1 06 อุภัยพากย์ปริวัตน์ ภาค 1 2

คาชแจง สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ทรง เรยบเรยงหนงสออภยพากยปรวตนขนเมอ พ.ศ. ๒๔๓๕ เพอเปนแบบ เรยนกากบไปกบบาลไวยากรณ ถอยคาสานวนทงในพากยบาลทงใน พากยไทย ไดทรงเรยบเรยงขนเองเกอบตลอด มคาถา ๒ ๓ แหง เทานนทนามาจากคมภรธรรมบท หนงสอนไดทรงไวเปนแบบทงความ รไวยากรณและความรทางพระศาสนา ดงจะเหนไดจากตวอยางนน ๆ. หนงสอน ไดพมพมาตามแบบเดมททรงเรยบเรยงไว เวนแต การแกไขมาใชตวอกษรตามยคนน ๆ ซงสมเดจพระพทธโฆษาจารย (ครงยงดารงตาแหนงพระสาสนโสภณ) กรรมการ ไดตรวจชาระ โดยพระกระแสรบสงของ กรมหลวงชนวรสรวตฒน สมเดจพระสงฆ- ราชเจา นายกกรรมการครงหนง เมอ พ. ศ. ๒๔๖๙ และเจาหนาท ไดทาอกครงหนง เมอ พ. ศ. ๒๔๘๐ เทานน. หนงสอนเคยพมพแยกกนเปน ๒ ภาค ตามประสงคในเวลานน แตผศกษานยมใชตลอดทง ๒ ภาค ฉะนนในครงน จงใหพมพรวม ภาคท ๑ และภาคท ๒ เปนเลมเดยวกน เพอความสะดวก กบใหทา สารบาญไวดวย. พระอมราภรกขต มหามกฏราชวทยาลย ๔ กรกฎาคม ๒๔๘๙ คานา (พมพครงท ๑/๒๔๓๖) หนงสอเลมน สาหรบเปนแบบฝกหดผแรกเรยนภาษามคธใหเขา

ใจวธแปลมคธเปนไทยและแปลไทยเปนมคธ แตงไวเพอเปนแบบเรยน กากบไปกบบาลไวยากรณ อาจารยผจะสนศษยใหเรยนหนงสอฉบบน สอนไดตงแตเวลาศษยเรยนแจกแบบ อ การนตในปลงคไดแลวเปนตน ไป แตตองใหเรยนบาลไวยากรณตามกาหนดอยางน นาม อาขยาต กรยากตก อพยยศพท สมาส ตทธต นามกตก สนธ ในเวลาสอน หนงสอเลมน เมอถงแบบใด อาจารยตองแนะใหศษยเขาใจความแบบ นนใหดกอน จงใหแปลประโยคเหลานน อาจารยไมควรบอกใหศษย วาตามไป เชนบอกหนงสอกนโดยธรรมดา ควรจะใหศษยแปล ประโยคเหลานน เขยนลงในกระดานชะนวนหรอในสมด หรอใน กระดาษแลวคอยตรวจด ประโยคใดผด ควรชคาผดในประโยคนนให ศษยทราบวา ผดเพราะอยางนน ๆ ถาไมมหนงสอปทานกรม ศษย ไมทราบศพทใดควรบอกศพทนนให แตอยาบอกลกษณะไวยากรณ ม วภตตเปนตน ทศษยเรยนมาแลว ควรใหศษยในหนงสอปทานกรมนน เอง สอนอยางน ศษยจะตองอาศยกาลงความคดและความจาของ ตนเองมาก จะไดความรด อาจารยจะสอนศษยไดมากคนดวย. กรมหมนวชรญาณวโรรส

ประโยค๑ - อภยพากยปรวตน ภาค ๑ - ๒ - หนาท 1

อภยพากยปรวตน ภาคท ๑ ๑. วธเรยงความภาษามคธ ไมเหมอนเรยงภาษาไทย ใช กลบกน เชนคาไทยวา สาวก ของพระพทธเจา คามคธตองเรยง กลบกนวา ของพระพทธเจา สาวก ดงน ประโยคเหลานผเรยนจงแปลเปนไทย ๑. พทธสส สาวโก ๑๔. รกขสส สสเร อห ๒. ธมเม ปสาโท ๑๕. โกฏเ วหโย ๓. สาวกาน สงโฆ ๑๖. กรโน ทนตา ๔. อาจรยสส สสสา ๑๗. มนตน สมาคโม ๕. คาเม อาวาโส ๑๘. รกเข สข ๖. คาเมส ทารกา ๑๙. ทณฑสส หตเถ ทณโฑ ๗. อาจรยมห คารโว ๒๐. เสฏ มห วสสาโส ๘. สงฆสส วหาโร ๒๑. วเช ปสโว ๙. อปชฌายสส ปตโต ๒๒. ปพพตสส สขเร เกต ๑๐. ขตตยาน กมารา ๒๓. เสตมห รโถ ๑๑. อคคโน ขนโธ ๒๔. ครโน ปตตา ๑๒. อสน อสสโม ๒๕. กมาราน ครโว ๑๓. อรมหา อตราโส ๒๖. วน โอวาโท


๒๗. โลเก สยมภ ๒๙. เวทาน ปารคโน ๒๘. สยมภโน ธมโม ๓๐. วห อปสเสโว. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๓๑. ความเชอ ในพระพทธเจา ๔๑. เปลว แหงไฟ ๓๒. ผล ของพระธรรม ๔๒. กง ท. แหงตนไม ๓๓. กฎ ท. ของสงฆ ๔๓. ขาวสก ในหมอขาว ๓๔. อาจารย ของศษย ท. ๔๔. เชอก ในคอ แหงหมา ๓๕. บาน ท. ในเมอง ๔๕. จก ในหว แหงเดก ๓๖. เดก ท. ในวด ๔๖. กอง แหงขาวเปลอก ท. ๓๗. หม แหงหญง ท. ๔๗. หม แหงปลา ท. ในสระ ๓๘. ตนไม ท. บนภเขา ๔๘. รถ ท. ในถนน ๓๙. วหาร แหงอปชฌายะ ๔๙. เสา แหงสะพาน ๔๐. เมอง แหงกษตรย ๕๐. คอก แหงสตวของเลยง ท. ๒. คณนามของนามนามบทใด ตองมลงคะ วจนะ วภตต เหมอนลงคะ วจนะ วภตต ของนามนามบทนน เรยงไวหนานาม - นามบทนน ดงน อจโจ รกโข ตนไมสง, อจเจ รกเข สกณา นกทงหลาย บนตนไม สง.


ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๕๑. สตตาน อคโค พทโธ ๖๖. วสาเล เขตเต สสสาน ๕๒. สนทโร ธมโม ๖๗. ทารณา โจรา ๕๓. มหนโต สาวกาน สงโฆ ๖๘. ทารเณห โจเรห ภย ๕๔. อคคสส พทธสส สาสน ๖๙. ทฆา รชช ๕๕. สนทรสส ธมมสส วปาโก ๗๐. ทฆาย รชชยา คล ๕๖. สทธาน สาวกาน สงโฆ ๗๑. นว สปป ๕๗. กสโล อาจรโย ๗๒. นวสม สปปมห มกขกา ๕๘. อาตาปโน สสสา ๗๓. มหต สาลา ๕๙. กสลสส อาจรยสส มต ๗๔. มหตย สาลาย ชนา ๖๐. อาตาปน สสสาน สกขา ๗๕. ครก ธน ๖๑. อฑฒ กล ๗๖. ครกสส ธนสส ชย ๖๒. อฑฒสส กลสส ปตโต ๗๗. นลาน ปปผาน ๖๓. สคนธ ปปผ ๗๘. นลาน ปปผาน ราส ๖๔. สคนเธ ปปเผ ภมโร ๗๙. สกโก สาลน โอทโน ๖๕. วสาล เขตต ๘๐. สกกสส โอทนสส ปาต. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๘๑. พระพทธเจา ผทพง ๘๒. อานภาพ ของพระพทธเจา ของสตว ท. ผทพง ของสตว ท.


๘๓. ธรรม เลศ ในโลก ๙๑. รศม ของพระอาทตย รอน ๘๔. ความเลอมใส ในธรรม ๙๒. รศม ของพระจนทร เยน เลศ ในโลก ๙๓. ตนไม ท. ใหญ ๘๕. บคคล ท. ผอรยะ ๙๔. ตนไม ท. บนภเขา ใหญ ๘๖. คณ ของบคคล ท. ผอรยะ ๙๕. พระสตป สง ๘๗. นาง กษตรย ๙๖. ธง บนยอด แหงพระสตป สง ๘๘. โอรส ของนาง กษตรย ๙๗. กระดก ท. แหง ความ เผอก ๘๙. พระราชา มาคธ ๙๘. หนง แหงโค ท. ดา ๙๐. โอรส ใหญ ของ ๙๙. วมาน แหงพรหม ใหญ พระราชา มาคธ ๑๐๐. ดาว ท. ในฟา อนมอ. ๓. กรยากตก ทไมใชอพยยะ ของนามนามบทใด ตอง มลงคะ วจนะ วภตต เหมอนลงคะ วจนะ วภตต ของนาม- นามบทนน เหมอนกบคณนามทแสดงมาแลว แตเรยงไวหลง นามนาม ดงน ปตโต ชาโต บตร เกดแลว, ปตา ตฏโ บดา ยนดแลว. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๑๐๑. พทโธ โลเก อปปนโน ๑๐๔. อาจรโย สสสาน สปป ๑๐๒. สรโย นเภ อคคโต วาเจนโต ๑๐๓. ราชา อยยาน คโต ๑๐๕. วาณโช ธานยา นกขนโต


๑๐๖. พราหมโณ นหานาย ๑๑๗. คลาโน สยเน นปนโน นท คโต ๑๑๘. ตาปโส ผลาน อตถาย ๑๐๗. ภกข คาม ปณฑาย วน คโต ปวฏา ๑๑๙. ทลททสส ธน นฏ ๑๐๘. เสฏ โน ภรยา รเถน ๑๒๐. ราชน นารน มชเฌ ตา วถย คตา ๑๒๑. อมจจสส เคล ชาต ๑๐๙. อสโย อสสเมส นสนนา ๑๒๒. ตณาน ภมย รฬหาน ๑๑๐. รโ ปตโต ชาโต ๑๒๓. อจฉรย การณ ชาต ๑๑๑. ผลาน รกขา ปตตาน ๑๒๔. รกขสส สาขา ภคคา ๑๑๒. วธ คพเภ นสนนา ๑๒๕. อมพสส ผลาน ปกกาน ๑๑๓. โสภณาน ปปผาน มลาตาน ๑๒๖. กากา รกเขส นลนา ๑๑๔. หตถ ชณณาย สาลาย ๑๒๗. ภรโก มรณสมา ภโต โต ๑๒๘. ภกข อตตโน สนตเกน ๑๑๕. จณโฑ ปรโส อตตโน ตฏโ าตห ภนโน ๑๒๙. ทารกา นทย นมคคา ๑๑๖. ปตา ปตเตน คาม คโต ๑๓๐. สปปสส ภาชน ภนน. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๑๓๑. พระพทธเจา เกดขนแลว ในโลก ๑๓๒. ธรรม ตงอยแลว ในสนดาน ของสตบรษ ท. ๑๓๓. พระผมพระภาค ถงแลว ซงกรงราชคฤห โดยลาดบ


๑๓๔. ฤษ ท. อยแลว ในสวน แหงพระราชา ๑๓๕. ดอกบว เขยว เกดแลว ในนา ๑๓๖. กงไม แหง ตกแลว จากตนไม ๑๓๗. พระราชา ออกแลว จากเมอง ดวยบรวาร ใหญ ๑๓๘. ชาง ด หลกออกแลว จากฝง ๑๓๙. ขนนาง ไปแลว ในแมนา ดวยเรอ ๑๔๐. พราหมณ ท. เขาไปแลว สเมอง เพออนขอ ๑๔๑. ไฟ ตงขนแลว แตหลงคา แหงเรอน ๑๔๒. หญง ท. ไปแลว เพออนเลน ในแมนา ๑๔๓. จวร ท. เกดขนแลว แกสงฆ ๑๔๔. จวร ของสามเณร หายแลว ๑๔๕. ลกหญง ของเศรษฐ ตายแลว ๑๔๖. ตนไม ท. งอกขนแลว ในสวน แหงพระราชา ๑๔๗. นางสาวนอย ไปแลว สตระกล แหงผว ๑๔๘. ภกษ ท. นงแลว ในวหาร ใหญ ๑๔๙. คน นอนแลว ในศาลา สง ใกลบาน ๑๕๐. พระจนทร ขนไปแลว ในฟา ในกลางคน.


