Giantruanchilathuthach

Hồ Văn Trung

Gian Truân chỉ là

Thử Thách

Từ chăn trâu đến Chủ tịch tập đoàn

Kính Mẹ, Vinh danh Em, Cho các Con yêu quý, Để lại cho các Bạn trẻ.

LỜI TỰA

"Một cuốn sách của SỰ THẬT. Một đứa trẻ Việt Nam, trong chiến tranh khốc liệt, trong đói khổ tối tăm, từ bùn lầy của một làng quê nghèo khó, bằng NGHỊ LỰC phi thường và sự HỌC HỎI không ngừng, đạt được những ước mơ, tiến đến đỉnh cao - chủ tịch một tập đoàn kinh doanh tầm cỡ TOÀN CẦU. Đem đến những cảm xúc tích cực, cùng những bài học sống động, cuốn sách đáng để các bạn trẻ Việt Nam tìm đọc và học tập”.

Cựu Giáo sư Lê Đào Duyến (Mỹ) “Đây là câu chuyện của một cậu học trò nghèo đến tận cùng của xã hội, bằng những nỗ lực không tưởng đã làm nên điều kỳ diệu. Trong câu chuyện ấy, có thể bạn sẽ bắt gặp chính mình hay phải bật khóc trong khoảnh khắc nào đó. Nhưng vượt lên trên hết, đây là câu chuyện có thật về niềm tin, về sự phấn đấu không ngừng để hướng tới cuộc sống tươi đẹp hơn. Và điều quan trọng nhất là đừng bao giờ đầu hàng số phận. Một điều chắc chắn nữa mà tác giả muốn gửi gắm chính là: Tôi có thể, và bạn cũng vậy! Chỉ cần có niềm tin và sự cố gắng không ngừng nghỉ, chắc chắn có ngày hoa sẽ nở trên mảnh đất cằn khô”.

Trương Yến Nhi - sinh viên Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn (ĐHQG TP.HCM)

Nhìn lại

CHƯƠNG I HỒI ỨC THỜI THƠ ẤU

LỜI MỞ ĐẦU

Với tôi, mỗi đứa trẻ hiện diện trong cuộc đời đều là một phép mầu của tạo hóa. Nhưng đôi lúc phép mầu ấy lại không như ý muốn. Có những đứa trẻ sinh ra trong niềm vui khôn xiết và vòng tay yêu thương của mọi người, cũng có những sinh linh vừa ra đời đã bất hạnh, gặp sự ghẻ lạnh của những người xung quanh. Với riêng bản thân tôi, có lẽ đó vừa là niềm vui mà cũng vừa là nỗi đau với gia đình. Không phải tôi không được chào đón mà ngược lại, tôi được ấp ủ trong vòng tay thương yêu của bà nội và mẹ - nhưng trong một hoàn cảnh thật éo le và bất hạnh: Ngày tôi cất tiếng khóc chào đời cũng là ngày ba tôi vĩnh viễn không còn trên cuộc đời này nữa. Vì vậy, ngày sinh nhật của tôi cũng là ngày giỗ của ba.

Nhà tôi nghèo lắm. Hôm sanh tôi, mẹ nằm trong căn lều nhỏ cạnh bụi chuối, được mụ Chồn ở gần nhà đỡ đẻ cho. Đó là một ngày của năm Tân Mão (1951) - cái ngày mà có lẽ đến hết cuộc đời bà nội và mẹ không thể nào quên được. Một ngày như định mệnh đã sắp đặt, một sinh linh nhỏ bé ra đời và một cuộc đời phải đặt dấu chấm hết. Có nỗi đau nào lớn hơn nỗi đau mất con, mất chồng? Có niềm vui nào lớn hơn niềm vui được ôm vào lòng đứa cháu, đứa con của mình? Ba tôi mất vào buổi sáng thì buổi chiều tôi cất tiếng khóc chào đời. Cũng bởi nỗi đau quá lớn nên sự có mặt của tôi là niềm vui vô vàn, là nguồn an ủi làm vơi bớt nỗi buồn mất con, mất chồng của nội và mẹ.

Ba tôi mất rồi lại có thêm tôi ra đời, gánh nặng đè lên vai hai người phụ nữ. Nhà tôi đã nghèo nay lại

8 Gian Truân chỉ là Thử Thách

neo đơn, thiếu đi người đàn ông làm chỗ dựa. Cũng chính vì thế, tôi lớn lên trong môi trường nghèo khổ và thiếu ăn. Nhưng tôi chưa bao giờ oán trách số phận, tôi luôn tự hào về tuổi thơ và những ngày tháng gian khó ấy, bởi chính nó đã nuôi nấng, hun đúc và cho tôi trưởng thành với nhiều trải nghiệm mà ít người may mắn có được.

Vào giai đoạn ấy, nghèo khổ là mẫu số chung của rất nhiều người, nhưng trong cảnh nghèo đến mức không có cơm ăn, thiếu áo mặc, thiếu chăn đắp và đặc biệt là đất nước đang có chiến tranh mà vẫn kiên trì cắp sách đến trường, học hành tới nơi tới chốn thì thật là hiếm có. Chính vì những lý do đó mà tôi mạnh dạn chia sẻ đến bạn đọc quãng đời mình đã đi qua với hy vọng có thể truyền cảm hứng để bạn đọc chinh phục những khát vọng của riêng mình và đừng bao giờ đầu hàng số phận.

Gian Truân chỉ là Thử Thách 9

1. Mẹ tôi, chị tôi

Mẹ tôi cũng như bao người phụ nữ Việt Nam khác nhưng trong lòng tôi, đó mãi là người phụ nữ vĩ đại nhất. Dù cuộc đời mẹ gặp bao nhiêu khó khăn, đau đớn có lúc tưởng như gục ngã nhưng mẹ chưa bao giờ đầu hàng. Mẹ đã hy sinh rất nhiều vì chị em tôi. Vì muốn các con có chữ nghĩa bằng bạn bằng bè, có cuộc sống tốt đẹp hơn, mẹ không bao giờ nề hà việc gì, từ dãi nắng dầm sương ngoài đồng ruộng đến làm thuê, ở đợ cho người ta.

Ông ngoại mất sớm, bà ngoại bỏ đi biệt tăm, mẹ côi cút giữa dòng đời từ tuổi ấu thơ. Không có anh chị em ruột thịt, mẹ phải nương nhờ nhà người anh chú bác mà tôi thường gọi là cậu Thạch, Mẹ con tôi mãi mãi nhớ ơn và luôn xem cậu Thạch là người thân ruột thịt đã cưu mang mẹ tôi lúc còn nhỏ. Nhà cậu lúc bấy giờ ở làng Triều Sơn Trung, hay còn gọi là làng Bàu Đôn, xã Hương Cần, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên.

Tuổi thơ của mẹ không có những ngày cắp sách đến trường như bạn bè, vậy nên cả đời mẹ chưa bao giờ biết cái chữ tròn méo thế nào, đọc ra sao, ghép lại bằng cách nào. Tuổi thơ của mẹ lấp đầy bằng những tháng ngày trên ruộng đồng với những công việc đồng áng, ngày ngày chăn trâu, cắt cỏ, hái rau. Mỗi ngày của mẹ trôi qua không nhiều những trò vui tuổi thơ; nó hằn sâu từng giọt mồ hôi và có lúc cả nước mắt của một đứa trẻ đã sớm phải bươn chải trong cuộc đời mà không một vòng tay âu yếm, dịu dàng an ủi của đấng sinh thành.

18 tuổi, mẹ lập gia đình, chuyển về sống với ba ở xóm Rào, làng La Khê, xã Hương Vinh, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên, cách làng của mẹ một


cánh đồng. Sở dĩ xóm có tên Rào là vì ở gần sông (ở Huế, những con sông nhỏ thường được gọi là “rào” hoặc “hói”). Những tưởng hôn nhân là trang mới tươi vui cho đời mẹ, chẳng dè số phận mãi trêu ngươi. Yên bề gia thất chưa được bao lâu, mẹ nhận hung tin ba mất vì bệnh lao trong thời gian đi theo Việt Minh. Bầu trời như đổ sụp. Thêm lần nữa, mẹ bơ vơ giữa cuộc đời, tay bồng con trai còn đỏ hỏn, tay dắt con gái vừa lên 5.

Mẹ ở vậy nuôi chị em tôi từ đó cho đến bây giờ. Nay ở tuổi gần 90, bao vất vả, đắng cay, cơ cực trong đời dường như mẹ đã nếm đủ. Tâm trí tôi vẫn khắc sâu những tháng ngày mẹ lam lũ nuôi con, chịu bao nhiêu tủi khổ mà chưa từng có một lời kêu ca hay xem con cái như nơi trút bỏ những gánh nặng trong lòng.

Trước gian khó, mẹ bình thản đối diện, bình thản bước qua, và bình thản, dịu dàng trong từng vòng tay với chị em tôi. Chính điều đó đã ấp ủ tôi trong những năm tháng tuổi thơ nghèo khổ, khiến tôi không cảm thấy thiệt thòi dù mồ côi cha ngay từ lúc lọt lòng. Tôi luôn tự hào khi nhắc đến mẹ. Con xin vinh danh mẹ! Cảm ơn mẹ đã cho con cuộc đời này!

Ngoài mẹ, tôi còn một người thân nữa không thể không nhắc đến, đó là người chị hơn tôi 5 tuổi. Nhà chỉ có hai chị em, lại mất cha, nên chị rất thương tôi. Thuở nhỏ, chị cũng được đến trường nhưng khi gia đình quá khốn khó, chị đành dừng đường học để học nghề may, phụ mẹ trang trải cuộc sống và lo cho tôi ăn học đàng hoàng.


Mẹ tôi và cháu nội Gary vào năm 1994. Ảnh tư

liệu cá nhân của tác giả.

Tuổi mới lớn, chị đã có những nét ưa nhìn, được nhiều người yêu mến. 18 tuổi, chị kết hôn với một sĩ quan trong quân đội miền Nam và sống khá sung túc tại Tam Kỳ, Quảng Tín (nay là tỉnh Quảng Nam). Song hạnh phúc ngắn chẳng tày gang và “hồng nhan bạc phận”, những gian truân đời mẹ như lặp lại ở đời chị: một ngày tết Mậu Thân, anh rể tôi tử nạn, để lại vợ hiền, con thơ.

Về sau, chị tôi đi bước nữa với một người cùng quê. Nhờ sự quan tâm và trợ giúp của tôi, sáu đứa con của chị đều được học tập đến nơi đến chốn và hiện có cuộc sống ổn định, thậm chí có người khá giả. Vợ chồng chị tôi giờ đây đang an hưởng tuổi già tại Huế.


2. Sự cố ngày khai giảng và “ông Bụt” của tuổi thơ tôi

Dù gia đình khó khăn trăm bề nhưng mẹ vẫn

cho tôi đến trường như bao bạn bè cùng trang lứa. Đối với gia cảnh nhà tôi, vừa nghèo khổ lại neo đơn thì việc đến trường là cả một vấn đề rất lớn.Tôi chưa bao giờ thôi biết ơn mẹ vì điều đó. Chính những năm tháng được đi học đã chắp cánh cho cuộc sống trưởng thành sau này của tôi.

Khỏi phải nói, tôi đã háo hức đợi chờ biết bao ngày đầu tiên đi học. Từ đêm hôm trước, tôi đã ríu rít hỏi mẹ hết cái này đến cái kia về trường lớp khiến mẹ trả lời không kịp thở. Sáng hôm sau tôi dậy thật sớm mặc dù tối hôm trước không ngủ được vì hồi hộp và háo hức. Trong lúc mẹ chuẩn bị thì chân tay tôi cứ líu ríu, nhất là khi thoáng thấy mấy đứa trẻ nhà bên cạnh cứ quần áo tíu tít cả lên. Tôi thì không có quần áo đẹp như các bạn, nhưng chẳng sao, với một đứa trẻ nghèo như tôi, được đến trường đã là một niềm vui và tự hào rất lớn rồi.

Đường đến trường cũng chính là con đường làng thân quen tôi vẫn chạy nhảy vui đùa mỗi ngày, nhưng hôm nay nó bỗng trở nên vô cùng lạ lẫm vì tâm trí tôi lấp đầy những suy nghĩ, những tưởng tượng không ngừng về lớp học, thầy cô, bạn bè. Chà, trường tiểu học Hương Vinh, làng La Khê sẽ là nơi tôi được học chữ, được làm những bài tập, được gặp các thầy cô, có thêm bạn bè, được đánh dấu mốc “trưởng thành” hơn so với mấy đứa nhóc còn mải lon ton chơi ngoài ruộng đồng kia... Quá mải mê bồng bềnh với thế giới tưởng tượng của mình, tôi không nhận ra đã đến trường từ lúc nào.


Và rồi trong tích tắc, tôi như lọt từ chín tầng mây xuống đất bởi tin sét đánh: tôi không đủ điều kiện nhập học vì… thiếu giấy khai sinh!

Đầu óc tôi tối sầm vì “cú đánh” chí tử ấy, kiểu như tôi đang cưỡi cả thế giới trên mây bỗng nhiên có một cơn lốc thổi bay tôi xuống đất. Không thể tin được! Người ta không cho tôi vào trường, lấy gì mà học tập, thầy cô hay bạn bè!

Ngày tôi chào đời cũng là ngày ba tôi mất nên mọi việc trong nhà khi ấy rối rắm vô cùng. Tâm trí bà nội và mẹ cũng bị xẻ hai bởi những điều bất ngờ quá đỗi. Tất cả rối tung, trong một ngày mà biết bao sự việc xảy ra, vừa lo ma chay, vừa lo cho đứa trẻ mới lọt lòng, lại thêm chị tôi lúc đó còn quá nhỏ để hiểu và giúp được cho gia đình, hai người phụ nữ dường như điên người và mất hồn. Ngày đó đối với nội và mẹ dài vô tận, nhưng không đủ để nghĩ đến những vấn đề khác nữa. Bởi vậy mà không ai nhớ tới việc làm giấy khai sinh cho tôi. Thời gian như con nước, tôi hồn nhiên lớn lên như cỏ cây hoa lá, còn cái giấy khai sinh – tờ giấy xác nhận về mặt pháp lý sự hiện diện của tôi trong cõi đời này – dường như chưa bao giờ xuất hiện trong ý niệm của người thân. Để hôm nay, chính tờ giấy ấy ngăn tôi bước vào cửa lớp, biến ngày khai giảng đầu đời của tôi trở thành cơn ác mộng.

Trong khi mẹ nói chuyện, cố giải thích và tìm

cách thuyết phục nhà trường cho tôi vào lớp thì tôi ngồi thu lu một chỗ và khóc. Tôi nhìn những đứa trẻ khác đang bước vào lớp, nhìn những ánh mắt, nụ cười hân hoan kia, nó y như tôi của cách đây ít phút thôi. Đứa trẻ 6 tuổi lúc ấy có biết gì về giấy khai sinh hay chuyện


người lớn đang nói với nhau, chỉ là tôi thấy hụt hẫng, thất vọng và bất công làm sao. Tôi không hiểu giấy khai sinh quan trọng như thế nào, tôi chỉ biết là mình không được vào lớp, không được đi học, bao nhiêu giấc mơ và hi vọng trẻ con đang bị đánh cắp.

Sau một hồi nói mãi vẫn không được chấp nhận, mẹ đành bảo tôi ra về. Tôi không muốn về. Về thì từ nay tôi sẽ ở nhà luôn ư? Tôi muốn đi học, muốn được cắp sách đến trường, tôi phải được đi học. Tôi cố tìm xem trong đám đông người người vội vàng hồ hởi kia một ánh mắt nào đó xót thương cứu vớt tôi, mang tôi vào lớp. Nhưng rồi chẳng có điều kì diệu gì xuất hiện, dù chỉ là một cái liếc nhẹ. Cuối cùng thì mẹ kéo mãi tôi cũng đành lủi thủi ra về vì mọi người đã vào lớp hết rồi, không ai quan tâm đến mẹ con tôi nữa.

Con đường làng mới sáng nay tươi đẹp lạ lẫm mà giờ sao lại trở về quen thuộc nhưng thật đáng ghét làm sao. Tại sao cũng một con đường mà lại mang nhiều sắc thái và cảm xúc cho người ta như vậy? Mới sáng nay tôi còn bước phấn khởi và tràn trề sức sống, thế mà giờ cả thế giới như muốn sụp đổ ngay chính trên con đường này. Trên đường tôi cứ khóc suốt, còn mẹ thì không giấu được buồn bã nhưng vẫn cố sức an ủi, xoa dịu tôi.

Bất ngờ tôi gặp một ông Bụt! Thật ra thì ông Bụt ấy không có râu tóc bạc phơ, không mặc áo dài trắng xóa, cũng chẳng phe phẩy cây phất trần như trong chuyện cổ tích, nhưng ông ấy đã cứu vớt đời tôi đúng như sứ mệnh của ông Bụt.

Ông Bụt đó là một nhân sĩ giàu có, ông tên là Trần Tiễn Hi hay còn gọi là ông Thị Hi. Nghe ông hỏi lý do tôi khóc, mẹ kể ông nghe rằng tôi không có giấy


khai sinh nên không được đi học. Ông ân cần hỏi tôi tên gì, sinh ngày tháng năm nào, ba tôi đâu… Mẹ lắc đầu. Mẹ bảo ba mất rồi, chỉ nhớ ngày sinh âm lịch của tôi là ngày ba tôi mất thôi, còn ngày theo tuổi đi học thì chịu, không nhớ nổi. Ngày xưa thì làm gì có internet hay những tài liệu để tra lịch từ ngày âm ra ngày dương dễ dàng như bây giờ.

Đến lúc đó tôi mới biết là tôi không có tên họ. Mẹ nói với ông Thị Hi là từ nhỏ mọi người trong nhà đã quen gọi tôi là thằng Lọ, mãi đến bây giờ vẫn chưa đặt cho một cái tên chính thức nào. Gọi là Lọ bởi vì đó là một cái tên chung mà nhiều người nhà quê thường đặt cho con trai. Ngoài tên này thì người ta cũng thường gọi con trai là thằng Cu, thằng Đực, và nếu con gái thì thường gọi là con Bẹp, con Gái.

Nghe xong đầu đuôi, ông cười xòa và xoa đầu tôi. Ông bảo sẽ giúp mẹ làm giấy khai sinh cho tôi và tôi chắc chắc sẽ được đến trường. Tôi nhảy lên vì sung sướng và ôm lấy mẹ. Ông Thị Hi cười hiền như một ông tiên. Ông đã mang lại cả thế giới cho tôi!

Sau đó thì ông dắt mẹ con tôi đi làm giấy khai sinh. Ông hỏi ý kiến mẹ về tên của tôi. Bị hỏi bất ngờ quá nên mẹ bối rối, không biết nên đặt tên gì, mẹ nói hay là nhờ ông cứ đặt cho cháu một cái tên nào ông thấy thuận. Thế là ông nghĩ ra cái tên Trung, Hồ Văn Trung, và đó chính là cái tên mà đã 63 năm gắn bó với tôi cho đến bây giờ. Mẹ tôi cũng nhờ ông chọn ngày sinh cho tôi. Tôi không biết vì sao ông chọn ngày 25-4 và cũng chưa bao giờ có dịp để cảm ơn và hỏi rõ ông về điều này. Về sau, khi tôi lập gia đình và có con thì các con tôi vẫn thường tổ chức sinh nhật cho tôi vào ngày này.


Với bản thân tôi thì đây cũng là ngày sinh thật sự, bởi đó là ngày đặc biệt trong đời: tôi được có tên, có họ, có giấy khai sinh và được đi học. Ngày sinh nhật cũng là ngày tôi nhớ đến ông Bụt hiền lành của ngày xưa. Dù khi lớn lên tôi nhận ra trên đời thật ra không có ông Bụt, nhưng tôi luôn biết rằng những người tốt bụng vẫn luôn hiện diện xung quanh chúng ta. Rằng dù những cái xấu có tồn tại nhiều như thế nào thì vẫn luôn có những điều tốt đẹp bên cạnh như một điều tất yếu trong cuộc sống.

*** Sau khi có giấy khai sinh, tôi hiên ngang bước

vào lớp như những đứa trẻ khác. Mỗi ngày tôi đều hân hoan với niềm hạnh phúc nhỏ nhoi của một đứa trẻ nghèo: được cắp sách đến trường!

Sau giờ học ở trường, ngoài những lúc phụ giúp mẹ và chị, tôi thường tranh thủ thời gian lấy sách vở ra ôn bài. Những năm tháng tuổi thơ của tôi được mẹ vun đắp và cố gắng chở che nên không buồn như của mẹ ngày xưa. Bởi dù nghèo thế nào, ăn uống thiếu thốn ra sao hay điều kiện học tập không bằng chúng bạn, thì riêng chuyện được đến trường với tôi đã là một điều vô cùng thiêng liêng, cao quí. Nó được đánh đổi bằng những giọt mồ hôi của mẹ, những ngày mẹ thức khuya dậy sớm làm lụng vất vả để lo cho tôi. Vì vậy tôi luôn cố gắng học tập thật tốt.

Quê tôi nghèo lắm, người dân sinh sống chủ yếu bằng việc làm ruộng hay làm thuê trên những cánh đồng của người khác. Nhưng có lẽ tôi là đứa nghèo nhất trong đám trẻ con nghèo ở đây. Nhà tôi ở cũng không phải là một ngôi nhà đúng nghĩa: nó chỉ là một túp lều được dựng lên trong khuôn viên nhà của ông bà


nội bởi gia đình tôi không có ruộng vườn gì. Trong túp lều nhỏ xíu của ba mẹ con tôi ở không có của cải hay thứ gì đáng giá, những thứ ít ỏi có trong nhà thì đều cũ và sờn hết rồi. Những mùa nắng, khi cái nắng gay gắt đổ lửa của miền Trung kéo đến thì túp lều hệt như cái lò lửa nung, những ngày đó tôi thường ra góc cây gần nhà nằm ngủ trưa cho mát. Còn những khi mưa gió thì ba mẹ con tôi chỉ biết ôm nhau để xua đi cái lạnh giá, ướt át của những cơn mưa và nỗi buồn ẩn chứa trong mỗi người mà không ai dám nói ra.

Thật ra, lúc nhỏ tôi hay tủi thân vì nhà mình nghèo. Không chỉ nghèo về vật chất, đôi lúc tôi còn cảm thấy mình nghèo cả tình thương. Mẹ rất thương tôi, chị cũng rất thương tôi, nhưng tôi thấy cần ba vô cùng. Đối với tôi, mẹ vĩ đại, nhưng ba cũng rất quan trọng. Mẹ có thể làm mọi thứ cho tôi nhưng không thể làm ba cho tôi được. Vì chưa bao giờ biết được hình dáng ba, chưa từng được ba chăm sóc, yêu thương nên tôi rất ganh tị với nhiều đứa trẻ khác. Có nhiều lúc tôi ngồi ở một góc khóc vì buồn, vì tủi và muốn có ba khủng khiếp, mặc dù tôi chẳng biết được bao nhiêu về ba qua những câu chuyện mẹ kể. Tôi chỉ biết là mình thấy cần hơi ấm của ba, dù chỉ một chút ít thôi cũng đủ sưởi ấm trái tim tôi. Nhất là những lúc tụi trẻ con trong xóm thấy ba đi làm về thì tíu tít gọi, chạy đến, nhảy lên lưng ba. Tôi cũng đã từng ước mình được ở trên lưng ba, chắc lúc đó tôi sẽ thấy mình có thể với được đến tận sao trời, có thể ôm trọn trái đất trong tay và không sợ bất cứ thứ gì trên cuộc đời này như bao đứa trẻ khác vẫn thường nói như vậy. Và nhất là tôi không phải khóc vì tủi và nhớ ba.

Tuy vậy, những lúc như thế tôi càng thương mẹ hơn. Tôi luôn nung nấu ý nghĩ mình phải cố gắng để là


một hiệp sĩ nhỏ anh hùng có thể bảo vệ được cho mẹ thay ba, có thể thay ba gánh vác bớt phần nào khổ cực cho những người mình yêu thương nhất trong đời.

Tôi không bao giờ quên những năm tháng ấy cùng với hình bóng mẹ tôi gầy gò, ốm yếu. So với những người cùng độ tuổi, mẹ nhìn già và khắc khổ hơn rất nhiều. Cuộc đời mẹ, gương mặt mẹ, dáng người mẹ đã bị đánh quật bởi bao nhiêu sóng gió đã trải qua và phải đầu tắt mặt tối với bộn bề lo toan phải gánh vác. Mẹ không dám sắm sửa gì cho mình, cũng không dám ăn uống nhiều, cái gì cũng dành phần cho chị em tôi, vì vậy mà mẹ gầy nhom và xanh xao lắm. Dù khó khăn thế nào mẹ cũng bảo sẽ lo cho tôi được, mẹ chỉ mong tôi cố gắng học chăm chỉ để mai này có cuộc sống tốt hơn.

Chính vì những lời mẹ nói mà tôi đã cố gắng rất nhiều, năm học nào tôi cũng luôn là học sinh giỏi của trường. Mỗi năm tôi đều được nhận bằng khen, phần thưởng và học bổng dành cho con nhà nghèo hiếu học. Mỗi lúc tôi mang bằng khen và học bổng về, bao giờ mẹ cũng rất vui, rất tự hào. Mẹ nói rằng chỉ cần tôi học giỏi như vậy là mẹ không còn thấy cực khổ nữa.

Những lời nói của mẹ càng hun đúc niềm tin và mục tiêu cho tôi. Chỉ cần mẹ vui và cười như vậy, tôi cũng đã thấy quá hạnh phúc rồi. Tôi luôn cố gắng để mẹ mãi luôn cười như vậy, vì cuộc đời mẹ đã rơi biết bao nhiêu nước mắt…

Sau khi học xong cấp tiểu học, tôi chuẩn bị bước vào kỳ thi đệ thất (tương đương lớp 6 ngày nay). Đây là kỳ thi bắt buộc với tất cả học sinh đã học xong chương trình tiểu học thời ấy. Nếu thi đậu, học sinh sẽ được vào học miễn phí tại các trường công lập. Còn nếu thi


rớt, học sinh phải vào học trường bán công hoặc tư thục với học phí rất cao. Học ở trường công lập mà mẹ đã vất vả như vậy rồi, làm sao tôi dám mơ đến những nơi tốn kém như trường bán công, tư thục? Vì vậy, tôi chỉ có lựa chọn duy nhất: phải thi đậu!

3. Kỳ thi “sinh - tử” và ván bài ở đợ

Như đã nói, trong kỳ thi vào đệ thất, những học trò nghèo như tôi nếu muốn tiếp tục đi học thì chỉ còn cách duy nhất là phải thi đậu để được học trường công lập. Nếu thi rớt, tương lai có thể thấy ngay trước mắt là nghỉ học, đi làm ruộng hoặc học nghề thợ mộc, thợ hồ… Trong khi đó, các công tử, tiểu thư nhà giàu có thể nhởn nhơ thi cử vì nếu không học được trường công thì sang trường tư thục. Đó là sự khác biệt giữa giàu - nghèo.

Áp lực khủng khiếp của kỳ thi “sinh - tử” ấy đè cả lên đôi vai gầy của mẹ, bởi hơn ai hết, mẹ hiểu được khát khao học tập trong tôi, mẹ tin rằng chỉ có con đường học vấn mới có thể đưa tôi đến tương lai tươi sáng. Nỗi lo cơm, áo, gạo, tiền vốn đã nặng trĩu, nay thêm chuyện học hành, thi cử nên tóc mẹ tôi bắt đầu điểm bạc dẫu tuổi chưa thật nhiều.

Nhiều hôm bất chợt tỉnh giấc lúc nửa đêm, thoáng thấy mẹ khóc, tôi chỉ lẳng lặng nhìn, không dám hỏi nguyên do (thật ra, tôi cũng chẳng biết phải hỏi thế nào). Trái tim tôi run lên rồi thắt lại khi cảm nhận được vị mặn chát trong từng giọt nước mắt lăn dài trên gò


má xương xẩu của mẹ. Nghèo không phải là tội, nhưng nó khiến người ta phải khổ đau, phải suy tính, tủi thân quá nhiều. Trong những phút giây len lén nhìn mẹ khóc thầm, tôi lại ước ao cháy bỏng rằng ba còn sống để mẹ có một bờ vai tựa vào. Ba cũng sẽ biết cách an ủi mẹ chứ không im lặng bất lực như tôi.

Cay đắng hơn, chính kỳ thi ấy là ngọn nguồn của một “tấn trò đời” mà người mẹ nghèo, mù chữ của tôi là nạn nhân. Mãi sau này, khi đã trưởng thành và thật sự vén được những áng mây mù che lấp các “ẩn số” trong câu chuyện ấy, tôi mới thật sự vỡ lẽ tường tận về cú lừa này. Lợi dụng sự hy sinh và quyết tâm cho con ăn học của mẹ tôi, những kẻ giàu có, lắm thế lực đã bóc lột trần trụi sức lao động của mẹ.

Chuyện là sau nhiều đêm trằn trọc suy nghĩ về tương lai của tôi, mẹ quyết định đi ở đợ không công để… đảm bảo chắc chắn tôi thi đậu vào đệ thất. Có lẽ nhiều bạn đọc đang thắc mắc hai việc này có liên quan gì với nhau. Xin nói rõ ngay, thời điểm đó, mẹ đang ở đợ cho gia đình mụ Lý ở xóm Thanh Hà, cách xóm tôi một xóm. Gia đình ấy vốn giàu có, xuất thân từ làng Bàu Đôn (Triều Sơn Trung) - nơi mẹ từng lớn lên. Vì quen biết ít nhiều nên mẹ thường gọi mụ là “dì Lý”. Mụ Lý có người con trai tên là Để và một người cháu mà mẹ thường gọi là “cậu Chữ” (vì cậu nhỏ tuổi hơn mẹ). Những người này đều được ăn học đàng hoàng, giàu có và có chức phận cao trong Sở Giáo dục.


Mẹ được mụ Lý giới thiệu đi ở đợ cho ông Để (ông đang làm việc ở Sở Giáo dục và có người vợ dạy học). Nhà ông Để ở trong thành nội, gần Trường Hàm Nghi (tức Trường Quốc Tử Giám thời triều Nguyễn). Mẹ quyết định lên nhà ông Để ở đợ không lương với mục đích… nhờ ông gửi gắm cho tôi thi đậu.

Ở nhà ông Để, mẹ được cho một chiếc giường tre đặt trong nhà bếp để ngủ. Cái giường nhỏ xíu, lần nào tôi ngồi lên nó cũng oằn xuống, kêu ót ét như thể sắp sập tới nơi. Vì mẹ bận luôn tay luôn chân nên tôi không có nhiều thời gian thủ thỉ với mẹ trong mỗi lần đến thăm. Gà chưa gáy sáng, mẹ đã thức dậy bắt đầu chuỗi công việc dài dằng dặc. Khi mẹ được ngơi tay thì trời đã tối mịt. Mỗi ngày của mẹ trôi qua đều giống nhau: vô vị, khắc khổ, mệt mỏi.

Chứng đau lưng tiếp tục hành hạ mẹ, khiến mỗi bước chân, mỗi cử động trở nên khó khăn, nặng nề. Nhưng mỗi khi thấy tôi, mẹ luôn nở nụ cười như thể mẹ rất hạnh phúc với công việc ấy. Đó là bởi mẹ tin những việc mẹ đang làm sẽ giúp tôi được tiếp tục đi học. Chỉ cần tôi được đi học và học giỏi thì mọi khổ đau, khó khăn với mẹ chẳng là gì. Mẹ gầy gò, ốm yếu, hay bệnh thế mà phải làm cả những việc nặng nhọc mà ngay cả đàn ông đôi khi còn không chịu nổi. Quần quật từ sáng tới tối, đôi tay mẹ vốn đã chai sạn nay càng thô ráp hơn, mất cả dáng vẻ bàn tay phụ nữ. Những kẽ tay, kẽ chân nứt nẻ như minh chứng hùng hồn về sự đánh đổi cho tương lai của đứa con thơ. Mỗi lần nhìn mẹ, tôi xót xa lắm!


Ở đợ tức là không chỉ làm những công việc nhất định mà còn phải làm cả những gì chủ sai bảo. Đôi lúc chúng vừa quá sức vừa tủi nhục nhưng vẫn phải cắn răng chịu đựng. Người đi ở đợ không có quyền ca thán, không được phản kháng, cũng không có tiếng nói, chỉ biết lầm lũi làm. Ngày đó, nghề ở đợ chỉ dành cho những người nghèo khổ nhất, cùng đường nhất chứ không phải là một nghề được nhiều người chọn và sống được như thời nay.

Tuy vậy, một điều an ủi tôi là thời gian mẹ ở đợ cũng là lúc hai mẹ con được ăn uống ngon lành nhất. Chỉ là cơm thừa, cá cặn của chủ nhưng với tôi, như thế đã là ngon nhất! Trước đó, may mắn lắm, gia đình tôi mới có được một bữa ăn có chất một chút với vài con cá, con tép nhỏ xíu mẹ xúc được ngoài đồng. Gặp mùa khô hạn, cả nhà chỉ biết húp cháo. Ruộng đồng nhiều nhưng đa số dân làng nghèo khổ nên ai cũng thường ra đồng xúc tép, bắt cá để tiết kiệm tiền chợ, do đó mỗi lần đi xúc, mẹ “thu hoạch” được chẳng bao nhiêu. Rất ít người đi chợ mua cá hay thịt, ngay cả mua một bó rau, nhiều người còn đắn đo. Vậy nên mấy con tép bé xíu đã cứu vớt cho những bữa ăn khắc khổ có chút màu sắc đẹp đẽ và dinh dưỡng hơn.

Thức ăn không bao nhiêu nên bữa ăn nào mẹ cũng gắp hết cho hai chị em tôi. Chị cũng đang tuổi ăn tuổi lớn nhưng luôn nhường phần cho tôi. Tôi tuy nhỏ nhưng cũng hiểu được phần nào hoàn cảnh nên chẳng dám ăn. Cả nhà cứ gắp qua gắp lại cho nhau. Những lúc như vậy mẹ hay bảo: “Con trai phải ăn nhiều mới


có sức làm trụ cột cho hai người phụ nữ chứ!”. Nói xong, mẹ chan miếng nước kho tép vào chén mẹ rồi để phần tép lại cho tôi. Những ký ức này luôn khiến tôi ứa nước mắt mỗi khi nhớ về.

Ăn uống thiếu thốn là vậy nên khi qua nhà ông Để, được ăn nào cá, nào thịt - những thứ là “sơn hào hải vị” đối với tôi - thì quả là niềm hạnh phúc quá lớn. Thật ra, thức ăn thừa không còn nhiều và dĩ nhiên không được thẩm mỹ lắm, nhưng lần nào mẹ cũng bảo tôi ráng ăn nhiều để có sức học hành, thi cử. Tôi cũng chẳng để ý, chẳng chê bai điều gì vì với một đứa trẻ nghèo khổ, được ăn như thế đã là tốt lắm. Vì hôm nào tôi cũng phải chờ mòn mỏi đến khi ông bà Để ăn xong, dọn dẹp xong, thì mới được xúc ít cơm cá để ăn nên tôi luôn ăn rất ngon lành, giống như sắp chết đói vậy.

Có những lúc vợ chồng ông đi chơi về trễ, tôi ngủ gục lúc nào không hay, đến khi thức dậy, bụng sôi ùng ục mà vẫn không thấy bóng dáng chủ đâu. Những món ăn ngon lành trước mắt chẳng khác gì mỡ trước miệng mèo. Tôi thèm kinh khủng mà không thể ăn. Cái bụng đang bảo, cái mắt đang thấy, cái tay đang muốn với tới thức ăn nhưng cái đầu tôi không cho phép. Cảm giác đó nó thê thảm không tả được. Đến tối mịt, khi ông bà về thì tôi đã lăn ra ngủ lúc nào không hay, thức ăn đã lạnh tanh còn ông bà Để thì đã ăn bên ngoài! Mẹ lay tôi dậy, thế là tôi có một bữa ăn cực kỳ hoành tráng và tưởng bể bụng đến nơi. Tôi chưa bao giờ được ăn nhiều và thả sức như vậy. Đó là những bữa ăn no nê, ngon lành hiếm hoi của tôi.


Bận rộn với hàng tá công việc lớn nhỏ ở nhà ông Để nhưng ngày nào mẹ cũng cố gắng lo cho tôi ăn ngủ đàng hoàng để có sức khỏe và tinh thần cho kỳ thi. Đêm nào mẹ cũng dặn tôi rằng: “Mình nghèo hơn người ta, chỉ còn biết cố gắng học hành cho thật tốt để sau này không phải khổ nữa”.

Mẹ luôn nhấn mạnh: “Chỉ có học là con đường duy nhất của con. Con không phải lo bất cứ điều gì, chỉ cần cố gắng học giỏi là được”. Tôi luôn khắc cốt ghi tâm câu nói đó. Chỉ vài từ ngắn gọn nhưng chứa đựng tình thương con vô bờ bến của một người mẹ thất học, nghèo khổ, bệnh tật.

Thấu hiểu tấm lòng mẹ và giá trị của sự học, đến bây giờ, tôi luôn hướng giới trẻ đến việc học tập. Dù nghèo hay giàu, học là con đường duy nhất để hoàn thiện bản thân, để góp phần xây dựng đất nước. Với tâm nguyện đó, tôi luôn ủng hộ những tổ chức, cá nhân quan tâm đến vấn đề giáo dục cho trẻ em, nhất là trẻ em thiếu may mắn.

***

Thời gian dần trôi, ngày thi quan trọng cũng đến. Tôi đăng ký thi đệ thất vào Trường trung học Hàm Nghi, phòng thi đặt tại Trường tiểu học Đoàn Thị Điểm. Tôi lo lắng một, mẹ lo gấp trăm ngàn lần. Nỗi lo hiển hiện hết trên gương mặt khắc khổ của mẹ dù mẹ cố giấu thế nào.

Sáng hôm đó, mẹ dậy sớm hơn thường ngày, làm hết việc nhà ông Để rồi bồn chồn dẫn tôi đi thi. Mẹ


chuẩn bị cho tôi một gói xôi, một chai nước nhỏ và căn dặn tôi những điều quen thuộc mà bậc cha mẹ nào cũng dặn con trước buổi thi: nhớ làm bài cẩn thận, nhớ canh chừng thời gian, nhớ viết rõ ràng... Những lời dặn dò quen thuộc và bình thường ấy khi được phát ra từ những người mình yêu thương nhất lại có sức mạnh thật to lớn.

Đến trước cổng trường thi, mẹ ôm lấy tôi, đặt một nụ hôn lên trán tôi, nhắn nhủ lần cuối: “Ráng nghe con!”. Tôi vòng tay ôm chặt mẹ rồi nói lời chào tạm biệt. Tôi quay lưng nhưng không cất bước được bởi bàn tay mẹ vẫn siết chặt lấy tay tôi. Tôi cảm nhận được sức nóng hừng hực, cái run rẩy và những giọt mồ hôi lạnh từ tay mẹ truyền sang. Tất cả hồi hộp, lo lắng của mẹ trong thời gian qua dường như cô đặc lại trong cái siết tay thật chặt ấy. Tôi hiểu mình là niềm hy vọng, là hạnh phúc lớn nhất của đời mẹ. Tôi không được phép thất bại. Tôi nhìn mẹ, mỉm cười rồi bước vào trường với miên man cảm xúc.

Kỳ thi gồm có ba bài kiểm tra: luận văn, toán, khoa học thường thức. Trong đó, luận văn và toán là hai bài thi chính. Buổi sáng thi môn luận văn, tôi làm bài với tâm trạng phấn khởi, những gì đã học được trí nhớ tôi xâu chuỗi chính xác và áp dụng vào bài làm. Tôi chỉ mất 2/3 thời gian để hoàn thành bài thi.

Giờ nghỉ trưa, tôi lấy gói xôi mẹ cho lúc sáng ra ăn, lòng lẫn lộn niềm vui, sự hồi hộp lẫn nỗi tủi thân. Vui vì làm tốt bài thi luận văn, hồi hộp vì còn hai bài


thi vào buổi chiều và hơn hết là tủi vì không có mẹ ở đây. Tôi chợt nhìn sang những người xung quanh và bắt đầu chìm vào những luồng suy nghĩ khác. Tôi nhận ra cuộc sống là sự đan xen các mảng màu tối - sáng, các thái cực khác nhau. Có thí sinh quần là áo lụa, cũng có người giống tôi - mặc áo rách lỗ chỗ như không thể rách thêm. Có người chỉ có gói xôi nhỏ xíu mà nhâm nhi mãi vì sợ… nhanh hết, lại có người ăn không hết phải vứt bỏ. Có người cha mẹ đứng trông ngóng, có người không một người thân ở bên. Mọi thứ xung quanh muôn màu, muôn vẻ, nhiều sắc thái, tâm trạng.

Khi quan sát như thế, cảm giác buồn tủi, hồi hộp, lo sợ trong tôi bỗng tan biến. Những mảng màu tối - sáng luôn hiện hữu cạnh ta, nhưng đôi khi tối hay sáng là do góc nhìn, suy nghĩ, thái độ của mỗi người. Và trong chính những mảng màu đó, mình có thể pha trộn những màu sắc khác. Tôi có một người mẹ nghèo, ốm yếu, đang vừa quần quật làm việc cho nhà chủ, vừa bồn chồn lo lắng cho kỳ thi của con. Tình yêu lớn lao của mẹ đủ khiến mảng màu tưởng như tối trong cuộc đời tôi chuyển sang sắc màu tươi sáng hơn. Tôi cũng sẽ xoay chuyển màu sắc cuộc đời tôi, mẹ tôi bằng những cố gắng của ngày hôm nay.

Nghĩ một hồi, tôi thấy lòng bình yên lạ thường. Giờ thi buổi chiều đã đến, toán là môn quan trọng nhất, tôi bước vào phòng thi với tâm trạng thoải mái, tự tin. Nhờ vậy, tôi hoàn thành bài thi trước giờ quy định không mấy khó khăn trong khi những thí sinh khác còn đang cắn bút, loay hoay với những con số, câu hỏi. Rời


phòng thi, tôi đã thấy bóng dáng hao gầy của mẹ ẩn hiện xa xa ngoài cổng trường. Tôi lao thật nhanh rồi vấp té ngay trước cổng. Mẹ hoảng hồn chạy đến kéo tôi dậy. Tay chân tôi rướm máu nhưng trái tim tôi như đang được tiếp thêm hàng ngàn lít máu. Mẹ luôn là mảng màu sáng nhất đời tôi!

***

Đúng một tuần sau, vào một buổi chiều, hai mẹ con tôi đang quét dọn ngoài vườn thì ông Để bước tới, nói: “Thằng Trung đậu rồi! Là nhờ tôi gửi gắm đó!”. Câu nói ấy đến tận bây giờ vẫn chưa khi nào rời khỏi trí nhớ tôi. Chính xác là câu đó! Mẹ nghe xong đứng lặng im như không tin vào tai mình. Mắt mẹ đỏ hoe, từ khóe mắt nhăn nheo những giọt nước mắt tuôn rơi.

Trước đây mẹ chỉ khóc vì buồn tủi còn ngay giây phút này, đó là những giọt nước mắt hạnh phúc. Ước mơ của mẹ đã thành hiện thực! Con mẹ sẽ lại được đến trường, được đi về phía tương lai tươi sáng. Những tháng ngày khổ cực bỗng dưng tan biến trong tâm trí mẹ. Cái lưng gù đau buốt, đôi tay chai sạn hay những nếp nhăn trên gương mặt mẹ chẳng có nghĩa lý gì. Thời gian qua mẹ đã chịu đựng quá nhiều. Mẹ như được hồi sinh trong giây phút hạnh phúc ấy.

Ngay sau hôm ông Để báo tin, tôi đến Trường trung học Hàm Nghi để dò danh sách thí sinh trúng tuyển. Dù đã được báo trước kết quả nhưng nỗi hồi hộp vẫn thổn thức trong lồng ngực và hiển hiện cả trên gương mặt tôi. Kết quả đúng là tôi trúng cử! Tôi nhớ


rõ đã làm bài tốt nhưng vẫn không tin được là mình đã đậu.

Một điều ngạc nhiên nữa là tôi được chuyển qua học ở Trường Quốc Học ở phía bên kia sông Hương. Đó là trường nổi tiếng nhất Việt Nam, chỉ tuyển những học sinh xuất sắc và chỉ nhận học sinh đệ nhị cấp (tức lớp Đệ Tam, Đệ Nhị và Đệ Nhất, tương đương lớp 10, 11, 12 ngày nay). Tôi đem câu hỏi này đi hỏi nhiều người nhưng không ai biết. Khi tôi hỏi ông Để, ông chỉ nói một câu: “Không biết!” với thái độ lấp lửng.

Tôi rất lo lắng vì Trường Quốc Học xa hơn Trường trung học Hàm Nghi, liệu đôi chân nhỏ bé của tôi có đi bộ nổi đến trường mỗi ngày không? Nhiều nỗi lo khác ùa đến choáng lấy tâm trí tôi, khiến tôi rùng mình: trường mới, bạn mới, cấp mới, thầy cô mới…Rồi tôi chợt nhìn xung quanh và thấy rất nhiều bạn bè mặt mày thất thểu, có đứa khóc thét lên, có đứa bị cha mẹ đánh đòn vì không thi đậu. Hoàn hồn lại, tôi nhận ra mình vẫn còn được đi học. Ánh sáng đã mở ra cho cuộc đời của tôi, gia đình tôi. Mong ước, khát vọng của mẹ con tôi nay đã thành sự thật. Niềm hạnh phúc lớn nhất của những đứa trẻ nghèo là tiếp tục được đi học, tiếp tục được viết tiếp ước mơ đổi đời.

Mọi thứ không hoàn toàn giống như giấc mơ của tôi, nhưng con đường phía trước đang dần hé mở những ánh sáng muôn màu hơn. Viễn cảnh ấy khác hoàn toàn với những đứa bạn của tôi. Các bạn cũng nghèo khổ, đói rách nhưng không may mắn đậu kỳ thi


đệ thất, thế là cuộc đời bước sang trang mới - mờ mịt hơn, vất vả hơn. Công việc chăn trâu, làm đồng không còn là để phụ giúp cha mẹ nữa mà sẽ trở thành công việc chính. Có đứa đi học nghề làm mộc, hớt tóc rồi bắt đầu bươn chải vào đời khi hãy còn quá nhỏ. Đó là con đường duy nhất của những học sinh nghèo thi rớt. Rồi thì cái điệp khúc nghèo - nghèo - nghèo sẽ bám riết lấy họ đến suốt đời, không cách nào thoát ra được.

Quả thật thực tế buồn ấy kéo dài đến tận bây giờ. Mỗi khi có dịp về quê cúng Tổ, tôi vẫn gặp lại những người bạn đó với hoàn cảnh không hề đổi thay.

***

Trong những năm học ở Trường Quốc Học, tôi dần trưởng thành và bắt đầu làm sáng tỏ được những điều từng thắc mắc xung quanh việc tôi được vào học ngôi trường danh tiếng này.

Thời đó, Trường Quốc Học chỉ nhận những học sinh đệ nhị từ Trường Hàm Nghi và Trường Nguyễn Tri Phương ở Huế; Trường Nguyễn Hoàng ở Quảng Trị. Qua những lần trò chuyện với thầy cô và bạn bè, tôi biết được vào năm tôi thi đệ thất thì Bộ Giáo dục quyết định cho Trường Quốc Học thành lập thêm đệ nhất cấp, tức là từ lớp đệ thất đến lớp đệ tứ (lớp 6 tới lớp 9 ngày nay). Do đó, Sở Giáo dục quyết định chọn những thí sinh trúng cử cao nhất của Trường Hàm Nghi và Trường Nguyễn Tri Phương để thành lập bốn lớp đệ thất. Đây là khóa đầu tiên của hệ đệ nhất cấp tại Trường Quốc Học.


Khi biết được điều này, tôi vô cùng tự hào khi là học sinh của ngôi trường giàu truyền thống và nổi tiếng nhất Việt Nam. Nhưng đó cũng là lúc tôi bắt đầu lờ mờ vén được bức màn bao nhiêu năm vẫn che phủ cuộc đời mẹ và chi phối cuộc đời tôi. Ngày xưa, mẹ chỉ gửi tôi thi vào Trường Hàm Nghi, chẳng có lý do gì mẹ gửi tôi vào học một trường danh giá và khó vào như Trường Quốc Học. Vậy tại sao tôi đường đường chính chính được thông báo vào trường này? Nhớ lại sự phấn khởi khi làm tốt các bài thi, tôi bắt đầu hiểu ra rằng, tôi thi đậu đệ thất và vào được Trường Quốc Học là do sự cố gắng của bản thân chứ chẳng hề có sự sắp xếp hay giúp đỡ nào.

Tôi biết mình không phải học sinh xuất sắc toàn diện, không phải là người luôn đứng đầu, nhưng chắc chắn tôi học khá giỏi. Trong lúc nhiều bạn bè dùng tất cả thời gian rảnh rỗi để mải mê vui chơi, tôi lại thường vùi đầu vào sách vở. Tôi thích học, thích đọc, thích nghiên cứu các bài tập, vì vậy kiến thức vào đầu tôi rất nhanh. Còn một điều chắc chắn nữa: tôi phải xuất sắc trong kỳ thi đệ thất thì mới được tuyển vào Trường Quốc Học.

Từ những suy nghĩ đó, tôi mang những thắc mắc của mình đi hỏi thầy cô, bạn bè hay những người làm việc trong trường. Sau một thời gian, tôi lần tìm lại được danh sách thí sinh trúng cử trong kỳ thi đệ thất năm ấy. Khi cầm danh sách trúng cử trong tay, tôi thấy tên mình đứng thứ 22 trong tổng số 360 thí sinh trúng


tuyển, có 120 thí sinh được tuyển vào Trường Quốc Học.

Tờ danh sách trúng tuyển rơi khỏi tay tôi từ lúc nào không biết. Một đứa trẻ đang lớn đủ hiểu chuyện gì đã xảy ra. Nhiều câu hỏi xoáy quanh đầu tôi: “Ông Để gửi gắm giúp tôi ư?”, “Nếu ông Để gửi gắm thì chắc chắn tôi phải đậu áp chót, đậu thứ 359 hoặc đậu vớt chứ sao lại nằm trong những người điểm cao như vậy?”, “Nếu thật sự được gửi gắm thì tôi đã học Trường Hàm Nghi, lý nào lại vào được Trường Quốc Học?”... Chỉ có đáp án duy nhất cho tất cả câu hỏi ấy!

Câu nói của ông Để vào buổi chiều nào lại vang vang trong đầu tôi: “Thằng Trung đậu rồi! Là nhờ tôi gửi gắm đó!”. Câu nói đó giờ đây giống như gáo nước lạnh tạt thẳng vào mặt tôi. Ngẫm lại thật nực cười. Tôi cười mà nước mắt cứ ứa ra. Cả khi đã trở thành một người đàn ông trưởng thành thật sự, tôi vẫn rơi nước mắt mỗi khi nghĩ về những ngày tháng mẹ đi ở đợ cho nhà ông Để. Hồi ức ấy vẫn còn nguyên vẹn trong tôi. Tôi làm sao quên được bóng dáng mẹ tảo tần thức khuya dậy sớm làm công không lương. Những giọt mồ hôi mẹ tôi rơi, làn da mẹ tôi héo hắt, nhăn nheo, cơ thể hao gầy… Ai trả lại cho mẹ những thứ đã đánh đổi phi lý đó?

Cuối cùng, ở tuổi đang lớn, tôi đã hiểu được cái mà người ta hay bảo là sự cay đắng của cuộc đời. Nó cay nghiệt hơn cả những gì tôi có thể tưởng tượng. Nó đắng hơn những vị thuốc mà mẹ thường sắc cho tôi


mỗi khi ốm đau. Mẹ sẵn sàng làm tất cả mọi thứ vì con, còn người ta lợi dụng quyết tâm ấy để bòn rút sức lao động của mẹ.

Tôi nhận ra cuộc đời không chỉ là những bài học tươi đẹp được viết trong sách vở. Cuộc sống không phải bức tường màu hồng do ta tự tô vẽ mà đôi lúc trở nên xám xịt khi những bức màn bí mật bất chợt bị vén lên. Tôi phải tập cách sống, tập cách nhìn nhận, suy xét để để có thể bảo vệ những người tôi thương yêu, để không bị ai lường gạt, bóc lột như mẹ.

Tôi không biết có nên cho mẹ biết sự thật cay đắng này không. Cuối cùng, tôi quyết định giữ kín bởi dù sao mọi chuyện đã qua. Nếu mẹ biết, chắc chỉ khổ sở thêm. Thực tế là tôi đang đi học. Cứ để mẹ nghĩ rằng những ngày tháng khó khăn, vất vả ở đợ không công cho người ta, sống tằn tiện, thậm chí không có gì để mà tằn tiện, đã được đền đáp bằng việc thấy tôi ngày ngày chăm chỉ đến trường và học hành ngoan ngoãn.

Im lặng với mẹ không có nghĩa là tôi dễ dàng quên, bỏ qua và tha thứ cho ông Để. Đã nhiều lần tôi cố tìm một chi tiết hay bất cứ điều gì, dù là nhỏ nhất để chứng minh ông Để từng tác động đến con đường học vấn của tôi, cố tìm một lý do để tha thứ và thông cảm cho ông. Nhưng tất cả vẫn là con số 0 tròn trĩnh. Đó là đáp án chính xác nhất cho bài toán tôi phải mất nhiều năm mới giải ra.

Sau này, khi trưởng thành hơn, đầu óc mở mang hơn, tôi càng có thêm nhiều cơ sở để chắc chắn cho câu


trả lời đó. Câu chuyện nầy cũng khiến tôi bắt đầu nhìn giới nhà giàu với cái nhìn khác. Tôi không thể khoanh tay cúi chào ông Để như trước đây, không thể nhìn ông bằng một sự thán phục đối với một người học cao, có chức phận trong xã hội. Đơn giản vì ông ta không đáng để tôi tôn trọng.

Tôi không thể chịu được khi nhìn thấy những kẻ giàu có, quyền lực ức hiếp những người nghèo khổ đang trong cơn bĩ cực. Thà họ thể hiện điều đó ra mặt thì vẫn còn dễ chịu hơn việc mang bộ mặt đạo đức giả, màu mè, hình thức để tô vẽ bản thân nhưng bên trong lại bòn rút, bóc lột người khác thậm tệ. Tôi ghét những kẻ đạo đức giả và vô lương tâm. Nhiều lần tôi tự hỏi, ai sinh ra cũng có trái tim, mỗi trái tim đều biết đập để sống, vậy sao có những trái tim chẳng đập như một con người bình thường mà lại đập những nhịp nhẫn tâm, tàn bạo trong lớp vỏ bọc nhân văn? Vì thất học, vì không một tấc đất, những người nghèo rốt cuộc sẽ không thể thoát khỏi kiếp nghèo. Họ sẽ bị những kẻ vô lương tâm lợi dụng, bị đẩy vào vòng luẩn quẩn: nghèo - thất học - bị lợi dụng - tiếp tục nghèo!

Một dịp cách đây gần 40 năm, khi đã ở tuổi trưởng thành, tôi tình cờ thoáng thấy vợ chồng ông Để giữa Sài Gòn tấp nập. Lúc đầu, tôi hơi ngỡ ngàng, sau đó bao hồi ức hiện về, nỗi oán giận sôi lên trong lồng ngực tôi. Một ý nghĩ đen tối lóe lên trong tôi: tông xe vào họ để trả thù! Nhưng cuối cùng tôi không làm được việc ấy vì lương tâm không cho phép. Ở đời mình nên dùng cái tâm, dùng lòng vị tha để đối đãi, lòng hận


thù có thể giết chết ta. Quan trọng nhất vẫn là sống cho hiện tại, quá khứ chỉ để hồi tưởng.

Ở góc nhìn khác, tôi nghĩ cần phải cảm ơn vợ chồng ông Để vì đã cho tôi bài học đầu đời đắt giá, giúp tôi nhận thức được nhiều điều. Đó cũng là tiền đề cho hiện tại của tôi.

4. Thú đồng quê

Không ai có thể quyết định nơi được sinh ra hay hoàn cảnh nào sẽ nuôi dưỡng mình. Sinh ra trong hoàn cảnh éo le, lớn lên trong thiếu ăn, đói khổ, nhưng hơn hết, tôi thấy mình may mắn. Tuổi thơ khó khăn nơi làng quê Việt Nam nghèo khổ đã dưỡng nuôi, bồi đắp trong tôi những kiến thức, kinh nghiệm, những bài học vô giá về cuộc đời. Đó cũng chính là cơ sở và hành trang chắp cánh cho tôi trong mỗi thời điểm, mỗi giai đoạn sau đó. Những thứ đó không phải ai cũng có, nhất là những người ở thành phố hoặc thuộc thành phần khá giả.

Nhiều người có thể nói, có thể kể về những gì được nhìn thấy thoáng qua hay đọc được ở đâu đó về làng quê Việt Nam, nhưng những trải nghiệm thật sự thì không dễ có. Có những thứ người ta chỉ nhìn lướt qua, không kịp hiểu tận tường cốt lõi. Có những thứ tưởng như dễ dàng nhưng khi đụng vào hóa ra lại vô cùng khó khăn. Có những thứ tưởng như quen thuộc nhưng lại chứa đựng bao điều kỳ diệu. Tôi may mắn được trải nghiệm những thứ như vậy.


Như bao đứa trẻ khác ở vùng quê, tôi sớm biết giúp đỡ gia đình việc đồng áng. Các công việc ấy hoàn toàn không nhẹ nhàng với những đứa trẻ nhưng chúng tôi không có lựa chọn nào khác. Những tháng ngày làm việc vã mồ hôi trên đồng đối với đám trẻ con nhà quê cũng không hẳn là thiệt thòi hoàn toàn bởi chính điều ấy tạo nên tuổi thơ sinh động, khắc sâu vào tâm trí mỗi đứa trẻ. Với tôi, đó là những mùa nước lớn cưỡi trâu, những mùa khô hạn đi bắt ong, bắn chim hay những thú tiêu khiển khác như ăn cắp trái cây, đá banh. Những ký ức sinh động đó thật khó để tìm lại vì cuộc sống bây giờ đã đổi thay rất nhiều. Ngày nay, vẫn còn nhiều trẻ em khó khăn ở các vùng quê nhưng cuộc sống các em có thể đang xoay theo những vòng quay khác. Còn tôi thì mãi mãi không thể quay về tuổi thơ đẹp đẽ ấy.

Người ta bảo tuổi già thường gắn với những tiếc nuối. Dù đã đi qua con dốc bên kia cuộc đời nhưng tôi chưa bao giờ nuối tiếc tuổi thơ đầy ắp kỷ niệm bên đồng ruộng, những bầy trâu, những công việc thôn quê dân dã và trò nghịch ngợm. Nghĩ về quãng thời gian ngắn ngủi nghèo khó đầy thơ mộng ấy, chỉ có niềm hạnh phúc đọng lại trong tôi. Và tôi cũng hiểu, đó có thể là điều nhiều người mơ ước được trải nghiệm.

Cái nghèo đối với tôi không phải là đường cùng, cũng không phải vì nghèo mà mình không được phép sống vui vẻ. Bởi vậy tôi luôn lạc quan với cuộc sống tuy đói rách về vật chất nhưng rất phong phú về tinh thần. Tôi chưa hề bỏ qua bất cứ trò vui nào của trẻ thơ


để thay vào đó thời gian than vãn với ông trời về số phận. Những vướng bận của hiện tại gian khổ không thể ngăn tôi tận hưởng cuộc sống, vui cười và hy vọng vào tương lai.

* Chăn trâu đâu chỉ có khổ

Tôi lớn lên giữa mênh mông ruộng đồng, sông nước. Tuổi thơ tôi được đồng ruộng ôm ấp cùng những con nước hay những ngày nắng chói chang đến đỏ da. Từ nhỏ, tôi đã ý thức được mình rất nghèo và phải biết đỡ đần mẹ. Lên 4 tuổi, tôi bắt đầu làm việc để san sẻ gánh nặng với mẹ. Công việc đầu tiên trong đời tôi là chăn trâu.

Ngày đó, mẹ con tôi ở trong túp lều nhỏ dựng trên khoảng đất không rộng mấy của nhà bà nội. Các cô chú bên nội ở ngay cạnh bên. Đều nghèo cả nên ai cũng phải lam lũ làm việc đầu tắt mặt tối. Ít ra, các cô chú còn có vài thửa ruộng để có cái mà phụ thuộc. Khi được mùa, họ có cái ăn, thậm chí có lúc còn dư dả đôi chút, lúc trái mùa thì tìm việc lặt vặt để sống qua ngày. Trong khi đó, mẹ con tôi không có ruộng vườn để cày cuốc nên chẳng có thứ gì để bấu víu, tìm được việc gì để làm đã là may lắm. Nắng hay mưa, khô hạn hay lụt lội, mẹ con tôi vẫn đói, chỉ khác là đói ít hay nhiều.

Ý thức được sự nghèo khổ của mình, tôi chưa bao giờ dám kêu đói với mẹ mỗi khi bụng rỗng tuếch, kêu ọt ẹt thảm hại. Tôi cũng chưa bao giờ dám than


mệt mỏi hay cực khổ khi phải làm bất cứ việc lớn, việc nhỏ nào. Chỉ cần nhìn thấy đôi vai gầy rộc của mẹ ngày càng gù xuống, những lo toan hiển hiện hết trên gương mặt, làn da mẹ vốn thô ráp nay càng đen thui với quá nhiều vết nám hay việc chị hai phải sớm nghỉ học để nhường cho tôi được đến trường - là tôi thấy lòng quặn thắt. Khi thấy cái nghèo khổ hằn rõ lên cơ thể của những người phụ nữ thân yêu, tôi thấy mình càng nhỏ nhoi hơn và tự xác định rằng mình phải cố gắng để không làm mẹ khổ hơn.

Trong gia đình bên nội, tôi là cháu trai lớn nhất nên thường được các chú nhờ chăn trâu giúp. “Tiền công” của tôi chỉ là những bữa ăn trưa hoặc ăn tối. Tuy những bữa ăn ấy cũng đạm bạc (vì các chú chẳng khá giả gì) nhưng nhờ đó mà mẹ đỡ phải lo cho tôi vài bữa ăn. Chỉ bấy nhiêu đó thôi nhưng tôi rất tự hào vì vừa tự kiếm được bữa cơm cho bản thân, vừa giúp đỡ được các chú phần nào việc đồng áng khi các em họ còn quá nhỏ.

Công việc thường ngày của tôi là dẫn trâu ra đồng ăn cỏ. Tùy theo mùa mà tôi dắt trâu đi sớm hay muộn. Mỗi sáng, tôi thường phải dậy trước cả khi gà gáy. Với một đứa trẻ 4 tuổi thì dậy sớm là cả một cực hình. Thời gian đầu rất khó khăn, tôi nhờ mẹ đánh thức nhưng lần nào cũng không dậy nổi. Một ngày, hai ngày, ba ngày, rồi một tuần, không biết từ bao giờ, như một thói quen, tôi luôn tự bật dậy trước khi mặt trời ló dạng. Có thể vì hiểu gia cảnh nên tôi chấp nhận và


thích ứng được với những điều tưởng chừng thật khó khăn như vậy. Khoảng thời gian cơ cực đó đã tập cho tôi thói quen dậy sớm và duy trì điều ấy mãi đến bây giờ. Dậy sớm đón bình minh, tận hưởng không khí trong lành, tươi mới giúp tôi có tinh thần thoải mái. Đó cũng là khoảng thời gian giúp tôi nhìn lại bản thân, gạt bỏ những lo âu, muộn phiền nếu có và nạp năng lượng cho ngày mới nhiệt huyết hơn.

Quay lại với công việc chăn trâu hồi nhỏ, vào những mùa phải dậy sớm hơn, tôi thường hay bị cóng, tay chân run cầm cập. Buổi sáng giá rét khiến chiếc áo mỏng manh của tôi càng teo tóp lại. Cái lạnh đó đôi khi sắp đánh gục tôi. Những hôm lạnh quá, tôi chỉ muốn rúc mình trong tấm bao bố mà mẹ con tôi thường dùng làm mền. Tôi không thể nhấc người ra khỏi nó. Nhưng cuối cùng, dẫu không muốn, tôi cũng phải ngồi dậy, dắt trâu đi ăn bởi nếu tôi không làm, lũ trâu sẽ đói.

Cái lạnh cắt da khiến những buổi chăn trâu trở nên đơn độc, buồn tủi hơn. Dù sớm hiểu hoàn cảnh nhưng tôi vẫn chỉ là đứa trẻ bình thường, không khỏi có những cảm xúc ngây thơ, tủi thân. Có lúc tôi đã bật khóc nhưng rồi tôi biết nước mắt chỉ là để giải tỏa những nỗi buồn trong lòng chứ không thể giải quyết được mọi chuyện, không thể thay tôi làm việc, không thể ăn giùm tôi, không thể giải thoát gia đình tôi khỏi cái nghèo.

Lúc này, những chú trâu như người bạn thân thiết, tôi thường ôm và ve vuốt chúng để tìm chút ấm


áp. Mấy con trâu dường như cũng hiểu được cảm giác của tôi nên đuôi vẫy vẫy như thể hiện sự đồng cảm, khiến tôi phần nào thấy được an ủi. Ít ra tôi vẫn còn những người bạn bốn chân đáng yêu bên cạnh.

Những mùa không phải dắt trâu đi sớm, tôi có thể ngủ lâu hơn, không bị cái lạnh hành hạ, nhưng lại kéo theo hệ lụy là đến trường muộn, bị giam ngoài cổng, năn nỉ mãi mới được cho vào. Vào lớp với bộ quần áo lôi thôi lếch thếch, tôi bị thầy cô la rầy một trận và trở thành trò hề cho bạn học.

Hôm nào trời mưa, tôi không dắt trâu ra đồng nhưng phải đội mưa đi cắt cỏ đem về cho trâu ăn. Mưa nhỏ thì không nói gì, còn mưa lớn thì không thấy đường đi, đường sá trơn trượt. Trong màn mưa, tôi thấy con người thật nhỏ bé trước thiên nhiên và cũng nhận ra rằng con người phụ thuộc rất nhiều vào thiên nhiên. Dù cuộc sống tiến bộ và phát triển đến đâu, con người cũng không thể điều khiển được thiên nhiên mà chỉ có thể học cách thích nghi. Tương tự, con người không có quyền lựa chọn nơi được sinh ra nhưng có thể thích nghi và phát triển từ nền tảng đó.

Dẫu không ít vất vả nhưng tôi phải công nhận rằng chăn trâu là một thú đồng quê tuyệt vời, là một trong những ký ức đẹp nhất trong cuộc đời tôi. Chắc nhiều bạn đọc từng ít nhất một lần nhìn thấy hình ảnh cậu bé mái tóc ba vá ngồi trên lưng trâu thổi sáo. Cậu bé ấy có chút chững chạc khi ngồi vững vàng trên lưng trâu (đây là một độc chiêu, tôi phải luyện tập một


thời gian mới ngồi được như thế) nhưng thần thái cũng rất hồn nhiên, tinh nghịch. Hình ảnh đáng yêu ấy có thể khiến nhiều người thèm muốn.

Tôi cũng từng là cậu bé hạnh phúc và khiến người ta thèm muốn như vậy. Cảm giác ngồi trên lưng trâu tuyệt vời lắm, như thể bạn đang cưỡi cả thế giới trên lưng, tiếng sáo như thể với tận trời cao. Khi lắc lư trên lưng trâu, tôi thấy cứ như thể cuộc sống dừng lại, lắng đọng, chỉ còn mình tôi và đất trời mênh mông. Trong những giây phút đó, sự nghèo khổ, đói rách đều tan biến, chỉ còn lại tình yêu bền chặt với đồng ruộng, với bầy trâu, với từng thớ đất. Cuộc sống bình yên và

Tắm trâu - Ảnh: Trương Văn Hùng


tươi đẹp như vậy đó. Đừng bảo nghèo khổ là cái tội, quan trọng là trong nghèo khổ, ta biết tận hưởng, nâng niu và gìn giữ những giá trị đẹp nhất. Chính những điều đó sẽ giúp chúng ta cân bằng và có thêm niềm tin vào cuộc đời, có động lực phấn đấu cho một tương lai tươi đẹp hơn, và khi nhìn lại chặng đường đã qua, ta có cái để tự hào.

Nhiều người vẫn nghĩ chăn trâu tức là cho trâu đi ăn cỏ và ngồi một chỗ trông nó. Thật ra không đơn giản vậy. Ngoài việc hiển nhiên là cho trâu ăn cỏ thì người chăn phải kiêm cả tắm trâu, dẫn trâu đi đạp lúa.

Mỗi trưa hè oi bức hay buổi chiều, tôi phải dẫn trâu xuống sông để tắm. Tôi phải cọ xát thân trâu như tắm cho những em bé vậy, chỉ khác là da trâu không mềm mại như da em bé, thân trâu cũng không thơm thơm mùi sữa! Còn nữa, trâu to gấp mấy lần tôi nên tôi phải dùng rất nhiều sức và mất nhiều thời gian mới tắm xong đàng hoàng cho trâu.

Cảm giác được bơi lội cùng trâu khoan khoái vô cùng. Tôi thường cùng mấy đứa trẻ chăn trâu khác thi chà xát cho trâu và đua cưỡi trâu. Vậy nên những lần tắm trâu trở thành trận thủy chiến: mỗi đứa ngồi trên lưng trâu, vừa chà vừa làm động tác như vị anh hùng đang cưỡi rồng đánh giặc. Chưa đuổi được quân địch thì mấy anh hùng đã lấm lem bùn đất, nhiều khi còn rớt mất tiêu khỏi lưng trâu! Tắm cho lũ trâu xong, đứa nào cũng ướt như chuột lột nhưng đều phấn khích ra mặt.


Ngoài tắm trâu, tôi còn dẫn trâu đi đạp lúa. Công việc vất vả này chỉ tồn tại trong những thập niên 1950, 1960. Thời nay không ai dùng trâu đạp lúa nữa vì đã có máy tuốt lúa, còn thời đó mọi người làm gì biết tới máy tuốt lúa, và nếu có thì cũng không đủ tiền mua. Với tôi, công việc này cũng là niềm vui. Lúa sau khi gặt xong được người nông dân gánh về, chất thành vòng tròn trên cái cươi nhà (tức cái sân). Trâu được dẫn đi vòng quanh trên đống lúa đó. Sức nặng cơ thể và bước đi chậm chạp của trâu sẽ tạo ra lực tách hạt lúa khỏi thân lúa. Thông thường phải mất khoảng 6 tiếng trâu mới hoàn thành công việc này. Sau đó, người nông dân sẽ xới đống lúa lên để lấy hạt lúa. Phần thân lúa bị tách ra gọi là rơm (hay còn gọi rạ) sẽ được tận dụng vào những việc khác mà tôi sẽ đề cập sau.

Có một trải nghiệm thú vị trong giai đoạn đạp lúa này mà tôi muốn chia sẻ với quý bạn đọc. Trong quá trình dẫn trâu đi vòng vòng 6 tiếng, người dẫn trâu khi có nhu cầu tiểu tiện hay đại tiện thì sẽ nhờ người khác thay thế một lúc. Còn khi trâu có nhu cầu tương tự thì phải giải quyết ra sao? Có thể cho trâu tiểu tự nhiên trên đống lúa, nhưng đại tiện lại là vấn đề khác vì có thể nó sẽ làm hư hết lúa, khiến nông dân thua lỗ. Đây cũng là lúc người chăn trâu thể hiện khả năng và kinh nghiệm.

Khi trâu muốn đại tiện thì đuôi nó thường vẫy lên. Người dẫn trâu phải nhanh chân đi lấy đồ hứng phân và đi theo sau trâu để hứng cho đến khi nó chấm dứt. Bởi vậy người chăn trâu phải chăm chú canh


chừng từng cử chỉ của trâu để kịp thời phát hiện và xử lý tình huống này. Phân trâu ướt, dẻo, không hôi, có thể dùng cho rất nhiều việc, nhưng có lẽ những người không quen với đồng quê chỉ thấy thôi đã gớm, nói chi đến việc hứng phân.

* Vui như bắt ong, bắn chim, nướng khoai

Bắt ong, bắn chim là những thú vui quen thuộc

của người đồng quê. Với tôi, bắt ong còn liên quan đến sự sống hằng ngày vì tổ ong thơm ngon là báu vật với những người nghèo. Chúng có thể tạm thay thế thịt, cá - những món xa xỉ mà chúng tôi không thể mua.

Ong thường làm tổ ở những bụi rậm kín đáo. Vì biết cách bắt ong nên rất hiếm khi tôi bị ong chích. Ong vốn kỵ khói nên có thể lợi dụng chính điểm yếu này để đuổi chúng ra khỏi tổ. Chắc độc giả sẽ bất ngờ khi biết phân trâu có thể dùng để tạo khói. Đó là bí quyết mà chỉ những người sống ở đồng quê mới biết. Phân trâu không có mùi hôi và khói bung ra rất nhiều, vì thế chỉ cần lấy một ít phân trâu khô, đốt lên, cầm đi vào tổ ong thì tự nhiên bầy ong sẽ bay khỏi tổ. Cũng vì tôi đang cầm phân trâu nên lũ ong không dám lại gần mà chỉ bay tán loạn, hòng mong thoát khỏi đám khói nghi ngút. Tôi chỉ việc đợi ong bay đi hết thì lấy tổ ong đem về nhà và sử dụng như những thức ăn quý giá.

Có hai cách ăn tổ ong. Cách thứ nhất là cần dùng phân trâu nướng lên nếu muốn ăn ngay ở ngoài


đồng. Đến đây, tôi hy vọng quý độc giả đã bớt ngại ngùng với phân trâu vì như đã nói, nó không hề hôi và rất có ích trong nhiều trường hợp. Chúng tôi chất phân trâu thành đống rồi đốt lên giống như bếp than hồng, rồi cho tổ ong lên nướng. Sau khi nướng xong, chỉ cần bóc lớp vỏ đen bên ngoài của tổ ong ra là có thể thưởng thức ngay những con nhộng bên trong. Ngon tuyệt cú mèo!

Cách thứ hai mà chúng tôi cũng thường làm là mang tổ ong về nhà để dành hoặc xào với rau quả để bữa ăn thêm bắt mắt, dinh dưỡng và ngon miệng.

Đi cùng thú bắt ong là trò bắn chim. Những khu có nhiều ong thì chim chóc cũng không ít, vậy nên khi đi bắt ong, chúng tôi thường mang theo cái ná làm bằng cành cây và mấy sợi dây thun để bắn chim. Bọn trẻ chúng tôi lại được dịp so tài bắn chim nảy lửa. Khi thu hoạch tổ ong thì chúng tôi cũng đồng thời thu hoạch được chim - chiến tích của những trận thi đấu đó. Ngay sau đó, cánh đồng thơm lừng mùi thịt chim nướng và ríu rít tiếng lũ trẻ con trong làng xúm lại xin ăn.

Đã nhắc đến những món nướng ngay ngoài đồng thì không thể không nhắc tới khoai nướng. Chúng tôi đi mót (tức đi lượm) khoai lang, khoai mì ngoài đồng hoặc ăn cắp ở những thửa khoai nhà người ta. Khoai sẽ được lùi vào đống trấu (vỏ của hạt lúa) rồi nướng lên. Nếu dùng phân trâu để nướng thì củ khoai sẽ bùi và ngon hơn rất nhiều vì phân trâu nóng hơn trấu. Mùi khoai nướng thơm nồng, phảng phất khiến chúng tôi


đứa nào cũng chảy nước dãi nôn nóng chờ khoai chín. Những ngày đông, khoai nướng còn là thứ sưởi ấm những bàn tay lạnh giá và cái bụng trống rỗng của bọn trẻ con nghèo ở quê.

Ăn khoai nướng bằng lửa phân trâu thật tuyệt, hương vị thơm ngon ấy thật khó diễn tả hết bằng lời. Có những hôm trẻ con trong làng tụ tập hết ở giữa cánh đồng, vừa nướng khoai vừa chơi trò đuổi bắt, trò đố vui. Những nụ cười hồn nhiên đến nghiêng ngả, tiếng reo hò phấn khích và cả tiếng cãi vã khiến cả đất trời ruộng đồng bao la như trở nên chật chội mà cũng thân thương hơn.

* Những phi vụ ăn cắp vặt

Tuổi thơ ai cũng thường nghịch ngợm và bày đủ trò để chơi. Trong những trò chơi của tôi và bạn bè có trò ăn cắp vặt. Không chỉ ăn cắp khoai như đã đề cập ở trên, chúng tôi còn thường ăn cắp trái cây của các nhà trong làng. Hồi đó, xóm tôi có hai gia đình khá giàu có với cơ ngơi rộng lớn là nhà bác Phú và nhà ông Hua. Gia đình bác Phú rất nghiêm túc, lễ nghi, không thích những trò nghịch ngợm nên cấm không cho con cái họ chơi với những đứa trẻ nhà nghèo trong làng vì sợ vạ lây.

Các con của bác Phú đều học cùng trường với chúng tôi. Tuy vậy, có thể thấy rõ khoảng cách giai cấp, giàu - nghèo giữa tôi, bạn bè tôi và họ. Họ đi học


thường có xe máy đưa rước còn chúng tôi đi bộ mòn chân. Nhà chúng tôi không có thứ gì quý giá còn họ có nhà cửa bề thế. Nhà bác Phú trồng rất nhiều trái cây như nhãn, mít, ổi... còn nhà chúng tôi đến một cái cây nhỏ xíu cũng không có. Mấy đứa con của bác Phú thường chỉ kết thân với những đứa con nhà giàu. Học trò ở trường cũng có sự phân biệt giai cấp rõ rệt và chơi theo nhóm: nhà nghèo chơi với nhà nghèo, nhà giàu chơi với nhà giàu, có vài trường hợp giàu - nghèo chơi với nhau nhưng cũng có những trường hợp lợi dụng lẫn nhau.

Vì khoảng cách và thái độ phân biệt giàu - nghèo của họ mà gia đình bác Phú trở thành mục tiêu để chúng tôi ăn cắp trái cây. Chúng tôi thường canh lúc cả nhà họ đi ngủ để “hành động”. Mỗi phi vụ, chúng tôi chỉ hái mỗi thứ một ít, vậy mà lúc kiểm chiến lợi phẩm thì nhiều cứ như người đi thu hoạch bởi gia đình bác Phú trồng rất nhiều trái cây.

Gia đình ông Hua thì bình dân hơn, có những người con nhỏ tuổi hơn và có chơi với chúng tôi. Vườn nhà ông rộng và cây trái nhiều lắm, vì tính nghịch ngợm nên chúng tôi luôn canh chừng để trộm trái cây tại vườn ông Hua. Nhà ông Hua có nuôi chó dữ, thường cho chó vào các khu vườn để canh kẻ cắp. Mỗi lần chúng tôi đến là mấy con chó sủa rầm trời. Thế là chúng tôi tìm ra phương án khác là trèo tường ăn cắp, có khi kiếm được cả một bọc trái cây giải khát giữa những ngày nóng nực. Dĩ nhiên, cũng có những khi


chúng tôi bị chó rượt chạy tóe khói nhưng dù sao, đó cũng là những kỷ niệm thật đẹp.

* Tôi là đội trưởng đội bóng

Bóng đá là môn thể thao vua, thời nào cũng được ưa chuộng. Những đứa con trai từ nhỏ đã biết và yêu thích đá banh, tôi cũng không ngoại lệ. Tôi thường đá ở vị trí tiền đạo và đá khá tốt. Ngày đó, tôi thường được giao băng đội trưởng chỉ huy đội bóng của mình. Tôi bắt đầu nhận ra khả năng lãnh đạo của mình mỗi khi đội giao đấu với các xóm hoặc làng khác. Ngay cả khi chúng tôi chỉ tập đá chơi, tôi cũng làm rất tốt nhiệm vụ sắp xếp, chỉ huy trận đấu.

Xóm tôi rất nhỏ vì chỉ là một bộ phận của làng. Tuy vậy tôi vẫn thành lập được một đội bóng cho xóm để tham gia đá banh giao lưu hay thi đấu cùng các đơn vị khác. Để đá được khá tốt như vậy, tôi phải tập luyện và chơi thường xuyên. Mà để được chơi thì tôi phải cố gắng hoàn thành công việc của mình.

Mỗi chiều, mẹ chỉ cho tôi đi đá bóng khi tôi đã xay hết mấy cối lúa trong nhà để hôm sau mẹ mang ra chợ bán. Ở trong nhà xay lúa mà cứ nghe mấy đứa trong làng í ới hò hét bên ngoài, lòng dạ tôi cứ như có lửa đốt, thấp thỏm không yên. Tay đang xay mà đôi mắt tôi cứ hướng ra ngoài đồng, tai tôi không có tiếng cối xay mà chỉ toàn tiếng đồng bọn ngoài kia tập trận. Vì tâm hồn ở ngoài đồng hòa nhịp với trái bóng nên


không ít lần tôi làm hư lúa và bị mẹ la quá trời. Cũng có lúc tôi lơ là cho tay vào cối xay, suýt chút nữa tiêu luôn bàn tay. Vậy mà tôi vẫn không chừa vì đá bóng đã là niềm đam mê cháy bỏng của tôi lúc ấy.

Những đứa trẻ nhà nghèo chúng tôi chơi với nhau một cách vô tư, không suy tính, không phân biệt, chỉ cần có nhiệt tình là đủ. Đó cũng là những thứ tuyệt vời mà chắc hẳn những đứa trẻ nhà giàu từng đôi lần bẽn lẽn trộm nhìn và thèm muốn.

Tôi vẫn còn nhớ hình ảnh những cầu thủ nhí ngày nào. Những đồng đội chí cốt ấy đã cùng tôi “vào sinh ra tử” trong những trận quyết đấu với các đội ở làng khác. Tôi không thể nào quên được tiếng chúng bạn reo hò cổ vũ, tiếng gọi í ới mỗi buổi chiều, tiếng bước chạy của từng đứa. Giờ đây, vì những đổi thay trong cuộc sống, đội bóng ngày xưa mỗi người mỗi ngả, có người không còn nữa, có người bặt vô âm tín. Song kỷ niệm về những lúc cả bọn cãi vã, thậm chí đánh nhau vì trái bóng, những lúc túm tụm ăn khoai nướng hay bị người ta rượt bắt vì ăn cắp trái cây… - vẫn vẹn nguyên như mới hôm qua.

Theo thời gian, con người có thể cách xa, thậm chí không còn cơ hội gặp lại nhau, nhưng những kỷ niệm sâu đậm thì còn mãi, nhất là khi chúng ta luôn trân trọng và muốn gìn giữ. Cũng giống như tuổi thơ, nó vẫn trong ta. Chúng ta không cần hối tiếc hay ước mong sống lại thời tươi đẹp đó, bởi nó vẫn luôn trong


tâm tưởng, quan trọng là ta có thật sự muốn tìm kiếm hay không.

5. Tuổi thơ kiếm sống

Không chỉ biết chăn trâu từ thuở 4 tuổi, tôi còn bắt đầu làm quen với những việc mưu sinh khác để kiếm tiền, kiếm cái ăn. Đối với những gia đình ở nông thôn, cuộc sống hầu như phụ thuộc vào đồng ruộng. Vậy nên không gì thảm bằng việc không có ruộng vườn như mẹ con tôi. Mùa hè hay mùa gặt thì còn đỡ, đến mùa bão lũ thì thật sự là cơn ác mộng.

Những người có ruộng thường quanh năm chỉ biết cắm mặt vào ruộng đồng, cầu mong ông trời thương tình không gây thiên tai. Mẹ con tôi còn cầu mong nhiều hơn thế. Tôi thường tham lam mơ ước viển vông rằng quê mình sẽ luôn rực nắng, không bao giờ có bão lụt. Trời nắng tức là sẽ có người thuê mẹ con tôi làm việc, tức là có miếng ăn để sống qua ngày, dẫu người có đen thui vì nắng đổ lửa. Ám ảnh nhất là mùa đông và những đợt bão lụt, mọi người chỉ biết nằm nhà chờ ngày tháng trôi qua trong khắc khoải, phập phồng. Ngay cả những người có ruộng còn không có việc để làm thì huống gì những người làm thuê như mẹ con tôi?

Nhưng rồi tôi cũng phải chấp nhận rằng không có phép mầu nào có thể thay đổi thiên nhiên. Người nông dân ở đâu cũng phải biết chấp nhận thực tế và cố


gắng. Thêm nữa, vì không phải lúc nào cũng có được miếng ăn nên người nông dân luôn chắt chiu, trân trọng từng thành quả lao động, dù là nhỏ nhất, bởi chúng được tạo ra từ những giọt mồ hôi chân chính.

* Mót lúa, mót khoai và tấm lòng người thợ gặt

Vào mùa hè và mùa gặt, tôi thường kiếm sống bằng việc mót lúa, mót khoai. Tôi còn quá nhỏ để được thuê làm những việc nặng nề, khổ cực như gặt lúa, xay lúa, phơi lúa. Vả lại, cũng không ai dại gì thuê những đứa trẻ với năng suất làm việc không thể nào bằng người lớn Đó là những việc mà người ta thường thuê mẹ tôi làm. Ngoài những công việc liên quan đến đồng ruộng thì mẹ tôi cũng thường đi nấu ăn cho các gia đình trong mùa thu hoạch.

Vào mùa gặt, các hộ nông dân thường huy động toàn bộ thành viên trong gia đình để làm cho kịp. Vì làm cả ngày nên họ không có thời gian đi chợ, nấu ăn. Bên cạnh đó, nhiều chủ điền có nhiều ruộng nên thuê rất nhiều nhân công và cần lo bữa ăn cho lực lượng này. Đó cũng là cơ hội để mẹ tôi tận dụng khả năng nấu nướng kiếm ít tiền nuôi chị em tôi.

Khi nấu ăn thuê, mẹ thường được ăn những bữa ngon mà ít khi gia đình tôi có được. Mẹ cũng thường


xin đồ ăn thừa về cho chị em tôi. Đến cao điểm mùa gặt, công việc rất nhiều, mọi người thường làm cật lực nên các bữa ăn được các chủ ruộng đầu tư hơn. Vì vậy, tôi cũng được hưởng ké những bữa ngon đó.

Mẹ đi làm suốt ngày, còn tôi thì không ai thèm thuê, vậy là tôi chỉ còn cách đi mót lúa, mót khoai để tích lũy lương thực cho những ngày đông lạnh giá và bão lụt để phụ giúp mẹ phần nào. Hơn nữa, vào mùa gặt, đồng quê vui lắm, nhà ai cũng tất bật, rộn ràng, gương mặt ai cũng điểm nụ cười dẫu vất vả. Ở nông thôn, mùa gặt mới là mùa đẹp, mùa vui nhất trong năm. Thế nên ra đồng làm việc cũng là thú vui của những đứa trẻ.

Mót lúa, mót khoai đơn giản là nhặt những cành lúa, những củ khoai còn sót lại trên đồng khi người ta đã thu hoạch xong. Cánh đồng lúc đó cũng là “thiên đường” với lũ chim chuột. Vậy nên tôi phải giành giật với những con vật kia để có cái mang về nhà tích trữ cho mùa bão lụt. Cuộc chiến ấy không kém phần dữ dội bởi đó đồng thời là cuộc đấu tranh sinh tồn.

Công việc của tôi thường bắt đầu lúc 3 hay 4 giờ chiều - khi các chủ ruộng đã thu dọn xong. Tôi đi giữa cánh đồng khô, tìm nhặt những cành lúa rơi rớt rồi bỏ vào một cái bọc. Giúp tôi chống chọi với cái nắng hãy còn gay gắt là cái nón được người ta cho, xài hết năm này qua tháng khác. Qua mỗi mùa gặt, cái nón càng ngả màu, càng sờn. Nó vốn có màu trắng, về sau chuyển hẳn sang màu bạc rồi đen những vết thâm kim.


Cái nón như người bạn thân thiết cùng tôi đi qua bao mùa gặt, bao cánh đồng nóng bức. Tôi quý nó lắm!

