Download pdf - Terrorizmi Nderkombetar

Dr. sc. Kolë KRASNIQITERRORIZMI NDËRKOMBËTAR

Botim i dytë

Studim i lejuar nga Fakulteti Juridik i Universitetit të Vjenës Version i zgjeruar i temës së doktoraturës “Terrorizmi ndërkombëtar me vështrim tëposaçëm të sulmeve terroriste në Austri dhe masave efikase për zbulimin dhe luftimin eterrorizmit ndërkombëtar”, të mbrojtur në korrik të vitit 1998 në Fakultetin Juridik tëUniversitetit të Vjenës

Mentorë:Prof. Dr. Franz CSÀSZÁRProf Dr. Frank HÖPFEL

Terrorizmi NdërkombëtarBotim i dytë

Recensentë:Uni. Prof. Dr. Franz CSÀSZÁRFakulteti Juridik i Universitetit të VjenësProf. Dr. Ismet SALIHU Fakulteti Juridik i Universitetit të PrishtinësUni. Prof. Dr. James F. ALBRECHTSt. John’s University (NYC), USA

Lektorë:Dr. Ragip MULAKUInstituti Albanologjik i PrishtinësDr. Shukrie RAMAUniversiteti për Paqe dhe Zhvillim i Kombeve të Bashkuara

Dizajni:Hekuran Rexhepi

Të drejtat e autorit mbrohen. Nuk është e lejuar rishtypja ose fotokopjimi i librit, nëtërësi ose pjesërisht, pa lejen e autorit.

Dr. sc. Kolë KRASNIQI

TERRORIZMI NDËRKOMBËTAR

Botim i dytë

Prishtinë2010

.: 4 TERRORIZMI NDËRKOMBËTAR

Aprovimet e kërkesave për kryerjen e punës kërkimore - shkencore

FALËNDERIM

Falënderoj të gjithë ata, që në çfarëdo mënyre kontribuuan në për-

fundimin e këtij studimi.

Për ndihmën dhe këshillat e ofruara profesionale, falënderoj profesorët e

Fakultetit Juridik të Universitetit të Vjenës, Prof. Dr. Franz Császár dhe Prof. Dr.

Frank Höpfel. Ndërkaq, për përkrahjen e ofruar morale, falënderoj profesorin e

Fakultetit Juridik të Universitetit të Prishtinës, Prof. Dr. Ismet Salihun dhe Prof.

Dr. James F. Albrecht nga St. John's University të Nju Jorkut.

Gjithashtu, çmoj lart edhe vendimet e Prokurorisë Austriake dhe ato të

kryetarit të Gjykatës Penale të Vjenës për lejimin e studimit të lëndëve dhe akteve të

ndryshme zyrtare, që ishin objekt i këtij studimi.

Me një falënderim të posaçëm i drejtohem Kryetarit të Senatit të Gjykatës

së Lartë Civile të Vjenës Dr. Herald Krammer, i cili, edhe pse isha shtetas i huaj,

më punësoi në cilësinë e praktikantit gjyqësor në Gjykatën e Lartë të Vjenës, dhe

kështu ndikoi në zgjidhjen përfundimtare të problemeve të qëndrimit dhe financim-

it të studimeve të mia të doktoraturës në Austri.

Për mirëkuptimin e treguar, falënderoj bashkëshorten time dhe fëmijët e mi.

Dr. Kolë KRASNIQI

5 :.FALËNDERIM


PËRMBAJTJA

PARATHËNIE ............................................................................................................... 14HYRJE ............................................................................................................................ 15

KRIMINALITETI POLITIK ....................................................................................... 181. Kuptimi .............................................................................................................. 182. Format e manifestimit të kriminalitetit politik .................................................. 193. Terrorizmi si formë e kriminalitet politik .......................................................... 20

TERRORI DHE TERRORIZMI ................................................................................. 221. Kuptimet historike ............................................................................................. 222. Kufijtë e dallimit të terrorit nga terrorizmi ......................................................... 232.1. Kuptimi i terrorit ............................................................................................. 242.2. Kuptimi i terrorizmit ....................................................................................... 253. Faktorët e shfaqjes së terrorizmit ....................................................................... 283.1. Shkaqet sulmeve bashkëkohore terroriste ....................................................... 314. Përpjekjet për përkufizimin e terrorizmit .......................................................... 325. Tipologjia e dhunës terroriste ............................................................................. 345.1. Terrorizmi nacionalist ..................................................................................... 365.2. Lëvizjet terroriste si metodë e luftës nacionalçlirimtare ................................. 375.3. Lëvizjet terroriste në shtetet demokratike .................................................... 386. Dallimi në mes të terrorizmit dhe luftës guerile ............................................... 387. Dallimi i terrorizmit dhe luftës guerile sipas të drejtës ndërkombëtare ............. 417.1. Ushtria Çlirimtare e Kosovës sipas të drejtës ndërkombëtare ......................... 428. Terrorizmi si alternativë e luftës së armatosur .................................................. 43

TERRORIZMI NDËRKOMBËTAR NË VËSHTRIM TË PËRGJITHSHËM ....... 45KUPTIMI I TERRORIZMIT NDËRKOMBËTAR ................................................... 45

1. Kuptimi i përgjithshëm ...................................................................................... 451.1. Kuptimi sipas objektit të veprimit ................................................................... 461.2. Kuptimi sipas viktimës, vendit të ngjarjes, kryesit të veprës

dhe qëllimit të veprimit .................................................................................... 462. Qëllimet e veprimeve terroriste ndërkombëtare ................................................ 473. Perkufizi.mi i terrorizmit ndërkombëtar ............................................................ 484. Karakteri transnacional i terrorizmit ndërkombëtar ........................................... 504.1. Elementet karakteristike të terrorizmit transnacional ......................................52

7 :.PËRMBAJTJA

5. Terrorizmi ndërkombëtar si problem i paqes dhe sigurisë botërore ................... 535.1. Kuptimi dhe përmbajtja e sigurisë shoqërore .................................................. 545.2. Siguria nacionale dhe ndërkombëtare ............................................................. 55

TERRORIZMI BASHKËKOHOR NDËRKOMBËTAR .......................................... 571. Rrymat terroriste ndërkombëtare ....................................................................... 592. Bashkëpunimi terrorist ndërkombëtar ................................................................ 603. Bashkëpunimi mes grupeve terroriste në Evropë (Euroterrorizmi) ................... 623.1. Ideologjia e Euroterrorizmit ............................................................................ 643.2. Koordinimi i dhunës terroriste në Evropë ....................................................... 654. Terrorizmi postmodern ndërkombëtar ............................................................... 67

LËVIZJET TERRORISTE NDËRKOMBËTARE .................................................... 69EUROTERRORISTËT .................................................................................................... 69

1. Euroterroristët gjermanë .................................................................................... 691.1. Fraksioni i Armatës së Kuqe ........................................................................... 711.2. Celulat Revolucionare dhe Zora e Kuqe ......................................................... 771.3. Kronikë e sulmeve terroriste të grupeve majtiste gjermane ............................ 802. Euroterroristët francezë ...................................................................................... 832.1. Aksioni Direkt (AD) ....................................................................................... 843. Belgjikë .............................................................................................................. 863.1. Celulat Komuniste Luftarake .......................................................................... 864. Itali ..................................................................................................................... 884.1. Brigadat e Kuqe .............................................................................................. 89

TERRORIZMI NACIONALIST .................................................................................. 941. Irlanda Veriore ................................................................................................... 951.1. Armata Republikane Irlandeze ........................................................................ 971.2. Kronikë e sulmeve terroriste të IRA-s .......................................................... 1022. Spanjë .............................................................................................................. 1052.1. Euskadi Ta Askatasuna .................................................................................. 1072.2. Sulmet kryesore terroriste të Euskadi Ta Askatasuna .................................... 112

TERRORIZMI PALESTINEZ ................................................................................... 1171. Rrënjët historike ............................................................................................... 1171.1. Lëvizja cioniste dhe palestinezët ................................................................... 1171.2. Themelimi i shtetit izraelit ............................................................................ 1181.3. Lindja e Organizatave Çlirimtare Palestineze ............................................... 1202. Organizata për Çlirimin e Palestinës ................................................................ 1213. Levizja për Çlirimin e Palestinës ..................................................................... 1254. Fronti Popullor për Çlirimin e Palestinës (PFLP) ............................................ 127


4.1. Sulmet terroriste ndërkombëtare të „FPÇP“ ................................................ 1315. Vetëtima (Al - Saika) ....................................................................................... 1346. Shtatori i Zi ...................................................................................................... 1356.1. Sulmet terroriste ndërkombëtare të „Shtatorit të Zi“ ................................... 1377. NAYLP „Rinia Kombëtare Arabe për Çlirimin e Palestinës“ ......................... 1398. Brigadat e Martirëve Al - Aqsa ........................................................................ 1408.1. Kronikë e sulmeve të Brigadave të Martirëve Al - Aqsa ...............................1439. Grupi i Abu Nidalit .......................................................................................... 1459.1. Sulmet kryesore terroriste ndërkombëtare të grupit të Abu Nidalit ............. 15010. Grupet aktuale politike dhe formacionet e armatosura palestineze .............. 15311. Strategjia e operacioneve terroriste ndërkombëtare palestineze .................... 15412. Sulmet e grupeve tjera terroriste ndërkombëtare palestineze ......................... 15613. Bilanci i konfiktit izraelito – palestinez ......................................................... 157

TERRORIZMI ARMEN ............................................................................................. 1591. Grupet terroriste armene .................................................................................. 1622. Strategjia e sulmeve terroriste armene ............................................................ 1653. Metoda dhe taktika e sulmeve terroriste .......................................................... 1674. Sulmet gjakmarrëse të grupeve terroriste armene ............................................ 168

TERRORIZMI ISLAMIK .......................................................................................... 1731. Kontestet mbi ekzistimin e terrorizmit islamik ............................................... 1732. Rrënjët e terrorizmit islamik ............................................................................ 1753. Nocionet e ndryshme fetare në kontekst të terrorizmit islamik ........................ 1784. Karakteristikat themelore të terrorizmit islamik .............................................. 1805. Taktika e sulmeve vetëvrasëse ......................................................................... 1815.1. Aktorët e sulmeve vetëvrasëse ...................................................................... 1835.2. Taktikat e tjera të veprimit të terroristëve islamikë ........................................1856. Shfaqja e terrorizmit bashkëkohor islamik ....................................................... 1887. Irani dhe terrorizmi islamik .............................................................................. 189

ORGANIZATAT TERRORISTE ISLAMIKE .......................................................... 1931. Afwaj al-muqawama al-lubananiya (Al - Amal) .............................................. 1932. Hezb-Allah (Partia e Allahut) .......................................................................... 1942.1. Kronikë e raporteve ndërmjet organizatave Al - Amal dhe Hezb-Allah ..........2002.2. Kronikë e sulmeve terroriste të organizatave Al - Amal dhe Hezb-Allah ........ 2013. Harakat Al - Muquawama Al - Islamiya .......................................................... 2033.1. Kronikë e zgjedhur e sulmeve terrotiste të Hamasit ...................................... 2094. Xhihadi Islamik Palestinez .............................................................................. 2154.1. Kronikë e sulmeve terrotiste të Xhihadit Islamik Palestinez ...................... 2185. Al - Qaída ........................................................................................................ 221

9 :.PËRMBAJTJA

5.1. Degët e Al-Qaídës ........................................................................................ 2325.2. Kush është Osama bin Laden? .......................................................................2365.3. Sulmet terroriste që mund t’i përshkruhen Al - Qa’idas ............................... 2436. Vëllazërimi Mysliman ..................................................................................... 2477. Al-Gama’a al-Islamiyya ................................................................................... 2517.1. Kronikë e sulmeve terroriste të Grupit Islamik ............................................. 2568. Al-Jihad Al Islami ............................................................................................ 2588.1. Kronikë e zgjedhur e sulmeve terroriste të Al-Xhihad Al Islami ................ 2619. Procesi gjyqësor kundër „të dëbuarve nga Shqipëria” .................................... 26210. Front Islamique du Salut (FIS) ....................................................................... 26411. Mujahedeen-e Khalq (MEK) ........................................................................ 26812. Muxhahedinët arabë ....................................................................................... 27013. Grupet terroriste islamike pakistaneze .......................................................... 27214. Jemaah Islamiyah (JI) .................................................................................... 27315. Grupi Abu Sayyaf .......................................................................................... 27616. Ushtria Islamike nga Adeni ............................................................................ 27917. Sulmet e grupeve tjera terroriste islamike ...................................................... 280

TERRORIZMI DJATHTIST ...................................................................................... 2901. Kuptimi i ekstremizmit djathtist ...................................................................... 2902. Elementet ideologjike të ekstremizmit djathtist ............................................... 2913. Terrorizmi djathtist në Evropë ......................................................................... 2924. Eurofashizmi .................................................................................................... 294

SULMET E GRUPEVE TË TJERA TERRORISTE ................................................ 296SULMET TERRORISTE NDËRKOMBËTARE NË AUSTRI ............................... 317SULMET TERRORISTE PALESTINEZE NË AUSTRI ......................................... 319

1. Rrëmbimi në Marchegg ................................................................................... 3192. Sulmi kundër selisë së OPEC-ut në Vjenë ....................................................... 3203. Sulmi kundër një sinagoge në Vjenë ................................................................ 3254. Atentati kundër Heinz Nittel ............................................................................ 3255. Sulmi i dytë kundër një sinagoge në Vjenë ...................................................... 3256. Sulmi terrorist në aeroportin e Vjenës ............................................................. 3267. Taktika e sulmeve terroriste palestineze në Austri .......................................... 327

SULMET TERRORISTE ARMENE NË AUSTRI ................................................... 3281. Vrasja e ambasadorit Tunligyl .......................................................................... 3282. Sulmi kundër Erdogan Özen ........................................................................... 3293. Atentati kundër Enver Ergun ........................................................................... 330


SULMET TERRORISTE ISLAMIKE NË AUSTRI ................................................ 3321. Sulmi kundër përfaqësive franceze në Vjenë .................................................. 3322. Një sulm i pasqaruar terrorist .......................................................................... 3323. Rrëmbimi i një aeroplani të kompanisë Air France .......................................... 3334. Vrasja e te kurdëve në Vjenë ........................................................................... 333

SULMET E TERRORISTËVE MAJTISTË NË AUSTRI ...................................... 3351. Plaçkitja në Landek .......................................................................................... 3352. Plaçkitja e një banke në Vjenë ........................................................................ 3353. Sulmi kundër Drejtorisë së Policisë Federale të Vjenës ................................... 3364. Rrëmbimi i Palmersit ....................................................................................... 336

SULMET E TERRORISTËVE DJATHTISTË NË AUSTRI .................................. 3391. Montimi i bombës në shtëpinë e Simon Wiesenthalit ..................................... 3392. Montimi i një bombe në shtëpinë e prof. Alexander Giese ..............................3393. Sulmi kundër firmës Schöps në Salzburg ......................................................... 3404. Sulmi kundër firmës Schöps në Vjenë ............................................................. 3405. Sulmi kundër Qendrës Dokumentare Izraelite ................................................. 340

SULMET TJERA TERRORISTE NË AUSTRI ........................................................ 3421. Sulmi kundër përfaqësisë spanjolle të fluturimeve Iberia ................................ 3422. Vëna e zjarrit në Ambasadën e Afrikës Jugore ................................................. 3423. Sulmi kundër përfaqësive irakiane në Vjenë ................................................... 3434. Përpjekja për kryerjen e një sulmi terrorist në Vjenë ...................................... 3435. Sulmi kundër Ambasadës Angleze dhe përfaqësisë izraelite EL - AL ............ 3456. Përpjekja e parë për vrasjen e Al Ghadansit ..................................................... 3467. Bombardimi i një institucioni financiar hungarez në Vjenë ............................. 3478. Sulmi kundër Saudi-Arabien Airlinies në Vjenë ............................................ 3479. Ardhja e një letre të Allahut në Vjenë ............................................................... 34810. Përpjekja e dytë për vrasjen e Al Ghadansi .................................................... 34811. Sulmi terrorist kundër Ambasadës së Perusë në Vjenë .................................. 34912. Vendosja e zjarrit në përfaqësinë e një zyre turke të fluturimeve ................... 34913. Vrasja e Umar Israilov në Vjenë .................................................................... 350

ANALIZË E PËRGJITHSHME E SULMEVE TË HUAJATERRORRISTE NË AUSTRI ................................................................................... 351

1. Koha e kryerjes ................................................................................................ 3512. Bartja e konflikteve nacionale në arenën ndërkombëtare ................................ 3523. Rekrutimi i terroristëve ndërkombëtarë ........................................................... 3524. Zgjedhja e objektit të sulmit terrorist ............................................................... 3535. Vrasjet .............................................................................................................. 353

11 :.PËRMBAJTJA

6. Rrëmbimet e personave ................................................................................... 3537. Vënia e mjeteve eksplozive .............................................................................. 3548. Bilanci i sulmeve terroriste .............................................................................. 3549. Motivet e sulmeve terroriste ............................................................................ 35510. Sqarimi dhe reagimi ....................................................................................... 356

PERSONALITETI I TERRORISTIT NDËRKOMBËTAR .................................... 3581. Elementet subjektive ........................................................................................ 3582. Formimi i organizatave terroriste ..................................................................... 3602.1. Numri i anëtarëve të organizatave terroriste ................................................ 3612.2. Elementet kriminale në organizatat terroriste ............................................... 3622.3. Ndarja e organizatave terroriste .................................................................... 3623. Komandimi i organizatës terroriste .................................................................. 3634. Planifikimi i operacioneve terroriste ndërkombëtare ....................................... 3645. Burimet financiare të terroristëve ndërkombëtarë ............................................ 3656. Armatimi i terroristëve ndërkombëtarë ............................................................ 367

PËRKRAHJA E TERRORIZMIT NDËRKOMBËTAR ......................................... 3701. Irani .................................................................................................................. 3712. Kuba ................................................................................................................. 3733. Sudani .............................................................................................................. 3744. Siria .................................................................................................................. 3755. Libia ................................................................................................................. 3776. Iraku ................................................................................................................. 381

GRUPET TERRORISTE NDËRKOMBËTARE ..................................................... 384RESUME ...................................................................................................................... 387SHKURTESAT ............................................................................................................ 392LITERATURA ............................................................................................................. 396


VORWORT

„Internationaler Terrorismus“, also weltumspannend auftretende, oft

tödliche Gewalt zum Erreichen überindividueller politischer Ziele ist zum

Alltagsereignis geworden. Auf den unterschiedlichsten Ursachen beruhend und

in vielfältigen Formen auftretend, weist der Internationale Terrorismus allzu oft

ein durchgängiges Charakteristikum auf: Der hohe Blutzoll, den Unbeteiligte zu

entrichten haben, sei es, dass sie gezielt als Mittel zum Zweck missbraucht wer-

den, sei es, dass sie zufällig einem Anschlag zum Opfer fallen.

Die vorliegende Arbeit von Professor Dr. Kolë Krasniqi beruht auf seiner

vor zehn Jahren in Wien verfassten Dissertation. Zwar entzieht sich letztlich das

Phänomen des Internationalen Terrorismus einer vollständigen und kategorial

klaren Erfassung nach eindeutigen Kriterien. Dr. Krasniqi ist aber eine wis-

senschaftlich fundierte, lebensnahe und anschauliche Darstellung gelungen von

Geschichte und Erscheinungsformen dieses universellen Krieges ohne Militär,

ohne Kriegsrecht und ohne Völkerrecht, der heute jeden von uns an jedem Platz

der Welt erreichen kann. In der Vielfalt der konkreten Vorfälle treten die zu

Grunde liegenden allgemeinen Kriterien hervor. Die weltweiten Bemühungen

zur Eindämmung des Internationalen Terrorismus werden dargestellt.

In diesem letzteren Zusammenhang darf allerdings nicht verschwiegen wer-

den, dass viele der heute aktuellen oder diskutierten Bekämpfungsmaßnahmen

zugleich ein beträchtliches Gefahrenpotential für die Privatsphäre des Staatsbürgers

bergen. Dieses Risiko nimmt in dem Ausmaß zu, in dem der Internationale

Terrorismus seine Angriffe ausweitet und intensiviert. Staatliche Maßnahmen gegen

Terrorismus können so gerade jenes demokratisch-rechtsstaatliche Zusammenleben

schädigen, das sie schützen sollen. Sie dürfen daher stets nur nach kritischer, ver-

antwortungsbewusster Abwägung und äußerst maßhaltend eingesetzt werden.

Ich freue mich, dass Dr. Krasniqi seine wissenschaftliche Karriere auf einem

theoretisch anspruchsvollen und praktisch sehr bedeutsamen Gebiet fortgesetzt hat.

Für seine akademische Lehrtätigkeit wird die Arbeit über den Internationalen

Terrorismus eine wertvolle Hilfe sein. Ich wünsche dem Buch viel Erfolg!

Dr. Franz Császár

Professor i. R. für Kriminologie

Universität Wien, Rechtswissenschaftliche Fakultät

13 :.VORWORT

PARATHËNIE

„Terrorizmi ndërkombëtar“ si dhunë vdekjeprurëse, e manifestuar kudo nëbotë me qëllim të realizimit së interesave jopersonale, është bërë dukuri e përdit-shme. Ky fenomen që bazohet për shkaqe të shumta dhe paraqitet në forma tëndryshme, ka një karakteristikë permanente: gjakderdhjen e njerëzve të pafajshëm,si në rastet kur ata keqpërdoren si mjet për realizimin e qëllimeve të caktuara,ashtu edhe në rastet kur ata bëhen viktima të rastësishme të një sulmi terrorist.

Ky studim i profesor Dr. Kolë Krasniqit, është i bazuar në temën e tij tëdoktoraturës së shkruar para dhjetë vjetëve në Vjenë. Fenomeni i terrorizmitndërkombëtar kohëve të fundit është paraqitur me një kuptim më të plotë dhe menjë përmbajtje më të diferencuar. Kështu edhe Dr. Krasniqi përmes këtij studimitë thelluar shkencor, e ka përshkruar qartë dhe në mënyrë objektive zhvilliminhistorik dhe format e manifestimit të kësaj lufte globale, që zhvillohet pa ushtridhe pa respektuar të drejtën ndërkombëtare të luftës dhe rregullat tjera të sëdrejtës ndërkombëtare. Në këtë mënyrë terrorizmi ndërkombëtar mund të zbato-het në të gjitha pjesët e botës dhe kundër çdo personi. Në shumëllojshmërinë erasteve të studiuara, janë manifestuar edhe kriteret e përgjithshme të terrorizmitndërkombëtar. Në këtë drejtim vërehen edhe përpjekjet e shtuara në nivel globalpër pengimin e shfaqjes së terrorizmit ndërkombëtar.

Në këtë aspekt nuk duhet heshtur përballë disa masave të kontestuara përluftimin e terrorizmit, të cilat mund të paraqesin edhe rrezik potencial për të drejtatdhe liritë private të qytetarit. Në realitet, këto masa mund të marrin përpjesëtime tëmëdha, vetëm atëherë kur terrorizmi ndërkombëtar i intensifikon dhe i zgjeron sul-met e veta terroriste. Mirëpo, masat e tilla shtetërore në qoftë se zbatohen pa kriteretë caktuara atëherë mund ta dëmtojnë shtetin ligjor dhe demokratik, në vend që tambrojnë atë. Për këto arsye, të gjitha masat shtetërore për luftimin e terrorizmit,duhet zbatuar vetëm pas vlerësimit kritik të arsyeshmërisë së tyre dhe gjithmonë nëmënyrë adekuate dhe proporcionale me nevojat e tyre.

Më vjen mirë që Dr. Krasniqi e ka vazhduar karrierën e vet shkencore nëkëtë lëmi aq pretenduese teorike dhe aq kuptimore praktike. Padyshim se kystudim i terrorizmit ndërkombëtar, do të jetë një ndihmesë e madhe për punën etij akademike. Andaj këtij libri i dëshiroj shumë suksese.