๔. เอกศพทซงเปนสงขยา เปนเอกวจนะอยางเดยว ตงแต ทว จนถง อฏารส เปนพหวจนะอยางเดยว ตงแตเอกนวสต ถง อฏนวต เปนเอกวจนะ อตถลงคอยางเดยว แมเขากบศพททเปน พหวจนะลงคอน กคงอยอยางนน ไมเปลยนไปตาม ดงน เอโก ชโน ชน ผเดยว, เทว ชนา ชนทงหลาย ๒, ปจตตสาย ชนาน ลาโภ อปปนโน ลาภ เกดขนแลว แกชนทงหลาย ๓๕. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๑๕๐. อฏนน ภควโต สาวกาน สมโห ๑๕๒. จตตาโร ภกข คาม ปณฑาย ปวฏา ๑๕๓. ปจ มาสา อตกกนตา ๑๕๔. ตณ อปลาน อทเก ชาตาน ๑๕๕. เอกนวสต นารโย นหานาย นท คตา ๑๕๖. เอก ผล รกขา ปตต ๑๕๗. จตปาสาย ภกขน จวราน ทายเกห ทนนาน ๑๕๘. สตต อสโย นครา นกขนตา ๑๕๙. อมจโจ ฉห สหาเยห อยยาน คโต ๑๖๐. ทวนน กฏน อนตเร มหนโต สโร ๑๖๑. เตวสตยา กมาราน อาจรโย คาม ปวฏโ ๑๖๒. ภควา จตสสนน ปรสาน มชเฌ นสนโน ๑๖๓. นทยา ทวส ปาเรส คามา ตา ๑๖๔. นวนน ปตตาน มาตรา ธน ทนน


๑๖๕. โสฬส สสสา อตตโน สตถาร อปคตา. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๑๖๖. พระอรหนต ท. ๖๑ เกดขนแลว ในโลก ๑๖๗. สาวก ท. ใหญ ของพระผมพระภาค ๘๐ ๑๖๘. รตนะ ท. ของจกรพรรด ๗ อยาง ๑๖๙. ภกษ เขาไปแลว สบาน ท. ๕ เพอกอนขาว ๑๗๐. วน ท. ๒๕ ลวงไปแลว ๑๗๑. กงไม ท. ๔ หกแลว จากตนไม ๑๗๒. ชาย ท. ๑๔ ไปแลว ในถนน ดวยหญง ท. ๒๑ ๑๗๓. ขาว อนบดา ของเดก ใหแลว แกพราหมณ ท. ๔๔ ๑๗๔. ลกสาว ท. ๒ ของเศรษฐ นงแลว ในหอง ๑๗๕. ตาแหนง อนพระราชา ประทานแลว แกชน ท. ๓๘. ๕. ปรสสพพนาม ประถมบรษ ใชแทนนามนามบทใด ตองมลงคะ และวจนะ เหมอนลงคะและวจนะของนามนามบทนน สวนวภตตนน เหมอนกนกได ตางกนกได ดงน. เอโก อยยาเน รกโข, โส วาเตน ปหโต, ตสส ปณณาน ปตตาน. ตนไม ในสวน ตนหนง, ตนไมนน อนลม กระทบ แลว, ใบทงหลาย ของตนไมนน หลนแลว,


ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๑๗๖. ภควา อนตตร สมมา สมโพธ ปตโต, ตสส สาสน โลเก ปตถต. ๑๗๗. พห รโ ธน, ตสส นาคเรห สงกา ทนนา. ๑๗๘. ตโย ชนา ปพพชตา, เต สาสเน วฑฒ ปตตา. ๑๗๙. เสฏ โน มาตา สาสเน ปสนนา, ตาย สงฆสส ทาน ทนน. ๑๘๐. จตสโส วาณชสส ธตโร, ตา สามกาน กล คตา. ๑๘๑. เทว พราหมณสส โคณา, เตส เอโก มโต. ๑๘๒. พหน จวราน สงฆสส อปปนนาน, ตาน ภกขน วภตตาน. ๑๘๓. อจจ ขตตยสส กล, ต ชเนห มานต. ๑๘๔. สรโย ปพพณเห อคคโต, โส สายณเห อตถงคโต. ๑๘๕. เอโก โปโต ธานยา ตตถ สมปตโต, ตมหา พหน ภณฑาน วาณเชห อานตาน. ๑๘๖. มหนโต นโครโธ อรฌ ชาโต, สกณา ตสม นลนา. ๑๘๗. ภกข ทายกสส เคเห นสนนา, เตส โภชน เตน ทนน ๑๘๘. มาตกาย อทก ปรปณณ, ต กลฏ. ๑๘๙. มาตกาย อทก ปรปณณ, ต กลฏ. ๑๘๙. อทเก ปทม ปปผต, ภมโร ต อปคโต. ๑๙๐. ทลททสส ขโร อาพาโธ อปปนโน, โส มหตเตน มโต. ประโยคเหลาน ผเรยนลงแปลเปนมคธ ๑๙๑. พระจนทร ขนไปแลว ในฟา, พระจนทรนน อนเมฆ บงแลว.


๑๙๒. อบาสกา ท. ไปแลว สวด, ธรรม อนเขา ท. ฟงแลว. ๑๙๓. ฝน ตกแลว, หยาด ท. แหงมน เตมแลว ในตม. ๑๙๔. ธดา แหงเศรษฐ เกดแลว, เขา ยนดแลว. ๑๙๕. เรอ ไปแลว ในแมนา, ภกษ ท. ๔ นงแลว ในเรอนน. ๑๙๖. ศษย ท. เขาไปใกลแลว ซงอาจารย, โอวาท อนทาน ให แลว แกเขา ท. ๑๙๗. หญา งอกแลว ในสวน, หญานน อนชาวสวน ดายแลว (ตดแลว). ๑๙๘. ดอก ท. แหงตนโศก บานแลว, ดอก ท. นน อนตกแตน ท. เคยวกนแลว. ๑๙๙. ผล แหงมะมวง หลนแลว จากกง, ผลนน อนเดก ฉวย เอาแลว. ๒๐๐. ทรพย แหงคนจน หายแลว, ทรพยนน อนโจร ลกแลว. ๖. เต, เม, โว, โน, มธยมบรษ และอตตมบรษ สพพนามนน ตองมบทอนนาหนากอน จงใชได เชน อาจรโย โน อาจารย ของขา ท. อยนเต ปตโต น บาตร ของเจา. ๗. วเสสนสพพนาม ของนามนามบทใด ตองมลงคะ วจนะ วภตต เหมอนลงคะ วจนะ วภตต ของนามนามบทนน เรยงไวขางหนาแหงนามนามบทนน ดงน ยสม ภควต มย


อภปปสนนา, ต ภควนต สรณ คตา. เรา ท. เลอมใสยงแลว ในพระผมพระภาค ใด, เรา ท. ถงแลว ซงพระผมพระภาคนน เปนทระลก. ถาไมนยมนามนาม เปนแตนยมลงคเทานน จะไม เรยงนามนามไวดวยกได ดงน ยสส ลาโภ อปปนโน, ตสส อลาโภ อปปนโน. ลาภ เกดขนแลว แกผใด, ความไมมลาภ เกดขนแลว แกผนน. ยสสา ปตโต ชาโต, สา ตฏา. บตร ของหญงใด เกดแลว. หญงนน ยนดแลว. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๒๐๑. อตโร ภกข คาม ปณฑาย ปวฏโ. ๒๐๒. อมสส ปรสสส ปตโต ปพพชโต. ๒๐๓. ยสส สข อปปนน, ตสส ทกข อปปนนง ๒๐๔. มม อาจรโย อมกสม อาวาเส วสส วตโถ. ๒๐๕. เอสา อตถ นหานาย นท คตา. ๒๐๖. เกน เอตาน จวราน ตยห ทนนาน ? มยห อปฏาเกน. ๒๐๗. อโ เม อากปโป กรณโย. ๒๐๘. จณโฑ อย สนโขล กสม การเณ โส ตยา โปสโต ? ตสม อนกมปาย. ๒๐๙. เอโส รกโข วาเตน ปหโต. ตสส ปณณาน ปตตาน. ๒๑๐. อาจรเยน โน อตตโน ปโย สสโส ตว สนตก เปสโต. ๒๑๑. ปตโต เม นฏโ, อมสส กฏย สามเณเรน นกขตโต.


๒๑๒. ปตโต เต วย ปตโต. ๒๑๓. อท ปณณ มม สหาเยน ตยห เปสต. ๒๑๔. อมสม มธมห มกขกา ปตตา. ๒๑๕. มย อมนา ปรเสน รโ อยยาน คตา. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๒๑๖. คาสอน ของพระผมพระภาค ใด แผไปแลว ในโลก, พระ ผมพระภาคนน ปรนพพานแลว. ๒๑๗. ความสรรเสรญ เกดขนแลว แกผใด, ความนนทา เกดขนแลว แกผนน. ๒๑๘. บตร ท. แหงหญง น ทงหมด บวชแลว ในศาสนา. ๒๑๙. อมาตย ผโนน ไปแลว สวง แหงพระราชา. ๒๒๐. ลกชาย ของทาน ไปแลว สปา ดวยลกชาย ของขา. ๒๒๑. ดอกไม ท. น อนแมของขา ใหแลว แกอาจารย ของทาน. ๒๒๒. ธรรมน อนพระศาสดา ของเรา ท. แสดงแลว. ๒๒๓. นาเตมแลว ในเรอ นน. ๒๒๔. ใคร นอนแลว ในหอง โนน ? ภกษ ใหม องคหนง. ๒๒๕. กระบอน ด, คน ท. มาก อนมน ขวด (ประหาร) แลว.


๘. กรยาอาขยาต ของนามนามกด ของปรสสพพนาม กด บทใด ตองมวจนะ และบรษ เหมอนวจนะ และบรษ ของนามนามกด ของปรสสพพนามกด บทนน ดงน ชโน ยาต, ชนา ยนต, โส ยาต, เต ยนต, ตว ยาส, ตมเห ยาถ, อห ยาม, มย ยาม. กรยาอาขยาตน เรยงไวในทสด ประโยค เชนตวอยางทแสดงมาแลว บางทกเรยงไวหนาประโยค เชน สณาต เม ภนเต สงโฆ ทานผเจรญ สงฆจงฟง ขาพเจา. วธใชมธยมบรษ และอตตมบรษ, จะไมเขยนตวประธานลงดวย กได แตตองใชกรยาใหถกตามวจนะ และบรษ ดงน กตรสม อาวาเส วสส วสส ทาน อยตลอดพรรษา ในอาวาสไหน ? ปวรนเวเส วสส วสาม ขาพเจา อย ตลอดพรรษา ในวนบวรนเวศ. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๒๒๖. อาจรโย อตตโน สสสาน โอวาท เทต, เต สณนต. ๒๒๗. ทารกา ทวเส สปป สกขนต, เต อนกกเมน วฑฒ ปาปณนต. ๒๒๘. ปาย ปภา สพพาห ปภาห วโรจต. ๒๒๙. โย พาเล เสวต, โส วนาส ปาปณาต. ๒๓๐. สปปรสา สพเพส สตเตส เมตต กโรนต. ๒๓๑. โย ธมม จรต, โส ตสส วปาก อนโภต. ๒๓๒. วรเยน อตตาน อตตโน นาถ กโรต.


