ng th t và tâm h n c a con cho cu c ph c qu c.

Cha con b n r n v i nhau m t h i, r i ông Nhiêu theo T Ð nh mà v T nhGiang còn Chí Linh b ng ng i vô h ng Tháp M i.

M t tr i chi u nghiêng bóng. Ng n gió chi u lai rai. Nhành d ng tr c ìnhkêu vo vo. C b p40 trên gi ng ph t l x . Lòng ông Nhiêu hiu h t nh c nh chi u n y.

40 bông b p



Ch ng XVI

Ông Nhiêu Giám v i chú T Ð nh v t i T nh Giang thì m t tr i v a m i l n.Hai ng i b c vô c a. Th Trâm nhà d i ngó th y, l t t ch y lên v a khóc v anói:

- Cha ôi! Anh Hai con ch t r i. Anh Linh t binh mai ph c gi t ch t anhHai con. Anh Lành c ng b âm, may nh ch y kh i, nh v nh nói nhngó th y anh Linh ch huy rõ ràng, không th gì ch i cãi c.

Ông Nhiêu bình t nh v a i th ng l i ván mà ng i v a nói:- Thì th ng Linh ch huy ch sao. Nó có t i gì âu mà s nên ph i ch i.

Xu ng n u c m cho cha v i chú T n. Ng i ây chú T , ng i ch nó n um r i n v i tôi.

Trâm tr xu ng nhà d i v a i v a khóc, trong b ng phi n cha nói h i binh mà b con.

Bây gi t i phiên bà Nhiêu lên. Thu nay bà kính nh ng chi u chu ng ôngm, không bao gi bà trái ý ông. Hôm nay bà ng au n v s ng i ta gi t

ch t a con trai duy nh t c a bà ch ng khác nào ng i ta c t t chùm ru t c a bày, mà hay tin y ông không t m t l i th ng ti c, ông l i nói m y câu vô tình,

ng nh ông cho ng i gi t là ph i, còn con ông ch t thì áng, b i v y bà t cgi n, bà h t kính ông n a, bà quy t lên m t ng n thua v i ông. Bà b c lên nhàtrên, bà không thèm khóc, mà c ng không thèm m ng ông.

Bà ng têm tr u, m t gi n m m. Thình lình bà day qua ngó ngay ông mànói:

- Th ng Ð t là con c a ông, mà nó c ng là con c a tôi . Ông ghét nó, ôngkhông nhìn nó là con, ông không cho nó v nhà n y. Ðó là ý riêng c a ông.Ông mu n sao c ng c. Còn ph n tôi thì tôi không có c gì mà ghét con.Tôi mang n ng, au, tôi m b ng cho bú, tôi th ng yêu nó. Ðó là tình

con, tình riêng c a tôi. Sao ông n d t tình c a tôi? Sao ông ành xúing i gi t ch t con tôi i? Ông th ng khoe là ng i n h c gi i. Gi i gì

âu tôi không th y, tôi ch th y ông gi t con tôi, làm cho c nhà ph i s uth m, m khóc con, v khóc ch ng, con khóc cha, em khóc anh ó mà thôi.

hôm qua n nay tôi có ý trông ông, i ông v ng tôi giao h t nhàa ru ng v n cho ông, tôi gi t v con th ng Ð t i n ch khác làm n.

Ông thù th ng Ð t nên ông gi t nó. T i n y là ru t th t c a th ng Ð t, ôngth ng yêu gì mà chung v i ông n a. Con c a ông mà ông gi t c.Còn t i n y ông k gì, ây ông s gi t h t n a.

Bà nhiêu nói m t h i r i bà ng i ngoáy tr u mà n. Th Ð u nãy gi ng i l pló ch c a lên nhà trên v t ré lên mà khóc. Th Trâm v i Th D n lo n u c m trong

p, hai nàng oà khóc theo v a khóc v a k nghe r t th m thi t. Ông Nhiêu l y làm khó ch u, ông th y dâu v i con c ng ngh ch v i ông, ch

không ph i mình bà Nhiêu mà thôi. Ông châu mày, c y T nh b c xu ng nhài kêu h t dâu con lên cho ông nói chuy n. Ð u, D n, Trâm u lên ng d a bên

bà Nhiêu. Tâm m c ch c ng theo lên ng m t bên bà n i.



