TTN BAIMLILII VE SGARA BIRAKTIRMA YNTEMLER

Uzm.Dr Sevin MutluKartal Dr.Ltfi Krdar Eitim ve Aratrma HastanesiEkim 2015TTN BAIMLILII VE SGARA BIRAKTIRMA YNTEMLER

Ttn bamll, nlenebilir nemli bir halk sal sorunudur

Dnyada 1.1-1.3 milyar 2030da 2 milyarTrkiyede 17 milyon kii ttn ve rnleri kullanmakta .Trkiyede her yl 100.000 lm.2030da 240.000

Ttn tketimi gelimi lkelerde azalrken, gelimekte olan lkelerde artmaktadr.

Ttn salgn nce baml erkeklerin, ardndan baml kadnlarn saysnda art ve bunlar takiben erkek ve kadnlarn sigaraya bal lmlerinin art ile karakterizedir.

Sigara ve genler

Sigara epidemisinin en nemli noktalarndan birisi, sigaraya balama yadr. Sigara bamllnn en can skc noktalarndan biri, sigaraya balama yann giderek dmesidir.

Sigara ime sklnn mesleklere gre dalmna bakldnda ok daha vahim sonularla kar karya kalmaktayz. Gazeteciler %64retmenler %51Doktorlar %44Politikaclar %27

Ayn alma, annelerin ise %30unun sigara itiini ve gelir durumu ykseldike ime sklnn arttn da gstermektedir. Bu almada elde edilen en ilgin sonu ise, dnyada eitim durumu ile sigara ime skl ters orantl geliirken, Trkiyede tam tersine, eitim durumu ykseldike sigara ime sklnn da artt sonucunun elde edilmi olmasdr.

MORBDTE ve MORTALTE

Organlar Etkileri

Akcierler Kanser KOAH

Kalp Aterosklerozda hzlanma M

Az-Boaz Tat almama Az kokusu Dilerde sararma Larinks kanseri SYE

Burun Koku almada azalma

Organlar Etkileri

Sindirim sistemi Mide kanseri Mide lseri

Kemikler Osteoporoz

Cilt Ciltte krklklar

Eller Parmaklarda sararma

reme sistemi Kanser- infertilite-abortus-erektil disfonksiyon

SGARA VE RUH SALIIDuygulanm durumundaki azalmann kendisi de bir yoksunluk belirtisidir ve sigaray brakmay takiben majr depresyon bildirilmektedir. Ancak Korhonen ve arkadalarnn 2007 ylnda yaynlad almada, Finlandyal ikizlerin uzun sreli takip edildii kohortta sigara ienlerde depresyon riskinin hi sigara imeyenlerden daha fazla olduu gsterilmitir.Hem sigara ienler, hem de imeyenler arasnda, sigarann stres ve anksiyeteyi yenmeye yardmc olduu ynnde yaygn bir inan vardr. Oysa eldeki kantlar sigarann stresi azaltmaya yardmc olmadn, aksine stres ve anksiyete seviyelerinde sigara brakldnda gerek bir azalma salanabileceini iaret etmektedir.

Sigara gerekten ok mu ldryor? Yirminci yzyln ikinci yarsnda, gelimi lkelerde orta ya (39-65) erkeklerdeki yaklak 65 milyon lm sigaraya bal gelimitir. Bu ya grubu beklenen yaam sresinde ortalama 20 yl kaybetmitir. Bugn her on saniyede bir kii ttn rnlerinin kullanmna bal olarak lmektedir.

Her yl dnyada yaklak5 milyon, WHO Avrupa Blgesinde 1.2 milyon kiinin sigara kullanmna bal erken ldn, bu rakamn 2030 ylnda ylda 10 milyona kacann tahmin edildiini biliyoruz.

Pasif iicilik Sigara imeyenler ienlere gre sigara dumanna kar daha hassastr. evresel ttn duman iki tr dumandan oluur.1.Yanan bir sigarann ucundan kan ve pasif iicilerin en ok maruz kaldklar duman (yanakm duman)2.Sigara ienin nefesiyle ortaya kan duman (ana akm duman)Sigara ucundan kan duman solunan dumandan daha toksiktir.

Pasif iicilerin kalp hastalna bal lm oran %30, meme kanserine yakalanma riski %70, akcier kanserine yakalanma riski %30 daha fazladr.

Ev iinde sigara iilmesiBebekler hastaneye 3 kat fazla bavurmaktadr.Ani bebek lm riski 2,5 kat ,Bebeklerde kolik tarz karn arlar 2 kat,ocuklarda, astm ve solunumsal enfeksiyon riski 2 katEi sigara ienlerde akcier kanseri ile lm 2-3 kat,ocuklarda, akcier kanseri ve kronik bronit skl artmaktadr.

Sigara bamllDnya Salk rgt sigaray psikoaktif bir madde olarak tanmlamtr. Sigara bamllnn farmakolojik ve psikolojik olmak zere iki komponenti vardr. Sigaradaki bamllk yapan madde ise nikotindir. Nikotin eroin ve kokain kadar bamllk yapan bir maddedir.

