1คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

2 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ทปรกษา

นางวนทนยวฒนะ ผอำานวยการสำานกอนามย

นายโกวทยงวานชจต รองผอำานวยการสำานกอนามย

นางชดาภรณศรสนธ ผอำานวยการกองการพยาบาล

สาธารณสข

คณะผจดทำา

นางสาววาณรตนรงเกยรตกล

นางสกาวดดอกเทยน

นางชนญทพพเรยงวโรจนกจ

นางสาวปญญภสสปานจนทร

นางสาวปทมาเตมบญ

3คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

บทนำา

คมอการดแลผปวยลางไตทางชองทองสำาหรบประชาชนจดทำาขน

เพอใหประชาชนทปวยเปนโรคไตและผดแลไดเรยนรทำาความเขาใจเกยวกบ

เทคนควธการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมหรอการลางไตทางชองทอง

ดวยตนเองทบานไดอยางถกตองมประสทธภาพเกดประโยชนตอสขภาพ

กายและใจทำาใหผปวยและครอบครวมคณภาพชวตทดขน

สำานกอนามยกรงเทพมหานครโดยกองการพยาบาลสาธารณสข

ไดตระหนกในความสำาคญดงกลาวจงไดจดทำาคมอการดแลผปวยลางไต

ทางชองทองสำาหรบประชาชนและหวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจะเปน

ประโยชนแกผดแลผปวยเรอรงโรคไตทสนใจจะฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม

หรอลางไตทางชองทองดวยตนเองทบานใหมคณภาพชวตทดขนสามารถใช

ชวตกบครอบครวไดอยางมความสขตามเจตนารมณของผบรหารกรงเทพมหานคร

(นางชดาภรณศรสนธ)

ผอำานวยการกองการพยาบาลสาธารณสข

4 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

สารบญ

หนา

บทนำา

คณรไหมวาไตเราทำาหนาทอะไรบาง 5

โรคไตคออะไรและมกชนด 6

รหรอไมผลของไตวายจะมอาการอยางไร 7

วธการบำาบดทดแทนไต 8

ชนดของการลางไตทางชองทอง 14

รปแบบตางๆของการลางไตทางชองทอง 19

ชนดของนำายาลางไตทางชองทองมอะไรบาง 22

การลางไตผานทางชองทองชวยใหคณภาพชวต 24

ผปวยไตวายเรอรงดขนอยางไร?

การดำารงชวตของผปวยญาตและผดแล 25

ควรวางสายลางไตทางชองทองอยางไรใหปลอดภย 26

การเตรยมสถานทและสงแวดลอมสำาหรบการลางไต 27

ทางชองทอง

ผปวยโรคไตวายเรอรงควรรบประทานอาหารใหเหมาะสม 43

อยางไร

5คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

คณรไหมวาไตเราทำาหนาทอะไรบาง

เนองจากไตเปนอวยวะทสำาคญมากทำาใหเราสามารถดำารงชวตอยได

หากเกดการเจบปวยเปนโรคไตผปวยควรจะเรยนรทำาความเขาใจหนาท

การทำางานของไตเพอชะลอการเสอมการทำางานของไตทมหลายประการ

ดงน

1.การกำาจดของเสยหรอสารทไมมประโยชนตอรางกายยาและสาร

ตางๆทมมากเกนไปหรอมอนตรายตอรางกาย

2.ดดซมและเกบสารทมประโยชนตอรางกายไวไมใหเสยไปกบ

ปสสาวะ

3.รกษาสมดลนำาของรางกายโดยเมอรางกายมนำามากเกนไปไตจะ

ขบนำาสวนเกนออกแตเมอรางกายขาดนำาไตจะพยายามสงวนนำาไวในรางกาย

4.รกษาสมดลกรดดางและเกลอแรในรางกายเชนโซเดยมโพแทสเซยม

แคลเซยมฟอสเฟตและแมกนเซยมใหอยในระดบทพอเหมาะ

5.ควบคมความดนโลหตผานทางการควบคมสมดลนำาและเกลอแร

บางชนด

6.สรางฮอรโมนอรโทรโปอตน(Erythropoietin)ทควบคมการสราง

เมดเลอดแดงจากไขกระดกทำาใหไมเกดภาวะโลหตจางและสรางฮอรโมน

แคลซไตรออล(Calcitriol)ซงควบคมการดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรส

ทำาใหกระดกแขงแรง

6 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

โรคไตคออะไรและมกชนด

โรคไตหมายถงภาวะทมความผดปกตของไตมสาเหตเกดจากโรคตางๆ

มากมายเชนโรคเบาหวานโรคความดนโลหตสงและโรคหลอดเลอดฝอยไต

อกเสบไดแกโรคเอสแอลอ(SLE)โรคไตอกเสบไอจเอ(IGA)เปนตนและจาก

การศกษาของสมาคมโรคไตแหงประเทศไทยระหวางปพ.ศ.2549-พ.ศ.2551

พบวาประชากรไทยมความชกโรคไตเรอรงรอยละ17.6ของประชากรไทย

ทวประเทศ

ชนดของการเปนโรคไตถาแบงตามระยะเวลาของการดำาเนนโรค

และความสามารถในการฟนตวแบงออกเปน2ชนดคอ

โรคไตเฉยบพลน หมายถงภาวะทไตเสยการทำางานไปอยางรวดเรว

แตเสยการทำางานเพยงชวคราวและเมอรกษาสาเหตไดแลวการทำางานของไต

จะกลบฟ นตวดขนจนเปนปกตไดถาจำาเปนตองรบการบำาบดทดแทนไต

กสามารถหยดไดเมอไตฟนตว

โรคไตเรอรงหมายถงภาวะทมการทำาลายเนอไตอยางถาวรแมโรคไต

ทเปนสาเหตจะสงบลงแลวไตกไมฟนตวเปนปกตและมเนอเยอพงผดแทรก

เขาไปในเนอไตถาเปนรนแรงจะทำาใหไตคอยๆฝอเลกลงและคอยๆเสอม

หนาทลงไปเรอยๆอยางไมมทางเลยงจนเขาสภาวะโรคไตวายเรอรงระยะสดทาย

ซงผปวยจำาเปนตองรบการบำาบดทดแทนไตดวยการปลกถายไตหรอการผาตด

เปลยนไตการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมหรอการลางไตทางชองทอง

7คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

รหรอไมผลของไตวายจะมอาการอยางไร

เมอผปวยเขาสภาวะโรคไตวายจะทำาใหเกดอาการทเกดจากการเสย

หนาทตางๆของไตดงน

1.เสยหนาทในการขบนำาทำาใหมปสสาวะออกนอยบวมเหนอย

หอบนอนราบไมไดจากนำาทวมปอดเนองจากภาวะนำาและเกลอเกน

2.เสยหนาทในการขบของเสยเสยสมดลกรดดางและเกลอแรทำาให

มอาการเบออาหารคลนไสอาเจยนเสอมสมรรถภาพทางเพศคนตามผวหนง

เลอดออกงายหยดยากกลามเนอแขนขากระตกไมมแรงในรายทเปนมาก

อาจซมหมดสตหวใจเตนผดจงหวะหรอหวใจหยดเตนและเสยชวตได

3.เสยหนาทในการสรางฮอรโมนทำาใหเกดโรคภาวะโลหตจาง

หรอกระดกบาง

8 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

วธการบำาบดทดแทนไต

ปจจบนมวธการบำาบดทดแทนไต3วธดงน

1.การปลกถายไตหรอการผาตดเปลยนไต

2.การฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม

3.การลางไตทางชองทอง(PeritonealDialysis:PD)

