199

แผนการจดการเรยนรท 5

สาระการเรยนรวทยาศาสตรพนฐาน (ว32101) ชนมธยมศกษาปท 2

หนวยการเรยนรท 1 รางกายมนษย

เรองยอยท 1.5 ระบบน าเหลองและระบบภมคมกน (เวลา 3 ชวโมง)

ผสอน

นางเอเดยน คณาสทธ ต าแหนง คร วทยฐานะ ครช านาญการพเศษ

โรงเรยนบานกาเกาะระโยง ส านกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาสรนทร เขต 1

อ าเภอเมองสรนทร จงหวดสรนทร

200

แผนผงสาระการเรยนรประจ าหนวยยอย

เรองยอย 1.5 ระบบน าเหลองและระบบภมคมกน

Vao day nghe bai nay di ban http://nhatquanglan1.0catch.com

ระบบน าเหลอง และระบบภมคมกน

อวยวะน าเหลอง

ระบบภมคมกน

ระบบหายใจ เชน การไอ การจาม น าเมอก อาเจยน

ระบบน าเหลอง

ทอน าเหลอง

น าเหลอง

ตอมทอนซน มาม

ตอมไทมส

ผวหนง

น าตาและน าลาย

เซลล เมดเลอดขาว

201

1. สาระส าคญ

ระบบน าเหลองเปนระบบทมอวยวะน าเหลอง ท าหนาทในการสรางเมดเลอดขาวทใชตอตานเชอโรคและสงแปลกปลอมทเขาสรางกาย ประกอบดวยตอมน าเหลอง ตอมทอนซล มามและตอมไทมส หากมเชอโรคเขาสรางกายรางกายจะมกลไกการก าจดเชอโรคและสงแปลกปลอมโดยเมดเลอดขาวจะใช ซโดโปเดยม ในการจบกนอาหาร จากนนรางกายจะสรางภมคมกนเชอโรคชนดนได ในเดกการสรางภมคมกนจะต าจงตองมการใหวคซนเพอสรางภมตานทานเชอโรคให กบรางกาย

2. มาตรฐาน/ตวชวด ว1.1 ม.2/1 อธบายโครงสรางและการท างานของระบบ ยอยอาหาร ระบบหมนเวยนเลอด ระบบหายใจ ระบบขบถาย ระบบสบพนธ ของมนษยและสตว รวมทงระบบประสาทของมนษย

3. จดประสงคการเรยนร

3.1 ระบอวยวะทเกยวของในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได (K) 3.2 อธบายกลไกการท างานของระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได (P) 3.3 นกเรยนมสขนสยทดในการดแลสขภาพและรกษาอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได (A) 3.4 นกเรยนมพฤตกรรมการท างานกลมทด (A)

4. สาระการเรยนร ระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกาย 4.1 อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกาย 4.2 การดแลอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกาย

แผนการจดการเรยนรท 5 สาระการเรยนรวทยาศาสตรพนฐาน (ว 22101) ชนมธยมศกษาปท 2 หนวยการเรยนรท 1 เรอง รางกายมนษย เวลา 25 ชวโมง เรองยอยท 1.5 ระบบน าเหลองและระบบภมคมกน เวลา 3 ชวโมง

202

5. กระบวนการเรยนร

5.1 ขนสรางความสนใจ 5.1.1 ครแจงจดประสงคการเรยนร 5.1.2 ทบทวนเกยวกบระบบตาง ๆ ทเรยนผานมา โดยใชค าถามถามนกเรยนวา 1) ระบบตาง ๆ ของรางกายมกลไกการท างานทแตกตางกนแตทกระบบจะม การท างานสมพนธกน นกเรยนมความเหนอยางไร 2) นกเรยนเคยเปนโรคหวดหรอไม 3) คนทเปนโรคหวดจะแสดงอาการเรมแรกอยางไร 4) คนทเคยไดรบเชอโรคหวดชนดนแลว หากไดรบเชอชนดนอกจะแสดงอาการหรอไม เพราะเหตใด 5) อวยวะทท าหนาทในการก าจดสงแปลกปลอมทเขาสรางกายมอะไรบาง 5.2 ขนส ารวจและคนหา กจกรรมนใชเทคนค ท. จ. ท. (TGT = Team Games Tournament) โดยใหปฏบตตามล าดบดงน

5.2.1 ใหแบงกลม ๆ ละ 4 - 5 คน คละเพศและความสามารถ (เกง กลาง ออน) เรยกกลมนวา กลมบานเรา (Home group)

5.2.2 เลอกประธาน รองประธานและเลขานการกลม ก าหนดหมายเลขประจ าตวเรยงล าดบจากคนเกงสดไปหาคนทเรยนออนสดแลวสงตวแทนรบซองกจกรรม

5.2.3 สมาชกกลมบานเรา ศกษาเนอหาสาระรวมกนโดยศกษา ใบความรท 1 เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกน โดยใชหนจ าลองอวยวะภายในของมนษยเปนสอประกอบ 5.2.4 สมาชกกลมบานเราแยกยายกนเปนตวแทนกลมไปแขงขนกบกลมอน ตามล าดบหมายเลขประจ าตว ซงจดกลมแขงขนกนตามความสามารถ คอ คนเกงในกลมบานเราจะไปรวมกน คนออนกไปรวมกบคนออนในกลมอน กลมใหมทรวมกนนเรยกวา กลมแขงขน 5.2.5 สมาชกในกลมแขงขนเรมแขงขนกนดงน 1) แขงขนกนตอบค าถาม 10 ค าถาม โดยใหสมาชกคนแรกจบค าถามชดท 1 ขนมา 1 ค าถาม แลวอานค าถามใหกลมฟง 2) ใหสมาชกดานซายมอของผอานค าถามตอบค าถามกอน ตอไปจงใหคนถดไปตอบจนครบทกคนในกลม 3) ผอานค าถามเปดค าตอบแลวอานเฉลยค าตอบใหกลมฟง 4) ใหคะแนนค าตอบดงน ผตอบถกคนแรกได 2 คะแนน ผตอบถกคนตอไปได 1 คะแนน ผตอบผดได 0 คะแนน

203

5) ในขณะเดยวกนสมาชกกลมท 2 กจบค าถามชดท 2 แลวเรมเลนตามขนตอนท 1 – 4 ไปเรอย ๆ จนค าถามหมดแลวใหทกคนรวมคะแนนของตนเอง ผไดคะแนนสงอนดบ 1 ได 10 คะแนน รองลงมาอนดบ 2 ได 8 รองลงมาอนดบ 3 ได 5 คะแนน รองลงมาอนดบ 4 ได 4 คะแนน และอนดบสดทาย ได 3 คะแนน 5.3 ขนอธบายและลงขอสรป เมอแตละกลมไดรวมคะแนนเสรจแลวรวมกนอภปรายเพอน าไปสขอสรปวา 5.3.1 ระบบน าเหลองเปนระบบมอวยวะน าเหลองทท าหนาทในการสรางเมดเลอดขาว ทใชตอตานเชอโรคและสงแปลกปลอมทเขาสรางกาย 5.3.2 อวยวะในระบบน าเหลอง ประกอบดวยตอมน าเหลอง ตอมทอนซล มามและ ตอมไทมส 5.3.3 กลไกการก าจดเชอโรคของเมดเลอดขาว คอ หากมเชอโรคเขาสรางกาย เมดเลอดขาวจะใช ซโดโปเดยม (ขาเทยม) จบกนอาหาร ท าใหรางกายจะสรางภมคมกนเชอโรคน 5.4 ขนขยายความร (ใชเวลา 10 นาท)

5.4.1 ครซกถามวาในเดกเลกจะมภมคมกนโรคต า วธสรางภมคมกนโรคท าไดอยางไร (ใหวคซนเพอสรางภมตานทานเชอโรค) 5.4.2 ซกถามนกเรยนวา โรคเอดส เกดจากอะไร พฤตกรรมใดทเสยงตอการเปนโรคเอดส (เกดจากเชอ HIV เปนโรคทเกดจากภมคมกนของรางกายบกพรอง การส าสอนทางเพศเปนพฤตกรรมทเสยงตอการเปนโรคเอดส) 5.4.3 รวมกนอภปรายเพอใหไดขอสรปในการปฏบตตนเพอปองกนรกษาอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกน เพอการมสขภาพทด

5.5 ขนประเมน (ใชเวลา 5 นาท) 5.5.1 ประธานกลมรบชดเฉลยกจกรรม แลวแลกเปลยนกนตรวจภายในกลม

5.5.2 การประเมนผล ใหแตละคนสรปคะแนนของตนเองและน าคะแนนมารวมกนแลวเฉลยเปนคะแนนกลม ทกคนจะไดคะแนนเทากนจากคะแนนเฉลย บนทกคะแนนลงในแบบบนทกกลมทไดคะแนนสงสดล าดบท 1 – 3 ใหน าไปตดประกาศทปายนเทศหนาหองและรบรางวล

6. สอการเรยนร/แหลงเรยนร 6.1 หนจ าลอง / แผนภาพ ระบบขบถายของเสย 6.2 แบบบนทกกจกรรมเกยวกบเรองตอไปน 6.2.1 ใบความรท 1 เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกาย

204

6.2.2 ชดค าถามท 1 (ส าหรบกลมเกง) ชดค าถามท 2 (ส าหรบกลมปานกลาง) และ ชดค าถามท 3 (ส าหรบกลมออน) เรอง อวยวะและหนาทอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกน

6.2.3 ชดเฉลยกจกรรม

7. การวดผลประเมนผล

สงทตองการวด และประเมนผล

วธการวด และระเมนผล

เครองมอวดและประเมนผล

เกณฑการประเมน

1. ระบอวยวะทเกยวของ ในระบบน าเหลองและภมคมกนในรางกายได (K) 2. อธบายกลไกการท างานของระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได (K) 3. นกเรยนมสขนสยทด ในการดแลสขภาพและรกษาอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได (A)

การตอบค าถามในชดค าถามท 1 และ ค าถามท 2

ชดค าถามท 1 , 2 และ 3 เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกาย

ตอบค าถามไดถกตองในระดบ 3 (ด) ขนไป หรอรอยละ 80

4. มทกษะกระบวนการท างานกลมทด มระเบยบวนย มความรบผดชอบ ใหความชวยเหลองานกลมและท างานดวยกนอยาง มความสข (A)

ประเมนกระบวนการ ท างานกลม

แบบประเมนกระบวนการท างานกลม

ผลการประเมนผานระดบคณภาพ (3) ด ขนไป

5. นกเรยนมพฤตกรรมการท างานกลมทด (A)

สงเกตพฤตกรรม การท างานกลม

แบบสงเกตพฤตกรรม การท างานกลม

ผลการประเมนไดระดบคณภาพ 3 (ด) ขนไป

205

8. ขอเสนอแนะ

……………………………………………………………………………………….……………… ……………………………………………………………………………………….………………

9. ความคดเหนของผบรหารสถานศกษา/ผไดรบมอบหมาย

……………………………………………………………………………………….……………… ……………………………………………………………………………………….……………… ……………………………………………………………………………………….……………… ……………………………………………………………………………………….……………… ……………………………………………………………………………………….……………… ……………………………………………………………………………………….………………

ลงชอ

(นายเกรยงศกด สขชพ) ต าแหนงผอ านวยการโรงเรยนบานกาเกาะระโยง วนท ..... เดอน ................. พ.ศ. …….

10. บนทกผลหลงการจดการเรยนร

10.1 ผลการจดการเรยนร

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………… ……………………………………………………………………………………….……………… ……………………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………..

