1

MARKETINGU NDËRKOMBËTARMARKETINGU NDËRKOMBËTARViti akademik 2007-2008Viti akademik 2007-2008

Ligjërata Ligjërata 1919

Prof. dr. Ali JakupiProf. dr. Ali Jakupi

2

EKSPORTI I OBJEKTEVE EKSPORTI I OBJEKTEVE INVESTIVEINVESTIVE

Investimet në botën e jashtme janë fushëveprimtari Investimet në botën e jashtme janë fushëveprimtari komplekse, me karakter interdisiplinar, ku më së komplekse, me karakter interdisiplinar, ku më së shumti dallohet inxhinieringu.shumti dallohet inxhinieringu.

Inxhinieringu që ka të bëjë me investimet, është Inxhinieringu që ka të bëjë me investimet, është aktivitet i karakterit intelektual, për t’i zvogëluar dje aktivitet i karakterit intelektual, për t’i zvogëluar dje zmbrapsur vështirësitë lidhur me realizimin e zmbrapsur vështirësitë lidhur me realizimin e investimeve.investimeve.

Llojet më të rëndësishme të inxhinieringut janë:Llojet më të rëndësishme të inxhinieringut janë: inxhinieringu kërkimor,inxhinieringu kërkimor, inxhinieringu procesor,inxhinieringu procesor, inxhinieringu projektues,inxhinieringu projektues, inxhinieringu organizativ,inxhinieringu organizativ, inxhieringu kompleks,inxhieringu kompleks, inxhinieringu ndërtimor,inxhinieringu ndërtimor, inxhinieringu sistemor,inxhinieringu sistemor, inxhinieringu eksportues,inxhinieringu eksportues, inxhinieringu importues.inxhinieringu importues.

3

INXHINIERINGU KËRKIMOR është koncept parësor, ngase INXHINIERINGU KËRKIMOR është koncept parësor, ngase përfshin aktivitetet në të gjitha shkallët e objektit investiv. përfshin aktivitetet në të gjitha shkallët e objektit investiv.

INXHINIERINGU PROCESOR është forma më e lartë e INXHINIERINGU PROCESOR është forma më e lartë e ekzekutimit të marketingut dhe është i lidhur me të gjitha ekzekutimit të marketingut dhe është i lidhur me të gjitha nivelet e aktiviteteve në objektet investive.nivelet e aktiviteteve në objektet investive.

INXHINIERINGU PROJEKTUES është i kufizuar në aktivitetet INXHINIERINGU PROJEKTUES është i kufizuar në aktivitetet profesionale intelektuale vetëm në fazat e projektimit të profesionale intelektuale vetëm në fazat e projektimit të objekteve.objekteve.

INXHINIERINGU ORGANIZATIV është i përfshirë në të gjitha INXHINIERINGU ORGANIZATIV është i përfshirë në të gjitha fazat e punëve të inxhinieringut, por edhe në të gjitha llojet e fazat e punëve të inxhinieringut, por edhe në të gjitha llojet e inxhinieringut, ngase paraqet një prej aktiviteteve thelbore të inxhinieringut, ngase paraqet një prej aktiviteteve thelbore të manaxhimit.manaxhimit.

INXHINIERINGU KOMPLEKS është nivel i lartë me aktivitete INXHINIERINGU KOMPLEKS është nivel i lartë me aktivitete dhe ndërlikueshmëri të ndërlidhura.dhe ndërlikueshmëri të ndërlidhura.

INXHINIERINGU NDËRTIMOR përkufizohet në realizimin e INXHINIERINGU NDËRTIMOR përkufizohet në realizimin e objekteve ndërtimore, me të gjitha fazat: projektuese, objekteve ndërtimore, me të gjitha fazat: projektuese, operative ndërtimore, deri në “çelësin në dorë” të objekteve.operative ndërtimore, deri në “çelësin në dorë” të objekteve.

INXHINIERINGU SISTEMOR përbëhet nga pjesët më të vogla INXHINIERINGU SISTEMOR përbëhet nga pjesët më të vogla të punëve dhe të aktiviteteve, të cilat e përbëjnë sistemin e të punëve dhe të aktiviteteve, të cilat e përbëjnë sistemin e tërë.tërë.

INXHINIERINGU EKSPORTUES i vënë në spikamë aktivitetet që INXHINIERINGU EKSPORTUES i vënë në spikamë aktivitetet që kanë të bëjnë me eskportet.kanë të bëjnë me eskportet.

INXHINIERINGU IMPORTUES është i kyçur në realizimin e INXHINIERINGU IMPORTUES është i kyçur në realizimin e punëve të importit në të gjitha fazat.punëve të importit në të gjitha fazat.