การเลอกวธบำาบดทดแทนไตจะเลอกวธใดตองพจารณาใหเหมาะสม

ในหลายๆดานแตถาไมมขอจำากดใดๆขนกบความพอใจของผปวยและครอบครว

เปนหลก

ทงนการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมและการลางไตทางชองทอง

เปนเพยงการนำาวธทางการแพทยมาทำาหนาทแทนไตทเสยไปมใชการรกษา

เพอใหไตทวายไปแลวฟนตวกลบมาเปนปกตดงนนผปวยจะตองฟอกเลอด

ดวยเครองลางไตทางชองทองอยางตอเนองไปตลอดชวตหรอจนกวาจะไดรบ

ไตเทยมหรอการผาตดปลกถายไตใหม

9คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

1. การปลกถายไตหรอการผาตดเปลยนไตเปนการปลกถายไตใหม

เขาไปเพอทำาหนาททดแทนไตเดมซงปจจบนถอวาเปนการรกษาทดแทนไต

ทดสดเนองจากไตใหมจะทำางานไดใกลเคยงไตเดมของผปวยและทำาหนาท

ไดดกวาการฟอกเลอดทง2ชนดจงทำาใหผปวยมสขภาพดกวามโอกาสเจบปวย

และเสยชวตนอยกวาและมคณภาพชวตทดกวาการฟอกเลอดไตใหมจะได

มาจากการบรจาคโดยอาจมาจากญาตทมความสมพนธทางสายเลอดหรอสาม

ภรรยาหรอมาจากผทมภาวะสมองตายทยนดบรจาค

ไตใหมทปลกถายเขาไปถอเปนสงแปลกปลอมของผปวยรางกาย

ผปวยจะมการสรางภมตานทานเพอขจดสงแปลกปลอมเพราะฉะนนผปวย

ทกรายทไดรบการปลกถายไตใหมจะตองไดรบยากดภมคมกนเพอปองกน

ปฏกรยาการปฏเสธอวยวะการกนยากดภมค มกนตองกนไปตลอดชวต

ถาขาดยาอาจทำาใหไตทปลกถายเสยจากปฏกรยาการปฏเสธอวยวะ

10 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ผลจากการรบประทานยากดภมคมกนทำาใหผปวยเปลยนไตมภมคมกน

นอยมากจงจำาเปนทผปวยเปลยนไตทกคนจะตองวางแผนการใชชวตประจำาวน

ใหมเพราะตองดแลตนเองเปนพเศษเชน

การใสหนากากอนามย(MASK)เพอปดจมกและปากตลอดเวลา

เพอปองกนการตดเชอโรคจากบคคลอนทอยใกลชดทปวยและไมรวาปวย

ทงทบานและชมชนตางๆ

การดแลในเรองการควบคมอาหารรสชาตเครองปรงเวลาในการ

รบประทานยากดภมคมกนและยารกษาโรคประจำาตวรวมทงการตรวจเชค

และปรบระดบยาใหอยในระดบทเหมาะสมอยเสมอเพอปองกนการเกดผล

ขางเคยงจากยา

นอกจากนการผาตดเปลยนไตเปนการผาตดใหญจงมความเสยง

ตอภาวะแทรกซอนจากการผาตดไดเหมอนการผาตดใหญทวไปจงจำาเปนตอง

มการประเมนผปวยวาเหมาะสมทจะทำาการผาตดหรอไมและมการเตรยมผปวย

กอนผาตดและการดแลหลงผาตดเปนอยางด

อยางไรกตามผปวยสวนใหญตองรบการรกษาดวยฟอกเลอดกอน

เพอเตรยมสภาพรางกายใหแขงแรงและพรอมสำาหรบการผาตดนอกจากน

การรอไตบรจาคจากผมภาวะสมองตายมระยะเวลารอคอยเฉลยประมาณ4ป

ซงเปนระยะเวลาทนานเกนกวาผปวยสวนใหญจะมชวตอยไดโดยไมไดรบ

การฟอกเลอดไปกอนแตถาเปนไตทไดรบบรจาคจากญาตสามหรอภรรยา

ทสขภาพแขงแรงและมเนอเยอเขากนไดกสามารถทำาการผาตดไดในเวลา

ประมาณ1-3เดอนจะเหนไดวาหลงการผาตดปลกถายไตแลวผปวยกยงคง

ตองมาตดตามการรกษากบแพทยอยางสมำาเสมอและปฏบตตามคำาแนะนำา

ของแพทยอยางเครงครด

11คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

2. การฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมคอการนำาเลอดออกจากตว

ผปวยออกมาฟอกดวยเครองไตเทยมโดยเมอเรมการฟอกเลอดจะตองแทงเขม

เขาสหลอดเลอดพเศษหรอหลอดเลอดเทยมทเตรยมไวลวงหนาและตอเขม

เขากบทอนำาเลอดของเครองไตเทยมหรอในกรณทใชสายสวนหลอดเลอดดำา

กจะตอปลายสายสวนดงกลาวเขากบทอนำาเลอดเพอนำาเลอดจากผปวยไปทำา

การฟอกในตวกรองของเครองไตเทยมในตวกรองนเลอดของผปวยจะมการ

แลกเปลยนสารตางๆกบนำายาชนดพเศษโดยของเสยในเลอดของผปวยจะ

เคลอนทออกจากเลอดไปยงนำายาและจะมการแลกเปลยนของเกลอแรตางๆ

และกรดดางจนมระดบทเหมาะสมนอกจากนตวกรองยงทำาหนาทกรองนำา

สวนเกนออกจากตวผปวยเยอกรองในตวกรองดงกลาวถกออกแบบไมให

เมดเลอดตางๆรวมทงโปรตนเสยออกไปจากรางกายของผปวยหลงจากท

เลอดไดผานการกรองทำาใหสะอาดและมระดบเกลอแรและกรดดางทเหมาะสม

แลวเครองไตเทยมจะนำาเลอดทดกลบคนสตวผปวย

โดยทวไปผปวยจะไดรบการฟอกเลอดครงละ4-5ชวโมงสปดาหละ

2-3ครงเนองจากตองใชเครองไตเทยมทมระบบการทำางานทซบซอนดงนน

การฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมจงตองทำาทโรงพยาบาลหรอศนยไตเทยม

โดยมพยาบาลและเจาหนาทผเชยวชาญดานการฟอกเลอดเปนผดแลอยาง

ใกลชด

12 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

3. การลางไตทางชองทอง(Peritoneal Dialysis : PD) เปนการ

ฟอกเลอดโดยใชเยอบภายในชองทองของผปวยเปนเยอตวกรองทำาหนาทกรอง

ของเสยนำาแลกเปลยนเกลอแรตางๆและกรดดางระหวางเลอดผปวยทผาน

เขามาในบรเวณหลอดเลอดทผนงชองทองกบนำายาลางไต

หลกการทำางานของการลางไตทางชองทองจะอาศยแรงโนมถวงของ

โลกในการปลอยนำายาเขาและออกจากชองทองเมอตอถงนำายากบสายตอทอ

ลางไตแลวยกขนใหสงระดบไหลหรอสงกวานำายาใหมจากถงจะไหลเขาส

ชองทองเมอนำายาหมดถงสามารถปลดสายออกจากทอตอลางไตทงนำายา

คางไวในทองเปนเวลา4-8 ชวโมงระยะทนำายาคางและปลดสายถงนำา

ออกนนผปวยสามารถมกจวตรประจำาวนไดตามปกต

เมอครบ4-8ชวโมงนำายาลางไตทมของเสยอยจะถกปลอยออกจาก

ชองทองและถกแทนทดวยนำายาใหมทเตมเขาไปซงทงหมดนเรยกวาการเปลยน

นำายาลางไตและการแลกเปลยนของเสย(Exchange)

การแลกเปลยนนำายาจะทำาวนละ4-5รอบขนอยกบการรกษาของ

แพทย

13คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

14 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ชนดของการลางไตทางชองทอง

การลางไตทางชองทอง(PD)ม2ชนดดงน

1.การลางไตทางชองทองดวยเครองอตโนมต

(Automated Peritoneal Dialysis : APD)

การลางไตทางชองทองดวยเครองอตโนมตบางครงเรยกวา

การลางไตทางชองทองอยางตอเนองดวยเครอง(ContinuousCyclePeritoneal

Dialysis:CCPD)เปนการลางไตทางชองทองดวยเครองควบคมการเปลยน

ถายนำายาลางไตแบบอตโนมตซงจะทำาในเวลากลางคน ขณะทผปวยนอนหลบ

ผปวยสวนใหญจะคางนำายาลางไตไวในชองทองหรอเปลยนถายนำายาลางไต

เพยงครงเดยวระหวางวน

15คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

การลางไตทางชองทองดวยเครองอตโนมตเหมาะสำาหรบผปวยท

ตองการอสระจากการลางไตตอนกลางวนหรอถาจำาเปนตองทำาใชจำานวนครง

นอยลงและไมจำาเปนตองเปลยนถายนำายาลางไตทกๆ4-8ชวโมงทำาให

โอกาสตดเชอเขาไปในชองทองลดลงอกทงยงสามารถลดขนตอนการทำาให

นอยลงชวยลดภาระของผดแลแตนำายาและอปกรณดงกลาวยงมราคาแพง

กวาแบบทใชกนอยทวไปมากและอาจไมเหมาะกบผทมการไหลเขาออกของ

นำายาจากชองทองไมดทำาใหเครองหยดทำางานบอยหรอในผปวยทหลบยาก

ตนงายเนองจากมการทำางานของเครองขณะนอนหลบ

16 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

2.การลางไตทางชองทองอยางตอเนองดวยตนเอง

(Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis : CAPD)