206

10.2 ปญหา/อปสรรค ………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………….

10.3 วธแกไขปญหา ………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………….

ลงชอ………………………………………ผสอน

(นางเอเดยน คณาสทธ) ต าแหนงครช านาญการพเศษ

วนท …. เดอน .................... พ.ศ. ……

205

ผสอน

นางเอเดยน คณาสทธ ต าแหนง คร วทยฐานะ ครช านาญการพเศษ

โรงเรยนบานกาเกาะระโยง

ส านกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาสรนทร เขต 1 อ าเภอเมองสรนทร จงหวดสรนทร

ชดท 5 เรอง ระบบน าเหลองและระบบภมคมกน (เวลา 3 ชวโมง)

ใชประกอบแผนการจดการเรยนรท 5

ชดกจกรรมการเรยนรแบบรวมมอ สาระการเรยนรวทยาศาสตรพนฐาน (ว22101)

หนวยการเรยนร เรอง รางกายมนษย ชนมธยมศกษาปท 2

206

ค าชแจง กจกรรมนใชเทคนค ท. จ. ท. (TGT = Team Games Tournament) ใหปฏบตตามล าดบดงน

1. ใหแบงกลม ๆ ละ 4 - 5 คน คละเพศและความสามารถ (เกง กลาง ออน) เรยกกลมนวากลมบานเรา (Home group)

2. เลอกประธาน รองประธานและเลขานการกลม ก าหนดหมายเลขประจ าตวเรยงล าดบจากคนเกงสดไปหาคนทเรยนออนสดแลวสงตวแทนรบซองกจกรรม

3. สมาชกกลมบานเราศกษาเนอหาสาระรวมกนโดยศกษา ใบความรท 1 เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกน โดยใชหนจ าลองอวยวะภายในของมนษยเปนสอประกอบ แบบเรยนวทยาศาสตร หรออนเทอรเนต โดยใชเวลา 1 ชวโมง

4. สมาชกกลมบานเราแยกยายกนเปนตวแทนกลมไปแขงขนกบกลมอนตามล าดบหมายเลขประจ าตว ซงจดกลมแขงขนกนตามความสามารถ คอ คนเกง คนกลาง และคนออน ในกลมบานเราจะไปรวมกบคนเกง คนกลาง และคนออนในกลมอน กลมใหมทรวมกนนเรยกวากลมแขงขน

5. สมาชกในกลมแขงขนเรมแขงขนกนดงน โดยใชเวลา 1 ชวโมง 5.1 แขงขนกนตอบค าถาม 10 ค าถาม โดยใหสมาชกคนแรกของกลมท 1,2 และ3

จบค าถามของกลมตนเองขนมาครงละ 1 ค าถาม แลวอานค าถามใหกลมฟง 5.2 ใหสมาชกดานซายมอของผอานค าถาม ตอบค าถามกอน ตอไปจงให

คนตอไปตอบจนครบ 5.3 ผอานค าถามเปดค าตอบแลวอานเฉลยค าตอบใหกลมฟง ผตอบถกคนแรก ได 2 คะแนน ผตอบถกคนตอไปได 1 คะแนน ผตอบผดได 0 คะแนน 5.4 ทกกลมด าเนนการตามขนตอนท 5.1 – 5.3 ไปเรอย ๆ จนหมดค าถาม โดยเปลยนกนเปนผจบค าถามเรยงกนไปเรอย ๆ แลวใหทกคนในแตละกลมรวมคะแนนของตนเอง ผไดคะแนนสงอนดบ 1 ได 10 คะแนน ผไดคะแนนสงอนดบ 2 ได 8 คะแนน ผไดคะแนนสงอนดบ 3 ได 5 คะแนน ผไดคะแนนสง อนดบ 4 ได 4 คะแนน และผไดคะแนนสงอนดบ 5 ได 3 คะแนน เมอแขงขนเสรจแลวสมาชกกลมแขงขนกลบไปกลมบานเรา น าคะแนน ทแตละคนไดรวมเปนคะแนนของกลม โดยใชเวลา 1 ชวโมง

ชดกจกรรมการเรยนรแบบรวมมอ ชดท 5 เรอง ระบบน าเหลองและระบบภมคมกน (เวลา 3 ชวโมง)

207

จดประสงคการเรยนร

1. ระบอวยวะทเกยวของในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได 2. อธบายกลไกการท างานของระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได 3. นกเรยนมสขนสยทดในการดแลสขภาพและรกษาอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได ค าชแจง ใหนกเรยนศกษาใบความรท 1 แลวตอบค าถามในกจกรรมท 1 และกจกรรมท 2 ใหสมบรณ

ระบบน าเหลอง

ระบบน าเหลอง เปนระบบไหลเวยนของของเหลวทชวยล าเลยงสารตาง ๆ กลบสเลอด ประกอบดวยน าเหลอง (Lymph) ทอน าเหลอง (Lymph Vessel) อวยวะน าเหลอง (Lymphatic organ) น าเหลองจะไหลสทอน าเหลองทมอยท วในรางกาย โดยซมผานทอน าเหลองฝอยขนาดเลกเขาสทอน าเหลองขนาดใหญภายในทอน าเหลองจะมลนกนไมใหน าเหลองไหลยอนกลบ ทศทาง การไหลของน าเหลองจะไหลปนกบเลอดในระบบหมนเวยนโลหตเขาสหวใจทางเดยวและออกจากหวใจไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย

ภาพ 4.1 ทอน าเหลองและทศทางการไหลของน าเหลอง

(ทมา : บญชา แสนทว. 2547 : 32)

ชดกจกรรมการเรยนร วชาวทยาศาสตร (ว22101) ใบความรท 1

หนวยท 1 รางกายมนษย

ชนมธยมศกษาปท 2 เวลา 25 ชวโมง

เรองยอยท 1.5 อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและภมคมกน (เวลา 3 ชวโมง)

208

ระบบทอน าเหลองเชอมโยงกบอวยวะน าเหลอง ซงท าหนาทสรางเมดเลอดขาวทใช ในการตอตานเชอโรคและสงแปลกปลอม อวยวะทส าคญ ๆ มดงน 1. ตอมน าเหลอง (Lymph Node) จะรวมอยเปนกลมภายในทอน าเหลอง พบตามบรเวณ คอ รกแร ขาหนบ เปนตน ภายในทอน าเหลองพบเซลลเมดเลอดขาวจ านวนมาก ท าหนาท ในการก าจดสงแปลกปลอมและแบคทเรยทเขาสรางกาย 2. ทอนซล (Tonsils) เปนกลมตอมน าเหลอง ภายในมเมดเลอดขาวทท าหนาทท าลาย สงแปลกปลอมทเขาสรางกาย 3. มาม (Spleen) เปนอวยวะน าเหลองทมขนาดใหญทสด ลกษณะนม มสมวง อยใตกะบงลมดานซายของรางกาย ท าหนาทสรางเมดเลอดขาวจ านวนมาก เปนแหลงท าลายแบคทเรยและสงแปลกปลอมของรางกาย นอกจากนยงท าลายเซลลเมดเลอดแดงทหมดอายแลวดวย 4. ตอมไทมส (Thymus Gland) อยบรเวณเสนเลอดใหญของหวใจ ท าหนาทสราง เมดเลอดขาว ซงใชในการท าลายเชอโรค

(ทมา : บญชา แสนทว. 2547 : 32)

ภาพ 4.2 ระบบน าเหลองในรางกาย

209

ระบบน าเหลองมตอมตาง ๆ ทเปนแหลงผลตเมดเลอดขาวซงใชในการท าลายเชอโรคและสงแปลกปลอมตาง ๆ ทเขาสรางกาย มทงแบคทเรย ไวรสทปะปนมากบอากาศ รวมทงสารเคมแปลกปลอมจากภายนอกทเขาสรางกายเรยกวา แอนตเจน (Antigen) เชอโรคเหลานหากเขาสรางกาย รางกายจะมวธการปองกนก าจดเชอโรคโดยการสรางภมคมกนใหกบรางกาย

ระบบภมคมกน

รางกายของคนเราไดรบเชอโรคและสงแปลกปลอมมากมาย ซงอาจจะท าใหเกดโรคภย ไขเจบทแตกตางกนแตรางกายกมกลไกการก าจดหรอท าลายเชอโรคและสงแปลกปลอมโดยธรรมชาตหลายชน ไดแก 1. ผวหนง ปองกนไมใหเชอโรคเขาสรางกาย และขบสารบางอยางในรปของเหงอ ซงสามารถปองกนการเจรญเตบโตของแบคทเรยได 2. น าตาและน าลาย มฤทธท าลายแบคทเรยได 3. ระบบหายใจ เมอเชอโรคเขาสรางกาย จะมการปองกนและก าจดเบองตนโดยขนจมก น าเมอก หรอการไอ การจาม การอาเจยน 4. เซลลเมดเลอดขาวทอยในเนอเยอและทอน าเหลอง จะท าลายเชอโรคทเขาสรางกาย และเมอเชอโรคถกท าลายแลวจะกระตนใหเซลลเมดเลอดขาวสรางสารตอตานเชอโรคหรอแอนตบอด (Antibody) ซงเปนสารประกอบโปรตน ขนมา เพอตอตานเชอโรคหรอแอนตเจน โดยแอนตบอดจะท าปฏกรยาจ าเพาะตอแอนตเจนทมากระตนเทานน นนคอถาแอนตเจนเดมเขาสรางกายอก แอนตบอดมาจบอยางจ าเพาะเจาะจงและปลอยสารพษตอตานแอนตเจนชนดนน ๆ กลไกการก าจดเชอโรค โดยเมดเลอดขาวจะก าจดเชอโรคโดยการกนสงแปลกปลอมพวก จลนทรย ซงกระบวนการนเรยกวา ฟาโกไซโตซส (Phagocytosis) เมดเลอดขาวจะยนสวนทเรยกวา ซโดโปเดยม (Pseudopodium) เขาไปโอบลอมจลนทรยทเปนอาหาร จากนนอาหารจะไหลเขาส ถงอาหารภายในเซลลและถกยอยโดยเอนไซมเพอดดซมเขาสเซลล กระบวนการก าจดเชอโรค แสดงได ดงภาพ 4.3

210

ภาพ 4.3 กระบวนการก าจดเชอโรคของเซลลเลอดขาว (ทมา : บญชา แสนทว. 2547 : 33)