Bên cạnh người bạn nón, tôi còn một người bạn khác không kém phần quan trọng là bạn dép. Bạn dép giúp chân tôi bớt nóng khi đi lại trên đồng và không bị những mảnh gai hay hạt lúa đâm chảy máu.

Có lúc những người nông dân làm công thương cảm những người mót lúa nên cố ý làm không cẩn thận, để lại vài cành lúa. Những cành lúa khẳng khiu, xấu xí thì không nói gì nhưng khi nhặt được những cành còn nguyên vẹn, tôi hiểu ngay đó là sự đồng cảm, sẻ chia của thợ gặt. Có những hôm tôi đến mà mọi người vẫn chưa thu hoạch xong, họ cho tôi vài cành lúa vì thấy tôi tội nghiệp. Khi họ đã nhẵn mặt tôi mỗi ngày, dù tôi đến khi họ còn hay đã đi về, tôi vẫn mót được kha khá lúa.

Với một đứa trẻ, đó là một đặc ân, một sự trân trọng. Tôi luôn ghi nhớ và biết ơn những người nông dân tốt bụng đó. Dù họ giúp tôi chẳng bao nhiêu nhưng đã đủ làm tôi cảm thấy ấm áp và tin vào những điều tốt đẹp ở con người.

Việc mót khoai cũng tương tự. Tôi thường đến những cánh đồng thu hoạch khoai trước khi trời sụp tối để lượm những củ khoai còn sót lại. Đương nhiên đó là những củ khoai vụn, khoai sùng hoặc có hình dạng xấu xí. Như thế đã là tốt lắm với tôi!

Tôi phơi số khoai và lúa mót được trên sân nhà rồi sau đó đóng vào bao tời (tức bao bố), treo lên trần nhà để tránh những con nước tràn đến vào mùa lụt. Đó


chính là nguồn thức ăn giúp mẹ con tôi đi qua những ngày bão lụt lạnh giá.

Không phải lúc nào tôi cũng may mắn mót được nhiều lúa và khoai. Nhiều khi mùa xuân rồi mùa hè đã đi qua mà lượng thức ăn dự trữ tìm được quá ít. Vậy là mùa đông ấy gia đình tôi ăn nhín từng chút một. Cũng có khi túi lương thực quý giá ấy không may rớt xuống nước lũ, khiến tôi và mẹ chỉ biết kêu trời!

* Tát cá, bắt cá và “thổ dân nhỏ tuổi”

Cá là loại thực phẩm chủ yếu trong đời sống nông thôn bởi dễ tìm, dễ bắt. Vậy nên tát cá là công việc kiếm sống của những gia đình nghèo khó ở thôn quê. Công việc tát cá thì đơn giản lắm nhưng phải… theo ý ông trời, tức là có sự may rủi. Có những đồng ruộng khi vào mùa lũ, nước tràn đến, cá theo vào rất nhiều. Sau mùa lũ, nước rút, cá không kịp rút hết - đó cũng là khi các ao, hồ, ruộng, hói (con sông nhỏ) xuất hiện những con cá còn sót lại.

Công việc của người tát cá là dùng bùn đất chặn dòng chảy để cá khỏi bơi đi, sau đó dùng thau múc hết nước ra và cuối cùng là bắt cá. Người miền Trung hay gọi “múc nước” là “tát” nên công việc này mới tên gọi là “tát cá”. Sỡ dĩ tôi nói có sự may rủi là bởi những con cá còn sót lại đó có thể rất to, cũng có khi chỉ là những con cá lòng tong nhỏ xíu, thậm chí có khi chỉ toàn rong rêu đất đá. Tuy nhiên, trường hợp cuối ít khi xảy ra vì


vùng quê thường có rất nhiều ao, hồ, ruộng nên không có cá ở chỗ này thì cũng có ở chỗ khác. Hơn nữa, nước lũ tràn vào, chắc chắn ít nhiều sẽ có cá còn sót lại. Bởi thế mà năm nào cũng vậy, cứ sau khi nước rút, tôi lại chạy đến các con hói, ao, hồ tìm bắt cá. Dù là cá gì thì tôi cũng vui. Cá to thì mang ra chợ bán hoặc đổi gạo, cá nhỏ thì đem về nhà. Khi bắt được những con cá rất to, những người cùng tát cá thường chia với nhau. Kỷ niệm đi tát cá còn gắn với những hôm chúng tôi ngồi tụm lại nướng cá ăn. Cá tuy nhỏ xíu nhưng gương mặt ai cũng hớn hở sau cả một ngày hì hục tát nước, bắt cá.

Ngoài việc tát cá, tôi cũng thường đi bắt cá trên sông. Bờ sông nào cũng có bụi rậm hoặc các hang ổ để cá sinh đẻ hoặc lẩn trốn khi gặp nguy hiểm. Biết được điều đó nên những người đi bắt cá thường ngâm mình trong nước rồi đi mò dọc theo các bờ sông. Chúng tôi phải vừa đi thật nhẹ nhàng, vừa canh chừng lũ rắn rết trong bụi rậm, đám rong rêu trong nước, vừa phải quan sát tìm cá và không gây tiếng động làm lũ cá chạy mất. Cũng có lúc tôi bị rắn, đỉa cắn đau buốt. Những khi hiếm hoi may mắn, tôi bắt được những con cá nằm trong bụi rậm hay trong các hang ổ nhỏ. Dù vận may trong công việc này không nhiều nhưng vì quá nghèo khó, tôi phải tìm mọi cách để kiếm ăn và tồn tại. Chỉ cần có cơ hội thì tôi sẽ cố thử, may mắn thì được chút cá, chút tiền, ngược lại thì đành coi như tốn công.

Vì đi săn lùng cá ở nhiều nơi nên người ngợm tôi dơ bẩn, cháy nắng, trông không khác gì thổ dân sinh sống trong rừng rú.


* Đẩy đất dưới nắng hè

Hết mùa gặt lúa thì đến mùa hè nắng nóng. Tranh thủ mùa khô, gia đình nào cũng chuẩn bị đổ đất, xây cươi (cái sân) để bảo vệ nhà khi mùa lụt sắp tới. Đổ đất là việc rất cần thiết và quan trọng đối với những người ở thôn quê, đặc biệt là những vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng của bão lụt như quê tôi.

Đất dùng để xây cươi thường được lấy từ ngoài ruộng. Vì đang mùa hè nên đất cứng kinh khủng, chủ nhà thường phải thuê người cuốc (đào). Chỉ những thanh niên trai tráng lực lưỡng, khỏe mạnh mới làm nổi công việc nặng nhọc này. Họ dùng cuốc 3 răng (loại cuốc có 3 cái chỉa) cuốc những khoảng đất cứng ngắc lên. Tôi và một số bạn cùng trang lứa hoặc phụ nữ được thuê đi hốt số đất vừa được cuốc lên mang về nhà chủ. Chúng tôi thường hốt từng mảng đất, mỗi mảng nặng khoảng 3 - 5kg, bỏ lên xe kéo hai bánh (xe dùng bò để kéo) cho đến khi xe đầy (nặng khoảng 500kg) thì cả nhóm bắt đầu kéo đi. Một người được phân công đi trước cầm hai càng xe để kéo còn chúng tôi đẩy từ phía sau. Khoảng cách từ ruộng cho tới nhà chủ thường từ 500 - 800 mét. Cứ như thế, chúng tôi vòng ra vòng vào nhiều chuyến xe đất cho tới khi đầy cươi thì thôi. Nhiều gia đình có cươi quá rộng nên phải dùng nhiều đất và tôi phải đi đẩy đất nhiều hôm mới xong.

Công việc đẩy đất cũng rất vất vả. Dưới cái nắng đổ lửa, những bước chân mệt nhọc in trên từng thớ đất


thấm biết bao mồ hôi của những người lao động cực khổ. Đâu phải ai cũng muốn làm công việc này, có người vốn không đủ sức, có người không chịu nổi thời tiết khắc nghiệt nhưng vẫn cắn răng làm vì mưu sinh.

Không ít lần tôi chứng kiến cảnh nhiều người đang làm thì ngất xỉu vì quá mệt. Nhưng rồi hôm sau họ vẫn đến làm, có khác là họ mặc thêm một chiếc áo khoác, đội thêm cái nón lá để phòng thân. Ai cũng cố gắng làm để kiếm tiền, kiếm miếng ăn. Nếu lúc này không cố gắng làm thì mùa đông sắp tới không chết vì cóng thì cũng chết vì đói. Và dĩ nhiên, trẻ con chúng tôi không đứng ngoài cuộc đấu tranh sinh tồn này..

* Làm “trợ lý” cho mẹ

Mỗi mùa mẹ tôi lại làm những công việc khác nhau, tùy theo điều kiện thời tiết cũng như đời sống nơi nông thôn. Tôi thường giúp mẹ một tay để mẹ đỡ cực và hoàn thành sớm công việc.

Vào mùa hè, tôi thường phụ mẹ làm các việc đồng áng. Tôi hay theo mẹ ra đồng, làm những việc mẹ sai.Hết mùa gặt, mẹ chuyển sang nghề bán gạo. Mẹ mua lúa về, chị em tôi xay lúa để ra hạt gạo. Thời đó chưa có máy xay nên chúng tôi phải xay lúa bằng tay với cái cối xay. Chúng tôi phải kéo tới kéo lui cối xay cho đến khi hạt lúa tróc vỏ mới được. Hạt lúa tróc vỏ thì thành gạo, còn vỏ của hạt lúa bóc ra được gọi là trấu. Sau đó, mẹ dùng cái sàng tre tách hạt gạo và trấu


ra để dành cho những việc khác nhau. Rồi chị em tôi bắt đầu giã gạo. Chúng tôi đổ gạo vào một cái cối, sau đó dùng cái chày gỗ khá nặng để giã. Chúng tôi giã đến khi hạt gạo không còn cám nữa. Hạt gạo khi chưa giã được gọi là gạo lức, thứ mà thời nay người ta hay tìm mua để ăn hay nấu nước uống nhằm chữa bệnh. Cám sau khi giã xong được dùng cho heo ăn. Mỗi ngày, tôi đều làm những công việc ấy để sáng hôm sau mẹ gánh gạo lên phố bán.

Xay lúa - Ảnh: Google

Đến mùa bắp, mẹ chuyển sang bán bắp. Tôi chặt từng cây bắp trong ruộng, rồi lặt bắp ra, đem về cho mẹ nấu, thân bắp thì để dành đốt thay củi. Tôi thường dậy


rất sớm, phụ mẹ nấu bắp để kịp mang ra chợ bán buổi sáng.

Ngoài những việc nặng nhọc như xay lúa, giã gạo, chặt bắp…, tôi còn phụ mẹ những công việc trái mùa khác như bán bánh mì, bán hột vịt lộn... Mẹ phải làm nhiều nghề để kiếm cơm nên thường không buôn bán cố định. Vì đời sống nông thôn còn nhiều khó khăn nên việc buôn bán không khá khẩm mấy. Mẹ làm việc cật lực, suy tính mọi đường để kiếm sống nhưng gia đình tôi vẫn không khá lên, hôm nào đủ ăn là may mắn lắm rồi!

Tuổi thơ kiếm sống của tôi có rất nhiều kỷ niệm. Những vất vả song hành cùng những thú vui đồng quê như hai mặt không thể tách rời. Tôi tìm niềm vui trong công việc và tôi làm việc bên những thú vui. Đó là những ký ức không thể phai nhòa trong tôi.

Những ngày tuổi thơ bên mẹ, bên đồng ruộng, là những ngày tháng gian khổ thức khuya dậy sớm, dãi nắng dầm mưa, mặn chát những giọt mồ hôi và cả nước mắt, cả nỗi tủi nhục. Thế nhưng tôi vẫn thấy chừng ấy chưa thấm vào đâu so với nỗi cực khổ gấp ngàn lần của mẹ. Tôi không phải suy nghĩ quá nhiều như người lớn, như mẹ, tôi có thể vô tư làm việc, dù mồ hôi nhễ nhại nhưng tôi không nề hà vì vẫn còn bạn bè, còn những thú vui trẻ con làm tôi cười tít mắt.

Thế giới trong tôi lúc bấy giờ như bức tranh muôn màu mà mỗi ngày tôi có thể tô vẽ lên nó hàng


ngàn niềm vui và ước mơ trẻ thơ. Những ngày tháng gian khổ đó đã giúp tôi hiểu rõ hơn giá trị của sức lao động và biết cảm thông với mỗi số phận khó khăn.

* Căn nhà ọp ẹp thân thương

Khi tôi vào trung học, đời sống gia đình có phần đỡ hơn vì chị tôi đã lớn và có chồng. Nhưng tôi vẫn không thể nào quên được những ngày tháng ba mẹ con sống trong căn nhà ọp ẹp hệt như túp lều rách nát, được dựng trên phần đất nhỏ xíu nhà nội mà ba tôi được để lại.

Căn nhà ấy cũng như bao căn nhà khác của những gia đình nghèo ở nông thôn. Nhà được dựng lên bởi bốn cây cột, mái được lợp bằng tranh, tường được ráp bằng phên. Phên là loại tre được chẻ nhỏ và xếp lại với nhau. Vào mùa hè, căn nhà nóng như một cái lò nung với nhiệt độ quá cỡ. Ngược lại, vào mùa đông giá rét, gió và khí lạnh lùa hết vào nhà qua các khe hở. Mùa lũ thì căn nhà thường xiêu vẹo, lung lay.

Những ngày mưa, trần nhà thường bị dột, nước mưa bắn xuống nền nhà như thể đang chơi một khúc nhạc. Vậy nên cứ vào mùa đông, bốn bức phên phải được tăng cường bằng tót và phân trâu. Tót là thân dưới của cây lúa sau khi gặt xong, còn thân lúa được gọi là rơm (rạ). Tót có thể xin được ở chỗ các chủ ruộng, thường thì người ta sẵn sàng cho. Tót sau khi xin về phải dùng liềm (loại dao vòng) để cắt rồi đánh


thành tấm tranh (tức tấm che). Dùng tấm tranh đó gắn vào phên thì sẽ giảm bớt được mưa gió tạt vào nhà. Chưa hết, tôi còn dùng phân trâu trộn với đất sét để trét những lỗ hổng trên tấm phên. Bên ngoài gắn tấm tót, bên trong trét phân trâu nên thoạt nhìn, căn nhà khá rối và tạm bợ.

Tuy đã được gia cố với nào tót, nào phân trâu nhưng một căn nhà ọp ẹp đâu thể sánh với những căn nhà được xây dựng kiên cố. Nó đã nhiều phen điêu đứng bởi thiên nhiên khắc nghiệt. Vậy nên, chuyện chúng tôi thay nóc nhà, gắn lại phên, tót, trét thêm phân trâu diễn ra như cơm bữa. Tôi cũng thường trèo lên nóc nhà, cặm cụi cột dây kẽm bốn góc để tránh tốc mái hay sập nhà. Dù gì thì đó cũng chính là nơi che mưa che nắng cho mẹ con tôi, là nơi tuổi thơ tôi gắn bó nên tôi thương lắm!

Những buổi trưa hè nóng bức không chịu được, tôi không thể ở trong nhà mà phải chạy ra mấy tán cây ngoài đồng hóng mát. Ám ảnh nhất là những lúc mưa to gió mạnh, ba mẹ con tôi chỉ biết ôm nhau khóc và cầu xin ông trời cho ngôi nhà trụ lại được. Nếu nhà sập thì ba mẹ con hoặc sẽ bị đè chết hoặc bị nước lũ cuốn trôi, bởi giữa trận cuồng phong, chắc chẳng ai hay biết mà đến cứu giúp.

Ngày nay, nhiều vùng quê vẫn còn những căn nhà ọp ẹp, nhưng có lẽ vẫn đỡ hơn căn nhà của mẹ con tôi ngày ấy. Nhiều lần về thăm quê, ngồi dưới tàn cây ngẫm chuyện xưa, những hình ảnh thân thương và thật


đẹp hiện về vẹn nguyên trong tôi: căn nhà ọp ẹp, mẹ tôi ngồi trước hiên nhà sàng lúa, chị em tôi cười đùa khi xay lúa, giã gạo….

Tuổi thơ tôi thật gian nan nhưng cũng rất đáng tự hào, có lúc tưởng sắp gục ngã nhưng rồi vẫn gượng dậy được. Tôi thật sự không thể tin được mình đã vượt qua những tháng ngày khó khăn đến tận cùng như vậy.

Cuộc đời lắm thách thức, đối với người nghèo lại càng là cuộc sinh tồn khắc nghiệt với vô vàn mối lo nghĩ. Nếu không có ý chí, quyết tâm cao độ, người ta rất dễ gục ngã, không vì tinh thần mệt mỏi thì cũng vì đời sống vật chất quá khắc khổ. Tuy nhiên, những năm tháng khó khăn đó cũng đã hun đúc trong tôi lòng kiên định, ý chí sinh tồn cao cực độ để không đầu hàng số phận và những thách thức của cuộc đời.

6. Chống chọi với thời tiết

Chắc hẳn các quý độc giả ở miền Trung và miền Bắc đều biết về cái lạnh buốt kèm theo mưa gió tầm tã từ ngày này qua tháng khác ở hai miền này. Sự khắc nghiệt đó đối với những gia đình nghèo khó lại càng dữ dội gấp trăm bề bởi miếng ăn còn không đủ lót dạ mỗi ngày nói chi đến những thứ rất xa xỉ như chăn ấm, nệm êm?

Người đủ đầy có thể sẽ thích những ngày mưa gió vì có thể vùi mình cả ngày trong chăn ấm, tận


hưởng không khí lạnh, còn người nghèo chỉ biết ngồi ôm nhau, mong cái lạnh giá thấu tim qua mau để tiếp tục kiếm sống, để còn có thể nhìn thấy ánh nắng ngày xuân ấm áp.

* Chiếc giường rơm mùa đông

Ngoài làm thức ăn cho trâu, rơm còn được dùng để nấu nướng. Vì vậy mà khi thu hoạch lúa xong, người nông dân thường chất rơm thành đống trước nhà, có khi đống rơm to bằng cả ngôi nhà. Mỗi ngày, người ta lấy một ít rơm để nấu nướng hay dùng cho những việc khác, dần dần tạo ra những chỗ trống trong đống rơm. Chỗ trống đó cũng chính là cái giường đã ủ ấm, vuốt ve tôi trong những mùa đông lạnh giá thuở nhỏ.

Nhà tôi nghèo lắm, làm gì có tiền mua chăn nệm. Vậy nên đống rơm như vị cứu tinh, như cái lò sưởi ấm áp, như cái chăn êm. Quả là niềm hạnh phúc vô bờ khi vùi mình vào đống rơm to mềm mại, ấm áp trong ngày buốt giá. Đặt lưng lên chiếc giường đặc biệt ấy, tôi có thể ngủ liền tức thì.

Ngủ trong đống rơm là một thú vui, một kỷ niệm không thể quên được đối với những người nhà quê nghèo khổ như tôi. Tuy nhiên đống rơm để ngày qua ngày nên côn trùng cũng thường chui vào để được ủ ấm như tôi! Tôi thường chiến đấu với những con vật đó để giành lấy đống rơm cho riêng mình, nhưng rõ


ràng chúng cũng không vừa! Tôi vừa nhắm mắt là chúng lại bò lên người tôi, ve vẩy dưới chân tôi hay “thì thầm trò chuyện” ngay dưới lưng tôi. Có hôm, sau một hồi vùi mình trong rơm, tôi thấy ngứa ngáy kinh khủng vì đã bị chúng cắn “tơi tả” lúc nào không hay. Nhưng thú vui ngủ rơm vẫn không thể thay đổi vì trời quá lạnh và nhất là tôi đã yêu chiếc giường rơm mất rồi! Dù bị con này con kia cắn, tôi vẫn vui vẻ chấp nhận.

Lại có khi sau giấc ngủ ngon lành trong đống rơm, tôi lật đật đến trường mà không hay tóc còn dính đầy rơm. Thế là bạn bè tôi được một phen cười bể bụng. Nhưng nhiều đứa cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự thế nên đứa này cười đứa kia. Khoảnh khắc ấy thật dễ thương, trong sáng.

* Nệm rơm và mền bao bố

Ngoài chiếc giường rơm ấm áp (tức đống rơm), còn một chiếc giường khác không thể không nhắc đến là chiếc giường nệm rơm và mền bao bố. Nhà tôi có chiếc giường tre được kết từ những cây tre tôi chặt ngoài làng. Chiếc giường không mấy vững chắc đó chính là một tổ ấm không gì bằng khi mùa đông đến.

Nếu chỉ là giường tre thôi thì chắc chắn nó rất lạnh, nhưng khi được lót rơm phía trên rồi trải thêm chiếc chiếu lên trên nữa thì tôi đã có một chiếc giường


nệm tránh rét như ai. Tôi còn nghĩ đó là chiếc giường nệm tuyệt vời nhất bởi vừa êm, vừa ấm, vừa giản dị, gần gũi, lại vừa không tốn tiền mua. Đó cũng là niềm tự hào nho nhỏ của tôi!

Nhưng một chiếc giường nệm rơm không thể sưởi ấm hoàn toàn, tôi cần cái gì đó để đắp khi ngủ. Không có mền lông ấm áp như những đứa trẻ khác nhưng tôi đã có chiếc mền bao bố, bấy nhiêu đó cũng đủ thỏa niềm mong ước. Bao bố (hay còn gọi là bao tời) là loại bao dùng đựng lúa hay gạo, khoai, mỗi bao có thể chứa được đến 100 kg. Sau khi được dùng xong, bao bố sẽ được những người lượm ve chai thu gom để bán lại cho các nhà sản xuất lúa gạo.

Mẹ tôi cũng từng đi qua nhiều hộ nông dân để mua từng chiếc bao bố rồi mang đi bán với giá rẻ bèo như vậy. Mẹ cũng thường để lại nhà một số bao để sử dụng. Thế là tôi dùng chúng làm mền! Mỗi buổi tối, tôi chôn mình trong chiếc bao bố đã khép kín một đầu, dưới lưng đã có tấm nệm rơm. Độ dày của nệm cộng với sự kín đáo của bao bố đã dỗ dành giấc ngủ tuổi thơ tôi trong những mùa đông giá rét của xứ nghèo miền Trung .

Sau này, khi tôi có dịp đi năm châu bốn bể, có điều kiện ở khách sạn 5 sao, 6 sao, kể cả hạng 7 sao sang trọng nhất thế giới thì cái cảm giác bình yên, ấm áp khi ngủ nệm rơm, đắp bao bố thuở ấu thơ nghèo khổ


vẫn đọng trong ký ức tôi. Niềm hạnh phúc vô giá ngày ấy vượt lên tất cả sự tiện nghi, sang trọng hôm nay.

* Áo tơi (hay còn gọi là áo mưa)

Ngày nay, có lẽ nhiều người, nhất là những người sống ở thành phố, không biết áo tơi là áo gì, trông nó thế nào. Áo tơi có nghĩa là áo mưa, được kết thành từ những chiếc lá dừa. Chúng tôi dùng kim găm để kết các lá dừa thành chiếc áo to và dài, thoạt nhìn giống như áo măng-tô của người phương Tây vậy, chỉ khác là nó không có nút, không quàng hết người được. Một điểm đặc biệt nữa của loại áo này là có thể xoay qua xoay lại tùy theo hướng gió để tránh bị ướt. Áo tơi là vật dụng quen thuộc của người nghèo trong những ngày mưa gió bão bùng.

Che mưa, chắn gió khá tốt nhưng áo tơi không tiện lợi chút nào vì rất cứng, không thể xếp lại nên rất cồng kềnh, nặng nề. Cực chẳng đã mới phải dùng loại áo này vì khi mặc vào chẳng khác nào đang mang một quả tạ trên người.

Mẹ không có tiền mua áo mưa nên tôi phải làm bạn với áo tơi để tránh mưa, phòng bệnh và bảo vệ những bộ quần áo ít ỏi của mình. Ngày ấy, phải chắt chiu lắm mới mẹ mới sắm được cho tôi một bộ quần áo chỉnh tề để đi học, vậy nên việc mua áo mưa là quá xa xỉ.


Vì chỉ có đúng một bộ quần áo đi học nên nếu chẳng may bị ướt, tôi phải ngồi học cả buổi với bộ đồ ấy thế nào cũng mang bệnh vào thân. Vậy nên tôi rất quý chiếc áo tơi - vật bảo vệ bộ quần áo học trò quý giá của tôi.

Bậc tiểu học, tôi học ở trường làng. Vì dân làng đa số nghèo như nhau nên lũ trẻ mặc áo tơi đi học là việc bình thường, thậm chí rất hiển nhiên, chẳng có gì để bàn. Đó cũng là những ngày mưa thật đáng nhớ với tôi. Trời mưa xối xả, không thấy cả đường đi, mà giờ học sắp tới, thế là đứa nào đứa nấy đều mặc áo tơi vào rồi chạy đến trường. Nói là chạy chứ thực ra chỉ là bước chân đi nhanh hơn bởi mang áo tơi vào di chuyển rất khó khăn, lại còn phải xoay áo qua lại để tránh gió. Những ngày như vậy, học sinh tới trường muộn là chuyện thường tình. Nhà trường cũng thông cảm cho những học sinh nghèo vừa vác áo tơi vừa đi bộ trong mưa gió bít bùng.

Có hôm, nhìn ra sân trường, tôi thấy quá trời “áo tơi di động” vội vã vào lớp. Cuộc sống thật bình dị! Những đứa trẻ mặc áo tơi như những cánh chim đang bay giữa bão táp, có lúc tưởng chừng sắp gãy cánh nhưng chúng vẫn vững vàng vì đã có đích đến là lớp học. Cũng có trường hợp học sinh đến lớp thì ngất xỉu, nhưng rất hiếm vì trẻ em quê nghèo thường có sức chống chọi rất cao do đã quen vất vả và thời tiết khắc nghiệt.


Cảm giác bình dị, thân thương với chiếc áo tơi không còn tồn tại khi tôi lên thành phố học trung học. Ngược lại, nó còn khiến tôi bao phen dở khóc dở cười bởi trong mắt người thành phố, nó là vật thể lạ. Tôi cũng bắt đầu lớn nên thấy ngượng ngùng vô cùng mỗi khi mặc nó. Bạn đọc cứ hình dung, mỗi lần trời mưa, tôi đi giữa trung tâm thành phố với chiếc áo tơi trên mình và nhận được vô số ánh mắt hiếu kỳ của người xung quanh. Người ta thì quần là áo lụa che chắn cẩn thận trong chiếc áo mưa đẹp đẽ còn tôi ăn mặc chẳng khác nào người ngoài hành tinh. Họ còn thích chí vỗ tay, cười cợt mỗi khi thấy tôi xoay cái áo qua lại để chắn mưa. Tôi chỉ biết lầm lũi cắm mặt đi trong sự chễ giễu, lòng ngập tràn nỗi tủi thân kinh khủng!

Sự tự ti trong tôi càng nhiều hơn khi học trò nghèo chỉ là thiểu số ở cấp trung học. Lần đầu tiên bước vào lớp với chiếc áo tơi trên người, mọi ánh mắt trong lớp dồn vào tôi, kể cả thầy giáo. Có người nhìn thương hại, có người thấy bình thường vì họ giống tôi, có người sẵn sàng chế giễu, cười nhạo tôi. Tôi thấy hơi ngượng, cúi đầu đi vào lớp.

Vào lớp rồi thì một vấn đề nảy sinh là tôi không biết phải để áo tơi ở đâu! Lớp học đã chật chội lắm rồi mà chiếc áo lại không nhỏ chút nào. Thầy giáo rất thương tôi nên đã đến bên, cầm lấy chiếc áo và bảo sẽ cất cho. Rồi thầy treo nó ngay sau lưng ghế của thầy khiến tôi càng ngượng ngùng, sượng chín mặt.


Lớp học ngày xưa cũng giống thời nay: bàn của giáo viên được xếp ở phía trên, bên dưới là bàn ghế học sinh. Thế nên chiếc áo tơi ở sau lưng ghế thầy thu hút bao con mắt trong lớp. Tôi không biết chui vào đâu để trốn những ánh mắt ấy. Nhìn chiếc áo tơi ướt nhẹp, còn rơi rớt mấy lá dừa, tôi vừa buồn, vừa tủi, vừa quê. Dù gì, tôi cũng còn là đứa trẻ mà…

Lúc đó, tôi bắt đầu ý thức hơn về cái sự nghèo xơ nghèo xác của mình, sự xa cách giữa tôi và bạn bè. Thật ra, từ nhỏ tôi đã ý thức được mình nghèo, nhưng khi sống với những thân phận cùng cảnh ngộ, tôi cảm thấy điều ấy không là gì, thậm chí hạnh phúc bởi ai cũng giống ai, chẳng có nhiều sự phân biệt. Dù trong vùng vẫn có những gia đình giàu có những rõ ràng người nghèo quanh tôi vẫn nhiều hơn. Nhưng khi bước vào cấp trung học, sự chênh lệch giàu - nghèo quá lớn đã khiến tôi thật sự bị sốc và tự ti tột độ.

Tôi vẫn không quên được cảm giác của ngày đầu vào trung học - thứ cảm giác có thể đánh gục con người, khiến họ co rút lại, không dám nhìn lên để tiến về phía trước. Quá nhiều thứ mới mẻ hiện ra trong tôi, những thứ mà thậm chí ngay cả trong mơ tôi cũng chưa bao giờ thấy. Chúng thật lạ mắt, thật đáng để thèm thuồng biết bao.

Ngày ngày tôi đến trường ,và lướt qua những thứ xa xỉ đang hiện diện trước mắt. Cảm giác thua sút, thèm khát, thậm chí ghen tị với đám bạn bè nhà giàu


vào ngày ấy vẫn còn đậm nét trong tôi - ngay cả khi tôi đang viết những dòng này.

Tôi biết mỗi người không thể chọn nơi mình được sinh ra, không thể chọn số phận cho mình. Tôi cũng hiểu, giàu hay nghèo đều không phải là tội nhưng những đứa trẻ, dù nghèo hay giàu, vẫn là những đứa trẻ mà thôi. Chúng có những mơ ước, khao khát riêng, có những sự đố kị, thậm chí ganh ghét, và đó là chuyện thường tình! Khi đối diện với những đứa trẻ nhà giàu, những đứa trẻ nhà nghèo chưa bao giờ thấy được cuộc sống xa hoa sẽ càng cảm thấy mình thiệt thòi, thua kém quá xa, từ đó chúng mất đi sự tự tin, rồi khép mình với cuộc sống. Tôi phải kiên trì một thời gian mới thích nghi được với những điều hoàn toàn mới mẻ như vậy, giữ được tâm lý vững vàng và ngày ngày đến trường với nụ cười trên môi.

* Bữa cơm với dưa chuối

Vì không thể ra ngoài kiếm ăn trong mùa đông lạnh giá, bão lụt, mưa gió tầm tã nên nhà nhà đều dự trữ rất nhiều thức ăn. Gia đình tôi cũng vậy. Số lúa và khoai mót được ở mùa trước chính là thứ giúp mẹ con tôi tồn tại qua những ngày này. Nhưng nếu chỉ lúa và khoai không thì chẳng bao giờ đủ, nhưng lại không có tiền để mua thêm thứ gì lót dạ với cơm nên năm nào mẹ cũng làm dưa chuối. Dưa chuối được mẹ làm từ thân cây chuối đi xin được - thứ thường dùng cho heo


ăn. Chúng tôi đâu có lựa chọn nào khác! Có ăn còn hơn không!

Thân chuối được mẹ xắt nhỏ ra rồi làm dưa chua như cách ngày nay người ta làm củ kiệu, dưa cải hay kim chi. Dưa làm xong được bỏ vào một cái lu để ăn dần. Đó chính là món ăn chủ lực của gia đình tôi vào mùa đông.

Ngày nào mẹ con tôi cũng ăn cơm với dưa chua, có khác là cách chế biến. Có hôm mẹ dùng một ít dưa nấu canh, có hôm luộc, có hôm vắt ra chấm với nước ruốc hoặc tương. Ăn đủ kiểu như vậy cho đỡ ngán vì không còn gì khác để ăn với cơm. Thật ra ăn qua ăn lại hoài cũng ngán lắm. Dưa chuối không thể ngon bằng củ kiệu, dưa cải hay kim chi, nhưng cả nhà vẫn phải cố ăn để có sức mà sống qua mùa đông. Dưa chuối trở thành món ăn đầy kỷ niệm của những ngày tháng gian khó cùng cực ấy.

Tôi đã trải qua những ngày tháng thật khó quên, đã có những trải nghiệm thực sự đáng giá. Có lẽ chỉ người trong cuộc mới có thể hiểu hết những đắng cay, gian khổ, tủi hờn của phận nghèo. Những năm tháng tuổi thơ rồi trung học chống chọi với mùa đông giá rét vẫn luôn khắc sâu trong tâm trí tôi, nhắc nhở tôi về một thời gian khổ đến tận đáy nhưng tôi vẫn tồn tại và vẫn tiếp tục đi lên, để hôm nay có thể tự hào với những kỳ tích và mạnh dạn chia sẻ với thế hệ sau.


CHƯƠNG II HỌC TRÒ NGHÈO

1. Viện Dục Anh - mái ấm 5 tháng

“Viện Dục Anh” có lẽ là cái tên xa lạ với nhiều độc giả ngày nay nhưng với tôi thì thật sự rất gần gũi. Viện Dục Anh nằm trong Thành nội Huế, có tên nguyên thủy là Viện Bảo Anh, do một tổ chức xã hội thành lập để giúp đỡ những học trò nghèo hiếu học.

Ngay cái tên đã nói lên nhiệm vụ của nơi này: “Viện” tức cơ quan, cơ sở, tổ chức, “Bảo” tức bảo bọc, dạy dỗ, “Anh” tức anh tú. Ba chữ “Viện Bảo Anh” có nghĩa là cơ sở nuôi dưỡng, dạy dỗ những anh tú. Sau này, từ “Bảo” được đổi thành “Dục” (tức giáo dục) để nhấn mạnh thêm về định hướng, mục đích của viện.

Tôi nghe đến tên Viện Dục Anh từ khi còn học tiểu học nhưng chưa bao giờ nghĩ có ngày mình sẽ ở đó. Nhiều người nhắc đến nơi ấy với sự cảm kích bởi nó đã cưu mang nhiều trẻ em nghèo và giúp các em được tiếp tục đến trường.

Viện Dục Anh quả là “cứu tinh” của học trò nghèo bởi một khi gia cảnh thiếu thốn thì chuyện tiếp tục con đường học tập không hề đơn giản. Vì các trường trung học đều ở thành phố nên dẫu thi đậu mà gia đình không có điều kiện kinh tế hay không có nơi ăn chốn ở thì chưa chắc có thể đi học. Đó cũng là vấn đề của tôi. Nhà tôi cách thành phố khoảng 13 cây số, cả đi lẫn về là 26 cây số, đi bộ phải mất từ 1 tiếng rưỡi đến 2 tiếng đồng hồ, nếu vào mùa lụt thì sẽ thê thảm lắm. Vì vậy, khi tôi đậu vào đệ thất, mẹ vừa vui xong


đã lo lắng ngay chuyện ăn ở của tôi. Tấm lòng mẹ thật bao la. Trong mắt mẹ, tôi lúc nào cũng nhỏ bé và cần được lo lắng, chở che.

Mẹ đem trăn trở về nơi ăn chốn ở cho tôi tâm sự với ông bà Để (người bóc lột mẹ tôi để tôi vào đệ thất) thì được ông bà giới thiệu về Viện Dục Anh. Mừng không kể xiết, mẹ cảm ơn ông bà Để liên hồi. Tuy nhiên, vừa thoáng nghe dự định của mẹ, cậu Chữ - cháu ruột của ông Để - liền ra sức ngăn cản. Cậu Chữ nói: “Thằng Trung nó học giỏi và chịu khó nên dù khó khăn mấy thì chị cũng ráng nuôi nó ăn học, đừng gửi nó vào viện đó. Nơi đó phức tạp lắm, có đứa tốt nhưng đứa xấu cũng rất nhiều, rất dễ bị hư hỏng”.

Mẹ nghe xong mà chân tay rụng rời, vừa bán tin bán nghi vừa lo sợ. Cậu Chữ cố tìm mọi cách để giải thích, thuyết phục mẹ từ bỏ ý định đó. Mẹ bắt đầu hoang mang, nếu cậu Chữ kiên quyết nói thế thì có lẽ nơi ấy có vấn đề thật rồi. Dù là vấn đề gì thì cũng không tốt chút nào. Nhưng gia đình quá khó khăn, không đến nơi đó thì tiền đâu lo cho tôi đi học?

Sau nhiều ngày đắn đo, cân nhắc trước “hai dòng nước”, cuối cùng mẹ quyết định gửi tôi vào Viện Dục Anh để tôi có điều kiện ăn ở, học tập tốt hơn. Sau này, mẹ hiểu hết những lời khuyên chân thành của cậu Chữ, còn ngay lúc đó, mẹ đành ghi tạc trong lòng chứ không thể nghe theo vì không còn cách nào khác. Lời cảnh báo của cậu Chữ trở thành lời nhắc nhở tôi mỗi


ngày. Tôi được nghe nhiều lần đến mức chỉ cần mẹ mở lời là biết ngay mẹ sắp nói gì.

Tôi hiểu được nỗi lo của mẹ, chính tôi cũng không tránh khỏi những nỗi lo. Ngoài nỗi lo thường trực mà mẹ hay nhắc đi nhắc lại thì còn những nỗi lo khác nữa. Cuộc sống mới ở nơi xa lạ sẽ ra sao? Từ nhỏ tôi đã quen sống bên mẹ, bên chị, quen nghe tiếng xào xạc của những cành lúa đan vào nhau, quen nghe tiếng trâu bò hì hụi đua nhau ngoài đồng, quen nghe tiếng người và âm thanh ruộng đồng hòa quyện vào nhau nồng nàn... Tôi cũng đã quen với khung cảnh yên bình nơi quê nghèo, quen mỗi buổi trưa hè ngồi dưới tàn cây nhìn thời gian trôi, quen những buổi chiều thong dong ngoài đồng, quen cả những ngày mưa lũ co mình trong đống rơm…

Thêm nữa, tôi vẫn còn là đứa trẻ, chỉ có phần chững chạc đôi chút do nhà quá nghèo nên phải chịu cảnh khó khăn, thiếu thốn, vất vả mưu sinh. Tôi tha thiết yêu nơi này, yêu từng tiếng gà gáy, tiếng chuông chùa mỗi sớm mai. Yêu từng ngọn cỏ, cành cây, yêu cả cái hoang sơ, hẻo lánh. Tôi rất sợ phải xa mọi thứ ở đây, nhất là xa mẹ. Không có mẹ, biết phải làm sao đây?

Tôi đếm từng ngày trôi qua bằng những bước chân nặng trịch in hằn trên những cánh đồng, bãi cát, bờ ruộng với nỗi niềm vương vấn đâu đây. Bước chân nhỏ bé ấy không thể nào lấp đầy những khoảng trống vô hồn đang phủ đầy trong tâm trí tôi lúc bấy giờ. Mỗi


đêm, tôi thường nằm ngắm mẹ thật lâu, có lúc tôi bật dậy bởi không cầm được nước mắt. Mỗi ngày của tôi vẫn trôi qua như thường lệ nhưng sao mỗi sáng thức giấc, tôi không còn tràn trề háo hức như mọi khi. Cứ mở mắt ra là tôi lại thấy thời gian bên mẹ, bên chị bị rút ngắn một ngày. Nếu nói tôi không háo hức với cuộc sống mới thì chắc chắn không phải. Một đứa trẻ 10 tuổi hẳn nhiên rất vui mừng, tò mò khi được nghe kể về một nơi hoàn toàn xa lạ và tốt hơn nhà mình rất nhiều, đến đó vừa có thể giảm nhẹ nỗi lo cho mẹ, vừa có điều kiện học tập tốt. Vấn đề ở đây là nỗi sợ xa mẹ đã lấn át tất cả nên tôi mới rơi vào trạng thái như vậy.

Trước ngày tựu trường ở Trường Quốc Học vài hôm, tôi phải đến Viện Dục Anh để ổn định nơi ở. Rồi ngày đó cũng đến - ngày thật sự quan trọng trong đời tôi - một đứa trẻ chưa từng xa nhà, xa mẹ, xa quê hương.

Mới sáng sớm, mẹ đã lay tôi dậy. Tôi mở mắt không lên vì mới chợp mắt được chút ít sau một đêm trằn trọc, hồi hộp. Ngày hôm đó bầu trời xanh trong vắt nhưng trái tim bé nhỏ của tôi vẫn dửng dưng đến lạnh lùng. Làm sao có thể rảnh tâm trí để thưởng thức thiên nhiên? Tuy đã nghe qua về Viện Dục Anh, nhưng như những đứa trẻ khác, tôi vừa háo hức vừa hoang mang.

Hành trang của tôi đến Viện Dục Anh ngoài đôi mắt thâm quầng thì chỉ có vỏn vẹn một bộ quần áo đang mặc trên người. Ngay cả vật dụng cá nhân tôi cũng không có. Bàn chải đánh răng, kem, khăn lau mặt


là những thứ xa xỉ với dân quê nghèo. Việc vệ sinh cá nhân vốn cần thiết nhưng có thể dùng nước muối súc miệng hoặc dùng ngón tay chà răng, lau mặt thì dùng những mảnh vải cắt ra từ những tấm áo cũ mòn, rách toang như không thể rách hơn. Tóm lại, tôi không có gì mang theo, chỉ có tình yêu thương của mẹ và đôi mắt thâm quầng.

Bước vào cổng Viện Dục Anh, người tôi như có những tia lửa điện xẹt qua, cảm giác khó tả không khác gì ngày đầu tiên đi học cách đây mấy năm, thậm chí còn hồi hộp hơn. Đi lướt qua những cái nhìn của mọi người xung quanh, tôi theo mẹ đến trình diện ông giám đốc tên Vĩnh. Ông có gương mặt phúc hậu, toát ra sự thông minh. Cách nói chuyện gần gũi, giản dị của ông khiến tôi phần nào xua đi nỗi lo sợ trong lòng. Ông hỏi cặn kẽ mẹ tôi về hoàn cảnh gia đình, những khó khăn của tôi và mẹ tôi. Hỏi một hồi, ông mỉm cười thông báo sẽ nhận tôi vào viện.

Sau đó, ông đưa ra bảng nội quy của viện và giải thích rõ cho mẹ con tôi từng điều một. Rồi ông yêu cầu mẹ tôi ký vào một tờ giấy cam kết chịu trách nhiệm các hành vi của tôi vì viện chỉ chịu trách nhiệm vấn đề ăn ở.

Vì không biết chữ nên mẹ nhìn tờ giấy như nhìn mớ bòng bong. Thế là ông Vĩnh đọc từng điều cho mẹ nghe, nào là đánh lộn, ăn cắp, quậy phá, nhậu nhẹt... Mẹ nghe như thể súng bắn ngang tai, chưa nghe hết mà mặt mẹ đã xanh lè, tay chân run cầm cập. Những điều


như vậy mẹ chưa bao giờ ngờ tới, hay chí ít là chưa hề có sự chuẩn bị đón nhận. Lời can ngăn của cậu Chữ lại hiện về ám ảnh, văng vẳng bên tai mẹ tôi. Đúng ra mẹ phải ký tên, nhưng mẹ không biết chữ nên đành run rẩy in dấu vân tay. Mẹ run đến mức không đặt đúng vị trí dấu tay trong bản điều lệ. Tôi còn nhớ dấu vân tay đó, nó không chỉ bị ấn sai vị trí mà hình thù cũng rất dị dạng, thể hiện hết nỗi lo sợ và hoang mang tột độ của mẹ. In dấu tay xong, mẹ cúi đầu cảm ơn, chào tạm biệt ông Vĩnh rồi dắt tôi ra ngoài để từ biệt.

Mẹ hoang mang, lo sợ, còn tôi như đã rơi xuống vực thẳm mất rồi. Không phải vì những điều đáng sợ được nghe, cũng không phải bởi môi trường mới, những thách thức và khó khăn đang đợi mà vì nhìn thấy khuôn mặt khắc khổ, gầy gò lấm lem nước mắt của mẹ. Tôi từng nhiều lần nhìn mẹ khóc, nhưng sao lần này, đối diện với những giọt nước mắt ấy, trong không gian xa lạ này, tôi cảm giác như mình sắp mất tất cả.

Lần đầu tiên, tôi ngắm trực diện, kỹ càng từng đường nét trên gương mặt thân thương, lam lũ của mẹ. Đôi mày cong cong, đôi mắt hằn sâu nhiều nỗi đau, đôi môi khô cằn, làn da rám sạn, xương xẩu nổi lên hai gò má, những nếp nhăn,... Tất cả in sâu và xát muối vào trái tim tôi.

Tôi không thể rời xa mẹ được, không thể cầm lòng với những gì đang diễn ra trước mắt. Tôi đứng chôn chân, không biết phải làm gì, nói gì, nước mắt tự nhiên chảy dài. Mẹ căn dặn tôi trong nước mắt, nói


không thành lời bởi những tiếng nấc nghẹn. Áp má vào người mẹ, tôi nghe rõ tim mẹ run lên thình thình. Mẹ con tôi đứng một hồi thật lâu trong nước mắt.

Rồi cũng đến lúc mẹ quay về nhà, quay về với những vất vả, khổ cực thường nhật, còn tôi phải bắt đầu tập sống không có mẹ bên cạnh mỗi ngày. Tay tôi không rời tay mẹ, tôi muốn níu mãi bàn tay chai sạn ấy. Nhưng tôi nghĩ mình phải buông tay để mẹ phần nào yên tâm rằng tôi đã khôn lớn, để mẹ có thể ra về và không đau khổ thêm. Tôi nắm thật chặt tay mẹ rồi từ từ buông. Mẹ nhìn tôi, nước mắt không ngừng tuôn, lại dặn dò thêm vài câu rồi mới bước đi.

Mẹ đi chầm chậm, chốc chốc ngoái về phía tôi rồi lại cúi mặt bước vội. Tôi nhìn bóng dáng mẹ cứ khuất dần, khuất dần theo từng bước chân cho đến lúc mất hút. Mẹ đã đi thật rồi! Tôi đứng như pho tượng bởi suy nghĩ ấy. Lúc này, những khó khăn lớn lao mới thật sự bắt đầu. Tôi biết tâm sự với ai cho hết nỗi lòng này? Tôi đứng khóc, khóc như thể đã mất mẹ mãi mãi vậy. Quá nhiều thứ đang ám ảnh tôi. Ước gì mẹ có thể quay lại đây và mang tôi về nhà. Mắt tôi đảo về phía xa, nơi mẹ khuất dáng đã lâu nhưng điều ước ấy không hề được thực hiện.

Những ký ức nơi quê nghèo ùa về khiến tôi bần thần. Tôi nhớ những ngày mưa lũ, mấy mẹ con ôm nhau khóc. Nhớ mùa gặt lúa nhộn nhịp. Nhớ những buổi chiều đá banh cùng chúng bạn. Nhớ từng giọt mồ


hôi, nước mắt thấm trên cánh đồng... Nhớ nhiều đến mức muốn phát điên.

Chỉ mới hôm qua, tôi còn bước đi trên từng thớ đất quê nhà, mà hôm nay, mọi thứ bỗng trở nên xa xăm. Tôi biết mình không phải bị nhốt ở đây, sẽ vẫn có những ngày nghỉ để về nhà, sẽ vẫn được nhìn thấy mẹ, nhìn thấy từng khung cảnh, từng con người thân thương đã cùng mình đi suốt quãng đường thơ ấu. Nhưng cái cảm giác chia xa và bắt đầu cuộc sống mới khiến người ta cảm thấy như đã đánh mất mọi thứ, thấy nhớ, thấy không nỡ, thấy buồn miên man... Nhưng tôi cũng hiểu mình phải bắt đầu tập sống khác hơn, phải cố gắng nhiều hơn để mẹ vui lòng.

Từ nay tôi không còn ở trong vòng tay đùm bọc của mẹ. Dù vòng tay ấy có yếu ớt, khô cằn bao nhiêu đi nữa thì chính nó đã dìu tôi lớn lên cho đến bây giờ. Mẹ sẽ lại phải tất bật với những công việc đồng áng, bán mặt cho đất, bán lưng cho trời, lại trở về thân phận ô-sin nghèo khổ, chắt chiu từng đồng bạc để có tiền mua sách vở, đồng phục cho đứa con thơ. Cuộc đời vất vả của mẹ đến bao giờ mới đổi thay hay sẽ chẳng bao giờ? Mẹ không có cơ hội nhưng tôi thì đang có trước mắt. Nghĩ vậy, tôi lau vội hai hàng nước mắt.

Mải đắm mình trong những suy nghĩ, tôi không hay biết ông giám đốc viện đứng bên cạnh từ lúc nào. Ông khoác vai tôi trìu mến, nói lời an ủi rồi bảo sẽ dắt tôi đến phòng ông. Tôi cảm thấy choáng ngợp khi lần đầu tiên đi vòng quanh Viện Dục Anh. Nơi này rất


khang trang, sạch sẽ, có rất nhiều phòng có cùng diện tích và cách thiết kế. Không khí của viện trang nghiêm, thanh tịnh bởi có nhiều cây xanh, hoa cỏ. Mọi sinh hoạt ở đây đều theo giờ giấc nên rất trật tự, không nghe được nhiều tiếng người.

Tới trước một căn phòng, ông giám đốc dừng lại, bảo rằng đây là phòng tôi sẽ ở. Tôi ngạc nhiên lắm vì đây là lần đầu tiên biết tới một căn phòng như vậy. Trước đây, khi tới chơi nhà bạn bè, tôi cũng thường được dắt đi tham quan phòng nhưng hầu hết đều ọp ẹp. Có phòng đã là may lắm, bởi tôi có mơ cũng chẳng có. Vậy mà cái điều không dám mơ ngày trước bây giờ lại hiển hiện ngay trước mắt tôi và hoàn toàn khác xa căn lều rách nát của gia đình.

Dù không phải là phòng riêng nhưng tôi vẫn thấy thật phấn khởi vì nó ngoài trí tưởng tượng của tôi. Trước khi đến Viện Dục Anh, tôi đã hỏi đi hỏi lại rất nhiều người từng biết và từng đến nơi này, vậy mà khi đến đây, tôi vẫn không khỏi bất ngờ. Có lẽ một phần do nhà quá nghèo nên dù được nghe tả nhưng tôi vẫn mãi chẳng hình dung được, đến khi tận mắt chứng kiến mới thật sự tin vào mắt mình.

Phòng không lớn nhưng vẫn đủ cho bốn người ở. Trông thấy tôi, ba người trong phòng cùng trố mắt nhìn. Người thứ nhất tên Hưng, người thứ hai tên Tùng - đều đang học ở Trường Hàm Nghi, người thứ ba tên Lâm đang học ở Trường Nguyễn Tri Phương. Họ đều


học hơn tôi hai lớp nên chào đón tôi bằng tâm thế của bậc đàn anh.

Bước vào phòng tôi được các đàn anh chỉ bảo và giúp đỡ để thích nghi với cuộc sống mới. Họ gần gũi, thân thiện nhưng vẫn có khoảng cách tuổi tác. Cả ba đều học hành rất nghiêm túc, sống ngăn nắp theo đúng tiêu chí của Viện Dục Anh.

Sau khi giới thiệu vị trí của từng người và chỉ chỗ của tôi, mạnh ai nấy trở về chỗ của mình và tiếp tục học bài. Lúc đấy tôi không biết phải làm gì, cảm giác trống trải lấn át tâm trí tôi. Tôi ngồi trong phòng suy nghĩ bâng quơ nhiều thứ, có lúc lại nhìn ra cửa sổ ngắm khung cảnh mới lạ xung quanh mà vẫn không tránh khỏi những cảm xúc đan xen.

Mọi thứ ở đây thật tuyệt, thanh bình, yên tĩnh và tiện nghi, ít nhất là so với một đứa nghèo như tôi. Nhưng ở đây tôi không còn thấy những hình ảnh quen thuộc. Vừa vui lại vừa buồn, tôi hết đứng lại ngồi, ngồi không xong lại lăn ra nằm. Cứ như vậy cho đến khi tiếng chuông trong viện reng lên báo giờ cơm chiều, cả trung tâm xôn xao tiếng cười nói trêu đùa, mọi người ùa nhau đến nhà ăn như ong vỡ tổ. Ba người anh trong phòng cũng nhanh tay xếp lại tập vở và không quên kéo tôi đến phòng ăn. Thật ra, tôi cũng mừng lắm vì đói bụng quá rồi. Từ sáng đến giờ bụng tôi rỗng tuếch, chỉ toàn nước mắt, nước mũi.

Phòng ăn hiện ra trước mắt thật quá mới mẻ với tôi: rộng lớn, đẹp đẽ và thơm nức mùi thức ăn. Lần đầu


tiên tôi được ăn ở nơi như thế. Tôi nhớ lại những món quen thuộc của mẹ con tôi: trứng vịt dầm nước mắm chấm rau, cá lòng tong kho, nước rau muống luộc làm canh,... Những món ăn ở đây cũng làm từ thịt, cá, rau… nhưng trông lạ và khá hơn nhiều bữa cơm của mẹ con tôi. Bữa ăn ở viện có thể bình thường, thậm chí tầm thường với những người khác, nhưng thực sự rất cao sang với tôi. Nhất là khi tôi được dọn mâm riêng và có bàn ăn.

Thú thật, tôi chưa bao giờ biết ăn cơm trên bàn là thế nào. Nhà tôi bé tẹo, chỉ trơ trọi một cái giường tre sắp mục. Chuyện ăn, ngủ và những sinh hoạt khác đều diễn ra trên cái giường đó nên cảm giác thật mới lạ khi được ngồi ăn trên bàn đàng hoàng, một bàn ăn đúng nghĩa. Tôi vừa thích thú, vui sướng vừa thấy tủi thân và nhớ mẹ. Tôi được ăn đủ, ăn ngon, trong khi mẹ vẫn ăn uống kham khổ. Tôi có bàn ăn riêng, mẹ vẫn ngồi trên chiếc giường ọp ẹp để nuốt cho xong bữa cơm chiếu lệ. Cảm giác buồn tủi xâm chiếm lấy niềm vui sướng, hân hoan.

Dù buồn, dù tủi nhưng đó vẫn thực sự là bữa ăn đặc biệt và đáng nhớ trong đời tôi. Mâm cơm vừa có cá, vừa có thịt, rau, lại dành riêng cho mình nên tôi ngồi ăn thật lâu. Thật ra tôi không thấy vừa miệng lắm vì đã quen với khẩu vị mẹ nấu. Tiếng cười nói của mọi người xung quanh làm tôi thấy mình lẻ loi, trơ trọi, không hiểu sao cơm tôi ăn lại chan vài giọt nước mắt nhỏ xíu. Ba người đàn anh ngồi chung bàn ăn với tôi cứ cắm đầu ăn, được một lúc lại nhìn lên tôi và bảo ăn đi.


Lời hối thúc ấy chẳng phải là điều gì quá đặc biệt nhưng cũng làm tôi thấy phần nào được an ủi. Ít ra tôi cũng đã có những người bạn ở đây.

Thời gian thấm thoát trôi, đã 5 tháng tôi sống ở Viện Dục Anh, bỗng nhiên tôi lại thấy xa lạ với hình ảnh cánh đồng quê mộc mạc, cứ như thể tôi đã xa quê mấy năm chứ không phải năm tháng. Tôi nhận thấy Viện Dục Anh quả là môi trường rất tuyệt vời. Những học trò ở đây khi nói tới Viện Dục Anh đều tràn trề tình thương mến và mang ơn. Nhiều người từ đây đã có được cuộc sống mới, được tiếp tục đi học và viết tiếp những ước mơ tương lai. Tôi cũng thật sự biết ơn những ai đã gầy dựng nên một nơi có ý nghĩa tuyệt vời như vậy.

Mỗi sáng tôi có thể dậy trễ hơn mà vẫn không đến trường muộn vì từ viện tới trường chỉ mất khoảng 30 phút đi bộ. Lúc tan học, tôi có thể thong dong nhìn ngắm phố phường chứ không phải chạy vội vì sợ trời tối. Khi rảnh, tôi ra sân chơi với các bạn trong viện thay vì ra đồng phụ mẹ. Cuộc sống ở đây giống như trên thiên đường, tôi không phải làm gì mà còn có cái ăn mỗi ngày.

Vậy nhưng tôi vẫn thèm được trở về cuộc sống cũ với những buổi chiều bán mặt trên đồng làm việc đồng áng hay cùng đám bạn rượt đuổi theo từng đường banh. Mỗi sáng, tôi vẫn thèm nghe tiếng chuông chùa báo hiệu ngày mới thay vì tiếng chuông reng reng của viện. Tôi thèm được ăn những món mẹ nấu, dù có thiếu


thốn thế nào thì nó cũng sẽ giải tỏa được nỗi nhớ nhà da diết trong tôi. Ở đây, mỗi ngày tôi luôn tự nhủ phải nhớ thật kỹ những lời mẹ dặn, không được làm mẹ buồn và thất vọng.

Ngoài những những điều tuyệt vời ở viện, tôi cũng đã nhìn thấy những điều lẽ ra không nên thấy và phần nào nhận ra những lời nói của cậu Chữ trước đây về nơi này là hoàn toàn có căn cứ. Những điều cấm kỵ khắt khe trong tờ giấy mẹ đã từng in dấu tay trong ngày đầu đưa tôi đến đây, tôi đều nhìn thấy hết trong những lần vô tình rảo quanh viện. Thì ra bên trong lớp vỏ bọc đẹp đẽ kia cũng không tránh khỏi những khối u nhức nhối mà ngay cả những người quản lý cũng chẳng thấy được.

Tôi không có ý nói những người quản lý ở đây đều là những người vô tâm nhưng sự thật là có những thành phần hoàn toàn không có lương tâm, làm công ăn lương ở viện nhưng không hết lòng vì công việc, chỉ quản lý qua loa cho có lệ. Cũng có những người có thể là do nhiều vấn đề đã đi quá xa tầm tay và khả năng giải quyết của họ nên đành nhắm mắt cho qua.

Tôi không khỏi lo lắng khi ngày ngày nhìn thấy những tệ nạn trong viện. Tôi chỉ biết cố gắng không để xảy ra bất cứ chuyện gì. Lâu lâu, khi tôi được về thăm mẹ, mẹ lại hỏi tôi sống tốt không, ở viện có giống những lời cậu Chữ nói không. Lần nào cũng vậy, tôi đều trả lời rằng mọi thứ rất ổn, rất tốt. Nếu mẹ biết những chuyện không hay thì chỉ càng lo lắng thêm và


chẳng giải quyết được gì. Tôi cũng tin mình sẽ không sa vào những chuyện rắc rối trong viện. Nhưng nếu chỉ có niềm tin thôi thì chưa chắc sẽ không vướng phải chuyện trớ trêu. Về sau, tôi nhận ra rằng, ngoài niềm tin, tôi phải hành động thì bản thân mới trở thành một bức tường vững chắc, không thể nào bị lung lay.

Sau một thời gian sống chung phòng với ba đàn anh Hưng, Tùng và Lâm, tôi dần hiểu được họ, khoảng cách giữa chúng tôi cũng được thu hẹp dần. Bốn người sống cùng trong căn phòng khoảng 12m2, ngủ giường hai tầng, những sinh hoạt của nhau đều thuộc như lòng bàn tay. Vậy nên chúng tôi thường chọc ghẹo nhau, có chuyện gì cũng thường kể nhau nghe.

Họ là những học trò siêng năng, chăm chỉ, ban ngày đến trường bình thường, có thời gian rảnh thì thường giúp đỡ, kèm cặp nhau học hành, còn buổi tối thì thường xuyên ra ngoài chơi. Có lúc họ về trước 10 giờ tối theo quy định, nhưng cũng có hôm về sau nửa đêm và phải trèo tường vào. Lần nào họ cũng về trễ trót lọt nên chưa bao giờ bị phạt theo đúng quy định của viện. Có lẽ lúc đó tất cả người quản lý cũng bận đi chơi hay bận ngủ mất rồi. Vì vậy tôi mới nói những người quản lý không làm việc tốt.

Vì nhỏ tuổi nhất trong phòng nên tôi không dám hỏi họ đi đâu chơi, cũng không theo dõi họ. Tôi chỉ biết họ ra ngoài tụm năm tụm bảy với những người bạn khác. Tôi cũng không có lý do gì để đào sâu hơn.


Mỗi đêm, tôi thường bị đánh thức bởi tiếng mở cửa, tiếng bước chân của họ lúc 1 - 2 giờ sáng. Vừa bực mình vì bị đánh thức, tôi vừa nơm nớp lo sợ họ bị phát hiện. Riết rồi quen dần, giấc ngủ của tôi tròn đầy hơn. Nửa đêm nghe tiếng bước chân vào phòng, tôi cũng không buồn mở mắt. Có hôm họ rủ tôi đi chơi cùng, bảo rằng trong viện chán quá, ra ngoài kia nhiều trò vui lắm, nhưng tôi nhất quyết không đi.

Từ hôm họ rủ rê, tôi bắt đầu nơm nớp lo sợ nhiều hơn, phần vì tôi không thể nào hiểu được bên ngoài có gì vui đến mức họ dám phá hết các quy tắc, luật lệ trong viện, phần vì thấy họ có phần sa đà, tôi lại ở cùng phòng nên thấy không yên tâm.

Phần thứ nhất có thể lý giải được rằng do họ không bị ai cấm cản, quản thúc. Có lần họ nói với tôi rằng tất cả quy định chỉ là những tờ giấy mà thôi, đến những người quản lý còn không quan tâm thì họ việc gì phải để ý. Những lời ấy làm tim tôi muốn rớt ra ngoài. Nơi này quả thật có phần rất đáng sợ. Họ không hẳn là người xấu, họ chỉ ham chơi và sa đà. Nhưng tôi không thể không đề phòng, nhất là khi ngày ngày tôi còn nhìn thấy nhiều tệ nạn khác và cả những nguy hiểm rình rập ngay trong viện.

Tôi không dám kết giao nhiều người, chỉ dừng lại ở cười nói xã giao, lúc nào cũng cảnh giác. Phòng ai nấy sống, không ai đụng chạm ai. Mỗi đêm, cứ hễ nhắm mắt là bên tai tôi lại văng vẳng từng câu nói của cậu Chữ và lời dặn dò của mẹ.


Nhưng cái gì đến thì cuối cùng vẫn phải đến, vấn đề là sớm hay muộn thôi. Một buổi tối, khi mỗi mình anh Hưng ra ngoài chơi, ba người còn lại đang học bài, thì bất ngờ có tiếng giật cửa phòng thật mạnh rồi anh Hưng hùng hổ bước vào. Tôi, Tùng và Lâm hoảng hồn nhìn nhau. Hưng bảo vừa cãi lộn và đánh nhau với mấy người ngoài viện. Vì không có ai đi cùng nên Hưng đành vội rút về tìm người ứng cứu.

Tôi nhìn những thương tích trên người Hưng mà lòng như lửa đốt. Tôi thấy thương Hưng và cũng thấy sợ lắm. Hưng bảo ba chúng tôi mau chuẩn bị ra ngoài giúp Hưng. Giúp gì chứ?! Tôi không muốn Hưng và hai người anh cùng phòng đi gây lộn, lại càng không muốn mình tham gia vào chuyện không hay này. Trong lúc đầu tôi xốn xang muốn bốc cháy thì Hưng đã sang các phòng bên cạnh và quay về phòng của chúng tôi cùng một nhóm người. Mọi người tức tốc kéo đi, Tùng và Lâm kéo tôi theo. Không còn cách nào khác, tôi phải theo họ.

Ra khỏi cổng viện, tôi cảm giác như đang làm một việc tày trời, không thể nào dung thứ, dù tôi hoàn toàn miễn cưỡng tham gia việc này. Ai cũng đang sôi sục muốn giúp Hưng. Tôi lỡ đi theo thì khác nào đã ngồi lên lưng cọp. Thật ra tôi cũng có chút tò mò về đám người đánh Hưng. Họ là ai? Họ hung dữ cỡ nào? Mọi chuyện sẽ ra sao?

Nhóm chúng tôi có hơn 10 người, dọc đường đi, mọi người thu nhặt gậy gộc rồi cất giấu trong người,


gương mặt ai cũng tức giận đùng đùng. Đi một đoạn đến đầu đường Đoàn Thị Điểm - cách viện vài trăm mét - thì cả đám dừng lại trước một nhóm thanh niên mặt mày bặm trợn, hung dữ đang tụ tập. Tôi vẫn đi sau và giữ khoảng cách nhất định với họ. Thì ra đó là nhóm Tây Lộc! Tôi từng nghe danh nhóm này, hôm nay mới được gặp, đúng là dễ sợ hơn nhiều so với lời kể.

Hai nhóm mới lời qua tiếng lại vài câu mà không khí đã căng như không thể căng hơn. Cuộc ẩu đả tay chân bắt đầu, không phân biệt lớn nhỏ, họ ùa vào nhau, đánh đập tứ tung, tiếng gậy gộc vang lên ầm ĩ. Tôi không dám tin vào mắt mình khi chứng kiến cuộc hỗn chiến này. Trước đây, chỉ xem những hình ảnh đánh nhau trong chiến tranh là tôi đã cảm thấy khiếp đảm lắm rồi. Vậy mà lúc này, hai nhóm đang đánh nhau không khoan nhượng, càng lúc càng hăng. Tôi chết đứng ở phía sau, hoàn toàn không động tay động chân. Cảnh tượng thật hãi hùng!

Cuộc chiến càng lúc càng sôi động, đến lúc có người trong nhóm Tây Lộc bị thương thì càng dữ dội hơn. Bao nhiêu gậy gộc hay bất cứ thứ gì có thể đánh nhau được đều được hai bên đem ra khai thác tối đa.

Không nằm ngoài dự đoán của tôi, thương tích bắt đầu xuất hiện, càng lúc càng nhiều. Quả không hổ danh nhóm Tây Lộc, họ càng đánh, càng bị thương, càng hung hăng hơn. Thấy thất thế và không thể trụ nổi nên nhóm tôi tìm cánh thoái lui về viện. Một cuộc rượt đuổi rần trời tiếp tục, nhóm chúng tôi mạnh ai nấy cắm


đầu chạy, nhóm Tây Lộc bám sát theo sau vừa chạy vừa chửi vừa quăng gậy về phía đối thủ.

Tôi đứng xa, không tham gia trận đánh. Lúc nhóm tôi bỏ chạy, tôi cũng chạy. Vì tôi còn nhỏ nên bị rớt lại phía sau, trời lại tối nên xui xẻo bị vấp té. Nhóm Tây Lộc thấy tôi nằm đó liền tràn tới đấm đá liên hồi, khiến tôi máu me đầy người. Tôi không nhìn thấy rõ những người còn lại trong nhóm mình, chỉ biết có vài người chạy thoát được.

Lúc đó tôi cố gắng thoát thân bằng mọi cách, không thì chỉ có nước chết. Lúc thoát ra được vòng vây của nhóm Tây Lộc, tôi chạy thục mạng về viện, cuối cùng cũng đến nơi. Nhóm Tây Lộc vẫn không buông tha, chúng cũng chạy tới viện la hét om sòm đòi gây chuyện. Ông giám đốc phải ra mặt để giải quyết.

Tôi được đưa vào phòng y tế với tấm thân đầy máu me. Những người khác cũng không khác gì, thậm chí có người còn thê thảm hơn. Phòng y tế ầm lên, phải tìm y tá vào giữa khuya. Tôi được băng bó vết thương rồi cho về phòng. Bốn người trong phòng không ai nói với ai lời nào vì ai cũng mệt bở hơi tai, băng bó khắp người.

Những người tham gia đánh nhau tối hôm đó ngay sáng hôm sau đều bị gọi lên kỷ luật và bị mời người giám hộ đến viện. Nghe thông báo đó, tôi muốn ngất xỉu tại chỗ. Mẹ làm sao mà chịu nổi thông tin này? Tôi vừa nghe xong tin thì có tiếng gõ cửa phòng. Mẹ bước vào với gương mặt xanh xao tột độ. Vừa thoáng


nhìn thấy tôi băng bó đầy người, máu me đầy áo (tôi chỉ có bộ quần áo duy nhất), mẹ muốn chết lên chết xuống, òa khóc như thể chính mẹ làm tôi ra nông nỗi này. Ôm chầm lấy tôi, không nói lời nào, mẹ dứt khoát kéo tôi đi một mạch ra khỏi viện trước cái nhìn của mọi người xung quanh.

Tôi thấy mẹ thật vĩ đại, mẹ không hề la mắng hay trách cứ tôi bất cứ điều gì. Về đến nhà mẹ lại ôm tôi, xem từng vết thương trên người tôi, tìm bằng được một cái áo thay cho tôi rồi hỏi han tôi đủ điều. Con có làm sao không? Có đau lắm không? Người có thấy mệt không? Mẹ lại tự trách mình tại sao lại đưa tôi vào nơi phức tạp, để tôi phải chịu đau đớn, thương tích như vậy và quyết chí không bao giờ đưa tôi trở lại cái nơi khủng khiếp ấy.

Cuộc sống của tôi tại Viện Dục Anh chấm dứt từ đó. Mẹ bảo ở nhà có rau ăn rau, có cháo ăn cháo, tôi hãy cố gắng đi bộ đến trường, dù có xa hơn nhưng vẫn hơn là ở một nơi tạp nham như thế. Mẹ thà đói khổ để lo cho tôi chứ không bao giờ để tôi phải chịu cảnh uất ức, bị người ta rượt đuổi, đánh đập như vậy nữa.

Tất nhiên tôi cũng rất buồn khi chia tay Viện Dục Anh không một lời từ giã. Nơi ấy đã để lại trong tôi những ký ức đẹp, những ấn tượng khó phai. Nhưng cũng như mẹ, tôi không muốn quay về nơi ấy nữa - nơi tôi đã sống nhiều ngày trong nỗi nơm nớp lo sợ. Sự việc hôm đó tất yếu phải xảy ra.


Khoảng thời gian ở viện đã dạy tôi những bài học đắt giá về cuộc đời, nhất là tập sống xa mẹ, xa những gì thân thuộc nhất để biết thế nào là tự lập, tự bảo vệ bản thân. Dù vẫn còn những mặt trái nhưng tôi vẫn luôn biết ơn Viện Dục Anh và rất ngưỡng mộ, mến phục những tấm lòng tốt đã chung tay xây dựng nên nơi này vì thế hệ mai sau. Nhiều năm qua, lòng tôi vẫn luôn canh cánh về việc tái thành lập một Viện Dục Anh đúng nghĩa để nuôi nấng và giúp đỡ những đứa trẻ nghèo khổ, không may mắn như tôi ngày ấy.

2. Niềm kiêu hãnh mang tên Quốc học Huế

Buổi đầu tiên của ngày khai trường vào đệ thất (bây giờ là lớp 6), như bao bạn bè cùng trang lứa, tâm trạng tôi rất rộn ràng, háo hức. Mở mắt ra tôi cũng không tin nổi mình đang thức dậy ở Viện Dục Anh và chuẩn bị cho ngày tựu trường đầy mới mẻ ở Trường Quốc học Huế.

Không cần đợi tiếng chuông của viện reng lên, cả phòng tôi đã nhốn nháo. Tôi vội ngồi dậy, nhìn qua cửa sổ, thấy Viện Dục Anh xôn xao, náo nhiệt hơn hẳn mọi ngày. Người phòng này í ới gọi người phòng kia, không khí y như chuẩn bị đi xem vũ hội. Gương mặt ai nấy háo hức, mừng rỡ. Tôi cũng thấy hồi hộp kinh khủng.


Tôi vội vã đi rửa mặt. Nhìn mình trước gương, cảm giác thật ngượng ngùng, không ngờ tôi sắp bước vào lớp đệ thất. Nhanh quá! Vẫn bộ trang phục cũ kỹ rách nát mỗi ngày, nhưng hôm nay tôi cảm thấy khác lắm. Tôi chợt nhớ những người bạn tiểu học mà bây giờ mỗi đứa đã đi con đường riêng. Dù tất cả những gì đạt được hôm nay là do nỗ lực, nhưng tôi vẫn thấy mình may mắn. May mắn vì gia đình chẳng khá giả gì nhưng vẫn được tiếp tục đi học. Điều đó có nghĩa tôi có thể dùng học vấn để vẽ nên một tương lai thực sự tốt đẹp hơn. Tôi mỉm cười với chính mình trong gương, thầm tự nhủ sẽ cố gắng thật nhiều để mẹ vui lòng.

Ba người anh trong phòng vội vã chào tôi rồi cùng đến các Trường Hàm Nghi, Trường Nguyễn Tri Phương. Tôi cũng vội khóa cửa phòng rồi hòa vào dòng học trò từ viện đổ về các trường.

Trường Quốc học Huế - Ảnh: Google


Từ xa xa, Trường Quốc học Huế đã hiện ra trước mắt tôi. Tôi đứng sững sờ trước cổng, tưởng mình đang mơ. Giấc mơ của những học trò vùng quê là vào được đệ thất (lớp 6 ngày nay) và tiếp tục phấn đấu để vào Trường Quốc học danh tiếng. Vậy mà bây giờ tôi đang đứng trước ngôi trường ấy. Chưa bao giờ tôi cảm thấy tự hào nhiều như thế.

Ngày khai trường nhộn nhịp và hoành tráng năm ấy vẫn còn đọng thật sâu trong trí nhớ tôi, nhắc nhở về những điều tuyệt vời, những cảm giác lâng lâng sâu đậm mà tôi từng trải qua trong đời.

Tôi nhìn những anh lớp trên với sự ngưỡng mộ tràn trề. Các anh trông thật oai phong, nghiêm chỉnh trong bộ đồng phục với những chiếc túi áo có thêu tên cùng các gạch để phân biệt lớp: 1 gạch thì học đệ tam (lớp 10 ngày nay), 2 gạch thì là đệ nhị (lớp 11 ngày nay), oai phong hơn cả là 3 gạch thể hiện là học trò đã vượt qua được kỳ thi tú tài bán để vào được đệ nhất (lớp 12 ngày nay).

Có một khoảng cách khá xa giữa các bậc đàn anh trong trường với tôi và những người bạn cùng khối. Chúng tôi là khóa đầu tiên của đệ thất (lớp 6 ngày nay) ở Trường Quốc học Huế. Vì vậy, trên chúng tôi hoàn toàn không có các lớp đệ lục, đệ ngũ và đệ tứ (tức lớp 7, 8 và 9 ngày nay). Chúng tôi nhỏ xíu, non choẹt, còn các anh đệ nhị cấp trông chững chạc, đứng đắn hơn rất nhiều. Trong khi đám đệ thất mắt cứ láo liêng tò mò đủ


thứ thì các anh đệ nhị cấp cũng y hệt như vậy, nhưng là tò mò về… chúng tôi.

Các anh nhìn chúng tôi có phần hơi lạ lẫm, phần vì khoảng cách tuổi tác, phần vì trước giờ trường chưa có học trò đệ nhất cấp. Về sau, họ thường mỉm cười khi nhìn chúng tôi, xem chúng tôi như những đứa em út và họ như anh cả. Vậy nên, họ thường xuyên hỏi han và ân cần giúp đỡ chúng tôi mọi mặt như những người trong gia đình.

Lễ khai giảng được tổ chức tại sân trường, ngay cột cờ chính có tấm bia của ông Ngô Đình Khả (thân phụ của hai ông Ngô Đình Diệm và Ngô Đình Cẩn - hay được gọi là cậu Cẩn, người đầy quyền lực lúc bấy giờ ở miền Trung). Ông Ngô Đình Khả chính là hiệu trưởng đầu tiên của nền giáo dục Tây chuyển giao. Chúng tôi cũng được giới thiệu về thầy Văn Đình Hy - thầy giám học. Buổi lễ diễn ra ngắn gọn, ấm cúng với những tiếng hát Quốc ca miền Nam vang vọng khắp sân trường và những lời chào đón, dặn dò từ thầy hiệu trưởng Đinh Quy.

Sau buổi lễ, các học trò về lớp của mình. Khóa đầu tiên của lớp đệ thất được chia thành 4 lớp, tôi được xếp vào lớp thứ ba, gọi là lớp đệ thất ba. Sau khi chia lớp xong, chúng tôi được hướng dẫn đến các phòng học của lớp và gặp giáo sư cố vấn (ngày nay gọi là thầy chủ nhiệm) để được hướng dẫn, dặn dò.

Sau khi được giới thiệu giáo sư cố vấn và được hướng dẫn về nội quy trường lớp, đồng phục, sách vở


cần sắm sửa, chúng tôi bước vào buổi học đầu tiên. Giáo sư nói rõ về giờ học, các môn học, tiết học. Tôi bắt đầu nhận ra, vào môi trường trung học, mọi thứ sẽ không còn đơn giản và căn bản như thời tiểu học. Vào trung học có nghĩa là phải cố gắng gấp nhiều lần.

Tôi đã sẵn sàng tinh thần cho chặng đường đó!

Về bạn học, ban đầu ai cũng ngượng ngùng và xa lạ, rồi từ từ làm quen với nhau. Trò chuyện, hỏi han, mọi người mới biết nhà tôi ở vùng quê xa vậy, và có những người bạn khác còn ở xa hơn tôi. Những người bạn này nhà xa đến nỗi không thể đi về nhà hằng ngày nên ở phòng trọ, ở nhà bà con, hay ở Viện Dục Anh giống tôi. Một người bạn trong số ấy mà tôi còn giữ liên lạc đến bây giờ là Nguyễn Văn Ánh - hiện sinh sống tại Đà Lạt, từng là giáo sư dạy tiếng Anh ở Đại học Đà Lạt.

Như thường lệ, buổi học đầu tiên kết thúc sớm vì chủ yếu để học trò nhận lớp, gặp mặt giáo sư cố vấn và làm quen với môi trường mới, chứ chưa phải là ngày học chính thức.

Trường Quốc học Huế nằm ngay bên bờ sông Hương đằm thắm, ngăn cách bởi con đường Lê Lợi với hai hàng phượng đỏ phủ khắp lối đi. Ngày đó, trường chỉ dành riêng cho nam sinh. Không gian thanh tịnh, yên bình với con sông, hòa cùng những hàng cây chạy dài bao quanh khiến Trường Quốc học đầy nên thơ, lãng mạn. Khung cảnh thiên nhiên bao quanh trường


như có sự sắp đặt rằng đây là nơi trang trọng, tươi đẹp và là niềm tự hào của người dân xứ Huế.

Trường rộng mênh mông, được chia làm hai dãy với lối kiến trúc Âu châu. Giữa trường có nhà chơi cho học trò nô đùa trong giờ nghỉ, có cả một sân bóng đá, sân điền kinh và những phương tiện để tập thể dục. Phía sau trường có thêm ba dãy phòng học và căn-tin. Trước cổng trường có những cây dừa che bóng mát, góc sau cùng của trường còn có bụi chuối xanh um, quả là không gian lý tưởng để học tập! Nói chung, đó đúng là ngôi trường hoành tráng, là niềm ao ước của bao học trò.

Không chỉ nổi tiếng bởi phong cảnh thiên nhiên và kiến trúc, Trường Quốc học Huế còn là nơi đã ươm mầm và đào tạo nên nhiều bậc nhân tài cho đất nước. Ngay cái tên cũng đủ thể hiện tầm cỡ của trường trong phạm vi cả nước. Mỗi học trò Trường Quốc học Huế đều tự hào, kiêu hãnh khi được là một phần, dù là rất nhỏ, của ngôi trường này. Ai cũng yêu từng góc sân, từng cành cây, từng khung cảnh nơi mình từng học tập, vui chơi.

Có lẽ bởi tự thân Trường Quốc học Huế đã mang trong mình quá nhiều giá trị có thể trường tồn với thời gian và trong tâm trí mỗi thế hệ học trò, vậy nên nhà thơ Xuân Diệu khi rời ngôi trường này đã bâng khuâng, lưu luyến để lại dòng tùy bút cho những thế hệ sau:


Anh giao cho em trường học thân yêu, cái tổ ấm cho hồn ta lấy sức. Anh giao cho em phòng học sáng sủa, hiên trường có tiếng guốc vang.

Nhà chơi đầm ấm những chiều mưa, mảnh sân rộn ràng khi ong vỡ tổ.

...

Anh giao cho em hai hàng cây xanh, bóng rót mát như tóc chảy.

Anh giao cho em khoảng vườn hoang dại để những chiều hờn bạn, ra ngồi đó mà tủi thương

Anh giao cho em bụi chuối sau trường, hạt trăng vàng rơi lách tách, Khóm dừa…

trước cổng, tóc gió chải qua những chiếc lược xanh

...

Mỗi lần đọc những dòng tùy bút trong bài “Giao lại tuổi thơ” của Xuân Diệu ấy, lòng tôi vẫn lâng lâng bao kỷ niệm. Từng hình ảnh, góc trời thân thương của ngôi trường ngày nào… như hiện ra trước mắt, vẫn mới mẻ và dạt dào bao xúc cảm. Lại thấy mình như được quay về những ngày vui đùa bên nhà chơi cùng chúng bạn hay nhìn ngắm học trò trong trường chơi đùa, những kỷ niệm với từng bụi chuối, hàng cây, ngọn cỏ, khóm dừa… Tôi vẫn không sao quên được khung cảnh thiên nhiên và con người ở nơi thân thương vô bờ đó: lá bàng rụng đầy sân khi mùa thu tới, những cánh hoa phượng rơi lã chã bên hiên chất đầy tâm tư của mỗi


học trò, những bãi cỏ thênh thang tựa chốn thiên đường…

Trường Quốc Học Huế đẹp từ vị trí thiên nhiên bên bờ sông Hương thơ mộng, đẹp trên từng đường nét thiết kế, kiến trúc, đẹp từ màu xanh um của những tán cây đến những tiếng thầy trò hòa vào nhau, đẹp từ cả tấm lòng của những người huynh trưởng nữa. Ngoài nét đẹp và tầm cỡ, Trường Quốc học Huế luôn là một trong những trường trung học đứng đầu Việt Nam, đã đào tạo ra rất nhiều nhân tài cho cả hai miền đất nước... Thật khó có bút mực nào kể hết về nơi ấy. Bởi vậy, tôi thấy mình quá may mắn khi được học tập, trưởng thành tại ngôi trường như vậy.

Sáng hôm đó, từ những phút đầu tiên bước chân vào ngôi trường này, tôi đã nhận thấy mình rất khác bạn bè và các đàn anh trong trường. Cảm giác ấy tiếp tục bám theo tôi khi đến giờ tan trường. Mọi người ào ra cổng như dòng nước lũ, đông không kể xiết. Một cảnh tượng sôi động với bao lát cắt trong cuộc sống đang hiện ra trước mắt tôi. Người già, người trẻ, người trung niên đủ cả, mọi người đang đứng đợi con em mình. Ở đây ai cũng mặc đồ mới toanh, chỉnh tề chứ không phải quần áo cũ rích rách rưới như tôi.

Có người tự đạp xe về nhà, có cậu ấm cô chiêu tan trường trong vòng tay nâng niu của cha mẹ, bên những chiếc xe máy, xe hơi sang trọng. Riêng tôi lẻ loi không biết phải làm gì tiếp theo, lòng miên man vui buồn lẫn lộn. Làm sao tôi ngăn được cảm giác buồn tủi


xâm lấn? Tôi không có quần áo đẹp, không có người đưa rước, không có xe cộ, không có cha mẹ đứng ngóng đợi… Không có gì cả! Suy nghĩ ấy xâm chiếm tôi trong một giây, hai giây, rồi tận một phút, khiến tôi thấy trống trải vô cùng.

Sau một phút đó, tôi bỗng thấy mình thật ngốc nghếch. Mỗi người mỗi hoàn cảnh, mỗi cuộc sống, nên nhìn người ta để phấn đấu chứ không phải để buồn tủi, suy sụp. Thế là tôi nghĩ đến mẹ, đến nụ cười hiền từ của “ông Bụt” Thị Hi ngày nào đã giúp tôi được đến trường cho tới hôm nay, nghĩ đến môi trường học tập tuyệt vời tại Trường Quốc học Huế mà hôm nay tôi mới được tận mắt chứng kiến và tận hưởng. Tôi nghĩ đến những người bạn cấp tiểu học không còn được đến trường và nhận ra mình vẫn còn may mắn chán. Mà nếu không có may mắn trong điều gì thì vẫn phải tiến lên thôi!

Nghĩ vậy nhưng tôi vẫn băn khoăn với nhiều nỗi lo trước mắt cần phải giải quyết ngay. Tiền ở đâu để mua đồng phục, sách vở như giáo sư cố vấn yêu cầu? Phen này mẹ lại phải lao đao một bận nữa đây. Nghĩ đến cảnh đó, tôi không cách nào vui nổi.

Tôi cứ đi trong vô thức mà không biết nơi nào để dừng chân. Khung cảnh thành phố Huế hiện lên cổ kính, trầm lặng, lại thấy lòng mình bình yên lạ. Mặc những nỗi âu lo đang bám riết trong lòng, tôi cứ thả mình trôi theo từng đường nét mượt mà của con đường Lê Lợi.


Đi được một đoạn, tôi mới nhớ ra phải về Viện Dục Anh chứ còn đi đâu nữa. Hỏi thăm những đàn anh mặc đồng phục mấy gạch của Trường Quốc học, tôi được hướng dẫn tận tình hãy đi xuống bến đò Thừa Phủ để qua sông Hương. Hồi đó chỉ có cầu Trường Tiền, từ nơi đó, cứ thả bộ tới cửa Thượng Tứ, rồi tiếp tục đi bộ về phía trung tâm thì sẽ tới Viện Dục Anh. Tôi cảm ơn rối rít, càng thêm ấn tượng tốt về những bậc đàn anh trong trường.

Hướng dẫn cách đi là vậy, nhưng có đi mới biết đường xa. Tôi đi hết đoạn này tới đoạn khác, cuối cùng cũng về tới Viện Dục Anh trong bộ dạng bơ phờ. Không hiểu sao tôi cảm thấy rất mệt mỏi, dù rõ ràng vốn quen đi bộ (hồi học tiểu học, tôi vẫn đi bộ đến trường mỗi ngày đó thôi). Vào đến phòng, tôi lăn ra ngủ ngon lành.

Sau 5 tháng sống tại Viện Dục Anh, vì sự cố đánh nhau như đã kể, tôi rời khỏi viện, trở về quê sống với mẹ. 5 tháng đó cũng là khoảng thời gian tôi làm quen và thích nghi với môi trường học tập mới, quen thuộc với từng con đường, hàng cây trên đường từ Viện Dục Anh đến trường và ngược lại. Nay trở về quê, tôi không tránh khỏi cảm giác lạ lẫm và chút xíu buồn. Tôi cũng phải tập đi bộ nhiều hơn.

Nhà tôi cách trường khoảng 13 cây số, cả đi và về mỗi ngày là 26 cây số, chẳng phải quá xa xôi nhưng không hề đơn giản nếu khoảng cách đó được đếm bằng bước chân. Mỗi ngày, tôi đếm từng bước chân của


mình mòn mỏi đến trường và ước gì có chiếc xe đạp như bao người khác, cũ kỹ cũng không sao, miễn là chạy được, để tiết kiệm thời gian đi lại và có thêm thời gian học tập, phụ giúp mẹ. Tôi chỉ nghĩ, chỉ dám ước trong lòng vậy thôi chứ chưa bao giờ dám nói với mẹ.

Khi tôi vào đệ thất, mẹ phải lo biết bao nhiêu thứ. Việc làm ăn đã chẳng dư dả gì, nay lại thêm nhiều chi phí cho việc học tập của tôi, làm sao tôi nỡ nói cho mẹ biết về ước mơ xe đạp? Giả sử tôi dám nói và mẹ bảo sẽ cố gắng mua xe cho tôi thì tôi cũng sẽ từ chối ngay. Tôi thà đi bộ, thà mất thời gian một tí mà mẹ bớt lo nghĩ, đỡ phải bớt xén chi tiêu thì cũng đáng giá lắm.