การลางไตทางชองทองอยางตอเนองดวยตนเองเปนการทำาความสะอาด

เลอดตลอด24ชวโมงทกวนโดยผปวยสามารถทำากจวตรเชนเดนไปมาได

ตามปกตแมในขณะทมการเปลยนถายนำายาลางไตเพราะการลางไตทางชองทอง

อยางตอเนองดวยตนเองนใชเพยงถงนำายาลางไตซงแขวนบนเสาทมลอ

ในระหวางการใสนำายาลางไตเขาไปในชองทองและสายทเชอมตอมายงสายทอ

ลางไต

ผปวยสวนใหญตองเปลยนถายนำายาลางไตวนละ4ครงคอเมอตนนอน

ตอนเชา ตอนกลางวน กอนอาหารเยน และกอนนอน ซงการเปลยนนำายา

ลางไตในแตละครงใชเวลาประมาณ30 นาทนำายาลางไตจะคางอยในชองทอง

ในชวงทมการแลกเปลยนของเสยและในชวงเวลากลางคน

ในขณะทมการเปลยนถายนำายาลางไตผปวยสามารถทำากจกรรมตางๆ

ทไมเปนขอหามไดเชนดทวคยโทรศพทนงทำางานบนโตะหรออานหนงสอ

เปนตนการเปลยนถายนำายาลางไตสามารถทำาไดในบรเวณทสะอาดไมวา

จะเปนทบานททำางานหรอแมแตเวลาไปทองเทยว

17คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ชดอปกรณสำาหรบการลางไตทางชองทอง

ภาพแสดงชดอปกรณสำาหรบการลางไตทางชองทอง

สายลางไตทาง

ชองทอง

สายตอเพอการสงผาน

นำายาชนดสน

ถงนำายา

ลางไตใหม

ทอสงนำายาเขาออก

ถงเปลา(ถงรบนำายา

จากชองทอง)

18 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

1.อปกรณทตดอยกบตวผปวยตลอดเวลา

1.1สายลางไตทางชองทอง(TenckhoffCatheter)เปนสายทอออน

ขนาดเลกทใสเขาไปในชองทองผานทางผนงหนาทองเพอเปนชองทางใหนำายา

ลางไตไหลเขาออกการใสสายทอลางไตเขาไปในชองทองใชเพยงการผาตดเลก

แบบผปวยนอกและควรปลอยใหแผลสมานดเสยกอนทจะเรมทำาการลางไต

ซงอาจใชเวลาประมาณ2-3สปดาหโดยปกตแลวสายทอลางไตจะไมสราง

ความเจบปวดและจะตดอยกบรางกายของผปวยตลอดการลางไตทางชองทอง

ซงสามารถใชไดตลอดชวตของผปวยหากไมมปญหาแทรกซอนเชนอดตน

สายลอยจากตำาแหนงทกำาหนดฯลฯ

1.2สายตอเพอการสงผานนำายาชนดสน(transferset)ซงมอาย

การใชงานประมาณ6เดอนดงนนทก6เดอนทานตองไปตดตอทหนวยลางไต

ทางชองทองเพอเปลยนสายยาง

2.อปกรณทไมตดอยกบตวผปวยตลอดเวลา

2.1ทอสงนำายาเขาออก

2.2ถงนำายา

19คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

รปแบบตางๆ ของการลางไตทางชองทอง

1. ระบบทอสงนำายาเขาออกสายตรง (Straight transfer set

system)ระบบนการเปดนำายาใหมเขาทองและการถายนำาทฟอกไต

แลวออกจากทองจะใชสายยางเสนเดยวกนตลอดเสนระบบทอสงนำายาแบบน

มขอเสยทตดเชอไดงายและถงทคาไวทหนาทองตลอดเวลาจะสรางความรำาคาญ

ใหกบผปวยปจจบนจงไมมใชแลว

ระบบทอสงนำายาเขาออกสายตรง

20 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

2. ระบบทอสงนำายาเขาออกรปตววาย (Y-Set system)

ถงนำายาใหมและถงเปลาแยกกบสาย

ลกษณะของสายจะคลายตววาย(Y)โคนของสายยางจะตอกบสายตอ

เพอการสงผานนำายาทหนาทองของผปวยปลายสาย2ขางจะใชตอกบถงนำายา

ลางไตใหม1ขางและอกขางจะใชตอกบถงเปลาสำาหรบเปดนำาออกจากทอง

ผปวยระบบนเมอผปวยถายนำายาเกาออกจากชองทองเสรจแลวจะทำาการ

ปดปลายดานทตอกบสายทเขาไปในชองทองผปวยและเปดใหนำายาจาก

ถงนำายาใหมไหลผานภายในสายไปสถงเปลาโดยไมเขาสชองทองผปวย

เพอเปนการลางทำาความสะอาดภายในสายระยะหนงกอนซงสามารถลดจำานวน

เชอโรคทหลดรอดเขาไปในสายขณะเปลยนถงนำายาแลวจงปดสายดานถงเปลา

และเปดใหนำายาไหลเขาสชองทองผปวย

ขอดคอสามารถลดอตราการตดเชอในชองทองไดและยงสามารถ

แบงนำาใสทองครงละนอยๆไดในกรณทผปวยไมสามารถทนตอการใสนำายา

ปรมาณมากในครงเดยวได

ขอเสยคอผปวยตองมสายทตอกบสายตอเพอการสงผานนำายาคาไว

ทหนาทองตลอดเวลาไมสะดวกตอผปวยในการดำาเนนชวตประจำาวนปจจบน

ไมนยมใชแลว

ระบบทอสงนำายาเขาออกรปตววาย

21คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

3. ระบบทอสงนำายาเขาออกรปตววาย (Y-Set system) ทม

ถงนำายาใหมและถงเปลาตดมากบสาย

เปนระบบทนยมใชในปจจบนอยางแพรหลายและไดรบการสนบสนน

จากสำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตใหใชกบผปวยลางไตทางชองทอง

นำายาในระบบนแบงเปน2ชนดคอTwin BagและAndy Discทง2ชนด

เปนระบบททำางานเหมอนกนคอสายสงนำายาจะมลกษณะเปนตว(Y)เชน

เดยวกบขอ2ตางกนตรงทถงนำายาและถงเปลาตอกบสายมาแลวแบบสำาเรจรป

จากโรงงาน

ขอดทเหนอกวาระบบทมถงนำาใหมและถงเปลาแยกกบสายคอ

จำานวนครงในการตออปกรณแตละครงลดลงทำาใหโอกาสตดเชอลดลง

และผปวยไมตองมสายทตอกบทอลางไตคาไวทหนาทองตลอดเวลาทำาให

สะดวกในการดำาเนนชวตประจำาวน

ภาพแสดงระบบทอสงนำายา

เขาออกรปตววายทมถงนำาใหม

และถงเปลาตดมากบสายชนดTwinBag

ภาพแสดงระบบทอสงนำายา

เขาออกรปตววายทมถงนำาใหม

และถงเปลาตดมากบสายชนดAndyDisc

22 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ชนดของนำายาลางไตทางชองทอง

มอะไรบาง

นำายาลางไตทางชองทองแบงออกไดเปน 2 ชนดคอ 1. นำายาทใชนำาตาลกลโคสเปนสวนผสมเปนนำายาลางไตทาง

