KARAKTERISTIKAT E

FAMILJES PINACEAE

(PISHORE) DHE

CUPRESSACEAE (SELVIORE)

Karakteristikat e familjes Pinaceae (Pishore) dheCupressaceae (Selviore), duke u bazuar në:

- Klasifikimin sistematik.

- Karakteristikat e përgjithshme.

- Karakteristikat e vecanta të gjinive të ndryshme.

- Përhapjen e llojeve që përfshihen në familjet Pinaceaedhe Cupressaceae.

- Përdorimi i tyre nga njeriu.

Klasifikimi sistematik:

Familja: Pinaceae

Rendi: Conipherales

Klasa: Conipheropsida

N/ndarja: Gymnospermae

Ndarja: Spermatophyta

Mbindarja: Cormophyta

Mbretëria: Bimore

Familja: Cupressaceae

Rendi: Conipherales

Klasa: Conipheropsida

N/ndarja: Gymnospermae

Ndarja: Spermatophyta

Mbindarja: Cormophyta

Mbretëria: Bimore

FAMILJA PINACEAE (PISHORE)

Familja Pinaceae është familja më e

madhe e Konifereve dhe më e

rëndësishmja nga ana ekonomike.

Në këtë familje bëjnë pjesë kryesisht

bimë drurore, rrallë shkurrore:

- monoike,

- me degëzim monopodial,

- gjethe halore, gjithmonë të

blerta (përjashtim bëjnë gjinitë

Larix dhe Pseudolarix, që

karakterizohen nga gjethe që bien

gjatë dimrit).

Në pranëverë, mbi degët e pishave

dalin dy lloje lulesh: lule mashkullore

dhe femërore.

FAMILJA PINACEAE

Gjinia Pinus

Gjinia Abies

Gjinia Picea

Gjinia Cedrus

P. peuce

P. halepensis

P. pinea

P. heldreichii

P.mughus

P. silvestris

A. alba

A. Borissi - regis

P. excelsa

C. deodara

C. atlantica

C. libani

Pinus sylvestris

Pinus strobus

Pinus cembra

Pinus cembroides Pinus bungeanaPinus muricata

Gjinia Pinus

Mbreteria: Bimore

Nenndarja:Gymnospermae

Ndarja : Spermatophyta

Klasa: Conipheropsida

Rendi: Conipherales

Familja: Pinaceae

Gjinia: Pinus

Lloji: Pinus nigra

(J.F.Arnold 1785)

Pinus nigra është një pemë halore e familjes Pinaceaekarakteristike per territorin e Mesdheut por areali I sajeshte shume I fragmentuar. Ajo është gjetur në lartësi qëshkojnë nga niveli i detit në 2,000 metra , më së shpeshtiprej 250-1,600 metra .

Pinus nigra është një pemë e madhe me gjelbërim tëpërjetshëm , në rritje në 20-55 metra e gjatë në maturim. Gjethet (" hala ") janë të holla dhe më fleksibile nëpopullsitë perëndimore.

Morfologjia: Shume karakteristika jane po ashtu sifamilja Pinaceae te ciles I perket por karakteristike eshtendryshueshmeria ne gjatesine ,trashesine dhe formen e gjetheve halore.

Pinus nigra rritet rreth 15-70 cm cdo vit.Pema ka njeforme konike qe me kalimin e eviteve behet jo e rregullt.Ka nje jetgjatesi te madhe deri ne 500 vjet.Kanevoje per zona me ndricim per tu rritur dhe eshteshume rezistente ndaj akullit dhe debores

Gjethet(halat) jane te vendosura dyshe ne majen

e filizave te shkurter dhe ne baze mbeshtillen nga

luspa te murrme

Jane jo te drejta ne gjatesine e tyre dhe nga ana e

brendshme secila nga gjethet eshte e drejte dhe

nga ana e jashtme e myset.