Dr. Franz CsászárProfesor i Kriminologjisë

Fakulteti Juridik, Universiteti i Vjenës


HYRJE

Zbatimi i dhunës së motivuar politike kundër rendit juridik ndërkombëtar,nuk është dukuri e re. Gjatë të gjitha kohëve të kaluara historike janë evidentuarsulme të ndryshme terroriste, mirëpo për dallim nga sulmet e kohëve të mëparshme,këto të fundit, për shkak të formave dhe përmasave të reja, që manifestohen në çdoaksion terrorist, ndikojnë, jo vetëm në çorganizimin e jetës politike të një shteti, poredhe në shkaktimin e krizave dhe konflikteve të ndryshme ndërshtetërore me paso-ja të gjera ndërkombëtare. Kështu, për shembull, vrasja e Franc Ferdinandit nëSarajevë shkaktoi Luftën e Parë Botërore; vrasja e 241 ushtarëve amerikanë nëBejrut, solli tërheqjen e bazave ushtarake amerikane nga Libani; shpërthimi i njëbombe në Berlinin Perëndimor, provokoi sulmin ushtarak amerikan kundër Libisë;minimi i disa ndërtesave në Rusi ishte shfrytëzuar si pretekst për okupimin eÇeçenisë; sulmi i 11 shtatorit të vitit 2001, kundër ShBA-së, shkaktoi një recesionglobal ekonomik të përcjellë me kriza të shumta politike; vendosja e mjeteveshpërthyese në disa trena të udhëtarëve në Madrid, ndikoi në ndërrimin e forcavepolitike në Spanjë dhe tërheqjen e ushtarëve të tyre nga Iraku, etj.

Ky fenomen, i cili pa dyshim që hyn në radhën e veprave më të rënda krim-inale, gjithmonë në të kaluarën historike është shfaqur atëherë, kur personatradikalë ose grupe të ndryshme terroriste, të pakënaqura me raportet ekzistuesenacionale ose ndërkombëtare, janë përpjekur për ndryshimin e tyre. Mirëpo, nëdrejtim të realizimit të këtij qëllimi të tyre revolucionar, terroristët ose grupet endryshme radikale politike, nacionale ose fetare, si dhe regjimet e shumta diktato-riale, duke mos zotëruar mundësi (reale) institucionale, kanë zbatuar forma tëndryshme të dhunës terroriste me qëllim të ndërrimit ose ruajtjes së raporteve tëcaktuara politike. Në këtë drejtim, për njërën palë, zbatimi i dhunës terroriste kon-siderohej si mjet i domosdoshëm dhe legjitim për fitimin e të drejtave të uzurpuarapolitike, ndërsa për palën tjetër, vijimi i një politike agresive ndërkombëtare, tëkarakterizuar edhe me mënjanimin fizik të kundërshtarëve politikë, kishte qëllimparësor ruajtjen e stabilitetit, respektivisht forcimin e pushtetit të tyre shtetëror.

Vala e konflikteve politike, e cila e kishte kapluar njerëzimin gjatë viteve‘60 të shekullit XX, solli edhe kristalizimin e terrorizmit ndërkombëtar, duke idhënë atij një shkëlqim krejtësisht të ri. Posaçërisht shkalla e lartë e rreziksh-mërisë, e shoqëruar me elementin tejet dinamik të ndërkombëtarizimit, kishin

15 :.HYRJE

ndikuar që fenomeni terrorist, në asnjë variant të manifestimit të vet, tashmë tëmos kuptohej ose trajtohej vetëm si problem nacional, por si proces i filluarndërkombëtar, gjegjësisht si dukuri kriminale ndërkombëtare, e cila nuk respektonrregulla të veprimit dhe kufij politikë. Kjo mund të kuptohet edhe nga fakti semjetet moderne të komunikimit dhe lidhjeve, me anën e të cilave, qytetarët bren-da disa orëve mund të lëvizin nga njëra pjesë në pjesën tjetër të botës, u mundëso-jnë edhe grupeve të ndryshme terroriste lëvizje maksimale dhe propagandë opti-male gjatë kryerjes së veprave të tyre gjakatare. Këtu, pra, kemi të bëjmë me njëfenomen unikat kriminal, në të cilin vendi i veprimit dhe ai i pasojës mund të jenëmijëra kilometra larg njëri-tjetrit.

Numri gjithnjë e më i madh i grupeve terroriste, qëllimi dhe karakteri i tyrei komplikuar politik, viktimat e shumta, si dhe kuptimet e ndryshme të nocionit ter-rorist, e parashtrojnë kërkesën imperative për përkufizimin ekzakt të kuptimit tëterrorizmit në përgjithësi, dhe të atij ndërkombëtar, në veçanti. Pra, duhet flakurpraktikat e deritashme, kur i njëjti person, në të njëjtën kohë dhe për të njëjtënvepër në njërën bashkësi shoqërore, është trajtuar dhe gjykuar si kriminel, ndërsanë tjetrën është respektuar si hero dhe patriot. Një përkufizim universal i kuptimittë terrorizmit, pa dyshim që do të kishte ndikuar në gjykimin unik dhe luftiminefikas të këtij fenomeni kriminal ndërkombëtar.

* * *Një studim i mirëfilltë i terrorizmit ndërkombëtar, për shkak të komplek-

siteteve të ndryshme, që përmbante në vete, nuk ishte e mundur që të bëhej dukee vështruar këtë fenomen vetëm nga një kohë, pozicion ose aspekt i caktuar. Kyrealitet, e sidomos dëshira që të jap një kontribut modest shkencor, më detyruan qënga pozita e një studiuesi pragmatik, të konsultoj literaturën e autorëve me pikë-pamje dhe qëndrime të ndryshme ideologjike. Përveç shumë burimeve të tilla kra-hasimtare, janë shfrytëzuar edhe materiale të shërbimeve të ndryshme profesion-ale, si dhe raporte nga simpoziumet ndërkombëtare.

Që në fillim të studimit të këtyre burimeve, ishte kuptuar mesazhi shqetë-sues i prezantuar në hipotezën e skicuar si në vijim:

- terrorizmi me tërë kompleksitetin dhe format e manifestimit të vet, gjith-monë kishte qenë produkt i konflikteve të ndryshme nacionale, gjegjë-sisht brendashtetërore ose i atyre ndërshtetërore;

- terrorizmi ndërkombëtar nuk është asgjë tjetër veçse reflektim i konflik-teve të ndryshme nacionale, gjegjësisht brendashtetërore në arenënndërkombëtare;

- terrorizmi në të gjitha kohët dhe format e manifestimit të vet, ishte shfry-


tëzuar si mjet i luftës ideologjike në mes sistemeve ose rrymave tëndryshme politike.

* * *Nga aspekti metodik, varësisht nga tematika e shqyrtuar, është bërë edhe

ndarja e këtij punimi në pjesë, kapituj dhe nënkapituj të ndryshëm. Këtu fillimishtdhe në mënyrë të detajuar është shqyrtuar kuptimi i përgjithshëm i fenomenit ter-rorist dhe kufijtë e ndarjes së tij nga të gjitha format e tjera të dhunës politike.Pastaj janë shtjelluar karakteristikat themelore të terrorizmit nacional, nëpërgjithësi, dhe atij ndërkombëtar, në veçanti, si dhe janë shpjeguar faktorët rele-vantë dhe favorizues, që kanë ndikuar në paraqitjen e grupeve dhe autorëve tëndryshëm terroristë. Me qëllim të kuptimit më të mirë të kësaj problematike, nënënkapituj dhe kapituj të ndryshëm, varësisht nga tipi i tyre, janë paraqitur edheorganizatat kryesore terroriste ndërkombëtare.

Nisur nga fakti se kjo dukuri komplekse si temë e doktoraturës është studi-uar në Fakultetin Juridik të Universitetit të Vjenës, me një vështrim të posaçëm,janë analizuar edhe sulmet e grupeve të huaja terroriste në Austri. Për studimin ekëtyre rasteve, si burime shkencore janë shfrytëzuar aktet zyrtare të gjykatave,prokurorive dhe organeve të tjera kompetente shtetërore si dhe materiali informa-tiv i shërbimit të sigurimit shtetëror austriak. Ishte kënaqësi e veçantë kur në këtoakte, krahas përshkrimeve të detajuara të rrjedhës së ngjarjeve, ishin gjetur tëprezantuara edhe informacionet kryesore të siguruara nga shërbimet e ndryshmeprofesionale nacionale dhe atyre ndërkombëtare, që kishin të bënin me organiz-imin, veprimin dhe financimin e grupeve ose organizatave të huaja terroriste, tëcilat kishin vepruar në territorin austriak ose kundër interesave austriake. Në aktetë tilla zyrtare, ishin depozituar edhe dekretet shtetërore ose ishin përshkruar nëmënyrë të autorizuar qëndrimet e kreut shtetëror austriak lidhur me zgjidhjen ekrizave të ndryshme politike, përkatësisht diplomatike, të shkaktuara nga kryerja esulmeve të ndryshme terroriste ndërkombëtare në Austri. Në të njëjtat akte zyrtare,në mënyrë tejet taksative, ishin paraqitur edhe autorizimet juridike në bazë të tëcilave, organet kompetente austriake i kishin ndërmarrë aksionet e tyre kompleksetaktiko-operative në drejtim të zbulimit ose burgosjes së personave dhe grupeve tëhuaja terroriste, që kishin operuar në territorin austriak.

17 :.HYRJE

KRIMINALITETI POLITIK

1. Kuptimi

Termi ”kriminalitet politik“ për herë të parë është përdorur gjatëRevolucionit Borgjez - Francez në kuptimin e përshkrimit të agjitacionit politik, icili zhvillohej kundër Republikës se Re1. Kriminaliteti politik, si aktivitet i orientu-ar kundërshtetëror, pa dyshim që ka një motiv krejtësisht tjetër nga aktivitetet ezakonshme kriminale si, p.sh., nga veprat penale kundër jetës dhe trupit, vepratpenale kundër pasurisë, veprat penale kundër shëndetit të qytetarëve, veprat penalekundër sigurisë së personave dhe pasurisë së tyre, etj. Kjo do të thotë se vepratpenale politike, për dallim nga format e tjera të veprimit kriminal, janë të karakter-izuara me motivimin politik të kryesve të tyre2.

Motivi i kryerjes së veprave penale politike, sado që të jetë i fshehur në vendine ngjarjes, para gjykatës paraqitet qartë ngase kriminelët e rëndomtë, për dallim ngakryesit e veprave penale politike, zakonisht me ndihmën e gënjeshtrave, korrupsionitose ndikimeve të ndryshme në dëshmitarë, përpiqen që t’i mohojnë veprat e tyre.Ndërkaq, kryesit e veprave penale politike parimisht qëndrojnë pas veprave të kryera.Këta, duke e mbrojtur publikisht doktrinën e tyre politike, pra edhe para trupit gjykues,përpiqen edhe në këtë mënyrë të ndikojnë si në drejtim të rritjes së simpatisë së tyrepolitike ashtu edhe në rekrutimin e anëtarëve të rinj.

Në bazë të motivit të kryesve të veprave penale politike, mund të konkludo-jmë se kriminaliteti politik në thelbin e vet nuk ka karakter privat, por është i natyrëspublike. Kjo do të thotë se këtu kemi të bëjmë me “një formë specifike të reagimitndaj rrethanave konkrete të jetës shoqërore, respektivisht me një alternativë të cak-tuar politike“3. Përveç elementit specifik të motivit, kriminaliteti politik dallohetnga të gjitha format e tjera të veprimit kriminal edhe në bazë të përkufizimit të tij. Në shkencën bashkëkohore janë të njohura këto përkufizime të kriminalitetit politik:


1Polis; politikë; qytet - shtet në Greqinë e vjetër, Felchlin Peter, Das politische Delikt - Entwicklung, Band 3 der ZürcherStudien zum Strafrecht, Zürich 1979, f. 71; Krahaso: Dr. Wolf Middendorf, Der Fall Frankfurter, Zeitschrift für die gesamteStrafrechtswissenschaft, Nr. LXXXIX 1977, f. 571.

2Drik Blasius, Geschichte der politischen Kriminalität in Deutschland (1800 - 1980), Frankfurt am Main 1983, f. 12 - 13.

3Sven Papcke, Progressive Gewalt, Studien zum sozialen Widerstandsrecht, Frankfurt am Main 1973, f. 26.

- Përkufizimi juridiko-ligjor. Sipas këtij përcaktimi me nocionin krimi-nalitet politik, nënkuptohen të gjitha deliktet dhe veprat penale politiketë cilat, si të tilla, shprehimisht janë të parapara me ligjin penal të njështeti.

- Përkufizimi psikologjik. Në bazë të këtij përcaktimi, për karakterizimine një vepre penale është me rëndësi vendimtare motivi i kryesit. Pra,pavarësisht nga vepra e kryer, në qoftë se autori i saj ka motiv politik,atëherë edhe vepra e tij duhet cilësuar si vepër penale politike.

- Përkufizimi realist. Ky përcaktim, i quajtur edhe si psiko-sociald-inamik, e cilëson një vepër penale si politike në të gjitha rastet kurautori, viktima ose ndonjë institucion i strukturuar shoqëror e cilëson atësi vepër penale politike. Që nga çasti i cilësimit të parë të veprës së cak-tuar penale si politike, ajo duhet trajtuar si e tillë edhe nga pjesëmarrësite tjerë në procedurë.

Çdo shoqëri, kohë dhe shtet, e ka kriminalitetin e vet politik. Kjo formë eveprimit kriminal është paraqitur gjithmonë kur forcat e caktuara politike me mjetetë ndryshme kriminale, janë përpjekur për ndërrimin ose ruajtjen e rendit ekzistuesshoqëroro-politik. Pra, në të gjitha kohët dhe shtetet ka ekzistuar një strukturëalternative politike, manifestimet kriminale të së cilës, në dallim nga format e tjeratë aktivitetit kriminal, janë emërtuar si “kriminalitet politik“4. Thjesht, me nocioninkriminalitet politik kuptohen të gjitha “aktivitetet kriminale të drejtuara kundër njësistemi shtetëror, regjimeve politike, përfaqësuesve shtetërorë, vendimeve si dheorientimeve të ndryshme politike“5. Në shumë aspekte të jetës shoqërore, krimi-naliteti politik është pasqyrë reale e sistemit politik.

2. Format e manifestimit të kriminalitetit politik

Në dallim nga veprat e tjera penale, kriminaliteti politik zakonisht mani-festohet në mënyrë kolektive. Kjo do të thotë se, shumë rrallë kryhen vepra penalepolitike në mënyrë individuale. Pra, veprat penale politike, kryhen nga organizataose grupe të ndryshme personash, të cilët veprojnë jo me qëllim të zgjidhjes sëproblemeve të tyre individuale, por për ndërrimin e raporteve të caktuarashoqërore6.

19 :.KRIMINALITETI POLITIK

4 Politische Kriminalität, Mayers Enzyklopädisches Lexikon, Band 14, Wien 1987, f. 24. 5 Në literaturën bashkëkohore janë shqyrtuar shumë pak veprat penale politike të kryera nga përfaqësuesit e regjimevedemokratike. Krahaso: Uwe Backes, Politischer Extremismus in demokratischen Verfassungsstaaten, Opladen 1989, f. 110.

6 Cituar sipas L. J. Macfarlane, Political Disobedienze, London 1971, f. 12; Shiqo edhe Klaus von Beyme, TerrorismusContra Rechtsstaat, f. 48.

Veprat penale politike kryesisht janë të karakterizuara me shkallë të lartë tëplanifikimit, përgatitjes dhe ekzekutimit brutal të tyre. Zakonisht, ekzekutimi iveprave penale, është i karakterizuar me një stil të pazakonshëm aksional tëshoqëruar me agresivitet, brutalitet dhe rrezikshmëri të lartë shoqërore. Pikërisht,në bazë të këtyre elementeve jonormale, synohet edhe ndikimi në rritjen e sim-patisë dhe përkrahjes së dëshiruar shoqërore.

Në praktikën bashkëkohore, janë të njohura këto forma të manifestimit tëkriminalitetit politik:

- Veprat penale politike, të kryera nga pushtetet demokratike ose në

kuadër të tyre. Këto vepra zakonisht janë të drejtuara kundër qytetarëveose sistemit shtetëror të një shteti demokratik, kundër qytetarëve të huajose shteteve të huaja. Karakteristikë kryesore e këtyre veprave penaleështë keqpërdorimi i aparatit shtetëror për interesa të ndryshme egoistepolitike7. Këtu është fjala për korrupsionin dhe keqpërdorimet e shër-bimeve të ndryshme shtetërore në drejtim të spiunimit, dëmtimit dhekomprometimit të kundërshtarëve politikë.

- Veprat penale politike, të drejtuara kundër aparatit shtetëror ose për-

faqësuesve të tij. Këto vepra penale, zakonisht, kryhen nga grupe tëndryshme të rebeluara politike dhe, si të tilla, janë të parapara në mënyrëtë qartë dhe taksative edhe me ligjin penal të një shteti. Këtu kemi tëbëjmë me veprat klasike penale politike si, p.sh., atentatet, sabotimet,spiunimet, rrëmbimet, etj. Në bazë të elementit të dhunës së zbatuarpolitike, këto vepra penale quhen ndryshe edhe vepra terroriste.

- Veprat penale politike të kryera nga aparati shtetëror i një shteti dik-

tatorial kundër shtetasve të vet. Këtu është fjala për terrorin e ushtruarshtetëror, i cili zakonisht ushtrohet me qëllim të ruajtjes së pushtetit tëcaktuar politik8. Në shtetet e ndryshme totalitare shkelen në mënyra bru-tale të drejtat kushtetuese dhe ato elementare qytetare. Madje, nuk janëtë rralla as rastet e improvizimit të kryerjes së veprave të ndryshmepenale me qëllim të dënimit të kundërshtarëve politikë ose të krijimit tëpreteksteve për mënjanimin e tyre.

3. Terrorizmi si formë e kriminalitet politik

Në përgjithësi, kuptimi i veprave penale politike varet nga sistemi politik injë shteti. Në një shtet, një vepër penale mund të cilësohet si vepër terroriste, ndër-


7Mbi format e kriminalitetit politik: Hans J. Schneider, Kriminologie, Berlin 1987, f. 867 - 868. 8 I. Fetscher u. a. , BMI. Analysen zum Terrorismus 1, Ideologien und Strategien, Opladen 1981, f. 17.

sa në të njëjtën kohë, në një shtet tjetër, vepra e njëjtë, mund të vlerësohet si aktheroik ose anasjelltas. Ky rivalitet, në kuptimin ose karakterizimin e kriminalitetpolitik, nuk ka ekzistuar vetëm në shtetet me sisteme të ndryshme shoqërore-poli-tike. Ekzistojnë edhe rastet kur në të njëjtin shtet, një vepër e cilësuar si terroriste,pas një kohe të caktuar është trajtuar dhe vlerësuar si heroike ose anasjelltas.

Kjo vihet re sidomos kohëve të fundit kur kuptimi i veprave penale politikedhe ai i terrorizmit gjithnjë e më tepër po merr kahje të njëanshme. Në realitet,kuptimi i terrorizmit është shqyrtuar dhe analizuar në mënyra të ndryshme, mirëposhumë pak vërehen diskutimet kritike lidhur me veprat penale politike, të kryeranë kuadër ose nga përfaqësuesit e ndryshëm shtetërorë të sistemeve demokratike.Në këtë drejtim vërehet edhe përpjekja e autorëve të ndryshëm për unifikimin ekuptimit të kriminalitetit politik me terrorizmin dhe terrorizmit me lëvizjet revolu-cionare, përkatësisht me luftërat çlirimtare. Këta autorë, në punimet e tyre të shum-ta, nuk e kanë shqyrtuar terrorin shtetëror, por kryesisht janë orientuar në studimindhe gjykimin e veprave të ndryshme penale politike të drejtuara kundër shtetit.Këtë mangësi shkencore, ata e argumentojnë me tezën se shumica e shteteve e zba-tojnë terrorin shtetëror si përgjigje ose reagim natyror ndaj terrorizmit.

Nga shumë aspekte, qëndrimet e tilla paraqesin vetëm njëanshmëri të qartëpolitike. Këtu nuk synoj të kontestoj të drejtën e ndonjë autori për studimin edukurive të ndryshme kriminale dhe përgjithësisht shoqërore, nga aspekti idëshiruar, por të theksoj se në mes formave të ndryshme të veprimit terrorist, nukekziston ndonjë dallim cilësor. Dallimi i vetëm që ekziston në mes terrorit shtetërordhe terrorizmit, ka të bëjë me organizimin dhe qëllimin e dhunës së ushtruar poli-tike.

Së paku dy elemente duhet të plotësohen në mënyrë që një vepër penalepolitike të cilësohet ose të trajtohet në kontekst të veprës terroriste. Elementi i parëka të bëjë me shkallën, përkatësisht, nivelin e organizimit të kryerësit, ndërsa i dytika të bëjë më strukturën dhe përmasat e reagimit shoqëror, respektivisht shtetërorndaj veprës së kryer. Pra, vetëm atëherë kur „aktiviteti i dhunshëm politik avanco-het në qendër të vëmendjes, reagimit dhe të frikës shoqërore, flasim për aktivitetterroriste“9. Të gjitha aktivitetet terroriste, duhet t’i nënshtrohen gjykimit të drejtëdhe dënimit të merituar nga e tërë bashkësia ndërkombëtare.

21 :.KRIMINALITETI POLITIK

9 Fritz Sack, BMI. Analysen zum Terrorismus 4/2, Protest und Reaktion, Opladen 1884, f. 27.

TERRORI DHE TERRORIZMI

1. Kuptimet historike

Terrori dhe terrorizmi janë nocione, kuptimi i plotë i të cilave në literaturënshkencore ende nuk është sqaruar. Shikuar historikisht, fjala “terreur”, frikë,panik, për herë të parë është përdorur gjatë Revolucionit Borgjez - Francez10, nëkuptim të dënimeve drakonike të shqiptuara nga gjykatat revolucionare, kundërarmiqve të Republikës së Re11. Që nga ajo kohë e deri në ditët e sotme, fjala “ter-

ror”, shërben si sinonim i gjendjes shpirtërore të frikës individuale, si pasojë e pre-sionit të caktuar politik, si dhe për shpjegimin e pozicionit kolektiv përballë njërreziku të caktuar (terreur panique)12.

Tradicionalisht me fjalën “terror”, është kuptuar zbatimi i dhunës politikeme qëllim të mbrojtjes së interesave shtetërore gjatë fazave të ndryshme revolu-cionare të karakterizuara me kërcënime dhe zbatime të ndryshme të dhunës poli-tike. Këtu terrori, si dhunë e instrumentalizuar, zakonisht propagandohet nëmënyrë të stilizuar, si mjet i domosdoshëm për mënjanimin e konflikteve tëndryshme politike, rivendosjen e rendit, qetësisë publike ose harmonisëshoqërore“13.

Ndërkaq, me fjalën “terrorizëm”, kuptohen veprat e ndryshme penale tëdrejtuara kundër shtetit, të kryera nga individët ose grupet e ndryshme të person-ave në shtetin e vet ose në shtetin e huaj, me qëllim të ndikimit në realizimin e qël-limit të caktuar politik14.


10 „Terreur“ do të thotë tmerr i shkaktuar nga frika. Gjendja shpirtërore dhe fizike e personit të frikësuar duhet të jetë në niveltë dridhjes së tij trupore. Më gjerësisht: Mario Wandruszka, Was weiß die Sprache von der Angst? Botuar në librin:Wilhelm Bitter, Angst und Schrecken in theologischer und psychotherapeutischer Sicht, Stuttgart 1959, f. 19.

11 Nga tetori i vitit 1793 e deri në korrik të vitit 1794, nën udhëheqjen e Robespierres, pushteti Jakobin kishte likuiduar rreth16,500 persona. Ushtrimi i egër i terrorit shtetëror kundër kundërshtarëve politikë, kishte ndikuar në humbjen e simpatisëpopullore ndaj Roberspierre. Me 28.07.1794, Roberspierre ishte rrëzuar nga pushteti dhe, në të njëjtën ditë ishtepushkatuar. Më gjerësisht: Iring Fetscher, Analysen zum Terrorismus 1, Ideologien und Strategien, Opladen 1981, f. 17.

12 Handbuch politisch - sozialer Grundbegriffe in Frankreich 1680 - 1820, München 1985, f. 89 - 90. 13 Peter Waldmann, Terrorizmus, Provokation der Macht, München 1998, f. 13 - 18. 14 Kurt Rebmann, Probleme und Möglichkeiten der Bekämpfung des internationalen Terrorismus, Neue juristische

Wochenschrift, Heft Nr. 30/1985, f. 1736.