ชองทองทใชกนทวไปในประเทศไทยปจจบนความเขมขนทใชกนคอ1.5%

2.5%และ4.25%โดยนำายาทมความเขมขนของนำาตาลกลโคสมากจะดงนำา

สวนเกนออกจากรางกายไดมากและเรวกวานำายาทมความเขมขนของนำาตาล

กลโคสนอย

ขอเสยของการใชสารละลายกลโคสทมความเขมขนสงนานๆจะทำาให

เกดความเสอมของเยอบชองทองทำาใหประสทธภาพในการลางไตลดลง

นอกจากนกลโคสอาจทำาใหเกดปญหาตอภาวะโภชนาการไดเชนทำาใหผปวย

รบประทานอาหารไดนอยลงหรออาจอวนขนและนำาตาลในเลอดสงขนจากการ

ไดรบนำาตาลและพลงงานมากเกนความตองการของรางกาย

23คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

2. นำายาทใชกลโคสโพลเมอรเปนสวนผสมกลโคสโพลเมอร

เปนสารทมขนาดโมเลกลใหญทำาใหถกดดซมเขาสกระแสเลอดนอยและชากวา

กลโคสทำาใหยงคงความเขมขนของสารละลายในชองทองไดนานกวากลโคส

นอกจากนยงมปฏกรยากบเยอบชองทองนอยกวากลโคส

ขอดคอทำาใหดงนำาสวนเกนออกไดดแมวาจะทงนำายาไวในชองทอง

เปนเวลานานเกดความเสอมของเยอบชองทองชากวากลโคสและไมมปญหา

เรองระดบนำาตาลในเลอดสงและการดอตอยาอนซลนในผปวยเบาหวาน

ขอควรระวงในผปวยเบาหวานกลโคสโพลเมอรอาจทำาใหคานำาตาล

ในกระแสเลอดทวดโดยใชแถบวดปลายนวสงกวาคาความเปนจรงได

นำายาทใชกลโคสโพลเมอรเปนสวนผสมไดแกนำายาIcodrextrin

ซงในปจจบนยงไมมใชทวไปเนองจากมราคาแพง

ขนาดบรรจของนำายามดงน

1ลตร

1.5ลตร

2ลตร(ซงเปนทนยมใชกนมากในปจจบน)

5ลตร(ใชกบการลางไตทางชองทองดวยเครองอตโนมต)

ในปจจบนถงบรรจนำายา1หอจะประกอบดวยสายสงนำายาถงนำายา

สะอาดและถงเปลาสำาหรบรองรบนำายาทเปดออกจากทองผปวย

24 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

การลางไตผานทางชองทอง ชวยใหคณภาพชวต

ผปวยไตวายเรอรงดขนอยางไร?

ผปวยสามารถดแลไดดวยตนเองไมตองพงพาบคลากรทางการแพทย

ผปวยไมตองจำากดนำาและอาหารมาก

ประหยดคาใชจายในการเดนทางไปโรงพยาบาล

มการนำาเอาของเสยออกจากรางกายตลอดเวลาทำาใหรางกายรสกด

การลางไตทางชองทองจะชวยคงสภาพการทำางานของไตเกา

ไมตองใชเขมฉดยา

ควบคมความดนโลหตของผปวยไดด

ชวยรกษาสมดลของสารนำาและเกลอแรไดดกวา

มอตราการรอดชวตสงกวาการฟอกเลอด

เสยงตอการตดเชอทแพรกระจายทางกระแสเลอดนอยกวา

ผปวยมความยดหยนและมอสระในการใชชวตไดตามปกตเพราะการ

ลางไตดวยตนเองทำาใหผปวยสามารถปรบตารางการลางไตใหเหมาะสมกบ

การทำางานการเรยนหรอแผนการเดนทางของตนเองไดและการลางไตไดเอง

ทกวนทำาใหผปวยรสกดขนเปนการยกระดบคณภาพชวตทดใหกบผปวย

25คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

การดำารงชวตของผปวย ญาต และผดแล

เนองจากอปกรณทงหมดสามารถนำาไปใชททอยของผปวยไดและวธการ

ไมซบซอนมากนกผปวยจงสามารถทำาการลางไตทางชองทองทบานไดไมตอง

ลางานหรอเสยเวลาและเสยคาใชจายในการเดนทางมาโรงพยาบาลบอย

โดยมาพบแพทยเปนระยะตามความเหมาะสมเชน1–2เดอนตอครงโดยทวไป

ตองทำาการเปลยนถายนำายาวนละ4–5ครงและตองทำาตอเนองทกวนโดยใช

เวลาในการเปลยนถายนำายาแตละครงไมเกน30นาทและระหวางการเปลยนถาย

นำายาแตละครงซงหางกนประมาณ4–5ชวโมงผปวยหรอญาตและผดแล

กสามารถไปทำากจวตรตางๆไดตามปกตแตในรอบสดทายของวนซงมกทำา

กอนเขานอนจะทงคางไว6–8ชวโมงโดยไมจำาเปนตองตนมาเปลยนนำายา

กลางดก

26 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ควรวางสายลางไตทางชองทอง

อยางไรใหปลอดภย

ตำาแหนงในการวางสายลางไตทางชองทองทดคออยเหนอหรอลาง

แนวสายรดเขมขด2เซนตเมตรเพอหลกเลยงการกดทบของเขมขดสวนในผปวย

ทมรปรางอวนมรอยยนของผนงหนาทองตำาแหนงทเหมาะสมคออยเหนอสะดอ

สวนตำาแหนงปากแผลชองทางออกของสายลางไตทางชองทองควรมทศทาง

ชลงลางเพอไมใหเปนทสะสมของเหงอสงสกปรกเสยงตอการตดเชอนอยกวา

ชขนและควรอยทางดานขวามอของผปวยเพราะจะทำาใหปลายสายดานทอย

ในชองทองอยคอนไปทางดานซายเปนทศทางตามการบบตวลงของลำาไสใหญ

ซงจะชวยใหปลายสายไมลอยขนจากตำาแหนงททำาใหนำายาไหลออกไดด

27คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

การเตรยมสถานท และสงแวดลอมสำาหรบ

การลางไตทางชองทอง

ผปวยและผดแลจะตองเตรยมสถานทใหพรอมกอนรบการรกษาดวย

การลางไตทางชองทองดงน

1.เตรยมสถานท/สงแวดลอม

-ความสะอาดทวไปของบาน

-บรเวณสำาหรบเปลยนนำายาสะอาดควรจดพนทแยกเปน

สดสวนหรอเปนหอง

-อากาศถายเทสะดวกมแสงแดดสองถง

-หองนำาสะอาด

-มถงขยะไวรองรบถงนำายาทใชแลว

-ไมมสตวเลยงบรเวณทเปลยนถายนำายา

-แหลงนำาสะอาดนำาประปามอางลางมอกอกนำา

2. สถานทเกบนำายาลางไต

-วางในทรมแสงแดดไมสองจด

-วางสงจากพนดนพนซเมนต

-มการจดเกบนำายาตามลำาดบกอน-หลง

3. เตรยมอปกรณในการเปลยนถายนำายาและอปกรณทำาแผล

ชองสายออก

-มกลองฝาปดใสอปกรณสำาหรบการใชลางไตและทำาแผล

-โตะสำาหรบวางนำายา

-ตาชงชนดแขวน

-สบเหลวแบบมปมกด

28 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

-ตะกรารองรบผาเชดมอทใชแลว

-ถงรองรบถงนำายาลางไตทปลอยออกจากชองทอง

4. การปฏบตการเปลยนถายนำายา

5. การดแลแผลและการทำาแผลหลงการวางสายลางไตทาง

ชองทอง แบงเปน 2 ระยะ

5.1 การดแลแผลและการทำาแผลในระยะ 2 สปดาหแรก

(1)นอนราบหนนหมอนบนเตยงอยางนอย12ชวโมง

หลงการวางสาย

(2)รบการประเมนสญญาณชพซงประกอบดวยการวด

ความดนโลหตจบชพจรวดการหายใจและวดไขอยางตอเนอง

(3)รบการประเมนอาการปวดแผลเพอพจารณาใหยาแกปวด

(4)ภายใน7วนหลงวางสายลางไตทางชองทองหลกเลยง

การเปดแผล(เนองจากแผลผาตดเปนแผลทสะอาดปลอดเชออยแลวการเปดแผล

จะทำาใหมโอกาสทแผลสมผสกบเชอโรคมากขน)ยกเวนกรณแผลมเลอดซมมาก

หรอเปยกพยาบาลหรอแพทยจะเปนผเปดและทำาแผลเอง

(5)ระมดระวงการดงรงสายลางไตทางชองทองซงจะทำาให

เกดอนตรายกบแผลทำาใหแผลหายชาและมโอกาสตดเชอมากขน

(6)สงเกตอาการผดปกตไดแกมนำาเลอดหนองซมออก

จากแผลปวดหรอเจบแผลมากตองแจงใหพยาบาลทราบ

(7)ระวงอยาใหแผลเปยกนำา

29คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

(8)หลกเลยงกจกรรมทเพมความดนภายในชองทองเชน

ออกแรงเบงไอจามและการนงยองๆเพราะจะทำาใหสายเคลอนไปอย

ผดตำาแหนงและแผลปรได

(9)ระวงไมใหเกดอาการทองผกเพราะจะทำาใหเพมความดน

ภายในชองทองเวลาออกแรงเบงควรแจงใหพยาบาลหรอแพทยทราบและ

รบประทานยาระบายตามทแพทยสง

(10)หลงจากวางสายลางไตทางชองทองแบบถาวรใหรอ

ประมาณ2สปดาหเพอใหแผลหายดกอนแลวจงเรมใสนำายาเขาชองทอง

เพอลางไตดงนนในระยะนใหจำากดนำาดมงดอาหารเคมงดผลไมหากเปน

ผปวยทไดรบการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมอยแลวกใหฟอกตอไปจนกวา