Gjethet jane te tipit halor te vendosura dyshe me

gjatesi 8-20 cm dhe te ngjyres jeshile te erret

Gjethe ne forme halash

te vendosura dyshe

Gjethe e myset

nga jashte

Lulet mungojne ashtu si te te gjithe Coniferet por

shfaqen disa struktura riprodhuese te reja te

quajtura boce (femerore dhe mashkullore)

Te gjitha bocet me forme konike ovale jane ne

gjatesine 5-15 cm dhe 2-3 cm te gjera.Jane

jeshile ne moshen juvenile dhe pas 18 muajsh

behen te verdha.

Bocet mashkullore:jane te formuara nga luspa te

rregullta ne trajten e nje rombi me nje maje te

ngritur ,kurse maja tjeter ngjitet me boshtin e

boces.Luspa ka vleren e nje theku dhe ne bazen e

saj ka dy trasta pjalmore dhe dy fluska ajrore.

luspat

Bocet mashkullore

Kercell I ri

Boce

mashkullore

Bocet femerore jane te pakta dhe permbajne luspa

makrofile.Jane ne ngjyre me te theksuar ne lejla

dhe kane permasa me te medha se ato

mashkullore,gjenden te vetmuara dhe pas pllenimit

te ovules qe permban cdo luspe drunjezohet dhe

luspat hapen.

Fekondimi ndodh 13 muaj pas pjalmimit.

Pisha Flamur: Ka formën e

flamurit si rezultat i veprimit

të erërave të forta të

juglindjes. Pisha i përket llojit

Pinus nigra. Druri ka lartësi

rreth 20 m, diametër të

trungut 75 cm dhe moshë

rreth 100 vjet. Ky monument

ka vlera shkencore,

biologjike, estetike dhe

turistike.

KURIOZITETE

Fosilet e para te P.nigra datojne qe nga

Mioceni,rreth 20 milion vjet me pare.

Pinus nigra nigra gjendet ne zonen e

Italise,Greqise,dhe ne malet e ballkanit dhe ze me

shume se 800 mije ha.

Bocet(femerore ) mbajne 30–40 fara ku rreth

gjysma e tyre pllenohet.

GJINIA PICEA

Mbreteria: Bimore

Nenndarja:Gymnospermae

Ndarja : Spermatophyta

Klasa: Conipheropsida

Rendi: Conipherales

Familja: Pinaceae

Gjinia: Picea

Lloji: Picea abies

Picea abies eshte nje

peme drunore halore

e larte deri ne 35-

55m(me e gjata eshte

63 m e gjendur ne

Norvegji) dhe me

diameter trungu prej 1-

1.5m.P.abies rritet

shpejt deri ne 1 m per

vit.

Gjethet jane halore me gjatesi rreth 2.5 cm.Kane

nje tendence per tu vendosur ne menyre te rregullt

ne plan horizontal rreth degezave.Jane te

vendosura ne luspa.

Lulet edhe ketu nuk ekzistojnedhe vazhdojne te jene prezentesporofilet te ndara ne makro dhemikrosporofile.Piqen rrethperiudhes prill maj.

Makrosporofilet-(lulet femerore) I japin origjinen farave

Mikrosporofilet-(luletmashkullore) rreth 1 cm te gjatedhe formohen ne bazen e kercellit te vitit te kaluar dhezakonisht zhvillohen ne bazen e boceve femerore.

Bocet jane cilindrike rreth 10-20 cm te gjata dhe 2-

3 cm te gjera dhe bien te gjitha pas maturimit

Pjekuria seksuale arrihet ne moshe te madhe (20-

30 vjet)

Farat jane te zeza,4-5 mm te gjata dhe jane te

pajisura me nje krah 15 mm te gjate ne ngjyre kafe

te zbehte.

PERDORIMI

Perdoret si burim druri dhe ne prodhimin e letres.

Ne lashtesi eshte nxjer nje lloj substance e quajturbirra e Pinus abies e cila perdorej per kurimin dheparandalimin e disa semundjeve.

Ne australi perdoret si caj ose shurup dhe gjenperdorim edhe per për trajtimin e çrregullimeve tëtraktit respirator , lëkurës , sistemit lokomotor dhetraktit gastrointestinal si dhe per trajtimin e infeksioneve.

Gjenoma përmban rreth 20 miliardë çifte bazashdhe është rreth gjashtë herë me I madh se gjenominjerëzor.