2. Kufijtë e dallimit të terrorit nga terrorizmi

Nga aspekti shkencor, është më se i domosdoshëm shpjegimi dhe analizimii kuptimit dhe i raporteve që ekzistojnë në mes të këtyre dy termave të ngjashëmgjuhësorë. Terrori dhe terrorizmi nuk kanë kuptim dhe nuk janë dukuri identike.Dallimi që ekziston në mes të këtyre dy nocioneve, respektivisht në mes të këtyredy dukurive, ka të bëjë me faktin se terrori është dhunë shtetërore, e cila zbatohetme qëllim të ruajtjes ose të rivendosjes së pushtetit shtetëror, ndërsa terrorizmiështë zbatimi i dhunës politike nga aktorët e ndryshëm jashtështetërorë me qëllimtë ndërrimit ose marrjes së pushtetit15. Këto dy dukuri, nga aspekti i dhunës së zbat-uar dhe agresionit politik, qëndrojnë në raporte dialektike.

Terrori dhe terrorizmi, i fillojnë operacionet e tyre luftarake, jo me qëllim tëluftimit të armikut të caktuar, por kundër qytetarëve të pafajshëm dhe të pambrojtur.Këtu, konfrontimi që ekziston në mes terrorit dhe terrorizmit nuk ka për qëllim mar-rjen ose sigurimin e pushtetit, por duke e zbatuar dhunën e pakufizuar kundër njëri-tjetrit, synohet arritja vizionare e qëllimit të lartë politik. Në këtë drejtim, terrori,ndonëse nuk është qëllim parësor, ai e praktikon zhdukjen sistematike të qytetarëve.

Ndërkaq, terrorizmi shfrytëzohet si instrument për përgatitjen e një situaterevolucionare me qëllim të përmbysjes së pushtetit shtetëror. Në rast suksesi, ngaregjimi i ri zakonisht zbatohet terrori me qëllim të konstituimit të pushtetit tësapokrijuar shtetëror.

Pra terrori është mjet për mbajtjen e një pushteti totalitar, respektivisht„është zbatim i dhunës politike nga institucionet e ndryshme shtetërore me qëllimtë ruajtjes ose të rivendosjes së pushtetit shtetëror, ndërsa terrorizmi është veprimi organizuar i dhunës politike nga aktorë të ndryshëm jashtështetërorë, me qëllimtë ndërrimit të raporteve të caktuara shoqërore në drejtim të sigurimit të dinjitetittë dëshiruar politik ose njerëzor“16.

Kështu mund të konkludohet se terrori dhe terrorizmi, në format e shfaqjesdhe në ndikimet e tyre psiko-politike, shpeshherë nuk dallojnë nga njëri-tjetri. Kjoshihet sidomos atëherë, kur terrori përpiqet që të manifestohet si terrorizëm. Njëpaqartësi e tillë mund të mënjanohet vetëm atëherë, kur, argumentohet qëllimi iveprimit të dhunshëm politik. Në këtë drejtim, duhet pasur parasysh faktin se ter-rorizmi gjithmonë vepron në drejtim të destabilizimit të pushtetit të caktuarshtetëror, ndërsa terrori, vepron në drejtim të kundërt17. Nga kjo, mund të thuhet se

23 :.TERRORI DHE TERRORIZMI

15 Frank Besneler, Vorgesehene Lektionen zur Geschichte des Terrorismus, në: Rudolf Wasserman, Terrorismus contraRechtsstaat, Darmstadt 1976, f. 15.

16Friedrich Hacker, Terror, Mythos - Realität - Analyse, Zürich 1973, f. 21. 17Ulrike Pesch, Aspekte des Internationalen Terrorismus, Doktorarbeit, Bonn 1977, f. 35.

terrori dallon nga kuptimi i terrorizmit dhe se dallimi themelor në mes këtyre dydukurive, qëndron në faktin se terrori ushtrohet nga lart, pra nga aparati shtetëror,ndërsa terrorizmi zbatohet nga poshtë, respektivisht nga individët ose grupet endryshme politike jashtështetërore, të cilët e orientojnë dhunën e tyre politikekundër sistemit politik ose, kundër pushtetit shtetëror të një shteti të caktuar.

2.1. Kuptimi i terrorit

Fjala “terror”, është internacionalizim i drejtpërdrejtë i fjalës latine me tënjëjtin emër, me të cilën nuk nënkuptohet vetëm gjendja shpirtërore e frikës osepanikut shoqëror, por, para së gjithash, e ka kuptimin e veprimeve të ndërmarrame qëllim të shkaktimit të ndjenjave të tilla. Pra, terrori si formë e frikës individ-uale ose panikut shoqëror, nuk do të thotë vetëm frikë e individit ose e disa indi-vidëve të caktuar, por ndjenjë e frikës dhe e panikut kolektiv, të shkaktuara ngakërcënimi i një rreziku konkret. Këtu duhet pasur parasysh faktin se edhe krizatekonomike ose katastrofat e ndryshme natyrore, mund të shkaktojnë frikë osepanik shoqërore, mirëpo ato nuk ushtrojnë terror, ngaqë terrori është veprimnjerëzor i orientuar në drejtim të shkaktimit të ndjenjave (të tilla) të frikësshoqërore18.

Me këtë kuptim, terrori paraqitet si proces i caktuar shoqëroro-politik, në tëcilin përfshihen tri palë pjesëmarrëse: organet e ndjekjes, të ndjekurit politikë dhe,pjesa tjetër e popullsisë, e cila nuk i takon asnjërës nga këto dy kategori.

Në realitet, terrori nuk është vetëm raport në mes të të ndjekurit dhendjekësit, por pasojat e ushtrimit të tij, reflektohen fuqishëm në opinionin e gjerëshoqëror. Një dukuri e tillë njëherësh është edhe strategji politike e regjimevetotalitare. Me zbatimin e terrorit, regjimet totalitare nuk dëshirojnë vetëm përhap-jen e frikës dhe panikut në masat e gjera popullore. Pra, e keqja e këtyreregjimeve nuk qëndron vetëm në sadizmin e tyre. Regjimet diktatoriale shumë mëtepër e zbatojnë terrorin si instrument për realizimin brutal të interesave të tyrepolitike. Në këtë drejtim duhet kuptuar edhe motivin për zbatimin e terrorit. Njëmotiv i tillë ka të bëjë edhe me dobësinë politike të regjimit. Regjimet diktatori-ale e kanë të qartë faktin se, kundërshtari i tyre politik nuk mund të mënjanohetvetëm me mjete demokratike. Gjithashtu, ato janë të bindura se në rast të konfron-timit eventual publik me kundërshtarin e tyre politik, mund të shkaktohen edherevolta masive me pasoja të padëshirueshme. Nga këto arsye, regjimet diktatori-ale, i autorizojnë mekanizmat e tyre të dhunës për ushtrimin e lirë të terrorit mbi


18Daniel Suter, Rechtsauslösung durch Angst und Schrecken, Berlin 1983, f. 22.

popull, me bindjen se vetëm me dhunë, mund të arrihen qëllimet ose efektet edëshiruara politike19.

Terrori, si instrument i dhunës politike, zakonisht praktikohet gjatë dyfazave të zhvillimeve politike:

- Në fazën e konstituimit të regjimeve totalitare. - Gjatë kësaj faze, terrorishtetëror zbatohet si mjet për dalje nga krizat e ndryshme politike. Në këtëfazë të zhvillimeve shoqërore, respektivisht gjatë ose pas krizave seriozepolitike, shtetet e ndryshme totalitare e zbatojnë terrorin shtetëror, si mjettë reagimit (ashtu si propagandohet), ndaj terrorizmit të palës tjetër20.

- Pas fazës së konsolidimit të regjimeve diktatoriale. - Gjatë kësaj faze, ter-rori shtetëror zbatohet si mjet i rivendosjes së stabilitetit të brendshëmpolitik. Për dallim nga situata e parë, e cila është kaotike (kryengritjet, rev-olucionet, grushtshtetet), dhe si e tillë as nga aspekti juridik e as nga aipolitik, nuk është e mundur të kontrollohet ose të dirigjohet, në situatën edytë, shtetet e ndryshme totalitare e zbatojnë terrorin shtetëror, si preven-tivë të përgjithshme duke i eliminuar kundërshtarët e ndryshëm politikë nëemër të ligjit. Pra, në këtë fazë të pasigurisë politike, dhunën shtetërore ekarakterizon brutaliteti dhe masiviteti i viktimave. Këtu procesi i mënja-nimit të kundërshtarëve politikë, merr përmasa shumë më dramatike sesagjatë luftërave qytetare21. Kjo mund të kuptohet vetëm nëse i hedhim njëvështrim praktikave të diktaturave të kaluara fashiste ose komuniste nëSerbi, Irak, Iran, Afganistan, Turqi, Algjeri, Shqipëri, etj.

Shumë regjime totalitare, në forma të ndryshme dhe mënyra tëkundërligjshme, i kanë torturuar dhe mënjanuar kundërshtarët e tyre politikë. Në këtëmënyrë, regjimet e ndryshme totalitare e kishin zbatuar terrorin shtetëror si mjet tëfrenimit të proceseve të filluara natyrore demokratike, gjegjësisht si mjet të detyrim-it të popullsisë për besnikëri të caktuar politike. Në këtë mënyrë, terrori, duke e man-ifestuar dhunën shtetërore të regjimeve totalitare, i argumenton ato edhe si regjimedestabilizuese.

2. 2. Kuptimi i terrorizmit

Në kuptimin aktual, fjala “terrorizëm”, për herë të parë është përdorur në


19 Terrori shtetëror duhet dalluar nga shteti policor dhe represioni shtetëror. Shteti policor (shteti + policia) nënkupton njëformë të qeverisjes në të cilën udhëheqja shtetërore përmes organeve të veta ekzekutive e kontrollon dhe e mbikqyrë jetënprivate dhe publike të qytetarëve. Ndërsa represioni shtetëror ushtrohet atëherë kur shërbimet e ndryshme sekrete embikëqyrin jetën private dhe publike të qytetarëve, i ndjekin, i dënojnë dhe i torturojnë kundërshtarët e tyre politikë, etj.

20 Franz Wöderman, Terrorismus, München 1977, f. 27. 21 Daniel Suter, Rechtsauslösung durch Angst und Schrecken, Berlin 1983, f. 46.

Rusi gjatë gjysmës së dytë të shekullit XIX. Që nga ajo kohë e deri në ditët esotme, format e ndryshme të dhunës politike të drejtuara kundër shtetit, kishin fil-luar të emërtohen si „veprime terroriste“. Këtë kuptim „terrorizmi“ e ka ruajturderi në ditët e sotme. Në realitet, në kuptimin politiko-historik, me nocionin ter-rorizëm, fillimisht janë kuptuar të gjitha format e dhunës politike të drejtuarakundër shtetit22. Gjithashtu, edhe në kuptimin juridik dhe politik, me fjalën terror-izëm, kuptohet zbatimi i formave të ndryshme të dhunës ilegale, me qëllim tëshkaktimit të ndjenjave të frikës dhe panikut shoqëror, si mjet të detyrimit për real-izimin e qëllimit të caktuar poilitik23. Dallimi thelbësor në mes të veprave penaleterroriste dhe atyre klasike kriminale (vrasjet, rrëmbimet e personave, plaçkitjet,etj.) ka të bëjë me qëllimin e tyre. Dhuna terroriste është e drejtuar zakonishtkundër aparatit (të caktuar) shtetëror ose përfaqësuesve të tij me qëllim të ndikim-it në realizimin e interesave të caktuara politike. Kjo do të thotë se, dhuna terror-iste parimisht nuk është e drejtuar kundër qytetarëve të rëndomtë ose grupeve tëndryshme shoqërore, por kundër shtetit dhe përfaqësuesve të tij24.

Zbatimi i dhunës terroriste, zakonisht paraqitet në varësi dialektike mefushatën politike, me kryengritjen e armatosur ose, me ndonjë përpjekje përgrushtshtet. Mirëpo, nuk janë të rralla as rastet kur terrorizmi paraqitet edhe në for-mën e vet të pastër25. Në këto raste, aksionet terroriste dallohen nga kryengritjet earmatosura dhe aksionet e tjera eruptive për marrjen e pushtetit (grushtshteteve),në bazë të qëllimit të veprimit strategjik.

Terrorizmi është veprim afatgjatë strategjik që ka një qëllim krejtësishttjetër nga luftërat ndërshtetërore, kryengritjet e armatosura, grushtshtetet oseluftërat qytetare26. Qëllimi i terrorizmit nuk është okupimi, përkatësisht çlirimi iterritorit ose shkatërrimi i bazës materiale të armikut27. Terrorizmi nuk synon as


22 Franklin Ford, Reflexionen über den politischen Mord in Europa im 19. und 20. Jahrhundert, në: Mommsen/Hirschfeld,Stuttgard 1982, f. 226.

23 Iring Fetscher u. a., Analysen zum Terrorismus 1, Opladen 1981, f. 21. 24 Autorë të veprave penale terroriste mund të jenë:

- autorët individualë.- Këta veprojnë në mënyrë të veçantë dhe të pavarur nga të tjerët; nuk ekziston ndonjë raportkonkret ose formë e bashkëpunimit në mes autorëve të veprës terroriste;

- autorët e përbashkët.- (bashkëkryesit e veprës).- Edhe pse vepra terroriste është kryer në bashkëveprim, nuk ekzistonidentiteti i përbashkët grupor ose qëllimi për veprim të përbashkët dhe sistematik në mes aktorëve;

- grupet terroriste.- Në mes anëtarëve te grupit, krijohen raporte të caktuara organizative me qëllim të veprimit tëpërbashkët terrorist. Anëtarët e këtyre grupeve, në raport me të tjerët, veprojnë me ndjenjën „ne“ respektivisht meidentitetin e tyre grupor;

- organizatat terroriste.- Këtu kemi të bëjmë me bashkimin e dy e më shumë grupeve të strukturuara në mënyrëorganizative dhe hiearkike me qëllim të veprimit të përbashkët terrorist.

25 Krahaso: Walter Laquer, Terrorismus, 1987, f. 95; Franz Wörderman, Terrorismus, 1977, f. 28 - 30; Iring Fetscher,Analysen zum Terrorismus 1/1981, f. 21 - 23.

26Carl Friedrich, Pathologie der Politik, në librin: Manfred Funke, Terrorismus, Athenäum 1977, f. 14. 27 Wolfgang de Boor, Terrorismus, Der „Wahn“ der Gesunden, në librin: Ursachen des Terrorismus in der Bundesrepublik

Deutschland, Berlin 1978, f. 123.

dobësimin e pushtetit, ashtu si thuhet nganjëherë. Me sulmet e ndryshme terroriste,shumë më tepër dëshirohet reagimi pozitiv i opinionit të caktuar publik ndajaksioneve të tilla28. Se cili është qëllimi i aksioneve terroriste, tregon edhe shem-bulli i organizatës terroriste ruse „Narodnaja Volja“: „qëllimi i aksioneve tonaështë komprometimi i aparatit shtetëror, argumentimi i mundësisë për organizimine një kryengritjeje të armatosur, ngritja e frymës revolucionare, forcimi i besimittë popullit, si dhe krijimi i një kuadri luftarak“29.

Ndërkaq, kuptimin dhe përmbajtjen e „terrorizmit“ në mënyrë bindëse e shp-jegon eksperti i shquar anglez, prof. dr. Paul Willikson. Sipas tij, terrorizmi është:

- armë e të pafuqishmit; - armë plotësuese (dhe jo e vetme) e një lëvizjeje revolucionare; - armë e përdorur në mënyrë konspirative nga grupe relativisht të vogla; - armë, e cila mund të ketë efekt të paparashikuar; dhuna terroriste mund

të dalë jashtë kontrollit dhe të shndërrohet në forma të tjera të konflik-teve politike30.

Nga ana tjetër, eksperti i njohur gjerman, Kreis, i përshkruan këto veçorikarakteristike të terrorizmit:

- terrorizmi nuk është vetëm përpjekje për realizimin e ndryshimeve,respektivisht qëllimeve të caktuara politike, por është kërcënim ose zba-tim i drejtpërdrejtë i dhunës fizike;

- është veprim i organizuar i personave. Kjo do të thotë se aktet endryshme terroriste zakonisht nuk kryhen nga autorë individualë pornga grupe të ndryshme të personave;

- terrorizmi gjithmonë ka qëllim të caktuar politik, pavarësisht ngavlerësimi i tij si i drejtë dhe legjitim ose jo31.

Nga kjo, mund të konkludohet se terrorizmi si dhunë e motivuar politike,kryesisht është i drejtuar kundër organeve dhe institucioneve të ndryshmeshtetërore ose atyre ndërkombëtare. Vrasjet e përfaqësuesve shtetërorë ishin dhembeten qëllim parësor i shumë lëvizjeve terroriste. Mirëpo, ekzistojnë edhe rastekur „në kontekst të theksuar revolucionar”, vriten edhe qytetarët e thjeshtë oserivalët politikë. Vrasje të tilla shpeshherë e ngatërrojnë edhe kuptimin e terrorit meterrorizmin32.


28 Iring Fetscher u. a., Analysen zum Terrorismus 1, Opladen 1982, f. 21. 29 Narodnaja Volja, 1880. Cituar sipas: Roland Gaucher, Saboteure und Attentäter, Köln 1967, f. 24; Krahaso: M. Funke,

Terrorismus, Athenäum 1977, f. 15. 30 Paul Willikson, Political Terrorism. London 1974, f. 126. 31 Karl Markus Kreis, Der Internationale Terrorismus, Sicherheitspolitik vor neuen Ausgaben, Schriften des

Forschungsinstitutes der Deutschen Gesellschaft für auswärtige Politik, Bonn 1979, f. 390. 32 Giessmann, Hans J. , Terrorismus - Globales Problem und Herausforderung, në: Globalisierung und nationale

Souverenität, Festschrift für Wilfried Röhricht, Dieter Lutz (Botues), Baden - Baden: Nomos 2000, f. 22 - 29.

Konkretisht, me fjalën „terrorizëm“ kuptohet kërcënimi ose përdorimi i

dhunës fizike kundër personave ose kundër pasurisë së tyre, të kryera nga indi-

vidët ose grupe të ndryshme terroriste me qëllim të arritjes së efekteve të dëshiru-

ara politike. Në të shumtën e rasteve, aktet e ndryshme terroriste kryhen mekërkesë të aparateve të ndryshme shtetërore ose kundër tyre. Kjo do të thotë seaktorë terroristë nuk janë vetëm individët ose grupet e ndryshme aventuriere, mer-cenare ose revolucionare, por edhe shtetet e caktuara, të cilat në forma tëndryshme zbatojnë terrorizmin jo vetëm kundër popullit të tyre por edhe kundërshteteve dhe popujve të tjerë33.

Motivi i një shteti për zbatimin e terrorit shtetëror, është fakti se ai e ndienveten të dobët për konfrontim politik me kundërshtarin. Nga kjo arsye, terrorizmipraktikohet si strategji e përshtatshme e influencës së tërthortë34. Karakteristikë krye-sore e kësaj forme të terrorizmit është organizimi dhe ekzekutimi i aksioneve terror-iste me një precizion të lartë ushtarak, gjë që dëshmon edhe për nivelin profesional tëautorëve të tyre. Në të gjitha rastet, kur aktorët terroristë kontrollohen, ndihmohen osenë mënyra të ndryshme influencohen nga një shtet i caktuar, kemi të bëjmë me dukur-inë e terrorizmit shtetëror, përkatësisht, me përkrahjen shtetërore të terrorizmit35.

3. Faktorët e shfaqjes së terrorizmit

Që nga fillimi i përdorimit praktik të termit „terrorizëm“, kishin filluar edhepërpjekjet për studimin e faktorëve që kishin ndikuar në shfaqjen e tij. Mirëpo, përshumë kohë me radhë, këto studime ishin zhvilluar nga pozita të njëanshme shken-core, duke u bazuar kryesisht në vështrime të ndryshme individuale ose në atoshoqërore, pa vërejtur faktin se terrorizmi shfaqet vetëm si kompleks i ndikimevedialektike të këtyre dy rrethanave.

Në këtë pikëpamje, edhe Cesar Lombrozo kishte menduar se ekziston njëraport kushtëzues në mes bombahedhësve dhe sëmundjeve të ndryshme (të shkaktu-ara nga mungesat e vitaminave), që ishin të përhapura kryesisht te popujt e viseve tëndryshme të Evropës Jugore36. Në mënyrë të ngjashme kishin menduar edhe disashkencëtarë të tjerë, të cilët e kishin përshkruar terrorizmin si një të keqe absolute, si


33 Hans Joachim Schneider, Kriminologie, Berlin 1987, f. 873. 34 Tilmann Chladek, Die westlichen Demokraten im Kampf gegen den i. T. , Europa Archiv 1987, f. 577. 35 Krahaso: Buchs, Thierry; Girardin, Luc und Hervé Sanglard, 2001 „Visuelle Konfliktanalyse - Ein

Visualisierungswerkzeug für multidimensionale Konfliktanalyse“ ASMZ, Vol. 11, f. 17 - 2136 Sipas C. Meves, kryesisht dy elemente ndikojnë në krijimin e terroristit. Elementi i parë ka të bëjë me zhvillimet e

deformuara neuro-psikologjike që nga fëmijëria, ndërsa i dyti me ndikimet e fuqishme të ambientit jetësor në kohën epubertetit dhe adoleshencës. Krahaso: Christa Meves, Psychologische Voraussetzungen des Terrorismus, në: Wolfgang deBoor u. a. Ursachen des Terrorismus in der Bundesrepublik Deutschland, Berlin 1978, f. 73.

një formë të çmendurisë, që i ka rrënjët e veta kryesisht në sëmundjet e ndryshmepsikike. Sipas këtyre teorive, terroristët janë personalitete jonormalë, respektivishtpersona psikopatë dhe si argument të jetës së tyre jonormale, ishin përshkruar gjurmëtqë mbesin pas çdo aksioni terrorist, si: fanatizmi, urrejtja e shfrenuar, ndjenja e lartëe hakmarrjes, mungesa e mëshirës ose karakteri i ulët njerëzor37.

Pos këtyre qëndrimeve, ekzistojnë edhe përpjekje shkencore për shpjegimine varfërisë, presionit të caktuar atmosferik, ndërrimin e fazave të hënës ose periud-have të ndryshme të thatësisë - si faktorë kriminogjenë që ndikojnë në mënyrë tëdrejtpërdrejtë në shfaqjen e terrorizmit. Në këtë drejtim ka edhe të tillë, si shkencë-tari i njohur anglez, Willikson, i cili, si shkaktare të drejtpërdrejtë të shfaqjes së ter-rorizmit e konsideron familjen e shkatërruar, ngaqë sipas tij „terroristët janë krye-sisht tipa të dështuar në jetë“38.

Pranimi i tezave të lartshënuara, të cilat e shpjegojnë shfaqjen e terrorizmit sirezultat të çrregullimeve të ndryshme psiko-fizike ose të ndikimeve të ndryshmekozmike, përkatësisht atmosferike, është i paarsyeshëm. Në të vërtetë, nuk mund tëkontestohet fakti se një numër i caktuar i terroristëve kanë vuajtur nga epilepsia,tuberkulozi ose nga sëmundje të tjera. Në këto raste, terrorizmi mund të jetë manifes-tuar edhe si variant special i deformimeve, përkatësisht i zhvillimit të mangët neuro-psikik. Mirëpo, kjo nuk mund të përgjithësohet ngaqë analiza të shumta shkencorekanë dhënë rezultate krejtësisht të kundërta. Në realitet, janë të paqarta argumentetshkencore, të cilat i vënë në dyshim aftësitë dhe nivelin e lartë intelektual të terror-istëve. Kështu, psikologu që kishte studiuar terroristin japonez, Koso Okamoto (i cilinë maj të vitit 1972 kishte shkaktuar një masakër në aeroportin izraelit, Lod), e për-shkruante atë si personalitet absolutisht normal dhe racional psiko-fizik. Rezultate tëngjashme japin edhe shumë analiza të tjera, të bëra në Gjermani te pjesëtarët endryshëm të organizatës terroriste ”Fraksioni i Armatës së Kuqe”39.

Gjithashtu edhe paraqitja e terrorizmit në kontinuitet të zhvillimit të ndjenjëssë individualizmit të tepruar, përhapjes së literaturës dekadente ose rrethanave të ten-sionuara shoqërore, është i pakompletuar. Në këtë kontekst, Emma Goldman shpje-gon se anarkistët terroristë nuk e kanë zbatuar dhunën politike vetëm nga indoktrin-imi i tyre me literaturë ose propagandë anarkiste40, por nga presioni i lartë i


37 Wolfgang de Boor, Terrorismus: Der „Wahn“ der Gesunden, në librin: Ursachen des Terrorismus in der BundesrepublikDeutschland, Berlin 1978, f. 123.

