พทธบรษท

ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกาพระอญญาโกณฑญญะ

พระมหาปชาบดโคตมเถร

พระเจาปเสนทโกศล

นางอตตรา

พระอานนท พระเขมาเถรศาสตราจารยสญญา ธรรมศกด

หมอมเจาหญงพนพศมย

พระโมคคลลานะ

พระปฏาจาราเถร

พระเจาสทโธทนะ นางวสาขา

พระสารบตรพระอบลวรรณาเถร

พระเจาพมพสาร นางสรมา

พระมหากสสปะพระรปนนทาเถร

พระเจาอชาตศตร นางขชชตตรา

พระมหานามะพระกสาโคตมเถร

อนาถบณฑกเศรษฐ

นางสามาวด

พระอบาลพระกณฑลเกสเถร

หมอชวกโกมารภจจ  

พระเทวทตพระธรรมทนนาเถร

กมภโฆสกเศรษฐ  

พระปณณมนตานบตร      

พระมหากจจายน      

พระองคลมาล      

ภกษพระอญญาโกณฑญญะพระอญญาโกณฑญญะเปนพระสงฆรปแรกในพระพทธศาสนา เปนคนแรกทรบร ยอมรบการตรสรของพระพทธเจา เดม ชอ โกณฑญญะ คำาวา อญญา ไดเพมขนมาในภายหลงทไดฟงธรรมกบพระพทธเจา ซงประวตกลาววา โกณฑญญะ เปนบตรของทาน โทณวตถ ซงเปนพราหมณ ฐานะเศรษฐ อยไมไกลจากกรงกบลพสด วยเรยนบดาไดสงใหเรยนจบการศกษาขนสง คอ ไตรเพท ไดแก ฤคเวท ยชรเวท สามเวท และยงมความเชยวชาญพเศษในการทายลกษณะบคคล ดงนนเมอเจาชาย

1

สทธตถะประสตได ๕ วน โกณฑญญะเปนพราหมณททำานายเจาชายสทธตถะเพยงแนวเดยววา พระราชกมารจะเสดจออกผนวช และสำาเรจเปนศาสดาเอกของโลกอยางแนนอน ซงทำานายแตกตางจากพราหมณคนอนๆ เมอสทธตถะ เสดจออกผนวช โกณฑญญะไดทราบขาวจงชวน วปปะ ภททยะ มหานามะ อสสช จงเรยกวา ปญจวคคยโดยหวงวาถาเจาชายสทธตธะไดบรรลธรรมใด จะสอนใหพวกตนบาง เจาชายสทธตถะกระทำาทกกรกรยาอยนาน ทรงพจารณาวาไมถกตอง จงหนมาบำาเพญเพยรทางจตโดยยดหลกมชฌมา เดนสายกลาง ปญจวคคยกคดวาสทธตถะหมดความเพยรแลว จงชวนกนปลกตวออกหาง ไปอยทปาอสปตนมฤคทายวน เมอเจาชายสทธตถะตรสรสมมาสมโพธญาณแลว ปญจวคคยพอเหนพระพทธเจาเสดจมาแตไกล จงตกลงกนวา พระสมณโคดมคลายความเพยรเสยแลว คราวนจะไมไหว จะจดทนงไวให ถาประสงคนงกจงนง แตถาไมประสงคนงกแลวแตพระองค เมอเสดจมาถง พฤตกรรมทเคยแสดงกแสดงความเคารพตอพระองค แตมกรยากระดางกระเดองอย พระพทธเจานงแลวตรสวา “เราตรสรอมตธรรม ปญจวคคยไมเชอและคานถง ๓ ครง ”เมอมาทบทวนทหลงกยอมรบฟงธรรมทพระองคจะแสดง พระองคไดแสดงพระธรรมเทศนา คอ ธมมจกกปปวตตนสตร และทรงแนะนำาใหดำาเนนทางสายกลาง (มชฌมาปฏปทา) และแสดงธรรม อรยสจ ๔ ทานโกณฑญญะพจารณาธรรมอยางลกซง แลวไดบรรลแจมแจง มความเชอมนในพระศาสดาอยางมนคง จงขอบวชเปนพระภกษ และเปนรปแรกในพระพทธศาสนา หรอเรยกวาเปนวนเกดขนของ สงฆรตนะ (พระรตนตรย) บวชโดยวธ “เอหภกขปสมปทา ปญจวคคย ๔ ทานทเหลอ กไดบรรลตามมา และ”อปสมบทใหโดยวธเดยวกนเหมอนกบทานโกณฑญญะ พระพทธเจาแสดงธรรมตอโดยตรสถง เบญจขนธ ซงมชอในพระสตรวา “อนตตลกขณสตร เมอทรงแสดงเสรจ ”ปญจวคคยทง ๕ กบรรลเปนพระอรหนต พระอญญาโกณฑญญะไดรบยกยองจากพระพทธเจาวา เปนผยอดเยยมกวาภกษทงหลายวาเปนผมประสบการณมากสามารถใหคำาแนะนำาแกภกษทงหลายในกจการตางๆ ทานไดเปนรนแรกทพระพทธเจาสงไปประกาศพระพทธศาสนา พระอญญาโกณฑญญะ ไดปรนพพาน ณ ปาฉททนตกอนพระพทธเจา 

2

พระอานนท

พระอานนทมฐานะเปนพระอนชาของพระบรมศาสดานบเรยงลำาดบพระญาต พระอานนทออกผนวชพรอมกบเจาศากยวงศอก 4 องค คอ ภททยะ อนรทธะ ภคค กมพละ และเจาชายโกลยวงศอก 1 องค คอ เทวทตและราษฎรสามญชนมอาชพเปน กลบก (ชางตดผม) อก 1 คน อบาล รวมทงสน 7 คน ทง 7 คนไดเขาไปขออปสมบทกบพระพทธเจา พระศาสดากทรงอปสมบทให หลงจากอปสมบทแลว พระอานนทไดรบฟงคำาสงสอนจาก พระปณณมนตานบตร ไดบรรลเปน พระโสดาบน และตอมาไดรบแตงตงใหเปนผรบใชใกลชดพระบรมศาสดา ซงเรยกวา พทธอปฏฐาก การเขาไปเปนพทธอปฏฐาก กมใชวาเกดจากการแสวงหาของทานเอง แตเปนเพราะมตสงฆทเหนพองตองกน และมตคณะสงฆถอเปนอาณตทสำาคญ ใครจะปฏเสธหรอละเมดมได พระอานนทจงจำาตองรบ แตกอนจะเขาไปปฏบตหนาทอนสำาคญน ทานไดทลขอพร 8 ประการ จากพระบรมศาสดา ดงน       1. โปรดอยาประทานจวรอนประณต(ทำาจากผาเนอด)แกขาพระองค           2. โปรดอยาปรทานบณฑบาตอนประณต(อาหารอยางด)แกขาพระองค      3. โปรดอยาใหขาพระองคอยในทประทบของพระองค      4. โปรดอยาพาขาพระองคไปทนมมต      5. ขอพระองคจงเสดจไปสทนมนตทขาพระองคไดรบไว            6. ขอไดดปรดอนญาตใหขาพระองคพาพทธบรษทซงเดนทางมาเขาเฝาจากทหางไกล ในขระทเดนทางมาถง            7. ถาขาพระองคมความสงสยเกดขนเมอใดขอไดดปรดใหขาพระองคทลถามไดเมอนน            8. ถาพระองคทรงแสดงธรรมเรองใดแกใครในทลบหลงของขาพระองค ขอพระองคไดโปรดแสดงธรรมนนแกขาพระองคดวย พระบรมศาสดาตรสถามวา อานนท เธอม“เหตผลอะไรหรอ จงขอพรเชนนน พระอานนทกราบทลวา”  “ถาขาพระองคไมไดรบพร 4 ขอแรกกอาจถกครหานนทาไดวาพระออนนทยอมรบเปนอปฏฐาก กเพอหวงไดรบของอนประณต มใชตองการจะเสยสละประโยชนตนแตประการใด สวนอก 3 ขอ ถาขาพระองคไมไดรบคนกอาจพดกนอกวารบใชพระพทธเจาอยางไร เรองเลกๆ นอยๆ แคนกอนเคราะหไมได และโดยเฉพาะขอท 8 ถาขาพระองคไมไดรบ พอขาพระองคถกถามวาธรรมขอนพระพทธเจาทรงแสดงแกใครทไหน มสารสำาคญอยางไรหากขาพระองคตอบไมได กจะถกครหาอกวาอยใกลชดพระบรมศาสดาเสยเปลา พระพทธองคแสดงธรรมวาอยางไรกไมรเรอง”       เมอพระพทธเจาทรงทราบเหตผลแลวกทรงประทานพรใหตามทขอ พระอานนทกปฏบตหนาทรบใชดวยความเออเฟ อ จงรกภกด ยอมเสยสละไดแมกระทงชวตเพอปองกนพระพทธเจา เหนไดจากเหตการณทพระเทวทตยยงเสยมสอนใหพระเจาอชาตศตร

3

ปลอย ชางนาฬาคร หวงปลงพระชนมพระพทธเจา นาทวกฤตเชนนน พระอานนทออกมายนขวางหนาชางนาฬาครเพอมใหทำารายพระพทธองค พระอานนทมคณสมบตเฉพาะตวคอ เปนผมความขยน อดทน มความจำาเปนเลศ สามารถจดจำาพระธรรมเทศนาทพระพทธเจาแสดงในสถานทตางๆ ไดทงหมด จงไดรบการยกยองวาเปนเลศกวาภกษทงหลาย5 สถานคอ      1. เปนพหสต คอเปนผไดฟง ไดศกษามาก       2. มสต คอ เปนอยดดยไมประมาท       3. มธต คอ มปญญาเฉยบแหลม       4. เปนผมความเพยรอยางสมำาเสมอ        5. เปนพทธอปฏฐากการไดรบการยกยองวาเปนเลศทางพหสตน ในการทำาสงคายนาครงแรกคณะสงฆอนมพระมหากสสปเถระเปนประธาน พระมหากสปะเตอนใหพระอานนทเรงทำาความเพยรใหหนกยงขนเพอจะไดสำาเรจพระอรหนตทนวนทำาสงคายนา พระอานนทกไดกะทำาตามคำาแนะนำาแตกไมสำาเรจสกทจนกระทงกอนวนทำาสงคายนา พระอานนทกเอนตวลง เพอจะพกผอนในชวงนเอง ทานเองกไดสำาเรจพระอรหนต อรยาบทททานสำาเรจนนเรยกวาอยในระหวางอรยาบททง 4 วนรงขนทานพระอานนทฏเขาปฏบตหนาทวสชนาพระสตรในการทำาสงคายนาในฐานะขณาสพ (พระอรหนต) องคหนง งานครงนนใชเวลาทำาอย 7 เดอนจงสำาเรจ ถอเปนงานชนสำาคญ และมคณคาตอพระศาสนา  พอเวลาผานไปสงขารของทานกรวงโรย ทานพจารณาวาควรจะปรนพพานไดแลว ทานจงไปยง แมนำาโรหณ ซงเปนเสนแบงเขตแดนระหวาง ศากยวงศกบโกลยวงศ แลวตงจตอธฐานวา เมออาตมาปรนพพานขอใหรางนจงลอยขนไปในอากาศ แลวแตกออกเปน 2 ภาค ภาคหนงใหปลวไปตกทางฝงโกลยะ อกภาคใหปลงไปทางฝงศากยะ เพอมใหพระญาตทง 2 ฝายตองทะเลาะววาทกนเกยวกบอฐของอาตมา ครนอธฐานเสรจแลวรางกายของทานกลอยขนไปในอากาศ นพพาน กลางอากาศ สรระรางกายของทานกแตกออกเปน 2 ภาค ตามทอธฐานไวทกประการ 

พระโมคคลลานะ

พระโมคคลลานะ เปนบตรพราหมณผเปนนายบาน ชอวา โมคคลลานะ มารดาชอวา นางโมคคลล เดมทานชอวา โกลตะ ทานเขามาบวชในพระพทธศาสนา ทานเปนสหายของ พระสารบตร จนเขามาบวชในพระพทธศาสนา ทานไดอปสมบทในพระธรรมวนยได 7 วน ไปทำาความเพยรอยทบานกลลวาลมตตคาม แขวงมคธ ออนใจนงโงกงวงอย พระบรมศาสดาเสดจไปทนน ทรงสงสอนและแสดงอบายสำาหรบระงบความงวง มประการตาง ๆ ดงตอไปน

4

1. โมคคลลานะ เมอทานมสญญาอยางไร ความงวงนนยอมครอบงำาได ทานควรทำาในใจถงสญญานนใหมากฯ

2. ทานควรตรกตรองพจารณาถงธรรมตามทไดฟงแลว และไดเรยนแลว ดวยใจของทานเอง

3. ทานควรสาธยายธรรมตามทตวไดฟงแลว และไดเรยนแลวโดยพสดารฯ4. ทานควรยอนหทงสองขาง และลบดวยฝามอฯ5. ทานควรลกขนยน ลบนยนตาดวยนำา เหลยวดทศทงหลาย แหงนดดาวนกขตร

ฤกษฯ6. ทานควรทำาในใจถงอาโลกสญญา คอ ความสำาคญในแสงสวาง ตงความสำาคญวา

กลางวนไวในใจ ใหเหมอนกนทงกลางวนและกลางคน มใจเปดเผยฉะน ไมมอะไรหมหอ ทำาจตอนมแสงสวางใหเกดฯ

7. ทานควรอธษฐานจงกรม กำาหนดหมายวา จกเดนกลบไปกลบมา สำารวมอนทรย มจตไมคดไปภายนอกฯ

8. ทานควรสำาเรจสหไสยาสน คอ นอนตะแคงขางเบองขวา ซอนเทาเหลอมกน มสตสมปชญญะ ทำาความหมายในอนทจะลกขนไวในใจ พอทานตนแลว ควรรบลกขน

         พระโมคคลลานะปฏบตตามโอวาททพระบรมศาสดาตรสสงสอนกไดสำาเรจเปนพระอรหนตในวนนนฯ ครนพระโมคคลลานะไดสำาเรจพระอรหนตแลวทานเปนผมฤทธานภาพมากไดรบยกยองจากสมเดจพระบรมศาสดาวา เปนผเลศกวาภกษทงหลายในทางเปนผมฤทธ และทรงยกยองวาเปนคกบพระสารบตรจงมคำายกยอง พระสารบตร เปนอครสาวกฝายขวา พระโมคคลลานะเปน อครสาวกฝายซาย นอกจากนนทานพระโมคคลลานะนนยงเขาใจในการนวกรรมดวย (นวกรรม การกอสราง– ) เพราะเมอนางวสาขา มหาอบาสกาสรางบพพารามในกรงสาวตถ พระบรมศาสดารบสงใหทานเปนนวกมมาธฏฐาย คอ ผควบคมการกอสรางฯ        นพพาน ตำานานกลาววา เมอโจรมา พระโมคคลลานะกทราบเหตนนจงหนไปเสยสองครง ครงทสามทานพจารณาเหนวา กรรมตามทนจงไมหน พวกโจรผรายทบตจนรางกายทานแหลก กสำาคญวาตายแลว จงนำารางกายของทานไปซอนไวในพมไมแหงหนงแลวพากนหนไป ทานพระโมคคลลานะยงไมมรณะ เยยวยาอตภาพใหหายดวยกำาลงญาณ แลวเขาไปเฝาสมเดจพระบรมศาสดา ทลลากลบมาปรนพพาน ณ ทเดมในวนดบเดอน 12 ภายหลงพระสารบตรปกษหนง (15 วน) พระศาสดาไดเสดจไปทำาฌาปนกจแลวรบสงใหนำาอฐธาตมากอพระเจดยบรรจไว ณ ทใกลประตแหงเวฬวนารามฯ

พระสารบตร

5

พระสารบตรถอกำาเนดในครรภของนางสารพราหมณในบานอปตสสคาม ณ หมบานนาลกะ (นาลนทะ) ไมไกลกรงราชคฤห เดมชอ อปตสสะ บดาคอ วงคนตพราหมณ มารดาคอ สารพรามหณ มนองชาย 3 คนชอ       อปเสนะ (เอตทคคมหาสาวกผนำาความเลอมใสมาโดยรอบ),      จนทะ (พระมหาสาวกจนทะ แตพระสวนใหญชอบเรยกทานวา สามเณรจนทะ จนตดปาก),        เรวตะ (เอตทคคมหาสาวกเลศทางผอยปาเปนวตร), มนองสาว 3 คน นามวา จาลา, อปจาลา และสสปจาลา ซงตอมาไดบวชเปนภกษณและสามารถบรรลธรรมขนสง เปนพระอรหนตทงหมด แมสหายของทานคอ พระโมคคลลานะ กถอกำาเนดในครรภของโมคคลลพราหมณในวนเดยวกน บานโกลตคาม อนไมไกลกรงราชคฤห        วยหนม ตอนเปนคฤหสถ ในกรงราชคฤหมงานมหรสพประจำาป บนยอดเขาซงมาณพทงสองกนงรวมกนดมหรสพเปนประจำาจนกระทงถงวนหนง ทานทงสองเรมมความเบอหนายในงานมหรสพ ดวยตางคดวาไมมประโยชนอะไรทควรดในมหรสพเหลาน เพราะคนทงหมด ตางกจะลมหายตายจากกนไป เราควรแสวงธรรมซงเปนเครองหลดพน      ขณะนนโกลตะเหนเพออปตสสะใจลอยจงกลาวถาม อปตสสะจงบอกความในใจ ทเบอหนายตอมหรสพและความตองการแสวงหาธรรมอนเปนเครองหลดพนแลวจงถามกลบบาง ซง โกลตะ กตอบโดยมเนอความเชนเดยวกน เมอตางคนตางทราบความในใจแลว จงชวนกนไปบวชในสำานกของ สญชยปรพาชก พรอมกบมาณพอก 500 คน เมอบวชแลวทานทงสองไดเรยนจบลทธของสญชยปรพาชกทงหมด โดยใชเวลาเพยง 2-3 วนเทานน เมอหมดความรทจะศกษาแลว และยงไมเหนถงธรรม ทานจงอำาลาและแสวงหาอาจารยทานอนๆ ตอไป ซงทานทงสองไดตกลงกนวา หากใครบรรลอมตะกอน ผนนจงบอกแกกน     สมยนน พระอสสชเถระหนงในภกษปญจวคคย ไดถอบาตรและจวรเขาไปบณฑบาตยงกรงราชคฤหแตเชาตร อปตสสปรพาชก ทำาภตกจแตเชามดแลวเดนไปอารามปรพาชก ไดเหนพระเถระจงตงใจเขาไปสอบถามคำาถามตาง ๆ แตเนองจากพระเถระกำาลงบณฑบาตอย จงตดตามไปเรอย ๆ จนกระทงถงสถานทแหงหนง จงเขาไปอปฏฐากพระเถระ เมอเสรจจากภตกจแลวจงไดสนทนาธรรมกน โดยการสนทนาธรรมในครงนทำาใหทานไดบรรลธรรมขนโสดาบน เมอสอบถามถงสถานทประทบของพระพทธเจาแลว ทานจงกลบไปตาม โกลตปรพาชก เมอทานไดกลาวคาถาทพระเถระไดมอบใหไว โกลตปรพาชก กบรรลธรรมเปนพระโสดาบนเชนเดยวกน ทานทงสองจงนบถอ พระอสสชเปนอาจารย และไปเขาเฝาพระพทธเจาท พระเวฬวน แตกอนไป ทานทงสองไดไปชกชวนอาจารยเกา คอสญชยปรพาชก แตอาจารยทานปฏเสธ แตมอนเตวาสก 250 คนไดตดตามไปดวย     เมอพระศาสดากำาลงทรงแสดงธรรมอยทามกลางบรษท ๔ เหนชนเหลานนแตไกล จง

6

ตรสกบภกษทงหลายวา ๒ คนนน คอโกลตะและอปตสสะกำาลงเดนมา ทงสองนแหละจกเปนคสาวกทเลศทเจรญ ครนแลวทรงขยายพระธรรมเทศนา เนองดวยจรยาแหงบรษทของ 2 สหายนน ในครงนนบรรดาผตดตามทงหมดตางไดบรรลอรหนตผล ยกเวนพระอครสาวกทงสอง เมอนนพระศาสดาจงประทานเอหภกขอปสมปทาให การบรรลธรรม       หลงจากพระสารบตรเถระบวชไดครงเดอน กเขาไปอาศยอยในถำาสกรขาตากบพระศาสดา กรงราชคฤห ขณะทพระสารบตรถวายงานพดอยนน เมอพระศาสดาทรงแสดงเวทนาปรคหสตรแกทฆนขปรพาชก ผเปนหลานของพระสารบตร ทานไดสงญาณไปตามกระแสพระสตร กไดบรรลถงทสด สาวกบารมญาณ สำาเรจเปนพระอรหนต ในวนขน 15 เดอน 3 เวลาบายในเวลาตอมา พระศาสดาจงทรงสถาปนาพระมหาสาวกทงสองไวในตำาแหนงเอตทคคะวา สารบตรเปนยอดของภกษสาวกของเราผมปญญามาก มหาโมคคลลานะเปนยอดของภกษสาวกของเราผมฤทธมาก แมวาพระสารบตรและพระโมคคลลานะจะเกดพรอมกน แตดวยพระสารบตรสำาเรจเปนพระโสดาบนกอน พระผมพระภาคจงถอใหพระสารบตรเปนผพของพระโมคคลลานะนพพาน       เมอพระสารบตรอาพาธ ทานจงทลลา พระพทธเจากลบไปนพพานยงบานเกด กอนนพพานทานไดทำาใหโยมมารดาเปลยนใจ หนมายอมรบนบถอพระพทธศาสนา โดยแสดงธรรมแกมารดาจนบรรลธรรมขนโสดาบน หลงจากทานนพพานแลวพระจนทะจงนำาพระธาตของพระสารบตรไปถวายพระพทธเจา พระสารบตรนพพานกอนพระพทธเจาประมาณ 6 เดอน คอ วนเพญ เดอน 12 เวลาใกลรง ทบานตนเอง พระพทธเจายกยอง พระสารบตร เอตทคคอครมหาสาวกผเลศทางปญญา.

พระมหากสสปะหมบานมหาตฏฐะ แควนมคธ มพราหมณคนหนงชอ กปละ แหงตระกล “ ”      กสสปะ “ ”เปนผมงคงรำารวยในขนเศรษฐ มลกชายเปนลกโทนชอวา “ปปผล เมอปปผลอายได ” 20 ป บดามารดาปรกษากนทจะหาหญงสาวทเหมาะสมมาแตงงาน กบปปผลลกชายของตน ครนความเหนตรงกนแลว จงไดเรยกคนรบใชทไวเนอเชอใจมาพบและใหคนใชนนทำาตามจดประสงค ใหเดนทางไปยงเมองตางๆ แสวงหา กลสตรทมความงามเหมาะสมกบลกชายของตน บรษทไดรบมอบหมายไดเดนทางไปถงเมอง สาคลนคร กไดพบพราหมณคนหนงวย “ ” 16 ป นางมนามวา “ภททกาปลาน เปนกลสตรทพรอมดวยรปสมบตคอหนาตาสวยงาม และ”เรยบรอย อกทงสกลสง เหมะสมทจะเปนคครองของปปผล จงเขาไปเจรจาสขอกบบดามารดาของเธอ แลวสงขาวไปบอกใหกปลพราหมณทราบ ฝายปปผลเมอรวาบดามารดาจะใหแตงงานกลบกลมใจ เพราะไมประสงคทจะแตงงาน จงเขยนจดหมายใหคนรบใชไปสง

7

ใหวาทเจาสาววา นองสาว พขอใหนองจงแตงงานกบชายอนเถด อยครองคใหมความสข“ตวพจะออกบวช ฝายภททกาปลาน เมอรวาบดามารดาจะใหแตงงานกรสกเสยใจ เพราะ”ยงไมประสงคจะแตงงานเชนกน        จงเขยนจดหมายใหคนใชนำาไปใหปปผลกมารมใจความวา ขอใหพเลอกหญงอนเปนคครองเถด นองจะขอออกบวชบำาเพญพรต พอ“ ”คนใชทงสองเดนฝายทางมาเจอกนกลางปากไดแอบเปดจดหมายอานและฉกทง ในทสด นางภททกาปลานไดเขามาอยรวมชายคากบปปผล ทงคสกแตวาอยดวยกนเทานน แตมไดรกใครกน จงเปนเหตใหไมมบตรตอมาบดาปปพลถงแกกรรม ทรพยสมบตพรอมทงขาทาสบรวารทงหมดตกเปนของเขา สามภรรยาคนหาไดชนชมสมบตนนไม กลบเหนวาผอยครองเรอนนนเปนบาป เกดความเบอหนายจงพรอมใจกนออกบวช ปปผล เดนหนา ภททกาปลาน เดนตามหลง พอถง 2 ทางแพรงแหงหนงจงแยกกน ปปผลไปทางขวา ภททกาปลานไปทางซาย ไดพบกบสำานกของนางภกษณแลวเขาไปฝากตวเปนศษย ขออปสมบทเปนภกษณ และสำาเรจอรหนตในโอกาสตอมา ปปผลเดนทางถงปาใหญกไดพบกบพระพทธเจาซงประทบอยใตตนไทรตนหนงเกดความศรทธาเลอมใส จงเขาไปหาและประกาศตวเปนสาวกขออปสมบท พระพทธเจาทรงอนญาตใหเปนภกษ เมอบวชแลวเพอนภกษไมเรยกทานวา ปปผล แตเรยกทานแทนวา “กสสปะ ประกอบกบทานเปนผใหญมอายมากจงมคำานำาหนาวา ” “มหา เปน ” “มหากสสปะ ทานไดบำาเพญเพยรดวยการปฏบตตามพทธโอวาทททรงสงสอน นบจากวนททาน”อปสมบทได 8 วนกบรรลเปนพระอรหนต พระบรมศาสดาจงยกยองทานวาเปนผเลศกวาภกษใดในดานถอธดงคพระมหากสสปะถงจะมาจากตระกลทร ำารวยมหาศาล แตพอเขามาบวชในพระพทธศาสนาแลวทานกปฏบตตนเปนคนมกนอย ไมใชของฟมเฟอย เพราะทานเปนผมกนอยและชอบอยปาเปนนตย กอนนพพานพระองคเคยตรสสอนไววา พระธรรมวนยทเราแสดงแลว “บญญตแลว จะเปนศาสดาของพวกเธอในอนาคต ดงนนจำาเปนตองรกษาคำาสอนไวใหด ”อยาใหใครมาดดแปลงหรอลบลางคำาสอนเหลานน จงจดใหมการสงคายนาขนเปนครงแรกเรยกวา ปฐมสงคายนามหากสสปะเปนประธานฝายสงฆ ม พระเจาอชาตศตร เปนเอกอครศาสนปถมภ มพระภกษสงฆอรหนตมารวมงานสงคายนาครงนจำานวน 500 องค กระทำาอย 7 เดอน จงสำาเรจ พระมหากสสปะมอายยนถง 120 ป จงนพพาน ณ กกกฏสมปาตบรรพต และอยระหวางภเขา 3 ลก

พระมหานามะในพทธานพทธประวตมพทธบรษทชอ มหานามะ อย 2 คน  คนหนงเปนเจาชายแหง ศากยวงศไดหญงรบใชเปนภรรยามบตรคนหนงซงนางไดแตงงานกบพระเจาปเสนทโกศลและมพระโอรสดวยกนชอวา วฑฑ