4

EKSPORTI I OBJEKTEVE EKSPORTI I OBJEKTEVE INVESTIVEINVESTIVE

Objektet investive janë objekte, kapaciteObjektet investive janë objekte, kapacitete te industriale, sisteme të veçanta, që industriale, sisteme të veçanta, që përbëhen nga nënsistemet.përbëhen nga nënsistemet.

Objektet investive janë sinonim i sistemeve.Objektet investive janë sinonim i sistemeve. Ndërkaq, komponentat e objekteve janë Ndërkaq, komponentat e objekteve janë

nënsisteme.nënsisteme. Objektet investive (sistemet) dhe Objektet investive (sistemet) dhe

komponentat e objekteve (nënsisteme) komponentat e objekteve (nënsisteme) janë produkte, të cilat i blejnë ndërmarrjet.janë produkte, të cilat i blejnë ndërmarrjet.

Është fjala për marketingun Është fjala për marketingun mesorganizativ, prodhues dhe riprodhues, e mesorganizativ, prodhues dhe riprodhues, e jo për marketing të konsumit të gjerë.jo për marketing të konsumit të gjerë.

5

Ndërtimi i objekteve industriale, Ndërtimi i objekteve industriale, përkatësuisht i objekteve investive nuk mund përkatësuisht i objekteve investive nuk mund të ekzekutohet nga firmat që nuk kanë të ekzekutohet nga firmat që nuk kanë pervojë, njohuri dhe potenciale të nevojshme.pervojë, njohuri dhe potenciale të nevojshme.

Me eksportin e objekteve investive Me eksportin e objekteve investive nënkuptohet realizimi investiv në mjediset e nënkuptohet realizimi investiv në mjediset e jashtme.jashtme.

Në mjediset e pazhvilluara dhe në zhvillim Në mjediset e pazhvilluara dhe në zhvillim pjesë përbërëse e ofertës janë edhe pjesë përbërëse e ofertës janë edhe shërbimet plotësuese.shërbimet plotësuese.

Në shërbimet shtesë bëjnë pjesë:Në shërbimet shtesë bëjnë pjesë: mirëmbajtja, mirëmbajtja, dërgesa e pjesëve të ndërrimit,dërgesa e pjesëve të ndërrimit, aftësimi i punëtorëve,aftësimi i punëtorëve, ndihma financiare, ndihma financiare, punët kompenzuese.punët kompenzuese.

6

PJESËMARRËSIT NË PUNËT PJESËMARRËSIT NË PUNËT E SISTEMEVEE SISTEMEVE

Punët e sistemeve janë punë tipike mesorganizative të nivelit Punët e sistemeve janë punë tipike mesorganizative të nivelit të lartë. Është fjala për mjetet investive heterogjene, që të të lartë. Është fjala për mjetet investive heterogjene, që të gjitha së bashku përbëjnë sistemin e marketingut.gjitha së bashku përbëjnë sistemin e marketingut.

Pjesëmarrësit e tregut në punët e sistemeve janë:Pjesëmarrësit e tregut në punët e sistemeve janë: kërkesa për sisteme dhe për komponenta të sistemeve,kërkesa për sisteme dhe për komponenta të sistemeve, ofertuesit e komponentave,ofertuesit e komponentave, ofertuesit e sistemeve,ofertuesit e sistemeve, inxhinierët këshilldhënës,inxhinierët këshilldhënës, organizatat shtetërore.organizatat shtetërore.

Kërkesa e sistemeve dhe e komponentave të sistemeve, Kërkesa e sistemeve dhe e komponentave të sistemeve, paraqitet tek investitori.paraqitet tek investitori.

Ofertuesit e komponentave janë ndërmarrjet që ofrojnë ndonjë Ofertuesit e komponentave janë ndërmarrjet që ofrojnë ndonjë nënsistem.nënsistem.

Ofertuesit e sistemeve e ofrojnë sistemin që ka të bëjë me Ofertuesit e sistemeve e ofrojnë sistemin që ka të bëjë me shumë komponenta (mund të jetë edhe oferta kooperuese).shumë komponenta (mund të jetë edhe oferta kooperuese).

Inxhinierët këshilldhënës kanë rol të veçantë në stemin dhe në Inxhinierët këshilldhënës kanë rol të veçantë në stemin dhe në procesin e marketingut.procesin e marketingut.

Organet shtetërore ndikojnë në punën e sistemit, në zgjedhjen Organet shtetërore ndikojnë në punën e sistemit, në zgjedhjen e partnerëve kooperues e tjerë.e partnerëve kooperues e tjerë.