ในวยทารกและวยเดกภมคมกนของรางกายจะยงท าหนาทไมสมบรณ จงจ าเปนตองใหภมคมกนโดยน าแอนตเจนซงเปนเชอโรคทท าใหออนก าลงลง ไมสามารถท าอนตรายตอรางกาย ท าการฉดเขาสรางกายเพอใหแอนตเจนไปกระตนใหรางกายสรางแอนตบอด หรอสรางภมคมกน ทมตอเชอโรคนน ๆ เรยกภมคมกนนวา วคซน (Vaccine) ระบบภมคมกนโรคในรางกายคนทสรางขนเพอตอตานเฉพาะโรคนน สรางขนได 2 วธคอ 1. ภมคมกนกอเอง (Active Immunization) เปนวธกระตนใหรางกายสรางภมคมกน เชน การฉดวคซนคมกนโรคอหวาตกโรค 2. ภมคมกนรบมา (Passive Immunization) เปนวธการใหแอนตบอดแกรางกายโดยตรง เพอใหมภมคมกนขนทนท เชน การฉดซรมส าหรบแกพษง ซรมส าหรบโรคคอตบ ความผดปกตของระบบภมคมกนในรางกาย ภมคมกนของรางกายเปนระบบทชวยปองกนก าจดเชอโรค แตถารางกายเกดความผดปกตในการปองกนและก าจดเชอโรค เชน ภาวะภมคมกนมนอยหรอมากเกนไป จะมผลท าใหรางกายเกดโรคตาง ๆ ได โรคทเกดจากความผดปกตของระบบภมคมกนของรางกายไดแก 1. โรคภมแพ เกดจากรางกายมปฏกรยาตอบสนองตอแอนตเจนบางอยางผดปกตไป ท าใหเกดการแพสงตาง ๆ เชน แพละอองเกสรดอกไม แพอาหารบางอยาง ยาบางชนด เปนตน 2. การสรางภมตานทานเนอเยอตนเอง เกดจากภาวะผดปกตของกลไกในรางกาย ท าใหรางกายสรางแอนตบอดขนมาตอตานเซลลของตนเองแทนการตอตานแอนตเจนในรางกาย โรคในลกษณะนไดแก โรคเอสแอลอ เกดจากแอนตบอดไปจบและท าลายอวยวะสวนใดสวนหนงของรางกายของผปวย ท าใหเกดการอกเสบของอวยวะนน

211

3. โรคเอดส (AIDS = Acquired Immune Deficiency Syndrome) เกดจากเชอไวรส HIV (Human Immunodeficiency Virus) เขาไปท าลายเมดเลอดขาวในรางกาย ท าใหภมตานทาน ของรางกายเสอมลงไป รางกายจงไมสามารถสรางแอนตบอดเพอตอตานเชอโรคได

212

จดประสงคการเรยนร 1. ระบอวยวะทเกยวของในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได 2. อธบายกลไกการท างานของระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได 3. นกเรยนมสขนสยทดในการดแลสขภาพและรกษาอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได ค าชแจง ใหจบกลมกนตามความสามารถแลวเปลยนกนถามและตอบโดยใชค าถามตอไปน 1. เปนระบบทท าหนาทสมพนธกบอวยวะน าเหลอง ซงสรางเมดเลอดขาวทใชในการตานเชอโรค และสงแปลกปลอม ............................................................................................................................ 2. กลไกของรางกายทสามารถปองกนและก าจดเชอโรคหรอท าลายสงแปลกปลอม เพอไมใหเกด โรคภยไขเจบได เรยกวา....................................................................................................................... 3. การฉดวคซนคมกนโรคคอตบเปนการสรางภมคมกนดวยวธ.........................................................สวนการฉดซรมส าหรบคอตบเปนการสรางภมคมกนดวยวธ.............................................................. 4. อวยวะทท าหนาทสรางเมดเลอดขาวไดจ านวนมาก และท าลายเซลลเมดเลอดแดงทหมดอาย คอ .............................................................................................................................................................. 5. เมอมสงแปลกปลอมหรอเชอโรคเขาสรางกาย เซลลเมดเลอดขาวจะท าลายเชอโรคนน และจะกระตนใหรางกายสรางสารชนดหนงตอตานเชอโรคนน เรยกสารนวา ................................... 6. การน าเชอโรคทท าใหออนก าลงแลวเขาสรางกายเพอไปกระตนใหรางกายสรางภมคมกนขน ภมคมกนน เรยกวา.............................................................................................................................. 7. เปนโรคทเกดจากรางกายมปฏกรยาทตอบสนองตอแอนตเจนบางชนดท าใหเกดอาการแพ คอโรคอะไร ......................................................................................................................................... 8. เปนโรคทเกดจากเชอไวรสชนดหนงเขาไปท าลายเมดเลอดขาวท าใหภมตานทานของรางกายเสอมไป คอโรคอะไร .......................................................................................................................... 9. เปนโรคทเกดจากภาวะผดปกตของกลไกในรางกายท าใหรางกายสรางแอนตบอดขนมาตอตานเซลลของตนเองแทนการตอตานแอนตเจนในรางกาย เชนโรคอะไร ................................................. 10. โรคเอดสเกดจากเชอไวรสชนดใด ................................................................................................

ชดค าถามท 1 (ส าหรบกลมเกง) เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกน

213

จดประสงคการเรยนร 1. ระบอวยวะทเกยวของในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได 2. อธบายกลไกการท างานของระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได 3. นกเรยนมสขนสยทดในการดแลสขภาพและรกษาอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได ค าชแจง ใหจบกลมกนตามความสามารถแลวเปลยนกนถามและตอบโดยใชค าถามตอไปน 1. ระบบน าเหลองประกอบดวยอะไรบาง .................................................................................... 2. ตอมน าเหลองในรางกายเรามอยบรเวณใดบาง ............................................................................... 3. อวยวะน าเหลอง มอะไรบาง ........................................................................................................... .............................................................................................................................................................. 4. แอนตเจน กบแอนตบอด คออะไรมความสมพนธกนอยางไร …………………………………….................................................................................................................................................................................................................................................................... 5. การก าจดเชอโรคทเขาสรางกายโดยวธการ ฟาโกไซโตซส เปนอยางไร ............................................................................................................................................................ 6. การไอและการจามเกดขนจากสาเหตใด ......................................................................................... 7. การสรางภมคมกนใหกบรางโดยใชซรมกบการฉดวคซน แตกตางกนอยางไร .............................. .............................................................................................................................................................. 8. โรคทเกดขนจากความผดปกตของระบบภมคมกนของรางกายมอะไรบาง .................................... ............................................................................................................................................................. 9. เมอนกเรยนเคยเปนโรคหดในสมยเมอยงเดก เมอโตขนนกเรยนจะไมเปนโรคนอก นกเรยนจะอธบายวาอยางไร ................................................................................................................................. 10. โรคเอดส (AIDS) เกดจากอะไร ....................................................................................................

ชดค าถามท 2 (ส าหรบกลมปานกลาง) เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกน

214

จดประสงคการเรยนร 1. ระบอวยวะทเกยวของในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได 2. อธบายกลไกการท างานของระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได 3. นกเรยนมสขนสยทดในการดแลสขภาพและรกษาอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายได ค าชแจง ใหจบกลมกนตามความสามารถแลวเปลยนกนถามและตอบโดยใชค าถามตอไปนวาถกหรอผด …………1. ระบบน าเหลองประกอบดวย น าเหลอง ทอน าเหลอง ตบและตบออน …………2. ในน าเลอดจะมเมดเลอดแดงและเมดเลอดขาวซงท าหนาทก าจดเชอโรคทเขาสรางกาย …………3. ตอมทอนซล จะอยบรเวณรกแร ท าหนาทดกจบเชอโรคทเขาสรางกาย …………4. มาม เปนอวยวะน าเหลองทมขนาดใหญสด นอกจากท าลายเชอโรคทเขาสรางกายแลว ยงท าลายเซลลเมดเลอดแดงทหมดอายอกดวย …………5. รางกายก าจดสงแปลกปลอมหรอเชอโรคทเขาสรางกาย โดยเมดเลอดขาวยนสวน

ขาเทยมทชอวา ซโดโปเดยม ออกมาโอบลอมจลนทรยเปนอาหาร …………6. แอนตบอด คอเชอโรคทเขาสรางกาย และแอนตเจน คอภมคมกนทรางกายสรางขน …………7. การฉดวคซนเปนการสรางภมคมกนใหแกรางกายโดยฉดเชอโรคทออนก าลงเขาส รางกายเพอกระตนใหรางกายสรางภมคมกนขน …………8. โรคภมแพเปนโรคทเกดจากภมคมกนของรางกายบกพรอง เนองจาก เมดเลอดขาว

ในรางกายถกท าลายไป …………9. โรคเอสแอลอ เกดจากแอนตบอดไปจบและท าลายอวยวะในรางกายท าใหเกด

การอกเสบ …………10. การฉดวคซนในวยเดกเปนการสรางภมคมกนใหแกรางกายชวคราว

ชดค าถามท 3 (ส าหรบกลมออน) เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกน

215

โรงเรยนบานกาเกาะระโยง ส านกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษาสรนทร เขต 1

อ าเภอเมองสรนทร จงหวดสรนทร

ชดท 5 เรอง ระบบน าเหลองและระบบภมคมกน

(เวลา 3 ชวโมง) ใชประกอบแผนการจดการเรยนรท 5

เฉลยชดกจกรรมการเรยนรแบบรวมมอ สาระการเรยนรวทยาศาสตรพนฐาน (ว32101)

หนวยการเรยนรเรอง รางกายมนษย ชนมธยมศกษาปท 2

216

จดประสงคการเรยนร

1. ระบชออวยวะทเกยวของกบระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได 2. อธบายกลไกการท างานของระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได

ค าชแจง ใหจบกลมกนตามความสามารถแลวเปลยนกนถามและตอบโดยใชค าถามตอไปน 1. เปนระบบทท าหนาทสมพนธกบอวยวะน าเหลอง ซงสรางเมดเลอดขาวทใชในการตานเชอโรค และสงแปลกปลอม (ระบบน าเหลอง) 2. กลไกของรางกายทสามารถปองกนและก าจดเชอโรคหรอท าลายสงแปลกปลอม เพอไมใหเกด โรคภยไขเจบได เรยกวา (ระบบภมคมกน) 3. การฉดวคซนปองกนโรคคอตบเปนการสรางภมคมกนดวยวธ (สรางภมคมกนไดถาวรเพราะสรางไดตลอดชวต) สวนการฉดซรมส าหรบคอตบเปนการสรางภมคมกนดวยวธ (สรางภมคมกนชวคราวเพราะสรางไดทนทขณะนน) 4. อวยวะทท าหนาทสรางเมดเลอดขาวไดจ านวนมาก และท าลายเซลลเมดเลอดแดงทหมดอาย คอ (มาม) 5. เมอมสงแปลกปลอมหรอเชอโรคเขาสรางกาย เซลลเมดเลอดขาวจะท าลายเชอโรคนน และจะกระตนใหรางกายสรางสารชนดหนงตอตานเชอโรคนนเรยกสารนวา (แอนตบอด) 6. การน าเชอโรคทท าใหออนก าลงแลวเขาสรางกายเพอไปกระตนใหรางกายสรางภมคมกนขน ภมคมกนน เรยกวา (วคซน) 7. เปนโรคทเกดจากรางกายมปฏกรยาทตอบสนองตอแอนตเจนบางชนดท าใหเกดอาการแพ คอโรคอะไร (โรคภมแพ) 8. เปนโรคทเกดจากเชอไวรสชนดหนงเขาไปท าลายเมดเลอดขาวท าใหภมตานทานของรางกายเสอมไป คอโรคอะไร (โรคเอดส) 9. เปนโรคทเกดจากภาวะผดปกตของกลไกในรางกายท าใหรางกายสรางแอนตบอดขนมาตอตานเซลลของตนเองแทนการตอตานแอนตเจนในรางกาย เชนโรคอะไร (เอสแอลอ) 10. โรคเอดสเกดจากเชอไวรสชนดใด (เชอไวรส HIV)

เฉลยชดค าถามท 1 เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกน

217

จดประสงคการเรยนร

1. ระบชออวยวะทเกยวของกบระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได 2. อธบายกลไกการท างานของระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได

ค าชแจง ใหจบกลมกนตามความสามารถแลวเปลยนกนถามและตอบโดยใชค าถามตอไปน 1. ระบบน าเหลองประกอบดวยอะไรบาง (น าเหลอง ทอน าเหลองและอวยวะน าเหลอง) 2. ตอมน าเหลองในรางกายเรามอยบรเวณใดบาง (บรเวณคอ รกแร ขาหนบ ) 3. อวยวะน าเหลอง มอะไรบาง (1. ตอมน าเหลอง 2. ทอนซล 3. มาม 4. ตอมไทมส) 4. แอนตเจน กบแอนตบอด คอ อะไรมความสมพนธกนอยางไร (แอนตเจน คอเชอโรคหรอ สงแปลกปลอมทเขาสรางกาย สวนแอนตบอด คอ ภมคมกนทรางกายสรางขนเพอตอตานเชอโรคนน) 5. การก าจดเชอโรคทเขาสรางกายโดยวธการ ฟาโกไซโตซส เปนอยางไร (เปนการก าจดเชอโรคโดยเซลลเมดเลอดขาวยนสวนขาทเรยกวา ซโดโปเดยมไปโอบลอมจลนทรยทเปนอาหาร และอาหารจะถกยอยโดยเอนไซมเพอดดซมเขาสเซลล) 6. การไอและการจามเกดขนจากสาเหตใด (กระบวนการก าจดสงแปลกปลอมทเขาสรางกาย) 7. การสรางภมคมกนใหกบรางโดยใชซรมกบการฉดวคซน แตกตางกนอยางไร (การใชซรม เปนการสรางภมคมกนใหกบรางกายทนทและเกดชวคราว สวนการฉดวคซนเปนการสรางภมคมกนใหกบรางกายตลอดชวต) 8. โรคทเกดขนจากความผดปกตของระบบภมคมกนของรางกายมอะไรบาง (โรคภมแพ โรคเอสแอลอ โรคเอดส) 9. เมอนกเรยนเคยเปนโรคหดในสมยเมอยงเดก เมอโตขนนกเรยนจะไมเปนโรคนอก นกเรยนจะอธบายวาอยางไร (เมอรางกายเคยไดรบเชอโรคชนดนแลวหากไดรบเชอโรคนอกจะมการสราง ภมตานทานโรคเพมขน จะไมแสดงอาการของโรคน) 10. โรคเอดส (AIDS) เกดจากอะไร (เกดจากไดรบเชอไวรส HIV เขาไปท าลายเซลลเมดเลอดขาว ท าใหภมตานทานของรางกายเสอมไป รางกายจะไมสามารถสรางแอนตบอดเพอตอตานโรคได)

เฉลยชดค าถามท 2 เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและระบบภมคมกน

218

จดประสงคการเรยนร

1. ระบชออวยวะทเกยวของกบระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได 2. อธบายกลไกการท างานของระบบน าเหลองและระบบภมคมกนในรางกายมนษยได

ค าชแจง ใหจบกลมกนตามความสามารถแลวเปลยนกนถามและตอบโดยใชค าถามตอไปนวาถกหรอผด X 1. ระบบน าเหลองประกอบดวย น าเหลอง ทอน าเหลอง ตบและตบออน 2. ในน าเลอดจะมเมดเลอดแดงและเมดเลอดขาวซงท าหนาทก าจดเชอโรคทเขาสรางกาย X 3. ตอมทอนซล จะอยบรเวณรกแร ท าหนาทดกจบเชอโรคทเขาสรางกาย 4. มาม เปนอวยวะน าเหลองทมขนาดใหญสด นอกจากท าลายเชอโรคทเขาสรางกายแลว ยงท าลายเซลลเมดเลอดแดงทหมดอายอกดวย 5. รางกายก าจดสงแปลกปลอมหรอเชอโรคทเขาสรางกาย โดยเมดเลอดขาวยนสวน

ขาเทยมทชอวา ซโดโปเดยม ออกมาโอบลอมจลนทรยเปนอาหาร X 6. แอนตบอด คอ เชอโรคทเขาสรางกาย และแอนตเจ คอภมคมกนทรางกายสรางขน 7. การฉดวคซนเปนการสรางภมคมกนใหแกรางกายโดยฉดเชอโรคทออนก าลงเขาส รางกายเพอกระตนใหรางกายสรางภมคมกนขน X 8. โรคภมแพเปนโรคทเกดจากภมคมกนของรางกายบกพรอง เนองจาก เมดเลอดขาว

ในรางกายถกท าลายไป 9. โรคเอสแอลอ เกดจากแอนตบอดไปจบและท าลายอวยวะในรางกายท าใหเกด

การอกเสบ X 10. การฉดวคซนในวยเดกเปนการสรางภมคมกนใหแกรางกายชวคราว

เฉลยชดค าถามท 3 เรอง อวยวะและหนาทของอวยวะในระบบน าเหลองและภมคมกน

219

เกณฑการใหคะแนนชดค าถามท 1 , 2, 3

รายการประเมน ระดบคณภาพ 1. ตอบไดถกตองตรงประเดนมากทสดและมความคดสรางสรรคดมาก สามารถอธบายเหตผลไดถกตองเหมาะสมมากทสด และตอบถกได 8 - 10 ขอ

4

2. ตอบไดถกตองตรงประเดนมากและมความคดสรางสรรคดอธบายเหตผลไดถกตองเหมาะสมมาก และตอบถกได 5 - 7 ขอ

3

3. ตอบไดแตมสวนถกนอย และตอบถก 3- 4 ขอ 2 4. ตอบไดนอยกวา 3 ขอและตองใหความชวยเหลอมาก 1

1. บอกความหมายของระบบภมคมกนได 2. อธบายกลไกการสรางภมคมกนของรางกายได 3. บอกโรคและอาการของโรคพรอมทงวธปองกน จากความผดปกตของระบบภมคมกน

จดประสงคการเรยนร

ระบบภมคมกน (immune system หรอ immunity) หมายถง ระบบของรางกายทมกลไกการปองกนและท าลายเชอโรคหรอสงแปลกปลอม เชอโรคสามารถเขาสรางกายไดหลายทางเชน ทางผวหนง ทางลมหายใจ หรอโดยทางระบบทางเดนอาหาร

ระบบภมคมกน (immunity system)

1. ภมคมกนโดยก าเนด (Innate immunity) หมายถง ภมคมกนทอยในรางกายหรอภมคมกนทเกดขนเองตามธรรมชาต 2. ภมคมกนทไดมาหรอภมคมกนแบบจ าเพาะ (Acquird immunity) หมายถง ภมคมกนทเกดขนภายหลงเพอตอตานเฉพาะโรค แบงเปน 2.1 ภมคมกนกอเอง (Active immunization) 2.2 ภมคมกนรบมา (Passive immunization)

ประเภทของภมคมกน

2.1 ภมคมกนกอเอง (Active immunization) หมายถง ภมคมกนทเกดจากการทรางกายสรางแอนตบอด (Antibody) ขนมาเอง ซงกระตนจาก วคซน ทอกซอยด (Toxoid) วคซน (Vaccine) คอการน าแอนตเจนซงเปนเชอโรคเขา สรางกายเพอใหรางกายสรางแอนตบอดขนมา การน าวคซนเขา สรางกายมหลายวธ เชน การกน การฉด การปลกฝ

ประเภทของภมคมกน

วคซนทเดกควรไดรบ

อายเดก วคซนทเดกควรไดรบ

แรกเกด 1.ฉดวคซนปองกนวณโรค (บซจ) 2.ฉดวคซนปองกนโรคตบอกเสบชนดบ ครงท 1*

2 เดอน 1.ฉดวคซนปองกนโรค คอตบ บาดทะยก ไอกรน (ดทพ) ครงท 1 2.กนวคซนปองกนโรคโปลโอ ครงท 1 3.ฉดวคซนปองกนโรคตบอกเสบชนดบ ครงท 2*

4 เดอน

1. ฉดวคซน ปองกนโรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก (ดทพ) ครงท 2 2.กนวคซนปองกนโรคโปลโอ ครงท 2

6 เดอน 1.ฉดวคซนปองกนโรค คอตบ ไอกรน บาดทะยก (ดทพ) ตบอกเสบบ ครงท 3 2.กนวคซนปองกนโรค โปลโอ ครงท 3

วคซนทเดกควรไดรบ

อายเดก วคซนทเดกควรไดรบ 9-12 เดอน 1.ฉดวคซนปองกนโรคหดเยอรมน หด คางทม ครงท 1*

1 ปครง 1.ฉดวคซน ปองกนโรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก (ดทพ) ครงท 4 2.กนวคซนปองกนโรคโปลโอ ครงท 4

1-2 ป

1.ไขสมองอกเสบ ครงท 1 2. ไขสมองอกเสบ ครงท 2 (หางจากเขมแรก 1- 2 สปดาห)* 3. ไขสมองอกเสบ ครงท 3* (หางจากเขมแรก 6- 12 สปดาห

วคซนทเดกควรไดรบ

อายเดก วคซนทเดกควรไดรบ

4-5 ป 1. โรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก ครงท 5 2. โปลโอ ครงท 5

4-6 ป 1. หด คางทม หดเยอรมน ครงท 2 2. ฉดวคซนปองกนวณโรค (บซจ)

12-16 ป คอตบ บาดทะยก

1. วคซนทเปนเชอโรคทท าใหออนก าลง เมอเขาสรางกายจะเปนแอนตเจนทกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดตอเชอโรคนน เชน วณโรค โปลโอ หด หดเยอรมน และคางทม 2. วคซนทไดจากจลนทรยทตายแลว เชน ไอกรน ไทฟอยด และอหวาตกโรค 3. วคซนทไดจากสารพษของจลนทรยทท าใหหมดความเปนพษ เรยกวา ทอกซอยด (Toxoid) เชน คอตบ บาดทะยก

ประเภทของวคซน

2.2 ภมคมกนรบมา (Passive immunization) หมายถง ภมคมกนทรางกายไดรบแอนตบอด (Antibody) จากภายนอกเขามา เชน การฉดเซรม การดมน านมแมของทารก เซรม (Serum) คอ น าเลอดทประกอบดวยแอนตบอดซงสามารถตานทานพษจากเชอโรคทมความจ าเพาะตอโรคได เชน เซรมแกพษง เซรมแกพษกระตาย

ประเภทของภมคมกน

ขอดขอเสยของภมคมกน

ขอด ขอเสย

ภมคมกนกอเอง ไมมอาการแพ อยในรางกายนาน

ตอบสนองใหผลชา

ภมคมกนรบมา ตอบสนองทนท อาจมอาการแพ อยในรางกายไมนาน

กลไกการสรางภมคมกนใหแกรางกาย

รางกายทมกลไกการปองกนและท าลายเชอโรคหรอสงแปลกปลอม ไดแก ผวหนง เยอเมอกบผวตางๆ เซลลเมดเลอดขาว ระบบน าเหลอง

ผวหนงและโครงสรางของผวหนง

ภาพแสดง โครงสรางของผวหนง ทมา : http://www.myfirstbrain.com/student_view.aspx?ID=70013

หนาทของผวหนง

1. ปองกนรางกายจากเชอโรคไมใหเขาสรางกายบรเวณผวหนงจะมตอมเหงอ มการหลงกรดแลกตก ชวยยบยงการเจรญเตบโตของแบคทเรย 2. ผวหนงขจดเชอจลนทรย ดวยการหลดลอกของผวหนง 3. ควบคมอณหภมของรางกายใหคงท 4. เปนทกกเกบน าและไขมน 5. ปองกนการสญเสยน า