Trâm th y tr i s p t i m i t m t cái en tr c m t cha. Ông Nhiêu m i nói:

- Th ng Ð t là con c a tôi. Theo thiên tánh thì tôi th ng nó ch sao l ighét. Gi a lúc v n n c suy vi, ngo i bang em binh n xâm chi m t

ai c a ông cha ta. Ðàn ông con trai ai c ng ph i hi n thân gi a gìn tc và c u v t gi ng nòi cho kh i ách nô l . Th ng Ð t làm trai nó ra

nh p v i oàn ngh a binh cho tròn ngh a v nam nhi, thì ph i l m r i. Víu ch ng v i gi c mà nó có ch t i n a nó c ng c danh th m ti ngt. T i sao ng i trên ng chánh o v i ng i ta, nó l i sanh tâm

ph n b i, mu n b ngh a v mà theo u gi c ng h i ng chí, ngbào? Nó nói chuy n v i tôi. Tôi ng n c n. Tôi c t ngh a ph i qu y cho nónghe. Tôi nói kháng chi n d u ch t c ng c danh th m, ch u gi clàm quan l n c ng mang ti ng bán n c, ã nh c cho mình, mà nh c cho

tông môn n a. Nó ki m l mà cãi v i tôi. Nó nói nó nh n th y cu ckháng chi n không th thành công c vì hai l : „Tri u ình có nhi m vgìn gi c ng th , giúp lê dân, mà gi c ánh thì tri u ình xuôi l , b

t cho gi c hoành hoành, b dân cho gi c sát h i. Còn l th nhì n a làgi c có súng n, ta có dao mác mà thôi. Chúng xa mà b n, ta làm saomà xáp l i g n c mà âm chém. Tri u ình có quy n chiêu m t ng

, có ti n mua s m binh khí. H không bi t làm ph n s . H ch dùngquy n y mà i dân ra súng n cho h an thân. H dùng ti n y locho v con h m no sung s ng“. Nó l i nói không ph i nó s ch t, n u

i ng i u hy sinh c u dân gi n c thì d u ph i ch t c ng không gì, ng t ch t vô ích, ch t cho h vinh thân phì gia, nên nó không ch u

ch t. Thà là nó ra hi p tác v i gi c ng giúp cho dân kh i au kh , b ip cho n c c m nh giàu. Theo ý nó thì sáng su t mà s ng có ích cho

dân n c h n là mù quáng mà ch t cho thiên h sung s ng. Bà Nhiêu ch p nói:- Th ng Ð t nói nh v y không ph i hay sao mà ông thù nên ông gi t nó?Ông Nhiêu n i gi n nên ông c i:- Ph i n i gì? Nó dùng lý lu n gian hùng g t dân ng bán n c mà bà

cho là ph i à? Ð ng lúc qu c gia nguy bi n, m i ng i u ph i nh ttâm nh t trí u c t k vai mà ch ng v i gi c xâm l ng. Nó bày cáithuy t k , nó dùng cái m u chia r làm cho lòng dân phân vânngu i l nh, v y mà bà cho là ph i hay sao? Tôi gi n tôi r y nó. Tôi h m henó n u nó ra u gi c ng giúp cho gi c chi m tr t n c c a mình, nólàm cho tôi ph i nh c nhã v i hàng tri th c, thì tôi không nhìn nh n nó làcon n a, và tôi c m nó không c léo v nhà n y. Tôi l i có nói tr c chonó bi t n u kháng chi n mà nó s ch t, thì bán n c nó s b ng i ta phânthây nó mau h n n a. Tôi i Sài gòn nó nhà nó ra u Tây ng lãnh CaiMã tà. Nó cãi l i tôi, t c thì nó không k tôi là cha nó n a. Ngày nay nóph i ch t, y theo l i tôi oán tr c, sao bà l i trách tôi?