7

KONSALTINGU (INXHINIERINGU KONSALTINGU (INXHINIERINGU KËSHILLDHËNËS)KËSHILLDHËNËS)

Konsaltingun e organizon firma Konsaltingun e organizon firma këshillëdhënëse. Konsaltingu gjen zbatim të këshillëdhënëse. Konsaltingu gjen zbatim të gjërat me vlerë, në vendimmarrjet komplekse gjërat me vlerë, në vendimmarrjet komplekse dhe të ndërlikuara.dhe të ndërlikuara.

Inkorporimi i inxhinieringut këshillëdhënës ka Inkorporimi i inxhinieringut këshillëdhënës ka rëndësi të veçantë, sepse mundëson rëndësi të veçantë, sepse mundëson konsalting të nevojshëm, dobiprurës dhe konsalting të nevojshëm, dobiprurës dhe racional.racional.

Punët e konsaltingut i kanë kostot e veta, që Punët e konsaltingut i kanë kostot e veta, që mund të përllogariten në mënyrë paushale, mund të përllogariten në mënyrë paushale, ose me përqindje sipas punëve të vlerësuara.ose me përqindje sipas punëve të vlerësuara.

8

OFERTA MULTIORGANIZATIVE OFERTA MULTIORGANIZATIVE (KOOPERUESE) E SISTEMIT(KOOPERUESE) E SISTEMIT

Me ofertën multiorganizative nënkuptohet përfshirja e Me ofertën multiorganizative nënkuptohet përfshirja e partnerëve të ndryshëm, që merren vesh për partnerëve të ndryshëm, që merren vesh për bashkëpunim dhe pjesëmarrje të përbashkët në bashkëpunim dhe pjesëmarrje të përbashkët në ekzekutimin e projekteve të ndryshme.ekzekutimin e projekteve të ndryshme.

Për secilin pjesëmarrës në ofertë vlen fakti se janë të Për secilin pjesëmarrës në ofertë vlen fakti se janë të lidhur për një organizatë të ofertës, që nuk është fjala lidhur për një organizatë të ofertës, që nuk është fjala për kooperim paralel, por janë kooperues lojalë.për kooperim paralel, por janë kooperues lojalë.

KONZORCIUMI është organizatë e përbashkët që KONZORCIUMI është organizatë e përbashkët që merret me ofertën dhe ekzekutimin e projektit të merret me ofertën dhe ekzekutimin e projektit të caktuar, ose me ekzukutimin e më shumë projekteve.caktuar, ose me ekzukutimin e më shumë projekteve.

Vendimi për hyrje në konzorcium duhet të jetë i Vendimi për hyrje në konzorcium duhet të jetë i motivuar në mënyrë adekuate, ndërsa anëtarët e motivuar në mënyrë adekuate, ndërsa anëtarët e zgjedhur të konzorciumit, duhet të jenë të zgjedhur të konzorciumit, duhet të jenë të suksesshëm.suksesshëm.

9

HARTIMI I OFERTËSHARTIMI I OFERTËS Hartimi i ofertës për plasmanin e komponentave të sistemit Hartimi i ofertës për plasmanin e komponentave të sistemit

është proces i veçantë.është proces i veçantë. Hartimi i ofertave mbështetjen e ka në:Hartimi i ofertave mbështetjen e ka në:

aspektin teknik,aspektin teknik, aspektin komercial,aspektin komercial, aspektin financiar.aspektin financiar.

Aspekti teknik i ofertës përfshin elementet tekniko-Aspekti teknik i ofertës përfshin elementet tekniko-teknologjike të niveleve të duhura. Përmbajtja minimale e teknologjike të niveleve të duhura. Përmbajtja minimale e ofertës teknike të ndërmarrjes përfshinë:ofertës teknike të ndërmarrjes përfshinë: parametrat e paraparë të objekteve dhe të komponentave të parametrat e paraparë të objekteve dhe të komponentave të

tij,tij, vlerat ekzistuese të cilat nuk janë përfshirë në garancion, vlerat ekzistuese të cilat nuk janë përfshirë në garancion,

ndërsa janë të rëndësishme për blerësin,ndërsa janë të rëndësishme për blerësin, arsyetimi i devijimeve të kërkesave të blerësve,arsyetimi i devijimeve të kërkesave të blerësve, vërjejtjet lidhur me punën në objektvërjejtjet lidhur me punën në objekt

Aspekti komercial i ofertës përfshin kalkulimin e Aspekti komercial i ofertës përfshin kalkulimin e shpenzimeve komerciale, si dhe prognozat e ofertave të shpenzimeve komerciale, si dhe prognozat e ofertave të hartuara. hartuara.

