Dva pokreta otpora

Milena Stepanović

Ustanak u Srbiji

Ustanak u Srbiji protiv nemačke okupacione uprave započeli su četnički i partizanski odredi koji su bili formirani već početkom leta 1941.god. Zajednička osobina svih ljudi koji su stupili u partizanske i četničke odrede u Srbiji bila je spremnost da se oružjem suprostave okupatoru. Zbog uznemiravajućeg razvoja situacije u Srbiji, Hitler je već sredinom septembra izdao naredbu o pokretanju ofanzive (kaznene ekspedicije) na ustaničku teritoriju i uputio je dve nove divizije sa drugih frontova u Srbiju.

Vojno – četnički odredi

Četničke odrede formirala je grupa jugoslovenskih oficira i vojnika koja je izbegla zarobljavanje u Aprilskom ratui sklonila se na Ravnu goru. Tako je i nastao naziv za pokret otpora koji je ta grupa formirala već sa proleća 1941.god- Ravnogorski pokret. Vodja je bio pukovnik Dragoljub Mihailović. Ime četnik preuzeto je iz slavne tradicije srpskog ustaništva . Po tom imenu vijska će biti u narodu više upamćena nego po svom kasnijem zvaničnom nazivu Jugoslovenska vojska u otadzbini.

Politička organizacija Ravnogorskog pokreta i njegovo medjunarodno priznanje

U političkom smislu Ravnogorski pokret je predstavljao jezgro srpskog gradjanskog otpora: monarhistički, lojalistički i antiosovinskih snaga koje su se opredelile da u zapadvoj Srbiji nastave borbu. Dragoljub Mihailović je imenovan za komadanta Jugoslovenske vojske u otadzbini i ministra vojske. Unapredjen je u čin generala. Pored vojne pokret je vrlo brzo dobio i političku organizaciju-Centralni nacionalni komitet(CNK), na čelu sa Dragišom Vasićem, poznatim piscem i nacionalnim radnikom. Medjunarodno priznanje R.pokreta omogućavalo je MIhailoviću da u samoj zemlji vtši mobilizaciju, zahteva odazivanje vojnih obveznika, formira četničke jedinice, odredjuje komadante, kažnjava neposlušne i unapredjuje zaslužne. Zakletva je polagana kralju i Otadzbini.

Partizanski odredi Partizanske odrede formirala je i predvodila Komunistička partija

Jugoslavije(KPJ). Posle napada Nemačke vojske na Sovjetski Savez, početkom leta 1941.god., ona je brzo prešla iz civilnog u vojno stanje. U Beogradu je formiran Glavni štab partizanskih odreda Jugoslavije, skriven od nemačkih vlasti na Dedinju. Samo par dana kasnije donesena je odluka o podizanju ustanka. Josip Broz Tito je izabran za komadanta Glavnog štaba partizanskih odreda Jugoslavije. Doneta je odlluka da pored komadanta odreda postoje i politički komesari. Ustanak je počeo na seoskom vašaru Radjevini, partizani su ubili dva srpska žandarma koje su nazvali slugama okupatora. Poćetkom jeseni Glavi štab partizanskih odreda iz Beograda prelazi na oslobodjenu teritotriju u zapadnoj Srbiji. U rudniku Stolice partizani su održali važno vojno savetovanje. Na savetovanju je odlučeno da se Glavni štab partizanskih odreda preimenuje u Vrhovni štab Narodno oslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije(NOPOJ), a da se rat koji vode partizani nazove Narodnooslobodilačkom borbom(NOB).

Politički ciljevi partizanskog pokreta

Komunistička partija Jugoslavije imala je viziju sasvim nove i drugačije jugoslovenske države u budućnosti. Ta država bi bila socijalistička republika sastavljena od federalnih jedinica, kako je bio uredjen i Sovjetski Savez. U tim federalnim jedinicama živelo bi pet ravnopravnih naroda: Srbi, Hrvati, Slovenci, Crnogorci i Makedonci. Smatrali su da Jugoslavija može imati budućnost kao zajednica ravnopravnih naroda i njihovih država. Sva sredstva za proizvodnju bila bi oduzeta od privatnih vlasnika i postala bi zajednička svojina društva. Takve promene nije bilo moguće ostvariti drugačije nego komunističkom revolucijom, kao u Rusiji. Za izvodjenje revolucije potrebno je imati vojsku, oružanu silu.

Napad na nemačke garnizone u Srbiji

Pod komandom potpukovnika Veselina Misite, Jadranski četnički odred je prvi put samostalno izveo akciju krajem avgusta kada je oslobodjena Loznica. Iako je napad organizovan na brzinu bio je značajan jer je oslobidjen jedan grad, prvi u okupiranij Evropi, i prvi put je jedan nemački garnizon primoran na predaju. Usledili su zajednički partizansko-četnički napadi na veća mesta u zapadnoj Srbiji, gde je stvorena velika slobodna teritorija.