Quyền lực chính trị

GVC: TS. Trịnh Thị Xuyến

xuyentrinhthi@gmail.com

Viện Chính trị học, Học viện CTQG HCM

Câu hỏi khởi động

1. Điều gì khiến cho một mệnh lệnh được thực thi?

Nội dung I. Quyền lực

1.1. Khái niệm quyền lực 1.2. Tính chất của quyền lực 1.3. Phân loại quyền lực 1.4. Phương thức giành quyền lực

II. Quyền lực chính trị 2.1. Khái niệm quyền lực chính trị 2.2. Đặc trưng cơ bản của quyền lực chính trị 2.3. Các chủ thể của quyền lực chính trị 2.4. Các yếu tố đảm bảo giành, giữ, thực thi QLCT

III. Kết luận

I. Quyền lực

Tính phổ quát của các quan hệ quyền lực

- Con người luôn nằm trong nhiều phân hệ quyền lực khác nhau:

- Tùy vào mối quan hệ cụ thể, một chủ thể có QL hay là đối tượng quyền lực của chủ thể khác

- Mọi tổ chức (kể cả tổ chức phi chính trị) đều có thể coi là một cách tổ chức quyền lực (cách thức ra quyết định và thi hành quyết định)

1.1.Khái niệm quyền lực

Tiếp cận quyền lực từ góc độ cá nhân: - Pháp gia: Quyền lực cá nhân phụ thuộc vào “thế” của

anh ta trong xã hội (vị trí)

- Quyền lực có được do những phẩm chất cá nhân

- B. Russell: Những biến đổi căn bản trong xã hội là do lòng đam mê quyền lực của các thủ lĩnh

Tiếp cận quyền lực từ góc độ xã hội: Các nhóm, các giai cấp khác nhau trong xã hội

- K.Marx: giai cấp- Max Weber: giai cấp, tôn giáo, …

1.2. Khái niệm quyền lực

R.Dalh: Quyền lực là cái mà nhờ đó người khác phải phục tùng

Mao: Quyền lực là thứ được phát ra từ nòng súng

A.Toffler: Quyền lực là năng lực buộc người khác phải hành động theo ý của mình

→ Quyền lực là năng lực của một chủ thể buộc chủ thể khác phải phục tùng ý chí của mình, bất kể sự kháng cự.

→ A buộc B làm C (quan sát được)

Câu hỏi thảo luận

Dựa vào cái gì để nói anh A có quyền lực hơn anh B?

1.2. Khái niệm quyền lực

Một quan hệ quyền lực gồm:

- i) nguồn gốc hoặc cơ sở của quyền lực

- ii) các phương tiện hoặc công cụ được sử dụng

để thực hiện quyền lực

- iii) tổng số (lượng) hoặc mức độ quyền lực

- iv) lĩnh vực, hoặc phạm vi quyền lực

1.3.Tính chất của quyền lực Quyền lực là một mối quan hệ mang tính hướng

đích

- Quan hệ quyền lực: A => B => C

- Sự ảnh hưởng: A B C

Quyền lực luôn cần năng lực thưởng phạt đi

kèm đủ lớn để vượt qua sự kháng cự

A đủ năng lực buộc B làm điều C

Năng lực: Bạo lực, của cải, khả năng thuyết phục …

Sức mạnh của A – sự chống đối của B > 0

1.3.Tính chất của quyền lực Quyền lực là một mối quan hệ mang tính phụ thuộc:

- A có quyền lực như thế nào phụ thuộc vào:

Nhận thức của B

Năng lực chống đối của B

- Một người thường có quyền lực đối với người khác khi anh ta kiểm soát cái mà người kia muốn

- Để tạo ra sự phụ thuộc, người ta phải kiểm soát những gì được xem là quan trọng

1.4. Phân loại quyền lực Dựa trên hình thức của quyền lực: French

và Raven (1959)

1. Quyền lực cưỡng bức: buộc người khác làm điều họ

không muốn. Quyền lực này dựa trên sự sợ hãi;

2. Quyền lực ban thưởng: Quyền ban thưởng cho

người khác vì hoàn thành một công việc được giao

3. Quyền lực hợp pháp: Quyền lực có được nhờ vị trí

mà người đó nắm giữ. Người dưới quyền tuân thủ vị

trí, chứ không phải con người.