38 Willikson Paul, Terrorism and the Liberal State, Houndmils/Basingstoke: Macmillan Education, Second Edition, 1987, f. 34. 39 Friedrich Hacker, Terror, Mythos - Realität - Analyse, München 1973, f. 131. 40 Anarkizëm (sipas Imanuel Kannt) do të thot “rend pa pushtet”, ndërtimi dhe funksionimi i pushtetit shtetëror pa mekanizëm

të dhunës. Fjala Anarki është edhe sinonim i kaosit politik që mbretëron në një shtet, p.sh., „në Bagdad mbretëron anarkia“.Kjo nuk do të thotë se atje funsionon një pushtet pa mekanizëm të dhunës por për zbatimin e kundërligjëshëm të dhunës dhemosfunksionimin e pushtetit shtetror. Ndërkaq fjala indoktrinim do të thotë manipulim me vetëdijen e qytetarëve përmeszgjedhjes dhe servimit të informacioneve të caktuara me qëllim të arritjes së efekteve të caktuara ideologjike.

rrethanave shoqërore, i cili ndikonte aq fuqishëm sa që për natyrën e ndjeshme të ter-roristëve, jeta shoqërore bëhej e padurueshme41. Në kuadër të këtij qëndrimi, fletedhe fakti se disa dukuri ose ngjarje politike, si dhuna brutale, gjegjësisht reprezal-jet e përjetuara madje edhe luftërat e zhvilluara në një vend krejtësisht tjetër(Vietnam, Lindje të Afërt, Çeçeni, Afganistan, Bosnje, Irak etj.) në disa raste kishinndikuar në identifikimin e elementeve të ndryshme sensibël me viktimën dhe i kishinnxitur ata në aksione të ndryshme hakmarrëse. Në realitet, identifikimet e tilla dhendjenjat e solidaritetit me viktimën, kishin ndikuar edhe në formimin e disa organi-zatave të fuqishme terroriste në pjesë të ndryshme të botës42.

Sipas shembujve të ndryshëm historikë, përpjekjet e popujve të ndryshëmpër liri politike ose fetare, gjegjësisht për barazi ose pavarësi nacionale, në tëshumtën e rasteve kanë rezultuar me kryengritje të armatosur ose terrorizëm.Mirëpo, kjo dukuri nuk është një rregull. Ekzistojnë edhe raste, kur përpjekjet epopujve të ndryshëm për një kohë të gjatë ose edhe përgjithmonë kanë mbeturvetëm në kornizat e lejuara politike të diktatorit. Kjo do të thotë se, ekzistojnërrethana dhe faktorë të caktuar shoqërorë, të cilët ndikojnë në mënyrë të drejtpër-drejtë në manifestimin e formave të caktuara të dhunës së organizuar politike. Secilët janë ata faktorë, tregon më së miri shkencëtari i mirënjohur anglez, prof. dr.Walter Laqueur, i cili thotë: „terrorizmi gjithmonë i ka rrënjët atje ku ekzistojnëregjimet totalitare, ku shtypen pakicat nacionale ose ku sovraniteti i popujve dheliria e tyre është vënë në dyshim. Mirëpo, pikërisht atje, paraqitja e dhunës terror-iste është e kushtëzuar me ngritjen paralele të nacionalizmit dhe demokracisë”43.

Si shembull konkret në këtë drejtim, prof. Laqueuri merr një studimndërkombëtar për efektet e zbatimit të dhunës politike në 84 shtete të botës. Nëkëtë studim është konstatuar se „represioni i kufizuar gjithmonë kishte sjellë desta-bilitet, ndërsa represioni i egër kishte sjellë efekte të kundërta“44. Ky konstatim nukështë befasues ngaqë në situata të okupimit efektiv dhe të diktaturës së egër në tëcilën policia ka në dispozicion autorizime të pakufizuara, mundësitë për organiz-imin e terrorizmit ose të një kryengritjeje të armatosur, janë minimale. Mëkonkretisht, atje ku policia ka mundësi ta mbajë nën kontroll të plotë lëvizjen,komunikimin, qarkullimin dhe aktivitetet politike të qytetarëve, lëvizjet politikekundër pushtetit janë të pasuksesshme. Shembuj konkretë në këtë drejtim ofrojnë


41 Që nga Lombroso kishin filluar studimet e gjendjeve të ndryshme neuropsikologjike, si tërbimi, urrejtja dhe agresiviteti, sifaktorë të mundshëm kriminogjenë që ndikojnë në shfaqjen e terrorizmit. Në këtë drejtim ishin vërejtur edhe studimet errethanave të ndryshme trashëguese. Sidomos matjet e kafkave të terroristëve kishin qenë të moderuara. Më gjerësisht: WalterLaqueur, Interpretationen des Terrorismus, Fakten, Fiktionen und politische Wissenschaft; M. Funke, Terrorismus 1977, f. 38.

42 John Bunzl. Gewalt ohne Grenzen, ÖIIP, Wilhelm Braumüller 1992, f. 6. 43 Walter Lauqeur, Terrorismus, Die globale Herausforderung, Ullstein 1987, f. 11 - 23. 44 Walter Lauqeur, Terrorismus, Die globale Herausforderung, Ullstein 1987, f. 196.

edhe diktaturat e kaluara fashiste ose komuniste, të cilat deklaronin me krenari senë territoret e tyre „nuk ka terrorizëm ose kriminalitet të organizuar“ (në Shqipëri,në Bashkimin Sovjetik, në Kinë, etj.) . Ngjashëm kishte deklaruar në Deyton edhekrimineli i luftës, Millosheviç për Kosovën. Mirëpo, si në Kosovë, ashtu edhe nëshumë vende të tjera të botës, në rrethanat e shfaqjes së mundësive të para, ishinshfaqur edhe mekanizmat për „mbrojte ose çlirim nacional“.

3.1. Shkaqet e sulmeve bashkëkohore terroriste

Sipas disa autorëve, njëri prej shkaqeve kryesore të sulmeve bashkëkohore ter-roriste, është edhe pozita dhe roli udhëheqës i ShBA-së në botë45. Sipas tyre, gjatë deka-dave të fundit, një numër shumë i madh i sulmeve terroriste, është i drejtuar kundërinteresave të ShBA-së. Këto sulme zakonisht “argumentohen” në lidhshmëri tëndryshme me “hegjemonizmin amerikan” dhe arsyetohen me faktin se ShBA-të kanërol dominues në konfliktin Arabo-Izraelit”; në vitin 1953, së bashku me Britaninë eMadhe e kishin udhëhequr „Operacionin Ajax“ në Iran, që kishte rezultuar me rrëzimine kryeministrit Mohammad Mossadegh dhe ardhjen në pushtet të Shahut MohammadReza Pahlavi; në vitin 1992, kishin pushtuar Irakun, në vitin 2001, kishin pushtuarAfganistanin dhe në vitin 2003, përsëri kishin pushtuar Irakun, etj.46

Kështu, sipas disa mendimtarëve nga shtetet e Lindjes dhe bota arabe, këto inter-venime të shpeshta ushtarake të ShBA-së dhe përkrahja e gjithanshme e Izraelit dhepushteteve të tjera “totalitare”, vlerësohen si shkaktarë kryesorë të sulmeve bashkëko-hore terroriste kundër interesave të ShBA-së dhe aleatëve të saj perëndimorë47.

Përveç këtyre shkaqeve, disa terroristë bashkëkohorë sulmojnë interesat endryshme perëndimore edhe nga frustrimet e krijuara si për rolin gjithnjë e më tëfuqishëm dhe udhëheqës të ShBA-së në botë, ashtu edhe për bindjet e krijuara se,popujt e tyre janë të privuar nga përfitimet që sjell rendi i ri botëror dhe globaliz-mi48.


45 Në fund të viteve ‚90 të shekullit të kaluar, ShBA-të për qëllime ushtarake, kishin investuar rreth 300 miliardë dollarë qëdo të thotë më shumë se 20 shtetet më të zhvilluara të botës, që kishin investuar si vijon: Britania e Madhe 37 miliardë,Franca 40 miliardë, Gjermania 33 miliardë, India 10 miliardë, Japonia 45 miliardë, Kina 12 miliardë $, etj. Më gjërësisht:Melanie Reddig, Analysen des transnationalen Terrorismus: soziologische Perspektiven, VS Verlag fürSozialwiesenschaften, Düseldorf 2007, f. 165.

46 Melanie Reddig, Analysen des transnationalen Terrorismus: soziologische Perspektiven, VS Verlag fürSozialwiesenschaften, Düseldorf 2007, f, 58

47 Që nga themelimi, shteti Izraelit ka pranuar ndihma të ndryshme amerikane, në vlerë 81.3 miliardë dollarë. Më gjërësisht:Melanie Reddig, Analysen des transnationalen Terrorismus: soziologische Perspektiven, VS Verlag fürSozialwiesenschaften, Düseldorf 2007, f. 105

48 H.P. Kitschelt, Staatsversagen, Globalisierung und Regimekonflikt. Urspruenge des heutigen Internationalen Terrorismusim Nahe Osten, in Die Globale Frage. Empirische Befunde und ethische Herausforderungen, edited by Peter Koller (2006),Passagen Verlag, Wien 2006, f. 159

Është interesant të theksohet fakti se, për dallim nga sulmet e mëparshmeterroriste, këto të dekadave të fundit, zakonisht janë kryer nga terroristët e shtre-save të mesme shoqërore, të cilët kanë vepruar si nga ndikimet e shkaqeve tëndryshme subjektive ashtu edhe të faktorëve të ndryshëm objektivë, si p.sh.,rrethanat ekonomike, zhvillimet shoqërore, konfliktet e ndryshme politike, kon-fliktet kulturore, bindjet fetare, etj.

Sipas mendimeve të paraqitura më lartë, mund të konstatohet fakti se zba-timi i dhunës terroriste shfaqet kryesisht në rrethana të caktuara të jetës shoqëroretë karakterizuara me polarizim tejet të theksuar politik, respektivisht terrorizmiështë pasojë e një gjendjeje të krijuar shoqërore, në të cilën aktorët nuk shohinmundësi të tjera për realizimin e qëllimeve të tyre politike. Kjo do të thotë se ter-rorizmi paraqitet, ekziston dhe mund të ekzistojë vetëm atje, ku janë rrethanat efavorshme për t’u shfaqur dhe ekzistuar.

4. Përpjekjet për përkufizimin e terrorizmit

Me gjithë faktin e njohur se terrorizmi është një fenomen, i cili shumë mëlehtë përshkruhet sesa përkufizohet, shumë mendimtarë dhe institucione profesion-ale janë përpjekur që të ofrojnë një përkufizim unik për kuptimin dhe përmbajtjene terrorizmit. Mirëpo, të gjitha këto përpjekje deri më tash kanë dështuar. Një studi-ues amerikan (Alex P. Schmid) shkruan se kishte lexuar 109 përkufizime për kup-timin dhe përmbajtjen e terrorizmit, të cilat nuk ishin identike49. Identike, në kupti-min dhe përmbajtjen e terrorizmit, nuk janë as përkufizimet „nacionale“, e as ato„ndërkombëtare“. Si shembull konkret në këtë drejtim ofrohen edhe përkufizimet eshumta të hartuara nga qeveritë e ndryshme amerikane ose ato të Organizatës sëKombeve të Bashkuara50.

Është karakteristike të theksohet fakti se rezolutat e ofruara nëOrganizatën e Kombeve të Bashkuara gjithmonë ishin refuzuar ngaqë pozi-cionet politike të diplomatëve, respektivisht të shkencëtarëve të ndryshëm,kishin qenë krejtësisht të kundërta51. Kështu, për mendimtarët amerikanë dhepër ata nga Evropa, terrorizmi ishte „një veprim i koordinuar i dhunës politike


49 Alex P. Schmid, Political Terrorism: A Research Guide to Concepts, Theories, Data Bases and Literature, Amsterdam1983, f. 70 - 111.

50 Në vitin 1934, pas vrasjes së ministrit të Punëve të Jashtme të Francës, Barthou dhe mbretit jugosllav, Aleksandër,Bashkësia Ndërkombëtare për herë të parë ishte ballafaquar me dukurinë e terrorizmit. Kjo ngjarje kishte ndikuar në har-timin e „Konventës së Gjenevës për Mbrojtjen dhe Luftimin e Terrorizmit“, e cila ishte nënshkruar nga 24 shtete, mirëpoishte ratifikuar vetëm nga India.

51 Dr. Wolf Middendorf, Die Persönlichkeiten des Terroristen in historischer und kriminologischer Sicht, në: Terrorismus undFreiheit, Heidelberg 1978, f. 9.

kundër shtetit“52. Ndërkaq, shkencëtarët nga shtetet e ndryshme afrikane, terror-izmin e kishin interpretuar si „dhunë sistematike të shtetit kundër popullsisë“53.Në këtë drejtim, edhe pozicioni i mendimtarëve komunistë kishte qenë shumë ilargët. Komunistët e kishin trajtuar terrorizmin si „formë të luftës së armatosur“- nëse kurorëzohet me sukses, ndërsa në rast dështimi - si „përpjekje për grusht-shtet“54. Kështu, deri tash, nuk është ofruar, respektivisht nuk është aprovuar nëmënyrë unike ndonjë përkufizim i terrorizmit, ngaqë versionet e ofruara kishinqenë në kundërshtim me ideologjitë e ndryshme politike ose nuk i kishinngërthyer të gjitha elementet e dëshiruara.

Me gjithë vështirësitë e paraqitura, nga institucionet e ndryshme ndërkom-bëtare deri tash janë ofruar disa përkufizime për kuptimin e terrorizmit. Këtu vlentë përmendet përkufizimi i përpiluar në vitin 1979 nga Konferenca Ndërkombëtarepër Terrorizmin, e mbajtur në Jerusalem. Në këtë konferencë, ku merrnin pjesëshkencëtarë dhe politikanë të shumtë perëndimorë, ofrohet një përkufizim rela-tivisht i përgjithshëm për kuptimin dhe përmbajtjen e terrorizmit. Sipas këtijpërkufizimi, terrorizmi definohet „si atakim, kërcënim ose vrasje e qëllimtë e per-sonave të pafajshëm me qëllim të shkaktimit të frikës publike, që do të ndikonte nërealizimin e qëllimeve të caktuara politike“55.

Ndërkaq, në aspektin shkencor terrorizmi mund të përkufizohet si „kërcën-im ose zbatim i dhunës së motivuar politike kundër personave ose kundër të miravetë tyre materiale, nga individët ose grupet e ndryshme të personave, me synim tërealizimit të qëllimit të caktuar politik“. Një përkufizim i tillë, i përmbledh të gjithaelementet relevante, të cilat kanë të bëjnë me viktimën, përkatësisht objektin, for-mën e veprimit, autorin, motivin e mundshëm dhe qëllimin e tij. Këtu shpjegohetqartë se autorë të veprave penale terroriste mund të jenë jo vetëm individët dhegrupet e ndryshme qytetare, por edhe partitë politike dhe shtetet56.

Në këto qëndrime shkencore, janë bazuar shumica e përkufizimevebashkëkohore. Në mënyrë të ngjashme është formuluar edhe përkufizimi anglezdhe ai gjerman për terrorizmin. Sipas këtyre përkufizimeve, terrorizmi është „zba-


52 „Terrorizmi..., është çdo veprim i personit ose grupit të personave me qëllim të dëmtimit, respektivisht minimit të autoritetittë një shteti ose qeverisë së tij (pushteti)“, US Draft Convention for the International Terrorism; definicioni amerikan; ter-rorizmi është aplikim i formave të ndryshme të dhunës fizike me qëllim të shkaktimit të frikës masive që do të ndikonte edhenë vijimin e kursit të caktuar politik (cituar sipas Nettler, 1982, f. 226), në: Helmut Jansen, Sind „die Terroristen“ politischmotivierte Straftäter oder Terroristen? Kriminalistik, Nr. 1/84, f. 17.

53 Terrorizmi është shkelje e të drejtave dhe lirive të njeriut nga ana e qeverive të ndryshme ose e pushteteve militante, Grupii Pavarur i Shteteve Afrikane, në: Helmut Jansen, Kriminalistikë, Nr. 1/84, f. 17.

54 Hans Josef Horchem, Terror in Europa, Beiträge zur Konfliktforschung, Nr. 1/1987, f. 31. 55 Hans Josef Hoechen, Terror in Europa, Beiträge zur Konfliktforschung, Nr. 1/1987, f. 32, Benjamin Netanyahu, Terrorism.

How the west can win, New York 1986, f. 6. 56 Hans Joachim Schneider, Kriminologie, Berlin 1987, f. 873.

tim ose urdhërim për ushtrimin e presionit, gjegjësisht dhunës së caktuar fizike

kundër shtetit, opinionit publik, personave ose pasurisë së tyre, me qëllim të

ndikimit në realizimin e interesave të caktuara politike, fetare ose interesave të

tjera ideologjike“. Në bazë të të gjitha këtyre përkufizimeve, terrorizmi duhet tëkuptohet si metodë konkrete e shkaktimit të frikës shoqërore, e cila zbatohet ngaindividët, grupet e personave ose aktorët e ndryshëm shtetërorë, me qëllim tëndikimit në realizimin e interesit të caktuar politik.

5. Tipologjia e dhunës terroriste

Pa dyshim që një tipologji e diferencuar e dhunës terroriste do ta kishte lehtë-suar kuptimin e fenomenit terrorist. Në bazë të qëllimeve të ndryshme të dhunës poli-tike, janë orientuar edhe përpjekjet për përcaktimin e një tipologjie terroriste. Nga kyaspekt, shkencëtari anglez, Paul Willikson, ka bërë dallimin në mes lëvizjeve terror-iste revolucionare, lëvizjeve terroriste pseudorevolucionare dhe atyre represive57.

Lëvizjet terroriste revolucionare kanë për qëllim ndërrimin revolucionar të njëpushteti shtetëror, ndërsa ato pseudorevolucionare nuk kanë për qëllim përmbysjen enjë sistemi politik, por përmes dhunës së zbatuar terroriste përpiqen ta detyrojnëaparatin shtetëror që të vazhdojë një politikë të caktuar. Në dallim nga këto lëvizje,terrorizmi represiv e zbaton dhunën politike kundër personave ose grupeve të caktu-ara shoqërore me qëllim të nënshtrimit të tyre. Këtu, aktor i dhunës represive terror-iste është aparati shtetëror, organizatat politike ose grupet e ndryshme shoqërore.


Tabela 1Tipologjia e lëvizjeve terroriste:

Burimi: Mozaffari 1988, F.187, John Bunzl, 1992, F. 9

57 Krahaso: Paul Willikson, Political Terrorism, London 1974, f. 19, 31 - 33; Werner Hahlweg, Moderner Guerillakrieg undTerrorismus, në librin: Manfred Funke, Terrorismus, Athenäum 1977, f. 124.

Gjatë përpjekjeve për klasifikimin tipologjik të dhunës terroriste, përkatë-sisht të terroristëve si vrasës, shkencëtari anglez, Paul Willikson, gjithashtu dallon:

- terrorizmin kundër një pushteti autokratik;- terrorizmin pseudorevolucionar;- terrorizmin si mjet i luftës nacionalçlirimtare; - terrorizmin si mjet efektiv kundër një pushteti totalitar; - terrorizmin kundër sistemit liberal dhe demokratik; dhe- terrorizmin ndërkombëtar.

Me gjithë këto tipologji të ofruara, B. Crozier në bazë të motivit dhe ide-ologjisë politike ka propozuar dallimin në mes:

- grupeve terroriste etnike, fetare ose revolucionare; - grupeve terroriste marksiste - leniniste;- grupeve terroriste anarkiste;- individëve dhe grupeve terroriste patologjike;- individëve dhe grupeve terroriste neofashiste; dhe- mercenarëve të motivuar ideologjikë58.

Ndërkaq, në bazë të studimeve ushtarake, dhuna terroriste zbatohet ngamotive, qëllime dhe aktorë të ndryshëm59. Në bazë të qëllimeve dhe aktorëve,mund të dallojmë këtë tipologji të dhunës terroriste: Tabela 2.

Varësisht nga qëllimi i dhunës së ushtruar terroriste (i cili ka të bëjë, që ngamënjanimi i një gjendjeje të caktuar politike, rrëzimi dhe marrja e pushtetit e deri


Tabela 2

58 Cituar sipas: John Bunzl, Gewalt ohne Grenzen, Nahostterror und Osterreich, Wien 1992, f. 8. 59 Albert A. Stahel, Marxistisch - leninistische Konzeptionen des Terrorismus und der Revolution, Allgemeine

Schweizerische Militärzeitschrift, Frauenfeld 1987, f. 21 - 23.

Burimi: Albert A. Stahel, 1987,F. 21

te çlirimi i vendit nga okupimi i huaj), mund t'i dallojmë edhe rrethanat, përkatë-sisht faktorët e ndryshëm në bazë të të cilëve ushtrohet dhuna politike.

Varësisht nga qëllimi i dhunës së ushtruar terroriste (i cili ka të bëjë, që ngamënjanimi i një gjendjeje të caktuar politike, rrëzimi dhe marrja e pushtetit e derite çlirimi i vendit nga okupimi i huaj), mund t’i dallojmë edhe rrethanat, përkatë-sisht faktorët e ndryshëm në bazë të të cilëve ushtrohet dhuna politike60.

Sipas këtij kriteri, lëvizjet terroriste mund të ndahen në: lëvizje terroristenacionale, lëvizje terroriste nacionalçlirimtare, si dhe lëvizje terroriste në shtetetdemokratike61. Të gjitha këto forma të veprimit terrorist, mund të jenë të karakterit„nacional“, që do të thotë se ato bazohen në shkaqe dhe rrethana të caktuaranacionale, përkatësisht shtetërore, ose të karakterit ndërkombëtar. Në këtë rast, fjalaështë për format e ndryshme të bashkëpunimit terrorist ndërkombëtar ose përveprim terrorist në arenën ndërkombëtare.

Përveç formave klasike, kohëve e fundit është duke u shfaqur një formë kre-jtësisht e re e veprimit terrorist ndërkombëtar. Këtu nuk është fjala për terrorizmine motivuar majtist ose fashist, por për një terrorizëm „postmodern“, i cili synonapokalipsin, që do të thotë transformimin e përgjithshëm botëror. Në këtë kategorijanë radhitur përpjekjet e sektit Aum në Japoni dhe disa aktivitete terroriste të gru-peve militante djathtiste në ShBA62. Këtu duhet radhitur edhe organizata terroristeislamike Al -Qaída. Karakteristikë e terrorizmit postmodern është fakti se ai nuk kanë dispozicion strukturë klasike organizative, por funksionon në mënyrë automatikedhe transnacionale. Grupe të tilla terroriste veprojnë në pjesë të ndryshme të botësnë mënyrë krejtësisht autonome, ndërsa qendrat e tyre autoritare kujdesen vetëm përpërkufizimin e platformave politike dhe përhapjen e rrjetit të tyre transnacional. Nëkëtë drejtim, ato kanë nevojë vetëm për të dalë në internet.

5.1. Terrorizmi nacionalist

Sipas të dhënave të ndryshme statistikore, numri më i madh i të gjitha vepravepenale terroriste është kryer nga grupet e ndryshme nacionaliste. Këto grupe, orga-


60 Sipas organizatës terroriste ruse „Narodna Volja“ (Shek. 19) aksionet terroriste shërbejnë: - Për dobësimin e aparatit shtetëror, duke mënjanuar përfaqësuesit zyrtarë; - Për mënjanimin e spiunëve të brendshëm; - Për komprometimin e autoritetit shtetëror, për shkak të masave të ushtruara represive; - Për dëmtimin e pushtetit shtetëror dhe demonstrimin e mundësisë për organizimin e luftës së armatosur; - Për ngritjen e vetëdijes revolucionare të masave popullore dhe inkuadrimin e tyre në luftë.