BAIMLILIK:DSM-IVSon bir yl iinde aadaki yedi maddeden nn grlmesi olarak tanmlamaktadr.

1. Niyetlendiinden daha fazla miktar ve sre kullanmak2. Srekli brakma istei ya da baarsz brakma giriimleri3. Kullanm iin fazla vakit harcamak4. Sosyal faaliyetleri, hobileri, baka zevk verici aktiviteleri azaltmak ya da terk etmek5. Maddeye bal ya da madde kullanmyla artan fiziksel ya da psikolojik problemler yaamasna ramen kullanmaya devam etmek.6. Tolerans gelimesi7. Yoksunluk belirtileri

Nikotin nasl bamllk yaparSigara duman akcierlerden ok hzl emilir ve her nefes beyine intravenz uygulamadan daha hzl ulaan youn bir nikotin arteryel bolusu oluturur. Nikotinin dalm yar mr 15-20 dakika, kandaki yar mr ise 2 saattir. iciler her sigaradan sonra tekrarlayan ve geici bir yksek kan nikotin konsantrasyon paterni yaar. Yksek konsantrasyonlar sabit tutmak iin dzenli sigara gerekir.

iciler sigaradan bir nefes ektiinde alnan nikotin beyine tandktan sonra nikotinik-asetil kolin reseptrlerin zerinden DOPAMN salnmasna neden olur ve bu da sigara iiminin dl sistemini yaratr.

Sigara bamllnn dngs

Nikotin dopamin salnmna yol aar Dopamin rahatlatc ve keyif verici dl sistemini oluturur Sigara iiminden bir sre sonra dopamin miktar azalr Dopamin yoksunluu irritabilite ve strese yol aar Sigara iicisi dopamin salnmas iin nikotin al eker Nikotinin asetilkolinerjik reseptrlere srekli balanmas etkide gecikme, desensitizasyon ve upreglasyona yol aar Nikotin miktar azaldka, reseptrlerdeki hipereksitabilite nikotin isteine yol aar

YOKSUNLUKSigara imeyi kesmek genellikle bir dizi semptomu ieren bir yoksunluk sendromuna neden olur. Fakat, ou yoksunluk semptomu 2-4 haftadan fazla srmez, dolaysyla tiryakilere ilk 4 hafta boyunca destek vermek nemlidir. Hastalar sigaray brakmann neden olduu semptomlar hakknda bilgilendirilebilir ve bu semptomlarn sigara imemeleri artyla geecei konusunda emin olabilirler.

YOKSUNLUK BELRTLERHuzursuzluk AnksiyeteUyku dzeninde bozukluk Konsantrasyon glGz-el koordinasyonunda bozulmatah art DepresyonHalsizlikAr sigara ime istei

BZ NE YAPABLRZSalk alanlarnn ttn kontrolndeki potansiyel rolleri u balklarda zetlenebilir:Rol modeliolabilirlerKlinikuygulamalarnda sigara iiciliini sorgulayp brakmay destekleyebilirlerEitimciolarak, ttn kontrol ve sigara brakma tedavilerinin tp eitimi programnn iine yerletirilmesinde grev alabilirlerBiliminsanrolleri ile aratrmalarda ve ttn salgnnn boyutlarnn belirlenmesinde yer alabilirlerLiderlik yaparak ynetici olduklar kurumlarda ttn kontrolne katkda bulunabilirlerFikir oluturucurolleri ile toplumda ve meslektalar arasnda ttn kontrolnn nemine ve ttn endstrisinin aktivitelerine dikkat ekebilirler

TTN YASASI"Ttn Mamllerinin Zararlarnn nlenmesine Dair Kanun"daki nemli maddeler unlardr: Ttn mamllerinin her trl reklam ve tantmnn yasaklanmas Toplu tama aralarnda sigara iiminin kstlanmas 18 yandan kklere sigara satnn yasaklanmas Salk, spor ve eitim tesislerinde sigara iiminin kstlanmas Sigara paketlerinin zerine sala zararl olduuna dair uyar yazlmasBtn televizyon kanallarnn ttn kullanmn zararlar ve korunma yollar konusunda ayda en az 90 dakika sreli eitici yayn yapma zorunluluu

ULUSAL TTN KONTROL PROGRAMIUlusal ttn kontrol program temel hedefte zetlenen nlemleri ierir:1. Ttn ve Ttn rnlerine Ynelik Talebin Azaltlmasna Ynelik nlemler:Halk Bilgilendirme, Bilinlendirme ve EitimSigaray BrakmaFiyat ve Vergilendirmeevresel Ttn Duman (Pasif icilik)Reklm, Promosyon ve Sponsorlukrn Kontrol ve Tketicinin Bilgilendirilmesi2. Ttn Arznn ve Ttn rnlerinin Kullanmnn Azaltlmasna Ynelik nlemlerYasad TicaretGenlerin UlaabilirliiTtn retimi ve Alternatif Politikalar3. Ttn Kullanm ve Ulusal Ttn Kontrol Programnn zlenmesi, Deerlendirilmesi ve Raporlanmas