จะไดเรมทำาการลางไตทางชองทอง

5.2 การดแลแผลและการทำาแผลหลงจาก 2 สปดาหแรก

ผปวยหรอญาตผดแลควรทำาแผลบรเวณปากแผลชองทางออก

ของสายลางไตทางชองทองอยางนอยวนละ1ครงหรอเมอผวหนงเปยกชน

สถานททำาแผลตองเปนทลมสงบปดประตหนาตางพดลมและเครองปรบอากาศ

เพอลดการปนเปอนเชอโรคในอากาศทฟงกระจายและสวมผาปดปากปดจมก

ทกครง

30 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ขนตอนการทำาแผล

(1)ลางมอถกตองตามขนตอนและเชดมอ

ใหแหงดวยผาสะอาด

(2)แกะแผลดวยความนมนวล

(3)สงเกตคราบนำาเหลองหรอคราบเลอด

ทตดอยกบผากอซและรอบๆแผล

(4)ใชมอสะอาดตรวจดแผลโดยกดดแผล

วามหนองหรอไม

31คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

(5)ลางมอถกตองตามขนตอนหรอใชนำายา

ลางมอแอลกอฮอลสำาหรบลางมอ

(6)ใชไมพนสำาลเชดขอตอดวยนำาเกลอ

ลางแผล1-2ไม

(7)พนขอตอดวยผากอซปราศจากเชอ

(8)เชดผวหนงรอบแผลดวยนำายาฆาเชอ

(โพวดน)1-2ไมโดยเชดหางจากแผล

ประมาณ1เซนตเมตรเพอฆาเชอโรค

และไมเชดเขาในแผลเพราะจะทำาให

เกดการระคายเคองแผล

32 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

(9)เชดบรเวณปากแผลและสายดวยนำาเกลอ

ลางแผล2-3ไม

(10)ใชผากอซปราศจากเชอซบใหแหง

(11)รองใตสายดวยผากอซปราศจากเชอ

(12)ปดแผลดวยผากอซปราศจากเชอ

(13)ปดแผลดวยพลาสเตอรผาและเกบสายตอ

ใหเรยบรอย

33คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

การเปลยนนำายาระบบ Twin bag

ขนตอนการเปลยนนำายา

1.สวมผาปดปากและจมก

2.ลางมอตามขนตอนทถกตองและเชดมอ

ดวยผาสะอาดใหแหง

3.เทแอลกอฮอล70%ลงบนโตะใหมขนาด

ประมาณเทาเหรยญ10บาทและเชดโตะ

โดยวนจากจดตรงกลางออกไปดานนอก

และเชดขอบโตะโดยรอบ

4.เตรยมอปกรณตวหนบสนำาเงนซองจกปด

สขาวถงนำายาใหมใหพรอม

5.ตรวจสอบสภาพถงนำายาจากดานนอก

ของถงนำายาไดแกวนหมดอายปรมาตร

ความเขมขนของนำายาสายนำายาความ

ขนใสและตรวจดวาถงรวหรอไม

34 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

6.ฉกถงหมถงนำายาใหมชนนอกออกและ

แกะสายนำายาโดยไมใชกรรไกรหรอ

ของมคมตดเดดขาดเพราะอาจทำาให

ถงรวและตดเชอได

7.หนบตวหนบสนำาเงนทสายถงนำายาใหม

8.หกแทงสเขยวทถงนำายาใหม

9.ลางมอตามขนตอนทถกตองและเชดมอ

ดวยผาสะอาดใหแหง

10.เตรยมผาเชดมอทสะอาดไววางทอวาลว

และจบทอวาลวกบสายนำายาใหถกตอง

และดงจกยางออก

11.ตอสายนำายาเขากบวาลวทอลางไตโดย

จบวาลวสฟาและหมนเกลยวใหปดไป

ทางซายมอ

35คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

12.แขวนถงนำายาใหมและวางถงรบนำายา

จากชองทองในภาชนะรองรบ

13.เปดวาลวปลอยนำายาออกจากชองทอง

ลงไปในถงรบนำายาจากชองทองจนนำายา

หมดและตรวจสอบถงนำายาอกครงวา

นำายายงไหลอยหรอไม

14.เมอนำายาออกจากชองทองหมดแลวให

ปดวาลวสฟาและเปดตวหนบสนำาเงน

ทสายถงใหมลางสาย5วนาทแลวหนบ

ตวหนบสนำาเงนทสายถงรบนำายาจาก

ชองทอง

15.เปดวาลวสฟาปลอยนำายาใหมเขาชองทอง

จนหมดถงในระหวางนหามหยบจบหรอ

รบโทรศพทหรอทำากจกรรมอนๆโดย

เดดขาด

16.ลางมอดวยแอลกฮอล

36 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

17.เมอนำายาหมดใหปดวาลวสฟาและหนบ

ตวหนบสนำาเงนทสายถงนำายาใหมโดยม

ตวหนบตวแรกยงหนบอยทสายถงรบนำายา

จากชองทอง

18.เปดซองจกปดขาวและตรวจสอบฟองนำา

ชบนำายาฆาเชอภายในจกปดสขาววายงชม

อยหรอไม(ถาไมชมใหเปลยนซองใหม)

