Hazırlayan: Banu YOLDAŞ

ÖĞRETİCİ METİNLER

‘Deneme, ben'in ülkesidir. Ben demekten çekinen, her görgüsüne, her görevine ister istemez benliğinden bir parça kattığını kabul etmeyen kişi denemeciliğe özenmesin.’

Nurullah ATAÇ

KİTAPLAR İki alışveriş, (dostluk ve

aşk) raslantılara ve başkalarına bağlıdır; biri aramakla bulunmaz kolay kolay,öteki yaşla solar gider.Onun için yaşamı doldurup doyuramazdı onlar.Üçüncü alışveriş,kitaplarla kurduğumuz ilişkidir ki daha sağlam daha çok bizimdir.Ötekilerin başka üstünlükleri vardır ama bu üçüncüsü daha sürekli ve daha yararlıdır.

Ömür boyu yanı başımda, her

yerde elimin altındadır.Kitaplar, yaşlılığımda ve yalnızlığımda avuturlar beni.Sıkıntılı bir avareliğin baskısından kurtarır,hoşlanmadığım kişilerin havasından dilediğim zaman ayırıverirler beni.İyileşmek elinde olan bir hastaya acınmaz.Pek doğru olan bu atasözünü ben denemiş ve kullanmış olarak kitaplarda gördüğüm yarar için söyleyebilirim.

Fazla ağır basmadıkları,

gücümü aşmadıkları zaman acılarımı törpülerler.Rahatımı kaçıran bir saplantıyı başımdan atmak için kitaplara başvurmaktan iyisi yoktur, hemen beni kendilerine çeker,içimdekinden uzaklaştırırlar.Öyleyken onları daha yalnız daha gerçek,daha canlı,daha doğal rahatlıklar bulamadığım zaman aramama hiç de kızmaz,her zaman aynı yüzle karşılarlar beni.

Atını yularından tutup ardından çekene

yürümek kolay gelir,derler.Bizim, o genç Jacques,Napoli ve Sicilya kralı,o genç,güzel gürbüz adam,sedyeyle taşıtırmış kendini uzun yollarda,başı fukara işi bir yastığa dayalı,boz kumaştan bir giysi ve takkeyle;ama şahane bir alay gelirmiş ardından:Tahtırevanlar,yularından çekilen türlü türlü binek atları,rütbeli cübbeli kodamanlar,görevliler:Bu ne perhiz, bu ne turşu dedirtecek gibi.

Gerçekten ben kitapları, kitap nedir bilmeyenlerden fazla kullanmam diyebilirim.Cimriler nasıl günün birinde kullanacağım diye hiç dokunmazlarsa definelerine, ben de öyle saklarım kitaplarımı.Ruhum onların benim olmasıyla doyar,yetinir.Savaşta barışta kitapsız yola çıktığımız olamaz;yine de kitap açmadığım günler, aylar olur.Biraz sonra,yarın,canım istediğinde okurum derim.

Zaman yürür gider beni dertlendirmeden;çünkü kitaplarımın dilediğim zaman bana sevinç verecekleri,yaşamama destek olacakları düşüncesi anlatabileceğimden daha büyük bir rahatlık verir bana.İnsan yaşamı denen bu yolculukta benim bulduğum en iyi nevale kitaplardır ve ondan yoksun anlayışta insanlara çok acırım.(Montaigne-Denemeler)

Yazar bireysel düşünce ve duygularını mı anlatmış?

Yazar konuyu kendine dönük bir bakış açısıyla mı ele almıştır?

Okuma zevki vererek okuyucuyu düşünmeye sevk etmiş mi?

Yazar konu seçiminde özgür davranmış mı?

Konu, araştırmacı bir tutumla bilimsel bir bakış açısıyla mı ele alınmış?

Ele alman konu, belli bir eğitim ve kültür düzeyine sahip okura mı hitap etmektedir?

Yazar bireysel düşünce ve duygularını mı anlatmış?

Yazar konuyu kendine dönük bir bakış açısıyla mı ele almıştır?