1.4. Phân loại quyền lực

4. Quyền lực tham chiếu: Quyền lực có được nhờ mối

quan hệ với người có quyền lực

5. Quyền lực chuyên gia: Quyền lực có được nhờ

thuần thục những kỹ năng nhất định và đáp ứng

được yêu cầu của một tổ chức nào đó

1.4. Phân loại quyền lực Dựa trên các lĩnh vực của đời sống xã hội:

1. Quyền lực chính trị

2. Quyền lực kinh tế

3. Quyền lực văn hóa

4. Quyền lực tôn giáo

5. Quyền lực gia đình

Dựa vào cấp độ của quyền lực:

- Quyền quyết đinh

- Quyền phủ quyết

- Quyền xác lập nghị trình

1.4. Phân loại quyền lực Dựa vào hình thái quyền lực: Quyền lực cứng và

quyền lực mềm (Joseph S. Nye)

- Quyền lực cứng (hard power): sức mạnh; vị trí

- Quyền lực mềm (soft power): là quyền lực có được nhờ những phẩm chất, sự hấp dẫn cá nhân

- Quyền lực thông minh (smart power) = kết hợp nhuần nhuyễn Quyền lực cứng + Quyền lực mềm phù hợp với hoàn cảnh cụ thể.

1.5. Phương thức giành quyền lực Quan điểm của A.Toffler: có ba cách giành quyền lực:

1. Bạo lực 2. Của cải3. Trí tuệ

Tam giác vàng quyền lực

Ba phương thức này có sự chuyển hóa lẫn nhau

Trí tuệ

Bạo lực Của cải

Câu hỏi thảo luận

Phân biệt quyền lực chính trị của đảng và quyền lực của nhà nước ?

II. Quyền lực chính trị 2.1. Khái niệm - Quyền lực công: quyền lực chung của cộng đồng, xã hội

- Quyền lực chính trị: là năng lực của một chủ thể chính trị (một công dân, một chính khách, một nhóm lợi ích, một đảng hoặc chính phủ …) tác động nhằm thay đổi hành vi của các chủ thể chính trị khác.

- Quyền lực nhà nước: là quyền lực công được tổ chức thành nhà nước, nằm trong tay một một giai cấp, lực lượng nhất định trong xã hội.

QLNN có tính độc quyền cưỡng chế hợp pháp, được xã hội thừa nhận (bộ máy quân đội và an ninh).

2.2. Đặc trưng cơ bản của QLCT

1. Quyền lực luôn cần có tính chính đáng

- Tính chính đáng (legitimacy): là sự chấp nhận quyền lực một cách tự nguyện, sự đồng tình của người dân đối với người cai trị, chế độ cai trị.

- Quyền lực nào là quyền lực chính đáng?

1. Tính công ích

2. Tính hợp lệ, hợp pháp

3. Tính hợp lý ( khoa học và hiệu quả trong sử dụng quyền lực)

2.2. Đặc trưng cơ bản của QLCT 2. QLCT là một tất yếu khách quan trong một

giai đoạn phát triển nhất định của lịch sử

Con người - phải sống thành cộng đồng, xã hội => mâu thuẫn của việc sống chung

Có nhiều cách thức giải quyết mâu thuẫn, trong đó sử dụng quyền lực là một cách thức cơ bản và quan trọng nhất

=> Hình thành quyền lực công để giải quyết mâu thuẫn => Tổ chức thành nhà nước

2.2. Đặc trưng cơ bản của QLCT

3. Quyền lực chính trị mang tính giai cấp

- QLCT của giai cấp tmạnh nhất trọng xã hội được tổ chức thành nhà nước.