Bà Nhiêu nói:



- i ông bày kháng chi n nên nó b tình nghi, ng i ta ki m b t nó, b i v ynó ph i ki m th mà c u l y thân. N u nó bình b ng thì nó b ng i ta b tmà b n ch t, ho c b tù r c x ng, l i càng thêm kh .

Trâm b ng mâm c m lên. Ông Nhiêu m i T nh l i n v i ông, n r iông s nói ti p. Bà Nhiêu quy t i ông v ng bà gây v i ông m t tr n cho ã n gi n.Nh ng th y m t ông r i kiêng n n i lên m nh h n s gi n h n, nh t là tr c thái

nghiêm ngh v i gi ng nói ôn hoà c a ông, lòng bà sanh b i r i, bà không ki m l i mà tranh bi n v i ông c. Bà ngh tr i ánh c ng ph i tránh b a n, b i v y

bà ch a ch u thua, xong bà ng i n tr u, ch ông n c m r i bà s tái chi n. Ð u, Trâm và D n c ng rút xu ng nhà d i, ng i d m l i mà x m xì nhau. Bà Nhiêu th y ông n r i, bà ti p câu chuy n mà nói:

- h m do , b ki m b t, th ng Ð t cùng ng, nên c c c ng ã nó ph inh y u Tây. Nó u ng có ng i che ch cho nó kh i mang ho v ythôi ch nó có h i ai, có làm gì âu, mà ông c gia t i ác cho nó, ông c nóinó h i dân h i n c. Bây gi ng i ta u Tây tràn ng, k làm làngng i làm quan, h bóc l t u n y, h b t b u n , sao ông không dám

ng t i h . Ông c oán th ng Ð t. Nó có làm gì âu mà ông xúi th ngLinh gi t ch t nó i. Ng i ta nói hùm tuy d nh ng không n n th t con.Ông gi t con c thi t ông d h n hùm n a.

- Bà nói th ng Ð t không có h i ai, có làm u chi qu y. V y tôi k t i nócho bà nghe. Nó trong nhóm kháng chi n c a c Th Khoa. Nó bi t tên

và gia tr c a nhân viên, nó hi u c m u l c l ng h t th y. Nó nh yqua u gi c, nó em ch bí y u mà ch cho gi c. Ai kháng c không ch uph n b i nh nó, thì nó em lính Tây vây b t em v h m b tù, h m b nch t, t nhiên ph i s mà u thú. Nó dùng ch c ó mà lôi cu n ngh abinh theo nó n n m b y ch c th m chí t i Ð c binh Thành là m t cánhtay c a c Th Khoa, c ng ph i ph n mà theo gi c n a. Nó ch t tay ch n

Th Khoa, nó phá h hàng ng kháng chi n h t, nó làm nh v y saomà bà g i là ph i.

- theo Tây là t i h th y kháng chi n vô ích, ch nào ph i h b th ngt rúng ép.

- Nó rúng ép, nó phá tan kháng chi n mà l p công m i lên c ch c Ð ió ch . Nó làm ác c nh v y mà bà ch a ch u cho nó có t i. Ð tôi k t iy n a cho bà nghe. Con Trâm âu? Lên ây cho cha h i vi c n y l i cho

rành.Th Trâm nghe cha kêu l t t i lên. Ð u v i D n i theo. Ba nàng lên ng

sau l ng bà Nhiêu. Ông Nhiêu m i nói:- Hay c Th Khoa c th , tôi v i th ng Linh lên Sài gòn ki m th m c .