8

ภะ ตอมาถกพวกศากยวงศดถกวามเชอสายของคนใช ดวยอารมณโกรธจงฆาพวกศากยวงศลางเผาพนธ และทำารฐประหารพระเจาปเสนทโกศลแลวขนครองราช บนลงกสบตอมา มหานามะอกคนมบดาซงเปนหนงในพราหมณทง 8 คนทเปนผทำานายวาพระพทธเจาเปนผมลกษณะถกตองตามโหราศาสตรทำาใหตนเกดความนบถอ  เมอพระพทธเจาออกบวชและบำาเพญทกกรกรยา  มหานามะพรอมดวยพราหมณอก 4 คน โดยมโกณฑญญะเปนหวหนาไดออกตดตามรบใชพระพทธเจาเพราะหวงวาเมอพระพทธเจาทรงตรสรคงจะสอนธรรมแกพวกตนบาง  ภายหลงพระพทธเจาทรงเลกบำาเพญทกกรกรยาและหนมาบำาเพญเพยรทางจตแทน  พราหมณทง ๕ คน คดวาพระพทธเจาลมเลกความตงใจแลวจงเกดความเหนอยหนายทจะรบใชพระพทธเจาตอจงพากนแยกยายไปอยทปาอสปตนมฤคทายวน  แขวงเมองพาราณาส  การทพราหมณทงหมดหนไปนนกลบเปนประโยชนแกพระพทธเจาทำาใหจตเกดสมาธไดงาย  เมอพระพทธเจาตรสรแลวกทรงแสดงธรรมแกพราหมณทงหาเรมจากโกณฑญญะ  วปปะ ภททยะ  ทานอสสช  และมหานามะตามลำาดบ  จนทงหาไดดวงตาเหนธรรมและไดอปสมบทเปนภกษ  ตอมาพระพทธเจาทรงแสดงธรรมพระเทศนา  เพอใหพระสาวกทงหาหลดพนจากกเลส อาสวะทงปวง  ทรงแสดงขนธ 5 ทมใจความดงนรป  คอ  รางกายทสามารถมองเหนสมผสได เวทนา  คอ  ความรสกรทกขหรอไมสขไมทกข สญญา  คอ  ความจำาไดหมายร สงขาร  คอ  สภาพทปรงแตงจตใหเกดความรสกดบางชวบาง วญญาณ  คอ  จตทรบรสงตางๆ ขนธทง 5 นเปน อนตตา  ไมใชตวตน  ทรงสอนใหปญจวคคยพจารณาแยกกายใจออกเปนขนธ 5 ตามแนวทางวปสสนา  แลวทรงถามถงขนธ 5 วาเทยงหรอไมเทยงและทกขหรอสข ภกษทงหาตางพรอมใจกนตอบวาไมเทยงและทกข  จงทรงแสดงธรรมตอวาในเมอขนธ 5 เปนสงไมเทยงแลวไมควรยดมนวาเปนของเรา  ระหวางทพระพทธเจาทรงแสดงธรรมนนภกษทงหากไดบรรลธรรมเปนพระอรหนต  พระมหานามะนนไดไปอยทปาอสปตนมฤคทายวนพรรษาหนงจนมพระสงฆเพมขนอก 60 องค พระสมมาสมพทธเจาจงสงพระสงฆทงหมดไปเผยแผศาสนารวมถงตวพระมหานามะเองดวย  ทานดำารงชวตอยพอสมควรกอนจะนพพาน   

พระอบาล

9

พระอบาลเปนบตรของชางกลบก ในกรงกบลพสด มการศกษาไมสงเดนนก เมอเขาสวยหนมบดาดา นำาเขาไปถวาย ใหเปนนายภษามาลา ในพระราชสำานกของศากยราช จงมโอกาสไดสนทสนมคนเคยกบเจาชายแหงราชวงศศากยะ แทบทกพระองค ดงนน เมอพระพทธเจาประทบอยท อนปยอมพวน ซงอยในแควนมลละ เจาชายแหงศากยวงศ 5 พระองค คอ ภททยะ  อนรทธะ อานนท ภคค และกมพละ กบเจาชายแหงโลกยวงศอกพระองคหนง คอ พระเทวทตตดสนใจออกผนวช อบาล กเลยขอตดตามออกบวชดวย โดยเดนทางออกจากแควนสกกะดวย ขบวนจตรงคเสนา ประหนงเสดจไปประพาสพระราชอทยาน พอถงชายแดนระหวางแควนสกกะกบแควนมลละ ไดสงใหกองดรยางคเหลานนกลบ แลวคอยเดนทางสดนแดนของแควนอนอยางสงบใหเกยรตแก กษตรยแหงแควนนน เจาชายทง 5 พระองค ทรงเปลองอาภรณของตนออกหอใหเรยบรอย แลวมอบแก อบาล พรอมทงกลาววา นนะอบาลขอใหเธอกลบบานไปเถอะ ทรพยสนเหลาน“คงจะพอเลยงชวตของเธอไดอยางสบาย ฝาย อบาล พอไดยนเชนนนกเสยใจ รองไห”กราบพระบาทของเจาชายทง 5 ขอออกบวชดวย ตอนแรกเจาชายทง 5 ไมยอม นายอบาลไมอาจจะขดขนคำาสงได จงลกขนเอาหอของนนเดนทางกลบ พอคนทง 7 เกดแยกเปน 2 กลม ปรากฏการณอนประหลาดกเกดขนพายพดตนไมโอนไปเอนมา เสยงดงเหมอนปากำาลงคำาครวญรองไหเหมอนแผนดนสะเทอน บงบอกวาแมธรรมชาตกเสยใจ เมอ อบาล เดนทางกลบไปไดหนอยหนงกฉกคดวา ถาประชาชนชาวแควนสกกะเหนเรา“นำาสงของอนมคาของเจาชายทง 5 องคนกลบมา อาจคดและสงสยวา เจาชายทง 5 คงถก อบาล ปลงพระชนมเสยแลว จงปลดเปลองเอาแตของมคามาเปนของคนดงน แลวเราจะตอบเขาวาอยางไร กในเมอเจาชายเหลานทรงสละสมบตอนลำาคาเหลานเหมอนเสลดนำาลาย แลวเรายงจะรบเอาไว อยหรอ ครงคดไดดงนนแลว จงแกหอของนนออก เอา”เครองทรงเหลานนแขวนไวบนตนไม พรอมทงเขยนบอกไววา เมอใครมาพบอยากไดก“จงเอาไปเถด แลวเดนทางยอนกลบไปหาเจาชายเหลานนอก เมอถกถามวาทำาไมเจาจง”กลบมา กกราบทลความคดททำาใหตดสนใจกลบพรอมทงพฤตกรรมทไดกระทำานนใหทรงทราบอยางละเอยด  ครนแลวทง 7 คน กเดนทางรวมกนตอไปพอถงสำานกของพระบรมศาสดาพากนถวายบงคมพระบรมศาสดาแลว กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขา“พระองคทงหลายประสงคจะอปสมบท แตชอวาเปนเชอ พระวงศแหงศากยราช มความถอตวของขาพระองคจกลดลงไปดวยอาการอยางน อบาลจงไดบวขเปนคนแรก เมอ”พระอบาลบวชแลว พระบรมศาสดาทรงสงสอน พระกมมฏฐาน ใหเหนแนวในการปฏบตสมณธรรมทานตงตนอยในความไมประมาท ตงใจบำาเพญเพยรไมนานนกกสำาเรจเปนพระอรหนต และไดศกษาทรงจำาพระวนยปฎกไดอยางแมนยำา เปนผเชยวชาญทางดานพระวนย จนหาใครเทยบได ในสมยทพระพทธเจายงทรงพระชนมอย พระองคทรงมอบหมายใหทานวนจฉยอธกรณ 3 เรองคอ      1. ภารตจฉกวตถ 

10

     2. อชชกวตถ      3. กมารกสสปวตถ พระอบาลกวนจฉยไดอยางถกตองเปนทยอมรบของพระภกษสงฆทงมวล พระพทธเจาจงทรงยกยองวาเปนผเลศกวาภกษทงหลายในการทรงจำาพระวนย ภายหลงเมอพระพทธเจาปรนพพานแลวพระมหากสสปเถระกระทำาปฐมสงคายนา จงมอบหมายใหพระอบาลเถระเปนผวสชนา ในพระวนยปฎกทงหมด คอพระมหากสสปเถระในฐานะประธานในการทำาสงคายนาจะเปนผถามไปทละขอๆ เรมแตบทบญญตทมโทษหนกทสก คอ ปาราชก เปนตน พระอบาลเถระตอบไดอยางถกตอง และเพอปองกนความผดพลาด จงใหพระสงฆนำามาสวดใหกนฟงทก 15 วน ซงเราเรยกวา “สวดปาฏโมกข ตราบเทาทก”วนน ทานอบาลเถระถอไดวาเปนพระเถระททำาคณประโยชนใหแกพระศาสนาอยางมากองคหนง ทานดำารงสงขารอยตามสมควรแกกาลแลวกดบขนธนพพาน

พระเทวทตพระเทวทตเปนเจาชายแหงโกลยวงศ ไดออกบวชพรอมกบเจาชายศากวงศอก 5 พระองค คอ ภททยะ อนรทธะ อานนท ภคค กมพละ และสามญชนอกคนหนงคอ อบาล ในจำานวนทบวชพรอมกนน ทานภททยะไดสำาเรจเปนพระอรหนตในพรรษานนเอง และตามดวยคนอน ๆ สวนพระเทวทตไดสำาเรจแคโลกยญาณ (คอฤทธระดบปถชนยอมเสอมได)                ตอมาพระพทธเจาเสดจไปประทบทกรงโกสมพ ชาวเมองกพากนนำาวตถสงของไปถวายเปนจำานวนมาก เวลาเหลาประชาชนเหลานนนำาสงของไปถวายทวด มกจะถามหา พระสารบตร พระโมคคลลานะ พระมหากสสปะ หรอไมกพวกทออกบวชพรอมพระเทวทต แตไมมใครถามถงพระเทวทตเลย จงทำาใหพระเทวทตเกดความนอยเนอตำาใจ จงคดรายตอพระพทธเจาและพระสงฆสาวกโดยจะไปขออาศยอำานาจทางการเมองเขามาเสรม จงเหนพระเจาอชาตศตร นแหละนาจะเกลยกลอมได และพระเทวทตกทำาสำาเรจ ทำาใหพระเจาอชาตศตรฆาพระบดาแลวขนครองเปนกษตรยแทนสวนพระเทวทตกจะฆาพระพทธเจาแลวปกครองคณะสงฆเสยเอง               วนหนงขณะทพระบรมศาสดาทรงกำาลงแสดงธรรมแกพระพทธบรษทพรอมดวยพระราชาในเวฬวนมหาวหาร พระเทวทตกขนประนมกราบทลวา ขาแตพระภมภาค“บดนพระองคทรงชรามากแลว ขอพระองคทรงมกนอยพกผอนใหสบาย หมอมฉนจกบรหารภกษสงฆแทน พระบรมศาสดาจงตรสตำาหนดวยถอยคำาทรนแรง พรอมทงทรงหามวาอยาคดอยางนอกตอไป เปนเหตใหพระเทวทตไมพอใจผกอาฆาตแลวหนไปพระภมภาครบสงใหประกาศถงพฤตกรรมและแนวคดของพระเทวทต จงทำาใหพระเทวทตยงโกรธมากขน                เมอแผนการของพระเทวทตในการปลงพระชนมของพระพทธเจาขนแรก   คอ   จางนายขมง

11

ธนลอบสงหารไดลมเหลวลง  พระเทวทตจงลงมอทำาเอง  คอ  แอบขนไปบนยอดเขาคชฌกฏ  เพราะพระเทวทตทราบไดแนนอนวา     ขณะนนพระพทธเจาเสดจประทบอยเชงเขาเบองลาง    พระเทวทตจงกลงกอนหนใหญลงมา    หมายใหทบพระพทธเจา   กอนหนเกดกระทบกนแลวแตกเปนกอนเลกกอนนอย   สะเกดหนกอนหนงกระเดนปลวมากระทบพระบาทพระพทธเจา  จนทำาใหพระโลหตหอขน 

แผนการทสองลมเหลวลงอก ตอมา พระเทวทตไดแนะนำาใหพระเจาอชาตศตรสงเจาพนกงานเลยงชางปลอยชางดรายออกไลเหยยบพระพทธเจา   ในขณะทเสดจบณฑบาต  แตกลมเหลวลงอก   เพราะฝงชางไมกลาทำารายพระพทธเจา

ตอนนเอง  ความชวของพระเทวทตเปนขาวแดงโรออกมา  ประชาชนชาวเมองตางโจษจนกนเซงแซวา  ผจางนายขมงธนกด  ผกลงกอนหนกระทบพระบาทพระพทธเจากด  ผปลอยกระบวนชางกด   แมทสดพระเจาพมพสารทเสดจสวรรคตกด   เปนแผนการของพระเทวทตทงสน                   หลงจากนนพระพทธเจาจงตรสชาดกใหแกพระสงฆสาวกฟง ซงลวนแตเปนอกกตญญ พวกศษยจงนำาพระเทวทตขนนอนบนเตยงเลกๆ แลวนำาไปเฝาพระภมภาค เมอหามพระเทวทตมาถงรมฝงนำาแลววางลงเพอจะสรงนำาทสระ พระเทวทตกลกจากเตยง แลวนงวางเทาทงสองบนแผนดน กถกแผนดนสบเทาทงสองนนกจมลงดน แลวคอยๆ จมลงไปทละนอย ครนเมอพระเทวทตถกแผนดนสบแลว ประชาชนตางพากนรนเรงยนด มการเฉลมฉลองกนเปนงานใหญภกษจงทลถามพระพทธเจาวา พระเทวทต“ไปเกดทไหน พระพทธจงตรสวา ในอเวจมหานรก” “ " ภกษจงทลถามตอไปวา พระเทว“ทตประพฤตตนไดรบความเดอดรอนในโลกน แลวยงไปเกดในสถานทเดอดรอนอกหรอ ”จงตรสวา อยางนนแหละภกษทงหลาย บรรพชตกตาม คฤหสถกตาม อยดวยความประมาท ยอมเดอดรอนทงสองโลกทเดยว

พระปณณมนตานบตรเถระพระปณณมนตานบตร เปนชาวแควนสกกะโดยกำาเนด เปนบตรของพราหมณผมฐานะทางเศรษฐกจดคนหนง ในตระกลโทณวตถ บานของทานอยไมไกลจากกรงกบลพสด เปนญาตกบภกษบรษทองคแรก คอ พระอญญาโกณฑญญะ โดยพระปณณมนตานบตรมฐานะเปนหลานลง พระปณณมนตานบตร ชอเดมวา “ปณณะ มารดาชอ” มนตานพราหมณ

12

เปนนองสาวของพระอญญาโกณฑญญะ แตเนองจากคนทชอ ปณณะ มมาก กลวเกด“ ”ความสบสนเวลาเอยชอ        ดงนนพอทานเขามาบวชในพระพทธศาสนาแลว ภกษทงหลายจงเรยนทานวา “พระปณณมนตานบตร แปลวา ปณณะผเปนบตรของนางมนตาน การทพระปณณมนตาน”บตรไดเขามาบวชในพระพทธศาสนา กดวยการชกนำาของพระอญญาโกณฑญญะ โดยขณะทพระบรมศาสดาประทบอยทกรงราชคฤห พระอญญาโกณฑญญะไดกราบทลลาขอเดนทางกลบไปโปรดญาตโยมทบานเดมของทานทแควนสกกะ เมองกบลพสด ไดชแจงเหตและผลใหหนมปณณะหลานชายฟง จนเกดศรทธาตดสนใจบวช หลงจากบวชแลวกจารกไปยงสถานททเหมาะสมกบการปฏบตสมณธรรม ไมนานนกกบรรลเปนพระอรหนต และตงอยในคณธรรม 10 ประการ ทานไดอบรมสงสอนศษยานศษยของทานใหตงอยในคณธรรม 10 ประการอกดวย ชอเสยงของทานไดกระจายไปสหมภกษพทธบรษทในเมองตางๆ        ครนตอมาศษยของทานไดเดนทางไปเฝาพระพทธเจา และไดพรรณนาถงการประพฤตปฎบตตนของพระปณณมนตานบตรใหพระพทธเจาฟง ขณะนนพระสารบตรเถระนงอยในทนนดวย พอไดยนเชนนนกมความประสงคอยากพบปะสนทนากบพระปณณมนตานบตรยงนก เมอพระพทธเจาเสดจจากกรงราชคฤหไปประทบทเมองสาวตถ ทานปณณมนตานบตรมาเฝาแลวพกอยทเมองสาวตถ พระสารบตรทราบขาวจงหาโอกาสเขาไปสนทนาดวยไตถามถงหลกธรรมทชอวา   วสทธ“ 7” คอความหมดจดหรอความบรสทธทสงขนไปเปนชนๆ ม 7 ชนดวยกนเมอพระสารบตรถามทานปณณมนตานบตรวา ทานประพฤตพรหมจรรยเพอศลบรสทธ“หรอ ”  พระปณณมนตานบตรตอบวา “ไมใช พระสารบตรกถามไปจนครบทง ” 7 ขอ แตพระปณณมนตานบตรกตอบวาไมใชเหมอนกนทกขอ และพระสารบตรกกลาววา“ผมไมเขาใจจรงๆ วาทานหมายความวาอยางไร พระปณณมนตานบตรจงไดอธบาย”เปรยบเทยบกบการเสดจโดยราชรถจากเมองหนงไปยงอกเมองหนง เชน จากเมองสาวตถ ไปยง เมองสาเกต จะตองมการเปลยนราชรถถง 7 ครง ตามสถานจอดรถตาง ๆ เราจะพดวาพระราชาเสดจโดยราชรถนจากเมองสาวตถถงเมองสาเกตโดยตรงยอมไมถกตองเราจะตองพดใหละเอยดวาทรงเปลยนราชรถ จดใดบาง เพราะรถคนแรกกบรถคนสดทาย

13

เปนรถคนละคนกนพระสารบตรเขาใจ และอนโมทนาในธรรมกถา และชมเชยวาพระปณณมนตานบตรเปนผเชยวชาญในการอธบายธรรมไดอยางลกซง ฝายปณณมนตานบตรกชมเชยวาพระสารบตรมปญญาเปนเลศ ฟงธรรมอนลกซงเพยงครงเดยวกสามารถเขาใจไดอยางแจมแจง ทานพระปณณมนตานบตรนนอาศยความทตนตงอยในคณธรรมเชนไรแลวกสอนใหผอนตงอยในคณธรรมเชนนน            พระบรมศาสดาจงทรงยกยองวาเปนผเลศกวาภกษทงหลายในการเปนนกเทศน นกแสดงธรรม   ทานดำารงชวตอยตามสมควรแลวกดบขนธนพพาน

พระมหากจจายนเถระพระมหากจจายนะ  เปนบตรของพราหมณ ตระกลกจจายนะ  ผเปนปโรหตของพระเจาจณฑปชโชต ในกรงอชเชน  เดมทานชอวา  กญจนะ“ ”  เพราะมรปรางลกษณะงามสงา  มเสนหแกผพบเหน  เมอเจรญวยขน  ไดเรยนจบไตรเพท  เมอบดาถงแกกรรมแลวไดดำารงตำาแหนงปโรหตแทนบดา เมอพระบรมศาสดาตรสรแลวเสดจเทยวจารก ประกาศหลกธรรมคำาสอน  พระเจาจณฑปชโชต มพระราชประสงคจะกราบทลอาราธนาพระพทธองคเสดจสกรงอชเชน  จงรบสงใหปโรหตกจจายนะไปกราบทลอาราธนา กจจายนะถอโอกาสกราบทลลาเพออปสมบทดวย เมอทรงอนญาตแลวจงพรอมดวยบรวารตดตามอก 7 คน  เดนทางไปเฝาพระบรมศาสดา  เมอเดนทางไปถงกรบเขาเฝา พระพทธองคตรสพระธรรมเทศนาใหฟง ทง 8 คนนน  กไดบรรลเปนพระอรหนต แลวกราบทลขออปสมบท  พระพทธองคทรงอนญาตใหเปนภกษดวยวธเอหภกขอปสมปนา  เมอไดอปสมบท ไดกราบทลอาราธนา พระบรมศาสดาเสดจสกรงอชเชน  แตพระบรมศาสดารบสงใหทานไปเอง พระเจาจณฑปชโชตและชาวเมอง กจะเกดศรทธาเหมอนกน พระมหากจจายนะ  จงกราบทลลาพระบรมศาสดาพาภกษบรวารอก  7  องคนน  เดนทางกลบสกรงอชเชน ประกาศหลกธรรมคำาสอนในพทธศาสนาใหพระเจาจณฑปชโชต  และชาวเมองไดสดบรบฟง  เกดศรทธาเลอมใสทำาใหพระพทธศาสนาแพรกระจายทวกรงอชเชนแลว  ทานกไดเดนทางกลบมาเฝาพระผมพระภาคอก ทานพระมหากจจายนะ พกอาศยอยทภเขาปวตตะ แขวงเมองกรรฆระ ใน อวนตทกขณาปถชนบท ขณะนน มอบาสกคนหนงชอวา โสณกฎกณณะ มศรทธาจะอปสมบท แตเนองจากในอวนตชนบทนนมพระภกษจำานวนนอย  ไมครบเปนคณปรกะจำานวน  10  รป  ( ทสวรรค )  ตามพระบรมพทธานญาต  ทานจงใหบรรพชาเปนสามเณรอยนานถง  3 ปกวาจะไดอปสมบทและเมอ ทานโสณกฏกณณะ ไดอปสมบทแลว  ปรารถนาจะเขาเฝาพระบรมศาสดา  ไดกราบลาพระมหากจจายนะ พระมหากจจายนเถระเปนพระพทธสาวกทมสตปญญาเฉลยวฉลาดสามารถอธบายธรรม

14

ทยอใหพสดาร  ใหผฟงเกดศรทธาเลอมใสไดโดยไมยาก  ทงนเพราะสวนหนงทานเปนผมความเชยวชาญในปฏสมภทา 4        ดงทกลาวมาในตอนตนแลววาพระมหากจจายนเถระเปนผมรปรางสงางามผวเหลอง  เปนทตองตาถกใจแกผพบเหนทวไป  บตรเศรษฐคนหนงไดเหนพระเถระกำาลงยนหมจวร เพอเขาไปบณฑบาตในเมองแลวเกดความพอใจ ในดวงจตคดอกศล  ดวยอกศลจตคดเพยงเทาน ทำาใหเพศชายของเขาหายไป กลายเปนเพศหญงไปทงราง แลวพากนไปกราบขอขมาโทษ ตอพระเถระ เมอทานทราบเรองโดยตลอดแลว กยกโทษให และเพศหญงกหายไปเพศชายปรากฏขนมาเหมอนเดม         ครงหนงพระผมพระภาค ทรงแสดงภทเทกรตตสตร แตโดยยอแลวเสดจเขาสพระวหารทประทบ พระภกษทงหลายไมมโอกาสเพอจะกราบทลถามเนอความทตรสไวโดยยอใหเขาใจได จงพากนเขาไปหาพระมหากจจายนะ  กราบอาราธนาใหทานไดเมตตาอธบายขยายความใหฟง พระเถระไดอธบายขยายความยอใหฟงอยางพสดาร  ถาทานทงหลายมความตองการจะทราบใหแนชดกจงไปกราบทลถามพระผมพระภาค  พระภกษเหลานนพากนลาแลวเขาไปกราบทลเนอความทพระมหากจจายนะ อธบายไวใหพระพทธองคทรงสดบ พระผมพระภาค ตรสสรรเสรญพระเถระวา ภกษทงหลาย พระมหากจจายนะ เปนผม“ปญญา เนอความนนถาพวกเธอถามตถาคต แมตถาคตกจะอธบายอยางนน เชนกน ขอพวกเธอจงจำาเนอความนนไวเถด”   เมอครงพระพทธองค ประทบอย ณ พระเชตะวนมหาวหาร ทรงตงพระมหากจจายนะ ไวในตำาแหนงเอตทคคะ เลศกวาภกษทงหลายในฝาย ผอธบายเนอความยอใหพสดาร ทานพระมหากจจายนเถระดำารงอายสงขารโดยสมควรแกกาลเวลาแลว กดบขนธนพพาน "พระมหากจจายนเถระ เอตทคคะในทางผอธบายความยอใหพสดาร"

พระองคลมาลเถระองคลมาล เปนบตรพราหมณใน นครสาวตถ บดามอาชพรบราชการเปนปโรหตในราชสำานกพระเจาปเสนทโกศล มารดาชอ นางมนตานพรหมณ ทานเกดเวลากลางคนเกดประกฎการณมหศจรรยขนคอ ศาสตราวธยปโธปกรณในบาน และพระคลงแสงเกดเปลวแสงสวางแผรงสบรเวณกวาง ผเปนพอไดดฤกษยามและดดาวบนทองฟาปรากฏวา ถงเวลาตกฟาก ของบตรนนเปนโจรฤกษ ผเกดในฤกษนยอมเปนโจรจงรบเขาเฝาพระเจาปเสนทโกศล กราบทลถงฤกษและปรากฎการณ ใหพระราชาฟงและทลใหทานฆาบตรของตนเพอไมใหทำาความเดอดรอนแกประชาชนในอนาคต แตพระเจาปเสนทโกศลไมเชอและบอกใหดแลบตรของของตนด  ทานปโรหตจงแกเคลดใหชอ อะหงสก หมายถง เดกชายผไมเบยดเบยนใคร โดยเลยงไมใหเหนเหตจงใจทจะเปนโจร อะหงสกโตเปนหนมและไมมแววทจะเปนโจร และไดไปเรยนมหาวทยาลย ตกสลา นครตกศลาไดเรยนกบอาจารย ทศาปาโมกข   อะหงสกตงใจเรยนและเขาใจเนอหาทเรยนเรว กวาศษยรนเดยวกนดงนนเวลา