๒๓๓. ตสม ภควต พรหมจรย จราม. ๒๓๔. มาตา อตตโน ปตต อนสาสต, โส ตสสา โอวาเท ตฏต. ๒๓๕. กตเรน มคเคน รโ นเวสน คจฉส ? ๒๓๖. อสเกน มคเคน คจฉาม. ๒๓๗. กตรสม คาเม วสถ ? นครสส สมเป วสาม. ๒๓๘. อมพสส ผลาน สาขาย ปตนต, ทารกา ตาน วลมปนต. ๒๓๙. ราชา มหนเตน ปรวาเรน อาราม คจฉต. ๒๔๐. พราหมณา ภกขาย นคร ปวสนต. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๒๔๑. พระพทธเจา แสดง ซงธรรม เพอประโยชน เพอสข แหง ชน ท. ๒๔๒. ชน ท. ใด ปฏบต โดยเคารพ, ชน ท. นน พน จากทกข. ๒๔๓. ผใด สงวน ซงตน, ผนน เวน จากบาป. ๒๔๔. ความเลอมใส ในธรรม ของผใด มอย, ผนน ประพฤต ซงธรรมนน. ๒๔๕. ลกชาย ท. ของเศรษฐ มอย ๔ คน, ใน เขา ท. คนหนง ตายเสย. ๒๔๖. ผใด ทา ซงบาป, บาปนน ให ซงผล แกผนน. ๒๔๗. ภกษ ท. ทองอย ซงธรรม ในวหาร.


๒๔๘. คนเจบ นอนอย ในทนอน, หมอ ให ซงยา แกเขา. ๒๔๙. พราหมณ ท. บชาซงกอง แหงไฟ เพอลาภ. ๒๕๐. สตบรษ ท. บชา ซงรตนะ ท. ๓ ดวยความเลอมใส. ๙. คณนาม ทเนองดวยกรยา วาม วาเปน เรยงไวหลง นามนาม ซงเปนเจาของ หนากรยา วาม วาเปน นน ดงน สคนธ ปปผ สพเพส มนาป โหต ดอกไม หอม เปน ทชอบ ใจ ของชนทงหลายทงปวง. แมจะไมเรยงกรยาไวดวยกได ดงน อตตา ห อตตโน นาโถ ตนแล เปนทพงของตน. ๑๐. นามนาม ซงใชเปนคณนาม ตองมวจนะและวภตต เหมอนนามนามซงเปนเจาของ แตลงคนนคงอยตามท คอศพทเดม เปนลงคอะไร กคงเปนลงคนน ดงน พทโธ เม วร สรณ พระ พทธเจา เปนทพง อนประเสรฐ ของเรา. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๒๕๑. ราชา อตตโน รฏเ ชนาน อสสโร โหต ๒๕๒. อย ทารโก เสฏ โน นตตา โหต. ๒๕๓. พทโธ สตตาน นาโถ. ๒๕๔. ธมโม โน อตตม สรณ.


๒๕๕. ยสม ภควต พรหมจรย จราม, โส โน ภควา สตถา. ๒๕๖. มนสสาน ชวต อปป โหต. ๒๕๗. สพเพ สงขารา อนจจา, เย อปปชชนต, เต นรชฌนต. ๒๕๘. สพเพส สตตาน มรณ นย. ๒๕๙. สงโฆ อนตตร โลกสส ปสส เขตต. ๒๖๐. ปาน สตตาน ปตฏา โหนต. ๒๖๑. ปมาโท มจจโน ปท. ๒๖๒. อย รกโข อมสม วเน สพเพห รกเขห อตตโม โหต. ๒๖๓. ย มาต ธน, ต ปตตสส สนตก โหต. ๒๖๔. ราชา มนสสาน มข. ๒๖๕. ภกข ปวา โหต. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๒๖๖. บดา เปน ทรก ของเรา ท. ๒๖๗. หญง สาว เปน ทชอบใจ ของชายแก. ๒๖๘. ขา ฯ เปน ทรก ของมารดา ของขา ฯ. ๒๖๙. ความไมประมาท เปนทางแหงนพพาน. ๒๗๐. ไฟ เปน ปาก (ประธาน) ของยญญ. ๒๗๑. ความไมม แหงโรค เปนลาภ แหงชน ท. ๒๗๒. กรงเทพ ฯ เปน เมอง มงคง. ๒๗๓. วด ไกล จากบาน ท. เปน ทสบาย.


๒๗๔. แผนดน เปน ทอย ของสตว ท. ทงปวง. ๒๗๕. ตนไม ท. เปน ทอาศย ของนก ท. ๑๑. กรยากตก ทไมใชอพยยะ ถามกรยา วาม วาเปน อยหลง เขากบกรยา วาม วาเปน นน ใชเหมอนกรยาอาขยาต ซงมธาตอยางเดยวกบกรยากตกนน เชน เสฏ โน ลาโภ อปปนโน โหต มความเปนอยางเดยวกนกบ เสฏ โน ลาโภ อปปชชต ดงน. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๒๗๖. ราชา ชเนห มานโต โหต. ๒๗๗. พทโธ ว ห ปชโต โหต. ๒๗๘. สาวตถย อตโร ภกข อหนา ทฏโ กาลกโต โหต. ๒๗๙. เสฏ โน อาพาโธ อปปนโน โหต. ๒๘๐. สงฆสส จวร อสสนน โหต. ๒๘๑. ภกข อตตโน สนตเกน ตฏโ โหต. ๒๘๒. ปาโป ชาโต' ส. ๒๘๓. ภควโต สาวกาน สงโฆ สปฏปนโน โหต. ๒๘๔. อมสม อาวาเส วสส วตโถ' มห.


๒๘๕. เทสนาวสาเน พห ชนา โสตาปนนา อเหส. ๒๘๖. อปปมตตา โหถ. ๒๘๗. อรหนโต ปรมาย วสทธยา วสทธา โหนต. ๒๘๘. นวกสส ภกขโน อนภรต อปปนนา โหต. ๒๘๙. อท สกขาปท ภควตา ภกขน ปตต โหต. ๒๙๐. อมาน การณาน มม อาจรเยน ทฏาน โหนต. ประโยคเหลาน ควรอาจารยใหศษยกลบกรยากตก กบกรยา ทแปล วาม วาเปน เปนกรยาอาขยาตตวเดยว เพอใหศษยเขาใจ ชดเจน. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๒๙๑. ตนไทร ใหญ น เปน (ของ) อนเทวดา สงแลว. ๒๙๒. กองทพ แหงขาศก เปน (หม) อนพระราชา ชานะแลว. ๒๙๓. ศลปะ อนน เปน (ของ) อนศษย ของเรา ศกษาแลว. ๒๙๔. คา น เปน (คา) อนอปชฌายะ ของทาน พดแลว. ๒๙๕. ผา ท. น เปน (ของ) อนทายก ถวายแลว แกสงฆ. ๒๙๖. คลอง นน เปน (ของ) อนบดา ของเรา ท. ขดแลว. ๒๙๗. ทรพย ของคนจน เปน (ของ) อนโจร ลกแลว. ๒๙๘. ลกชาย ของทาน เปน (ผ) อนชนพาล ตแลว. ๒๙๙. กเลส ท. ทงปวง เปน (โทษ) อนพระอรหนต ท. ละไดแลว. ๓๐๐. ธรรม น เปน (คณ) อนผร ท. ถงทบแลว.


ประโยคเหลาน เมอศษยแปลเปนมคธแลว ควรอาจารย จะใหกลบเปนกรยาอาขยาตตวเดยว เชนเคยใหทามาแลว. ๑๒. ถามขอความเรองอน แทรกเขามาในระหวาง แหงประโยค นามนาม ทเปนประธาน ในขอความนน ใชฉฏฐ หรอสตตมวภตต กรยาของนามนามบทนนใชกรยากตก ม ลงคะ วจนะ วภตต เหมอน ลงคะ วจนะ วภตต ของนามนามบทนน แทรกเขามาใน ทไหนกเรยงไวในทนน ดงน สรเย อตถงคเต, จนโท อคคจฉต ครนเมอพระอาทตย ตกแลว, พระจนทร ขนไปอย. ทารกสส รทนตสส, ปตา ปพพช เมอเดก รองใหอย, พอ บวชแลว. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๓๐๑. รเ อาคเตล สพเพ ชนา ปกกมนต. ๓๐๒. อย อตถ, อตตโน สามเก มเต, อ สามก ลภ. ๓๐๓. นโครธสส ปตตาน, เทเว วฏเ, ผลนต. ๓๐๔. เถรสส นทท อโนกกมนตสส, อกขมห โรโค อปปชช. ๓๐๕. อมพสส ผเลส สาขาย ปตเตส, ทารกา วลมปนต. ๓๐๖. ปตา, อตตโน ปตเต วฑฒ ปตเต, ตสส อตถาย กมารก อาเนส. ๓๐๗. ทลททา, อตตโน ธเน นฏเ, โสจนต.


๓๐๘. ทารกา, อตตโน หตเถ ผเล มาตรา คหเต, โรทนต. ๓๐๙. สามเณรสส ธมม กเถนตสส, อนธกาโร ชาโต. ๓๑๐. ปทมาน, สรเย อคคเต, ปปผนต, ตสม อตถงคเต, ปตตาน ปทหนต. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๓๑๑. พระจนทร, ครนเมอเมฆ ไปปราศแลว, ยอมเปลง ซงรศม. ๓๑๒. พระอาทตย, ครนเมอฝน ตกอย, ยอมเศราหมอง. ๓๑๓. บตร ผใหญ ครนเมอบดา ตายแลว, ยอมได ซงสมบต ของเขา. ๓๑๔. ศษย ท., เมออาจารย ของตน มาแลว, ลกขน จากทนง ดวยเคารพ. ๓๑๕. พระราชา, ครนเมอเดอน ลวงแลว, ประทาน ซงทรพย แกบรวาร ท., ของพระองค. ๓๑๖. ตตถยะ ท., เมอพระพทธเจา เกดขนแลว ในโลก, เสอม แลว จากลาภ. ๓๑๗. ฝง แหงเนอ ท., เมอราชสห มาแลว, ยอมหนไป จากทนน. ๓๑๘. เมอพระเถระ กลาวอย ซงธรรม, อรณ ขนไปแลว. ๓๑๙. แมลงเมา ท, เมอฝน ตกแลว, ยอมขนไป จากร ของตน. ๓๒๐. ชาย ผน, ครนเมอภรยา ของตน ตายแลว, ไดแลว ซง ภรยาอน.


๑๓. ในความทอนเดยว ถามกรยาซงเนองกนตอ ๆ มาโดย ลาดบหลายตว ใชกรยาอาขยาตแตตวหลงตวเดยว บรรดากรยา ขางหนา ใชกรยากตกเปนอพยยะบาง ไมเปนอพยยะบาง ทงสน แตทใชกรยากตกทเปนอพยยะคอกรยาทลง ตวา ปจจย มากกวาอยาง อน ดงน: สพเพ สกณา ปพพณเห อตตโน กลาวกา นกขมตวา สกล ทวส จรตวา สายณเห ปฏนวตตนต นก ท. ทงปวง ออก แลว จากรง ของตน ๆ ในเวลาเชา เทยวไปแลว ตลอดวน ทงสน กลบคนมา ในเวลาเยน ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๓๒๑. อตโร ภกข อตตโน อปชฌาย อปสงกมตวา วนทตวา ปฏรเป อาสเน นสทตวา ปห ปจฉ. ๓๒๒. โส ตสส ปห กเถตวา ต อยโยเชส. ๓๒๓. สโท ตณฑล โธวตวา อกขลย ปกขปตวา อทก ทตวา อทธน อาโรเปตวา, ภตเต ปกเก, โอตาเรส. ๓๒๔. อมจโจ รโ นเวสน คนตวา, ตสส กจจ กตวา, อตตโน เคห นวตต. ๓๒๕. สโห มค หนตวา, ตสส มส ขาทต. ๓๒๖. อปาสกา อาราม คนตวา, ทาน ทตวา, สล สมาทยตวา, ธมม สณนต. ๓๒๗. วาณชา วเทศา ภณฑาน อาเนตวา, อาปเณส วกกณนต.