Me rëndësi të veçantë është përcaktimi i çmimit të sistemit Me rëndësi të veçantë është përcaktimi i çmimit të sistemit dhe të komponentave që e përbëjnë sistemin.dhe të komponentave që e përbëjnë sistemin.

10

Për kalkulimin e çmimit të sistemit të të Për kalkulimin e çmimit të sistemit të të komponentave përdoren metoda të ndryshme:komponentave përdoren metoda të ndryshme:1.1. metoda e formësimit të orientimeve për përdorimin metoda e formësimit të orientimeve për përdorimin

e të dhënave mbi sasinë e specifikuar dhe,e të dhënave mbi sasinë e specifikuar dhe,2.2. metoda e verifikimit të çmimit në bazë të çmimit të metoda e verifikimit të çmimit në bazë të çmimit të

verifikuar.verifikuar. Metoda orientuese caktohet në tri mënyra:Metoda orientuese caktohet në tri mënyra:

metoda modifikuese (mundëson vlerësimin e metoda modifikuese (mundëson vlerësimin e shpenzimeve të gjithmbarshme të projektit),shpenzimeve të gjithmbarshme të projektit),

metoda e shpenzimeve të veçanta (mbështetet në metoda e shpenzimeve të veçanta (mbështetet në bazën e njësive themelore të investimeve, si dhe bazën e njësive themelore të investimeve, si dhe në kapacitetet e instaluara);në kapacitetet e instaluara);

metoda e madhësive ndikuese (përbëhet nga qasjet metoda e madhësive ndikuese (përbëhet nga qasjet e ndara në tri shkallë: analiza e madhësive e ndara në tri shkallë: analiza e madhësive potenciale ndikuese në shpenzimet e ekzekutimit; potenciale ndikuese në shpenzimet e ekzekutimit; verifikimi i lidhjeve në mes variablave të pavarura verifikimi i lidhjeve në mes variablave të pavarura me madhësitë e shpenzimeve).me madhësitë e shpenzimeve).

11

ASPEKTI FINANCIAR I OFERTËSASPEKTI FINANCIAR I OFERTËS

Parametri financiar i ofertës trajtohet si faktor kyç i Parametri financiar i ofertës trajtohet si faktor kyç i konkurrencës në fushën e plasmanit të sistemit dhe të konkurrencës në fushën e plasmanit të sistemit dhe të komponentave.komponentave.

Kreditë komerciale dhe financiare janë elemente të Kreditë komerciale dhe financiare janë elemente të rëndësishme në mes të ofertuesve të pajisjeve investive rëndësishme në mes të ofertuesve të pajisjeve investive ndërkombëtare dhe inputeve tjera investive.ndërkombëtare dhe inputeve tjera investive.

Konstruksioni financiar është i llojllojshëm. Secili ofertues Konstruksioni financiar është i llojllojshëm. Secili ofertues kamator duhet të jetë më i volitshëmkamator duhet të jetë më i volitshëm

Të gjithë ofertuesit së bashku, me zgjedhjet e tyre financiare, Të gjithë ofertuesit së bashku, me zgjedhjet e tyre financiare, paraqesin miksin e punëve financiare.paraqesin miksin e punëve financiare.

Të financimet e mëdha hyjnë konzorciumet bankare Të financimet e mëdha hyjnë konzorciumet bankare kombëtare dhe ndërkombëtare, ku secili pjesëmarrës në kombëtare dhe ndërkombëtare, ku secili pjesëmarrës në ofertë e bënë konstruksionin financiar të nënsistemeve. ofertë e bënë konstruksionin financiar të nënsistemeve. Norma kamatore mund të jetë fikse ose e ndryshueshme. Norma kamatore mund të jetë fikse ose e ndryshueshme. Afati i kthimit të kredisë mund t’i përgjigjet mundësive të Afati i kthimit të kredisë mund t’i përgjigjet mundësive të blerësve e tjerë.blerësve e tjerë.

Me planin terminor, që ka kuptim të gjerë, përcaktohet Me planin terminor, që ka kuptim të gjerë, përcaktohet saktësisht momenti kur objekti do të lëshohet në punësaktësisht momenti kur objekti do të lëshohet në punë

Përgatitja e mirë e ofertës është një shkallë e siguruar e Përgatitja e mirë e ofertës është një shkallë e siguruar e suksesit.suksesit.