15

ศษยคนอนถกวากลางตกเตอน อาจารยมกจะยกยอง อะหงสกเปนตวอยาง ทำาใหศษยคนอนอจฉา ทำาอบายแกลงอะหงสก  อะหงสกเวลาเรยนจากทฤษฎแลวชอบนำามาปฎบตทดลอง ศษยคนอนจงฟองอาจารยวาอะหงสกคดวาตนฉลาดและคดจะกำาจดอาจารยออกไป ครงแรกอาจารยไมเชอ พอศษยคนอนฟองมากๆเขากเชออยางสนทใจอาจารยเรยกอะหงสกมาพบบอกใหอหงสกไปฆาคน 1000 คนเพอนำามาประกอบการสอนวชาวษณศาสตร และบอกวาถามมนวมออาจารยกไมอาจสอนได อะหงสกไมพอใจเหราะตนมาจากตระกลหราหมณไมเคยฆาคนแตเพราะอยากเรยนวชานมากจงออกไปฆาคน อาจารยกคดวากวาอะหงสกจะฆาคนครบกคงถกฆาไปเสยกอน  วชาวษณศาสตรเปนวชาทพดถงองคประกอบของสรรพสง วาประกอบดวยอณทงหลาย แยกแยะออกมาแลวกจะของสภาพสรรพสงนนเปนนสงหนงทำาใหอะหงสกอยากพสจน  เขาเตรยมอาวธทจะฆาคน ไปยงปารกและดกปลลนฆาคนทผานมา ฆาไปเรอยและไมไดจดบนทกไวและกลมไมรวาตนฆาคนไดเทาใด จงตดนวคนทถกฆามาคลองคอทำาใหเปนนทหวาดกลวของชาวบานและพวกพอคาไมมใครกลาเดนทางไปคาขายชาวบานเรยก อะหงสก วา องคลมาลแปลวาผทมนวเปนสรอยคอองครมาลไดฆาคนจนนบนวมอทคอได 999 นว เหลออกนวเดยวกจะครบ 1000 คน พระเจาปเสนทโกศลไดระดมพลปราบองคลมาล ปโรหตกเกรงกลวภยแกบตรตนเอง จงปรกษากบนางมนตาณตกลงใหนางมนตาณออกไปพบบตร บอกใหบตรรตวและจะไดหนเอาตวรอด  ความรกของบดามารดาทมตอบตรนนชางบรสทธนก ถงลกจะชวชาสปานใดบดามารดากยงรกและหวงไมเสอมคลาย  กอนทมารดาจะออกไปพบกบองคลมาลพระพทธเจาไดตรวจดสตวโลก ผใดมนสยแหงการรธรรมะบาง กทรงพบองคลมาลมอปนสยแหงอรหน  ถาพระองคไมทรงเปนพระธระ องคลมาลกจะมาตฆาต(ฆาแมตนเอง) จงเสดจไปพบองคลมาล เมอพบองคลมาล กปรหวงจะพระองคไลเทาไรกไลไมทนจนเกดความเหนอยลา รองตะโกน ใหพระศาสดาหยด  พระองคตรสวา  เราหยดแลว  แตทานทยงไมหยด  องคลมาลกกลาววา  ทานพดเทจ ทานยงไมหยดกบอกวาหยด  พระองคตรสตอบวา  เราหยดทำาความชว อนเปนผลใหเปนทกข แตทานทยงไมหยด พระสรเสยงพระศาสดาทำาใหองคลมาลไดสตนกโทษทตนทำามา  และเปลองศาสตราวธ พวงองคร ไวทซอกเขา และเขาเฝาพระศาสดา  ฟงพระธรรมเทศนาพอจบพระธรรมเทศนากไดดวงตาเหนธรรม ขออปสมบทเปนพระภกษดวยวธ เอหภกขอปสมปนาวดเชตะวนวหาร  ทานองคลมาลไดบณฑบาตในนครสาวตถ ประชาชนพบเหนกเกดความหวาดกลว วงหนกนอลหมาน ไมมใครถวายอาหารใหทานเลยแมเตทพพเดยว พระองคลมาลเปนผทไมประมาท ตงใจบำาเพญสมณธรรมเครงครด แตจตของทานไมมสมาธ เพราะเหตการณททานฆาคนมาปรากฏเฉพาะหนาตลอดเวลา พระบรมศาสดาไดสงสอนวา ไมควรระลกถงสงทลวงมาแลว และสงทยงมาไมถง ใหพจารณากรรมท เกดขนเฉพาะหนา ปจจบนพระองครมาลไดปฎบตตามททรงแนะนำาไมนานทานกเปนพระอรหนต    ภกษสนทนากนวา ทานองคลมาลทานฆาคนมามากมายเหน

16

ปานนนยงบรรลพระอรหนตไดอยหรอพระพทธเจาตรสกบพระภกษเหลานน  ภกษทงหลาย ผานมาองคลมาลไมไดกลยาณมตรสกคนเดยวจงไดทำาบาปขนาดนน ภายหลงเธอไดกลยาณมตรเปนปจจย เปนผไมประมาท บาปกรรมเหลานนบตรของเราละแลวดวยกศลกรรม แลวตรสคาถา บคคลใดละบาปกรรมทตนทำาไวแลว กศล บคคลนนยอมทำาใหโลกนสวางเหมอน ดวงจนทรพนแลวจากเมฆหมอก    ทานองคลมาลมความเชนวชาญเรองนำามนต ใหหญงมครรภคลอดบตรงาย

ภกษณพระนางมหาปชาบดโคตรมพระนางประชาบดโคตมเปนพระนาของพระพทธเจาเมอพระนางสรมหามายาสวรรคต พระเจาสทโธทนะไดอภเษกสมรสกบพระนางประชาบดโคตม พระนางไดเปนแมเลยงนางนมของเจาชายสทธตถะครนยงทรงวยเยาว หลงจากพระเจาสทโธทนะเสดจสวรรคตและถวายพระเพลงพระบรมศพแลว พระนางมหาปชาบดโคตามไดทรงเขาเฝาพระพทธเจาซงขณะนนประทบอยทนโครธาราม เพอทลขอใหสตรบวชใในพระพทธศาสนา แตพระพทธเจาไมทรงอนญาต พระนางออนวอนหลายครงแตพระพทธเจากไมทรงอนญาต จงทำาใหพระนางเสยพระทยจนกระทงกนแสงแลวเสดจกลบไป  แลวพระพทธเจาเสดจไปยงเมองเวสาล และไปประทบทปามหาวน ฝายพระนางประชาบดโคตามพอเสดจกลบถงพระตำาหนกกทรงตดสนพระทยปลงพระเกศาของพระองค แลวทรงผากาสาวพสตรอธฐานเพศเปนนกบวชจำาเพราะพระศาสดา พรอมดวยเจาหญงจากศากยวงศ (สากยาน) เปนจำานวนมาก จากนนกพากนเดนไปเฝาพระพทธเจาถง เมองเวสาล แลวพากนประทบยนกนแสงอยทซมประตปามหาวน พระอานนทพบเขากไดสอบถามขอเทจจรงแลวบอกใหพระนางเจาพรอมทงสากยานรออยทซมประตนนกอน จากนนพระอานนท กเขาไปกราบทลใหพระพทธเจาทรงทราบ พระอานนทกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พระนางมหาปชาบดโคตามพรอมดวยสากนจำานวนมาก พากนตดเกศา นงหมผากาสาวพสตรยนกนแสงอยทซมพระทวาร มจตใจแนวแนจะขออปสมบทในพระธรรมวนยน ขอพระองคจงโปรดใหพระนางบวชเถด แตพระพทธเจากไมทรงอนญาต  พระอานนทสงสารและเหนใจหญงเหลานน จงคดหาเหตผลทจะใหพระองคทรงอนเคราะหสตรเหลานนจงทลถามวา ขาแตพระองคผเจรญ สตรถาบวชไดแลวจะทำามรรคผลไดสำาเรจหรอไม“ ?” พระพทธเจาทรงตอบวา "ได " พระอานนทจงอางเหตผลทพระนางมหาปชาปดโคตาม ซงเปนนาของพระพทธเจาไดทรงเลยงพระองคในวยเยาว จงมคณ ฉะนนจงทลขอใหสตรบวชได พระพทธเจากทรงตรสวาถาพระนางปชาบดโคตามยอมรบ ครธรรม ๘ ประการ ได

17

กจะใหบวช ซงไดแก1. นางภกษณแมบวชนานพรรษา 100 กตองกราบไหวพระภกษทบวชแมในวนนน 2. นางภกษณอยาพงอยจำาพรรษาในอาวาสทไมมพระภกษ 3. นางภกษณตองหวงธรรม 2 ประการคอ ถามวนอโบสถ 1 เขาไปฟงคำาสงสอนแตพระสงฆทกกง 1 เดอน 4. นางภกษณอยจำาพรรษาแลว ตองปวารณาในสงฆ 2 ฝายคอ ทงในฝายภกษณดวยกนเองและในฝายภกษ 5. นางภกษณตองอาบต(โทษทางวนย)หนกแลว ตองประพฤตมานด(กลาวประจานตน)ในสงฆ 2 ฝาย เปนเวลาฝายละ 15 วน 6. นางภกษณตองอปสมบทในสงฆ 2 ฝาย คอบวชกบภกษณดวยกนแลว ตองบวชกบภกษอก 7. นางภกษณหามดาหรอแสดงอาการรงเกยจอยางใดอยางหนง 8. หามภกษณวากลาวภกษแตภกษวากลาวนางภกษณได ครธรรมทง ๘ ประการน ภกษณพงสกการะเคารพตลอดชวต พระนางมหาปชาบดโคตามทรงยอมรบดวยความยนด โดยไมมขอโตแยงหรอขอแมใดๆ   ผทบวชเปนภกษณนนตองปฏบตตนเปน นางขมานา อยางเครง ๒ ป คอ รกษาศลขอทหนง(งดเวนจากการฆาสตว) ถงขอทหก (ไมรบประทานอาหารตงแตเทยงถงเชาวนใหม) ถาขาดตกบกพรองขอหนงขอใดกใหเรมตนนบหนงใหม ซงพระนางกถอปฏบตอยางเครงครดและปฏบตสมณธรรมจนสำาเรจเปนพระอรหนต 

พระเขมาเถรพระเขมาเถรเอตทคคะในฝายผมปญญา พระเขมาเถร เกดในราชสกล กรงสาคละ แควนมททะ พระประยรญาต ไดใหพระนามวา “เขมา เพราะพระนางมผวพรรณเลอมเรอดงสนำาทอง เมอเจรญพระ”ชนษาแลวไดอภเษกสมรสเปนมเหสของพระเจาพมพสารแหงนครราชคฤห เมอพระบรมศาสดาประทบอย ณ พระวหารเวฬวนใกลกรงราชคฤหนน พระนางไดสดบ ขาววาพระพทธองคทรงแสดงโทษในรปสมบตและเพราะความท พระนางเปนผหลงมวเมาในรปโฉม ของตนเอง จงไมกลาไปเขาเฝาพระทศพล ดวยเกรงวาพระพทธองคจะแสดงโทษในรปโฉมของพระนาง หลงอบาย ถกหลอก ใหไปวดฝายพระเจาพมพสาร กทรงดำารวา เราเปนอครอปฏฐากของพระ“ศาสดาแตอครมเหสของอรยสาวกเชนเรานกลบไมไปเฝาพระทศพล ขอนเราไมชอบใจเลย”         ดงนน พระองคจงคดหาอบายดวยการใหพวกนกกวผฉลาด แตบทกวประพนธถงคณสมบต

18

ความงดงามของพระวหารเวฬวนราชอทยานแลว รบสงใหนำาไปขบรองใกล ๆ ทพระนางเขมาเทว ประทบเพอใหทราบสดบบทประพนธนน พระนางไดสดบคำาพรรณนาความงดงามของพระราชอทยานแลว กมพระประสงคจะเสดจไปชม จงเขาไปกราบทลพระราชาผสาม ซงทาวเธอกทรงยนดใหเสดจไปตามพระประสงค เมอพระนางไดเสดจชมพระราชอทยานจนสนวนแลว ใครจะเสดจกลบ พวกราชบรษทงหลายไดนำาพระนางไปยงสำานกของพระบรมศาสดาทง ๆ ทพระนางไมพอพระทยเลย พระบรมศาสดาทอดพระเนตรเหนพระนางกำาลงเสดจมา จงทรงเนรมตนางเทพอปสร นางหนง ซงกำาลงถอพดกานใบตาลถวายงานพดใหพระองคอยเบองหลง พระนางเขมาเทว เหน นางเทพอปสรนนแลวถงกบตกพระทยดำารวา แยแลวสเรา สตรทงามปานเทพอปสรเหน“ปานน ยนอยใกล ๆ พระทศพลแมเราจะเปนปรจารกา หญงรบใชของนาง กยงไมคควรเลยเพราะเหตไรเราจงเปนผตกอยในอำานาจจต คดชวหลงมวเมาอยในรปเชนนหนอ”         พระนางยนทอดพระเนตรเพงดสตรนนอย ในขณะนนเอง พระบรมศาสดา ไดทรงอธษฐานใหสตรนนมสรระเปลยนแปลงลวงเลยปฐมวยแลวยางเขาสมชฌมวย ลวงจากมชฌมวยแลวยางเขาสปจฉมวย เปนผมหนงเหยวยน ผมหงอก ฟนหก แกหงอม แลวลมลงกลงพรอมกบพดใบตาลนน พระนางเขมาเทว ไดทอดพระเนตรเหนรปสตรนนโดยตลอดแลว จงดำารวา สรระทสวยงามเหน“ปานนยงถงงามวบตอยางนได แมสรระของเรากจกมคตเปนไปอยางนเหมอนกน” ขณะทพระนางกำาลงมพระดำารอยางนอยนน พระพทธองคไดตรสพระคาถาภาษตวา :“ชนเหลาใดถกราคะยอมแลว ยอมตกไปในกระแสราคาเหมอนแมลงมมตกไปในขายใยทตนทำาเองเมอชนเหลานนตดกระแสนนได โดยไมมเยอใยแลว ละกามสขเสยได ยอมออกบวช”         เมอจบพระพทธดำารสคาถาภาษตแลว พระนางเขมาเทว ไดบรรลพระอรหตผลพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย ในอรยาบถทประทบยนอยนนเอง         พระอรหนตฆราวาสเปนไดไมนานธรรมดาผอยครองเรอน เมอบรรลพระอรหตแลวจำาตองนพพานหรอไมกบวชเสยใน วนนน เพราะเพศฆราวาสไมสามารถจะรองรบความเปนพระอรหนตได แตพระนางรวาอายสงขารของตนยงเปนไปได จงเสดจกลบพระราชนเวศนใหพระเจาพมพสารพระสวามทรงอนญาตการบวชกอน แมพระราชากทรงทราบโดยสญญาณคออาการทพระนางแสดงวาบรรล อรยธรรมแลว ทรงพอพระทยเปนอยางยง ใหพระนางประทบบนวอทองแลวนำาไปอปสมบทในสำานกของภกษณสงฆเมอพระนางบวช

19

แลวไดนามวา “พระเขมาเถร เพราะอาศยเหตทพระนางมปญญามาก บรรลพระอรหต”ผลทง ๆ ทอยในเพศฆราวาส พระบรมศาสดาจงทรงยกยองเธอไวในตำาแหนงเอตทคคะ เปนผเลศกวาภกษณทงหลายในฝาย ผมปญญา และทรงแตงตงใหเปน อครสาวกาฝายขวา

พระปฏาจาราเถร นางปฏาจาราเถรเปนธดาของเศรษฐอยในกรงสาวตถนางเปนผมโฉมงามสวยจงทำาใหบดาและมารดาเปนหวงยงนกจงใหนางอยแตบนปราสาทชนท 7 ไมใหคบหากบบคคลภายนอกมคนคอยรบใชทงชายหญงมากหมายฝายลกสาวกรสกเหมอนวาตนเองเหมอนตดคกเพราะไมมโอกาสไดออกเหนนอกปราสาทเลย ครนแลวนางกไดคบรกกบคนใชจนกระทงมอะไรกนอยางลบๆ พอบดามารดาไดรบหมนกบชายหนมทมฐานะเทาเทยมกน        เมอนางรจงเอาเรองนไปปรกษาผเปนคนรกแลวนางจงพดวา ถาคณรกฉนคณตองพาฉนหน ชายหนมผเปนคนรกจงตอบตกลง จงวางแผนรวมกน โดยใหนางปลอมตวเปนคนทาสเอารำาขาวทาตามตว แลวทำาผมยงและนงหมผาปอนๆ พอคนใชเผลอ นางจงออกมาแลวรบเดนตรงไปทประตเมองเปนทๆ นางนดกบคนรกไว พอเศรษฐไดรวาลกตนเองหนไปกบคนรกกไดแตเศราโศกเสยใจ ชายหนมไดพานางไปอาศยอยชายแดนแควนโกศลประกอบอาชพทำาไรไถนา นางปฏาจาราเถรทำางานทกอยางทแมบานทตองทำาอยางไมยอทอ        ตอมานางปฏาจาราเถรไดตงทองจงบอกกบสามวาตนจะไปคลอดทบานบดามารดาเพราะเปนสรมงคลแกตน และเดกทเกดใหมแตสามคดคานเพราะกลววาบดามารดาของนางจะโกรธและสงใหคนโบยจนตายกได เมอนางรวาสามไมใหไป เมอสบโอกาสพอสามออกไปทำางานในปา จงบอกกบเพอนบานวา ถาสามกลบมาใหบอกวาตนไปคลอดลกทบานบดามารดา ฝายสามพอทราบขาวกออกไปตามนาง ในทสดกตามไปพบและออนวอนใหนางกลบมา ใหขณะนนนางกปวดทองคลอดลก       ในทสดนางกคลอดบตรแลวนางกคดวาไมจำาเปนทตองกลบบานแลว จงกลบมาบานปา ผานไปอก 1 ป นางกตงครรภเปนครงท 2 และไดออนวอนสามใหพากลบไปบานบดามารดา แตสามนางไมยอม นางจงเอาลกยอยหนกลบไปบานบดามารดาเมอสามกลบมาไมเหนลกและภรรยาจงออกตามหา เมอไดพบนางจงออนวอนใหกบบาน ขณะนนเองนางกเกดเจบทองคลอดลกออกมาขณะเดนวกนกเกดฝนตกลงมาอยางแรงสามจงบอกกบภรรยาวา เดยวพจะไปตดไมทจอมปลวกเพราะมใบดกหนาสามารถกนฝนไดดใหนางรออยตรงนกบลก 

20

พอสามของนางกำาลงตดจอมปลวกอยนนกมงเรอยออกมางจงกดสามของนางตาย นางทนไมไหวกไดคลอดลกออกมาอยางทลกทเล พอฝนหยดตกนางกบลกๆ จงออกไปตามสามพบวาสามนอนตายตวเขยวนางรองไหแลวรำาพนวา เพราะความดอรนของเราแท นางตดสนเดนทางไปบานบดามารดาตอพอไปถงแมนำาขวางกนระหวางทาง นางไมมกำาลงเพยงพอทจะเอาลกสองคนไปพรอมกนไดเพราะนางเพงคลอดลกและกระแสนำาอนเชยวจงบอกใหลกคนโต รอกอนแลวนางกพอลกคนเลกขามไปกอนพอถงฝงนางเอาลกวางไวทรมตลง พอถงกลางแมนำามเหยยวตวหนงบนผานมาพอเหนลกของนางนกวาเปนเนอจงโฉบเอาลกของนางไปนางเหนดงนนจงตบมอตะโกนไลเหยยว ลกคนโตเหนแมตบมอนกวาเรยกจงเดนลงนำาแลวถกกระแสนำาพดไปนางรองไหเสยใจหมดแรงกายแรงใจ นางเดนโซเซแบบหมดอาลยตายอยากมงหนาไปเมองสาวตถ จดมงหมายคอบานบดามารดาพอใกลถงบาบดมารดานางจงถามคนทเดนสวนมาวา คณลงคะรจกบานเศรษฐไหมคะลงคนนนจงตอบวา รสรจกเปนอยางด เมอคนมฝนตกหนกมากและพายกแรงมนชางหนาเศราจรงๆ พายเมอคนนแหละ ทำาใหปราสาทของเศรษฐถลมลงมาทบเศรษฐภรรยาและลกชายตายพรอมกนทงครอบครวเลย พอนางไดทราบขาวรายทสดแสนสะเทอนใจ นางไมรสกตวแมเสอผาทปกปดรางกายอยนน หลดออกจากรางกาย นางกลายเปนคนวกลจรตไปแลวรองไหร ำาพนเดนเปลอยกายโซซวนไปมา จนกระทงมาถงพระเชตะวนมหาวหาร ขณะนนพระบรมศาสดากำาลงเทศนาโปรดพทธบรษทอยพวกพระพทธบรษทกกดกนไมใหเขามา พระผมพระภาคทรงทรงทราบดวยญาณวานางทำาความดมาแลวจงตรสวาพวกทานจงหลกทางปลอยใหนางเขามา พระองคตดกบนางวา จงกลบมาไดสตเถดนางหญง เมอนางไดสตกรละอายทตนอยในสภาพเปลอย นางจงรบนงลงและขณะนนเองมพทธบรษทคนหนงโยนผาหมให นางจงรบคลมตว แลวนางทลวาขอพระองคเปนทพงแกหมอมฉนดวยเถด พระพทธเจาจงตรสวาอยางคดวาเลยปฏาจาราเถร เธอมาสสำานกของผทสามารถเปนทพงพาอาศยใหเธอไดแลว พระพทธเจาตรสวา เราไมควรประมาทมวแตนงโศกเศราเสยใจซงไมกอผลดใหแกตวเราเองและผตวไปแลว หลงจากนนนางกอปสมบทเปนภกษณกไดตงหนาตงตาบำาเพญเพยรจนบรรลเปนพระอรหนต วนหนงนางเอาหมอนำาตกลางเทา เทนำาลงไป นำาไหลไปไดหนอยหนงแลวขาดเทลงครงท 2 นำาไดไหลไปไกลกวาเดม เทนำาครงท 3 นำาไหล

21

ไปไกลกวาครงท 2 นางถอเอานำานนเปนอารมณ กำาหนดวยทง 3 คอ วยเดก วยหนมสาว วยชรา เหมอนเราเทนำาลงไปครงแรกตายตอนเดกกม ตายตอนหนมสาวกม ตายตอนแกกม นางจงเขาใจในหลกธรรมและเปนกำาลงสำาคญในการเผยแผพระพทธศาสนา          พระปฏาจาราเถร ไดรบการยกยองจากองคสมมาสมพทธเจา วา เปนผเครงครดในพระวนยอยางยง ประสบการณชวตแตเบองหลงของนาง กลายเปนประโยชน ในการเผยแผพระพทธศาสนา คอ นางเปนผมประสบการณเกยวกบ ความทกขโศกของชวต เมอผานพนไปแลว กไดนำาเอาประสบการณนนมาสอนภกษณ และสตรทงหลายไดเปนอยางดยง           คณธรรมทควรถอเปนแบบอยาง เปนผมความตงใจจรง ทำาตามทตงใจเอาไวใหสำาเรจ ตงแตเปนเดกสาวแตเนองจากไมมประสบการณและขาดวจารณญาณ จงทำาใหเกดการผดพลาในชวต เมอครงแตงงานกบคนทตนรก ไมตองการแตงงานกบคนทบดามารดาหามาให แมจะตองหนออกจากบานไปอยกบคนทตนรก ตอเมอนางไดบวชเปนภกษณแลว นางไดสานตอความตงใจจรงในทางทถกตอง คอตงใจศกษาพระวนยใหเชยวชาญ กไมลดละความพยายาม นางไดใชวรยะอตสาหะเปนอยางมาก จนสำาเรำจสมความปรารถนา ไดรบการยกยองจากพระพทธเจาใหเปนผเลศกวาภกษณอนในดานนเปนผแนะแนวทางชวตทด ชวตของพระปฏาจาราเถร เปนชวตทมากดวยประสบการณ ไดผานมาทงความสขสมหวงและความทกข ความผดหวงอยางสาหส จนเกอบจะกลายเปนคนบา เมอนางไดผานพนชวงวกฤตแหงชวต เขาสรมเงาแหงพระพทธศาสนาแลว ประสบการณเหลานนนกลบเปนประโยชนแกนางและผอนอยางมาก จนนางไดรบการยกยองวาเปนครผยงใหญของพวกเขา

พระอบลวรรณาเถรพระเถรเปนบตรของเศรษฐในเมองสาวตถ บดามารดาตงชอใหวา “อบลวรรณา เพราะ”นางมผวพรรณเหมอนกลบบว เมอเตบโตเปนสาวพระราชาและเศรษฐทวชมพทวป พากนสงบรรณาการไปยงบานเศรษฐ พรอมทงแจงเจตจำานงใหเศรษฐทราบวาอยากจะสขอลกสาวไปเปนมเหสบาง เปนภรรยาบางตามฐานะของตนชวงนนเศรษฐตองคดหนก จะใหคนทกคนพอใจยอมเปนไปไมได เศรษฐจงเรยกลกสาวมาปรกษา ถามลกสาววา ลกรกของพอ ลกอยากบวชเปนนางภกษณไหม“ ?” คำาถามของพอสรางความปตใหแกนาง นางคดจะบวชมานานแลว เหนบดาพดเชนนนจงเทากบวาประตทปดสนทไดเปดออกแลว จงตอบวา คณพอคะ หนอยากบวชเปนนางภกษณ “ ”เศรษฐกดใจทลกสาวตอบเชนนน จงพาลกสาวไปยงสำานกพระภกษณ ขออปสมบทเปนภกษณ ตามตำานานวา เธอคดจะบวชนนเพราะบญเกาทเธอเคยบำาเพญตดตอกนมาหลายชาตในอดต ชาตนเปนชาตสดทายของเธอ กระตนใหเธอใฝการบำาเพญสมณธรรม

22

      นางบวชเปนภกษณไมนานวนหนงขณะทนางถอเทยนและกวาดพระอโบสถนนไดสงเกตทเปลวเทยนเพงดเปลวไฟอยนาน เหนเปลวไฟเกด-ดบ อยางตอเนอง ประหนงวาไฟนนไมมการดบ ลกโชตชวงอยตลอดเวลา นำามาเปรยบเทยบกบรางกายมนษย ในทสดนางกไดบรรลพระอรหนตพรอมทงแตกฉานและมอภนหารเปนพระเถรขณาสพ หลงจากนนพระเถรกเทยวจารกเผยแผพระศาสนาไปตามชนบทนอยใหญ ไปจำาพรรษาอยทปาอนธวน ชวงนนพระบรมศาสดายงไมไดบญญตหามนางภกษอยปาตามลำาพงอบาสกอบาสกาทศรทธาพากนสรางกฏเลกๆถวายพระเถร ขณะนนมหนมโมฆบรษคนหนงชอ “นนทมาณพ มศกดเปนพชายของพระเถรเอง แต”นนทมาณพไมไดเหนพระเถรเปนนอง แตหลงรกมานานแลว จงวางแผนชวขมขนพระเถร        ตามตำานานวา พอหนมคนนนออกจากกฏกถกแผนดนสบตาย พระเถรไดนำาเรองนไปเลาใหเหลาภกษและภกษณฟง ภกษกนำาเรองไปกราบทลพระศาสดา เพอไมใหเหตการณเชนนเกดขนอก พระองคจงทรงหามนางภกษณอยจำาวดหรอจำาพรรษาตามลำาพงในปาอกตอไป พระองคกตรสใหพระเจาปเสนทโกศลใหสรางทอยถวายนางภกษณในทองทเขตเมองดวย พระราชารบพระดำารนน จดสรางทอยอาศยถวายแกภกษณสงฆ ณ ทอนควรแกสมณะในพระนครนนเอง ภกษณไมไดรบอนญาตใหอยในปาตามลำาพงโดยไมมภกษสงฆอยดวยตงแตบดนนเปนตนมา

พระรปนนทาเถรพระนนทาเถร เปนธดาของพระเจาสทโธทนะกบพระนางมหาปชาบด เปนกนษฐภคนของเจาชายนนทะ พระนามเดมวา “นนทา แตเพราะนางมพระสรโฉมงดงามยงนก นาทศนา ”นารก นาเลอมใส พระประยรญาตจงพากนเรยกวา รปนนทา“ ” เมอเจาชายสทธตถะ ผนบเนองเปนพระเชษฐาของนาง เสดจออกบรรพชา ไดตรสรเปนพระสพพญญพทธเจาแลว เสดจมาโปรดพระประยรญาต ณ พระนครกบลพสด เทศนาสงสอนใหไดบรรลมรรคผลตามวาสนาบารม ทรงนำาพาศากยกมารทงหลายมพระนนทะ พระราหล และพระภททยะ เปนตน ออกบรรพชา ครนกาลตอมา พระเจาสทโธทนะมหาราชพทธบดา เสดจเขาสพระนพพานแลว พระนางมหาปชาบดพระมารดา และพระนางยโสธราพมพาพระมารดาของพระราหล ตางกพาสากยกมารออกบวชในพระพทธศาสนาดวยกนทงสน นางจงมพระดำารสวา เหลอแตเราเพยงผเดยว ประหนงไรญาตขาดมตร จะมประโยชนอะไรกบการ“ดำารงชวตในฆราวาสวสย สมควรทเราจะไปบวชตามพระประยรญาตผใหญของเราจะประเสรฐกวา เพราะรกญาตจงออกบวช”        เมอพระนางมพระดำารดงนแลว จงจดเตรยมผากาสาวพสตร เสดจไปสสำานกพระมหาปชาบดโคตมเถร กราบแทบเทากลาวขอบรรพชาอปสมบท พระเถร กโปรดใหบรรพชาตามปรารถนา แตการบวชของพระนางนนทานนมใชบวชดวยความศรทธา แตอาศยความรกในหมญาตจงออกบวช ครนบวชแลว พระรปนนทาเถรไดกราบวา พระพทธ