SGARA BIRAKMA KLNKsa Grmerenin: Her grmede, tm hastalarn sigara ime durumlarn sorun ve kaydedinnerin: Brakma nerisinde bulunun neri; net, gl ve kiiye zel olmaldrln: Brakma kararlln, nikotin bamllk dzeyini deerlendirin Eer hasta isteksizse, sigaray brakma motivasyonunu artracak destek verilmelidir.nderlik edin: Brakma srecinde hastaya destek olun, yol gsterin, tedavi verin rgtleyin: Brakma sonrasndaki ilk hafta takip randevusu dzenleyinTakip grmesinde, farmakoterapi gzden geirilmeli, sigaray brakma kararllklar glendirilmeli ve gerekiyorsa reeteleri yazlmaldr.

REN-NERSrekli hastalarmzda 12 ayda 1 sigara ime durumunu sormal ve kaydetmeliyiz.Sigara kullanm miktar kaydedilirken paket yl hesab yararldr. Paket yl yle hesaplanr: rnein 13 yldr sigara ien hasta, ilk 10 yl gnde 1,5 paket, son 3 yl gnde 2 paket sigara imitir. Buna gre hasta: (10x1,5=15)+(3x2=6), yani 21 paket yl sigara imitir.

L-Fagerstrm testi

NDERLK ET Brakma gn belirlemeli.deal olan brakma gnnn iki hafta iinde olmasdr.evresiyle paylamal. Hastann ailesine, arkadalarna ve i evresine brakma giriimini anlatmas, onlardan destek ve anlay talep etmesi yararldr.Zorluklar ngrmeli,bilmeli.Planlanan brakma giriimi ile ilgili, zellikle kritik olan ilk haftalarda ortaya kacak olan zorluklar ngrmek gerekir. Bunlar nikotin yoksunluk semptomlarn ierir.Sigaray ortadan kaldrmal. Sigara rnlerini ortalktan kaldrmak. Brakmadan hemen nceki dnemde uzun sre zaman geirdii yerlerde sigara imekten kamaya almak (rnein i, ev, araba) yararl olmaktadr

FARMAKOTERAPNRT(nikotin band, nikotin sakz,nikotin nazal sprey, sunlingual tablet,pastil,inhaler)BupropionVareniklinRimonabant Nikotin asNortriptilinKlonidin

Nikotin band20 adet ve zeri-Nicotinell TTS 30cm2( 21mg)20den az-20 cm2(14mg nikotin)10cm2(7 mg nikotin)2-4 haftada 1 doz azaltm yaplr.8-12 haftada tedavi sonlandrlr.Nrt srasnda sigara iilmemelidir!

Nikotin sakzOrta-dk bamllk-2mg (0.9mg nikotin) Yksek bamllk- 4 mg (1.2mg)Sakz 5-10 kez inenerek birka dk yanak mukozasnda bekletilir.20-30 dk tekrarlanr.Max 25 adet8-12 hf

Bupropion Nontrisiklik antidepresanNoradrenalin ve dopamin geri alm inhibitr150mg tb -ilk 3 gn gnde1 -4. gnden itibaren 2x17-14 gn iinde hedef brakma gn belirlenir8 hafta-6 ay

Vareniklin Nronal nikotinik reseptr parsiyel agonistiVareniklin agonist etki ile dopamin salgsn artr ilerleyen dnemde nikotin alnsa bile dopamin salnmnda art olmaz(antagonist)lk 3 gn 0.5mg 1x14.gnden itibaren 0.5mg 2x17-14 gn 1mg 2x1 Hedef brakma gn-12hf

BIRAKTIKTAN SONRA...Sigara brakldnda salk durumundaki yararl deiiklikler (Action on Smoking & Health (ASH) raporundan uyarlanmtr) 24 saatAkcier mukus ve dier sigara artklarn temizlemeye balar. 48 saatKarbonmonoksit vcuttan atlr. Koku ve tat alma duyusu belirgin ekilde dzelir. 72 saatNefes almak kolaylar. Bronlar gever ve enerjileri artar. 2 -12 haftaDolam dzelir. 3 - 9 ayAkcier fonksiyonlar %10a yakn artt iin ksrk, hrlt ve nefes problemleri dzelir. 1 ylKalp krizi riski yarya iner. 10 ylAkcier kanseri riski yarya iner. 15 ylKalp krizi riski hi sigara imemi birinin risk dzeyine der

En byk fayda, sigaraya bal bir hastal olmayp 35 yandan nce sigaray brakanlarda salanmaktadr.

TEEKKRLER

*www.sigarabrakmadarenmezemini.org*Yard. Do.Dr Hseyin Can n sunumundan faydalanlmtr