๓๒๘. อาจรโย, เวลาย สมปตตาย, อตตโน สสสาน โอวาท ทตวา, คพภ ปวสต. ๓๒๙. ราชา ทวเส ทวเส อนเตปรา นกขมตวา, อมจจาน สมาคเม นสทตวา, อตตโน รฏเ อปปนน กจจ วจาเรต. ๓๓๐. โจรา รตตย วจรตวา, อรเณ อคคเต, อตร าน ปวสตวา, สยนต. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๓๓๑. หม แหงภกษ ท., ครนเมอดถ ท ๑๕ ถงพรอมแลว, ประชม กนแลว ในสมา, ทา ซงอโบสถ. ๓๓๒. สงขาร ท. ทงปวง ไมเทยง เกดขนแลว ยอมดบไป. ๓๓๓. คนจน ท. เขาไปแลว สเมอง, ทาแลว ซงการงาน, ครนเมอ คาจาง อนตน ไดแลว, ซอแลว ซงอาหาร ดวยคาจางนน บรโภคแลว. ๓๓๔. ชาวนา ท., ครนเมอฤดฝน ถงพรอมแลว, ไถแลว ซงนา หวานแลว ซงพช ท., ครนเมอขากลา ท. สกแลว, เกยว แลว ซงขาวกลา ท. นน ดวยเคยว ผกแลว ใหเปนฟอน นา มาแลว นวดแลว ในลาน ถอเอาแลว ซงขาวเปลอก ท. ๓๓๕. พราน ท. ไปแลว สปา เหนแลว ซงเนอ ยงแลว ซงมน ดวยธน, ครนเมอมน ลมแลวตายแลว, ถอเอาแลว ซงเนอ แหงมน นามา ขาย.


๓๓๖. อบาสกา ไปแลว สวด นมนตแลว ซงภกษ ท. ตระเตรยม แลว ซงทาน, ครนเมอเธอ ท. มาแลว สเรอน แหงตน นงแลว บนอาสนะ, ใหแลว ซงโภชนะ ยงเธอ ท. ให ฉนแลว. ๓๓๗. พอคา ท. ไปแลว สสมทร ดวยเรอ, ครนเมอเรอนน ถง แลว ซงทา แหงเมอง, ไปแลว สฝง แหงเมองนน. ๓๓๘. ชน ท., ครนเมอฤดฝน ถงพรอมแลว, นมนตแลว ซงภกษ ท. ใหแสดง ซงธรรม ในเรอน ของตน ของตน. ๓๓๙. พระเถระ ท. ในกาลกอน อยแลว สนฤดฝน ตลอดเดอน ท. ๓. ปวารณาแลว ยอมเทยวไป สทจารก. ๓๔๐. คนพาล ทาแลว ซงบาป, ครนเมอบาป หนาขนแลว, ยอม ได ซงผล แหงมน. ๑๔. ศพทเปนอพยยะ คอ นบาตและปจจย บางเหลา ไม ตองแจกวภตตอยางใดอยางหนง เรยงลงตามรปศพทเดมดงน : สเจ ปาป น กเรยยาส, สข ลภสสส. ถา เจา ไมพงทา ซงบาป, เจาจกไดซงสข. ๑๕. นบาตทเปนตนขอความ มกเรยงไวเปนศพทท ๒ ในขอ ความอนนน ดงน: กห ปน ตว วสส. ก เจา อยทไหน ? ๑๖. อาลปนะ ตามสานวนบาล เรยงไวเปนท ๒ ในขอ ความอนนน ดงน สงฆ: ภนเต อปสมปท ยาจาม ขาแตทาน


ผเจรญ ขา ฯ ขอ ซงอปสมบท กะสงฆ. ถามสพพนามหรอ นบาตอย เรยงอาลปนะไว เปนท ๓ บาง เปนท ๔ บาง ดงน: ธมม ห โว ภกขเว เทเสสสาม. แนะภกษ ท. เรา จกแสดง ซงธรรม แกทาน ท. กห ปน ตว อาวโส วสส วตโถ. ดกอนผมอาย ก ทาน อย ตลอดพรรษาแลว ในทไหน ? ตามสานวนอรรถกถา เรยงอาลปนะไวขางตนบาง ในทสดแหง ประโยคบาง ดงน: ภนเต ม มา นาเสถ. ขาแตทานผเจรญ ขอทาน ท. อยายงขา ฯ ใหฉบหาย. เอว กโรห มหาราช. ขาแตพระราชผใหญ ขอพระองค จงทรงทาอยางน. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๓๔๑. เทว เม ภกขเว อนตา ปพพชเตน น เสวตพพา. ๓๔๒ อเม โข ปนา' ยสมนโต เทวนวต ปาจตตยา ธมมา อทเทส อาคจฉนต. ๓๔๓. อปชฌาโย เม ภนเต โหห. ๓๔๔. อห อาวโส สมพหลา ทกกฏาโย อาปตตโย อาปนโน ตา ปฏเทเสม. ๓๔๕. สกขส ปน ตว คหปต เอเกน ปสเสน สตต มาเส นปชชต ? สกโกม' ห อาจรย. ๓๔๖. มยห โข เทว ตาทโส อาพาโธ; สาธ เทโว ชวก เวชช


อาณาเปต, ส ม ตกจฉสสต. ๓๔๗. อภาย โว ภกขเว ธมม เทเสม. ๓๔๘. ยโต' ห ภคน อรยาย ชาตยา ชาโต, นา' ภชานาม สจจจ ปาณ ชวตา โวโรเปตา, เตน สจเจน โสตถ เต โหต, โสตถ คพภสส. ๓๔๙. ยคเฆ อยเย ชาเนยยาส: สทนโน อนปปตโต. ๓๕๐. ยสมา จ โข ภกขเว รป อนตตา; ตสมา รป อาพาธาย สวตตต. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๓๕๑. แนพอ ความเจบ ของขา ฯ เปนโรค หนก, ขา ฯ จก ตาย เปนแท, เมอขา ฯ ตายแลว, เจาจงเลยง ซงมารดา ของเจา. ๓๔๒. ดกอนผมอาย เจา จงประกอบ ซงธระ ท. ๒ ในศาสนา น ถา เจา ทา ตามคา ของขา ฯ เจา จกถง ซงความเจรญ ในศาสนา น. ๓๕๓. ขาแตทานผเจรญ เนอความ แหงคา น อยางไร ? ๓๕๔. แนะนางผเจรญ เจา ทา อยางน เพราะเหตอะไร ? ๓๕๕. แนะภกษ ท. ธรรม ท. ๘ น ยอมเปนไปตาม ซงโลก, อนง โลก ยอมเปนไปตาม ซงธรรม ท. ๘ น. ๓๕๖. แนะแม เจา ไปแลว สตระกล แหงผว จงลกขนแลว แต


เชา ทา ซงการงาน ของผว แหงตน ในวน ๆ จงรกษา ซงทรพย อนเขานามาแลว จากอนตราย. ๓๕๗. ดกอนสาธชน ท. บดน ดถ ท ๘ ถงพรอมแลว, เพราะ- เหตนน ทาน ท. ประชมกนแลว ในทน เพอจะฟง ซง ธรรม, ขาพเจา จกกลาว ซงธรรมนน ตามกาล. ๓๕๘. แนะเพอน ชาง เผอก มาถงแลว, มน ยนแลว ในโรง ในวง, พรงน เรา ท. จงไป เพอจะด ซงมน. ๓๕๙. แนะพนาย พรงน เรา จกให ซงทาน, เจา จงไปแลว สวด นมนต ซงภกษ ท. ๕ รป. ๓๖๐. ขาแตนาย บดน ภกษ ท. มาแลว, เจาจงเชญ เธอ ใหเขามา ในเรอน. ๑๗. มา ศพท ซงแปลวา อยา ใชไดแตกบกรยาทเปน วภตตปญจม และอชชตตน เทานน ใชกบกรยาทเปนวภตต อนไมได ดงน: มา ม ภนเต นาเสถ ขาแตทานผเจรญ ขอทาน ท. จงอยายงขา ฯ ใหฉบหาย. มา เอว กร เจา อยาทาแลว อยางน. ๑๘. ในประโยคทเปนคาถาม ถาม ก ศพท หรอศพท ทเปลยนแปลงมแต ก ศพท เรยงศพทนนไวหนา ถาไมม ศพทเชนนนไวหนา ควรเรยงกรยาไวหนา ปน ไวท ๒ ตอ นนมา ประธาน หรอศพททเนองกบประธาน ดงน: ก ตยา ปพพชต น วฏฏต อนทาน บวช ไมควรหรอ ? กจจตถ


ปรสทธา ทานเปนผบรสทธ แลหรอ ? สกขส ป ตว คหปต เอเกน ปสเสน สตต มาเส นปชชต ดกอน คฤหบด ทาน อาจ เพอจะนอน โดยขาง อนเดยว ตลอดเดอน ท. ๗ หรอ ? ทยต ปน คหปต กเล ทาน แนะคฤหบด ก ทาน ในตระกล อนทานยงใหอยหรอ ? ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๓๖๑. กต อตถวเส ปฏจจ ภควตา ภกขน สกขาปท ปตต ? ทส. ๓๖๒. อตถ ปนา' ยสมโต โกจ เวยยาวจจกโร ? ๓๖๓. มา อายสมนดต เอว อวจตถ. ๓๖๔. โก นาม เต อปชฌาโย ? ๓๖๕. อปชฌาโย เม ภนเต อายสมา ตสสตเถโร นาม. ๓๖๖. สเจ อห ต คหปต อโรค กเรยย, ก เม เทยยธมโม ? สพพ จ เต อาจรย าปเตยย โหต, อห จ เต ทาโส. ๓๖๗. มา เม ตว คหปต สพพ สาปเตยย อทาส, มา จ เม ทาโส. ๓๖๘. เอเต โข ภเณ เวชชา นาม พหมายา, มา จ อสส กจ ปฏคคเหส. ๓๖๙. ปรปณณ เต ปตตจวร ? อาม ภนเต. ๓๗๐. มา ต โลโภ อธมโม จ จร ทกขาย รนธย. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๓๗๑. แนะพอ เจา จงอยาเสพ ซงชนพาล ท.


๓๗๒. ขาแตทานผเจรญ ธรรมน ชออะไร ? ดกอนผมอาย ชอ อาทตตปรยาย. ๓๗๓. จาเดม แตน เจา อยา มาแลว ในทน อก. ๓๗๔. ทานผมอาย อยา พากเพยรแลว เพออนทาลาย ซงสงฆ ผพรอมเพรยงกน. ๓๗๕. ทาน จกไป สฝง แหงแมนา กบขา ฯ หรอ ? ๓๗๖. ทาน อยา บอกแลว ซงเนอความ นน แกใคร ๆ. ๓๗๗. แนะพอ เจา อยา เสพแลว ซงสงใชประโยชน. ๓๗๘. ทาน ท. จง อยา ประกอบตาม ซงความประมาท. ๓๗๙. พระชนม ของพระผมพระภาค เทาไร ? ๘๐. ๓๘๐. กเลส ท. จง อยา ยงทาน ท. ใหเปนไป ในอานาจ แหงตน. ๑๙. ศพททเปนกรยาวเสสนะ คอแสดงลกษณะของกรยา ทแปลกจากกรยาอน ใชทตยาวภตต เปนวเสสนะของกรยา บทใด เรยงไวหนากรยาบทนน หรอหนาบทอน ทเนองดวย กรยาบทนน ดงน : ธมมจาร สข เสต คนประพฤตธรรม นอน เปนสข, ทกข เสต ปราชโต คมแพ (แตผอน) นอน เปนทกข. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๓๘๑. สตต โว ภกขเว อปรหานเย ธมเม เทเสสสาม, ต สณาถ สาธก มนส กโรถ, ภาสสสาม.