23

องคทรงตำาหนตเตยนเรองรปกาย จงไมกลาไปเฝาพระศาสดา เพอรบพระโอวาท เมอถงวาระทตนจะตองไปรบโอวาทกสงใหภกษณรปอนไปรบแทน         พระบรมศาสดาทรงทราบวาพระนางหลงมวเมาในพระสรโฉมของตนเอง จงตรสรบสงวา ตอแตน ภกษณ“ทงหลาย ตองมารบโอวาทดวยตนเอง จะสงภกษณรปอนมารบแทนไมได ตงแตนน ”พระรปนนทาเถร ไมมทางอนทจะหลกเลยงไปได จงจำาเปนและจำาใจไปรบประโอวาท ทง ๆ ทไมปรารถนา ไปเฝาพระบรมศาสดาพรอมกบภกษณทงหลาย แตมกลาแมกระทงจะนงอยแถวหนา จงนงหลบอยดานหลง        พระพทธองค ทรงเนรมตรปหญงสาววยรนคนหนงใหมรปสรโฉมสวยงามสดทจะหาหญงใดในปฐพมาเปรยบได ใหหญงนนดประหนงวาถอพดวชนถวายงานพดอยเบองหลงของพระพทธองค และใหสามารถมองเหนเฉพาะพระพทธองคกบพระรปนนทาเถรเทานน พระรปนนทาเถร ไดเหนหญงรปเนรมตนนแลวกคดวา เราหลงผดคดมวเมาอยในรปโฉมของตนเองโดยใชเหต จงมกลามาเฝาพระพทธองค หญงคนนมความสนมสนมอยในสำานกพระบรมศาสดา รปโฉมของเรานนเทยบไมไดสวนเสยวท 16 ของหญงนเลย ดนางชางงามยงนก ผมกสวย หนาผากกสวย หนาตากสวย ทกสงทกอยางชางสวยงามพรอมทงหมด               เมอพระรปนนทาเถร กำาลงเพลดเพลนชนชมโฉมของรปหญงเนรมตอยนน พระพทธองคทรงอธษฐานใหรปหญงนนปรากฏอยในวยตาง ๆ ตงแตเปนหญงวยรน เปนหญงสาววยมลกหนงคน มลก 2 คน จนถงวยกลางคน วยชราและวยแกหงอม ผมหงอก ฟนหก หลงคอม และลมตายลงในขณะนน รางกายมหมหนอนมาชอนไชเจาะกนเหลอแตโครงกระดก พระพทธองคทรงทราบวาพระรปนนทาเถร เกดความสงเวชสลดจตเบอหนายในรปกายทตนยดถอแลวจงตรสวา ด“กอนนนทา เธอจงดอตภาพรางกายอนเปนเมองแหงกระดกน (อฏฐนำนครำ) อนกระสบกระสาย ไมสะอาด อนบดเนานเถด เธอจงอบรมจตใหแนวแนมนคง มอารมณเดยวในอสภกรรมฐาน จงถอนมานะละทฏฐใหไดแลวจตใจของเธอกจะสงบ จงดวารปนเปนฉนใด รปของเธอกเปนฉนนน รปของเธอเปนฉนใดรปนกเปนฉนนน รปอนมกลนเหมนบดเนาน ยอมเปนทเพลดเพลนอยางยงของผโงเขลาทงหลาย พระรปนนทาเถร สงกระแสจตไป”ตามพระพทธดำารส เมอจบลงกสนกเลส กบรรลโสดาปตตผลตอจากนนพระบรมศาสดาตองการจะอบรมวปสสนา จนทำาใหพระนางรปนนทาสำาเรจเปนพระอรหนต 

พระกสาโคตรมเถรกสาโคตมเถร เปนธดาพราหมณตระกลเกาแก เปนหญงรปรางบอบบาง สงางาม  แตงงานกบเศรษฐตามประวตกลาววา เศรษฐคนหนงใน เมองสาวตถ มทรพยสน ประมาณ 400 ลาน (40 โกฏ) อยมาวนหนง

24

ทรพยสนของเขากลายเปนถานไปหมดทำาใหเศรษฐหมดตว ตรอมใจอยตามลำาพง ครนแลวกมเพอนคนหนงมาเยยม จงถามวา เพอนเกดอะไรขน จงมานอนเศราโสกอยอยาง“น เศรษฐเลาใหฟง เพอนคนนนกพดวา ฉนทราบเคลดลบวธทจะทำาใหถานเหลานกลบ” “เปนเงนเปนทองขนมาอกได เศรษฐถามวา ทำาอยางไรเพอน ฉนพรอมจะทำาตามคำา” “แนะนำาของเพอนโดยไมมขอแมใด ๆ ทงสน” เพอนคนนนกบอกเคลดใหวา ใหนำาเอาถานเหลานไปกองขาย เมอคนเดนผานไปมาพดวา“ พอคาทวไปเขาขายผา ขายนำามน นำาผง นำาออย แตชายคนนกลบมานงขายถาน เพอนกตอบเขาวาเราไมขายของของเรา แลวจะหเราขายอะไร ถาผใดพดวาพอคาทวไปขายเสอผาและสนคาตาง ๆ แตชานคนนมานงขายเงนขายทอง เพอนจงถามวาเงนทองอยทไหน เมอเขาพดวากนยงไงโดยชมาทกองถาน เพอนจงพดตอไปวา จงเอาเงนเอาทองนนมาใหขาพเจาดวย ของทเขาใหนนจะกลายเปนเงนและทอง ถานเหลานกจะกลายเปนเงนและทองดงเดม หากคนทพดเปนหญงสาว ทาจงนำานางนนมาแตงงานกบบตรชายของมอบทรพยสน 400 ลานนใหอยในการดแลรกษาของนาง ถาเปนผชายกใหนำามาแตงงานกบบตรสาวของทานและมอบทรพยสนเหลานใหเขาเชนกนเศรษฐทำาตามำาแนะนำาของเพอน พอดวนนนนางกสาโคตมไปจายตลาด เหนเศรษฐนงขายถานแตนางกลบพดวา คนทวไปเขาขายผา ขายนำามน นำาผง และนำาออย ทำาไมทาน“จงมานงขายเงนขายทองอยคนเดยว เศรษฐกถามวา เงนทองอยทไหนละแมคณ” “ ”นางกสาโคตม ทานนงจบเงนจบทองอยมใชหรอ“ ” เศรษฐ  จงนำาเงนทองนนมาใหเราด“หนอยสแมคณ”นางเอาถานนนไปวางในมอของเศรษฐ ถานเหลานนนทงหมดกกลายเปนเงนทองดงเดม เศรษฐถามตอวา นแมคณ หนเปนลกใคร บานอยทไหน พอทราบวาเธออยทไหน และ “ ”ทราบวาเธอยงไมแตงงาน จงไปสขอมาเปนภรรยาของบตรพรอมทงมอบทรพยทงหมดใหเธอครอบครองตอมาไมนานเธฮตงครรภและคลอดบตร พอบตรเจรญวยไดประมาณ ๒ ขวบ กถงแกความตาย นางไมยอมใหใครนำาศพของลกไปเผาเพราะเธอรกลกมาก และไมเคยเหนคนตาย นางอมลกเดนไปตามตลาด โดยหวงวาจะหาหมอเกง ๆ จดยาใหลกเธอกน ขณะนนมบณฑตคนหนงพบเธอกเกดความสงสาร และ แนะนำาใหเธอไปขอความชวยเหลอจากพระบรมศาสดา ณ พระเชตวนมหาวหาร พอไดยนดงนน นางกรบไปท พระเชตวนมหาวหาร ไปเฝาพระบรมศาสดาถวายบงคมแลวทลถามวา ขาแตพระองคผเจรญทราบวาพระองคทรงทราบยา“เพอบตรของหมอมฉนจรงหรอพระเจาขา พระศาสดาตสวา เออ ขาร นางกสาโคตม” “ ” หมอมฉนจะหาอะไรมาแลกจงจะได พระเจาขา พระศาสดาใหนางไปหาเมลดพนธผก“ ”กาด จากบานใดทยงไมเคยมคนตายมา นางถวายบงคมแลวรบอมศพลกเดนไปตามบานตาง ๆ เพอหาเมลดพนธผกกาด หลงแลสหลงเลานางกไดคำาตอบมาเหมอนกนวาแตละ

25

บานนนมคนตายมากกวาคนเปนเสยอก กรรมหนอกรรมเราสำาคญวาลกเราเทานนตาย “แตในบานตาง ๆ ทเราถามมา ไมมบาไหนเลยทไมมคนตาย พอนางคดไดเชนนนจงนำาเอา”ศพลกไปฝงไวในปาแลวกลบไปยงสำานกของพระบรมศาสดาลำาดบนนมาพระศาสดาตรสกบเธอวา ไดนำาเมลดพนธผกกาดมาหรอไม นางตอบวา ไมได เพราะทกบานทถามมาไมมหลงใดเลยทไมเคยมคนตาย พระบรมศาสดาจงตรสวาทจรงความตายนนแหละเปนสงทแนนอนสำาหรบสตวทงหลาย และเมอจะทรงแสดงพระธรรมจงตรวพระคาถาทแปลไดวา มฤตยยอมพาคนทมวเมาในบตรและสตวของเลยง ผมใจ“ซานไปในอารมณตาง ๆ ดจหวงนำาใหญพดชาวบานผนอนหลบไหลไปฉะนน พระคาถาน”จบลง นางกสาโคตมบรรลโสดาปตตผล และประชาชนทฟงธรรมอยในทนนดวยกบรรลอรยผลเปนจำานวนมาก ตอมานางกสาโคตมไดทลขอบรรพชา พระบรมศาสดากทรงสงนางไปยงสำานกภกษณเพอบรรพชาอปสมบทตามทเธอประสงค วนหนงนางเขาไปทำาความสะอาดอโบสถ นางนงสงเกตเปลวไฟและพจารณาวา “สตวโลกทงหลาย กเปนอยางเปลวไฟนเหมอนกน คอเกดขนและดบไปดงเปลวไฟ ผถงนพพานแลว ยอมไมปรากฎเชนน พระบรมศาสดาทรงแผพระรศมไปดงนงตรสตรงหนาเธอวา อยางนน” “แหละโคตม สตวเหลานนยอมเกดและดบเหมอนเปลวไฟ ความเปนอยของผเหนนพพานแมเพยงชวขณะเดยว ประเสรฐกวาความเปนอยตง 100 ป ของผไมเหนนพพาน ผใดไมเหนบทอนตายพงเปนอย 300 ป กหาสความเปนอยของผเหนบทอนไมตายแมวนเดยวไดไม พอจบพระธรรมเทศนากณฑนนางกสาโคตมทฟงอยไดบรรลเปนพระอรหนต”พรอมดวยความแตกฉานในปฏสมมาภทา(ปญญารแจง 4 ประการ)                                               

พระกลฑลเกสเถรนางเปนธดาของเศรษฐตระกลหนงในกรงราชคฤห แควนมคธ  เปนหญงทหนาตาสวยงาม เปนทหมายปองของชายหนมททดเทยมกนเปนจำานวนมาก บดาและมารดากหวงลกสาวมากจงไดตามใจทกอยาง จนนางนนไดตดนสยเอาแตใจตนเองมาโดยตลอด  ครนเมอนางอายได 16 ป บดามารดากลวนางเสยเดกจงไดจบใหนางอยบนปราสาทชน 7 และจดหญงรบใชไวอกมากมายเพอเปนเพอนและคอยรบใชนาง  วนหนงเจาหนาทราชทณฑไดจบโจรตนหนงโบยตดวยหวายเพอนำาไปสประหาร  นางไดยนเสยงของผคนโหรองกนเพอทจะไปดการประหารชวตของโจรผนน  นางจงไปดพอเหนหนาโจรนางกเกดจตปฏพทธอยากไดโจรเปนสาม  ใหมารดานำาเงนไปประกนตวโจรมาให  ถาไมทำาจะประทวงดวยการอดขาวจนตาย  และดวยความรกของผเปนแมในทสดกตองยอมทำาตามคำาขอของลกสาว  และเมอไดตวโจรมากนำาไปใหลกสาว  เมอเวลาลวงเลยไปไมมากนกโจรยงไงกตองเปนโจรวนยงคำา   เขาคดวางแผนในใจอยตลอดเวลาวาจะตองหลอกใหหญงคนนออกไปนอกเมองและฆานางเสยปลดเอาเครองประดบ  แลวหนไปอยทอนซะเขาเรมแผนชวดวยการตหนาเศรา แลวพดขนวา นองสาว พถกจบตวมาเพอจะประหารชวตในวนนน “

26

พไดบนบานไวกบเทวดาผสงสถตอยบนภเขาทงโจรวาขอใหพนนจงรอดตายดวยเถด แตจนบดนพกยงมไดมโอกาสไปแกบนเลยแลวจะใหพนนมความสขไดยางไรเลา ธดาของ”เศรษฐจงไดจดเตรยมเครองเซนจะไปแกบน เมอไปถงนางกถามสาม พไมรบมาแกบน“ละ โจรเงยบ แลวพดวาฉนจะฆาเธอเสยแลวปลดเอาของมคาเหลานมาเปนสมบตของฉน”ระหวางนน นางกฉดคดขนวาเราตองทำาอะไรสกอยางเพอแกปญหาเฉพาะหนา นางจงพดขน วนนนองตองตาย นองขอความกรณาขอโอกาสกราบไหวทำาประทกษณพเปนครง“สดทายแลวจะฆานองกฆาเถอะ โจรตอบวาไดส นางขอใหโจรไปยนบนหนาผานางกราบ”ไหวเขาเดนวนรอบตวโจรแลวประพนวา นคงเปนการกอดครงสดทาย เพอใหเขาตายใจ“ ”รอบทสามนางทำาทเปนกอดฝายโจรกยนลำาพองใจ ดวยความประมาท พอไดจงหวะกผลกโจรนนอยางแรงเทวดาผสถตอยบนยอดเขาททงโจร เหนกรยาแมของชนทงสองนน จงกลาวคำาสรรเสรญวา ผชายนน เปนบณฑตในททกสถานกหาไม แมสตร ผมปญญาเหน“ประจกษ กเปนบณฑตไดเหมอนกน ธดาเศรษฐ ครนผลกโจรลงไปในเหวแลวกตดสนใจ”ไปตายเอาดาบหนาเดนทางเขาไปในปาเพยงลำาพงจนถงสำานกบวชของพวกปรพาชกแหงหนงกขอบวช ปรพาชกทงหลายกบวชใหนางครนบวชแลวนางถามอาจารยวา ทานผ“เจรญ อะไรเปนสงสดแหงบรรพชาของทาน ปรพาชกตอบ แมนาง บคลผบรกรรมใน” “กสณ ๑ O แลวยงฌานใหบงเกดกด รวาทะสำาหรบโตวาทกด ถอเปนความรสงสดของสำานกเรา นางแจงวายงไมฌานจะขอเรยนวาทะพนหนงสำาหรบโตวาทกอน ปรพาชกจง”ประสาทความรใหนางจนสำาเรจแลวบอกนางวา เธอไดเรยนวชาจนหมดสนแลวจงเทยวไป“บนพนชมพทวปหาคนทมความรสามารถปะทะคารมกบเธอได ถาเขาเปนนกบวชขอใหเธอบวชในสำานกนนเถด แลวใหกงหวาอนเปนสญลกษณของเธอเธอจงไดนามตามกงหวา”นนวา ชมพปรพาชกา ปรากฏวาเธอชนะมาตลอด วธของเธอคอกอกองทรายไวแลวเอา“ ”กงหวาปกเปนสญญาณ ถาใครจะโตตอบถกปญหากบเธอกขอใหเหยยบกงหวานนไว แมวนเวลาลวงเลยไปจนเธอมชอเสยงโดงดงไปทวสารทศ ไมมใครกลาโตวาทกบเธอแลวเธอกเดนทางมาถงกรงสาวตถ แควนโกศลเธอกระทำาเชนเคยพวกเดกเหนกองทรายจงพากนมองดแตไมกลาเลนเพราะรวาตองเปนของ       นางชมพปรพาชกาแน เวลานนพระเถระไปบณฑบาตพอดเหนเขาจงสงเดกใหเหยยบกงไมนนมอะไรเกดขนจะรบผดชอบเอง นางกลบมาพบพระเถระนางจงบอกวาฉนจะถามปญหาทาน พระเถระตอบไดสนองหญง  ขอเชญทสำานกฉนตอนบายวนนนะถงเวลานดนางเรมถามกอนไปเรอยๆจนครบหนงพนคำาถามทไดเรยนมา พระเถระถามวาคำาถามมเทานเทานหรอ? อาตมาถามบางนะวาอะไรชอหนง? นางตอบไมไดทานบอกวา สงทชอวาหนงกคอพทธมนต นางขอรองใหพระเถระ“ ”บวชใหเธอพออปสมบทแลวภกษและภกษณเรยกเธอวา กณฑลเกส เธอบำาเพญธรรมไม“ ”กวนกบรรลเปนพระอรหนตพรอมปฏสมภทา (ปญญาอนแตกฉาน) ชวยเหลอพระพทธเจาและพระเถระเผยแพรพระพทธศาสนา วนหนงพวกภกษไดสนทนากนวาทราบวาเธอเคยตอสกบโจรจนเอาชนะโจรนนไดดวยการ

27

ฆา เธอถงไดมาบวช ผทฆาคนแลวยงสำาเรจพระอรหนตอกหรอ?พระบรมศาสดาทราบการสนทนานนจงตรสวา พวกเธออยานบวาธรรมทเราแสดงแลวมากหรอนอย ผใดกลาว“คาถามากมายแตไรประโยชน บทแหงธรรมบทเดยวทฟงแลวสงบได ประเสรฐกวาคาถานบรอยพน อนงผใดชนะจำานวนมากมายในสงครามหาไดวาเปนยอดแหงชยชนะไม สวนผใดเอาชนะตนเองไดเพยงคนเดยวจงจะไดชอวาเปนยอดแหงชยชนะทงปวง ” (และทงกรรมททำากไมใชอนนตรยกรรม)พระกณฑลเกสเถรไดเปนกำาลงสำาคญในการเผยแพรพทธศาสนาอยนานจนชราภาพแลวปรนพพานไปตามอายขย

พระธรรมทนนาเถรเอตทคคมหาเถรผเปนธรรมกถกพระธรรมทนนาเถรผไดรบการแตงตงจากพระบรมศาสดาใหเปนยอดของภกษณทงหลายผเปนธรรมกถก กโดยเหต ๒ ประการ คอโดยเปนผยงดวยคณ เพราะทานแสดงใหผอนเหนเปนอยางชดเจนในคณขอนของทาน และไมเพยงเนองจากเหตขอนเทานน แตยงเปนการแตงตงโดยเหตททานไดตงความปรารถนาไวตลอดแสนกป ตามเรองทจะกลาวตามลำาดบดงตอไปดงนตงความปรารถนาไวในอดตไดยนวา พระธรรมทนนาเถรน ครงพระพทธเจาพระนามวา ปทมตตระ ถอปฏสนธในสกลหนงในเมองหงสวด เมอโตขนเลยงชพดวยการรบจางทำาการงานของคน อน เปนผมปญญา สำารวมอยในศล ตอมาวนหนง ในเวลาเชา ขณะทนางเอาหมอนำากำาลงจะไปตกนำา นางกไดพบพระสชาตมหาเถระผเปนพระอครสาวกของพระพทธเจาออกจากอารามเพอ ไปบณฑบาต เมอไดเหนทานแลวกเกดความเลอมใส จงไดถวายขนมดวยมอของตน ทานรบแลวนงฉน ณ ทนนแหละ นางนมนตทานไปสเรอนไดถวายโภชนะแกทาน ตอมา นายของนางทราบเขาแลวชนชมในความเปนผมกศลจต เกดความยนดจงไดแตงนางใหเปนลกสะใภของทานวนหนงนางไปกบแมสามและไดเขาเฝาพระสมพทธเจา ครงนน พระ บรมศาสดาทรงประกาศตงภกษณองคหนง ในตำาแหนงเอตทคคะผเปนธรรมกถก ทานไดฟงพระพทธพจนนนแลว มความยนด ปรารถนาทจะไดตำาแหนงนนบางในอนาคต จงไดนมนตพระสคตเจาพรอมดวยพระสงฆ ถวายมหาทานแลวกระทำาอธษฐานเพอปรารถนาตำาแหนงนนในทนใดนน พระสคตเจา ไดตรสพยากรณนางวา ดวยผลบญทนางไดยนดบำารงพระศาสดา องคาสพระศาสดากบสาวกสงฆ ขวนขวายในการฟงสทธรรม มใจเจรญดวยคณ นางจะไดตำาแหนงนนตามทไดตงความความปรารถนาไว โดยในกปทหนงแสนแตกปน พระพทธเจาพระนามวาโคตม ซงมสมภพในวงศพระเจาโอกกากราช จกเสดจอบตขนใน

28

โลก นางจกได เปนธรรมทายาทของพระศาสดาพระองคนน เปนสาวกาของพระศาสดา มชอวา ธรรมทนนาเมอนางไดฟงพระพทธพยากรณนนแลวกมความยนด มจตประกอบดวยเมตตา บำารง พระมหามน ดวยปจจยทงหลายจนตลอดชวต ดวยกศลกรรมททำาไวแลวนน และดวยการตงเจตนจำานงไวเมอนางสนชวตลงแลวไดไปสสวรรคชนดาวดงสครนสนชวตลง กเวยนวายอยใน ภพภมเทวดาและมนษยถงแสนกปในสมยพระปสสพทธเจาในกปท ๙๒ แตภททกปน ไดมนครหนง ชอวา กาส พระราชาทรงประนามวา ชยเสน ทรงครองราชสมบตในพระนครนน พระองคไดมพระราชเทวทรงพระนามวา สรมา พระโพธสตวนามวา ผสสะ บงเกดในพระครรภของพระนางแลวตรสร พระสมมาสมโพธญาณโดยลำาดบ พระเจาชยเสนนนทรงเหนวาพระราชโอรสของพระองคออกมหาภเนกษกรมเปนพระพทธเจา ดงนนทานจงถอเสมอนวาพระพทธเจาเปนของสวนพระองคทานแมพระธรรม และ พระสงฆกเชนกน เมอเปนดงนแลวจงทรงอปฏฐากดวยพระองคเองทก ๆ ในทกเมอ ไมทรงใหโอกาสแกชนเหลาอนไดทำาบางพระราชานน ยงมโอรสผเปนพระอนชาของพระผมพระภาคเจาพระองคนน แตตางพระมารดากนอก ๓ พระองค ทง ๓ พระองคนนตางกพากนคดวา ธรรมดาวา พระพทธเจาทงหลายยอมอบตเพอประโยชนแกชาวโลกทงมวล มใชเพอประโยชนเฉพาะบคคลผเดยว และพระบดาของพวกเรากไมยอมใหโอกาสแกชนเหลาอนเลย ทำาอยางไรหนอ พวกเราจะพงไดอปฏฐากพระผมพระภาคเจาและภกษสงฆพนองทง ๓ พระองคจงไดออกอบายสรางสถานการณชายแดนวาเกดการป นปวน เพอใหพระราชาสงพวกตนออกไปปราบ และจะไดมความดความชอบ ครนเมอทำาตามอบายนนแลว พระราชาทรงพอพระทยไดประทานพรวาถาพระโอรสทงสามพระองคปรารถนาสงใดกจะพระราชทาน พระโอรสทงสามจงขอทจะอปฏฐากพระผมพระภาคเจา พระราชาทรงปฏเสธ แตพระโอรสทงสามทรงยนยนความประสงค พระราชาจงทรงยนยอม แตใหเวลาเพยง ๓ เดอนพนอง ๓ พระองคนน เขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา กราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ พวกขาพระองคปรารถนาจะอปฏฐากพระผมพระภาคเจาตลอด ๓ เดอน ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคเจา จงทรงรบการอยจำาพรรษาตลอด ๓ เดอนนแกขาพระองคเถดพระผมพระภาคเจา ทรงรบดวยดษฎภาพ พนอง ๓ พระองคนน จงสงลขตไปถงนายสวยผจดเกบผลประโยชนในชนบทของตนวา พระองคจะทำาการอปฏฐากพระผมพระภาคเจาตลอด ๓ เดอนน ขอทานจงจดแจงสมภาระสำาหรบอปฏฐากพระผมพระภาคเจาทกอยางเรมตงแตวหารไป

29

ทรงแตงตง บตรคฤหบดคนหนง ผเปนเจาหนาทดแลพระราชทรพยของพนอง ๓ พระองคนน ใหดแลเรองการเงน และมอบหมายใหผใกลชดอกคนหนงเปนผดแลเรองการถวายทานนายสวยนนไดจดการทกอยางตามพระประสงคของพระโอรสทงสามแลว จงทลตอบกลบไป เมอพนองทง ๓ พระองคนนทราบวาการจดแจงตาง ๆ ไดเรยบรอยแลวจงพรอมดวยบรวารอก ๑,๐๐๐ คน พากนอปฏฐากพระผมพระภาคเจาและภกษสงฆโดยเคารพ นำาไปยงชนบท มอบถวายวหารใหอยจำาพรรษาในครงนน บตรคฤหบด ผเปนเจาหนาทดแลพระราชทรพยของพนอง ๓ พระองคนน พรอมดวยภรยา เปนผมศรทธา มความเลอมใส กไดถวายทานวตรแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธานโดยเคารพ นายสวยผจดเกบผลประโยชนในชนบทไดพาเขาไปพรอมกบชาวชนบทประมาณ ๑๑,๐๐๐ คน ไดใหทานเปนไปโดยเคารพทเดยว บรรดาทานเหลานน ราชบตรนายสวยในชนบท และบตรคฤหบดผเปนเจาหนาทดแลพระราชทรพย และเจาหนาทผจดแจงเรองถวายทาน เมอสนชวตลงแลวกไปบงเกดในสวรรคตามลำาดบในสมยพระพทธเจาของพวกเราน พระโอรส ๓ พนองกมาเกดเปน ชฎล ๓ พนองคอ พระอรเวลกสสปเถระ พระนทกสสปเถระ และ พระคยากสสปเถระ นายสวยผจดเกบผลประโยชนในชนบท กมาเกดเปนพระเจาพมพสาร เจาหนาทผจดแจงเรองถวายทาน เกดมาเปน พระรฐปาลเถระ บตรคฤหบด ผเปนเจาหนาทดแลพระราชทรพย เกดมาเปน วสาขเศรษฐ และ ภรรยาของบตรคฤหบด เกดมาเปน นางธมมทนนาเถรในสมยพระกสสปพทธเจาในภทรกปน ในสมยแหงพระพทธเจาพระนามวากสสป ทานไดมาเกดเปนพนองกบพระสาวกาอก ๖ ทาน คอ พระเขมาเถร พระอบลวรรณาเถร พระปฏาจาราเถร พระกณฑลเกสเถร พระกสาโคตมเถร และนางวสาขามหาอบาสกา โดยเปนพระธดาแหงพระเจา กาสพระนามวากกผครองพระนครพาราณสอนอดม พระองคทรงเปนอปฏฐากของพระกสสปพทธเจา โดยตวทานเองมาบงเกดเปนเปนพระธดาคนทหกของทาวเธอ มนามปรากฏวาสธรรมา มพระพนางคอ พระนางสมณ พระนางสมณคตตา พระนางภกขน พระนางภกขทาสกา และพระนางธรรมา และมพระขนษฐาคอ นางสงฆทาสพระนางทง ๗ นนเมอไดฟงธรรมจากพระบรมศาสดาแลวกเลอมใส ใครทจะออกบรรพชา แตพระเจากกผเปนพระชนกนาถมไดทรงอนญาต พระนางทงหมดจงไดประพฤตพรหมจรรยตงแตเปนกมารอยสองหมนป ไดสรางบรเวณทอยถวายพระภกษสงฆ ดวยกศลกรรมทไดทำาไวแลวนน และดวยการตงเจตนจำานงไว เมอละรางกายมนษยแลวได เวยนวายอยในเทวดาและมนษยพทธนดรหนงในสมยพระสมณโคดมพทธเจาในพทธปบาทกาลน พระราชธดาทง ๗ นนกไดมาเกดเปน พทธสาวกาคอ คอ พระนางสมณ ไดมาเกดเปนพระเขมาเถร พระนางสมณคตตา ไดมาเกดเปน พระอบลวรรณาเถร