Tôi cũng hay tự an ủi rằng, đi bộ sẽ giúp cơ thể dẻo dai, có sức khỏe tốt, tăng sức đề kháng với bệnh tật (về sau, khi làm việc nặng nhọc hay trải qua những hoàn cảnh khốc liệt, tôi vẫn có đủ sức để chống chọi). Hơn nữa, nếu tôi chịu khó thì đây chẳng phải vấn đề gì to lớn, khi đi bộ, tôi có thể nhìn ngắm cuộc sống xung quanh đổi thay qua từng thời khắc, từ tờ mờ sáng, trời vẫn còn sương mù, đường quê vắng người, đến khi tới trường thì đã kịp nhìn thấy mặt trời lóe lên đẹp rạng rỡ và dòng người vội vã cho ngày mới. Cảm giác đó thú vị lắm chứ.

Tôi đi bộ như vậy ngày qua ngày, không thật sự rõ mỗi lần mất bao lâu, nhưng so với thời ở Viện Dục Anh thì đi lâu hơn nhiều. Tôi chỉ biết lúc tôi ra khỏi nhà thì mặt trời còn chưa mọc, lúc tôi về tới nhà thì


hoàng hôn đã buông xuống lâu rồi, chỉ còn lại đó ánh sáng của những bóng đèn dầu le lói.

Đi hoài cũng quen, việc đi bộ tới trường và về nhà mỗi ngày trở nên bình thường với tôi, nhưng chỉ trong mùa khô ráo mà thôi. Hằng năm, Huế có ba tháng mưa lũ kéo dài, có lúc mưa từ tháng này qua tháng khác. Đó thực sự là những khó khăn lớn với tôi. Không như mưa ở miền Bắc hay miền Nam, mưa ở Huế là mưa phùn, lâm râm, rả rích ngày này qua ngày khác không dứt, không bao giờ thấy được ánh nắng của mặt trời. Cũng vì vậy mà người Huế thường hay gọi là “mưa thối đất”.

Mưa như vậy mà không có áo mưa thì chắc chắn ướt hơn chuột lột. Trước giờ nhà tôi không có đồng hồ, mọi sinh hoạt đều ước chừng theo tiếng chuông chùa, tiếng gà gáy và nhìn ánh mặt trời. Nhà tôi chưa bao giờ có áo mưa, dù là áo mưa cũ mèm hay rách toang, trong khi tôi chỉ có bộ đồng phục duy nhất, phải làm sao để vượt qua những ngày mưa lũ gay go mà vẫn đến trường đúng giờ với bộ đồng phục tinh tươm? Quả thật tiến thoái lưỡng nan!

Nói vậy thôi chứ bằng mọi cách tôi cũng quyết chí đến trường, dù có ướt nhẹp. Tôi và mẹ đã cố gắng biết bao để có được một vị trí tại Trường Quốc học. Thật vô lý khi để những công sức ấy bị ảnh hưởng chỉ vì vấn đề thời tiết! Vì vậy, tôi quyết chí vượt qua những ngày mưa bão để đến trường.


Không có áo mưa nhưng có một thứ áo có thể thay thế mà tôi từng nhắc đến ở chương trước, đó là áo tơi. Ngày mưa đầu tiên bất ngờ ập đến sau những ngày nắng chói chang và khô ráo, tôi khoác áo tơi đến trường. Kỷ niệm về ngày hôm ấy với bao cái nhìn xa lạ của mọi người trên đường phố như thể tôi là “người ngoài hành tinh”, sự chế giễu, săm soi của bạn bè khi thấy tôi mặc chiếc áo kỳ lạ - tôi đã kể với quý độc giả ở chương trước. Đó là một ký ức sâu sắc trong cuộc đời tôi.

Với một đứa trẻ đang tập tễnh lớn, ngày hôm ấy như dài bằng cả một đời người. Hết buổi học, tôi lầm lũi ra về với chiếc áo tơi. Về đến nhà, tôi chạy đến kể ngay với mẹ chuyện vừa xảy ra ở lớp. Mẹ ngồi im lặng thật lâu, mắt cứ nhíu lại, hằn rõ những vết chân chim. Tôi biết mẹ buồn tủi lắm, nhưng biết làm sao hơn vì mẹ chưa bao giờ biết đến trường lớp nên không thể hình dung về lớp học, về những thứ bọn trẻ phải đối diện ở nơi ấy.

Tối hôm đó, tôi thấy mẹ nằm thao thức, ngẫm nghĩ thật nhiều. Thì ra mẹ không ngủ được vì cứ mãi nghĩ làm cách nào để giúp tôi đến trường trong những ngày mưa vừa không bị ướt vừa không phải chịu sự ghẻ lạnh, chế giễu của mọi người. Nghĩ mãi, cuối cùng mẹ cũng tìm ra giải pháp.

Ngay sáng hôm sau, mẹ qua nhà bà nội để mượn tấm ni-lông vốn dùng để che mấy bao lúa khỏi bị ướt mưa. Tấm ni-lông đó chỉ khoảng 1m2 . Mẹ bảo tôi


quàng nó ngang cổ, giống như choàng khăn, để che mưa. Nó nhẹ hơn áo tơi, nhưng chắc chắn sẽ vẫn “có vấn đề” trong con mắt người đời nếu tôi mặc quần áo học trò. Vậy nên, mẹ bảo tôi bọc thật kỹ bộ đồng phục trong túi ni-lông nhiều lớp để không bị ướt, còn trên người thì sẽ mặc bộ quần áo thường ngày ở đồng quê.

Tôi làm đúng theo lời mẹ dặn rồi mạnh dạn ung dung bước đi trong mưa mà không bị bất cứ ánh mắt nào dòm ngó soi mói vì họ cứ nghĩ tôi là thằng cu-li, là đứa trẻ bán bánh mì hoặc là những người hốt rác, kéo xe. Đại loại là những người nghèo khổ đến tận cùng phải mưu sinh trong những ngày này. Thường ngày, tôi đã đi học từ rất sớm, những ngày mưa, càng phải đi sớm hơn, phải tới trường sớm hơn tất cả mọi người để kịp vào nhà vệ sinh hay vào ngay lớp học để thay bộ đồng phục.

Có hôm đến trường, thấy đã có người vào lớp rồi thì dù trời có rét lạnh đến cỡ nào thì tôi vẫn ra tấm bia sát bờ sông Hương ngay cạnh trường để thay quần áo. Ngày thường tôi đã về tới nhà trễ, những ngày này hẳn nhiên càng trễ hơn vì tôi phải đợi mọi người ra về hết để thay lại bộ đồ đồng quê, cất thật kỹ bộ đồng phục, quàng tấm ni-lông lên người rồi mới ra khỏi trường, lặn lội về nhà dưới cơn mưa lạnh lẽo và âm ỉ.

Đường về thường ngày đã dài, vào những ngày mưa càng như bất tận. Cơn mưa cứ rả rích, đường sá trơn trượt, thưa vắng, trời sụp tối nhanh chóng, cảm giác lẻ loi, trơ trọi ùa đến ngập tràn lòng tôi - đứa trẻ


nghèo không xe đạp, không áo mưa, không ai đón đưa. Tôi chỉ ước được về tới nhà nhanh nhất có thể. Thật khó tìm thêm từ ngữ nào để miêu tả những ngày tháng khó khăn cùng cực đó. Ngày nay, khi đi qua những con phố, tôi vẫn nhìn thấy hình ảnh ấy của mình ngày xưa qua những cụ già gồng gánh bán bưng, những người phu xe hay bốc vác vất vả kiếm từng đồng bạc lẻ sống qua ngày và nuôi những người khác.

Hình ảnh chiếc áo tơi ngày ấy - Ảnh: Google

Trời mưa ở Huế khiến bao người cực khổ là vậy, nhưng vẫn chưa là gì so với lúc trời lụt. Đó mới thật sự là những ngày thê thảm nhất! Nhà ở vùng quê thường


thấp hơn so với nhà ở thành phố, vậy nên khi nước lũ vừa dâng lên tầm mí sông Hương thì người dân quê tôi đã phải dùng xuồng để đi lại. Quê tôi tới mùa lũ không còn nhìn thấy mảnh đất nào, chỉ thấy mênh mông nước, có nơi nước vượt khỏi vai người, thậm chí qua khỏi cổ. Nhà nào cũng ngập đầy nước, phải treo hết đồ đạc lên trần nhà.

Dẫu mưa lụt, mọi sinh hoạt trong thành phố vẫn diễn ra bình thường. Trường học vẫn mở cửa như mọi ngày nên tôi phải nghĩ cách để đến trường như những học trò khác. Vẫn là cách đi học trong những ngày mưa: quàng tấm ni-lông, mặc bộ đồ nhà quê, có khác mặc quần đùi để tiện lội nước. Cứ thế, tôi đều đặn vào lớp với bộ đồng phục chỉnh tề, nguyên vẹn, tinh tươm và khô ráo. Trường chỉ buộc phải đóng cửa trong những đợt lũ khiếp người.

Chuyện đi học của tôi vất vả hơn nhiều người khác vì vừa là học trò quê nghèo khổ, vừa không có bà con thân thuộc nào ở thành phố để nhờ cậy, nương tựa. Ngẫm lại, thật ra Viện Dục Anh là điểm tựa tốt nhất, nhưng tiếc là những người phụ trách đã không làm tròn chức phận, làm ảnh hưởng đến hình ảnh, uy tín của viện và khiến nhiều học trò phải ra đi. Rời khỏi nơi có điều kiện ăn ở, học tập tốt như Viện Dục Anh, tôi gặp khó khăn trăm bề, nhưng nếu được chọn lại, tôi vẫn theo mẹ về nhà.

Trở về cuộc sống quen thuộc nơi quê nghèo, tôi phải làm quen lại với vài điều. Mỗi buổi sáng, mẹ


thường thức dậy theo tiếng chuông chùa được đánh bởi anh Kệ - cháu ruột của thầy Lễ - người thường lo việc cúng tế. Thầy Lễ không phải thầy tu, có vợ và 5 con. Anh Kệ lớn hơn tôi vài tuổi, lo việc nhang khói, dọn dẹp chùa và đánh chuông mỗi sáng nhưng không phải là chú tiểu. Anh Kệ là bạn tôi, cũng là cầu thủ trong đội banh mà tôi làm đội trưởng.

Mẹ thường thức dậy theo tiếng chuông chùa mỗi sáng để nấu cơm cho tôi ăn sáng và bới theo để ăn trưa. Bữa cơm trưa của tôi thường chỉ có cơm và muối mè, thỉnh thoảng có vài con tép kho do mẹ bắt được, tất cả được gói trong lá chuối hoặc mo cau (mo cau là vỏ của nhánh cau, được người nhà quê thường dùng để gói cơm, xôi mang theo khi đi làm ruộng, cuốc đất...).

Một hôm, có lẽ do anh Kệ thức dậy sớm hơn thường lệ nên tiếng chuông được đánh sớm hơn. Như thói quen, mẹ vội tỉnh giấc, tất bật nấu cơm rồi đánh thức tôi dậy. Ăn cơm xong, bước ra khỏi nhà, thấy màn đêm đen kịt, tôi quay lại thắc mắc với mẹ. Mẹ bảo chắc do chuyển mùa, thế là tôi lên đường đến trường. Dọc đường, tôi vẫn không khỏi băn khoăn sao hôm nay trời đất lạ lùng vậy: mọi thứ như đứng im, xung quanh tối om, không một bóng người trên đường. Hay là ngày tận thế đến rồi? Những suy nghĩ vẩn vơ ấy khiến tôi bất giác thấy sợ, cộng thêm trời lạnh nên nghe rợn cả tóc gáy.

Tôi lầm lũi đi mãi mà vẫn chưa thấy ánh mặt trời đâu. Thường ngày, đi được khoảng nửa đường thì


sẽ được ngắm mặt trời mọc, nhưng hôm nay tôi đã đi tới trung tâm thành phố rồi mà mọi thứ vẫn mờ tịt, im ắng lạ thường. Nhịp sống hối hả ngày mới ở thành phố là đây sao? Ngày quái quỷ gì thế này?

Khi đi ngang qua đường Trần Hưng Đạo, thấy đèn đường vẫn chưa tắt, tôi ngờ ngợ đoán được chuyện gì đang xảy ra. Không có tận thế gì hết, cũng chẳng có chuyện gì bất thường - trừ tôi! Tôi nhận ra mình đã hớ mất rồi! Giờ này, khi mọi người còn đang ngái ngủ, thành phố đang nằm nghỉ ngơi trong màn đêm tĩnh lặng, thì tôi đang làm gì ngoài đường?

Không có nơi nào để đi tiếp vì bến đò chưa hoạt động, tôi đành ghé vào nhà hát lớn (nay là rạp Hưng Đạo, nằm gần cửa Thượng Tứ). Ngồi ở đây tôi nhìn đất, nhìn trời, nhìn mây rồi nhìn mình. Nhìn qua lại chán chê, tôi ngả mình xuống nền xi-măng mát mẻ của nhà hát, thiếp đi lúc nào không hay. Trong cơn mơ, tôi nghe tiếng xe cộ, tiếng người ồn ào bên tai. Mở mắt ra, tôi hoảng hốt nhận thấy trời sáng từ bao giờ, vội vàng tiếp tục hành trình đến lớp như mọi ngày.

Đi học sớm là chuyện bình thường, nhưng đi sớm đến độ mặt trời chưa ló dạng thì thật sự là trải nghiệm để đời của đứa trẻ nghèo. Tủi thân lắm nhưng cũng không kém thú vị bởi đan xen bao cảm xúc: sợ hãi, buồn tủi, tận hưởng.

Việc ăn uống buổi trưa cũng là chi tiết đáng nhớ trong thời gian đi học. Hồi đó học trò học cả buổi sáng lẫn buổi chiều ở trường, được nghỉ ngơi vào buổi trưa.


Học trò thành phố sẽ về nhà ăn cơm rồi buổi chiều quay lại lớp, còn những người nhà xa như tôi thì thường mang cơm theo để ăn trưa.

Phần cơm trưa đạm bạc mẹ gói cho đã giúp tôi lót dạ suốt 7 năm học ròng rã, nuôi tôi lớn lên từng ngày. Mỗi năm trôi qua, tôi ngày một lớn mà phần cơm vẫn vậy, nhưng có ăn đã là vui lắm! Tôi thường ra sau tấm bia của trường ngồi ăn cơm. Tấm bia này rất lớn, nhìn qua cột cờ Phu Văn Lâu, đó còn là nơi tôi chợp mắt nghỉ ngơi hay nép mình thay quần áo trong những ngày mưa bão, lũ lụt. Nơi ấy thật sự rất thân thương, gắn bó với tôi!

Phía sau tấm bia này là nơi tôi thay quần áo

trong những ngày mưa bão lũ lụt, ăn trưa, nghỉ ngơi suốt 7 năm ròng rã đi học - Ảnh: Google

Ngoài những bữa cơm mẹ cho, tôi còn có những bữa trưa đạm bạc khác cùng những người dân lao động cực khổ tại quán cơm xã hội do Nhà nước tổ chức. Tại


Huế, quán cơm này nằm ở bến xe lam (loại xe ba bánh chở khách) trên đường Trần Hưng Đạo (ngày nay, quán cơm đã được thay thế bằng một khu thương xá). Những hôm mẹ phải đi làm sớm, không kịp nấu cơm hoặc nhà hết gạo, mẹ sẽ cho tôi vài đồng để ăn trưa tại quán cơm này.

Tôi mất khoảng nửa giờ đồng hồ để đi bộ từ trường đến quán. Vì là quán cơm xã hội nên cơm được ăn miễn phí, ăn bao nhiêu cũng được, nước mắm cũng miễn phí, chỉ phải trả tiền món ăn. Các món ở đây cũng đơn giản, đạm bạc, rẻ tiền: cá trích nhỏ, cải chua xào… Việc thành lập quán cơm này quả là nghĩa cử tốt đẹp, có thể cứu đói, thậm chí cứu mạng cho rất nhiều người. Ngày nay cũng có nhiều quán cơm xã hội như thế do các cá nhân hoặc tổ chức nào đó mở ra, đáng được nhà nước khuyến khích, ủng hô và giúp đỡ.

Khách của quán cơm xã hội trên đường Trần Hưng Đạo ngày ấy đa số là người lao động cực khổ đến tận cùng: người ăn xin, người hốt rác hay các công nhân đẩy xe. Quán cơm ấy đã cứu đói biết bao mảnh đời khó khăn. Có người vào đây không có đồng bạc, chỉ ăn cơm trắng với nước mắm, như vậy với họ đã là quá thịnh soạn. Có người bảo với tôi rằng ở nhà toàn ăn cháo trắng nước lỏng bỏng, vào đây có cơm là mừng lắm. Cũng có người đến xin cơm mang về cho người thân ở nhà bị bệnh hay cho cả gia đình. Tôi thấy thương những người nghèo khổ làm sao! Họ làm việc cật lực, bán mặt cho đất, bán lưng cho trời mà đồng lương lao động chẳng là bao, đến mức chẳng dám mua


thêm mấy con cá hay ít rau xào rẻ mạt để ăn cho có ít chất. 7 năm học ở Trường Quốc học Huế cũng là ngần ấy năm tôi thường xuyên lui tới nơi này.

Có người nhìn chúng tôi - những người khách trung thành của quán - bằng đôi mắt khinh miệt. Họ có tiền, thừa thãi thức ăn nên chẳng bao giờ hiểu và cảm thông được nỗi khổ tận cùng của người nghèo.

Cứ như vậy, ngày ngày tôi cắp sách đến trường và vẫn thường xuyên ăn trưa ở quán đó, mặc kệ sự dè bỉu, khinh miệt của ai đó . Khoảng thời gian ấy dài đằng đẵng, vậy mà bây giờ nhìn lại, cứ ngỡ như mới hôm qua. Làm sao quên được những ngày lặn lội đi học trong thời tiết khắt nghiệt như trêu ngươi con người? Làm sao quên những ánh mắt lạnh lùng, vô cảm từ những người nhà giàu có, bề ngoài lịch lãm, sang trọng nhưng bên trong lại có trái tim sắt đá, dửng dưng với những thân phận nghèo?

Tôi cũng không thể nào quên những nỗi lo làm hằn thêm những nếp nhăn trên trán mẹ: hết lo cơm áo gạo tiền đến lo đồng phục sách vở cho con, hết xót xa khi con bị bạn bè trêu chọc đến đứng ngồi không yên khi có hôm mặt trời đã khuất bóng lâu lắm mà chưa thấy bóng dáng con đâu. Những tủi nhục, thiếu thốn giúp tôi tôi luyện sức chịu đựng, giúp tôi vượt qua tất thảy thử thách.

Tôi đã chiến đấu và thắng chính bản thân trong 7 năm trời ròng rã học tập. Những kết quả tôi đạt được khi học tập tại đây không thua kém bất cứ bạn bè nào


cùng trang lứa, dù họ giàu hơn tôi bao nhiêu chăng nữa, dù họ có đầy đủ mọi thứ, từ xe đạp, xe máy, áo mưa, quần áo đẹp, sự đưa đón mỗi ngày của cha mẹ...

Trường Quốc học Huế đã cho tôi cuộc sống mới, từng ngày vun đắp, nuôi dưỡng ước mơ trong tôi, không chỉ là tiếp tục con đường học vấn mà còn phải vươn lên tầm cao hơn trong học tập. Tôi cũng trưởng thành hơn cả về vóc dáng lẫn suy nghĩ, biết tập sống vị tha hơn, biết thương cảm mỗi số phận gian nan.

Thời học trò của mỗi người đều tràn đầy nhựa sống và biết bao kỷ niệm. Đó cũng là những ký ức trong sáng, hồn nhiên nhất trong đời. Trường Quốc học Huế mãi mãi là niềm kiêu hãnh của tôi. Tôi yêu và nhớ đến nỗi mỗi lần ngắm lại những ngăn kéo của cuộc đời, tôi vẫn luôn thấy Trường Quốc học Huế nằm đó đầy kiêu hãnh.

Tôi đã không đầu hàng số phận và luôn tự hào với quá khứ nghèo khổ nhưng đầy hào hùng của mình. Vươn lên từ cái nghèo tận đáy xã hội, tôi kiêm qua không biết bao nhiêu công việc, trải qua không biết bao nhiêu sự dè bỉu của thiên hạ để sống một cuộc đời mà tôi luôn có thể ngẩng cao đầu.

Tôi muốn chia sẻ những chặng đường mình đã đi qua với con cái, với giới trẻ và cả xã hội để những ai không được may mắn trong cuộc sống sẽ có niềm tin rằng, gian khó chính là cơ hội để mỗi người trải nghiệm. Chính những điều không may mắn đã giúp tôi


đứng vững, sống kiên cường. Tôi đã làm được và bất cứ quý độc giả nào cũng có thể làm được như vậy!

3. Ấm tình bè bạn, thầy cô

Khóa đệ thất đầu tiên ở Trường Quốc học Huế có tổng cộng 120 học trò, chia đều ra bốn lớp. Những người bạn ngày ấy nay đã người còn, người mất. Những người bạn học cùng lớp đệ thất 3 được vào đến đại học và vẫn còn giữ liên lạc với tôi đến tận bây giờ thì có khoảng 6 người. Còn trong toàn khóa đệ thất năm đó thì có thêm khoảng 10 người nữa từ các lớp đệ thất 1, 2 và 4. Như vậy tính cả tôi nữa thì chỉ có khoảng 16 học trò trong tổng số 120 được tuyển vào trường ngày đó được vào đại học và đi hết đoạn đường học vấn, phần còn lại hầu hết tham gia quân đội với nhiều cấp bậc khác nhau.

Trường Quốc học Huế là một trong những trường danh tiếng ở Việt Nam, vốn chỉ dành cho học trò giỏi. Đa số học trò đến từ các trường khác vào học lớp đệ tam (lớp 10 ngày nay) ở Trường Quốc học Huế đều không thể theo kịp những học trò đã học ở đây từ lớp đệ thất.

Học trò Quốc học Huế quen với môi trường học tập đầy tính trui rèn, bài bản nên thường nhỉnh hơn học trò các trường khác. Bởi vậy, được học ở đây là một vinh dự lớn. Sự danh giá của trường là vậy, năng lực


học tập của học trò là vậy, nhưng nếu nhìn con số vỏn vẹn 10% tiếp tục vào đại học thì bạn sẽ hiểu thực tế khắc nghiệt của chuyện học ngày ấy thế nào.

Chiến tranh nổ ra ở nhiều nơi trên cả nước, buộc Chính phủ phải thắt thật chặt số lượng học trò để tăng thêm người phục vụ trong quân ngũ, bởi vậy sự đào thải trong học tập thời ấy vô cùng dữ dội. Từ lúc học tiểu học, đến vào đệ thất rồi học lên tiếp tục, mỗi năm đều có những học trò rơi rớt lại. Đến khi thi trung học, thi tú tài bán rồi thi tú tài toàn, mỗi năm lại rơi rụng thêm không ít học trò để bổ sung cho quân đội.

Ngày đó, chúng tôi chưa hẳn đã lớn nhưng đã ý thức về lòng yêu nước và cũng không nằm ngoài nỗi lo nước mất nhà tan. Từ nhỏ, khi mơ hồ được biết về chiến tranh, tôi chỉ kịp tưởng tượng nó như một cuộc tranh giành lẫn nhau rồi lại tiếp tục công việc và vui chơi trên những cánh đồng bất tận. Từng ngày lớn lên, có khi nghe thấy tiếng bom đạn rất gần, tôi cảm nhận ngày càng rõ hơn cái dư vị của chiến tranh, nó xát muối thật rát, thật đau, làm rỉ máu mỗi con người Việt Nam. Nhưng vì tuổi nhỏ, chưa kịp nghĩ gì, cũng chưa định hướng gì nên chúng tôi chỉ biết phải cố gắng học tập thật tốt.

Khi lên lớp đệ tam (lớp 10 ngày nay), cả khóa được chia lại thành 3 khối: A, B, C; hợp với những học trò từ những trường khác đến như Trường Hàm Nghi, Trường Nguyễn Tri Phương hay Trường Gia Hội. Tôi chọn học khối B với các môn chuyên toán, lý và hóa.


Đã hơn 50 năm trôi qua kể từ ngày ấy, trong số những bạn bè học cùng tôi từ lớp đệ thất 3 cho đến khi đi hết đại học, tôi còn nhớ những bằng hữu như Tôn Thất Phát (hiện là kỹ sư ở Đức), Lê Đào Duyến (cựu giáo sư, hiện ở Mỹ), Võ Ký Toàn (cựu giáo sư Trường Quốc học Huế, hiện ở Mỹ), Hoàng Trọng Tĩnh (từng thi vào cán sự Trường Phú Thọ, hiện là cựu chuyên viên kiểm toán ở Việt Nam), Nguyễn Duy Dẫn (cựu giáo sư, hiện ở Ban Mê Thuột). Tôi cũng nhớ người bạn tên Lê Văn Định (tự là Lân, đã vào chiến khu theo Việt cộng sau khi thi tú tài). Những người bạn ấy giờ đây đều đạt những thành công nhất định.

Bên cạnh đó, tôi vẫn còn nhớ nhiều bạn bè học chung khối B từ lớp 10 đến khi thi tú tài toàn nhưng trước đó học ở các lớp đệ thất 1, 2 hoặc 4 hoặc từ trường khác đến như: bác sĩ Nguyễn Xuân Vinh ở Đà Lạt (tên hồi học trung học là Nguyễn Em), bác sĩ Nguyễn Liên Chi ở Quảng Ngãi, Viễn Cẩm (kỹ sư ở Mỹ), Nguyễn Khoa Hội (kỹ sư ở Mỹ), Vĩnh Dũng (kỹ sư tạo tác ở Huế), Bác sĩ Lê Viết Mẫn,chuyên gia hàng đầu về khoa mắt ở đại học Y Khoa Huế. . Bên khối C thì có cựu giáo sư tiếng Anh Nguyễn Văn Ánh ở Đà Lạt (người này cùng ở Viện Dục Anh nhưng học đệ thất 4).

Chúng tôi đã cùng nhau đi thật xa trên con đường học vấn, không phải tham gia quân đội và tiếp tục giữ mối liên hệ đến tận bây giờ. Đa số các bạn xuất thân từ những gia đình giàu có hoặc khá giả, đủ ăn. Tôi, Nguyễn Em (bây giờ là bác sĩ Nguyễn Xuân Vinh)


và giáo sư Nguyễn Văn Ánh là những học trò nghèo trong đám bạn vừa kể trên. Thỉnh thoảng, bác sĩ Vinh cùng tôi ôn lại những ngày tháng khó khăn, vất vả, thiếu thốn ngày ấy. Thật ra, tôi từng nghèo khổ hơn bác sĩ Vinh rất nhiều. Có lần anh nói với tôi rằng: “Bạn đã vượt qua chính mình!”.

Trong tất cả những ký ức tủi nhục, có một chuyện tôi vẫn nhớ như in, dù đã hơn 50 năm trôi qua và nỗi căm tức ngày xưa nay đã không còn nữa.

Chuyện xảy ra khi tôi còn học đệ lục (lớp 7 ngày nay) ở Trường Quốc học Huế. Như mọi ngày, mẹ gói cho tôi phần cơm muối mè gọn gàng và đẹp như chiếc bánh chưng - để mang theo ăn trưa. Phần cơm đó tôi luôn giấu thật kỹ trong cặp, rồi để cặp trong hộc bàn để không bị ai tò mò, săm soi. Tôi không bao giờ ăn cơm ở lớp mà mang ra phía sau tấm bia đối diện cổng trường ngồi ăn rồi nghỉ ngơi luôn.

Giờ ra chơi hôm ấy, tôi ùa ra sân chơi cùng vài người bạn. Hết giờ chơi, mọi người vội vã chạy về xếp hàng vào lớp, tôi đứng sau cùng. Mới đến cửa lớp, tôi đã nghe những tiếng cười rúc rích bên trong. Có chuyện gì mà mọi người có vẻ khoái chí như vậy?

Tôi nhanh chóng vào lớp và bị sốc nặng: gói cơm muối mè của tôi đã bị ai đó mở toang, đặt trên bàn, và đang bị bạn bè săm soi. Có ánh mắt hả hê, giễu cợt, có ánh mắt buồn buồn như muốn chia sẻ với tôi.

Trái tim nửa con nít, nửa đàn ông mới lớn trong tôi bị tổn thương nghiêm trọng, như muốn nát bấy ra.


Tôi thấy đau ở lồng ngực, đau hơn cả những lần va chạm thể xác. Tôi nhìn gói cơm muối mè của mình như thể một báu vật đang bị người ta đem ra phỉ báng. Cảm giác uất ức khiến tôi đỏ hết mặt mũi, tay chân run lên. Tôi đứng bất động nhưng lòng vỡ òa bao nỗi căm tức. Gói cơm muối mè mà mỗi ngày mẹ phải cất công dậy sớm để chuẩn bị, gói cơm chứa đựng tình thương của mẹ - giờ đây đang phải hứng chịu bao nhiêu con mắt giễu cợt của những đứa bạn không biết điều, không hiểu chuyện. Chúng bạn đâu hiểu được đó là gói cơm lót dạ của học trò nghèo nhà xa, gói cơm mà mỗi ngày tôi phải trốn biệt sau tấm bia của trường ngồi ăn một mình.

Giây phút ấy, tôi ghét cay ghét đắng người nào đã moi móc và mở gói cơm của tôi trước bàn dân thiên hạ, ghét những người đang nhìn và cười tôi đầy mỉa mai, chế giễu. Khi lớn hơn, tôi hiểu rằng đó cũng chỉ là những trò đùa nghịch ngợm của trẻ con. Khi ấy tôi nhỏ, bạn bè cũng còn nhỏ, họ hành động hoàn toàn không có tí suy nghĩ nào, chỉ đơn giản là thấy cái gói lạ, tò mò mở ra xem rồi cười, vậy thôi! Nhưng vì còn nhỏ nên họ không ý thức được rằng hành động và thái độ trong một tình huống tưởng như nhỏ xíu ấy lại có thể làm tổn thương sâu sắc bạn mình.

Ngày hôm đó in đậm trong tâm trí tôi từng giây phút một, khiến tôi mạnh dạn và kiên quyết đối đầu với cuộc sống bằng niềm kiêu hãnh của một con người sống không bao giờ nhìn xuống và lùi bước, chỉ có nhìn về phía trước và tiến lên.


Sau hơn 50 năm với muôn vàn dâu bể, tôi gặp lại người bạn từng bày trò trêu chọc gói cơm muối mè của tôi. Tôi gặp với niềm kiêu hãnh, tự hào, cho bạn biết rằng tôi đã làm được hơn cả những gì bạn nghĩ. Tôi không nhắc lại chuyện xưa, nhưng bạn đã tự xin lỗi về trò nghịch ngợm tuổi thơ ấy. Chúng tôi vẫn giữ tình bạn cho đến bây giờ.

Có những người bạn khiến tôi phải co mình, tự ti, nhưng cũng có những người bạn luôn là điểm tựa, sẵn sàng chia sẻ với tôi mọi khó khăn trong cuộc sống, bên tôi mỗi lúc buồn vui. Thật may mắn khi được làm bạn với bạn! Đó là bạn Lê Đào Duyến. Gia đình bạn thuộc dạng khá giả vì ba bạn là công chức. Duyến rất biết chia sẻ với mọi người xung quanh. Bạn là người đầu tiên bắt chuyện với tôi trong lớp đệ thất.

Suốt chặng đường gian nan 7 năm ở Trường Quốc học Huế, Duyến luôn ở bên tôi. Tình bạn của Duyến khiến tôi tin rằng cuộc đời này còn có thêm những phép mầu khác ngoài “ông Bụt” Thị Hi. Nếu không phải phép mầu thì làm sao tự dưng tôi được xếp vào lớp đệ thất 3 và được học chung với Duyến? Nếu không phải hữu duyên thì làm sao chúng tôi biết đến nhau?

Duyến cùng tôi đi qua từng kỳ thi cam go, từ tú tài bán đến tú tài toàn. Bạn thường xuyên ghé nhà tôi, cùng tôi ra chùa học ôn bài trước mỗi kỳ thi. Bạn không chê bai thân phận tôi, không chê nhà tôi xấu xí,


ọp ẹp, không chê quần áo tôi rách nát, cũng chẳng bao giờ so sánh những khác biệt giữa chúng tôi.

Duyến có chiếc xe máy nhỏ Mobylette do ba bạn cho mượn, tôi chẳng có gì ngoài đôi dép lê. Bạn thường cho tôi quá giang, có khi đến ngã ba cầu Bao Vinh, có khi chở về tận nhà rồi bạn mới vòng về nhà bạn ở làng Đốc Sơ, mà không một lời than thở hay có ý chê bai. Tôi có thể cảm nhận được hết tình bạn chân thành, nồng ấm của Duyến! Bạn là người bạn đúng nghĩa mà cả đời tôi không bao giờ quên. Cảm ơn vì đã là bạn của tôi!

Trong cuộc sống, tìm được một người bạn tâm đầu ý hợp đã khó, vun đắp và giữ gìn tình bạn ấy lại càng khó hơn gấp ngàn. Có được một người bạn thân là có thêm một sức mạnh, thêm một nguồn động viên, khích lệ.

Ngoài bạn bè, tôi không thể không nhắc tới những thầy cô thân thương nơi Trường Quốc học Huế. Tuổi học trò, không ai không có những kỷ niệm với thầy cô - những người cha, người mẹ ở trường. Bước vào trường, chúng ta đã tự biết gọi thầy, gọi cô trìu mến. Mỗi thầy cô đều mang lý tưởng cao đẹp, những mong truyền dạy kiến thức bổ ích cho học trò.

Công lao của thầy cô càng lớn lao hơn bởi không chỉ truyền kiến thức mà còn dạy dỗ, uốn nắn nhân cách học trò. Tôi còn nhớ thầy Nguyễn Châu - giáo sư cố vấn, dạy tôi từ lớp đệ thất, đệ lục, đệ ngũ và cả đệ tứ môn văn. Thầy không cao lắm, ăn nói rất lưu


loát. Khi tôi lên lớp đệ nhất, thầy dạy môn triết. Bài thơ “Luận kẻ sĩ” của Nguyễn Công Trứ mà thầy truyền dạy đã giúp tôi gặp được lý tưởng soi sáng bản thân. Những câu thơ đó hiện hữu trong tâm trí tôi mỗi giây phút như kim chỉ nam trong cuộc sống:

Tước hữu ngũ sĩ cư kỳ liệt,

Dân hữu tứ sĩ vi chi tiên.

Có giang sơn thì sĩ đã có tên,

Từ Chu Hán, vốn sĩ này là quý.

Miền hương đảng đã khen rằng hiếu nghị,

Đạo lập thân phải giữ lấy cương thường.

...

Hai chữ “cương thường” đó theo tôi đến tận hôm nay, là phương châm sống trong bất cứ hoàn cảnh hay địa vị nào. “Cương thường” là tam cương và ngũ thường, là đạo lý mà bất cứ người đàn ông nào cũng muốn đạt đến, cũng giống như tam tòng, tứ đức ở người phụ nữ.

“Tam cương” là mối liên hệ quân - thần, phụ - tử, phu - phụ. “Ngũ thường” là năm điều phải có trong đời: nhân, nghĩa, lễ, trí, tín. Bài thơ đó đã để lại một dấu ấn và hình ảnh mạnh mẽ trong tiềm thức tôi. Những lời kiên định trong tiềm thức ấy đã giúp tôi vượt qua mọi khắc nghiệt trong cuộc sống.


Nhắc đến giáo sư dạy toán ở Trường Quốc học Huế ngày đó, không thể không nhắc đến thầy Lê Văn Trung. Thầy có nước da hơi ngăm ngăm nên chúng tôi thường gọi là thầy Trung đen. Thầy dạy tôi từ đệ nhất cấp đến đệ nhị cấp, phần lớn kiến thức môn toán tôi học là do thầy dạy.

Tính thầy hài hước, vui vẻ là vậy nhưng khi vào giờ học thì rất nghiêm túc, cái nào ra cái đó. Thầy dạy tới đâu đều giải thích cặn kẽ và trả lời từng thắc mắc của học trò, vì vậy mà chúng tôi tiếp thu bài rất nhanh. Thầy cũng kiên trì từng chút một với những học trò chậm hiểu nên ai học thầy cũng dần giỏi lên.

Khi lần đầu nhìn thấy chiếc áo tơi trên người tôi, thầy đã cảm thương tìm nơi treo giúp chiếc áo. Dù sau đó tôi bị bạn bè cười cợt nhưng tôi vẫn thật sự biết ơn thầy đã yêu thương và dành tình cảm ấm áp để sẻ chia với đứa trò nghèo ngày ấy.

Ngoài thầy Trung, còn có một thầy dạy toán để lại ấn tượng trong tôi là thầy Nguyễn Hữu Kiên - người rất tận tâm với nghề và có những phương pháp dạy rất mới. Ngoài ra còn có những giáo sư nữ rất tận tâm vì học trò. Tôi còn nhớ cô Hồ Thị Diệu Tuyết dạy môn vạn vật, rất trẻ và xinh, ngay cả học trò cũng rất mê. Cô Hồ Thị Tuyết Nhung dạy Anh văn, cô mới ra trường, dáng thanh mảnh, khuôn mặt thông minh xinh đẹp, mái tóc đuôi gà nhún nhảy theo từng bước đi. Cô Lê Thị Liên dạy sử, địa, rất trẻ đẹp và có cách nói chuyện dễ thương. Những giáo sư khác tôi vẫn còn nhớ như: thầy


Trần Đình Bình dạy lý - hóa, thầy Hoan, thầy Gạch. Còn có thầy Tôn Thất Viễn Bào dạy Anh văn, kiến thức rộng, phát âm chuẩn, tính tình vui vẻ, phóng khoáng, thầy Ngô Kha thích làm thơ và có số phận nghiệt ngã. Một trong những bài thơ của thầy gây ấn tượng cho giới trẻ ngày ấy là:

“Ta mở cửa đón một bình minh mới

Trong đau thương cây cỏ biết tình người

Trong một ngày quảng đại như áo cũ nối tay

…

Một sớm hồng ta nghe lời em học

Trên đường làng chị gánh gồng buổi chợ

Mẹ vội vàng nghe lời nắng mới bửa cau

…

Bên cạnh đó thì không thể nào quên cảm ơn thầy hiệu trưởng Đinh Quy, thầy Dương Thiệu Tống, thầy Nguyễn Ký, thầy Nguyễn Văn Lâu, thầy Văn Đình Hi, thầy giám học Hồng Dũ Lưu, thầy Thiều giám thị... - những người đã luôn quan tâm từng tiết học, từng giờ chơi của chúng tôi, luôn mang lại cho chúng tôi một môi trường học tập thật tốt.

Sau nhiều biến cố, không biết hiện nay tình hình các thầy cô thế nào. Tôi muốn gửi một lời cảm ơn sâu sắc đến những thầy cô ở Trường Quốc học Huế ngày ấy - những người đã gắn bó với học trò chúng tôi, đã


tận tụy dạy bảo, chia sẻ cùng chúng tôi những kỷ niệm tuyệt vời của quãng đời áo trắng - quần xanh.

Đến bây giờ, tôi vẫn không quên khoảnh khắc khai trường cách đây mấy chục năm.Tiếng hát Quốc ca vang lên hùng hồn giữa khoảng không bao la của trường khiến mỗi trái tim chúng tôi rung lên từng nhịp như muốn thể hiện lòng tự hào vô bờ. May mắn thay được là học trò Trường Quốc học Huế!

Cảm ơn Trường Quốc học Huế! Cảm ơn tấm bia đối diện cổng trường, cảm ơn những hàng cây, bãi cỏ, cảm ơn từng không gian, ngõ ngách thân thương, cả những tiếng cười còn vang vọng cho đến hôm nay đã tạo nên quãng đời học trò đầy sinh động mà tôi chưa bao giờ thấy tiếc nuối. Được đi học là niềm hạnh phúc quá đỗi lớn, đó cũng là mảng ký ức tuyệt vời trong cuộc đời.

Nhắc đến tuổi học trò mới lớn, tất nhiên phải nhắc đến những tình cảm vu vơ. Thời đại nào cũng vậy, tuổi học trò là lứa tuổi bắt đầu những rung động đầu đời, trái tim biết đập nhanh hơn mọi ngày, cũng bắt đầu có cảm xúc khi gặp những người bạn khác giới. Tôi không là ngoại lệ.

Ngày ấy, Huế có Trường nữ sinh Đồng Khánh (nay là Trường trung học phổ thông Hai Bà Trưng), chỉ cách Trường Quốc học Huế chừng 10 mét, cùng nằm trên con đường Lê Lợi được bao phủ bởi hai hàng phượng xanh đỏ thay đổi theo mùa.


Khung cảnh Huế vốn đã thơ mộng, hai trường lại cùng nằm trên con đường lãng mạn đầy chất thơ nên học trò hai trường nảy nở nhiều tình cảm. Nhà thơ Xuân Diệu khi học ở Trường Quốc học Huế đã làm thơ nhiều vô kể, trong số đó có hai câu:

Hôm nay lạnh, mặt trời đi ngủ sớm

Anh nhớ em, em hỡi, anh nhớ em

Nhà văn Trần Phương Trà từng có một bài viết về Xuân Diệu với Trường Quốc học Huế. Trong bài viết, ông đề cập câu chuyện nhà thơ Trà My Nguyễn Xuân Hoa, dạy học ở Trường nữ sinh Đồng Khánh, viết trong hồi ký “Cảm nhận Đồng Khánh” có nhắc rằng Xuân Diệu bị thầy chê là “sáo mòn” vì trời đang sáng trưng mà lại bảo “mặt trời đi ngủ sớm”. Không ngờ, “mặt trời” ở đây là hình ảnh ẩn dụ của những nữ sinh Đồng Khánh vì “ngày hôm đó trời mưa lạnh, nước lũ dâng lên, trường Đồng Khánh cho học trò nghỉ”.

Thường ngày, nhà thơ Xuân Diệu vẫn đứng nhìn nữ sinh Đồng Khánh để được các cô vẫy vẫy tay chào. Hôm nay không còn thấy bàn tay đung đưa dịu dàng ấy nên mới có câu “mặt trời đi ngủ sớm”. Cũng từ đó mà nữ sinh Đồng Khánh được ví von là “mặt trời” của học trò Trường Quốc học Huế.

Trường Đồng Khánh vốn nổi tiếng với những nữ sinh đẹp tiêu biểu cho nét đẹp của người con gái Huế. Cũng giống như đàn anh Xuân Diệu, ngày ngày chúng tôi không khỏi xao xuyến, bồi hồi khi nhìn ngắm những nữ sinh Đồng Khánh đi trên đường trong bộ đồng phục


màu xanh hay màu trắng tha thướt, nghiêng nghiêng vành nón bài thơ. Các nữ sinh bước đi dịu dàng, nền nã trong những buổi chiều mùa thu lá vàng rơi đầy càng khiến bao trái tim chúng tôi phải lỗi nhịp theo từng bước chân. Có người cũng đưa tay vẫy chào các “nàng thơ”, còn tôi thì chỉ nhìn thôi. Chỉ cần một nụ cười vu vơ của một nữ sinh là cả đám nam sinh tưởng như vừa hái được cả ngàn sao trên trời.

Nam sinh Trường Quốc học Huế thường sánh vai cùng nữ sinh Đồng Khánh trên cầu Trường Tiền và bến đò Thừa Phủ - không gian nên thơ hệt như bức tranh muôn màu đầy thanh sắc. Lòng tôi xao xuyến khi nhìn các bạn của mình sánh bước bên những cô gái Huế dịu dàng. Nhưng nghĩ là nghĩ vậy thôi, tôi không có áo đẹp, không có xe đạp, không có xe máy, cũng chẳng có gì xuất sắc để được các nàng dòm ngó. Thân phận nghèo đã dạy tôi biết thân biết phận mà sống, do vậy tôi cũng chẳng màng tới tình cảm dù làm sao tránh khỏi những lúc trái tim lỗi nhịp.

Mỗi ngày đến trường, tôi đều bắt gặp những nữ sinh Đồng Khánh xinh tươi, thướt tha. Tôi nhìn để mà nhìn và ngưỡng mộ thôi chứ chưa hề có ý nghĩ gì khác hay xa hơn, dù có khi tôi được đáp lại bằng những ánh mắt sâu đến độ muốn không thở nổi.

Đến khi học lớp đệ nhất, tôi đến trường với chiếc áo có thêu ba gạch theo quy định của nhà trường. Ba gạch ấy có nghĩa là tôi đã ở vị trí đàn anh lớn nhất trong trường. Ba gạch đó chứng tỏ một tương lai tươi


sáng cho dù sau này tôi có thi đậu tú tài toàn hay không. Cũng từ khi mang chiếc áo ấy, tôi tự tin, mạnh dạn hơn dù nhà vẫn nghèo. Các đàn em và cả các nữ sinh Đồng Khánh thường nhìn tôi với ánh mắt ngưỡng mộ.

Những cô gái học sau tôi vài lớp, những em gái của những người bạn cùng lớp, những hờn giận vu vơ, những kỷ niệm tinh nghịch và trong sáng, những ánh mắt ngây thơ dành cho nhau, những tình yêu đầu đời chớm nở… là những hình ảnh thật đẹp khắc sâu vào trí nhớ tôi.

Khi viết những dòng này tôi như được đi ngược về những ngày tuổi trẻ sôi nổi với tình yêu vu vơ, thấy vui và cười cho những hồn nhiên của tuổi mới lớn cách đây đã mấy chục năm. Chúng ta không thể cứ ôm mãi ký ức mà sống, nhưng ký ức là thứ khi nhìn lại, ta thấy mình trong đó. Không nhất thiết phải quên những ký ức đẹp. Lâu lâu ngồi nhớ lại cũng đủ khiến tim mình bồi hồi.

Hồi đó vì gia đình nghèo quá nên tôi không dám nghĩ quá nhiều. Rồi thì những tình yêu mộng mơ đó cũng khép lại. Bây giờ tôi vẫn còn nhớ tên những cô gái ấy. Xin cảm ơn những người con gái Huế đã cho tôi khung trời thơ mộng thời tuổi trẻ, để khi lật lại quyển sách cuộc đời, tôi vẫn thấy các em ở đó, cười hiền dịu với chiếc áo dài thướt tha cùng chiếc nón bài thơ trên cầu Trường Tiền. Thật đẹp biết bao!


4. Thi tú tài bán: bước ngoặt cuộc đời

Vào thời đó, người ta hay hát câu “Anh rớt tú tài anh đi trung sĩ, em ở nhà lấy Mỹ nuôi con” để khẳng định tầm quan trọng của kỳ thi tú tài. Có hai kỳ thi tú tài hết sức quan trọng là tú tài bán và tú tài toàn. Muốn tham gia thi tú tài toàn, thí sinh phải vượt qua kỳ thi tú tài bán. Vì vậy mà kỳ thi tú tài bán là bước ngoặt hết sức quan trọng trong cuộc đời mỗi học trò.

Không giống kỳ thi đệ thất, nếu rớt thì có thể vào các trường tư thục, ở kỳ thi tú tài bán, nếu không đậu, học trò phải đi lính với cấp bậc trung sĩ đúng như câu hát trên.

Kỳ thi này được tổ chức cho học trò toàn quốc đã học xong lớp đệ nhị (lớp 11 ngày nay), giống kỳ thi chuyển lớp để vào lớp đệ nhất (lớp 12 ngày nay) nhưng quan trọng hơn nhiều. 11 năm đèn sách chỉ quy về kỳ thi quan trọng này, không được học tiếp thì xem như thất bại. Do nhu cầu phục vụ cho chiến tranh mà số lượng học trò được tuyển chọn để học tiếp vào lớp đệ nhất phải giảm đến mức thấp nhất.

Trong kỳ thi tú tài bán ngày đó, thường chỉ khoảng 20% thí sinh có điểm thi cao nhất của toàn tỉnh, toàn quốc được chọn tiếp tục học lên lớp đệ nhất và thi tú tài toàn. Do tính chất khắc nghiệt của kỳ thi và tầm ảnh hưởng lớn đến tương lai nên mọi học trò đều nỗ lực chuẩn bị chu đáo, thường là trước cả mấy tháng trời. Tôi cũng không ngoại lệ.


Tôi học khối B, chuyên các môn toán, lý, hóa. Khi thi tú tài bán, khối B sẽ được tính theo hệ số như sau: toán hệ số 4, lý và hóa hệ số 3, Anh văn hoặc Pháp văn (ngôn ngữ chính) hệ số 2; vạn vật, văn chương, Pháp văn/ Anh văn (sinh ngữ phụ) cùng hệ số 1. Với các môn văn chương, vạn vật, Pháp văn và Anh văn, tôi học không được khá lắm, có lẽ vì không ham học, không nhiều hứng thú hoặc có thể vì không có điều kiện để học thêm. Bù lại, tôi học xuất sắc ở các môn chuyên là toán và lý, hóa. Tôi chọn khối B cũng vì vậy.

Tôi luôn có hứng thú với các con số, các bài tính, những bài tập có sự suy luận, diễn giải và logic. Tôi có thể ngồi cả ngày chỉ để giải một bài toán hay dành thời gian nghiên cứu về phản ứng vật lý, hóa học. Cảm giác hứng thú và muốn khám phá đến tận cùng vấn đề khiến tôi học tập rất thích thú, hăng say. Ngày đó, Trường Quốc học Huế thường xuyên tổ chức các buổi thi thử cho học trò làm quen với cách thi. Lần thi thử nào tôi cũng nằm trong top 5 của lớp về môn toán, lý, hóa.

Do tính theo hệ số nên tôi biết là nếu tôi làm bài tốt các môn toán, lý, hóa thì khả năng trúng tuyển sẽ rất cao, vì vậy tôi dành phần lớn thời gian ôn luyện ba môn này. Còn các môn vạn vật, văn chương, Pháp văn và Anh văn, tôi chỉ học vừa phải, những mong đạt điểm trung bình mà thôi.

Mùa thi tú tài thường diễn ra vào mùa hè, khi học trò bắt đầu được nghỉ học. Những học trò tham gia


kỳ thi mùa đó có được khoảng 2 tháng ôn luyện tại nhà. Thời gian đó, ngày nào Lê Đào Duyến cũng đến nhà tôi để cùng học. Trời oi bức, chúng tôi không tài nào tập trung học được trong căn nhà nhỏ xíu, ngột ngạt không thở nổi nên rủ nhau đến chùa Triều Sơn Nam ở gần nhà hay trường tiểu học ở ngay sau lưng nhà tôi. Hai nơi này rất yên tĩnh, mát mẻ.

Khi nào học các môn cần phải ôn bài như vạn vật, văn chương, Pháp văn, Anh văn thì chúng tôi đến chùa. Tôi và Duyến mỗi đứa chọn một góc, mạnh ai nấy học từng bài cho đến khi cảm thấy thuộc thì sẽ dò bài lẫn nhau. Chỉ khi nào cả hai đều thuộc thì mới chuyển qua học bài khác. Cách học này rất mau vô đầu vì có người dò cho, không phải tự dò, nhìn lên nhìn xuống tập vở rồi lại lộn lung tung. Bạn cũng không thể lười biếng vì nhất cử nhất động đều không lọt qua mắt người học chung.

Số lượng bài học các môn vạn vật, văn chương, Anh văn và Pháp văn rất nhiều, có khi học trước quên sau. Dù cả hai không đặt nặng các môn này nhưng đã đặt mục tiêu ít nhất phải đạt được điểm trung bình nên chúng tôi dốc sức thật nhiều. Cũng may là học ở chùa nên mỗi khi đầu óc muốn “bốc khói” và điên cuồng với quá nhiều kiến thức, chúng tôi lại nghe tiếng chuông chùa. Từng hồi chuông chậm rãi ngân vang như nhắc nhở phải chậm rãi, đừng quá nôn nóng. Chúng tôi lại nhẫn nại thu nạp từng chút, từng chút kiến thức và định hình kiến thức trong đầu.


Khi nào học các môn toán - lý - hóa, chúng tôi sẽ ra trường tiểu học. Đang kỳ nghỉ hè nên trường vắng lặng. Thỉnh thoảng có vài học trò vào trường chơi nhưng không ảnh hưởng mấy đến chúng tôi. Không gian ấy càng lý tưởng hơn khi có sẵn bảng để chúng tôi ghi chép.

Với ba môn quan trọng này, tôi và Duyến thường khệ nệ đem hết sách luyện thi tú tài ra để học và làm bài. Sách của tôi vốn mượn ở thư viện trường vì tôi làm gì có tiền mua sách. Ngược lại, Duyến có nhiều sách lắm nên bạn mang hết đến để chúng tôi cùng ôn.

Chúng tôi làm từng bài cho đến khi giải hết bài tập trong sách. Không những phải giải hết mà còn phải nắm được những điểm mấu chốt, những suy luận, diễn giải của từng bài tập. Học tới đâu chắc tới đó, không để sót một lỗ hổng nào.

Cứ thế, chẳng sót ngày nào, từ sáng đến chiều, Duyến ở chỗ tôi, cùng luyện thi, cùng tìm ra những thiếu sót và bổ khuyết cho nhau, có những bước tiến trong học tập cùng nhau.

Những lúc đau đầu vì bài toán nào đó giải mãi chưa ra, chúng tôi lại nói chuyện gì đó vui vẻ hoặc ra đồng đi dạo cho đến khi đầu óc tỉnh táo rồi quay lại giải bài tiếp. Có lúc chúng tôi tranh luận nảy lửa khi có những đáp án khác nhau, nhưng không vì vậy mà tình bạn sứt mẻ, ngược lại, càng khắng khít hơn.

Chúng tôi đều là những học trò xuất sắc ở các môn toán, lý, hóa nhưng không có nghĩa bài nào cũng


giải được và giải được nhanh chóng. Có lúc chúng tôi vò đầu bứt tóc cả ngày mà không giải xong một bài tập, mặt mũi đứa nào cũng thất thểu. Buổi học hôm đó kết thúc mà lòng cả hai đứa không khỏi buồn phiền. Vậy mà chỉ cần ngủ một đêm, đến sáng hôm sau, mọi thứ lại có thể giải quyết dễ dàng, nhanh gọn. Chúng tôi hiểu rằng chỉ vì quá nôn nóng nên mới mất tập trung, không thể nhìn ra vấn đề chính của bài tập.

Rút kinh nghiệm, chúng tôi học dần dần từ bài này sang bài khác, chậm rãi xem kỹ từng đề bài, từng gợi ý. Cuối cùng cũng đến lúc chúng tôi giải được hết bài tập trong các quyển sách ôn luyện thi tú tài.

Những môn không phải là “chủ lực”, dù không quá tự tin đạt điểm cao nhưng chúng tôi cũng đã học xong và tin là sẽ đạt được mức điểm mong muốn.

Hai tháng trôi qua nhanh chóng, trước kỳ thi vài ngày, tôi và Duyến ôn luyện buổi cuối. Buổi học trôi qua thật dễ chịu, thoải mái khi chúng tôi cùng xem xét lại tất cả bài vở. Không còn gì thắc mắc nữa, tất cả đã nắm hết trong lòng bàn tay rồi! Chiều đến, hai đứa cùng đi bộ ra đồng, ngắm mọi người tất bật làm việc, ngoéo tay hứa với nhau sẽ làm bài thật tốt để cùng học tiếp lớp đệ nhất, để còn sát vai ôn luyện thi tú tài toàn và đi đến những tương lai xa hơn…

Cánh đồng rộng thênh thang, dập dìu cánh chim. Chúng tôi cũng ước mình có được khoảng trời riêng để có thể tự do tung cánh với những ước mơ, hoài bão, hy vọng. Khoảng trời ấy chính là lớp đệ nhất và cả những


chặng học tập sau nữa. Dưới nắng hè, hai đứa im lặng đắm chìm trong thế giới của riêng mình, không hay hoàng hôn buông xuống tự bao giờ.

Duyến ra về, tôi tiếp tục đi bộ, thả trôi suy nghĩ trên những bờ ruộng thân thương. Lâu lắm rồi tôi không nhìn ngắm thật kỹ quê hương mình. Hai tháng nay tôi đã cày cuốc cật lực và miệt mài không nghỉ nhưng không phải trên đồng ruộng mà là trên sách vở.

Hai ngày trước kỳ thi, tôi nghỉ ngơi ở nhà, không động đến bài vở nữa. Kiến thức đã nắm chắc, điều quan trọng bây giờ là tinh thần thật tự tin, thoải mái. Hai ngày còn lại rất ngắn ngủi, không đủ để những ai lười biếng học nhồi học nhét, mà dù có học thế thì kiến thức cũng sẽ tự nhiên trôi tuột khỏi đầu lúc nào không hay.

Hai ngày đó tôi được mẹ tẩm bổ bằng những bữa cơm có vài con tép, cá lòng tong và ít rau. Thời gian trôi vèo, chỉ còn vỏn vẹn đêm cuối cùng trước ngày quan trọng. Đêm đó, tôi chuẩn bị đầy đủ những thứ cần thiết cho buổi thi rồi đi ngủ sớm. Dù có lo lắng nhưng sự tự tin vẫn lớn hơn. Tôi nhắm mắt cầu nguyện ba phù hộ tôi giữ được phong độ vào ngày mai và trong cả kỳ thi. Đêm ấy tiếng dế kêu thật dễ chịu, ru tôi chìm nhanh vào giấc ngủ, không cần biết ngày mai ra sao.

Ngày quan trọng trong đời học trò lớp đệ nhị ở Huế cuối cùng cũng đến. Tôi thức dậy sớm hơn mọi ngày - đúng lúc tiếng chuông của anh Kệ vang lên. Vệ sinh cá nhân, ăn uống xong xuôi, tôi thắp cho ba một


nén nhang. Chưa bao giờ tôi cảm thấy giây phút nào trang trọng và linh thiêng như thế. Lòng tôi bồi hồi bao cảm xúc. Có cái gì đó giống như tia lửa điện chạy xuyên qua cơ thể tôi, khiến tôi cảm giác như vừa được tiếp thêm sức mạnh vô hình nào đó.

Chia tay mẹ, tôi lên đường đến nơi thi. Vì thí sinh được sắp xếp nơi thi theo số báo danh nên tôi và Lê Đào Duyến thi ở hai nơi khác nhau. Đường phố hôm nay như chật hơn bởi các sĩ tử và cha mẹ của họ, chật bởi cả những nỗi lo, nỗi hồi hộp phủ đầy gương mặt mọi người.

Đến nơi, tôi lại phát hiện thêm nhiều ánh mắt hồi hộp khác từ các vị phụ huynh. Giờ này ở nhà chắc mẹ tôi cũng đang hồi hộp lắm. Tôi hít một hơi thật sâu, bước vào trường. Kỳ thi kéo dài ba ngày, hôm nay là ngày thứ nhất, mỗi buổi thi một môn, Tôi bước vào phòng thi cùng những thí sinh xa lạ từ các trường khác. Sự hồi hộp như lên đến đỉnh điểm khi các giám thị vào phòng thi. Tôi lại hít một hơi thật sâu rồi thở ra, tự nhắc mình cứ bình tĩnh nhưng thật ra là tim đang đánh trống liên hồi.

Mọi thủ tục xong xuôi, tiếng chuông báo hiệu giờ thi vang lên. Môn thi đầu tiên là toán. Đề được phát ra, tất cả thí sinh chăm chú ngay vào bài làm. Tôi đọc đề thi từ trên xuống dưới, không có câu nào ngoài tầm kiểm soát. Tôi làm bài, thật chậm rãi, kỹ lưỡng cho đến khi giải xong câu cuối cùng. Tôi dò qua dò lại mấy lần


bài làm để chắc chắn không phải hối tiếc về bất cứ điều gì.

Tiếng chuông báo hiệu hết giờ vang lên. Không gian tĩnh lặng cách đây mấy phút vỡ òa trong tiếng nói cười khắp nơi. Mọi người dù quen hay không đều xúm lại theo từng nhóm để dò đáp án lẫn nhau. Có người reo hò vui mừng, có người miệng cứ nhẩm nhẩm tính đi tính lại, lại có người mặt buồn xo. Chỉ cần nhìn nét mặt là biết ngay bài làm của người đó ra sao.

Những ngày thi sau thì bớt hồi hộp hơn vì tôi đã quen với trường thi, phòng thi và quen mặt cả những người bạn mới. Sau mỗi buổi thi, mọi người luôn tụ lại để bàn tán đề, suy luận cách làm bài, nhớ lại bài làm của mình thế nào để ước chừng điểm. Tôi không làm thế vì chẳng quen ai. Khi có ai đó hỏi thăm, tôi chỉ bảo làm bài cũng được.

Ba ngày thi đầy cam go, áp lực rồi cũng kết thúc. Thật tình, sau môn thi cuối cùng, tôi đã rất tự tin. Rõ ràng tôi đã học hết các cuốn sách luyện thi, đã hiểu rõ tất cả bài vở trước khi thi, đã làm bài thi hết sức thận trọng, hoàn chỉnh và nộp bài trước giờ quy định. Biết vậy nhưng nhớ lại tỉ lệ chọi ghê gớm chỉ 20% thí sinh trong toàn tỉnh được chọn, tôi cũng có chút lo lắng. Lo thì lo, nhưng tôi vẫn về nhà với tâm trạng phấn khởi sau khi đã kết thúc kỳ thi quan trọng.

Tôi lại trở về với công việc đồng áng để phụ mẹ kiếm cơm. Vào mùa này, mọi việc thu hoạch trên đồng đều đã hoàn tất. Đồng ruộng đang vào mùa khô nên


những việc hiếm hoi có thể kiếm tiền là đi kéo đất khô hoặc cuốc đất trên các mặt đất nứt nẻ (công việc này tôi đã nhắc đến ở chương trước).

Có ngày tôi cuốc đất, lại có ngày đi đẩy đất phụ người ta hoặc thay luôn vị trí con bò để kéo xe - phần việc này thay đổi giữa người phu xe và người kéo xe. Tôi không kiếm được bao nhiêu từ những việc nặng nhọc ấy nhưng ít ra cũng có đồng vào.

Trong khi đó, bạn bè tôi sau một thời gian ôn luyện, thi cử vất vả thì bắt đầu xả hơi bằng cách đi du lịch hay chơi các thú đồng quê như đá banh, câu cá… Thỉnh thoảng tôi cũng chơi với các bạn nhưng không thường lắm vì còn phải kiếm sống. Những lúc gặp lại nhau, chúng tôi thường bàn luận về đề thi, về những hồi hộp lo lắng và nôn nóng của mỗi người trong thời gian đợi kết quả. Thật ra, tôi không có nhiều tâm trí để lo lắng, bồn chồn về kết quả thi vì hầu hết thời gian đã dành cho công việc, cộng thêm tiết trời hanh nóng nên có phần mệt mỏi.

Hôm đó, như thường lệ, tôi kéo xe bò đẩy đất từ sáng. Duyến chạy xe Mobylette đến nhà tôi, không thấy tôi đâu, liền đậu xe rồi chạy ra ruộng, vừa chạy vừa la lớn: “Trung ơi! Mình đậu rồi! Hai đứa đậu rồi!”.

Tôi giật mình khi nghe giọng nói quen thuộc. Tiếng Duyến càng lúc càng gần, càng lúc càng to hơn. “Đậu rồi! Đậu rồi!”. Tôi ngớ người, lắp bắp không biết bao nhiêu lần như người ngớ ngẩn: “Hả? Hả? Hả?


Hả?… Đậu rồi hả? Hả? Hả?”. Trời ơi, tôi có nghe lầm không?

Không thể lầm được! Tôi thấy Duyến phía trước với gương mặt không thể vui hơn. Không niềm vui nào có thể sánh với niềm vui này! Làm sao tả được niềm hạnh phúc của tôi trong giây phút đó? Tôi vội đặt chiếc xe đất xuống, lao về phía Duyến để hỏi lại điều vừa nghe thấy. Duyến nhìn tôi, thở dồn dập mấy cái mới bình tĩnh nói hôm nay vừa có kết quả thi. Duyến vừa tới cổng trường xem danh sách, thấy tên hai đứa liền tức tốc chạy đến đây báo tôi biết. Bạn còn chưa kịp về nhà để báo cho gia đình.

Mắt tôi trố lên, bao nhiêu mệt mỏi nóng nực tan biến hết. Những người cùng kéo xe với tôi nghe từng lời Duyến nói mà cũng mừng vui khôn xiết. Ai cũng bỏ dở công việc để chạy tới chúc mừng tôi. Tôi xin chủ cho phép gác lại công việc, hứa sẽ hoàn thành sau vì tôi không còn tâm trí làm nữa. Tôi chỉ muốn chạy liền tới trường để xem có chính xác cái tên mình được dán ở đó không thôi.

Tôi chạy vội về nhà tắm sơ, thay quần áo. Duyến đã chờ sẵn trước cửa để chở tôi đến trường xem kết quả. Suốt đường đi, tay chân tôi vẫn run lẩy bẩy vì vừa mừng vừa lo. Tôi hỏi đi hỏi lại Duyến nhiều lần rằng có xem nhầm tên không. Duyến nói đi nói lại chỉ một câu: “Làm sao nhầm được?”. Nhưng tôi vẫn run lắm!


Đến cổng trường, tôi phải chen chúc với nhiều bạn bè mới nhìn thấy được tờ giấy kết quả. Dò tìm vần T, tôi nhìn thấy… cái tên Hồ Văn Trung, thấy đúng số báo danh của mình. Trời ơi! Cái tên cách đây 11 năm “ông Bụt” Thị Hi đã đặt cho tôi, nay đang hiện trước mắt tôi - có nghĩa là tôi đã đậu tú tài bán! Lúc này tôi mới thật sự tin lời Duyến 100%! Dò tìm tên những người bạn khác, tôi thấy có cả tên Lê Đào Duyến!

Vui mừng, lo lắng, hồi hộp, tất cả được kết thúc bằng niềm hạnh phúc vô bờ. Tôi không biết phải miêu tả niềm hạnh phúc ấy thế nào! Tôi và Duyến đập tay vào nhau thật mạnh. 11 năm đến trường, 2 tháng ròng rã ôn tập, cuối cùng cũng đã thành trái ngọt! Chúng tôi hòa cùng niềm vui với những người bạn khác; trong khi đó, nhiều gương mặt nhợt nhạt, buồn bã vì không qua được kỳ thi. Tiếc là trong túi hai đứa chẳng có lấy một xu để ăn mừng.

Duyến chở tôi về, thả tôi ở đầu ngõ rồi vội chạy xe về nhà báo tin cho gia đình. Vẫn còn lâng lâng như đang trên mây, tôi bứt một cành lúa, vừa đi vừa vẫy cành lúa vừa líu lo hát, mặc kệ người xung quanh cười và nhìn tôi như đứa dở hơi. Tôi hình dung lại tên mình trên tờ giấy kết quả. Không thể nào sai được!

Tôi đã đậu tú tài bán rồi! Làm trò vui, thậm chí trò hề cho người khác một chút cũng chẳng xá gì. Ai cười thế nào cũng không cần quan tâm. Tôi ghé nhà bà nội báo tin. Nội vui mừng khôn xiết, nước mắt chực trào. Từ trước đến nay, dòng họ tôi chưa có ai học hết


tiểu học, nói chi thi đậu tú tài. Nội trìu mến nói: “Nội thưởng cho con chén chè đậu hũ!”. Bà dắt tôi ra đầu xóm thường ngày. Bà nội không ăn, chỉ ngồi nhìn tôi âu yếm yêu thương.

Vì cơm còn không đủ ăn nên tôi rất hiếm khi ăn vặt. Nhưng ít ra tôi cũng biết mùi vị chè đậu hũ ra sao. Vậy mà chén chè đậu hũ ngay đầu xóm hôm đó bỗng ngọt hơn, ngon hơn thường lệ gấp tỉ lần, thơm hơn mọi chén chè tôi từng ăn trước đó. Có lẽ là vì đó là chén chè bà nội nghèo đã dành cho, chén chè phần thưởng cho đứa cháu sớm mồ côi cha, nay đã thi đậu tú tài. Với tôi, đó là chén chè vô giá với mùi vị thật khó quên, đặc biệt hơn mọi loại chè trên trái đất này.

Tin tức về kết quả kỳ thi truyền đi rất nhanh. Trên đường về nhà, nhiều người trong làng nhìn tôi trầm trồ. Tôi cũng thoáng nghe những lời bàn tán của mọi người về một thằng bé Trung nghèo đến không có cả mồng tơi để rớt, lại còn mồ côi cha, nay đã đậu tú tài. Trong khi đó, con cái các gia đình khá giả, thậm chí giàu có, lại thi rớt. Nhiều người đứng ở cửa tò mò nhìn tôi như cái gì đó mới lạ lắm, dù khuôn mặt tôi vẫn cũ mèm như bao nhiêu năm nay. Tôi cũng thấy nhiều giọt nước mắt của bạn bè khi nhận tin thi rớt và nhìn thấy tương lai phải đi lính hoặc chuyển nghề, bao nhiêu năm đèn sách coi như công cốc.

Về đến nhà, tôi sốt ruột đứng ngồi không yên trông ngóng mẹ về để báo tin vui lớn này. Bình thường, giờ này mẹ về tới nhà lâu rồi, sao hôm nay vẫn chưa


thấy bóng dáng đâu? Tôi đang bồn chồn đứng ở cửa thì thấy mẹ xách trên tay nào thịt thà, cá mú, gương mặt khắc khổ thân thương đang rạng rỡ nụ cười. Mẹ bảo suốt đường về như người mất hồn khi nghe người trong làng báo tin tôi đậu tú tài. Mẹ cũng bảo mẹ luôn có niềm tin ở tôi, rằng khi tôi thi xong về nhà với vẻ mặt vui vẻ là mẹ biết sẽ có kết quả tốt, nhưng vẫn không khỏi nghi ngờ khi nghe tin báo, phải hỏi đi hỏi lại nhiều lần. Sau đó mẹ quyết định vòng lại chợ mua ít thịt cá về làm bữa tiệc ăn mừng. Nói một hồi, mẹ bảo tôi nói một lời chính thức rằng đó có phải sự thật không, vì mẹ… vẫn chưa dám tin chắc chắn.

Tôi nhảy bổ vào người mẹ, nói rằng: “Đúng hết! Đúng hết! Mọi người nói đều đúng hết! Mẹ không nghe lầm đâu! Con đậu rồi mẹ ơi! Con đậu tú tài bán rồi! Con có tương lai rồi!”. Mẹ thở không kịp, nước mắt tuôn rơi. Mẹ là vậy, không biết thể hiện cảm xúc thế nào ngoài việc khóc…

Tối hôm đó, nhà tôi vui vẻ nhộn nhịp hơn mọi ngày khi hàng xóm và các cô chú trong họ hàng đến chúc mừng. Tôi và mẹ thấy tự hào và sung sướng, hạnh phúc quá đỗi. Ánh mắt mẹ rạng ngời niềm hạnh phúc, mãn nguyện - điều không dễ bắt gặp trong ngày thường. Mẹ đã chấp nhận bao đắng cay, tủi nhục để nuôi tôi lớn từng ngày, cho tôi đến trường như bao bạn bè. Ngày đó, trong suy nghĩ của những người nhà quê suốt ngày gắn với ruộng đồng, nương rẫy, không có niềm vui nào lớn bằng con cái thi đậu tú tài. Thế nên với mẹ tôi - một góa phụ, không chữ nghĩa, ròng rã cực


khổ, thậm chí chấp nhận đi ở đợ để có tiền cho con ăn học - thì niềm vui đó lớn hơn vạn lần!

Đậu tú tài là bước ngoặt trong đời vì từ nay, cánh cửa tương lai sẽ hoàn toàn rộng mở với nhiều con đường để lựa chọn. Tôi có thể tiếp tục học lên lớp đệ nhất để thi tú tài toàn rồi vào đại học, cũng có thể thi vào sư phạm để trở thành giáo viên hoặc cùng lắm thì đi lính - làm sĩ quan với cấp bậc chuẩn úy. Nói chung, con đường nào cũng tươi sáng. Cũng vì vậy mà khi tôi đậu tú tài bán, nhiều người đến chúc mừng và bàn tán xôn xao khắp làng. Đó là niềm an ủi, niềm tự hào của mẹ và cả dòng họ.

Không giống ngày biết kết quả thi đệ thất - vì sự “mờ ám” của ông Để mà tôi bán tin bán nghi về khả năng của mình - lần này, tôi thật sự tin mọi nỗ lực rồi sẽ được đền đáp. Vượt qua kỳ thi tú tài bán là bước ngoặt, là bước đi quan trọng trong chặng đường rất dài chinh phục tương lai. Nếu muốn tiến xa hơn, phải tiếp tục cố gắng.

Một kỳ thi đã qua, tiệc ăn mừng cũng đã diễn ra với bao niềm vui, bao lời chúc tụng có cánh. Tôi tiếp tục với công việc đẩy đất để kiếm cơm, chuẩn bị cho những ngày mưa lụt sắp tới. Mùa hè dần khép lại với nhiều kỷ niệm thật đẹp. Năm học mới sắp bắt đầu cùng những nỗi lo quen thuộc về tiền bạc, sách vở,... và cả những hoài bão lớn với kỳ thi tú tài toàn phía trước.


5. Kỳ thi tú tài toàn và những băn khoăn tuổi 18

Những người bạn cũ của tôi thi rớt tú tài bán đã phải rời trường, trôi dạt về những phương trời khác nhau: đi lính với cấp bậc trung sĩ, tham gia các binh chủng không tác chiến với cấp bậc thấp nhất…

Năm học mới lại đến cùng những người bạn mới từ các trường khác chuyển đến hoặc những người bạn từng cùng trường nhưng khác lớp. Tất cả học trò khối B được gom lại thành một lớp đệ nhất, do đó tôi lại học cùng Duyến. Chúng tôi rất vui mừng nhưng cũng không tránh khỏi lo lắng lẫn bồi hồi. Vì lớp tôi và cả khối đệ nhất của trường năm nay quy tụ những học trò khá, giỏi nằm trong số 20% thi đậu tú tài bán trong mùa hè qua nên sự cạnh tranh trong học tập hứa hẹn rất khốc liệt.

Ai đã vào được lớp đệ nhất đều có những ước mơ xa. Không ai dại gì “cày bừa” thi thố vất vả để rồi trắng tay. Vì vậy, mới đầu năm học mà mặt ai cũng căng thẳng và tỏ ra quyết tâm cao độ.

Năm nay cũng là năm cuối của đời học trò. Nhìn lại quãng thời gian đã qua, lòng tôi không khỏi xúc động. Lần thứ 7 dự lễ khai giảng ở Trường Quốc học Huế, vẫn tiếng chuông, vẫn những gương mặt thân quen nhưng cảm xúc trong tôi khác nhiều lắm. Tôi đi trong sân trường, nhìn những bậc đàn em và cảm nhận rõ mình đã già đi. Nỗi bỡ ngỡ, hồi hộp của ngày đầu


tiên đến trường vẫn in dấu đậm nét trong tôi. Từng mảng ký ức hiện về khiến tim tôi rung lên. Cảm giác mới mẻ ngày nào nay được thay thế bằng sự quen thuộc, gắn bó với từng góc sân trường. Vậy là đã đến năm cuối rồi! Thời gian ơi, có thể quay lại được chăng?

Lễ khai giảng năm nay, tôi mặc chiếc áo đồng phục thêu ba gạch mà ai thấy cũng phải ngưỡng mộ. Ba gạch ấy là phần thưởng cho những ngày tháng học tập miệt mài ở lớp đệ nhị năm rồi.

Năm học này, mẹ và tôi đã bớt khó khăn vì chị tôi đã lập gia đình với một sĩ quan trong quân đội miền Nam. Chị dành dụm được chút ít và mua cho tôi chiếc xe đạp - thứ mà có nằm mơ tôi cũng không nghĩ sẽ có ngày mình sở hữu. Từ đó, tôi tiết kiệm được nhiều thời gian đi về, khoảng cách từ nhà đến trường không còn phải đo bằng những bước chân mà thay bằng những vòng quay.

Mỗi ngày, tôi có thể dành thời gian phụ giúp mẹ buổi sáng rồi mới đến trường. Tan học, tôi có thể về nhà sớm hơn, việc tắm rửa, ăn cơm và học bài cũng đều sớm hơn lúc trước. Tôi có thể đạp xe đến nhà Duyến, có thể chở Duyến đến trường khi xe Duyến hư. Nói chung là có thể đạp xe đi bất cứ nơi nào tôi muốn! Tôi vui lắm! Ngày nào tôi cũng lau rửa chiếc xe đạp thân yêu thật sạch sẽ, nâng niu như báu vật.

Chị đi rồi, hai mẹ con tôi vẫn sống trong chiếc lều ọp ẹp, le lói ánh đèn dầu mỗi đêm. Có khác là chiếc lều ngày càng èo uột hơn bởi những nắng mưa lũ lụt.


Nhà chỉ còn hai miệng ăn nhưng vẫn kham khổ lắm vì công việc của mẹ không có gì khá hơn, trong khi mẹ ngày càng nhiều tuổi, sức khỏe lúc trồi lúc sụt.

Sáng nào mẹ cũng đến những gia đình giàu có để vay số tiền đủ mua một gánh rau rồi gánh đến những khu nhà giàu để bán. Đến chiều tối, mẹ gom số tiền ít ỏi bán được trong ngày mang đi trả cả vốn lẫn lời cho những người cho vay lúc sáng. Đôi chân mẹ bị bào mòn từng ngày cùng gánh rau rong ruổi qua mọi nẻo đường. Công việc vất vả vậy mà chẳng kiếm được bao nhiêu, bữa nào may mắn bán hết rau thì có cơm ngon, ngược lại thì chỉ đủ trả tiền lời.

Có bữa trời bất ngờ đổ mưa, mẹ ráng lặn lội đi bán nhưng cuối cùng rau bị ngập úng hết, vừa phải lấy tiền chắt chiu trả cho người ta, vừa bị sốt mấy ngày liền. Mẹ còn phải sống chung với chứng đau lưng dai dẳng nhiều năm nay. Thương lắm!

Cứ như vậy, ngày này qua ngày khác, không thay đổi được gì vì mẹ nghèo, không có chữ, không nghề, không có ruộng nương, chỉ có một tấm lòng thương con vô bờ. Khổ đến cùng cực cách mấy, mẹ vẫn quyết không để tôi dang dở học hành. Nếu không học tiếp thì tôi vẫn còn những con đường khác để đi vì đã đậu tú tài bán rồi, như là chọn học ngành sư phạm để kiếm sống và nuôi mẹ, để mẹ đỡ cực hơn.

Tôi nói với mẹ suy nghĩ này và bị “sạc” ngay một trận. Mẹ bảo có cơm ăn cơm, có rau ăn rau, không cơm thì ăn cháo, không rau thì nhịn, không việc gì phải


nghỉ học. Nhìn vẻ mặt cương quyết của mẹ, tôi không dám nói thêm lời nào. Lý lẽ đó của mẹ xét ra cũng đúng nhưng đứng trong vị trí của tôi - một đứa trẻ đã đến tuổi trưởng thành, biết suy nghĩ, có tương lai xán lạn, lại là con trai - thì làm sao kềm lòng khi nhìn mẹ thức khuya dậy sớm, lao động cực nhọc mỗi ngày mà nghèo vẫn hoàn nghèo?

Mẹ bảo mẹ đã chịu đựng khổ cực bao nhiêu năm nay, vậy nên chịu thêm bao nhiêu nữa cũng chẳng hề gì, đừng nghĩ cho mẹ mà hãy nghĩ cho tôi. Ngày nào mẹ cũng “hát đi hát lại” bài ca học hành nên cuối cùng tôi quyết định tiếp tục đạp xe đến trường mỗi ngày. Dù sao thì cũng chỉ còn mấy tháng nữa là kết thúc năm học rồi đến kỳ thi tú tài toàn, thi xong hẵng tính tiếp.

Khi học lớp đệ nhất tức là tôi đã 17 tuổi , cũng đã thể hiện mình là người trưởng thành, đã vượt qua kỳ thi quan trọng có tính bước ngoặt là tú tài bán, tương lai đang rộng mở - vì vậy tôi có thể trở thành điểm nhắm của những gia đình có con gái ở miền quê muốn bắt rể. Trong số đó, có một người tôi không thể không mang ơn.

Có một chủ lò bánh mì ở quê đã ngắm nghía bắt rể tôi cho cô con gái cưng xinh đẹp. Họ chỉ mới nói giỡn điều này với mẹ tôi. Mẹ kể lại tôi nghe, cũng với ý đùa giỡn. Tôi nghe cho vui rồi… cho qua. Cảnh nhà quá nghèo nên tôi không muốn nghĩ đến những chuyện yêu đương hay xa hơn.


Mẹ thường bán rau quả vào mùa hè, còn mùa đông thì chuyển sang bán bánh mì. Mỗi sáng, mẹ ghé lò bánh mì của gia đình ấy để mua bánh mì nóng, bỏ vào bao rồi mang trên vai, đi bán khắp nơi. Mẹ đi dọc xóm này tới xóm khác với câu rao quen thuộc: “Ai mua bánh mì không? Bánh mì nóng hổi vừa thổi vừa ăn”.

Mẹ đi và rao như vậy cho đến khi bao bánh mì không còn ổ nào nữa mới thôi. Lợi nhuận khi bán hết số bánh đủ để hai mẹ con sống qua ngày. Nhưng kể từ khi lấy bánh mì ở lò của gia đình này, ngày nào mẹ cũng có lời cao hơn so với khi lấy bánh ở những nơi khác, dù số lượng bánh lấy như nhau. Một hôm, mẹ kể tôi nghe chuyện “khác lạ” này, tôi suy luận có lẽ do người đếm bánh mì đã đếm lộn hoặc cố ý đếm thêm vài ổ để giúp đỡ. Ngay hôm sau, mẹ bắt đầu theo dõi thật kỹ quá trình đếm bánh. Kết quả đúng y những gì tôi suy luận: người ấy đã cố tình đếm thêm vài ổ và người ấy chính là cô con gái của gia đình có ý định bắt rể tôi.

Suốt ngày, tôi chỉ biết hết cắm đầu vào sách vở không thì nhào xuống ruộng nương kiếm ăn, rất ít khi nghĩ đến chuyện tình cảm, vậy nên tôi hết hồn khi biết điều này. Song tôi cũng thật sự xúc động khi cô ấy đã tìm cách giúp mẹ tôi, cũng là gián tiếp giúp tôi. Cô ấy thật dễ mến!

Tôi nhớ lần nào đạp xe đi học ngang qua lò bánh mì, cô gái ấy cũng nhìn tôi, cười bẽn lẽn. Tôi nhìn lại, song chẳng biết cô ấy làm thế là có ý gì và cũng chẳng quan tâm thêm. Tôi học hành thì được chứ mấy chuyện


nam - nữ còn ngu ngơ lắm, nghĩ vu vơ thì có chứ cũng chưa bao giờ có cảm xúc gì mãnh liệt với bất cứ cô gái nào.

Sau hôm biết về nghĩa cử của cô ấy, khi đạp xe ngang qua nhà cô, tôi vẫn thường bắt gặp ánh mắt thẹn thùng quen thuộc, nhưng tôi hơi ngượng ngùng nên không còn nhìn cô vu vơ như trước. Tôi bắt đầu theo dõi từng ánh mắt, cử chỉ của cô và phát hiện những biểu hiện khác lạ, dường như chứa đựng tình cảm gì đó đặc biệt dành cho tôi. Tuy nhiên, tôi vẫn giả vờ như không biết gì. Thật sự, tôi không có mối quan tâm nào khác ngoài việc phải chăm chỉ học hành và cố gắng giúp đỡ mẹ.

Đến tận bây giờ, sau bao dâu bể, tôi vẫn không biết thật sự tình cảm của cô gái ngày ấy ra sao. Không biết cô đang ở đâu, cuộc sống thế nào. Dù sao, tôi muốn mượn trang sách này để nói lời cảm ơn người con gái miền quê chân chất, tốt bụng ngày xưa đã giúp đỡ mẹ con tôi.

Năm học ấy trôi qua nhanh như cái chớp mắt, vương lại nhiều nỗi niềm ưu tư và cả những niềm vui nho nhỏ.

Lại nghỉ hè, học trò đệ nhị bắt đầu ôn thi tú tài bán còn học trò đệ nhất chúng tôi bắt tay ôn luyện cho kỳ thi tú tài toàn. Giống như năm ngoái, Lê Đào Duyến vẫn hằng ngày đến chỗ tôi cùng ôn bài, thỉnh thoảng có thêm những bạn khác như Nguyễn Khoa Hội, Tôn Thất Phát. Hai người bạn này đều con nhà giàu có, quyền


thế. Khi tôi còn cuốc bộ đến trường, họ đã có xe máy chạy vèo vèo. Được cái, dù là công tử nhưng tính tình họ không khó ưa, thường xuyên học và chơi cùng tôi nên chúng tôi khá thân thiết.

Các bạn cùng lớp đều đồng ý rằng học chung rất có hiệu quả vì khi có ai không hiểu gì thì chúng tôi cùng bàn luận, phân tích sôi nổi, học hỏi lẫn nhau để cùng tiến bộ. Ngôi nhà ọp ẹp nóng nực của tôi càng chật chội, khó thở hơn nên cả nhóm lại đến chùa và trường tiểu học gần nhà để ôn luyện.

Ngày qua ngày, tôi và Duyến lao đầu vào đống bài tập với độ khó ngày càng cao. Hai đứa cặm cụi ôn bài hết sách này đến sách khác, nắm từng dạng đề bài, giải quyết từng vấn đề, không dám xao lãng một phút giây vì biết rằng kỳ thi tú tài toàn sẽ khó hơn tú tài bán rất nhiều và tương lai chúng tôi phụ thuộc cả vào kỳ thi này.

Thỉnh thoảng, tôi tâm sự với Duyến về tương lai, về ước mơ trở thành bác sĩ để giúp đỡ người nghèo. Nhưng nhà nghèo quá, tôi lo cho mẹ còn chưa xong mà còn muốn lo cho người khác. Càng lớn, tôi càng ý thức đến chân tơ kẽ tóc từng nỗi vất vả của mẹ. Tôi đã trưởng thành và rất muốn kiếm tiền để chia sẻ với những nỗi lo của mẹ, cùng mẹ gánh vác gia đình và làm cho mẹ thật nhiều điều. Nhưng làm sao kiếm được tiền đây? Việc này rất khó vì vào thời điểm đó, con đường duy nhất để khỏi đi lính là đi học. Nhưng nếu đi lính để có tiền giúp mẹ thì làm sao đi học, trong khi tôi


không nỡ rời bỏ con đường học vấn thênh thang đang trải dài trước mắt?

Những câu hỏi ấy bám riết tôi mỗi ngày đến nỗi chỉ cần mở mắt thức dậy là tôi thấy chúng hiện ra ngay trước mắt. Từ khi còn bé xíu, tôi đã thấy mẹ chắt chiu từng đồng, cặm cụi làm lụng cực khổ, không có được một ngày sung sướng. Nay tôi đã 18 tuổi - cái tuổi đã có thể gánh vác gia đình, vậy mà chẳng đỡ đần được gì cho mẹ, để cái cực vẫn bám lấy mẹ như ngày nào. Chưa kể, bây giờ mẹ chỉ còn mình tôi để cậy nhờ, nương tựa…

Tiến không được, lùi cũng chẳng đặng. Cảm giác bất lực đến cùng cực. Tôi phải làm sao đây? Tôi đã nghe nhiều câu chuyện về một Sài Gòn phồn hoa tráng lệ, đã linh cảm về những con đường sáng sủa hơn ở nơi ấy. Tôi mơ ước được vào Sài Gòn để học và thay đổi cuộc đời, để mẹ hết khổ cực khi tuổi già đã ngấp nghé. Tôi thậm chí còn ước mơ được ra ngoại quốc như bạn bè để tiếp thu những nguồn kiến thức, những nguồn năng lượng to lớn.

Ước rất nhiều nhưng tôi cũng tự biết rằng việc đi ngoại quốc là gần như vô vọng. Tôi học giỏi nhưng không xuất sắc đến độ được Nhà nước cử đi du học nước ngoài; cũng không phải hàng con ông cháu cha hay có người nâng đỡ. Tôi phải tự bước đi trên đôi chân mình.

Duyến rất thông cảm với những suy tư, mơ ước của tôi nhưng không biết làm gì hơn ngoài việc lắng


nghe. Dù gia đình khá giả, Duyến cũng hằng ngày phải đối diện với những mơ ước riêng, những bâng khuâng, âu lo của tuổi trẻ. Duyến còn chưa biết tương lai của mình ra sao thì làm sao giải quyết được chuyện của tôi? Mà thật ra, tôi cũng chỉ mong có một người lắng nghe những tâm sự từ tận đáy lòng mình.