19.ปลดสายนำายาออกและปดจกสขาวอนใหม

20.นำานำายาทปลอยออกมาจากชองทอง

ชงนำาหนกเพอวดปรมาณกอนปลอยนำายา

ทงและบนทกรายละเอยดในสมดประจำาตว

ผปวยใหเรยบรอย

21.ตดเปนรอยทถงนำายาและเทนำายาทงท

สวมหรอชกโครกและราดนำาหรอกดนำา

ลางตามปกต

37คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

การเปลยนนำายาระบบ ANDY disc

ขนตอนการเปลยนนำายา

1.สวมผาปดปากและจมก

2. ลางมอตามขนตอนทถกตองและเชดมอ

ดวยผาสะอาดใหแหง

3.เทแอลกอฮอล70%ลงบนโตะใหมขนาด

ประมาณเทาเหรยญ10บาทและเชดโตะ

โดยวนจากจดตรงกลางออกไปดานนอก

และเชดขอบโตะโดยรอบ

4.เตรยมอปกรณแทนยดถงนำายาใหม

ใหพรอม

5.ตรวจสภาพถงนำายาจากดานนอกของ

ถงนำายาไดแกวนหมดอายปรมาตร

ความเขมขนของนำายาสายนำายาความ

ขนใสและตรวจดวาถงรวหรอไม

38 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

6.ฉกถงหมถงนำายาใหมชนนอกออกและ

แกะสายนำายาโดยไมใชกรรไกรหรอ

ของมคมตดเดดขาดเพราะอาจทำาใหถง

รวและตดเชอได

7.แขวนถงนำายาใหมและวางถงรบนำายา

จากชองทองในภาชนะรองรบและวาง

จานหมนลงในแทนยด

8.สอดฝาปดปลอดเชอไวในแทนในชอง

ดานซายดงรปใหแนนสำาหรบผทถนด

มอซายใหสอดฝาปดปลอดเชอในชอง

ดานขวาแทน

9.สอดขอตอสายสงนำายาเขากบชองดานขวา

ดงรปสำาหรบผทถนดมอซายใหสอด

ขอตอสายสงนำายาเขาไปในชองดานซาย

แทน

10.ลางมอดวยแอลกอฮอล

39คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

11.ถอดฝาปดปลายทอออกจากจานหมน

และทงไป

12.ตอขอตอสายสงนำายาเขากบจานหมน

13.ถายนำายาทใชแลวออกจากชองทอง

โดยใหจานหมนอยในตำาแหนงทดงรป

และปลดตวหนบ

14.เมอนำายาออกจากชองทองจนหมดแลว

ทำาการชะลางสายนำายาของถงใหมนาน

5วนาทโดยบดใหจานหมนอย ใน

ตำาแหนงดงรป

15.เตมนำายาเขาชองทองโดยบดใหจานหมน

อยในตำาแหนงดงรป

40 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

16.ปดระบบโดยอตโนมตโดยบดให

จานหมนอยในตำาแหนงดงรป

17.ปดตวหนบทสายสงนำายา

18.ลางมอดวยแอลกอฮอล

19.ปดฝาครอบของฝาปดปลอดเชอ

อนใหม

20.หมนขอตอสายสงนำายาออกจาก

จานหมน

41คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

21.ปดขอตอสายสงนำายาดวยฝาปด

ปลอดเชออนใหมทนท

22.ปดจานหมน

23.นำานำายาทปลอยออกมาจากชองทอง

ชงนำาหนกเพอวดปรมาณกอนปลอย

นำายาทงและบนทกรายละเอยดใน

สมดประจำาตวผปวยใหเรยบรอย

24.ตดเปนรอยทถงนำายาและเทนำายาทง

ทสวมหรอชกโครกและราดนำาหรอ

กดนำาลางตามปกต

42 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

การจดบนทก

การบนทกมความสำาคญสำาหรบการตดตามผลการรกษาโดยทมบคลากร

ทใหการรกษาจะใชดประกอบการวางแผนการรกษาดงนนผปวยหรอผดแล

จงจำาเปนตองบนทกรายละเอยดทงหมดและนำามาดวยทกครงทนดตรวจสงท

ตองบนทกในแตละครงแตละวนประกอบดวยขอมลตอไปน

1.วนทและรอบทของการเปลยนนำายา

2.ความเขมขนของนำายาทใช

3.เวลาทเรมใสนำายาเขาและเวลาทนำายาไหลเขาหมด

4.เวลาทเรมปลอยนำายาออกและเวลาทนำายาไหลออกหมด

5.ปรมาตรนำายาทเขาและออก

6.สของนำายาความขนความใสเยอวนเลอดรวมทงอาการผดปกต

ทเกดขนเชนอาการเจบปวดบรเวณปากแผลหรอในทองอาการเจบปวดเกดขน

ขณะใสนำายาเขาหรอขณะปลอยนำายาออกมไขตวรอนหนาวสนผนตามตว

อาการแนนอดอดในทองหรอในอกเวลานงหรอนอนและอนๆทคดวาผดปกต

7.บนทกนำาหนกตวประจำาวนควรชงนำาหนกหลงจากปลอยนำา

ออกจากชองทองหมดแลวในเวลาเดยวกนทกวน

8.วดอณหภมรางกายควรวดอยางนอยวนละ1ครงหรอทกครง

ทรสกตววามไขตวรอนหรอเวลาทปวดทองหรอนำายาทออกจากชองทองขน

43คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ผปวยโรคไตวายเรอรงควรรบประทานอาหาร

ใหเหมาะสมอยางไร

เพอปองกนภาวะขาดสารอาหารลดภาวะภาวะแทรกซอนจาก

ความผดปกตของสมดลโซเดยมโปแตสเซยมแคลเซยมและฟอสฟอรส

ปองกนการเกดภาวะบวมนำาและชวยชะลอความเสอมการทำางานของไต

ผปวยโรคไตเรอรงทเขารบการบำาบดทดแทนไตดวยการปลกถายไตหรอการ

ผาตดเปลยนไตการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมหรอการลางไตทางชองทอง

ควรเรยนรทำาความเขาใจใหความรวมมอกบทมสขภาพในการปรบพฤตกรรม

การรบประทานอาหารใหเปนเวลาครงละนอยแตบอยๆ4–5มอตอวน

โดยมสารอาหารครบทง5หมอยางเหมาะสมเพยงพอกบความตองการของ

รางกายตนเองตามคำาแนะนำาของนกโภชนาการดงตารางท1

44 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

จากตารางดงกลาวแสดงวาผปวยโรคไตในแตละคนควรไดรบสารอาหารท

มโปรตนพลงงานและเกลอแรไดแกโซเดยมโปแตสเซยมแคลเซยมและฟอสฟอรส

ทเหมาะสมเพยงพอกบความตองการของรางกายตามรายละเอยดดงน

ตารางท 1สารอาหารทแนะนำาสำาหรบผเปนโรคไตเรอรงกอนลางไต

นาหน

นาหน นาหน

า

สารอาหาร โรคไตเร�อรง

ระยะ �-� ระยะ �-�

พลงงาน �� – �� กโลแคลอร�/ กตว/ นว

โปรตน �.� – � (กรม/ กตว/ นว ) �.� – �.� (กรม/ กตว/ นว )

คารโบไฮเดรต �� – �� % ของพลงงานทงหมด ในอาหาร �� – �� กรม

ไขมน �� – �� % ของพลงงานทงหมด

ไขมนอนอมตมตว < � % คอเรสเตอรอล < ��� มก./ นว

โซเดยม �,��� – �,��� มก./ นว

โปแตสเซยม ไมจากด �,��� – �,��� มก./ นว

ปรบตามผลเลอด

ฟอสฟอรส ��� – �,��� มก./ นว ปรบตามผลเลอด

แคลเซยม �,��� – �,��� มก./ นว

ถาม binder ควรจากดแคลเซยม < �,��� มก./ นว

น ไมจากด ปรมาณปสสาวะ + นา ��� มล.

45คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ความตองการพลงงานจากสารอาหารคารโบไฮเดรต และไขมน

ผ ปวยโรคไตเรอรงทมอายนอยกวา60ปควรไดรบพลงงาน35

กโลแคลอร/นำาหนกตว1กก./วนและผทมอายมากกวา60ปควรไดรบ

พลงงาน30กโลแคลอร/นำาหนกตว1กก./วนดงตารางท1โดยมสดสวน

คารโบไฮเดรตรอยละ55ของพลงงานทงหมด

แหลงอาหารคารโบไฮเดรตไดแกขาวกวยเตยวนำาตาลและแปง

ซงแปงแบงออกเปน2ชนดคอ

แปงทมโปรตนเชนขาวขนมปงกวยเตยวบะหมเผอกมน

ขาวโพด

แปงปลอดโปรตนเชนกวยเตยวเซยงไฮว นเสนแปงมน

แปงขาวโพดแปงทาวยายมอมซาหรมสาคลอยแกวสาคว นนำาหวาน

วนลอยแกววนใบเตยขนมรวมมตรลอดชองสงคโปรทบทมกรอบตะโก

จากแปงถวลกชดเชอมลกชดนำาแขงขนมชนเปนตน

เนองจากผเปนโรคไตเรอรงตองจำากดโปรตนในอาหารดงนนจงควร

จำากดปรมาณขาวหรอกวยเตยวมอละ2-3ทพพและรบประทานแปงปลอด

โปรตนเพมขน

46 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ผปวยโรคไตเรอรงมกมไขมนในเลอดสงโดยเฉพาะไตรกลเซอไรด

และมเอชดแอล(ไขมนตวด)ตำาทำาใหมความเสยงสงตอการเกดหลอดเลอดแดง

แขงและโรคหวใจขาดเลอดทงนผปวยควรไดรบไขมนประมาณรอยละ25-35

ของพลงงานทงหมดจากอาหารทไดรบตอวนโดยเปนไขมนอมตวนอยกวา

รอยละ7และโคเลสเตอรอลในอาหารนอยกวา200มลลกรม/วนหรอไขมน

1สวนตอพลงงาน150กโลแคลอรตอวน

โดยไขมน1สวนเทยบเทากบอาหารตางๆในปรมาณตอไปน

นำามนพช1ชอนชาสลดนำาขน1ชอนชาสลดนำาใส3ชอนชามาการน

1ชอนชาครมเทยม2ชอนชาเบคอน1ชน

ตวอยางเชนผปวยโรคไตเรอรงนำาหนก60กโลกรมควรไดรบพลงงาน

1,800-2,000กโลแคลอรตอวนควรไดรบไขมน12–13สวนตอวนหรอไดรบ

นำามนพช12–13ชอนชาตอวน

ขอควรปฏบตสำาหรบผปวยโรคไตในการรบประทานอาหารเพอปองกน

และรกษาภาวะไขมนในเลอดสงดงน

1.อาหารทกมอควรมไขมนปรมาณเลกนอยโดยประกอบอาหาร

ประเภทลวกตมปงนงยางหรออบเปนประจำา

2.กนไขมนดทมกรดไขมนไมอมตว(Unsaturatedfattyacid)