Krahaso: Martin Rock, Anarchismus und Terror, Ursprünge und Strategien, Trier 1977, f. 17 - 23; Hans Joachim Schneider,Kriminologie 1987, f. 862; Iring Fetscher, Analysen zum Terrorismus 1, f. 21. 61 Iring Fetscher, Analysen zum Terrorismus 1/1981, f. 21. 62 Krahaso: Robert J. Lifton. Destroying the World to Save It: Aum Shinrikyo, Apocalyptic Violence, and the New Global

Terrorism, New York 1999, f. 18 - 44

nizata ose lëvizje terroriste, kanë qëllim të qartë politik. Me terrorizmin nacionalist,të quajtur edhe si terrorizëm irredentist, kuptohen përpjekjet e dhunshme tëminoriteteve të diskriminuara për arritjen e autonomive politike, ndarjeve territori-ale ose pavarësive të ndryshme nacionale. Kështu, p.sh., Armata RepublikaneIrlandeze kishte luftuar me qëllim të bashkimit territorial të Irlandës Veriore meshtetin Irlandez; organizata terroriste baske „ETA“ lufton me qëllim të ndarjes së ter-ritoreve Baske nga Spanja; terroristët e Kubekut e kishin zbatuar dhunën politike simetodë taktike për ndarjen e Kubekut nga Kanadaja, etj63. Këtu, pra, kemi të bëjmëme minoritetet etnike, të cilat në aspekte të ndryshme gjuhësore, fetare, kulturore osenacionale, ndihen të diskriminuara, dhe për arsye të tilla, zbatojnë terrorizmin simjet taktik për realizimin e qëllimeve të tyre politike. Është me rëndësi të theksohetse lëvizjet e ndryshme terroriste nacionaliste në disa raste, si në Uruguai, Argjentinëdhe në Iran, kishin arritur sukses. Në raste të tjera, si në Turqi, Itali (Tirolin jugor)etj., i kishin sjellë shtetet e tyre në një rrezik serioz politik. Që nga vitet ‘60 të shek.XX nuk është evidentuar asnjë sukses politik i ndonjë lëvizjeje terroriste nacional-iste. Si duket ideologët e këtyre lëvizjeve e kanë kuptuar faktin se vetëm me akte tëkufizuara terroriste nuk mund të arrihet qëllimi i dëshiruar nacionalist64.

5. 2. Lëvizjet terroriste si metodë e luftës nacionalçlirimtare

Dallimi në mes lëvizjeve terroriste nacionale dhe atyre nacionalçlirimtare katë bëjë me faktin se, lëvizjet nacionalçlirimtare veprojnë në një gjendje të okupimitklasik65. Identifikimi i këtyre lëvizjeve me terrorizëm, ashtu si po praktikohet ngadisa autorë, është i pabazë. Në realitet, gjatë lëvizjeve të ndryshme çlirimtare zba-tohen shumë forma të veprimeve terroriste, mirëpo në tërësi, luftërat nacionalçlir-imtare karakterizohen me taktikën e tyre guerile, e cila në bazë të formës dhe përm-bajtjes së vet, dallohet thelbësisht nga të gjitha format klasike dhe moderne të ter-rorizmit66. Pra, këtu është fjala për një formë të organizimit të luftës çlirimtare nëshkallë territoriale, sipas shembujve të luftërave të zhvilluara në disa shtete tëAmerikës Latine, Vietnam, Afganistan, Kosovë, etj. Në kuadër të lëvizjeve terror-iste nacionalçlirimtare, bëjnë pjesë situatat kur grupet e ndryshme nacionalçlir-imtare, për shkak të pamundësisë së organizimit të operacioneve luftarake nëshkallë territoriale, veprojnë kryesisht me metoda terroriste. Shembuj konkretë nëkëtë drejtim janë Palestina, Çeçenia, Afganistani dhe Iraku bashkëkohor.


63 Näheres; Walter Laquer, Terrorismus 1987, f. 263 - 298. 64 Tilmann Chladek, Die westlichen Demokraten im Kampf gegen den internationalen Terrorismus, Europa Archiv 1987, f.

580.65 Ernst Topitsch, Die Masken des Bösen, në librin: H. Geißler, Der Weg in die Gewalt, München - Wien 1978, f. 87. 66 Iring Fetscher, Analysen zum Terrorismus 1, f. 22.

5. 3. Lëvizjet terroriste në shtetet demokratike

Me lëvizjet terroriste në shtetet demokratike kuptojmë zbatimin e dhunës sëmotivuar politike nga individë ose grupe të ndryshme terroriste në drejtim të ndër-rimit të sistemit aktual politik demokratik me një sistem të tipit komunist, fashist, heg-jemonist, etj. Këtu terroristët veprojnë nga motive ultraradikale, duke i trajtuar sis-temet politike të shteteve të tyre si jolegjitime dhe duke i luftuar ato si johumane,imperialiste ose hegjemoniste.

Shkaqet e lëvizjeve terroriste në shtetet demokratike, në të cilat pjesa më emadhe e popullsisë është e kënaqur me sistemet e tyre politike dhe jeton në mirëqenieekonomike, nuk mund të shpjegohen aq lehtë si te lëvizjet terroriste nacionale ose tekato nacionalçlirimtare. Ndërsa këto të fundit mund të bazohen në simpatinë ose përkrah-jen e popullit, lëvizjet terroriste në shtetet demokratike kanë një situatë krejtësisht tjetër.

Terroristët në vendet demokratike luftojnë gjithmonë në errësirë dhe papërkrahjen e popullit, madje edhe në rastet kur kanë iluzione se aksionet e tyre terror-iste janë në shërbim të mbrojtjes së interesave të gjera nacionale. Këta terroristë, sipasdogmave të tyre marksiste ose fashiste, shpresojnë që qeveritë e shteteve të tyre lib-erale, duke reaguar ndaj aksioneve terroriste, një ditë do ta humbin kontrollin dhe dotë shndërrohen në pushtete represive. Në këtë mënyrë, terroristët francezë, gjermanëdhe ata italianë gjatë dekadave të fundit kishin shpresuar në fitimin e simpatisë dhepërkrahjen e popujve të tyre. Mirëpo, përderisa terroristët francezë dhe ata gjermanënuk kishin arritur sukses në këtë drejtim, terroristët italianë, duke kaluar nga ide-ologjia e tyre marksiste në atë fashiste, kishin arritur që të përvetësonin simpatinë edisa strukturave të caktuara shoqërore dhe kështu e kishin sjellë shtetin e tyre nërrezik. Në të vërtetë, një lloj i tillë i terrorizmit, shumë rrallë ka arritur ta fitojëpushtetin, mirëpo gjithmonë ka luajtur rol vendimtar në ndërrimin e një pushtetidemokratik me një regjim ushtarak ose pushtet totalitar, si në Turqi, Pakistan, Indi, etj.

6. Dallimi në mes të terrorizmit dhe luftës guerile

Termi ushtarak „luftë guerile“ për herë të parë është përdorur gjatë luftëravepopullore spanjolle, të zhvilluara gjatë viteve 1807 - 1814 kundër pushtimit francez67.Paralelisht me këtë term (petite guerre), gjatë mesit të shekullit XIX kishin filluar tëpërdoren edhe nocionet „luftë e vogël“, „luftë e çrregullt“ ose „luftë pa fronte“68.


67 Valdis Redelis, Partisanenkrieg, Entstehung und Bekämpfung der Partisanenkrieg - und Untergrundsbewegungen. KurtVowickel Verlag, Heidelberg 1958, f. 23 - 25

68 Krahaso, Max, Jähns, Atlas zur Geschihte des Kriegswesens, von Urzeit bis zum ende des 19 Jahrhundert, Greve verlag,Berlin 1978, Pjesa 3, f. 2711

Ndërkaq, në kontekst revolucionar ishte përdorur termi „luftë revolucionare“,përkatësisht në kontekst të luftës nacionalçlirimtare dhe revolucionare, ishte përdorurtermi „luftë partizane“ (partigiano, nga italishtja - aktivist partie)69. Kjo do të thotë setermi ushtarak „luftë guerile“, gjatë të kaluarës historike, është emërtuar me emra tëndryshëm. Mirëpo, të gjithë këta emra e kanë kuptimin e një forme specifike të zhvil-limit të luftës së armatosur, e cila në perëndim zakonisht quhet „luftë guerile“, ndër-sa në lindje „luftë partizane“. Në këto kontekste kuptohen të gjitha formacionet eorganizuara jashtëinstitucionale me qëllim të zhvillimit të luftës, përkatësishtkryengritjes së armatosur kundër pushtetit të huaj, ose kur është fjala për luftëqytetare, kundër shtetit të vet.

Gjatë dekadave të fundit, jo vetëm termi „luftë guerile“, por edhe emërtimettjera, si terrorizëm, grushtshtet, subversion, revolucion, kryengritje e armatosur etj., popërdoren në mënyrë të ngatërruar70. Sidomos kur është fjala për cilësimin e një lëvizje-je nacionale, si lëvizje terroriste ose luftë nacionalçlirimtare, atëherë, si në politikë,ashtu edhe në mjetet e ndryshme të informimit publik, vërehet elementi i interesit oseai i simpatisë politike71. Kështu, p.sh., disa autorë i konsideronin luftëtarët e Vietnamit,ata të Organizatës për Çlirimin e Palestinës, luftëtarët çeçenë, kryengritësit afganë,luftëtarët nacionalçlirimtarë të Kosovës, etj., si „banda terroriste“ dhe kështu i niveli-zonin ata me „Fraksionin e Armatës së Kuqe“ gjermane, me „Brigadat e Kuqe“ ital-iane, me „Aksionin Direkt“ francez, me terroristët baskë, etj72.

Ndryshe nga kjo, duhet kuptuar mendimi shkencor, i përfaqësuar ngaeksperti ushtarak anglez, Werner Hahlweg, i cili thotë se „terrorizmi dhe luftaguerile, praktikisht janë një dhe të pandashme“73. Mirëpo, këto teori shkencore janëtë pakta. Sot shumica e shkencëtarëve e argumentojnë dallimin që ekziston në mestë terrorizmit dhe luftës guerile74. Një dallim i tillë nuk qëndron vetëm në zgjed-hjen simpatike të emrave, por në cilësinë e tyre. Pra, sipas mendimit bashkëkohorshkencor, dallimi në mes luftës guerile dhe terrorizmit qëndron në format e orga-nizimit dhe të veprimit të tyre taktik, në mënyrat specifike të angazhimit të trupavenë front si edhe në metodat speciale komanduese. Në këtë drejtim, sipas Franz Wödermann, lufta guerile karakterizohet:

- me një organizim dhe veprim specifik të njësive luftarake;


69 Krahaso V. R. Wolf, R. W. Günter, G. Moritz, Der verdeckte Kampf, Köln 1965, f. 1 - 3. Partizanët për herë të parë e kanëfituar statusin e robërve të luftës me Konventën e Kryqit të Kuq të Gjenevës të vitit 1949.

70 Walter Laqueur, Terrorismus, Kronberg 1977, f. 7. 71 Frank Kitson, Im Vorfeld des Krieges. Abwehr von Subversion und Ausruhr. Nga gjuha angleze nga: K. Jeager und S.

Rödiger, Degerloch 1974, f. 17. 72 Krahaso, Werner Hahlweg, Moderner Guerillakrieg und Terrorismus, në: Manfred Funke, Terrorismus, f. 137. 73 Werner Hahlweg, Theoretische Grundlagen der modernen Guerilla und des Terrorismus, në librin: Politik durch Gewalt,

Rolf Tophoven 1976, f. 18. 74 Walter Laqueur. Terrorismus 1977, f. 6.

- me një taktikë strategjike ushtarake të karakterizuar me lëvizje të shpe-jta të njësive të vogla luftarake më qëllim të goditjeve të befasishme tëforcave të rregullta armike75.

Ndërkaq, aksionet terroriste (të cilat gjithashtu kryhen nga njësitë e voglasulmuese) dallohen nga aksionet e armatosura guerile në bazë të qëllimeve dhe tëbrutalitetit të tyre. Qëllimi i aksioneve terroriste është arritja e koncesioneve tëndryshme politike, ndërsa mënyra brutale e kryerjes së tyre, me gjithë frikën dhepanikun e shkaktuar, zakonisht nuk sjell realizimin e programeve të dëshiruarapolitike76.

Një shembull të mirë praktik, të dallimit që ekziston në mes terrorizmit dheluftës guerile, e ka ofruar edhe David Fromkin. Ai në studimin e tij fundamental„Strategjia e terrorizmit“ ka shkruar se në kuptimin strategjik, dhuna terroriste dal-lohet nga lufta guerile. Si shembull në këtë drejtim, Fromkin ka ofruar krahasiminnë mes strategjisë së zhvilluar gjatë luftërave nacionalçlirimtare arabe dhestrategjisë bashkëkohore të disa organizatave terroriste palestineze. Sipas tij, dalli-mi në mes këtyre dy strategjive qëndron në faktin se udhëheqësit e gueriles arabe„urdhëronin sulmin në hekurudha ngaqë e dëshironin shkatërrimin e tyre, ndërsaterroristët palestinezë i sulmonin linjat ajrore (aeroplanët) ose i shkatërronin ato,edhe pse një shkatërrim të tillë nuk e dëshironin“77.

Një rregull për dallimin e kuptimit që ekziston në mes lëvizjeve terroristedhe atyre nacionalçlirimtare e ka ofruar edhe ish-presidenti i ShBA-së XhorxhBush78. Gjatë kohës kur ishte kryetar i komisionit për luftimin e terrorizmitndërkombëtar në qeverinë e Reganit, Bush me 1988 kishte thënë: „Gjatë përpjek-jeve për shkatërrimin e lirisë dhe të demokracisë së popujve, terroristët mekënaqësi të dukshme i zgjedhin qytetarët e pafajshëm si viktima të tyre. Ata, meqëllim të realizimit të interesave të tyre cinike, i vrasin gratë, fëmijët dhe burrat epafajshëm. Ata i vrasin edhe gjyqtarët, policët, politikanët, gazetarët, deputetët,etj., të cilët janë në shërbim të mbrojtjes së vlerave të demokracisë. Ndërsa luftë-tarët për liri, përkundrazi, veprojnë krejt ndryshe. Këta, me një kujdes të veçantë irespektojnë rregullat ndërkombëtare të luftës. Në bazë të këtyre rregullave, luftë-tarët nacionalçlirimtarë sulmojnë pozicionet e ndryshme ushtarake, por jo pop-ullsinë e pambrojtur. Edhe gjatë operacioneve të tyre luftarake mund të rezultojëndonjë viktimë civile, mirëpo ajo sipas rregullit nuk është qëllim i tyre, por fatke-qësi, e cila ndodh nganjëherë gjatë operacioneve luftarake. Pra, vrasjet e qyte-


75 Krahaso: Franz Wödermann, Terrorismuf. Motive, Träger, Strategien, München 1977, f. 55. 76 Rolf Tophoven. Der internationale Terrorismus. Herausforderung und Abwehr, në librin: Manfred Funke, Terrorismus, f. 241. 77 David Fromkin, Die Strategie des Terrorismus, në: Manfred Funke, Terrorismus, f. 95. 78 Brogan Patrick, Die Unruhe der Welt, Darmstadt 1990, f. 617.

tarëve të pambrojtur dhe terrorizimi i kundërshtarëve ideologjikë nuk është karak-teristikë e as qëllim i lëvizjeve nacionalçlirimtare, por i terroristëve“.

Me anë të këtij shpjegimi përshkruhet qartë dallimi që ekziston në mes tëterrorizmit dhe luftës guerile. Pra, dallimi thelbësor i tyre nuk qëndron në veçoritëe organizimit ose të ekzekutimit të aksioneve të dhunshme, të cilat shpeshherë janëtë njëjta, por në qëllimet e ndryshme të tyre: qëllim parësor i luftës guerile është

arritja e suksesit fizik - pushtimi i territoreve, ndërsa ai i terrorizmit është ndiki-

mi, respektivisht, reagimi i dëshiruar psikologjik ndaj aksionit të ekzekutuar ter-

rorist79.Për dallim nga terrorizmi, lufta guerile karakterizohet me rregulla të qarta:

ekziston territori neutral, formacionet e armatosura janë të identifikueshme, ekzis-ton ndalesa e respektuar e përdorimit të armëve të caktuara dhe vetëdija epërgjithshme për mbrojtjen e popullsisë, respektivisht për zhvillimin e operacion-eve dhe aksioneve të ndryshme luftarake jashtë vendbanimeve civile. Të gjithakëto elemente, dëshmojnë për dallimin e kuptimit që ekziston në mes të terrorizmitdhe luftës guerile ose kryengritjeve të armatosura. Pra, terrorizmi, si formë speci-fike e agresionit të armatosur, gjithmonë ka për qëllim sjelljen e të atakuarit në njëgjendje të frikës, nervozizmit dhe histerie me qëllim të ndikimit në realizimin einteresit të caktuar politik80.

7. Dallimi i terrorizmit dhe luftës guerile sipas të drejtës ndërkombëtare

Të drejtat dhe detyrimet e palëve ndërluftuese janë të përshkruara në të ash-tuquajturën „e drejta e luftës“. Kjo e drejtë u referohet palëve të ndryshme ndër-luftuese në tokë, ajër dhe det. Obligimet dhe të drejtat e ndryshme, që u dedikohensubjekteve të konfrontuara në tokë, janë kryesisht të skicuara në Konventën IVNdërkombëtare të Hagës të vitit 1907, përkatësisht në Rregulloren e Hagës mbiLuftën në Tokë. Sipas kësaj rregulloreje, për herë të parë bëhet nivelizimi i të ash-tuquajturave „korpuse të lira“, respektivisht formacioneve të ndryshme të orga-nizuara luftarake me „ushtritë e rregullta“81.

Përpjekje tjetër në drejtim të barazimit të të drejtave dhe obligimeve tëkryengritësve të armatosur me ushtritë e rregullta, është bërë me Konventën eGjenevës për Mbrojtjen e Popullsisë Civile të vitit 1949. Kjo konventë, duke u


79 Herfried Munkler, Guerillakrieg und Terrorismus, Neue politische Literatur, Berichte über die internationalen Schriften Nr.25/1980, f. 303.

80 Krahaso: Franz Wöderman, Terrorismus/1977, f. 59; Herfried Münkler, Guerillakrieg und Terrorismus, Neue politischeLiteratur, Nr. 25/1980, f. 307, 309.

81 Ordnung der Gesetze und Gebräuche des Landkrieges. Më gjërësisht në: Hendrik van Bergh, Staatsfeinde, Aus den Aktender Geheimdienste, Ulm 1987, f. 139.

aprovuar si rezultat i përvojave të hidhura gjatë Luftës së Dytë Botërore, e kishteshtrirë juridiksionin e saj, jo vetëm në luftërat e shkaktuara në mes të shteteve,sipas kuptimit klasik të së drejtës ndërkombëtare, por edhe në konfliktet e armato-sura gjatë luftërave qytetare, kryengritjeve të armatosura dhe lëvizjeve tëndryshme çlirimtare82. Sidomos me Artikullin 4 (Mbi Robërit e Luftës) dheArtikullin 13 (Mbi të Plagosurit) të konventës në fjalë, është bërë nivelizimi ipërgjithshëm i të drejtave dhe obligimeve të formacioneve të ndryshmekryengritëse me ushtritë e rregullta.

Luftërat e ndryshme çlirimtare ishin frymëzim për avancim të mëtejmë tëtrajtimit të luftëtarit, i cili u arrit me Konventën e Gjenevës të vitit 1949 dhe pro-tokollet e saja plotësuese të datës 10.06.1977. Në këtë drejtim, kërkesa e shtetevekomuniste dhe shteteve të tjera në zhvillim, e harmonizuar me interesin e Kryqittë Kuq Ndërkombëtar për mbrojtjen e popullsisë civile gjatë konflikteve tëndryshme brendashtetërore, kishin sjellë si rezultat mundësinë që „terroristët tëcilët i plotësojnë katër kushtet e parapara me Konventën IV të Hagës, të njihen siluftëtarë të rregullt, gjegjësisht edhe pa njohjen e statusit të luftëtarit, të kenë tëdrejtë në statusin e të zënit rob“83.

7.1. Ushtria Çlirimtare e Kosovës sipas të drejtës ndërkombëtare

Identifikimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës me terrorizmin, ashtu si upraktikua nga disa qarqe të caktuara, është tërësisht i pabazë. Sipas rregullave të sëdrejtës ndërkombëtare, të cilat e shpjegojnë dallimin që ekziston në mes të terror-izmit dhe veprimeve të tjera legjitime luftarake, Ushtria Çlirimtare e Kosovës nukmund të vlerësohet si „organizatë terroriste“ ngaqë ajo dallon thelbësisht nga çdoformë e manifestimit terrorist.

Ushtria Çlirimtare e Kosovës ka qenë e karakterizuar me taktikën e sajguerile, e cila në bazë të formës dhe të përmbajtjes së vet, dallonte esencialisht ngatë gjitha format klasike dhe moderne të terrorizmit. Në këtë rast ishte fjala përzhvillimin e operacioneve luftarake në shkallë territoriale, me qëllim të ndërrimittë pushtetit hegjemonist serb në Kosovë, me një pushtet demokratik të tipit evropi-an, në të cilin të gjithë qytetarët pa dallim pozite sociale, kombi dhe feje, do të ndi-heshin të lirë e të barabartë.

Sipas burimeve të ndryshme, që i referohen Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës,ajo që nga ditët e para të lindjes së vet, ka vepruar në pajtim me Konventën IV të


82 Franz Wödermann, Terrorismus, Motive, Täter, Strategien, München 1977, f. 54. 83 Krahaso: Ordnung der Gesetze und Gebräuche des Landkriegef. Më gjërësisht në: Hendrik van Bergh, Staatsfeinde, Aus

den Akten der Geheimdienste, f. 142, Ulm 1987; Franz Wödermann, Terrorismus, Motive, Täter, Strategien, München1977, f. 55.

Hagës të vitit 1907 dhe me Konventën e Gjenevës të vitit 1949. Sipas konventavenë fjalë: „aktet e dhunës terroriste mund të njihen si veprime legjitime luftarake,vetëm nëse janë kryer nga:

- grupi i personave i komanduar nga një udhëheqës, i cili është përgjegjësedhe për veprimet e personave të tjerë, të cilët gjenden nën komandën etij;

- grupi i personave, të cilët bartin një simbol të ngjitur në uniformat etyre, i cili duhet dalluar edhe nga largësia;

- grupi i personave, të cilët i mbajnë hapur armët e tyre; - grupi i personave, të cilët gjatë aksioneve të tyre luftarake u përmbahen

rregullave ndërkombëtare të luftës84.Sipas konventave të lartshënuara, të cilat kudo në botën bashkëkohore e

kanë kuptimin “e së drejtës ndërkombëtare” që parasheh rregullat imperative përzhvillimin e luftës në tokë, barazohen në mënyrë të plotë të ashtuquajturat „kor-puse të lira“, respektivisht formacionet e ndryshme kryengritëse me „ushtritë erregullta“. Në këtë drejtim edhe protokollet plotësuese të Konventës së Gjenevëstë datës 10.06.1977, Konventa Ndërkombëtare mbi Robërit e Luftës e vitit 1949(Artikulli 4), Konventa e Gjenevës për Mbrojtjen e Popullsisë Civile të vitit 1949,si dhe Konventa Ndërkombëtare mbi të Plagosurit të vitit 1949 (Artikulli 13), i tra-jtojnë në mënyrë të barabartë formacionet e ndryshme kryengritëse me „ushtritë erregullta“. Të gjitha këto konventa, parashohin obligimin për respektimin e rreg-ullave të luftës jo vetëm gjatë zhvillimit të luftërave në mes shteteve, por edhegjatë konflikteve qytetare ose lëvizjeve të ndryshme kryengritëse“.

Sipas këtyre rregullave dhe qëndrimeve parimore ndërkombëtare, UshtriaÇlirimtare e Kosovës, nuk mund të vlerësohet si „organizatë terroriste“, por silëvizje nacionalçlirimtare, e cila e kishte subjektivitetin e vet nacional dhendërkombëtar85.

8. Terrorizmi si alternativë e luftës së armatosur

Sipas disa autorëve, shtetet e ndryshme, nga pamundësia që ta fillojnë,respektivisht ta zhvillojnë një luftë klasike kundër shtetit rival ose me qëllim tëmënjanimit të rreziqeve të padëshiruara që do të sillte ajo, e praktikojnë terror-izmin si formë të luftës speciale, gjegjësisht si alternativë të luftës86.


84 George Daetwyler, Terrorismus und das internationale Strafrecht, Zürich 1981, f. 94. 85 Në maj dhe qershor të vitit 1998, ky shkrim, në një version më të zgjeruar iu ishte dërguar institucioneve dhe

personaliteteve të ndryshme politike ndërkombëtare si dhe ishte botuar në gazetën „Koha ditore“ dhe „Rilindja“. 86 Krahaso: John Bunzl, Gewalt ohne Grenzen, Wien 1991, f. 6.