12

VEPRIMTARIA E PASSHITJES VEPRIMTARIA E PASSHITJES (EKSPORTIT) TË SISTEMEVE(EKSPORTIT) TË SISTEMEVE

Përbëhet mga politikat akvizicionale dhe të Përbëhet mga politikat akvizicionale dhe të ndërlidhjeve kooperuese pas shitjes.ndërlidhjeve kooperuese pas shitjes.

PolPoliitika akvizicionale e pas shitjes mbështetet në tika akvizicionale e pas shitjes mbështetet në referencat, të cilat janë hartuar në mënyrë referencat, të cilat janë hartuar në mënyrë individuale, kooperuese dhe si të tilla e shtojnë individuale, kooperuese dhe si të tilla e shtojnë prestigjin, pjekurinë teknike të eksportit të prestigjin, pjekurinë teknike të eksportit të sistemeve.sistemeve.

Ndërlikueshmëria kooperuese pas shitjes, Ndërlikueshmëria kooperuese pas shitjes, përkatësisht të eksportimit të sistemeve, përkatësisht të eksportimit të sistemeve, mundëson arritjen e bashkëpunimeve nëpërmjet mundëson arritjen e bashkëpunimeve nëpërmjet koalicioneve të caktuara.koalicioneve të caktuara.

Në saje të këtyre bashkëpunimeve, ekzistojnë Në saje të këtyre bashkëpunimeve, ekzistojnë mundësitë e përbashkëta për kooperim të mundësitë e përbashkëta për kooperim të përbashkët, për realizimin e porosisë. përbashkët, për realizimin e porosisë. Lidhshmëria bëhet në projekte investive.Lidhshmëria bëhet në projekte investive.

13

HYRJA NË TREGUN E HUAJ PA INVESTIMIN HYRJA NË TREGUN E HUAJ PA INVESTIMIN OSE ME INVESTIMIN E KAPITALITOSE ME INVESTIMIN E KAPITALIT

Eksportet dhe importet janë format fillestare të Eksportet dhe importet janë format fillestare të bashkëpunimit me botën e jashtme.bashkëpunimit me botën e jashtme.

Ekzistojnë edhe shumë forma tjera të bashkëpunimit.Ekzistojnë edhe shumë forma tjera të bashkëpunimit. Bartja e prodhimit në botën e jashtme mund të realizohet Bartja e prodhimit në botën e jashtme mund të realizohet

në mënyrë:në mënyrë: të tërthortë (pa eksportin e kapitalit) dhe,të tërthortë (pa eksportin e kapitalit) dhe, në mënyrë të drejtpërdrejt (me eskportin e kapitalit).në mënyrë të drejtpërdrejt (me eskportin e kapitalit).

Në aspektin e tërthortë, prodhimi liçencues është forma më Në aspektin e tërthortë, prodhimi liçencues është forma më e përhapur në alokacionin e prodhimit ndërkombëtar.e përhapur në alokacionin e prodhimit ndërkombëtar.

Bartja dhe transferi i teknologjisë është bartja e Bartja dhe transferi i teknologjisë është bartja e inovacioneve dhe kryhet nëpërmjet liçencaveinovacioneve dhe kryhet nëpërmjet liçencave

Punët e orientuara në botën e jashtme përmbajnë Punët e orientuara në botën e jashtme përmbajnë prodhimin liçencues në botën e jashtme.prodhimin liçencues në botën e jashtme.

Prodhimi liçencues në botën e jashtme është prodhimi që Prodhimi liçencues në botën e jashtme është prodhimi që realizohet në bazë së bartjes së së inovacioneve realizohet në bazë së bartjes së së inovacioneve individuale, të orientuara kah tregu.individuale, të orientuara kah tregu.

Procesi i novacioneve rezulton nga zgjedhja komplete e Procesi i novacioneve rezulton nga zgjedhja komplete e problemeve, zgjidhje këto që barten në treg.problemeve, zgjidhje këto që barten në treg.

14

mund të paraqiten kështu:mund të paraqiten kështu:1.1. shkalla e parë – ideja, patenti, plani, reçeta;shkalla e parë – ideja, patenti, plani, reçeta;2.2. shkalla e dytë – prototipi, mosha, eksperimenti laboratorik;shkalla e dytë – prototipi, mosha, eksperimenti laboratorik;3.3. shkalla e tretë – seria, eksperimenti kryesor;shkalla e tretë – seria, eksperimenti kryesor;4.4. shkalla e katërt – pjekuria e tregut.shkalla e katërt – pjekuria e tregut.

