Манжийн захиргаан

дахь монгол

VIII анги

1. Манжаас монголд тогтоосон засаг

захиргааны зохион байгуулалт

Манж чин улс Монголчуудыг

эзлэн аваад жижиглэн хувааж

баримтлан захирч байхад

чиглэгдсэн засаг захиргааны

зохион байгуулалтыг

тогтоосон байна.

Монголд бодлогоо хэрэгжүүлэх

зорилгоор “Гадаад Монголын Төрийг

Засах Явдлын Яам” байгуулсан байна.

Тус

яам нь

Монгол

цаазын бичиг

ГМТЗЯЯ-ын

хууль зүйн

бичиг

батлан гаргаж

Монголчуудыг

захирах

бодлогоо

хуульчилсан.

Монголчуудыг

захирдаг газар

Хүрээ болон Ховдод суух

Манж амбаны газар

Улиастайн Манж

жанжны газар

Манжийн жанжин, сайдын

удирдлаган дор Чуулган

/хуралдуулан цуглуулах/ ажиллаж

байсан. Чуулган бүр 1

чуулган дарга, 2-3 дэд

даргатай ба чуулган нь 3

жилд нэг удаа чуулж хэрэг

хэлэлцэнэ.

Монголын бүх

хошуудыг

Гадаад

Халхын 86

Ховдын 30

Илийн 13

Хөх нуурын 29

Дотоод

Өвөр Монголын

6 чуулган

49 хошуу

гэж нэрлэж

байсан

Хошууны тамгын газарт:

Туслах түшмэл

Захирагч

Мэйрэн /Манж үг санхүү тамгын газрын

бичиг хэргийг эрхэлдэг албан тушаалтан/

Залан /Мэйрэнгийн туслах/Бичээч

Тахар зэрэг алба тушаалтнууд ажилладаг байв.

Хошууд дотроо:

Сум

Багт хуваагдана.

Сумыг сумын занги /захирагч/ захирна.

Манж нар Монголчуудыг эрхшээлдээ

оруулан олон аймаг, хошуу, суманд

хуваан захирахдаа Монгол ноѐд

язгууртнуудыг ашигладаг байсан ба

тэдэнд зэрэг дэв, цалин, тодорхой эрх

мэдэл өгч Манжийн төрд зүтгүүлдэг

байсан.

2. Монголчуудаас Манж Чин улсад

залгуулж байсан алба

Монголчууд Манжид:

- Сүрэг адуулах - Харуулын

- Албан тарианы - Өртөөний

- Ангийн үсний - Хурал номын

- Зоог шүүсний - Цэрэг

- Засаг захиргааны

- Зардал хэрэглэлийн гэх мэт төрөл

бүрийн алба залгуулдаг байсан байна.

Эдгээрээс хамгийн хүнд нь

өртөөний алба. Манжийн элч,

түшмэд, албан бичиг зэргийг

яаралтай нэвтрүүлэн хүргэх

зориулалттай цэрэгжүүлсэн

морин өртөөг буухиа өртөө гэнэ.

5-10 суурь өртөө нэг

захирагчтай, нэг суурьт 5-30 өрх

алба хаана.

Манж жанжин, сайдын газар,

аймаг, хошуудыг хооронд нь

холбосон орон нутгийн

өртөөдийг суман өртөө гэнэ.

Өртөөний албыг тухайн

хошуудын ардууд бие,

хөрөнгөөрөө гүйцэтгэнэ.

Монголчуудын зайлшгүй

гүйцэтгэх алба бол харуул

цэргийн алба юм.

Монгол нутагт байгуулагдсан

Манжийн жанжин сайдын газрууд,

аймгийн чуулган зэргийн зардал

хэрэглэлийг тухайн нутгийн

Монголчууд нийлүүлнэ.

Монголчууд Манжийн албанаас

гадна орон нутгийн ноѐдод биеэр

болон бүтээгдэхүүнээр гэсэн хоѐр

хэлбэрээр төрөл бүрийн алба

гувчуур төлдөг байжээ.

Гэрийн даалгавар

“Ноѐд язгууртнууд”, “Суман ард”,

“Хамжлага ард”, “Төмөр сүрэг” зэрэг

ухагдахууныг тайлбарлах

Монголчууд Манжийн эрхшээл дор

олон жил захирагдсаны үр дагавар юу

вэ?