tính theo ghe tôi i vô Tháp M i ng lo công chuy n. V d c ngchú T Ð nh nóng l nh, mà ông Th i c ng không c m nh. C Thkhoa th y v y nên t i Tân An c m n ghe khác mà i B c Chiên, chochú T Ð nh chèo ghe v ngh . Nh ng tr c khi sang qua ghe khác mà i,

t ý mu n giáp m t t ng s trong oàn ngh a binh ng c nói chuy n



mà nâng cao chí khí cho h . Tôi v i th ng Linh m i nh h i hi p t i CChi là ch h o lánh, nhóm t i ó không ai hay. Tôi v i Linh theo c ng

nhóm r i c i B c Chiên, còn tôi v i Linh p ng b mà v , khuyahôm kia m i i ghe. Chú T v i ông Th i chèo ghe chú mà v T nhGiang, Linh i b v Khánh H u ng c y ng i i gom ngh a binh, chi u

a ó i vô C Chi ng g p c Th Khoa. Tôi v i c ng i ghe lên r chChanh, nh ng có h n ghe u g n ngoài vàm, ch ng nào gom ngh a binh

c ông Linh ra r c thì ghe s vô C Chi ng h i hi p v i ngh a binh,i i b v sau. Con Trâm nh coi ph i nh v y hay không?

Trâm áp li n:- Th a, ph i. Con ng r a cá d i me sông, th y ghe v con ch y l i h i

th m thì chú T nói nh v y.- Trong lúc ó có th ng Ð t trong nhà ph i hôn? Nói thi t i.- Th a…Có.- , v nhà con c ng l y thi t tình mà nói chuy n ó cho t t c nhà nghe,

t hay c Th Khoa cùng tôi v i Linh chi u b a ó s h i ngh a binh t i Chi. Nó tu t v M Tho thông tin cho Tây hay r i li n d t Mã tà v i

lính Tây vô s p t bao vây C Chi ng b t h t cho tr n gói. Ðó bà nghcoi th ng Ð t u gi c làm nh ng chuy n nh v y ó, nó ch t không

áng t i hay sao? Nó d bi t tôi i kh i, nó v ây mà nghe tin t c. Hayc r i nó quy t b t quan th y nó, b t luôn t i cha và em r nó n a.

Nh ng may tr i không ph ng i ngay, nên chúng tôi kh i ch t, lu t tr icông bình. Nó ch t oan c gì âu.

Bà Nhiêu mu n bào ch a cho con nên nói:- Th ng Ð t i lâu nên nó nh tôi. Tình c nó lén v th m tôi. Hay ông i

kh i nó ch i m t êm. Khuya nó tính v . Tôi bi u i n u c m n r i v .Nên sáng ngày con Trâm v i Ð u d n c m n r i v . Nó tính b t ai âu.

- Không tính b t ai, thì sao l i ch t trong C Chi?- Nó làm Ð i, Tây d y b t lính i, nó không i sao c.- u nó không v M mà m ch v i Tây, thì làm sao bi t nhóm ngh a binh

i C Chi, nên d y nó em binh vô b t. Vi c nhóm c Chi là vi c bí m t.Chúng tôi bàn v i nhau d i ghe. Chú T Ð nh nghe. Chú T vô ý nóithi t v i con Trâm c ng vô ý nói om sòm trong nhà cho Ð t hay, m i bchuy n. May n chi u th ng Linh hay gi c bao vây C Chi. Ngh a binhquy t chi n u, ch không ch u t n mác mà tránh, Linh b i xu ng ra ghethông tin cho tôi v i c Th Khoa lui ra vàm mà i B c Chiên, ng vô CChi còn tôi thì nó khuyên i b vô gi ng mà tránh súng n r i v luôn, nó l i ch huy ngh a binh chi n u. Thi t tr c khi phân tay nhau, Linhcó h i tôi ví nh có Ð t i theo v i gi c, thì lúc h n chi n Linh ph i làmsao. Tôi l y câu sách „ i ngh a di t thân“ mà d y Linh. Tôi nói làm vi cngh a l n, ch bi t ngh a n c nhà mà thôi, ch không bi t tình cha conhay em. N u mình vì tình thân thích không xu ng tay thì mình ch t. CTh Khoa cho l i tôi nói ó h p v i o lý.

- Ðó, rõ ràng ông bi u Linh gi t Ð t ó!