Đôi lúc nhìn mấy anh sĩ quan oai phong, có tiền phụ giúp gia đình, tôi thầm nghĩ rằng, mình có thi đậu hay không thì nếu đi lính, cũng sẽ là sĩ quan, có gì mà phải lo lắng? Cũng vì ý nghĩ này mà quyết tâm thi cử giảm hẳn trong tôi. Những ngày ôn thi, tôi không còn miệt mài như hồi chuẩn bị cho kỳ thi tú tài bán nữa. Tâm trí tôi đã lạc vào những suy tính về tương lai, về mẹ: nửa muốn nghỉ học để giúp mẹ, nửa lo rằng sẽ làm gì tiếp theo nếu đậu tú tài toàn. Mơ hồ quá. Học cái gì? Tiền đâu để học?

Một Sài Gòn để đổi đời vẫn chưa bao giờ thoát khỏi suy nghĩ tôi. Làm sao để vào Sài Gòn khi không có ai quen biết ở đó? Bao nhiêu con sóng cuồn cuộn đánh vào đầu óc khiến tôi bất lực như người say sóng, chẳng biết phải làm gì, đi đâu, về đâu.

Hồi nhỏ, vì rất thích trở thành bác sĩ hay kỹ sư nên tôi quyết tâm học thật giỏi để hiện thực hóa ước mơ ấy. Tôi chăm chỉ, chuyên cần học ngày học đêm, cố gắng từ kỳ thi này tới kỳ thi khác, bước qua từng năm học để ngày càng đến gần ước mơ. Đến khi học lớp đệ nhất thì tất cả điều ấy không còn nhiều ý nghĩa. Tôi là học trò giỏi, nhưng đó đã là chuyện của những năm


trước. Bây giờ, tôi không còn chăm chỉ, không còn động lực học tập vì hoàn toàn mờ mịt về định hướng tương lai, về con đường nào để mẹ thôi cực khổ. Không có ai hướng dẫn, tôi tự mày mò suy nghĩ.

Kỳ thi đã cận kề. Mỗi ngày, Duyến vẫn đến ôn bài cùng và lắng nghe nỗi lòng của tôi. Tôi miễn cưỡng ôn luyện dù sự thôi thúc và khao khát thi đậu không còn nóng bỏng nữa bởi tâm trí đã bận nghĩ suy bao nhiêu chuyện khác.

Riết rồi ngày thi cũng đến. Tôi mừng lắm vì không phải kéo dài thêm những suy nghĩ vẩn vơ nữa, cứ thi cho xong rồi ra sao thì ra. Như thường lệ tôi tới phòng thi sớm để dò số báo danh và vào chỗ ngồi, kỳ thi… Kỳ thi gồm ba môn chính: toán, lý- hóa. Đề thi toán gồm đại số, hình học, cơ học; các câu được xếp tuần tự từ dễ đến khó. Nhìn tổng thể, đề toán không khó lắm nhưng cần nhiều thời gian để suy luận, nhất là phần cơ học. Lần thi này không dễ dàng như kỳ thi tú tài bán. Tôi đọc đề rất kỹ, làm thật kỹ nhưng vẫn không tránh khỏi những giây phút lúng túng, phải nhăn mặt, vò đầu, bứt tóc suy nghĩ. Làm xong bài thi thì cũng sắp hết giờ. Như bao kỳ thi khác, sau buổi thi, mọi người lại túm tụm bàn tán về đề, về cách giải, các đáp án... Tôi bình thản ra về bởi đậu hay không cũng như nhau. Có đậu thì tôi cũng chẳng biết phải làm gì?

Các buổi thi tiếp theo diễn ra tương tự. Tôi bắt đầu nghe bạn bè xôn xao chuyện nộp đơn du học tự túc hoặc tìm học bổng, nghe bàn cả chuyện vào Sài Gòn thi


ngành kỹ sư ở Trường Kỹ thuật Phú Thọ (Đại học Bách khoa - Đại học quốc gia TP. HCM hiện nay), thi y khoa, dược khoa hay ở lại Huế học Đại học Y khoa Huế (Đại học Y dược Huế ngày nay) hay Đại học Sư phạm Huế.

Tôi cũng nghe có người tính chuyện thi vào Trường Võ Bị Đà Lạt. Đây là trường đào tạo sĩ quan chính quy, học trong 4 năm, muốn vào học phải có bằng tú tài toàn và đậu một kỳ thi tuyển khá khó. Những lựa chọn ấy đều từng lóe lên trong suy nghĩ của tôi, khiến tôi trăn trở bao ngày. Nhìn lại bản thân, tôi thấy mình không có khả năng, không có tiền bạc. Điều tôi cần làm trước mắt là tìm cách kiếm sống để nuôi bản thân và phụ giúp mẹ.

Sau kỳ thi, tôi trở lại với ruộng vườn, với những mảnh đất khô cằn để kiếm cơm và vẫn không tìm ra lời giải cho bài toán tương lai của mình. Điều đó như hố sâu thật sự với một người trẻ đang cần một lối đi rõ ràng. Tôi không biết nếu trúng tuyển sẽ học gì? Cũng không biết là mình có học được không. Còn nếu không trúng tuyển thì tính sao đây? Thi Trường Cán sự Phú Thọ (Trường Cao đẳng Công nghệ ngày nay), thi sư phạm tiểu học hay đi sĩ quan?

Nhiều câu hỏi, nhiều đáp án quá, tôi không biết phải chọn cái nào. Cuộc sống của cậu thanh niên đồng quê nghèo khó có học khác xa với những thanh niên cùng trang lứa nhưng đã dừng đường học. Những người bạn ấy đã chuẩn bị tòng quân, họ bàn và nghĩ về


việc sẽ đi lính gì, gần hay xa nhà... Họ không có quyền chọn lựa và cũng đã có mục tiêu rõ ràng nên không suy nghĩ nhiều đến mức muốn phát điên như tôi. Tôi đang chết dần chết mòn với mớ hỗn độn bao nhiêu ngày qua.

Không mục tiêu, không hướng đi, không gì cả cũng chỉ bởi tôi muốn quá nhiều. Tôi muốn làm nhiều thứ, vừa muốn học lên cao để đổi đời, vừa muốn giúp mẹ, vừa muốn vào Sài Gòn để chấm dứt đời sống nghèo khổ đói rách ở vùng quê, vừa muốn làm nhiều điều khác. Làm sao có thể thực hiện hết tất cả?

Ngày nào cũng vậy, từ sáng tới tối tôi chỉ quanh quẩn vật lộn với ruộng vườn cây cỏ, chẳng quan tâm chút xíu nào đến kết quả kỳ thi tú tài toàn. Xong việc, tôi thường ngâm mình nhiều giờ trong dòng sông trong vắt, lặn lội tắm rửa cho quên đi những suy nghĩ đeo bám mỗi ngày. Cảnh đồng quê sông nước bình yên khiến tôi không phải nghĩ ngợi gì thêm.

Một hôm, đang thư thả ngâm mình dưới nước, bỗng tôi nghe có tiếng người kêu. Tôi liền ngoi đầu dậy, ngước mắt nhìn xem là ai, gọi để làm gì. Thì ra là anh Đích. Anh Đích lớn hơn tôi khoảng bảy tuổi, đang dạy học bậc tiểu học nhưng vẫn tiếp tục dự thi tú tài toàn với hy vọng vào đại học và thăng tiến trong nghề nghiệp. Anh báo rằng: “Trung! Mày đậu rồi!”. Chỉ một câu ngắn gọn ấy mà tôi vứt bỏ hết mọi sự thoải mái, bình yên trong dòng nước. Không kịp cảm ơn anh, tôi nhảy chồm khỏi nước, chạy đi mặc quần áo rồi lao về


nhà, lấy xe đạp chạy thẳng một mạch tới trường để dò danh sách.

Đó là sự thật! Lần thứ hai tôi nhìn thấy cái tên Hồ Văn Trung trên tờ giấy kết quả dán ở cổng trường. Tôi đã đậu tú tài toàn để vào đại học, cả Lê Đào Duyến cũng có tên! Tất cả nỗi niềm của tôi bao ngày qua như vỡ òa. Dù tôi lạnh lùng vô cảm đến đâu thì kết quả hôm nay thật sự khiến tôi hạnh phúc. Niềm vui này đến quá bất ngờ, lẫn lộn với cả nỗi lo âu.

Tôi chạy xe thẳng tới nhà Duyến báo tin mừng nhưng Duyến cũng vừa biết. Hai đứa mừng rỡ vô cùng. Tôi nói vài câu với Duyến rồi chạy liền về nhà mình để báo tin.

Không ngờ, tin tôi đậu tú tài toàn đã lan tỏa rất nhanh, làng trên xóm dưới đều biết. Đi đến đâu tôi cũng nghe những lời chúc mừng từ mọi người, kể cả những người không quen biết. Hồi đó, rất hiếm người quê tôi đậu tú tài toàn, do đó việc tôi thi đậu là một tin tức sốt dẻo. Trên đường tôi loáng thoáng nghe mọi người đang bàn tán về tôi - đứa trẻ chưa bao giờ thấy mặt cha, về mẹ tôi - bà mẹ mù chữ, về hoàn cảnh neo đơn của gia đình tôi. Họ kể cho nhau nghe, kể cho con cháu nghe như một tấm gương để học tập, noi theo. Tôi vui mừng lắm, mẹ và bà nội cũng vậy. Rất đông hàng xóm và các cô chú trong họ xúm xít đến chia vui. Nhiều người còn dẫn theo con cái đến để nhìn tôi và noi gương.


Dù lòng tôi còn nhiều vướng bận nhưng lúc này tôi thật sự tự hào. Niềm tự hào ấy trong mẹ càng lớn hơn. Đây là kết quả tôi đạt được sau bao năm tháng không ngừng vươn lên trong bần cùng khổ cực, trong những lời chế giễu của người xung quanh. Kết quả ấy có cả những nỗ lực phi thường không bỏ cuộc của mẹ trước muôn vàn gian nan.

Tương lai đang rộng mở thênh thang trước mắt. Dù tôi từng nghĩ đậu hay không đậu cũng chẳng còn ý nghĩa gì nhưng bây giờ, tôi đã thấy nó có ý nghĩa rất lớn, lớn đến nỗi nếu không đậu, tôi sẽ hối hận suốt đời. Đó là ngày vui sướng với mẹ. Nụ cười và sự mãn nguyện hiển hiện trên gương mặt mẹ. Tôi cảm nhận được nỗi cơ cực của cậu bé nghèo khổ đang từ từ khép lại, những mơ ước bấy lâu có lẽ sắp thực hiện được.

Trong những ngày hè lâng lâng niềm vui thi đậu tú tài toàn, tôi vẫn lam lũ với ruộng đồng để kiếm sống. Nhưng cuộc sống đâu có đơn thuần và dễ dàng như vậy, sóng gió có thể ập đến bất cứ lúc nào. Một ngày, chị tôi ngất xỉu liên hồi khi nghe tin chồng chết. Từ nay, cuộc đời chị rẽ sang hướng khác, mong manh và khổ cực hơn khi một mình nuôi nấng hai con nhỏ giống y như mẹ tôi ngày nào. Cũng từ nay, hai mẹ con tôi cũng không còn có thể hy vọng vào sự giúp đỡ của chị. Tôi nhìn những đứa cháu nhỏ xíu của mình, cảm giác bất lực dâng tràn.

Những ngày tháng sau khi tốt nghiệp, bạn bè thường gặp nhau để bàn chuyện chọn ngành học. Có


người chuẩn bị hồ sơ xin du học như Tôn Thất Phát, có người chuẩn bị vào Sài Gòn thi kỹ sư ở Trường Kỹ thuật Phú Thọ. Lê Đào Duyến, Võ Ký Toàn, Nguyễn Duy Dần quyết định ở lại Huế thi vào Đại học Sư phạm. Còn tôi muốn vào Sài Gòn để học và làm gì đó kiếm tiền giúp mẹ. Đó là mục tiêu tôi xoáy vào để chọn hướng đi.

Tôi muốn học và muốn có tiền giúp mẹ thì không có con đường nào khác ngoài đi lính. Với mảnh bằng tú tài toàn phần, tôi có hai lựa chọn. Một là thi vào Trường Võ Bị Đà Lạt, học 4 năm để trở thành thiếu úy chính quy, sau đó có thể trở thành nhà tướng lãnh. Hai là thi vào Trường Quân y, học 7 năm để trở thành trung úy bác sĩ chính quy rồi sau đó mãi mãi phục vụ trong quân đội. Muốn thi vào trường này thì phải là sinh viên đại học y khoa. Hướng đi nào cũng trải qua thi tuyển, thi đậu sẽ trở thành người lính có lãnh lương và vẫn được học hành bài bản.

Ước mong rời Huế vào Sài Gòn - vùng đất hứa với môi trường cạnh tranh và những cơ hội thăng tiến - vẫn luôn cháy bỏng trong tôi. Tôi muốn thoát khỏi ruộng vườn, muốn thay đổi cuộc đời mình và cả đời mẹ. Sài Gòn - đó là nơi tôi nhất định phải đến!

Quyết định ngày hôm đó là khởi điểm cho con đường lưu lạc vào Sài Gòn của tôi cách đây 45 năm.


Dòng họ của tôi vui mừng khi nhà thờ họ được xây mới - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

6. “Trạm dừng” Đại học Khoa học Huế

Mùa hè dần khép lại, không thể ở nhà mãi được, đã đến lúc tôi phải đưa ra quyết định cuối cùng. Bạn bè có người đã đi nước ngoài, có người đi lính, cũng có những người không rõ đã đi đâu, về đâu.

Tôi quyết định ở lại Huế học thêm một năm chương trình B Đại học Khoa học Huế để chuẩn bị đi


Sài Gòn năm tới. Tôi cũng cố gắng tìm hiểu xem có ngành học nào ở Sài Gòn mà tôi có thể vừa học vừa làm thêm để tự lo cho mình và phụ giúp mẹ.

Hồi đó, Đại học Huế tổ chức một chương trình học mới. Năm của tôi là năm thứ hai trường áp dụng chương trình này giúp sinh viên có nhiều hướng lựa chọn. Trường thành lập hai khối A và B, tương đương dự bị khoa học chương trình MPC ( Mathematic, Physic, Chemistry, tức Toán , Vật lý, Hóa học) và SPCN (Science, Physic, Chemistry , Natural, tức Khoa học, Vật lý, Hóa học, Vạn vật) của Đại học Khoa học Sài Gòn nhưng học sâu hơn và học trình nặng hơn. Trong đó, khối A đào tạo sinh viên chuyên về toán - lý - hóa ứng dụng. Chương trình này đi sâu vào thực dụng tương đương với chương trình năm thứ nhất đào tạo kỹ sư tại Trường Kỹ thuật Phú Thọ ở Sài Gòn. Sau khi tốt nghiệp năm thứ nhất khối A, sinh viên có thể ghi danh học kỹ sư tạo tác hoặc tiếp tục học năm thứ hai cử nhân toán hoặc lý - hóa tại Trường Đại học Huế hoặc Đại học Khoa học Sài Gòn.

Khối B đào tạo sinh viên chuyên về sinh học hay còn gọi là dự bị Y khoa Huế. Phải tốt nghiệp khối B mới được vào Đại học Y khoa Huế. Nếu không vào được trường này, sinh viên có thể tiếp tục thi vào kỹ sư tạo tác ngành hóa hoặc học cử nhân lý hóa ở Huế hoặc Sài Gòn.

Với mong ước vừa có tiền để tự lo cho bản thân, đỡ gánh nặng cho mẹ vừa tiếp tục đi học để có thể đến


miền đất hứa thi vào Trường Quân y hoặc tiếp tục học ở Đại học Khoa học Sài Gòn, tôi phải phấn đấu trong năm đầu tiên của khối B ở Đại học Huế và tìm mọi cách để liên lạc với bạn bè đã đi Sài Gòn. Mục tiêu lớn nhất vẫn là phải vào Sài Gòn để thay đổi cuộc đời!

Vào Đại học Huế, tôi lại bắt đầu một hành trình mới, gian nan hơn, khó khăn hơn, vì vậy cần có ý chí quyết tâm cao hơn. Tôi đặt mục tiêu sẽ sống tự túc trong một năm, dù chưa biết làm gì để kiếm ra tiền. Cuộc sống ở Huế đâu dễ dàng và đâu phải thứ gì mình muốn cũng có thể có được.

Tôi đến trường mỗi ngày và không quên tìm kiếm việc làm. Tôi đạp xe từ nơi này đến nơi khác, hễ nghe ở đâu có việc làm, miễn đừng lao động quá sức, là tôi lại chạy đến tìm hiểu. Rốt cuộc, tôi cũng tìm được một việc làm ưng ý, phù hợp: dạy kèm. Nhờ những kiến thức vững chắc do cố công miệt mài học tập từ ngày xưa, tôi đã có được công việc này. Tôi bắt đầu những tháng ngày đạp xe lọc cọc đến nhà học trò dạy kèm toán, lý, hóa.

Nắng hay mưa, ngày hay đêm, chiếc xe đạp mà chị mua cho vẫn đồng hành cùng tôi trên từng con đường. Nhờ chiếc xe này mà tôi kiếm được số tiền đầu tiên trong đời bằng lao động trí óc chứ không phải lao động chân tay nơi ruộng vườn. Ngày nhận được số tiền ấy, tôi chạy như bay về nhà khoe mẹ. Mẹ lại khóc, tôi cũng không kềm được lòng. Đó là đồng tiền do công sức học tập 12 năm miệt mài. Ước nguyện của tôi,


mong muốn của mẹ đã phần nào thành hiện thực, dù rằng nhỏ bé. Tôi hạnh phúc lắm! Thật ra, số tiền kiếm được từ việc dạy kèm không nhiều nhưng cũng đủ để tôi sống qua ngày và nuôi dưỡng ước mơ.

Ngày lại ngày trôi qua, tâm trí tôi vẫn hướng về một Sài Gòn xa xôi - nơi tôi có thể hy vọng tìm thấy tương lai tươi sáng hơn. Nếu tôi muốn tiếp tục cuộc sống nghèo khổ hoặc cùng lắm có phần khá hơn đôi chút thì tôi đã chọn ở lại quê nhà. Nhưng là một thanh niên lớn lên từ tận cùng nghèo khó, mỗi ngày nhìn đấng sinh thành vất vả mưu sinh mà chẳng bao giờ khá lên được, nhìn họ hàng chung quanh nghèo vẫn hoàn nghèo, tôi không cho phép mình chấp nhận cuộc sống như vậy!

Phía cuối đường hầm phải có ánh sáng của hy vọng chứ? Bầu trời không thể mãi tối đen, phải đến lúc ánh mặt trời hé dạng. Quy luật cuộc sống là vậy, chỉ cần ta cứ đi, nhìn về phía trước mà tiến thì sẽ không bao giờ là đường cùng. Tôi muốn khá lên, muốn cuộc sống tốt hơn, muốn tìm kiếm những điều lớn lao hơn, muốn thay đổi! Đó là những thứ mà Sài Gòn - đô thị phát triển bậc nhất Việt Nam - có thể mang lại cho tôi.

Tôi học và làm việc mỗi ngày với tâm trí đầy ắp những khao khát cháy bỏng. Thế nên, mỗi ngày tôi đều cố gắng hết mình trong học tập, trong công việc để những điều mơ ước không chỉ dừng lại ở đó mà một ngày nó sẽ trở thành sự thật. Tôi học hết mình, làm việc hết mình, đến lớp bằng niềm tin và sự tự tin lớn dần


mỗi ngày. Tôi trở lại là chính tôi ngày nào bằng cố gắng mãnh liệt giống như thời ôn luyện cho kỳ thi tú tài bán bởi giờ đây tôi đã có mục tiêu, có những con đường phía trước cần phải đi. Những con đường không hề trải thảm và ở rất xa, nhưng không có nghĩa là không thể đi tới.

Chưa bao giờ tôi ước thời gian trôi nhanh đến vậy. Ước gì chỉ sau một cái chớp mắt là đã sang năm sau. Nhưng càng trông chờ thì sẽ càng cảm thấy thời gian như vô tận. Tôi cứ ngỡ đã đợi cả thiên niên kỷ mới đến ngày kết thúc năm học.

Một năm đại học ròng rã trôi qua với những tiết học ở trường và những giờ dạy kèm. Tôi có thêm những người bạn mới, người thầy mới, thu nạp những kiến thức mới, học thêm nhiều điều về cuộc đời.

Ký ức của tôi về Đại học Huế có hình ảnh những người thầy như thầy Tôn Thất Hanh dạy hóa hữu cơ, thầy Dương dạy cơ, thầy Thái ở phòng thí nghiệm vật lý,... Thật ra, tôi không có nhiều kỷ niệm và cảm xúc với ngôi trường này bằng Trường Quốc Học Huế. Tôi không nhớ rõ từng hàng cây, mái hiên hay những thứ khác. Có lẽ là vì tôi đã quá nôn nóng mong nhanh nhanh kết thúc năm học nên đã không kịp nhìn và cảm nhận nên không có chút rung động nào với nơi này. Hình như với tôi, đây chỉ là trạm dừng tạm bợ chứ không phải điểm đến tận cùng của khám phá, ước mơ.

Tuổi trưởng thành, tôi đã hiểu nhiều hơn về tình cảnh đất nước. Mỗi ngày, tôi có thể cảm nhận tiếng


bom đạn như sát ngay bên mình, thấm thía nỗi đau mất mát của ai đó khi nhận tin người thân tử nạn trên chiến trường. Nhìn những người cha, người mẹ đầu bạc tiễn người đầu xanh, lòng tôi trồi sụt bao cảm xúc.

Thời gian này, những phong trào sinh viên ở Huế bắt đầu nổi lên và ngày càng nóng bỏng hơn. Trái tim tôi cũng sôi sục với những ước vọng to lớn hơn, với ý nghĩ dấn thân vì đất nước, vì Tổ quốc. Nhưng tôi cũng phải nhìn lại thực tế gia đình với biết bao nỗi niềm bâng khuâng về người mẹ già, về ước mơ thoát nghèo, vươn đến một cuộc sống tươi mới hơn.

Lý tưởng của bản thân và lý tưởng vì đất nước xoay vòng trong suy nghĩ của tôi. Ý nghĩ về đất nước chỉ mới chớm nở, còn lý tưởng và mục đích của bản thân tôi đã có từ lúc tôi còn bé xíu phải kiếm ăn từng ngày ngoài đồng, đến khi lớn lên cùng với những ánh mắt giễu cợt, trêu đùa của những kẻ giàu có lắm tiền với trái tim lạnh lùng đến vô cảm, những lần mẹ bệnh mà không dám mua thuốc… - tất cả lại bùng cháy mạnh mẽ trong tôi. Tôi phải đổi đời! Mẹ không thể buôn gánh bán bưng như vậy đến hết đời! Tôi trở về ước nguyện ban đầu và quyết tâm đi Sài Gòn kiếm tiền và học tiếp.

Thời gian dần trôi, năm học đã chấm dứt. Đã đến lúc phải chọn lựa! Tôi quyết định theo đúng những gì mình đã suy nghĩ, là rời Huế vào Sài Gòn. Trong suốt một năm đằng đẵng, ngoài việc học và dạy kèm,


tôi dành rất nhiều thì giờ để tìm tòi, móc nối với những người ở Sài Gòn.

Câu hỏi ngày xưa tìm đâu ra người thân thích nơi đất khách quê người nay đã được giải đáp bằng bạn Nguyễn Văn Cương - bạn học cũ, khá thân với tôi và Duyến thời học Trường Quốc học Huế - đã sống và học ở Sài Gòn một năm nay. Tôi đã liên lạc được với gia đình bạn ở Huế và biết thêm bạn vừa tốt nghiệp trường sĩ quan ở Thủ Đức với cấp bậc chuẩn úy.

Sau nhiều ngày đêm nghĩ về Sài Gòn, bây giờ nơi ấy đã gần hơn bao giờ hết bởi tôi đã có đủ hành trang cần thiết từ việc học cho đến người quen. Thời điểm quan trọng đã đến! Tôi đã chuẩn bị tâm lý để bươn chải với cuộc sống mới ở nơi hoàn toàn xa lạ. Dù khó khăn mấy, tôi cũng quyết chí vượt qua vì đó là khao khát, là ước mơ cháy bỏng từ rất lâu.

Tôi quyết định đi Sài Gòn để viết những trang mới tươi và vui hơn cho đời mình, đời mẹ!


CHƯƠNG III GIAN TRUÂN NƠI MIỀN

ĐẤT HỨA

1. Sài Gòn, Bước Đầu Vào Đời

Những ngày cuối năm học ở Trường Đại học Huế, trong khi nhiều người xốn xang thì lòng tôi vui mừng quá đỗi bởi ước mơ đặt chân đến Sài Gòn không còn xa vời vợi nữa. Tôi không màng đến những sinh hoạt hằng ngày ở trường bởi đã đến lúc phải thực hiện quyết tâm đến với miền đất hứa Sài Gòn, phải dứt áo ra đi bỏ lại sau lưng thành phố Huế hiền hòa thân thương - nơi có người mẹ già vẫn hằng ngày vật lộn với ruộng đồng.

Sài Gòn! Đó là nơi chứa đựng bao thứ tươi đẹp mà một người trẻ như tôi luôn khao khát đặt chân đến. Là mảnh đất phồn hoa, trù phú, là niềm hy vọng của biết bao nhiêu người ở tỉnh lẻ. Cuối cùng thì giấc mơ cháy bỏng từ rất lâu cũng sắp thành hiện thực!

Việc tôi rời Huế sẽ phần nào đỡ gánh nặng cho mẹ. Mẹ có thể tự lo ở quê nhà. Tôi rời Huế vì ý nghĩ muốn thoát khỏi vùng đất nghèo khó để tìm cơ hội thay đổi cuộc đời. Hy vọng Sài Gòn sẽ là nơi tôi có thể vừa học vừa kiếm tiền giúp mẹ, là nơi tôi có thể đua tranh trong môi trường mới. Đó là những lý do thôi thúc tôi ra đi.

Dù thường xuyên nghĩ về những dự định, những kế hoạch sẽ thực hiện ở Sài Gòn nhưng thật ra tôi chưa có hình dung nào trọn vẹn, cụ thể về nơi ấy. Tất cả những gì biết được chỉ qua báo chí, một số hình ảnh hay lời kể, còn Sài Gòn trong hiện thực thế nào vẫn là


những điều rất bí ẩn. Nhưng chính bí ẩn đó càng thôi thúc tôi khám phá con đường của riêng mình.

Tôi chẳng có ai thân thích ở Sài Gòn. Ngay cả trong thành phố Huế, tôi đã chẳng có người thân nào để nương nhờ trong những năm tháng vất vả đường xa tới trường, ăn ở kham khổ thì làm gì có bà con họ hàng ở nơi xa tít như Sài Gòn? Tôi hơi rùng mình khi nghĩ đến điều ấy nhưng dù khó khăn, khổ sở, bơ vơ thế nào, tôi cũng quyết đi. Chỉ có ra đi, tôi mới có được những cơ hội lớn cho đời mình. Tôi phải thay đổi cuộc đời mình, thay đổi cuộc đời nghèo khổ đói rách của mẹ. Tôi nghĩ như vậy và trong đầu đã có những suy tính riêng.

Như đã nói ở chương sách trước, trong thời gian học Đại học Huế, tôi vẫn giữ liên lạc với những người bạn cũ, trong đó có Nguyễn Văn Cương. Cương học cùng tôi 7 năm từ lớp đệ thất cho đến hết lớp đệ nhất. Sau khi học xong lớp đệ nhất và sau kỳ thi tú tài toàn, Cương đăng ký vào trường sĩ quan Thủ Đức với cấp bậc chuẩn úy. Lương sĩ quan của Cương tuy không nhiều nhưng cũng đủ sống. Vì vậy, tôi liên lạc với Cương với hy vọng có thể nhờ bạn giúp đỡ khi vào Sài Gòn, trước tiên là nhờ đón ở ga Sài Gòn.

Khi mọi thứ đã gần như chắc chắn, tôi mới thông báo cho mẹ về ý định đi Sài Gòn. Thật ra, tôi từng kể cho mẹ nghe về ước mơ, về hy vọng đổi đời ở những miền đất hứa hẹn hơn quê nghèo nhưng hình như đến lúc này, mẹ vẫn không ngờ tôi lại quyết tâm ra đi đến vậy.


Từ trước đến nay, mẹ lúc nào cũng lo lắng cho tôi, vậy nên lúc đó mẹ lại càng lo lắng gấp ngàn lần. Nhưng biết làm sao đây, tôi đã lớn và có con đường phải đi, phải xây đắp tương lai. Mẹ dù lo, dù buồn, dù nặng trĩu suy tư thì vẫn phải ủng hộ tôi vì mẹ đâu có cơ hội biết đến một thế giới khác hơn ruộng đồng.

Những ngày tháng ít ỏi còn lại ở Huế, cuộc sống của tôi trôi qua như bao ngày, nhưng tâm trạng lẫn lộn buồn vui khó tả. Càng gần đến ngày lên đường, nỗi buồn và sự lo lắng càng như nuốt trọn tim tôi. Không biết chuyến đi lần này sẽ ra sao? Hành trình chỉ mới là bắt đầu, con đường phía trước hẳn sẽ lắm gian nan. Những suy tưởng, mộng ước… vẫn còn xa xôi quá. Mẹ ở nhà biết sẻ chia vui buồn cùng ai? Biết khi nào tôi mới có dịp quay về nơi này? Chuyến đi này không phải là xa mẹ ngày một ngày hai, bởi chính tôi cũng không biết chắc liệu có ngày trở về không giữa bối cảnh đất nước chiến tranh loạn lạc triền miên…

Tôi cũng hỏi đi hỏi lại bản thân nhiều lần rằng đến Sài Gòn có thật sự là điều tôi mong muốn, bởi ở đó sẽ chẳng có ai để dựa vào, còn tại Huế, ít ra còn có mẹ ở bên, an ủi tinh thần. Liệu tôi có thể vượt qua những cạm bẫy nơi miền đất phồn hoa đó không?... Rất nhiều dấu chấm hỏi xoay quanh tâm trí tôi. Cuối cùng, tôi tự trả lời tất cả bằng một dấu chấm than: ĐI!

Về vật chất, tôi không có gì ngoài tấm áo rách, nhưng về tinh thần, tôi có trí tuệ, lòng quyết tâm, ý chí và một tuổi trẻ rộng thênh thang để đi tìm và bước tới


một chân trời tươi đẹp hơn. Tuổi già của mẹ đang đến gần, tôi không muốn trong tương lai mẹ tiếp tục cơ cực, lam lũ như bây giờ. Chỉ có con đường duy nhất là đến Sài Gòn. Đây là con đường tôi chọn, tôi muốn đi và quyết đi tới cùng.

Ngày tôi đi, trời Huế buồn mênh mang. Những đám mây u ám trên bầu trời như muốn níu kéo điều gì. Lá vàng rơi rớt đâu đây như nói thay nỗi lòng của tôi - đứa con được sinh ra và gắn bó suốt 19 năm trời trên mảnh đất này. Tôi nhìn trời Huế, nhìn đất Huế mà nghe tim xốn xang.

Mẹ tiễn tôi bằng những giọt nước mắt chan chứa bao yêu thương và hy vọng. Tôi đã lớn, đã đủ khiến mẹ an tâm nên mẹ không còn dặn dò như ngày tiễn vào Viện Dục Anh nữa. Mẹ chỉ hy vọng tôi bình an và mong chờ ngày tôi trở lại không còn nghèo khổ. Tôi ngậm ngùi ra đi với hy vọng vài ba năm sau sẽ thành tài, giúp mẹ bỏ bớt gánh nặng đã phải gồng gánh bao nhiêu năm nay.

Tàu rù rì rời Huế, bao nhiêu tâm sự đành chôn chặt trong lòng của mẹ và tôi. Nhìn bóng dáng mẹ khuất xa, tôi chỉ biết nuốt nước mắt vào tận đáy lòng. Từ nay tôi sẽ không còn mẹ bên cạnh nhắc nhở những điều nhỏ nhặt nhất, không còn được ăn bữa cơm rau muối đầy tình thương, sẻ chia với nhau từng con tép bé xíu… Tất cả bây giờ không chỉ là ký ức mà còn là động lực trong tôi. Từ nay tôi chỉ còn một thân một mình,


phải tự biết chăm sóc, lo lắng cho bản thân, tự quyết định mọi việc.

Tôi tự nhủ: “Mẹ ơi, con chắc chắn sẽ có ngày trở về bình an và với thành quả vượt hơn cả những gì mẹ hy vọng. Chắc chắn!”.

Xa mẹ thật rồi… Xa Huế thật rồi… Xa những gì thân thương, gần gũi thật rồi… Tôi chưa bao giờ đi xa như vậy, chưa bao giờ thấy những nơi nào không giống như Huế thân yêu của tôi. Tàu đi qua những cung đường mới mẻ và xa lạ - những nơi tôi chưa từng biết đến. Những bãi biển xa xa, những cồn cát trắng xóa, những dãy núi hùng vĩ… - mọi thứ lướt qua trước mắt như một giấc mơ, khiến tôi liên tục bất ngờ. Lạ quá! Thích quá! Cảm giác bỡ ngỡ, xúc động trước cảnh thiên nhiên và con người Việt Nam bao trùm lấy tôi. Phải chăng ngoài ô cửa tàu kia là chốn thiên đường? Cảm giác mệt mỏi không hề tồn tại, chỉ có đây sự khoan khoái tận hưởng thiên nhiên đất trời khi tàu lướt qua từng lát cắt của đất nước! Tôi đã được đi, được cảm nhận và biết rằng Sài Gòn đang rất gần với tôi.

Song, những lo lắng, hồi hộp vẫn không cách nào xóa đi được. Sài Gòn sẽ như thế nào, có như tôi nghĩ không? Thật khó tưởng tượng! Tôi lại nghĩ về những mơ ước, những hy vọng về một ngày không xa được trở về cố đô thăm mẹ. Nhưng cái lo trước mắt là không biết có gặp được Cương ở ga không? Trời ơi, không gặp Cương thì biết làm thế nào, biết đi đâu? (thời đó làm gì có điện thoại cầm tay như bây giờ)…


Hàng trăm câu hỏi, muôn vàn lo lắng lại quay cuồng trong đầu tôi.

Tàu đến ga lúc khoảng 10 giờ sáng. Sài Gòn - miền đất hứa hằng mong đợi bấy lâu - nay đang hiện trước mắt. Đây là ga Sài Gòn rồi! Rộng lớn quá, lớn hơn ga Huế nhiều quá. Kẻ đón người đi đông như kiến. Thật quá sức tưởng tượng! Tôi bước ra khỏi toa tàu với bao lo lắng, túi xách vỏn vẹn vài bộ quần áo cũ và đống sách vở để luyện thi. Dáo dác tìm kiếm trong biển người kín đặc, tôi vẫn chưa nhìn thấy Cương đâu.

Trong lúc tôi đang bỡ ngỡ, lo sợ nhìn xung quanh để cố tìm hy vọng thì trong đám đông hỗn độn đang chen chúc bỗng xuất hiện gương mặt thân quen. Không nhầm vào đâu được, chính là Cương! Trời ơi, chính là Cương rồi, thật mừng quá! Giữa Sài Gòn rộng lớn và xa lạ này, tôi đã có một người bạn để cưu mang trong những bước đi đầu tiên, tôi sẽ không phải lạc lõng rồi.

Cương dẫn tôi vào quán nước bên góc chợ Bến Thành để nghỉ ngơi và uống nước. Ôi trời, chợ Bến Thành là đây, ngay kế ga Sài Gòn (ngày đó ga Sài Gòn nằm đối diện khách sạn New World, quận 1, còn bây giờ ga đặt ở đường Nguyễn Thông, quận 3). Những ngôi nhà cao tầng, đời sống phố thị nhộn nhịp, người qua lại tấp nập... Thật mới mẻ làm sao!

Lúc này, tôi mới định hình lại, hít một hơi thật sâu, thử cảm nhận hương vị Sài Gòn. Cái mùi này đương nhiên… khác Huế, nhưng khác nhiều quá. Có


chút gì đó ngột ngạt, chút gì đó bon chen, xảo trá nhưng cũng có rất nhiều hứa hẹn cho tương lai. Đúng là Sài Gòn hòn ngọc Viễn Đông!

Cương và tôi ngồi nói chuyện thật lâu về quá khứ, bạn bè, tương lai... Quá khứ thì chỉ nhắc qua loa về những ngày đi học cùng nhau, về những người bạn khác, về Huế. Còn tương lai thì vô định. Tôi chỉ ra đi bằng một sự kiên định và lòng quyết tâm chứ không biết rõ chuyện gì đang đợi mình phía trước. Vấn đề quan trọng nhất lúc này là biết ở đâu đêm nay và làm gì trong những ngày chờ đợi năm học mới.

Cũng như tôi, Cương không có người thân nào ở Sài Gòn. Hầu hết một năm qua ở đây, Cương ở trong quân trường, bạn bè quen biết đều ở trong trường sĩ quan. Ban đầu Cương dự định chúng tôi sẽ đi kiếm phòng trọ để ở tạm đêm nay rồi sau đó tìm phòng trọ cho sinh viên mướn dài hạn. Cương hỏi tôi về vấn đề tiền bạc. Tôi nói rằng số tiền mẹ dành dụm và cho tôi chỉ đủ đi tàu vào Sài Gòn và sống vài ngày thôi. Cương tá hỏa. Với số tiền cỏn con đó, tôi ăn còn không đủ cho những ngày sắp tới thì nói gì thuê phòng trọ? Cương thì vẫn chưa tới ngày lãnh lương, biết làm sao đây? Chúng tôi vừa đi, vừa nghĩ, vừa lo. Tôi thật không biết phải làm sao. Sài Gòn quá lạ lẫm.

Nghĩ một lúc, may thay Cương sực nhớ có quen một người bạn tên Huân ở Trường Đại học Nông Lâm Súc (nay là Trường Đại học Nông Lâm TP.HCM) thông qua một người bạn ở trường sĩ quan. Cương dẫn


tôi đến ngay cư xá của Trường Đại học Nông Lâm Súc. Đây là nơi dành cho sinh viên ở, khá xập xệ, nằm trong khuôn viên Trường Đại học Nông Lâm Súc trên đường Đinh Tiên Hoàng, đối diện với Đài Truyền hình thành phố, ngay bên cạnh Trường Đại học Văn khoa Sài Gòn.

Cương kể hết hoàn cảnh của tôi cho Huân nghe và nhờ giúp đỡ tôi chỗ ngủ, dù ngủ dưới đất cũng được. Nhìn khu cư xá xập xệ, phòng nào cũng chật cứng, chỉ đủ chỗ cho 4 người nằm trên giường gỗ và một lối đi, không thể chứa thêm người nữa, tôi thấy hy vọng hơi mong manh. Không biết những người bạn xa lạ kia có chịu giúp tôi không? Nếu họ không giúp thì phải tính tiếp đường nào?

Sau khi thương lượng cùng những người bạn trong phòng, Huân bước ra và gật đầu. Giây phút ấy thật không có niềm vui nào sánh bằng! Giữa Sài Gòn đất chật người đông đầy bon chen này, đã có người giúp đỡ tôi! Dù căn phòng nhỏ xíu, họ vẫn dành một chỗ cho người lạ. Dù chỉ là tấm chiếu rách trải trên nền đất, tôi cũng rất xúc động trước tấm lòng của những người bạn này. Nghĩa cử ấy đã cho tôi một niềm tin, một hy vọng thật sự ở Sài Gòn ngay trong thời điểm đầu tiên của hành trình đi tìm tương lai.

Thấy mọi việc đã ổn, Cương chia tay tôi để về đơn vị ngủ. (Qua những trang viết này, tôi xin được gửi lời tri ân sâu sắc đến người bạn tốt Nguyễn Văn Cương. Chúng tôi đã mất liên lạc quá lâu, không biết bây giờ Cương đang ở đâu. Tôi chỉ nghe tin bạn đã


mất. Nếu đúng thế, mong rằng ở thế giới bên kia, bạn tìm thấy sự bình an, hạnh phúc và mỉm cười cho thằng bạn khốn khổ ngày nào mà bạn từng chia sẻ, giúp đỡ).

Đó là buổi tối đầu tiên của tôi nơi đất khách quê người. Nằm trên tấm chiếu rách mà Huân cho mượn, trong căn phòng bé tí tẹo với những con người xa lạ xung quanh, tôi thấy nhớ da diết Huế, nhớ quay quắt căn nhà ọp ẹp của hai mẹ con. Nhưng tôi đã đi rồi thì không quay đầu lại, quyết tiến lên phía trước.

Không khí ở đây thật khác, mang lại những cảm giác thật khác và chắc chắn sẽ còn nhiều mới lạ trong những ngày sắp tới. Tôi nghĩ đến ngày mai, ngày kia và cả những ngày sau đó… Một lúc sau, tôi chìm vào giấc ngủ ngon lành cho tới sáng, tái tạo năng lượng sau một chuyến đi dài đầy mỏi mệt, lo lắng lẫn háo hức.

Ngày hôm sau, Cương quay lại ký túc xá Trường Đại học Nông Lâm Súc để dẫn tôi đi tìm trường quân y hỏi thủ tục xin dự thi để đi lính. Trường nằm trên đường Nguyễn Tri Phương nối dài gần đoạn đường Tô Hiến Thành. Tôi vào trường để hỏi thì được thông báo còn 10 ngày nữa mới phát đơn và một tháng rưỡi nữa mới tới ngày thi. Tổng cộng là gần 2 tháng. Lâu quá! Tôi biết làm gì trong khoảng thời gian trống đó? Số tiền mẹ cho chỉ đủ để sống 7 ngày với những bữa cơm bình dân ngoài vỉa hè. Cương lại sắp về đơn vị ở Sư đoàn 9 thuộc Quân khu 4 ở tận miền Tây. Tiền đâu để sống chờ đến ngày thi? Điều duy nhất tôi biết là


phải trụ lại Sài Gòn và trước mắt là phải kiếm tiền nuôi sống bản thân trong những ngày đợi năm học mới.

Các sinh viên trong ký túc xá Trường Đại học Nông Lâm Súc đều là dân tỉnh lẻ, học trên tôi vài lớp hoặc cùng lứa, hầu hết là con nhà nghèo nên rất thông cảm với hoàn cảnh của tôi. Thêm nữa, đang là dịp hè, nhiều sinh viên về quê nên ký túc xá trống một số chỗ nên tôi không mấy khó khăn xin một chỗ để ngủ tạm trong những ngày đầu ở đây. Còn việc tiền bạc thì chắc chắn tôi phải đi làm thôi.

Hỏi han những anh em sinh viên ở ký túc xá về chuyện tìm việc làm, tôi nhận được rất nhiều góp ý và chỉ bảo tận tình rằng ở Sài Gòn dễ sống lắm, có thể đi bán báo, chạy bàn, khuân vác,... và nhất là đi dạy kèm cho con em những gia đình giàu có.

Họ còn chỉ tôi cách đăng quảng cáo làm gia sư: đừng đăng là sinh viên năm thứ nhất, năm thứ hai mà nên đăng là sinh viên năm thứ ba hoặc thứ tư, đang học kỹ sư hoặc cử nhân toán hoặc lý, hóa vì học sinh chủ yếu cần được kèm cặp các môn này. Hay quá! Đó là những môn sở trường của tôi mà! Ngày còn ở Đại học Huế, tôi vẫn đạp xe đi dạy kèm mỗi ngày đó thôi. Thế là đã có một cánh cửa hé mở trước mắt - cánh cửa tôi hằng mong ước để tồn tại ở Sài Gòn.

Ngay sáng hôm sau, tôi đến các tòa soạn báo để đăng quảng cáo miễn phí theo đúng lời dặn dò của các anh em, lấy địa chỉ ký túc xá Trường Đại học Nông Lâm Súc để liên lạc. Chỉ một ngày sau, tôi nhận được


thư của một gia đình ở cầu Chữ Y mời dạy kèm cho hai em, một học lớp đệ tam (lớp 10 ngày nay), một học lớp đệ tứ (lớp 9 ngày nay). Trong thư mời có ghi mỗi tuần sẽ dạy 3 buổi, từ 5 - 7 giờ chiều, đồng lương vừa phải, đủ ăn cơm xã hội qua ngày. Thế là tôi có thể tồn tại được rồi. Mừng quá!

Tôi đến nhà gia chủ để nhận việc. Sau khi phỏng vấn tôi vài câu, có lẽ thấy tôi mặt mày sáng sủa, thật thà, quê mùa nên họ tin tưởng và đề nghị thử việc ngay. Tôi hơi lo vì phải dạy ngay cho học sinh trước sự quan sát của cha mẹ các em, trong khi tôi chưa chuẩn bị tinh thần lẫn bài dạy.

Tay tôi run run cầm viên phấn đứng trước tấm bảng đen. Nhưng chỉ sau vài phút, tôi lấy lại được bình tĩnh, nói năng trôi chảy, trình bày thông suốt và lý luận khoa học. Vốn dĩ đây là việc tôi đã làm gần một năm trời để kiếm sống khi học ở Đại học Huế nên phần còn lại của buổi thử việc diễn ra rất suôn sẻ. Vẻ mặt của hai vị phụ huynh thể hiện rõ sự hài lòng. Họ chính thức nhận tôi làm. Đó là ngày thứ 4 kể từ khi tôi đặt chân đến Sài Gòn, cũng là ngày tôi có được công việc đầu tiên ở miền đất hứa. Những nỗi lo dường như tan biến hết.

Tuy vậy, tôi nhận thấy chỉ với 6 giờ dạy kèm mỗi tuần thì số tiền lương nhận được không đủ trang trải chi phí ăn uống và đi lại, dù là đi xe buýt chăng nữa. Khoảng thời gian này tôi cũng chẳng có việc gì để


làm, chỉ ngồi đếm từng ngày chuẩn bị cho niên học tới. Suy đi tính lại, tôi nghĩ phải tìm thêm nơi dạy kèm.

Tôi lại đi đăng quảng cáo để tìm thêm vài chỗ dạy kèm nhằm lấp đầy những ngày trong tuần. Chỗ nào cũng được, tiền lương cao hay thấp tôi đều nhận làm, có tiền là có đường sống thôi. Tìm thì sẽ ra, cuối cùng, tôi cũng tìm được thêm một chỗ dạy kèm. Tổng số tiền tôi kiếm được có thể đủ nuôi sống bản thân những ngày sắp tới.

Thấy yên bề công việc, tôi bắt đầu nghĩ đến chuyện thuê nhà vì không thể sống mãi trong ký túc xá Trường Đại học Nông Lâm Súc trong cảnh tạm bợ và nhờ vả người khác. Sự hiện diện của tôi thời gian qua khiến không gian sống của các bạn ở ký túc xá vốn đã khiêm tốn nay càng chật chội hơn, những sinh hoạt cũng có phần bất tiện.

Nhưng mướn nhà đâu có dễ dàng gì! Tôi đi đến đâu cũng bị từ chối vì không có tiền để đặt cọc nhà. Lúc này Cương cũng đã về miền Tây cùng đơn vị nên tôi không thể nhờ vả ai. Từ bây giờ, tôi chính thức một thân một mình bươn chải, phải lo mọi thứ từ ăn ở, công việc,... Tôi đành đi năn nỉ những người bạn mới quen ở ký túc xá cho ở tạm thêm vài tuần. Thật tình tôi rất ngại nhưng không còn cách nào khác.

Tôi nhớ mẹ kinh khủng. Không biết mấy ngày qua mẹ ra sao? Chắc mẹ nhớ tôi lắm? Cuộc sống ở đây đâu đơn giản như ở vùng quê nghèo nữa, mảnh đất này


đâu có những cánh đồng chạy dài hun hút nữa… Tôi phải cố gắng để ngày trở về có cái làm mẹ tự hào.

Mỗi ngày của tôi dần trôi qua bằng những giờ đi dạy kèm, bằng những lúc lang thang khắp Sài Gòn tìm hiểu về nơi phồn hoa đầy hứa hẹn mà tôi đã khao khát từ lâu, bằng những câu chuyện tâm tình cùng những người bạn mới quen, bằng những quan hệ mới trong ký túc xá…

Chỉ còn hơn một tháng nữa tôi phải rời khỏi đây vì sắp tới ngày nhập học niên khóa mới. Những sinh viên ở tỉnh lẻ cũng đã bắt đầu quay lại ký túc xá. Tôi rất băn khoăn vì đã đi tìm nhà trọ nhiều ngày nhưng vẫn chưa có tin tốt lành nào. Tôi đã tìm ở mọi nơi, đặc biệt là nơi ở ghép vì một mình tôi thì không gánh nổi tiền nhà. Tôi cũng cố tìm những căn nhà mà chủ nhà dễ dãi một chút nhưng rốt cuộc vẫn chưa có gì mới mẻ.

10 ngày trôi qua, tôi đã quen với nhịp sống hối hả của Sài Gòn. Mọi hoạt động hằng ngày của tôi như một cỗ máy: buổi sáng đi tìm nhà, buổi trưa nắng chạy trốn vào thư viện đọc sách, chiều đi dạy học.

Ngày nào cũng “rập khuôn” như vậy, tiền cứ vơi bớt từng ngày, dù tôi đã cố gắng tiết kiệm, ăn uống tằn tiện lắm. Khi chỉ còn đủ tiền để ăn hai bữa cơm nữa, tôi rất lo lắng nhưng không thể hỏi gia chủ để lãnh lương trước, cũng chẳng có ai để mượn tiền xài tạm. Đến chỗ ở tôi còn phải trông cậy vào các anh em ở ký túc xá thì tôi chẳng dám mở miệng nhờ ai giúp đỡ thêm, bấy nhiêu đó đã là quý lắm rồi!


Lo lắng, tính toán mãi thì cái giây phút không một xu dính túi đúng nghĩa cũng đã đến! Tôi không còn thứ gì đáng giá trong người để cứu đói cho bản thân. Giờ cơm tới, tôi nghe được tiếng cái bụng rên la thảm thiết. Có mùi thơm thức ăn dậy lên từ những quán ăn quanh đây. Trời ơi, tôi đói quá! Biết ăn gì đây? Chẳng có gì để ăn, cũng chẳng có đồng bạc nào để mua thức ăn cả… Tôi không có thứ gì để bán, cũng chẳng có thứ gì để cầm cố, tôi chỉ có một thứ duy nhất là khối óc này đây. Tôi đói lắm nhưng không thể hỏi mượn tiền những người bạn mới quen.

Quả thật tôi đến đường cùng rồi. Không còn sức để đi tìm nhà thuê nữa, không thể nhấc nổi chân mình đi ra ngoài, tôi phải nằm nhà dưỡng sức để buổi chiều đi dạy, nhìn thời gian trôi với cái bụng rỗng tuếch, cồn cào rên xiết trong cơn đói tột cùng. Việc dạy không cần nhiều năng lượng nhưng việc đi bộ đến chỗ dạy (vì không còn đồng nào để đi xe buýt) thì chắc chắn mất nhiều sức.

Một ngày, rồi hai ngày trôi qua như thế, tôi chỉ uống nước lạnh để cầm cự, càng lúc càng thấy trời đất quay cuồng. Vậy mà thời điểm lãnh lương vẫn còn xa quá...

Tôi hoàn toàn bế tắc nhưng việc đi dạy không thể nào ngừng được. Nhìn những nồi khoai lang, những khay củ sắn được bày bán trước cổng trường, ruột tôi kêu rào rào. Ước gì có củ khoai lót dạ, dù nhỏ xíu cũng


đủ để tôi tỉnh táo lên. Tôi thèm, thèm lắm, thèm khủng khiếp!

Chưa bao giờ tôi phải trải qua cơn đói lên đến tột đỉnh như vậy. Đã mấy ngày rồi mà bụng tôi chỉ toàn nước lạnh. Nếu theo đúng quy luật tự nhiên thì tôi sắp chết rồi, chết đói! Bây giờ tôi mới thấm thía đâu là tận cùng của cơn bĩ cực, tận cùng của sự sống. Tôi thấy mình thật sự mong manh, không dám chắc chắn điều gì, cũng không dám nghĩ về tương lai. Lúc này trước mắt tôi bắt đầu nổi nhiều đom đóm. Tôi không còn tỉnh táo nữa. Tôi đã biết thế nào là đói thật sự, đói đúng nghĩa không có gì để ăn.

Những ngày ở Huế, dù nghèo khổ đến cỡ nào, hai mẹ con vẫn có thứ gì đó để ăn, hết gạo thì có khoai sắn lót lòng qua bữa, hay nhờ rau củ bắp ngô để ấm bụng. Có bữa đói bữa no nhưng chưa bao giờ rơi vào tình cảnh không có thứ gì cho vào bụng như lúc này. Tôi đang ở Sài Gòn - cách xa Huế gần một ngày đi tàu, không quen biết ai, không một xu dính túi, ngủ nhờ vào tình thương của những người xa lạ…, biết phải làm sao?

Cơn đói hoành hành đến ngày thứ ba, tôi vẫn cố gắng chịu đựng để mỗi ngày đều tiếp tục đi dạy kèm. Trên đường đi, đầu tôi cứ lắc lư quay cuồng, từng hơi thở cũng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết. Tôi định bụng khi tới nơi sẽ mượn tạm học trò vài đồng để mua khoai sắn ăn lấy sức. Tôi cố gắng bước đi từng bước chậm rãi, mồ hôi ra ướt hết áo. Mồ hôi ra vì đói, vì yếu


sức chứ không phải vì mệt. Đi vài bước, tôi lại ngồi nghỉ một chút. Cứ như vậy, tôi lê lết qua từng đoạn đường mà tôi cũng không nhớ rõ, chỉ đi trong vô thức, đi theo bản năng, đi theo con đường quen thuộc mà thôi. Tôi không còn sức lực để xác định đường đi nữa.

Cuối cùng, tôi cũng tới được cầu Chữ Y, nhà của hai đứa học trò đang ở trước mắt. Sự thật là khoảng thời gian tôi dành để đi được đến đây gấp mấy lần những ngày trước.

Tôi mệt mỏi bước vào phòng học để chuẩn bị bài vở, lúc này, hai em đã có mặt như thường lệ. Mặt tôi bơ phờ, tay chân run rẩy; toàn thân cạn kiệt năng lượng, thừ ra như một cái thây chết. Biết tình hình không ổn nhưng tôi vẫn gắng gượng đứng dậy cầm phấn và viết lên bảng. Nhưng tôi đã chạm đến giới hạn cuối cùng của sự cố gắng rồi. Không thể nào tiếp tục được nữa…

Đầu óc tôi tối sầm lại, mọi thứ nhòa đi, đom đóm bắt đầu nhảy múa trước mắt tôi. Tôi bắt đầu mất kiểm soát, không còn hay biết trời đất. Ba ngày lả ruột không có gì để ăn, kể cả những thứ khoai sắn bình thường, chỉ có duy nhất nước đang chảy trong ruột tôi… Tôi lịm đi, ngất xỉu!

Tôi ngã quỵ ngay trên nền nhà trước ánh mắt ngỡ ngàng của hai đứa học trò, vì đói chứ không phải thiếu ăn, đói theo đúng nghĩa không có thứ gì để ăn. Tôi đã bị cơn đói đánh gục, đã đầu hàng trước nó rồi!


Hai học trò la lên, các phụ huynh vội vã chạy tới đỡ tôi lên, lau mồ hôi, cho tôi uống nước. Ly nước cam có đường đã tiếp cho tôi chút xíu năng lượng. Tôi tỉnh lại nhưng người vẫn run, mọi thứ xung quanh vẫn mờ mờ ảo ảo vì cơ thể vẫn còn yếu lắm.

Chủ nhà rất lo lắng cho tôi và đương nhiên, họ còn lo lắng cho gia đình họ nhiều hơn. Nếu lỡ tôi có bề gì ngay trong nhà họ thì họ sẽ phiền phức lắm. Nhìn thái độ và gương mặt của họ, tôi có thể hiểu được điều đó. Họ đang rất sợ, hai đứa học trò lại càng sợ hơn.

Chủ nhà vội vàng trả lương cho tôi, kèm theo câu nói : “Thầy đang bị bệnh. Thầy lãnh lương trước ra ngoài mua thuốc uống! Khi nào khỏe thì trở lại”. Họ không thể hiện sự xua đuổi nhưng có ý muốn thúc giục tôi phải nhanh lên. Tôi cầm tiền, cảm ơn rồi bước đi.

Thật sự tôi thấy rất nhẹ nhàng, thậm chí vui mừng vì cuối cùng thì cũng đã có tiền để mua thức ăn lót dạ. Việc khó khăn nhất cũng được giải quyết! Tôi ra khỏi nhà chưa đầy 50 mét thì ghé ngay vào một quán cơm với niềm vui sướng tột độ. Ngồi chờ dĩa cơm mà lòng tôi vui sướng khôn tả, tôi vui muốn phát khóc vì mình đã hết đói, những ngày tiếp theo sẽ có tiền để ăn và sống tiếp, để đeo đuổi con đường thênh thang phía trước.

Tôi đã có một bữa ăn ngon và có lẽ đó là bữa ăn ngon nhất trong cuộc đời. Một bữa ăn thật sự sau ba ngày đói. Thật là một ký ức hãi hùng đáng nhớ!


Tôi mân mê từng đồng tiền đầu tiên kiếm được ở Sài Gòn, đếm tới đếm lui, tính toán sao cho đủ để tồn tại, để không phải ngất xỉu lần thứ hai trước khi lãnh lương ở nơi dạy kèm còn lại. Những đồng tiền nhỏ nhoi nhận được trong một tình huống bi đát ấy được tôi dùng làm phương tiện để bắt đầu cuộc sống mới.

Hằng ngày, tôi rảnh từ sáng đến 5 giờ chiều (sau giờ đó tôi đi dạy kèm), có thể tranh thủ khoảng thời gian này để đi tìm thêm việc làm - đó là mối quan tâm lớn nhất lúc này, hơn cả việc thi tuyển. Tôi đọc báo để tìm việc, việc gì cũng được, miễn trong khả năng của tôi từ chạy bàn, bán hàng, xếp báo ở tòa soạn đến khuân vác ở chợ Cầu Muối... Sau cùng, tôi cũng tìm được công việc phụ xếp báo ở tòa báo Sóng Thần. Mỗi ngày, tôi làm từ sáng sớm, khi báo vừa mới in ra, xếp lại từng bó và gửi đi, khoảng tới trưa thì xong việc.

Công việc đơn giản, ít tiền nhưng giúp tôi có thêm thu nhập để mướn phòng trọ. Ngoài ra, công việc này còn giúp tôi tiếp cận, nghe ngóng để hiểu biết thêm về nghề làm báo ở Sài Gòn, hiểu biết thêm về tình hình chính trị rối ren đương thời. Quan trọng là cuối cùng tôi cũng đã kiếm được phòng trọ ở cư xá Tô Hiến Thành, đối diện với trường quân y.

Tôi rời ký túc xá Đại học Nông Lâm Súc với những lời tri ân chân thành tới Huân và những người có tấm lòng tốt vừa mới quen. Cho đến bây giờ, tôi vẫn không có dịp nào gặp lại ai trong số đó. Tôi xin được


cảm ơn tấm lòng tốt của những người bạn xa lạ đã tận tình giúp tôi trong những ngày đầu bỡ ngỡ ở Sài Gòn.

Cuộc sống ở Sài Gòn đã tạm ổn về nơi ở, tiền bạc, nhưng còn chuyện học tập thì không ổn chút nào…

Tôi chờ đợi đúng 10 ngày rồi trở lại trường quân y để nhận hồ sơ. Tiếp tôi là một sĩ quan trung úy. Anh ghi chép họ tên rồi đưa cho tôi một xấp hồ sơ với đầy đủ thông tin chi tiết cần thiết cho việc thi tuyển. Trong đó có thể thức thi, phần khám sức khỏe sau khi có kết quả, thủ tục đăng ký nhập ngũ để trở thành một người lính, phải đi tập huấn ở quân trường…

Anh hướng dẫn rất tận tình, tôi cũng để ý kỹ càng và ghi nhận những điều được hướng dẫn. Tôi mang xấp hồ sơ về phòng trọ và bắt đầu điền thông tin. Tôi đọc thật kỹ về những giấy tờ tùy thân cần thiết và những chứng chỉ tốt nghiệp cần phải có.

Tôi đọc đi đọc lại thật kỹ từng chữ một 2 lần để xem mình có đáp ứng đủ điều kiện không. Tôi khám phá ra rằng chứng chỉ của chương trình B ở Đại học Khoa học Huế hay còn gọi là dự bị y khoa Huế chưa đủ điều kiện để dự thi. Đọc lại lần nữa, từng dòng chữ vẫn không có gì thay đổi.

Tôi chạy một mạch đến trường quân y để hỏi cho rõ thì nhận được câu trả lời: “Đúng vậy! Phải là sinh viên y khoa mới được dự thi!”. Thế là ước nguyện đi lính để trở thành bác sĩ quân y không thể thực hiện...

Những ngày qua, tôi đã chọn đi lính để vừa có lương giúp mẹ vừa có thể đi học. Con đường ấy bây giờ không thể đi tiếp. Vậy phải học gì đây? Hay trở về


Huế để thi vào Đại học Y khoa Huế? Tiền đâu để học bác sĩ? Hay học kỹ sư tạo tác hoặc cử nhân Lý-Hóa ở Huế? Thế thì lại tiếp tục cuộc sống nghèo khổ, không có gì tươi mới ở quê nhà? Nếu ở lại Sài Gòn thì học gì tiếp đây? Y khoa? Lại câu hỏi cũ: tiền đâu để học? Hay thi vào Trường Kỹ sư Phú Thọ? Thế thì rõ ràng phải bỏ mất một năm học ở Đại học Huế và sẽ không được hoãn quân dịch vì lý do đi học.

Sau bao suy tính, cuối cùng tôi vẫn quyết tâm ở lại Sài Gòn vì đây mới là đất sống của tôi, nơi tôi gửi gắm tương lai, là miền đất dành cho những người quyết chí phấn đấu. Chỉ có nơi đây tôi mới có hy vọng thoát khỏi những cơ hàn của vùng đất miền Trung nghèo khổ. Lúc này, tôi đã tự lo được cho bản thân rồi. Còn về chuyện học hành, chỉ còn một con đường là ghi danh vào năm thứ 2 Trường Đại học Khoa học Sài Gòn ở đường Cộng Hòa (bây giờ là đường Nguyễn Văn Cừ). Đây chính là bước ngoặt kế tiếp dẫn tôi vào con đường mới, một định hướng mới với bao thăng trầm nổi trôi theo vận nước.

2. Đại học Khoa học Sài Gòn

Người Thanh Niên Trước Thời Cuộc Định hướng đã có sẵn, nơi ăn chốn ở đã tạm

yên, tôi bắt đầu ghi danh tiếp tục học cử nhân lý hóa tại Trường Đại học Khoa học Sài Gòn. Chương trình học được tính theo chứng chỉ. Tôi đã qua chương trình năm thứ nhất Đại học Huế tương đương với dự bị khoa học


(chương trình SPCN: Science, Physic, Chemistry, Natural, tức Khoa học, Vật lý, Hóa học, Vạn vật) ở Đại học Khoa học Sài Gòn, do đó tôi đã ghi danh để học cử nhân lý hóa gồm chứng chỉ hóa hữu cơ, hóa vô cơ, lý hóa 1, lý hóa 2 và vật lý.

Việc học không có gì trở ngại lắm vì những môn học đó vốn là sở trường của tôi. Tôi tiếp tục được hoãn quân dịch vì lý do đi học. Ngày ngày, ngoài việc tới giảng đường và tự học, tôi vẫn còn thì giờ đi làm thêm để kiếm sống. Bây giờ tôi đã có thể tự lo cho bản thân, đỡ cho mẹ một gánh nặng. Mẹ chỉ cần lo cho mình mẹ thôi.

Những vị giảng viên ở Đại học Khoa học Sài Gòn để lại dấu ấn trong tôi như thầy Chu Phạm Ngọc Sơn dạy Hóa vô cơ; thầy Lê Văn Thới thường khắt khe với sinh viên, dạy môn Hóa hữu cơ... Tuy nhiên, môi trường học tập nơi này khiến tôi đôi chút hụt hẫng. Giảng đường đại học vốn đã khác với các cấp học khác, đại học ở Sài Gòn lại càng khác so với Huế. Trong một giảng đường đông đúc, mọi thứ diễn ra hối hả hơn, mọi người như xa cách hơn và cạnh tranh trong học tập cũng khắc nghiệt hơn. Tôi không còn thấy ấm áp, thân tình như những ngày học ở trung học. Cũng không tìm thấy những lớp học ít người để có thể có bạn thân. Điều ấy khiến tôi cảm thấy cô đơn và thường hoài niệm hơn. Tôi nhớ da diết những nụ cười hồn nhiên của ngày xưa, những trò đùa ngây thơ của tuổi học trò, những giờ học gần gũi tình thầy trò… Thời sinh viên


vẫn đẹp theo cách của nó, nhưng vẫn khiến người ta nao nao về những hình ảnh đã lùi về dĩ vãng.

Đại học Khoa học Sài Gòn vào thời điểm đó là trung tâm biểu tình chống Chính phủ. Nhóm sinh viên Nguồn Sống (tổ chức xa gần của Việt cộng) là căn cứ để thu nhận những người trẻ yêu nước có nhiệt huyết, những cảnh sát trá hình trà trộn vào giảng đường, những chàng sinh viên cộng tác với Chính phủ để làm chỉ điểm, những anh đi theo Việt cộng nằm vùng hoạt động dưới lốt sinh viên; những người trẻ yêu nước không muốn chiến tranh, nhiệt tình kêu gọi hòa bình, biểu tình chống lại lệnh tổng động viên,... Vì quá nhiều thành phần tham gia nên tổ chức này vô cùng hỗn loạn. Những ồn ào nhộn nhịp do hết thành phần này đến thành phần khác tạo ra luôn là đề tài nóng hổi trong khuôn viên trường. Những câu chuyện về đả đảo, về lựu đạn cay, về vòi rồng,… diễn ra gần như hằng ngày.

Nhóm Nguồn Sống luôn là tâm điểm của giới sinh viên Sài Gòn. Họ vận động sinh viên biểu tình, ra tạp chí, in ấn ronéo… Hằng ngày, họ phát tán những truyền đơn chống Chính phủ và chống Mỹ, kêu gọi hòa bình, bãi khóa, chống tham gia quân sự học đường…

Những lý luận và những vận động đó hoàn toàn hợp lý. Tôi chỉ biết, nghe và thấy vậy thôi chứ không mấy quan tâm vì nhiệm vụ quan trọng trước mắt là phải học, phải sống và làm thêm để kiếm tiền nuôi bản thân và phụ giúp mẹ. Tuy không tham gia các hoạt động đấu tranh ấy nhưng hiện thực đó đã khiến những suy tư về tương lai của bản thân, về vận mệnh đất nước và trách


nhiệm của những người trẻ trong tình hình chiến loạn bắt đầu bộc phát trong tôi. Ý nghĩ phản kháng bắt đầu chớm nở, ý thức về vai trò của thanh niên trong thời chiến bắt đầu lay động tâm trí tôi. Là sinh viên năm thứ 2, trưởng thành từng ngày cùng đất nước, tôi đủ chín chắn để nhìn nhận vấn đề, nhìn nhận tình hình đất nước và đau đáu tâm can.

Cuộc sống và việc học tập cứ vậy trôi qua, tôi đã dần quen và hòa nhập với nhịp sống và con người Sài Gòn. Khi mọi thứ đã yên ổn và suôn sẻ, tôi bắt đầu liên lạc thường xuyên hơn với quê nhà. Trong những cánh thư gửi về Huế, tôi kể với mẹ về cuộc sống ở Sài Gòn, về những khó khăn trong những ngày đầu chập chững nơi đất khách quê người, về ngã rẽ Đại học Khoa học Sài Gòn và cả những dự định mới. Tôi cũng cho mẹ biết tôi đã tự lập được, hy vọng 1-2 năm nữa sẽ có tiền gửi về giúp mẹ.

Cũng từ những cánh thư đi về mà mẹ nhờ người khác viết giúp, tôi nắm được một số tin tức ở nhà: mẹ vẫn khỏe, mọi người vẫn bình thường, mọi thứ ở quê không có gì thay đổi. Điều này khiến tôi thấy nhẹ nhõm lắm. Từ ngày tôi đi, mẹ cũng suốt ngày lo lắng không biết tôi thế nào, sống có tốt không. Tôi cũng thắc thỏm âu lo không biết mẹ ở nhà ra sao, chứng đau lưng đã đỡ chưa... Cho đến khi mọi việc ở Sài Gòn tạm ổn, tôi mới dám gửi thư về cho mẹ vì thật sự tôi chưa dám kể cho mẹ về những khó khăn đã đối diện trước khi giải quyết xong tất cả. Tôi chỉ muốn cho mẹ biết khi mọi thứ đều


đã ổn và cũng lúc đó thì tinh thần tôi mới đủ tỉnh táo để viết chỉn chu cho mẹ được.

Những lá thư cứ thế đều đặn vượt qua không gian địa lý, nối liền tình cảm hai mẹ con. Trong một lá thư, mẹ bảo đã gửi gắm tôi cho một người. Tôi bất ngờ lắm vì trước giờ mẹ không có nhiều người thân thích, nhất là ở Sài Gòn. Thì ra đó không phải là người quen của mẹ mà là người quen của nhà bác Lịch ở ngay trước nhà tôi.

Mẹ kể hôm đó có một anh sĩ quan cao cấp - cấp bậc trung tá thủy quân lục chiến, đang đóng quân ở thành phố Huế - về quê tôi để thăm bác Lịch, người dì bên vợ của anh. Hồi đó cấp bậc trung tá là lớn lắm, vì vậy ai cũng quan tâm việc anh về. Mọi người trong làng bàn tán xôn xao rồi kéo tới nhà bác Lịch để nhìn mặt người sĩ quan đó. Mẹ cũng không ngoại lệ.

Qua trò chuyện thăm hỏi bình thường, mẹ được biết gia đình anh đang ở Thủ Đức của Sài Gòn. Vừa nghe tới đó, bác Lịch bảo ngay với anh rằng mẹ tôi có đứa con trai đang học ở Sài Gòn. Mẹ đã gửi gắm rằng có gì nhờ anh giúp đỡ tôi.

Sau đó mẹ có thư ngay cho tôi kể về người sĩ quan ấy, kèm theo địa chỉ nhà và số điện thoại của anh. Cầm thông tin trong tay nhưng tôi không nghĩ ngợi gì nhiều vì có lẽ đây chỉ là mối liên hệ xa xôi, không chắc có nhận được sự giúp đỡ hay không. Nhưng có vẫn hơn không.

Tôi mạnh dạn gọi điện thoại đến anh, tự giới thiệu về mình, về làng quê, về mối liên hệ với bác Lịch


và tình trạng hiện tại của tôi. Thật ra tôi chỉ định chào hỏi anh và có sự liên lạc để sau này có chuyện gì có thể nhờ giúp đỡ. Tôi đoán anh sẽ nói những câu chào hỏi bình thường hoặc sẽ trả lời là có cần giúp đỡ gì không, hoặc cũng có thể là những câu trả lời qua loa, chiếu lệ, không mấy thiện chí, hay thậm chí từ chối… Tôi hình dung nhiều khả năng, trừ việc… anh lại dễ gần đến vậy! Giọng nói của anh thể hiện khí khái của một sĩ quan nhưng đồng thời nhiệt tình ngoài sức tưởng tượng của tôi. Một người ở chức vụ cao như vậy mà có thái độ vô cùng trân trọng đối với tôi - đứa nhà quê nghèo đang vật lộn ở Sài Gòn - thật khiến tôi hoàn toàn bị chinh phục!

Đặc biệt, anh xưng hô “anh - em” rất thân tình. Ở phương trời xa chẳng ai thân thích này, tiếng gọi “em” xưng “anh” ấy thật ấm lòng, cảm động, hạnh phúc biết bao. Trong thời gian trò chuyện rất lâu, anh hỏi tôi về nhiều chuyện và bảo sẽ sắp xếp cho tài xế hôm nào lên chở tôi về nhà anh chơi.

Ngỡ ngàng quá! Tôi nôn nao, hồi hộp, bồi hồi chờ đợi ngày ấy. Không ngờ ở Sài Gòn này tôi lại tìm được người anh nhiệt tình và gieo cho tôi nhiều hy vọng như vậy. Không biết anh trong đời thực như thế nào.

Rồi cũng đến ngày tài xế của anh lên đón tôi bằng chiếc xe Jeep của quân đội. Trong xe có đủ máy truyền tin, súng đạn. Đây là lần đầu tôi được ngồi trên chiếc xe quyền uy như thế. Tôi trò chuyện với tài xế và được biết anh tên Chờ. Người sĩ quan cao cấp cho đón


tôi là Trung tá Phạm Văn Thắng - Tham mưu trưởng Lữ đoàn 147 thủy quân lục chiến. Vợ anh tên Phan Thị Minh Thạnh, chính là người cháu gái của bác Lịch ở quê tôi.

Chính cuộc gặp gỡ tình cờ đó đã đưa tôi đến bước ngoặt ấm áp của tình thương, chấm dứt những ngày tháng bơ vơ giữa đất khách. Gia đình anh chị Thắng mãi mãi là người thân của tôi, không bao giờ thay đổi.

3. Từ gia sư đến người thân Chiếc xe lăn bánh chở tôi đi qua những cung

đường từ trung tâm Sài Gòn đến Thủ Đức dài theo những câu chuyện với anh tài xế. Rồi anh Chờ báo hiệu đã đến nơi, xe dừng trước cửa nhà. Ôi, đó là căn biệt thự rất xinh xắn, có lối vào cho xe hơi, trong sân còn có một chiếc xe hơi của vợ anh Thắng. Khung cảnh thật đẹp, từ cách trang trí vườn tược đến những đường nét kiến trúc hài hòa của căn biệt thự đều thể hiện rõ sự sang trọng của chủ nhân.

Anh chị chạy ra đón tôi với gương mặt niềm nở, đặc biệt là chị. Chị có gương mặt trái xoan với nét đẹp kiêu kỳ, quý phái. Anh rắn rỏi với nước da ngăm ngăm, mũi cao và thân hình cao lớn. Khí chất của anh toát ra đúng phong cách của một nhà lãnh đạo, một cấp chỉ huy gương mẫu.

Tôi được anh chị mời vào nhà ngồi nói chuyện. Anh chị nói nhiều về miền quê của tôi, nơi mà mẹ của


chị được sinh ra và lớn lên trước khi mẹ chị lấy chồng về sinh sống ở Nha Trang. Anh cũng nói giọng Huế, quê ở miền Trung, gần Quảng Trị. Nói chung, gia đình anh chị đều là gốc người Huế nên tôi tìm thấy sự gần gũi ngay từ giây phút đầu gặp gỡ.

Anh chị hỏi tôi về gia đình, về việc học hành, về tình trạng sinh sống hiện tại. Tôi trình bày tất cả những gì về tôi, về lý do vào Sài Gòn, về tình trạng không bạn bè, không bà con ở đây và hiện đang thuê nhà trọ ở cư xá Tô Hiến Thành gần trường quân y, rằng tôi đang sống tự lập và còn người mẹ ở cạnh nhà bác Lịch ở Huế. Tôi vừa nói vừa nhìn theo ánh mắt của anh chị và có thể đọc được ý nghĩ trong ấy. Đó là sự thương cảm đối với một thanh niên đầy nghị lực, một người em cùng quê nghèo khổ nhưng đã vượt qua chính mình. Tôi nhận thấy được điều đó, nhất là trong ánh mắt của chị.

Dường như chị có rất nhiều cảm xúc sau khi nghe tôi nói chuyện. Mắt chị rưng rưng, lắng nghe chăm chú lạ thường, như có sự đồng cảm nào đó. Anh cũng vậy, anh như lặng đi trước những lời nói của tôi.

Sau vài câu chuyện hỏi han tâm tình, tôi được anh chị mời ở lại ăn cơm với anh chị và 4 đứa con. Tôi được anh chị giới thiệu về 4 đứa con và bà Dì (bà Dì là em gái bác Lịch, cũng chính là dì ruột của chị). Đó là bữa ăn thân tình nhất mà tôi có được kể từ khi rời Huế vào Sài Gòn.

Chị mở lời mời tôi về nhà ở để chăm lo, dạy dỗ cho mấy cháu vì anh luôn bận đi chiến trường, còn chị


bận việc làm ăn, không có nhiều thời gian để chăm lo dạy dỗ các cháu. Chị chân tình nói: “Chị có hai người em nhưng đều không đậu được tú tài và phải đi lính. Do đó, anh chị xem em như em ruột trong gia đình. Em hãy dọn về nhà ở với anh chị. Dù nhà ở Thủ Đức hơi xa trường nhưng hằng ngày đều có xe buýt đi đến bến xe ngã bảy (bây giờ nằm trên đường Lê Hồng Phong, quận 5, gần trường Đại học Khoa học tự nhiên - Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh) hoặc buổi sáng chị đi làm có thể cho em đi theo về Sài Gòn học”.

Tôi có thể hiểu được mong muốn tha thiết của chị có một đứa em ở trong gia đình (với lai lịch có thể bảo đảm) để chăm lo cho các cháu. Tôi suy nghĩ một chốc. Mọi thứ diễn ra nhanh quá, bất ngờ quá! Trước khi đến đây tôi chưa bao giờ hình dung về những việc này, về anh chị, về sự niềm nở, và cả việc nhận được lời đề nghị về nhà anh chị ở.

Tôi rất cảm động trước tấm lòng của anh chị, ưu tư lo lắng duy nhất là việc đi lại giữa Sài Gòn và Thủ Đức. Nhưng những ưu tư đó nhanh chóng bị đánh tan bởi tấm thân tình và sự tin tưởng của anh chị. Tôi cảm ơn anh chị và nhận lời dọn về ở để lo cho các cháu. Anh chị ngay lập tức kêu tài xế chở tôi về Sài Gòn thu xếp mọi thứ.

Tôi trở về cư xá Tô Hiến Thành trả phòng, thu dọn đồ đạc, sách vở và về nhà anh chị ngay trong tối hôm đó. Tôi được anh chị giao cho một phòng riêng ở trên lầu với đầy đủ tiện nghi. Buổi tối hôm đó nằm ngủ trong nhà anh chị mà tôi cũng không tin nổi. Mấy tháng


trước, tôi còn bơ vơ lạc lõng giữa Sài Gòn, ngày ngày chạy tới chạy lui khắp nơi để tìm một nơi tá túc, phải van xin năn nỉ tấm lòng của người khác để tìm một chỗ ngủ dưới đất. Cho đến hết đời này, tôi sẽ không quên khoảnh khắc đổ gục vì đói rã rời mà chẳng biết tìm ai để cưu mang. Vậy mà hôm nay tôi có được một chỗ dựa vững vàng ở đất Sài Gòn xa xôi này, một người anh, một người chị ấm áp yêu thương. Thật đúng là sự run rủi may mắn của cuộc đời.

Kể từ hôm đó, hằng ngày như kế hoạch, tôi ra đầu đường đón xe buýt đến trường học rồi trở về. Có hôm chị vào Sài Gòn làm việc thì tôi đi cùng. Chiều tối, tôi thường dành khoảng 2 giờ để sắp xếp chương trình dạy thêm và kiểm tra bài vở cho các cháu.

Đến ở cùng với anh chị mới biết anh chị bận đến cỡ nào. Anh vắng nhà thường xuyên vì phải di chuyển theo yêu cầu chiến cuộc, có khi mấy tháng mới về một lần. Chị làm đại diện các hãng dược phẩm, hằng ngày lái xe hơi đi làm từ sáng tới tối mịt mới về. Dù cha mẹ bận rộn như vậy nhưng bốn cháu Mimi, Lili, Hải và Titi đều rất ngoan, tuy mỗi đứa một đức tính.

Ngoài những công việc hằng ngày như vậy, anh chị còn giới thiệu cho tôi những chỗ dạy thêm khác để giúp tôi có thêm tiền tiêu dùng cá nhân. Đa số những gia đình đó là bạn bè của anh chị như Thiếu tá Lễ, Thiếu tá Quang, Đại tá Bảo… có con đang học lớp 11 hoặc lớp 12 chuẩn bị thi tú tài. Các gia đình đó rất quý tôi vì cứ nghĩ rằng tôi là em của anh chị Thắng mới từ miền Trung vào. Nhìn thấy tôi trắng trẻo hiền lành,


Vợ chồng anh chị Phạm Văn Thắng vào tuổi

thất tuần, năm 2010. - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

có ý chí, có học vấn, lại còn dạy tốt cho con em họ nên có người còn đề nghị gả con gái cho tôi. Cảm ơn chân tình và niềm tin của quý vị dành cho tôi ngày ấy.

Khu vực Thủ Đức có trung tâm Sóng Thần, nơi đóng quân của thủy quân lục chiến, nên ảnh hưởng của


anh chị Thắng rất lớn. Dân cư ở khu vực đó ai cũng đinh ninh rằng tôi là em trong một gia đình quyền thế, vì vậy mà họ nhìn tôi như người có địa vị cao trong xã hội - cái nhìn ấy khác xa rất nhiều những cái nhìn dành cho thằng bé nghèo rách nát thiếu ăn ngày xưa, từng mang áo tơi đi học. Thật sự có nhiều suy nghĩ về giai cấp, về địa vị, về quyền lực lẩn quẩn trong đầu tôi.

Những ngày sinh sống ở Thủ Đức thật bình thản, êm đềm, suôn sẻ, không chút vướng bận. Tôi không còn phải lo miếng ăn chỗ ở, chỉ chú tâm học hành, chăm lo các cháu và đi dạy thêm để kiếm tiền gởi về cho mẹ. Anh chị Thắng còn giúp tôi nhiều việc khác. Đến hết năm thứ 2 đại học, nhờ giới thiệu của anh chị, tôi bắt đầu dạy khế ước ở các trường trung học địa phương và các trung tâm luyện thi. Cũng nhờ vậy mà tôi kiếm được kha khá để có thể gửi về quê đỡ đần mẹ. Tôi vui mừng lắm vì ước nguyện của tôi đã thành hiện thực: vừa đi học vừa kiếm tiền nuôi mẹ.

Thời gian trôi qua, cuộc sống dần tốt hơn rất nhiều, mẹ ở quê cũng không còn vất vả nữa. Tôi đã trưởng thành, đã là một thầy giáo dạy trung học đệ nhất cấp ở Trường Trung học Thủ Đức. Với môi trường học đường, với vai trò thầy giáo trẻ, tôi cũng đã tự tin hơn. Những mặc cảm đói nghèo, thua sút không còn tồn đọng vì tôi đã có chỗ đứng trong xã hội và cũng có chỗ dựa vững vàng ở đất Sài Gòn.

Tình yêu trai gái từ đó bắt đầu chớm nở vì tôi đủ tư cách và tự tin để làm quen với những người con gái mình thích. Có lẽ đây là lần đầu tôi dám mạnh dạn làm


quen một người con gái mà không một chút tự ti trong lòng. Cô gái này lớn lên trong gia đình giàu có ở Thủ Đức, dáng người nhỏ nhắn xinh xinh, là sinh viên năm thứ nhất Luật khoa. Hằng ngày, cô đi học bằng xe buýt hoặc được gia đình đưa đón trên chiếc xe hơi hiệu La Dalat. Chiều chiều, tôi thường thấy cô ngồi trên ghế thu ngân ở gian hàng của nhà cô. Những hình ảnh đó tuyệt đẹp vào cái tuổi thanh xuân. Tôi cứ say đắm nhìn cô hết ngày này qua ngày khác, bao cảm xúc trong tôi dâng trào. Tôi mến cô, tôi quý cô và có lẽ tôi đã yêu cô vào giai đoạn đó. Nhưng có lẽ vì có duyên mà chưa có nợ nên cô đi lấy chồng trước khi tình cảm của chúng tôi có thể tiến xa hơn. Cảm ơn cô. Cảm ơn những kỷ niệm đẹp thời sinh viên trong trắng mà cô để lại trong tôi!

Những phương tiện và điều kiện anh chị dành cho tôi thật vô giá, khiến tôi không bao giờ quên. Đơn vị của anh đóng ở Đông Hà, Quảng Trị. Hằng ngày có máy bay vận chuyển lương thực, quân cụ, tân binh…

bay từ Sài Gòn ra Huế và trở về. Nếu tôi muốn về thăm mẹ, anh sẽ cho người sắp xếp chở tôi vào phi trường Tân Sơn Nhất rồi gửi tôi lên máy bay của đơn vị. Từ đó tôi không còn lo ngại việc về Huế thăm mẹ. Hồi đó thường sử dụng loại máy bay C47 (tôi đi máy bay giống như đi xe đò vậy!), không cần qua cổng an ninh vì chuyến bay đó là để phục vụ cho đơn vị của anh. Khi đến Huế thì có tài xế đến đón tôi. Mọi thứ đều được anh Thắng chỉ đạo nhân viên sắp xếp chu toàn. Một người tôi vẫn còn nhớ và tri ân là Đại úy Xuân - người


Tác giả khi là thầy giáo trẻ tại Thủ Đức, Sài

Gòn năm 1972 - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả

phụ trách hậu cần cho Lữ đoàn 147, cũng là người phụ trách việc đưa đón tôi. Tôi vẫn nhớ hình ảnh anh vẫy tay kêu tôi mỗi lúc tôi từ sân bay ra.

Những sự giúp đỡ và tình thương đó khó lòng mà tôi có thể trả lại được cho anh chị Thắng. Chẳng có vật chất nào có thể sánh bằng tình cảm vô giá của con người. Anh chị đã đặt niềm tin ở tôi, đã trao cho tôi sự


chân tình thì tôi cũng chỉ có thể dùng tình cảm mới trả được ân tình của anh chị. Ý thức việc đó, tôi dành hết tình thương cho mấy cháu. Tôi dành thì giờ dạy dỗ, hướng dẫn, gần gũi và chia sẻ những hiểu biết tôi có cho mấy cháu. Ngược lại, tôi cũng nhận được những chân tình đó từ Mimi, Lili, Hải và TiTi cho đến mãi tận ngày nay.

Những chân tình đó đã gắn bó tôi với anh chị và mấy cháu suốt hơn 43 năm qua và sẽ mãi mãi về sau. Dù hiện nay anh Thắng ở Mỹ, tôi ở Úc, khoảng cách xa vời vợi mà tình cảm vẫn khắng khít. Cảm ơn anh chị, cảm ơn mấy cháu, cảm ơn những chân tình xuất phát từ trái tim!

Những ngày tháng sống ở Thủ Đức cùng anh chị Thắng còn dạy cho tôi nhiều chuyện khác, trong đó có ý thức về sự khác biệt giữa các giai cấp. Tôi bắt đầu so sánh hình ảnh nghèo khổ của những người khốn cùng và sự hưởng thụ của giai cấp giàu có. Sự ý thức này có suy luận chứ không phải là cảm giác như lúc bé.

Tôi nhìn thấy quá nhiều sự khác biệt mà đôi khi thật nghiệt ngã. Thời còn bé, tôi đã ở trong cảnh nghèo khổ đến tận cùng của xã hội nhưng bây giờ tôi đã bước vào một vị thế khác. Tôi được anh chị xem như em ruột, hiển nhiên được thừa hưởng vị thế của anh chị. Tôi không gặp bất cứ khó khăn gì trong đời sống hằng ngày ở Sài Gòn. Khi tôi vướng phải ngõ ngách nào, anh chị cũng có thể giải quyết và mở lối cho. Bạn bè anh chị toàn những người có chức phận cao, thuộc đủ các cấp từ tá đến tướng, từ tỉnh trưởng đến bộ trưởng… Vì


vậy, khi tôi nhờ việc gì, anh chị đều có thể giúp hoặc tìm người giúp cho chẳng mấy khó khăn, thậm chí rất dễ dàng. Từ đó tôi bắt đầu ý thức quyền lực là thế nào và vận dụng quyền lực ra sao.