ABIES & CEDRUS

(Abies)

(Cedrus)

Gjinia: Abies

Familja: Pinaceae

Rendi: Conipherales

Klasa: Conipheropsida

N/ndarja: Gymnospermae

Ndarja: Spermatophyta

M/ndarja: Cormophyta

Mbretëria: Bimore

Gjinia: Cedrus

Familja: Pinaceae

Rendi: Conipherales

Klasa: Conipheropsida

N/ndarja: Gymnospermae

Ndarja: Spematophyta

M/ndarja: Cormophyta

Mbretëria: Bimore

GJINIA ABIES: Abies alba: bredhi me ngjyrë

argjendi, është një specie me gjelbërim të përhershëm.

E merr emrin nga ngjyra e bardhë qëka trungu.

Për shumë kohë është përdorur sipema e krishtlindjeve, megjithatëkohët e fundit është zëvendësuarnga lloje të tjera, si psh: Picea abies.

Abies alba është një bimë e ndjeshme ndaj ndotjes dhendryshimeve klimatike.

Gjendet në malet e Europës, në veritë Normandisë (në Pirenei), në lindjetë Alpeve dhe Karpateve, në ItalinëJugore dhe në veri të Serbisë.

Gjendet në lartësitë 1000 – 1600 m.

KARAKTERISTIKA TË PJESËVE TË VECANTA

ANATOMIKE:

Gjethja është në formën e një gjilpëre të

rrafshët. Përmasat e gjethes janë: 1.8 – 3

cm (gjatësi), 2 mm (gjerësi), 0.5 mm

(trashësi). Kanë ngjyrë të gjelbër të errët

nga sipër dhe ngjyrë të bardhë në gri në

pjesën e poshtme.

Konet janë 9 – 17 cm të gjatë dhe 3 – 4 cm të

gjerë. Ata janë të përbërë nga 150 – 200

shtresa luspash dhe secila nga luspat

përfundon me një zgjatim, në të dyja anët e

secilit gjenden 2 fara. Në kohën kur farat

piqen, konet shpërbëhen dhe farat largohen.

Trungu ka ngjyrë të bardhë, nga

merr edhe emrin bima dhe

diametri i tij shkon deri në 1.5

m.

Forma e jashtme:

Abies alba është një bimë

halore me gjelbërim të

përhershëm, me një

gjatësi që arrin deri në 40

– 50 m.

ABIES BORISII - REGIS (BREDHI BULLGAR):

është një pemë e madhe

halore, me gjelbërim të

përhershëm.

është një specie amëtare e

maleve në zonën e

gadishullit të Ballkanit. Ajo

gjendet në: Bullgari,

Greqinë veriore, Republikën

e Maqedonisë, Shqipërisë

dhe Serbisë.

Gjendet në latrësitë 800 –

1800 m, ku reshjet e shiut

arrijnë deri në 1000 mm.

Gjethet janë si gjilpëra të rrafshëta, me

përmasa: 1.8 – 3.5 cm (gjatësi), 2mm

(gjerësi) dhe 0.5 mm (trashësi). Në

pjesën e sipërme gjethet kanë ngjyrë

të gjelbërt të errët, ndërsa pjesa e

poshtme është e pajisur me shirita blu

dhe të bardhë.

Konet janë 10 – 21 cm të gjatë dhe 4 cm të

gjerë. Ata janë të pajisur me 150 deri në 200

shtresa luspash. Secila nga luspat është e

pajisur me një zgjatim, në të dyja anët e të

cilit gjenden 2 fara, të cilat kur piqen

largohen dhe kjo sjell edhe shpërbërjen e

konit.

Trungu ka një diametër

rreth 1.5 m.

Forma e jashtme:

Abies borisii – regis është një

pemë e madhe halore, me

gjelbërim të përhershëm.

Gjatësia e saj arrin deri në 40 –

50 m.

GJINIA CEDRUS:

Cedrus deodara Cedrus atlantica Cedrus libani

CEDRUS DEODARA

Është një pemë me gjelbërimtë përhershëm.

