eğitim i

Türk~elde ~iyasetin

Bilgi ve Belge Yönetimi Alanına Etkileri

Dr. M. Kemal Sevgisunar

Türkiye'de Siyasetin

Bilgi ve Belge Yönetimi Alanına Etkileri

Türkiye'de Siyasetin

Bilgi ve Belge Yönetimi Alanına Etkileri

Dr. M. Kemal Sevgisunar

Türk~~

KütüphaneellerDerneği

www.kutuphaneei.org.tr

Ankara, 2009

Hiperlink Yayınları

HiperLin.~www.hiperlink.com.tr

Türk Kütüphaneciler Derneği Yayınları; 52

Türk Kütüphaneciler Derneği

Necatibey Caddesi, Elgün Sokak, No: 8/806440 - Kızılay, Ankara

e-mail: TKD.dernek@gmail.com

Basım ve dağıtım:

Hiperlink Yayınları

Cankurtaran Meydanı, No: 6Sultanahmet - Fatih, istanbul/Türkiye

Tel: +90 212 5164681 - 82 ; Faks: +90 212 5164684e-mail: info@hiperlink.com.tr

Yayına hazırlayan:

Sönmez Çelik

Kapak tasarımı ve sayfa düzenleme:Sönmez Çelik

1. Baskı, Haziran 2009

ISBN 978-975-6351-33-8

© Bütün hakları saklıdır.

Kütüphaneciler Derneği'ne

Hiperkitap'ta yer alacaktır.

Bu kitabın her türlü yayın hakkı Türkaittir. Bu baskının elektronik kopyası

Bu kitap "Türkiye'de siyasi gelişmeler ve ideolojik yaklaşımlann bilgi ve belgeyönetimi alanma etkileri" adlı doktora çalışmasınıngözden geçirilmiş halidir.

Sevgisunar, M. Kemal

Türkiye'de siyasetin bilgi ve belge yönetimi alanına etkileri /M. Kemal Sevgisunar; yayına hazırlayan Sönmez Çelik. ­Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği, 2009.

xii, 238 s. ; 24 sm. - (Türk Kütüphaneciler Derneği

Yayınları; 52)

ISBN 978-975-6351-33-8

ı. Kütüphaneler-Siyasal yönleri-Türkiye. 2. Kütüphaneyönetimi-Türkiye.

Z665.2 .T8 S48 2009, LC

025.1 - DC20

LV M. Kemal Sevgisunar

gelişmelerden o kadar olumsuz etkilenmişlerdir ki, sonuçta meslektenuzaklaşarak başka bir mesleğe yönelmek yolunu seçmişlerdir. Kimileri ise bukadar bile şanslı olamamış, meslek alanında olup bitenlerden dolayı

yaşamlarını kaybedecek kadar derinden etkilenmişlerdir. Mevcut siyasi/idariyönelimlerin bilerek ya da bilmeyerek dışında tavır alanlar ise, bu meslekteasla belirleyici bir pozisyon ve görevlerde bulunamamış,

bulundurulmamışlardır. Alana hakim olan söylemle, gerçekte, uygulamadakarşılaşılan söylem farklıdır. Deyim yerindeyse özel, seçici ve gizli biryaklaşım alttan alta hep belirleyici olmuştur. Söylenenlerle, yapılanlar

birbirinden oldukça farklıdır.

Belki de izlenen bu yanlış politika, özelde "kütüphane" kurumunun,genelde ise ülkemizde sosyal kurum ve bilimlerin içinde bulunduğu

bunalımlı ortamın etkisiyle, sosyal bilimlerin yeterince gelişememesinin enönemli nedenlerinden biridir. Ancak, çözüm amaçlı doğru bir yaklaşımın

benimsenebilmesi için, öncelikle gerçeğin bir biçimde çıplak gözle tespitedilmesi ve bilimsel bir yaklaşımla açıkça ortaya konulması gereklidir. Buçalışma böyle bir amaçla gerçekleştirilmiştir. Mesleğe hakim olan genelbakış açısının dışında, neredeyse tersten ve "aykırı" bir yaklaşımla konuyu,bilinen bilgilerin dışında yeniden, ele alıp asıl gerçekıere ulaşmak

hedeflenmiştir.

Günümüzde, bilgi ve belge yönetimi alanında geleceğe dönük olumlu vebilimsel birçok çalışma, alan araştırmacıları tarafından ortayakonulmaktadır. Umarız, çalışmada anılanlar, bu gelişmelere küçücük birkatkı yaratılmasındaetkili olur.