Inovacionet e orientuara kah tregu liçencohen, si psh. Inovacionet e orientuara kah tregu liçencohen, si psh. produkti, procedura teknologjike e tjerë.produkti, procedura teknologjike e tjerë.

Faktikisht liçenca është leje për shfrytëzim ekonomik, para Faktikisht liçenca është leje për shfrytëzim ekonomik, para së gjithash, të inovacioneve industriale, që i ka zhvilluar së gjithash, të inovacioneve industriale, që i ka zhvilluar dhënësi i liçencës, si e mirë jomateriale, e cila është e dhënësi i liçencës, si e mirë jomateriale, e cila është e mbrojtur në kohë të caktuar ose përkohësisht.mbrojtur në kohë të caktuar ose përkohësisht.

Puna liçencuese bazohet në dhënien e liçencës, do të thotë Puna liçencuese bazohet në dhënien e liçencës, do të thotë dhe në marrjen e liçencës, punën që e bënë marrësi.dhe në marrjen e liçencës, punën që e bënë marrësi.

Për dhënien dhe marrjen e liçencës është fjala për kalimin Për dhënien dhe marrjen e liçencës është fjala për kalimin e liçencës e të prodhimit të liçencës në botën e jashtme, që e liçencës e të prodhimit të liçencës në botën e jashtme, që ky është vendim biznesor.ky është vendim biznesor.

Liçenca është njëra nga alternativat e eksportitLiçenca është njëra nga alternativat e eksportit Ekzistojnë motive të ndryshme për prodhimin e liçencave.Ekzistojnë motive të ndryshme për prodhimin e liçencave.

SHKALLËT E PJEKURISË SHKALLËT E PJEKURISË SË INOVACIONEVESË INOVACIONEVE

15

PROCESI NË PUNËN PROCESI NË PUNËN LIÇENCUESELIÇENCUESE

Punët liçencuese në botën e jashtme vijnë në shprehje për Punët liçencuese në botën e jashtme vijnë në shprehje për arsye profiti, ose për arsye kooperimi. arsye profiti, ose për arsye kooperimi.

Procesi përfshinë:Procesi përfshinë: iniciativën për marrjen e punëve,iniciativën për marrjen e punëve, procedurat e komunikimit,procedurat e komunikimit, konsultimet, bisedimet në mes marrësit dhe dhënësit,konsultimet, bisedimet në mes marrësit dhe dhënësit, kontraktimi.kontraktimi.

Liçenca mund të jetë:Liçenca mund të jetë: e veçantë, e pastër dhe,e veçantë, e pastër dhe, e kombinuar.e kombinuar.

Liçenca e pastër përmban vetëm një të drejtë të mbrojtur.Liçenca e pastër përmban vetëm një të drejtë të mbrojtur. Liçencat e kombinuara janë më të përhapura, në mënyrë Liçencat e kombinuara janë më të përhapura, në mënyrë

më të gjerë.më të gjerë. Janë të njohura edhe liçencat:Janë të njohura edhe liçencat:

know-how (know-how lejet dhe know-how marketingu).know-how (know-how lejet dhe know-how marketingu).

16

HYRJA NË TREGUN E HUAJ HYRJA NË TREGUN E HUAJ NËPËRMJET INVESTIMIT TË KAPITALITNËPËRMJET INVESTIMIT TË KAPITALIT

Internacionalizimi i prodhimit bëhet në bazë të Internacionalizimi i prodhimit bëhet në bazë të eksportit të kapitalit.eksportit të kapitalit.

Internacionalizimi i prodhimit dhe i kapitalit Internacionalizimi i prodhimit dhe i kapitalit karakterizohet me investime të drejtpërdrejta. Kjo karakterizohet me investime të drejtpërdrejta. Kjo e ka domethënien e themelimit të ndërmarrjeve e ka domethënien e themelimit të ndërmarrjeve vetjake në botën e jashtme.vetjake në botën e jashtme.

Këtë funksion në veçanti e kryejnë korporatat Këtë funksion në veçanti e kryejnë korporatat transnacionale. Nisma për investime të transnacionale. Nisma për investime të drejtpërdrejta gjendet në SHBA. Më vonë edhe drejtpërdrejta gjendet në SHBA. Më vonë edhe vende të tjera veprojnë në të njëjtën mënyrë.vende të tjera veprojnë në të njëjtën mënyrë.

Realizohen forma të ndryshme të bashkëpunimit, Realizohen forma të ndryshme të bashkëpunimit, siç janë: joint venture, lizingu e tjerë.siç janë: joint venture, lizingu e tjerë.