Tôi bắt đầu nghĩ đến quyết tâm thay đổi đời sống, quyết tâm cải thiện xã hội mà trong đó tôi là một thành phần phải được thay đổi. Những suy nghĩ đó hầu như dằn vặt tôi mỗi ngày và cũng là động lực thúc đẩy tôi dấn thân vào con đường tranh đấu.

Tôi đã ổn định cuộc sống ở Sài Gòn sau một thời gian vật lộn. Việc học hành vẫn bình thường, đã có chỗ ăn chỗ ở tốt, có chỗ dựa tốt, muốn được dạy thêm nhiều giờ để kiếm tiền thì anh chị Thắng cũng có thể giúp cho tôi. Thật sự là tôi đã có tất cả. Nhưng những thứ đó không phải của tôi mà là của anh chị. Tôi chỉ dựa vào uy tín và quyền lực của anh chị để có được chúng. Chính những băn khoăn, những bức xúc giữa hai giai cấp giàu - nghèo, những trăn trở về tương lai của bản thân, những ước ao to lớn để thay đổi hoàn cảnh… đã thúc đẩy tôi tìm một hướng đi cho chính mình. Cần có một hướng đi mới và khác hơn, một cuộc cách mạng cho bản thân và xã hội.

Khoảng thời gian 1971-1972, chiến sự diễn ra rất khốc liệt, hai bên Bắc - Nam giành giật nhau để chiếm lấy ưu thế trên bàn đàm phán Paris. Sinh viên xuống đường, báo chí xuống đường… đòi hỏi tự do báo chí, đòi hỏi dân chủ, chống liên danh độc diễn…


Những diễn biến đó khiến tôi ray rứt, giày vò, suy nghĩ liên tục trong cái nhìn của một thanh niên lớn lên từ nghèo khổ, là phải làm cái gì đó cho bản thân và xã hội. Tôi không thể sống bình an với vai trò một sinh viên bình thường trong thời thế loạn lạc như thế này. Sự đắn đo và dằn vặt nhiều ngày đó thúc đẩy tôi nghĩ đến việc rời Thủ Đức. Tôi trình bày với anh chị ý định tôi muốn về lại Sài Gòn để gần chỗ học và có thể kiếm thêm nhiều việc làm nữa. Tuy vậy, tôi hứa với anh chị là mỗi tuần sẽ vẫn về Thủ Đức để dạy học và ở nhà vài ngày để tiếp tục dạy dỗ và chăm sóc các cháu. Anh chị rất buồn khi nghe điều ấy nhưng đành miễn cưỡng thuận theo. Căn phòng đó anh chị vẫn dành cho tôi khi tôi trở lại Thủ Đức để dạy học.

Thế là tôi rời căn biệt thự xinh xắn của anh chị ở Thủ Đức - nơi tôi vẫn xem như nhà của mình. Mỗi khi trở lại, anh chị vẫn luôn chào đón tôi nồng ấm.

4. Đại học xá Minh Mạng – Căn Cứ Của Đấu Tranh

Đại học xá Minh Mạng nằm ở đường Hồng Bàng (nay là ký túc xá Ngô Gia Tự, quận 5, TP.HCM) là nơi ở của nhiều sinh viên tại Sài Gòn. Tôi chưa được chính thức vào ở đó vì phải nộp đơn và chờ thời gian cứu xét.

Trong thời gian học ở Đại học Khoa học Sài Gòn và sinh hoạt trong nhóm sinh viên Huế ở Sài Gòn,


tôi có quen biết khá nhiều bạn. Trong số đó có một người bạn đang ở Đại học xá Minh Mạng là Dương Đình Hùng - học Đại học Y khoa Sài Gòn (hiện nay Hùng là bác sĩ giải phẫu thẩm mỹ, làm việc ở đường Sương Nguyệt Anh, quận 1, TP.HCM).

Thời gian đó, phòng của Hùng gồm có 4 người đăng ký ở. Song chỉ có 3 người ở chính thức gồm Hùng (quê ở Huế), Ẩn (quê ở Nha Trang, hay còn gọi là “Ẩn Tét” vì to con lắm), Dũng (quê ở Nha Trang). Riêng Ngôn (quê ở Huế), học ngành nha sĩ và có nhà người quen nên không ở trong đại học xá mà chỉ ghi danh để giữ chỗ. Thấy phòng còn trống, Hùng kêu tôi vào ở. Như vậy là tôi đã có chỗ ở tại phòng 118 đại học xá và có một gia đình ở Thủ Đức để trở về. Cuộc sống của tôi ở Sài Gòn kể như đã ổn định sau hơn 3 năm đặt chân tới đây.

Hằng tuần tôi vẫn đi về Thủ Đức để dạy học ở trường trung học và chăm sóc các cháu. Tôi cũng kiếm đủ tiền để lo cho bản thân và gởi về quê giúp mẹ như hằng mong ước.

Đại học xá Minh Mạng lúc bấy giờ là nơi đầu não của những cuộc xuống đường, quy tụ những anh hùng hào kiệt tứ phương; nơi những anh em vùng Quảng Nam, Quảng Ngãi tá túc hoạt động cho Việt cộng, nơi những cuộc bố ráp của cảnh sát diễn ra thường xuyên, nơi giám đốc Nguyễn Thành Nam vẫn hay lui tới kiểm tra, rà soát. Song, những chiến sĩ Việt cộng vẫn không hề nản lòng tranh đấu.


Tôi đã ở trong môi trường đấu tranh đó, đã có dịp để so sánh giữa hai giai cấp: giai cấp giàu có mà tôi vẫn đang được anh chị Thắng chia sẻ và giai cấp nghèo khổ của sinh viên từ tỉnh lẻ về Sài Gòn học. Những bữa cơm nhà bàn trong đại học xá, những phần ăn với chao tương của sinh viên, những nỗi khổ của quá khứ mà tôi trải nghiệm đã vô tình thúc đẩy tôi tới gần với những thế lực chống chính quyền và chống Mỹ, hơn là gần gũi với những quyền lực mà anh chị Thắng đã cho tôi. Tôi bắt đầu dấn sâu vào phong trào tranh đấu.

Nhóm có ảnh hưởng đến tôi nhiều nhất là nhóm Nguồn Sống. Bên cạnh đó, tôi cũng bắt đầu tham gia các buổi hội thảo do Tổng hội Sinh viên tổ chức hoặc do những dân biểu và nghị sĩ chống chính phủ vận động. Đời sống ở đại học xá hoàn toàn khác với thời gian tôi sống ở Thủ Đức. Hằng ngày, nơi đây nhộn nhịp, ồn ào từ sáng cho đến khuya, từ nhà ăn cho đến thư viện luôn luôn có tiếng cười nói ồn ào. Nói chung là khác nhiều lắm so với cuộc sống bình yên và thanh tịnh của tôi ở Thủ Đức. Mọi người ở đại học xá phải vật lộn với các kỳ thi để được hoãn quân dịch. Việc đậu kỳ thi và được hoãn dịch là mục tiêu hàng đầu của mọi sinh viên thời đó, với sinh viên ở đại học xá lại càng quan trọng vì họ không có quyền lực, chỉ biết trông cậy vào chuyện học tập.

Ngoài việc ăn học, những thú vui chơi cũng không thể thiếu trong cuộc sống sinh viên, thịnh hành nhất là bài bạc. Hầu như phòng nào cũng có người tham gia bài bạc.


Ăn là việc phụ vì trong nhà ăn (thường gọi là nhà bàn) luôn luôn có cơm trắng được ăn không giới hạn. Chỉ cần ít đồ ăn mang theo hoặc mua phiếu khá rẻ ở nhà ăn là có ngay một bữa no bụng. Trong đời sống sinh viên Sài Gòn thì việc học để đậu kỳ thi cuối năm nhằm tránh khỏi đi lính là ưu tiên; bài bạc, thể thao là phương tiện giải trí; và đấu tranh, biểu tình là động lực ngầm thúc đẩy những người trẻ yêu nước vào giai đoạn lịch sử đó. Cuộc sống ở đó như những thác lũ ngầm cứ cuồn cuộn trôi.

Chống quân sự học đường là một trong những mục tiêu tranh đấu hàng đầu. Anh Huỳnh Tấn Mẫm là lãnh đạo sinh viên Sài Gòn hồi đó, cũng đang sống trong đại học xá nên cảnh sát thường xuyên theo dõi bố ráp khu vực này Mỗi thanh niên thời loạn đều chọn cho mình một hướng đi. Riêng tôi, Mặt trận Giải phóng hay gọi nôm na là Viêt cộng là tổ chức tôi cảm thấy có sự chia sẻ, có sự tương đồng trong lý tưởng, có cùng hướng đi và gần gũi hơn.

Tôi bắt đầu đọc thêm về chủ nghĩa xã hội, chủ thuyết Cộng sản. Tôi thấy sao mà chủ thuyết Cộng sản hay quá: “Làm theo năng suất, hưởng theo nhu cầu”. Sao mà chủ thuyết xã hội chủ nghĩa công bằng thế! Xã hội không có giai cấp nghèo giàu, như thế thì tuyệt vời quá rồi còn gì! Người ta sống cùng nhau, bình đẳng. Thế thì mẹ tôi đâu có bị bóc lột như ngày nào, tôi đâu có những ngày tháng nghèo khổ của những năm tháng qua. Chủ thuyết đó bắt đầu hấp dẫn tôi, thôi thúc tôi dấn thân vào đấu tranh để tìm đồng chí.


Tôi có mặt đầy đủ trong những hoạt động xuống đường, hội thảo, đình công, bãi khóa… Các buổi sinh hoạt của các đoàn thể tôi đều tham dự. Những buổi thuyết trình của các dân biểu, nghị sĩ của nhóm Điện Tín, Tin Sáng, tôi cũng không bỏ sót. Dần dần, tôi bắt đầu thấy và hiểu rõ những bê bối của chính quyền hiện tại, những khúc mắc trong thể chế chính trị và sự đấu tranh của các mặt trận khác nhau. Đó là Mặt trận Giải phóng miền Nam (hay còn gọi là Việt cộng) cương quyết lật đổ chính quyền bằng bạo lực với sự giúp sức của Cộng sản miền Bắc. Đó là thành phần thứ 3 muốn hòa hoãn và liên hiệp với Mặt trận Giải phóng miền Nam do tướng về hưu Dương Văn Minh lãnh đạo. Đó là thành phần tôn giáo như Phật giáo của các thầy Trí Quang, Huyền Quang, Thiện Minh, Minh Châu; Công giáo có linh mục Trần Hữu Thanh chống tham nhũng, linh mục Phan Khắc Từ, linh mục Chân Tín dòng Chúa cứu thế, thành phần Phật giáo Hòa Hảo, Cao Đài…. Và nhiều lực lượng chính trị khác như phong trào cấp tiến của giáo sư Nguyễn Văn Bông, Quốc Dân Đảng, Đại Việt, phong trào Tân Dân của ông cựu quốc trưởng Phan Khắc Sửu và nhiều nhóm nhỏ khác.

Sự xáo trộn và hỗn tạp bởi quá nhiều phong trào và tổ chức trong thời kỳ đó thật sự khiến một sinh viên như tôi khó lòng chọn đúng hướng đi, chọn đúng đồng chí để cùng đấu tranh. Tôi vẫn đứng yên, tiếp tục cuộc sống của mình và ngày ngày bị tác động bởi nhiều hoạt động diễn ra trước mắt.


Tôi tiếp tục mò mẫm trên con đường đấu tranh để tìm hướng đi cho mình. Rồi điều gì đến cũng phải đến. Qua một người bạn ở đại học xá là anh Dương Thành - học cử nhân toán ở Đại học Khoa học Sài Gòn (sau này anh là giảng viên của Đại học Công nghệ Sài Gòn), tôi được mời tham dự một buổi họp mặt của Hội Ái hữu Quảng Trị tại một ngôi biệt thự sang trọng của ông Nguyễn Gia Chánh - một người giàu có gốc Quảng Trị kinh doanh khách sạn ở Sài Gòn.

Tôi cũng tham dự bình thường như mọi buổi sinh hoạt trước đây. Nơi đây đa số nói giọng Quảng Trị và Huế nên việc làm quen rất dễ dàng. Cũng như mọi buổi họp mặt hoặc các buổi hội thảo khác, người dẫn chương trình giới thiệu ban tổ chức - tức gia chủ Nguyễn Gia Chánh. Ông Chánh phát biểu ý kiến rồi giới thiệu diễn giả chính thức. Người được giới thiệu bước lên sân khấu với dáng dấp lãnh tụ, tuổi khoảng ngũ tuần, tóc đã ngả màu, nói giọng Huế có pha chút Quảng Trị. Đó là ông Nguyễn Thành Vinh hay còn được gọi là giáo sư Nguyễn Thành Vinh. Với giọng nói rổn rảng, khắc khúc đúng chỗ và nhấn mạnh đúng lúc, ông đã dẫn lối người nghe đi theo đề tài ông muốn nói.

Ông nói về sự tham nhũng của chính quyền, sự không dân chủ của chế độ, độc diễn của Nguyễn Văn Thiệu, nói về sự yếu kém của miền Nam, sự lớn mạnh của Mặt trận Giải phóng, sự hỗ trợ của miền Bắc và sự phát triển của chủ nghĩa Cộng sản từ phương Bắc. Ông nói năng lưu loát, uyên bác, hiểu biết sâu sắc về chính trị nên đã thật sự hấp dẫn và cuốn hút tôi. Cũng từ lúc


đó, tôi biết con đường tương lai của tôi đã ngả qua một khúc quanh khác.

Sau buổi sinh hoạt đầy ấn tượng với ông Vinh thì có buổi tọa đàm với vài người trong ban chấp hành Hội Ái hữu Quảng Trị mà anh Dương Thành là một thành viên. Anh Thành mời tôi ở lại tham gia tọa đàm. Tôi tận dụng cơ hội đó để tìm hiểu thêm về ông Nguyễn Thành Vinh. Được biết ông là giáo sư dạy văn ở Đại học Văn khoa, là một chính trị gia từng ở tù ở Côn Sơn thời ông Ngô Đình Diệm trong nhóm đảo chánh Caravell, từng là thành viên trong nội các Trần Văn Ân, từng là đảng viên Việt Nam Quốc dân đảng, từng tách khỏi Việt Nam Quốc dân đảng để cùng ông Quốc trưởng Phan Khắc Sửu thành lập Phong trào Tân Dân, ông là tổng thư ký tổ chức này và cũng từng là dân biểu quốc hội thời chuyển tiếp đệ nhị cộng hòa…

Với quá trình hoạt động đó, với vốn kiến thức uyên bác, với phong cách của nhà lãnh đạo, ông Vinh đã thuyết phục tôi hoàn toàn. Kể từ hôm đó, tôi hầu như quyết định đi theo con đường đấu tranh cho dân tộc Việt Nam, đấu tranh để có một miền Nam tốt hơn dưới chủ trương và đường lối của phong trào Tân Dân do ông cựu Quốc trưởng Phan Khắc Sửu đứng đầu và ông Nguyễn Thành Vinh thực hiện.

Ngoài việc tôi đã chọn hướng đi theo ông Vinh thì ngược lại, bản thân ông Vinh cũng đã bị tôi thuyết phục. Ông thấy được ở tôi sự nhiệt huyết, có trình độ văn hóa, có khả năng lý luận, sẵn sàng dấn thân, không


ngại ngùng gian khổ. Chính vì vậy ông đã tin tưởng đưa tôi vào tổ chức.

Giáo sư Nguyễn Thành Vinh trong thời kỳ đấu tranh thập niên 60-70 - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

Tôi quyết định đi theo ông Nguyễn Thành Vinh vì nhận thấy chỉ trong môi trường này, tôi mới có dịp làm một cuộc cách mạng cho chính cá nhân tôi và cho xã hội thiếu công bằng này. Chỉ có đấu tranh, tôi mới có lối thoát sau bao nhiêu năm tháng trăn trở ray rứt về cuộc sống và tương lai. Tôi có dịp gần ông Vinh, nhờ đó có may mắn tiếp xúc và chia sẻ những trăn trở về


thời cuộc với những nhà lãnh đạo các đảng phái, các dân biểu, nghị sĩ, các học giả, trí thức... Hầu như tất cả là bậc thầy, bậc đàn anh của tôi - những người mà cách đây 3 năm khi bước chân vào Sài Gòn tôi không bao giờ nghĩ rằng mình sẽ có dịp gặp gỡ hay làm việc cùng.

Những người này là những thành phần ưu tú của miền Nam. Họ là những nhà lãnh đạo của miền Nam, đấu tranh cho miền Nam, cho dân tộc Việt Nam và chắc chắn một điều họ là thành phần yêu nước theo cách suy nghĩ của họ. Họ yêu Tổ quốc, yêu đất nước, yêu hòa bình nhưng họ không đi theo Mỹ hoặc không đi theo Cộng sản. Đó là lý tưởng của hầu hết giới trí thức trẻ miền Nam vào giai đoạn lịch sử đó. Tôi cũng là một thành phần trong nhóm đó.

Hiện nay, những người này đã khuất núi hoặc họ đang ở đâu đó trên thế giới này, có người tôi còn gặp lại, nhưng có người cũng chẳng biết cuộc sống ra sao. Khi suy ngẫm lại quá trình đấu tranh mà tôi được tiếp cận và là chứng nhân, tôi luôn luôn trân trọng những đóng góp của những người anh, người bạn trong giai đoạn chuyển giao lịch sử của đất nước. Tôi cũng tự hào là một thanh niên trẻ đã đóng góp rất tích cực cho đất nước mà tôi luôn yêu quý.


5. Dấn thân tranh đấu Phong trào Tân Dân là tổ chức được tách ra bởi

những thành viên lãnh đạo của Việt Nam Quốc dân đảng để thích hợp với tình hình chính trị vào giai đoạn

Phong trào Tân Dân là tổ chức được tách ra bởi những thành viên lãnh đạo của Việt Nam Quốc dân đảng để thích hợp với tình hình chính trị vào giai đoạn đó. Phong trào Tân Dân không thành lập đảng, không cần tuyên thệ trung thành, không có những điều lệ gia nhập nên việc tôi tham gia phong trào diễn ra rất đơn giản. Họ không điều tra lý lịch, gốc gác của tôi, chỉ tiếp nhận tôi bởi khả năng, sự năng động và dấn thân.

Ông Nguyễn Thành Vinh giới thiệu tôi là một trong những lãnh tụ trẻ của sinh viên, sẵn sàng dấn thân đấu tranh rồi giao nhiệm vụ cho tôi. Tôi chưa hiểu rõ về cơ cấu hoạt động bí mật, cơ cấu tổ chức từ trung ương tới địa phương của Đảng, của phong trào. Tôi chỉ hoạt động vì ngưỡng mộ ông Vinh, vì thấy được một con đường soi sáng lý tưởng của tôi, vì định hướng đấu tranh cho dân tộc, cho miền Nam tốt hơn và cũng là một cuộc cách mạng mà tôi hằng mong ước. Tôi phải tạo ra cái của chính mình, phải đấu tranh để xóa bỏ những bất công của xã hội.

Cho đến khi trưởng thành trong chính trị, tôi mới nhận thức được hoạt động của các chính trị gia miền Nam vào thời đó như thế nào và đó là mấu chốt tại sao cuộc đấu tranh của những chính trị gia yêu nước miền Nam hoàn toàn thất bại. Đó là một cuộc đấu tranh nội bộ giữa các phe phái để tìm tiếng nói chung cho


miền Nam, để đối đầu với những thế lực quốc tế vốn đang sắp xếp tương lai của miền Nam trong hậu trường. Đối đầu với một tổ chức bài bản, khoa học như Đảng Cộng sản Việt Nam là chuyện không hề đơn giản. Cuộc đấu tranh đó thất bại bởi những hy vọng hão huyền của các lãnh tụ. Chính tôi cũng bị ru ngủ và quay cuồng trong những hy vọng hão huyền đó.

Tôi được tổ chức giao nhiệm vụ xây dựng một lực lượng thanh niên sinh viên hoạt động song song với các phong trào chính trị khác. Tổ chức có tên Phong trào Thanh niên sinh viên phụng sự dân tộc, với lực lượng nòng cốt được lấy từ cảm tình viên hoặc bằng hữu từ hai cơ sở Quốc dân đảng và Hội Ái hữu Quảng Trị - Huế.

Tuy nhiên, những người nòng cốt trong ban chấp hành lúc bắt đầu đều do sự quen biết từ ông Nguyễn Thành Vinh hoặc những người bạn chính trị do ông giới thiệu. Trong số đó, tôi còn nhớ hai người hiện sống ở Sài Gòn là anh Đỗ Bèn (tôi quen ở Đại học xá Minh Mạng) và chị Phan Thị Liễu do ông Vinh giới thiệu. Còn một người nữa không biết bây giờ ở đâu là anh Lê Văn Trinh. Như vậy, vào thời điểm đó, 4 người nòng cốt trong ban chấp hành của phong trào gồm: tôi, Đỗ Bèn, Phan Thị Liễu và Lê Văn Trinh.

Chúng tôi có mặt ở tất cả cuộc họp và tham gia mọi chương trình hành động. Song chỉ có một mình tôi làm việc trực tiếp với ông Nguyễn Thành Vinh về những kế hoạch sắp tới. Tôi bôn ba hết nơi này đến nơi khác, vận động những người quen trong đại học xá,


trong giảng đường, trong khuôn viên trường đại học… nói chung là ở tất cả mọi nơi tôi có thể đến để tìm thêm người tham gia hoặc ủng hộ phong trào.

Qua sự giới thiệu của ông Vinh, tôi đến Đà Nẵng gặp ông Lâm người Quảng Nam - một đảng viên kỳ cựu của Quốc dân đảng - để bàn việc tổ chức phong trào ở Đà Nẵng. Ông Lâm giới thiệu với tôi người con trai của ông để cùng thực hiện phần việc này. Thế là phong trào ở Đà Nẵng bắt đầu được xây dựng. Tôi đi Đà Nẵng khá thường xuyên để tham dự những buổi họp mặt của anh em ở Đà Nẵng với tư cách người từ trung ương ra.

Tuổi trẻ hoạt động không mỏi mệt. Tôi ngày đêm lao đầu vào đấu tranh, hết họp thì biểu tình, hết biểu tình thì tham gia diễn thuyết ở hết nhóm này tới nhóm khác… Mọi việc cứ thế trôi qua mà chẳng biết rồi sẽ đi về đâu ngoài những hứa hẹn hão huyền của những chính trị gia miền Nam.

Tôi được gởi đi móc nối với những người ông Vinh quen biết trong đấu tranh, gặp các dân biểu đối lập để giới thiệu về phong trào cho sự liên kết. Nhiều cuộc gặp khác nữa nhưng thực chất để làm gì và mọi việc sẽ đi về đâu thì tôi hoàn toàn không biết rõ. Tôi chỉ biết một điều là phong trào của tôi chống Nguyễn Văn Thiệu tham quyền cố vị, chống tham nhũng, chống lại những bất công trong xã hội. Chỉ vậy thôi!

Thời gian cứ thế trôi qua, tôi không nắm rõ những người lãnh đạo phong trào đang làm gì. Phần mình, tôi vẫn tiếp tục đi học, đi dạy, đi họp, biểu tình


và chống đối theo chỉ thị từ ông Vinh. Tôi cũng không biết gì về những người trong ban chấp hành đang ngày ngày làm việc với tôi. Họ thật sự là ai, là Việt cộng hay cảnh sát, họ đang làm những gì,… tôi hoàn toàn lệ thuộc vào sự giới thiệu của ông Vinh. Chỉ có anh Đỗ Bèn là người tôi có thể biết và hiểu được. Anh là một sinh viên yêu nước, một thanh niên nhiệt tình, khí khái, tham gia phong trào không vì mục đích gì khác ngoài yêu chuộng hòa bình, muốn thay đổi chế độ hiện tại. Tôi rất quý anh và trân trọng những đóng góp của anh cho đất nước. Hiện nay anh công tác tại Đài Truyền hình TP. Hồ Chí Minh.

Tôi cũng rất trân trọng chị Liễu - cô gái rất hăng hái hoạt động, không ngại vất vả tham gia bất cứ nơi nào cần thiết. Tuy nhiên, chị tham gia phong trào vì mục đích riêng. Sau ngày 30-4-1975, tôi mới biết chị là người của Việt cộng gài vào phong trào. Có lẽ hiện nay chị đang công tác đâu đó ở Sài Gòn.

Một người nữa là Lê Văn Trinh. Anh trắng trẻo, có vẻ thư sinh, lớn hơn tôi vài tuổi, học ở Trường Đại học Luật khoa Sài Gòn. Anh vốn nhỏ nhẹ nhưng cũng rất quyết liệt, hăng say. Anh tham gia phong trào cũng vì có mục đích riêng. Sau ngày 30-4-1975, khi cùng bị giam tại đề lao Lê Văn Duyệt với anh (bây giờ là trại giam số 4 Phan Đăng Lưu, quận Bình Thạnh, TP.HCM), tôi mới biết anh là sĩ quan cảnh sát của chính quyền Sài Gòn lúc bấy giờ, được gài vào để theo dõi tổ chức.


Một tổ chức có 4 người trong ban chấp hành làm nòng cốt mà đã có hai người ở hai chiến tuyến khác nhau thì chắc quý độc giả có thể biết được nguy cơ tan vỡ của tổ chức đó. Điều này nói lên một phần của sự non nớt trong các phong trào đấu tranh của miền Nam vào giai đoạn đó, nói lên sự yếu kém của nền chính trị salon hồi ấy và phần nào dẫn đến kết cục của ngày 30-4-1975. Những người tham gia phong trào ngày ấy có thể không biết nhau, hoạt động tích cực để theo dõi hoặc lợi dụng phong trào, nhưng sau ngày 30-4-1975, mọi việc đã rõ ràng. Những con người ấy bây giờ đang sinh sống đâu đó và tuổi tác cũng vào khoảng trên dưới 65. Hy vọng cuốn sách này sẽ là điểm kết nối để chúng tôi có cơ hội gặp lại nhau sau bao thăng trầm của đất nước và gian nan của đời người.

Với vị thế là người tổ chức phong trào, với những lời hứa hẹn hão huyền của các bậc đàn anh, các lãnh tụ, tôi vẫn dấn thân không mỏi mệt. Tôi hy vọng sẽ đóng góp cho phong trào, cho Tổ quốc và làm một cuộc cách mạng cho chính bản thân. Tôi không ngại bất cứ khó khăn nào, chỉ ước mong chế độ Nguyễn Văn Thiệu sụp đổ để nhường quyền lại cho những người yêu nước, cho những người có khả năng hơn.

Nhưng chính trị không đơn thuần như vậy, chính trị có nhiều thủ đoạn và xảo quyệt hơn. Chính trị của một đất nước trong thời kỳ chiến tranh không giống như chính trị của các nước dân chủ hòa bình khi tiếng nói của người dân, lá phiếu của người dân sẽ quyết định số phận của chính phủ đó. Chính trị của các nước


chiến tranh phải giải quyết bằng súng đạn, bằng sức mạnh quân sự chứ không thể làm chính trị bàn giấy, không thể chỉ có hô hào. Biểu tình, hô hào, chống đối… chỉ là một phần đấu tranh chính trị trong toàn thể cơ cấu của chiến tranh mà sự thắng cuộc - dù thắng trên bàn hội nghị - vẫn do sức mạnh quân sự quyết định.

Cuộc chiến ngày càng khốc liệt vào những năm 1973 – 1974. Những trận đánh lớn thăm dò ở Bình Long, Phước Long làm rung chuyển Sài Gòn. Tình hình chính trị càng ngày càng hỗn loạn. Những tin đồn đảo chính liên tiếp được tung ra. Các thành phần đối lập liên kết chặt chẽ hơn để yêu cầu Nguyễn Văn Thiệu từ chức. Các dân biểu, nghị sĩ, báo chí, trí thức, Công giáo, Phật giáo đồng loạt lên tiếng…

Hầu như ngày nào cũng có những cuộc xuống đường biểu tình, đình công bãi khóa. Cảnh sát càng ngày càng siết chặt hơn. Các ngã đường, các trường đại học luôn có cảnh sát dã chiến túc trực (tức cảnh sát cơ động có trang bị hỏa lực mạnh). Những anh em theo Việt cộng hoặc có móc nối với Việt cộng bị bắt hết người này tới người khác. Những tổ chức đấu tranh chống Thiệu, chống Mỹ nhưng không theo Việt cộng cũng không là ngoại lệ.

Trong những ngày khẩn trương và sục sôi cuối năm 1974 đó, tôi luôn làm việc gần gũi với ông Vinh. Ông thường nhắc nhở tôi về lực lượng, về tổ chức, phải sẵn sàng để chờ đợi lệnh. Tôi hỏi ông đợi lệnh để làm gì và được trả lời là phải xuống đường lớn, phải tiến tới gần Đài Phát thanh và phải tiếp quản đài nếu cần thiết.


Tôi bắt đầu ý thức tầm quan trọng của vấn đề. Dù không biết rõ chi tiết nhưng trong suy nghĩ, tôi hình dung sẽ có một cuộc đảo chính mà tôi sẽ đóng góp một phần.

Với vai trò của một thanh niên, một trí thức trẻ thời chiến, với ước vọng hòa bình, với mong mỏi xã hội tốt đẹp hơn, công bằng hơn, với bầu nhiệt huyết không vơi…, tôi đã dấn thân toàn diện và sự dấn thân đó đưa tôi trở thành một chứng nhân trong giai đoạn lịch sử ấy. Tôi vẫn luôn tự hào mình cũng đã làm điều gì đó cho đất nước. Dù quan niệm chính trị, suy nghĩ có khác nhau nhưng hành động dấn thân đó đã thể hiện tinh thần yêu nước cao độ của một thanh niên thời chiến.

6. Vào Tù Lần Thứ Nhất

Khuôn viên đại học xá như thường lệ vẫn nhộn nhịp, ồn ào nhưng những tin tức về việc bắt bớ mỗi ngày một sôi động hơn. Nhiều anh em biệt tích không biết đi đâu, có thể đã đi trốn vì sợ bị bắt, cũng có thể vô chiến khu nếu có móc nối với Việt cộng hoặc là bị bắt mà không ai biết. Đó là những đề tài, những câu chuyện được bàn bạc, mổ xẻ hằng ngày ở đại học xá. Tôi không tham gia vào những cuộc bàn tán đó, chỉ chuẩn bị những gì cần thiết cho trách nhiệm sắp tới. Tôi vẫn liên lạc thường xuyên với các anh em trong


phong trào, vẫn nhắc nhở mọi người có mặt khi cần thiết, ngoài ra, mọi sinh hoạt khác vẫn bình thường.

Hôm đó khoảng 3 giờ chiều, tôi thả bộ trong công viên đại học xá, chuẩn bị đến quán của chị Dung cách cổng đại học xá khoảng 50 mét để uống cà phê. Thường thường, uống cà phê ở đó nếu không có tiền thì chị Dung cho ghi sổ, khi nào có thì trả, vì vậy đây là nơi lui tới của rất nhiều sinh viên và chị Dung rất được sinh viên yêu mến.

Tôi vừa ra khỏi cổng khoảng 10 mét thì một chiếc xe Jeep dân sự bất ngờ tấp vào lề, hai đàn ông vạm vỡ vội vã nhảy xuống khóa chặt tay tôi và kéo lên xe. Quá bất ngờ, tôi không kịp trở tay, vừa cất tiếng la, một bàn tay liền bóp miệng tôi. Chưa tới một phút, tôi đã nằm gọn trên chiếc xe Jeep mà chẳng ai hay biết. Những người này yêu cầu tôi im miệng rồi chở tôi về đồn cảnh sát quận 5. Đó là kiểu bắt người của chế độ miền Nam trong thời chiến tranh, không lý do, không hỏi tội, không tòa án, cứ thế lặng lẽ bắt hết người này tới người khác.

Tôi bị giam trong một trại giam tạm thời, không hỏi cung, không hỏi lý lịch, chỉ ngồi đó chờ. Đến khoảng 6g30’ chiều, bóng đêm bắt đầu bao phủ, họ dẫn tôi ra xe bít bùng, hai tay còng lại rồi chở tới Tổng nha Cảnh sát đô thành nằm ở đường Trần Hưng Đạo (bây giờ vẫn là Sở Công an TP.HCM). Tôi được người cảnh sát mặc đồ dân sự đưa vào căn phòng nhỏ rộng khoảng 15m2, có một cái bàn, hai cái ghế. Ngồi đối diện tôi là một đại úy và một trung úy cảnh sát. Khi người cảnh


sát mặc đồ dân sự vừa bước ra rồi đóng cửa lại, tôi nhận ngay một báng súng M16 lạnh lùng đánh thật mạnh vào đầu như không cần biết hậu quả ra sao. Tiếp theo là một cú đá đau điếng kèm câu nói: “Chống hả? Đảo chánh hả?”. Tôi chới với, choáng váng, không hiểu chuyện gì đang xảy ra. Đau nhói nhưng tôi vẫn cố gượng ngồi dậy. Tức thì, một báng súng thứ hai, thứ ba rồi thứ tư nện dồn dập vào đầu, vào thân thể tôi cùng câu nói quen thuộc: “Chống hả? Đảo chánh hả? Tao cho mày chống!”. Tôi quằn quại trên vũng máu, không thể ngồi dậy được nữa, chỉ còn biết rên rỉ vì đau đớn.

Tôi chẳng biết chuyện gì đã xảy ra sau đó. Đến khoảng 9 giờ tối, một người bước vào phòng, tạt thẳng thùng nước lạnh vào người tôi. Tôi tỉnh lại, họ bảo tôi thay bộ đồ tù gồm quần đen và áo đen, sau đó dẫn tôi đến phòng số 20 hay còn gọi là xà lim 20, giam tôi vào đó mà không một lời giải thích.

Xà lim là một loại phòng giam đặc biệt dành cho những tù nhân ngoan cố và nguy hiểm, rộng chưa tới 1 mét, dài khoảng dưới 2 mét. Trong xà lim có bồn cầu và tất cả đều xây kín, cửa sắt dày chỉ có một lỗ trống còn gọi là cửa sổ vừa đủ để đưa chén cơm vào. Cửa đó giống như cửa chuồng cu, chỉ mở để đưa cơm và lấy cơm. Tất cả sinh hoạt hằng ngày của tôi từ đó diễn ra trong bóng tối của không gian vỏn vẹn chưa tới 2m2, không có bất cứ thông tin nào lọt vào được. Tôi chẳng biết thế sự ngoài kia ra sao, chẳng thể nào tiếp cận thông tin khác ngoại trừ những trường hợp được gọi là


“đi làm việc” hay còn gọi là “đi hỏi cung” (sau ngày 30-4-1975 thì gọi là “chấp pháp”).

Không gian bé xíu ấy không đủ không khí cho một người thở, vậy mà khi họ tống tôi vào xà lim 20 thì trong đó đã có sẵn một người. Đúng là ngỡ ngàng! Người đó không xa lạ gì với chế độ Sài Gòn trước năm 1975 và chế độ sau ngày 30-4-1975. Đó là nhà văn Vũ Hạnh - người bị bắt trước tôi khoảng 10 ngày.

Như đã nói ở trên, trong những ngày chiến tranh khốc liệt này, hầu hết anh em theo Việt cộng hoặc quan hệ xa gần với Việt cộng đều bị bắt. Anh Vũ Hạnh là người đã có móc nối xa gần với Việt cộng. Tôi biết việc này sau những lần tranh luận với anh. Bài hát mà tôi nghe lần đầu khi gặp anh và nghe hoài sau ngày 30-4-1975 là bài “Giải phóng miền Nam”. Anh hát bài này vào mỗi buổi sáng, mỗi buổi tối, thậm chí bất cứ lúc nào thích. Bài hát này xa lạ với tôi lắm nhưng chính là đầu đề cho những câu chuyện giữa tôi và anh. Những câu chuyện ấy thường xoay vòng với những pha tranh luận nảy lửa giữa chúng tôi về cuộc chiến hiện tại. Anh Hạnh luôn cho rằng miền Nam sẽ được giải phóng trong vòng 1 - 2 năm nữa bởi những nguyên nhân chính sau:

- Sức mạnh của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam đang ngày càng lớn mạnh hơn. Cuộc chiến càng ngày càng thu gần lại, các vùng kiểm soát của quân đội miền Nam ngày càng bị thu hẹp lại.

- Sau hiệp định Paris, quân đội Mỹ rút lui trong danh dự. “Việt Nam hóa chiến tranh” đã bắt đầu.


Quốc hội và chính phủ Mỹ đã không còn ủng hộ miền Nam nữa.

- Tình trạng tham nhũng, bè phái trong chính quyền miền Nam đã đến lúc không thể cải tổ được.

- Các phe phái đối lập không thống nhất với nhau, tạo ra tình trạng cấu xé, đạp đổ nhau.

- Người dân đã bất mãn với chính quyền hiện tại. Cuối cùng là ảnh hưởng tiêu cực của quốc tế về vai trò của chính quyền bù nhìn miền Nam.

Tôi hoàn toàn không đồng ý với những suy nghĩ ấy, tôi vẫn luôn cho rằng:

- Việt cộng chỉ là lực lượng vũ trang nhỏ, thiếu ăn, thiếu mặc, chỉ quy tụ những người nông dân ít học.

- Quân đội miền Nam vẫn vững mạnh vì chính tôi là chứng nhân trong những lần theo máy bay đi Huế thăm những lữ đoàn, sư đoàn thủy quân lục chiến.

- Do vậy, việc quan trọng là cần những sửa sai của chính quyền miền Nam như Nguyễn Văn Thiệu từ chức, thẳng tay với tham nhũng, bè phái. Lấy lại niềm tin từ quần chúng bằng việc hợp tác giữa các phe đối lập.

- Vận động quốc tế về vị trí của miền Nam là tiền đồ của tự do dân chủ chống lại sự bành trướng chủ nghĩa cộng sản từ phương Bắc.


Vì những trái ngược trong lập trường nên chúng tôi suốt ngày quanh quẩn trong những đề tài tranh luận đó. Có lần anh Hạnh giận dữ tới mức đấm tay xuống nền nhà đến chảy máu cho hạ hỏa. Tuy nhiên, hai anh em sống chung trong hoàn cảnh như vậy thì không thể tranh luận hoài. Dù trái ngược lập trường nhưng chúng tôi đang có một số điểm chung: cùng bị bắt, cùng ở trong phòng giam bé xíu, cùng chống chính quyền Nguyễn Văn Thiệu. Hằng ngày, chúng tôi phải chia sẻ cho nhau từng luồng không khí để thở. Không đủ chỗ để nằm nên tôi thường gối đầu trên cầu tiêu còn anh Hạnh nằm chiều ngược lại.

Nhà văn Vũ Hạnh (bìa phải) và tác giả gặp lại

sau 38 năm, năm 2012 - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.


Ngoài việc tranh luận chính trị, chúng tôi còn dành thời gian để tâm sự về gia đình, xã hội, văn hóa… Lúc này chúng tôi bắt đầu gần gũi và hiểu nhau hơn, tìm được những điểm tương đồng. Tôi biết cả gia đình anh Hạnh theo Việt cộng để góp phần lật đổ chính quyền miền Nam bằng bạo lực. Người con cả của anh đang ở tù vì hoạt động cho Việt cộng. Vợ anh là cánh tay mặt của linh mục Chân Tín trong nhóm nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế ở đường Kỳ Đồng. Đứa con gái nhỏ 14 tuổi đang làm giao liên. Thật hiếm có gia đình nào đang sinh sống giữa đất Sài Gòn mà dám hoạt động tích cực cho Việt cộng như vậy. Hai chúng tôi còn bày ra các trò chơi để giết thời gian. Chúng tôi dùng những mảnh giấy vụn, quy định hình dáng để đặt tên cho những quân cờ tướng và tự vẽ bàn cờ tướng để quên đi những chật chội, khó chịu nơi xà lim.

Những ngày tháng cứ thế mà trôi qua, thỉnh thoảng tôi được gọi lên hỏi cung. Ngoài việc bắt kê khai lý lịch, họ chỉ xoáy vào phong trào Tân Dân và Việt Nam Quốc dân đảng. Họ hỏi sâu về những liên hệ giữa tôi và anh Nguyễn Thành Vinh, giữa tôi và các thành viên trong tổ chức (đặc biệt là với chị Liễu), về hoạt động của phong trào ở Đà Nẵng. Họ không kết tội tôi là Việt cộng vì đã nắm rõ sự thật. Việc này về sau tôi mới biết là do trong tổ chức đã có sĩ quan cảnh sát chìm được cài cắm.

Trong thời gian hỏi cung, tôi được biết anh Vinh cùng với những người lãnh đạo âm mưu đảo chánh cũng đã bị bắt và đang bị giam ở nơi khác. Bộ thông tin


của chính quyền miền Nam do ông Hồ Văn Châm làm Bộ trưởng đã lên truyền hình thông báo rằng đã bắt được một tổ chức âm mưu đảo chánh. Đó chính là tổ chức mà tôi tham gia với tư cách lãnh đạo phong trào Thanh niên Sinh viên phụng sự dân tộc, là cánh tay mặt của phong trào Tân Dân.

Trong thời gian này, có những khoảnh khắc làm trái tim tôi rung cảm. Đó là những lời thăm hỏi của các tù nhân khác khi tôi đi ngang qua trại giam tập thể, rằng anh ở B mấy (B là biệt danh của đơn vị trong chiến khu)? Ở đâu tới? Những tù nhân đó nhìn tôi bằng đôi mắt như muốn sẻ chia, muốn gửi gắm điều gì đó. Chỉ những giây phút đó mới cảm nhận được tình tù tội, tình đấu tranh xúc động thế nào.

Một trong những gương mặt ngày đó, một trong những tên tuổi mà cho đến giờ phút này tôi vẫn ngưỡng phục và không thể không nhắc tới là anh Nhạ. Có lẽ anh bằng tuổi tôi, học Đại học Khoa học Sài Gòn. Khi đi ngang trại giam tập thể, tôi thấy anh nằm trên băng-ca, thân hình nhỏ nhắn đầy máu me bị phơi ngoài nắng. Mỗi buổi tối, tôi đều nghe tiếng rên rỉ đau đớn của anh. Anh bị tra trấn, bị hành hạ đến mức thể xác không còn như con người nữa nhưng vẫn không chịu khai ra các đồng đội và tổ chức. Qua lời kể của anh Hạnh và những anh em trong tù, tôi biết anh là Việt cộng. Tôi thật sự khâm phục anh bởi sự chịu đựng, hy sinh cho lý tưởng, cho đồng đội. Sự hy sinh đó đúng hay sai tôi không bàn tới. Tôi chỉ muốn bày tỏ tấm lòng trân trọng với một con người anh hùng đã đóng góp một phần thân thể cho


đất nước. Dân tộc Việt Nam ta không thiếu những người Cộng sản yêu nước và kiên cường như anh, không thiếu những nhà ái quốc như lãnh tụ Việt Nam Quốc Dân đảng Nguyễn Thái Học, không thiếu những anh hùng lẫm liệt như thiếu tá Ngụy Văn Thà của quân đội miền Nam Việt Nam, sẵn sàng hy sinh để bảo vệ lãnh thổ Trường Sa, Hoàng Sa trước sức mạnh của quân xâm lược. Và còn nhiều, nhiều hơn thế nữa những người con của đất mẹ Việt Nam đã anh dũng cống hiến máu xương cho đất nước thân thương hình chữ S này được mãi trường tồn.

Thời điểm lịch sử rồi cũng đến. Sự việc đã rõ ràng trước mắt. Anh Vũ Hạnh đã đúng, tôi đã sai. Chính quyền miền Nam sụp đổ theo đúng suy luận và cái nhìn của anh Hạnh. Tôi đã bị những sinh hoạt hão huyền, những hoạt động không cơ sở, những hời hợt của các tổ chức chính trị kém cỏi làm mờ mắt. Tôi chỉ biết yêu Tổ quốc, yêu công bằng xã hội và chống lại những sai lầm của chế độ mà chính quyền Mỹ đã áp đặt lên quê hương mình.

Một sách lược chống lại thuyết domino không còn thích hợp cho quyền lợi của nước Mỹ. Vào khoảng tuần cuối của tháng 4, anh Hạnh nhận được một món quà thăm nuôi do gia đình gửi vào. Như thường lệ, anh Hạnh kiểm tra những phần ăn rất kỹ lưỡng trước khi cho vào bụng. Anh tìm thấy trong ổ bánh mì có nhét một miếng giấy do vợ gửi vào với nguyên văn “Nguyễn Văn Thiệu đã từ chức, anh yên tâm!”. Thông tin đó nhanh chóng lan truyền tới mọi người trong trại


giam bằng cách dùng ống nước trong cầu tiêu đánh morse. Chỉ sau một thời gian ngắn ngủi, khắp trại giam bắt đầu ầm ĩ. Những anh cảnh sát cũng đổi giọng nhẹ nhàng hơn, không còn gắt gỏng như trước.

Sinh hoạt trong xà lim dễ chịu hơn nhưng chúng tôi không thể dỗ giấc ngủ vì mục tiêu đã gần như đạt được. Sắp đến giây phút được thoát khỏi xà lim rồi! Thông tin được cập nhật hằng ngày qua những cảnh sát cai tù, từ việc ông Trần Văn Hương thay thế ông Thiệu tới Nguyễn Bá Cẩn làm thủ tướng và cuối cùng thì Dương Văn Minh bị thay thế theo áp lực của Mặt trận Giải phóng. Ông thẩm phán Triệu Quốc Mạnh được chính phủ Vũ Văn Mẫu bổ nhiệm làm giám đốc Tổng nha Cảnh sát; và chính ông Triệu Quốc Mạnh vào ngày 28-4-1975 đã ký giấy thả đa số những tù nhân hoạt động chính trị, chống lại chính quyền ở cấp có ảnh hưởng trong giới báo chí và chính trị. Anh Vũ Hạnh nằm trong danh sách đó. Còn những thanh niên trẻ như tôi, những người theo Việt cộng có bằng chứng như anh Nhạ,… thì còn bị giữ lại.

Với tâm trạng vui buồn lẫn lộn, với sự hoang mang không biết mình sẽ ra sao, tôi càng nghĩ và càng đắn đo về cuộc đấu tranh của những phong trào không cùng chính kiến, của những anh em đã hy sinh và đóng góp xương máu cho đất nước này mà cụ thể là trường hợp của tôi và anh Vũ Hạnh. Hai người cùng tù tội, cùng chịu gian khổ như nhau, cùng đấu tranh vì một đất nước Việt Nam tốt hơn, cùng hy sinh như nhau nhưng không trong cùng tổ chức, không phải là đồng


chí. Anh Vũ Hạnh theo Việt cộng, còn tôi theo một tổ chức chính trị tranh đấu cho miền Nam. Đôi lúc giữa chúng tôi có tranh cãi nảy lửa nhưng cuối cùng cũng chia sẻ, cảm thông được với nhau. Dù thế nào đi nữa, tôi cũng trân trọng sự hy sinh của anh trong việc đóng góp cho đất nước theo suy nghĩ và lý tưởng của anh, trân trọng anh đã chia sẻ với tôi từng cục đường, viên muối khi tôi không có người thăm nuôi. Xin cảm ơn anh Vũ Hạnh!

Thế nhưng với nhiều người khác, chỉ cần khác nhau trong chính kiến hay lý tưởng là đã có những anh em nặng tay với nhau, nặng tay đến nỗi ảnh hưởng đến sự sống, sự tàn tật mà bất hạnh nhất là dẫn đến sự thù hằn chém giết và xem nhau như kẻ thù. Hãy cố gắng xoa dịu nó, vì dù người con miền Bắc, miền Trung hay miền Nam thì tất cả khi sinh ra đã là người Việt Nam, đã mang dòng máu Việt Nam. Việt Nam vẫn mãi trong trái tim mỗi người. Phải xây dựng một đất nước giàu mạnh để con cháu tự hào vì tổ tiên đã gầy dựng nó, để mỗi giọt máu chúng ta đánh đổi hôm nay sẽ trở thành viên kim cương lấp lánh đầy vẻ vang cho thế hệ kế tiếp. Nằm một mình trong xà lim, tôi mơ ước điều đó sẽ trở thành hiện thực để tuổi thơ của những thế hệ tiếp theo không còn khổ cực như tuổi thơ tôi.


CHƯƠNG IV GIAN TRUÂN SAU NGÀY

THỐNG NHẤT

1. Ra tù chế độ cũ

Thế là xà lim 20 chỉ còn lại mình tôi. Nằm trong không gian tĩnh lặng, thỉnh thoảng tôi nghe tiếng súng đại bác vọng về, lòng không ngừng ấp ủ hy vọng vô biên về những ước ao to lớn sắp thành. Tôi vẽ ra bức tranh tương lai sáng sủa với những trọng trách mà anh Vinh từng hứa sẽ giao cho tôi, nào là tham chính, là lãnh đạo thanh niên khi tuổi đời vừa tròn 24…

Tôi tha thiết mong mỏi phút giây cảnh sát gõ cửa, đem cơm vào để tôi lấy thêm ít thông tin từ chính quyền mới. Ông Dương Văn Minh sẽ phân bổ quyền lực thế nào cho các nhóm đối lập? Phong trào Tân Dân Việt Nam có tham chính không? Nếu có thì tới mức độ nào? Thật khó chịu khi thế giới bên ngoài trở nên bí ẩn hơn bao giờ hết. Tôi rất nóng lòng trước những biến chuyển ngoài kia, càng nóng lòng hơn cho tương lai của mình.

Nhưng tất cả chỉ kéo dài thêm một ngày. Ngày cuối cùng của chế độ miền Nam với phần cơm tù không có thức ăn, tôi vẫn ăn nhưng không thấy đói vì sự mong chờ dường như lấn át mọi thiếu thốn, kham khổ. Rồi không gian hoàn toàn rơi vào trạng thái tĩnh lặng đến ghê sợ: không một động thái nào ở trại giam, không một tin tức lọt vào, không một bóng dáng cảnh sát đi ngang xà lim. Âm thanh duy nhất là tiếng súng càng lúc càng vang vọng gần hơn.

Một mình đối diện với sự im lặng đáng sợ ấy, tôi bắt đầu lo lắng, suy nghĩ lung tung nhưng vẫn


không tìm được câu trả lời. Dựa vào tường, tôi cố gắng nghe ngóng thử chuyện gì đang xảy ra, nhưng ở cái xà lim 20 này, tôi có thể nghe được gì ngoài hơi thở của chính mình?

Rồi cũng đến thời khắc quan trọng. Đó là buổi sáng ngày 30-4-1975, khoảng 10g sáng, tôi nghe tiếng súng ngày càng dày và gần hơn, tưởng như sát bên tai vậy. Rồi có tiếng chân người chạy lạo xạo bên ngoài xà lim, dồn dập như báo hiệu một cuộc chuyển giao long trời lở đất.

Tôi nôn nóng không biết chuyện gì đang xảy ra. Những âm thanh đó càng lúc càng gần vì xà lim 20 là xà lim cuối cùng trong lối đi của trại giam. Có một tiếng gõ cửa, rồi cửa chuồng cu mở ra, ai đó hỏi vọng vào: “Có ai trong đó không?”. Tôi mừng rỡ như sắp được sống lại. Khoảng không im lặng trong lòng tôi vỡ òa như từng đợt sóng, tôi khựng lại một chốc mới hoàn hồn, vội vã trả lời: “Có! Có tôi đây!”.

Lại có tiếng vọng vào kêu tôi nằm xuống. Tôi lập tức nằm rạp xuống mà lòng dạ ngổn ngang vì chẳng biết mọi việc thật ra thế nào, ai đang ở ngoài kia. Điều tôi biết là mình sắp được ra khỏi chỗ tối tăm này và đang có một biến chuyển lớn ngoài kia. Sau tiếng súng “bằng bằng”, ánh sáng bắt đầu xuyên vào xà lim. Cửa mở, tôi đứng dậy, nhìn thấy một anh thanh niên lạ cầm súng, quấn khăn rằn, đội mũ tai bèo. Anh giơ tay chào, nói: “Chào đồng chí! Quân giải phóng đã tiếp quản Sài Gòn. Những cảnh sát của chính quyền cũ đã bỏ chạy. Chúng tôi thuộc đơn vị biệt động thành vào đây để cứu


các anh. Các anh được tự do về đơn vị để tiếp quản thành phố”.

Tôi bàng hoàng, ngẩn người. Anh thanh niên bỏ đi khi tôi vẫn còn lơ lửng trước những lời anh nói về tình hình hiện tại, cũng không kịp cảm ơn, không kịp hỏi thêm anh điều gì. Mà thật tình, tôi cũng chẳng biết hỏi gì trong giây phút ấy.

Rồi tôi bần thần nhìn cái thân hình tàn tạ của mình và những gì còn sót lại. Trên người tôi chỉ còn độc cái quần đùi ngắn ngủn vì chiếc áo tù đã bị xé rách làm khăn lau mồ hôi. Không một giấy tờ tùy thân, không một cắc bạc, không một người thân ngoại trừ anh chị Thắng ở Thủ Đức, tôi rời khỏi nơi giam giữ mà không biết phải đi đâu.

Tôi lại đứng giữa Sài Gòn với muôn ngàn câu hỏi. Tâm trạng bỡ ngỡ lúc này khác rất nhiều so với ngày đầu tôi đặt chân lên mảnh đất này. Xung quanh tôi, mọi người hối hả chạy ngược chạy xuôi, gương mặt bần thần, khung cảnh hỗn loạn, những anh Việt cộng bắt đầu vào thành phố. Tôi đứng thẫn thờ khoảng 10 phút thì quyết định ghé nhà anh Vinh ở số 78 đường Nguyễn Trãi, cách Tổng nha Cảnh sát chừng 10 phút đi bộ.

Tôi bước đi nhưng lòng vẫn chưa hết bối rối. Chuyện gì đang xảy ra? Sao mà nhanh thế? Cú sốc này lớn quá, xảy lớn quá nhanh ngoài sức tưởng tượng của tôi. Trước khi tôi vào trại giam và khi tôi thoát khỏi chốn ấy, mọi thứ đã quay ngoắt 180 độ, không còn nhận ra bóng dáng của chính quyền Sài Gòn.


Tôi tới trước cửa nhà của anh Vinh, gặp con gái lớn của anh khoảng 8, 9 tuổi đang ngồi chơi (cháu tên Nguyễn Đan Phượng, hiện nay là luật sư tại Sydney, Úc). Thấy tôi, cháu liền gọi: “Chú Trung!”. Tôi hỏi: “Ba đâu?”. Cháu dẫn tôi vào nhà, lúc này, trong nhà có khoảng 10 người đang tụm lại bàn bạc gì đó. Anh Vinh thấy tôi, mừng rỡ kêu tôi nhanh chóng vào phòng lấy áo quần của anh mặc vào rồi ra họp. Đa số người tham gia cuộc họp hôm đó là người ở trong Việt Nam Quốc Dân Đảng. Tôi không quen họ, chỉ biết rằng họ vừa ra khỏi tù với anh Vinh vào ngày 28-4-1975.

Nội dung buổi họp tập trung vào quyết định của ông Dương Văn Minh về việc lo Sài Gòn đổ máu. Anh Vinh với tư cách chủ tọa, thông báo cho anh em biết về quyết định của ông Dương Văn Minh. Ông Minh đã nói với anh Vinh rằng: “Không có cách nào hết, Việt cộng đã bao vây Sài Gòn, súng đạn đã sẵn sàng tấn công. Tôi phải chọn lựa để cứu Sài Gòn khỏi đẫm máu. Tuy nhiên, tôi đã có được sự hứa hẹn của đại sứ Pháp và đại diện của Mặt trận Giải phóng miền Nam sẽ thành lập một chính phủ liên hiệp”. Thế là theo kế hoạch của anh Vinh, tôi nhận lệnh trở về tiếp quản Đại học xá Minh Mạng, dùng lực lượng sinh viên ở đó để chuẩn bị liên hiệp.

Ngẫm lại, đó quả thật là suy nghĩ ngây ngô, non nớt của các chính trị gia thời chiến. Giai đoạn đó tôi chưa chín chắn về mặt chính trị để nhận thức được hết mọi sự. Cuộc chiến ấy rõ ràng không cân sức vì mọi quyết định đều nằm trong tay các thế lực ngoại bang


như Mỹ và các cường quốc khác. Nó đã chấm dứt khi quyền lợi của ngoại bang không còn nữa, khi tổng thống Mỹ Richard Nixon bắt tay được với chủ tịch Mao Trạch Đông, khi bàn cờ thế giới đã được sắp xếp lại, khi thế lưỡng cực đã được thay thế bằng thế chân vạc. Sự nhúng tay quá sâu của Mỹ, một chính sách sai lầm của Mỹ, đã đẩy miền Nam Việt Nam vào thế bị cô lập trên chính trường quốc tế và cô lập ngay cả trong lòng những người dân yêu nước bình thường.

2. Tham gia ổn định thành phố

Tôi trở lại đại học xá với tấm thân tàn tạ sao bao năm tháng tù tội. Những anh em ở đó người còn sống, người đã ra đi, người còn ở lại, lại có người đang rong ruổi tìm thân nhân chạy từ miền Trung vào. Tôi tự tạm thời đảm trách nhiệm vụ tiếp quản đại học xá trong thời thế loạn lạc, hỗn độn mà không có sự cho phép của ai, cũng không do ai chỉ huy. Ông Nguyễn Thành Nam - Giám đốc đại học xá - đã biệt tăm. Anh Trung - cựu chủ tịch đại học xá, cựu sinh viện luật - cũng trốn chạy. Đại học xá đã như rắn không đầu. Với mong muốn giúp mọi người ổn định đại học xá, tôi sắp xếp anh em chuẩn bị xuống đường để giúp ổn định cướp bóc, tổ chức nhà ăn để có đời sống bình thường, thường xuyên liên lạc với anh Nguyễn Thành Vinh về công tác giúp Sài Gòn ổn định.


Ngoài việc tiếp quản đại học xá, tôi còn liên hệ với Hội Ái hữu Quảng Trị. Anh em ở hội đã chiếm căn nhà ngay ngã tư đường Yên Đỗ và đường Trương Minh Giảng (nay là đường Lý Chính Thắng và đường Trần Quốc Thảo) để làm điểm tiếp quản. Tôi vẫn tiếp xúc với anh em ở Đại học Vạn Hạnh, nơi có anh Lê Khắc Từ - người từng là huynh trưởng của tôi trong sinh hoạt Phật tử ở chùa Từ Đàm, Huế.

Tôi cũng liên lạc với các anh em ở Trung tâm Quảng Đức, đồng thời giúp những anh em Việt cộng từ chiến khu về trong công tác bảo vệ an ninh, tránh tình trạng cướp bóc. Tôi làm việc hăng hái như những thành phần sau này được gọi là “thành phần 30-4”, dù khác nhau trong suy nghĩ và mục đích công việc. Những gì tôi làm xuất phát từ mong muốn giúp Sài Gòn ổn định, có lực lượng thanh niên sẵn sàng chuẩn bị cho chính phủ liên hiệp như nhiệm vụ anh Nguyễn Thành Vinh đã giao.

Vào ngày 1-5-1975, tức chỉ một ngày sau khi được thả khỏi xà lim, tôi không quên về Thủ Đức để xem anh chị Thắng - một sĩ quan cao cấp của chính quyền Sài Gòn - người thân của tôi - bây giờ như thế nào. May mắn là gia đình anh chị vẫn còn đó. Anh chị khá ngạc nhiên về sự mất tích của tôi suốt một thời gian, không một tin tức, không một sự liên hệ nào. Tôi kể anh chị nghe về thời gian tham gia đấu tranh, về chuyện tù tội và việc tôi cần phải làm bây giờ là tiếp tục dấn thân cho một nền chính trị mới, cho một thể chế mới, cho miền Nam Việt Nam. Trong bữa cơm


thân tình giữa ngày loạn lạc ấy, anh chị cũng thông cảm cho những hoài bão của tôi. Anh chị chỉ nhắc nhở rằng khi nào có trở ngại gì thì về nhà anh chị. Tôi chỉ ở lại nhà anh chị một buổi chiều, ăn bữa cơm ấm cúng sau nhiều ngày xa cách rồi trở về Sài Gòn ngay sau đó. Cũng từ đó, tôi không còn gặp lại anh Thắng nữa vì anh phải đi học tập cải tạo ở vùng núi xa xăm ngoài Bắc.

Đến tận 13 năm sau, tôi mới có dịp gặp lại anh chị trong một căn nhà xập xệ. Sau 13 năm tù tội và cải tạo, cái khắc nghiệt của cuộc sống khiến anh gầy đi, đen sạm. Vẻ ngoài của anh đã mất hết nét oai hùng của một trung tá tham mưu trưởng Lữ đoàn 147 thủy quân lục chiến trong ký ức của tôi. Dù vậy, anh vẫn không thể lẫn vào ai cả, vẫn không đánh mất cái khí khái và nguyên tắc của ngày xưa.

Việc tham gia ổn định Sài Gòn chỉ kéo dài khoảng một tuần cho tới khi anh Lê Công Giàu, Huỳnh Tấn Mẫm và nhiều sinh viên của Thành Đoàn từ chiến khu trở về. Anh Giàu bị thương, chân phải chống nạng, bên hông lăm le cây súng ngắn K54. Anh Giàu mời tất cả anh em đấu tranh, các cơ sở đoàn, các phân khoa đại học về họp ở số 4 Duy Tân (nay là Nhà văn hóa Thanh niên TP.HCM, số 4 Phạm Ngọc Thạch, quận 1, TP.HCM) để phân bổ công việc, sắp xếp lại tổ chức của Thành Đoàn, xây dựng lại cơ sở sau những ngày đấu tranh, tìm người mất người còn và ra chỉ thị càn quét những tàn dư Mỹ ngụy.


Sau buổi họp, tôi đã rõ đâu là chỗ đứng của những người trong tổ chức đi theo Việt cộng và của những người không nằm trong tổ chức ấy. Tôi đã suy nghĩ rất nhiều và quyết định phải tìm một định hướng mới. Đó là lúc tôi phải đắn đo có nên tiếp tục phục vụ cho chế độ mới hay đứng ngoài chế độ này. Mọi thứ bắt đầu lung lay trong tâm thức tôi.

Tôi trở về gặp anh Vinh. Với những diễn tiến ngày càng hiện rõ, việc thành lập chính phủ liên hiệp theo như lời hứa của Đại sứ Pháp và Mặt trận Giải phóng miền Nam không còn giá trị nữa. Lời hứa đó vĩnh viễn sẽ không bao giờ được thực hiện bởi đó chỉ là thủ thuật chính trị để thúc đẩy việc đầu hàng nhanh hơn. Cuối cùng thì chúng tôi cũng đã nhận thấy sự thật đó. Anh Vinh và mọi người dường như đã thấm thía những non nớt về chính trị của những chính trị gia miền Nam lúc bấy giờ.

Sự thấm thía đó lại càng ngán ngẩm hơn nữa khi những anh em xa gần liên tục bị bắt. Anh Vinh với tư cách đầu đàn đã phải tự tìm lối thoát, xoay xở mọi nguồn lực để hy vọng làm gì đó cứu vãn tình hình. Anh dùng thế đứng của tôi khi tôi đang sinh hoạt trong đội tiếp quản để tổ chức những chuyến đi miền Trung tới bờ biển cây tràm ở huyện Hàm Tân, tỉnh Bình Thuận.

Khu vực đó có người em gái của anh Vinh và người anh rể tập kết ngoài Bắc vào làm cán bộ ở xã Hàm Tân. Rừng tràm Hàm Tân dày đặc và sát bờ biển đã được anh Vinh chọn làm địa điểm cuối cùng nếu


phải ra đi. Chúng tôi đi lại nhiều lần để nghiên cứu sắp xếp. Trên đoạn đường đi, tôi là người dẫn đường và sẽ xử lý tất cả mọi tình huống nếu có công an hoặc bộ đội chặn lại hỏi giấy tờ. Chúng tôi sẽ dùng cơ sở đó như là địa điểm cuối cùng để tìm cơ hội rời khỏi đất nước nếu như không còn điều kiện để hoạt động.

Ngoài những chuyến đi miền Trung, tôi còn cùng anh Vinh đi miền Tây, về Mỹ Luông, Chợ Mới, đi qua Long Xuyên… - những nơi hoàn toàn xa lạ với tôi. Nơi đó còn là quê vợ của anh Vinh, còn là nơi để đi gặp cậu Hai (tức Nguyễn Long Châu) - lãnh tụ của phong trào Hòa Hảo, đi tìm một nguồn ủng hộ mới, một liên minh mới…

Trong lúc này, những người ở Sài Gòn luôn đi tìm những người đấu tranh còn ở lại, tìm những tia hy vọng cuối cùng, nhưng mạng lưới tình báo an ninh của chính quyền mới quá dày đặc và chủ trương của Ủy ban Quân quản là cứ bắt giữ để ổn định an ninh. Do đó, trong bất cứ một tình huống nho nhỏ nào cũng có thể bị bắt.

Cứ thế, ngày qua ngày chính quyền mới càng ngày càng ổn định, những người không ủng hộ, những người đứng ngoài cơ chế, những người có tham gia chế độ cũ, những nhà văn, nhà báo, trí thức, tư sản… lần lượt vào tù với những lý lo khác nhau. Những lực lượng chống đối gọi là “phục quốc” đều bị bắt , từ vụ nhà thờ Vinh Sơn đến vụ Hố Nai, Gia Kiệm,… Không ai thoát khỏi mạng lưới an ninh tình báo của chế độ


mới. Sài Gòn như đứng yên. Sài Gòn như lặng đi trước những cố gắng ổn định của chế độ mới, trước những màn tập trung ngắn hạn các sĩ quan chế độ cũ, trước những màn gom góp vào tù các thành phần có thể gây nguy hiểm cho chế độ mới.

Sài Gòn gần như hoàn toàn tê liệt về chính trị. Bắt bớ diễn ra hằng ngày hằng giờ. Đi đến đâu cũng thấy người bị bắt, cũng cảm nhận được sự hoang mang. Anh Vinh cũng đang bị rình rập. Những người xung quanh anh từ từ bị bắt nên chúng tôi không thể không nghĩ đến việc ra đi.

Tôi vẫn qua lại gần gũi anh Vinh và những anh em hoạt động xa gần với anh Vinh như anh Võ Cổn (trước đó là chủ tịch sinh viên trường kỹ sư điện ở Đại học Bách khoa Phú Thọ), anh Nguyễn Đại Nhân… Anh Cổn có sạp bán đồ cũ trước mặt nhà anh Vinh, nơi đó dùng để sinh sống và cũng khá an toàn để giao tiếp (anh Cổn hiện sống ở Sydney, Úc). Anh Nhân sống từ nhỏ trong chùa ở Thái Lan, là một nhà Phật học, một thiền sư đáng kính trọng (anh hiện sinh sống ở Canada). Chúng tôi chưa có tổ chức đảng, chưa có hoạt động để chống lại chính quyền hiện hữu, chỉ gom góp các anh em còn sót lại gặp nhau bàn về thế sự.

Sau những chuyến đi miền Trung, miền Tây, sau những buổi gặp gỡ với những anh em xa gần trong giới chính trị miền Nam còn kẹt lại, chúng tôi nhận ra mình không thể tồn tại và không có chỗ đứng để đóng góp xây dựng đất nước Việt Nam sau bao nhiêu năm chiến


tranh đổ nát. Đất nước này dành cho những người thắng cuộc. Họ - những người thắng trận - phải cải tạo tư tưởng cho những tầng lớp trí thức, tiểu tư sản miền Nam. Những người yêu nước thì phải yêu xã hội chủ nghĩa. Vì vậy nhà tù sẽ là nơi chúng tôi gần gũi nhau hơn, thỏa sức với những tư tưởng khác biệt, thậm chí đối lập của mình với chế độ. Sau bao ngày tháng bôn ba, sau bao nguồn tin thu thập được, đó là thực tế chúng tôi nhận ra. Chúng tôi định hướng sẽ phải ra đi, để lại quyền lãnh đạo và điều hành đất nước cho những người thắng cuộc, tức Đảng Cộng sản Việt Nam. Dân tộc Việt Nam, lịch sử Việt Nam sẽ ghi lại những gì mà những người thắng cuộc đang điều hành đất nước.

Kế hoạch vượt biên bắt đầu được phác họa.

3. Bị tù chế độ mới

Đúng như những gì chúng tôi suy luận, dự đoán; những người gần gũi và thân cận với anh Vinh trong phong trào Tân Dân hay Quốc dân đảng liên tục bị bắt từ người này tới người khác, không có ai là ngoại lệ. Cuối cùng cũng đến lượt tôi. Khoảng tháng 10-1975, tôi bị bắt đưa về Sở Công an thành phố (trước là Tổng Nha cảnh sát) với tội danh “tình nghi làm gián điệp”.

Mới mấy tháng trước, tôi còn ở nơi đó - trong xà lim 20 - rồi được các “đồng chí biệt động thành” giải thoát. Vậy mà giờ đây, không hề mong muốn, tôi lại trở


về chốn cũ. Có khác là lần này không bị giam ở xà lim mà giam trong phòng tập thể. Đa số anh em ở phòng giam này là người trốn học tập, tư sản, tham gia phục quốc,… bị công an gọi chung là “phản động”. Những tù nhân nổi tiếng ở đây có ông Hoàng Kim Qui “vua kẽm gai”, ông Trần Thiện Tứ “vua cà phê”, tiếp sau đó là giới trí thức, nhà văn, nhà báo…

Một trong những người cùng tổ mà tôi còn nhớ là cựu thiếu tá Tiếp ở Đà Lạt, bị bắt trong vụ nhà thờ Vinh Sơn. Nhà văn Doãn Quốc Sỹ cũng ở cùng trại. Nhà văn Nhã Ca nổi tiếng cũng bị giam trong xà lim. Còn có anh Trần Dạ Từ - chồng của chị Nhã Ca - cũng bị giam cùng trại. Hai vợ chồng anh chị là những tù nhân tiêu biểu cho giai đoạn sàng lọc giới báo chí, nhà văn, trí thức của miền Nam còn sót lại.

Đời sống trong trại tập thể tuy hơi nóng nực nhưng đỡ cô đơn hơn trong xà lim. Mỗi ngày, chúng tôi chỉ trao đổi xoay quanh đề tài chính trị, chuyện ai vừa bị bắt, đang bị giam ở đâu; lực lượng phục quốc nào bị phá vỡ; khi nào thì các trí thức, nhà văn được thả, khi nào Hạm đội 7 của Mỹ trở lại…

Nhà tù của hai chế độ giống nhau về cơ sở vật chất vì chính quyền mới tiếp nhận từ chính quyền cũ, nhưng khác nhau về cách xử lý tù nhân. Công an ở đây đối xử với tù nhân nhẹ nhàng, lịch sự hơn cảnh sát chế độ cũ và rất hiếm khi hỏi cung (hay còn gọi là chấp pháp). Thỉnh thoảng các tù nhân được gọi vào nửa đêm. Chủ trương của chính quyền mới là thấy ai nguy


hiểm cho chế độ thì giam lại để đó rồi tính sau. Mỗi chế độ đều có một thủ thuật riêng để xử lý tù nhân nhưng tóm lại đều vì mục đích bảo vệ chế độ của mình.

Từ trái sang, anh Trần Dạ Từ, tác giả và vợ tác

giả tại tòa soạn Việt Báo, California năm 1990 - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

Tôi ở trại giam tập thể tại Sở Công an thành phố khoảng 6 tháng thì được chuyển vào khu A Chí Hòa một thời gian ngắn, sau đó lại được chuyển về trại giam số 4 Phan Đăng Lưu, quận Bình Thạnh (trước là đề lao Lê Văn Duyệt). Trại giam này có nhiều dãy nhà song song, ở giữa có khu biệt giam (xà lim). Mỗi phòng giam tập thể rộng khoảng 30m2, có cầu tiêu, bể nước để vệ sinh, chứa khoảng 45 tù nhân. Ban đêm mọi người phải nằm xếp lớp ngủ như cá mòi trong hộp.


Tôi được chuyển từ phòng này qua phòng khác, từ phòng 4C2 rồi qua 3C2, sau cùng bị giam tại phòng 2C2, đối diện khu biệt giam. Vì bị lưu chuyển qua nhiều phòng khác nhau nên tôi có dịp chứng kiến những “góc tối” bên trong của những con người mà trong hoàn cảnh bình thường, họ hiếm khi nào bộc lộ cho người khác thấy. Có người khí khái, có kẻ tiểu nhân và cả những người hẹp hòi, ích kỷ theo chủ nghĩa cá nhân...

Tù nhân được chia thành nhiều tổ để ăn chung, mỗi tổ 4 người. Hằng ngày, chúng tôi được phát cơm trộn với bo bo, vài miếng cá nhỏ, một tô nước mắm, thế là xong một bữa cơm để qua ngày đoạn tháng. Đa số tù nhân có gia đình thăm nuôi và cung cấp thức ăn, một số ít thật sự thiếu thốn vì gia đình ở xa hoặc không ai hay biết rằng họ đã bị bắt vào tù như trường hợp của tôi.

Chúng tôi gọi phòng giam là “hỏa lò” vì vừa chật chội bởi luôn đầy ắp người, vừa nóng hầm hập như muốn bốc khói vì mái che bằng tôn không cách nhiệt. Sự chịu đựng về thể xác dù cực khổ, gian nan thế nào vẫn không thể nào sánh bằng một góc sự chịu đựng về tinh thần. Là tù nhân, chúng tôi chẳng còn biết ngày mai ra sao, cũng không còn quyền tự định đoạt cuộc đời mình. Từng ngày trôi qua như từng lưỡi dao cứa vào trái tim chúng tôi - những người yêu nước không cùng lý tưởng với chế độ. Chúng tôi luôn đặt nhiều câu hỏi, luôn tìm những đáp án, nhưng riêng câu trả lời về tương lai của bản thân thì hoàn toàn bấp bênh, vô định. Điều ấy không còn nằm trong tầm tay chúng tôi nữa…


Từ ngày vào đây, tôi không còn biết gì về cuộc sống bên ngoài. Mẹ ra sao? Anh chị Thắng có ổn không? … Mọi thứ như bức tranh vô hình trước mắt. Sự sống hằng ngày của tôi chỉ phụ thuộc vào cơm tù lạnh lẽo hoặc vài món anh em chia sẻ cho. Nhắc tới việc chia sẻ, tôi không thể không tri ân những chân tình mà anh Trần Dạ Từ ở chung tổ dành cho tôi. Anh là một người bạn tù đáng quý, một người anh đáng kính trọng, một tù nhân khí khái. Anh cho tôi nhiều lắm, không đơn giản là cục đường, miếng muối hay bất cứ thứ vật chất nào khác mà chính là cách đối xử của anh. Anh dạy tôi hút thuốc lào để giải tỏa bớt những muộn phiền trong lòng, chia sẻ những khó khăn đang gặp phải. Tôi xin mượn trang sách này để tri ân anh!

Tôi còn ở chung phòng giam với anh Hoàng Văn Giàu. Khi tôi tới phòng 3C2, anh Giàu đã ở đó. Sau này tôi mới biết anh bị bắt sớm nhất (vào những ngày đầu tháng 5-1975). Anh Giàu luôn chia sẻ với tôi những mẩu thuốc lào còn sót lại (hay còn gọi là xái nhì) khi mọi người hết thuốc vì bị phạt không cho phép người nhà thăm nuôi.

Tôi cũng được học hỏi khá nhiều từ thiền sư Vũ Mẫn. Cụ Mẫn già yếu lắm rồi, hằng đêm dạy tôi ngồi thiền. Có lẽ vì sự tham - sân - si trong tôi còn nặng quá nên dù học khá lâu, tôi vẫn không thể thực hành đến nơi đến chốn như cụ dạy bảo. Dù sao tôi cũng cảm ơn cụ vì sự nhiệt tình và con người đầy chất thiền của cụ đã giúp chúng tôi nhìn nhận mọi sự, tĩnh tâm trong lúc bối rối suy tưởng về ngày mai.


Một người tù nữa tôi phải tri ân là anh Trịnh Cẩm Hồng - nghị viên đơn vị quận 5 Sài Gòn. Anh là người Hoa gốc Nùng, di cư vào Sài Gòn năm 1954. Mỗi ngày, anh dạy tôi cách đọc, nói và viết tiếng Quan thoại. Anh dạy tôi những bài thơ của Lý Bạch, dạy những bài học vỡ lòng từ cấp tiểu học tới trung học với thứ tiếng mới mẻ này. Sau mấy năm tù tội, tôi đã khá thông thạo tiếng Quan thoại, có thể đọc báo, đàm thoại tốt. Tôi thường gọi anh Hồng là “Lão Sư” (tiếng Việt nghĩa là thầy giáo). Cảm ơn anh đã cho tôi những bài học ngôn ngữ hữu ích đến bây giờ, tức hơn 35 năm sau, tôi vẫn sử dụng được khi tới Trung Quốc.

Còn một nhân vật mà tôi không thể không nhắc tới là anh Lê Văn Trinh, bị giam ở phòng 4C2, người từng trong ban chấp hành do tôi đứng đầu của một phong trào trong những ngày tháng chống chính quyền miền Nam. Tôi thấy anh khi anh bị đưa đi chấp pháp. Những anh em đã ở chung phòng với anh Trinh cho tôi biết về tội danh của anh. Anh bị bắt vì là sĩ quan cảnh sát của chính quyền cũ. Có lẽ anh là người đã chỉ điểm để cảnh sát chế độ cũ bắt tôi vì họ đã không kết tội tôi là Việt cộng. Thật ngỡ ngàng!

Còn rất nhiều anh em tù khác tôi muốn tri ân vì đã chia sẻ với tôi thời gian tù tội ở Chí Hòa rồi Phan Đăng Lưu. Đó là những nơi quy tụ những trí thức, nhà báo, nhà văn, những tổ chức chính trị ở miền Nam còn kẹt lại, những người không chịu đầu hàng sau ngày 30-4-1975, những người cố gắng tổ chức để chống lại chính quyền đương thời.


Cuộc chiến đã khép lại, quá khứ đã lùi về phía sau. Sài Gòn và toàn lãnh thổ đất nước đã nằm trong tay người chiến thắng, tức Đảng Cộng sản Việt Nam. Những lực lượng chống đối chỉ còn lẻ tẻ. Các trí thức tiểu tư sản đã nằm trong tù. Những sĩ quan chế độ cũ bị giam cầm học tập. Đất nước đã tạm yên ổn về mặt chính trị, bắt đầu tập trung thực hiện các mục tiêu kinh tế. Cuộc sống bên ngoài đang chuyển mình đổi thay, còn cuộc sống chốn lao tù của chúng tôi thì vẫn vậy, rập khuôn ngày này qua ngày khác. Chúng tôi ở trong này hoàn toàn bị cô lập với thế giới bên ngoài, không một thông tin nào có thể lọt vào đây, ngoại trừ tin tức người này bị bắt, người kia được thả.

Ngày mỗi ngày, khi đã thích nghi với nhà tù, tinh thần chúng tôi càng thêm sắt đá. Những tù nhân với những tội danh bị khép khác nhau dần dần trở thành bạn thân. Ngày ngày, chúng tôi biến nhà tù nhàm chán, ứ đọng thành môi trường học tập, thành thế giới thu nhỏ với bao điều mới lạ. Chúng tôi trao đổi với nhau những kiến thức, những hiểu biết, nâng cao vốn ngoại ngữ với sự giúp đỡ của các tù nhân là giáo sư Anh văn, Pháp văn. Tôi còn biết nhiều hơn về thâm cung bí sử của chính quyền miền Nam, biết được nhiều cái dở, cái đê tiện hẹp hòi của kẻ tiểu nhân; học được cái hay, cái khí khái hào hùng của kẻ sĩ…

Thời gian đầu trong tù, mỗi ngày trôi qua chậm chạp ngỡ như hàng thế kỷ. Vậy mà cuối cùng cũng đã hơn 3 năm rưỡi. Khoảng thời gian ấy với người bên ngoài có thể như cái chớp mắt, có thể dùng làm nhiều


việc. Nhưng với những người trong vòng tù tội với tinh thần ức chế thật đằng đẵng và muôn vàn khó khăn.

Những ngày tháng thanh xuân của tôi đang trôi đi mà không biết ngày mai. Tôi và những bạn tù cứ quây quần trong căn phòng chưa đầy 30m2, gặp nhiều gương mặt trước lạ sau quen, rồi sau nữa chia tay khi họ có lệnh tha bất ngờ hoặc chuyển trại . Cứ như vậy riết rồi cũng không thấy gì lạ nữa.

Đến một hôm, tôi được cán bộ quản giáo kêu lên làm việc và trao lệnh tha. Đó là một tờ giấy với tiêu đề của Bộ Công an, có chữ ký của công an và con dấu của trại giam. Lệnh tha ghi rõ: “Thay mặt chính quyền quyết định trả tự do cho ông Hồ Văn Trung với tội danh “Tình nghi làm gián điệp”, yêu cầu chính quyền địa phương quản lý”.

Tôi cầm tờ lệnh tha mà lòng lẫn lộn cảm xúc. Niềm vui này bất ngờ quá! Tôi thật sự không tin có ngày được ra tù! Những ngày bị giam cầm, tôi từng chờ, từng hy vọng ngày tự do, nhưng sau gần 4 năm, niềm tin ấy dần lụi tàn vì chẳng biết vin vào đâu. Người ta chỉ thường dám mơ khi có ít nhất một tia hy vọng, dù là mỏng manh.

Tôi tạm biệt những bạn tù trong lời chúc mừng. Niềm vui và nỗi buồn lẫn lộn. Rời khỏi nơi u ám mà sao lòng vẫn bồi hồi? Những kỷ niệm ở chốn ấy làm sao quên được?

Tôi lững thững bước ra khỏi nhà tù với vài trăm đồng còn sót lại khi bị bắt. Ngoại trừ tờ lệnh tha, tôi


không còn giấy tùy thân nào vì tất cả đều nằm trong hồ sơ của chế độ trước và chế độ sau. Trong bộ áo quần còn gọn ghẽ tươm tất, tôi nhìn Sài Gòn có thay đổi gì không. Vẫn những con đường đó, vẫn những hàng cây đó, vẫn những khuôn mặt Sài Gòn, không thay đổi gì mấy. Tôi suy nghĩ và quyết định đi tìm những bạn bè còn sót lại.

Người đầu tiên tôi tìm đến là anh Nguyễn Thành Vinh. Nhà anh trước đây ở đường Nguyễn Trãi, nay dọn về đường Trần Hưng Đạo. Đến nơi, tôi mới biết anh đã dùng cơ sở Hàm Tân để vượt biên tới Úc cùng anh Võ Cổn trước đó hơn 2 năm. Cơ sở Hàm Tân chính là nơi cách đây 4 năm tôi hay lui tới để xây dựng mối quan hệ, nhằm tìm một cơ hội mới. Sau đó, tôi ghé nhà anh Nguyễn Đại Nhân, chỉ gặp vợ anh và được biết anh Nhân bị bắt sau tôi không lâu, hiện vẫn bị giam ở miền Bắc. Như vậy những người thân, những anh em thân thiết của tôi hoặc đã đi đến miền đất mới, hoặc đã bị bắt, thậm chí có người không có chút thông tin.

Tôi trở về Thủ Đức, tìm đến căn nhà thân yêu ngày nào của anh chị Thắng. May là căn nhà chưa bị bán, nhưng tôi rất đau lòng khi chứng kiến cảnh sa sút, thiếu thốn của gia đình. Anh Thắng đang bị bắt đi học tập cải tạo tận ngoài Bắc. Tội nhất là cháu lớn Mimi ngày ngày phải ra chợ quần quật kiếm ăn. Tôi ở lại với chị và mấy cháu một đêm để tâm sự rồi sáng hôm sau ra đi.


Tôi tiếp tục đi tìm những bè bạn thời sinh viên để hỏi han tin tức, để tìm nguồn sống mới. Cuối cùng, tôi gặp anh Đỗ Bèn ở ngã bảy (quận 10 - góc đường Lê Hồng Phong, Lý Thái Tổ, Ngô Gia Tự bây giờ), người từng cùng tham gia đấu tranh. Đã lâu lắm rồi tôi khát gặp những người thân, những bạn bè ngày xưa. Chúng tôi ngồi trò chuyện trong quán nước. Khi đó Anh Bèn đang công tác ở quận 7. Anh hiểu rất rõ hoàn cảnh của tôi vì chắc chắn công an đã hỏi anh về tôi. Sau những tâm sự thâm tình bạn bè, anh kết luận: “Mày đi đi! Mày nên đi đi!”. Câu nói đó đã thúc đẩy tôi mạnh mẽ hơn trong việc xác định hướng đi mới.

Anh nói với tôi bằng chân tình của một người bạn, một người từng tham gia đấu tranh và biết rõ quá khứ tù tội của tôi. Cảm ơn anh Đỗ Bèn đã nói lời xua đuổi tôi khỏi mảnh đất mà những giọt máu bởi bị tra tấn tù đày của tôi vẫn còn để lại! Chia tay anh Bèn, tôi đi gặp thêm nhiều bạn bè nữa và được biết có người ở lại tham gia chính quyền mới, có người đã ra đi, cũng có người đang vật lộn với cuộc sống.

Tôi quyết định giấu nước mắt vào lòng về quê thăm mẹ sau bao năm tháng xa cách. Mẹ đã già đi rất nhiều, không chỉ vì những gian khổ thường ngày mà còn vì mòn mỏi trông đợi tin con suốt nhiều năm trời. Chiến tranh, đấu tranh, vào tù ra tội… - ngần ấy biến cố tôi trải qua mẹ hoàn toàn không hay biết gì cả. Mẹ chỉ lo không biết tôi ra sao trong thời buổi loạn lạc hoặc có thể tôi đã đi đâu xa lắm. Nỗi lo lắng khôn


nguôi cho thằng con duy nhất cũng là hy vọng duy nhất của dòng họ khiến mẹ thêm héo mòn.

Tôi trấn an: “Mẹ đừng lo cho con nữa! Con đã trưởng thành và có thể tự lo cho chính mình”. Tôi ở với mẹ khoảng một tuần rồi trở lại Sài Gòn với quyết tâm phải ra đi. Đó là quyết định cuối cùng, quyết định nhói cả tim gan nhưng tôi phải chọn. Tôi không còn con đường nào khác.

4. Vào tù lần thứ ba

Tôi quay lại Sài Gòn, mang theo một bao khoai và mít mua ở Dầu Giây - Đồng Nai đến thăm nhà anh chị Thắng ở Thủ Đức. Món quà ấy thật sự quá nhỏ so với tình cảm mà anh chị dành cho tôi trong những năm tháng đã qua. Nhưng những tình cảm tôi dành cho gia đình anh chị trong giai đoạn khốn cùng nhất ấy đã lay động cả nhà (hơn 35 năm sau, khi gặp lại nhau, mấy cháu vẫn thường nhắc tới tấm chân tình của tôi).

Tôi tạm lưu lại nhà anh chị như chỗ tạm trú trên con đường tìm cách vượt biên. Suốt 2 tháng, tôi lặn lội tứ phương để tìm cơ hội, làm bất cứ việc gì để có thể lay lắt sống qua ngày. Tôi tìm gặp những gia đình giàu có, quyền thế quen biết từ trước để móc nối vượt biên, xin làm nghề đánh cá… để tìm cơ hội ra đi.

Tôi cũng tìm cách tiếp xúc với một người tôi từng có tình cảm với hy vọng tìm được đầu mối cùng


mình vượt biên. Giờ đây cô đã có chồng con. Chồng cô là sĩ quan không quân đang bị đi học tập. Tôi ghé thăm để thuyết phục gia đình cô đóng góp và cùng đi. Cô gửi đứa em trai tên Nguyễn Minh Tấn đi cùng (hiện nay Tấn ở Pháp). Tôi từng dạy Tấn luyện thi tú tài nên em rất kính trọng tôi.

Tôi tìm đến Vũng Tàu - nơi tập trung nhiều ghe cộ đầu mối vượt biên. Tôi cũng xây dựng được liên lạc với chủ ghe và những đầu mối có thể cùng ra đi. Việc còn lại là tiền. Cần phải có rất nhiều tiền! Tài sản của tôi gom góp lại chỉ đủ ăn tiêu và đi lại, do đó tôi rất cần tìm người ra đi cùng. Như đã nói, gia đình Nguyễn Minh Tấn đã đồng ý cho em đi cùng tôi, nhưng Tấn phải đi theo tôi để xác nhận việc đó có thật.