30

นางภกขน ไดมาเกดเปน พระปฏาจาราเถรนางภกขทาสกา ไดมาเกดเปน พระกณฑลเกสเถร นางธรรมา ไดมาเกดเปน พระกสาโคตมเถร และนางสงฆทาส ไดมาเกดเปนนางวสาขามหาอบาสกาสวนตวทานเองมาถอปฏสนธในสกลเศรษฐทมงคงเจรญ มทรพยมากในพระนครราชคฤห เมอเตบใหญขนกไดแตงงานมครอบครวกบวสาขเศรษฐ ในกรงราชคฤหนนเองตอมาเมอครงทพระผมพระภาคเจาเทศนาโปรดเหลาชฏลทงสามพรอมทงบรวาร ทอรเวลาเสนานคมแลว กทรงระลกถงปฏญญาทไดทรงใหไวกบพระเจาพมพสารเมอกอนทจะทรงตรสรวา ถาตรสรแลวกจะทรงมาโปรดพระเจาพมพสาร จงไดเสดจดำาเนนไปยงกรงราชคฤหกบหมภกษขณาสพชฏลเกา แลวทรงแสดงธรรมถวายพระเจาพมพสารมหาราชซงเสดจดำาเนนมาพรอมกบบรษทแสนสองหมนคนเพอเฝาพระพทธเจาในชนแสนสองหมนคนทมาพรอมกบพระราชาในครงนน หนงหมนคนประกาศตนเปนอบาสก อกหนงแสนหนงหมนคนพรอมกบพระเจาพมพสาร ดำารงอยในโสดาปตตผล วสาขอบาสกนเปนคนหนงในจำานวนนนซงเปนผดำารงอยในโสดาปตตผลในการเฝาครงแรกนนเองในอกวนหนง วสาขอบาสกกไดฟงธรรมอก ในครงนอบาสกสำาเรจสกทาคามผล แตนนมาในภายหลงวนหนง เมอไดฟงธรรมอก จงไดดำารงอยในอนาคามผล ในวนทวสาขอบาสกสำาเรจเปนเปนพระอนาคามแลว เดนทางกลบบาน กไมไดกลบมาเหมอนอยางวนอน ทเมอกลบมากมองนนดน หวเราะยมแยมพลางเดนเขามา หากแตกลายเปนคนสงบกายสงบใจเดนเขาบานไปนางธรรมทนนาออกบวชนางธรรมทนนาแงมหนาตางพลางมองไปทถนน เหนเหตการณในการมาของเขา แลวกสงสยวาเกดอะไรขนกบทานอบาสก เมอนางออกมายนทหวบนไดทำาการตอนรบเขาพลางกเหยยดมอยนออกไปใหอบาสกจบ อบาสกกลบหดมอของตนเสยนางคดวาจะไปถามในเวลารบประทานอาหาร แตกอนมาอบาสกรบประทานพรอมกนกบนาง แตวนนนกลบไมยอมมองนาง ทำาราวกะวาเปนโยคาวจรภกษ รบประทานคนเดยวเทานน นางคดวาจะไปถามเวลานอน ในวนนนอบาสกไมยอมเขาหองนอนนน กลบสงใหจดหองอนใหตงเตยงนอยทสมควรแลวนอนอบาสกาคดวาตนคงกระทำาความผดอนใดไว อบาสกจงไมยอมพดดวย ไมนอนรวมหองดวย กเกดความเสยใจอยางแรง จงเขาไปหาทานอบาสกแลวถามวา ตวนางเองมความผดอะไรหรอ ทานอบาสกจงไมยอมถกเนอตองตว ไมยอมพดดวย และ ไมยอมนอนรวมหองดวยวสาขอบาสกไดยนนางถามดงนนกคดวา "ชอวาโลกตตรธรรมนเปนภาระหนกไมพงเปดเผย แตถาเราไมบอก ธรรมทนนานจะพงหวใจแตกตายในทนเอง"

31

เพอทจะอนเคราะหนาง ทานเศรษฐจงบอกวา "ธรรมทนนา ฉนไดฟงธรรมเทศนาของพระศาสดาแลวไดบรรลโลกตตรธรรม ผไดบรรลโลกตตรธรรมนนแลว ยอมไมกระทำาแบบโลกๆ อยางทเคยทำามาแตกอน ถาเธอตองการ ทรพยทงหมดของฉน กจงรบไป แลวจงอยดำารงตำาแหนงแม หรอตำาแหนงนองสาวของฉนกได ฉนจะขอเลยงชพดวยเพยงกอนขาวทเธอให หรอเธอเอาทรพยเหลานไปแลวกลบไปอยกบตระกลของกได หรอถาเธอตองการมสามใหม ฉนกจะตงเธอไวในตำาแหนงนองสาว หรอตำาแหนงลกสาวแลวยกเธอใหกบชายนนแลวเลยงด"นางคดวา "ผชายปกต จะไมมใครพดอยางน เขาคงแทงทะลโลกตตรธรรมเปนแน กผชายเทานนหรอทพงแทงทะลธรรมนนได หรอแมเปนผหญงกสามารถแทงทะลได"จงพดกบวสาขะวา "ธรรมนนผชายเทานนหรอหนอทพงได หรอแมเปนผหญงกสามารถบรรลไดดวย"ทานอบาสกตอบวา "พดอะไร ธรรมทนนา ผทเปนนกปฏบตนน ยอมเปนทายาทของธรรมนน ผทมอปนสยกยอมไดรบธรรมนน"นางธรรมทนนา "เมอเปนอยางนน ขอใหทานยนยอมใหดฉนบวชเถด"วสาขอบาสก "ดแลวทรก ฉนเองกอยากจะแนะนำาในทางนเหมอนกน แตยงไมรใจเธอจงไมพด"แลววสาขอบาสกจงใหนางธรรมทนนาอาบนำาหอม ใหประดบประดาดวยเครองสำาอางทกอยาง ใหนงบนวอทอง แวดลอมดวยหมญาต บชาดวยดอกไมหอมเปนตน พาไปสสำานกภกษณแลวเรยนวา "ขอใหนางธรรมทนนาบวชเถด แมเจา"พวกภกษณคดวาทานเศรษฐจะลงโทษภรรยาทกระทำาความผดโดยการใหออกบวชจงพดวา" คฤหบด กบความผดอยางหนงหรอสองอยาง ทานกควรจะอดทนได"วสาขะจงเรยนวา "ไมมความผดอะไรหรอก แมเจา เธอบวชดวยศรทธา"ลำาดบนน ภกษณผสามารถรปหนง จงบอกกมมฏฐานหมวดหาแหงหนง ใหโกนผมแลวใหบวชวสาขะพดวา "แมเจา พระผมพระภาคเจาตรสพระธรรมไวดแลว ทานจงยนดเถด" ไหวแลวหลกไปนางธรรมทนนาบรรลพระอรหตตงแตวนทนางบวชแลว ลาภสกการะกเกดขน เพราะเหตนนนางจงยงจนหาโอกาสทำาสมณธรรมไมได ทนน พวกพระเถรทเปนอาจารยและอปชฌายจงพานางไปบานนอก แลวกใหเรยนกมมฏฐานตามชอบใจในอารมณสามสบแปดอยางเรมทำาสมณธรรม สำาหรบนางลำาบากไมนาน เพราะเปนผถงพรอมดวยอานภาพแหงความปรารถนา ทกระทำาไวเมอครงพระศาสดาทรงพระนามวา ปทมตตระ ทรงอบตในโลก ดวยอำานาจแหงความปรารถนานน นางจงไมเหนอยมาก สองสามวนเทานนเองกไดสำาเรจเปนพระอรหนต

32

ครนบรรลพระอรหตแลว พระธมมทนนาเถรคดวาใจของเราหมดกเลสแลว บดนเราจกอยทำาอะไรในทน เราจกไปกรงราชคฤหถวายบงคมพระศาสดา และพวกญาตของเราเปนจำานวนมากจกกระทำาบญ พระเถรจงกลบมากรงราชคฤหกบภกษณทงหลายวสาขอบาสกทดสอบพระเถรวสาขะไดฟงวานางธรรมทนนากลบมาจงคดวา นางบวชแลวไปบานนอกยงไมนานเลย กกลบมา นางคงจะยงยนดอยในโลกยวสยละมง แลวกไดไปสำานกนางภกษณ ไหวแลวนง ณ ทควรสวนหนง แลวจงคดวาจะ ถามถงเรองทตนสงสยกเหนจะไมสมควร จงถามปญหาดวยอำานาจปญจขนธ เปนตน.พระธรรมทนนาเถรกวสชนาปญหาทวสาขอบาสกถามแลว เหมอนเอาพระขรรคตดกานบวฉะนน.อบาสกรวา พระธรรมทนนาเถร มญาณกลา จงถามปญหาทละเอยดลกซงขนไปเรอย พระเถรกเฉลยปญหาเหลานนโดยลำาดบ จนในทสด อบาสกถามโดยอาการทกอยางในอนาคามมรรคตามลำาดบ ในฐานะทตนบรรลแลว ทงยงถามปญหาในอรหตมรรค ซงเปนการถามตามทไดเลาเรยนมา เพราะตนยงไมบรรลถงขนนนพระธรรมทนนาเถรกรวา อบาสกมวสยเพยงอนาคามผล เทานน คดวา บดน อบาสกถามเกนวสยของตนไป จงทำาใหอบาสกนนกลบโดยกลาววา ทานวสาขะ ทานยงไมอาจกำาหนดทสดแหงปญหาทงหลายได ทานวสาขะ ถาทานยงจำานงหวงพรหมจรรยทหยงลงสพระนพพาน มพระนพพานเปนเบองหนา มพระนพพานเปนทสด ทานวสาขะ ทานจงไปเฝาพระผมพระภาคเจาทลถามความขอนน พระผมพระภาคเจาทรงพยากรณอยางไร กพงทรงจำาไวอยางนนทรงแตงตงเปนเอตทคคะผเปนธรรมกถกวสาขอบาสกกราบทลนยแหงคำาถามและคำาตอบทงหมดแดพระศาสดา พระศาสดาทรงสรรเสรญพระเถรนนดวยพระพทธพจนวา วสาขะ ภกษณธมมทนนาเปนบณฑตเปนตน ทรงประกาศการพยากรณปญหาเทยบกบพระสพพญญตญาณ ทรงทำาจฬเวทลลสตรนนแลใหเปนอตถปปตตเหตเกดเรอง ทรงตงพระธมมทนนาเถรนนไวในตำาแหนงเลศของภกษณผเปนธรรมกถก

อบาสกพระเจาปเสนทโกศล แควนโกศล เปนแควนใหญมแสนยานภาพมาก มเมองหลวงชอ สาวตถ“ ”  พระมหากษตรยผครองแควนทรงพระนามวา ปเสนท เปนพระโอรสของพระเจามหาโกศล เวลา“ ”เรยกจงเอาชอแควนตดไปดวยเปนปเสนทโกศลพระเจาปเสนทเมอครงยงเปนราชกมารไดเดนทางไปศกษาในสถาบนอนมชอเสยงทสดในสมยนนคอ ตกกสลา เมอสำาเรจการศกษาแลว ไดแสดงศลปะทไดศกษามาใหพระเจา“ ”มหาโกศลซงเปนพระชนกชม พระเจามหาโกศลทรงพอพระทยเปนอยางมาก จงทรง

33

อภเษกใหพระเจาปเสนทครองราชยสบตอจากพระองคแควนโกศลกบแควนมคธมสมพนธไมตรอนดตอกน เพราะพระเจาพมพสารกษตรยแควนมคธ ไดทรงอภเษกพระกนษฐาของพระเจาปเสนท คอพระนางโกศลเทวหรอเวเทห เปนพระมเหส และพระเจาปเสนทกไดทรงอภเษกพระกนษฐาของพระเจาพมพสารเปนพระมเหสเชนกน แตพระเจาปเสนทมพระมเหสหลายองค องคหนงเปนเชอสายจากศากยวงศ ชอวาวาสภขตตยาพระธดาของพระเจามหานามะ และทรงมพระโอรสดวยกนชอวฑฑภะ พระเจาปเสนทโกศลทรงเลอมใสศรทธาในลทธศาสนาอนมากอน เจาลทธในสมยนนไดแกครทงหก      มสญชยเวลฏฐบตรเปนตน วนหนงไดเชญครทงหกเขาไปฉนอาหารในพระบรมมหาราชวง และไดทรงถามครทงหกวา ผใดสามารถบอกไดวาทานเปน ผร “ ” (พทธะ) เจาลทธไมมใครกลายนยนวาตนเปน ผร เพราะวาถาตอบวา ร กเกรงอาญา“ ” “ ”แผนดน หากถกจำาไดวารไมจรง ครนจะตอบวา ไมร กเกรงจะขาดศรทธา จงพากนนง“ ”นงเสย  ตอมาเมอพระเจาปเสนทโกศลไดพบพระพทธเจาไดทรงทลถามพระพทธเจาวา ครทงหกเปนผมอายมากแลว มประสบการณกอน ทำาไมจงไมกลายนยนวาเปนผร แตพระพทธเจาทรงมอายนอยกวา กลบกลายนยนวาเปนผรและกรแลวจรงๆ พระพทธเจาตรสตอบวามหาบพตรไมควรดถกของ ๔ อยางคอ ๑. ไฟวามประมาณเลกนอย  ๒.งอสรพษวาตวเลก  ๓. ยาพษ  ๔. พระภกษผสำาเรจอรหนตแลวแมมอายนอย ในทสดพระเจาปเสนทโกศลทรงเกดความเลอมใสศรทธาหนมานบถอพระพทธศาสนา ทรงมความรกความเคารพในพระพทธเจามาก และทรงนำาเอา       พระพทธ พระธรรม และพระสงฆวาเปนทพงทเคารพ วนหนงพระเจาปเสนทโกศลทรงพระประสงคจะบำารงภกษสงฆดวยพระองคเองจงเสดจไปยงวหาร ทรงนมนตพระบรมศาสดาพรอมภกษอกพนรปมารบภตตาหารในพระราชนเวศนและพระเจาปเสนทโกศลทรงถวายทานดวยพระหตถของพระองคเองเปนเวลา ๗ วนตดตอกน ในวนท ๗ พระเจาปเสนทโกศลทรงทลพระบรมศาสดาวา ขาแตพระองคผ“เจรญ ขอพระองคพรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป เสดจมารบภตตาหารในพระราชนเวศนเปนประจำาดวยเถด พระพทธองคจงตรสตอบวา มหาบพตร พระพทธเจาทงหลายไมอาจจะ” “รบภกษาประจำาในทแหงเดยว เพราะประชาชนจำานวนมากตองการพบปะและถวายทานกบพระพทธเจา พระเจาปเสนทโกศลจงกราบทลขอใหพระพทธองคทรงสงพระภกษรปใด”รปหนงไปแทน พระพทธองคจงมอบหมายใหพระอานนทรบหนาทไปแทน พระอานนทพรอมภกษสงฆจำานวน ๕๐๐ รปไปรบบณฑบาตในราชสำานก พระเจาปเสนทโกศลทรงถวายตดตอกนอย ๗ วน พอวนท ๘-๑๐ ไดทรงลมถวายจงทำาใหพระภกษรปอนๆปลกไปทอนเพมมากขน เหลอเพยงพระอานนทรปเดยว พระเจาปเสนทโกศลทรงพโรธ คดวาพระภกษสงฆรงเกยจ จงเสดจไปเฝาพระพทธเจา แลวกราบทลวา มแตพระอานนทเพยงรปเดยวไปรบบณฑบาตทำาใหของเหลอเสยหายมาก พระพทธเจาไมทรง

34

ตำาหนพระภกษตรสถงมลเหตใหพระเจาปเสนทโกศลทรงทราบ และทรงยอมรบวาเปนความผดพลาดของพระองคเองพระเจาปเสนทโกศลทรงรกเคารพพระพทธเจาเปนอยางมาก พระพทธเจาตรสแนะนำาอยางไร กทรงพรอมทจะปฏบตตามนนดวยความเคารพศรทธา เชน พระพทธเจาทรงขอใหสรางวดสำาหรบพระภกษณ ในททเหมาะสมและปลอดภย พระเจาปเสนทโกศลกทรงสนองเจตนารมณของพระพทธเจาเปนอยางด และยงไดทรงสรางวดถวายพระพทธเจาอกดวย ชอวด ราชการาม“ ”  อยในเมองสาวตถนนเอง ในบนปลายชวต พระเจาปเสนทโกศลถกพระโอรสพระนามวา วฑฑภะ ยดอำานาจ “ ”สถาปนาพระองคเองขนเปนกษตรยแทน พระเจาปเสนทโกศลไดเสรจไปขอกำาลงจากพระเจาอชาตศตรผเปนหลานใหยกกำาลงมาชวย แตเสดจไปถงกรงราชคฤหเปนเวลาทประตเมองปด ไมสามารถเขาเมองไดตองประทบคางคนทประตเมอง ประกอบกบเสดจมาไกลทงมพระชนมายมาก (๘๐ พรรษา) แลว จงสนพระชนมอยทหนาประตเมองนนเอง   รงเชาพระเจา อชาตศตรทรงทราบและเสดจมาพบเขาจงทรงรบสงใหนำาพระศพเขาไปบำาเพญพระราชกศลในเมองอยางสมพระเกยรต

ศาสตราจารยสญญา ธรรมศกด

ศาสตราจารย สญญา ธรรมศกด  เกดเมอวนศกรท 5 เมษายน พ.ศ. 2450 ทจงหวดธนบร บดาชอ มหาอำามาตยตร พระยาธรรมสารเวทยวเศษภกด ศรสตยวตตา พรยพาหะ (ทองด ธรรมศกด) มารดาชอ คณหญงชน ธรรมสารเวทยฯ สมรสกบ ทานผหญงพงา ธรรมศกด (เพญชาต)เมอวนท 13 พฤศจกายน 2477 มบตรดวยกน 2 คน คอ นายชาตศกด ธรรมศกด และนายแพทยจกรธรรม ธรรมศกด การศกษา ทานอาจารยเขาศกษาทโรงเรยนอสสมชญ เมอ พ.ศ. 2457 และสำาเรจชน 6 องกฤษ (มธยมบรบรณ)พ.ศ. 2468 ไดเขาศกษาทโรงเรยนกฎหมายกระทรวงยตธรรมเปนเวลา 3 ป และสำาเรจเปนเนตบณฑต เมอ พ.ศ. 2471 พ.ศ. 2472 สอบแขงขนไดคะแนนสงสด และไดรบทนเลาเรยน รพบญนธ“ ” ไปศกษาวชากฎหมายตอในประเทศองกฤษ ทสำานกมดเดลเทมเปล (THE MIDDLE TEMPLE) ศกษาอยเปนเวลา 3 ป กสอบไลไดสำาเรจตามหลกสตรเปนเนตบณฑตองกฤษ (BARRISTER-AT-LAW) เมอ พ.ศ. 2475พ.ศ. 2470 ขณะอปสมบททวดเบญจมบพตร ไดศกษาพระธรรมวนยทสำานกเรยนวดเบญจมบพตรและสามารถสอบไลนกธรรมชนตร ไดท 1 

35

พ.ศ. 2498 เขารบการศกษาในวทยาลยปองกนราชอาณาจกรเปนรนท 1มหาวทยาลยธรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยและมหาวทยาลยรามคำาแหงไดมอบปรญญานตศาสตรดษฎกตตมศกดใหในป พ.ศ. 2506 พ.ศ. 2517และพ.ศ. 2524 ตามลำาดบ นอกจากนยงไดรบปรญญาดษฎกตตมศกดสาขาตางๆ จากมหาวทยาลยอนๆอกหลายแหง การทำางาน 1 ส.ค. 2468 ไดเขารบราชการครงแรก ในขณะทมอาย 18 ป 3 เดอน 27 วนในตำาแหนงนกเรยนลามกรมบญชาการ(กองลาม) กระทรวงยตธรรม เงนเดอน 30 บาท 1 ธ.ค. 2470ไดรบราชการในตำาแหนงลาม เงนเดอน 50 บาท ทานอาจารยมความตงใจทจะเปนตลาการตงแตครงทยงเยาว เพราะไดเหนแบบอยางการเปนตลาการทดของบดา1 ส.ค. 2476 ดงนนเมอเจรญวยขนหลงจากทไดเขารบราชการแลว ไดมโอกาสทจะเจรญรอยตามบดา 10 ก.ค. 2477 เปนผพพากษาฝกหด เงนเดอน 200 บาท 7 ก.พ. 2478 ไดเขารบราชการในตำาแหนงผพพากษาในกระทรวงยตธรรม เงนเดอน 200 บาท 5 ก.ค. 2478 ไปชวยราชการทศาลจงหวดพระนครศรอยธยาเปนผชวยผพพากษา เงนเดอน 260 บาท 1 พ.ค. 2491 เปนผพพากษาอทธรณ เงนเดอน 500 บาท 30 ส.ค. 2493 เปนผพพากษาหวหนากองในศาลอทธรณ 2 เม.ย. 2494 เปนขาหลวงยตธรรมภาค 4 (อธบดผพพากษา ภาค 5 ในปจจบน) เงนเดอน 700 บาทและไดทำาหนาทผพพากษาหวหนาศาลจงหวดเชยงใหมดวย 23 ม.ค. 2496 เปนปลดกระทรวงยตธรรม เงนเดอน 800 บาท 1 ต.ค. 2501 เปนผพพากษาศาลฎกา 1 เม.ย. 2502 เปนผพพากษาหวหนาคณะในศาลฎกา เงนเดอน 1,400 บาท 15 ต.ค. 2505 เปนอธบดผพพากษาศาลอทธรณ เงนเดอน 8,600 บาท 1 ต.ค. 2506 เปนประธานศาลฎกา เงนเดอน 9,000 บาท 1 ต.ค. 2510 ครบเกษยณอายราชการ 18 ม.ย. 2511 ไดรบพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯ ใหเปนองคมนตร 

36

14 ต.ค. 2516 พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเปนนายกรฐมนตร บรหารประเทศชาตในยามคบขน (เมอเกดเหตการณมหาวปโยค) ทานอาจารยไดดำารงตำาแหนงนายกรฐมนตรตดตอกน 2 สมย 26 ม.ค. 2518 ไดรบพระมหากรณาธคณ โปรดเกลาฯ ใหเปนองคมนตร 5 ธ.ค. 2518 ไดรบพระกรณาธคณ โปรดเกลาฯ ใหเปนประธานองคมนตรเปนกรรมการตลาการหลายครง เรมแรกเมอวนท 4 กนยายน 2489 ไดทำาหนาทเปนเลขานการก.ต. และเมอมประกาศใชพระราชบญญตระเบยบขาราชการฝายตลาการ พ.ศ. 2497เปนผรเรมวางรปงาน และควบคมดแลการเลอกตงกรรมการตลาการผทรงคณวฒครงแรกเมอ 17 มกราคม 2501 สำาเรจเปนผลเรยบรอยดยง จนรฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรมสมยนนไดบนทกความดความชอบไวในสมดประวตเมออาจารยไดยายมารบราชการในตำาแหนงผพพากษาหวหนาคณะในศาลฎกา ทานอาจารยไดรบเลอกตงเปนกรรมการตลาการผทรงคณวฒรวม 3 ครงครงแรก เมอ 29 มถนายน 2502ครงทสอง เมอ 22 มกราคม 2503ครงทสาม เมอ 1 กมภาพนธ 2505หลงจากทครบเกษยณอายราชการแลวทานอาจารยกไดรบเลอกใหเปนกรรมการตลาการผทรงคณวฒประเภทขาราชการบำานาญอก 3 ครงเมอ 5 กมภาพนธ 2511, 14 มกราคม 2513 และ 19 มกราคม 2515 ตามลำาดบและพนจากตำาแหนงกรรมการตลาการครงหลงสดเมอไดรบพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯ ใหเปนนายกรฐมนตรทานอาจารยยงเปนผมความรอบรในเรองของพระพทธศาสนาเปนอยางยง ทานไดเขยนบทความและบรรยายปาฐกถาเกยวกบธรรมะไวหลายเรองและหลายแหงจนถงปจจบนตลอดมาดวยความสนใจในพระพทธศาสนา หลงจากกลบจากการศกษาทประเทศองกฤษ จงไดรเรมกอตงพทธสมาคมแหงประเทศไทย (เดมชอวา พทธธรรมสมาคม“ ”) ขนในป พ.ศ. 2477 และเปนเลขานการของสมาคมฯ นานหลายป ตอมาไดสบเปลยนทำาหนาทอนอกหลายตำาแหนงในสมาคมฯ จนในทสดกไดรบเลอกตงใหเปนนายกสมาคมฯ ซงไดทำาหนาทตำาแหนงนเปนเวลาถง 10

37

ปกระทงทานอาจารยมอายได 48 ป จงไดสละตำาแหนงนตอมา ทานอาจารยไดรบเลอกจากนานาชาต ใหเปนรองประธานฯ ทำาหนาทแทนประธานองคการพทธศาสนกสมพนธแหงโลก พ.ศ. 2527 ไดรบเลอกใหเปน ประธานองคการพทธศาสนกสมพนธแหงโลก ศาสตราจารย สญญา ธรรมศกด ถงแกอสญกรรมเมอวนท 6 มกราคม 2545 ขณะดำารงตำาแหนงองคมนตร นบวาทานเปนปชนยบคคลทไดประกอบคณงามความดแกสงคมไทย ไวเปนอเนกประการ เปนผทรงคณธรรมในเรองเมตตาและความซอสตยสจรตเปนทประจกษ และเปนอาจารยผทรงความรในทางวชาการ และผทนำาวชาความรไปประยกตใชจนเปนทยอมรบจากสถาบนการศกษาชนสง ดงจะเหนไดจากททานไดรบปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกดจากมหาวทยาลยหลายแหง โดยเฉพาะอยางยงเมอสภามหาวทยาลยธรรมศาสตรไดมมตเมอวนท 13 มถนายน 2537 ยกยองใหศาสตราจารย สญญา ธรรมศกด ดำารงตำาแหนง "ธรรมศาสตราจารย" นอกจากเปนนกกฎหมายททำางานทงทางปฏบตจนเปนถงประธานศาลฎกา และไดบรหารงานในสถาบนการศกษาดวยการดำารงตำาแหนงคณบดคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรและอธการบดมหาวทยาลยธรรมศาสตรแลว ศาสตราจารย สญญา ธรรมศกด ยงไดทำางานการเมองทสำาคญยงในชวงหวเลยวหวตอของประเทศ โดยเขารบตำาแหนงหวหนาฝายบรหารเปนนายกรฐมนตรพระราชทานในยคทสงคมกำาลงตนตวกบการเรยกรองใหมการปกครองในระบอบประชาธปไตยอยางแทจรง ซงทานกไดใชความรความสามารถแกไขปญหาของสงคมไทยในขณะนนไดเปนอยางด จนเมอทานพนจากตำาแหนงดงกลาวแลว กยงไดรบความไววางพระราชหฤทยจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวใหดำารงตำาแหนงประธานองคมนตรเปนระยะเวลากวา 20 ป คอตงแต พ.ศ.2518 จนถง พ.ศ.2541 ศาสตราจารยสญญา ธรรมศกด ยงเปนผทไดรบการเคารพนบถอจากบคคลทวไปในวตรปฏบตของทาน เพราะการททานไดนำาหลกธรรมของพระพทธศาสนามาประยกตใชกบการปฏบตราชการและการดำารงชวตไดอยางดยง เปนผฝกใฝและมศรทธาในพทธศาสนาโดยตลอด เปนผเรมกอตงพทธสมาคม และภายหลงไดรบเลอกตงจากทประชมใหญขององคการพทธศาสนกสมพนธแหงโลกใหดำารงตำาแหนงประธานองคการฯ เปนเวลานานถง 14 ป จากคณปการทศาสตราจารย สญญา ธรรมศกด ไดกระทำาไวแกสงคมไทย ยอมเปนตวอยางทดสำาหรบอนชนรนหลงทจะศกษาและถอเอาเปนแบบอยางในการดำาเนนรอย