17

PRODHIMI MULTINACIONALPRODHIMI MULTINACIONAL

Prodhimi multinacional e ka kuptimin e Prodhimi multinacional e ka kuptimin e konceptit të ndarjes ndërkombëtare të konceptit të ndarjes ndërkombëtare të punës, që rezulton me strategjitë e punës, që rezulton me strategjitë e mbështetjes në forca të përbashkëta, për të mbështetjes në forca të përbashkëta, për të avancuar dhe përforcuar aftësinë avancuar dhe përforcuar aftësinë konkurruese ndërkombëtare.konkurruese ndërkombëtare.

Procesi i multinacionalizimit fillon në vitet e Procesi i multinacionalizimit fillon në vitet e ’60, proces ky i cili gjithnjë zgjerohet dhe ’60, proces ky i cili gjithnjë zgjerohet dhe kryesisht paraqitet në tri kontinentet e kryesisht paraqitet në tri kontinentet e pazhvilluara, në Azi, në Afrikë dhe në pazhvilluara, në Azi, në Afrikë dhe në Amerikën Latine.Amerikën Latine.

18

INVESTIMET E PËRBASDHKËTA INVESTIMET E PËRBASDHKËTA (JOINT VENTURE)(JOINT VENTURE)

Me Joint Venture nënkuptohet inputi i Me Joint Venture nënkuptohet inputi i investimeve, por edhe inputi i mjeteve investimeve, por edhe inputi i mjeteve tjera prodhuese.tjera prodhuese.

Kjo formë e bashkëpunimit për qëllim e ka Kjo formë e bashkëpunimit për qëllim e ka realizimin e marketingut ndërkombëtar realizimin e marketingut ndërkombëtar kooperues.kooperues.

Investimet e përbashkëta mundësojnë e Investimet e përbashkëta mundësojnë e krijimit të një kapitali më të madh dhe më krijimit të një kapitali më të madh dhe më të fuqishëm, pasi që veprojnë në mënyrë të fuqishëm, pasi që veprojnë në mënyrë të përbashkët njohuritë, teknologjitë, të përbashkët njohuritë, teknologjitë, kapitali dhe e krijojnë një entitet të kapitali dhe e krijojnë një entitet të përbashkët. Është formë alternative për përbashkët. Është formë alternative për penetrim në tregjet e huaja.penetrim në tregjet e huaja.

19

Nga aspekti investiv Joint Ventures është kategori Nga aspekti investiv Joint Ventures është kategori kooperuese e investimeve të ndërmarrjeve.kooperuese e investimeve të ndërmarrjeve. Analiza e spektrit investiv bëhet në tri aspekte, Analiza e spektrit investiv bëhet në tri aspekte, përkatësisht nëpërmjet:përkatësisht nëpërmjet: formave të kapitalit të investuar,formave të kapitalit të investuar, lartësisë së investimeve në botën e jashtme,lartësisë së investimeve në botën e jashtme, realizimit të investimeve të përbashkëta në botën e realizimit të investimeve të përbashkëta në botën e

jashtme.jashtme. Format e kapitalit të investuar:Format e kapitalit të investuar:

në formë të vërtetë,në formë të vërtetë, në formë të teknolgjisë së kapitalizuar,në formë të teknolgjisë së kapitalizuar, në formë të parave.në formë të parave.

Forma e vërtetë (gjërat e patundshme, të Forma e vërtetë (gjërat e patundshme, të paluajtshme: toka, infrastruktura, ndërtesat) është paluajtshme: toka, infrastruktura, ndërtesat) është forma e parë e inputit të kapitalit. Në këtë formë forma e parë e inputit të kapitalit. Në këtë formë bëjnë pjesë edhe mjetet e luajtshme, siç janë bëjnë pjesë edhe mjetet e luajtshme, siç janë asetet, makinat, aparatet, impiantet, mjetet e asetet, makinat, aparatet, impiantet, mjetet e transportit, ose mjetet xhiruese (lëndët e para, transportit, ose mjetet xhiruese (lëndët e para, materiali riprodhues, gjysëptoduktet, stoqet), të materiali riprodhues, gjysëptoduktet, stoqet), të cilat origjinën mund ta kenë nga burimet e shtetit, cilat origjinën mund ta kenë nga burimet e shtetit, ose nga jashtë.ose nga jashtë.

20

TEKNOLOGJIA E KAPITALIZUAR është një formë e inputit, ku TEKNOLOGJIA E KAPITALIZUAR është një formë e inputit, ku mund të përfshihen: e drejta e mbrojtjes së pronësisë mund të përfshihen: e drejta e mbrojtjes së pronësisë industriale (patentat, liçencat, modelet, mostrat e tjerë Madje industriale (patentat, liçencat, modelet, mostrat e tjerë Madje përfshihet dituria, pervoja dhe know-how.përfshihet dituria, pervoja dhe know-how.