Bilimsel çalışmalar birden çok kişinin emeğiyle ortaya çıkan emekürünleridir. Bir önsözde emeği geçen bu değerli insanların anılması bizimiçin de oldukça anlamlıdır.

Çalışmamı tamamlamam için gereken bilimsel desteği ve emeğini

esirgemeden sunan, gereksinim duyduğum moral iklimi sağlayarak, benimlebirlikte çalışan hocam Prof. Dr. Nazlı Alkan'a teşekkür ederim.

Çalışmanın çeşitli aşamalarında değerli katkıları olan ve moraldesteklerini esirgemeyen Emine Aynur, Emin Koramaz ı Prof. Dr. SelçukCandansayar, Doç. Dr. L. Doğan TılıÇI Doç. Dr. Fahriye Bayram ile Araştırma

görevlisi Ertan Yılmaz'a, Uzman Dr. Çetin Erdolu ve Başhemşire VicdanGündoğdu/ya;

Çalışma boyunca yararlandığım birçok bilgi merkezi oldu. Bu kurumlarave çalışanlarına, çalışmaya bizzat yardımcı olan; meslektaşımı fakültedensınıf arkadaşım A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Kütüphanesi Müdürü A. CoşkunTarlakazan ile SBF kütüphane personeline;

Araştırmanın hazırlmasına yardımcı olan çocuklarım Sarpı Gökçin veDoruk'a gerekli çalışma ortamının bozulmaması için özveri gösteren eşimTürkan'a;

Türkiye'de siyasetin bilgi ve belge yönetimi alanına etkileri v

Ayrıca mesleki yaşamım boyunca birlikte çalıştığım, kendilerinden çokşey öğrendiğim, gösterdikleri özveri karşısında her zaman saygı duyduğum,

karşılıksız bir hizmet aşkıyla ömürlerini tüketmelerini çaresizce izlediğim

meslektaşlarıma ve her kadrodaki kütüphane görevlilerine;

Bu çalışmanın yayına dönüşmesine katkı sağlayan TKD Genel Başkanı AliFuat Kartal'ın şahsında tüm Yönetim Kurulu üyelerine;

Kitabın basımını gerçekleştiren ve kitlelere ulaşmında önemli bir göreviüstlenen Hiperlink firmasına;

Bütün bu katkılarından dolayı yukarıda isimlerini andığım, anamadığım,

unuttuğum ama çalışmaya bir biçimde katkısı olup, emeği geçen herkeseteşekkür ederim.

Dr. Mehmet Kemal Sevgisunar

içiNDEKilER

ÖNSÖZ 111

içiNDEKiLER Vii

KısALTMALAR Xi

i. BÖLÜM: 1

GiRiş 1

ıı. BÖLÜM: 6

SiYASET, SiYASi HAREKETLER VE KÜTÜPHANE KURUMUNA ETKiLERi 6

ii. 1. Tanımlar 6

ii. 2. ilişkiler 15

ıı. 2. ı. Siyaset-Tarih ilişkisi. 15

ıı. 2. 2. Siyaset-Devlet Geleneği ilişkisi 18

ıı. 3. ı. Siyasi Düşünce, Olay ve Dalgalanmalar-Kütüphane

Kurumu ilişkisi 20

iii. BÖLÜM: 22

OSMANlıLARDA SiYASi DALGALANMALAR-KÜTÜPHANE ilişKisi 22

ııı. ı. Osmanlı'nın Kuruluşundan Tanzimat Dönemi'ne Kadar Siyasi

Dalgalanmaların Kütüphane Kurumuna Etkisi. 22

ııı. 2. Tanzimat Dönemi (1839-1908) 30

ii ı. 2. ı. Fransız Notası (1867) 31

ııı. 2. 2. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (1869) 31

ııı. 3. Meşrutiyet Dönemi ve ittihat ve Terakki Cemiyeti (1908-1920) 32

ııı. 3. ı. Türk Ocakları (1912- ) 36

ııı. 3. 2. ilk Osmanlı Meclis-i Mebusan'ındaKütüphane Kurma

Çalışmaları 41

ııı. 4. TBMM Kütüphanesi (1920- ) .43

LV. BÖLÜM: 48

1923-1946 YILLARI ARASINDA TÜRKiYE'DEKi SiYASiDALGALANMALARıN KÜTÜPHANE KURUMUNA ETKisi .48

LV. ı. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (1924), Tekke ve Zaviyeler ile

Türbelerin Kapatılması (1925) ve Türk Ocakları'nınCumhuriyet

Sonrası Dönemi 51

LV. 2. Harf Devrimi (1928) 56

LV. 3. Halkevleri ve Kütüphaneleri (1932) 58

Viii M. Kemal Sevgisunar

LV. 4. Köy Enstitüleri ve Kütüphaneleri 64

IV. 5. Kütüphanecilikte Yaşanan Gelişmeler 68

IV. 6. Dünya ve Türkiye'de Yaşanan Gelişmeler 72

IV. 7. Türkçülerin Etkileri 74

V. BÖLÜM: 79

ÇOK PARTili DÖNEMDEN (1946), 1960 ASKERI MÜDAHALESi'NEKADAR GEÇEN DÖNEMDE YAŞANAN SiYASi DALGALANMALARıNKÜTÜPHANE KURUMUNA ETKisi 79