- Tôi không có l i nên không c n ph i s a mình. Mà Linh c ng không có l igì nên tôi ph i binh nó. Tôi nói thi t h t cho m i ng i trong nhà nghe.Linh h i tôi là h i phòng h v y thôi, ch không ch c có Ð t. L i trong lúc

n chi n Linh nói thi t v i tôi, nó c ng không g p Ð t. Ch ng mãn cu ci, Linh r i èn mà coi, m i th y thi hài Ð t mà thôi. Chuy n thi t nhy ó. Ch không ph i chánh tay Linh ánh Ð t ch t.

- Không ph i nó ánh thì t i nó ánh c ng v y. Tôi ch bi t ông v i Linhgi t con tôi, ông ành lòng gi t con, thi t ông là ng i không bi t tìnhngh a chi h t.

Ông Nhiêu không t ng th y bà v dám vô l v i ông, nên nghe l i trách n ng nh v y thì ông nhíu ch n mày, ngó ngay bà r i c i g n mà nói:

- Bà d t nát bà có bi t tình v i ngh a bên nào tr ng, bên nào khinh mà bà nói tôi thu t chuy n x a cho bà nghe:

„H i i Xuân Thu Th ch T là m t ông hi n c a n c V làm quan t i ch c th ngi Phu ch ng già y u ông cáo lão v nhà n m d ng nhàn, ông có ng i con trai

tên Th ch H u, võ ngh xu t chúng. Th ch H u k t b n thân v i công t Châu Hu làem c a V Hoàn Công. Th ch H u bày m u cho Châu Hu r i ph c võ s giúp ChâuHu âm ch t anh là Hoàn Công mà t ngôi ch h u c a n c V . Ðình Th n khi p

oai võ c a Châu Hu v i Th ch H u, không ai dám ph n kháng, ng tôn Châu Hulên làm vua. Châu Hu phong Th ch H u làm th ng i phu. Quan dân trong n cdám b t bình mà không dám ch ng c . Nh ng m y ch h u chung quanh r c r chmu n hi p binh ph t t i soán ngh ch c a V . Châu Hu lo ng i, không bi t làm sao

c hòa v i lòng dân trong, mà c ng thu n v i b n ch h u ngoài, bèn sai Th chu v nhà h i cha là Th ch T , coi có k gì nh an c trong ngoài cho c. Th ch d y ph i tri u bái Thiên T nhà Châu mà c u phong, thì trong ngoài m i qui

ph c, Th ch H u nói không có c gì thì làm sao mà bái y t Châu Hoàng Ð cho c.Th ch T nói n c V v i n c Tr n ng hoà m c, mà Tr n Hoàn Công m i cchâu Thiên T yêu. V y n u qua C u Tr n Hoàn Công ti n d n giùm thì ch c ch uThiên T c. Th ch H u v tâu l i v i Châu Hu r i tôi chúa s m l v t và bày xa giá qua

c Tr n mà c y. Th ch T vi t m t b c th kín r i sai ng i tâm phúc em i ri tqua n c Tr n dâng cho Hoàn Công, th nói n c V nh m n mà m i b m t tai hothi t l n, vì vua b lo n th n ngh ch t thí quân soán t. Vi c ó tuy công t ChâuHu làm, song thi t có con c a ng là Th ch H u âm m u tr l c nên m i mang h a.Vì ông tu i cao s c y u nên không th tr ng ph t t i i ác ó c. Nay hai tên ph nngh ch y l m k c a ông bày m i hi p nhau qua kh n c u Tr n H u ti n d n v iChâu Thiên T mà xin phong h u. V y th n dân n c V yêu c u Tr n Chúa b t haitên ph n ngh ch ó mà tr t i giùm cho n c V , r n b n th n t vô o. N u c

y ch ng ph i may m n cho n c V mà thôi, mà c ng may m n luôn c thiên ha.