Tôi và Tấn đến Vũng Tàu, ngồi uống nước để bàn bạc chuyện ra đi. Chủ ghe gặp tôi bàn bạc kế hoạch, giao tiền, giao ghe. Mọi chuyện đã thống nhất, xem như thuận buồm xuôi gió. Xong xuôi, chúng tôi chuẩn bị về lại Sài Gòn để chuẩn bị cho ngày đi thì… gặp công an. Họ lập tức xét giấy tờ. Tấn được cho đi vì có chứng minh nhân dân. Tôi không có giấy tờ gì ngoài tờ giấy lệnh tạm tha vì tội “Tình nghi làm gián điệp” nên bị họ giữ lại, kết tội “thành phần nguy hiểm” rồi đưa vào trại giam ở Vũng Tàu. Thật là không lí lẽ!

Trại giam ở Vũng Tàu chỉ là trại lính cũ, không kiên cố, không có xà lim nhưng có container để biệt giam những thành phần nguy hiểm. Đa số tù nhân ở đây là người vượt biên. Trại giam được chia làm 2 khu


riêng biệt cho nam và nữ. Trong khu nam có khu tập thể để đi lao động và một phòng giam cấm cố không được đi ra ngoài. Tôi bị giam vào phòng cấm cố vì bị liệt vào “thành phần nguy hiểm”. Đây là nơi chỉ dành cho những người ngoan cố không chịu hợp tác với công an, những người tổ chức vượt biên hoặc những thành phần thuộc diện nguy hiểm như tôi để chờ xử lý. Việc tù tội với tôi bây giờ không còn là cực hình nữa vì đây đã là lần thứ 3 tôi vào tù, tức đã có chút kinh nghiệm. Ở đây dù có khổ ải cỡ nào cũng không bằng những ngày tháng bị hành hạ thể xác của chế độ cũ, những uy hiếp tinh thần của chế độ mới. Ở trại giam này, tôi thấy mọi việc rất bình thường, cứ sống bình thản, vui vẻ tiếp chuyện với những tù nhân mới.

Tù nhân vượt biên khác xa với tù nhân chính trị, họ được thăm nuôi đầy đủ nhưng đa số sợ sệt, lo lắng về việc tù đày và không chịu nổi những thiếu thốn, những lời nạt nộ, hăm dọa của công an. Họ suy nghĩ đơn giản lắm. Họ xem việc cấm cố không được đi lao động là một cực hình không có ngày về, do đó trong mắt họ, tôi rất kiên cường, rất đáng thán phục.

Câu chuyện về tôi - một người tù tên Trung không bao giờ được đi hỏi cung, chưa bao giờ được ra ngoài để đi lao động nhưng gương mặt lúc nào cũng thản nhiên như không có chuyện gì xảy ra - không ngờ đã nhanh chóng lan truyền khắp trại, đến mức trại nữ cũng biết đến. Sau một thời gian, tôi được xem là “người tù số 1”. Hằng đêm tôi ngâm thơ, thổi sáo, nói chuyện thời sự cho mọi người nghe, tôi đánh cờ tướng


với họ mà không có đối thủ. Cứ thế tháng này qua tháng nọ tôi trở thành người tù lâu nhất và chưa lần nào được hỏi cung.

Tên tuổi tôi ở trong tù cũng được tăng thêm phần kịch tính bởi một câu chuyện tình cờ, qua đó mọi người càng bàn tán nhiều hơn về vai trò gián điệp của tôi. Chuyện là hôm đó có một tù nhân người Đài Loan, ông ta đến Việt Nam làm ăn nhưng kẹt giấy tờ gì đó rồi theo nhóm người gốc Hoa ở Chợ Lớn vượt biên nhưng không thành nên bị bắt vào trại. Khi hỏi cung ông này, các công an gặp khó khăn về ngôn ngữ vì không biết tiếng Hoa lẫn tiếng Anh. Trong trại cũng có một vài người Hoa có thể thông dịch nhưng họ không muốn bị phiền hà. Vì vậy, công an đã phải dò hỏi các tù nhân xem ai có thể thông dịch giúp được. Vừa nghe thế, nhiều người đề nghị: “Anh Trung có thể làm được!” vì biết tôi từng nói chuyện bằng tiếng Hoa với những người Hoa khi mới vào trại.

Công an miễn cưỡng cho tôi ra khỏi phòng cấm cố để giúp họ thông dịch. Đó là lần đầu tôi được hưởng không khí thiên nhiên sau 6 tháng bị cấm cố, hoàn toàn không còn biết mùi thế giới bên ngoài. Tôi đi ngang các phòng tập thể, đi ngang những tổ lao động. Không ngờ tất cả tù nhân đều biết và hỏi han tôi. Lúc này tôi mới biết mình đình đám như thế nào tại trại giam này. Trong số những người hỏi han hôm đó, tôi bắt gặp ánh mắt một cô gái đẹp. Cô tên Yến, có nét Tây lai, tôi có thể đọc được trong ánh mắt của cô sự chia sẻ, thông cảm với người tù cùng khổ nhất.


Vừa chạm ánh mắt ấy thì tôi cũng phải đi thực hiện nhiệm vụ của mình. Tôi đã làm tròn bổn phận của một thông dịch viên tiếng Quan thoại, thỉnh thoảng phải xen ít tiếng Anh. Đó cũng là một thành quả đạt được sau nhiều năm mài giũa học tập trong cảnh tù đày ở trại giam Phan Đăng Lưu. Từ đó, những anh quản giáo, công an bắt đầu có chút thiện cảm với tôi nên không khó khăn với tôi nữa. Hầu như mỗi ngày, những món quà nho nhỏ như một thẻ đường, một chén chè, một cái bánh… mà cô Yến và bạn bè của cô gửi cho tôi đều được quản giáo trao cho tôi. Mọi người trong trại bắt đầu ghép đôi chúng tôi, đặt tên cô Yến là Hồ Yến, còn tôi là Hồ Trung.

Một sự việc kế tiếp ảnh hưởng tới đoạn đường sau đó của tôi là cứ vào chiều ngày thứ hai hằng tuần, tất cả tù nhân tập trung ở sân cờ để nghe đọc báo đảng, tức tờ báo Nhân Dân. Người đọc báo cho tất cả nghe thường cũng là tù nhân, có học và có khả năng đứng trước đám đông. Hôm đó, người đọc báo mọi khi đã được thả về và chưa tìm ra người thay thế. Mọi người cứ la lên yêu cầu Hồ Trung lên đọc. Với chút thiện cảm sẵn có, ban quản giáo chiều ý mọi người, cho tôi ra đọc báo.

Tôi đứng trên bục cột cờ, bên dưới là hơn 300 nam nữ tù nhân, tôi thật sự thấy hạnh phúc vì có cơ hội nhớ lại thời gian cầm phấn trên bục giảng, thời gian thuyết trình vận động trong giai đoạn đấu tranh. Tôi hăng hái đọc từng câu, lên giọng, xuống giọng theo từng lời văn, đọc với tất cả niềm hăng say như một


cách trả ơn những tấm chân tình mà các tù nhân dành cho tôi. Sau lần đó, tôi liên tiếp được cho ra đọc báo và cũng nhờ vậy mà từ đó được ban quản giáo cho ra làm lao động cùng mọi người.

Nhân cơ hội này, cô Yến đã xin cho tôi về cùng tổ với cô. Việc đầu tiên là cô dùng kéo cắt bớt mái tóc của tôi vốn lâu ngày không được ai chăm sóc. Tiếp đến, cô chia sẻ những bữa ăn trưa khá đầy đủ chất đạm mà gia đình đã thăm nuôi cô. Sau hơn 10 ngày lao động chung, cô được thả về. Tôi tiễn cô với chút tiếc nuối, thầm cảm ơn cô vì những kỷ niệm đẹp. Cô hứa là sẽ thăm nuôi tôi và đã thực hiện đúng lời hứa đó, phần vì cô cũng phải đi thăm nuôi người chị tên Trâm hiện vẫn bị giam.

Một số tù nhân bị đưa lên khu Bình Giã lao động, trong đó có những bạn tù mà tôi mãi mãi không quên, như anh Chương (hay gọi là Chương râu, hiện đang sống ở Mỹ) mà tôi có dịp gặp lại anh trong hoàn cảnh đặc biệt sau này.

Thời gian cứ lặng lẽ trôi, không có gì mới, cũng không nghe được thông tin gì về tương lai của tôi, bao giờ tôi được thả… Mỗi ngày tôi vẫn đi lao động và trở về trại bình thường, song nhiều đêm tôi không ngừng suy nghĩ, dằn vặt, lo lắng, trằn trọc về số phận của mình. Những cảm giác từng có khi ở trại giam Phan Đăng Lưu lại quay về: không biết được tương lai, trước mắt là màn đêm đen chẳng thể vén lên. Cảm giác ấy


kinh khủng đến ghê rợn. Tôi không thể tiếp tục sống thế này!

Trong những đêm nằm lặng lẽ một mình vì bị biệt giam, tôi từng khóc, khóc thầm cho số phận. Nước mắt cứ lặng lẽ chảy trên gò má. Đó không phải giọt nước mắt yếu đuối vì tôi từng trải qua những kinh hoàng tù tội và đủ sức chịu đựng cảnh này. Những giọt nước mắt ấy tuôn rơi từ nỗi niềm cô đơn, buồn thay cho số phận đẩy đưa cuốn tôi theo vận nước. Hồ Văn Trung này đã trải qua quá nhiều thăng trầm trong đời, từ những gian khổ tuổi ấu thơ tới tù tội hai chế độ, chẳng lẽ giờ này chịu bó tay, đợi chờ một ân huệ, đợi chờ số phận lên tiếng theo kiểu may rủi? Cuối cùng, tôi quyết định phải ra khỏi nơi đây!

Tôi đợi tới ngày thăm nuôi để gặp Yến, nói với Yến rằng tôi không thể tiếp tục đời sống tù tội ở đây, rằng tôi phải đi và mong Yến giúp. Tôi nhờ Yến lần sau đến thăm thì mang cho tôi một bộ áo quần sạch.

Hằng ngày tôi vẫn tiếp tục lao động bình thường, thậm chí còn chăm chỉ hơn, còn đầu óc luôn cố suy nghĩ tìm phương cách trốn chạy. Tôi đặc biệt theo dõi sát sao lịch trình, giờ giấc làm việc, những hoạt động của công an trong trại giam. Tôi cố nghĩ ra kế hoạch phù hợp, hình dung những tình huống có thể xảy ra để có phương án riêng cho từng trường hợp. Chỉ còn một việc là đợi thời gian thuận tiện nhất để thực hiện. Khi Yến gửi cho bộ đồ sạch và ít tiền mặt, tôi nói với Yến: “Anh sẽ trốn trại! Thời gian nào sẽ tùy theo tình


hình, không dự đoán trước được”. Yến ủng hộ ngay và cầu Chúa cho tôi được bình an.

Mỗi ngày vẫn trôi qua bình thường, tù nhân vẫn kẻ đến người đi, tôi cứ lặng lẽ với những suy tính riêng để chọn thời điểm thích hợp nhất cho một cuộc trốn chạy hứa hẹn đầy cam go. Thời gian này, mỗi ngày trôi qua trở nên nặng nề hơn. Tim tôi có lúc như ngừng đập vì lo lắng, đầu có lúc như bị búa giáng bởi nặng trịch nghĩ suy, toan tính. Những hậu quả nếu trốn trại không thành hoàn toàn có thể lường trước: thân thể sẽ bầm nát bởi những trận đòn, bị biệt giam lâu hơn - thậm chí vĩnh viễn, tệ hại nhất là không giữ nổi sinh mạng… Sau bao đắn đo, suy tính chuẩn bị đối phó với mọi tình huống, cuối cùng tôi vẫn không thay đổi ý định. Chỉ có một con đường để tìm lại quyền tự định đoạt tương lai mình. Tôi phải rời khỏi đây! Tôi sẽ trốn trại!

5. Cuộc trốn trại nghẹt thở!

Kế hoạch trốn trại chưa chắc thành công, nếu có thêm ai biết thì tỉ lệ thành công càng mong manh hơn, vậy nên tôi không dại dột hé răng với bất cứ ai. Tôi vẫn tiếp tục những công việc hằng ngày ở trại giam. Những buổi sáng tập trung lao động, tôi thuộc tổ làm cỏ đám khoai lang - nơi có nhiều bụi cây để nghỉ mát, cách phòng quản giáo khoảng 50 mét. Sáng hôm đó trời nắng chang chang, mọi người làm việc bình thường. Tôi đã nghiên cứu kỹ lưỡng địa hình và quyết định hành động vào chiều cùng ngày.


Tôi mặc bộ quần áo sạch, bên ngoài khoác thêm bộ đồ lao động, đội cái nón lá rách quen thuộc. Tất cả tù nhân tập hợp lúc 2 giờ chiều để tiếp tục làm việc. Tổ của tôi di chuyển về phía đám khoai lang cách hàng rào trại giam khoảng 50 mét. Như thường lệ, mọi người ngồi lom khom nhổ cỏ, đằng xa là công an canh gác.

Tôi bình tĩnh làm việc cho đến khoảng 3 giờ rưỡi chiều thì xác định thời cơ đã tới. Tôi nói với mọi người trong tổ rằng tôi cần đi tiểu tiện. Tôi bước đi bình thường tới gần hàng rào rồi ngồi xuống, để cái nón lá lên một cành cây. Nếu nhìn từ xa sẽ ngỡ như có một người đang đi vệ sinh vậy. Khi không ai chú ý, tôi nằm rạp xuống đất, bò sát tới hàng rào. Chỗ hàng rào đó không cao lắm vì đã bị tôi phá nhiều lần. Dùng một viên đá lớn làm bàn đạp, tôi cố hết sức nhảy qua hàng rào. Thành công! Chỉ vướng lại một mảnh vải nhỏ. Tôi vội cởi bỏ lớp áo lao động tù rồi giấu kín trong bụi. Thế là tôi đã trở về vẻ ngoài của một người dân bình thường như bao người khác.

Quá sung sướng, tôi muốn hét lên thật to hai tiếng “tự do” nhưng lại thôi vì trước mắt vẫn còn nhiều hiểm nguy rình rập, phải lập tức hành động. Tôi nhảy lên một chiếc xe ôm, bảo chạy thẳng về phía cầu Cỏ May. Cầu này cách trại giam khoảng 6 km, có trạm gác của công an. Họ canh gác rất nghiêm ngặt để hạn chế những người buôn bán nhu yếu phẩm (gạo, thóc…) vì lúc đó có chính sách cấm đò, cấm chợ.


Tôi dự định cho dừng xe trước khi đến trạm gác, trốn vào đâu đó rồi đến tối sẽ vượt qua trạm bằng lối đi bộ. Nhưng người tính không bằng trời tính, thời tiết đã giúp tôi thay đổi quyết định. Trời bắt đầu chuyển mưa lớn, tôi kêu anh xe ôm ngừng lại để tôi ghé nhà người quen. Thật ra đó chỉ là cách trì hoãn để chờ thời điểm thích hợp vì tôi làm gì có người quen nào ở đây. Tôi vào một nhà dân, làm bộ hỏi han chuyện này chuyện kia rồi đi ra để chờ cho đến khi cơn mưa đến. Được một lúc thì cơn mưa dông rất lớn ập tới.

Tôi nói với anh xe ôm hãy tiếp tục đi. Anh ta mặc áo mưa còn tôi nấp sau lưng anh. Xe chạy tới trước trạm gác khi cơn mưa trút xuống càng lúc càng nặng hạt. Những người công an canh gác lúc đó phải thu mình tránh mưa, chẳng còn để ý gì tới chiếc xe Honda nhỏ bé. Chúng tôi cứ vậy mà đi qua không chút khó khăn. Thế là tôi thoát được trạm gác!

Tôi cho xe chạy tới Bà Rịa và quyết định dừng ở đó vì biết rằng nếu tiếp tục đi trong hôm nay thì các trạm gác chắc chắn đều đã có người chờ sẵn để bắt tôi. Tôi lẻn vào khu rừng gần Bà Rịa, trốn ở đó cho tới khi màn đêm buông xuống. Khi cơn mưa ào tới Vũng Tàu cũng là lúc công an, quản giáo phát hiện tôi đã trốn trại. Lập tức, một lực lượng lớn công an được huy động để truy lùng tôi khắp thành phố Vũng Tàu. Trạm gác Cỏ May cũng được kiểm tra nghiêm ngặt.

Ngay tối hôm đó lực lượng công an thành phố Vũng Tàu lên Sài Gòn lục soát nhà của cô Yến để tìm


tôi. Tôi đã dự đoán những tình huống đó sẽ xảy ra, tôi tiếp tục lần mò trong bóng đêm để đón xe khách. Rồi tôi cũng đến được Thủ Đức, dừng chân nơi mái nhà xưa một lúc rồi tiếp tục hành trình. Với những kinh nghiệm đã qua, tôi không còn ngây thơ để bị bắt giữ một cách ngớ ngẩn lần nữa. Tôi biết cách để qua mặt công an, biết cách lẩn tránh họ và biết cả cách để tồn tại trong một cơ chế chưa được tổ chức hoàn hảo.

Thế là tôi đã tự do! Tự do đi lại! Tự do làm bất cứ điều gì! Tự do quyết định tương lai của bản thân! Tôi nhủ lòng sẽ không bao giờ để cái thảm cảnh tù tội lặp lại trong cuộc đời mình. Không bao giờ!

Trải qua nhiều khó khăn, sóng gió, tôi thấy quý biết bao cuộc sống tự do này. Trong người tôi bây giờ không có một mảnh giấy, không một giấy tờ tùy thân. Những người trông thấy và tiếp xúc với tôi không thể biết tôi là ai. Tôi có thể là anh A., anh B. hoặc bất cứ ai đó. Cứ thế tôi tiếp tục hành trình đi tìm miền đất hứa của mình.

Cuộc trốn trại đã thành công. Tôi muốn mượn trang sách này để cảm ơn Yến vì đã dành cho tôi những nghĩa cử cao đẹp, những tình cảm quý mến chân thành trong thời gian tù tội. Nghe đâu hiện nay Yến đang sống với gia đình và các cháu ở Seattle, Mỹ. Cho tôi được gửi lời thăm hỏi đến gia đình Yến và chị Trâm.


6 . Sống ngoài vòng pháp luật và kế hoạch vượt biên

Tôi rời khỏi Thủ Đức vào một tối chưa khuya lắm để ghé qua nhà người vợ của em họ tôi trên đường Phan Đình Phùng (nay là đường Nguyễn Đình Chiểu). Em họ tôi tên Hồ Xuân Bảo, cựu sĩ quan Trường Võ bị Đà Lạt khóa 29, khóa tốt nghiệp cuối cùng vào tháng 3-1975. Bảo được chuyển về đơn vị thuộc Liên đoàn 4 biệt động quân.

(Tôi xin nói thêm về Bảo và sự quyết tâm của em. Bảo là em chú bác của tôi, ở cùng xóm, cùng làng, cùng tuổi, học cùng lớp, nhưng sau khi trải qua ba kỳ thi đệ thất, tú tài 1 và tú tài 2, tôi đã đi trước Bảo 3 năm trong chuyện học hành. Bảo đổi tên từ Hồ Lộc thành Hồ Xuân Bảo, khai giảm tuổi xuống để khỏi đi lính. Bảo thi rớt đệ thất rồi đi học nghề thợ mộc, năm

sau thi lại và sau cùng Bảo vẫn cố gắng hoàn tất kỳ thi tú tài 1 rồi đi sĩ quan Thủ Đức và tiếp tục kỳ thi tú tài 2.

Bảo đang học ở Trường Sĩ quan Thủ Đức nhưng vẫn thi vào Trường Võ bị Đà Lạt. Năm 1972, khi lệnh tổng động viên ban hành toàn miền Nam, tôi lo lắng không biết mình có qua khỏi kỳ thi chứng chỉ ở đại học không, do vậy tôi cũng nộp đơn thi vào Trường Võ bị Đà Lạt để chuẩn bị đối phó tình hình nếu bị tổng động viên. Rồi tôi và Bảo cùng trúng tuyển khóa 29 của trường này.


Hồ Xuân Bảo (thứ 2 từ phải sang) – khi còn là sinh viên Trường Sĩ quan Thủ Đức và tác giả (mặc áo trắng ) năm 1971 - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả

Chúng tôi ngồi tâm sự về dòng họ, về tương lai, sau đó tôi quyết định không học Trường Võ bị Đà Lạt. Tôi nói Bảo phải cố gắng lên, hoặc xanh cỏ hay đỏ ngực - nghĩa là hoặc chết ở chiến trường hoặc trở thành tướng giỏi. Hiện nay Bảo có cuộc sống bình yên ở Sài Gòn).


Tôi đến nhà Bảo khi đã khuya, gõ cửa rồi kêu Bảo ra ngoài nói chuyện. Bảo lo lắng cho tôi lắm, khuyên tôi phải rời khỏi Sài Gòn và về sống ở vùng Dầu Giây - Long Khánh (Đồng Nai) - nơi đó Bảo có người bà con mới từ bỏ làng quê đến sống. Tôi nói với Bảo rằng tôi phải rời khỏi đất nước này. Bảo hỏi tôi tiền đâu vì việc ấy cần rất nhiều tiền. Tôi nói với Bảo rằng không có tiền nhưng phải tìm mọi cách. Bảo cố gắng ngăn cản ý định đó nhưng không thể, đành chịu “bó tay” để tôi ra đi.

Tôi chia tay Bảo rồi tìm một người bạn khác tên là Lê Thọ Em (thường được gọi là Thọ). Anh là điêu khắc gia tài ba, có rất nhiều tác phẩm đang còn lưu lại ở Sài Gòn. Tôi quen anh nhiều năm trước đó khi chúng tôi còn là sinh viên. Tôi kể anh nghe về tình trạng của tôi và ý định ra đi. Thọ hoàn toàn ủng hộ.

(Xin nói thêm về mối quan hệ giữa Thọ và tôi. Cả hai đều là sinh viên nghèo từ Huế vào. Vào những năm 1972 - 1973, khi mọi người còn chưa biết thế nào là vượt biên, chúng tôi đã có ý nghĩ cùng nhau vượt biên bằng ghe, tàu. Chúng tôi muốn ra ngoại quốc để học những văn minh của xứ người, những tiến bộ của thế giới. Chúng tôi muốn tiến thân nhưng gia đình không có điều kiện.

Nay Thọ đã đồng ý với tôi rằng phải ra đi bằng bất cứ hình thức nào: đi bộ qua Campuchia rồi Thái Lan, hoặc tìm cách tổ chức phương tiện khác,... Thế là Thọ cùng tôi đi tìm đất sống mới, dặn dò vợ (chị Yên)


và hai con gái ngoan hiền ở nhà chờ đợi tin tốt lành. Hiện nay, Thọ đã bảo lãnh toàn bộ gia đình sang Mỹ định cư)

Tôi và Thọ bắt đầu lang thang tìm cơ hội. Trên hành trình này, chúng tôi gặp lại hai người bạn trốn học tập là anh Thắng - cựu đại úy sư đoàn 9, một trong những sĩ quan trẻ nhất quân lực Việt Nam Cộng hòa và anh Hồ Văn Hòa - trung úy hải quân. Chính anh Hòa là chìa khóa hành trình cho chúng tôi vào thời điểm đó vì thời gian ấy có rất nhiều chủ ghe, chủ tàu cần người lái tàu, mà Hòa có thể đảm đương việc này.

Chúng tôi kết hợp thành đội ngũ 4 người, chia nhau đi đến các vùng biển để vừa làm bất cứ nghề gì có thể kiếm sống vừa tìm cơ hội ra đi. Tôi bán hết tất cả những gì còn sót lại, kể cả cái xách Samsonite cuối cùng và quyết định rời Sài Gòn đi về vùng biển. Chúng tôi thỏa thuận mỗi tháng sẽ gặp nhau một lần ở Sài Gòn để thông báo tình hình và bàn bạc kỹ càng hơn về kế hoạch ra đi.

Tôi sử dụng giấy chứng minh của Thọ (thời điểm đó chưa có chứng minh nhân dân, chỉ có giấy chứng minh không có hình). Tên tôi lúc này là Lê Thọ Em chứ không phải Hồ Văn Trung. Còn Thọ sử dụng bản sao chứng minh của Thọ. Bốn chúng tôi mỗi người mỗi nẻo. Tôi phụ trách khu vực miền Tây từ Cần Thơ về tới Cà Mau; Thọ đi khu Rạch Giá - Hà Tiên; Hòa lo khu Bà Rịa - Vũng Tàu; Thắng bám Sài Gòn để móc


nối. Cứ thế chúng tôi tiếp tục đi tìm miền đất hứa cho kế hoạch chung.

Cơ hội rồi cũng đến! Tôi đi xuống vườn nhãn Bạc Liêu xin việc làm ở một ruộng muối. Ruộng muối nằm sát bờ biển, nơi có làng chài. Tôi lân la ra làng chài làm quen và rồi được những người dân chài cho đi theo ghe câu. Lần đầu tiên tôi được đi biển bằng ghe, cũng là lần đầu tiên tôi câu được cá biển lớn, gọi là cá lóc biển, thịt nó màu đỏ giống như thịt bò vậy. Thật thích thú! Song quan trọng hơn là tôi đã có bàn đạp để xây dựng kế hoạch ra đi.

Đúng hẹn, chúng tôi về Sài Gòn gặp nhau. Tôi báo cáo với nhóm về tình hình thuận lợi ở chỗ mình. Mọi người nghe xong đều tán thành với kế hoạch nên tôi vẫn tiếp tục xây dựng quan hệ ở khu ruộng muối và làng chài để móc nối cho hành trình rời quê hương.

Tôi trở lại Bạc Liêu. Trên đường đi, tôi dừng lại ở chợ Gành Hào và đón tàu đi ra cửa biển Gành Hào với một cô gái trẻ đẹp (tôi sẽ đề cập tới cô gái này ở chương kế tiếp). Tới Gành Hào khi đã chiều tối nên chúng tôi phải ngủ lại đó một đêm. Sau đó, chúng tôi làm quen với dân chài để tìm hiểu và ngỏ ý muốn mua ghe làm ăn. Qua giới thiệu, chúng tôi ghé nhà chú Tư để nói chuyện. Người này đang muốn bán chiếc ghe nhỏ có thể chứa 40 người. Giá cả đưa ra vừa phải nên có thể mua được.

Tôi lập tức thông báo Hòa, Thọ hãy trở về Sài Gòn để họp nhóm. Tôi kể lại sự việc ở Gành Hào với


mọi người và nhóm quyết định đi tìm người đứng ra mua ghe. Qua những liên hệ của Thắng và Thọ trong thời gian qua, chúng tôi tìm được bác Giáo - người trong xóm đạo của gia đình bên vợ Thọ - để làm phần việc này. Kế hoạch như sau: Phúc (con trai của bác Giáo) và Hòa sẽ chuyển về ở Gành Hào làm nghề đánh cá. Tôi và Thọ phụ trách bãi chứa thức ăn, dầu và gom người đi. Thắng phụ trách đưa người từ Sài Gòn về bãi đáp. Bác Giáo thấy kế hoạch cũng hợp lý nên yêu cầu tôi dẫn Phúc và bác về Gành Hào để hỏi mua ghe. Việc mua bán ghe không gặp trở ngại gì.

Chúng tôi đồng ý để đứa con rể của chú Tư là nhân công chính trên ghe, lái ghe, sửa ghe, đi theo ghe để hướng dẫn Phúc và Hòa. Bốn người chúng tôi sẽ đóng góp công sức để được ra đi miễn phí. Tôi đưa Hòa về sống ở Gành Hào để phụ với Phúc lo tập lái ghe nhỏ, nghiên cứu dòng nước lên xuống và thời gian hoạt động của công an. Từ khi mua ghe, chúng tôi biết rất rõ chiếc ghe này đang nằm trong tầm ngắm của công an nên cố gắng giữ mọi hoạt động của Phúc và Hòa bình thường như không có toan tính gì, không có dấu hiệu sắp vượt biên.

Tôi đưa Thọ về vườn nhãn ở Bạc Liêu để xin làm công nhân ruộng muối, song trách nhiệm chính của Thọ là chôn giấu dầu. Mỗi ngày, Thọ dùng xe đạp chở 10 lít dầu đi chôn giấu kỹ. Thắng tiếp tục lo sắp xếp xe cộ, và đưa người về bãi đáp ở vườn nhãn Bạc Liêu. Còn tôi lo việc điều phối giữa Sài Gòn, Gành Hòa và Bạc Liêu vì tôi vừa quen biết người ở Gành Hào, cũng


đã sống ở vườn nhãn Bạc Liêu được một thời gian nên việc đi lại và liên lạc với mọi người cũng khá dễ dàng.

Mọi việc được thực hiện đúng như dự kiến. Ngày ra đi không còn xa nữa! Tất cả ước vọng của tôi, của bạn bè và nhiều người khác đã đang ở rất gần. Chúng tôi không làm gì khác ngoài việc chăm lo và chuẩn bị kỹ lưỡng cho chuyến vượt biên. Đầu óc không có gì khác ngoài hai chữ “vượt biên”, muốn ra đi thật nhanh để tìm một tương lai sáng sủa hơn. Nhiệm vụ của tôi lúc này phải bảo đảm mọi người sẽ không bị phát hiện và bị bắt trước khi ra biển, trước hết là tôi phải an toàn. Đó là bài toán không hề dễ. Tôi biết ở đâu cho an toàn đây? Căn nhà ở Thủ Đức của anh chị Thắng đã bị bán để có tiền nuôi các cháu. Bạn bè tôi chưa ai có sự nghiệp vững vàng. Tôi cũng không có người thân ở Sài Gòn. Vì vậy, tôi chọn phương án an toàn nhất là tá túc ở bến xe, bến tàu. Cứ mỗi tối, khi mọi người chuẩn bị đi ngủ, tôi lại lang thang và đặt câu hỏi tối nay ngủ đâu? Cứ như thế, tôi ngủ ở bến xe miền Tây, bến xe miền Đông rồi đến bến xe miền Trung, cả ga xe lửa và thỉnh thoảng ở dưới gầm cầu hoặc công viên. Tất cả nơi này in dấu những giấc ngủ vùi, ngủ vội của tôi, in cả những toan tính, nghĩ suy, ước vọng. Tôi chỉ mang theo vỏn vẹn tấm ni lông để đắp nếu thuê được chiếc chiếu nằm bạ. Khi không có chiếu, tôi dùng tấm ni lông đó cuốn tròn người lại, vừa làm chỗ nằm, vừa làm mền che sương che gió, che cả cái lạnh lẽo cô đơn của những đêm tối, che cả chút nơm nớp lo lắng không tránh khỏi trong lòng.


Tôi sống kiếp không nhà gần 3 tháng cho đến ngày chuẩn bị ra đi. Tôi chuẩn bị đủ dầu để đi đến Malaysia. Máy móc lúc này cũng đã hoàn chỉnh. Tôi gọi Hòa và Phúc vào chợ Gành Hào để họp với chúng tôi về kế hoạch cuối cùng có ý nghĩa quan trọng với những cố gắng và khó khăn của chúng tôi trong suốt thời gian qua.

Chúng tôi bàn bạc mọi việc cặn kẽ từng chi tiết, không để sơ hở nào xảy ra, giảm thiểu thấp nhất nguy cơ bị bắt. Cuối cùng thì mọi thứ đã được nhất trí. Chúng tôi chọn ngày 24 âm lịch để ra đi vì ngày đó mặt trăng sẽ lên lúc khoảng 12 giờ khuya, rất thuận lợi cho kế hoạch. Chúng tôi phải tập trung ở bãi đáp lúc 9 giờ tối. Chuyến đi dự kiến có 35 người nhưng tôi dự phòng phút chót có thể sẽ có thêm nhiều người tham gia nữa nên đã chuẩn bị thực phẩm cho khoảng 50 người.

Thắng phụ trách chuyển người từ Sài Gòn về Bạc Liêu. Thọ và tôi lo chuyển người từ bến xe Bạc Liêu ra bãi đáp. Ruộng muối mà chúng tôi dùng làm bãi đáp cách Gành Hào khoảng 50 km nên mọi hoạt động tại Gành Hào hoàn toàn bình thường. Tất cả những thứ cần thiết như dầu chạy máy, thức ăn, nước uống,... đã được chôn sẵn tại bãi đáp.

Tôi và Thắng đã nghiêm túc dặn dò Hòa và Phúc kỹ lưỡng về kế hoạch. Thắng giao cho Hòa một cây súng ngắn. Tôi căn dặn Hòa rất kỹ rằng cây súng này chỉ dùng để uy hiếp con rể chú Tư khi ghe đã qua khỏi đồn công an. Hai người uy hiếp cậu ta phải hợp


tác để cho ghe đón người trước khi thả cậu ta về. Hoặc nếu có gì không ổn thì cậu ta phải đi cùng theo ghe. Tôi sẽ dùng đèn pin đánh tín hiệu vào lúc 9 giờ 30 phút tối.

Mọi thứ đã chuẩn bị xong. Chỉ còn đợi giờ G! Vừa hồi hộp vừa háo hức. Rồi giờ G đã điểm! Số người từ Sài Gòn tiếp tục xuống Bạc Liêu theo từng nhóm 5 - 7 người. Tôi và Thọ từ từ chuyển họ vào ruộng muối bằng xe đạp, xe thồ rồi đưa tất cả đến bãi đáp sát bờ biển theo đúng kế hoạch lúc 9 giờ tối.

Sóng biển đánh bập bùng như chính nhịp tim dồn dập như không thể thở được của đoàn người sắp lướt sóng. Tính mạng của họ sẽ ra sao hoàn toàn tùy thuộc vào số phận. Họ đã đóng tiền để ra đi (mỗi người khoảng 5 cây vàng, tùy theo sự liên hệ). Họ đã tốn tiền mà tính mạng còn bị thách thức với biển cả, với những hiểm nguy và không biết bao nhiêu người sẽ bỏ mạng giữa biển khơi. Vậy mà dòng người vẫn cứ đi với những ao ước, khát khao tìm một giấc mơ mới ở những vùng đất xa lạ.

Đúng 9 giờ 30 phút tối, mọi người trong đoàn hồi hộp chờ ánh đèn pin từ biển khơi báo hiệu. Có lẽ tâm trạng mọi người đều giống nhau: lo lắng, hồi hộp, bất an, chờ mong ánh đèn nhấp nháy từ xa. Tôi cầm chặt và lăm le cây đèn pin, mong sẽ nhanh chóng được đón nhận và trả lời tín hiệu. Cảm giác chờ đợi thật khủng khiếp! Không có bất cứ một tín hiệu nào. Hoàn toàn im bặt như chính màn đêm dày đặc đang đâm thủng những trái tim thổn thức lo sợ. Tay chân tôi bắt


đầu run rẩy. Mọi người bắt đầu hỏi han, nhất là bác Giáo chủ ghe. Bác Giáo cứ hỏi đi hỏi lại với gương mặt xanh xao đầy lo lắng. Tôi không biết trả lời ra sao vì chính tôi cũng chẳng biết chuyện gì đang xảy ra. Kế hoạch đã đề ra sát sao nhưng giờ phút cuối lại bị đóng băng mà không rõ lý do. 10 giờ, rồi 10 giờ 30 phút, rồi 11 giờ, vẫn không có dấu hiệu nào từ biển khơi. Đã hai tiếng đồng hồ trôi qua. Nặng nề, đằng đẵng như hàng thế kỷ. Chúng tôi chỉ biết nhìn về phía biển khơi mà trông chờ. Đến lúc này, tôi cũng không biết mình đang trông chờ cái gì, hay cái đang chờ đợi sẽ chẳng bao giờ xuất hiện? Tôi cũng muốn nhấp nháy đèn pin vài lần nhưng sợ bị lộ địa điểm. Tôi bèn bàn với bác Giáo chờ thêm nửa tiếng nữa, nếu vẫn không có dấu hiệu gì thì phải rút lui để tránh ánh trăng rọi sáng.

11 giờ 30 phút, mặt biển vẫn lặng như tờ và không có gì xảy ra. Chúng tôi quyết định theo kế hoạch rút về. Ai cũng ủ rũ mặt mày, tâm trạng rối ren, vừa lo sợ mất tiền, vừa lo sợ bị bắt và vô số nỗi lo khác. Sự thoái lui vốn không được chuẩn bị từ trước nên chẳng có phương tiện nào để đi, mạnh ai nấy lặng lẽ rút lui bằng đôi chân của mình. Đoàn người tẽ ra mỗi người một ngả, có người thoát được, cũng có người không may bị bắt. Thế là hành trình chấm dứt. Mọi giấc mơ vẫn chỉ là giấc mơ… Tôi và Thọ may mắn thoát được, gia đình bác Giáo cũng vậy. Tuy nhiên những người thân của Thọ và khoảng 30 người khác bị bắt vào hôm đó. Tôi quyết định quay về Gành Hào để nghe ngóng tình hình và tìm Hòa với Phúc để hỏi rõ sự tình. Đến


nơi mới hay cả hai đã bị bắt. Mọi người ở chợ Gành Hào và xóm chài bàn tán xôn xao về chuyến vượt biên hôm qua.

Sau đó tôi mới biết chuyến đi thất bại là do một quyết định sai lầm của Hòa. Quyết định ấy đã làm thay đổi cuộc đời biết bao nhiêu con người, đẩy nhiều người vào cảnh bị bắt giữ, tù tội, thậm chí bị xâm phạm bằng vũ lực như Hòa. Theo kế hoạch, ngày hôm đó Hòa và Phúc vẫn đi đánh cá như bình thường như hơn 4 tháng nay. Mỗi khi ra biển buổi chiều, nhóm luôn có 3 người gồm Hòa, Phúc và con rể chú Tư, dầu nhớt vừa đủ để đi 1 ngày, thức ăn và nước uống đủ cho 3 người. Theo kế hoạch, khi ghe qua khỏi đồn công an ở cửa biển thì Hòa sẽ uy hiếp con rể của chú Tư. Thế mà Hòa lại quyết định để con rể chú Tư ở lại, lặng lẽ lái ghe đi. Thấy bất thường, con rể chú Tư nghi ngờ và báo công an. Công an ngay lập tức dùng tàu lớn rượt đuổi. Hòa bị lộ, liền dùng ghe chạy trốn. Song vì không có kinh nghiệm nên Hòa lái ghe vào cồn đất khiến ghe mắc cạn. Hòa và Phúc nhảy xuống tìm đường chạy trốn. Hòa dùng súng chống cự nên toàn bộ lực lượng công an được huy động để vây bắt. Không có lối thoát, Hòa buộc phải đầu hàng.

Vì hành động thiếu suy nghĩ, vì một tính toán sai lầm phá vỡ kế hoạch chung mà Hòa đã làm nhiều gia đình vỡ nợ, tiền bạc tiêu tan, tù đày cực khổ. (Hiện nay Hòa và Phúc đang ở Mỹ. Mỗi lần gặp lại nhau, họ đều nhắc lại những sai lầm to lớn trong đời ấy).


Từ trái sang, Thọ, Hòa, tác giả và Cherry (bạn của tác giả) tại San Diego, Mỹ năm 1983 - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

Như vậy là thêm một cơ hội vượt biên bị vuột mất. Tôi có thêm nhiều kinh nghiệm từ thất bại này. Chúng tôi đã làm tất cả những gì có thể để ra đi nhưng có lẽ số trời chưa định và có lẽ tôi cần bị thử thách, bị khổ ải thêm nữa. Nhưng thất bại không có nghĩa là chấm hết. Hành trình vẫn sẽ tiếp diễn bởi ước vọng về tương lai tươi sáng hơn ở một vùng đất mới vẫn luôn thôi thúc trong tôi.

Mỗi sớm mai thức dậy, trong đầu tôi vẫn không có gì khác ngoài niềm mong ước này. Tất cả mọi suy nghĩ của tôi đều đổ dồn vào nó. Chắc chắn rằng hành


trình mới sẽ gian nan hơn. Bằng hữu lúc này đã ly tán hết sau chuyến đi thất bại. Chúng tôi không còn thế mạnh, không còn người lái tàu. Thọ phải lo nuôi vợ con đang chịu cảnh tù tội. Hòa kẹt trong tù không biết ngày nào mới được thả ra. Thắng đã bỏ cuộc để lo trốn chạy. Tôi sẽ vẫn tiếp tục hành trình đã chọn. Nhưng giờ đây tôi không còn cô đơn nữa. Chặng đường tôi đi không còn lẻ loi, cô quạnh với những toan tính, ước mơ của riêng mình bởi tôi đã tìm được người đồng hành, người chia sẻ. Đó chính là Minh Nguyệt - người bạn đời của tôi suốt 35 năm qua.

7. Bạn đời chia sẻ gian truân

Người ta thường nhắc đến duyên số trong các mối quan hệ và cả trong cuộc đời mỗi người. Cho đến tuổi này, tôi vẫn nghĩ duyên số là đúng. Mỗi cuộc gặp gỡ, mỗi tình huống đôi khi giống như có sự sắp đặt của số phận. Tôi không bao giờ nghĩ rằng mình sẽ lấy vợ vào cái tuổi 28 sau bao nhiêu năm thăng trầm, tù tội. Thời điểm này tôi vẫn còn một mục đích phải thực hiện, đó là đi khỏi đất nước mà mình rất đỗi thương yêu.

Như đã nói ở trên, tôi lặn lội hết nơi này đến nơi khác, đi khắp các nẻo đường miền Tây để hy vọng tìm được một việc làm, tìm một cơ hội gần vùng biển để có thể vượt biên. Tài sản đã bán hết. Trên người tôi chỉ


còn chiếc áo rách với lỗ chỗ những vết vá bằng vài ba miếng vải, một túi vải xách tay đã cũ kỹ. Những đồ vật trong chiếc túi đó là tất cả tài sản vật chất còn sót lại sau ba lần bị tù, gồm một cái quần đùi, một bàn chải đánh răng, một chiếc khăn nhỏ đủ để lau mình, một tấm giấy chứng minh đứng tên người khác, một ít tiền đủ để đi lại. Tuy nhiên, tôi còn có thứ tài sản khác, vô hình mà lớn lao lắm: là khối óc mà tôi đã dày công trau dồi trong quá trình đi học, là quyết tâm không dừng bước được tôi luyện trong thời ấu thơ và trong những năm tháng tù tội. Hai tài sản đó đủ khiến tôi tự hào về bản thân, không còn rụt rè, nhút nhát, mặc cảm, tự ti như thời niên thiếu gian khổ.

Như đã kể, trong quá trình chuẩn bị vượt biên lần đầu, tôi - Thọ - Hòa và Thắng phân công mỗi người tỏa đi một nơi để tìm địa điểm thực hiện kế hoạch. Thế là tôi đón chuyến xe đò từ Sài Gòn về Bạc Liêu để ra vườn nhãn, khu ruộng muối tìm việc. Khi tôi đến bến xe thì xe đã chật kín, người ngồi chen chúc nhau, tiếng người tiếng xe ầm ĩ. Xe chuẩn bị lăn bánh thì tài xế cho thêm 2 người con gái trẻ đẹp lên xe. Không còn chỗ ngồi, tài xế đặt 2 ghế xúp (loại ghế đẩu 3 chân) ngay trên lối đi gần chỗ tài xế cho hai cô ngồi. Có lẽ vì hai cô xinh đẹp nên anh ta động lòng dành cho chút ưu tiên.

Hành trình thật kinh khủng vì xe nhồi nhét. Trên đường đi, mọi người ngủ gà ngủ gật. Tôi nói chuyện bâng quơ với người bên cạnh, thỉnh thoảng vẫn gửi ánh mắt hướng về hai người đẹp ở phía trước. Một trong


hai người đẹp đó đang đọc cuốn sách “Tuổi trẻ và cô đơn” của Hermann Hesse. Vài suy nghĩ chớm xuất hiện trong đầu tôi. Ấn tượng làm sao! Trong hoàn cảnh này, thời buổi mọi người đang hối hả vì sự sống, vì tìm đường ra đi, thế mà có người vẫn ung dung nghiền ngẫm những cuốn sách như vậy. Tôi tò mò về cô gái đó lắm nhưng không thể làm quen được vì trên xe quá đông người.

Đoạn đường không dài lắm nhưng phải mất hơn 8 tiếng mới đến bến xe Bạc Liêu. Nhà chỉ cách bến xe khoảng hơn 1 km nên hai cô thả bộ. Tôi thì rảnh rỗi quá, về sớm hay muộn gì thì cũng thế, lại sẵn chút tò mò, hiếu kỳ về người con gái và quyển sách của Hermann Hesse nên tôi quyết định đi theo hai cô, cố ý tìm cách làm quen.

Tôi lại gần và hỏi chuyện làm quen. Hai cô đều là người gốc Hoa. Một người có cha mẹ đều là người Hoa, người kia cha Việt - mẹ Hoa. Cô tên Diễn đã dùng tiếng Hoa để trả lời. Chẳng rõ đó có phải là lời thách đố hay là ngụ ý cô không muốn làm quen. Song cô không ngờ rằng tôi lập tức dùng tiếng Hoa trả lời lại. Nhờ vậy, tôi có được thiện cảm của hai cô và cuộc trò chuyện bắt đầu gần gũi hơn. Đoạn đường ngắn quá nên chỉ đi cùng và trò chuyện được chút xíu thì hai cô đã đến nhà, tôi phải tiếp tục ra vùng biển, không quên hẹn sáng mai ghé lại uống cà phê với hai cô


Bạn đời Nguyễn Minh Nguyệt, ảnh chụp năm 1980 - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

phải tiếp tục ra vùng biển, không quên hẹn sáng mai ghé lại uống cà phê với hai cô.

Sáng hôm sau, đúng như lời hẹn, tôi đến uống cà phê tại quán trong nhà hai cô ở. Trong khoảng thời gian trò chuyện đó tôi mới biết cô Diễn nhà ở bến Ninh Kiều - Cần Thơ, còn cô gái với quyển sách “Tuổi trẻ và cô đơn” tên là Nguyệt, nhà ở thị xã Vĩnh Long. Hai cô là bà con cô cậu. Tôi tò mò hỏi chuyện thêm mới biết rằng hai cô cũng đang tìm đường vượt biên nhưng theo kiểu gia đình có tiền chứ không phải như tôi.

Tôi tiếp tục hẹn hò làm quen, có cho hai cô biết tôi muốn đi Gành Hào để tìm ghe và rủ hai cô đi cùng. Diễn không dám còn Nguyệt đồng ý đi theo để tìm cơ


hội. Điều kiện tôi đưa ra để cùng đi ra làng chài rất nhạy cảm và rất khó khăn đối với một cô gái trẻ: phải đóng vai vợ tôi. Nếu không như thế sẽ rất khó để giới thiệu. Không một chút nao núng hay lo sợ, Nguyệt nói rằng cô sẵn sàng. Tôi thật sự sửng sốt. Tôi tự đặt ra nhiều câu hỏi về cô gái này và đang tìm câu trả lời.

Chúng tôi diễn xuất khá hoàn hảo vai một cặp vợ chồng son trẻ nên hành trình ấy diễn ra khá suôn sẻ. Tôi và Nguyệt chia tay sau khi chuyến tàu cặp bến chợ Gành Hào và hẹn nhau ở Sài Gòn để bàn tiếp. Cô cho tôi địa chỉ gia đình của cô ở đường Trần Hưng Đạo, quận 5 và hẹn một tuần sau cô sẽ về Sài Gòn. Tôi không để ý và cũng không quan tâm lắm chuyện tình cảm thoáng qua này. Tôi về Sài Gòn tiếp tục họp bàn và triển khai kế hoạch cùng với Thọ, Hòa và Thắng. Chúng tôi suốt ngày loay hoay bận rộn với công việc vượt biên, hết lên kế hoạch đến trình bày cho những người góp tiền đi cùng.

Tuy nhiên thời gian trôi qua, sự tò mò về Nguyệt lại lớn dần trong tôi Thế là vào một buổi tối rảnh rỗi, tôi ghé đường Trần Hưng Đạo, quận 5, để tìm Nguyệt. Thật đúng như lời hẹn, cô đang đợi tôi. Tôi mời cô đi uống nước, nói sơ về cuộc đời mình, về ước vọng cho tương lai, nói về kế hoạch đang thực hiện. Cô không ngần ngại đề nghị cho cô đóng góp tiền để đi ba người, trong đó có cô. Tôi hứa là tôi sẽ cố gắng, dẫu không dám chắc chắn sẽ thành công. Thế là cô trở thành khách hàng sẽ đóng tiền để đi vượt biên chung ghe với tôi. Vì sự gắn bó đó, vì sự gần gũi đó mà tình


cảm giữa chúng tôi càng ngày càng nảy nở, càng thân nhau hơn. Cô hiểu về con người tôi hơn; qua gặp gỡ những người bạn của tôi, cô hiểu tôi là người như thế nào sau cái vẻ bề ngoài rách rưới đó. Cô ngưỡng mộ quá khứ của tôi dù tôi chẳng có gì ngoài chiếc áo rách đã vá hai lần. Cô tin vào tôi và ngược lại tôi cũng đã có cảm tình với cô hơn. Tình yêu có lẽ lúc này chưa phát triển sâu đậm lắm vì mục đích trước mắt là phải ra đi, tuy nhiên chúng tôi đã trở thành một cặp nam nữ gắn bó, gần gũi nhau trong công việc mà ai nhìn cũng thấy.

Thời gian gần gũi và làm việc gần nhau cũng được 4 tháng thì chuyến đi cũng đến lúc bắt đầu. Cô theo tôi từng bước như hành trình đã vạch. Tôi cưu mang cô, gồng gánh giúp cô trong quãng đường ra bãi đáp. Cũng chính tôi dìu dắt cô trốn chạy công an trong khi rút lui vì kế hoạch thất bại. Sự can đảm, khả năng lãnh đạo, tổ chức và sự gồng gánh đó của tôi đã gieo trong cô niềm tin tuyệt đối. Cô đã hoàn toàn bị tôi chinh phục. Chuyến đi không thành công nhưng sau đó tôi biết mình đã tìm được một người bạn đồng hành, một người tình để chia sẻ, một người yêu để cuộc sống có thêm hương vị.

Tôi về lại Sài Gòn, Nguyệt trở lại Vĩnh Long. Chúng tôi vẫn liên lạc để tiếp tục hành trình như đã định. Thời gian đó thật vất vả cho một người con gái nhưng vì mục đích ra đi, Nguyệt vẫn hăng hái tham gia với tôi, vẫn đi theo con đường tôi đã vạch. Gia đình phản đối kịch liệt việc cô đi với tôi đến mức má cô đã kêu công an bắt tôi vì tôi mang giấy tờ giả. Gia đình


Nguyệt còn đem cô đi gửi gắm ở nhà những người quen để tôi không còn liên lạc được. Trăm phương ngàn kế cũng chỉ vì muốn chia lìa chúng tôi. Nhưng càng bị chống đối thì dường như tinh thần quyết tâm của chúng tôi càng được kích thích. Chúng tôi vẫn lén lút gặp nhau, vẫn âm thầm chuẩn bị cho hành trình kế tiếp.

Với những nỗ lực vượt qua áp lực nặng nề từ gia đình, với sự tin tưởng tuyệt đối vào tôi, Nguyệt đã chinh phục được tấm lòng sỏi đá của tôi. Tôi quyết định đưa Nguyệt về nhà gặp mẹ tôi. Tôi nói với mẹ: “Con quyết định lấy vợ và đây là vợ của con. Chúng con sẽ cùng nhau gồng gánh để ra đi, sống chết có nhau, sung sướng khổ cực có nhau”. Mẹ tôi vui mừng lắm, nói với Nguyệt: “Có con đi chung thì hai đứa có nhau, mẹ yên tâm lắm!”. Chúng tôi ở chung với mẹ mấy ngày rồi chia tay mẹ. Tôi chính thức có bạn đời - người vợ đã sẻ chia với tôi bao nguy nan, gian khổ suốt 35 năm qua.

8. Chuẩn bị vượt biên, hành trình kế tiếp

Đi lui đi tới, tôi lại trở về kiếp phiêu du chưa bao giờ ngừng tìm ước mơ. Tôi trở lại Sài Gòn, Nguyệt về nhà bà con ở đường Trần Hưng Đạo, quận 5 hoặc có khi ở đường Tô Hiến Thành. Vào lúc này tôi không thể sống lông bông ngoài bến xe hay bến tàu được nữa. Tôi


phải tìm chỗ ở an toàn cho hành trình kế tiếp. Tôi quyết định đi gặp người bạn, đúng hơn là người anh vì anh lớn tuổi hơn tôi. Anh tên là T. (anh không muốn nhắc tên đầy đủ trong cuốn sách này), là người Huế và đã ở chiến khu về. Anh biết khá rõ về tôi.

Anh T. được chính quyền mới cấp cho một căn nhà trong một khu vực được canh gác cẩn thận, mọi người ra vào phải trình giấy tờ. Tôi gặp anh và nói với anh rằng tôi đang tổ chức vượt biên, không có giấy tờ tùy thân và đang tìm một chỗ ngủ qua đêm an toàn để lo việc ra đi. Tôi trình bày sự thật và hy vọng anh cho tá túc vào ban đêm nếu tôi cần chỗ ngủ. Anh hỏi lại với lời lẽ khá nghiêm túc: “Mày hứa là mày chỉ lo chuyện vượt biên mà thôi phải không? Nếu mày đừng tính chuyện chính trị gì nữa thì tao giúp”.

Tôi hứa với anh rằng chỉ lo chuyện vượt biên mà thôi, tôi không có ý nghĩ nào khác, những ước vọng về chính trị đã không còn đủ sức níu kéo tôi. Tôi cũng cho anh biết tôi đã có bạn đời để cùng tham gia hành trình mới. Tôi nói với anh tôi chỉ cần anh giúp khoảng 2 tháng, sau đó tôi sẽ có phương tiện riêng.

Ngày hôm sau, tôi đưa Nguyệt đến giới thiệu với anh. Gương mặt xinh xắn, dễ gần, thể hiện một chút gốc Nam bộ của Nguyệt đã khiến anh có thiện cảm và tin tưởng tôi, đồng ý cho tôi tá túc trong khoảng thời gian chuẩn bị. Qua trang sách này tôi xin trân trọng cảm ơn anh anh T., cảm ơn tấm chân tình mãi


mãi không phôi phai mà anh đã dành cho tôi và Nguyệt!

Tôi bắt đầu tìm kiếm những chiếc ghe nhỏ cũ kỹ để sửa lại. Tôi ghé qua cầu Rạch Ông - nơi có rất nhiều chỗ đóng ghe. Tình cờ tôi gặp một người đội nón tai bèo che khuất gương mặt rạm nắng. Anh ta ngước lên nhìn tôi. Trời ơi, là Chương! Anh ra dấu kêu tôi ngậm miệng lại rồi kéo tôi ra quán nước gần đó. Chương kể tôi nghe rằng sau khi tôi trốn trại thành công thì tất cả tù nhân ở trại Bình Giã bị hành hạ và canh chừng kỹ lưỡng hơn. Mọi người thường nhắc tới tôi, nhắc tới hình ảnh kiên cường của tôi và chính hình ảnh đó đã thôi thúc anh em trong trại. Thế là vào một ngày, Chương và một nhóm tù nhân cướp súng công an rồi trốn chạy. Chương chạy thoát, bây giờ đang sống ngoài vòng pháp luật như tôi và cũng đang lo o bế những chiếc ghe bầu cũ kỹ, bên cạnh đó còn có ghe của anh Sáu tu xuất, ghe của Lâm ở ca đoàn Bắc Hải (hiện nay, những người này đang ở Mỹ, Canada và Úc. Thỉnh thoảng chúng tôi vẫn gặp nhau để ôn lại quá khứ).

Tiếp tục hành trình, tôi quyết định đóng một chiếc ghe nhỏ, chỉ lớn hơn chiếc ghe ba lá, gắn máy Kubota (máy dùng để xay lúa) và dùng hộp số xe hơi để làm tăng sức mạnh. Chiếc ghe nhỏ gọn xinh xắn, dài 5 mét, chiều ngang khoảng 1,2 mét, hình dạng giống những chiếc ghe đánh cá lớn, chỉ khác kích cỡ và có lẽ nó là chiếc ghe nhỏ nhất để vượt đại dương, chỉ lớn hơn chiếc ghe của anh hùng Robinson trong câu chuyện anh hùng Robinson vượt ngục.


Tôi không có tiền để làm ghe lớn. Tôi không muốn mạo hiểm thêm với những cuộc tổ chức vượt biên lớn nên tôi muốn hợp tác với Lâm để làm tiền trạm ở Cà Mau cho Lâm nếu khi nào ghe Lâm đi xuống Cà Mau. Cùng lắm thì tôi chờ đến tháng ba (tháng ba bà già đi biển) để ra khơi. Tôi tiếp tục công việc o bế, sửa chữa chiếc ghe của mình. Hằng ngày chúng tôi ngồi trên 4 chiếc ghe của bốn người bạn tù đang đậu chung một ụ, nói chuyện quá khứ và tương lai. Buổi tối, Chương thường hỏi tôi: “Tối nay mình ngủ đâu đây Trung? Bến xe hay bến tàu?”. Thế là ngoài những buổi tối tá túc nhà anh T., tôi cùng Chương ngả mình qua đêm trên những manh chiếu rách ở bến xe, bến tàu.

Đã gần 2 tháng trôi qua. Tôi và Nguyệt chuẩn bị lên đường đi Cà Mau. Chúng tôi quyết định dùng chiếc ghe nhỏ như một căn nhà lưu động, không lo sợ công an, cứ tiếp tục đi về hướng biển để tìm cơ hội. Tôi đi Cà Mau để tiền trạm và cũng để xây dựng cơ sở cho cuộc hành trình đi tìm đất hứa của hai chúng tôi. Tôi chia tay bạn bè và hy vọng còn có ngày gặp lại nhau, chúc nhau những lời chúc tốt đẹp nhất. Tôi giã từ anh T. - người đã giúp tôi tá túc gần hai tháng qua những buổi tối cần giấc ngủ bình an, giã biệt Sài Gòn để vào kiếp sống mới.

Chưa biết những hiểm nguy đáng sợ nào đang chờ phía trước, chưa biết sẽ phải thách thức và chống chọi với thiên nhiên khủng khiếp ra sao nhưng tôi luôn tin rằng chính những thách thức sẽ đưa con người đến bến bờ hạnh phúc. Tôi và Nguyệt lên ghe với một hành


trang đầy nghị lực. Chúng tôi bắt đầu thả ghe trên dòng sông Sài Gòn như những đoàn ghe du mục. Kiếp sống của chúng tôi gởi gắm trên chiếc ghe của hy vọng, hy vọng cho tương lai tốt đẹp hơn.

Tôi cho ghe chạy dọc theo sông Sài Gòn, đi xuống Bình Đông rồi đi qua Gò Công. Khi nào mệt thì neo ghe lại ngủ, ngủ xong lại tiếp tục hành trình. Tôi ghé Mỹ Tho, neo ghe ở gốc cây bồ đề ngay trước tòa hành chính tỉnh Mỹ Tho để tìm bóng mát. Nguyệt bị bệnh nằm ngủ mê man, tôi mệt lả sau đoạn đường dài rồi thiếp đi khi nào không biết. Đến lúc thức dậy thì tất cả những gì quý giá nhất trên ghe đều bị ăn cắp hết. Chỉ vì một chút mệt mỏi và bất cẩn mà chúng tôi tay trắng. Sự bàng hoàng lo lắng xâm chiếm tôi. Phải làm sao đây? Hỏi là hỏi vậy thôi chứ mất rồi thì đành chịu. Việc trước mắt là phải kiếm tiền cho chuyến đi.

Tôi bắt đầu dòng ghe (có nghĩa là kéo những chiếc ghe không có máy) để kiếm sống. Tôi dừng ghe ở Vĩnh Long để gửi Nguyệt ở tạm đó. Tôi trở lại Sài Gòn để làm giấy tờ giả, tên họ giả rồi trở lại Vĩnh Long đón Nguyệt tiếp tục hành trình. Tôi lái ghe dọc theo dòng sông để đi Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu và sau cùng đến Cà Mau. Đến mỗi tỉnh chúng tôi tạm nghỉ để sửa chữa và o bế ghe. Rồi rốt cuộc chúng tôi đã đến miền đất sông nước Cà Mau mà phương tiện đi lại chính bằng ghe.

Trải qua hành trình trên sông nước từ Sài Gòn đến Cà Mau, sau khi tìm hiểu với dân chài, tôi đã nhận


ra rằng ghe của tôi quá nhỏ để có thể ra biển vào những mùa nghịch gió. Ghe chỉ có thể vượt trùng dương vào khoảng tháng 3 âm lịch. Lúc này mới tháng 8, vậy là phải chờ hơn 7 tháng nữa mới có hy vọng ra khơi. Lại thêm một bất ngờ mới! Cuộc đời quả thật không bao giờ đoán được, hết chuyện này đến chuyện kia, từ bất ngờ này đến bất ngờ khác, chúng tôi phải làm gì đây? Phải sống thế nào để cho thích hợp với hoàn cảnh mới? Tôi quyết định cho ghe tiếp tục đi về hướng biển, chọn Năm Căn đất Mũi làm địa bàn dừng chân.

Từ Cà Mau phải mất một ngày để đi đến Năm Căn. Ở đó sông nước mênh mông, thuyền bè, ghe cộ tấp nập như phố chợ. Mọi việc đi lại ở Năm Căn bắt buộc phải cần ghe nên cuộc sống của hai chúng tôi gần như hợp pháp. Tôi tiếp tục tìm kiếm vùng đất để tạm dung thân. Người ta nói ở hiền gặp lành. Tình cờ tôi gặp chú Hai Ánh, dân địa phương còn gọi là chú Giáo Ánh vì chú làm nghề thầy giáo. Thấy tình cảnh vợ chồng son nghèo khổ, chú đã dẫn về nhà và chỉ bảo khai phá đất đai để sinh sống.

Vùng đất tôi đặt chân để làm bàn đạp gọi là Xẻo Đôi thuộc huyện Năm Căn. Khu Xẻo Đôi nằm sâu trong rừng U Minh, chỉ vỏn vẹn vài chục căn hộ, không điện, không nước, tất cả chỉ sống nhờ vào thiên nhiên. Nước uống phải mua, nước sinh hoạt thì sử dụng nước mưa, giặt giũ áo quần thì xài nước sông ngầu đục. Ban đêm ăn cơm phải ngồi trong mùng vì muỗi bay như vãi trấu. Đến lúc đó tôi hiểu thấu được câu hát “Năm Căn heo hút, muỗi sa từng bầy” là như thế nào.


Vùng đất này trước đây là vùng chiến khu, những người ở lại đa phần là con em của Việt cộng. Họ sống ở đây từ lâu, chưa tiếp cận với đời sống đô thị nên có tấm lòng rất trung hậu. Họ sống hồn nhiên, chân chất, không vụ lợi, có gì ăn nấy, giúp được gì thì giúp, không chút toan tính, không chút đắn đo.

Tôi được chú Giáo Ánh giới thiệu với chú Bé - công an địa phương - rằng tôi là người quen ở ngoài quê vào đây kiếm sống. Mọi người ở đó, kể cả công an, đều có tấm lòng tốt và sẵn sàng chào đón chúng tôi như thành viên của khu xóm. Tôi bắt đầu chặt cây dựng nhà. Đất đai ở đây vốn thừa thãi, ai muốn khai thác bao nhiêu cũng được. Tôi chọn một khu đất và dựng một căn nhà nhỏ nằm cạnh lối đi bên con rạch và xúc tiến làm thủ tục định cư với hộ khẩu thường trú như mọi người công dân khác. Thế là cái tên Hồ Văn Trung được tái sinh tại vùng đất tận cùng của Tổ quốc - nơi rừng núi U Minh của Năm Căn heo hút.

Hầu như người dân ở đây không biết được thế giới bên ngoài ra sao, cuộc sống chỉ vỏn vẹn bốn bề sông nước, quanh năm suốt tháng quanh quẩn qua lại khu vực này. Họ không biết gì về Sài Gòn đô hội phồn hoa, chỉ biết đến Cả Nảy (tức chợ Năm Căn), cùng lắm là chợ Cà Mau. Với họ, thành phố Cà Mau là nơi văn minh nhất, giống như một thế giới khác. Đó là nơi phồn hoa đô hội, lấp lánh sắc màu, xe cộ tấp nập, đời sống vội vã. Người dân Xẻo Đôi sống đơn sơ nghèo khổ nhưng tốt bụng lắm, không lừa dối gạt gẫm, không điêu ngoa xảo quyệt như người ngoài phố chợ.


(Tôi xin nói thêm về Bảo và sự quyết tâm của em. Bảo là em chú bác của tôi, ở cùng xóm, cùng làng, cùng tuổi, học cùng lớp, nhưng sau khi trải qua ba kỳ thi đệ thất, tú tài 1 và tú tài 2, tôi đã đi trước Bảo 3 năm trong chuyện học hành. Bảo đổi tên từ Hồ Lộc thành Hồ Xuân Bảo, khai giảm tuổi xuống để khỏi đi lính. Bảo thi rớt đệ thất rồi đi học nghề thợ mộc, năm sau thi lại và sau cùng Bảo vẫn cố gắng hoàn tất kỳ thi tú tài 1 rồi đi sĩ quan Thủ Đức và tiếp tục kỳ thi tú tài 2.

Một căn nhà giống như căn nhà tái sinh ở vùng

Xẻo Đôi ngày xưa của tôi và Nguyệt. - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.


(cặp vợ chồng son đi tìm miền đất mới định cư nhằm tìm một cuộc sống bình lặng. Chúng tôi cũng không bao giờ nhắc tới hai chữ “Sài Gòn”, xem đó như nơi xa hoa lãng phí.

Nhìn thấy chúng tôi từng ngày hòa nhập với cuộc sống địa phương, cùng mọi người xông xáo phá rừng làm rẫy, cùng chơi và dạy học cho những trẻ con trong xóm, người dân ở đây bắt đầu quý mến chúng tôi hơn. Từ đó, tôi bắt đầu tổ chức những chuyến giao lưu giữa vùng Xẻo Đôi và Rạch Gốc, Ông Trang, Đất Mũi và có lúc ra tới Hòn Khoai. Tôi sẵn sàng dùng phương tiện của tôi - tức chiếc ghe nhỏ nhắn - để chở đội bóng đá xóm Xẻo Đôi đi đá giao lưu. Việc này đồng thời tạo thêm tình thân thiết giữa tôi với người địa phương.

Chiếc ghe của tôi trở thành chiếc ghe quen thuộc của đồn công an Đất Mũi, của đồn công an Rạch Gốc và của đồn công an Ông Trang, Gò Công. Tôi đã tạo được một niềm tin lớn từ dân địa phương, của chính quyền địa phương. Sự đi lại của ghe tôi không còn giới hạn nữa, cũng không gặp bất cứ khó khăn gì. Mỗi lần muốn ra khơi để thử thách và kiểm tra tình trạng ghe, tôi chỉ cần vẫy tay chào công an biên phòng rồi cứ thế phóng thẳng mà không cần dừng lại để kiểm tra như mọi ghe khác. Tôi và Nguyệt âm thầm chờ ngày biển yên sóng lặng để thực hiện chuyến đi.

Thời gian đi đã gần kề, tôi về Sài Gòn để bàn với Lâm về thời điểm cho ghe lớn về Cà Mau để đi. Địa bàn tiền trạm tôi đã xây dựng vững vàng, sẵn sàng


ghe nhỏ để đưa khách ra sông. Nhưng tôi không thể chờ Lâm thêm nữa vì ghe tôi chỉ đi được vào tháng 3. Lâm họp bạn bè lại, trong đó có Tú (người được Lâm gởi về Xẻo Đôi để giúp tôi xây dựng địa bàn), và trả lời với tôi rằng: “Lâm sẽ đi tại Sài Gòn và không về Cà Mau. Trung cứ quyết định ngày đi và cứ ra đi!”. Tú ở lại đi theo ghe Lâm (hiện nay, Tú ở Sydney, Úc; Lâm đang ở Vancouver, Canada. Chúng tôi thỉnh thoảng liên lạc và gặp nhau để kể về chuyện cũ).

Thế là tôi trở lại Xẻo Đôi để chuẩn bị cho ngày ra đi một mình với phương châm “Tháng ba bà già đi biển”. Tôi sắp xếp để Nguyệt về Sài Gòn thăm bạn bè lần cuối, tìm gặp những anh em bạn bè của tôi để cho họ đi theo và mua sắm những vận dụng cần thiết cho chuyến đi. Nguyệt về Sài Gòn ghé thăm Thọ và gia đình thì biết Thọ đã ra đi bằng đường bộ qua Campuchia nhưng vẫn chưa có tin tức gì. Thắng đã mất tích. Hòa vẫn đang ở trong tù. Nguyệt còn ghé thăm anh Nhân và chuyển lời giúp tôi là tôi dành cho anh một chỗ đi. Nhưng vợ anh cho biết anh đã bị bắt, vẫn đang bị giam giữ ở miền Bắc.

Tuy nhiên, vì thâm tình bè bạn, chị Nhân đã nhờ Nguyệt dẫn theo mấy đứa cháu vào lứa tuổi nghĩa vụ quân sự đi theo. Nguyệt đồng ý và mang theo 4 người cháu của anh chị Nhân (bây giờ mấy cậu thanh niên hồi ấy đã trên 50 tuổi, đã thành đạt ở nước ngoài. Hiện nay Dũng ở Sydney, Úc; Duyệt ở Toronto, Canada; Thành và Hổ thì ở California, Mỹ. Họ cũng đã bảo lãnh toàn bộ gia đình từ Việt Nam sang định cư).


Nguyệt trở lại Xẻo Đôi với những gì cần thiết. Chúng tôi rà soát, kiểm tra lại mọi thứ, tính toán tỉ mỉ thời điểm ra khơi. Mạng sống của chúng tôi phó thác vào biển cả. Nếu không may gặp tình huống xấu nhất, chúng tôi có thể sẽ bỏ mạng ở giữa biển khơi lạnh lẽo, làm mồi cho cá mập.

Tôi và Nguyệt chuẩn bị cả về vật chất lẫn tinh thần. Tôi tin vào số mạng nhưng cũng chuẩn bị khá đầy đủ cho hành trình nếu có bất kỳ trục trặc nào về máy móc. Tôi không có la bàn nhưng có địa bàn để định hướng(1). Tôi đã nghiên cứu về buồm và chuẩn bị những cánh buồm chắn gió nếu máy bị hư, chuẩn bị nhiều ruột xe hơi để làm phao an toàn nếu ghe không chịu nổi sóng. Tôi chuẩn bị một hành trình giống anh hùng Robinson vượt biển nếu không may có sự cố xảy ra.

Tôi ghé thăm hỏi bà con hàng xóm Xẻo Đôi như bình thường nhưng thực ra là muốn gửi lời tri ân tới những người dân quê mùa chân chất trước khi ra đi. Cảm ơn chú Giáo Ánh, cảm ơn thầy giáo Phèn, cảm ơn xóm Xẻo Đôi - nơi đã cho tôi tá túc gần 7 tháng để chuẩn bị ra đi, nơi đã dành cho tôi và Nguyệt những tình cảm thật chân thành và nồng ấm.

Sau 13 năm ra đi, tôi đã trở về vùng đất đó để cảm ơn bà con Xẻo Đôi bằng việc xây chiếc cầu mang tên

1 La bàn: dụng cụ dùng để định hướng trên biển, thiết kế phù hợp để sử dụng trong điều kiện đi biển. Địa bàn thiết kế nhỏ gọn hơn, dùng để định hướng trên đất liền.


tôi - cầu Ba Huế. Cái tên này bắt nguồn từ chuyện tôi là con thứ 3 trong nhà. Người miền Nam gọi theo thứ, tôi lại là người Huế nên được người địa phương đặt tên là “Ba Huế”. Tôi không dự được buổi khánh thành chiếc cầu nhưng tin chắc rằng nó đã giúp bà con vùng sông nước đi lại thuận tiện hơn. Sau này tôi đã có dịp ghé thăm chiếc cầu ấy - chiếc cầu đánh dấu tình nghĩa mà bà con đã dành cho tôi, cho Nguyệt và cho cả các con tôi.

Cầu Ba Huế ở Cà Mau - cây cầu ân tình. - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

9. Hành trình sinh tử Chúng tôi đã nhất trí về ngày giờ đi vào một

đêm tối âm u. Nhóm mấy cậu thanh niên mà Nguyệt dẫn theo về nhà tôi chơi như thường lệ nhưng lần này


dừng chân ở bến tàu Năm Căn. Tôi và Thành đưa ghe ra đón. Tôi muốn nói thêm một chút về Thành. Thành là một thanh niên ngổ ngáo trong vùng nhưng có máu nghĩa hiệp và biết tôn trọng lẽ phải.

Vì chuyến vượt biển lần này khá dài với nhiều nguy hiểm không thể dự đoán hết nên tôi đã tìm cách thuyết phục Thành đi theo để giúp. Tôi kể cho Thành nghe về thế giới bên ngoài từ những gì tôi biết qua sách báo, tôi dẫn Thành về Cà Mau để nhìn thấy đời sống văn minh đô thị. Tôi cũng dẫn thành về Sài Gòn để chỉ cho Thành thấy một thế giới khác hơn, cho Thành xem cả hình ảnh của các nước Tây phương… Mọi thứ vượt ngoài sức tưởng tượng của Thành, khiến cậu ấy như choáng ngợp.

Thành chưa bao giờ biết Sài Gòn và những điều như vậy nên sau chuyến đi chơi đó, Thành đã thay đổi suy nghĩ và bị thuyết phục hoàn toàn. Thì ra thế giới bên ngoài có quá nhiều thứ mới mẻ mà nếu chỉ chôn chân trong vùng nước mặn bao quanh cây cối và ghe xuồng này thì sẽ chẳng bao giờ biết được. Thành uống rượu hơi ngà ngà và nói với tôi: “Cảm ơn anh Ba! Em đi theo anh. Nếu không đi được chuyến này thì anh lo kiếm tiền, em sẽ lấy ghe của hàng xóm, bỏ tiền lại rồi mình ra đi”.

Tôi khá yên tâm về vai trò của Thành. Để giữ bí mật và an toàn cho chuyến đi, kể từ khi đó tôi cô lập Thành ở trên ghe. Cậu ấy phải ăn ngủ trên ghe, lo cho


ghe, tuyệt đối không được bước lên mặt đất và hoàn toàn không biết ngày đi.

Ngày ra đi đã đến! Chúng tôi đón Nguyệt và mấy cậu thanh niên rồi tất cả hướng ra cửa biển qua ngõ Gò Công - Đất Mũi. Tôi lái ghe, mọi người núp bên trong. Thành ngồi trước mũi ghe miệng la lối om sòm như những lần đi chơi thường ngày, gặp ai cũng chào, cũng la lên như không có chuyện gì bất thường. Cứ thế, đến khoảng 9 giờ tối, ghe đã ra khỏi cửa biển Gò Công, ra khỏi tầm kiểm soát của công an mà không bị bất cứ sự nghi ngờ nào. Vậy là bước đầu tiên đã suôn sẻ! Tôi chờ đợi giây phút này lâu lắm rồi! Nhưng dù sao thì cũng mới chỉ là bước đầu của một hành trình dài mà chính tôi cũng chưa biết chắc chắn điểm đến.

Niềm hân hoan khi qua được cửa ải đầu tiên tiếp thêm sức mạnh cho tôi vững tay lái đi tiếp. Hành trình rời khỏi quê hương chính thức bắt đầu, cũng là bắt đầu chống cự với biển cả, bắt đầu thách thức với số mạng của chính mình. Tôi kêu mọi người đứng dậy vẫy tay chào tạm biệt đất nước thương yêu, tạm biệt Việt Nam và hứa 10 năm quay lại.

Đất nước cứ xa dần... Xa dần... Những giọt nước mắt của ai đó được giấu kín, chỉ chực trào ra. Quê hương là xương là máu, hai chữ “tạm biệt” nào phải dễ dàng nói ra? Trái tim của chúng tôi đang rỉ máu, đang đau đớn rên rỉ, nhưng chúng tôi chỉ còn biết ra đi. Ra đi không có nghĩa sẽ là vĩnh viễn không quay lại. Chúng tôi đi là để trở về!


Chiếc ghe gồm tất cả 8 người, tính cả tôi và Nguyệt. Thành cầm lái, tôi định hướng. Tôi quyết định cho ghe đi về hướng Mã Lai - Nam Dương. Chiếc ghe có vẻ quá mảnh khảnh, mong manh so với những cơn sóng kinh hồn. Nó cứ lắc lư qua lại, yếu ớt như một đứa trẻ chưa kịp lớn đã phải bươn chải với cuộc đời nhiều cạm bẫy. Giữa màn đêm mịt mù, sóng vỗ ầm ập, nước đã tràn vào đầy ghe từ lúc nào. Chiếc ghe khó mà vươn đầu lên sau những cơn sóng, mái ghe đã bị đánh văng, các cột buồm đã bị tung tóe. Thành la lên: “Chết rồi anh Ba! Ghe đi không nổi! Ghe không chịu nổi đâu!”.

Tôi nhảy vào cầm lái. Trời ơi chắc chết thật rồi! Ghe nhỏ quá, yếu quá so với những cơn sóng lớn. Tôi ráng cầm cự thêm vài đợt sóng nữa, nhưng ôi thôi chắc là vô vọng! Chiếc ghe sẽ bể tan từng mảnh trước những đợt sóng ngày càng mạnh và lớn như thế này. Tôi bắt đầu run sợ nhưng vẫn cố giữ bình tĩnh trước mọi người. Tôi lèo lái mũi ghe từ từ để không trực diện 90 độ nữa, điều chỉnh nhè nhẹ từ 80 độ xuống dần đến 45 độ so với cơn sóng. Tôi thở phào nhẹ nhõm. Chiếc ghe bây giờ có thể lướt qua những cơn sóng nhẹ nhàng nhờ sức đẩy của sóng. Tôi quyết định chuyển hướng 45 độ cho ghe quay lại đi hướng Campuchia. Tôi nói với Thành và mọi người: “Ghe của chúng ta không thể đi theo hướng Mã Lai hoặc Nam Dương được! Tôi sẽ chuyển hướng đi Thái Lan hoặc Campuchia. Tôi sẽ cố gắng lèo lái để đến được Thái Lan! Nếu không trở tay được vì


sóng lớn thì chúng ta cập bến Campuchia và tiếp tục đi đường bộ”.

Mặt ai cũng tái nhợt khi nghe điều đó. Sự lo lắng bao trùm lên chiếc ghe bé nhỏ. Nhưng khi hiểu hết kế hoạch dự kiến, mọi người có vẻ an tâm hơn. Thế là chiếc ghe xoay chiều cưỡi trên những cơn sóng lớn nhẹ nhàng lướt theo hướng tây nam. Tôi dặn Thành khi thay tôi lái ghe phải kìm tay lái để ghe lướt sóng đi về hướng 45, 50 độ tây nam. Tôi chỉ cho Thành cách nhìn các vì sao để hướng mũi ghe. Cứ thế ghe đi được qua đêm, xuyên qua màn đêm u tối trước biển cả mênh mông, trước những cơn sóng giật đùng đùng. Giờ này chúng tôi chẳng biết mình đang ở đâu.

Theo hướng địa bàn chỉ dẫn, chúng tôi sẽ cặp bến ở biên giới Thái Lan hoặc Campuchia. Nhưng giữa biển cả bao la thì dù có xác định như vậy cũng không tránh khỏi sợ hãi, nhất là với Nguyệt và những thanh niên trẻ tuổi vốn chưa lần nào ra biển lớn. Những cơn sóng thịnh nộ bắt đầu vơi bớt, màu nước biển xanh biếc, xanh tím rồi xanh đậm, ánh mặt trời dần hé mở báo hiệu ngày mới. Trời sáng rồi! Một đêm đầy bão táp đã trôi qua! Màn đêm đã nhường lại cho ánh sáng, thứ ánh sáng thắp lên hy vọng cho chúng tôi.

Nắng bắt đầu cháy rát da, mọi người đều ói mửa lung tung, chỉ còn tôi và Thành còn vững vàng để lèo lái. Chiếc ghe cứ như vậy lặng lẽ cưỡi từng đợt sóng và theo đà ấy trôi trên dòng nước, mang theo định mệnh của chúng tôi. Buổi chiều ngày hôm đó, khi nắng


không còn chói chang, khi sóng biển không còn giận dữ, tôi tắt máy ghe, nhảy xuống biển để kiểm tra chân vịt. Thành xả nhớt máy để thay nhớt mới cho chặng tiếp theo. Như vậy là 24 tiếng đống hồ đã trôi qua. Chúng tôi đã đi được một ngày một đêm, nếu tính theo tốc độ ghe thì lúc này đã ra khỏi hải phận Việt Nam.

Chiều tối mát mẻ, Nguyệt tựa mình vào thành ghe nói lời khuyến khích tôi, rồi sau đó mệt mỏi hỏi tôi nhưng câu mà ai cũng muốn hỏi: “Bây giờ mình đang ở đâu anh? Khoảng mấy ngày nữa mình tới? Tới Thái Lan hay Campuchia? Sao mà không thấy tàu lớn nào hết vậy anh?”. Nguyệt hy vọng sẽ gặp tàu cứu. Tôi cũng vậy.

Tôi vẫn tiếp tục lèo lái chiếc ghe nhỏ với 8 mạng người trên đó. Tất cả mọi người đã mệt lả vì say sóng, vì đói mà không muốn ăn. Sự sống và cái chết gần như không có biên giới trước biển cả mênh mông. Ghe tiếp tục vượt sóng và những đốm đèn như niềm hy vọng bắt đầu xuất hiện. Chúng tôi nhìn nhau mừng rỡ, ai cũng đinh ninh chắc mình gặp tàu lớn rồi, chắc sắp được cứu rồi!

Nguyệt thúc giục tôi chạy ghe về hướng ánh sáng. Lòng tôi vẫn do dự không biết tàu đó của ai. Nhưng với tình trạng đuối sức của 6 người còn lại, nhất là Nguyệt, tôi quyết định hướng mũi ghe tới gần chiếc tàu lớn. Càng đến gần thì thấy đèn đuốc trên tàu càng sáng trưng, giống như một thành phố trên sa mạc vậy. Mọi người bắt đầu mừng rỡ. Giao tay lái cho Thành, tôi


đến trước mũi ghe để nhìn rõ hơn. Trời ơi, chết rồi! Tôi dụi mắt cố nhìn thật kỹ một lần nữa. Trời ơi, đó chính là tàu Thái Lan! Nhưng không phải tàu cứu mà là… tàu của cướp biển!

Đến lúc này, chúng tôi không còn đủ thì giờ để kịp quay ghe lại, cũng không đủ khả năng để chạy trốn. Tôi bình tĩnh tiến tới và dặn mọi người bôi dầu nhớt lấm lem mặt mũi tay chân, dặn mấy thanh niên còn nhỏ tuổi nhớ quây quần bên Nguyệt như một gia đình. Mọi việc để tôi giải quyết. Ghe tôi cặp sát tàu của Thái Lan. Tàu họ lớn lắm! Chiếc ghe của tôi xem ra chỉ giống chiếc xuồng cấp cứu của họ mà thôi.

Từ mũi ghe, tôi phải dùng thang dây mới leo được lên tàu họ. Sau đó họ bắt cả đoàn chúng tôi lên tàu họ. Nhóm họ gồm khoảng 10 người, có Thái trắng lẫn Thái đen. Ngôn ngữ chân tay được sử dụng tối đa. Họ bắt tất cả nằm xuống rồi lục lạo hết trong người chúng tôi, từ người này tới người khác, để kiếm tiền và vàng bạc. Họ còn cho người xuống ghe của tôi để lấy hết tất cả những gì chúng tôi có, ngoại trừ nước uống. Xong rồi, họ xua xua tay nói “bay bay” (có nghĩa là cút đi), chỉ giữ lại một mình Nguyệt. Chúng tôi lạy lục van xin, sử dụng tất cả ngôn ngữ nào có thể nhưng tụi Thái đen nhất quyết giữ Nguyệt lại cho bằng được. Trời ơi! Nguyệt giờ đây đã là lẽ sống của tôi. Người tôi như có đang hàng ngàn vết dao đâm. Tôi đứng thừ người nhưng thực ra đang suy nghĩ làm cách nào đây để cứu Nguyệt.


Mọi người lần lượt trở xuống ghe. Tụi cướp biển quá hung bạo, dữ tợn, chúng có thể ra tay giết chết tất cả chúng tôi bất cứ lúc nào. May thay Trời Phật còn phù hộ, nhóm Thái trắng còn chút lương tâm đạo đức, chúng kêu Nguyệt “bay bay”. Bọn Thái đen thì ngược lại, nhất quyết không thả. Thế là bọn chúng bắt đầu cãi nhau, lời qua tiếng lại đến mức quên mất sự có mặt của chúng tôi. Lợi dụng cơ hội này, tôi kéo mạnh tay Nguyệt. Thế là Nguyệt thoát khỏi tay nhóm Thái đen và rớt xuống ghe.

Tôi cũng nhảy ào xuống ghe không một tính toán lo sợ. Chiếc ghe nhanh chóng rời khỏi mạn tàu của bọn chúng. Khi đi được một đoạn đủ để an toàn, tôi ngoái lại nhìn tàu của tụi cướp biển, một điều hài hước là chúng vẫn còn cãi nhau.

Cuộc hành trình tiếp diễn. Tôi kiểm tra những thứ còn sót lại trong ghe. Chúng nó đã cướp đi tất cả, kể cả thùng đồ nghề để bảo trì máy móc, địa bàn, phao… Chúng chỉ để lại thùng dầu, thùng nước, gạo, cá khô và nồi nấu cơm. Tôi cho ghe tiếp tục chạy, nhưng chạy hướng nào đây? Giữa đại dương, tôi không còn địa bàn để định hướng. Tôi phải dùng cột trụ buồm để định hướng bằng mặt trời. Tôi vẫn cho ghe đi theo 50 độ tây nam với hy vọng cặp bến Thái Lan. Nói là 50 độ tây nam nhưng thực chất chỉ là phỏng định. Mọi tính toán dựa theo mặt trời để định hướng: mặt trời mọc về hướng đông và lặn về hướng tâ, nhưng vào lúc giữa trưa thì sao? Khoảng giữa trưa, tôi giảm tốc độ ghe, thả


trôi theo con sóng phó mặt cho số trời. Đến khi mặt trời nghiêng hẳn về phía tây thì tôi bắt đầu định hướng lại.

Cuộc hành trình cứ diễn ra như vậy cho đến khi bóng hoàng hôn bắt đầu tắt, không thể tiếp tục định vị dựa vào mặt trời, những vì sao cũng chưa tỏa sáng để giúp tôi. Thế thì tôi tiếp tục thả nổi ghe trôi vô định theo dòng nước cho đến khi bóng đêm phủ xuống và những vì sao xuất hiện. Nhờ từng nghiên cứu kỹ lưỡng về sông nước, trăng sao, nhờ kiến thức học được ở trường và tham khảo sách vở tài liệu, tôi biết nhìn những sao hôm, sao mai và chùm sao bắc đẩu. Những chùm sao đó đã giúp tôi định hướng cho ghe, tiếp tục nuôi hy vọng.

Tôi tiếp tục cho ghe chạy theo hướng 50 độ tây nam. Bầu trời về đêm trong vắng, không có tiếng chim, tiếng động nào ngoài tiếng ầm ập của sóng biển. Không gian bao la im lặng như tờ, đến mức có thể nghe được từng hơi thở của mọi người hòa vào sóng biển. Những sự va đập của sợ hãi, lo âu. Càng tĩnh lặng, người ta càng dễ bị ám ảnh. Không gian im lặng như đang che đậy những hiểm nguy rình rập đâu đây. Sự lên tiếng của những con sóng chỉ càng khiến mọi người giật mình run rẩy. Xung quanh chỉ là màu đen kinh hoàng, không ánh đèn, không có bất cứ vật thể nào để bám víu. Sự lo lắng càng ngày càng lớn hơn vì không có một phương tiện nào để cứu sống chúng tôi nếu không may biển động mạnh. Thêm nữa, nếu không may máy ghe bị hư thì đúng là chỉ trông chờ vào số phận có cho cập được vào bờ nào hay không, vì tất cả vật dụng để


chuẩn bị đối phó tình huống này đều đã bị bọn cướp lấy hết.