จากอาหารตอไปน

2.1ควรใชนำามนพชผสมโดยเลอกใชนำามนกลมทมไขมนไมอมตว

ตำาแหนงเดยว(Monounsaturatedfattyacid)เชนนำามนมะกอกนำามนรำาขาว

นำามนถวลสงนำามนงาเนยและถวลสงเปนตนผสมนำามนกลมทมไขมน

ไมอมตวหลายตำาแหนง(Polyunsaturatedfattyacid)เชนนำามนถวเหลอง

นำามนขาวโพดนำามนเมลดทานตะวนและนำามนดอกคำาฝอยเปนตนในสดสวน

1:1เพอประกอบอาหารประเภทผดทอดหรอทำานำายำาและนำาสลด

47คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

2.2รบประทานเนอสตวพวกปลาทะเล

เชนปลาทปลาโอปลาซาบะหรอปลานำาจดบางชนด

เชนปลานลปรมาณ3–5ครงตอสปดาหเนองจาก

มกรดไขมนทดและมโอเมกา3สงชวยลดระดบ

ไตรกลเซอไรดในเลอด

3.ลดการรบประทานอาหารทมไขมนอมตว(Saturatedfattyacid)

ดงน

3.1รบประทานเนอสตวไมตดมนเชนเนอปลาไขขาวหลกเลยง

หมสามชนสนคอหมหนงไกเนยหรออาหารทมเนยเปนสวนประกอบเชน

เคกคกกพฟพายเปนตน

3.2หลกเลยงอาหารทใชนำามนมะพราวกะทหรอนำามนปาลม

เนยทยม(มารการน)เนยขาวเนองจากมกรดไขมนอมตวและกรดไขมน

ชนดทรานสซงเปนไขมนทแขงตวจากการเตมโฮโดรเจนหากไดรบปรมาณมาก

จะทำาใหระดบโคเลสเตอรอลในเลอดสงได

4.ลดอาหารทมโคเลสเตอรอลในเลอดสงโดยควบคมปรมาณ

โคเลสเตอรอลในอาหารไมใหเกน300มลลกรมตอวน

5.ลดอาหารททำาใหระดบไตรกลเซอรไรดในเลอดสงโดยรบประทาน

อาหารทไมใสกะทไดแกแกงสมแกงเหลองแกงแคแกงปาตมยำาตมโคลง

สำาหรบอาหารประเภทยำาไดแกยำาผกบงยำาแตงรานยำาแตงกวายำาผลไม

โดยปรงรสใหออนเคมควรหลกเลยงอาหารทอดทกชนดของหวานจดผลไม

หวานจดเครองดมทมรสหวานและเครองดมทมแอลกอฮอล

48 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ความตองการโปรตน

ผปวยโรคไตเรอรงควรไดรบโปรตน0.6-0.8กรม/นำาหนกตว1กก./วน

โดยเปนโปรตนคณภาพสง(highbiologicalvalue,HBV)รอยละ50ของโปรตน

ทงหมด

โปรตนคณภาพสงหมายถงอาหารโปรตนทมกรดอะมโนจำาเปนครบถวน

พบในเนอหมเนอววเนอเปดเนอไกปปลากงหอยไขนมและผลตภณฑ

จากนม

โปรตนคณภาพตำาหมายถงอาหารโปรตนทประกอบดวยกรดอะมโน

จำาเปนแตไมครบถวนอาหารในกลมนไดแกถวเมลดแหงธญพชตางๆเชน

ขาวเจาขาวสาลขาวโพดพชผกผลไมและเนอสตวประเภทเอนหนง

กระดกออนเปนตน

โปรตนมในอาหารหมวดตางๆดงน

ก.หมวดเนอสตวใหโปรตนประมาณ7กรมพลงงาน70กโลแคลอร

ไดแก

เนอสตวสกเชนเนอหมเนอไกเนอววนำาหนก30กรม

หรอประมาณ2ชอนกนขาว

ไขทงฟอง1ฟองหรอไขขาว2ฟอง

ปลาตวเลก1ตว

ลกชน4-5ลก

กง3-5ตว

ซโครงหมทอด3-5ชน

นม1กลอง(240มลลลตร)มโปรตนประมาณ7กรม

และมเกลอแรเชนแคลเซยมโปแตสเซยมและฟอสฟอรสสงผปวยโรคไตเรอรง

ทมระดบฟอสฟอรสในเลอดสงกวา5.0มลลกรมตอเดซลตรควรจำากดการดมนม

49คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ข.หมวดขาวแปงธญพชใหโปรตนประมาณ2กรมพลงงาน70

กโลแคลอร

ขาว1ทพพ

เสนหม1ทพพ

บะหม½กอน

ขนมปง1แผน

ค.หมวดผกใหโปรตนประมาณ1กรมพลงงาน25กโลแคลอร

ผกสกประมาณ1ทพพ(1/2ถวยตวง)หรอผกดบประมาณ

2ทพพ(1ถวยตวง)

ง.หมวดผลไมใหโปรตนประมาณ0.5กรมพลงงาน70กโลแคลอร

สบปะรด6–8ชนคำา

แตงโม6-8ชนคำา

เงาะ3–4ลก

มงคด3–4ลก

แอบเปลผลเลก1ผล

50 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ความตองการโซเดยม

การรบประทานโซเดยมเกนความจำาเปนสงผลใหภาวะความดนโลหตสง

และนำาในรางกายเกนดงนนผปวยโรคไตเรอรงควรบรโภคโซเดยมนอยกวา

2,000มลลกรมตอวนโดยรบประทานอาหารทมรสชาตออนใชสมนไพร

และเครองเทศในการเพมกลนและรสชาตจำากดการใชเกลอไมเกน1ชอนชา

ตอวนหรอใชเครองปรงรสเชนซอวขาวซอสปรงรสนำาปลาไมเกน3–4ชอนชา

ตอวนหากซออาหารปรงสำาเรจควรหลกเลยงการปรงเพม

ตารางท 2 ปรมาณโซเดยมในเครองปรงรส ปรมาณ 1 ชอนชา

(5 กรม)

เครองปรงรส มลลกรม

เกลอ2,000

นำาปลา 400

ซอวขาว 400

ซอสหอยนางรม 150

ผงชรส 492

ผงฟ 340

กะป 300

เตาหย 185

นำาพรกเผา 90

นำาพรกกะป 90

ซอสพรก 70

นำาปลาหวาน 60

นำาจมไก 70

ซอสมะเขอเทศ 55

51คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ความตองการโปแตสเซยม

ในผปวยโรคไตเรอรงทมระดบโปแตสเซยมในเลอดปกตสามารถ

รบประทานผกไดทกชนดอยางนอย3ทพพตอวนหากระดบโปแตสเซยม

ในเลอดสง5.0มก./ดล.ควรจำากดโปแตสเซยมในอาหารโดยรบประทาน

ผกสกทมโปแตสเซยมตำาไมเกน2ทพพหรอ1ถวยตวงตอวนดงตารางท3

นอกจากนผลไมกเปนแหลงอาหารทมโปแตสเซยมสงถาผปวยโรคไตมโปแตสเซยม

ในเลอดระหวาง3.5-5.0มก./ดล.สามารถรบประทานผลไมทมโปแตสเซยมตำา

ไดวนละ2–3ครงถาระดบโปแตสเซยมในเลอดสงเกนกวา5.5มก./ดล.