38

ตาม จงเปนการสมควรอยางยงทจะยกยองเชดชเกยรตคณของ ศาสตราจารย สญญา ธรรมศกด ใหเปนทปรากฏสบไป

พระเจาสทโธทนะพระเจาสทโธทนะเปนกษตรยในระบอบประชาธปไตยจากศากยวงศของแควนสกกะ เปนพระราชโอรสของพระเจาสหนกบพระนางกญจนา มพระอนชาและพระกนษฐารวมพระชนกชนนอก 6 พระองค ไดแก สกโกทนะ อมโตทนะ โธโตทนะ ฆนโตทนะ ปมตา และอมตา สทโธทนะไดอภเษกสมรสกบเจาหญงศากยวงศจากนครเทวทหะ พระนามวา สรมหา“มายา และมพระราชโอรสองคหนงคอ”   สทธตถะ“ ” ซงตอมาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา เมอสทธตถะกมารประสตได 7 วน พระนางสรมหามายากสวรรคต พระสทโธทนะจงอภเษกสมรสใหมอกครงหนงกบพระนางปชาบดหรอโคตม ซงเปนพระกนษฐารวมชนนกบพระนางสรมหามายา และมพระโอรสองคหนงนามวา  นนทะ“ ” และพระธดาอกองคหนงทรงพระนามวา  รปนนทา“ ”พระเจาสทโธทนะเปนผทตงอยบนพนฐานของคณธรรมและยดมนในราชประเพณอยางเครงครดในการปกครองบานเมอง ทำาใหประชาชนอยเยนเปนสขตลอดรชสมยของพระองค และทรงมงหวงทจะใหพระโอรสโดยเฉพาะสทธตถะไดรบเลอกจากสภาศากยะใหเปนราชาสบตอจากตน แตเจาชายสทธตถะเสดจออกผนวก กทรงคดหวงเฝาคดถงพระราชโอรสองคนอยตลอดเวลา และพอไดทราบวาเจาชายสทธตถะไดบรรลสมมาสมโพธญาณแลว กใครอยากจะใหกลบมาทกรงกบลพสดบาง จงตรสสงกาฬทายอำามาตยซงเปนคนคนเคยกบพระศาสดาแตครงยงเยาววยกนไปเชญ เมอกาฬทายไปถงกรงราชคฤหเขาเฝาพระศาสดา ไดฟงธรรมเทศนาบรรลเปนพระอรหนตขออปสมบทเปนภกษแลวทลเชญพระศาสดาพรอมภกษสงฆไปยงกรงกบลพสดและประทบทนโครธาราม พระศาสดาทรงเทศนาโปรดพระบดาและพระนางปชาบดใหเกดศรทธาแลว 

39

วนหนงพระเจาสทโธทนะและพระนางปชาบดไดประกอบพธมงคลสมรสใหแกนนทกมาร และไดนมนตพระศาสดาเสดจไปเสวยภตตาหาร ณ ตำาหนกของนนทกมาร เวลาเสดจกลบ ทรงสงบาตรใหนนทกมารถอแลวเสดจออกจากตำาหนก นนทกมารกเดนตามโดยคดวาพอถงทใดทหนงพระพทธเจารบบาตรคนแลวคนแลวกจะรบกลบมา ฝายเจาสาวกตะโกนบอกวา รบกลบมาเรวๆนะพ ครงพอถงวหาร พระบรมศาสดากตรสถามนนทกมารวา “ ”นนทะ เธอจะบวชไหม“ ?” นนทกมารแมไมอยากบวช แตดวยความเคารพทงในฐานะพ

และในฐานะพระศาสดา จงไมกลาปฏเสธ จงทลวาจะรบบวช พระศาสดาจงอปสมบทใหตอมาอกไมกวน พระศาสดาเสดจไปทพระราชนเวศนของพระบดา พระมเหสเกาของพระองคคอนางยโสธรา(พมพา)ไดสงพระราหลผเปนโอรสออกมาขอราชสมบต เพราะศาสดาเปนพระโอรสองคใหญของพระเจาสทโธทนะควรจะไดรบราชสมบตสบตอราชวงศ เมอพระพทธเจาไมทรงรบกควรทจะประทานใหแกพระราหล พอพระราหลไปพบพระศาสดาแลวทลขอพระราชสมบต พระศาสดาทรงปรารถวา ทรพยสมบตทราหลขอนนเปนทรพยภายนอก ควรจะรบเอาทรพยทประเสรฐกวาคอ อรยทรพย จงทรงมอบหมายใหพระสารบตรรบวชใหพระราหล แตพระราหลยงอายไมถง 20 ปบรบรณ จงทรงอนญาตใหบรรพชาเปนสามเณร พระราหลจงเปนสามเณรองคแรกในพระพทธศาสนาทงพระนนทะและสามเญรราหลบวชโดยไมไดรบอนญาตจากบดามารดาเสยกอน ทำาใหบดามารดาตลอดจนบคคลทเกยวของเกดความเสยดายและเสยใจ พระเจาสทโธทนะจงทลขอกบพระบรมศาสดาวา ตอไปในภายภาคหนาถาจะบวชใหใครขอใหไดรบอนญาตจากบดามารดาของผบวชเสยกอน พระพทธเจาทรงเหนชอบดวย นบตงแตนนมาผทจะบวชในพระพทธศาสนาจะตองไดรบอนญาตจากบดามารดาเสยกอน โดยพระคสวดจะสวดถามวา บดามารดาของทานอนญาตหรอยง ผบวชกจะตอบวา“ ”   อามะภนเต“ ” แปลวา อนญาตแลวครบ พระเจาสทโธทนะไดสดบรบฟงพระธรรมเทศนาจากพระบรมศาสดาท“ ”เสดจมายงกรงกบลพสดคราวน ทรงเกดความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา บรรลพระโสดาบนเปนอบาสกพทธบรษทและเสดจสวรรคตเมอพระพทธเจาประกาศศาสนาได 5 ปพอด

พระเจาพมพสารแควนมคธมเมองหลวงชอวาราชคฤห   ในสมยพทธกาล มกษตรยทมอำานาจสทธขาดทรงพระนามวา พมพสาร เปนผปกครอง  พระเจาพมพสารไดแผอทธพลไปเหนอแควนอนๆ และทสำาคญ คอเปนศนยกลางเผยแผพระพทธศาสนา เมอพระพทธเจาเสดจออกทรงผนวชใหมๆ ไดเสดจผานมาทางเมองราชคฤหเพอจะเสดจตอไป  พระเจาพมพสารกไดทงพบปะสนทนากบพระองคพอสมควร พระเจาพมพสารทรงอนโมทนาพรอมทงกราบทลพระมหาสมณะวา เมอไดตรสรแลวขอใหเสดจมาโปรด       กอนพระเจาพมพสารไดรบการอภเษกเปนมหากษตรยไดตงความปรารถนาไว 5 ขอคอ 

40

1. ขอใหไดเปนกษตรย 2. ขอใหพระอรหนตผตรสรเองโดยชอบ พงมาแครนของขาพเจาเมอไดรบการอภเษกแลว 3. ขอใหขาพเจาไดเขาไปนงใกลพระอรหนต 4. ขอใหพระอรหนตนนแสดงธรรม 5. ขอใหขาพเจาพงรทวถงธรรมหลงจากพระพทธเจาตรสรแลว และสงพระสาวกไปประกาศพระศาสนายงแควนตางๆ นกบวชกลมหนงทถอการบชาไฟเปนเปนหลกเรยกลทธของตนวา ชฎล สามพนองตระ“ ”กลกสสปะ คอ อรเวละ คยา และนท พรอมดวยบรจาคจนนกบวชเหลานนเลอมใสศรทธา ละทงลทธเดมขณะนนกตตศพทกำาลงแพรกระจายไปทว และรวดเรววา เจาชายจากศากยตระกลเสดจออกผนวช และตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา พระบรมศาสดาทรงเหนปฏกรยาของพวกขาราชบรพารเหลานน จงตรสแกพระอรเวละ ทบคคลเหลานนเครพนบถอมากอน ใหชแจงแกชนเหลานนถงความไมสแกนสารในลทธเดมของตน และพระองคจะทรงคอยซกถามไปทละขอๆแบบปจฉา-วสชนา(ถาม-ตอบ)พอพระบรมศาสดาเทศนาจบ ขาราชบรพารเหลานนแบงเปน 12 สวน 11 สวนไดดวงตาเหนธรรม อกสวน 1 ตงอยในพระรตนตรย พระเจาพมพสารทรงปตยงนก วยหนมพระองคไดตงความปรารถนาไว 5 ขอ บดนความปรารถนานนสำาเรจแกพระองคหมดแลว พระเจาพมพสารพอถวายภตตาหารแกพระบรมศาสดาและพระสงคแลว กทรงดำารถงสถานททควรประทบของพระบรมศาสดา ทรงพจารณาเหนวาพระราชอทยานเวฬวน ซงอยไมไกลมากนก กลางวนกไมคอยพรกพลาน กลางคนกสงบ เหมาะทจะใชเปนทอาศยของสมณะผรกความสงบยงนก พระเจาพมพสารจงเปนอบาสกคนแรกทถวายอารามแกพระสงฆ พระเจาพมพสารทรงเปนอบาสกบรษททมความสำาคญในการเผยแผพระศาสนาของพระบรมศาสดาอยางยง ทรงยดมนในคำาสอนประพฤตปฏบตเปนแบบอยางทดของไพรฟาประชาชนและทรงปกครองดวยทศพราชธรรม แตบนปลายชวตพระองคไดรบเคราะหกรรมอยางหนก อนเนองจากการเหนกงจกรเปนเปนดอกบวของพระเจาอชาตศตรพระราชโอรสของพระองคเอง ในชวงนนพระเจาอชาตศตรทรงดำารงอยในตำาแหนงมกฎราชกมารผทจะไดครองราชยสบตอจากพระราชบดาคอพระเจาพมพสาร แตไปคบกบพระเทวทตหลงคารมพระเทวทตทยแหยวา ทานเปนเพยงมกฎราชกมาร อาจตายกอนพระเจาพมพสารกได เมอเปนเชนน ทานจะไดเปนกษตรยหรอ ทานจงปลงพระชนมพระบดาแลงขนครองราช อาตมากจะปลงพระชนมพระพทธเจาแลวเปนประมขฝายศาสนจกรปกครองพระสงคแทนพระพทธเจา     

41

พระเจาอชาตศตรทรงเหนดเหนชอบดวย จงจบพระราชบดาคอพระเจาพมพสารมาขงไว โดยไมใหใครเขาเยยม ยกเวนพระราชมารดาโกศลเทวหรอเวเทหคอพระมเหสของพระเจาพมพสาร ไมอนญาตใหใครนำาอาหารไปใหพระเจาพมพสารอยางเดดขาด ปลอยใหอดตายไปเอง พระมเหสขอรองพระเจาอชาตศตรอยาไดทรมานพระบดาเลย ถาตองการราชสมบตพระบดากจะยกให แตพระเจาอชาตศตรหาไดรบฟงคำาออนวอนนนไม พระนางเสดจเขาไปเยยมพระสวามในคกทกวน วนละ 3 ครง และแอบซอนอาหารเขาไป เจาหนากไมกลาหาม หลายวนผานไป พระเจาอชาตศตรสอบถามวาพระราชปดาสวรรคตหรอยง พอทรงทราบวายงและทรงทราบดวยวาพระมารดาทรงลกลอบนำาอาหารเขาไปให จงหามมใหพระมารดาทรงแตงสาหรเขาไป เพอใหสามารถตรวจสอบการลกลอบนำาอาหารเขาไปไดงายขน พระมเหสกทรงนำาเอาขาวมาทบใหเหนยวและทรงนำามาตดไวทฝาพระบาท แลวทรงสวมฉลองพระบาทเสดจเขาไปเยยมพระสามเมอพระเจาอชาตศตรทรงรเขา จงหามพระมเหสเสดจเขาไปเยยมโดยเดดขาด พระเจาพมพสารดำารงพระชนมอยดวยการปฏบตธรรมโดยการทรงเดนจงกรม ครนพระเจาอชาตศตรทรงทราบวาพระบดามพระชนมอยไดดวยการทรงเดนจงกรม จงทรงรบสงใหชางกลบก(ชางตดผม) เอามดโกนไปกรดฝาพระบาทของพระเขาพมพสาร ไมใหทรงสามารถเดนจงกรมไดอก เมอเดนจงกรมไมได ในทสดพระเจาพมพสารกสวรรคต ซงเปนวนเดยวกบพระเจาอชาตศตรมพระโอรสองคแรก ทรงมความปตยนดยงนกทรงรกพระโอรสอยางสดซง ทำาใหทรงหวนระลกไดวาพระบดากคงรกตนมากเหมอนกบตนรกพระโอรสจงทรงรบสงใหราชบรษรบไปปลอยพระบดา แตกสายไปเสยแลวพระเจาพมพสารสวรรคตกอนพทธปรนพพาน คกทพระเจาอชาตศตรใชคมขงพระเจาพมพสารน ปจจบนยงมเหลออยเพยงซากอฐ จดเปนสถานททองเทยวแหงหนงของอนเดย“ไฟ คอโมหะนชางรนแรงเหลอเกน เมอเกดขนในจตของผใด จะทำาใหผนนเหนผดเปน”ถก ทำาความชวไดทกอยาง แมกระทงการฆาพอตวเองอยางพระเจาอชาตศตรน

พระเจาอชาตศตรพระเจาอชาตศตรเปนอบาสกบรษทเอกอครศาสนปถมภในการกระทำาสงคายนาครงท 1 ประวตกลาววา เมอมเหสโกศลเทวของพระเจาพมพสารผครองแควนมคธทรงตงครรภ พระนางทรงแพทอง อยากเสวยพระโลหตของพระสวาม  ดวยความรกพระมเหสและบตรในครรภ พระเจาพมพสารจงรองพระโลหตของพระองคไปใหพระมเหสเสวย บรรดาโหราจารยทงหลายลงความเหนวา ราชกมารในครรภจะเปนปตฆาต(ฆาพอ) พระนางโกศลเทว กพยายามจะทำาแทงแตกไมสำาเรจ พอพระเจาพมพสารทรงทราบกหามปรามมใหพระนางทำาเชนนน พอประสตออกมาเปนพระโอรส พระบดาจงขนานนามใหวา  อชาต“

42

ศตร” ในวยเยาว พระชนกชนนดแลเอาใจใสเลยงดเปนอยางดและทรงสถาปนาไวในตำาแหนงมกฎราชกมาร เพอใหเกดความมนใจวาจะไดเปนผสบทอดราชสมบตตอจากพระบดา จะไดไมคดปลงพระชนมพระชนกตามคำาทำานายของโหร เมอเขาสวยรน ทรงเปนผทมความร ความสามารถ และมสตปญญาเฉยบแหลม แตดวยอำานาจกรรมเกา ทำาใหไดรจกกบพระเทวทตผทกำาลงจะแสวงหาผทจะมาชวยตนปลงพระชนมพระบรมศาสดา จงตองไดรบการสนบสนนจากผมอำานาจทางบานเมอง ซงพระเจาอชาตศตรเปนผทมความทะเยอทะยานและขาดประสบการณ สามารถชกจงไดงาย ดงนนพระเทวทตจงทำาใหพระเจาอชาตศตรเกดความศรทธา แลวกลาวเสยมสอนวาชวตคนเรานนไมเทยงไมแนวาจะไดครองราชยสมบต จงควรปลงพระชนมพระเจาพมพสารเสย แลวขนครองราชยแทน สวนอาตมากจะปลงพระชนมพระศาสดาและทำาหนาทปกครองสงฆ ขอใหมารวมมอกน พระเจาอชาตศตรกหลงเชอ และจบพระบดามาขงและทรมานโดยวธการตางๆจนสนพระชนม พอพระบดาของตนสนพระชนมพระเจาอชาตศตร จงสำานกวาไดทำากรรมอนหนกยง จงทรงคดหาวธบำาเพญกศลตางๆเพอลบลางความผดใหเจอจางลงไปบาง  พระเจาอชาตศตรไดปฏญาณตนเปนอบาสกบรษท ตงมนในคำาสอนของพระพทธองค  ในดานการปกครองบานเมองกทรงตงอยในทศพธราชธรรมและราชสงควตถ ทำาใหทวยราษฎรอยเยนเปนสข เวลามศกสงครามกมแสนยานภาพ ปราบปรามอรราชศตรจนเปนทเกรงขามของแควนอนๆ แตเนองจากทพระเจาอชาตศตรไดกระทำากรรมหนก คอ ปตฆาต จงไมสามารถอปสมบท หรอบรรลธรรมขนสงได จงเปนเพยงอบาสกบรษทเทานน และพระองคไดทำานบำารงพระพทธศาสนาดวยดจนสนพระชนม

อนาถบณฑกเศรษฐอนาถบณฑกเศรษฐ  เปนชาวเมองสาวตถโดยกำาเนด เกดในตระกลทร ำารวยระดบมหาเศรษฐ ประกาศตนเปนพทธมามกะ อางเอาพระพทธ พระธรรม พระสงฆวาเปนทพงทเคารพ   ประพฤตตามคำาสอนอยางเครงครด  เปนอรยบคคลชนโสดาบน ทำานบำารงพระศาสนาอยางดยง  ไดสรางวดถวายพระพทธเจาเพอเปนทจำาพรรษาของพระพทธองคและภกษสงฆ ชอ“วดพระเชตวน เฉพาะวดนพระพทธเจาทรงจำาพรรษานานถง ๑๙ พรรษา”  ทานเศรษฐจะไปวดเชตวนแทบทกวน ฟงธรรมและสนทนากบพระพทธเจา หรอพระสงฆรปอนๆ  และทกๆวนทานเศรษฐกจะนมนตพระสงฆมารบบณฑบาตทบานเปนประจำาวนละ 2,000 รปถงคราวทเศรษฐกจตกตำา รายไดของเศราฐลดนอยลงตามสถาณการณ  เศรษฐกไมเคยละเวนการบำารงพระสงฆ ทำามาอยางไรกทำาเชนนนอยางสมำาเสมอ   นอกจากสนบสนนสงเสรมพระศาสนาแลว  ดานสงคมทานเศรษฐกเอาใจใสชวยเหลอคนยากไรอยางสมำาเสมอตลอดมา  เดมทานเศรษฐ ชอวา “สทตตะ เพราะการททานมความเมตตาชวยเหลอคน”

43

ยากไรนเอง จงเรยกวา      “อนาถบณฑกะ แปลวา ผมกอนขาวสำาหรบคนยากจน ”เศรษฐไดสรางโรงทาน เพอสงเคราะหคนอนาถาทเขามารบแจกอาหารเปนประจำาเศรษฐเองกเหมอน พอ ทวๆ ไปอยากใหลกๆ เปนคนด เอาใจใสเกยวกบความประพฤต“ ”ของลกๆทกคน   มอยคนหนงชอนายกาล หรอ กาละ มนสยผดแปลกไปจากบดา ไมศรทธาในพระศาสนา  พอเหนพระศาสดาหรอ พระสงฆมาทบาน กมกจะหลบหนไปเสยทอน ไมยอมกราบไหว   แมเศรษฐจะกลาวตกเตอนอยางไร นายกาลกจะทำาหทวนลมอยเชนเคย  วนหนงเศรษฐจงสงใหนายกาลไปวดรกษาศลพอกลบมาแลว เศรษฐจะใหรางวล 100 กหาปณะ ลกชายจงตอบตกลง แลวเขาไปแอบนอนอยทมมตลอดทงคน พอรงขนกกลบบานโดยทไมได กราบพระหรอทำาอะไรเลย  แลวมาทวงเงนกบบดา  เมอบดาไมใหเงน ลกชายจงอดขาวประทวง           จนในทสด เศรษฐจงยอมใหเงนแตโดยด ความจรงเศรษฐใหบตรชายเขาวดนนเพอใหรบฟงศลธรรม มใชเพยงเดนผานวด   ตอมาเศรษฐกใชกศโลบายเรยกบตรชายมาพบอก แลวบอกวา พอจะใหเจาไปวดรกษาศลอโบสถอก แตขอใหจำาบทธรรมะเพยงแคบทเดยว แลวพอจะใหรางวล 1,000 กหาปนะ  นายกาลตกลง  คดวาจำาธรรมะเพยงบทเดยว ฟงครงเดยวคงจำาได พอถงเวลาทพระผมพระภาค เขากตงใจฟง  บททหนงผานไป เขากยงจำาไมได   กคดจะฟงบทตอไป  บทท2 -3 ผานไป เขากจำาไมได  ตงใจวาบทตอไปคงจำาได  กตงใจฟง  เมอตงใจฟงกเกดเปนสมาธ พอพระผมพระภาคเทศนจบ  เขากเขาใจในพระธรรมทพระองคทรงเทศนานนไดอยางแจมแจง ไดดวงตาพระธรรม เปนพระโสดาบน (ผบรรลธรรม) วนรงขนนายกาลกลบบานมาพรอมกบพระผมพระภาคและหมพระสงฆสาวก เพอไปรบบณฑบาตและฉนภตตาหารตามปกต  เศรษฐรสกเอบอมใจทเหนลกใกลพระผมพระภาค  สวนตวลกชายนนไมสบายใจกลววาพอจะใหรางวลตอหนา พระผมพระภาค และพระสงฆสาวก  รสกละอายใจทตนไปรกษาศลอโบสถเพราะถกจางไปพอพระผมพระภาคและพระสงฆสาวกฉนเสรจ  ทานเศรษฐสงใหคนรบใชนำาเงนไปใหลกชาย  แตลกชายไมรบ  ถงแตกอนเขาเหนเงนสำาคญกวาการถอศล แตตอนนเขาเหนแลววาศลสำาคญกวาเงนมาก  เศรษฐเลาเรองลกชายใหกบพระผมพระภาคฟง วาลกชายไมรบเงน ซงมากกวาแตกอน  พระบรมศาสดาตรสกบเศรษฐวา  บดนลกชายของทานเศรษฐเปนอรยบคคลระดบโสดาบน ซงประเสรฐกวาสงใดในโลกแลว เขาจงไมรบรางวลทเศรษฐมอบใหเขา ทานอนาถบณฑกเศรษฐเปนอบาสกทบำาเพญหตประโยชน   (ประโยชนเกอกล)  ทงแกตนเอง คนในครอบครว และเพอนรวมชาต จดไดวาเปนอบาสกทเปนแบบอยางทดยงของพทธศาสนกชนทวไป

หมอชวก โกมารภจจ

44

ชอของหมอชวก โกมารภจจเปนทรจกกนดของคนไทยทศกษาทางดานแพทยโบราณ ชวกโกมารภจจ เปนพระโอรสบตรบญธรรมของเจาชาย อภยราชกมารแหงกรงคฤห แควนมคธ เจาชายอภยราชกมาเปนพระโอรสของพระเจาพมพสารทเกดจากพระสนม วนหนงเจาชายอภยราชกมารเมอมอายอยในวยรนไดไปเทยวชมมหรสพ แตพอไปถงขยะนอกเมองไดยนเสยงรองของเดกทารกอยทกองขยะ จงเดนเขาไปดพบเดกทารกเพศชาย สนนษฐานวาคงถกหญงขายบรการทางเพศมาทงไว จงนำามาเลยงเปนบตรบญธรรม โดยมนใจวาจะเลยงบตรคนนใหดทสด เพราะทรงยดมนในคำาสอนของพระพทธเจาทวา คนไมใชจะดหรอชวเพราะโคตรหรอตระกล แตจะดหรอชวกดวยการกระทำาของ”ตนเอง และทรงตงชอใหวา ชวก โกมารภจจ”  เมอยางเขาสวยหนม ชวก โกมารภจจตดสนใจเลอกเรยนวชาแพทยศาสตร เขาไดเลอกเรยนท          ”สำานกตกกสลา ซงเปนแหลงวชาการทใหญทสดในขณะนน อยในเมอง”หลงของแควนคนธาระ ชวกใชเวลาเรยนประมาณ 6 – 7 ป สำาเรจเปนนายแพทยทโดงดง หลงจากนนนายแพทยชวก โกมารภจจกเดนทางกลบกรงราชคฤห สรางความปตใหแกพระบดาอภยราชกมารยงนก เขาไดบำาเพญตนใหเปนประโยชนตอสวนรวม ชวยเหลอผคนโดยไมเลอกชนชน วรรณะ ชอเสยงของเขาไดแพรกระจายไปทวชมพทวป ใครๆกพดวา เขาเปนหมอเทวดา หมอชวกไดปวารณาตวรบเปนหมอประจำาของพระบรมศาสดาและพระภกษสงฆทกรป วนหนงพระเทวทตไดสมคบกบพระเจาอชาตศตร วางแผนปลงพนะชนมพระบรมศาสดา พระเทวทตขนไปบนเขาคชฌกฏ พอเหนพระบรมศาสดาเสดจมา จงผลกกอนหน แตกอนหนนนไปคางทตนไมใหญ แตสะเกดหนกระเดนไปถกพระบาทของพระบรมศาสดาทำาใหพระโลหตหอเลอด หมอชวกจงถวายพระโอสถขนานพเศษ ใชผาพนแผลเอาไว แลวกราบทลพระบรมศาสดาวาเขาตองรบไปเยยมไขคนอนตามทไดนดหมายเอาไว จะกลบมาเปดแผลตามเวลาทกำาหนด พอกลบมา ปรากฏวาประตเมองปดเสยกอน ทำาใหเขากงวลใจอยางมาก เพราะพระโอสถทเขาถวายนนถาเปดไวนาน อาจเปนอนตรายได แตพระบรมศาสดาทรงทราบดวยญาณวาขณะนอยากแกผาพนแผลออก พระองคจงรบสงพะอานนทพทธอปฏฐานมาแกผาพนแผล ปรากฏวาแผลหายสนท หมอชวกรบมาเฝาพระบรมศาสดาเมอประตเมองเปด และทลถามพระอาการวาพระองคมอาการเรารอนพระวรกายบางหรอไม พระบรมศาสดาตรสวา ชวก ความเรารอนทงปวงของตถาคตสงบราบคาบแลวทตนพระ“ศรมหาโพธ ความเรารอนยอมไมมแกทาน ผมทางไกลอนถงแลว หาความเศราโศกมได หลดพนจากอาสาวะ ละกเลสเครองรอยรดทงปวง” อยมาวนหนง เขาไดมโอกาสรกษาหญงชราคนหนง ไดทราบภายหลงวา เมอเธอยงสาวๆ มอาชพเปนหญงบรการทางเพศ เมอรกษาเธอนานวนเขา ทำาใหเขาไดรวา หญงชราคนไขของเขากคอมารดาแทๆ ของเขาเอง หมอชวก โกมารภจจ ดำารงชพอยจนมอายเขาสวยชราแลวกถงแกกรรมไปในทสด