Bọn cướp Thái Lan đã đẩy chúng tôi vào tình trạng khốn cùng nhất. Tôi biết chúng còn hành hạ nhiều thuyền nhân khác gấp trăm ngàn lần thế nữa. Chúng tôi may mắn là vẫn còn sống sót. Những câu chuyện tang thương của thuyền nhân do bọn cướp gây ra không sách vở nào kể hết, giết chóc bằng dao gươm, hãm hiếp, xô xuống biển để thủ tiêu, giam cầm trong hoang đảo… Lịch sử đã và sẽ ghi lại đoạn đường mà hàng triệu người bỏ nước ra đi, sẽ ghi lại những tội ác của bọn cướp biển Thái Lan. Những tội ác đó đã thức tỉnh lương tâm của nhân loại. Những tổ chức cứu trợ thuyền nhân bắt đầu xuất hiện. Cảm ơn những tấm lòng nhân đạo! Cảm ơn những con người vì con người!

Bóng đêm cứ bao trùm không gian, quanh quẩn như là một lời hăm dọa mạng sống chúng tôi. Tôi bắt đầu lo sợ những ánh đèn xuất hiện trên biển cả. Tôi không hy vọng sẽ gặp họ như hằng mong ước những ngày qua vì tôi biết rằng tôi đang ở trong hải phận Thái Lan. Mọi người như đã cạn kiệt sức lực, không ai còn năng lượng để chống chọi với thiên nhiên, chỉ còn có tôi là người phải lo cho chính mạng sống của mình và 7 người còn lại. Trong bóng tối âm u, tôi tự nhủ lòng mọi việc sẽ qua nhanh thôi, rồi sẽ đến được bến bờ an toàn, trời sẽ thương mình, cuộc đời mình không còn chỗ để đi xuống nữa vì đã chạm đáy rồi.


Bóng đêm lẳng lặng từ từ đi qua, ánh sáng ban mai bắt đầu ló dạng, ánh bình minh thật trong sáng giữa bầu trời mênh mông vô định. Nó lại giúp chúng tôi biết một ngày mới đang đến, ánh sáng sẽ giúp người ta bớt lo sợ. Tôi vẫn tiếp tục cầm tay lái đưa ghe đi về hướng Thái Lan. Lúc này Thành không thể thay tôi lái vì phải cần có kiến thức và sự hiểu biết về trăng sao cũng như biết cách tính độ phản chiếu của ánh mặt trời để định hướng. Chiếc ghe nhỏ bé vẫn tiếp tục từ từ lướt sóng, xuôi theo dòng nước đẩy đưa.

Thời gian cứ thế trôi qua, ghe cứ vậy mà tiến tới. Mặt trời ban trưa đứng bóng thì tôi cho ghe tiếp tục thả trôi vô định. Mặt trời nghiêng bóng, ghe cứ đi theo hướng 50 độ tây nam như đã định. Biết bao giờ mới tới? Đó là Thái Lan hay Campuchia?... Những câu hỏi đó cứ âm ỉ trong lòng chúng tôi. Thấm thoát đã hơn 2 ngày 3 đêm rồi, thời gian thật dài kinh khủng! Tôi có cảm giác như mình lênh đênh trên biển cả tháng trời rồi. Niềm hy vọng vẫn gửi gắm vào từng giờ, từng phút.

Chúng tôi tiếp tục đi khoảng hơn một tiếng đồng hồ nữa thì có dấu hiệu lạ cho tôi niềm tin. Trên bầu trời trong vắt và dưới dòng nước xanh đen sâu thẳm đó, tôi phát hiện một vật thể lạ được xem như là vị cứu tinh về mặt tinh thần khi chúng tôi đã gần như tuyệt vọng. Một chú chim! Một loài chim biển! Với loại chim biển này thì khoảng cách để nó bay từ điểm cố định không thể xa lắm. Loại chim này bay từ hoang đảo này qua hoang đảo khác, từ quốc gia này qua quốc gia khác tùy theo


thời tiết từng khu vực. Tôi kêu mọi người thức dậy để xác nhận loài chim đó.

Không sai! Đó là một con chim biển! Điều này giúp tôi xác định được mình đang ở gần một hoang đảo nào đó hoặc đang gần đất liền với khoảng cách không thể trên 50 km. Mọi người bừng tỉnh, bao mệt mỏi tan đi đâu hết, niềm vui bắt đầu chớm nở! Lo lắng duy nhất của tôi là đang lọt vào đất của Thái Lan hay Campuchia? Nhưng chắc chắn có một điều rằng mạng sống của chúng tôi không còn bị đe dọa nữa. Tôi tăng tốc cho ghe chạy nhanh lên, không còn duy trì ở 50 độ tây nam nữa mà chuyển qua 60 độ tây nam, rồi 65 độ tây nam với hy vọng sẽ lọt vào đất Thái Lan.

Những con chim bây giờ càng lúc càng bay gần chúng tôi hơn. Từng đàn chim đã xuất hiện và xa xa chúng tôi bắt đầu thấy những đốm sáng nhỏ - có lẽ là đèn của ghe đánh cá địa phương. Tôi không để ý họ vì lo sợ về họ. Tôi cứ tăng tốc, giữ đúng phương hướng 65 độ tây nam. Một giờ, hai giờ trôi qua, rồi hình ảnh hoang đảo hay đất liền đã xuất hiện! Những hàng dừa đã hiện rõ trong ánh mắt tôi. Mọi người mừng rỡ muốn khóc. Hình dạng dãy đất phía trước càng ngày càng rõ hơn, không thể nào lầm được! Tôi dặn mọi người phải tiếp tục ở trong ghe. Giao tay lái cho Thành, tôi tiến về hướng mũi ghe, dặn thêm lần nữa mọi người phải nằm yên khi ghe cập bờ, không được gây động tĩnh gì, để tôi lên bờ trước xem tình hình ra sao. Nếu là đất


Campuchia thì chúng tôi phải quay đầu ghe và tiếp tục chạy.

Ghe cập bờ trên một bãi cát trắng đẹp được bao bọc bởi rừng dừa xanh biếc. Tôi nhảy xuống ghe, kêu Thành quay đầu ghe lại để chuẩn bị ra đi nếu có bất trắc. Bước đi khoảng 10 mét thì tôi gặp được một người đàn ông chạy bộ trên bãi cát, người này không phải người châu Á mà là người châu Âu, cụ thể là

Một chiếc ghe giống như chiếc ghe mong manh xưa

kia đã đưa tôi đến miền đất hứa - Ảnh: tư liệu của tác giả.

người Pháp. Tôi tiến tới gần, hỏi bằng tiếng Anh:

- Hello! Where is here? (Chào ông, ở đây là đâu vậy?)


Ông ta trả lời bằng tiếng Pháp:

- C’est Thailande (Đây là Thái Lan)

Tôi hỏi lại bằng tiếng Pháp:

- C’est en Thailande? (Đây là Thái Lan hả?)

- Oui! (Đúng rồi!)

Trời ơi! Tôi vỡ òa niềm vui. Tôi la lớn: “Thái Lan! Thái Lan!”. Mọi người trên ghe lập tức nhảy xuống, không tha thiết bất cứ vật dụng gì trên ghe cả. Mọi người chạy với tốc lực không tưởng của những người chẳng còn sức lực nào, lao tới ôm tôi, những dòng nước mắt cứ thế tuôn rơi. Nhất là Nguyệt, Nguyệt cứ khóc và kêu: “Trời ơi! Trời ơi! Tới rồi! Sống rồi! Sống rồi! Tự do rồi!”.

Chúng tôi đứng đó ôm nhau khóc như những kẻ nhiều năm trôi dạt trên biển giờ mới biết mùi đất liền. Đúng thật! Tôi chờ đợi cái mùi này lâu lắm rồi! Mùi của đất liền! Mùi của mảnh đất ước mơ! Mọi người đều khóc, không cần để ý tới người xung quanh. Anh chàng người Pháp không biết chuyện gì cứ hỏi “Quel est le problem?” (Chuyện gì vậy?) với ánh mắt lộ rõ vẻ ngạc nhiên. Tôi cũng chẳng màng trả lời ông ta, chỉ biết nói: “Merci! Merci!” (Cảm ơn! Cảm ơn!).

Cảm ơn trời đất! Cảm ơn những đấng linh thiêng đã đưa đẩy chúng tôi đến được bến bờ! Sự sống và cái chết trên biển cả mong manh đến ngẹt thở từng giây, từng phút. Chúng tôi đến được đây không phải vì tài ba giỏi giắn mà là nhờ vào số phận, nhờ đã được


đấng thiêng liêng an bài. Với sóng biển ào ạt dữ dội, với đại dương mênh mông, với bọn cướp rình rập, với phương tiện thiếu thốn và sức người nhỏ bé… chúng tôi không thể nào sống còn khi vượt trùng dương nếu không có sự an bài nào đó.

Sau chuyến đi hãi hùng, sau những đêm ngày vượt biển, tôi suy ngẫm sự tồn tại đến hôm nay của mình cũng e là do số phận. Vận mạng của con người hình như đã định sẵn, cũng giống như vận nước đã đưa đẩy tôi trong khoảng đời thanh niên đầy nhiệt huyết. Cảm ơn Trời Phật đã cho chúng tôi có được cuộc sống sau những ngày kinh hoàng vượt biển mà tôi không thể đo lường hết sự nguy nan trùng trùng.

10. Trại tị nạn Thái Lan và đường đến Sydney

Chúng tôi bước lên bờ với niềm vui không thể tả xiết mặc dù không biết những gì đang chờ mình phía trước. Chừng khoảng 5 phút sau, dân làng tấp nập kéo đến, có người mang nước cho chúng tôi uống. Họ nói chuyện bô lô ba la, chỉ trỏ qua lại. Chúng tôi chẳng hiểu gì, chỉ biết ngồi tập trung trên bãi cát để chờ đợi chính quyền địa phương đến. Chừng 5 phút sau cảnh sát địa phương xuất hiện với xe bít bùng, trang bị tất cả dụng cụ cần thiết của người lo giữ an ninh gồm súng


ống, còng tay... Có người nói được chút ít tiếng Anh, đã hỏi:

- Are you Vietnamese? (Các anh là người Việt Nam phải không?)

Tôi trả lời:

- Yes! (Vâng!)

Thế là họ còng tay tất cả mọi người đưa lên xe rồi đưa chúng tôi về đồn cảnh sát. Về tới đồn cảnh sát, chúng tôi mới biết đây là đảo Koh Samui của Thái Lan, từ đây phải mất thêm gần một ngày đường đi bằng tàu nữa mới tới đất liền. Cảnh sát địa phương bắt đầu làm những thủ tục cần thiết như khai báo lý lịch, ngày đi, nơi đi, mục đích đi…

Họ giải thích rằng chúng tôi là những người đến đất Thái không hợp lệ. Họ xem chúng tôi như những người vi phạm luật lệ nước Thái và giam chúng tôi vào một trại giam ở đồn cảnh sát, nhưng sự giam giữ không như những tù nhân hoặc tội phạm thật sự. Trong trại giam này có rất nhiều người Việt. Tất cả chúng tôi đều ở trong hoàn cảnh giống nhau nhưng quá trình vượt biển khác nhau. Có người được tàu cứu, có người bị tàu cướp mất thân nhân, có người đã trải qua cơn kinh hoàng bị hãm hiếp, có người trôi trên biển được tàu cá cứu, có người phải chứng kiến cảnh thân nhân bị bỏ lại trên biển… Ôi thôi muôn vàn đau khổ! Chúng tôi ở đó 3 ngày trước khi được cho xuống tàu lớn chở về tỉnh Songkhla của Thái Lan để giao cho Cao ủy Tị nạn.


Tàu cập bến Songkhla. Chúng tôi được đưa lên xe buýt rồi trực chỉ trại Songkhla, nơi được Cao ủy Tị nạn do Liên Hiệp quốc thuê, nơi chúng tôi được bảo vệ nằm ngoài tầm kiểm soát của chính quyền Thái Lan.

Trại tị nạn Songkhla nằm ở bờ biển phía đông của Bangkok, chung quanh là một hàng rào kẽm gai đơn sơ. Trại được phân ra nhiều lô, chứa khoảng 3.000 người, có ban quản trị trại do anh em tình nguyện tham gia để phân phát thực phẩm hoặc những món trợ cấp khác, để truyền đạt những thông tin, để khiếu nại những hồ sơ bị thất lạc, để giữ gìn trật tự an ninh... Trong trại có văn phòng Cao ủy Tị nạn, có cảnh sát bảo vệ trại. Nói chính xác, đó là vùng đất an toàn cho những người tị nạn tạm dung thân trong thời gian chờ đợi đi đến quốc gia thứ ba.

Đoàn xe dừng trước cổng trại. Hình như tất cả mọi người trong trại đều xếp hàng để nghênh tiếp. Chúng tôi lại tiếp tục bất ngờ! Thì ra họ nghênh tiếp để tìm thân nhân, tìm bạn bè trong đoàn người vừa mới nhập trại! Họ hỏi chúng tôi đủ điều, đi từ đâu, bao nhiêu người, bị cướp không, từ trại giam nào tới, ở Việt Nam lúc này tình hình ra sao?...

Họ nghênh đón chúng tôi trong tinh thần của người viễn xứ, của người đồng cảnh ngộ, của những người đánh liều tính mạng để ra đi, để chia sẻ niềm vui mà chúng tôi sắp có. Họ là đồng hương, là người Việt cùng gian khổ như chúng tôi. Trong đoàn người nghênh đón đó, tôi gặp rất nhiều bè bạn từng biết khi


còn ở Sài Gòn, có cả những bạn tù khi ở trại giam Vũng Tàu (họ vẫn luôn luôn nhắc về tôi - người tù trốn trại). Tôi còn quen biết những người trong ban đại diện, trong ban an ninh trật tự ở trại và rất nhiều bạn bè đã tới đó từ trước. Vậy nên tôi nhận được nhiều sự giúp đỡ, hướng dẫn cặn kẽ để việc sắp xếp phân lô gọn gàng tiện lợi. Chúng tôi bắt đầu những ngày tháng chờ đợi để xin định cư ở nước thứ ba…

Tôi đến trại khi trong túi chẳng có đồng nào. Mấy đô la dằn túi của Nguyệt cũng đã bị cướp. Rất may là Thành (cháu chị Nhân) còn giữ được 100 đô la Mỹ, chúng tôi tạm dùng số tiền đó để đánh điện tín về Việt Nam thông báo cho gia đình rằng chúng tôi đã tới Thái Lan an toàn. Tôi dùng ít tiền để gửi điện tín đi Úc báo cho anh Nguyễn Thành Vinh rằng tôi đã tới Thái Lan và bắt đầu làm những thủ tục cần thiết để xin đi định cư.

Tôi và Nguyệt thì không lo lắm, nhưng còn mấy cậu thanh niên kia thì sao? Các cậu ít học, còn trẻ, không có thân nhân đi theo, cũng không có thân nhân ở ngoại quốc thì quốc gia nào chịu nhận đây? Tôi bàn bạc và suy nghĩ rồi cho mấy cậu một định hướng là nên đi Mỹ, vì hồi đó người ở trại Songkhla đi Mỹ rất dễ. Người ta hay gọi là “Mỹ hốt rác”, tức ai nộp hồ sơ đi Mỹ thì sẽ được nhận hết. Riêng tôi, tôi nộp đơn xin đi Canada, Pháp, Mỹ và Úc. Phái đoàn nước nào tới sớm thì tôi xin phỏng vấn sớm để ra đi càng sớm càng tốt.


Hôm sau, tôi nhận được một điện tín do anh Vinh gửi tới với lời chúc mừng và nhắn nhủ: “Em nên đi Úc. Đừng đi Mỹ. Anh sẽ lo hồ sơ bảo lãnh”. Điện tín đó cũng ảnh hưởng không nhỏ về quyết định của tôi. Tôi được phái đoàn Canada phỏng vấn và chấp nhận cho định cư ở Canada. Chúng tôi đang xúc tiến hồ sơ. Phái đoàn Pháp phỏng vấn và chấp nhận cho đi Pháp, rồi đến phái đoàn Mỹ kêu tất cả mọi người lên phỏng vấn và cho đi hết nếu không muốn đi theo thân nhân ở quốc gia khác.

Trại tị nạn Songkhla, Thái Lan. 1-Tác giả ngồi ở hàng đầu, thứ ba từ trái sang, 2-Thành nhí (hiện ở Mỹ), 3-Duyệt (hiện ở Canada), 4-Hổ (hiện ở Mỹ), 5- Thành Năm Căn (hiện ở Mỹ , 6-Tuấn (hiện ở Mỹ), 7-Dũng (hiện ở Úc), những người còn lại là bạn bè của tác giả trong ban đại diện trại - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.


Tôi cũng được mời lên và làm giấy cam kết đi Mỹ để họ lo thủ tục. Tôi suy nghĩ về Úc, trong lòng thật sự muốn đến nơi đó. Tôi không thích Mỹ, không thích cái chính sách độc tôn đã đưa đẩy cuộc đời tôi thăng trầm theo nó. Tôi quyết định từ chối đi Mỹ. Phái đoàn Mỹ ngạc nhiên lắm, yêu cầu tôi viết giấy cam kết sẽ không đi Mỹ nếu không có quốc gia nào nhận. Tôi mạnh dạn ký vì tôi biết đã có Canada và Pháp nhận nếu chúng tôi không có cơ hội đến Úc.

Phái đoàn Úc đến. Cũng như các phái đoàn khác, họ kêu tất cả những ai đã nộp hồ sơ xin đi Úc lên phỏng vấn. Đối diện tôi là hai người Úc mặt mày nhân từ, phúc đức. Họ tươi cười bắt tay vợ chồng chúng tôi. Tôi được anh thông dịch viên khuyến khích cố gắng nói tiếng Anh, nếu nói không đúng, anh ta sẽ giúp cho. Người Úc luôn có cảm tình với người có trình độ và biết nói tiếng Anh. Tôi cố gắng vận dụng tất cả những ngôn từ đã học để trả lời. Tuy yếu kém về ngôn ngữ nhưng bù lại, tôi tự tin nói nên đã trả lời hoàn thiện buổi phỏng vấn dù cũng có nhờ anh thông dịch viên hỗ trợ vài đoạn.

Tôi cũng đưa bức điện tín mà anh Vinh gửi cho tôi. Người phỏng vấn hỏi thêm một chút về anh Vinh. Khi anh thông dịch viên dịch chữ giáo sư Nguyễn Thành Vinh là “professor”, tôi thấy gương mặt người phỏng vấn có vẻ sửng sốt vì ở Úc, “professor” được rất nhiều người kính trọng. Một cặp vợ chồng trẻ có học,


năng động, có kiến thức, với sự quen biết bảo lãnh của một “professor” thì quá đủ tiêu chuẩn cần thiết để đến quốc gia họ. Phái đoàn Úc đứng dậy bắt tay tôi, thông báo tôi được nhận đi Úc. Thế là tôi quyết định đi Úc!

Chỉ một tuần sau, phái đoàn Canada rồi phái đoàn Pháp bảo tôi bổ túc hồ sơ để lên đường đi định cư. Tôi đã từ chối và cảm ơn họ, cảm ơn những quốc gia đã dang rộng vòng tay và sẵn lòng cưu mang những con dân Việt xa xứ. Niềm cảm kích đó không bao giờ trả hết, thế hệ con cháu chúng tôi sẽ tiếp tục hoàn thành việc báo đáp ơn nghĩa đó.

Những ngày trong trại trôi qua thật nhẹ nhàng êm đềm, những bức tranh về tương lai bắt đầu được vẽ ra. Hằng ngày, chúng tôi tụ năm tụ bảy bàn về thế sự, bàn về Hạm đội 7 của Mỹ sẽ trở lại.

Tôi ở trại tị nạn đến ngày thứ 29 thì phái đoàn Úc gọi lên để chuẩn bị tới Bangkok cho chuyến bay đi Sydney vào hôm sau. Tôi và Nguyệt lên đường cùng vài người trong trại. Chiếc xe rời Songkhla buổi sáng và đến Bangkok vào buổi chiều. Chúng tôi được đưa vào một cao ốc có phòng ốc rộng rãi, nơi đã có nhiều người từ các trại khác đến. Chúng tôi được phân phát những dụng cụ cá nhân, phần thức ăn nhanh và nước uống. Quan trọng nhất là một miếng giấy cỡ giấy A4 có đề tên, ngày tháng năm sinh, có dán tấm hình của tôi khi được chụp trong trại để làm hồ sơ và đóng dấu của Bộ Di trú Úc. Đó chính là giấy hộ chiếu (passport), giấy thông hành, giấy khai sinh, giấy căn cước, giấy


chứng minh nhân dân, gọi giấy gì cũng được … Nhưng trên tờ giấy ấy, cái tên Hồ Văn Trung đã được chính thức hồi sinh sau bao nhiêu năm tháng lẩn trốn, sau bao lần thay tên đổi họ trong thời gian sống ngoài vòng pháp luật trên chính đất nước mình.

Chúng tôi được tập trung và đưa ra phi trường trên chiếc xe buýt lớn. Chuyến bay của hãng Qantas cất cánh lúc khoảng 9 giờ tối. Máy bay đã bay vào không gian để đi tới vùng đất mới, nơi có bầu trời xanh, có giấc mơ đẹp, có những tấm lòng vị tha. Nơi đó tôi xin nhận là quê hương thứ hai, quê hương của an bình, của hạnh phúc, của tự do và bình đẳng cho tất cả con người. Quê hương đó đã tuân thủ những điều lệ mà Hiến chương Liên hiệp quốc đã quy định về quyền làm người. Tôi thiếp đi với giấc mơ đẹp bên cạnh người vợ đã cùng tôi trải qua những khoảng thời gian vô cùng vất vả, đã sát cánh trong những cơn sóng kinh hoàng của biển cả, đã cùng chia sẻ bao gian khổ để có được giấc mơ này.

Máy bay chuẩn bị đáp. Lòng tôi ngập tràn hồi hộp, vui mừng, sung sướng. Ước mơ từ thuở niên thiếu bây giờ đã thành hiện thực. Tôi đã đến vùng đất hứa như hằng mong ước! Nước Úc đã xuất hiện trước mắt. Chỉ giây lát nữa thôi là tôi có thể chạm tới nó như chạm vào một vật thể mà mình chưa bao giờ tiếp xúc. Rồi máy bay đáp, kết thúc chuyến bay an toàn, đưa tôi tới Sydney, Úc!


Cảm ơn nước Úc! Cảm ơn những tấm lòng nhân ái của người Úc. Tôi hứa rằng những món nợ mà nước Úc đã cho vay, những món nợ mà chúng tôi đã mang, những món nợ không thể tính bằng tiền… - chúng tôi đều sẽ trả lại qua nhiều thế hệ, giống như những người đã đến Úc trước đó đã trả cho đất nước này. Đó là nền tảng văn hóa độc đáo mà nước Úc duy trì cho đến ngày hôm nay. Tôi xin vinh danh nước Úc - đất nước mà tôi hãnh diện là công dân của nó.


CHƯƠNG V CUỘC SỐNG MỚI

1. East Hills - hơn cả giấc mơ

Chúng tôi đến Sydney, Úc khi mùa đông vừa bắt đầu, trời khá lạnh so với Việt Nam và Thái Lan. Cái lạnh của Sydney vào mùa đông không thể lạnh như ở Mỹ và châu Âu nhưng đủ lạnh để se sắt tấm lòng của những người vừa xa quê hương chưa bao lâu.

Trên đoạn đường từ phi trường về trung tâm tạm trú, tôi mỏi mắt nhìn khung cảnh ngăn nắp, trật tự của vùng đất xa lạ này. Những chiếc lá vàng rơi rớt trên đoạn đường như bao nỗi buồn vẫn còn rơi rớt trong lòng chúng tôi. Lá vàng rơi lã chã nhưng không gian vẫn gọn gàng đẹp đẽ, khí trời trong lành sạch sẽ khiến chúng tôi dễ chịu và như đang xoa dịu phần nào những trái tim đang lạnh không chỉ vì thời tiết mà còn vì nỗi niềm tha hương. Sự phấn khởi cho cuộc sống mới in dấu trên gương mặt của mỗi người, nhưng có lẽ cũng không thể che hết được những nỗi niềm miên man.

Chúng tôi được chuyển về trung tâm East Hills, một trung tâm tạm trú nằm ở phía tây nam Sydney có đủ phương tiện cho đời sống gia đình. Những người độc thân sẽ ở cùng nhau. Vì tôi đã có vợ nên được sắp xếp ở một căn hộ có phòng ngủ, phòng khách và nhà bếp riêng rẽ. Những thủ tục cần thiết để định cư tại Úc được các nhân viên xã hội giúp đỡ, ai có bệnh lý gì thì sẽ có bác sĩ tới chăm sóc hoặc có thể được gửi đi bệnh viện chữa trị miễn phí. Các tổ chức từ thiện như St. Vincent de Paul, Red Cross,…; các tổ chức tôn giáo


như Tin lành, Kito giáo… bắt đầu thường xuyên tới thăm viếng, giúp đỡ chúng tôi. Nếu chúng tôi cần bất cứ thứ gì, từ áo quần, bàn ghế, sách vở đến nồi, niêu, xoong, chảo... , họ đều cung cấp miễn phí.

Ngoài ra, trung tâm còn phát tiền trợ cấp cho chúng tôi như bao công dân Úc được sinh ra và lớn lên tại đất nước này. Tiền đó được xem là tiền an sinh xã hội, áp dụng cho tất cả người dân thường trú tại Úc, dù mới tới hay đã sinh sống 100 năm tại đây.

Hệ thống an sinh xã hội là một điểm son của nước Úc. Chính phủ lo cho người dân không bị thiếu thốn, không bị đói khổ mà thậm chí là đủ đầy. Với đồng tiền trợ cấp đó, với những phương tiện được cung cấp miễn phí, với tấm lòng nhân đạo của các tổ chức từ thiện và tôn giáo, tôi không gặp nhiều khó khăn khi hòa nhập vào cuộc sống ở đây. Tôi cứ ngỡ đang lạc vào một thế giới khác trong mơ. Giấc mơ mà tôi vẫn thường mơ, đó là một cuộc sống mới. Đúng! Nhưng những điều nầy hình như đã vượt quá xa sự mong đợi và tưởng tượng của tôi.

Hằng ngày, tôi được tham gia lớp học Anh văn tại trung tâm. Các lớp được sắp xếp theo trình độ của mỗi người. Tôi may mắn được học với hai cô giáo, trong đó Marty Morrison sau này trở thành bạn thân. Marty đã giúp vợ chồng tôi rất nhiều trong quá trình hội nhập xã hội Úc, từ việc làm ăn đến hiểu biết về đời sống xã hội, chính trị. Cảm ơn Marty - người đã dành


cho chúng tôi những tình cảm thật nồng ấm trên quê hương của cô.

Tác giả và vợ trong những ngày đầu đến Úc, tháng 6-1980 - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.


Ngay sau hôm nhập trại, tôi muốn gọi điện thoại cho anh Nguyễn Thành Vinh nhưng trong túi chẳng có đồng nào. Cũng may là một người bạn đi cùng chuyến bay đã cho tôi 10 xu gọi điện khi tôi nhờ giúp đỡ. Hôm sau, vợ chồng anh Vinh đến trung tâm thăm tôi. Hội ngộ sau bao nhiêu biến cố thăng trầm, chúng tôi mừng mừng tủi tủi, không biết bắt đầu câu chuyện từ đâu bởi có quá nhiều biến cố trong khoảng thời gian mất liên lạc với nhau.

Chúng tôi nói đủ thứ chuyện, về những ai đã đi được, những ai bị bắt, nói về đời sống hiện tại, về sinh hoạt chính trị của cộng đồng người Việt ở đây, về tương lai của đất nước... Thế là tôi bắt đầu bị lôi cuốn vào những sinh hoạt chính trị của cộng đồng người Việt tại đây từ những giây phút đầu tiên đặt chân đến Úc.

Anh Vinh sắp xếp các bữa cơm tại nhà hàng của anh cựu thẩm phán Phạm Đình Kỳ ở gần Trường đại học New South Wales (NSW), khách mời là những người anh đánh giá đang có tầm ảnh hưởng trong cộng đồng. Trong những dịp đó, anh mạnh dạn và tự hào giới thiệu tôi là chiến hữu, là người bạn chí cốt đã bị tù tội nhiều năm trong cả hai chế độ. Những bữa cơm này thường có sự tham gia của anh Chu Văn Hợp - đang là chủ bút tờ báo Chuông Saigon, anh Nguyễn Hoàng Cương - cựu giáo sư đại học, anh Vinh và tôi. Chúng tôi bàn về kế sách xây dựng một cộng đồng vững mạnh.


Một lần nữa tôi bị lôi cuốn theo cao trào đấu tranh của người Việt hải ngoại để chống lại chính quyền Việt Nam hiện hữu. Tôi bắt đầu nhúng tay vào sinh hoạt cộng đồng, vào tổ chức đoàn thể dù mới chập chững tới Úc chưa tròn một tuần, chưa có nền tảng nào cho bản thân và gia đình cũng như đang trong giai đoạn thích nghi với cuộc sống mới. Phải chăng chính trị là cái nghiệp tôi trót nặng mang?

Ở trung tâm East Hills đúng một tháng thì tôi bắt đầu dọn ra ngoài, vừa kịp hoàn thành khóa học tiếng Anh. Tôi thuê lại căn nhà anh Vinh đang thuê ở vùng Earlwood, nơi này không gần khu người Việt sinh sống. Căn nhà khá rộng rãi với ba phòng ngủ, một phòng uống cà phê, đọc sách. Tôi và vợ ở một phòng, ba phòng còn lại thì chia cho các cậu thanh niên độc thân - những người có học từ Việt Nam, đa số là kỹ sư, bác sĩ. Căn nhà lúc nào cũng đông đúc, vui vẻ. Có một giai đoạn các cô gái vào tuổi lấy chồng trong cộng đồng người Việt thường rỉ tai nhau rằng “Muốn kiếm chồng bác sĩ, kỹ sư thì ghé nhà anh Trung!”.

Tất cả thành viên trong nhà đều đi làm, hay gọi nôm na là “đi cày”. Ban ngày đi cày, tối về trau dồi tiếng Anh để chuẩn bị trở lại đại học. Sự cố gắng miệt mài học và làm việc trong giai đoạn đầu đến Úc ấy thật đáng khen!

Con gái đầu lòng Susan của chúng tôi vừa mới chào đời, vợ tôi phải chăm lo cho con, tôi tiếp tục học tiếng Anh tại lớp tiếng Anh cao cấp ở Đại học New


South Wales để chuẩn bị đi học đại học lại. Tôi lãnh tiền trợ cấp đi học, vợ gói ghém số tiền ăn ở mà mấy cậu độc thân đóng góp để lo cơm nước cho họ. Cũng vì vậy mà chúng tôi tiết kiệm được chút tiền để gửi những thùng quà về cho gia đình ở Việt Nam.

Hằng đêm, chúng tôi gom góp từng xấp vải, ống kem, bịch nho khô… - những món có thể mua được - để đóng thùng gửi cho những người thân yêu ở quê nhà. Tiếng sột soạt cứ vang lên từ phòng này qua phòng khác bởi những gói quà cần được ràng siết chặt lại. Tiếng sột soạt đó như nói hộ niềm trăn trở, gấp gáp, nôn nóng của chúng tôi những mong các thùng quà đầy tình thương kia sẽ mau chóng về đến quê hương, đến tận tay những người thương yêu, để họ biết rằng chúng tôi vẫn đang sống và ngày ngày nhớ thương họ, dẫu xa xôi cách trở muôn trùng.

Từng gói quà đó chan chứa tấm lòng của người con, người chồng, người anh, người chị… dành cho những mảnh đời còn gian khó nơi quê nhà. Ở nơi đất khách quê người, những người con lưu lạc này phải vất vả chịu đựng những cơn rét buốt vốn không bao giờ gặp ở Việt Nam, phải lặn lội đi tìm nguồn sống vật chất để có thể chuẩn bị những thùng quà tình cảm đó. Thật khó diễn tả hết những sự hy sinh ấy. Đó là nỗi lòng của những người con Việt xa xứ luôn luôn nghĩ đến thân nhân và đất nước. Đó là một điểm son của người Việt Nam cần phải được trân trọng, vinh danh.


Thời gian thấm thoát trôi, những thùng quà rồi cũng đến được người thân ở Việt Nam, những niềm vui đã được chia sẻ với người ở lại, những bức thư đong đầy nước mắt cũng đến được tay nhau. Ngày tháng cứ lặng lẽ trôi mà vẫn không có đổi thay nào cho thân phận những đứa con lưu lạc. Họ chỉ biết làm việc cật lực để có tiền lo cho con cái ở Úc, nuôi cha mẹ, giúp đỡ anh chị em ở Việt Nam; ráng học để có bằng cấp trong xã hội và từ đó nâng cao nghề nghiệp và đời sống. Đó là lối sống của đại đa số những người Việt Nam có hoàn cảnh như chúng tôi trong thập niên 1980.

Khi con gái đầu lòng đã cứng cáp, tôi và Nguyệt bàn bạc định hướng về những ngày tới: tôi đi làm, vợ ở nhà nuôi con hay hai vợ chồng gửi con rồi cùng đi làm? Cân nhắc kỹ lưỡng về hoàn cảnh gia đình, về ước nguyện kiếm một công việc tốt trong xã hội Úc, chúng tôi quyết định duy trì đời sống như hiện tại. Tôi phải trở lại đại học bằng việc tiếp tục sử dụng chương trình trợ cấp học đường của chính phủ Úc, từ đó nuôi hy vọng có được việc làm tốt trong tương lai. Vợ tôi lo việc cơm nước cho các cậu độc thân sống cùng nhà. Ngoài việc đi học, tôi còn lo giữ con, đưa đón vợ đi làm công việc rửa chén ở nhà hàng vào mỗi buổi tối. Theo cách đó, tổng thu nhập sẽ ít hơn so với lựa chọn vợ chồng cùng đi làm và phải chi tiền gửi con. Song, quyết định đó là một cơ duyên đưa chúng tôi đi vào định hướng mới.


Nguyệt và Susan - đứa con gái đầu lòng của chúng tôi vào tháng 7-1980 - Ảnh tư liệu của tác giả.

2. Trở lại giảng đường và vướng mắc trong sinh hoạt cộng đồng

Hai chúng tôi đã định hướng xong, việc còn lại là xúc tiến công việc. Tôi tìm trường đại học để ghi danh cho niên khóa tới. Tôi chọn ngành khoa học của


Đại học Công nghệ Sydney (University of Technology of Sydney - UTS) để ghi danh vì đi lại thuận tiện.

Việc học ở Úc đơn giản hơn so với Việt Nam, sinh viên không cần tới giảng đường, có thể tự học ở nhà, riêng các buổi thực tập thì không được vắng. Tôi học theo lối tín chỉ, tức chỉ cần học đủ số tín chỉ thì sẽ được cấp bằng tốt nghiệp, không cần biết học bao nhiêu năm (vài năm trở lại đây, nhiều trường đại học ở Việt Nam cũng đã áp dụng phương pháp này). Nhờ chương trình học như vậy, tôi có rất nhiều thời gian trống để tham gia các sinh hoạt cộng đồng.

Khuôn viên đại học Úc không cho tôi sự hứng khởi của một sinh viên thời son trẻ. Sau bao biến cố, tôi biết mình không còn trẻ trung, non nớt như ngày xưa. Tôi lớn hơn so với những sinh viên cùng lớp. Hằng ngày tôi có muôn vàn việc phải lo: đón con, tắm cho con, cho con ăn, họp hội đoàn, đưa đón vợ vào giữa khuya, mua quà gởi về nước giúp mẹ… Đầu óc tôi thường trực bị phân tán bởi những vấn đề thường nhật đó. Đôi lúc tôi không còn tâm trí nào để đến trường, gặp gỡ những người bạn không cùng trang lứa hay tiếp tục học như thời cách đây gần 10 năm. Quá nhiều mối lo, quá nhiều những bận tâm không thể không nghĩ đến, có lúc tôi cảm giác như nghẹt thở. Nhưng vì mục đích thăng tiến, vì một khát khao âm ỉ từ thời còn bé xíu, tôi vẫn tiếp tục đến trường như những sinh viên khác và luôn hy vọng vào ngày mai.


Mỗi tuần tôi chỉ mất vài ba buổi ở giảng đường, thời gian còn lại tôi dành để học ở thư viện, làm việc nhà và tham gia những sinh hoạt cộng đồng mà tôi không thể trốn chạy được. Phải chăng đó là một lý tưởng, một đam mê hay cái nghiệp mà cho đến bây giờ, sau hơn 43 năm, tôi vẫn gắn bó và quan tâm? Tôi vẫn chưa có câu trả lời cho điều ấy.

Tôi tham gia hội đoàn do anh Vinh sáng lập với tư cách Tổng thư ký hội, đảm trách toàn bộ các hoạt động của hội như văn hóa, xã hội, thể thao… Tên hội là Hiệp hội Tương trợ người Việt tại Úc. Tôn chỉ và công việc được công khai, hoàn toàn mang tính xã hội. Tuy nhiên, quan điểm chính trị của hội khá rõ ràng: cố gắng xây dựng một tập thể có ảnh hưởng ở Úc để hỗ trợ cho việc chống Cộng và hy vọng sẽ vận động được những thế lực quốc tế cho việc phục hưng Việt Nam.

Bên cạnh Hiệp hội Tương trợ người Việt tại Úc còn có một tổ chức gọi là Hội Nhân quyền Việt Nam - nơi anh Vinh quy tụ những người trí thức, những nhà khoa bảng đã ở Úc nhiều năm để vận động hành lang ở Quốc hội và các vị dân cử địa phương. Với hai tổ chức đó, anh Vinh trở thành cá nhân có ảnh hưởng chính trị trong cộng đồng người Việt.

Trong giai đoạn thập niên 80, đa số người vượt biên vẫn chưa nguôi ngoai sự bất mãn với chế độ Cộng sản, vẫn chưa quên được những gì đã mất mát tại quê nhà và trên biển cả. Do đó những phong trào phục quốc, phong trào chống Cộng vẫn hoạt động sôi nổi,


thu hút rất nhiều sự đóng góp về vật chất lẫn tinh thần của người Việt ở hải ngoại.

Sự ra đời của nhiều tổ chức là tiền đề cho sự phân hóa cộng đồng. Cái tôi của lãnh tụ, sự hăng hái của những người từng bị mất mát của cải, sự thù hận chưa nguôi ngoai… đã châm ngòi cho sự chống đối bất cứ ai có chủ trương ôn hòa với chế độ Cộng sản, không trực diện chống Cộng. Cũng từ đó người ta bắt đầu có thói quen chụp mũ, nghĩa là nếu anh không theo tôi, không ủng hộ tôi thì đồng nghĩa anh theo Cộng sản.

Hàng dưới, từ trái sang, vợ chồng anh chị Nguyễn Thành Vinh, vợ chồng tác giả. Hàng trên, từ trái sang, nhà văn Lệ Hằng và anh Hoàng Văn Giàu trong ngày cưới - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

Cộng đồng Việt Nam ở Sydney, Úc thời điểm đó được chia thành bốn nhóm. Nhóm của anh Vinh gồm Hiệp hội Tương trợ và Hội Nhân quyền; Nhóm


Liên Hương của ông Nguyễn Anh Tuấn được thành lập rất sớm, từ khi người Việt chạy tới Úc trên chiếc tàu Trường Xuân; nhóm cựu quân nhân của Quân lực Việt Nam Cộng hòa; và nhóm Mặt trận phục quốc của ông Võ Đại Tôn. Các nhóm này hoạt động riêng rẽ với tôn chỉ riêng, nhưng luôn luôn tranh giành ảnh hưởng đối với chính phủ Úc.

Tôi phụ trách việc điều hành Hiệp hội Tương trợ người Việt tại Úc. Vì hiệp hội là tổ chức xã hội, làm những công việc hoàn toàn vì xã hội nên rất được chính quyền ủng hộ, được chính phủ Úc tài trợ từ quỹ của chính quyền địa phương (local fund).

Nhìn thấy thực tế đó, các tổ chức khác cũng tìm cách để xin ngân sách này và đó cũng là mấu chốt của sự tranh giành, phân hóa trong cộng đồng người Việt tại Úc những năm 1980. Thông qua hiệp hội và với sự giúp đỡ của anh Vinh, tôi đứng ra thành lập Trung tâm Nuôi trẻ em Việt Nam không thân nhân ở Úc, tọa lạc ở đường Marrickville, do anh Định điều hành. Trung tâm rộng rãi, các sinh hoạt ở đây rất náo nhiệt. Ngoài 15 em được nuôi chính thức còn có con em những thành viên trong hiệp hội và cả bạn bè của các em tụ họp tham gia các hoạt động. Với lực lượng đó, chúng tôi tổ chức đội bóng đá, đội múa lân, đội văn nghệ, lớp võ thuật… Các em cũng chính là lực lượng nòng cốt cho tất cả sinh hoạt của hiệp hội khi cần thiết. Những em nhỏ đó nay đã trưởng thành và thành tài.


Với sự giúp đỡ của cô Maryline - nhân viên xã hội của vùng Marrickvile - với ý tưởng giữ gìn văn hóa cho thế hệ con em, anh Nguyễn Thành Vinh đã nghĩ ra việc mở Trường Việt ngữ tại Úc với phương châm “Tiếng Việt còn, nước ta còn”. Đây là một trong những thành quả của hiệp hội. Trường được thành lập vào cuối năm 1980, nằm ở Livingstone Road, Marrickvile, là trường Việt ngữ đầu tiên của người Việt tại Úc.

Tôi được giao trực tiếp tổ chức và điều hành trường. Những học sinh đầu tiên là con em trong các gia đình quen biết. Đội ngũ thanh niên trẻ được giao nhiệm vụ đưa đón các em nếu các phụ huynh không có phương tiện. Dũng – người mà tôi đã dẫn theo khá tích cực trong các hoạt động của trường.

Những giáo viên đầu tiên phải kể đến chị Hậu (vợ anh Trần Phước Hậu, thuyền trưởng tàu Sông Bé 12), anh Hồ Truyền, cô Mạch Phấn Lan. Các anh chị này đã hy sinh thời gian quý báu dạy không lương với hy vọng duy trì tiếng Việt cho thế hệ con em. Song đau đớn thay, khi bên trong trường có những người ngày ngày thầm lặng hy sinh chỉ với ước nguyện duy trì tiếng mẹ đẻ và văn hóa người Việt thì bên ngoài cổng trường lại có những anh em chống Cộng la lối, đả đảo, chống phá chương trình vì cho rằng trường Việt ngữ này do Việt cộng đứng sau lưng.

Chương trình dạy tiếng Việt khá thành công, học sinh ngày càng đông. Vì vậy chính phủ Úc quyết định giúp các cộng đồng sắc tộc một ngân quỹ để duy


trì ngôn ngữ của họ. Thế rồi cũng từ đó, nhiều trường Việt ngữ khác do các tổ chức khác bắt đầu được lập ra, những cuộc giành giật nguồn trợ cấp của chính phủ lại bắt đầu. Các thầy cô cùng chúng tôi quyết định nhường quyền mở trường cho các tổ chức khác, không tranh giành ngân quỹ của chính phủ. Từ đó, trường Việt ngữ tại Úc phát triển tốt đẹp. Sau 33 năm khai giảng, trường đã đào tạo hàng ngàn con cháu biết nói và viết thông thạo tiếng Việt, thậm chí Bộ Giáo dục đào tạo Úc còn xem tiếng Việt như một môn học nhiệm ý trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông.

Tôi rất trân trọng và ngưỡng phục tấm lòng của quý thầy cô và những người đã bỏ tâm sức cống hiến cho ngôi trường này. Cảm ơn tinh thần hy sinh không vị lợi của các thầy cô! Cảm ơn tâm nguyện duy trì văn hóa Việt Nam và ngôn ngữ quê hương cho những thế hệ kế tiếp!

Bên cạnh những sinh hoạt của hội đoàn như tổ chức tết Trung thu, tết Nguyên đán, hội họp giao lưu thân hữu có tính chất xã hội…, tôi còn tham gia một hoạt động khác có tính chất chính trị hơn. Tôi cùng anh Võ Cổn - người đã vượt biên cùng anh Vinh mà tôi từng nhắc đến - cùng đứng ra thành lập tờ báo với tên gọi là Thế Hệ Mới, tên tiếng Anh là New Generation. Anh Cổn đảm trách vị trí chủ nhiệm, tôi phụ trách phần chủ bút vì có nhiều thời gian rảnh hơn. Mục đích của tờ báo rất rõ ràng theo đúng tên gọi của nó: cố gắng xây dựng một thế hệ mới, một thế hệ trẻ để gánh vác công việc xây dựng Tổ quốc Việt Nam về sau, không liên


kết với chính quyền Cộng sản Việt Nam, không chống đối với bất cứ tổ chức nào ở hải ngoại.

Thầy Hồ Truyền (bìa phải), chị Hậu (cô giáo đứng phía sau) và các học sinh lứa đầu tiên của trường Việt ngữ năm 1981 - Ảnh tư liệu của tác giả.

Chúng tôi ngày đêm lăn lộn với tờ báo, lặn lội với các tin tức, bài vở và tiền bạc. Làm việc đầy quyết tâm, hăng say, miệt mài. Hằng đêm anh Cổn phải đi làm công việc của một kỹ sư điện, ban ngày phải lo tìm kiếm tin tức, dịch thuật vì thật ra chỉ có anh Cổn và tôi chủ lực điều hành tờ báo.

Song sự hy sinh đó của chúng tôi không những không được các khuynh hướng khác nhìn nhận, ủng hộ mà còn bị họ tìm cách bôi nhọ, chụp mũ. Những trận bút chiến bắt đầu với hai khuynh hướng khác nhau giữa


những người từng ủng hộ và tham gia chính quyền Nguyễn Văn Thiệu và những người chống chính quyền Nguyễn Văn Thiệu nhưng không theo Cộng sản.

Hai bên kết tội cho nhau về trách nhiệm mất nước. Cuộc bút chiến kéo dài liên tục đến khi cả hai bên không còn đủ sức và cùng tự đóng cửa. Chúng tôi đã vất vả với tâm huyết xây dựng tờ báo Thế Hệ Mới đó hơn một năm và rồi tìm ra một chân lý rằng: chính chúng tôi đã tự bôi xấu và chia rẽ lẫn nhau bởi cái tôi của những người chạy trốn còn quá lớn.

Ngoài sinh hoạt hội đoàn và báo chí, tôi còn phụ trách chương trình phát thanh của đài phát thanh cộng đồng ở Wollongong. Một người bạn của tôi tên Chris Donnely - một nhà báo có ảnh hưởng ở vùng Illawarra - đã giới thiệu tôi với Ban Giám đốc đài phát thanh sắc tộc và họ bổ nhiệm tôi làm Giám đốc chương trình phát thanh tiếng Việt tại vùng Illawarra trên tần sóng ngắn.

Thế là một trận chiến mới giữa các hội đoàn với tôi lại diễn ra. Họ đặt câu hỏi tại sao Ban Giám đốc đài phát thanh ấy không bổ nhiệm những người khác mà lại bổ nhiệm tôi? Có phải Cộng sản đứng sau lưng sắp xếp việc này không? Các tổ chức khác cùng nhau làm khó dễ tôi, chống đối tôi, mời tôi họp nhiều lần để đòi bàn giao chương trình Việt ngữ cho họ chống Cộng. Thật là điều khó tưởng!

Việc tranh giành ảnh hưởng của những người Việt hải ngoại chưa dừng lại ở đó. Họ còn tranh giành đến cả việc làm từ thiện mà bản thân tôi cũng rơi vào


vòng luẩn quẩn. Vào khoảng những năm 1980, ở Úc có một nhân vật nổi tiếng rất được người dân và chính phủ kính trọng là giáo sư - bác sĩ Fred Hollows. Ông nổi tiếng về điều trị mắt và có tấm lòng bác ái, thương người nghèo. Dù mang trong mình căn bệnh ung thư quái ác, chỉ còn chờ ngày ra đi, nhưng ông vẫn không đầu hàng bệnh tật, vẫn không ngừng giúp đỡ những thổ dân nghèo ở Úc hoặc người dân những nước nghèo đói ở châu Phi và cả Việt Nam. Ông đã đứng ra thành lập hội từ thiện mang tên mình là Fred Hollows Foundation để quyên tiền tổ chức mổ miễn phí cho những người bị mắt cườm, trong đó có người dân Việt Nam.

Với lời cam kết của Chính phủ Úc là nếu quyên góp được 1 đô la thì chính phủ sẽ tài trợ 1 đô la, Fred Hollows Foundation bắt đầu lên kế hoạch quyên tiền. Tôi là một thành viên trong Ban Quản trị, cùng với Bich Dover phụ trách cộng đồng người Việt và lo việc tổ chức đến Việt Nam mổ mắt cườm miễn phí. Tôi dấn thân tham gia tổ chức quyên tiền cho Fred Hollows Foundation vì tự thấy xấu hổ với Fred Hollows. Ông đang bệnh nặng, là người ngoại quốc mà lại nghĩ đến đồng bào nghèo khổ của tôi tại Việt Nam, nơi đó có hàng trăm, hàng ngàn bà con xóm làng, thân nhân ruột thịt của tôi đang cần sự giúp đỡ. Tôi đã đặt nhà hàng để tổ chức mời các đồng hương tham dự đóng góp với sự hiện diện của Fred Hollows dù thời gian đó ông đang được điều trị ở bệnh viện. Tôi đã in ấn các bích chương để phân phát, gửi tới các tờ báo Việt ngữ đăng thông


báo, liên hệ các tổ chức cộng đồng để mời tham gia, liên hệ với các bác sĩ để hy vọng họ sẽ góp một tay vào chương trình giúp mổ mắt cườm ở Việt Nam. Tôi cũng mời Đài truyền hình số 9 và các tờ báo lớn tại Úc như Sydney Morning, Telegraph… tham dự.

Nhưng đau đớn thay, sự hồi đáp cho những hoạt động cao đẹp của người bác sĩ có tấm lòng nhân ái Fred Hollows lại là những hành động phản kháng. Nhiều người cho rằng tổ chức đó có Việt cộng đứng sau lưng. Thế là họ đi tuyên tuyền với bà con đồng hương rằng không nên tham dự. Họ la lối, hăm dọa tổ chức đến mức ngay cả cô bé đại diện cho lớp trẻ theo kịch bản được mời lên trao hoa và phát biểu cảm tưởng đã rút lui vào giờ phút chót vì sợ những người chống đối. Chính Susan - đứa con gái đầu lòng chưa tròn 8 tuổi của tôi - đã phải thay thế vị trí đó vì không còn giải pháp nào khác.

Nhưng có một điều đáng trân trọng là số lượng người tham dự sự kiện hôm ấy đông hơn dự đoán. Tấm lòng của đại đa số người Việt tha hương nghĩ về đất nước, nghĩ về bà con thân nhân ở quê hương vẫn luôn còn đó. Việc quyên tiền khá thành công, bất chấp những nỗ lực cản trở và phá hoại của một số cá nhân và tập thể. Đài truyền hình và báo chí sau hôm đó đã ca ngợi tinh thần đóng góp của cộng đồng người Việt tại Sydney.

Từ đó, Fred Hollows Foundation bắt đầu thực hiện những chuyến về Việt Nam để mổ cườm từ thiện


và hỗ trợ đào tạo những bác sĩ ở Việt Nam có đủ kỹ năng thực hiện việc này. Cho đến nay, hàng ngàn người ở Việt Nam đã đước cứu chữa mắt thông qua Fred Hollows Foundation. Hiện nay, một nhóm bác sĩ người Việt ở Úc đã nối tiếp công tác đó khi mà Fred Hollows đã từ giã cõi đời. Cảm ơn Fred Hollows Foundation. Cảm ơn Fred Hollows! Cảm ơn tấm lòng cao đẹp của ông đã nghĩ đến đồng bào nghèo khổ của chúng tôi. Mong rằng ông nhận được những lời tri ơn của tôi khi đã yên nghỉ bên kia thế giới!

Giáo sư - bác sĩ Fred Hollows (bìa phải) và tác giả tại buổi quyên tiền cho Việt Nam - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.


Sau sự việc đó, sau cả những lần mạnh dạn đối đầu với những thành phần chống Cộng quá khích trong quá trình tôi đi làm báo, làm đài phát thanh, mở trường Việt ngữ, làm từ thiện để giúp Việt Nam… tôi đã suy nghĩ rất nhiều. Tôi đã làm với lương tâm, với hoài bão để giúp cải thiện đất nước Việt Nam tốt hơn, nâng cao đời sống người dân và hy vọng họ sẽ tạo ra trên quê hương tôi những thay đổi tích cực. Thế nhưng tôi luôn luôn bị phê bình, hăm dọa, chỉ trích và chụp mũ “tiếp tay cho Việt cộng”! Tôi không sợ những thành phần kia vì tôi tin chính mình, tin vào quá trình đấu tranh, tin vào việc làm của mình.

Tôi cũng suy nghĩ sâu xa về tương lai của người Việt xa xứ, về thế hệ con em của chúng tôi, về những cuộc tranh giành trong một tập thể nhỏ nhoi mà lẽ ra phải thương yêu, đùm bọc nhau. Tôi cũng bất đồng với anh Nguyễn Thành Vinh trong việc định hướng xây dựng cộng đồng. Tôi không còn là cậu thanh niên năng nổ thiếu suy luận như ngày xưa nữa.

Nhiều đêm tôi thao thức suy nghĩ về định hướng của bản thân, về tình cảm giữa những đồng hương biệt xứ, về trách nhiệm đối với đất nước đang còn nghèo khổ ở bên kia. Tôi mong muốn có một cộng đồng vững mạnh, mỗi người biết xây dựng cho bản thân, cho gia đình mình, cho thế hệ con em kế tiếp, cho một căn bản kinh tế vững mạnh giống như dân tộc lưu vong của Do Thái vậy. Cuối cùng, tôi quyết định dừng chân, quyết định từ bỏ mọi công việc liên quan tới sinh hoạt cộng đồng để dành hết thì giờ cho bản thân, cho gia đình và


con cái, cho việc xây dựng những liên hệ với người dân bản xứ, tạo ảnh hưởng với chính phủ Úc. Tôi quyết định không tranh chấp, không quan tâm tới cộng đồng, nhường lại quyền lãnh đạo cộng đồng cho những ai muốn lãnh đạo theo mục tiêu của họ, giống như ngày trước tôi đã đành đoạn chấp nhận rời bỏ đất nước mến thương.

3. Tay trắng khởi nghiệp

Thấm thoắt, tôi đã ở Úc hơn 2 năm, vốn liếng tiếng Anh đã đủ để hội nhập môi trường của dân bản xứ. Hằng đêm, sau khi dỗ con ngủ xong vào khoảng 11 giờ khuya, tôi lái xe đến đón Nguyệt tại một nhà hàng bán đồ ăn Việt Nam ở vùng Glebe, Sydney, tên là Tiến Vietnamese Restaurant. Nguyệt xin được chân rửa chén ở đây.

Công việc của Nguyệt thường kết thúc vào khoảng 11g30 khuya. Tuy nhiên, thỉnh thoảng nhà hàng quá đông khách hoặc khách ở lại khuya, tôi phải ngồi chờ. Nếu còn khách, tôi ngồi ngoài xe, nếu khách đã về hết, tôi ngồi trong quán đợi Nguyệt. Trong những lúc chờ đợi như thế, tôi có dịp trò chuyện với anh chủ quán vì anh cũng đang chờ xong việc để khóa cửa và tính tiền. Một lần, hai lần, rồi vài lần như thế, tôi có dịp gần gũi, hỏi han thêm về người chủ này. Được biết anh đi du học từ năm 1967 ở New Zealand lấy văn bằng kỹ


sư cơ khí, sau đó anh sang Úc học cao hơn và học thêm nhiều bằng cấp khác.

Sau ngày 30-4-1975, anh không còn liên lạc được với gia đình ở Việt Nam. Nỗi nhớ nhung trong anh lớn lên từng ngày. Ý nghĩ mở nhà hàng thức ăn Việt để đỡ nhớ quê hương và gia đình bắt đầu manh nha, đây cũng là cách để tự giải quyết vấn đề sinh sống. Thế là anh làm thật. Tiến Vietnamese Restaurant là nhà hàng bán đồ ăn Việt Nam đầu tiên tại Sydney và có lẽ đầu tiên tại Úc. Tiến chính là tên người đàn ông đó - Lê Thẳng Tiến. Chính từ nhà hàng này đã mở lối chorất nhiều đồng hương Việt Nam bắt đầu lập nghiệp, trong đó có gia đình tôi.

Tôi và anh Tiến trò chuyện với nhau về khá nhiều vấn đề: thời cuộc, đất nước, cộng đồng, cách nhìn trong kinh doanh... Anh Tiến là một Phật tử thuần thành, một người Việt yêu nước với cái tâm trong sáng. Tuy nhiên, vì quan niệm chính trị của anh không giống những người chống Cộng khác nên có lúc anh bị gọi là “Tiến Việt cộng”. Cái tên đó ra đời bởi anh yêu nước theo suy nghĩ của anh nhưng lại không theo số đông mọi người ở đây. Anh yêu nước theo tinh thần dân tộc, vì dân tộc, không vì một đảng phái chính trị nào. Tôi hoàn toàn đồng ý và ủng hộ tinh thần yêu nước trong sáng ấy.

Khi bàn tới việc kinh doanh hoặc chọn nghề, anh phân tích cho tôi nghe về việc học ở Úc, về giá trị bằng cấp và sự cần thiết của việc kiếm tiền. Từ những


lần chuyện trò, suy nghĩ kiếm tiền bắt đầu lớn lên trong tôi. Lúc đó anh Tiến đã sống ở Úc hơn 16 năm, có rất nhiều bằng cấp, nếu ở Việt Nam thì anh là một nhà trí thức, một nhà khoa bảng, có thể anh đang làm ở viện nghiên cứu nào đó hoặc là giảng viên đại học.

Nhưng ở Úc thì mọi chuyện thực tế hơn, việc học và bằng cấp chỉ là hành trang vào đời, chỉ là kiến thức căn bản để có thể suy luận. Nếu muốn thành công và đóng góp cho xã hội về khoa bảng thì phải đi xa hơn nữa, phải dành hết thì giờ để nghiên cứu và sáng tạo. Sự thành đạt về mặt kinh tế mới là thực dụng và cần thiết.

Những câu chuyện của anh Tiến, những bài học kinh nghiệm, những lời khuyên của anh khiến tôi suy nghĩ hằng đêm. Tôi nghĩ về anh, về thời gian anh sống ở Úc, về những bằng cấp anh có rồi so sánh với hiện trạng của mình. Tôi nhận ra rằng với tuổi tác và hoàn cảnh lúc này, tôi không thể đi theo con đường đang chọn.

Tôi không cần đi học để lấy thêm kiến thức, để có bằng cấp. Có những điều ấy để làm gì? Xin việc ư? Tôi đã học nhiều rồi! Tôi có đủ hành trang để vào đời. Việc cần làm bây giờ là phải kiếm tiền nuôi mẹ ở Việt Nam, kiếm tiền lo cho vợ và cho con ở Úc. Tôi đã quyết chọn con đường mới: kinh doanh!

Cơ duyên gặp gỡ và tâm tình cùng anh Tiến thật sự là cơ hội thúc đẩy vợ chồng tôi có định hướng mới trong đời sống ở Úc. Tôi bàn bạc nhiều lần với Nguyệt


về tương lai của chúng tôi tại nơi này. Nguyệt gốc người Hoa lai Việt, lớn lên trong môi trường người Việt, học trung học tại Trường Tống Phước Hiệp, tỉnh Vĩnh Long và vào đại học năm 1975, trong người luôn có dòng máu kinh doanh. Tôi không có dòng máu đó. Tôi chỉ biết đi học, đi dạy học và đấu tranh, luôn có quyết tâm thoát nghèo nhưng chưa bao giờ có suy nghĩ sẽ đi theo nghiệp kinh doanh. Có lẽ chính năng khiếu kinh doanh của Nguyệt đã động viên tôi mạnh dạn quyết định thay đổi định hướng cuộc sống tại Úc. Đó là một bước ngoặt đặc biệt quan trọng trong cuộc đời của tôi, của Nguyệt và các con tôi về sau.

Định hướng đi tìm cơ hội kinh doanh đã được vạch ra, việc quan trọng bây giờ là lên kế hoạch thực hiện. Chúng tôi nên bắt đầu từ đâu? Phải làm gì? Đó là câu hỏi lớn cho những người mới tới định cư ở Úc. Không có vốn liếng tiền bạc thì bắt đầu như thế nào? Câu hỏi này giống như câu hỏi khi còn ở Việt Nam là làm sao đi vượt biên khi không có đồng bạc nào, thế rồi cuối cùng chúng tôi vẫn có mặt ở đây và vẫn bình an. Sau khi bàn bạc, chúng tôi dự định sẽ tìm một nhà hàng nhỏ ở bất cứ nơi nào trên nước Úc để làm vạch xuất phát.

Để thực hiện kế hoạch đó, tôi nhắc Nguyệt trong khi làm việc ở nhà hàng hãy cố gắng học lóm cách tổ chức nhà bếp, cách nấu nướng và sắp xếp đơn đặt hàng. Nhờ chịu khó cộng với khiếu làm việc ở nhà hàng nên từ vị trí rửa chén ban đầu, Nguyệt được đưa lên phụ bếp và thỉnh thoảng cũng được giao cho nấu vài món


căn bản khi đông khách. Mục đích của Nguyệt là học hỏi mà lại được giao vị trí phụ bếp nên không lâu sau Nguyệt đã khiến anh Tiến yên tâm trong vai trò đảm trách nhà bếp.

Nhiệm vụ của tôi là đi tìm nhà hàng. Tôi đi tìm những nhà hàng gặp khó khăn, sắp đóng cửa hoặc đã đóng cửa để thương lượng tìm mua lại hoặc hợp tác. Về tài chính, thời gian qua chúng tôi có dành dụm được một chút ít nhưng chắc chắn không đủ vào đâu nên sẽ mượn các cậu thanh niên ở chung nhà mỗi người một ít.

Người giúp tôi nhiều nhất trong việc mở nhà hàng là cô giáo dạy tiếng Anh Marty Morrison mà tôi đã nhắc ở trên. Marty khuyến khích và giúp đỡ tôi rất nhiều, không giúp bằng tiền nhưng giúp bằng ảnh hưởng, bằng vị thế trong xã hội. Chồng của Marty là Bill Morrison - dân biểu liên bang vùng Rockdale thuộc Đảng Lao động, từng là Bộ trưởng Bộ Quốc phòng dưới thời chính phủ Withlam. Tôi có dịp ghé nhà ông nhiều lần, trò chuyện với ông về tình hình chính trị thế giới, chính trị nước Úc và nhất là sự thỏa thuận liên kết giữa Úc và Việt Nam, về chính sách của Úc đối với châu Á, trong đó có Việt Nam. Những cuộc trò chuyện đó đã cho tôi kiến thức và tầm nhìn về tương lai Việt Nam qua cái nhìn của những nhà lãnh đạo Úc.

Đã quyết tâm thì chắc chắn cơ hội sẽ đến. Khi đi dự một tiệc cưới, tôi tình cờ ngồi cùng bàn với một


người đồng hương. Anh cũng là người gốc Huế nhưng sinh sống ở Nha Trang, đang có một nhà hàng ở vùng Wollongong nhưng không muốn kinh doanh nữa. Anh đồng ý sang lại cho tôi với giá 15.000 đô la Úc và còn cho trả góp. Có lẽ cơ hội có một không hai đã đến. Tôi mừng quá, vội tính lại số tiền gom góp và vay mượn được từ những người ở cùng nhà thì còn thiếu khoảng 7.000 đô la. Tôi hy vọng anh sẽ cho nợ số tiền đó. Song, để chắc ăn, tôi đi gặp Marty, trình bày sự việc và có ý muốn đi vay ngân hàng, mong Marty bảo lãnh giúp. Cô không từ chối với số tiền nhỏ đó, còn động viên tôi: “Chắc chắn Trung sẽ thành công trên nước Úc!”.

Thế là tôi quyết định dọn về vùng Wollongong, cách Sydney 60 km, chia nhà với một gia đình người Việt ở đó và chuẩn bị khai trương nhà hàng. Ngoài việc cho trả góp, anh đồng hương còn cho chúng tôi vào sửa sang nhà hàng trước khi anh chính thức sang tên cho tôi kinh doanh dưới một cái tên mới.

Không có khởi đầu nào có thể thuận lợi hơn vậy! Thế là tôi nhờ những cậu thanh niên mà tôi từng giúp đỡ ở Trung tâm Nuôi trẻ em Việt Nam không thân nhân ở Úc về giúp tôi sơn sửa, dọn dẹp, in ấn và phát tờ rơi để quảng bá… Với lực lượng gần 50 em, chỉ trong vòng một tuần lễ, tôi đã hoàn tất các khâu sửa chữa và chuẩn bị khai trương nhà hàng. Chúng tôi đặt tên nhà hàng nằm ở đường Keira của mình là Trang’s Vietnamese Restaurant. Trang là tên con gái đầu lòng, lớn lên trong lúc vợ chồng tôi mới lập nghiệp ở xứ


người. Chọn tên ấy cho nhà hàng như một cách giữ lại chút kỷ niệm về con trong những ngày đầu kinh doanh.

Sự việc trông có vẻ suôn sẻ, chúng tôi rất vui mừng với những bước đầu kinh doanh ở xứ người. Trong thời gian chờ đợi luật sư làm các thủ tục pháp lý như sang tên, đăng ký chính quyền địa phương,…, người đồng hương ấy hỏi mượn tiền tôi vài lần. Tôi không thể từ chối vì anh ta đã rất nhiệt tình cho phép tôi vào nhà hàng sửa sang, đổi tên nhà hàng và chuẩn bị khai trương. Tổng số tiền mượn là 5.000 đô la, tương đương 1/3 tổng giá trị nhà hàng. Mọi việc quá thuận lợi! Vợ chồng tôi tất bật mỗi ngày chuẩn bị cho nhà hàng. Mọi thứ gần như đã xong xuôi. Viễn cảnh tươi sáng đã hé mở…

Nhưng rồi một ngày, mọi thứ trở thành cơn ác mộng! Một cú sốc lớn lại đến trong cuộc đời tôi khi mới chập chững làm ăn ở xứ người. Luật sư báo với tôi rằng nhà hàng đó không hợp lệ, hiện tại chưa có giấy phép kinh doanh, cũng chưa có sự đồng ý của chính quyền địa phương, hợp đồng thuê nhà đã hết hạn 6 tháng mà vẫn chưa được thanh toán.

Chưa dừng lại ở đó, Trang’s Vietnamese Restaurant vừa khai trương ngày đầu thì đã có rất nhiều nhà cung cấp gọi điện thoại đòi tiền nợ, các công ty tài chính gọi đến liên tục đòi số tiền vay mượn mua máy điều hòa không khí, bàn ghế, tủ lạnh… Các công ty tài chính thậm chí còn gửi những người đòi nợ chuyên nghiệp tới nhà hàng hăm dọa đưa tôi ra tòa để


tịch thu vật dụng trong nhà hàng. Trong khi đó số tiền dành dụm và vay mượn đã dồn gần hết cho người đồng hương. Thế là hết!

Muốn tiếp tục duy trì nhà hàng, tôi phải có rất nhiều tiền để đi xin giấy phép, trả tiền thuê nhà 6 tháng, trả tiền các công ty tài chính cho bàn ghế, máy lạnh, tủ lạnh... và một số nhà cung cấp. Tôi bàng hoàng với cách thức lừa đảo ấy. Anh ta nỡ gạt gẫm những đồng tiền mồ hôi nước mắt mà vợ chồng tôi dành dụm bấy lâu, nỡ lừa gạt những người cùng quê hương mới chân ướt chân ráo trên đường lập nghiệp. Tôi đã không phòng bị, đã bị cái mác “đồng hương” làm mờ mắt. Nguyệt sốc nặng vì nhớ lại những ngày tháng vất vả làm thuê đến tận khuya trong nhà hàng để chắt chiu từng đồng từng cắc, thậm chí phải bỏ bê cả con cái. (Cú sốc đó khó có thể nguôi ngoai, dù đã 32 năm trôi qua. Kể cả bây giờ, khi gặp lại người đồng hương lừa gạt đó, Nguyệt vẫn không thể nguôi ngoai cơn giận, vẫn chưa tha thứ cho hành động lừa đảo đó).

Tôi khủng hoảng. Số tiền vốn gom góp và vay mượn gần 7.000 đô la đã gần hết mà áp lực trả nợ các công ty tài chính quá lớn. Dù vậy, tôi vẫn phải tiến tới, phải thương lượng với các công ty tài chính và hứa sẽ sắp xếp để trả chậm, thương lượng cả với chủ nhà để kéo thêm thời gian buôn bán. Tôi khuyến khích Nguyệt cứ kiên nhẫn, cứ buôn bán bình thường. Những dàn xếp để kéo dài thời gian buôn bán đã tạm ổn. Tôi chấm dứt mọi liên hệ tiền bạc với người đồng hương, yêu cầu anh trả tiền lại cho tôi thì tôi sẽ giao nhà hàng lại.


Trong lúc đó, tôi bắt đầu đi tìm và dò hỏi những nhà hàng buôn bán ế hoặc sắp đóng cửa trong khu vực gần đó. Tôi quyết tâm không rời khỏi con đường kinh doanh vì vẫn còn nguồn vay từ công ty tài chính mà Marty sẽ bảo lãnh nếu tôi cần sử dụng. Tôi luôn tin rằng ở hiền gặp lành. Rốt cuộc, cơ may thật sự rồi cũng đến. Tôi tìm được một nhà hàng gần đó, cùng nằm trên một con đường. Nhà hàng này bán thức ăn Tây do người gốc Nam Tư làm chủ, họ buôn bán không tốt lắm, chủ nhà muốn nghỉ ngơi nhưng còn kẹt hợp đồng nhà. Tôi thương lượng với họ để mua lại những vật dụng cũ kỹ của nhà hàng và sang tên hợp đồng thuê nhà, đồng thời tiếp tục ký hợp đồng mới với số tiền 3.500 đô la. Tôi có thể vay khoản tiền đó từ công ty tài chính. Thế là tôi bắt đầu lên kế hoạch dời nhà hàng.

Áp lực từ các công ty tài chính đến nhà hàng đòi nợ và các nhà cung cấp kéo tới đòi tiền quá lớn. Tình trạng bê bết ấy bắt đầu ảnh hưởng đến việc buôn bán. Do đó, ngay sau khi ký xong hợp đồng với nhà hàng mới, tôi quyết định đóng cửa ngay nhà hàng cũ, dán thông báo sẽ dời qua địa chỉ mới tại số 165 đường Keira, Wollongong. (Nhà hàng này vẫn tồn tại đến ngày nay. Dù qua nhiều đời chủ, Trang’s Vietnamese Restaurant vẫn là nơi có những món ăn thuần túy Việt Nam phục vụ người bản xứ. Nơi ấy có không gian ấm cúng, có màu sắc trang trí phản ánh văn hóa Việt Nam, nơi thực khách có thể tìm hiểu về văn hóa và con người Việt Nam).


Nhà hàng Trangs vẫn đó sau 32 năm tại Úc ( Ảnh: Google )

Tôi đã kỹ lưỡng, chặt chẽ hơn rất nhiều trong các khâu tìm hiểu và ký kết hợp đồng. Đội ngũ thanh thiếu niên có học đã xuống đường quảng cáo không lương cho nhà hàng. Các bạn trẻ đã giúp tôi trong bước đầu lập nghiệp. Sau cú sốc bị lừa đảo lớn, Nguyệt đã lấy lại được tinh thần. Trang’s Vietnamese Restaurant đã chính thức khai trương tại địa chỉ mới và mọi thứ đều thuộc về chúng tôi. Nhà hàng đó là của tôi! Là mồ hôi nước mắt của hai vợ chồng! Là sự nghiệp đầu tay của tôi! Tôi hân hoan trong ngày khai trương. Tôi dành hết thời gian, công sức cho nhà hàng mới, lo lắng từ món ăn, việc phục vụ, đến gần gũi, chăm sóc khách hàng… Ngoài số khách có sẵn từ nhà hàng cũ chuyển


qua, tôi bắt đầu xây dựng lượng khách mới bằng cách quảng cáo trên các phương tiện truyền thông.

Như đã nói ở trên, tôi có người bạn tên Christ Donneley - một nhà báo có ảnh hưởng của vùng Wollongong và Illawarra. Tôi mời Christ ghé nhà hàng ăn cơm và nhờ anh cho ý kiến. Sau bữa ăn, anh nói sẽ viết một bài báo ngắn về tôi và các món ăn của nhà hàng Trang’s. Anh gọi tôi là “Trang” dù tôi đính chính nhiều lần rằng tôi tên Trung, không phải Trang, Trang là tên con gái tôi. Nhưng người ngoại quốc phát âm chữ Trung không được nên họ cứ gọi tôi là “Trang”. Kể từ đó tên thường gọi của tôi trong cộng đồng người bản xứ và nhiều nơi trên thế giới mà tôi có liên hệ làm ăn đều là Trang, tức Trang Ho - tên gọi thứ hai được dùng trong cộng đồng người Tây phương.

Như lời hứa, bài báo được đăng. Tôi mua đọc, thầm cảm ơn Christ đã dành cho tôi và nhà hàng Trang’s những câu chữ không thể trả bằng tiền. Bài báo ca ngợi món ăn Việt Nam, ca ngợi nhà hàng và cá nhân tôi. Nhờ bài báo đó, khách đến nhà hàng đông đến mức không thể nhận đặt bàn. Đa số khách đi ăn đều mang theo tờ báo đó. Họ xếp hàng dài để chờ có bàn trống, nhiều người không chờ được đành hẹn dịp khác.

Cứ thế nhà hàng lúc nào cũng đông khách, trở thành nơi quy tụ, hội họp, gặp mặt tán gẫu, hẹn hò (meeting point)… của giới trí thức trung lưu như các giáo sư ở Đại học Wollongong, các bác sĩ, nhà báo… vào dịp cuối tuần hoặc sau giờ làm. Không chỉ là khách


quen, nhiều người đã trở thành bạn uống rượu tán gẫu thâu đêm với tôi. Có lúc đông khách, họ còn vào bếp phụ việc. Sự liên hệ thân tình đó vẫn được giữ cho đến tận ngày nay. Xin cảm ơn Geoff Robison, Gary Jones, Christ Donneley và nhiều bằng hữu khác!

Việc kinh doanh dần ổn định. Chúng tôi có tiền dư tiền để nên bắt đầu mua nhà để ở và đầu tư, gởi tiền về Việt Nam giúp mẹ tôi xây lại căn nhà vốn đã ọp ẹp từ lâu, san sẻ khó khăn với bà con dòng họ ở quê nhà, giúp sửa chữa đường đi trong làng xóm... Cũng nhờ những khoản tiền có được từ kinh doanh mà người thân của Nguyệt đã vượt biên thành công, được bảo lãnh tới Sydney, Úc. Thế là từ nay Nguyệt không còn lo lắng về gia đình nữa! Toàn bộ gia đình Nguyệt đều đã sống ở nước ngoài: anh cả và gia đình ở châu Âu, hai người em và mẹ sống ở Sydney. Nhờ vậy, Nguyệt có thể dành nhiều thì giờ hơn cho chồng con và sự nghiệp.

Gia đình sum họp, việc làm ăn thuận lợi, đời sống vật chất đã khá hơn rất nhiều, chúng tôi cũng đã hòa đồng và hội nhập xã hội của người dân bản xứ. Vì vậy, tôi bắt đầu quan tâm tới đời sống tinh thần, cụ thể là nghĩ tới việc sinh thêm con. Rồi đứa con thứ hai chào đời. Nguyệt ngày càng bận rộn với việc nuôi dưỡng con cái, chăm lo bếp núc của nhà hàng. Đứa con gái đầu lòng bắt đầu vào tiểu học, tôi cần thêm thời gian cho con nhưng những ngày thứ bảy, chủ nhật, ngày lễ… lại là những lúc bận rộn nhất ở nhà hàng. Thời gian dành cho con cái ngày càng tỉ lệ nghịch với sự phát đạt trong kinh doanh. Điều đó khiến tôi manh


nha suy nghĩ tìm giải pháp có thể phát triển kinh doanh mà vẫn có thì giờ chăm lo, dạy bảo các con. Vậy là thêm một bài toán mới cần giải quyết!

Sau nhiều băn khoăn, tôi quyết đi một vòng thế giới qua châu Âu và Mỹ để học hỏi và tìm kiếm cơ hội. Chuyến đi đó đã mở ra con đường mới, trở thành định hướng chủ lực cho sự nghiệp của tôi sau này.

4. Vượt sóng thương trường

Từ Úc, tôi sang châu Âu rồi qua Mỹ để tham quan, nghiên cứu, từ đó tìm hướng làm ăn mới. Chính Houston, Texas, Mỹ là nơi tôi tìm được đáp án: kỹ nghệ hóa ngành thực phẩm thay vì chỉ làm nhà hàng trong phạm vi hạn hẹp ở địa phương!

Tôi sẽ kỹ nghệ hóa những thức ăn đó và sản xuất đại trà bằng máy để phân phối cho thị trường rộng lớn hơn. Ý nghĩ ấy thật sự lớn quá so với khả năng tài chính hiện tại. Thêm nữa, vấn đề thị trường và kênh phân phối đòi hỏi nhiều kiến thức mà tôi lại chưa có. Tài sản vỏn vẹn của tôi là ít tiền bạc và kiến thức về điện, cơ khí tích lũy được khi học đại học và thực hành khi vận dụng kiến thức để đóng ghe vượt biên.

Sau hành trình tìm cơ hội và xác định được hướng đi mới, tôi trở về Úc, gặp ngay anh Tiến (chủ nhà hàng Tiến Vietnamese Restaurant - nơi Nguyệt từng rửa chén) để bàn về ý nghĩ kỹ nghệ hóa ngành


thực phẩm Á châu mà đồ ăn Việt Nam là chủ lực, ví dụ như món chả giò… Anh Tiến vốn là kỹ sư chuyên về cơ khí, lại thành công trong lĩnh vực nhà hàng nên cũng đã ấp ủ kế hoạch này nhiều năm nhưng chưa làm được. Gặp được người cùng tham vọng, cùng suy nghĩ nên anh mạnh mẽ ủng hộ kế hoạch này. Song anh cho biết không có tiền để hùn hạp vì đang bận đầu tư vào bất động sản. Anh nói: “Mình đã khá giả rồi. Bây giờ đã làm thì làm cho đáng. Tôi sẽ ủng hộ anh!”. Cam kết đó là động lực thúc đẩy tôi mạnh dạn đi sâu vào việc nghiên cứu thêm về vốn, thị trường và máy móc.

Tôi bàn với Nguyệt về việc phát triển nhà hàng hoặc mở tiệm vàng - kim cương mà Nguyệt vốn rất thích, không quên phân tích về sự giới hạn của những việc kinh doanh nhỏ lẻ và điều quan trọng nhất là chúng tôi cần thêm thời gian để lo cho con cái. Tôi đề nghị với Nguyệt rằng sẽ kỹ nghệ hóa ngành thực phẩm, nếu thành công thì chỉ cần sau 5 năm, Nguyệt có thể nghỉ ngơi để lo cho các con khi chúng vào trung học. Những câu hỏi Nguyệt đặt ra cho tôi là tiền đâu để làm? Sẽ bán sản phẩm cho ai?,… Chúng tôi có thừa sự chịu khó và hy sinh nhưng tiền đâu để thực hiện vì mở nhà máy cần rất nhiều vốn và phải có thị trường.

Tôi lên kế hoạch tính toán tài chính, kênh phân phối thị trường và đề nghị với Nguyệt: “Hãy sang nhà hàng, bán hết tài sản hoặc cầm cố tất cả tài sản chúng ta có cho ngân hàng, viết đề án kinh doanh và nhờ ngân hàng hỗ trợ. Nếu thất bại, chúng ta sẽ trắng tay và em


cứ xem như trở về ngày mình mới tới Úc với hai bàn tay trắng không có cả 10 xu để gọi điện thoại”.

Nguyệt hơi bàng hoàng, lo lắng. Em suy nghĩ nhiều ngày và chúng tôi lại tiếp tục bàn bạc về công việc mới. Đó quả là một quyết định lớn trong cuộc đời. Sự thành công hay thất bại sẽ ảnh hưởng tới sự nghiệp trong tương lai và ảnh hưởng tới cả đời sống của con cái nên chúng tôi rất cân nhắc. Sau cùng, Nguyệt quyết định ủng hộ kế hoạch của tôi dù mẹ vợ tôi hoàn toàn chống đối; dù bạn bè, người thân cho rằng tôi đang “đội đá, vá trời”, khó thể thành công vì mộng tưởng lớn quá.

Đã suy nghĩ kỹ, tính toán kỹ nên tôi bắt tay làm ngay. Việc sang lại nhà hàng rất dễ dàng vì nhà hàng vốn đông khách, người chủ mới chính là nhân viên làm việc trong nhà hàng nên biết rõ về doanh số và lợi nhuận. Tôi tiếp cận với ngân hàng để đề xuất dự án. Mặt hàng đầu tiên tôi sẽ đầu tư sản xuất là chả giò, cơm chiên Dương Châu, chuối chiên và những món ăn khá nổi tiếng tại nhà hàng chúng tôi như bò lúc lắc, gà xào lăn... Tất cả được đóng hộp và phân phối cho các hệ thống siêu thị và các đại lý.

Sau hơn một tuần bổ túc hồ sơ về kế hoạch tài chính, ngân hàng quyết định ủng hộ chúng tôi. Giám đốc ngân hàng nói với tôi rằng: “Nếu anh mua căn nhà, có sự cố gì thì chúng tôi có thể bán. Nhưng xây dựng nhà máy, mua máy móc mà gặp sự cố thì tôi không bán được cho ai. Đây là một quyết định lớn trong vai trò


giám đốc của tôi nhưng tôi tin anh qua quá trình anh mở nhà hàng”.

Tôi cảm ơn ông giám đốc rồi quyết định đặt bút ký giao toàn bộ tài sản cho ngân hàng mà lòng không tránh khỏi lo lắng. Nỗi lo sợ ấy còn hiển hiện rõ trên nét mặt của Nguyệt, trên bàn tay run run cầm viết ký. Tôi vỗ vai động viên em. Cái vỗ vai ấy tôi cũng dành để động viên chính mình.

Thế là Trangs Food Pty Ltd. được thành lập năm 1985. Chúng tôi bắt đầu xây dựng nhà máy bằng chính công sức của mình. Tôi bắt tay làm việc ngày đêm, mày mò, học hỏi và tự làm nên từng mảnh ghép của nhà máy cùng một người thợ phụ. Để giảm thiểu tối đa chi phí xây dựng ban đầu, từ việc nhỏ nhất là hệ thống cống rãnh, đến hệ thống điện, trần nhà, quạt hút…, đến máy móc cho sản xuất như máy đánh bột, máy phân chia nhân, máy chiên… tôi đều tự làm nhờ vào những kiến thức được học và tham khảo, cùng với sự góp ý của anh Tiến. Khi mọi thứ hoàn thành, tôi nhờ người có bằng cấp ở lĩnh vực này kiểm tra và ký tên thay.

Nhà máy bắt đầu đi vào hoạt động. Thị trường là bước kế tiếp và có lẽ là khâu khó nhất đối với nhà sản xuất. Tôi lặn lội tìm tòi, tiếp xúc với tất cả nguồn thông tin có được. Ban đầu, tôi tự tiếp xúc với các nhà phân phối để bán hàng, tự lái xe đi giao hàng, nói chung là làm tất cả những gì có thể. Nguyệt dành tất cả thời gian giúp phần sản xuất cho nhà máy khi tôi phải đi ra ngoài.


Thế nhưng sự cạnh tranh trong kỹ nghệ không dễ dàng như làm nhà hàng. Những sai sót trong chất lượng sản phẩm có thể khiến công ty phá sản. Những lô hàng đầu tiên của chúng tôi bị trả về vì chúng tôi chưa có kinh nghiệm trong chế biến sản phẩm đông lạnh. Quả thật, kỹ thuật đông lạnh sản phẩm chế biến hoàn toàn xa lạ với chúng tôi. Đó là bước thất bại đầu tiên khi tôi bước vào lĩnh vực kỹ nghệ sản xuất.

Vốn liếng gần cạn, thị trường lại chưa xâm nhập được, kỹ thuật chế biến còn chưa nắm vững hoàn toàn, máy móc vẫn còn trong giai đoạn phát triển… - những điều ấy khiến chúng tôi bị áp lực rất lớn về tài chính. Bên cạnh đó, chúng tôi còn bị áp lực tinh thần bởi những chê trách đủ điều từ mẹ vợ, bạn bè… Hai con nhỏ được gởi cho bà ngoại. Có lúc tôi chạy chiếc ô tô Holden với công suất máy 4.1 nhưng chỉ có 2 đô la để đổ xăng, có nghĩa là xăng chỉ đủ chạy về tới nhà. Đời sống gia đình gần như khánh kiệt hoàn toàn.

Chúng tôi không còn để ý tới chuyện ăn uống vì đang thiếu thốn đủ thứ. Mì gói trở thành thực phẩm chính của vợ chồng. Những tô mì dần trở nên nặng nề hơn. Chúng tôi ăn cho qua bữa chứ không phải vì đói, ăn để có sức khỏe chứ không phải vì cái thú nào. Tâm trí chúng tôi không hề đặt vào những tô mì đó…

May mắn là tôi không cô đơn trên hành trình cam go ấy bởi còn có người vợ thương yêu. Chúng tôi không than van, không nặng nhẹ chê trách nhau, chỉ cùng nhau vạch ra những phương án để giải quyết.


Điều quan trọng là tôi và Nguyệt luôn tin tưởng nhau và tin vào bản thân. Vợ chồng tôi quyết định tiếp tục đi tới. Những sai lầm phải được sửa, những thiếu sót phải được bù đắp, những món nợ nần thì gác lại để trả sau.

Trong thời gian này, giấy triệu tập và các cuộc hẹn từ tòa án được gửi đến liên tục, tôi phải ra tòa tất cả 7 lần để xin khất nợ. Tôi không phủ nhận với tòa việc tôi mắc nợ nhà cung cấp. Nhưng hiện giờ tôi không có tiền để trả, tôi hứa với tòa là sẽ trả từ từ nếu việc kinh doanh khá lên. Nếu tòa phải đóng cửa công ty thì tôi sẽ trở về đời sống thất nghiệp và đương nhiên các nhà cung cấp cũng không thể lấy tiền lại. Thế là tòa cho khất nợ và tôi cam kết trả hằng tháng với mức tối đa có thể.

Chúng tôi tiếp tục công việc sửa sai, bù đắp, tiếp tục học hỏi và tìm những cách khắc phục tối ưu nhất. Phần tôi còn phải tiếp tục tìm thêm thị trường. Trên hành trình ấy, tôi gặp Rod Glover - người đang bán hàng cho một công ty tầm trung bình đang cung cấp hàng cho siêu thị. Công ty này đang trên đà phát triển và cũng đang cần hàng để bán. Thế là Rod nhận bán hàng cho tôi để lấy hoa hồng. Cũng từ đó Rod Glover trở thành bạn thân của tôi (tình bạn này kéo dài đến tận hôm nay. Rod hiện là thành viên Ban cố vấn của tập đoàn chúng tôi. Cảm ơn Rod!).