๓๘๒. เกน น โข อปาเยน สพเพ สพรหมจาร ผาส วหเรยย. ๓๘๓. ทนธ ป กโรต ทนธ ทนธ วปาก ลภต. ๓๘๔. โถก อาวโส เทห. ๓๘๕. อคลาเนน ภกขนา เอโก อาวสถปณโฑ ภชตพโพ, ตโต เจ อตตร ภเชยย, ปาจตตย. ๓๘๖. ปาฏโมกข อททสสสาม, ต สพเพว สนตา สาธก สโณม มนส กโรม. ๓๘๗. ตรตตรต สฆสฆ กสล กเรยย. ๓๘๘. อวสส มยา มรตพพ. ๓๘๙. อจฉต ปตถต ตยห ขปป' เมว สมชฌต. ๓๙๐. สจจ อห อาจรย ปฏสสณ, อป อห มรสสาม, น อห สกโกม เอเกน ปสเสน สตต มาเส นปชชต. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๓๙๑. เจา จงไป สบาน ชอโนน แลว กลบมา พลน. ๓๙๒. หญง นน พด จรง, คา ของเขา อนเรา ตองทา. ๓๙๓. ภกษ ท. ๓๐ อยแลว สนฤดฝน ในเมองสาเกต ไมผาสก. ๓๙๔. สมณะ คอย ๆ ไปอย โดยปกต จงงาม. ๓๙๕. บรษ ผมปญญา ยอมร ซงธรรม อนพระผมพระภาค แสดง แลว ได เรว. ๓๙๖. นอน หลบ ตลอดวน ทงสน ประเสรฐกวา, ตรก ซงวตก


เปนอกศล ไมประเสรฐเลย. ๓๙๗. ได นอย โดยสจรต ดกวา, ได มาก โดยทจรต ไมดเลย. ๓๙๘. ดกอนกมาร ท. เจา ท. จงถอเอา ซงศลปะ ใหประโยชน สาเรจ. ๓๙๙. แนะแม เจา อนชน ท. อน วา เปนธรรม อยา โกรธแลว. ๔๐๐. คน ผประกอบดวยเมตตา นอนหลบ เปนสข ตน เปนสข. ๒๐. ถาในประโยคอนเดยว มขอความซบซอนกบหลาย ขอ เหมอนเชนผเลานทานเลาเรองไป แลวอางคนในนทานทตว เลาวา คนนนพดอยางน คนนพดอยางนน ในทสดขอความ อนหนง ๆ ตองลง อตศพท คน ดงน. เอกสม สมเย ภควา ราชคหโต นกขมตวา ฉ ทสา นมสสนต สคาลก มาณว ทสวา "กสส ตว คหปตปตต ทสา นมสสส' ต ปจฉ. ต สตวา สคาลโก มาณโว "ปตา เม ภนเต กาล กโรนโต เอว อวจ 'ทสา ตาต นมสเสยยาส' ต, โส อห ปต วจน กโรนโต ทสา นมสสาม' ต อาห. อถ น ภควา "น โข คหปตปตต อรยสส วนเย เอว ทสา นมสสตพพา' ต วตวา เตน ปจฉโต คหวนย กเถส. ในสมยหนง พระผมพระภาค เสดจออกแลว จากกรง ราชคฤห ทอดพระเนตรเหนแลว ซงสงคาลมาณพ นอบนอมอย


ซงทศทงหลาย ๖. จงตรสถามแลว วา "แนะบตรแหงคฤหบด ทานนอบนอมอย ซงทศทงหลาย เพอเหตอะไร ?" สงคาลมาณพ ฟงแลว ซงคานน จงทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ บดา ของขาพระเจา เมอทา ซงกาลกรยา ไดพดแลวอยางน วา 'แนะพอ เจา จงนอบนอม ซงทศทงหลาย' ขาพระเจา นน เมอทา ซงคา ของบดา จงนอบนอมอย ซงทศทงหลาย." ลาดบนน พระผมพระภาค ตรสแลว กะสงคาลมาณพนน วา "แนะบตรแหงคฤหบด ในวนย ของพระอรยเจา ทศทงหลาย อน เขา ไมพงนอบนอม อยางนเลย." พระองคเปนผอนสงคาลมาณพนน ทลถามแลว ตรสแลว ซง วนยแหงคฤหสถ. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๔๐๑. อมหาก สตถา มหนเตน อสสาเหน เทวมนสเสห กต สกการ ทสวา อานนทตเถร อามนเตตวา "โย โข อานนท ตาทเสนป สกกาเรน ตถาคต ปเชต, น โส ปรมาย ปชาย ตถาคต ปเชต นาม, โย จ โข อานนท ตถาคเตน ทนน โอวาท กโรต, โส ปรมาย ปชาย ตถาคต ปเชต นามา' ต อาห. ๔๐๒. อสสตวโต ภกขเว ปถชชนสส อปปชชต ลาโภ, โส น อต


ปฏสจกขต "อปปนโน โข เม อย ลาโภ, โส จ โข อนจโจ ทกโข วปรณามธมโม' ต ยถาภต น ปชานาต. ๔๐๓. ปาตลปตตสม นคเร สทสสโน นาม ราชา "โย สปป น ชานาต, โส อนโธ วย โหต' ต อม อตถ คเหตวา คต คายนตสส วจน สตวา อตตโน ปตเต สปป อชานนเต ตวา สวคคมานโส หตวา ราชปณฑเต สนนปาเตตวา "โก เม ปตเต สปป สกขาเปต สกขสสต' ต ปจฉ. ต สตวา อตโร ราชปณฑโต "อหนเต เทว ปตเต ฉห มาเสห สปป ชานาเปสสาม' ต อาห. โส ตสตวา ตสส นยยาเทส. ๔๐๔. ภควา อตตโน ปรนพพาน อารพภ อานนทตเถร อามนเตตวา "โย โว อานนท มยา เทสโต ปตโต ธมโม จ วนโย จ, โส โว มม อจจเยน สตถา' ต วตวา "หนท' ทาน ภกขเว อามนตยาม โว, วยธมมา สงขารา, อปปมาเทน สมปาเทถา' ต, ภกขน โอวาท อทาส. ๔๐๕. วกกล นาม พราหมโณ อมหาก สตถ รปสมปตต ทสวา ทสสเน อตตโตเยว "อมนา อปาเยน อห นจจกาล สตถาร ปสสต ลภสสาม' ต จนเตตวา ปพพชตวา สตถ สนตเกเยว วจร. สตถา ต ปวตต ตวา "ก เต วกกล อมนา ปตกาเยน, โยป วกกล นจจ มม สงฆาฏกณณ คเหตวา วจรต, น โส ม ปสสต นาม, โย จ โข วกกล ธมม ปสสต, โส ม ปสสต


นามา' ต อาห. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๔๐๖. ในสมยหนง พระผมพระภาค ตรสเรยกแลว ซงภกษ ท. ประทานแลว ซงโอวาท วา "แนะภกษ ท. ทาน ท. เปน ผรบมฤดก ของเรา โดยธรรม เถด, จง อยา เปนผรบมฤดก ของเรา โดยอามส เลย." ๔๐๗. ใคร ๆ ไม พงดหมน ซงบาป อยางน วา "บาป มประมาณ นอย อนเรา ทาแลว, เมอไร มน จกให ซงผล แกเรา." ๔๐๘. วนหนง อนาถปณฑกะ คฤหบด ไปแลว สสานก แหงพระ ศาสดา เปนผ อนทาน ตรสถามแลว วา "แนะคฤหบด ก ทาน ในตระกล อนทาน ยงใหอยหรอ ? ทลวา "พระพทธเจา ขา ขอรบ, กแตวา ขาพระพทธเจา ไมอาจ เพอจะทา ใหเปนของประณต." ๔๐๙. พระศาสดา เมอทรงแสดง แกเขา วา "ทาน ไม ชอวาประณต ในเพราะไทยธรรม ประณต" จงตรสแลว วา "แนะคฤหบด เมอจต เปนของ ประณต ทาน ทใหแลว ชอวา เปน ทาน เศราหมอง ไมม; เหตนน ทาน อยา คดแลว วา "ทาน ของเรา เศราหมอง." ๔๑๐. คนผอยครอง ซงเรอน พงแบง โภคะ โดยสวน ท. ๔, พง บรโภค ซงสวน อนหนง, พงประกอบ ซงการงาน ดวย


สวน ท. ๒, พงเกบไว ซงสวน ท ๔ ดวยคดวา "เมอ อนตราย เกดขน เรา จกไดบรโภค." ๒๑. นามนามทออกจากกรยา เชน กรณ ความทา คมน ความไป เปนตน มกรยาขางหนาได แตตองเปนกรยา ลง ตวา ปจจย หรอตตยาวภตต ถาตองการกตตา คอผทา กมได ดงน. ปตถกาน "อย โน อตโถ' ต สลลกเขตวา ปกรณ ภาโร ความกาหนดวา "นประโยชน ของเรา ท." แลว ทา ซงบญ เปนธระ ของชน ผมประโยชน ดวยบญ ท." ๒๒. ศพทกรรมทเกยวกบนามทออกจากกรยานน ใชฉฏฐ- วภตต แทนทตยาวภตต ดงน: ปสส กรณ ความทาซง บญ, อรยสจจาน ทสสน ความเหน ซงอรยสจ ท. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๔๑๑. เอโก นวโก ภกข อปชฌาย อปสงกมตวา วนทตวา นสทตวา "กต ภนเต อมสม สาสเน ธราน' ต ปจฉ. "คนถธร วปสสนาธรนต เทว ธราน ภกข' ต. "กตม ปน ภนเต คนถธร, กตม วปสสนาธรน' ต. "ตปฏก อคคเหตวา ตสส ธารณ คนถธร นาม, อตตภาเว ขยวย ปฏเปตวา ตณ ลกขณาน อาโรเปตวา สงขาราน สมมสน วปสสนาธร นาม ภกข' ต.


๔๑๒. เอว ปรตตเกน กมเมน เอวรป สมปตต ลภตวา อทาน มยา ปมชชต น วฏฏต. ๔๑๓. อตถ ภนเต ทาน อทตวา สล อสมาทยตวา สจจมตต รกขตวา สคคสส คมน ? ๔๑๔. ปวยา เอกรชเชน สคคสส คมเนน วา สพพโลกาธปจเจน โสตาปตตผล วร. ๔๑๕. สพพปาปสส อกรณ กสลสส' ปสมปทา สจตตปรโยทปน เอต พทธาน สาสน. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๔๑๖. อนผให ซงทาน ชวนแลว แมซงผอน ท. ให ยอมควร. ๔๑๗. ความได ซงวทยา ประเสรฐกวา แตความได ซงทรพย. ๔๑๘. ความลกขนแลว กนแลว ซงขาว นอนหลบ ตลอดวนทงสน ดกวา แตความทา ซงบาป. ๔๑๙. อนผทา ซงบญ ยงสนดาน ของตน ใหหมดจดแลว จงทา ยอมควร. ๔๒๐. ความเขาไปเสพแลว ซงสตบรษ ฟงแลว ซงธรรม ของ ทาน ทาในใจแลว โดยแยบคาย ประพฤต ซงธรรม ยอม เปนไป เพอความเจรญ.


อภยพากยปรวตน ภาคท ๒ ๒๓. ประโยคมคธตามสานวนในชนหลง ๆ มกตดความ ทซากบประโยคตน ๆ ออกเสย คงไวแตคาทไมซา และคาท ตดออกแลวเสยความ ดงน. กโต อาคจฉส ? เจามาแตไหน ? ชนปทโต ภนเต จากบานนอก พระผเจรญ. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๔๒๑. เอโก ภกข าโณทยาวาส คนตวา ทนธมตต นาม เถร อปสงกมตวา วนทตวา เอกมนเต นสท. ๔๒๒. อถ น เถโร "กโต อาคโร' ส อาวโส' ต ปจฉ. "สมโมหารามโต ภนเต' ต. ๔๒๓. "กมตถ อธา' คจฉส อาวดส' ต. "วสต ภนเต' ต. ๔๒๔. "ก ปโยชน ปสสนโต, อธ วสต อจฉส อาวโส' ต. "ตตถา' ห ภนเต มหาเถรสส กตต อสโสส 'มหาเถโร ตปฏกธโร อตตโน สสสาน วตถาเรน ต วาเจส' ต, อถา' ห จนเตส 'มมา' ป อธ วสโต มหาเถโร วาเจยย, เอว' มห อคคเหต ลภสสาม' ต, อม โข อห ภนเต ปโยชน ปสสนโต อธ วสต อจฉาม' ต. ๔๒๕. "โก นาม ตว อาวโส' ต. "วธโร ภนเต' ต. ๔๒๖. "กตวสโส' ส ตว วธรา' ต. "ปจวสโส' ห ภนเต' ต. ๔๒๗. "โก นาม เต อปชฌาโย' ต, "มตตทโร นาม เถโร ภนเต ' ต.