- Nhà nước trở thành công cụ, phương tiện để tiếp tục thực hiện sự thống trị giai cấp

2.2. Đặc trưng cơ bản của QLCT 4. Quyền lực chính trị mang tính xã hội

- Thực thi QLCT của giai cấp thống trị trong XH bao giờ

cũng phải giải quyết được sự tương quan, công bằng

nhất định giữa lợi ích của các giai cấp

=> Tránh tạo ra xung đột lợi ích nghiêm trọng giữa các

nhóm, giai cấp trong xã hội => tạo sự bất ổn, khủng

hoảng

- QLNN là quyền lực công, phục vụ mọi công dân sống

trên lãnh thổ quốc gia

2.2. Đặc trưng cơ bản của QLCT 5. Quyền lực chính trị (QLNN) cần được tập trung

đủ mức

- Về nguyên tắc, quyền lực cần được tập trung đủ mức; nếu không, quyết định, mệnh lệnh của người cầm quyền đưa ra khó có thể được thi hành, hoặc thi hành không triệt để

- Thiếu quyền lực có thể dẫn đến những hệ quả tiêu cực: tính hiệu lực của các quyết định, sự vô trách nhiệm của những người nắm quyền

2.2. Đặc trưng cơ bản của QLCT 6. Quyền lực chính trị (QLNN) cần phải được kiểm

soát Tại sao?

- QLNN là quyền lực được người dân ủy nhiệm

- QLNN do một số người nắm giữ, dễ bị các lợi ích cá nhân chi phối

- QLNN là ý chí chung của xã hội, nhưng lại giao cho một số người có khả năng hữu hạn thực hiện, chứa đựng nguy cơ mắc sai lầm

=> Quyền lực cần phải được kiểm soát để tránh tình trạng lạm dụng quyền lực, sử dụng quyền lực sai mục đích, thiếu hiệu quả

2.3. Các chủ thể của QLCT

Các chủ thể: Xuất phát từ sự phân bổ các giá trị, lợi ích giữa các

chủ thể quyền lực

1. Bộ phận hợp thành chủ thể quyền lực quốc gia: nhà nước, đảng cầm quyền, quan chức chính phủ, giai cấp thống trị…

2. Chủ thể quyền lực có sự kiềm chế với hệ thống quyền lực quốc gia: đảng đối lập, nhóm lợi ích, đoàn thể xã hội, giai cấp bị trị…

2.4. Các nhân tố bảo đảm cho việc giành, giữ và thực thi QLCT

Một giai cấp để giành, giữ và thực thi QLCT cần có các nhân tố:

1. Phải có chính sách đúng: Xác định rõ mục tiêu, cách thức đạt mục tiêu, lực lượng thực hiện.

Chính sách phải phù hợp với xã hội, truyền thống và sự phát triển của dân tộc

1. Phải có hệ thống tổ chức (HTCT): Phải xây dựng được một đảng chính trị vững mạnh => giành chính quyền => xây dựng bộ máy nhà nước đủ năng lực thực hiện các mục tiêu phát triển

2.4. Các nhân tố bảo đảm cho việc giành, giữ và thực thi QLCT (tiếp)

3. Phải tuyển lựa được những con người chính trị: tinh hoa thực sự

- Cơ chế tuyển lựa dân chủ, khoa học;

- Đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng…

3. Có phương thức và nghệ thuật hoạt động chính trị

- Tuyên truyền, nâng cao nhận thức, phát huy tính tích cực chính trị

- Huy động xã hội:

dân chủ tham gia, tạo sự đồng thuận

Kết luận

1. Quyền lực là một hiện tượng phổ biến và tất yếu trong đời sống xã hội

2. Tính chính đáng là tính chất quan trọng nhất của bất kỳ quyền lực nào

3. Trong quá trình thực hiện, quyền lực chính trị (QLNN) cần được tập trung đủ mức và phải được kiểm soát

4. Một giai cấp, lực lượng xã hội muốn giành, giữ và thực thi quyền lực cần phải: xác định được mục tiêu đúng; cách thức đạt mục tiêu; có hệ thống tổ chức đủ mạnh để hiện thực hóa mục tiêu của mình.

Tổng hợp Giáo trình – Bài giảng:

http://caocaplyluan.blogspot.com