Việc cung cấp sản phẩm cho siêu thị qua trung gian là Rod diễn ra khá thuận lợi. Trong thời gian này, chúng tôi đã rút tỉa được kinh nghiệm trong sản xuất,


sửa chữa những sai lầm đã mắc phải. Việc kinh doanh dần ổn định, nợ nần dần được trả hết, đời sống của vợ chồng tôi trở lại bình thường. Chúng tôi tiếp tục phát triển nhiều mặt hàng mới trong khi Rod khá bận rộn với công việc của công ty anh đang làm. Vì vậy tôi phải tự mò mẫm để làm công việc mà Rod đang làm là tiếp thị bán hàng (sales marketing).

Người đầu tiên tôi được tiếp cận trong sự nghiệp bán hàng cho siêu thị là Ian Dunn - người mua hàng cho hệ thống siêu thị Woolworths - siêu thị lớn nhất nước Úc. Tôi xin gặp Ian và chào hàng với anh. Ian đánh giá chúng tôi là nhà cung cấp mới có tiềm năng, có sáng tạo và có khả năng cạnh tranh nên đồng ý cho công ty tôi trở thành nhà cung cấp trực tiếp cho Woolworths không qua trung gian nào. Từ đó, con đường phát triển của tôi không còn giới hạn nữa (cho đến bây giờ, tức sau 28 năm, chúng tôi vẫn cung cấp hàng cho Woolworths. Ian hiện đã lên đến vị trí lãnh đạo của hệ thống siêu thị này. Cảm ơn Ian Dunn!).

Công việc kinh doanh cứ tiếp tục đi lên. Ngoài Wollworths, chúng tôi còn cung cấp sản phẩm cho các hệ thống siêu thị khác ở Úc như Franklins, Coles, David’s Holding (nay là Metcash)… Việc làm ăn khá thuận lợi, nhiều hợp đồng được ký, đơn hàng đến liên tục. Nhà máy ngày càng bận rộn và đang cần được mở rộng diện tích. Chúng tôi quyết định tìm mua một khu đất rộng rãi hơn để xây nhà máy mới lớn hơn, khang trang hơn nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường. Sau một thời gian tìm kiếm, tôi mua được một thửa đất nằm


trong khu công nghiệp vùng Wetherill Park. Tôi bắt đầu nhờ kỹ sư xây dựng lo thiết kế. Việc xây dựng nhà máy kéo dài khoảng một năm, kể từ khi xin giấy phép cho đến khi khánh thành.

Khâu sản xuất được chuyển về cơ sở mới - nơi có đủ mọi phương tiện cần thiết để phát triển. Việc triển khai máy móc tự động hóa cũng bắt đầu. Trong giai đoạn này, công ty đã đứng vững và là một trong những nhà cung cấp có uy tín. Tôi cũng đã xây dựng được đội ngũ nhân viên chuyên nghiệp giúp tôi những công việc hằng ngày.

5. Máy làm chả giò tự động – Thành tựu để cất cánh

Công ty đã xây dựng được uy tín, đạt được những thành công ban đầu, vì vậy tôi bắt đầu an tâm dành nhiều thời gian nghiên cứu máy móc cho việc tự động hóa sản xuất. Chiếc máy đầu tiên tôi muốn sản xuất là máy làm chả giò tự động vì chả giò là mặt hàng chủ lực lúc đó của công ty.

Ai cũng biết chả giò là món ăn truyền thống của người Việt Nam. Chả giò có nhiều cách chế biến và có thể làm từ nhiều nguyên liệu khác nhau. Người ta chỉ biết đến chả giò được làm bằng tay, đòi hỏi sự công phu bởi qua nhiều công đoạn. Sản xuất theo kiểu thủ công như vậy thì cần rất nhiều nhân công và thời gian.


Thế nên tôi quyết định chế tạo chiếc máy làm chả giò. Đã có nhiều người quan tâm vấn đề này nhưng chưa ai thành công trong việc tự động hóa hoàn toàn các công đoạn làm ra mặt hàng này.

Tôi bắt đầu mày mò nghiên cứu tài liệu ngày đêm, suy nghĩ hằng ngày hằng giờ, tìm kiếm và đầu tư, thử nghiệm máy làm chả giò. Hầu như tôi ăn ngủ với những suy nghĩ không ngừng về chiếc máy ấy. Cứ như vậy ngày qua ngày, cuối cùng tôi cho ra đời chiếc máy làm chả giò bán tự động. Đó chưa phải là đích đến nhưng đã giúp tôi vững tin là mình có thể tiếp tục theo đuổi kế hoạch này.

Thế là tôi tiếp tục mày mò thử nghiệm. Một thuận lợi lớn là tôi có cơ sở, có nhà máy, có đầy đủ phương tiện hỗ trợ, tức là làm ra chiếc máy rồi thử nghiệm ở ngay nhà máy của mình. Đôi khi những trục trặc khiến tôi nản lòng, chỉ muốn buông xuôi, bỏ cuộc. Nhưng nhìn lại những thành quả đã đạt được, nhìn chiếc máy đã đạt đến một nửa mong đợi, tôi lại quyết tâm đã đi thì phải đi đến cùng, không được phép dừng lại.

Chiếc máy 70% tự động ra đời đền đáp sự mong mỏi của tôi. Sau đó, chiếc máy đã đạt 90% tự động. Để rồi cuối cùng chiếc máy làm chả giò tự động 100% ra đời như một kết quả tất yếu. Chiếc máy tự động trong tất cả các công đoạn từ bước đầu làm da bánh tráng, đến làm nhân, bỏ nhân, xếp và cuốn; năng suất trung bình 45 cuốn/phút.


Niềm tự hào mãnh liệt nhất của tôi trong lĩnh vực kỹ nghệ hóa thực phẩm là đã thiết kế thành công máy làm chả giò tự động theo nguyên lý cơ và điện, vượt trội hơn hẳn loại máy sản xuất tại Nhật dùng hơi và điện tử rất phức tạp mà giá thành quá đắt. Thành công đó đã được một tờ báo kỹ nghệ ở Úc đánh giá cao và khen ngợi. Các báo đài dồn dập đến tìm hiểu và phỏng vấn tôi về thành công của chiếc máy. Các báo Việt ngữ cũng bắt đầu đăng tải tin tức về chiếc máy, do đó thông tin về chiếc máy được lan rộng trong cộng đồng người Việt khắp thế giới. Nhờ chiếc máy đó, chúng tôi không còn lo lắng về sản lượng. Giá thành sản phẩm cũng rất cạnh tranh và việc kinh doanh ngày càng thuận lợi, phạm vi hoạt động không còn giới hạn ở Úc nữa!

Cuối cùng tôi đã thành công sau gần 3 năm ròng rã dồn tất cả tâm huyết vào chiếc máy hằng mơ ước. Chế tạo thành công chiếc máy là niềm hạnh phúc

không thể nào tả được. Tôi đã đăng ký bản quyền chiếc máy làm chả giò này ở Úc. Với tôi, chiếc máy là thành tựu để đời trong sự nghiệp mà tôi sẽ không bao giờ quên. Đó cũng là nền tảng vững chắc để tôi cất cánh xa hơn.

Đúng như những gì tôi hứa với Nguyệt là hãy cố gắng giúp tôi 5 năm rồi lui về hậu trường để chăm sóc các con. Trong 5 năm đó, Nguyệt là nhân tố quan trọng


Báo chí Úc và báo tiếng Việt đăng tải về sáng chế máy làm chả giò tự động của tác giả. - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

giúp tôi đứng vững trước những sóng gió. Em không than vãn, không buồn bực, luôn kiên trì hỗ trợ và


khuyến khích tôi trong cả những lúc tưởng chừng tôi sắp sụp đổ, sắp rơi xuống tận vực sâu. Có lúc chúng tôi phải làm việc liên tục 36 tiếng, chỉ thay nhau thiếp đi vài tiếng rồi tiếp tục làm để kịp giao hàng. Những đóng góp, hy sinh đó của Nguyệt xứng đáng được tận hưởng thành quả hôm nay. Tôi đồng ý để Nguyệt nghỉ ngơi ở nhà, chăm lo, đưa đón và dạy dỗ các con. Song khi khá rảnh rỗi, em lại bắt đầu cảm thấy nhàm chán, thế là chúng tôi đồng ý sinh thêm con thứ ba cho vui nhà, vui cửa.

Đứa con thứ ba chào đời khi sự nghiệp của chúng tôi đã ổn định, nhà máy hoạt động tốt, công ty đã vững vàng để chuẩn bị cho bước phát triển xa hơn. Chúng tôi có nhiều thời gian hơn để chăm sóc, giáo dục con cái, chọn cho con học những trường học tốt, những môi trường sinh hoạt phù hợp nhất có thể.

6. Gia đình: Tổ Ấm Yêu Thương

Gia đình vẫn luôn là nền tảng vững chắc nhất cho sự nghiệp. Như đã đề cập ở trên, tôi tình cờ gặp bạn đời của tôi trên chuyến xe đò đi về Bạc Liêu. Đó là cô gái trẻ đẹp đương tuổi thanh xuân, lớn lên trong gia đình giàu có, cha học theo Tây, mẹ là người đẹp Thượng Hải. Cô sinh ra đã có dòng máu lai, lớn lên trong môi trường Việt Nam, học trung học ở trường Tống Phước Hiệp, Vĩnh Long, đậu tú tài vào lúc đất nước thống nhất.


Khi ấy tôi là cậu thanh niên nghèo với hơn 5 năm vào tù ra khám nhiều lần. Tôi chẳng có gì ngoài những tấm áo rách đã vá hai lần, tài sản duy nhất là lòng quyết tâm, kiến thức và trí tuệ. Nhưng vào giai đoạn đó, mọi việc được đánh giá bằng tiền, bằng vàng, bằng quyền lực, không ai cần kiến thức. Thế mà cô gái ấy đã nhìn thấy những giá trị tiềm ẩn trong tôi, quyết định cùng tôi xây dựng sự nghiệp, xây dựng gia đình và đồng hành cùng tôi qua bao thăng trầm suốt gần 35 năm qua. Đó là Nguyễn Minh Nguyệt - người vợ yêu quý của tôi.

Tôi muốn viết những dòng vinh danh người vợ yêu thương ấy nhưng vẫn không sao kể hết bằng bút mực. Làm sao quên được những ngày tháng Nguyệt trốn chạy gia đình vì bị phản đối cuộc tình duyên này? Em lầm lũi bỏ đi trong đêm tối mịt mà không hề có điểm đến. Em lảng tránh khi gặp người quen. Bạn bè em nói xiên nói xỏ, anh em trong nhà ruồng bỏ em chỉ vì em mang lòng yêu anh - người nghèo nhất trong xã hội lúc đó, người mặc chiếc áo không lành lặn, không tấc đất cắm dùi, không một tấm giấy tùy thân. Nhưng em vẫn quyết định yêu anh bởi nhìn thấy anh có đầy đủ kiến thức, có lòng quyết tâm vô hạn và có đầu óc thông minh đủ để dẫn dắt em. Cảm ơn những nỗ lực phi thường của em! Cảm ơn tình yêu cao quý em dành cho anh! Cảm ơn tình nghĩa sắc son cho đến bây giờ!

Có lẽ không thể nào kể hết những trải nghiệm của chúng tôi. Đó là những ngày tháng ăn cơm vỉa hè, không dám quay mặt ra ngoài vì sợ gặp người quen. Là


những đêm hai vợ chồng ngủ trên chiếc chiếu quấn tròn để chống sương gió khi ở bến xe. Là những ngày tháng Nguyệt sốt nặng khi ghe chúng tôi vừa qua khỏi Mỹ Tho. Là những tháng ngày vất vả ở Năm Căn, Cà Mau, em phải giả vờ thiếu ăn thiếu mặc. Là những lúc em ngã bệnh, là những giọt nước mắt khi bắt đầu tuyệt vọng trước sóng biển bao la, là những lo sợ hãi hùng khi gặp hải tặc, là những giọt nước mắt vỡ òa vui sướng khi thuyền cặp bến Thái Lan... Em đã cùng anh đi qua những đoạn đường gian khổ tận cùng như thế.

Không chỉ vậy, em còn rất hiếu thảo. Khi đã thành công, em bỏ qua những việc không hay mà người thân làm với em. Em chăm sóc mẹ già khi mẹ lâm trọng bệnh. Em đã là người chị tốt luôn chăm lo các em từ khi em vừa đặt chân tới Úc cho tới tận hôm nay. Những giọt mồ hôi em đổ ra để đổi lấy những số tiền được mang đi chia sẻ với chính những người từng ruồng bỏ em. Em đã giúp bạn bè bằng tấm thân tình dù em biết họ ích kỷ hẹp hòi, xấu xa lợi dụng. Em thật cao quý và tuyệt vời! Những kỷ niệm buồn nhiều hơn vui đó sẽ mãi mãi ghi sâu vào tim anh cho đến ngày nhắm mắt xuôi tay.

Rồi khi chúng tôi đến chỗ an bình để lập nghiệp, em gồng gánh phụ anh những ngày anh còn cắp sách đến trường. Em buồn tủi khóc than khi bị người ta lừa đảo. Khi mở nhà hàng, em tất bật trong bếp để có những món ăn ngon cho khách. Em đã ngủ hàng giờ trên xe để chờ con học xong, thao thức chờ đợi từng đêm khi con chưa đi học về. Em gồng mình không than


thở khi việc làm ăn của công ty không suôn sẻ. Cứ thế, em vẫn bên cạnh và tiếp tục gánh vác cùng anh cho đến bây giờ, khi đôi tay tôi bắt đầu từ từ khép lại, nhường việc kinh doanh cho thế hệ mà em đã sinh ra và có công nuôi dưỡng. Em là người vợ, người mẹ tuyệt vời. Xin mượn trang sách này vinh danh Em! Cảm ơn Em vì tất cả! Thật may mắn khi Anh có Em trong đời!

Ngoài những hy sinh và đóng góp cho sự nghiệp của gia đình, Nguyệt còn sinh ra ba người con mà tôi luôn hãnh diện bởi rất ngoan hiền, hiếu thảo và có nhiều ước vọng to lớn.

Susan là con gái đầu lòng của chúng tôi, tên tiếng Việt là Đoan Trang. Như đã nói, Susan sinh ra trên nước Úc khi chúng tôi vừa đặt chân tới đây khoảng hơn một tháng, đúng vào ngày Cách mạng Pháp 14-7. Tôi đặt tên con theo tên cô giáo đang dạy tôi tiếng Anh. Để lưu lại kỷ niệm cho con, tôi đặt tên nhà hàng của chúng tôi là Trang’s, sau này, tên tập đoàn Trangs Group cũng bắt đầu từ đó. Không được may mắn như hai em, Susan lớn lên vào thời điểm cha mẹ vất vả xây dựng sự nghiệp và nuôi gia đình ở Việt Nam. Vì vậy khi mọi việc ổn định, chúng tôi luôn lo lắng, quan tâm Susan nhất trong số ba đứa con.

Thật may mắn cho chúng tôi khi Susan thông minh và có tính độc lập cao. Những ngày tháng bố mẹ vất vả bận rộn với nhà hàng, khi bị người ta lừa đảo, những thiếu thốn vật chất… cũng chính là động lực để chúng tôi luôn thúc đẩy con ráng học hành. Khi những


ngày tháng khó khăn qua đi, chúng tôi luôn dành cho Susan những cơ hội tốt nhất. Susan được gửi vào học Trường Bankstown Grammar - thuộc hệ thống trường tư thục đắt giá nhất ở Sydney. Susan chịu khó, thông minh và quyết tâm nên đã đạt được kết quả tốt trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông và được chọn vào học ngành Luật Thương mại (Commerce Law) tại Đại học New South Wales.

Sau 5 năm học tập, Susan tốt nghiệp và trở thành luật sư. Tuy nhiên, Susan lại chọn ngành tài chính và được một ngân hàng đầu tư lớn nhất ở Úc tuyển dụng khi đang học năm cuối đại học. Hiện nay, sau 10 năm làm việc, Susan đã lên tới vị trí cao cấp trong ngân hàng đó. Tôi rất hãnh diện, tự hào với những thành tựu của con gái. Càng mãn nguyện hơn khi con rất hiếu thảo với cha mẹ, biết thương yêu anh chị em.

David là con thứ hai, được sinh ra khi việc kinh doanh nhà hàng đã vững vàng, đời sống dư dả, có của ăn của để và gia đình bên vợ tôi cũng đã đến Úc. Con được sinh ra tại Wollongong - thành phố nơi nhà hàng chúng tôi đang hoạt động. Cái tên David là do Susan đặt vì Susan thích trung tâm thương mại sang trọng ở Úc tên David Jones.

David được nuôi dưỡng khá đầy đủ về vật chất cũng như tinh thần. Con được bà ngoại và cha mẹ chăm lo đầy đủ. Tuy nhiên có một giai đoạn việc làm ăn của công ty gặp khó khăn, David không được cha mẹ gần


gũi nhưng bù lại, đã có bà ngoại và dì chăm lo. David khá đặc biệt so với những người Á châu bình thường bởi cao to giống người ngoại quốc. Con được huấn luyện và giáo dục rất bài bản. Tôi dành khá nhiều thì giờ cho David và muốn David thi vào trường chuyên nên đầu tư khá nhiều cho việc học của David từ những năm đầu tiên ở tiểu học.

David đậu vào trường chuyên, học hành tốt và đạt kết quả khá cao trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, khiến tôi và Nguyệt khá vui mừng. Tôi sẵn sàng ủng hộ David học bất cứ ngành nghề gì từ y khoa, luật khoa hay nha khoa… Nhưng David chỉ muốn đi theo con đường kinh doanh. Đó là quyết định đã thúc đẩy tôi chuyển sang bước ngoặt tiếp theo trong cuộc đời. Chúng tôi làm việc cật lực cũng vì các con, của cải tạo ra cũng là để lại cho con.

David chọn đường kinh doanh nên tôi phải hoạch định cho David. Hướng đi của David là học ngành thương mại (commerce) tại Đại học New South Wales. Tôi bắt đầu huấn luyện David từ ngày David mới bước chân vào đại học. Ba năm trôi qua, David tốt nghiệp văn bằng cử nhân thương mại, tôi bắt đầu giao việc bớt cho David và đó là bước đi đầu tiên mà ý nghĩ xây dựng tập đoàn bắt đầu manh nha. David là đứa con tốt, rất ngoan, hiếu thảo, có khả năng thu hút nhân tài, có đức tính đắc nhân tâm, tốt bụng với mọi người, luôn hướng tới tương lai. Tôi rất hạnh phúc và tự hào về David. Con là nguồn sống cho gia đình, cho tập đoàn mà tôi đã cất công gầy dựng.


Gary là con út. Tên con được đặt giống tên người bạn Mỹ Gary Jones mà chúng tôi quen khi kinh doanh nhà hàng. Như đã nói, Gary được sinh ra khi vợ tôi rảnh rỗi và công việc làm ăn thuận lợi, công ty phát triển mạnh mẽ. Cũng vì vậy Gary được nhiều người chăm sóc hơn. Con ít nói, tính tình độc lập và được Susan chọn cho học ở trường trung học tư thục Newington - rất nổi tiếng ở Sydney. Gary học cũng khá, song không giỏi như anh chị. Con tốt nghiệp trung học phổ thông hạng khá và đang theo học hai bằng cử nhân cùng một lúc ngành thương mại và tin học. Gary sẽ tốt nghiệp hai bằng cử nhân vào năm 2014.

Việc trưởng thành của con cái đúng như những gì chúng tôi hằng mong đợi. Tất cả đều nói được tiếng Việt, đủ khả năng để trò chuyện với bà nội và bà con ở Việt Nam, được giáo dục bài bản, học hành đàng hoàng, mặt mày sáng sủa, đẹp trai, đẹp gái, ngoan hiền và hiếu thảo. Tôi không mơ ước gì hơn thế: một gia đình đầm ấm hạnh phúc, một sự nghiệp đã ổn định, một đàn con nối nghiệp cha mẹ để trả lại những ân tình mà nước Úc đã cưu mang.

Vợ chồng tôi để lại gia sản cho các con. David sẽ là người tiếp nối sự nghiệp của Trangs Group với trách nhiệm quản lý và phát triển nó để sự hy sinh của chúng tôi không uổng phí.


Các con yêu quý, từ trái sang: David, Gary và

Susan - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

7. Trở về cố hương Sau những ngày tháng quần quật phấn đấu

không ngừng, cuối cùng tôi cũng gầy dựng được nền tảng sự nghiệp vững vàng, một công ty ổn định và đang trên đà phát triển. Tôi cũng đã đóng góp công sức cho nền kinh tế của Úc khi sử dụng một đội ngũ công nhân, chuyên viên và đóng thuế. Chính vì vậy, vào tháng 5-1989, Cơ quan Thương mại của Chính phủ Úc đã gửi thư mời tôi và công ty chúng tôi tham gia phái đoàn thương mại do Chính phủ Úc tổ chức để đến Việt Nam tìm cơ hội hợp tác kinh doanh theo lời mời của Chính phủ Việt Nam.


Người vợ tuyệt vời. Ảnh chụp tại Leningrad,

Nga năm 2012. - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

Tôi nhận thấy đây là cơ hội để tìm hiểu thêm về tình hình kinh tế Việt Nam sau 14 năm thống nhất và sau 10 năm tôi rời khỏi quê hương. Tôi chưa định về Việt Nam để tìm kiếm cơ hội hợp tác làm ăn song vẫn vui vẻ nhận lời vì muốn nhân dịp này danh chính ngôn


thuận về thăm quê hương, cụ thể là thăm Hà Nội và về quê thăm mẹ.

Nhưng vấn đề visa không hề đơn giản! Tôi gặp khó khăn với Đại sứ quán Việt Nam vì trước đó tôi làm báo, làm đài phát thanh, sinh hoạt cộng đồng tại Úc... - tức đã tham gia chính trị. Với sự can thiệp của Bộ Ngoại giao Úc, cuối cùng tôi cũng có được visa do chính nhân viên của Bộ Ngoại giao mang đến tận nhà cho tôi chỉ ít phút trước khi tôi chuẩn bị ra phi trường.

Chuyến bay cất cánh rời phi trường Sydney hướng về Bangkok - điểm hẹn với các thành viên phái đoàn đến từ các tiểu bang khác. Trong khoảng thời gian rảnh khi ngồi trên máy bay, tâm trạng tôi vui buồn lẫn lộn. Vui vì đã có dịp trở về thăm đất nước sau 10 năm lặn lội, có dịp gặp lại mẹ, gặp lại người thân, có dịp thăm Hà Nội - cái tên gắn bó với lịch sử dân tộc Việt Nam - nơi một thời tôi luôn quan tâm tới khi còn ở miền Nam. Tuy nhiên nỗi lo lắng vẫn luôn ẩn hiện trong tâm trí tôi. Lo vì không biết chuyện gì sẽ xảy ra khi tôi ở Việt Nam, lo cho gia đình ở Úc vì cộng đồng người Việt ở Úc lúc đó phản đối tất cả mọi liên hệ với chính quyền Việt Nam dưới mọi hình thức.

Chúng tôi tập trung ở khách sạn Sheraton nằm trên bờ sông ở Bangkok và ở lại đó một đêm. Phái đoàn gồm đại diện của 16 công ty lớn ở Úc, hoạt động trong nhiều ngành nghề. Trong đó, có lẽ công ty của tôi nhỏ nhất nhưng lại được chú ý nhất vì tôi là người Việt Nam đã có chỗ đứng trong thương trường Úc, có tiếng


nói với Chính phủ Úc bởi đã đóng góp cho nền kinh tế và xã hội Úc. Tôi cũng là người mà phái đoàn cần nhờ đến để hiểu thêm về đất nước họ sắp đến.

Chuyến bay cất cánh từ Bangkok đi Hà Nội. Suốt chặng, tôi hồi hộp từng giây vì lo lắng, vì mong đợi khám phá vùng đất mà tôi chưa bao giờ được đến trên đất nước mình. Nỗi bồi hồi xúc động của người con tha hương luôn nhớ thương quê nhà dâng tràn lòng tôi.

Máy bay dần hạ cánh. Tôi bồn chồn ngắm những đồng ruộng xanh tươi qua khung cửa sổ. Miền Bắc của đất nước - nơi trước đây tôi chỉ biết qua sách vở, báo chí bây giờ đang hiện ra trước mắt càng lúc càng rõ ràng. Làng mạc, nhà cửa cũng nghèo nàn chẳng khác gì so với vùng quê tôi lớn lên. Hoàn toàn không thấy những phố xá tấp nập như những vùng phố thị trên thế giới mà tôi từng có dịp chiêm ngưỡng khi máy bay sắp hạ cánh. Cảm giác hụt hẫng, ngổn ngang ban đầu xâm chiếm tôi.

Máy bay đáp xuống an toàn, chuẩn bị để vào nhà ga. Tôi cứ nghĩ máy bay sẽ đậu vào nhà ga có lối đi bộ vào cửa an ninh như mọi sân bay khác. Lòng tôi hồi hộp lắm. Rồi cửa máy bay mở, chúng tôi được ưu tiên mời xuống trước. Vừa qua khỏi cửa, tôi lập tức chăm chú nhìn không gian, vạn vật chung quanh và thật sự… bị sốc mạnh. Sốc vì cảnh nghèo nàn xơ xác của Hà Nội - thủ đô của Việt Nam, của thành phố nghìn năm văn


vật, cái nôi của nền văn hóa Việt Nam và là nguồn gốc xuất phát của dân tộc qua 4.000 năm.

Tôi rời khỏi máy bay với bộ veston đẹp đẽ trong nhiệt độ nóng bức của Hà Nội. Không có cầu thang, không có máy lạnh như mong đợi, xung quanh là những gương mặt cán bộ, công an phi trường lạnh lùng, khác xa tinh thần phục vụ thân thiện của nhân viên những quốc gia khác. Tôi bị một nhân viên an ninh đẩy ra khỏi phái đoàn với câu nói khiến tôi nhớ mãi: “Anh đi chỗ khác! Lối này là của phái đoàn Chính phủ Úc!”. Thật kinh ngạc! Mấy ông Tây đó và tôi khác gì nhau? Họ có biết nhân viên của tôi toàn người Tây không? Thật tiếc là tôi đã phải chứng kiến hành động và lời nói thiếu thân thiện ấy khi vừa đặt chân xuống mảnh đất quê hương mình sau nhiều năm lưu lạc xứ người. Ngay sau đó, anh Lại Hoàng Hưng - một nhân viên người Việt làm cho Phòng Tham tán thương mại Úc - đã kịp can thiệp, nói với họ rằng tôi là người trong phái đoàn (anh Hưng sau này chuyển vào công tác ở văn phòng thương mại Úc tại Sài Gòn. Văn phòng này do phái đoàn chúng tôi vận động và yêu cầu chính phủ Úc thành lập).

Phái đoàn được đưa lên xe buýt chở về khách sạn. Trên đường từ sân bay về khách sạn, mắt tôi không ngừng quan sát, đầu óc không ngừng suy nghĩ. Đã 14 năm hòa bình rồi nhưng sao quê hương mình vẫn khó khăn quá? Phương tiện đi lại còn thô sơ quá?... Những câu hỏi đó cứ vương vấn trong đầu tôi. Song, những bất ngờ chưa dừng lại ở đó…


Chúng tôi được đưa vào ở khách sạn Metroplitan - khách sạn lớn nhất và tốt nhất của Hà Nội hồi đó, do người Pháp xây và để lại. Mọi chuyện đặt phòng, đăng ký khách sạn cho phái đoàn đều do anh nhân viên người Việt đảm trách. Chúng tôi nhận chìa khóa rồi lên phòng. Phòng khách sạn cũ kỹ, không sơn quét; tủ giường đều rất cũ, thậm chí ọp ẹp; bóng đèn vẫn xài loại bóng tròn treo lơ lửng khi sáng khi không, nước nóng cũng khi không khi có. Khách sạn tốt nhất thủ đô là thế này ư? Tôi lại bị sốc lần nữa.

Chương trình bắt đầu bằng buổi ra mắt tại văn phòng Chính phủ mà thời đó ông Đỗ Mười là Chủ tịch Hôi đồng Bộ trưởng (tương đương với thủ tướng bây giờ). Người tiếp đón và làm việc với chúng tôi là ông Võ Đông Giang - chủ nhiệm Ủy ban quan hệ kinh tế với nước ngoài và một số quan chức cao cấp ở hàng thứ trưởng, bộ trưởng của các bộ Kinh tế, Nông lâm nghiệp, Công nghiệp, Ngân hàng…

Buổi tối chúng tôi được tiếp đãi tại nhà khách Chính phủ nằm sâu trong khuôn viên hồ Tây. Chúng tôi được chiêu đãi những món ăn thuần túy Việt Nam, thưởng thức nhạc dân tộc do đoàn ca nhạc dân tộc trình diễn. Chương trình được hướng dẫn bởi một anh thông dịch viên khiến tôi rất sốc. Không phải sốc như ban đầu mà sốc bởi trình độ tiếng Anh của anh thông dịch viên đó quá xuất sắc. Đó là điểm son đầu tiên khi tôi đến Hà Nội, cứu vớt hết những cú sốc tôi đã chịu đựng kể từ khi đặt chân xuống máy bay. Những dàn nhạc dân tộc cũng làm tôi ngạc nhiên về trình độ sử dụng những


nhạc cụ dân gian quá điêu luyện như đàn tre, đàn bầu, đàn cò… Tôi đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Thật tuyệt vời!

Hôm sau, việc hội họp diễn ra như lịch trình. Thực tình tôi không mấy quan tâm nội dung này vì chưa sẵn sàng đầu tư vào Việt Nam. Một cú sốc khác lại đến! Đó có thể là một phần làm chậm lại sự nối kết giữa người Việt xa xứ và đất nước đang cần sự đóng góp. Trong lúc đang nằm nghỉ tại phòng, tôi nhận được một cuộc điện thoại Người ở đầu dây bên kia tự giới thiệu tên Long - thuộc ngành Công an - muốn gặp tôi để trò chuyện. Thay vì mời tôi xuống quán cà phê hoặc quán bar ở dưới sảnh, anh lại mời tôi ghé vào một phòng trống trong khách sạn. Tôi hơi ngạc nhiên nhưng không lo lắng lắm vì tôi đã chuẩn bị tâm lý trước chuyến về Việt Nam.

Tôi sẵn sàng gặp anh ta tại một phòng trống. Vì đoán trước nơi gặp mặt có thể gắn máy ghi âm hoặc máy quay phim lén nên tôi rất cẩn thận trong những lời phát biểu hoặc các câu trả lời. Anh Long hỏi tôi rất nhiều về tình hình chính trị của cộng đồng người Việt tại Úc và tại Mỹ, hỏi về quan điểm chính trị của tôi khi tôi làm báo.

Theo tôi, mục đích của buổi gặp mặt này là gián tiếp cho tôi thấy rằng công an trong nước tuy ở xa nhưng vẫn quan tâm các hoạt động người Việt hải ngoại, chứ theo tôi thì chẳng đem đến kết quả nào tích cực. Ngược lại là khác, chính phủ Việt Nam có thể


đánh mất một cơ hội to lớn để lôi kéo tập thể người Việt hải ngoại, bỏ mất những cơ hội để xóa đi những hận thù do chiến tranh gây ra, để cùng nhau xây dựng đất nước mến yêu mà tập thể người Việt hải ngoại cũng là một phần do tổ tiên để lại. Họ cũng nên có quyền được chia sẻ lòng yêu nước như những anh em của họ trong nước vậy.

Buổi chiều, phái đoàn chúng tôi và những nhân viên người Úc của Đại sứ quán được Đại sứ quán Úc tại Hà Nội chiêu đãi. Ông Đại sứ trình bày về tình hình kinh tế chính trị của Việt Nam, triển vọng phát triển kinh tế và cơ hội giao thương giữa Việt Nam và Úc. Buổi tiệc gói gọn trong tinh thần thân hữu, đùm bọc giữa các viên chức sứ quán đại diện cho Chính phủ Úc và những công dân của họ đến đây để làm ăn.

Ngày hôm sau, đoàn bay vào TP.HCM. Trên đoạn đường bay hơn 2 tiếng giữa Hà Nội và TP.HCM, không biết bao nhiêu nỗi buồn cứ dồn dập đến trong tôi. Tại sao dân mình còn nghèo quá? Tại sao xã hội mình đi sau người ta quá? Tôi có đủ tư cách để so sánh sự chênh lệnh đó vì tôi đã lớn và trưởng thành ở vùng đất này, chỉ có cách nhau 10 năm từ một người lẩn trốn, ngủ vỉa hè rồi tôi lại trở về quê hương trong một vị thế khác và một hoàn cảnh khác. Tôi biết đất nước mình có rất nhiều người tài giỏi nhưng tại sao vẫn chưa thể đưa đất nước đi lên mạnh mẽ? Phải chăng là vì môi trường chưa thật sự thuận lợi? Vậy tại sao không thay đổi môi trường? Môi trường sống là do con người lập


ra và xây dựng mà... Những câu hỏi đó ùa đến liên tục trong tôi cho đến khi máy bay gần hạ cánh. Những đồng ruộng, bờ tre của vùng ngoại ô TP.HCM lướt qua ô cửa máy bay, rồi đến Biên Hòa, Thủ Đức nơi tôi đã có quá nhiều kỷ niệm 10 năm trước. Tôi cố gắng nhìn xem nơi đó có còn luống tre, tán cây… để gợi lại ký ức ngày xưa không. Suy nghĩ, tìm kiếm chưa xong thì máy bay đã hạ cánh ở phi trường Tân Sơn Nhất của Sài Gòn.

Trở lại Sài Gòn sau 10 năm xa cách, tôi bồi hồi xúc động nhìn lại hình ảnh của phi trường mà đã hơn 18 năm kể từ khi tôi có cơ hội bước vào đây. Khung cảnh không có gì khác lạ, nếu không muốn nói là hoang tàn hơn. Vẫn quạt máy, trần nhà rách nát, vẫn tường hoen ố, bàn ghế xập xệ... Chiến tranh đã chấm dứt gần 14 năm rồi mà… Những câu hỏi như thế cứ tiếp tục vấn vương trong tôi.

Chúng tôi được đưa về nghỉ tại khách sạn Rex (quận 1, TP.HCM). Buổi họp đầu tiên, chúng tôi được sắp xếp gặp ông Nguyễn Vĩnh Nghiệp - Chủ tịch Ủy ban nhân dân TP.HCM (ông đã từ trần vào năm 2007), có dáng người nhỏ nhắn, ăn nói điềm đạm. Ông trình bày về nền kinh tế thành phố, sự phát triển và những dự án đang cần nhà đầu tư.

Buổi chiều, chúng tôi tiếp xúc với các công ty quốc doanh trong thành phố, buổi tối được Ủy ban Nhân dân TP.HCM chiêu đãi với sự chủ trì của ông Nguyễn Vĩnh Nghiệp. Bữa tiệc khá chu đáo, thịnh


soạn. Tôi nhận thấy sự chân thành của những người lãnh đạo thành phố trong việc kêu gọi các doanh nghiệp yên tâm và mạnh dạn đầu tư vào Việt Nam. Ông Vĩnh Nghiệp khẳng định Việt Nam đang mở cửa và sẽ tuân thủ những gì luật đầu tư đã ghi rõ. Có lẽ đây là lần đầu tôi được tiếp xúc với một vị lãnh đạo lớn của thành phố, một người nằm trong hàng lãnh đạo quốc gia, biết khiêm tốn, biết những yếu kém của đất nước, biết thế mạnh của tư bản, chứ không phải luôn luôn cho rằng Việt Nam là đỉnh cao trí tuệ trong khi dân ta vẫn ở trong nhóm nghèo đói của thế giới.

Trong lúc trà đàm, ông Nghiệp ngồi cạnh tôi, tâm tình rất cởi mở. Những lời của ông đã chạm vào lòng yêu nước trong tôi, khiến tôi kính phục: “Đất nước phải mở và trên đường mở cửa. Chúng tôi đã sai lầm trong quá khứ và đang chỉnh sửa, đất nước đang cần những người như anh. Hy vọng anh sẽ trở về đóng góp cho đất nước”.

Tôi đánh giá những lời ấy là thật, không phải nói kiểu chính trị ngoại giao. Tâm tình ấy cũng khiến tôi bước đầu suy nghĩ về việc trở lại Việt Nam. Cảm ơn ông Nghiệp vì những chân tình đó! Xin vinh danh ông về sự can đảm để nhìn nhận thực tế còn nhiều yếu kém của đất nước. Rất tiếc ông đã ra đi. Mong rằng những hy vọng, những ước mơ của ông sẽ sớm thành hiện thực.

Chuyến đi khép lại bằng rất nhiều buổi họp nội bộ. Mỗi thành viên đều có thu hoạch riêng cho việc


kinh doanh. Chúng tôi cũng đã thống nhất yêu cầu Chính phủ Úc phải thành lập văn phòng thương mại Úc tại Sài Gòn. Sau đó, văn phòng đại diện được khai trương tại số 4 Đồng Khởi, quận 1.

Riêng tôi chẳng có thu hoạch gì cụ thể cho việc kinh doanh sau chuyến đi ấy. Thu hoạch lớn nhất là có được tầm nhìn chiến lược về định hướng phát triển của Việt Nam trong những thập niên tới và thỏa mãn những hiếu kỳ về Hà Nội. Tôi đã rất vui khi gặp lại mẹ, nhìn ngắm lại quê hương sau 10 năm xa cách. Song lòng cũng miên man buồn cho một nền kinh tế yếu kém của Việt Nam vào cuối thập niên 1980, cho sự nghèo đói của dân ta vẫn chưa được cải thiện.

Việt Nam vào cuối thập niên 1980, cho sự nghèo đói của dân ta vẫn chưa được cải thiện.


Tòa nhà Đại sứ quán Úc tại Hà Nội. Ảnh chụp năm 1989 - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

8. Mục Tiêu Toàn Cầu Hóa Tập Đoàn Tôi trở lại Úc với đầy ắp chuyện để kể cho gia

đình, bè bạn. Tôi phân tích tình hình kinh tế hiện tại và sự phát triển của Việt Nam nếu quyết tâm mở cửa, tiềm năng của đất nước trong tương lai ở khu vực Đông


Nam Á, những thách thức đối với Việt kiều khi trở về Việt Nam làm ăn.

Chuyến đi ấy đã giúp tôi có một tầm nhìn về chiến lược toàn cầu mà tôi đã học hỏi từ những đại công ty cùng đi trong phái đoàn, học cách từng bước xây dựng nền tảng và vươn lên dựa vào những quốc gia đang phát triển. Úc là quốc gia đã phát triển, có đời sống cao so với các quốc gia đã phát triển khác. Ở Úc, tôi không thể cạnh tranh với các quốc gia khác trên thị trường thế giới trong lĩnh vực chế biến thực phẩm vì giá nhân công cao, an sinh xã hội tốt, tổ chức công đoàn bảo vệ người lao động hoàn chỉnh, đất rộng người thưa… Vì những lý do đó, tôi không chọn sản xuất tại Úc để xuất khẩu ra thế giới. Định hướng của tôi là xây dựng Trangs Food tại Úc vững mạnh hơn và chờ đợi sự nối tiếp của thế hệ con cái.

Tôi dành hết thì giờ thiết kế thêm máy móc, chỉnh trang nhà máy, phát triển sản phẩm. Đội ngũ nhân sự được tăng cường và huấn luyện tốt hơn nên việc kinh doanh ngày càng đứng vững và ổn định. Chính vì thế, đầu óc tôi luôn muốn tìm kiếm những cơ hội mới, những cơ hội có thể đem đến lợi nhuận nhiều hơn cho công ty. Và tôi đã bắt đầu hướng đi tìm nguồn cung cấp cho công ty chúng tôi, bắt đầu tìm kiếm các nhà máy khác ở cả trong và ngoài nước Úc.

Vào những năm 90 của thế kỷ 20, Thái Lan được ví như “nhà bếp của thế giới”. Hầu như các mặt hàng thực phẩm đang bán trên thị trường thế giới đều


xuất phát từ Thái Lan bởi giai đoạn này Việt Nam và Trung Quốc còn yếu kém trong việc phát triển sản phẩm, hiểu biết về máy móc và công nghệ chế biến.

Tôi chọn Thái Lan là quốc gia đầu tiên để nhân rộng sản xuất và bắt đầu đi Thái Lan để mở đường cho việc phát triển sản phẩm của công ty. Giá thành sản xuất ở Thái Lan khá rẻ so với Úc. Công nghệ chế biến cũng không khác nhau bao nhiêu, chất lượng tùy theo phẩm chất mình muốn, kỹ nghệ in ấn bao bì đã đạt trình độ cao. Tôi quyết định chọn Thái Lan làm nơi xây dựng cơ sở thứ hai cho Trangs Food.

Công việc làm ăn khá thuận lợi. Trụ sở tại Úc sản xuất những mặt hàng chất lượng giá cao, còn trụ sở ở Thái Lan sản xuất những mặt hàng chất lượng giá rẻ. Thị trường được phân khúc rõ ràng. Cũng từ đó, tôi đi lại khá thường xuyên giữa Sydney và Bangkok.

Bangkok và TP.HCM chỉ cách nhau một giờ bay, chính vì vậy tôi không ngần ngại bay vào Việt Nam để tìm kiếm cơ hội sản xuất, bắt đầu chính thức đặt những bước chân đầu tiên về Việt Nam. Giai đoạn đó, tôi luôn e dè đội ngũ công an, lo lắng những cạm bẫy có thể xảy ra nên rất cẩn thận trong việc ăn ở, đi lại và trên hết là an toàn cho bản thân vì đã có những kinh nghiệm xương máu khó quên.

Công ty đầu tiên tôi giao dịch là Tổng Công ty thực phẩm do anh Tăng Văn Hồng làm tổng giám đốc (anh Hồng nguyên là phó chủ nhiệm Ủy ban Vật giá nhà nước) để bàn bạc liên kết sản xuất những mặt hàng


mà tôi đang cần. Nhìn chung, phía đối tác chưa có nhiều hiểu biết về vấn đề sản xuất, họ chỉ có mặt bằng nhà xưởng, nhân công và đất đai trồng trọt. Tôi đã dựa trên 3 yếu tố đó để khai thác tiềm năng của Việt Nam và tiến tới một sự hợp tác có lợi cho đôi bên.

Phía tôi sẽ cung cấp kiến thức sản xuất, kiểm tra chất lượng, tiền bạc và bao tiêu sản phẩm; Tổng Công ty thực phẩm đóng góp nhà xưởng, công nhân và trồng trọt. Tôi gửi Bruce Elvy - chuyên viên người Úc - về Việt Nam lo việc sản xuất.

Việc vận hành nhà máy đầu tiên ở Tân Cảng Sài Gòn rất tốt đẹp nhưng sản lượng không đủ cung ứng. Thế là anh Hồng triển khai thêm nhà máy thứ hai ở miền Bắc để cung ứng cho công ty chúng tôi. Tiếc là các anh thiếu nghiên cứu kỹ lưỡng về chiều sâu, không hiểu rõ rằng chất lượng sản phẩm sẽ bị thay đổi tùy theo thổ nhưỡng. Kết quả là chất lượng sản phẩm không đồng đều, dự án thất bại. (Tuy nhiên, từ sự thất bại đó mà tôi quen anh Đỗ Hữu Miện - giám đốc sản xuất khi đó. Sau này, anh Miện gắn bó với Trangs Việt Nam gần 8 năm với vị trí giám đốc. Cảm ơn anh Miện!).

Tôi đã thất bại ở Việt Nam trong cuộc hợp tác đầu tiên. Tuy nhiên tôi cũng đã giúp rất nhiều người thân, bạn bè có công ăn việc làm. Từ thất bại đó, tôi nhìn thấy những cơ hội lớn lao để thành công nếu đi sâu vào việc đầu tư làm ăn ở Việt Nam - một đất nước đang mở cửa, thị trường đang mở cửa và nhu cầu quá


lớn. Thêm nữa, tôi là người Việt Nam, có thể hiểu rõ tất cả ngõ ngách, đọc được những suy nghĩ của đối tác. Công ty của tôi tại Úc đã vững vàng, sẵn sàng đầu tư ra nước ngoài. Thế nhưng, sau khi suy nghĩ và cân nhắc kỹ lưỡng, tôi quyết định ở lại Úc để xây dựng, không chọn định hướng đầu tư ở Việt Nam vì những âu lo vẫn còn đó.

Tôi chọn thái độ đứng bên lề việc đầu tư vào thị trường Việt Nam, chỉ xem đó như một nhà cung cấp thương mại bình thường. Lúc này, tôi đang tuổi trung niên (khoảng 40), có cơ sở vững vàng ở ngoại quốc, có gia đình hạnh phúc, còn có ba đứa con phải lo chăm sóc, dạy dỗ. Nếu tôi đầu tư sâu vào Việt Nam thì bắt buộc phải bớt thì giờ cho con cái.

Tôi quyết định ở lại Úc để lo cho gia đình và củng cố sự nghiệp vì tôi vẫn sợ những sự cám dỗ vô hình từ một xã hội vào thập niên 90 đang thiếu thốn nhiều mặt, một nền hành chính còn rườm rà, phiền toái. Tôi vẫn luôn lo sợ về sự thiếu minh bạch trong việc đầu tư. Hơn nữa, không có người vợ nào đồng ý cho chồng đi xa lâu ngày trong một môi trường có quá nhiều điều đáng phải lo lắng như thế.

Từ đó, tôi bắt đầu chuyển hướng kinh doanh và xem Việt Nam như một nguồn cung cấp như những quốc gia khác. Tôi biết mình đã bỏ mất cơ hội lớn ở Việt Nam nhưng ngược lại, sự ổn định và thành công ở Úc, sự trưởng thành toàn diện của ba đứa con và một


gia đình hạnh phúc đã đủ để tôi mãn nguyện và tin rằng đó là quyết định đúng đắn.

Tôi bắt đầu đi sâu vào thị trường Trung Quốc. Đó cũng chính là bàn đạp vững chắc cho chúng tôi phát triển sau này. Tuy nhiên, để giữ liên hệ thông tin, cập nhật tình hình kinh tế chính trị và tìm nguồn hàng, tôi vẫn đăng ký mở văn phòng đại diện tại Việt Nam cho đến khi quyết định chiến lược toàn cầu hóa công ty được thực hiện và chính thức đầu tư vào Việt Nam.

9. Thế Hệ Tiếp Nối Tương Lai

* Trangs Úc Khi quyết định không trở về Việt Nam đầu tư,

tôi đã dành thì giờ cho con cái nhiều hơn, dành thời gian nghiên cứu những thị trường có tiềm năng để đầu tư và suy ngẫm lại xem sức mạnh của mình ở đâu, mình nên làm gì trong 10 năm, 20 năm tới. Công ty Trangs Food Úc sẽ đi tới đâu, có nên tiếp tục phát triển kinh doanh hay chuyển sang đầu tư?... Những suy nghĩ đó chiếm phần lớn tâm trí tôi nhưng chưa có một hướng đi nào rõ rệt.

Thời gian rảnh rỗi tôi dành cho thể thao, chơi tennis, tham gia những khóa học huấn luyện cấp lãnh đạo, huấn luyện CEO, đưa đón con và những công việc hằng ngày trong công ty, thỉnh thoảng đi nước khác…

Mối quan tâm lớn nhất của tôi là chuyện học hành của các con: Susan phải đậu vào đại học tốt,


David phải thi đậu vào trường chuyên… Vậy nên tôi dành khá nhiều thời gian cho Susan và David.

Tôi tìm được hạnh phúc và an bình với đời sống thanh nhàn trong những ngày chờ con thi đậu. Rồi Susan cũng đậu vào nghành Luật Thương mại (Commerce Law) tại Đại học New South Wales, David cũng đậu vào trường chuyên. Vợ chồng tôi hài lòng với cuộc sống thường nhật.

Thời gian trôi qua, Susan tốt nghiệp rồi đi làm, công việc tiến triển thuận lợi. David cũng chuẩn bị thi tốt nghiệp phổ thông rồi vào đại học. Khoảng thời gian đó tôi không đi đâu xa, chỉ quanh quẩn gần David để ủng hộ con. Rồi kỳ thi cũng đến - đó là bước ngoặt kế tiếp và cũng là bước ngoặt cuối của đời tôi.

Như đã nói, David học giỏi, thi đậu tốt nghiệp phổ thông với điểm khá cao, đủ điểm để vào các ngành tốt ở bậc đại học. Trong thời gian suy nghĩ và quyết định tương lai của David, hai cha con chúng tôi từng tâm sự rất lâu. Tôi nói:

“Con muốn học bất cứ ngành gì, bác sĩ, luật sư, nha sĩ… ba đều ủng hộ”.

David trả lời bằng tiếng Anh: “I do not want to be professional. I want to be millionaire”.

Câu ấy có nghĩa David không muốn trở thành một chuyên viên mà muốn trở thành triệu phú. Chính câu trả lời đó đã thúc đẩy tôi bước đi thêm một bước nữa trong việc kinh doanh.


Với quyết định đó, David ghi danh học học ngành thương mại tại Đại học New South Wales nổi tiếng. Từ những năm 2000, khi David vừa vào đại học, tôi đã huấn luyện con việc kinh doanh bằng cách giao những công việc nho nhỏ trong văn phòng với sự hướng dẫn của các nhân viên. David được nhận lương theo thời gian làm việc. Tôi dạy dỗ David từ những vấn đề căn bản nhất trong kinh doanh và càng về sau càng phức tạp. Tôi đã yên tâm khi có thế hệ kế thừa để quản lý sự nghiệp mà tôi và Nguyệt đã dày công xây dựng.

Quyết định của David, hướng đi của David chính là động lực thúc đẩy tôi đi đến quyết định toàn cầu hóa công ty khi đã ở tuổi 50.

* Trangs Africa Tôi bắt đầu triển khai mạng lưới phân phối ở

những quốc gia đang thiếu thực phẩm. Tôi chọn châu Phi là nơi để cung ứng hàng hóa vì nơi đó mọi thứ thực phẩm đều cần thiết. Thành phố Johannesburg của Nam Phi là nơi tôi đặt bản doanh để xâm lấn và khai phá thị trường châu Phi. Công ty Trangs Group Africa được thành lập!

Tôi gửi nhân viên từ Úc sang để làm giám đốc và sử dụng người bản xứ để làm việc. Ngoài Nam Phi, tôi còn đặt một văn phòng đại diện tại Tanzania vì nơi đó có trụ sở văn phòng cứu trợ thực phẩm của Liên


hiệp quốc (United Nations World Food Programme). Một lý do nữa là mọi việc đấu thầu hoặc vận động hành lang (lobby) đều phát xuất từ đây.

Mọi chuyện không thuận buồm xuôi gió cho lắm vì tôi đã sử dụng không đúng người. Người giám đốc tôi gửi qua tên là Asley có máu cờ bạc nên tất cả tiền đầu tư ban đầu bị anh ta nướng hết vào các sòng bạc (Tới bây giờ, sau hơn 13 năm, Asley vẫn tránh né tôi. Hy vọng một ngày nào đó anh ta khá lên để có dịp tìm gặp lại tôi).

Tôi tiếp tục gửi một người hợp tác mới đến đó làm giám đốc, chị tên là Kim Bảo. Kim Bảo năng động, khá thành đạt ở Úc và Việt Nam. Mục tiêu của chúng tôi là đột phá thị trường châu Phi để cung cấp hàng thực phẩm và đổi lại nguồn hột xoàn thô (chưa mài) mang về các nước châu Á gia công.

Chị Bảo cùng chồng lăn lộn gần 2 năm ở mảnh đất này nhưng cũng không đạt được kết quả như mong đợi vì vấn đề an ninh không được bảo đảm và hệ thống ngân hàng ở đây quá yếu kém. Đa số mọi giao dịch ở các quốc gia châu Phi đều bằng tiền mặt, nạn cướp bóc xảy ra gần như hằng ngày, lúc nào cũng phải phải sống trong tâm trạng lo sợ và cảnh giác. Đã có lần chồng của chị Bảo phải đối diện với kẻ cướp có súng. Cuối cùng chúng tôi quyết định rút lui khỏi thị trường châu Phi sau 2 năm bám trụ với thất bại khá lớn về mặt tài chính.

Tuy nhiên, nhờ khoảng thời gian công ty hoạt động ở vùng đất này mà tôi có dịp sống ở đó, có dịp


khám phá những vùng đất nghèo khổ, xa xôi hẻo lánh. Tôi đi từ tây Phi, từ những quốc gia nói tiếng Pháp bắt đầu ở Morocco để ký những hợp đồng lớn về cá hộp, đi qua Sierra Leone, Côte D’lvoire để nghiên cứu về khai thác hột xoàn. Tôi đi đến vùng nói tiếng Anh như Ghana, Zimbabwe, Nam Phi, đi qua những vùng trung Phi nghèo đói như Ethiopia, Sudan… và rút ra một kết luận rằng châu Phi là vùng đất đầy tiềm năng cho việc đầu tư trong thế kỷ này!

Tôi hy vọng David và Trangs Group sẽ trở lại đây trong những năm tới - khi David có đủ nhân sự để đảm trách mạng lưới phát triển ở châu Phi.

* Trangs Group Europe Rời châu Phi, tôi tiếp tục hành trình xây dựng

công ty toàn cầu. Tôi chọn Pháp là quốc gia đại diện cho khối châu Âu vì vị trí thuận lợi cho việc phân phối khắp khu vực. Tôi dừng chân ở Pháp và bổ nhiệm anh bạn Vincent làm giám đốc - người đã sống ở đây hơn 45 năm (tiếc rằng anh đã qua đời sau cơn bạo bệnh). Công ty Trangs Group Europe được thành lập với đội ngũ dân bản xứ người Pháp.

Vì vốn liếng tiếng Pháp có hạn nên tôi không thể đảm trách hoặc lèo lái công ty. Để khắc phục hàng rào ngôn ngữ, tôi đã trở lại Pháp để học thêm tiếng Pháp vào lứa tuổi đã hơn ngũ tuần. Hằng ngày, tôi lại cắp sách tới trường như thời sinh viên, thời gian còn lại


thì hướng dẫn và huấn luyện cho đội ngũ lãnh đạo và nhân viên về sản phẩm và cách khai thác thị trường.

Tôi đi lại giữa Sydney và Paris gần như liên tục bởi ngoài việc xây dựng Trangs Group Europe, tôi phải để ý quan tâm và hướng dẫn cho David điều hành Trangs Food ở Úc.

Việc làm ăn ở xứ người không hề dễ dàng khi ngôn ngữ bị giới hạn. Dù tôi đã cố gắng để trau dồi thêm tiếng Pháp nhưng ngôn ngữ ở trường và ngôn ngữ xã giao hoàn toàn khác với ngôn ngữ thương mại. Ngôn ngữ là chìa khóa để mở cửa mọi ngành nghề nếu chúng ta muốn thành công ở vùng đất đó. Mọi việc giao dịch điều hành của tôi hoàn toàn lệ thuộc vào người giám đốc Vincent và đội ngũ nhân viên người Pháp. Tôi không đủ ngôn từ để đánh giá tình hình, phán xét khả năng của nhân viên, phân tích hậu quả khi sự việc đã xảy ra, tôi chỉ nghe theo lời báo cáo của giám đốc.

Việc làm ăn tiến triển đúng như chiến lược tôi vạch ra. Chúng tôi đã tiếp cận và cung cấp hàng hóa cho các hệ thống siêu thị lớn ở Pháp. Lúc đó, tôi đã có gần 20 năm kinh nghệm cung cấp hàng cho một hệ thống siêu thị lớn, nhưng ngôn ngữ để điều hành thì quả là một trở ngại lớn lao, mà kéo theo đó là sự thua lỗ liên tục. Tôi phải vật lộn với cảnh luôn được báo cáo là thiếu tiền, phải đầu tư thêm trong lúc khả năng tiếng Pháp của tôi không đủ để trực tiếp điều hành và nắm bắt được hết vấn đề. Tôi đắn đo suy nghĩ nhiều ngày


tháng để cố gắng tìm ra lối thoát nhưng rất khó vì nếu thất bại lần nữa, tôi khó lòng thuyết phục Nguyệt ủng hộ kế hoạch toàn cầu hóa công ty.

Tôi tiếp tục hành trình tìm kiếm những miền đất mới cho ước mơ ấp ủ. Lựa chọn tiếp theo cực kỳ quan trọng, người ta bảo bất quá tam, tôi đã thất bại hai lần, lần này không thể và nhất quyết không được thất bại. Những ngày tháng rong ruổi ở châu Âu, tôi đi hết các quốc gia lân cận để tìm tòi và học hỏi. Những chuyến máy bay, những chuyến tàu nối nhau đưa tôi đến hết vùng đất này đến vùng đất khác.

Rồi chuyến tàu điện tốc hành đổ tôi đến ga Waterloo ở London, Anh. Xe điện vừa cập bến, những âm thanh phát trên loa, những tiếng nói xôn xao của khách bộ hành nghe sao quen thuộc lắm, tôi có cảm tưởng như đang ở ga trung tâm ở Sydney, Úc. Cảm giác gần gũi, thân thiện đã làm cho tôi thấy rất thoải mái và dễ chịu. Tôi đi phố Tàu ở khu Soho ăn mì. Ngạc nhiên lắm! Tôi có cảm giác như đang ăn tô mì ở phố Tàu ở Sydney vậy.

Khung cảnh phố xá sao mà gần gũi quá, dù London và Sydney cách nhau 23 giờ bay. Tôi vào khách sạn thì từ cách bố trí, cách phục vụ cũng sao gần gũi quá. Không cần nghĩ gì thêm, tôi đã tìm ra đáp số, đã tìm ra câu trả lời mà bấy lâu suy tính.

Tôi quyết định chọn London là địa bàn hoạt động ở châu Âu vì nơi đó và nước Úc nơi tôi đang sống gần như giống nhau, giống nhau từ ăn uống, ăn mặc,


mọi sinh hoạt văn hóa. Đúng là cùng một tổ tiên! Nước Úc là thần dân của nữ hoàng Anh, là quốc gia đã được xây dựng bởi người Anh.

Tôi chọn London làm nơi bắt đầu xây dựng toàn cầu hóa của công ty. Tuy nhiên, trước khi quyết định tới London, tôi bàn bạc với David rất kỹ về những thất bại trong quá khứ và hướng phát triển mới. Tôi nhấn mạnh: “Nếu có bất cứ tình huống bất lợi nào xảy ra thì con có gánh trách nhiệm lèo lái công ty ở London không? Vì mình không được phép thất bại nữa...”.

“London là vùng đất mà con muốn làm việc!” - David trả lời rất mạnh mẽ. Thế là tôi không do dự gì thêm, quyết định đầu tư mạnh ở London cho đầu tàu châu Âu

Tôi trở về Pháp sắp xếp công việc và tuyên bố rút khỏi Paris sau gần 2 năm sinh sống và làm ăn tại Pháp, chuyển đầu tư vào Anh. Sự thất bại ở Pháp là do ngôn ngữ và con người. Ngôn ngữ là hàng rào cản trở mọi thành công. Tôi phải rút lui khỏi châu Phi vì sự an ninh, an toàn trong đời sống, rời khỏi Paris vì hàng rào ngôn ngữ và người lãnh đạo. Những thất bại đó là bài học lớn vào cuối cuộc đời trước khi tôi bước vào hành trình mới.

Rút tỉa những kinh nghiệm, tôi nhận ra mình đã thiếu yếu tố con người, thiếu yếu tố đào tạo và huấn luyện nhân sự chủ lực. Sự thua lỗ của những năm lặn lội đầu tư ở ngoại quốc với ước vọng toàn cầu hóa công ty đã lên tới con số hàng triệu đô la Mỹ. Tôi đã rất khó


khăn để thuyết phục Nguyệt tiếp tục ủng hộ. May thay, tôi vẫn còn sự “yểm trợ” từ David. Vì vậy, Nguyệt miễn cưỡng chấp nhận kế hoạch toàn cầu hóa của tôi lần cuối cùng.

* Trangs UK Sau 2 lần thất bại, tôi đã rút ra bài học quan

trọng: vấn đề ở chỗ con người! Phải có con người quyết tâm, sáng tạo, được đào tạo và huấn luyện bài bản thì mới thành công được. Tôi dùng 3 tiêu chí đó để xây dựng đội ngũ mới.

Tôi bắt đầu khắt khe hơn trong việc tuyển chọn nhân sự để đi tiếp đoạn đường đã vạch ra. Trước mắt, tôi chỉ có mỗi mình David cam kết đồng hành. David vẫn lo điều hành công ty ở Úc và học hỏi thêm kinh nghiệm, trong khi tôi đi khai phá và xây dựng những thị trường mới. Việc tìm kiếm con người, tìm kiếm nhân tài là một trong những mục tiêu cần thiết tôi phải thực hiện.

Với hướng đi đó, tôi đã gặp Stephanie ở Pháp trong thời gian làm việc tại đây. Stephanie là học sinh trường trung học phổ thông chuyên Lê Hồng Phong ở TP.HCM, được học bổng du học ngành quản trị kinh doanh tại đại học Sorbonne nổi tiếng của Pháp. Stephanie được người bạn giới thiệu xin làm tập sự tại Công ty Trangs Group Europe trong năm cuối đại học.


Trong khoảng thời gian ngắn ngủi tập sự đó, tôi khám phá khả năng của Stephanie. Stephanie khá tiếng Pháp, còn tiếng Anh vừa đủ để lo những công việc lặt vặt ở văn phòng và nhất là tinh thần làm việc không ngại khó. Tôi dò hỏi về định hướng, mộng ước tương lai thì được biết Stephanie quyết tâm thành công tại xứ người. Stephanie đều có những tiêu chí tôi đặt ra, duy lòng trung thành và quyết tâm thì phải cần thời gian mới xác định được. Tôi đề nghị cho Stephanie đi London học tiếng Anh và cho làm những công việc phụ. Stephanie nhận lời và vui mừng với thách thức mới.

Tôi trở lại London lo những việc pháp lý cần thiết, giấy phép đầu tư, thuê mướn mặt bằng… rồi quay lại Úc lên kế hoạch xây dựng và đầu tư cho Trangs UK. Tôi bàn với David về việc phải đào tạo nhân viên chủ lực. Chúng tôi hoàn toàn thống nhất về việc đưa nhân viên chuyên nghiệp từ Úc sang London để xây dựng và huấn luyện thành một đội ngũ giỏi, trẻ, quyết tâm. Thế là Stephanie may mắn là người học trò đầu tiên của Trangs Group trong tiến trình đào tạo thế hệ lãnh đạo mới.

John Goowin là người đã có trên 20 năm kinh nghiệm trong nghề được đưa qua công tác ở London, lo việc xây dựng, tổ chức và đào tạo. Bên cạnh đó, David là người dự phòng để thay thế John hoặc Sterphanie nếu có gì bất trắc. Tôi phụ trách giám sát và vạch định hướng cho Trangs UK, sẵn sàng đảm trách bất cứ cơ sở nào nếu cần. Như vậy chúng tôi luôn luôn có đội ngũ


chuyên nghiệp phía sau để dự phòng và tiếp tục đào tạo thế hệ kế tiếp.

Thấm thoắt đã 9 năm kể từ ngày Trangs UK được thành lập. Công ty đã tạo chỗ đứng vững vàng trên thương trường nước Anh, trong đó Stephanie và David đã đóng góp hết sức. Tên tuổi Trangs và sản phẩm của Trangs đã được thị trường chấp nhận và trở thành nhà cung cấp có uy tín cho hầu hết hệ thống siêu thị ở nước Anh, đã có một đội ngũ nhân viên chuyên nghiệp người bản xứ đảm trách, sự phát triển ngày càng lớn. Trangs UK đã có lợi nhuận ổn định để phát triển bước tiếp theo.

* Trangs Europe Với kinh nghiệm đã học được khi đầu tư vào

Pháp cho Trangs Group Europe thì bây giờ Trangs Europe đã trở lại với mô hình khác và trực tiếp điều hành bởi đội ngũ chuyên nghiệp từ London, thông thạo tiếng Anh và tiếng Pháp. Trangs Europe là cánh tay của Trangs UK nối dài cho thị trường châu Âu. Trangs Europe đã hình thành và hiện đang cung cấp cho các siêu thị lớn ở Đức, Pháp và Hà Lan - một bước đi khá vững chắc và xây dựng có nền tảng.

Nhìn lại quá trình đã qua với những thất bại từng làm tôi lo sợ, bây giờ tôi đã yên tâm để chứng minh cho Nguyệt thấy rằng chiến lược toàn cầu hóa của Trangs Group là bước đi đúng đắn. Những thua lỗ


trong những năm đầu tiên đã được lấy lại. Với thành quả đạt được và ngày càng trưởng thành, David từ từ thay thế tôi trong những chuyến bay dài từ Úc sang châu Âu, sang Mỹ.

Khi tôi đánh giá Trangs UK đã thành công thì Trangs Corp Việt Nam cũng hình thành và Trangs USA đã đi vào hoạt động.

* Trangs USA Thị trường đã được chúng tôi phân khúc. Mỹ

vẫn là thị trường số 1 của thế giới, do đó chúng tôi đặt trọng tâm vào nước Mỹ. Người phụ trách công ty tại Mỹ phải được đào tạo bài bản hơn và tuyển chọn kỹ lưỡng hơn, phải có năng lực thật sự và phải có tham vọng lớn. Người đảm trách vị trí đó là Nguyễn Vi Quang, sinh ra tại Việt Nam, sang Úc khi mới 2 tuổi. Quang là tên trên giấy tờ nhưng người ngoại quốc gọi là Vi, vì Vi dễ gọi hơn nên chúng tôi thường gọi Quang là Vi.

Việc gặp Vi, nhận Vi trở thành một thành viên của Trangs Group thật là tình cờ ngoài sự tưởng tượng của tôi. Vi là bạn thân của David khi còn ở trung học. Vi và David đều là học sinh giỏi, đều học trường chuyên tại Úc. Vi thường ghé nhà tôi chơi khi còn là học sinh. Gia đình Vi không khá lắm, cuộc sống bình thường như mọi gia đình khác ở Úc. Vi năng động, nhanh nhẹn và điều quan trọng nhất là muốn làm


chuyện lớn. Vi thi tốt nghiệp trung học phổ thông để vào đại học với điểm số 99%, điểm số thủ khoa của cả nước Úc, thật hãnh diện khi một con em Việt Nam đạt được điểm tối ưu! Vi được học bổng để vào học luật của trường đại học Sydney danh tiếng.

Sau học trình 5 năm, Vi đã tốt nghiệp để trở thành luật sư. Nhưng Vi không muốn đi theo con đường đó. Vi gặp tôi và nói:

“Con muốn đi theo David để kinh doanh. Con không muốn làm luật sư, con muốn làm triệu phú! Con muốn mua đội bóng Chelsea hoặc Manchester United!”.

Trời ơi! Tôi choáng váng! Tôi hỏi đi hỏi lại nhiều lần và kêu Vi về suy nghĩ kỹ rồi bữa khác nói chuyện tiếp. Vài ngày sau, Vi trở lại với vẻ mặt quyết tâm và vẫn mong tôi sẽ nhận Vi đi theo con đường mà tôi đã vạch.

Tôi đắn đo suy nghĩ vài hôm rồi bàn bạc với David về quyết định của Vi, phân tích hành trình tương lai cho tập đoàn. Cuối cùng, chúng tôi quyết định chọn Vi như một thành viên của Trangs Group. Thế là chương trình đào tạo bắt đầu. David đã có gần 5 năm kinh nghiệm, 3 năm làm bán thời gian hồi còn là sinh viên, 2 năm làm toàn thời gian sau khi tốt nghiệp đại học. Tôi giao David trách nhiệm chuyển giao cho Vi những kiến thức đã học được, tuyển thêm những chuyên viên khác tăng cường cho Trangs UK. John


Goodwin tiếp tục đảm trách Trangs UK. Tôi dành thì giờ để xây dựng hạ tầng bên Mỹ và Việt Nam.

Vi được huấn luyện ở Úc về cách sản xuất, quản lý, điều hành, quan hệ khách hàng, phát triển thương mại. Sau hơn một năm, tôi đánh giá Vi đã nắm rõ mọi hoạt động tại Úc, tôi chuyển Vi qua London làm việc và tiếp tục đào tạo thêm nữa trước khi chính thức đưa qua Mỹ để đảm trách vị trí giám đốc điều hành khi vừa tròn 25 tuổi.

Trangs USA đã được điều khiển bởi đội ngũ dày dạn kinh nghiệm, có năng lực và có sức trẻ. Tôi quyết định tăng cường David về Mỹ để cùng Vi đột phá và xây dựng thị trường Mỹ, giao việc điều hành ở Úc cho giám đốc mới. Thế là đã 4 năm trôi qua, với bề dày kinh nghiệm, tôi đã truyền lại cho thế hệ trẻ, Trangs USA đã đột phá và xâm nhập thị trường Mỹ, trở thành nhà cung cấp tin tưởng, có uy tín với những hệ thống siêu thị lớn ở Mỹ như Costco, Wal Mart….

Hành trình xây dựng toàn cầu hóa công ty đã thành công, mọi việc đã đi vào ổn định. Trangs Group đã là nhà cung cấp uy tín cho hầu hết tất cả hệ thống siêu thị khắp thế giới. Ngoài những thành trì vững mạnh của Trangs Group như Trangs Úc, Trangs UK, Trangs USA, Trangs Việt Nam; chúng tôi cũng đã hình thành mạng lưới cung ứng vững mạnh như Trangs China và Trangs Japan hoạt động hơn 2 năm nay với vai trò văn phòng đại diện.


* Trangs China Trangs China được hình thành vì Trung Quốc là

thị trường tiêu thụ tiềm năng, đồng thời là nguồn cung ứng dồi dào cho hệ thống phân phối của Trangs Group. Sự liên hệ và giao thương với Trung Quốc đã được tôi xây dựng gần 20 năm qua, tuy nhiên sự đầu tư chính thức về tiền bạc và con người thì mới chỉ gần 3 năm qua.

Thị trường Trung Quốc là nơi chúng tôi đột phá trong những năm tiếp theo. Hạ tầng cơ sở đã được xây dựng, con người đã được huấn luyện. Tôi giao việc phát triển đó cho David, Vi và Stephanie - thế hệ trẻ giàu quyết tâm của Trangs Group.

* Trangs Việt Nam Với chiến lược toàn cầu hóa công ty, chúng tôi dùng kiến thức học được ở Tây phương để áp dụng vào các nước đang phát triển, dùng nhân công rẻ và nguyên liệu dồi dào để sản xuất những sản phẩm cao cấp như các tập đoàn lớn trên thế giới đang làm. Tôi đã xây dựng chiến lược đó cho Trangs Group, chọn Việt Nam và Trung Quốc là chủ lực để đầu tư sản xuất.


Những nhà lãnh đạo Trangs Group, từ trái

sang: David, Vi, tác giả, Rod và Stephanie (nữ, hàng trước) tại hội nghị thường niên của tập đoàn năm 2012 tại Việt Nam. - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

Như đã nói, Việt Nam là quê hương mà tôi vẫn còn lo sợ và cảm thấy không yên tâm khi phải đối mặt với nền hành chính còn rườm rà, quan liêu, với những yêu sách không hợp lý mà tôi không quen... Tôi vẫn cảm thấy có gì đó chưa thoải mái khi trở lại Việt Nam sau bao ngày tháng rời xa. Do đó tôi đã quyết định cá nhân tôi không dính bất cứ chuyện làm ăn gì ở Việt Nam cả. Tôi chỉ làm cố vấn cho Trangs Việt Nam - nơi Nguyệt điều hành trực tiếp.

Trangs Việt Nam được thành lập năm 2005, cùng lúc kế hoạch toàn cầu hóa của tôi bắt đầu. Trải


qua rất nhiều giai đoạn khó khăn để tồn tại, Trangs Việt Nam hiện đã đứng vững về mặt sản xuất. Có lẽ Trangs nằm trong số ít nhà máy có năng suất và số lượng sản xuất hàng giá trị gia tăng xuất khẩu lớn nhất Việt Nam trong giai đoạn hiện tại.

Sau bao năm tháng thăng trầm cùng tôi, giúp tôi tạo dựng sự nghiệp, bây giờ con cái đã lớn và đã thành đạt, có sự nghiệp vững vàng ở xứ người nên Nguyệt khá rảnh rỗi. Thời gian ở Úc quá trống rỗng là lý do thúc đẩy Nguyệt nhúng tay vào việc đầu tư rồi điều hành nhà máy ở Việt Nam.

Lúc đầu, Nguyệt chỉ đầu tư tiền bạc, giao toàn bộ việc xây dựng, kinh doanh cho người hùn hạp làm tổng giám đốc và điều hành, Nguyệt chỉ thỉnh thoảng về Việt Nam tham quan, nghe báo cáo.

Tôi vẫn bận rộn với công việc bên ngoài của tập đoàn, không tham dự công việc ở Việt Nam. Trách nhiệm của tôi là huấn luyện, đào tạo David, Vi, Stephanie và xây dựng các cơ sở bên ngoài vững chắc. Sau 2 năm hoạt động, Trangs Việt Nam ngày càng bê bết về tài chính bởi thua lỗ triền miên. Công ty rơi vào tình trạng gần như phá sản, lúc đó tôi vẫn còn đứng ngoài cuộc.

Các con tôi họp lại và đồng ý cho Nguyệt trở về Việt Nam làm việc nếu Nguyệt cảm thấy vui vẻ, hứng thú. Susan đưa ra điều kiện: “Nếu mẹ làm vì thích, vì vui thì chúng con ủng hộ. Nhưng nếu mẹ làm vì tiền thì chúng con không ủng hộ vì mẹ không cần tiền nữa!”.


Với sự ủng hộ của các con, Nguyệt quyết định trở về Việt Nam để lèo lái con thuyền sắp đắm. Để giải quyết những thua lỗ, Nguyệt mất khá nhiều thời gian để thống nhất với người hùn hạp về phương thức hợp tác. Nguyệt đề nghị mua lại hết cổ phần để tái tổ chức hoặc sẽ giao lại hết cổ phần rồi rút lui chứ không chịu tiếp tục thua lỗ nữa. Sau những bàn bạc, cuối cùng Nguyệt bỏ tiền mua hết cổ phần của những người hùn hạp. Từ đó Nguyệt là người làm chủ hoàn toàn cơ sở Trangs Việt Nam.

Việc tái tổ chức bắt đầu với nhiều sự thay đổi nhân sự, giải quyết nợ nần còn tồn đọng. Mọi việc chỉ trong giai đoạn khởi đầu được gần một năm thì Nguyệt ngã bệnh phải trở về Úc trị liệu, thời gian trị liệu không biết tới khi nào và cũng không biết kết quả ra sao. Không còn cách nào khác, tôi phải gánh trách nhiệm này - một trọng trách mà tôi không có quyền hạn pháp lý, đồng thời lo lắng và chăm sóc bệnh tình của Nguyệt; phải theo dõi, giúp đỡ David và cả tập đoàn đa quốc gia. Giai đoạn ấy vô cùng khó khăn với một người đã tuổi xế chiều!

Tôi miễn cưỡng thay Nguyệt tái tổ chức, sắp xếp xây dựng lại Trangs Việt Nam với muôn vàn khó khăn, bực bội. Tôi không quen làm việc với phong cách của người Việt Nam. Tôi bực bội vì sự kém cỏi của cán bộ nhân viên. Tôi khổ sở vì những ngày tháng phải đối mặt với những tình huống mà tôi chưa từng gặp ở Tây phương.


Nhưng vì vợ, vì gia đình, vì kế hoạch toàn cầu hóa, tôi phải cắn răng để xây dựng lại công ty mà tôi không có một chức vụ gì cả. Tôi bắt đầu bằng cách cho thôi việc hết tất cả những người ở vị trí cao cấp nhất trong công ty, từ giám đốc, kế toán trưởng, trưởng các phòng ban; bắt đầu tuyển nhân sự mới để xây dựng một đội ngũ theo phong cách làm việc Tây phương.

Sau hơn một năm, Nguyệt khỏe lại, bắt đầu trở lại với công việc nhưng tâm trạng vẫn còn lo lắng về bệnh tình. Tôi tiếp tục giúp Nguyệt xây dựng một hệ thống, một đội ngũ chuyên nghiệp, cải tạo nhà máy để đạt những tiêu chuẩn quốc tế, sáng chế thêm máy móc để giảm bớt công nhân, tổ chức những lớp dạy tiếng Anh trong công ty, đưa chuyên viên người ngoại quốc về làm việc toàn thời gian…

Sau gần 4 năm tôi trực tiếp xây dựng thì nhà máy Trangs Việt Nam đã hoàn chỉnh, hệ thống đã hoàn thiện, tư duy con người đã thay đổi, công ty đã đứng vững, lợi nhuận đã ổn định. Trangs Việt Nam cứ thế vươn lên.

Tôi quyết định rút lui khỏi công việc hằng ngày, giao lại cho Nguyệt, các chuyên gia ngoại quốc và đội ngũ nhân viên trẻ có trình độ học vấn cao, có quyết tâm và đã được huấn luyện bài bản về nghiệp vụ cũng như tư duy. Có lẽ Nguyệt cũng rút lui từ từ để dành quyền điều hành lãnh đạo cho thế hệ trẻ hơn - thế hệ mà đất nước đang cần.


Hằng năm, chúng tôi tổ chức hội nghị thường niên của tập đoàn (Annual General Meeting - AGM) tại nhiều nơi trên thế giới. Đây là dịp để nghe báo cáo về năm đã qua, những ưu khuyết điểm và hoạch định chiến lược cho 5 năm, 10 năm tới. Với tư cách là người sáng lập và chủ tịch tập đoàn, tôi vui vẻ và mãn nguyện khi quyết định giao cho David - người trẻ hơn, năng động hơn, được huấn luyện bài bản hơn để điều hành tập đoàn trong đoạn đường tiếp theo. Sự chuyển giao trách nhiệm đang đến chặng cuối.

Với gần 60 năm cuộc đời, kể từ khi bắt đầu biết đi kiếm cơm để sống, lúc còn là cậu bé chưa đầy 4 tuổi đời, nhìn lại những ngày tuổi thơ chăn trâu cắt cỏ rồi thoáng chốc đã 63 tuổi đời với gần 60 năm làm việc, tôi thật sự đã đi một đoạn đường rất dài mà khi ngoảnh lại đôi lúc tôi không tin nổi.

Tôi ghi lại những dòng này với muôn vàn hạnh phúc, với những giọt nước mắt nhẹ nhàng lăn trên má. Nước mắt vì thương cho thân phận mình nổi trôi theo vận nước. Nước mắt vì hạnh phúc và tự hào với bản thân, nước mắt để gởi gắm và chia sẻ cho những người cùng hoàn cảnh.

Tôi hãnh diện, tự hào lắm vì tin rằng ít có người đã trải qua những gian truân trong cuộc đời, đã vượt qua tất cả sự nghèo đói để có chỗ đứng như hôm nay. Tôi tự hào và vui vẻ bàn giao một sự nghiệp, một tập đoàn đã có chỗ đứng trên thương trường quốc tế cho thế hệ tiếp theo. Tôi tự hào để ghi lại cho thế hệ trẻ


những hình ảnh phấn đấu, không đầu hàng, không bỏ cuộc. Dù trong bất cứ hoàn cảnh khó khăn nào, vẫn phải luôn nhìn về phía trước để có ngày vinh quang.

Tác giả và vợ tại Thượng Hải, Trung Quốc

năm 2000. - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.


Tác giả và vợ tại Leningrad, Nga, năm 2011. -

Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.

Tác giả và vợ tại khách sạn 7 sao Burj Al Arab ở Dubai năm 2012. - Ảnh tư liệu cá nhân của tác giả.


10. Ước nguyện

Cuộc vui nào rồi cũng đến lúc tàn, nỗi buồn nào rồi cũng sẽ đi qua. Viết bao nhiêu rồi cũng đến lúc phải dừng lại. Tôi đã viết cuốn sách này với nước mắt, với tất cả niềm hạnh phúc.

Khi đặt bút viết quyển sách, tôi có cảm giác như mình đang thật sự sống lại cuộc đời một lần nữa từ khi còn là cậu bé mới lọt lòng mẹ trong hoàn cảnh éo le cho tới lúc làm cha của 3 đứa con. Từng khoảnh khắc, từng mảng ký ức hiện về sống động trong tâm trí tôi. Mỗi tình huống, mỗi chuyển biến đều là một bước ngoặt có tính quyết định trong cuộc đời tôi. Tôi thật sự trân trọng những ký ức, dù buồn đau hay vui sướng, mãn nguyện.

Tôi viết những dòng này để gửi gắm đến thế hệ trẻ. Tôi đã đi qua gần một đời người, đã nếm trải bao thăng trầm. Tôi hy vọng câu chuyện của mình có thể tiếp thêm sức mạnh cho thế hệ tương lai, để các bạn trẻ luôn vững tin vào bản thân.

Tôi tin rằng cuộc đời có hai chữ “số phận” và “cơ hội”. Nhưng số phận và cơ hội tốt chỉ mở ra với những người biết tự định đoạt cuộc sống của mình, biết phấn đấu, học hỏi không ngừng để vươn lên. Không ai có cuộc đời hoàn hảo, không ai có thể chọn nơi mình sinh ra, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể quyết định


cuộc đời mình. Đừng bao giờ nản chí! Đừng bao giờ buông xuôi! Đừng bao giờ tuyệt vọng! Đừng bao giờ ngừng cố gắng và hy vọng vì chắc chắn thành công sẽ đến với những ai biết tạo ra cơ hội cho chính mình.

Đây là những tâm tình tôi ghi lại từ tận đáy lòng của một người con yêu mến đất nước này. Tôi yêu quý đất nước như yêu quý chính bản thân. Trong trái tim tôi chưa bao giờ thôi hướng về quê hương. Ở phương trời xa, tôi vẫn luôn bằng cách này hay cách khác nắm bắt những thông tin về nơi tôi đã sinh ra và lớn lên.

Những khi đọc thông tin về sự nghèo khổ ở quê nhà, về những cô dâu Việt bị ngược đãi, về lực lượng xuất khẩu lao động đang bán sức ở xứ người, về những người phạm pháp đang sống chui sống lậu ở trời Tây…, trái tim tôi lại nhói đau. Còn muôn vàn cảnh nghèo đói đau thương mà đồng bào ta, nhân dân ta đang gánh chịu. Tại sao phải gánh chịu ? Tất cả cũng vì nghèo đói mà ra. Việt Nam đã thoát khỏi cảnh đói ăn nhưng đồng bào ta vẫn nằm trong nhóm nghèo của thế giới. Lợi tức đầu người còn kém xa các nước phát triển, phải mất bao nhiêu thế hệ nữa thì Việt Nam mới ngẩng cao đầu để tự hào với thế giới, để con em của chúng ta có đời sống sung túc hơn, tự do hơn và chính họ tự hào với hai tiếng Việt Nam? Những suy nghĩ tự hào về chiến thắng hai đế quốc để tự vinh danh là đỉnh cao trí tuệ đã không còn thích hợp trong thời đại kinh tế thị trường và toàn cầu hóa kinh doanh hiện nay. Thế giới đang tăng trưởng từng ngày từng giờ, giành giật trí tuệ bằng mọi cách để phát triển kinh tế, chứ không phải


thụt lùi vì những chiến công đã lùi sâu vào quá khứ. Quá khứ vẫn là quá khứ, hiện tại và tương lai mới là quan trọng. Nếu ta chỉ sống trong quá khứ và những hồi ức thì sẽ chẳng bao giờ biết đến ngày mai.

Tôi hy vọng những nhà đương quyền phải can đảm để nhận ra sự việc, phải nhận ra sự yếu kém, nhận ra sự sai trái để sửa sai. Dân tôc ta không thiếu người tài, người Việt nam chúng ta không thiếu người giỏi, nhưng tại sao con dân chúng ta vẫn nghèo, vẫn khổ? Phải chăng đó là hệ quả của một cơ chế chưa ổn? Sự sửa sai bắt đầu từ năm 1986 là một bước ngoặt, là một thành công của người lãnh đạo đã đưa đất nước thoát cảnh đói. Sự sửa sai kế tiếp sẽ là bàn đạp cho Viêt Nam cất cánh.

Hận thù rồi cũng phải qua, người Việt dù ở đâu chăng nữa và bất luận điều gì, khi sinh ra vốn đã mang dòng máu Việt, mãi mãi là người Việt Nam. Khi có dịp sống và làm việc cùng người Việt Nam ở nhiều nơi trên thế giới, tôi thấu hiểu rằng mỗi người đều yêu tha thiết quê hương, nguồn cội. Tôi hy vọng đã đến lúc mà mọi người Việt dù ở đâu phải cố gắng quên đi quá khứ đau thương của dân tộc, đã đến lúc phải cùng nhau hàn gắn vết thương để xây dựng đất nước. Tất cả đều có thể làm được, tất cả đều có thể giải quyết được.

Tôi hy vọng những người lãnh đạo đương quyền sẽ gạt bỏ những khúc mắt còn vướng lại giữa những Việt kiều xa xứ với chính quyền sở tại, cố gắng gạt bỏ những khung pháp lý, những ràng buộc về cơ chế để họ


được xem như là một bộ phận không thể tách rời của quê hương. Họ vẫn là người Việt, họ vẫn yêu quê hương của họ nhưng khoảng cách vẫn còn xa. Tại sao không gần được? Câu trả lời đều nằm trong tầm tay có thể giải quyết được.

Tôi đã và luôn ước nguyện trong một ngày không xa Việt Nam sẽ sánh vai cùng các cường quốc năm châu. Điều đó không phải là mơ ước viển vông mà là một tương lai có thể thấy được, có thể làm được nếu tất cả chúng ta cùng nắm chặt tay đoàn kết vì một nền xã hội văn minh, dân chủ, tiên tiến, hiện đại và tốt đẹp hơn để tuổi trẻ Việt Nam, con em của chúng ta không phải trải qua những ngày tháng nghèo khổ, đói rách như tôi đã từng trải nghiệm. Tôi không mong ước điều gì hơn thế.


Lời kết

Những tâm tình đã được ghi lại, những chia sẻ đã được phơi bày. Tôi xin được tri ân những người đã có khoảnh khắc đi qua trong hành trình cuộc đời tôi. Cảm ơn những con người đã xuất hiện trong cuộc đời tôi dù là lúc thăng hay lúc trầm, đã dạy cho tôi biết thế nào là cuộc đời. Tôi viết bằng tất cả sự thật với những gì đã xảy ra trong quá trình 63 năm tôi hiện diện trên đời này.

Tôi viết để vinh danh mẹ tôi, vinh danh vợ tôi và để lại cho các con tôi một niềm tự hào từ ba của chúng. Qua cuốn sách này tôi cũng muốn để lại cho thế hệ trẻ một câu chuyện không son phấn, không hoa hòe; giống một người cha, người chú, người anh, người bạn… chia sẻ cùng các bạn những bước đường và kinh nghiệm đã qua trong cuộc đời với lời nhắn nhủ: Không có gì là không làm được! Tôi đã làm được thì các bạn cũng sẽ làm được và còn có thể làm được nhiều hơn thế!

Trong cuốn sách này, tôi không có ý đụng chạm ai, chỉ trích ai, cũng không có ý tâng bốc ai. Tất cả chỉ là sự thật. Những tâm tư, cảm xúc đã ghi lại là những suy nghĩ của cá nhân tôi. Nếu ai đó không bằng lòng hoặc không đồng ý, tôi cũng xin chấp nhận. Tôi sẽ không phản hồi, không tranh luận, không bút chiến dưới bất cứ hình thức nào. Mong quý độc giả lượng tình tha thứ nếu không đồng ý với tôi ở quan điểm nào đó.


Cảm ơn tất cả quý vị đã đọc và chia sẻ với cuộc đời gian truân của tôi.

Cảm ơn mẹ! Cảm ơn em và các con!

Hồ Văn Trung



Tác giả: HỒ VĂN TRUNG Gian Truân chỉ là Thử Thách Tác giả giữ bản quyền 2013, phát hành toàn thế giới Cấm sao chép dưới bất cứ mọi hình thức nếu không có sự đồng ý bằng văn bản. Copyright by author 2013 Phát hành: TÚ QUỲNH BOOK & MUSIC 9581-9583 Bolsa Ave. Westminster, CA 92683 USA Tel: (714) 531-4284 * (714) 265-9188 Fax: (714) 265-9269 In tại nhà in CCC printing 9371 Kramer Ave. Suite E Westminster, CA 92683 USA Hình Bìa Trương Văn Hùng

Education

Giantruanchilathuthach