๔๒๘. "สทธปณณ เต อานตนต. "อาม ภนเต' ต. ๔๒๗. "เตนห ต อาหรา' ต. โส ตสส สทธปณณ ทสเสส. ๔๓๐. เถโร ต โอโลเกตวา "เตนห ยถาสข วสาห วธรา' ต อาห. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๔๓๑. ลาดบนน พระเถระ สงแลว ซงภกษ หนม รปหนง วา "เจา จงไป, จงบอก แกสหทะ วา 'ทาน จงปลาดแลว ซง เสนาสนะ อนหนง แสดง (ให) แกภกษ ผมาใหม." ๔๓๒. ภกษ นน รบแลว ซงคา แหงพระเถระ นน วา "อยางน ทานผเจรญ" ไปแลว บอกแลว แกสหทภกษ. ๔๓๓. สหทภกษ นน ปลาดแลว ซงเสนาสนะ มาแลว สสานก แหงพระเถระ บอกแลว แกทาน วา "เสนาสนะ อนขา ฯ ปลาดแลว" ครนเมอคาวา "ถาอยางนน เจา จงนาไปแลว ซงภกษ น แสดง (ให) ซงเสนาสนะ" อนพระเถระ พดแลว ไดทาแลว อยางนน. ๔๓๔. วธรภกษ ถามแลว ซงสหทภกษ วา "ขาแตทานผเจรญ กตกา ในอาวาสน ม (หรอ). "มอย ทานผมอาย." ๔๓๕. "กตกา อะไร ทานผมอาย ?" ครนเมอระฆง ตแลว ภกษ ท. ประชมกนแลว นมสการ ซงพระรตนตรย ในพระวหาร ในเชาดวย ในเยนดวย. ภกษ ท. ดวย สามเณร ท. ดวย ไปแลว สทบารง แหงพระเถระ ฟง ซงโอวาท อนทาน ใหแลว. ครนเมอวนธมมสสวนะ ถงพรอมแลว, คฤหสถและ


บรรพชต ท. ประชมกนแลว ในโรงธรรม. ภกษ รปหนง แสดง ซงธรรม, ชนอนเหลอ ฟง ซงธรรมนน, ครนเมอวน อโบสถ ถงพรอมแลว, ภกษ ท. ทงหมด ยอมทา ซงอโบสถ ครนเมอดถปวารณา ถงพรอมแลว, ยอมทา ซงปวารณา. กตกา มอยางนเปนตน. ๔๓๖. ในเยน วธรภกษ ไปแลว สสานก แหงพระเถระ ขอแลว ซงนสสย. พระเถระ ไดใหแลว. ๔๓๗. จาเดม แตกาลนน วธรภกษ ไดทาแลว ซงอาจรยวตร มใหนาบวนปากเปนตน แกพระเถระ. ๔๓๘. พระเถระ ยงความการญ ใหเกดแลว ในเธอ. ๔๓๙. เธอ เปนทรก แมแหงภกษ ท. อน. ๔๔๐. เธอ เรยนอย ซงธรรมดวย ซงวนยดวย ในสานก แหง พระเถระ ทกวน ๆ ๒๔. คาของผนอยพดกบผใหญ แมคนเดยว ตองใชมธยม- บรษ พหวจนะ. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๔๔๑. เอกทวส วธโร ภกข เถร อปสงกมตวา "กสส ปตโต ภนเต อมหาก สตถา' ต ปจฉ. "กปลวตถสม สทโธทน- มหาราชสส อาวโส' ต.


๔๔๒. "กา ตสส มาตา ภนเต' ต. "มายา เทว อาวโส' ต. ๔๔๓. "กตรสม วสเส โส ชาโต ภนเต' ต. "อโต ปพเพ ปณณรสวสสปจสตาธเกส ทวส วสสสหสเสส อาวโส' ต. "กตมย ภนเต ตถยน' ต. "วสาขปณณมทวเส อาวโส' ต. ๔๔๔. "กตถ ภนเต' ต. "กปลวตถสส จ เทวทหสส จ อนตรา ลมพนวเน อาวดส' ต. ๔๔๕. "กสมา ปน ภนเต เทว อตตโน นเวสเน น วชาย ? ต เม การณ ทสเสถา ' ต. "สา อาวโส เทว ปรปกกคพภา อตตโน นวาสนฏานภต เทวทห คนตกามา, ราชาน อาปจฉตวา ปรวาเรน คจฉนต, ลมพนวน ปตวา, ตตถ กฬตกามา ปาวส, ตสสา กมมชวาตา จสส, สา ตตถ วชาย' ต. ๔๔๖. "ตสส ทารกกาเล ก นาม กรส ภนเต' ต. "สทธตโถ' ต นาม อาวโส' ต. ๔๔๗. "กตวสสานโส คหภาเว โต ภนเต' ต. "เอกนตส อาวโส' ต. ๔๔๘. "ก น โข โส ภนเต ฆราวาส อชฌาวสนโต ทารภรณ กโรต อทาห โน' ต. "กโรต อาวโส' ต. ๔๔๙. "กา ตสส เทว ภนเต' ต. "ยโสธรา นาม อาวโส สปปพทธสส โกลยสส ธตา' ต. ๔๕๐. "อตถ ปน ภนเต ตสส ปตโต' ต. "อามาวโส' ต. "โก นาม โส ภนเต' ต. "ราหโล นามาวโส' ต.


๒๕. อาลปนะในภาษามคธ ในเวลาพดกน มกใชชกชม กวาภาษาไทย ประโยคใดในภาษาไทย ไมมอาลปนะ ถาแปล เปนมคธ ตองลงอาลปนะในทควรลง. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๔๕๑. พระองค ปรารภ ซงอะไร (จง) ละเสยแลว ซงสมบต ผนวชแลว ? ซงชราพยาธมรณะ ท. ๔๕๒. ปรารภอยางไร ? ปรารภอยางนวา "ชน ท. ทงปวง มชรา พยาธมรณะเปนธรรม (แต) เกลยด ซงมน ท. ประมาท อย ขอนน ไมสมควร แกเรา, ควร อนเรา แสวงหา ซง อบายเครองพน จากมน ท. ๔๕๓. เพราะเหตไร ทาน ไมเปนคฤหสถ แสดงหา ? ทาน ไมอาจ. เพราะอะไร (จง) ไมอาจ ? เพราะความทแหง ฆราวาส เปนสถานทตงแหงความเมา. ๔๕๔. จาเดมแตกาลแหงพระองคผนวชแลว ครนเมอกาล เทาไร ลวงแลว พระองค ตรสรแลว ซงพระอนตตรสมมาสมโพธ- ญาณ ? ครนเมอป ท. ๖ ลวงไปแลว. ๔๕๕. ในระหวางน พระองค ไดทาแลว ซงอะไร ? ขอ ทาน ท. จงสาแดง แกขา ฯ พระองค ตงแลว ซงความเพยร. ๔๕๖. พระองค ตรสรแลว ในดถ อะไร ? ในวสาขบรณม. ๔๕๗. ในทไหน ? ทโคนแหงไมอสสตถะใกลฝง แหงแมนาเนรญชรา. ๔๕๘. พระองค ตรสรแลว ทรงทาแลว ซงอะไร อนอก ? พระองค


เทยวไป ในประเทศ ท. นน ๆ แสดงแลว ซงธรรม แกชน ท. อนญาตแลว ซงอปสมบท แกเขา ท. ผขออย ใหแลว ซง โอวาท แกคฤหสถ ท. ประดษฐานแลว ซงพระศาสนา. ๔๕๙. พระองค ทรงแสดงแลว ซงธรรม แกใคร กอน, ใคร เปน สาวก ทตน ของพระองค ? พระองค แสดงแลว ซงธรรม แกภกษ ท. ๕. ม พระโกณฑญญะเปนตน, ในเธอ ท. พระ โกณฑญญะ เปน สาวก ทตน ของพระองค. ๔๖๐. พระองค ประดษฐานแลว ซงพระศาสนา ในทไหน กอน ? ในกรงราชคฤห. ๒๖. กรยาทลง ตวา ปจจย ใชหมายเหตกได แตตองมง เอาตวประธาน ตางจากตวประธานของกรยาอาขยาต ดงน: สห ทสวา ภย อปปชชต. ความกลวเกดขน เหตเหน ซงราชสห. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๔๖๑. "โพธโต ปฏาย กต วสสาน โส อฏาส ภนเต' ต. ปจจตตาฬส อาวโส' ต. ๔๖๒. "กตถ โส ปรนพพโต ภนเต' ต. "กสนาราย สาลวเน อาวโส' ต. ๔๖๓. "กตมย ภนเต ตถยน' ต. "วสาขปณณมย อาวโส' ต. ๔๖๔. "กตตก ปน ภนเต ตสส อายปปมาณน' ต. "นน อาวโส


มยา วตต "เอกนตส วสสาน คหภาเว ตวา สมปตต ปหาย ปพพชตวา ฉพพสสาน ปธาน ปทหตวา อภสมพชฌตวา ปจจตตาฬส วสสาน อฏาส ? ตาน วสสาน เอกชฌ อภสหตวา อสตวสสาน' ต. ๔๖๕. "ตโต ปฏาย ยาวชชตนา กตวสสาน อตกกนตาน ภนเต' ต. "ปจตตสวสสตตรจตสสตาธกาน เทว วสสสหสสาน อาวโส' ต. ๕๖๖. ตสม ปรนพพเต เก ตสส สรรชฌาปนกจจ อกส ภนเต' ต. "โกสนารกา มลลา อาวโส' ต. ๔๖๗. "อตถ ปนสส ภนเต ตโต อวสฏา ธาตโย' ต. "อามาวโส' ต. ๔๖๘. "ก ปน ภนเต โกสนารกา มลลาเยว อคคเหส อทาห อเสป วภชส' ต. "ปพเพ เต อาวโส อทาตกามา ปจฉา วภชส' ต. ๔๖๙. "กสมา ปน ภนเต วภชส' ต. "อชาตสตตราชาทโย อาวโส ราชาโน ธาตโย ยาจต เตส สนตก ทเต ปาเหส, เตส อเทนเตส, สพเพ สงคาม กตตกามา อเหส, โทโณ นาม พราหมโณ เต สาเปตวา เตส สมก สมก ภาค วภชาเปส' ต. ๔๗๐. "กตถ ปน ภนเต ธาตโย คเหตวา เปสน' ต. เจตเยส อาวโส' ต.