เยอเมอกบผวตางๆ

ตา น าตามเอนไซมสามารถก าจดแบคทเรย ชองปาก ชองจมก มสารทเมอกเหนยวคอยดกแอนตเจน ทอปสสาวะและอวยวะสบพนธ มสภาพเปนกรดออน ทางเดนหายใจ มเยอเมอกและซเลย (Cilia) พดโบกเชอโรค ระบบยอยอาหาร ในระบบยอยอาหารจะมกรดเกลอ (มสมบตความเปนกรดสง สามารถท าลายแบคทเรยตาง ๆ

เซลลเมดเลอดขาว

เมดเลอดขาว (Leucocyte หรอ White blood corpuscle) มรปรางและขนาดแตกตางกน ใหญกวาเซลลเมดเลอดแดงเกอบ 2 เทา ไมมส มอายสน 2 - 14 วน มหนาทโอบลอมและจบกนเชอโรคแบบฟาโกไซโตซส (phagocytosis) และสรางแอนตบอด (antibody)

แหลงสรางและแหลงท าลายเซลลเมดเลอดขาว

แหลงสรางเมดเลอดขาว ไขกระดกสแดง (red bone marrow) ตอมน าเหลอง ตอมไทมส และมาม แหลงท าลายเซลลเมดเลอดขาว ตบและมาม

ภาพแสดง เซลลไขกระดก ทมา : http://www.vcharkarn.com

การจ าแนกเซลลเมดเลอดขาว

1. เมดเลอดขาวทไมมกรานล หรอ agranule leucocyte เปนพวกทไมมแกรนลของไลโซโซมอยในโตพลาสซม พวกนถกสรางจากอวยวะน าเหลอง ไดแก ตอมไทมส ตอมน าเหลอง มาม มอายประมาณ 100 - 300 วน มนวเคลยส 1 พ แบงเปน 2 ชนด 1.1 เมดเลอดขาวชนดโมโนไซต (monocyte) 1.2 เมดเลอดขาวชนดลมโฟไซต (lymphocyte)

การจ าแนกเซลลเมดเลอดขาว

เมดเลอดขาวชนดโมโนไซต (monocyte) ท าหนาทก าจดสงแปลกปลอมดวยวธฟาโกไซโตซส และสราง antibody นวเคลยสมรปรางเปนรปไต หรอรปเกอกมาจ านวน 1 พ

ภาพแสดง เมดเลอดขาวชนดโมโนไซต ทมา : http://faculty.une.edu/com/abell/histo/histolab3a.htm

การจ าแนกเซลลเมดเลอดขาว

เมดเลอดขาวชนด ลมโฟไซต (lymphocyte) ท าหนาทก าจดสงแปลกปลอมดวยวธฟาโกไซโตซส และสราง antibody

ภาพแสดง เมดเลอดขาวชนดลมโฟไซต ทมา : http://faculty.une.edu/com/abell/histo/histolab3a.htm

การจ าแนกเซลลเมดเลอดขาว

เมดเลอดขาวชนด ลมโฟไซต (lymphocyte) แบงเปน 2 ชนดคอ

- ลมโฟไซตชนด B (B - lymphocyte) หรอ B - cell มคณสมบตในการสราง antibody จ าเพาะและ memory cell - ลมโฟไซตชนด T (T - lymphocyte) หรอ T – cell ท าหนาทเปนเซลลภมคมกนทกลนกนหรอท าลายสงแปลกปลอมทเขาสเนอเยอของรางกาย

การจ าแนกเซลลเมดเลอดขาว

2. เมดเลอดขาวทมกรานล หรอ granular leucocyte คอ พวกทมแกรนลของไลโซโซมจ านวนมากพวกนจะสรางมาจากไขกระดก มนวเคลยส มอายประมาณ 2 - 3 วน สามารถแยกเปน 3 พวกยอยๆ โดยการตดส ดงน 2.1 นวโทรฟล (neutrophil) 2.2 อโอซโนฟล (eosinophil หรอ acidophil) 2.3 เบโซฟล (basophil)

การจ าแนกเซลลเมดเลอดขาว

นวโทรฟล (neutrophil) เปนพวกตดสทเปนกลาง สรางมาจากไขกระดก มมาก 60 - 70 % มขนาดใหญ มหลายพ ท าหนาทท าลายสงแปลกปลอมโดยการหลงเอนไซม

ภาพแสดง เมดเลอดขาวชนดนวโทรฟล ทมา : http://faculty.une.edu/com/abell/histo/histolab3a.htm

การจ าแนกเซลลเมดเลอดขาว

อโอซโนฟล (eosinophil หรอ acidophil) เปนพวกตดสทเปนกรด ม 2 - 4 % ท าหนาทก าจดสงแปลกปลอมตางๆทเขามาในรางกายโดยการกน และท าลายสารทเปนพษทท าใหเกดการแพเชน ฝนละออง เกสรดอกไม

ภาพแสดง เมดเลอดขาวชนดอโอโนฟล ทมา : http://faculty.une.edu/com/abell/histo/histolab3a.htm

การจ าแนกเซลลเมดเลอดขาว

เบโซฟล (basophil) เปนพวกตดสทเปนดาง ม 0.5 - 17 % ท าหนาทจบสงแปลกปลอมโดยวธฟาโกไซโตซส รปยาว และมแกรนลอยจ านวนมาก ยอมสตดสน าเงน

ภาพแสดง เมดเลอดขาวชนดเบโซฟล ทมา : http://faculty.une.edu/com/abell/histo/histolab3a.htm

วธท าลายเชอโรคของเมดเลอดขาว

1. phagocytosis เปนวธท าลายเชอโรคโดยการกนและ ยอยสลายเชอโรค 2. immunization เมดเลอดขาวบางชนดจะสรางสารพวกโปรตนทมคณสมบตตอตานสงแปลกปลอมและเชอโรค - สารทสรางขน เรยกวา antibody - สงแปลกปลอม เรยกวา antigen

วธท าลายเชอโรคของเมดเลอดขาว

ภาพแสดง Phagocytosis ทมา : http://www.myfirstbrain.com/thaidata/image.asp?ID=1503468

ระบบน าเหลอง (Lymphatic system)

โครงสรางของน าเหลองประกอบดวย 1. น าเหลอง (Lmyph) 2. ทอน าเหลอง (Lymph vessel) 3. อวยวะน าเหลอง (Lymph organ)

ระบบน าเหลอง (Lymphatic system)

ภาพแสดง ระบบน าเหลอง ทมา : http://www.myfirstbrain.com/student_view.aspx?ID=69804

น าเหลอง(Lmyph)

น าเหลอง(Lmyph) เปนของเหลวทอยระหวางเซลลหรออยรอบ ๆ เซลล ประกอบดวย กลโคส เอนไซม โปรตน น าเหลอง เปนตวกลางในการน าสารตางๆ เขาสเซลล ทอน าเหลอง มอยทวรางกายทปลายสดของทอน าเหลองปดตน แทรกอยใกลกบหลอดเลอดฝอย ทอน าเหลอง และไหลไปตามทอน าเหลองซงมทศทางไหลเขาสหวใจอยางเดยว

ระบบทอน าเหลอง

ทอน าเหลอง

ตอมน าเหลอง

กลามเนอ

ภาพแสดง ระบบทอน าเหลอง ทมา : http://www.vcharkarn.com/vcafe/84647

อวยวะน าเหลอง (Lymph organ)

อวยวะน าเหลอง เปนศนยกลางในการผลตเซลลเมดเลอดขาวทใชในการตอตานเชอโรคหรอสงแปลกปลอม ประกอบดวย 1. ตอมน าเหลอง (Lymph node) 2. มาม (Spleen) 3. ตอมไทมส (Thymus gland)

ตอมน าเหลอง (Lymph node)

ตอมน าเหลอง (Lymph node) เปนอวยวะน าเหลองทมขนาดเลก รวมกนเปนกลมบรเวณ ตาง ๆ ตอมน าเหลองมลกษณะคลายฟองน า พบบรเวณรกแร โคนขา คอ (ทอนซล) เปนตน ตอมสรางน าเหลองเปนแหลงสรางเมดเลอดขาวชนดลมโฟไซต

ตอมทอนซล (Tonsil gland)

ตอมทอนซล (Tonsil gland) มอย 3 ค ภาย ในตอมทอนซลมลมโฟไซตท าลายจลนทรยทผานมาไมใหเขาสหลอดอาหารและกลองเสยง ถาตอมทอนซลตด เชอจะมอาการบวมขน เรยกวา ตอมทอนซลอกเสบ

ภาพแสดง ตอมทอนซลบรเวณตาง ๆ ทมา : http://antranik.org/the-lymphatic-system ภาพแสดง ตอมทอนซลอกเสบ ทมา : http://th.wikipedia.org/wiki

มาม (spleen)

มาม (spleen) เปนอวยวะน าเหลองทใหญทสด ไมมทอน าเหลอง ยดหดตวได นมมสมวง อยใกล ๆ กบกระเพาะอาหารใตกระบงลมขางซาย รปรางคลายเมลดถว ภายในจะมลมโฟไซตอยมากมาย หนาทของมาม 1. ท าลายเมดเลอดแดงทหมดอายแลว 2. สรางเมดเลอดขาว พวกลมโฟไซต และโมโนไซต 3. สรางแอนตบอด

ตอมไทมส (Thymus gland)

ตอมไทมส (Thymus gland) เปนตอมทมขนาดใหญตอนอายนอยเมออายมากจะเลกลงและฝอลงในทสด ท าหนาทสรางเซลลเมดเลอดขาวชนดลมโฟไซต T มหนาทตอตานเชอโรคและสารแปลกปลอมเขาสรางกาย รวมทงการตานอวยวะทปลกถายจากผอน

ตอมไทมสและมาม

ภาพแสดง ตอมไทมสและมาม ทมา : http://www3.ipst.ac.th

หมเลอดและการใหเลอด

หมเลอดทรจกกนดม 2 หม คอหมเลอดในระบบ ABO และ หมเลอดในระบบ Rh การจ าแนกหมเลอดจะอาศยความแตกตางดานแอนตเจนและแอนตบอด Antigen เปนโปรตนทเกาะอยบนผวของเมดเลอดแดง Antibody เปนโปรตนทลองรอยอยในน าเลอด

หมเลอดและการใหเลอด

ตารางเปรยบเทยบแอนตเจนและแอนตบอดของเลอดระบบ ABO

หมเลอด แอนตเจน บนเยอหมเซลล เมดเลอดแดง

แอนตบอด ในน าเลอด

A A B

B B A

AB A และ B ไมม

O ไมม A และ B

หลกการใหเลอด

หมเลอด แอนตเจน บนเยอหมเซลล เมดเลอดแดง

แอนตบอด ในน าเลอด

Rh+ Rh - Rh- - -

หลกการใหเลอด

หลกการใหเลอดมอยวา antigen ของผใหตองไมตรงกบ Antibody ของผรบ เพราะถาใหเลอดกบผปวยผดหมจะท าใหเกดอนตรายกบผปวยได เนองจากการจบกลมของเมดเลอดแดง ท าใหเมดเลอดแดงตกตะกอนซงเปนอนตรายถงชวตได

O

B A

AB

โรคภมแพ

โรคภมแพ (Allergy or Hypersensitivity) หมายถง ภาวะทรางกายสรางภมคมกน หรอแอนตบอดขนมาตอตานแอนตเจนทไมเปนอนตรายในคนทวไป เชน การแพฝนละออง การแพอาหารทะเล การแพละอองเกสร การแพพษแมลง หรอแพอาหารบางอยาง

โรคทรางกายสรางภมตานทานตอตานเนอเยอของตนเอง

โรคทรางกายสรางภมตานทานตอตานเนอเยอของตนเอง (Autoimmune disease; SLE) หรอ โรคเอสแอลอ (Systemic Lupus Eythematous) เกดจากความผดปกตของระบบภมคมกนของรางกาย และท าลายเนอเยอหรอเซลลของตนเองในระบบตางๆ เชน ระบบเลอด ระบบประสาท และระบบขบถายเปนตน