3. Шашин, сүм хийдийн нөлөө

бэхжсэн нь

XVII зууны үеэс Монголын болон

Манжийн эрх баригчид өөр өөрсдийн

тодорхой зорилготойгоор бурхны шашныг

дэлгэрүүлэх бодлого явуулжээ. Манжийн

хаад сүм хийд бариулах, бурхны шашны

ном судрыг Түвдээс монголчилж модон

бараар хэвлэн тараах, шашны тэргүүнийг

Бээжинд урин залах, хяналтандаа байлгах

зэрэг арга хэмжээ авч явуулж байжээ.

XIX зууны сүүлч үед Монголын нийтэрчүүдийн гуравны нэгийг лам нарэзлэх болсон бө зөвхөн ар Монголд100.000 гаруй лам байжээ. Ар Монголд940 гаруй, Өвөр Монголд 1800 гаруйсүм хийд, хурал номын газар байсанбайна.

Шашин өргөн дэлгэрч, сүм хийд олноорбайгуулагдан бэхжиж, тэд өөрийн гэсэнөмч хөрөнгө, аж ахуйтай болсон бөгөөдтүүнийг “Жас” гэнэ. Манж лам нархувраг нар тусгайлан онцгой эрхтэйбайсан.

Гэрийн даалгавар

Монголд шарын шашин өргөн

дэлгэрсний эерэг ба сөрөг үр

дагаврыг гаргах

Амарбаясгалант хийд

Амарбаясгалант хийд нь Монголын Буддыншашны 3 том төвийн нэг байсан. МанжийнЭнх Амгалан хааны зарлигаар анх барьжбайгуулсан байна. 1727 ондАмарбаясгалант хийдийг бариулахаарМанжийн хаан 100 мянган лан мөнгөзарцуулж, 1736 онд хийдийн барилгадууссаныг тохиолдуулан хөшөөбосгуулжээ. Хийд барих газрыг хайн явжбайсан лам нар талд тоглож буй Амар,Баясгалант хэмээх 2 хүүхэдтэй тааралдан, тэргазар нь хийд бариулснаа тэдгээр хүүхдийннэрээр нэрлэсэн домогтой.

Амарбаясгалант

хийд Хийдийн гол дуган

Боржигин Гомбодоржийн Занабазар Монгол улсынтөр-нийгэм, шашин-соѐлын нэрт зүтгэлтэн, анхдугаарБогд Жавзандамба хутагт байв.

Тэрээр 1635 онд Халхын Түшээт хан Гомбодоржийнанхдугаар хөвгүүн болж одоогийн Өвөрхангай аймгийнЗүйл сумын Есөн зүйл гэдэг газар төржээ. 1640 ондДалай лам , Банчин Богдоос Жавзундарнатынхувилгаанаар тодруулан Занабазарыг 5 настай байхад ньанхдугаар Богд Жавзандамба хутагтын ширээнд залжХалх Монголын шарын шашны тэргүүнд өргөмжилжээ.

Тэрээр бага наснаасаа Бурханы шашны тунгаамалшижир алт мэт шарын шашны судар хийгээд тарнийнсургаал, номлол, зан үйлд суралцаж улмаар 1649 ондЦастын орныг зорин Банчин Чойжилжанцан Богдодбараалхан шавь орж шашны таван их ухааныг заалганэш онолын эрдмийг төгс эзэмшээд эх нутагтаа буцанирж номын хүрээ хийд, сургуулийг олноор байгуулсан.

Занабазар 1723 онд Бээжингийн Шар Сүмд нас баржээ.

Өндөр

гэгээн

Занабазар

Төвхөн хийд

Архангай, Өвөрхангай аймгуудын зааг Өвөрхангайаймгийн Бат-Өлзийд сумын төвөөс зүүн хойш 20гаруй км зайд Төвхөн ширээт хэмээх уулын оройболох түшлэгт суудал мэтээр тогтсон байц хадныдундах багавтар тавцан дээр Төвхөн хийд оршдог.1648 онд нэгдүгээр Богд Занабазар арав гаруй настайбайхдаа энэхүү байгалийн тогтоцтой газрыгсонирхон үзэж 1651 оны үед номын бясалгал хийжсуух чулуун туурган ханатай жижиг байшинбариулсан байна. Ийнхүү богд Занабазар номбясалган сууж бясалгасан номныхоо дагуу урлахуйнбүтээлээ цутгах, хөөмөлдөх, зурах, барих аргуудаархийж байсан нь зарим бүтээл нь бидний үе хүртэлхадгалагдан ирсэн . 1688 оны Галдан бошигтынсамуун дайн эхэлснээс хойш тэр бүтээлийн сүмашиглаагүй учраас мартагдах шахсан 1773 онд дахинсонирхож хийд болгон хурал номын ажлыгсэргээжээ. Түүнээс хойш төвхөн хийд гэж нэрлэгдэхболсон.

Төвхөн хийд