๒๗. นามนาม ทเปนเอกวจนะหลายศพท ถามความรวมกน เชน ชายกบหญงเปนตน ตองใช จ ศพทกากบ ศพทเหลานน คณนามกด กรยากด ของนามนามเหลานน ใชเปนพหวจนะ โดยมากดงน : เทสนาวสาเน กมารโก จ กมารกา จ โสตาปนนา อเหส. ในกาลเปนทจบแหงเทศนา กมารดวย กมารดวย ไดเปน โสดาบนแลว. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๔๗๑. เธอถามแลว ซงพระเถระ ยงแตนน วา สงคายนา ทแรก ทา แลวเมอไร ? เมอพระผมพระภาค นพพานแลว สน ๓ เดอน. ๔๗๒. สงคายนา ทแรกนน อนใครทาแลว ? อนพระอรหนต ท. ๕๐๐ ๔๗๓. ทาแลว ในทไหน ? ทกรงราชคฤห. ๔๗๔. ใคร เปนประธาน ในสงคายนานน ? พระมหากสสปเถระดวย พระอบาลเถระดวย พระอานนทเถระดวย ไดเปนประธาน แลวในสงคายนานน. ๔๗๕. ใคร ชวนแลว ซงพระอรหนต ท. นน เพออนทา ซง สงคายนานน ? พระมหากสสปเถระ. ๔๗๖. ทานปรารภแลว ซงอะไร (จง) ชวนแลว ? ทาน ปรารภ ซงคาของบรรพชตแก ชอ สภททะ. ๔๗๗. เธอ วาแลว อยางไร ? เมอพระผมพระภาค นพพานแลว ๗ วน พระมหากสสปเถระ ยงไมทราบ ซงความนน (จง) มาแลว จากเมองปาวา กบ ดวยภกษ ท. มาก เพอจะเหน


พระผมพระภาค เหนแลว ซงอาชวก คนหนง ในระหวางทาง ถามแลว วา "ผมอาย ทานร ซงขาว ของพระศาสดา หรอ ?" อาชวกนน บอกแลว วา "ผมอาย พระศาสดา ของทาน ท. ปรนพพานเสยแลว ๗ วน." ภกษ ท. ผปถชน ไดฟงแลว ซงความนน รองไหแลว คราครวญแลว. ใน เธอ ท. บรรพชตแก ชอสภททะ มอย องคหนง, เธอ หาม เสยแลว ซงภกษ ท. นน วา "ผมอาย อยาเลย, ทาน ท. อยารองไหเลย, ทาน ท. อยาคราครวญเลย, เมอพระศาสดา ยงอย, เรา ท. ไมอาจ เพอจะทา ซงกรรม อนพระองค หามแลว, เดยวน เรา ท. ครนเมอพระองค ปรนพพานแลว ปรารถนา เพอจะทา ซงสงใด (ก) จงทา ซงสงนน." พระ มหากสสปเถระ ปรารภ ซงคา ของบรรพชตแกน (จง) ชก ชวนแลว ซงพระอรหนต ท. เหลานน เพอจะทาซงสงคายนา. ๔๗๘. ขาแตทานผเจรญ พระอรหนต ท. นน ทาแลว ซงสงคายนา อยางไร ? พระอรหนต ท. นน ปรชมพรอม ในทแหงหนง ครงนน พระมหากสสปเถระ ถามแลว ซงวนย กะพระอบาล เถระ, ครนเมอวนย อนทาน วสชนาแลว, ถามแลว ซง ธรรม กะพระอานนทเถระ. ทาน วสชนาแลว ซงธรรมนน, พระ เถระ ท. นน รอยกรองแลว ซงธรรมดวย ซงวนยดวย นน ตามนยอนพระเถระ ท. ๒ กลาวแลว ตงไวแลว ใหเปนแบบ.


๔๗๙. ใคร ไดเปนผอปการะ ของพระเถระ ท. เหลานน ? ไดยนวา พระเจาอชาตศตร. ๔๘๐. สงคายนา นน ทาแลว โดยกาล เทาใด ? โดยเดอน ท. ๗. ๒๘. ถาคณนาม ทเกยวดวยกรยาวาม วาเปน หลายบท เรยงไวหนากรยานนแตบทเดยว เหลอนนเรยงไวหลงกรยา ดงน: เตน โข ปน สมเยน เวสาล สภกขา โหต สสสสา สลภ- ปณฑา. ก โดยสมยนนแล เมองไพศาล เปนเมองมภกษาด มขาวกลางาม มกอนขาวหาไดโดยงาย. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๔๘๑. "กตตกา ปน ภนเต ภควโต สาวกา เตส เตส คเณส เตน ปสฏา' ต. "เอกจตตาฬส อาวโส' ต. ๔๘๒. "เตส นามาน โสต อจฉาม ภนเต, สาธ เม ภนเต กเถถา' ต. "เตนห สโณห, กเถสสาม: อาโกณฑต- เถโร เตส ปาโมกโข อโหส' ต. ๔๘๓. "นน โส ภนเต ปพเพ ตมเหห 'โกณฑโ' ต กถโต, อถ กสมา "อ าโกณฑ โ' ต กเถถ ? ก โส เทว นามาน อลตถา' ต. "ปพเพ โส อาวโส 'โกณฑโ' 9b ปาย; ยทา โส ธมม ปฏวชฌ; ตทา ภควา ' อาส วต โภ โกณฑโ' ต อม อทาน อทาเนส, ตโต ปฏาย


โส 'อาโกณฑโ' ต ป าย' ต. ๔๘๔. "กตรสมา กลา โส ปพพชโต ภนเต' ต. "พราหมณกลา อาวดส' ต. ๔๘๕. "เกน ภนเต การเณนา' ต. "ปพเพ โส อาวโส พราหมโณ หตวา ตณณ เวทาน ปาร ปตวา, สตถร มาต กจฉโต นกขนเต, ตสส ทวตตสมหาปรสลกขณาน ทสวา 'สจาย อคาร อชฌาวสสสต, ราชา ภวสสต จกกวตต, สเจ ปพพชสสต, โลเก อรห ภวสสต สมมาสมพทโธ' ต พราหมณ- มนเต อาคตนเยน สนนฏาน กตวา, ตสม ปพพชเต, 'ภททเยน จ วปเปน จ มหานาเมน จ อสสชนา จา' ต จตห พราหมเณห สทธ อนปพพชตวา ทกกรกรยากรณกาเล ต อปฏหตวา, ตสม ทกกรกรย วชหนเต, ตโต อปกมม พาราณสย อสปตเน มคทาเย วหรนโต, ตสม สมโพธ ปตวา ตสส สนตก อาคนตวา ปมเทสน กเถนเต, โสตาปตตผล ปตวา อปรป เทสน สตวา อรหตเต ปตฏห' ต. ๔๘๖. "กตรสม ภนเต คเณ โส สตถารา ปสฏโ' ต. "สพพปมสาวกภาเว อาวโส' ต. ๔๘๗. "โก ปน ภนเต ธมโม ตสส สหายเกห เถเรห อธคโต' ต "อรหตต อาวโส' ต. ๔๘๘. "ก ปน โส ภนเต ภควโต ปรนพพานกาลโต ปเร ปรนพพาย อทาห ปจฉา' ต. "ปเร อาวโส' ต.


๒๙. คณนามหรอกรยาของนาม ทรกนไดโดยงาย จะเขยน แตคณนามหรอกรยาเทานน จะไมเขยนนามดวยกได ดงน ปพเพ โข กมาร มนสสา ทฑายกา ดกอนกมาร มนษย ท. ในกอนแล มอายยน, อตเต พาราณสย พรหมทตเต รชช กาเรนเต ในกาล ลวงแลว ครนเมอพระเจาพรหมทตต ใหทาอย ซงราชกจ ในเมอง พาราณส, สสโส อาจรย อปสงกมตวา 'อม ปณณ วาเจห' ต วตเต, ต ววรตวา วาเจส. ศษย เขาไปใกลแลว ซงอาจารย, ครนเมอคาวา "เจาจงอาน ซงหนงสอ น อนอาจารย พดแลว, เปดอานแลว ซงหนงสอนน." ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๔๘๙. ขอทาน ท. จงสาแดง ซงคณ ของพระเถระ แมอนอก แกขา ฯ พระอรเวลกสสปเถระ ไดเปนผอนพระศาสดา สรรเสรญแลว ในเพราะความเปนผมบรวารมาก. ๔๙๐. บรวาร ของทาน เทาไร ? รอย แหงภกษ ท. หา เปนบรวาร ของทาน, ของพระนทกสสปเถระ ผนองชายกลาง ของทาน รอย แหงภกษ ท. สาม, ของพระคยากสสปเถระ ผนองนอย ทสด ของทาน รอย แหงภกษ ท. สอง, เพราะรวม ซงรอย ท. นน ทงหมด เปน พนแหงภกษ. ๔๙๑. ในกอน แตกาล แหงทาน บวชแลว ในธรรมวนย อนน ทาน ไดเปน ใคร แลว ? เปนชฏล ท. ๔๙๒. ทาน อยแลว ในทไหน ? ทาน ทาแลว ซงอาศรม ในอรเวลา


(ประเทศ) สาเรจแลว ซงความอย ในทนน. ๔๙๓. เพราะเหตอะไร ทาน บวชแลว ในธรรมวนย อนน ? เพราะ ความเลอมใส ในปาฏหารย ของพระผมพระภาค. ๔๙๔. พระผมพระภาค ไดสาแดงแลว ซงปาฏหารย อะไร แก ทาน ? ซงปาฏหารยตาง ๆ มทรมานนาคเปนตน มจงกรม ในนาเปนทสด. ๔๙๕. ในกาลนน บรวาร ท. ของทาน ไดมแลว หรอ, หรอวา ทานไดแลว ซงบรวาร ในกาล แหงทาน บวชแลว ? บรวาร ท. ของทาน ไดมแลว (แต) ในกาลนน. ๔๙๖. บรวาร ท. ของทาน บวชแลว พรอม กบทานหรอ ? เออ. ๔๙๗. ธรรมวเศษ อะไร อนทาน ท. ถงทบแลว ? พระอรหต. ๔๙๘. ทาน ท. ถงแลว ซงพระอรหตนน ในขณะเดยวกน หรอ, หรอวา ในขณะตาง ๆ กน ? ในขณะเดยวกน. ๔๙๙. ทาน ท. ฟงแลว ซงเทศนา ชอ อะไร (จง) ถงแลว ซง พระอรหต นน ? ชอ อาทตตปรยาย. ๕๐๐. ทาน นพพานแลว ในกอน แตกาลเปนทนพพาน ของพระ ผมพระภาค หรอ ? เออ. ๓๐. กรยาอาขยาตในทองนทานใช ๒ วภตตคอ วตตมานา ๑ อชชตตน ๑ แตใชอชชตตน มากกวาวตตมานา ดงน : เตน สมเยน พทโธ ภควา ราชคเห วหรต คชฌกเฏ ปพพเต.


โดยสมยนน พระผมพระภาค พทธเจา เสดจอย ทเขาคชฌกก ใกลกรงราชคฤห. อถโข ภควา ภกข อามนเตส. ลาดบนนแล พระผมพระภาค ตรสเรยกแลว ซงภกษ ท. อถโข สามเณราน เอตทโหส "กต นโข อมหาก สกขาปทาน, กตถ จ อมเหห สกขตพพนต. ครงนนแล ขอนไดมแลว แกสามเณร ท. วา "สกขาบท ท. ของเรา ท. เทาไร หนอแล ? อนง เรา ท. ตองศกษา ในขอไหน ?" ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๕๐๑. "สาธ เม ภนเต อปรสสาป เถรสส คณ ทสเสถา' ต. "สารปตตตเถโร อาวโส มหาปภาเว สตถารา ปสฏโ อโหส, โมคคลลานตเถโร มหทธกภาเว' ต. ๕๐๒. "ก เต อมสส ภาตโร โหนต ภนฌต' ต. "นาวโส, เต ปน อม สส สหายกา' ต. ๕๐๓. "กตรสม ภนเต กเล สารปตตตเถโร ชาโต, โก ตสส ปตา, กา จ มาตา' ต. "วงคนตพราหมณกเล อาวโส ชาโต เสวว ปตา, สาร นาม พราหมณ มาตา' ต. ๕๐๔. "กนต โส ทารกกาเล ปาย' ต. อปตสโส' ต อาวโส' ต. ๕๐๕. "โก ปน ภนเต มหาโมคคลลานตเถรสส ปตา, กา จ มาตา' ต. "โกลตคาเม อาวโส เชฏพราหมโณ ปตา, โมคคลล นาม พราหมณ มาตา' ต.