โรคภมคมกนบกพรอง AIDS

โรคภมคมกนบกพรอง (AIDS : Acquired Immune Deficiency Syndrome) ซงเกดจากการตดเชอ HIV (Human Immunodificiency Virus) โดยไวรสจะไปท าลายเซลลเมดเลอดขาว (T cell) ท าใหรางกายออนแอ ซงท าใหเกดโรคตางๆ ไดงาย เชน วณโรค ปอดบวม เยอหมสมองอกเสบ โรคเรม โรคทองเสย เชอไวรส HIV เมอเขาสรางกายจะแพรกระจายไปตาม ไขกระดก สมอง ปอด ไต ลกตา เลอด น านม น าตา น าลาย น าอสจ น าเมอกในชองคลอด เปนตน

โรคภมคมกนบกพรอง AIDS

การตดตอของโรคเอดส 1. ทางเพศสมพนธ 2. ทางการใหเลอด 3. ทางการใชเขมฉดยา 4. ทางแมทมเชอโรคเอดสสลกในครรภ

จบแลวคะ ขอใหนกเรยนตงใจท าแผน

พบนะคะ

เอกสารอางอง

บญชา แสนทวและคณะ. สงมชวตกบกระบวนการด ารงชวต ม.4-6 บรษท ส านกพมพวฒนาพาณช , 2551 หนา 42-43 http://iamblueblood.exteen.com/20080821/entry-1 http://www.scimath.org/socialnetwork/groups/viewbulletin http://sheva.igetweb.com/index.php?mo=59&action=page&id=129699 http://www.trueplookpanya.com/true/knowledge_detail.php?mul_content_id=2879 พนหลง PPT : มหาวทยลยธรกจบณทตย

ขอบคณเจาของผลงาน ครนชนารถ เมองกรง

โรงเรยนฟากกวานวทยาคม อ. เมอง จ. พะเยา

Immunity System

เชอโรคและสงแปลกปลอมทเขาสรางกายแลวท าใหรางกายเกดปฏกรยาตอตาน

กลไกการปองกน

ระบบของรางกายทมกลไกการปองกนและท าลายเชอโรคหรอสงแปลกปลอม

ระบบภมคมกน

แอนตเจน

แบคทเรย

เชอรา สารเคม ฝนละออง เกสรดอกไม ไวรส

ผวหนง

เซลลเมดเลอดขาว ระบบน าเหลอง

ผวหนง

ดานแรกทท าหนาทปองกนรางกายจากเชอโรคและสงแปลกปลอม

ผวหนงไมฉกขาด ไมเปนรอยแผล

แอนตเจนบางชนดอาจเขาสรางกาย บรเวณตอมเหงอ และรขมขน

กรดแลกตกทปนกบเหงอสามารถปองกนการเจรญเตบโตของแบคทเรย

www.med.cmu.ac.th/.../human/lesson/lesson4.php

Skin Structures

Epidermis

Dermis

subcutaneous tissue

www.sweathelp.org/english/PFF_Hyperhidrosis_O...

Sweat gland Epidermis

หนงก าพรา

Keratin Melanin

Dermis

หนงแท ตอมไขมน ตอมเหงอ เสนขน

Collagen

Elastic

เสนเลอด / เสนประสาท

subcutaneous tissue

ชนไขมน

เซลลไขมน

Cellulite

ชองเปด และทอตางๆภายในรางกาย

ชองปาก

ชองจมก

ทอปสสาวะ

ทอทางเดนหายใจ

เยอบอวยวะสบพนธ

เยอบตาและเปลอกตา

กระเพาะอาหาร

ชองคอ

ล าไสใหญ

ดานแรกทท าหนาทปองกนรางกายจากเชอโรคและสงแปลกปลอม

น าลาย

น าตา

บดวยเยอบผว

ซเลย

โบกพดแอนตเจน

มหลายชนท าใหแอนตเจนบางชนดผานไมได

กรดออนๆ

กลไกปองกน

หลงเมอกเหนยวเพอดกจบแอนตเจน

B ไมกอโรค

B ไมกอโรค

B ไมกอโรค B ไมกอโรค ชองคลอด ผวหนง

เซลลเมดเลอดขาว

http://medlib.med.utah.edu/WebPath/TUTORIAL/IRON/IRON002.html Access date : 23/09/04

เมดเลอดขาว (Leucocyte หรอ White blood corpuscle)

ปกตจะใหญกวาเซลลเมดเลอดแดงเกอบ 2 เทา ไมมส เพราะไมมฮโมโกลบน เซลลลบเลกผานผนงของเสนเลอดฝอยออกมาได เซลลเมดเลอดขาวจะมอายสน ประมาณ 2 - 6 วน (บางชนดอาจมอาย 100 - 300 วน)

มหนาทโอบลอมและจบกนเชอโรคแบบฟาโกไซโตซส (phagocytosis)

และอาจสรางแอนตบอด (antibody) ออกมาตอตานและท าลายสงแปลกปลอม

เซลลเมดเลอดแดง เซลลเมดเลอดขาว

เซลลเมดเลอดขาว

น าเลอด เมดเลอดแดง เพลตเลต

สรางจาก ไขกระดกสแดง (red bone marrow)

(การสรางขนอยกบระดบของสเตอรรอยดฮอรโมนจากตอมหมวกไตชนนอก)

แหลงสรางเมดเลอดขาว

ตอมน าเหลอง ตอมไทมส และมาม

2. immunization เมดเลอดขาวบางชนดจะสรางสารพวกโปรตน

การท างานของเมดเลอดขาว

1. phagocytosis เปนวธท าลายเชอโรคโดยการกนและยอยสลายเชอโรค

ทมคณสมบตตอตานสงแปลกปลอมและเชอโรค

สารทสรางขน เรยกวา antibody

สงแปลกปลอม เรยกวา antigen

ท าใหแอนตเจนเกาะกนเปนกอน จงหมดความเปนพษ หรออาจถกท าลาย

ดวยเซลลเมดเลอดขาวได

เราสามารถใชปรมาณเซลลเมดเลอดขาวชวยในการวนจฉยความผดปกต

ในรางกายได

http://www.med-ed.virginia.edu/courses/path/innes/nh/platelets.cfm Access date : 28/09/04

รปภาพแสดงลกษณะการตดสของเกลดเลอด

ชนสวนของไซโทพลาสซมของเซลลเมกะคารโอไซตในไขกระดกขาดออกเปนชนๆ

ขนาดเลก รปรางไมแนนอน

ท าหนาทควบคมการแขงตวของเลอดเมอเกดบาดแผลโดยการสรางเอนไซมทรอมโบพลาสตน

ระบบน าเหลอง (lymphatic system)

เปนระบบล าเลยงสารตาง ๆ ใหกลบเขาสเสนเลอด

น าเหลอง ทอน าเหลอง

เปนของเหลวทซมผานผนงเสนเลอดฝอยออกมาอยระหวางเซลลหรอรอบ ๆ เซลล เพอหลอเลยงเซลล

อวยวะน าเหลอง

น าเหลอง Lymph

ทอน าเหลอง

มโปรตน โมเลกลเลก เชน อลบมน และสารทมโมเลกลเลก ๆ เชน กาซ น า น าตาลกลโคส

สวนประกอบของน าเหลองคลายกบในเลอด พบ ฮอรโมน เมดเลอดขาวแตไมมเมดเลอดแดง

สรางเมดเลอด ชวยปองกนโรค และคนโปรตนกลบสหลอดเลอด

การไหลไปตามทอน าเหลองอาศยปจจย 3 ประการ คอ

การหดและคลายตวของกลามเนอซงเปนผนงของทอน าเหลอง

ความแตกตางระหวางความดนไฮโดรสเตตก (ทอน าเหลองขนาดเลก > ทอน าเหลองขนาดใหญ)

การหายใจเขา ซงไปมผลขยายทรวงอกและลดความดนท าใหทอน าเหลองขยายตวทศทางการไหลของน าเหลองจะไหลเขาสหวใจทางเดยว โดย

ภายในทอน าเหลองมลนคอยกนการไหลกลบของน าเหลอง

น าเหลองมอตราการไหลภายในทอน าเหลองทชามาก ประมาณ 1.5 มลลเมตรตอนาท

1.

2.

3.

ระบบน าเหลอง (lymphatic system)

ตอมไทมส

ตอมทอนซล

ตอมน าเหลอง

เนอเยอน าเหลองทล าไสเลก

มาม

ไขกระดก

ตอมน าเหลอง ตอมน าเหลอง

อวยวะน าเหลอง

เปนศนยกลางในการผลตเซลลทใชในการตอตานเชอโรคหรอสงแปลกปลอม

ตอมทอนซล

อวยวะน าเหลอง

แหลงทมา http://upload.wikimedia.org/wikipedia/th/thumb/9/95/Tonsillitis.jpg/250px-Tonsillitis.jpg

Thonsil gland

เปนกลมของตอมน าเหลองมอย 3 คคทส าคญอยรอบๆหลอดอาหาร

ภายในตอมทอนซลจะมลมโฟไซตท าลายจลนทรยทตดผานเขามากบอากาศในระบบทางเดนหายใจไมใหเขาสหลอดอาหารและกลองเสยง

อากาศและอาหารจะผานเขาสรางกายบรเวณคอหอย ดงนน จงตองมกลไกควบคม

สวนลางของเพดานปาก บรเวณผนงดานหลงจากจมกดานใน ดานหลงโคนลน

พาลาไทนทอนซล นาโสฟารงกเจยลทอนซล ลงกวลทอนซล ตอมน าเหลองทอยโพรงดานหลงจมก 1-3,4 ป

แหลงทมา http://upload.wikimedia.org/wikipedia/th/thumb/9/95/Tonsillitis.jpg/250px-Tonsillitis.jpg

โรคตอมทอนซลอกเสบ

ถาตอมทอนซลตดเชอจะมอาการบวมขน เรยกวา โรคตอมทอนซลอกเสบ

ตอมนจะอกเสบเมอตดเชอจลนทรย จงขยายใหญบวมแดง อาจมฝา หนองเกดขนดวย

สวนลางของเพดานปาก พาลาไทนทอนซล

www.antiagingenergy.org/th/image/thymusgland.jpg

อวยวะน าเหลอง ตอมไทมส

เปนตอมไรทออยตรงทรวงอกรอบเสนเลอดใหญของหวใจ

เปนตอมทมขนาดใหญตอนอายนอย และถาอายมากจะเลก

ลง และฝอในทสด

มหนาทตอตานเชอโรคและสารแปลกปลอมทเขาสรางกาย รวมทงการตานอวยวะทปลกถายจากผอนดวย ซงจะถกปลอยออกสกระแสเลอดและน าเหลองตามสวนตางๆของรางกาย