Këtu zakonisht mendohet për përkrahjet e lëvizjeve të ndryshme terroristenë një shtet rival, jo me qëllim të krijimit të rrethanave lehtësuese për okupimin,por për destabilizimin politik të tij. Në këtë mënyrë shtetet e ndryshme, meangazhimin e terroristëve ose me përkrahjen sekrete të tyre, e zhvillojnë këtë formëtë luftës speciale kundër shtetit rival, ose shkaktojnë konflikte të ndryshme ndër-shtetërore, pa u infiltruar drejtpërdrejt, përkatësisht pa u paraqitur si palë në kon-flikt87. Pa dyshim, një formë e tillë e angazhimit dhe përkrahjes terroriste, shtetevetë ndryshme jodemokratike u ofron mundësinë për realizimin e aspiratave ose qël-limeve të caktuara politike në kundërshtim me normat e të drejtës ndërkombëtare.


87 Karl Markus Kreis, Der internationale Terrorismus, në librin: M. Funke, Terrorismus, f. 171.

TERRORIZMI NDËRKOMBËTAR NË VËSHTRIM

TË PËRGJITHSHËM

KUPTIMI I TERRORIZMIT NDËRKOMBËTAR

1. Kuptimi i përgjithshëm

Për dallim nga terrorizmi nacional, shkencëtarët e ndryshëm e shpjegojnëterrorizmin ndërkombëtar në kontest të veprimeve ose pasojave të paraqitura jovetëm në një shtet88. Në këtë kuptim, problem qendror paraqet përcaktimi ikritereve, në bazë të së cilave do të përcaktohej një ngjarje ose një seri e ngjar-jeve si terrorizëm ndërkombëtar. Këtu kriter themelor merret numri i shteteve tëpërfshira ose të atakuara nga sulmi terrorist. Kur veprimi ose pasojat e sulmit ter-rorist kufizohen vetëm në një shtet, atëherë kemi të bëjmë me terrorizminnacional. Ndërkaq, në të gjitha rastet e tjera kur sulmi terrorist përmban elementetë dy ose më shumë shteteve, flasim për terrorizëm ndërkombëtar. Në këtë mënyrëedhe Departamenti i Shtetit i ShBA-së shpjegon se „terrorizmi është ndërkombë-tar gjithmonë kur në ngjarje është përfshirë territori ose qytetarët e dy ose mëshumë shteteve“89.

Sipas Artikullit 3 të Marrëveshjes për Luftimin e (sulmeve me bomba)Terrorizmit, të aprovuar nga Kuvendi i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara më15.12.1997, për terrorizmin ndërkombëtar flitet “gjithmonë kur vendi i veprimit,përkatësia shtetërore e autorit ose e viktimës, gjegjësisht përkatësitë e ndryshmeshtetërore të autorit, vendit të ngjarjes dhe vendit të pasojave, si dhe vendit të qën-drimit të autorëve para, gjatë ose pas kryerjes së veprës terroriste, kanë elementendërkombëtare”. Nga ky përkufizim mund të thuhet se në të gjitha rastet, kur njëose më shumë elemente të veprimit terrorist si, viktima, vendi i ngjarjes, autori i

45 :.KUPTIMI I TERRORIZMIT NDËRKOMBËTAR

88 Franz Wödermann mendon se duhet përdorur termi „transnacional“ edhe në kuptimin e përshkrimit të bashkëpunimit tëvendosur në mes terroristëve ndërkombëtarë ose grupeve të tyre. Ndërsa Smith mendon se „terrorizmi transnacional“ katë bëjë vetëm me konsekuencat ndërkombëtare e jo me qëllimet politike. Krahaso: Franz Wödermann, Terrorismus.Motive, Träger, Strategien, München 1977, f. 141

89 Që nga viti 1980, Departameni i Shtetit i ShBA-ve, e analizon dhe studion fenomenin terrorist, www.state.gov/.

veprës, qëllimi i veprimit, vendqëndrimet e autorit dhe mjetet e përdorura, kanë tëbëjnë me dy ose më shumë shtete, kemi të bëjmë me terrorizmin ndërkombëtar.

1.1. Kuptimi sipas objektit të veprimit

Si kriter themelor për dallimin e terrorizmit ndërkombëtar nga ai nacionalështë përkatësia e ndryshme shtetërore e autorit nga ajo e viktimës. „Terrorizmiështë ndërkombëtar në të gjitha rastet kur përkatësia shtetërore e terroristit ështëtjetër nga ajo e së paku njërës nga viktimat e veta”. Kjo ka të bëjë si në rastet kurterroristi në shtetin e vet i sulmon shtetasit e huaj, ashtu edhe në rastet e sulmevenë shtetin e huaj. Në këto raste shumë më thelbësore është përkatësia e ndryshmeshtetërore e autorit nga ajo e viktimës sesa vendi i veprimit terrorist90.

Edhe sipas „Konventës së Uashingtonit“ për mbrojtjen e diplomatëve, tëmbajtur më 02.02.1971 (Organizata e Shteteve Amerikane) “dallimet e përkatësivetë ndryshme shtetërore në mes viktimës dhe autorit të veprës e përcaktojnë karak-terin ndërkombëtar të aktit terrorist”. Në Nenin 2 të kësaj konvente thuhet: „KjoKonventë ka për qëllim që vrasjet, rrëmbimet dhe sulmet e tjera fizike kundër per-sonave me imunitet diplomatik, të cilët në bazë të obligimeve ndërkombëtareduhen mbrojtur në mënyrë të posaçme, ose kërcënimet e ndryshme kundër tyre,pavarësisht nga motivi, duhen trajtuar si krime me karakter ndërkombëtar“91. Kjonjëherësh i përgjigjet edhe Preambulës së kësaj konvente, në të cilën thuhet: „sul-met kundër personave, të cilët duhet të kenë mbrojtje të posaçme shtetërore, padyshim që mund të shkaktojnë pasoja të rënda, si për marrëdhëniet e ndryshmendërshtetërore, ashtu edhe për sigurinë ndërkombëtare“.

1.2. Kuptimi sipas viktimës, vendit të ngjarjes, autorit të veprësdhe qëllimit të veprimit

Sipas përkufizimit të propozuar nga „International Law Association“, vepraterroriste ndërkombëtare ka të bëjë me “çdo akt të dhunës ose kërcënimit medhunë, të kryer nga personat ose grupet e ndryshme të personave - pavarësisht ngapozita, qëllimi ose orientimet e tyre politike, të drejtuara kundër personaliteteve qëkanë mbrojtje të posaçme ndërkombëtare, organizatave, vendeve, përkatësisht


90 W. H. Smith, International Terrorism, A Political Analysis, The Year Book of World Affairs, 1977, f. 140, cituar sipas: IlseLacoste, Die europäische Terrorismus - Konvention, Schweizer Studien zum Internationalen Recht, Band 30, Zürich 1982,f. 23 - 25.

91 „Convention to prevent and punish the acts of terrorism taking the form of crimes against persons and related extortionthat are of international significance“, përkthimi gjerman, në: Europa archiv, Folge 9/1971.

lokaliteteve me karakter ndërkombëtar, si dhe sistemeve të ndryshme për komu-nikim dhe lidhje ndërkombëtare“92.

Sipas këtij përkufizimi, akte të dhunës terroriste ndërkombëtare janë:- rrëmbimet dhe të gjitha format e tjera të veprimit terrorist të drejtuara

kundër personaliteteve me mbrojtje të posaçme ndërkombëtare ose anë-tarëve të misioneve të ndryshme diplomatike me qëllim që ata të vriten, tëplagosen ose të frikësohen;

- si akte të tilla konsiderohen edhe të gjitha format e tjera të veprimit ter-rorist, të drejtuara kundër vendeve ose objekteve të ndryshme me karak-ter ndërkombëtar, me qëllim që ato të dëmtohen ose të ndikohet nëprishjen e raporteve të caktuara ndërkombëtare;

- aktet e dhunës terroriste të drejtuara kundër organizatave ndërkombëtareose sistemeve të ndryshme për komunikim dhe lidhje, me qëllim tëshantazhit ose të dëmtimit të tyre, pavarësisht nga mënyra e brendshme(sabotimet nga brenda) ose e jashtme e kryerjes së veprimit terrorist(sulmet nga jashtë).

Në mënyrë më konkrete, Konventa Ndërkombëtare Kundër Rrëmbimeve, edatës 18.12.1979, shpjegon se nuk duhet trajtuar si vepra terroriste ndërkombëtarerastet kur „rrëmbimi i personave është kryer brenda territorit të shtetit të tyre dherrëmbyesit janë shtetas të atij shteti, në qoftë se edhe burgosja e rrëmbyesve ështëkryer në shtetin e tyre“ (Artikulli 13)93. Në mënyrë të ngjashme e përshkruanveprën terroriste ndërkombëtare edhe „Convention for the Prevention andPunishment of Certain Acts of International Terrorism, e ofruar nga Shtetet eBashkuara të Amerikës më 25.09.1972“. Sipas kësaj konvente “përkatësitë endryshme shtetërore të autorit dhe viktimës, vendit të ngjarjes, mjeteve të veprim-it dhe qëllimit terrorist, janë kritere themelore në bazë të së cilave përcaktohetelementi ndërkombëtar i veprimit terrorist”94.

2. Qëllimet e veptimeve terroriste ndërkombëtare

Qëllimi themelor i veprimeve terroriste nacionale është „sjellja e shtetit,respektivisht e qeverisë së tij dhe popullit nën presionin e nevojshëm me qëllim të


92 Konferenca „International Law Association“, Propozimi i përkufizimit të terrorizmit ndërkombëtar, Art.1 Ziff. 1 des „DraftOutlinie of Signale Convention on Legal Control of International Terrorism“, The ILA, Report of the 57 th Conference, f.142 - 152, në librin: Ilse Lacoste, Die europäische Terrorismus - Konvention, Zürich 1982, f. 23.

93 Internationales Übereinkommen gegen Geiselnahme vom 18.12.1979, New York, përkthimi gjerman i datës 30.05.1980.94 Draft Convention for the Prevention and Punishment of Certain Acts of International Terrorism, 25.09.1972, englischer

Text abgedruckt in Survival, XV, Vereinigte Staaten von Amerika 1973, No. 1, f. 32 - 34, në librin: Ilse Lacoste, Dieeuropäische Terrorismus - Konvention, Zürich 1982, f. 25.

detyrimit të tyre për vijimin e kursit të caktuar politik“95. Këtu, rol vendimtar kanësulmet terroriste ngaqë ato, duke shkaktuar publicitet të rregullt dhe të fuqishëm nëmediat e informimit, ndikojnë në influencimin e subjekteve kryesore politike.Madje, në raste dhe rrethana të caktuara, sulmet terroriste mund të ndikojnë, jovetëm në ndërrimin e qëndrimeve ndaj çështjeve të caktuara politike, por edhe nëndërrimin e qëndrimeve dhe vetëdijes së caktuar nacionale.

Ndërkaq, me sulme terroriste ndërkombëtare, individët ose grupet endryshme terroriste, duke sulmuar objektiva të caktuara jashtë territorit të shtetittë vet, kanë për qëllim detyrimin e qeverive të tyre për ndërmarrjen e interven-imeve, respektivisht veprimeve të caktuara në drejtim të realizimit të qëllimevekonkrete politike, si dhe me qëllim të sensibilizimit të opinionit ndërkombëtar lid-hur me problemin e caktuar politik. Mirëpo, sulmet e tilla terroriste, deri tash nukkanë rezultuar me efektet e dëshiruara politike. Madje, ato në të gjitha aspektetkanë qenë më tepër kundërproduktive. Shembull konkret paraqesin aksionet eshumta terroriste, të kryera në të gjitha pjesët e botës nga aktorë të ndryshëm ter-roristë, të cilat përpos publicitetit negativ, izolimit politik ose edhe nacional, si dhehumbjes së simpatisë ndaj tyre, nuk kanë sjellë asgjë tjetër.

3. Përkufizimi i terrorizmit ndërkombëtar

Nocioni „terrorizëm ndërkombëtar“ i përfshin të gjitha format e veprimitterrorist, të paraqitura si terrorizëm shtetëror, respektivisht ai i stimuluar shtetërordhe i drejtuar kundër një shteti tjetër e deri te format e ndryshme të bashkëpunim-it midis grupeve të ndryshme terroriste ndërkombëtare. Këto forma të aktivitetitterrorist, zakonisht paraqiten në forma klasike të sulmeve terroriste kundër shtetit(në kuptim të përgjithshëm: përfaqësuesve shtetërorë, institucioneve, organeve,interesave shtetërore, etj.) ose shtetasve të huaj, gjegjësisht pronës së tyre, të kry-era në shtetin e autorëve ose në një shtet të tretë96.

Në të vërtetë, „terrorizmi ndërkombëtar“ është më tepër një fenomenjuridik sesa politik. Nga aspekti juridik, kriteret për përkufizimin e terrorizmitndërkombëtar janë aq të gjera sa thuajse të gjitha aksionet terroriste do të mundtë përfshiheshin në kompetenca të së drejtës ndërkombëtare. Mirëpo, nga aspektishkencor një definim i tillë është i papranueshëm ngaqë krahas terrorizmitnacional do të paraqitej edhe ekzistenca e të ashtuquajturit „terrorizëm ndërkom-bëtar”. Për këtë arsye, në aspektin shkencor nuk mund të ketë „terrorizëm


95 Krahaso: Alfred Ellinger, Terror und Terrorabwehr, Eisenstadt 1990, f. 42. 96 Në këtë kuptim ishte aplikuar edhe termi „terrorizmi transnacional“, më gjerësisht: Walter Laqueur, Terrorismus, Die

globale Herausforderung, Ullstein 1987, f. 338, 441.

ndërkombëtar“, por ka terrorizëm nacional me sferë të zgjeruar të veprimitndërkombëtar97.

Deri tash është bërë një seri përpjekjesh për përcaktimin juridik të terror-izmit ndërkombëtar. Në këtë aspekt, përkufizimi më i thjeshtë e shpjegon terror-izmin ndërkombëtar në kontest të konsekuencave të qarta ndërshtetërore. Këtupërfshihen aktet e dhunës terroriste, të cilat i kalojnë kufijtë e një shteti ose ato mepërfshirje të qarta ndërkombëtare:

- kur terroristët udhëtojnë në një shtet të huaj me qëllim që atje ta godasinobjektin e tyre;

- kur viktima ka të bëjë me elementin ose raportet e ndryshme ndërkom-bëtare (shtetasit e huaj, të akredituarit e ndryshëm diplomatikë, zyrtarëte misioneve të ndryshme, etj.);

- kur terroristët i sulmojnë aeroportet, përkatësisht avionët ose i detyro-jnë ato për të aterruar në një shtet tjetër;

- kur terroristët i sulmojnë institucionet e huaja shëndetësore, arsimore,kulturore, fetare, etj.

Njëri nga përkufizimet më të rëndësishme është ai i shkencëtarit, Brian M.Jenkins, i cili e përkufizon terrorizmin ndërkombëtar në këtë mënyrë:

- „Terrorizmi ndërkombëtar mund të paraqitet si akt i dhunës ose si serie akteve të dhunës së ushtruar në kundërshtim me të drejtën diplomatikendërkombëtare dhe rregullat e luftës. Terrorizmi ndërkombëtar nukështë formë klasike e zhvillimit të luftës së armatosur ashtu si e prezan-tojnë grupet e ndryshme revolucionare ose disidente, por është formë ere e zhvillimit të luftës pa territor dhe ushtri98. Kjo do të thotë se për dal-lim nga format klasike të zhvillimit të luftës së armatosur, terrorizmi nukkufizohet vetëm në një territor të caktuar. Terrorizmi ndërkombëtar nukrespekton as popull e as shtet neutral dhe mund të zbatohet në çdo pjesëtë botës”.

Ndërkaq, Smith terrorizmin ndërkombëtar e argumenton: - Terrorizmi është ndërkombëtar nëse terroristi ka përkatësi shtetërore

tjetër nga të paktën njëra viktimë e tij… Terrorizmi ndërkombëtar mundtë kryhet, si në raporte politike të brendshme, ashtu edhe në ato tëjashtme. Në rastin e parë, terroristët kanë për qëllim parësor arritjen ekoncesioneve të ndryshme politike ose rrëzimin e qeverive të tyre.


97 Georgios Kaouras, Terrorismus, historische und politische Komponenten des terroristischen Phänomens, EuropäischeHochschulschriften, Peter Lang, Frankfurt am Main 1993, f. 82.

98 Brian M. Jenkins, International Terrorism: A Blance Sheet, The International Institute for Strategic Studies, London,Juli/August 1975; Franz Wörderman, Terrorismus, Motive, Täter, Strategien, München 1977, f. 105.

Ndërsa, në rastin e dytë, qëllimi kryesor terrorist është ndërrimi iraporteve të caktuara ndërkombëtare“99.

Për Williksonin, terrorizmi ndërkombëtar ka të bëjë: - „Me eksportimin e dhunës politike jashtë territorit të shtetit të terror-

istëve, me qëllim të vrasjeve ose plagosjeve të shtetasve të huaj, të cilëtnjëherit janë edhe të pafajshëm dhe nuk kanë asgjë të përbashkët meluftën e terroristëve. Terrorizmi ndërkombëtar ka të bëjë edhe meformimin e lidhjeve dhe formave të tjera të bashkëpunimit ndërnacionalterrorist me qëllim të koordinimit të aktiviteteve të ndryshme terroristendërkombëtare“100.

Në bazë të këtyre përkufizimeve të ofruara mund të konkludohet se veprimiterrorist ndërkombëtar është ai veprim i dhunës së motivuar politike, i orientuar nëdrejtim të influencimit, përkatësisht të ndërrimit të qëndrimeve ose raporteve të cak-tuara ndërkombëtare.

4. Karakteri transnacional i terrorizmit ndërkombëtar

Sipas të drejtës ndërkombëtare, në qoftë se një ngjarje, proces, veprim osefenomen, zhvillohet në mes dy e më tepër shteteve, atëherë ajo dukuri trajtohet si“ndërkombëtare” (në mes shteteve). Ndërsa, kur një dukuri e tillë kalon kufirin e njështeti dhe zhvillohet edhe në shtete tjera, quhet transnacionale (kalon nga një shtetnë tjetrin)101.

Studimi i karakterit transnacional të terrorizmit ndërkombëtar padyshim qëdo ta mundësonte jo vetëm kuptimin e qartë të kësaj dukurie specifike kriminale,por edhe rrezikun dhe pasojat reale që mund t’i sjellë ky fenomen primina, renditjuridik ndërkombëtar. Terrorizmi ndërkombëtar në kontekst të transnacionalitetit tëvet paraqitet, si në rajonet gjeografike të përfshira me dhunë terroriste, ashtu edhenë rajonet në të cilat janë të shpërndara, përkatësisht të stacionuara formacionet endryshme terroriste102.

Grupet e ndryshme terroriste, të përcaktuara si autorë transnacionalë, i dety-rojnë aktorët e ndryshëm shtetërorë të ndërmarrin reagime dhe masa të ndryshmeligjore dhe diplomatike kundër tyre. Tërësia e këtyre veprimeve të gërshetuara, tëbrendshme dhe të jashtme (ndërkombëtare), në thelbin e vet paraqet një proces, i


99 Smith W. H., International Terrorism. A Political Analysis. Në librin : The Year Book of World Affairs. Vol. 31. 1977, f. 140 - 141.100 Willikson Paul. Political Terrorism. London - Basingstoke: Macmillan Press. 1974, f. 122. 101 Manfred Mols/Hans – Joachim Lauth/Christian Wagner (Hrgs.): Politikwisenschaft: Eine Einführung. Paderborn-

München-Wien-Zürich, 2001, f. 24-42102 Ulrike Pesch, Aspekte des internationalen Terrorismus als transnationales Problem, Bonn 1977, f. 247.

cili manifestohet si dukuri, respektivisht si politikë transnacionale. Për kuptiminmë të mirë të kësaj dukurie, japim shembullin si vijon:

- Sipas të drejtës ndërkombëtare, Organizata për Çlirimin e Palestinës(OÇP) edhe pse nuk ishte shtet (ajo nuk ishte as organizatë terroriste), ikishte përfaqësitë e veta zyrtare, madje edhe në nivele diplomatike nëshumë shtete të botës. Me vite të tëra kjo organizatë, përkatësisht forma-cionet e ndryshme luftarake në kuadër të saj, nga pozita dhe fronte tëndryshme zhvillonin luftë kundër Izraelit dhe shteteve të tjera, që nukishin propalestineze. Me aksionet e ndryshme spektakulare ata për-piqeshin kryesisht ta aktualizonin dhe ta ndërkombëtarizonin çështjen etyre nacionale. Kjo pa dyshim që kishte ndikuar jo vetëm në solidariz-imin e masave të ndryshme ndërkombëtare, por në disa raste edhe meidentifikimin e individëve dhe grupeve të caktuara terroristejopalestineze me pozitën e popullit palestinez. Nga ky solidaritet dhesensibilitet, ishte formuar edhe një rrjet i strukturuar i bashkëpunimitterrorist ndërkombëtar. Madje, në disa raste, nga grupet e ndryshme tëinspiruara jopalestineze ishte bërë edhe përpjekje për kopjimin e aksion-eve terroriste palestineze dhe zbatimin e tyre në vende të tjera. Si këtoinfluenca ndërkombëtare, ashtu edhe tretmani i fituar diplomatik ngaOÇP-ja e kishin parashtruar fuqishëm diskutimin ndërkombëtar “pro osekundër çështjes palestineze”. Kryesisht lidhur më këtë problem, pravarësisht nga përcaktimi politik i shteteve ose subjekteve të ndryshmepolitike, përfshiheshin në konfliktin palestinez edhe shtetet e ndryshmeneutrale (në forma të ofrimit të ndihmave të ndryshme financiare oseteknike luftarake)103.

Përmasat transnacionale të terrorizmit ndërkombëtar gjithmonë janë tëkushtëzuara nga ndikimi i faktorëve të ndryshëm socialë, politikë dheekonomikë. Në realitet, rrezikshmëria e këtij fenomeni nuk qëndron vetëm nëpërmasat e ndërmarra transnacionale, por më tepër në aftësinë e terroristëve përshfrytëzimin e përmasave të tilla në drejtim të thyerjes së sistemit të caktuarshtetëror ose atij ndërkombëtar. Kjo do të thotë se potenciali kërcënues i terror-izmit ndërkombëtar, gjithmonë është në raport me rrethanat objektive të transna-cionalitetit dhe qëllimin, respektivisht aftësinë për veprim terrorist ndërkombë-tar.


103 Krahaso: Attia Ahmed, Der Nahost - Konflikt, Aussichten für Krieg und Frieden, në: Europa archiv, Bonn 1975, Folge 6,Jg. 30, f. 189 - 200.

Në raste të tilla zakonisht paraqiten tri situata të vështira për kalkulim, si vijon: - Terrorizmi ndërkombëtar, i ushtruar nga mekanizmat e ndryshëm

jashtështetërorë me tërë dinamizmin e vet avancohet si pseudosistemtransnacional në kuadër të sistemit politik ndërkombëtar. Në këtë kon-tekst, dallimi i terrorizmit nacional nga ai ndërkombëtar është i vështirë.Këtu terrorizmi ndërkombëtar, duke u legjitimuar si viktimë e agresion-it të caktuar shtetëror, zakonisht paraqitet si strategji e ndikimit tëtërthortë në drejtim të nxitjes së reagimeve të parmatosura të palëstjetër104.

- Terrorizmi ndërkombëtar, si i tillë, ka në dispozicion elemente të shum-ta ndërkombëtare dhe transnacionale, të cilat njëkohësisht edhe e forco-jnë rëndësinë e tyre ndërkombëtare. Në këtë mënyrë, „terrorizmitransnacional, duke e bartur konfliktin e vet edhe në rajonet e tjera, nëmënyrë brutale i shkel kufijtë politikë të shteteve neutrale. Këtë bartje tëdhunës politike, terrorizmi ndërkombëtar gjithmonë e arsyeton me qël-limin revolucionar për ndërrimin e dhunshëm të sistemit të atakuar poli-tik“105.

Në qoftë se qeveritë e ndryshme demokratike dëshirojnë ta ruajnë qenien etyre shtetërore, atëherë ato duhet t’u përgjigjen aksioneve të ndryshme terroristendërkombëtare me veprime efikase dhe të matura strategjike. Në këtë drejtim, rry-mat e ndryshme transnacionale, e sidomos terrorizmi ndërkombëtar, mund t’u sjel-lë shteteve të ndryshme destabilizim të dukshëm politik, madje edhe humbje tëkontrollit shtetëror, në qoftë se ata pa e peshuar mirë cilësinë, përmasat dhe inten-sitetin e veprimeve të ndërmarra transnacionale, ndërmarrin reagime drastike edhejashtë territoreve të tyre sovrane.