Okuma zevki vererek okuyucuyu düşünmeye sevk etmiş mi?

Tanımlamalar ve açıklamalara yer vermiş mi?

Yazar düşüncelerini kanıtlama gayreti içinde mi?

Samimi bir üslupla kendi kendiyle konuşuyormuş şeklinde mi yazılmış?

Yazar, konuyu belli bir bütünlük içerisinde mi ele alıyor?

Bir yazarın seçtiği herhangi bir konunun kişisel duygu ve düşüncelere dayalı olarak kendi kendine konuşuyormuş üslubuyla yazdığı orta uzunluktaki yazılara deneme diyoruz.

Denemenin Amacı:Okuyucuyu düşünmeye  yöneltmek,Hayatın gerçeklerini  ortaya

koymak,Kültür alanındaki  değişme ve

gelişmeleri fark ettirmek,Birey-toplum  ilişkisini dile getirmek

vb.

Bu türün ilk ustası sayılan Montaigne deneme için şöyle der:“Herkes önüne bakar, ben içime bakarım; benim işim yalnız kendimledir. Hep kendimi gözden geçiririm, kendimi yoklarım, kendimi tadarım… Bir şey öğretmem, sadece anlatırım.”

Deneme tür ve üslup olarak pek çok türe yaklaşır. Bu yüzden de yazılması en zor olan türlerdendir.

Deneme yazarken paylaşımcı ve samimi bir üslup kullanırken sohbete, düşüncemizi ortaya koyarken fıkraya, duygularımızı ortaya koyarken eleştiriye yaklaşma riski her zaman vardır.

Deneme Türleri:

* Klasik deneme*Edebi deneme*Felsefi deneme*Eleştirel deneme

DENEMENİN TARİHSEL GELİŞİMİ

Deneme türünün ilk örnekleri-daha “deneme” teriminin bile ortaya çıkmadığı eski Yunan ve Latin edebiyatlarında Epiktetos, Eflatun,Cicero ve Seneca’nın kimi eserlerinde görülmektedir.

Kimi edebiyat tarihçileri denemenin Avrupa’dan önce Japonya,Çin,Hindistan gibi doğu ülkelerinde başladığını ileri sürmektedirler.

Ancak bu türün bağımsız bir yazı türü olarak ortaya çıkması 16.yy’dan sonradır.Fransız yazar Montaigne bu türün kurucusu sayılır.

Dünya Edebiyatında diğer önemli deneme yazarları:

F.BaconAlbert CamusJean Paul SartreT.S. EliotA.Huxley …

Deneme türü, Türk edebiyatına Tanzimat’tan sonra girmiştir. Deneme önceleri “Musahabe”, “Tecrübe-i Kalemiyye” (kalem tecrübesi) gibi isimler ile anılmıştır. İlk özel gazete Tercümân-ı Ahvâl (1860)’in yayın hayatına başlamasından itibaren gazetelerde çıkan değişik yazılar, zamanla ayrı bir tür olan deneme için dil, anlatım ve yaklaşım bakımından zemin oluşturmuştur.

İlk denemeciler arasında Cenap Şehabettin,Ahmet Haşim,A.Rasim,Yakup Kadri Karaosmanoğlu,Falih Rıfkı Atay’ı sayabiliriz.

Cumhuriyetten sonra gelişme gösteren deneme türünde eser veren sanatçılar Nurullah Ataç, Ahmet Hamdi Tanpınar, Sabahattin Eyüboğlu, Suut Kemal Yetkin, Orhan Burian ve Mehmet Kaplan’dır.

Son yıllardaki denemeciler Melih Cevdet,Vedat GÜNYOL,Cemil MERİÇ, Sezai KARAKOÇ, Salah BİRSEL, Adnan BİNYAZAR, Nermi UYGUR, Mehmet Fuat, Doğan HIZLAN, Bilge KARASU, Akşit GÖKTÜRK…

SONNNNNNN...

TEŞEKKÜRLER.