ท าหนาทสรางเซลลเมดเลอดขาวกลมลมโฟไซตทมาจากไขกระดกแลวเจรญไปเปนชนดเซลล

Tทตอมไทมสน

สรางไทโมซนฮอรโมนทท าหนาทเกยวกบการสรางระบบภมตานทาน

ของรางกาย

www.fkk.ac.th/.../science/namo/Biology/body.jpg

ดานลางเปนภาพจาก: kair008.exteen.com/20090705/entry

อวยวะน าเหลอง

ตอมน าเหลอง

ทอน าเหลอง

พบอยระหวางทางเดนของทอน าเหลองทวไปในรางกาย เชน คอ รกแร โคนขาลกษณะเปนรปไข

กลม หรอร

ภายในเตมไปดวยเมดเลอดขาวชนดโฟไซต มลกษณะคลายฟองน าท าให

น าเหลองซมผานได

เชอโรคเขาทางแขนหรอทางนวมอ

ตอมน าเหลองบรเวณรกแรบวมโต เชอโรคเขาทาง

เทาหรอขา ตอมน าเหลองบรเวณโคนขาบวมโต หรอ ไขดนบวม

www.nkgen.com/spleen.jpg

อวยวะน าเหลอง

มาม

Spleen

เปนอวยวะน าเหลองทใหญทสด มเสนเลอดมาเลยงมากมายไมมทอน า เหลองเลย สามารถยดหดได

นมมสมวง อยดานหลงกระเพาะอาหารใตกระบงลมดานซาย รปราง

คลายเมลดถว

ในระยะเอมบรโอมามมหนาทสรางเมดเลอด

ในระยหลงคลอด

ท าลายเมดเลอดแดงและเกลดเลอดทหมดอายแลว

สรางเมดเลอดขาว พวกลมโฟไซต และโมโนไซต

ในสภาพผดปกต สามารถสรางเมดเลอดแดงได เชน มะเรงเมดเลอด

อวยวะน าเหลอง เนอเยอน าเหลองทล าไส

เปนอวยวะน าเหลองอยางหนงทชวยใหรางกายสามารถตอตานและ

ก าจดสงแปลกปลอมทเขาสรางกายได

GALT (gut- associated lymphocyte tissue) เนอเยอน าเหลองในชนใตเยอบล าไส

มเซลลท าหนาทสอดแนม (sensor) สามารถบอกไดวาเชอนนเปนเชอด จะไมสรางความ

ตานทานมาก าจด

แตถาเปนเชอรายกจะสราง secretory IgA

ออกมาก าจด เชอดจงเกาะฉาบบนชนเยอเมอกหยดย ง

แยงการเกาะจบของเชอกอโรค

GALT

ในโพรงล าไสมเชอแบคทเรยหลากหลาย ซงเซลลจะตอง

แยกแยะใหออกวาเปนเชอดหรอเชอราย

ภมคมกนของรางกายมนษย

ภมคมกนโดยก าเนด (Innate immunity)

เหงอ มกรดแลกตกปองกนเชอโรคเขาสรางกายทางผวหนง

หลอดลม โพรงจมก มขน ซเลย และน าเมอกดกจบสงแปลกปลอม

กระเพาะอาหาร และล าไสเลกมเอนไซม

น าลาย น าตา น ามก มไลโซไซม ท าลายจลนทรยได

1.

1.1

1.2

1.3

1.4

ภมคมกนจ าเพาะ (Acquird immunity)

เกดจากการน าเชอโรคทออนก าลง ซงเรยกวา วคซน (vaccine) มาฉด กน ทา เพอกระตนใหรางกายสรางแอนตบอดตอตานเชอนนๆ

วคซนทเปนสารพษจากจลนทรยและหมดความเปนพษแลว เรยกวา ทอกซอยด(toxoid) สามารถกระตนใหสรางภมคมกนได โรคคอตบ บาดทะยก

วคซนทไดจากจลนทรยทตายแลว เชน โรคไอกรน ไทฟอยด อหวาตกโรค

การสรางระบบภมคมกนเพอตอตานเฉพาะโรคของมนษยม 2 วธ

2.

2.1.1

ภมคมกนกอเอง (Active immunization) 2.1 เปนการกระตนใหรางกายสรางภมคมกนโดยการน าสารแอนตเจนมาฉด กน ทาทผวหนงเปนผลใหเมอรางกายไดรบเชอนนอกกจะไมเปนโรคนน เพราะรางกายมภมคมกนแลว

2.1.2

2.1.3

วณโรค โปลโอ หด หดเยอรมน และคางทม

ขอด เมอรางกายถกกระตนจนสรางภมคมกนไดแลว ภมคมกนนจะอยไดนาน

ขอเสย ระยะเวลาทรางกายตองถกกระตนจนสรางภมคมกนไดจะยาวนานประมาณ 4 – 7 วน บางโรคอาการอาจรนแรงเกนกวาจะรอได

เปนภมคมกนทสามารถใหกบผปวยไดโดยตรง กบบางโรคทมอาการอาจรนแรงตองการรบภมคมกนทนท

ภมคมกนรบมา (Passive immunization) 2.2 เปนการใหแอนตบอดหรอภมคมกนแกผปวยโดยตรง เพอตอตานโรคทแสดงอาการรนแรงเฉยบพลนในทนท ท าใหผปวยรอดตาย ซงภมคมกนนตองเตรยม

2.2.1

2.2.2

ซรม หรอ เซรม(Serum)ผลตจากการฉดเชอโรคหรอพษทออนก าลงเขาในสตวบางชนด เชน มา กระตาย ลา เพอใหรางกายของสตวสรางแอนตบอดออกมา เมอเลอดนนมปรมาณแอนตบอดทเหมาะสม กจะน าเลอดมากรองเอาเฉพาะสวนทเปนน าใสๆออกมาใช เพราะจะมแอนตบอดละลายอย แลวน าซรมของสตวทมแอนตบอดรกษาโรคในมนษย ภมคมกนทแมใหลกผานทางรกและน านมหลงคลอดกจดเปนภมคมกนรบมา เชนกน

ขอด

ควรตรวจสอบอายของเซรมกอนน าไปใช เพราะภมคมกนนจะอยไดไมนาน

ขอเสย หลงใชควรตดตามอาการของผปวยอยางใกลชด เพราะบางรายอาจเกดอาการแพเซรมจากสตวได

เชน โรคพษสนขบา , การแกพษง

การใหวคซนแกเดกในวยตางๆ

อาย วคซนทเดกควรไดรบ แรกเกด - วคซน BCG ปองกนวณโรค และวคซนไวรสตบอกเสบบ ครงท 1 2 เดอน - วคซนไวรสตบอกเสบบ ครงท 2

- วคซนปองกนโรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก ครงท 1 - หยอดวคซนปองกนโรคโปลโอ ครงท 1

4 เดอน - วคซนปองกนโรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก ครงท 2 - หยอดวคซนปองกนโรคโปลโอ ครงท 2

6 เดอน - วคซนไวรสตบอกเสบบ ครงท 3 - วคซนปองกนโรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก ครงท 3 - หยอดวคซนปองกนโรคโปลโอ ครงท 3

9 - 12 เดอน - วคซนปองกนโรคหด คางทม และหดเยอรมน ครงท 1 โรคหด

อาย วคซนทเดกควรไดรบ 1 ปครง - วคซนปองกนโรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก ครงท 4

- หยอดวคซนปองกนโรคโปลโอ ครงท 4 - วคซนปองกนโรคไขสมองอกเสบ ครงท 1 - วคซนปองกนโรคไขสมองอกเสบ ครงท 2 (หางจากครงแรก 2 สปดาห)

2 ปครง - วคซนปองกนโรคไขสมองอกเสบ ครงท 3

4 - 6 ป หรอ ป.1

- วคซนปองกนโรคคอตบ ไอกรน บาดทะยก ครงท 5 - หยอดวคซนปองกนโรคโปลโอ ครงท 5 - วคซนปองกนโรคหด คางทม และหดเยอรมน ครงท 2

หลงจากนใหวคซนปองกนโรคคอตบ บาดทะยก ทก 10 ป

การใหวคซนแกเดกในวยตางๆ

เพราะเหตใดเดกแตละคนจงตองฉดวคซนปองกนโรคหลายชนด

รางกายของมนษยมภมคมกนตงแตอยในครรภมารดาโดย - รางกายทารกสามารถสรางแอนตบอดไดเองบางสวน แตท าไดเพยงเลกนอย

1.

- ไดรบแอนตบอดจากแมทางสายสะดอ ภมคมกนกอเอง

ภมคมกนรบมา เมอคลอดออกมาแลว จะไดรบภมคมกนตอไปอก

- ไดรบน านมแมในระยะหลงคลอด ซงจะมภมคมกนโรคบางชนด เชน โรคหด ภมคมกนรบมา แตภมคมกนนมระยะเวลาท างานสนและไมครอบคลมโรคบางอยาง และรางกายทารกยงไมมภมคมกนโรคตดเชออนๆ ดงนนพอแมจงตองน าลกไปรบวคซนเพอกระตนใหรางกายสรางภมคมกนเฉพาะโรคเปนระยะตงแตแรกเกด

เมอรางกายไดรบวคซนปองกนโรคชนดใดกตาม ถารางกายไดรบเชอนนอกจะมโอกาสเปนโรคนนไดอกหรอไม เพราะเหตใด

2.

อาจจะไมมโอกาสเปน หรอมโอกาสเปนอกกได ขนอยกบระยะของภมคมนนโรคนนๆ การฉดวคซนเปนการกระตนใหรางกายสราง Antibody ตอบสนองตอวคซนท าใหรางกายมภมคมกน เมอไดรบเชอนนอกครงจะมไมมโอกาสเปนโรคนนไดอก เชน โรคคางทม อสกอใส

หญงตงครรภควรหลกเลยงการรบวคซนทเตรยมจากจลนทรยทยงมชวตอย เพราะอาจเขาสตวทารกและไปเจรญเตบโตเปนอนตรายตอทารกได

การฉดวคซนตองค านงถงวยของเดกดวย เชน วคซน BCG ปองกนวณโรค ตองฉดทนทหลงคลอด เพราะทารกในไทยมความเสยงทจะไดรบเชอวณโรคตงแตแรกเกด

- ภมตานทานทสรางเองตามธรรมชาต บางชนดอยในรางกายตลอดชวตเชน โรคหด อสกอใส หรอบางชนดอาจจะอยในรางกายไดนาน เชน คอตบ ไอกรน บาดทะยก (ทก 10 ป)

- วคซนบางชนดทเตรยมจากเชอทออนก าลงลงจะมภมคมกนในระยะเวลายาวนาน

แตโรคบางชนดเมอเวลาผานไปความเขมขนของ Antibody ในเลอดจะลดลงเรอยๆ จง จ าเปนตองฉดวคซนปองกนโรคบางชนดเปนระยะๆ(ทตอเนองกน) เพราะบางชนดมระยะเวลา ในการคมกนรางกายจากโรคไมเทากน เพอกระตนใหรางกายสราง Antibody ในเลอดใหมความเขมขนเพยงพอส าหรบตอตานการตดเชอ

- โรคบางชนด เชน โรคหดไมจ าเปนตองฉดใน 6 เดอนแรกหลงคลอด เพราะเดกมภมคมกนทไดรบมาจากแม วคซนโรคหด

- วคซนบางชนดทเตรยมจากเชอทตายแลวจะมภมคมกนในระยะเวลาจ ากดเพยง 6 – 2 ป เชน ไทฟอยด อหวาหตกโรค พษสนขบา ไขหวดใหญ วคซนบางชนดฉดเพยงครงเดยวกสามารถปองกนโรคได

เมอเดกอายเกนกวา 6 ป ก าหนดใหรบวคซนใดโดยเฉพาะอกหรอไม เพราะเหตใด 3.