Është me rëndësi të theksohet se terrorizmi ndërkombëtar me të gjitha for-mat e manifestimit të vet transnacional, asnjëherë deri më tash nuk ka arritur t’indërrojë raportet ose strukturat e caktuara ndërkombëtare, por gjithmonë ështëparaqitur si faktor destabilizues, i cili, si i tillë, më tepër i ka penguar proceset endryshme evolutive politike.

4.1. Elementet karakteristike të terrorizmit transnacional

Terrorizmi transnacional dallohet nga të gjitha format e tjera të manifestim-it terrorist në bazë të këtyre elementeve:


104 Ulrike Pesch, Aspekte des internationalen Terrorismus als transnationales Problem, Bonn 1977, f. 266. 105 Crenschaw - Hutchinson, Martha, Transnational Terrorism and World Politics, The jerusalem journal of international rela-

tions, Vol.1, Nr.2, f. 10, cituar sipas: Georgias Kaouras, Terrorismus, Frankfurt am Main 1993, f. 81.

- Qëllimit të dëshiruar. Qëllimi kryesor i sulmeve terroriste është atakimii rendit ose i raporteve të caktuara ndërkombëtare;

- Ideologjisë transnacionale. Në bazë të një ideologjie të tillë transna-cionale mundësohet bashkimi i terroristëve me përkatësi të ndryshmenacionale, fetare, kulturore dhe gjuhësore në një organizatë të caktuarterroriste;

- Organizimit specifik të një rrjeti të strukturuar decentralist. Njësitet endryshme terroriste të shpërndara në rajone të ndryshme gjeografike oseedhe në tërë botën, veprojnë në bazë të ideologjisë dhe programeve tëpërbashkëta operative kryesisht në mënyrë autonome;

- Bashkëpunimit. Bashkëpunimi në mes njësiteve të ndryshme terroristenacionale ose atyre ndërkombëtare, të shpërndara në rajone të ndryshmegjeografike, është i gjithanshëm. Sidomos në rastet e përgatitjeve dheekzekutimeve të sulmeve të përmasave të gjera terroriste ndërkombëtarevërehet mobilizimi i njësiteve dhe grupeve të ndryshme terroriste, sipastaktikës operative të ashtuquajtur „swaming - taktik“106;

- Burimeve financiare. Grupet e ndryshme terroriste transnacionalezakonisht kanë në dispozicion burime të sigurta financiare të siguruaranë mënyra të ndryshme ilegale dhe legale. Këto grupe zakonisht përkra-hen nga autorë të ndryshëm jashtështetërorë;

- Potencialit shkatërrues. Si nga aspekti i gatishmërisë për veprim terror-ist, ashtu edhe nga ai i aftësive operative, llogaritet se potenciali shkatër-rues i grupeve terroriste transnacionale është shumë më i madh se ai igrupeve të tjera terroriste. Këtu është menduar për viktimat e mundshmedhe për pasojat eventuale (ekonomike, politike, psikologjike dhepërgjithësisht shoqërore), që mund të shkaktohen.

5. Terrorizmi ndërkombëtar si problem i paqes dhe sigurisë botërore

Në debate të ndryshme nacionale dhe forume ndërkombëtare disa herë deritash, është theksuar fakti se terrorizmi ndërkombëtar paraqet problem të pakontes-tuar për paqen dhe sigurinë botërore. Shikuar në mënyrë globale, gjatë tërë his-torisë njerëzore, terrorizmi ishte dhe mbetet forma më e shpeshtë e zhvillimit tëkonflikteve të armatosura. Fakti se terrorizmi ndërkombëtar me numër simbolik tëanëtarëve dhe mjeteve të përdorura luftarake, por me aksione të planifikuara dhe


106 Ulrich Schneckner, Netzwerke des Terrors. Charakter und Strukturen des transnationalen terrorizmus. SWP - Berlin.Dezember 2002, f. 6.

të koordinuara mirë terroriste, mund të shkaktojë edhe luftë të përmasave të gjerandërkombëtare. Këto fakte dëshmojnë edhe për rrezikun serioz që mund t’i sjellëky fenomen paqes dhe sigurisë botërore.

Nga këto fakte, disa autorë e krahasojnë terrorizmin ndërkombëtar edheme „luftë qytetare globale“. Të tjerët, e krahasojnë madje edhe me „Luftën e TretëBotërore“107. Pavarësisht nga këto epitete të tepruara, terrorizmi ndërkombëtar metë gjitha format e kuptimit dhe shfaqjes së vet, ishte dhe mbetet strategji e veprim-it të dhunshëm politik në drejtim të ndërrimit të sistemeve politike të subjektevetë ndryshme ndërkombëtare. Kjo njëherësh edhe obligon për studimin e rreziksh-mërisë, që paraqet ky fenomen për paqen dhe sigurinë botërore.

5.1. Kuptimi dhe përmbajtja e sigurisë shoqërore

Siguria është elementi më i rëndësishëm i jetës shoqërore. Ajo njëherit epërcakton edhe cilësinë e jetës shoqërore, e cili kryesisht varet nga niveli, inten-siteti dhe format e zhvillimit të konflikteve shoqërore. Kjo do të thotë se, siguriashoqërore mund të definohet vetëm në kontekst të zhvillimit të konflikteve poli-tike, intensitetit dhe bartjes së tyre. Siguria politike gjithmonë qëndron në raportndëraktiv në mes të jetës shoqërore dhe formave të tjera organizative, të cilat syn-ojnë të strukturohen në sistemin politik108. Në këtë kuptim, terrorizmi ndërkombë-tar paraqitet si problem serioz i sigurisë nacionale dhe rendit juridik ndërkombëtarnga fakti se ai synon ndërrimin e sistemeve të caktuara politike të subjektevendërkombëtare. Këto përpjekje njëkohësisht e paraqesin konfliktin e caktuarndërkombëtar, i cili manifestohet në formën e përpjekjeve për ruajtjen ose përndërrimin e sistemit të caktuar politik:

- Përpjekjet që kanë të bëjnë me ruajtjen e sistemeve të caktuara politikenacionale ose ndërkombëtare, të karakterizuara me veprime të ndryshmerepresive të shteteve koloniale, me qëllim të ruajtjes së mbizotërimit tëtyre kolonial. Këtu kemi të bëjmë me format e ndryshme të veprimit ter-rorist kundërrevolucionar të zhvilluara në rrethana revolucionare dhe tëushtruara nga shtetet e jashtme si dhe format e ndryshme të zhvillimit tëoperacioneve luftarake nga ushtritë e rregullta kundër formacionevekryengritëse dhe kundër popullsisë.


107 Jenkins Brian M. International Terrorism: A New Mode of Conflict. Los Angeles, Crescent Publications, California 1975,f.105-108

108 Krahaso: Karl Markus Kreis, Zum Verhältnis von Sicherheit und Wandel, Sicherheitspolitik vor neuen Ausgaben,Schriften des Forschungsinstituts der Deutschen Gesellschaft für auswärtige Politik, Reihe Rüstungsbeschränkung undSicherheit, Bonn 1977, f. 405 - 407

- Kategoria e dytë ka të bëjë me format klasike të veprimit terroristkundër rendit juridik ndërkombëtar. Është me rëndësi të theksohet se nëkëtë kategori, për shkak të ndërrimit të shpeshtë të pozitave të veprimitterrorist, nuk mund të thuhet se hyjnë ekskluzivisht vetëm përpjekjet eorientuara në drejtim të ndërrimit të raporteve ekzistuese politike. Nëkëtë kategori kryesisht bëjnë pjesë format e njohura të veprimit terroristndërkombëtar, të cilat bazohen në konfliktet e ndryshme nacionale.

Siguria shoqërore gjithmonë qëndron në raport dialektik me burimin e kon-fliktit dhe zhvillimin e tij109. Në ato kultura politike, ku konflikti shoqëror kuptohetsi pjesë integrale dhe forcë krijuese e shoqërisë, konflikti politik trajtohet vetëm nëkontekst të dëshirave reale për liri dhe përpjekjeve për mbrojtjen dhe sigurinëqytetare. „Në të gjitha shtetet, ku liria është e madhe dhe e pakufizuar, mungonmbrojtja dhe siguria qytetare, respektivisht, aty ku mbrojtja dhe siguria qytetareështë e lartë dhe e perfeksionuar, mungon liria“110.

5. 2. Siguria nacionale dhe ndërkombëtare

Në kontekst me shtetin zakonisht flitet për sigurinë nacionale. Në këtë kup-tim, këtu objekt i studimit është raporti që ekziston në mes të problematikës terror-iste dhe sigurisë shtetërore si njësi nacionale dhe element ndërkombëtar111. Padyshim se aksionet terroriste paraqesin kërcënim dhe si të tilla e rrezikojnë sigur-inë nacionale të shtetit të atakuar, ndërsa kur aksionet e tilla janë të drejtuarakundër disa shteteve ose institucioneve ndërkombëtare, atëherë kemi të bëjmë medukurinë e rrezikimit të sigurisë ndërkombëtare.

Sistemi ndërkombëtar është i strukturuar në mënyrë krejtësisht tjetër në kra-hasim me organizimet shtetërore. Kjo do të thotë se shtetet, si njësi sovrane, nuk inënshtrohen ndonjë autoriteti më të lartë. Në të vërtetë, këtu edhe paraqitet prob-lematika kryesore në drejtim të luftimit efikas të terrorizmit ndërkombëtar, ngafakti se sistemit ndërkombëtar i mungon monopoli i forcave ekzekutive, të cilat nëmënyrë kompetente dhe efikase do të kishin reaguar ndaj sulmeve terroriste tëdrejtuara kundër sigurisë ndërkombëtare.

Siguria ndërkombëtare ka të bëjë gjithmonë me shtetet dhe qëndron nëraportet ndërshtetërore, si anëtare të bashkësisë ndërkombëtare112. Kjo siguri mundtë arrihet vetëm nëpërmes kontrollit, balancimit të forcave ose zbatimit të forcës.


109 Krahaso: Daniel Frei, Sicherheit - Grundfrage der Weltpolitik, Stuttgart 1977, f. 16; Ulrike Pesch, Aspekte desinternationalen Terrorismus als transnationales Problem, Dissertationsarbeit, Bonn 1977, f. 45

110 Manfred Schreiber/Rudolf Birkl, Zwischen Sicherheit und Freiheit, München 1977, f. 17 - 18111 Manfred Schreiber f. 20, Mohr C. J. Rechtsstaat und Gewaltmonopol, Tübingen 1975, f. 25. 112 John Herz, Staatenwelt und Weltpolitik, Aussätze zur internationalen Politik im Nuklearzeitalter, Hamburg 1977, f. 56.

Shikuar nga perspektiva e ndërkombëtarizimit të luftërave dhe konflikteve tëndryshme politike, në kohën bashkëkohore është shumë vështirë të paraqitet njëkonflikt politik si problem thjesht nacional nga fakti se në të gjitha konfliktet poli-tike bashkëkohore ekzistojnë struktura të ndërkombëtarizuara, të cilat mund të tra-jtohen si elemente ndërkombëtare. Nga fakti se siguria shtetërore gjithmonë kaaspekte të sigurisë ndërkombëtare edhe sulmet terroriste të orientuara kundër sig-urisë nacionale, duhet trajtuar dhe luftuar si sulme kundër sigurisë ndërkombëtare.


TERRORIZMI BASHKËKOHOR NDËRKOMBËTAR

Terrorizmi bashkëkohor ndërkombëtar është produkt tipik i zhvillimeve tëpërgjithshme të shekullit XX. Padyshim se këto zhvillime ndikuan edhe në ten-dencën e zëvendësimit të dukshëm të strategjisë klasike guerile me një strategjikrejtësisht të moderuar terroriste ndërkombëtare. Faktorët kryesorë, që kishinndikuar në shfaqjen dhe zhvillimin e terrorizmit bashkëkohor ndërkombëtar janëindustrializimi, zhvillimi i lartë teknologjik, urbanizimi, si dhe mundësia përkomunikim të lirë dhe të gjithanshëm në mes të shteteve të zhvilluara dhe atyre tëbotës së tretë. Nga kjo pikëpamje mund të thuhet se terrorizmi modern ndërkom-bëtar është një fenomen kohor, i lindur në rrethanat e caktuara historike dhe ikarakterizuar me format specifike të zbatimit të dhunës së motivuar politike si:rrëmbimi i objekteve, personave ose avionëve të ndryshëm, vrasjet e figurave tërëndësishme politike, shkatërrimet e objekteve vitale dhe vrasjet masive të person-ave. Me një strategji të tillë të veprimit terrorist ndërkombëtar, parimisht synohetarritja e koncesioneve të caktuara politike, plotësimi i kërkesave ose detyrimi iqeverive të ndryshme për vijimin e kursit të caktuar politik.

Paralelisht me shfaqjen e terrorizmit modern ndërkombëtar ka filluar të kri-johet edhe bindja e përgjithshme se konfliktet e ndryshme politike nuk mund të tra-jtohen më vetëm në kuadër të konfliktit ndërshtetëror, luftës qytetare ose kryengrit-jes së armatosur. Kjo do të thotë se terrorizmi modern ndërkombëtar nuk është ikarakterizuar vetëm me forma të reja të veprimit, por edhe me aktorë të rinj, të cilëtnuk i kufizojnë aksionet e tyre luftarake vetëm në kufijtë e territoreve të konfron-tuara, por edhe në arenën ndërkombëtare. Këto prirje për bartjen e konflikteve tëcaktuara nacionale në arenën ndërkombëtare, së bashku me disa ngjarje politike,kishin ndikuar në paraqitjen e terrorizmit modern ndërkombëtar dhe avancimit tëtij në shkallën e problemit qendror113:

- Ngjarja e parë kishte të bënte me disfatën arabe gjatë luftësgjashtëditëshe kundër Izraelit. Pas kësaj lufte, Organizatës për Çlirimine Palestinës nuk i kishte mbetur alternativë tjetër përveç rrugës terror-

57 :.TERRORIZMI BASHKËKOHOR NDËRKOMBËTAR

113 Krahaso: Brogan Patrick, Die Unruhe der Welt, Die Enzyklopädie der Krisen und Konflikte unserer Zeit. Darmstadt 1990,f. 618, 623, 626.

iste. Në realitet, që nga fillimi i viteve ‘70, kur edhe kishte filluar fusha-ta terroriste ndërkombëtare e OÇP-së, nuk ishte shënuar ndonjë kon-frontim i drejtpërdrejtë në mes të forcave palestineze dhe atyre izraelite.Mirëpo, grupet e ndryshme terroriste palestineze, kudo jashtë territorevetë tyre, kishin sulmuar të gjitha objektivat, të cilat qëndronin ose mundtë hynin në çfarëdo raporti me Izraelin. Këto aksione terroriste të zbatu-ara kryesisht pas vitit 1968 rezultuan me bartjen dhe eksponimin efuqishëm të konfliktit palestinez edhe në shtetet e tjera. Sulmet endryshme palestineze kishin të bënin kryesisht me atentate, rrëmbime tëaeroplanëve, anijeve e deri te helmimi i mallrave të eksportuara ushqi-more.

- Ngjarja e dytë ishte Lëvizja Studentore e vitit 1968, e cila kishte push-tuar Evropën dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Shumë të rinj tëentuziazmuar me ide revolucionare krijuan në Gjermani „Fraksionin eArmatës së Kuqe“, në Itali „Brigadat e Kuqe“, në Francë „AksioninDirekt“, në Greqi „17 Nëntorin“, etj. Në realitet, anëtarët e këtyre orga-nizatave terroriste duhej emëruar si „terroristë ndërkombëtarë“ nga faktise ata bashkëpunonin dhe, në forma të ndryshme i kooperonin aksionete tyre të armatosura kundër „imperializmit të NATO–s”. Shumica ekëtyre organizatave financoheshin dhe stërviteshin në kampet endryshme terroriste arabe dhe sovjetike, të cilët për shumë dekada kishinpërkrahur çdo forcë që vepronte në drejtim të destabilizimit të shteteveperëndimore.

- Paralelisht me problemet e përmendura më lart, ishte eksponuar edheLëvizja Qytetare në Irlandën Veriore, e cila e kishte riaktivizuar„Armatën Republikane Irlandeze“. Aksionet terroriste të kësaj organi-zate nuk ishin të kufizuara vetëm në Irlandën Veriore, por edhe nëBritani të Madhe dhe kudo tjetër, ku mund të goditeshin interesat e saj.Nga ana tjetër, edhe sensibiliteti i regjimit të Frankos në Spanjë dhe rrëz-imi i tij nga pushteti, kishin mundësuar krijimin dhe specializimin e njëorganizate të fuqishme terroriste baske (ETA), e cila në vitin 1973 kishtearritur ta vriste edhe kryeministrin spanjoll, Carrero Blanco. Kontributtë veçantë në lindjen dhe zhvillimin e terrorizmit modern ndërkombëtar,kishte dhënë edhe regjimi i Gadafit në Libi dhe fitorja e revolucionitislamik në Iran.


1. Rrymat terroriste ndërkombëtare

Të gjitha lëvizjet aktuale terroriste ndërkombëtare, parimisht mund të nda-hen në katër rryma kryesore:

- Lëvizjet e motivuara politike, të cilat zakonisht kanë orientim komunist osefashist;

- Lëvizjet e karakterizuara me orientime të qarta nacionaliste ose etnike; - Lëvizjet e bazuara në ideologjinë islamike; dhe- Terrorizmi i dirigjuar shtetëror114.

Anëtarët e këtyre lëvizjeve terroriste duhen përcaktuar si „terroristëndërkombëtarë“ nga fakti se ata bashkëpunojnë mes vete dhe zhvillojnë fushatë tëkoordinuar kundër „armikut të përbashkët“. Është karakteristike se pavarësisht ngaorientimi i tyre ideologjik, shumica e këtyre lëvizjeve ishte stërvitur dhe financuarnga qarqe të caktuara terroriste arabe. Kjo njëherësh e dëshmon edhe faktin sestrukturat terroriste arabe parimisht kishin përkrahur çdo forcë të orientuar në drej-tim të destabilizimit të interesave evropiane dhe atyre amerikane. Në mënyrë tëngjashme kishte vepruar edhe Bashkimi Sovjetik dhe shtetet e tjera komuniste.

Mirëpo, paralelisht me fillimin e shkatërrimit të Bashkimit Sovjetik dhepushteteve të tjera komuniste në Evropë, ishte vërejtur edhe tendenca e rënies sëaktiviteteve terroriste ndërkombëtare. Kjo dukuri duhet parë në kontekst të influ-encimit ideologjik, që bënte propaganda komuniste ndaj terroristëve komunistë nëEvropën Perëndimore. Prandaj, vetëm atëherë kur „shokët“115 komunistë nëBashkimin Sovjetik dhe vendet e tjera eurokomuniste, u tërhoqën nga përpjekja etyre utopiste për krijimin e një parajse komuniste, edhe revolucionarët ekstremistëtë shteteve të zhvilluara, filluan t’i kuptojnë më racionalisht zhvillimet e proceseveshoqërore. Në të vërtetë, në zvogëlimin e aktiviteteve terroriste ndërkombëtare,krahas luftimit efikas të tij, kishin ndikuar edhe aktivitetet politike të disa shtetevetë cilat, duke u paraqitur si fuqi ndërmjetësuese në ngjarjet e caktuara terroriste, ekishin shfrytëzuar autoritetin e tyre më qëllim të zgjidhjes paqësore, respektivishtmënjanimit të pasojave të padëshiruara.

Terroristët ndërkombëtarë të shteteve të ndryshme perëndimore, të cilët luftoninose luftojnë nën flamurin e ideologjisë komuniste ose fashiste në krahasim me lëvizjete tjera terroriste, ishin më të dobët. Ata, zakonisht, ishin ose janë të organizuar në grupe


114 Krahaso: Brogan Patrick, Die Unruhe der Welt, Die Enzyklopädie der Krisen und Konflikte unserer Zeit, Darmstadt 1990,f. 618 - 623.

115 Në kulturën politike komuniste thirrja “zotëri” ishte vlerësuar si mbetje ideologjike e sistemit borgjez dhe si e tillënënkuptonte pozitën e pabarabartë sociale në mes të njerëzve. Ndërsa termi “shok” ose “shoqe” nënkuptonte qëndriminmiqësor, solidaritetin dhe barazinë e plotë nacionale, politike, juridike dhe sociale në mes njerëzve. Thirrja “shok” ose“shoqe” e kishte edhe kuptimin e pjesëtarit ose kandidatit të partisë komuniste.

të vogla dhe si të tillë gjithmonë u nënshtroheshin gjykimeve të ashpra shoqërore dhendjekjeve të fuqishme policore. Pavarësisht nga prezantimi i tyre si „luftëtarë“, ata nukkishin në dispozicion mundësinë e rekrutimit të anëtarëve të rinj sikurse terroristët endryshëm nacionalistë ose ata islamikë.

Në mes të lëvizjeve, organizatave dhe grupeve të ndryshme terroriste,ekzistojnë dallime të qarta. Kështu, p.sh., disa organizata terroriste palestineze,irlandeze dhe armene kishin kryer sulme terroriste kryesisht në shtetet e huaja.Ndërkaq, grupet e tjera më tepër ishin të përqendruara në shtetin e tyre. Disa grupeterroriste, që sulmonin në shtetet e huaja, i kishin orientuar aksionet e tyre terror-iste kryesisht kundër objektivave ushtarake. Kështu, p.sh., „ETA“ ishte „special-izuar“ në vrasjen e gjeneralëve. Ndërsa grupet e tjera, si „IRA“ dhe „Grupi i AbuNidalit“, parapëlqenin më tepër sulmet kundër caqeve civile. Shumica e grupeveterroriste nuk kontrolloheshin nga ndonjë institucion politik ose qeveri shtetërore.Mirëpo, ekzistojnë edhe argumente që flasin për ushtrimin, armatosjen dhefinancimin e disa organizatave terroriste nga qarqe të caktuara shtetërore. Këto, nëdisa raste, i kishin dërguar edhe atentatorët e ndryshëm „në misione zyrtare“ përmënjanimin e kundërshtarëve të tyre politikë që vepronin në emigracion.

2. Bashkëpunimi terrorist ndërkombëtar

Në kundërshtim me disa hipoteza të paraqitura, mund të thuhet se deri më tashnuk ka ekzistuar ndonjë brigadë terroriste ndërkombëtare, mirëpo ka ekzistuarkooperimi dhe bashkëpunimi i fuqishëm ndërkombëtar mes disa grupeve dhe organi-zatave terroriste116. Ky bashkëpunim i vendosur mes të grupeve të ndryshme terroristendërkombëtare e kishte arritur kulmin e vet gjatë viteve ‘70. Shërbimet e fshehtaperëndimore vlerësojnë se në mes viteve 1970 dhe 1984 ishin bërë 28 takime në mestë grupeve të ndryshme terroriste nga e tërë bota (Tabela 3). Në këto takime ishteshqyrtuar mundësia e bashkëpunimit dhe e koordinimit të aksioneve të përbashkëta nëdrejtim të përmbysjes së sistemeve të caktuara politike nacionale.

Shembullin karakteristik të bashkëpunimit terrorist ndërkombëtar e ofronbashkëpunimi, që ekzistonte në mes të „OÇP-së” dhe organizatave të tjera terror-iste. Ekzistojnë dëshmi të pakontestuara, të cilat flasin se në kampet e ndryshmepalestineze stërviteshin, jo vetëm terroristët arabë, por edhe ata evropianë, afrikanësi dhe terroristë të ndryshëm nga Amerika Latine117. Kështu, Armata RepublikaneIrlandeze, Fraksioni i Armatës së Kuqe dhe një numër i madh i grupeve neonaziste


116 Walter Laqueur, Terrorismus, Die globale Herausforderung, Ullstein 1987, f. 367. 117 Gerd Linde, Lybien - Terroristenbasis und sowjetischer Klient, Berichte des Bundesinstitutes für ostwissenschaftliche und

internationale Studien, Köln, Nr. 25/1986, f. 30.

gjermane, Brigadat e Kuqe Italiane, Aksioni Direkt Francez, SandinistëtLatinoamerikanë, Armata Çlirimtare Turke, Partia Komuniste Kurde, Rojet eRevolucionit Iranian dhe terroristët armenë (ASLA), kishin ardhur në kampet endryshme palestineze në Liban me qëllim të stërvitjes dhe armatosjes së tyre.Madje, në disa raste, nga atje kishin marshuar edhe drejt objektivave të tyre terror-iste.