Tr n hoàn Công xem th r i bàn tính v i qu n th n. Ch ng Châu Hu v iTh ch H u qua t i, Tr n hoàn Công truy n l nh b t h t c hai, em Châu Hu giam t i

t B c, còn Th ch H u giam t i n c Tr n, r i sai ng i em th qua n c V xin



tri u ình phái ng i qua x t i. V tri u r c Th ch T n ngh s . Châu Hugi t anh mà soán ngôi, ph m t i thí quân, nên b x t hình. Quan H u t Xú ph ng

ng chém Châu Hu. Còn Th ch H u tri u ình ngh t i nh h n. Thach T khôngch u ông nói con ông ng t i v i Châu Hu, nó tham v tr ki t, nên nó c ng ph ich t. N u tri u ình không x t nó thì ông xách g m qua Tr n ng b n thân ôngchém nó mà r n chúng. N u D ng Kiên là gia th n c a ông, xin lãnh m ng thay thcho ông qua n c Tr n mà chém u Th ch H u. Ðình th n phái ng i qua n c Hinh r c công t T n, lánh n n t i ó màem v tôn lên ngôi V Công. T K Minh biên truy n n y trong sách: „T truy n“

ng i khen ng i Th ch T vì Ð i ngh a mà gi t con, nên g i Th ch T là „Thu nTh n“. y là vì Th ch T già y u không d p lo n c, ph i c y tay vua n c Tr ngiúp mà tr k lo n th n t c t làm r ng r i ngh a trong thiên h .“

Hôm nay tôi là m t nho h c, tôi d bi t trót m y n m ông cha mình ti p n inhau mà khai thác, t n công c c trí không bi t bao nhiêu, m i thành l p sáu t nhtrong vùng t Ð ng Nai n y. Ng i âu ào t i chi m t công lao c a t tiênmình. Ph n tôi già y u, không còn s c mà ch ng v i gi c n i, thì con tôi nó ph i thayth cho tôi mà hi p v i nh ng ng i ái qu c khác em thân ra ng n gi c gìn gi

c nhà, b o h dân chúng. Con tôi nó không ch u làm nh v y. Nó ành ra ugi c mãi qu c c u vinh. N u tôi không tr ng tr nó nh Th ch T h i i XuânThu, thì ng i ta c ng s p tôi theo ph ng ph n b i, s m u t i ánh, ai cho n thìch y theo, tôi không áng là con ng i, ch có tài c gì mà d y con cháu h c. Tôi

n bi t tình m con thì n ng thi t. Th ng Ð t ch t, bà nó bu n r u, y là l t nhiên.Nh ng bà nó c ng ph i ngh l i ngh a qu c gia còn n ng h n nhi u, ph i è ép tìnhkia làm r ng r ngh a m i ph i ch . Bà Nhiêu ng i nghe, bà không tìm hi u xa xôi làm chi bà ch nh con bà ch t,bà c khóc thút thít. Ch ng ông Nhiêu nói d t r i bà m i nói:

- Ông nói gi ng gì ông nói, tôi không th quên s ông bi u th ng Linh gi tch t th ng Ð t là con tôi.

Th Trâm ng sau l ng m , nàng ti p mà nói:- Con c ng v y, con không th quên s anh Linh gi t ch t anh Hai con, b i

y con quy t nh không cho anh Linh th y m t con n a.Ông Nhiêu ng d y nói v i T Ð nh:- Thôi chú T v ngh , chú T , nói mà không ai ch u hi u, thì nói nhi u n a

vô ích. Ð nh v .

Ông Nhiêu l i võng mà n m. Bà Nhiêu kêu Tâm vô bu ng mà ng . Th Trâm,Th Ð u và Th D n i xu ng nhà d i chùm nhum v i nhau mà khóc Ð t.

i khuya c ng v y, mà t i b a sau c ng v y, ti ng khóc than c r m r trongnhà hoài. Ông Nhiêu b c mình, không d y h c c n a. Cách vài b a ông qua nhà

Ð nh, bi u kêu ông Th i l i. Ông c y hai ng i d n ghe a dùm ông lên Sài Gònng ông lóng nghe tin t c c Th Khoa. Ông g i sách v , áo qu n, ông l y m y nénc c a ông dành d m thu nay mà b vô gói r i xu ng ghe i Sài Gòn.