45

กมภโฆสกเศรษฐครงหนงในกรงราชคฤห  แควนมคธ  ไดเกดอหวาตกโรคอยางรนแรง  ทงสตวและมนษยลมตายเปนจำานวนมาก  มครอบครวของเศรษฐครอบครวหนงไดถกโรคดงกลาวคกคามดวย  เศรษฐทราบดวาโรคนเปนโรครายแรงและแพรกระจายตดตอกนงาย  วนหนงเขาและครอบครวอาจตดตอโรคนได  เขาจงนำาทรพยจำานวน ๔ 0 โกฏ ( ประมาณ ๔ 00 ลาน )  กอนตายบดาของกมภโฆสกไดบอกทซอนขมทรพยแกเขาและเเนะใหหนไปกอนภายหลงจงคอยมาขดขมทรพยเอาไปใชสอย  กมภโฆสกไดหนออกจากบานไปอยทอน และกกลบมาทเมองนอกครงกไมมใครทจำาความไดครนวาจะไปขดขมทรพยขนมา กเกรงจะเปนอนตรายแกตวเอง  จงปลอมตวแตงกายแบบกรรมกร  แลวเทยวออกหางานทำาตามบาน  วนหนงพระเจาพมพสารกษตรยแหงแควนมคธผมความเชยวชาญพเศษในการฟงและเขาใจเสยงสรรพสตวนานาชนด  กไดยนเสยงของกมภโฆสกเขากรบสงวา  นนเปนเสยงของคนรวย สนมคนหนงไดยนกอยากรตองการทดสอบวาจรงหรอไม กกลบมารายงานวา นนมใชคนรำารวย โดยรบปากวาถาเปนความจรงกจะนำาทรพยมาใหจนได  พระสนมไคใชอบายไปขออาศยอยกบกมภโฆสก  และวางแผนยดเยยดใหลกสาวใชมายาตางๆ ยวยวน จนกมภโฆสก ไดเสยกนกบลกสาวของหญงคนนน หลงจากนนพระสนมกใหออกพระราชโองการวาใหจดมหรสพโดยใหทกครวเรอนบรจาคเงนตามทตองการมาใหได ดงนนจงตองจำาใจขดสมบตของบดา พระสนมจงสงเงนจำานวนดงกวาวเขาไปในวง ตอมาไมนานมราชบรษมาตามกมภโฆสกเขาเฝาพระเจาพมพสารตรสถามวา เพราะเหตใดเจาจง“ปกปดทรพยเปนจำานวนมากไว  เอาออกมใชสอยทละนอยเทานน กมภโฆสกกราบทลวา” ขาพเจาเปนคนกำาพรา“   ไมมทพง  พระเจาขา ”  พระเจาพมพสารจงขอรบเปนทพงของกมภโฆสกและใหดำารงอยในตำาแหนงเศรษฐ  และยงทรงเปนเจาภาพจดการสมรสใหแกกมภโฆสกกบบตรของหญงนนอกดวย

อบาสกานางอตตรานางอตตรา  นนทมารดา เอคทคคะผเพงดวยดวยฌาน นางอตตรา เกดเปนลกสาวของนายปณณะ ซงเปนคนรบใชอยในเรอนของสมนเศรษฐ ในกรงราชคฤห เขาเปนคนขยนทำางาน แมในวนนกขตฤกษนายปณณะกยงไปทำาการไถนาตามหนาทของตนปกต ขณะทเขากำาลงไถนาอยนน พระสารบตรเถระเมอออกจากนโรธสมาบตแลวไดถอบาตรผานมายงทงนาทนาปณณะกำาลงไถอยนนนายปณณะพอเหนพระเถระ กหยดไถแลวเขาไปกราบแลวถวายนำาบวนปากและไมสฟน พระเถระทำากจสฟนและบวนปากเสรจแลวจงเดน  ภกขาจารตอไป นายปณณะคดวา เหตทพระเถระมาทางนในวนนกคงจะมาสงเคราะหเรา “ถาภรยาของเราไดพบพระเถระแลว ขอใหนางไดใสอาหารทนำามาใหเราลงในบาตรของพระ

46

เถระดวยเถด สวนภรยาของเขาเมอนำาอาหารไปสง ระหวางทางไดพบ พระเถระจงคดวา ”วนอนๆ เราพบพระเถระแตไทยธรรมเรา ไมมแตวนนทงสองอยางของเรามพรอมแลว “

เราควรถวายอาหารแกพระเถระกอนแลวจงกลบไปทำามาใหม”  เมอนางถวายอาหารแกพระเถระแลว กรบกลบบานเพอจดอาหารมาใหสามของตน นายปณณะไถนาเรอยไปจนเวลาสาย ภรยากยงไมนำาอาหารมาสง   เมอภรยามาถงกเกรงวาสามจะโกรธ จงพดกบสามวา  ทานพอยาเพงโกรธ“   ฟงดฉนกอน แลวนางกเลาเหตทมาชาใหสามฟง”   เธอทำา“ดแลว นายปณณะกลาวและทงสองสามภรรยานนกอมเอบใจ ในการกระทำาของตน”   นายปณณะ กนอาหารเสรจแลวกนอนหลบไปสกสกพกพอตนขนมา กเหนกอนดนทตนไถมสเหมอนทองคำาทวทองนาจงบอกใหภรรยาดดวย  เมอภรรยาเหนเขาจงพดวา ทานคง“เหนดเหนอย และหวจนตาลาย แตเมอเขาลกไปหยบมาใหภรรยาด ทงสองตางกเหนเปน”ทองคำาเหมอนกน  สองสามภรรยาเกบทองใสถาดแลวนำาไปถวายพระราชา พรอมทงกราบทลใหสงคนไปขนทองคำาททงนาของตน  ในขณะทกำาลงขนทองคำาใสเกวยนนนราชบตรพากนพดวา บญของพระราชา ทนใดนนทองคำากกลายเปนดนขไถเหมอนเดม พระราชาจง“ ”รบสงวา พวกทานจงไปขนมาใหมพรอมกบจงพดวา บญของนายปณณะ พวกราชบรษ“ ”ทำาตามรบสง กปรากฏวาไดทองคำามาหลายเลมเกวยน นำามาทหนาพระลานหลวงพระราชารบสงถามวา  ใครมทรพยมากเทานบาง เมอไดสดบวาไมม จงพระราชทานตำาแหนงเแก นายปณณะนามวา ธนเศรษฐ นายปณณะ เมอทำาการมงคลฉลองตำาเเหนงเศรษฐ ได“ ”กราบอาราธนาพระบรมศาสดาพรอมดวยพระภกษสงฆมาเสวยและฉนภตตาหารทบานเปนเวลา ๗ วน พระบรมศาสดาทรงแสดงธรรมเทศนาอนโมทนาทาน นายปณณะเศรษฐพรอมดวยภรยาและธดาไดบรรลโสดาปตตผล  ในกาลตอมาราชคหเศรษฐ  ไดสงคนไปสขอนางอตตราธดาของนายปณณะเพอทำาอาวาหมงคลกบบตรของตนนายปณณะไมขดของจงไดจดพธอาวาหมงคลเปนทเรยบรอยนางไดมาอยในตระกลของสามเมอถงฤดกาลเขาพรรษานางกลาวกบสามวา ปกตนางจะอธษฐานองคอโบสถเดอนละ ๘ วน ขอใหสามอนญาต  แตสามไมอนญาต นางจงสงขาวไปถงบดามารดาวา นางถกสงตวไปอยในทคมขง จงขอใหบดามารดาชวยสงทรพยไปใหนางจำานวน ๑๕,๐๐๐ กหาปณะดวยเถด   เมอนางไดทรพยตามจำานวนทตองการแลว กไดไปหานางสรมา ซงเปนหญงโสเภณ จงไดไดเจรจาตดตอขอใหชวยในการบำารงบำาเรอสามของนางเองเปนเวลา ๑๕ วน แลวมอบทรพยใหนาง ๑๕,๐๐๐ กหาปณะ  นางสรมาตอบ ตกลงและสามของนางกพอใจจงอนญาตใหนางอธษฐานองคอโบสถไดในวนสดทายของการรกษาอโบสถ ขณะ ทกำาลงขวนขวายจด ภตตาหารอยสามของนางกบนางสรมายนดอยพลางคดวา นางอตตราหญงโงคนน คงเกด มาจากสตวนรก“    ชอบทำาการงานสกปรก  ทรพยสมบต

กมอยมากมายแตกลบไมยนด แลว”   กแสดง อาการเยาะเยย นางอตตรามองเหนนางสรมาตงแตเดนลงมาจากเรอนจนมง มาทนาง จงแผเมตตาจตไปส นางสรมา  วา หญงผน“

47

มคณตอเราอยางมาก เราไดอาศยนางจงมโอกาสทำาบญถวายทานและฟงธรรมโดยทกวนตลอดมาหากประมาณคณอนยงใหญทนางมตอเรา โดยหาทเปรยบมไดหากนาง คดโกรธเรา และเราไมโกรธตอบตอนางถงนางจะราดรดเราดวยของรอน  ขอใหเราอยารอนเลยแตหากเราโกรธนางตอบ กจงใหตองรอนตาม ทนางมงประทษรายเราเถด แลวนางสร”มาไดจบกระบวยตกนำามนทกำาลงเดอดเทราดลงบนศรษะของนางอตตราทกำาลงเขาฌาณและแผเมตตาจตอยดวยอำานาจแหงเมตตาฌาณ บนดาลใหนำามนทกำาลงรอนปราศจากความรอน  เหลานางทาสตางมความโกรธเคองทนางสรมาทำารายนายหญงจงเขาจบ นางแลวทบตจนนางมาบอบซำาทงตว นางอตตราจงเขาหาม  และสงใหพวกทาสพานางไปอาบนำา ทายา เพอรกษาบาดแผล  นางสรมาเกดความรสกซาบซงประทบใจนก จงกราบลงแทบเทานางแลวขอขมาโทษทตนลวงเกนตอนางเมอพระบรมศาสดาเสดจมาพรอมภกษสงฆ ประทบบนพทธอาสนเพอเสวภตตาหาร ณ ทบานของนางอตตราในเชาวนนน นางสรมาไดกราบทลกรยาทตนกระทำาตอนางอตตราใหทรงทราบโดยตลอดแลว กราบทลขอใหทรงยกโทษให จงตรสถามนางอตตราดวยมพระพทธประสงคจกใหคนทงหลายไดทราบโดยทวกนนางอตตราจงไดกราบทลตอบดงทตนคดวาไดเหนนางสรมาตงแตเดนลงมาจากเรอนลำาดบจนมงหนามาทนาง จงแผเมตตาจตไปสนางสรมา ดวยคดวา หญงผนม“คณตอเราอยางมาก เราไดอาศยนางจงมโอกาสทำาบญถวายทานและฟงธรรมโดยสดวกทกวนตลอดมา หากประมาณคณอนยงใหญทนางมตอเราหาอะไรเปรยบเทยบมไดฉะนน หากนางคดโกรธเคองเราดวยเรองใดกตาม และเราไมโกรธตอบตอนาง ถงนางจะราดรดเราดวยของรอน ขอใหเราอยาตองรอนเลย แตหากเราโกรธนางตอบ กจงใหตองรอนเพราะถกนางราดรดดวยของรอน ตามทนางมงประทษรายเราเถด พระบรมศาสดาจง”ตรสแกนางอตราวา ดแลวอตตรา ดแลวทเธอสามารถชนะตนเอง ได จงตรสพระคาถาน”วา พงชนะความโกรธดวยความไมโกรธ พงชนะคนไมดดวยความดพงชนะคนตระหนดวยการให พงชนะคนพดเทจดวยคำาจรง

หมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล ณ อยธยาหมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล ณ อยธยาเปนธดาสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ กบหมอมเฉอย ดศกล ท.จ. ประสตเมอวนท 17 กมภาพนธ พ.ศ. 2438 ไดทรงศกษาภาษาไทยชนตนกบคณหญงวทยาปรชามาตย (ออง) และขาราชการผทรงคณวฒอกหลายทาน ทรงศกษาภาษาองกฤษและฝรงเศสกบครสตรชาวตางประเทศเจาของภาษานน ๆ นอกจากทรงศกษาความรรอบตวจากพระบดา และจากสมเดจพระเจาบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศแลว ยงทรงศกษาวชาสำาหรบกลสตรจากสมเดจเจาฟานภานภดลอกดวย หมอมเจาพนพศมย ดศกล ทรงศกษาวชาประวตศาสตรไทย และพระพทธศาสนาจนทรงรอบรแตกฉาน พระนพนธชนแรกซงเปนทรจกแพรหลายคอ หนงสอสอนพระพทธศาสนา

48

แกเดกเรอง ศาสนคณ ททรงแตงประกวดในงานพระราชพธวสาขบชา ในป พ.ศ. 2472 และไดรบพระราชทานรางวลชนท 1 พระนพนธเรองอน ๆ ยงมอกหลายเรอง เชน ชวตและงานของสมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ  ประเพณไทย สงทขาพเจาพบเหน ฯลฯ และสารคดอกหลายเรอง นอกจากนยงมพระนพนธทเกยวกบพระพทธศาสนาทงภาษาไทยและภาษาองกฤษอกดวย หมอมเจาพนพศมย ดศกล ทรงบำาเพญกรณยกจในการเผยแผพระพทธศาสนาตลอดมาเปนระยะเวลานานทงในประเทศและตางประเทศผลงานสำาคญยงอยางหนงของหมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล คอ ไดทรงรวมกอตงองคการพทธศาสนกสมพนธแหงโลก (พ.ส.ล.) The World Fellowship of Buddhists โดยมสำานกงานใหญ ตงอยทประเทศไทย บรเวณ ถนนสขมวท ดานหลงของสวนเบญจสร หมอมเจาพนพสมย ดศกล ไดดำารงตำาแหนงประธานขององคการนตงแต พ.ศ. 2507 จนถง พ.ศ. 2527 จากผลงานของหมอมเจาหญงพนพศมย ดศกล มหาวทยาลยคองกด กรงโซล ประเทศเกาหล ไดถวายปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกดทางปรชญา เมอ พ.ศ. 2510 ในฐานะททรงบำาเพญประโยชนเพอศาลตของมวลมนษยชาต และไดรบพระราชทานปรญญาอกษรศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกด จากจฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอ 24 พฤษภาคม พ.ศ. 2522 หมอมเจาพนพศมย ดศกล ถงชพตกษย เมอวนท 11 สงหาคม พ.ศ. 2533

นางวสาขานางวสาขา เกดในตระกลเศรษฐ ในเมองภททยะ แควนองคะ บดาชอวา ธนญชย มารดาชอวาสมนาเทว และปชอเมณฑกเศรษฐ ขณะทเธอมอายอยในวย ๗ ขวบ เปนทรกดจแกวตาดวงใจของเมณฑกะผเปนปยงนกเมอเมณฑกเศรษฐไดทราบขาววา พระบรมศาสดาพรอมดวยภกษสงฆจำานวนมากกำาลงเสดจมาสเมองภททยะ ทานเมณฑกเศรษฐ จงไดมอบหมายใหเดกหญงวสาขาพรอมดวยบรวาร ออกไปทำาการรบเสดจทนอกเมอง ขณะทพระพทธองคประทบพกผอนพระอรยาบถอยนน เดกหญงวสาขาพรอมดวยบรวาร เขาไปเฝากราบถวายบงคมแลวนง ณ ทอนสมควรแกตน พระพทธองคทรงแสดงพระธรรมเทศนาใหพวกเธอฟง เมอจบลงกไดบรรลเปนพระโสดาบนดวยกนทงหมด  สวนเมณฑกเศรษฐ เมอพระบรมศาสดาเสดจมาถงแลวจงรบเขาไปเฝาไดฟงพระธรรมเทศนากไดบรรลเปนพระโสดาบนเชนกน แลวกราบทลอาราธนาพระบรมศาสดาพรอมดวยภกษสงฆทตดตามเสดจทงหมดเขาไปรบอาหารบณฑบาต ณ ทบานของตนตลอดระยะเวลา ๑๕ วนทประทบอยทภททยนครนน   สมย พระเจาปเสนทโกศลแหงเมองสาวตถ และพระเจาพมพสารแหงเมองราชคฤห มความเกยวของกนโดยตางกไดภคน (นองสาว) ของกนและกนมาเปนมเหส แตเนองจากในเมองสาวตถของพระเจาปเสนทโกศลนน ไมมเศรษฐ

49

ตระกลใหญ ๆ ผมทรพยสมบตมากเลย และไดทราบวาในเมองราชคฤหของพระเจาพมพสารนน มเศรษฐผมทรพยสมบตขนานนบไมถวนอยถง ๕ คนดงนน พระเจาปเสนทโกศล จงเสดจมายงเมองราชคฤห เขาเฝาพระเจาพมพสารแลวแจงความประสงคทมาในครงน กเพอขอพระราชทานตระกลเศรษฐในเมองราชคฤหนไปอยในเมองสาวตถสกหนงตระกล พระเจาพมพสารไดสดบแลวตรสตอบวา การโยกยายตระกลใหญ ๆ เพยงหนงตระกลก“เหมอนกบแผนดนทรด แตเพอรกษาสมพนธไมตรตอกนไวหลงจากทไดปรกษากบ”อำามาตยทงหลายแลว เหนพองตองกนวาสมควรยกตระกลธนญชยเศรษฐ ใหไปอยเมองสาวตถกบพระเจาปเสนทโกศลธนญชยเศรษฐไดขนยายทรพยสมบตพรอมทงบรวารและสตวเลยงทงหลายเดนทางสพระนครสาวตถพรอมกบพระเจาปเสนทโกศล และเมอเดนทางเขาเขตแควนของพระเจาปเสนทโกศล แลว ขณะทพกคางแรมระหวางทางกอนเขาเมองธนญชยเศรษฐเหนวาภมประเทศบรเวณทพกนนเปนชยภมเหมาะสมด อกทงตนเองกมบรวารตดตามมาเปนจำานวนมาก ถาไปตงบานเรอนภายในเมองกจะคบแคบ จงขออนญาตพระเจาปเสนทโกศลกอตงบานเมองลง ณ ทนน และไดชอเมองใหมนวา สาเกต ซงอยหางจากเมองสาวตถ“ ” ๗ โยชนในเมองสาวตถนน มเศรษฐตระกลหนงเปนทรจกกนในชอวา มคารเศรษฐ มบตรชายชอ ปณณวฒนกมาร เมอเจรญวยสมควรทจะมภรรยาไดแลว บดามารดาขอใหเขาแตงงานเพอสบทอดวงศตระกล แตเขาเองไมมความประสงคจะแตงเมอบดามารดารบเรามากขน เขาจงหาอบายเลยงโดยบอกแกบดามารดาวา ถาไดหญงทมความงามครบทง ๕ อยาง ซงเรยกวา เบญจกลยาณ แลวจงจะยอมแตงงานเบญจกลยาณ ความงามของสตร ๕ อยาง คอ๑. เกสกลยาณำ ผมงาม คอ หญงทมผมยาวถงสะเอวแลวปลายผมงอนขน๒. มงสกลยาณำ เนองาม คอหญงทมรมฝปากแดงดจผลตำาลงสกและเรยบชดสนทกนด๓. อฏฐกลยาณำ กระดกงาม คอหญงทมฟนสขาวประดจสงข และเรยบเสมอกน๔. ฉวกลยาณำ ผวงาม คอหญงทมผวงามละเอยด ถาดำากดำาดงดอกบวเขยว ถาขาวกขาวดงดอกกรรณกา๕. วยกลยาณำ วยงาม คอ หญงทแมจะคลอดบตรถง ๑๐ ครง กยงคงสภาพรางกายสาวสวยดจคลอดครงเดยว บดามารดาเมอไดฟงแลวจงใหเชญพราหมณผเชยวชาญในดานอตถลกษณะมาถามวาหญงผมความงามดงกลาวนมหรอไม เมอพวกพราหมณตอบวาม จงสงพราหมณเหลานนออกเทยวแสวงหาตามเมองตาง ๆ พรอมทงมอบพวงมาลยและเครองทองหมนไปดวย  พวกพราหมณเทยวแสวงหาไปตามเมองตาง ๆ ทงเมองเลกเมองใหญ จนมาถงเมองสาเกต ไดพบนางวสาขามลกษณะภายนอกถกตองตามตำาราอตถ ลกษณะครบทก

50

ประการ ขณะทนางพรอมทงหญงบรวารออกมาเทยวเลนนำากนททานำา ขณะนนฝนตกลงมาอยางหนก หญงบรวารทงหลายพากนวงหลบหนฝนเขาไปในศาลา แตนางวสาขายงคงเดนดวยอาการปกตทำาใหพวกพราหมณทงหลายรสกแปลกใจประกอบกบตองการจะเหนลกษณะฟนของนางดวยจงถามนางวา ทำาไม เธอจงไมวงหลบหนฝนเหมอนกบหญงอน “ๆ นางวสาขาตอบวา ชน ๔ พวกเมอวงจะดไมงาม ไดแก”๑. พระราชา ผทรงประดบดวยเครองอาภรณพรอมสรรพเมอวงยอมไมงาม๒. บรรพชต ผครองผากาสาวพสตรเมอวงยอมไมงาม๓. สตร ผชอวาเปนหญงทงหลาย นอกจากจะดไมงามแลวยงถกตเตยน๔. ชางมงคล ตวประดบดวยเครองอาภรณสำาหรบชางเมอวงยอมไมงามพวกพราหมณไดเหนปญญาอนชาญฉลาด และคณสมบต เบญจกลยาณ ครบทกประการแลว จงขอใหนางพาไปทบานเพอทำาการสขอตอพอแมตามประเพณ เมอสอบถามถงชาตตระกลและทรพยสมบตกทราบวา มเสมอกน จงสวมพวงมาลยทองใหนางวสาขาเปนการหมนหมายและกำาหนดวนววาหมงคลธนญชยเศรษฐ ไดสงใหชางทองทำาเครองประดบ ชอ มหาลดาปสาธน เพอมอบใหแกลกสาว ซงเปนเครอประดบชนดพเศษ เปนชดยาวตดตอกนตงแต ศรษะจรดปลายเทา เปนเครองประดบทหญงอน ๆ ไมสามารถจะประดบไดเพราะมนำาหนกมาก นอกจากน ธนญชยเศรษฐ ยงไดมอบทรพยสนเงนทองของใชตาง ๆ รวมทงขาทาสบรวารและฝงโคอกจำานวนมากมายมหศาล อกทงสงกฏมพผมความชำานาญพเศษดานตาง ๆ ไปเปนทปรกษาดแลประจำาตวอก ๘ นายดวยกอนทนางวสาขาจะไปสตระกลของสาม ธนญชยเศรษฐไดอบรมมารยาทสมบตของกลสตรผจะไปสตระกลของสาม โดยใหโอวาท ๑๐ ประการ เปนแนวปฏบต คอโอวาทขอท ๑ ไฟในอยานำาออก หมายความวา อยานำาความไมดของพอผวแมผวและสามออกไปพดใหคนภายนอกฟงโอวาทขอท ๒ ไฟนอกอยานำาเขา หมายความวา เมอคนภายนอกตำาหนพอผวแมผวและสามอยางไร อยานำามาพดใหคนในบานฟงโอวาทขอท ๓ ควรใหแกคนทใหเทานน หมายความวา ควรใหแกคนทยมของไปแลวแลวนำามาสงคนโอวาทขอท ๔ ไมควรใหแกคนทไมให หมายความวา ไมควรใหแกคนทยมของไปแลว แลวไมนำามาสงคนโอวาทขอท ๕ ควรใหทงแกคนทใหและไมให หมายความวา เมอมญาตมตรผยากจนมาขอความชวยเหลอพงพาอาศย เมอใหไปแลวจะใหคนหรอไมใหคน กควรใหโอวาทขอท ๖ พงนงใหเปนสข หมายความวา ไมนงในทกดขวางพอผว แมผวและสามโอวาทขอท ๗ พงนอนใหเปนสข หมายความวา ไมควรนอนกอนพอผวแมผวและสาม

51

โอวาทขอท ๘ พงบรโภคใหเปนสข หมายความวา ควรจดใหพอผว แมผวและสามบรโภคแลว ตนจงบรโภคภายหลงโอวาทขอท ๙ พงบำาเรอไฟ หมายความวา ใหมความสำานกอยเสมอวา พอผว แมผวและสามเปนเหมองกองไฟ และพญานาคทจะตองบำารงดแลโอวาทขอท ๑๐ พงนอบนอมเทวดาภายใน หมายความวา ใหมความสำานกอยเสอมวา พอผว แมผว และสามเปนเหมอนเทวดาทจะตองใหความนอบนอมธนญชยเศรษฐ ใหเวลาถง ๔ เดอนในการเตรยมทรพยสมบตเพอมอบใหแกนางวสาขาสำาหรบใชสอยเมอไปอยในตระกลของสาม เฉพาะเครองประดบมหาลดาปสาธนเพยงอยางเดยวกใชเวลาทำาถง ๔ เดอน เชนกน เมอถงกำาหนดนางวสาขาไดออกเดนทางไปยงตระกลของสาม พรอมดวยขาทาสบรวารทรพยสนเงนทองของใชอเนกอนนต และโคกระบออกมากมายมหาศาล ทบดาจดการมอบใหจำานวนมาก ทงนดวยอานสงสแหงการทำาบญถวายทานทนางทำาไวในอดตชาต คอ ในครงทนางวสาขาเดมเปนธดาของพระเจากก ครงพระพทธเจาพระนามวากสสปะ นางไดถวายอาหารแกพระภกษสามเณรเปนประจำา และทง ๆ ทพระภกษสามเณรกลาววา พอแลว ๆ กยงตรสวา พระคณเจาสงนอรอย “ ” “สงนนาฉน แลวกถวายเพมขนอก ดวยอานสงสแหงการถวายเพมน บนดาลใหโคเหลา”นนแมจะมคนหามมคอกกนอยกยงโดดออกจากคอกวงตามขบวนของนางวสาขาไปอกจำานวนมากเมอนางวสาขา เขามาสตระกลของสามแลว เพราะความทเปนผไดรบการอบรมสงสอนเปนอยางดตงแตวยเดก และเปนผมสตปญญาเฉลยวฉลาด มนำาใจเจรจาไพเราะ ใหความเคารพผทมวยสงกวาตน จงเปนทรกใครและชอบใจของคนทวไป ยกเวนมคารเศรษฐของสาม ซงมจตฝกใฝในนกบวชอเจลกชเปลอย โดยใหความเคารพนบถอวาเปนพระอรหนต และนมนตใหมาบรโภคโภชนาหารทบานของตนแลว สงใหคนไปตามนางวสาขามาไหวพระอรหนต และใหมาชวยจดเลยงอาหารแกอเจลกชเปลอยเหลานนดวย นางวสาขา ผเปนพระอรยสาวกาชนโสดาบนพอไดยนคำาวา อรหนต กรสกปตยนดรบมายงเรอนของมคารเศรษฐ แตพอไดเหนอเจลกชเปลอย กตกใจจงกลาววา ผไมมความละอาย เหลาน จะเปน“พระอรหนตไมได พรอมทงกลาวตเตยนมคารเศรษฐแลวกลบทอยของตน”ตอมาอกวนหนง ขณะทมคารเศรษฐกำาลงบรโภคอาหารอย โดยมนางวสาขาคอยปรนนบตอยใกล ๆไดมพระเถระเทยวบณฑบาตผานมาหยดยนทหนาบานของมคารเศรษฐ  นางวสาขาทราบดวาเศรษฐแมจะเหนพระเถระแลวกทำาเปนไมเหน นางจงกลาวกบพระเถระวา นมนตพระคณเจาไปขางหนากอนเถด ทานเศรษฐกำาลงบรโภคของเกาอย“ ”  เศรษฐ ไดฟงดงนนแลวจงโกรธเปนทสด หยดบรโภคอาหารทนทแลวสงใหบรวารมาจบและขบไลนางวสาขาใหออกจากบานไป แตกไมมใครกลาเขามาจบนางวสาขาขอชแจงแกกฎมพ ๘ นายทคณพอไดสงมาชวยดแลนางกอน และเมอมคารเศรษฐใหคนไปเชญกฎมพมาแลวแจงโทษของนางวสาขาใหฟง ซงนางกแกดวยคำาวา ทดฉนกลาวอยางนน “