ควรงดผกและ/หรอผลไมทกชนดชวคราว

52 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ผกกะหลำาปลถวงอก ถวลนเตาถวพ บลอกโคลมนฝรงมนเทศ

แตงกวาฟกเขยว ถวฝกยาวมะเขอยาว หวปลผกชมะเขอเทศ

บวบผกกาดแกว หนอไมมะระผกคะนา แครอทผกโขมฟกทอง

หวผกกาดขาว

ผลไมสปปะรดชมพ สมเขยวหวานลนจ กะทอนแกวมงกรกลวย

แอปเปลเงาะ สตรอเบอรลางสาด มะมวงสกมะละกอมะเดอ

มะมวงดบ นอยหนามะเฟอง มะขามหวานมะปราง

สมโอขาวนำาผง ละมดลำาไยองนเขยว ทเรยนฝรงสมสายนำาผง

อนทผลมผลไมอบแหง

เชนกลวยตากลกพรน

ปรมาณโปแตสเซยมเฉลย (มลลกรม)

ตำาปานกลางสง

<100 <101-200 >201

ตารางท 3 ปรมาณโปแตสเซยมในผก และผลไมตอหนงหนวยบรโภค *

หมายเหต*หนงหนวยบรโภคของผกดบเทากบ1ถวยตวง

หนงหนวยบรโภคของผกสกเทากบ½ถวยตวง

หนงหนวยบรโภคของผลไมขนาดกำาปน(ลกเทนนส)เทากบ1ลก

หนงหนวยบรโภคของผลไมขนาดลกปงปองเทากบ3-4ลก

หนงหนวยบรโภคของผลไมขนาดพอดคำาเทากบ6-8คำา

53คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ความตองการฟอสฟอรส

ภาวะฟอสเฟตในเลอดสงนำาไปสโรคของตอมพาราธยรอยดและทำาให

หนาทของไตเสอมลงควรรบประทานอาหารทมฟอสเฟตประมาณ17มก./

นำาหนกตว1กก./วนหรอ800-1,000มก./วนดงตารางท4หรอรวมกบ

การรบประทานphosphatebindersในผปวยทมระดบฟอสเฟตในเลอดสง

กวา5มก./ดล.

ตารางท 4 ปรมาณพลงงานและฟอสฟอรสในอาหารสวนท

รบประทานไดปรมาณ 100 กรม

พลงงาน(กโลแคลอร)ฟอสฟอรส(มลลกรม)

หมวดเนอสตว

ปทะเล(มน) 196 402

ไขไก(ไขแดง) 327 319

นกพราบ(เนออก) 212 284

ปลาตะเพยน 110 236

ปลาอนทรย 85 236

ปลาชอน 116 218

เปด(เนออก) 115 203

ไขไกทงฟอง 169 186

54 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

พลงงาน(กโลแคลอร)ฟอสฟอรส(มลลกรม)

หมวดเนอสตว

หอยแมลงภ 52 184

ไก(เนออก) 100 171

กบ(เนอ) 95 168

ปลาดกดานนำาจด 85 166

ปทะเล(เนอ) 121 152

หม(เนอ) 376 151

วว(เนอตดมน) 273 150

ปลาสวาย 256 132

ปลาหมกกลวย 67 128

หอยแครง 80 128

ปลาทสด 140 60

ไขไก(ไขขาว) 57 12

หมวดนมและผลตภณฑจากนม

นม 486 480

นมขนหวาน 336 229

ไอศกรม 207 99

นมวว 65 74

นมถวเหลอง 33 48

หมวดขาวแปงและนำาตาล

ขาวโพดขาวตม 135 126

ขนมเคก 381 92

ขนมปง 324 82

ขนมปงเวเฟอร 512 64

บะหมตม 99 30

55คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

พลงงาน(กโลแคลอร)ฟอสฟอรส(มลลกรม)

หมวดขาวแปงและนำาตาล

ขาวขาวสก 136 29

ขาวเหนยว 229 12

กวยเตยว 99 10

หมวดผก

ผกแพงพวย 36 300

ใบขเหลก 157 190

มะระขนก 60 140

ปอกระเจา 52 124

ผกช 40 122

เหด 16 115

มะเขอพวง 47 110

สะตอ 150 83

ผกขม 46 81

ผกชะอม 57 80

ถวงอก 35 64

ถวลนเตา 57 45

ถวพ 29 36

ผกกาดขาวสก 21 33

ผกบงจนตม 21 32

กะหลำาปลดบ 24 29

แตงกวา 14 18

หมวดเมลดพช

ถวเขยวตม 150 209

ถวลสงสก 376 181

56 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

พลงงาน(กโลแคลอร)ฟอสฟอรส(มลลกรม)

หมวดเมลดพช

ถวเหลองสก 130 179

เตาเจยวขาว 114 178

เตาหเหลอง 105 93

หมวดผลไม

ลำาไยแหง 286 196

ลนจแหง 277 181

หวกะท 344 126

ลกเกด 289 101

มะพราวแก(เนอ) 346 95

มะพราว(นำา) 22 13

หมวดเครองปรงรส

กะป 103 661

นำาพรกแกงมสมน 267 153

กระเทยม 126 125

นำาพรกแกงสด 96 121

หมวดเครองดม

เบยร 120 558

ชอคโกแลตผง 287 400

ผงโกโก 42 30

รงนก 281 18

57คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ความตองการวตามนและแรธาต

ผปวยโรคไตเรอรงจะไดรบวตามนจากอาหารนอยเพราะถก

จำากดโปแตสเซยมจากผกและผลไมจงควรเสรมวตามนใหเพยงพอ

ดงตารางท5และ6

ตารางท 5 ปรมาณเกลอแรทผปวยโรคไตเรอรงควรไดรบตอวน

เกลอแรปรมาณ

โซเดยม 1,840–2,300มก/วน

หรอเกลอ 4.7–5.8มก/วน

โปแตสเซยมมก./กก./วน(มก/วน) 39(<2,000)

ฟอสฟอรสมก./กก./วน(มก/วน) 10–17(600–1,200)

แคลเซยมมก/วน 1,400–1,600

แมกนเซยมมก/วน 200-300

ธาตเหลกมก/วน >10–18

ธาตสงกะสมก/วน 15

58 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

ตารางท 6 ความตองการวตามนในผปวยโรคไตเรอรงเทยบกบ

Thai RDI

วตามนThaiRDI* CKDpatient10

วตามนเอ,mgRE 800 None

วตามนอ,mga-TE 10 Unknown

วตามนเค,mg 80 None

วตามนบ1(Thaimin),mg 1.5 101–1.2

วตามนบ2(Riboflavin),mg 1.7 1.1–1.3

ไนอะซน,mgNE 20 4–16

วตามนบ6,mg 2 5–10

วตามนบ12.mg 2 2

วตามนซ,mg 60 60–90

ไบโอตน,mg 0.150 30

กรดแพนโทธนค,mg 6 5

โฟเลต,mg 0.200 1-10

59คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน

บรรณานกรม

ไชยาเบญจพลากร.(2553).คมอการลางไตทางชองทองสำาหรบประชาชน.

นนทบร.บรษทบยอนดเอนเทอรไพรชจำากด.

ยพาชาญวกรย.(2555).กนอยางไรเมอผเปนโรคไตเรอรงมไขมนในเลอดสง.

วารสารมลนธโรคไต,26(51),55-59

ยพาชาญวกรย.(2555).อาหารกบผเปนโรคไตในชวงฤดรอน.วารสารมลนธ

โรคไต,26(52),61-64.

ยพาชาญวกรย.(2556).โภชนบำาบดสำาหรบโรคไตเรอรงกอนลางไต.วารสาร

มลนธโรคไต,27(53),37-43.

วรวรรณกงแกวกานทอง.(2540)การพยาบาลผปวยทำาPeritonealDialysis.

การพยาบาลอายรศาสตรเลม1.กรงเทพ:โรงพมพตรณสาร.

วลยาปลอดจากเขญ.(2554).“การดแลผปวยลางไตทางชองทอง”ในเอกสาร

ประกอบการประชมเชงปฏบตการเพอพฒนาความรการพยาบาล

ผปวยเรอรงทใสอปกรณประเภทสายชนดตางๆ.31สงหาคม2554

โรงพยาบาลราชวถ.กรงเทพฯ:ม.ป.ท.(เอกสารอดสำาเนา)

สกานตบนนาค(2555).การลางไตทางชองทอง.ในเอกสารประกอบการประชม

เชงปฏบตการเพอพฒนาความรการพยาบาลผปวยเรอรงทใสอปกรณ

ประเภทสายชนดตางๆ.31สงหาคม2554โรงพยาบาลราชวถ.

กรงเทพฯ:ม.ป.ท.(เอกสารอดสำาเนา)

สกานตบนนาค.(2555)ความพรอมในการทำางานของผปวยโรคไตเรอรง.

วารสารมลนธโรคไต,26(51),39-43.

สรนทรชชยพเวฐและคณะ.(2555).การฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมทบาน.

วารสารมลนธโรคไต,26(52),51-56.

60 คมอการลางไตสำ�หรบประช�ชน