V. ı. Demokrat Parti Hükümetleri 79

V. 2. Türkiye'de Modern Kütüphanecilik Faaliyetlerinin Hızlanma

Süreci 80

V. 3. Thompson Raporu ile ABD'nin Türkiye'deki KütüphanecilikFaaliyetlerine Olan ilgisinin Açığa Çıkması 81

V. 4. Milli Kütüphane'de Türkçü Kadrolaşma Faaliyetleri 82

V. 5. Amerikalıların Kütüphanecilik Alanında Etkili Olabilmek içinDevreye Girmeleri (1952) 83

V. 6. Adnan Ötüken ve Arkadaşlarının Karayaıçın'ın Çalışmalarını

Yazılı Olarak Eleştirmeleri 92

Vi. BÖLÜM: 99

27 MAYIS 1960 ASKERI MÜDAHALESi'NDEN, 12 EYLÜL 1980 ASKERIMÜDAHALESi'NE KADAR GEÇEN DÖNEMDE YAŞANAN SiYASiDALGALANMALARıN KÜTÜPHANE KURUMUNA ETKisi 99

Vi. ı. 1960 Askerı Müdahalesi 99

Vi. 2. Planlı Dönem (1960) ve Kütüphaneler Komitesi Raporu (1961) 99

Vi. 3. Adnan Ötüken'in UNESCO-Türkiye Milli Komisyonu'naSeçilmesi 103

Vi. 4. Adnan Ötüken-Sami Nabi Özerdim Tartışmaları 103

Vi. 5. Adnan Ötüken ile Dönemin ilerici Başka Aydınları Arasında

Yaşanan Tartışmalar 109

Vi. 6. Türkçülerin Yazıları 123

Vi. 7. istanbul Üniversitesi'nde Üniversite Kütüphanesinin DüzeneKavuşturulması ve Kütüphanecilik Bölümü Kurulması Çalışmaları ......... 133

Vi. 8. Bilgi ve Belge Yönetimi Alanında Ulusal Nitelikli Tepkiler(1964) 135

Vi. 9. Bilgi ve Belge Yönetimi Alanında Türkçülerin Örgütlenme veGüç Kullanma Girişimleri (1964) 136

Vi. 10. Kültür Müsteşarlığı'nın Kurulması ve Adnan Ötüken'in BuGöreve Atanması ile Başlayan Kadrolaşma Çalışmaları 140

Türkiye'de siyasetin bilgi ve belge yönetimi alanına etkileri iX

Vi. 11. Türkiye Kütüphaneleri Kütüphaneci, Memur ve HizmetlileriSendikası'nın Kurulması (1966) 144

Vi. 12. Sendikanın Hak Arama Çalışmaları: Milli Eğitim Bakanlığı'na

Muhtıra Vermesi 149

Vi. 13. Sendika-TKD ilişkileri, TKD'ye Yönelen Eleştiriler ve DönemKütüphanecilerinin Düşünceleri 152

Vi. 14. TKD Kurultaylarında Yaşanan Tartışmalar 160

Vi. 15. ÜKBMD'nin Kurulmasl 162

Vi. 16. 12 Mart 1971 Askerı Müdahalesi (Muhtıra) ve KültürBakanlığı'nın Kurulması 163

Vi. 17. Hacettepe Üniversitesi'nde Kütüphanecilik Bölümü'nünKurulması (1972) 166

Vi. 18. ÜKBMD'nin TKD'ye Yönelik Tepkileri 173

Vi. 19. Kültür Bakanlığı'nda Kısa Süreli Bir iktidar Değişimi (1978) 180

Vii. BÖLÜM: 192

12 EYLÜL 1980 ASKERI MÜDAHALESi'NDEN GÜNÜMÜZE TÜRKiYE'DEKiSiYASAL DALGALANMALARıN KÜTÜPHANE KURUMUNA ETKisi 192

VII. 1. 12 Eylül 1980 Müdahalesi'nin Hemen Sonrasında Bilgi veBelge Yönetimi Alanında Yaşanan Gelişmeler 192

Vii. 2. Kütüphanelerden Sansürcü Düşünceyi Ortadan Kaldırma

Girişimleri 205

Vii. 3. Bilgi ve Belge Yönetimi Alanında Siyasal DeğerlendirmelerAçısından Yeni Yaklaşımlar 206