Th D n tính v d n nhà tr qua xóm Chài mà l i. Bà Nhiêu bi u Ð u v iTrâm n d a chu i mà a D n v . Khi t bi t bà Nhiêu. D n khóc mà nói: „Anh

t có l vì yêu con nên nh m i trái ý cha, ra u gi c ng g n g i v i con. H mnay con suy ngh cái ch t c a anh Ð t l i t i n i con nhi u ít. V y con h a v i m tnay con s là ng tâm hi p l c v i ch Hai con mà nuôi m th cho anh Ð t. V y conxin m b t bu n, k con c ng nh m t a con gái c a m v y. Con không th quêncái ch t c a anh Ð t c. Con quy t báo thù cho nh c con m i h t bu n“. Còn ông Nhiêu Giám lên t i Xóm D u. Ông vô nhà ông Nhiêu L c thu t cácvi c x y ra t i C Chi và vàm R ch Chanh cho ông L c nghe. Ông Nhiêu L c ch c

i l c u mà nói: „C Th Khoa b b t l i, trên n y tôi hay r i. Tôi l i hay ôngQuan b o lãnh cho c Th Khoa c th hôm tháng tr c ó, không ph i ông ph ctâm trí c a c âu. Ông mu n l p công ng lên ch c cho mau, n u trong x TháiBình thì làm sao mà ông l p công c. ng m i lãnh c Th Khoa ra r i c theokhiêu khích cho c i làm n a ng ng m ch cho Tây i b t mà k công. C Thkhoa không dè, nên tính i Tháp M i ng hi p v i Thiên H D ng, ông ta báocho quan Tây hay. H cho tàu theo ón xét b t l i ó. Ng i ta m i nói v i tôi hômqua. C Th Khoa b vô khám l i, còn ông quan gi d i ó c th ng ch c r i, vinhquang m t c a. Ông Nhiêu Giám nghe nh v y thì ng ng n ng r i ông than: „Ð i hôi thúiqua! S ng gi a c nh i nh v y, ai c ng ham h ng hách, ai c ng mê b c ti n không

ngh a nhân, không yêu t n c, thì vui gì mà s ng. Th thì nên tìm ch n non caong r m mà n c , r i làm b n v i chim, v i cò, v i v n, v i kh , có l vui h n, vì

nh ng gi ng ó không bi t x o trá gian d i hay ph n b i“. Ông Nhiêu Giám tr xu ng ghe cho T Ð nh v i ông Th i ti n mà bi u chèoghe v ông l i ch i ít b a, r i ông xách hành lý lên nhà ông L c mà . Cách ch ng n a tháng có ghe b u Phan Thi t ch dây d a41 v i n c m mvô bán r i mua g o tr ng mà ch v . Hay ghe s p kéo neo mà lui. Ông Nhiêu Giámcáo t ông Nhiêu L c ng quá giang ghe mà i Phan Thi t. Ông L c h i Giám raPhan Thi t ông tính làm vi c chi. Ông Giám nói ông chán i quá. Không th l nth n gi a tr n gian n a c, nên ông s lên núi Ma Lam hay Gia Bát n d t mà

ng tánh tu tâm, lánh xa h ng tr n cho kh i t c lu . Ông L c có c m ti n, ông m i t ng cho ông Giám 100 quan v i 1 cây l a làm

phí, r i ông Giám xu ng ghe mà i. B a sau ghe ra bi n ông Giám ng i nhìn tr i cao bi n r ng, ông ngh cu c inh gi c m ng, không có chi thi t, mà c ng không có chi b n. Núi non cao v i mànhi u khi ph i s p . Sông r ch n c y mà có khi c ng c n khô. Qu c gia ng

ng th nh r i c ng ph i suy vong. Ch ng v , cha con ng hi p hoà r i ph i lytán. Tr trêu thay!

12-8-55

41 dây lu c, dây ánh xo n c làm b ng s d a