เมอเดกอายเกนกวา 6 ป ก าหนดใหรบวคซนใดโดยเฉพาะอก เพราะโรคบางชนดตองไดรบการกระตนเปนระยะๆ เพอใหรางกายสราง Antibody ขนมาอก เชน

คอตบ ไอกรน บาดทะยก ไทฟอยด อหวาหตกโรค พษสนขบา ไขหวดใหญ อนๆ

กรณทผใหญบางคนไมมภมคมกนในโรคนนๆ มากอนกสามารถรบวคซน เพอกระตนรางกายใหสราง Antibody ขนมา เชน

วคซนไวรสตบอกเสบ อสกอใส อนๆ

กรณทบางโรคเปนโรคทยงไมเคยเกดขนมากอนท าใหรางกายไมมภมคมกนในโรคนนๆ เชน โรคไขหวด 2009 อนๆ

กรณทเกดโรคระบาดผใหญบางคนไมมภมคมกนในโรคนนๆ มากอนกสามารถรบวคซน เพอกระตนรางกายใหสราง Antibody ขนมา เชน วคซน BCG ปองกนวณโรค

ความผดปกตของระบบภมคมกน

โรคภมแพมสาเหตมาจากอะไร แสดงอาการอยางไร และมวธปองกนอะไรบาง 1.

โปรตนหรอสารกอภมแพ Allergen

สาเหต

สงแวดลอม

รางกายมปฏกรยากบจากสงแวดลอม

รางกายมปฏกรยากบโปรตนหรอสารกอภมแพ จาก

สงแวดลอม ซงปกตจะไมมอนตรายส าหรบผทไมแพ

สรางภมทเรยกวา IgE antibody

Mast cell

Histamin

เนอเยอตาง เชน ผวหนง ปอด จมก ล าไส ท าใหเกดการอกเสบของอวยวะตางๆ

www.look4thailand.com/.../uploads/2009/03/7.gif

Basophil

Allergy

อาการ

จะเกดตามอวยวะตางๆ เชนลมพษทผวหนง คดจมก แนนหนาอกเนองจากหอบหด บางรายอาจจะ

รนแรงถงกบเสยชวตได Anaphylaxis shock

http://www.bloggang.com/

การปองกน สารทกอใหเกดภมแพทพบบอย

ไรฝ น แมลงสาบ เชอรา

เรณหรอเกสรดอกไม และหญา

สะเกดรงแคของสตว (แมว สนข มา)

อาหาร(ไขขาว นม แปงสาล ถ วเหลอง อาหารทะเล ถ ว)

เหลกไนของผงและตวตอ

ยา ยางพารา

ตวอยางโรคทเกดจากภมแพ

โรคหอบหด แพอาหาร

ลมพษ urticaria

แพยา แพแมลง แพยาง

โรคภมแพหรออาการคดจมก

กรรมพนธ ผทมประวตภมแพในครอบครว สงแวดลอมของเดก ในขวบปแรกส าคญมาก การสมผสควนบหร ไรฝน เกสรดอกไม อนๆ การมเชอ lactobacillus ในล าไส

การหลกเลยง หรอน าสงทกอใหเกดภมแพ ออกจากสงแวดลอมใกลตว เปนการรกษา ทส าคญทสดในการรกษาโรคภมแพ ซงจะท าใหลดอาการของโรคภมแพ และลดปรมาณการใชยาลงได

การรบประทานอาหารส าเรจรป การตดเชอไวรส

ในวยเดก การอาศยใกลฟารมสตว

ตวไร Mite

สาเหต

โรครางกายสรางภมตานทานเนอเยอตนเองมสาเหตมาจากอะไร แสดงอาการอยางไร และมวธปองกนอะไรบาง

2.

โรค เอส แอล อ (Systemic Lupus Erythematosus - SLE)

หรอโรคลปส / ลปส (มชอเปนภาษาไทยวา "โรคแพภมคมกนตวเอง") เปนโรคทเกดจากภมตานทานในรางกายของเราชนดหนง

ANTIBODIES

ภมตานทานในรางกายของเราชนดหนงเกดการ

เปลยนแปลงไปซงปกตจะมหนาทจบและท าลายสงแปลกปลอมหรอเชอโรคจากภายนอกรางกาย

แปรเปลยนเปนตอตานและท าลายอวยวะตางๆ ในรางกายเสยเอง จนท าใหอวยวะเกดการอกเสบอยางตอเนองและเรอรง ขนกบวา

จะจบอวยวะใด

เชน ถาจบทผวหนง กจะท าใหเกดผน

ถาจบกบไตกจะท าใหเกด การอกเสบของไต

จบกบเยอหมขอ กจะเกด ขออกเสบขน จดเปนโรคทเรอรงชนดหนง

http://www.thaihealth.or.th/node/9795

สาเหต

อาการ

ในปจจบนเรายงไมทราบสาเหตทแทจรงของโรค เอส แอล อ แนชด แตม หลกฐานทบงบอกวาจะเกดจากปจจยเหลานรวมกน คอ

กรรมพนธ

ฮอรโมนเพศหญง

ภาวะตดเชอบางชนด โดยเฉพาะเชอไวรส

นอกจากนเรายงทราบวามปจจยบางอยางทท าให

ผปวยทเปน หรอมโอกาสเปนโรค เอส แอล อ มอาการรนแรงขนเชน

แสงแดดโดยเฉพาะ แสงอลตราไวโอแลต การตงครรภ ยาบางชนด

แสดงออกไดหลากหลายลกษณะ อาจมอาการเฉยบพลนและรนแรง หรอมอาการคอยเปนคอยไปเปน

ระยะเวลานานหลายป

มอาการแสดงออกของอวยวะในรางกายพรอมๆ กนหรอ

แสดงออกเพยงทละหนงอวยวะกได และมอาการเปน ๆ หาย ๆ

การปองกน

เมอไรควรสงสยวาเปนโรค เอส แอล อ

1. เมอมไขไมทราบสาเหต นานเปนเดอน

5. เมอมอาการปวดบวมตามขอ 2. เมอมผนคนทหนาโดยเฉพาะเวลาถกแสงแดด

3. เมอมผมรวงมากขน

4. เมอมอาการบวมตามหนาตามเทา

สภาพการเกดโรคหรอสาเหตทท าใหเกดโรคยงไมทราบแนชด

สงส าคญในการรกษาโรค เอส แอล อ ซงเปนโรคเรอรง ขนอยกบ การเลอกใชยาทถกตอง ทงชนด

ขนาด และการใหยาตามจงหวะของโรค

แตสงทส าคญทสด คอ การปฏบตตวทดของผปวย การมารบการตรวจรกษาสม าเสมอตามนด และปฏบตตามค าแนะน าของแพทยและพยาบาล

อยางเครงครด

การรกษา ทงผปวยและแพทยจะตองมความเขาใจลกษณะของโรคทถกตองดงตอไปน

ความตอเนองและสม าเสมอของการรกษาผปวยโดยเฉพาะในชวง 2 ปแรก ในปจจบนมยาปฏชวนะด ๆทสามารถควบคมภาวะแทรกซอนจากการตดเชอของผปวยไดดกวาสมยกอน ท าใหความอยรอดของผปวย เอส แอล อในปจจบน

ดกวาสมยกอนมาก

โรคเอดสมสาเหตมาจากอะไร แสดงอาการอยางไร และมวธปองกนอะไรบาง 3

AIDS

สาเหต เปนกลมอาการเจบปวยทเกดขนเพราะรางกายไดรบเชอไวรส HIV

Acquired Immune Deficiency Syndrome

ซงจะเขาไปท าลาย เมดเลอดขาว

ทเปนแหลงสราง ภมคมกนโรค

ท าใหภมคมกนโรคลดนอยลง จงท าใหตดเชอโรคฉวยโอกาสแทรกซอนเขาสรางกายได

งายขน

เชน วณโรคในปอด หรอตอมน าเหลอง เยอหมสมองอกเสบจากเชอรา โรคผวหนงบางชนด หรอเปนมะเรงบาง

ชนดไดงายกวาคนปกต

ซงสาเหตของการเสยชวตมกเกดขนจากโรคตดเชอฉวยโอกาสตางๆ เหลาน ท าใหอาการจะรนแรง และเสยชวต

อยางรวดเรว

โรคฉวยโอกาส

อาการ ระยะท 1 : ระยะทไมปรากฏอาการ Asymptomatic stage

ผตดเชอจะมสขภาพแขงแรง ไมมอาการผดปกตแตอยางใด ผตดเชอสวนใหญจะอยในระยะน และบางคนไมทราบวา ตวเองตดเชอ จงอาจแพรเชอไปสผอน

ระยะท 2 : ระยะทมอาการ Symptomatic stage

2.1 ระยะเรมปรากฏอาการ Symptomatic HIV

Infection

อาการทพบคอ มเชอราในปาก ตอมน าเหลองโต งสวด มไข ทองเสย น าหนกลด มตมคนบรเวณผวหนง

ภายหลงจากไดรบเชอประมาณ 7-8 ป

การรวมเพศ การรบเชอทางเลอด ทารกตดเชอจากแมทมเชอเอดส

ในอตรารอยละ 30

www.nstlearning.com/aids/images/aids1.gif

ระยะท 2.2 ระยะโรคเอดสเตมขน หรอทภาษาทางการเรยกวา โรคเอดส AIDS

ระยะโรคเอดส เปนระยะทมภมตานทานลดลงมาก ท าใหตดโรคตดเชอฉวยโอกาสไดงายขน เชน วณโรคจะมอาการไขเรอรง ไอเปนเลอด หอบ น าหนกลด ปอดบวมจากเชอPneumocystis Carinii จะมไข ไอแหงๆ หอบ เยอหมสมองอกเสบ จากเชอ Cryptococcus จะมอาการปวดศรษะอยางรนแรง คอแขง คลนไสอาเจยน เชอราในทางเดนอาหาร จะมอาการเจบคอ กลนล าบากมะเรงตอมน าเหลอง (Non-Hodgkin's

Lymphoma)

มะเรงหลอดเลอด (Kaposi's Sarcoma) อาการเปนจ าสมวงแดงหรอคล าตามผวหนง

ในคนไทยพบนอยมาก

การปองกน

การรกษา

AIDS

ใครบางทควรตรวจหาเชอเอดส

รกเดยว ใจเดยว หากจะมเพศสมพนธกบหญง ควรใชถงยางอนามยทกครง ทมเพศสมพนธ ขอรบบรการปรกษา เรอง โรคเอดส กอนแตงงาน และกอนทจะมบตรทกทอง ไมดมเหลา และงดใชสารเสพตดทกชนด

- ผมพฤตกรรมเสยง และตองการรวาตนเองตดเชอเอดสหรอไม - ผทตดสนใจจะมค หรออยกนฉนทสามภรรยา - ผทสงสยวา คนอนของตนจะมพฤตกรรมเสยง - ผทคดจะมบตร ทงนเพอความปลอดภยของแมและลก - ผทตองการขอมลสนบสนนเรองความปลอดภย และสขภาพของรางกาย เชน ผทตองไปท างานในตางประเทศ (บางประเทศ)

ขณะนยงไมมยารกษาโรคเอดสใหหายได ยาทใชปจจบนจะชวยยบยง ไมใหไวรสเอดสเพมจ านวนมากขน ในรางกายผตดเชอ และผปวยเอดสจะมสขภาพแขงแรง

สามารถท างานไดตามปกต

หมเลอด แอนตเจนทผวเซลลเมดเลอดแดง แอนตบอดในน าเลอด

A ชนด A แอนต - B

B ชนด B แอนต - A

AB มทงชนด A และชนด B --

O -- มทงแอนต - A และแอนต - B

ตารางแสดงชนดแอนตเจนและแอนตบอดของการจดหมเลอดระบบ ABO

ตารางแสดงชนดแอนตเจนและแอนตบอดของการจดหมเลอดระบบ Rh