52

หมายถง มคารเศรษฐบดาของสามกำาลงบรโภคบญเกาอย มใชบรโภคของบดเนาอยางทเขาใจ กฎมพทง ๘ จงกลาวกบเศรษฐวา เรองนนางวสาขาไมมความผด” “ ”เมอมคารเศรษฐ ฟงคำาชแจงของลกสะใภแลวกหายโกรธขดเคอง และกลาวขอโทษนางพรอมทงอนญาตใหนางนมนตพระบรมศาสดาพรอมภกษสงฆมารบอาหารบณฑบาตในเรอนของตน ขณะทนางวสาขาจดถวายภตตาหารแดพระบรมศาสดาและภกษสงฆอยนน กไดใหคนไปเชญมคารเศรษฐมารวมถวายภตตาหารดวย แตเศรษฐเมอมาแลวไมกลาทออกไปสทเฉพาะพระพกตรพระศาสดา เพราะไมมศรทธาเลอมใสจงแอบนงอยหลงมาน เมอเสรจภตกจแลวพระบรมศาสดาทรงแสดงพระธรรมเทศนา สวนมคารเศรษฐแมจะหลบอยหลงมานกมโอกาสไดฟงธรรมดวยจนจบ และไดสำาเรจเปนพระโสดาบนบคคลในพทธศาสนาเปนสมมาทฎฐบคคลตงแตนนเปนตนมาทนใดนน มคารเศรษฐไดออกมาจากหลงมานแลวตรงเขาไปหานางวสาขาใชปากดดถนของลกสะใภ และประกาศใหไดยนทวกน ณ ทนนวา ตงแตบดนเปนตนไปขอเธอจงเปน“มารดาของขาพเจา และตงแตนนมานางวสาขากไดนามวา มคารมารดา คนทวไปนยม” “ ”เรยกนางวา วสาขามคารมารดา และพอนางมลกชายจงไดตงชอวา“ ”    มคาร เชนกน   บานของมคารเศรษฐปดตายสำาหรบนกบวชเปลอ แตเปดตอนรบเฉพาะพระสงฆพทธสาวกตลอดเวลา ดวยความชนชมลกสะใภคนนจงอยากจะทำาอะไรใหนางบาง คดวาเครอประดบมหาดาลประสาธนของนางหนกเกนไปอาจจะประดบไดไมประจำาจงตดสนใจทำาใหมใหมขนาดและนำาหนกนอยกวาเดม เพอสวมใสไดตลอดเวลาชอวา ฆนมฏฐกะ ในวนทมอบเครอประดบ มคารเศรษฐไดนมนตพระสงฆมาฉนภตตาหารในบานอกดวย นบตงแตนนมานางวสาขากอยในบานของสามอยางมความสข ไดทำาบญทำาทานอยางสมำาเสมอ จนกระทงนางมบตร ๒๐ คนเปนชาย ๑๐ หญง ๑๐ และลกของนางเหลานนมลก ๑๐ คน หลานๆแตละคนกมลกอก๑๐ คน และขยายอกไปเรอยๆ รวมกนได ๘๔๒๐ คน  นางวสาขามอายยนได ๑๒๐ ป แตรปรางหนาตามไดแกไปตามวยเลย เวลานางเดนไปกบหลานๆหรอเหลนๆ คนมองไมออกวาคนไหนคอนางวสาขาโดยปกตนางวสาขาจะไปวดวนละ ๒ ครง คอ เชา-เยน และเมอไปกจะไมไปมอเปลา ถาไปเวลาเชากจะมของเคยวของฉนเปนอาหารไปถวายพระ ถาไปเวลาเยนกจะถอนำาปานะไปถวายเพราะนางมปกตทำาอยางนเปนประจำา จนเปนททราบกนดทงพระภกษสามเณร และอบาสกอบาสกาทงหลาย และกอนทนางจะออกจากวดกลบบาน นางจะเดนเยยมเยอนถามไถความสข ความทกข และความประสงคของพระภกษสามเณร และเยยมภกษไขจนทวถงทก ๆ องคกอนแลวจงกลบบาน  วนหนงเมอนางมาถงวด นางไดถอดเครองประดบมหาลดาปสาธน มอบใหหญงสาวผตตามถอไว เมอเสรจกจการฟงธรรมและเยยมเยอนพระภกษสามเณรแลว ขณะเดนกลบบานนางไดบอกใหหญงรบใชสงเครองประดบให แตหญงรบใชลมไวทศาลาฟงธรรม นางจงใหกลบไปนำามา แตสงวาถาพระอานนทเกบรกษาไวกไมตองเอาคนมาใหมอบถวายทานไปเลย เพราะนางคดวาจะไมประดบเครอง

53

ประดบทพระคณเจาถกตองสมผสแลว ซงพระอานนททานกมกจะเกบรกษาของทอบาสกอบาสกาลมไวเสมอ และกเปนไปตามทนางคดไวจรง ๆ แตนางกกลบคดไดอกวา เครอง“ประดบนมประโยชนแกพระเถระ ดงนนนางจงขอรบคนมาแลวนำาออกขายในราคา๙ โกฏ ”กบ ๑ แสนกหาปณะ ตามราคาทนททำาไว แตกไมมผใดมทรพยพอทจะซอไวได นางจงซอเอาไวเอง ดวยการนำาทรพยเทาจำานวนนนมาซอทดนและวสดกอสรางดำาเนนการสรางวดถวายเปนพระอารามประทบของพระบรมศาสดา และเปนทอยอาศยจำาพรรษาของพระภกษสงฆสามเณร พระบรมศาสดารบสงใหพระมหาโมคคลลานะ เปนผอำานวยการดแลการกอสรางซงมลกษณะเปนปราสาท ๒ ชน มหองสำาหรบพระภกษพกอาศยชนละ ๕๐๐ หอง โดยใชเวลาในกอสรางถง ๙ เดอน และเมอสำาเรจเรยบรอยแลว ไดนามวา   พระวหารบพพาราม

นางสรมานางสรมา หญงโสเภณผบรรลโสดาบน เนองจากนางมรปรางงดงาม และมความรความเชยวชาญในศลปะอนเปนวชาชพ จงมพวกบรษทงหลายรบนางไปบำาเรอและสมสดวยโดยจายทรพยใหนางเปนคาตอบแทนตามราคาทนางกำาหนดไว นางสรมาจงรำารวยดวยอาชพเชนนน ทงตอมา นางสรมาผนยงบรรลคณธรรมพเศษคอโสดาปตตผลอกดวย นางสรมาผตงอยในพระโสดาปตตผลแลว พรอมดวยหญงบรวารจำานวน 500 คน ตางประกาศตนเปนเปนอบาสกาผมพระรตนตรยเปนสรณะ นางสรมาหลงจากไดสำาเรจโสดาปตตผลเปนโสดาบนแลว ไดทลอาราธนาพระทศพลเจา พรอมดวยภกษสงฆเพอเสวยพระกระยาหารในวนรงขน ไดถวายมหาทานอนโอฬารและประณตตงแตนนมา และไดถวายอาหารแกภกษวนละ 8 รปเปนประจำา นางไดเอาใจใสสงคนรบใชใหทำาของประณตถวายสงฆ ใสใหจนเตมบาตรทกรป อาหารทพระรปเดยวรบมาจากบานของนาง พอเลยงพระถง 3 หรอ 4 รป ตอมาวนหนงภกษรปหนงไปรบอาหารทบานของนางสรมาแลวกลบมา ตกตอนเยนนงสนทนากบเพอนภกษดวยกน รปหนงถามขนวา อาวโส วนนทานไปรบอาหารบณฑบาตทบานใด ทบาน“ ” “ของนางสรมา ทานตอบ อาหารดไหม ดมาก ดจนพดไมถก ปรมาณกมากดวย ” “ ” “อาหารทนางถวายแกขาพเจานนแจกจายแกเพอนๆ ไดถง 3 หรอ 4 รป แตทสำาคญกวานนกคอวา นางสวยเหลอเกน การไดมองดนางดกวาไทยธรรมของนางซะอก ทานลองคดดเถอะวา จะเลศสกปานใด ปาก จมก คอ มอ เทาของนางดงามละเมยดละไมไปหมด ”ภกษรปนนไดฟงเพอนเลาดงน กกระหายใครจะไดเหนนางสรมาบาง จงถามถงลำาดบของตนวาจะไดไปเมอใด กทราบวาวนรงขนจะเปนลำาดบของตนดใจมาก วนรงขนเมออรณยงไมทนเบกฟา ทานกรบเขาไปทโรงสลาก ไดเปนหวหนาพระอก 7 รปไปสบานของนางสรมาเพอรบอาหาร แตวาบงเอญนางสรมาไดลมปวยลงโดยกระทนหนตงแตเมอวนวาน จงได

54

เปลองเครองอาภรณทสวยงามออกแลวนอนซมอย เมอเวลาพระมาถง นางไดสงสาวใชใหจดแจงใหเรยบรอยเหมอนอยางทนางเคยทำาเอง คอนมนตใหพระคณเจานงแลวเอาบาตรไปบรรจโภชนะใหเตม แลวถวายขาวยาค หรอขาวสวยแกพระคณเจา หญงรบใชไดทำาตามทนางสงไวทกประการ เสรจแลวบอกใหนางทราบ นางจงขอรองใหหญงรบใชชวยกนประคองนางออกไปเพอไหวพระคณเจาทงๆ ทกำาลงจบไขอย ตวของนางจงสนนอยๆ ภกษรปนนเมอเหนนางสรมาแลว ตะลงในความงามพลางคดวา โอ กำาลงจบไขอย ยง“งามถงปานน ในเวลาไมเจบปวย ประดบประดาดวยสรราภรณอนอลงการสวยงาม นางนจะมรปสมบตทเลศสกปานใดหนอ ขณะนนเองกเลสททานเคยสงสมไวหลายโกฏปกฟขน”ประหนงถกแรงลม ทานนนมจตใจจดจอแตสรมาไมสามารถฉนอาหารใดๆ ไดเลย กลบสวหารแลวปดบาตรไวโดยมไดแตะตอง เอาจวรคลมศรษะนอนรำาพงถงแตสรมาดวยความหลงใหล ภกษผเปนสหายกนทราบความนน พยายามชแจงและออนวอนใหทานฉนอาหาร แตกไรผลจงอดอาหารไปทงวน และเยนวนนนเองนางสรมากตาย พระเจาพมพสารใหราชบรษไปกราบทลพระผมพระภาควา บดนนางสรมานองสาวของหมออาชวกตายเสยแลว พระศาสดาทรงทราบเรองการตายของนางสรมา และทรงทราบเรองภกษผหลงใหลในรปของนางสรมานนดวย ทรงเหนเปนโอกาสทจกแสดงสจธรรมบางประการ และทรงเหนอบายทจะสอนภกษรปนน และประชาชนทงหลายใหไดทราบความเปนไปแหงชวต จงทรงรบสงถงพระราชาพมพสารวา ขอใหรกษาศพของนางสรมาไวในปาชาผดบ อยาใหกาและสนขเปนตนกดกน พระราชาทรงทราบแลวทรงทำาตามพทธบญชาเพราะทรงแนพระทยวา พระศาสดาจะตองทรงมพระอบายอยางใดอยางหนงเปนแนนอน 3 วนลวงไปตามลำาดบ ในวนท 4 สรระนนกขนพอง นำาเนาไดไหลเหยมไปทวรางกาย สรระทงสนไดแตกปรออกเนาและเหมนผพง พระราชาไดใหราชบรษเทยวตกลองประกาศทวพระนครวา เวนแตเดกกบคนชราเฝาเรอนเทานน นอกนนถาใครไมไปดนางสรมาจะถกปรบ 8 กหาปณะ แลวทรงสงขาวไปถงพระผมพระภาค หากพระพทธองคและพระภกษสงฆจะดนางสรมาดวยกจะเปนการด พระศาสดาตรสบอกพระภกษทงหลายวา จะเสดจไปดศพนางสรมาพรอมดวยพระสงฆสาวก ภกษรปนนพอทราบวาพระศาสดาและภกษสงฆจะไปดนางสรมาเทานน แมจะอดอาหารมาตง ๔ วนแลว กรบลกขนทนท เอาอาหารทบดเนาในบาตรนนทง เชดบาตรเรยบรอยแลวเอาใสถงบาตรไปกบภกษทงหลาย พระศาสดาผอนภกษสงฆแวดลอมประทบยนอยขางหนง แมภกษณสงฆ ราชบรษท อบาสกบรษท และอบาสกาบรษทกยนอยขางหนงๆ พระศาสดาตรสถามพระราชาวา มหาบพตรรางนนคอ“ใคร นางสรมาพระเจาขา พระราชาตรสตอบ นางสรมาหรอนน พระพทธองคทรง” “ ” “ ”ถามซำา พระเจาขา พระราชาทลตอบ มหาบพตรถาอยางนนขอใหพระองคยงราชบรษ“ ” “เทยวประกาศไปในพระนครวา ถาใครใหทรพยพนหนงแลว กจงมารบนางสรมาไป พระ”ราชารบสงใหราชบรษทำาอยางนน ราชบรษเทยวประกาศทวพระนคร ไมมใครเลยทจะรบนางสรมาเปนของตน ราชบรษประกาศลดราคาลงตามลำาดบ ในทสดประกาศใหเปลาก

55

ไมมใครรบ พระราชาทลความทงปวงใหพระศาสดาทรงทราบแลว พระผเจนจบรแจงแลวซงโลกและธรรมทงปวงทอดพระเนตรภกษทงมวลแลวตรสวา ดกอน ภกษทงหลาย ด“สตรอนเปนทรกทพอใจของคนเปนอนมาก เมอกอนนใหทรพย 1,000 กหาปณะแลว ใหอยรวมดวยนางสรมาเพยงวนเดยวคนทงหลายกแยงกน แตบดนเวลาลวงไปเพยง 5-6 วนเทานน รางเดยวกนน แมใหเปลากไมมใครตองการ ภกษทงหลาย รปทมความงามถงปานน ถงแลวซงความสนและความเสอมไปตามธรรมดาของโลกทงหลาย รปนเปนอยางไร รปอนกเปนอยางนน รปอนเปนอยางไร รปนกเปนอยางนน ภกษทงหลาย ดเถด ดรางกายทเนาเป อยมกลนเหมน มกระดกเปนโครงอนเนอและเลอดซงเกดแตกรรมทำาใหวจตรแลว รางกายนอาดร ไมมความเทยงหรอยงยน แตคนสวนมากกยงดำารถงดวยความกำาหนดพอใจ เมอจบพระธรรมเทศนาลงธรรมาภสมย คอการรธรรม ไดเกดขน”แลวแกบคคลเปนอนมาก แมภกษทตดใจรางกายของนางสรมายงนก กไดสำาเรจโสดาปตตผล

นางขชชตตรา  อบาสกา          นางขชชตตราเปนหญงสาวพการหลงคอมและเปนทาส (หญงรบใช) ของนางสามาวด  เมอนางสามาวดไดรบการอภเษกเปนพระมเหสของพระพทธเจาอเทนแลว  พระเจาอเทนไดพระราชทานเงนวนละ 8 กหาปณะใหแกนางเพอจดซอดอกไมบชาพระพทธเจา และพระสงฆสาวก  นางสามาวดไดมอบหนาทในการไปรบเงนและซอดอกไมใหแกนางขชชตตราเปนผรบผดชอบ นางขชชตตราเปนหญงทอาภพแตเพยงรางกาย แตสตปญญาเฉลยวฉลาดกวาคนอนๆ อกมากมาย   เมอนางไดรบมอบหมายจากนางสามาวดใหเปนผไปรบเงนจากพระคลงวนละ ๘ กหาปณะ  แทนทนางจะเอาเงนไปซอดอกไมทงหมด แตเอาไปซอเพยงครงเดยว   สวนครงหนงนางเบยดบงเอาไปเปนของตน   ถาใชภาษาในปจจบนกคอทจรตประพฤตมชอบตอหนาทนนเอง วนหนงนายสมนมาลาการ (ชางทำาพวงมาลยชอสมน) มความประสงคจะถวายภตตาหารแกพระภกษสงฆโดยมพระพทธเจาเปนประธาน และปกตพระสงฆสาวกจะไปรบบณฑบาตทบานโฆสกเศรษฐกกกฏเศรษฐ และปาวารกเศรษฐ แหงละ 500 รป จนกระทงไมมพระภกษเหลอพอทจะไปรบบณฑบาตทอน   ดงนนผประสงคจะบำาเพญกศลนมนตพระสงฆไปรบภตตาหารทบานจะตองพดตกลงของแบงพระสงฆจากเศรษฐทง 3 เสยกอน   นายสมนมาลาการกตองไปขอโอกาสจากเศรษฐกอนโดยกลาววา ขาพเจาเปนผรบใชทำาพวง“มาลยใหทานบชาพระตลอดมา   บดนขาพเจาประสงคจะนมนตพระศาสดาพรอมดวยพระภกษสงฆมารบบณฑบาตทบานบาง      ขอทานจงใหพระศาสดาแกขาพเจาสกวนเถอะ” 

56

เศรษฐทง 3 ใหโอกาสแกนายมาลาการดวยความเตมใจ   นายสมนมาลาการจงไปเฝาพระศาสดา และทลขอนมนตใหเสรจไปเสวยภตตาหารในวนรงขนนางขชชตตราไดไปรบพวงมาลยทรานดอกไมของนายสมนมาลาการเหมอนทกๆวน  แตวนนนายสมนมาลาการไดขอรองใหเธออยชวยจดแจงเตรยมของถวายพระเสยกอนคอยกลบ นางรบคำาเชญพอเจาภาพถวายภตตาหารเสรจเรยบรอยแลว  พระพทธเจาแสดงธรรม  นางขชชตตราตงใจฟง มองเหนโทษแหงการทจรตตอหนาทดวยปญญาอนแจมชด  วนนนเธอจงซอดอกไม(พวงมาลย) ครบทง 8 กหาปณะ  ทำาใหไดดอกไมมากกวาทกวนถงเทาตว พอนางสามาวดเหนดอกไมกแปลกใจ  จงถามนางขชชตตราวา  แมคณ พระราชา“พระราชทานเงนคาดอกไมใหแกเราเพมขนเปน ๒ เทาหรอ นางขชชตตราตอบวา มใช” “หรอก  พระแมเจา นางสามาวด ถาไมใช” “   ทำาไมวนนจงมดอกไมมากกวาทกวน”นางขชชตรา ในวนอนๆทผานมาหมอมฉนทจรตตอหนาทเบยดบงเอาเงน “ 4 กหาปณะเทานนนางสามาวด เพราะเหตใด“   วนนเธอจงไมทำาทจรตตอไปเลา?”นางขชชตตรา   เพราะหมอมฉนฟงพระธรรมเทศนาของพระพทธเจาแลวไดบรรลธรรม “จงมองเหนโทษทไมซอสตย   การกระทำานนถงคนอนไมรไมเหน แตตวเรายอมรและเหนเสมอ”นางสามาวดแทนทจะโกรธ  ดดาวากลาวเธอหรอไลเธอออกไปอยทอน  หรอปลดเธอออกจากหนาทนนไปทำาหนาทอนในฐานะทเธอมความผดทจรตตอหนาท  กลบกลาววา น“แมคณ   เจาจงทำาใหพวกเราไดดมอมตรส (รสพระธรรม) ทเธอไดดมแลวนน”   นางขชชตตราไดฟงเทานนกกลาวตอบวา ขอพระแมเจาไดโปรดอนญาตใหหมอมฉนไดอาบนำา“ชำาระรางกายกอนเถด”         นางสามาวดสงใหจดนำาหอม 16 หมอใหเธออาบ ใหมอบผาสาฎก (ผาหมหรอผาคลม)   เนอดอก 2 ผน   นางขชชตตราใชนงผนหนง   ใชเปนอาสนะ (ทนง)  อกผนหนง  นางนงลงบนอาสนะนนแลวเรยกหญงบรวารของนางสามาวดทงหมดประมาณ 500 คนมานงฟงนางขชชตตราแสดงธรรม  ซงเธอแสดงไดอรรถรสทำานองเดยวกบทพระพทธเจาทรงแสดงในวนนน   หญงเหลานนฟงธรรมเทศนาของเธอแลวบรรลโสดาปตตผล  หญงเหลานนกราบเธอ  แลวกลาววา แมคณ“   ตงแตวนนเปนตนไป  แมทานไมตองทำางานตำาแบบงานคนใชอกตอไป   ขอใหทานจงอยในฐานะมารดาและอาจารยของพวกเรา  ใหทานไปสสำานกของพระบรมศาสดาฟงธรรมของพระองคแลวนำากลบมาแสดงธรรมแกพวกเราเถด”   ซงนางกสามารถทำาไดดและไดรบการยกยองจากพระพทธเจาเปนธรรมกถกา (นกแสดงธรรมหญง)

นางสามาวด

57

อบาสกา  สามาวด เดมชอสามาเปนลกสาวของภททวดเศรษฐในเมองภททวด ตอมาในเมองไดเกดโรคอหวาตกโรค เศรษฐจงพาภรรยาและลกหนออกจากเมอง และมงหนาไปหาเพอนทเมองโกสมพ พอมาถงเมองโกสมพเศรษฐ จงใหนางสามาไปขอรบอาหารทโรงทาน อกสกวนสองวนคอยไปพบเพอนของเขา เธอนำาอาหารกลบมากนกบพอแม พอกนเสรจอาหารเกดเปนพษจงทำาใหเศรษฐเสยชวต พออกวนไปรบอาหารทโรงทานอกครง พอกนเสรจแมของเธอกเสยชวตอก วนตอมานางจงไปรบอาหารทโรงทานอกครง พอครวใหญไดตอวาเธอหาวาเธอโลภมาก เธอจงอธบายตามความเปนจรงใหพอครวฟงพอครวสงสารจงรบนางมาเปนลก นางสามาไดแกไขปญหาเรองโรงทานทเสยงดงอออง พอครวจงตงชอใหเธอใหมวา “ สามาวด ”   ฝายโฆสกเศรษฐเคยชนกบเสยงโรงทานทดงพอเสยงเงยบไปเลยสงสย จงเรยกพอครวมาสอบถาม พอครวจงอธบายตามความจรงใหฟง  เมอเศรษฐรเรองเขากเสยใจทเพอนเศรษฐของตนตายเสยแลว จงใหพอครวมอบนางสามาวดใหแกตน เศรษฐไดตงใหนางสามาวดเปนลกสาว พรอมใหหญงบรวารไวปรนนบต   วนหนงในเทศกาลนกขตฤกษนางสามาวดพรอมหญงบรวารออกจากบานไปอาบนำาทแมนำา พระเจาอเทนเหนเขาจงสงสาสนไปจอนางสามาวดจากเศรษฐ ตอนแรกเศรษฐไมยอมเพราะยงไมไดถามความสมครใจของนางสามาวด พระเจาอเทนจงใหทหารไปยดบานเศรษฐ เศรษฐจงไมอาจเขาบานของตนได เมอนางสามาวดกลบมาจากอาบนำา แลวเหนสภาพการณเชนนนกตกใจ  จงถามเศรษฐวาเกดอะไร พอทราบแลวนางจงใหพอไปกราบทลพระเจาอเทนวายนดมอบลกสาวใหแลว พระเจาอเทนจงสงใหถอนทหาร และรบนางสามาวดมาอภเษกไวในตำาแหนงอครมเหส นางสามาวดมความศรทธาพระรตนตรยแตนางคนทยา(มเหสของพระเจาอเทน) ตงตนเปนศตรกบพระพทธเจาเพราะนางเขาใจวาพระพทธเจาดถกเหยยดหยามตน ทตำาหนกของนางสามาวดไมมหนาตางนางจงเจาะผนงเพอใหเปนชองสำาหรบสองดพระทเดนไปรบบณฑบาต เพอทนางจะไดประนมมอไหวและรำาลกถงคณของพระรตนตรย แตเมอนางมาคนทยารเขานางจงไปกราบทลใหพระเจาอเทนเขาใจในตวนางสามาวดผดหาวานางฝกใฝบคคลภายนอก แตพระเจาอเทนไมเชอนางคนทยาจงใหพระเจาอเทนเสดจไปดทตำาหนกของนางสามาวดเอง พระองคเหนวาทผนงมชองอยจรงจงตรสถามหญงบรวารจงกราบทลใหทรงทราบอยางละเอยดพระองคจงใหชางทำาหนาตางใหหญงเหลานนเปดดพระสงคไดสบายมากขน  นางมาคนทยาจงโกรธแคนมากกวาเกา จงคอยใหรายนางสามาวดตางๆนาๆ และทำากลอบายใหพระเจาอเทนคดวานางสามาวดเปนหญงชว จนพระเจาอเทนทรงเชอ ทรงรบสงใหเอาธนขนาดใหญมาเพอยงนางสามาวดและหญงบรวาร แตนางสามาวดกสงใหหญงบรวารอยาโกรธอยาโตตอบ แตจงแผเมตตา

58

ใหกบทกคนทงแกพระเจาอเทนและนางมาคนทยา และดวยอำานาจแหงการแผเมตตานนทำาใหลกธนหวนกลบมาตกทพระองคผยง ทำาใหพระเจาอเทนไดสต และทงธน พระเจาอเทนตรสถามนางสามาวดวา อยากไดอะไร นางจงกราบทลวา หมอมฉนไมอยากได“ทรพยสนเงนทองแตขอพระองคไดโปรดนมนตพระพทธเจาพรอมดวยพระสงฆ 500 รปมารบบณฑบาตทนเปนประจำา แลวหมอมฉนจะถวายทานแลวฟงพระธรรม พระเจาอเท”นทรงทำาตามทนางขอ  ฝายนางมาคนทยากยงแคนหนก จงรวมมอกบอาของนางเผาปราสาทของนางสามาวดพรอมตำาหนกของหญงบรวารโดยเอาผาชบนำามนไปวางตามจดสำาคญ และปดประตทางออก แลวจงจดไฟเผาทำาใหนางสามาวดและบรวารเสยชวตในกองเพลงทงหมด กอนตายนางสามาวดบอกใหหญงบรวารนอมจตทำาเวทนาปฏคคหะกมมฏฐาน ทำาใหบางคนบรรลสกทาคามผล บางคนบรรลอนาคามผล  พระสงฆเมอร ขาวการตายของนางสามาวดและบรวารจงถามพระพทธเจาวา อบาสกาเหลานนไปเกดทไหน พระพทธเจาจงตรสวา อบาสกาเหลานนไมเปนผไรผลหรอก ยอมไปสสคตแนๆ  ฝายพระเจาอเทนพอทราบวาไฟไหมจงใชกลอบายสบหามอเพลง พระองคทรงทำาเปนชมเชยมอเพลง วาจงรกภกดดตอพระองค นางมาคนทยาจงรบเสนอหนาทลวาตนเปนคนทำาและรวมมอกบอา พระเจาอเทนจงรบสงใหจบบคคลเหลานนรวมกนแลวฝงครงตวแลวเอาฟางคลมแลวจดไฟเผาทงเปนแลวเอาไถเหลกไถกลบอกทหนง  สวนนางมาคนทยาใหตดเนอโยนเขากองไฟทละชน ความอจฉา รษยา ไมเคยใหคณกบใครเลย

59

60