Në vitin 1972, në qytetin libanez Badavi, nga „PFLP“ ishte organizuar njëkonferencë, në të cilën merrnin pjesë terroristët e shumtë ndërkombëtarë. Në këtëtubim shefi i „PFLP“, Dr. Georg Habash, kishte deklaruar: „Ne i kemi krijuar formate përkrahjes organike në mes të palestinezëve dhe revolucionarëve të tjerë në tërë


Tabela Nr. 3

Burimi; James Adams, Geld und Gewalt, f. 75 – 76

botën“118. Se çka nënkuptonte kjo deklaratë, shpjegojnë sulmet e mëvonshme terror-iste, si ai në Triestë, që kishte kryer „Shtatori i Zi“ palestinez në interes të „Brigadavetë Kuqe“, ose masakrën që kishte shkaktuar Armata e Kuqe japoneze (në Ben - Guriontë Izraelit), në interes të grupeve palestineze. Pastaj disa terroristë italianë ishin bur-gosur, gjatë kontrabandimit të disa raketave sovjetike të tipit SM-7 në interes të„PFLP“. Më vonë terroristët gjermanë së bashku me ata palestinezë kishin rrëmbyernjë aeroplan të udhëtarëve në Entebbe, ose Fronti Çlirimtar Popullor Palestinez sëbashku me trupat neonaziste të Odfried Hepps-it, kishin ndërmarrë një seri të sulmeveterroriste kundër interesave të ndryshme izraelite dhe përgjithësisht çifute në Evropë,etj.

Shembull karakteristik i bashkëpunimit terrorist ndërkombëtar është sulmikundër OPEC-ut në Vjenë. Planifikimin e këtij sulmi terrorist e kishte bërëpalestinezi i krishterë, Dr. Wadi Haddad, ndërsa udhëheqës i aksionit nuk ishtendonjë arab, por terroristi i njohur nga Venezuela, Ilich Ramirez Sanchez, i njohurme emrin „Carlos“. Në këtë aksion kishin marrë pjesë edhe dy komando gjermanëHans Joachim Klein dhe si duket edhe Gabriele Kröcher - Tiedemann.

Nga fundi i vitit 1985 ishte bërë edhe një përpjekje për koordinimin eaksioneve të ndryshme terroriste ndërkombëtare. Nga 31 janari e deri më 4 shkurttë vitit 1986 ishte mbajtur në Frankfurt një kongres i terroristëve ndërkombëtarëme temën „Rezistenca antiimperialiste dhe antikapitaliste në Evropë“. Në kongreskishin marrë pjesë afro 1000 persona nga vende të ndryshme të botës119. Si të ftuar,të përfaqësuar ose mysafirë në kongres ishin regjistruar terroristët gjermanë, belgë,spanjollë, portugezë, si dhe OÇP, PFLP, ANC, IRA, INLA, Tumparos, Brigadat eKuqe italiane dhe ETA. Zhvillimi, përfundimi, si dhe konkluzionet e nxjerra ngaky kongres, ishin të natyrës së ashpër marksiste-leniniste. Pjesëmarrësit nëKongres kishin përshëndetur me duartrokitje të fuqishme përfaqësuesin e ZyrësPopullore Libaneze. Kjo deri diku e kishte shpjeguar edhe çështjen se nga kushishte financuar ky kongres dhe organizatat terroriste të përfaqësuara në të120.

3. Bashkëpunimi në mes grupeve terroriste në Evropë (Euroterrorizmi)

Në kuptim të bashkëpunimit të fuqishëm që ekzistonte në mes të disa gru-peve terroriste në Evropë, flasim për internacionalizimin dhe evropianizimin e gru-peve të tilla terroriste, të cilat paralelisht me përpjekjet politike për unifikimin


118 Krahaso: Netanyahu Benjamin, Der neue Terror, Aus dem Englischen übertragen von Klaus Binder und Jemery Gaines,C. Bertelsmann, München 1995, f. 77.

119 Krahaso: Walter Laqueur, Terrorismus, Die globale Herausforderung, Ullstein 1987, f. 370120 Walter Laqueur, Terrorismus, Die globale Herausforderung, Ullstein 1987, f. 370.

evropian, ishin përpjekur për strukturimin e tyre në suaza të tilla kontinentale. Ngakjo pikëpamje parashtrohet edhe pyetja „nëse terrorizmi në Evropë, duke synuarpërmasa të reja cilësore dhe sasiore dhe duke u bazuar në ideologji, përkatësishtstrategji të përbashkëta terroriste, me transnacionalizimin e vet të fuqishëm, amund të emërohet si Euroterrorizëm” 121?!

Euroterroristët e udhëhequr nga ideologët gjermanë, i sulmonin objektivate tyre në tërë Evropën. Vriteshin udhëheqësit e ndërmarrjeve të ndryshmeushtarake dhe civile, që prodhonin armatim ushtarak. Sulmoheshin firmat dhendërmarrjet e ndryshme kompjuterike, të cilat bashkëpunonin me centralet përprodhimin e energjisë atomike. Shembull të padiskutueshëm në këtë drejtim ofronedhe fushata e koordinuar në mes të grupeve të ndryshme majtiste dhe djathtisteterroriste, kundër bazave të ndryshme të NATO-s në Evropë122. Kjo do të thotë sedallimet e ndryshme ideologjike dhe qëllimet e kundërta politike nuk ishin pengesëpër bashkëpunimin në mes të grupeve të ndryshme terroriste. Ata i bashkonte„armiku i përbashkët“, në radhë të parë ShBA, Izraeli dhe Evropa Perëndimore. Nëinteres të luftimit të këtij armiku, Fraksioni i Armatës së Kuqe (RAF) gjermane dheAksioni Direkt (AD) francez, që nga fillimi i aktiviteteve të tyre ishin përpjekurpër sigurimin e përkrahjes së fuqishme të grupeve të tjera terroriste ndërkom-bëtare.

„Celulat Komuniste Luftarake“ belge (CCC) dhe „Aksioni Direkt“ franceze kishin formuluar buletinin e përbashkët me emrin „DOCOM“ (DocumentationCommuniste)123. Në bazë të këtij koncepti, duheshin bashkuar dhe udhëhequr nëmënyrë të organizuar të gjitha forcat revolucionare në Evropë, e sidomos ato meorientime majtiste, duke përfshirë këtu edhe Fraksionin e Armatës së Kuqe (RAF)gjermane dhe Brigadat e Kuqe (BR) italiane. Mirëpo, një përpjekje e tillë përstrukturimin e grupeve të ndryshme terroriste evropiane, nuk ishte realizuar nëmënyrën e dëshiruar nga fakti i dallimeve të fuqishme rajonale dhe ideologjike qëekzistonin në mes organizatave të ndryshme terroriste.

Në vitet ‘80 ishte vendosur një kontakt i ri në mes Fraksionit të Armatës sëKuqe (RAF) gjermane dhe Brigadave të Kuqe (BR) italiane. Kjo rezulton meshkresën e përbashkët të këtyre dy organizatave terroriste, të datës 20. 9.1988 dhetë publikuar me rastin e dështimit të atentatit të organizuar kundër SekretaritShtetëror në Ministrinë e Financave të Gjermanisë, Hans Titmeyer. Përmes kon-


121 Krahaso: Robert Harnischmacher, Die teuslische Heirat des internationalen Terrorismus mit dem organisiertenVerbrechern, Lübeck 1990, f. 70 - 71.

122 Walter Laqueur, Terrorismus, Die globale Herausforderung, Ullstein 1987, f. 368. 123 Strick, Hans Hose, Belgiens kämpfende kommunistische Zellen, në librin: Dieter Schröder, Terrorismus, Gewalt mit

politischen Motiv, München 1986, f. 126.

takteve të vendosura me grupet e ndryshme terroriste në Francë, Belgjikë dhe Itali,Fraksioni i Armatës së Kuqe (RAF) gjermane kishte vendosur kontakte edhe megrupet e tjera terroriste në Evropë si, p.sh., me „GRAPO“ (Grupos de ResistenciaAntifascista Primero de Octubre / Grupi i Rezistencës Antifashiste Një Tetori)124.Në këtë kontest është me rëndësi të theksohet fakti se përpjekjet e Fraksionit tëArmatës së Kuqe (RAF) gjermane në drejtim të vendosjes së bashkëpunimit meorganizatën terroriste irlandeze IRA dhe atë baske ETA, gjithmonë ishin refuzuar.Udhëheqësit e organizatës terroriste irlandeze IRA e kishin konsideruar Fraksionine Armatës së Kuqe (RAF) gjermane si „grup puçist utopist“ i cili nuk ka asgjë tëpërbashkët me qëllimet politike të IRA-s125.

Lehtësimin e bashkëpunimit të vendosur në mes të grupeve të ndryshme ter-roriste në Evropë, e kishte mundësuar edhe fakti se shtetet perëndimore nuk kishinushtruar kontroll të mjaftueshëm policor. Lëvizjet e lira të qytetarëve ishin shfry-tëzuar nga grupet e ndryshme terroriste për veprim dhe strehim konspirativ të tyre.Shembuj të tillë ishin evidentuar në Belgjikë dhe në shtetet skandinave. Në këtë drej-tim sidomos Franca e njohur për politikën e vet liberale ndaj azilkërkuesve, ishtekeqpërdorur nga ekstremistët e ndryshëm politikë. Në Komunikatën Nr.142 tëBrigadave të Kuqe ishte shkruar: „ne mendojmë se kolonitë e huaja duhet ta shfrytë-zojnë Francën si qendër logjistike evropiane“. Në këtë drejtim ishin krijuar edherrethanat e nevojshme. Në „Figaro Magazine“ (Shkurt 1984) gjyqtari hetues italiandhe eksperti i terrorizmit, Priore, kishte deklaruar se „baza kryesore e terroristëveitalianë është Parisi. Atje, nga 400 terroristë të vendosur mbi 300 janë italianë“126.

3.1. Ideologjia e Euroterrorizmit

Në vitin 1984, Fraksioni i Armatës së Kuqe (RAF) gjermane dhe AksioniDirekt (AD) francez e kishin publikuar një komunikatë, me të cilën ishte njoftuar përformimin e një „rrjeti politiko-ushtarak“127. Këto organizata terroriste kishin deklaru-ar se kanë të drejtë të prezantohen në emër të proletariatit evropian dhe popujve tëbotës së tretë „të cilët janë të nënshtruar dhe të shfrytëzuar nga imperializmi dheneokolonializmi perëndimor“. Për krijimin e një fronti të mirëfilltë antiimperialist nëEvropën Perëndimore, Fraksioni i Armatës së Kuqe (RAF) gjermane dhe AksioniDirekt (AD) francez në bazë të shembullit të bashkëpunimit të tyre, ishin përpjekur të


124 Robert Harnischmacher, Die teuslische Heirat des internationalen Terrorismus mit den organisierten Verbrechen, Lübeck1990, f. 72.

125 Krahaso: Tophoven, Rolf, Perspektiven, Monatszeitschrift Terrorismus, Nr. 6. Juni 1990. Bonn 1990, f. 1. 126 Manfred Funke, Internationaler Terrorismus, Westeuropa ist gefordert, Die politische Meinung, Nr. 1/1986, f. 44. 127 Brogan Patrick, Die Unruhe der Welt, Darmstadt 1990, f. 632.

krijonin kushtet për vendosjen e një bashkëpunimi në mes të të gjitha grupeve terror-iste me orientime majtiste në Evropë128. Për realizimin e këtij qëllimi ishin vendosurkontaktet me grupet e ndryshme terroriste në Itali, Francë, Holandë, Zvicër dhe Lindjetë Afërt. Bashkëpunimi eventual në mes të këtyre grupeve duhej të mundësonte:

- gjetjen e vendeve të përshtatshme për stërvitje terroriste; - gjetjen e vendeve të sigurta për ruajtjen e armëve dhe eksplozivit;- gjetjen e vendeve të sigurta për strehimin e kuadrove terroriste, pas kry-

erjes së aksioneve dhe në rast të ndjekjeve të tyre policore; - zbulimin e vendeve, ku janë të vendosur terroristët e burgosur si dhe sig-

urimin e vendstrehimit të tyre (në rast të lirimit të dhunshëm të tyre);- bashkëpunimin personal dhe logjistik gjatë kryerjes së aksioneve terror-

iste;- kryerjen e aksioneve terroriste solidare ndërkombëtare me viktimat e

terroreve të ndryshme shtetërore; - zgjerimin e konflikteve nacionale129.

Sidomos pas vitit 1985, Fraksioni i Armatës së Kuqe (RAF) gjermane dheAksioni Direkt (AD) francez me vendosjen e kontakteve me grupet dhe organizatate ndryshme terroriste në Evropën Jugore dhe Perëndimore, kishin synuar krijimine një unioni terrorist. Në drejtim të realizimit të këtij qëllimi, Fraksioni i Armatëssë Kuqe (RAF) gjermane e kishte marrë rolin udhëheqës në krijimin e një grupindërkombëtar të përbërë nga forcat nacionale antiimperialiste dhe antiveriatlantike(NATO). Në qershor të vitit 1984, Fraksioni i Armatës së Kuqe (RAF) gjermanedhe aleatët e tyre francezë, i kishin dërguar përfaqësuesit e tyre në konferencënndërkombëtare terroriste në Lisbonë. Në këtë konferencë ishte zgjeruar aleancaeuroterroriste edhe me aleatët nga Belgjika, Portugalia dhe Italia dhe ishte formuarnjë „front i përbashkët politiko-ushtarak“130.

3.2. Koordinimi i dhunës terroriste në Evropë

Në bazë të dëshirës për veprim të përbashkët terrorist si dhe bashkëpunim-it të vendosur, disa grupe terroriste gjatë viteve 1985 dhe 1986 në pjesë tëndryshme të Evropës kishin ndërmarrë sulme të koordinuara kohore dhe substan-ciale. Në të vërtetë fillimin e kësaj fushate të koordinuar terroriste, e kishte paraqi-tur përpjekja për vrasjen e gjeneralit Haig, komandantit të atëhershëm të forcave të


128 Robert Harnischmacher, Die teuslische Heirat des internationalen Terrorismus mit den organisierten Verbrechen, Lübeck1990, f. 71.

129 Sepp Binder, Terrorismus, Herausforderung und Antwort, Bonn 1978, f. 36. 130 Brogan Patrick, Die Unruhe der Welt, Darmstadt 1990, f. 632.

NATO-s në Bruksel, si dhe rrëmbimi i gjeneralit amerikan Dozier (në vitin 1982)në Itali. Në vitin 1984, organizatat e ndryshme terroriste në Evropë kishin orga-nizuar sulme të përbashkëta kundër bazave të ndryshme ushtarake dhe qendrave tëtyre komanduese në Evropë. Kryerja e aksioneve të tilla terroriste kishte qenërezultat i aktiviteteve të përbashkëta dhe të koordinuara terroriste në mes tëBrigadave të Kuqe italiane, Aksionit Direkt francez, Fraksionit të Armatës së Kuqe(RAF) gjermane, grupit terrorist portugez „FP 25“ (Forças Populares do 25 Abril)dhe organizatës terroriste belge „CCC“ (Cellules Communistes Combattantes;Celulat Komuniste Luftarake)131. Këto grupe dhe organizata terroriste, në mënyrëtë koordinuar kishin sulmuar bazat logjistike (rezervuarët e naftës dhe gypatpërçues të gazit) të NATO-s në Spanjë, Gjermani dhe Belgjikë, i kishin sulmuarcentralet për komunikim ushtarak të komandës së forcave detare dhe atyre ajroretë NATO-s në Spanjë, kishin sulmuar qendrat e ndryshme komanduese të NATO-s në Spanjë, i kishin sulmuar përfaqësitë e ndërmarrjeve të ndryshme amerikane nëEvropë, si përfaqësinë e ndërmarrjes Litton dhe Honeywell në Gjermani, si dhe ekishin sulmuar Zyrën e Bashkimit Evropian në Bruksel dhe Qendrën KozmikeEvropiane në Francë132.

Ndërsa atentatet më të rëndësishme kishin qenë, atentati kundër gjeneralAudarn në Paris, i ekzekutuar më 25.01.1985 nga „AD - Kommando Elisabeth vanDyk“, pastaj vrasja e Dr. Zimmermann që pasoi vetëm gjashtë ditë më vonë nga„RAF - Kommando Patrick O’Hara“133. (Patrick O’Hara ishte anëtar i ArmatësRepublikane Irlandeze, i cili vdiq në vitin 1981 nga pasojat e grevës dymuajshe tëurisë), si dhe sulmi i përbashkët i organizuar dhe i ekzekutuar në gusht të vitit 1985(pra vetëm disa muaj më vonë) nga Aksioni Direkt francez dhe Fraksioni i Armatëssë Kuqe (RAF) gjermane kundër bazave ajrore amerikane në Frankfurt tëGjermanisë134. Në komunikatën e lëshuar me rastin e vrasjes së Dr. Zimmermann,thuhet: „guerilja europerëndimore e goditi rëndë sistemin imperialist“135. Ndërsakomunikata e lëshuar me rastin e vrasjes së Profesor Beckurts, nga Fraksioni iArmatës së Kuqe (RAF) gjermane, ishte nënshkruar me emrin „Mara Corgol“. Kyemër ishte i gruas së Renato Curcios, themeluesit të Brigadave të Kuqe në Itali136.

Se në çfarë niveli ishte vendosur bashkëpunimi në mes grupit terrorist belg„CCC“ (Cellules Communistes Combattantes; Celulat Komuniste Luftarake),


131 Brogan Patrick, Die Unruhe der Welt, Darmstadt 1990, f. 629. 132 Walter Laqueur, Terrorismus, Die globale Herausforderung, Ullstein 1987, f. 368. 133 Me këtë ëmër ishte paraqitur një aktiviste e „RAF“, e cila ishte plagosur për vdekje me 1979 në Nürnberg. Më gjërësisht:

Hans Josef Horchem, Terror in Europa, Akteure und Hintergründe - Gegenstrategien, Beiträge zur Konfliktforschung, Nr.1/1987, f. 31.

134 Heigert Hans, Die Baader - Meinhof - Bande, në: Dieter Schröder Terrorismus, München 1986, f. 48. 135 Manfred Funke, Internationaler Terrorismus, Westeuropa ist gefordert, Die politische Meinung, Nr. 1/1986, f. 45.

“Aksionit Direkt” (AD) francez dhe “Fraksionit të Armatës së Kuqe” (RAF) gjer-mane tregon edhe ky shembull: Në qershor të vitit 1984, nga depoja e një firmegurthyese belge, e cila gjendej afër qytetit Ecaussines, ishte vjedhur një tonelatëeksploziv. Nga kjo sasi e eksplozivit të vjedhur, 28 kilogramë ishin përdorur përsulmin e dështuar kundër Qendrës së Unionit Evropian në Paris. 24 kilogramë tëtjerë ishin përdorur në sulmin, gjithashtu të dështuar, kundër qendrës shkollore tëNATO-s në Oberammergau të Gjermanisë. Gjithashtu, edhe eksplozivi i përdorurgjatë sulmit kundër rezervuarëve të naftës dhe gypave të gazit të NATO-s nëBelgjikë, kishte qenë (një përzierje) identike me materialin e përdorur më parë nëOberammergau137. Ekzistimi i bashkëpunimit të vendosur në mes grupeve tëndryshme terroriste ndërkombëtare dëshmohet edhe me faktin se, shumica e shkre-save dhe komunikatave të lëshuara nga Aksioni Direkt (AD) francez, ishin shtypurnë shtypshkronjën e Brukselit Pierre Carette, e cila njëkohësisht ishte edhe qendërkomanduese e „CCC“ (Cellules Communistes Combattantes; Celulat KomunisteLuftarake) belge138.

Organizatat e ndryshme terroriste në Evropë, nëpërmjet propagandës dhestrategjisë së tyre internacionaliste, vazhdimisht ishin përpjekur të siguroninpërkrahjen e shtresave të caktuara popullore dhe rekrutimin e forcave të reja.Sidomos zhvillimet e reja ekonomike dhe politike në Evropë, ishin shfrytëzuar ngaforcat e errëta politike në drejtim të krijimit të një „Unioni Terrorist“. Mirëpo, fat-bardhësisht, bashkëpunimi në mes të organizatave të ndryshme terroriste nëEvropë, as për së afërmi nuk e kishte sjellë avancimin cilësor terrorist në Evropë.Gjithashtu, edhe „Fronti Antiimperialist“ i krijuar, kishte mbetur vetëm shpresë epërkrahjes së pritur nga ideologët terroristë.

4. Terrorizmi postmodern ndërkombëtar

Për dallim nga terrorizmi modern dhe klasik, gjatë viteve të fundit ështëparaqitur një formë krejtësisht e re e veprimit terrorist, që karakterizohet memundësin reale të sulmeve terroriste në të gjitha pjesët e botës, me vrasje masivedhe me përdorimin e një teknologjie gjithnjë e më të përsosur shkatërruese139.


136 Gjatë kohës kur Curcio ishte në burg, udhëheqjen e Brigadave të Kuqe e kishte marrë zonja Cargol, e cila ishte vrarë me9.06. 1975 gjatë një konflikti me policinë. Krahaso: Hans Josef Horchem, Terror in Europa, Akteure und Hintergründe -Gegenstrategien, Beiträge zur Konfliktforschung, Nr. 1/1987, f. 31.

137 M. Funke, Internationaler Terrorismus, Westeuropa ist gefordert, Die politische Meinung, Nr. 1/1986, f. 43. 138 Chimelli Roudolph, Die „Action Directe“ schreckt Frankreich, botuar në librin: Dieter Schröder, Terrorismus, Gewalt mit

politischem Motiv, München 1986, f. 117. 139 Gertrud Brücher, Postmoderner Terrorismus, Barbara Budrich Verlag, Opladen 2004, f. 22 – 33.

Zakonisht, terroristët postmodern janë persona me arsimim të lartë profe-sional të cilët nuk veprojnë sikur terroristët modernë dhe ata klasikë, vetëm ngandikimi i një motivi të qartë politik. Terroristët postmodernë zakonisht veprojnënga ndikimi i përbashkët i disa motiveve të gërshetuara ideologjike dhe pasurore,të bazuara në ndjenja të theksuara aventuriere dhe shpresën e madhe për ardhje nëpushtet140.

Motiv karakteristik dhe i përbashkët i terroristëve postmodernë është urre-jtja nacionale, xhelozia fetare ose paragjykimet e gabuara mbi jetën141. Sipas këtijmotivi, sekti “Omu Shinrikyo” (AUM) në Japoni, duke besuar në parashikimin eprofetit Asahara, kishte filluar përgatitjet për prodhimin e substancave “Sarin”, përhelmimin masiv të popullsisë, me qëllim të lehtësimit të dhimbjeve që do të shkak-tohen gjatë shkatërrimit të botës, që do të ndodhë në vitin 1997. Kështu më20.03.1995, pjesëtarët e këtij sekti, e kishin vendosur helmin ushtarak “Sarin” nëdisa trena të metrosë (trena nëntokësorë) në Tokio. Gjatë shpërthimit dhe lirimit tëkëtyre substancave në ajër, kishin vdekur 12 persona dhe në shkallë të ndryshmeishin plagosur ose helmuar edhe rreth 5500 të tjerë142.

Veçori tjetër e terrorizmit postmodern është zhvillimi i shpejtë i grupeve tëvogla terroriste nacionale në organizata të fuqishme terroriste multinacionale, tëcilat në saje të sulmeve shkatërrimtare dhe nivelit profesional të aktorëve, që arri-het edhe përmes arsimimit adekuat të tyre (Tokio 1995, sulmi i 11 Shtatorit kundërShBA-së, etj.), mund të ndikojnë në bartjen jokonvencionale të konfliktevenacionale edhe në arenën ndërkombëtare dhe kështu të ndikojnë që terrorizmi tëzhvillohet si një formë psikologjike dhe asimetrike e zhvillimit.të luftës.


140 Krahaso: Herfrid Münkler, Die neuen Kriege, Reinbeck bei Hamburg 2004, f. 9.141 Artur P. Schmidt, Der postmoderne Krieg ist am Ende, www.wissensnavigator.com/download/postmoderner_krieg.pdf.142 Daniel A. Metraux, Religious Terrorism in Japan: The Fatal Appeal of Aum Shinrikyo, University of California Press

1995, f. 1140-1146