๕๐๖. "โก นาม ภนเต เถรสส ปตา' ต. "ตสส นาม น ปายต อาวโส' ต. ๕๐๗. กนต ปน ภนเต ทารกกาเล เถร สชานส' ต. "โกลโต' ต อาวโส' ต. ๕๐๘. "กนเต อารพภ เคหโต นกขมตวา ปพพชส ภนเต' ต. "โมกขธมม อาวโส' ต. ๕๐๙. "วตถาเรน เตส ปวตต โสต อจฉาม ภนเต' ต. ๕๑๐. เต กร อาวโส คหกาเล สหายกา หตวา เอกทวส ราชคเห ครคคสมชช ปสสนตา, 'กนโน โอโลกเนน, วสสเต อปปตเต อเม มรสสนต' ต จนเตส. เตส เอว จนตยนตาน สเวโค อปปชช. ตโต เต สหายกา 'อมเหห ปพพชตวา โมกขธมม ปรเยสต วฏฏต' ต อม มนเตตวา สมานจฉนทา หตวา อตตโน ปรวาเรห สทธ สชยสส นาม ปรพพานชกสส สนตเก ปพพชส. เต สพพ สชยสส ลทธ อคคเหตวา นสสารกภาว ตวา "อมเหส โย ปม โมกขธมม อธคจฉต, โส อตรสส อาโรเจต' ต อม กตก กรส, เอทวส โส อตรสส อาโรเจต' ต อม กตก กรส, เอกทวส อปตสโส ราชคเห ปณฑาย จรนต อสสชตเถร ทสวา อรยาปเถส ปสทตวา 'วปปสนนาน โข เต อาวโส อนทรยาน, ปรสทโธ ฉววณโณ, กส อาวโส อททสส ปพพชโต, โก วา เต สตถา, กสส วา ตว ธมม โรเจส' ต ปจฉตวา อมหาก ภควโต สาวกภาว


ตวา ธมม เทเสต เถร ยาจตวา, ธมเม เทสยมาเน, โสตาปตตผล ปตวา ปรพพาชการาม อาคนตวา โกลตสส ปวตต อาโรเจตวา ตเว ธมม เทเสส. โสป ต สตวา โสตาปตตผเล ปตฏห. เต สปรวารา สชยสส สนตก คนตวา อาปจฉตวา เวฬวน คนตวา ภควโต สนตเก ลทธปสมปทา เตน ทนโนวาท สตวา อรหตต ปาปณส' ต. ๕๑๑. "ก ปน ภนเต เอกกขเณเยว อรหตต ปาปณส อทาห นานามขเณ' ต. "นานาขเณ อาวโส' ต. ๕๑๒. "เก ปน ภนเต ปม อรหตต ปาปณส' ต. "เตส ปรวารา, ตโต มหาโมคคลลานตเถโร, ตโต สารปตตตเถโร' ต. ๔๑๓. "ก ปน ภนเต สารปตตตเถโร จ โมคคลลานตเถฌร จ ภคโต ปรนพพานกาลโต ปพเพ ปรนพพายส อทาห ปจฉา' ต. ปพเพ อาวโส' ต. ๓๑. คณนามกด นามนามทใชเปนคณนามกด ทเขากบ กรยาวาม วาเปน ซงประกอบ ต ปจจย ใช ปฐมาวภตตบาง ใช ตตยาวภตต บาง ดงน: นาย ปาโป โหต อรหต ผน ไมควร เปนคนชว, ปมตเตน ภวต น วฏฏต ไมควร เปนคน ประมาท. ๓๒. ภาวตทธต เขาสมาสกบศพทอน เอาภาวะออกเสย


กได ดงน: สตถ นสนนตถาย มชเฌ อาสน ปาเปส เขาปแลว ซงอาสนะ ในทามกลาง เพอความเปนทนงแหง พระศาสดา. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๕๑๔. ขอ ทาน ท. จงแสดง ซงคณ แหงพระเถระ แมอน แก ขาพเจา อก. พระมหากสสปเถระ ไดเปนผ อนพระศาสดา สรรเสรญแลว ในเพราะคณคอธดงค. ๕๑๕. ทานเปนบตร ของใคร ? ของกบลพราหมณ ในบาน ชอ มหาตตถะ ในแวนแควน มคธ. ๕๑๖. มารดา ของทาน ชออะไร ? ชอของมารดา ของทาน ไมปรากฏ. ๕๑๗. ในกาลเปนคฤหสถ ทาน ชอไร ? ชอ ปปผลมาณพ. ๕๑๘. ทาน ปรารภ ซงเหตอะไร ? บวชแลว. ซงการงาน ของทาน อนยงทกข ใหเกดแกผอน. ๕๑๙. ขา ฯ อยากเพอจะฟงซงเรอง ของทาน โดยพสดาร. ๕๒๐. ไดยนวา ครนเมอทาน ถงวยแลว มารดาบดา ท. นามา แลว ซงธดา แหงพราหมณ โกฬยโคตร ในสาคลนคร ใน แวนแควนมคธ ชอวาภททกาปลาน เพอความเปนภรยา ของทาน โดยความไมปรารถนา ของทาน, แมนาง (ก) ไมปรารถนา เพอจะเปนภรยา ของทาน, กแตวา มารดา บดา ท. ของนาง ใหแลว ซงนาง แกมารดาบดา ท. ของ ทาน. ทาน ท. ๒ แมอย ในเรอนเดยวกน ไมไดสาเรจ


แลว ซงความอยรวมกน. เมอมารดาบดา ท. ตายแลว, ทาน ปกครอง ซงสมบต ทงสน ในเรอน. วนหนง ทาน ดอย ซงการงาน ในนา, เหนแลว ซงนก ท. มกาเปนตน จกขน (ยกขน) ซงสตวนอย ท. มไสเดอนเปนตน ใน รอย ท. แหงไถ กนอย, สาคญอยวา "สตว ท. เหลาน ถง ซงความพนาศ เพราะการงาน ของเรา, เมอเปนอยางน บาป จกม แกเรา" (จง) เบอหนายแลว ละแลว ซง สมบต ทงสน บวชแลว จาเพาะ ซงพระอรหนต ท. ใน โลก. ทาน เทยวมา โดยลาดบ เหนแลว ซงพระผมพระ- ภาค ประทบแลว ทโคน แหงตนพหปตตกนโครธ (จง) เขาไปใกลแลว ซงพระองค. พระผมพระภาค ประทานแลว ซงโอวาท, อนญาตแลว ซงอปสมปทา ในศาสนา น แก ทาน. ทาน ตงอยแลว ในโอวาท อนพระศาสดา ประทาน แลว ถงแลว ซงพระอรหต. คา ตอไปน อนเรา เลา แลว แกทาน ในหนหลง. ๓๓. คาพดทใชมธยมบรษ ในความเคารพ จะใชประถม- บรษ เอกวจนะกได ดงน: สาธ เม ภนเต ภควา สงขตเตน ธมม เทเสต. ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาค จง ทรงแสดงธรรม แกขาพระองคโดยยอ.


ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนไทย ๕๒๑. "สาธ เม ภนเต อปรสสาป เถรสส คร ปกาเสถา' ต. "มหากจจายนตเถโร อาวโส สตถารา 'สงขตเตน ภาสตสส วตถาเรน อตถ วภชนตาน สาวกาน อคโค' ต ปสฏโ' ต. ๕๒๒. "กสส ปตโต ภนเต'ต. "อชเชนย ปโรหตสส อาวโส' ต. ๕๒๓. "คหกาเล กนต น สชานส ภนเต' ต. "นามวเสน 'กาจโน' ต จ โคตตวเสน 'กจจายโน' ต จ อาวโส' ต. ๕๒๔. กถ ตสส ปพพชชา ภนเต' ต. "จณฑปปชโชโต อาวโส ราชา ตสส ปต อจจเยน ปโรหตฏาน อทาส. ราชา พทธสส อปปนนภาว สตวา อมจเจ สนนปาเตตวา ปจฉ 'พทโธ ภเณ โลเก อปปนโน, โก ต อาเนต สกขสสต' ต. เต เอวมาหส 'เทว อโ ทสพล อาเนต สมตโถ นาม นตถ, กจจายโน อาจรโย ว สมตโถ, ต เทโว ปหณต' ต. โส ต ปกโกสาเปตวา 'พราหมณ ทสพลสส สนตก คนตวา ต อาเนห' ต อาห. 'สเจ ปพพชต ลภสสาม คมสสาม เทวา' ต. ราชา 'สาธ' ต สมปฏจฉ. โส สตตห ชเนห สทธ สตถ สนตก อคมาส. อถสส สตถา ธมม เทเสส. เทสนาปรโยสาเน สตตห ชเนห สทธ อรหตต ปาปณ. สตถา 'เอถ ภกขโว' ต เนส อปสมปท อน าส. เอว ตสส ปพพชชา' ต.


๕๒๕. "ก โส ปพพชตวา สตถาร อชเชน อาเนส' ต. "โส สตถาร อชเชน คนต ยาจ. สตถา ปน สย อคนตวา ตเยว ปหณ. โส สตถาร อาปจฉตวา อตตนา สห อาคเตเหว สตตห ภกขห สทธ อชเชน คนตวา ราชาน ปสาเทส' ต. ประโยคเหลาน ผเรยนจงแปลเปนมคธ ๕๒๖. ขอ พระเถระ จงประกาศ ซงคณ ของพระเถระ แมอน แกขา ฯ. พระปณณตเถระ ผบตรแหงนางมนตาน อนพระ- ศาสดาสรรเสรญ วา เปนยอด ของสาวก ท. ผธรรมกถก. ๕๒๗. ความเปนไป ของทาน อยางไร ? ทาน เกดแลว ในตระกล แหงพราหมณมหาศาล ในบานพราหมณ แหงหนง อนไม ไกล แตกรงกบลพสด, ทาน เปน ภาคเนยยะ ของพระ- อญญาโกณฑญญเถระ. ครนเมอพระศาสดา เสดจอย ใน กรงราชคฤห, พระเถระ ผลง มาแลว สกรงกบลพสด, ยง ทาน ใหบวชแลว, กลบไป สสานก แหงพระศาสดา. ทาน ไมไปแลว กบลง ของทาน คดแลว วา "เรา จก ยงกจ แหงบรรพชต ของเรา ใหถง ซงทสดแลว (จง) ไป ส สานก แหงพระศาสดา; อยแลว ในกรงกบลพสด นนนน- เทยว, ยงวปสสนา ใหเจรญแลว, ถงแลว ซงพระอรหต, ไปแลว สสานก แหงพระศาสดา ในภายหลง. ๕๒๘. ขา ฯ เปนผใคร เพอจะฟง ซงเกยรต ของพระเถระ แมอนอก.


ถาอยางนน ทานจงฟง. ๕๒๙. พระกาฬทาย อนพระศาสดา สรรเสรญแลว วาเปนยอด ของสาวก ท. ผยงตระกล ใหเลอมใส. ๕๓๐. ความเปนไป ของทาน อยางไร ? ทานเกดแลว ในตระกล แหงอมาตย ในกรงกบลพสด ในวน แหงพระศาสดา ประสต แลว บดา ของทาน ถวายแลว ซงทาน แกพระศาสดา เพอประโยชน แกความเปนบรวาร ในกาลแหงทานเปน ทารก ทาน ได (เคย) เลนแลว กบพระศาสดา, เหตนน ทาน ไดเปน ผมความคนเคยแลว ในพระองค, ครนเมอพระ ศาสดา เสดจออก ทรงผนวชแลว ถงแลว ซงพระสมมา- สมโพธญาณ, มธรรมจกรอนใหเปนไปแลว เสดจมาแลว โดยลาดบ ประทบอยแลว ในกรงราชคฤห; พระราชา สทโธทนะ ทรงทราบแลว ซงขาวนน ทรงสงไปแลว ซง ทาน เพออนนามา ซงพระศาสดา สกรงกบลพสด ทาน ไปแลว สกรงราชคฤห, ฟงแลวซงธรรม อนพระศาสดา แสดงแลว, ถงแลว ซงพระอรหต ไดแลวซงเอหภกขอป- สมปทาในสานก แหงพระศาสดา เปนผนาในทาง นามาแลว ซงพระศาสดา สกรงกบลพสด.

Education

1 06 อุภัยพากย์ปริวัตน์ ภาค 1 2