VII. 4. Kütüphaneler Genel Müdürlüğü, Milli Kütüphane ve TBMMKütüphanesi'nde Günümüze Kadar Yaşanan SiyasalDalgalanmalardan Kaynaklı Yönetim Değişiklikleri. 208

Viii. BÖLÜM: 211

SONUÇ VE ÖNERiLER 211

Viii. 1. Sonuç 211

Viii. 2. Öneriler. 225

KAYNAKÇA 227

Or. M. Kemal Sevgisunarmksevgisunar@gazi.edu.tr; kemalsevgisunar@yahoo.com

1964'te Polatlı (Ankaraj'da doğdu. Lisans öğrenimini AnkaraÜniversitesi DTCF Kütüphanecilik Anabilim Dalı'nda tamamladı

(1985). Aynı yıl, lisans öğrenimi sırasında kazandığı bursunkarşılığında, Milli Kütüphane Başkanlığı'nda "kütüphaneci" olarakçalışma hayatına başladı. Bilgi ve Belge Yönetimi alanında uzmanbir araştırmacı olan yazar, Ankara Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü'nde, 1988 yılında "yüksek lisans" ve 2008 yılında da"doktora" derecelerini aldı.

Kültür Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve yerel yönetimlerde çeşitli kademelerdekütüphaneci, uzman, müfettiş ve yönetici olarak görevlerde bulundu. 2005 yılında GaziÜniversitesi'nde uzman kadrosunda göreve başladı. Evli ve üç çocuğu olan yazar, halen aynı

kurumda çalışmaktadır.

Yazarın, ulusal gazetelerde köşe yazıları, gezi yazıları; akademik dergilerde makale vebibliyografik çalışmaları vardır. Metin yazarlığı, yapımcı, danışman ve yönetmen olarak; TRTile Kültür ve Turizm Bakanlığı için çekilen bazı belgesellerde çeşitli görevler almıştır. Birçoksempozyumda bildiriler sunmuş ve düzenlenmesine katkı sağlamıştır. "Neşenin Halleri" adlı

psikiyatri konusundaki yardımcı ders kitabının "Anadolu Mitolojisi'nde Neşe" başlıklı bölümünükaleme almıştır ve "Polatlı Araştırmalan - i" adlı, yerel bir tarih çalışması olan kitabı

yayınlanmıştır.

"Türkiye'de Siyasetin Bilgi ve Belge Yönetimi Alanına Etkileri" adlı bu kitap, alandaki gelişmelerikronolojik bir sıra içerisinde irdelemektedir. Yazar, bilgi ve belge alanında yaşanan gelişmeleri:

"Ülkenin entelektüel kadrolan arasında, tam anlamıyla «özgür bir düşünselzemin» o günlerdede (1940-1990) henüz kurulamamıştı. Farklı fikir ve bakış aÇilanna tahammül ise oldukçasınırlıydı. Düşün ürünlerini topluma sunan, başta kütüphane kurumu olmak üzere; ilgili diğerbütün kurumlar, çağdaş anlamda bir taraftan yeniden kuruluyor, ancak kurulurken birtaraftan da, kendilerini var eden kişi ya da topluluklann düşünsel, siyasal yaklaşımlanndandoğrudan etkilenerek, kusurlu şekilleniyorlardı. Batıdaki örnekleri hedeflenerek temelleriatılan yaptlar, kurumlar doğalolarakve başlangıçtaki niyetlerden bağımsız, ülkeyi çevreleyengenel atmosferden etkilenerek hızla bize benziyorlardı. Bilimsel tarafsızlığın gereği ise aslayerine getirilmiyordu. ... " şeklinde ifade etmektedir.

Yayıncı:

Türk Kütüphaneciler DerneğiNecatibey Caddesi, EIgün Sokak, No: 818

06440 - Kızılay, AnkaraTel: +90312 2301325

Faks: +90 312 2320453e-malı: TKD.dernek@gmail.com

Basım ve Dağıtım:

Hiperlink Yayınları

Cankurtaran Meydanı, No: 6Sultanahmet - Fatih, istanbul/Türkiye

Tel; +902125164681-82Faks: +90 212 5164684

e-mail: info@hiperlink.com.tr