KAPITALI I INVESTUAR NË FORMË TË PARASË e përmban KAPITALI I INVESTUAR NË FORMË TË PARASË e përmban inputin e parasë në valutën e vendit të investitorit, në vlera inputin e parasë në valutën e vendit të investitorit, në vlera të destinuara për furnizimin e pajisjeve, lëndës së parë, të destinuara për furnizimin e pajisjeve, lëndës së parë, mbulimin e humbjeve të investimeve të mëparshme.mbulimin e humbjeve të investimeve të mëparshme.

Për realizimin e investimeve prodhuese të përbashkëta në Për realizimin e investimeve prodhuese të përbashkëta në botën e jashtme, janë të njohura tri startegji të mundshme:botën e jashtme, janë të njohura tri startegji të mundshme: strategjia ofansive,strategjia ofansive, strategjia defansive dhe,strategjia defansive dhe, strategjia kooperuese.strategjia kooperuese.

Strategjia ofansive përfshin joint venture të vendit të Strategjia ofansive përfshin joint venture të vendit të ndërmarrjet vetjake në botën e jashtme.ndërmarrjet vetjake në botën e jashtme.

Strategjitë defanzive janë në rolin e mbrojtësit, që do të Strategjitë defanzive janë në rolin e mbrojtësit, që do të thotë se në botën e jashtme arrihet për shkak të produktit, i thotë se në botën e jashtme arrihet për shkak të produktit, i cili nuk mund të eksportohet në vende të huaja (shpenzimet, cili nuk mund të eksportohet në vende të huaja (shpenzimet, embargot e ndryshme).embargot e ndryshme).

Strategjia kooperuese rezulton me përparësitë e produkteve Strategjia kooperuese rezulton me përparësitë e produkteve të përbashkëta në botën e jashtme dhe ka për qëllim të përbashkëta në botën e jashtme dhe ka për qëllim realizimin e programit të prodhimit të programuar në botën e realizimin e programit të prodhimit të programuar në botën e jashtme.jashtme.

21

TRANSNACIONALIZIMI I PRODHIMIT TRANSNACIONALIZIMI I PRODHIMIT DHE PËRPARËSITË EKONOMIKE DHE PËRPARËSITË EKONOMIKE

KOMPARATIVEKOMPARATIVE Transnacionalizimi i prodhimit është mundësi e dytë e Transnacionalizimi i prodhimit është mundësi e dytë e

mbartjes së prodhimit në botën e jashtme, në bazë të mbartjes së prodhimit në botën e jashtme, në bazë të investimit të kapitalit, që është fjala për investimet e investimit të kapitalit, që është fjala për investimet e drejtpërdrejta në botën e jashtme.drejtpërdrejta në botën e jashtme.

Investimet e drejtpërdrejta në botën e jashtme janë Investimet e drejtpërdrejta në botën e jashtme janë shprehje e strategjisë së rritës ekonomike të ndërmarrjeve shprehje e strategjisë së rritës ekonomike të ndërmarrjeve transancionale.transancionale.

Ndërmarrjet transnacionale në botën bashkëkohore janë Ndërmarrjet transnacionale në botën bashkëkohore janë formë organizative e kapitalit të madh dhe e teknologjisë së formë organizative e kapitalit të madh dhe e teknologjisë së lartë.lartë.

Përparësitë kryesore lidhur me prodhimin dhe shpenzimet Përparësitë kryesore lidhur me prodhimin dhe shpenzimet janë: afërsia e tregut, afërsia e furnizimit, fuqia punëtore, janë: afërsia e tregut, afërsia e furnizimit, fuqia punëtore, burimet energjetike, lëndët e para e tjerë.burimet energjetike, lëndët e para e tjerë.

Transancionalizimi i prodhimit mbështetjen e kanë në dy Transancionalizimi i prodhimit mbështetjen e kanë në dy akceleratorë: në koncentrimin e kapitalit dhe në teknologji. akceleratorë: në koncentrimin e kapitalit dhe në teknologji. Ekonomia transnacionale faktkisht në masën më të Ekonomia transnacionale faktkisht në masën më të mundshme shfrytëzon përparësitë komparative mundshme shfrytëzon përparësitë komparative ndërkombëtare.ndërkombëtare.

22

KomenteKomentePyetjePyetjePërgjigjePërgjigje