Cedrus deodara është njëbimë që kërkohet shumë nëindustrinë e ndërtimit, përshkak të qëndrueshmërisë sëlartë dhe rezistencës ndajkalbjes.

Është përdorur historikishtnga njeriu për ndërtimin e tempujve fetarë, ndërtesavepublike, kazermave, urave, shtëpive notuese, makinavehekurudhore, etj.

Cedrus deodara gjendet nëHimalajet perëndimore, Afganistanin lindor, Pakistanin verior, në Indinëveriore, etj.

Lulja (monoike) është e përbërë nga

kone mahkull rreth 2 – 3 inc. të gjatë,

që gjenden në pjesët e poshtme të

kurorës, ose nga kone femër të drejta,

me ngjyrë të purpurtë, që gjenden në

pjesën e sipërme të kurorës.

Fruti përfaqësohet nga kone të drejta

(pingule), 3 – 4 inc. të gjata dhe rreth 3

inc. të gjerë. Luspat e papjekura (të

qumështit) të konit, fillimisht kanë ngjyrë

të gjelbërt dhe të purpurtë, pastaj kur

piqen marrin ngjyrë kafe në të

kuqerremtë.

Trungu, fillimisht është ngjyrë kafe me

gri, pastaj me rritjen e trungut formohen

brazdat, të pajisura me shtresa luspash.

Gjethja përfaqësohet nga hala me gjelbërim të

përhershëm, në ngjyrë të gjelbërt të erret, por

mund të kenë edhe ngjyrë blu të gjelbërt.

Gjatësia e tyre arrin deri në 1 – 2 inc. Kanë majë

të mprehtë dhe qëndrojnë në pemë për 3 – 6

vjet.

Forma e jashtme:

Pemët e reja kanë një kurorë të gjerë

piramidale, që bëhet më e gjerë te pemët

më të vjetra. Gjatësia e tyre mund të arrijë

deri në 80 m, por edhe më shumë.

Dega është shumë e hollë, me

shumë degëzime, të përkulura.

Sythet janë shumë të vogla dhe të

rrumbullakët.

CEDRUS LIBANI

Cedrus libani është një pemë me gjelbërim të përhershëm.

Cedrus libani është klasifikuar për herëtë parë nga botanisti francez AchilleRichard. Sipas A. Richard ekzistojnë dylloje të ndryshme të C. libani, të njohurandryshe edhe si subspecie, apo variete:

- Cedrus libani var. libani (Lebanon Cedar)

- Cedrus libani var. stenocoma(Turkish Cedar)

Kjo bimë gjendet me shumicë në Libandhe në Turqi, në lartësitë 1000 – 2000 m, ku formon pyje të pastra, ose të përzier(me Pinus nigra, Juniperus, etj). Gjithashtu gjendet në Qipro (1000 –1525 m), në malet Atlas në Marok (1370 – 2200 m).

C. libani është simbol i shtetit libanez. Nëqendër të flamurit të tyre gjendet pema e Cedrus libani.

(Flamuri libanez)

(Achille Richard)

Fruti është i shkurtër dhe pëfaqësohet nga

kone të fortë, me përmasa 2.5 – 3 inc.

(gjatësi) dhe 2 inc. (gjerësi). Fillimisht kanë

ngjyrë të gjelbër dhe pasi maturohen marrin

ngjyrë kafe.

Lulja (monoike) përbëhet nga kone

mashkull 2 – 3 inc. të gjatë, që gjenden në

pjesën e poshtme të pemës, ose nga kone

femër te shkurtër dhe të fortë me ngjyrë të

purpurtë, që gjenden në pjesët e sipërme

të pemës.

Gjethja përbëhet nga hala me gjelbërim të

përhershëm, me ngjyrë të blu – të gjelbërt

dhe të gjelbërt në argjend. Arrijnë një

gjatësi deri në 1 inc. dhe mund të jenë

forma individuale ose në formë

degëzimesh.

Kon femër Kon mashkull

Dega është e hollë, me flokë të imët

dhe me shumë degëzime. Degët vijnë

duke u përkulur tek pemët më të vjetra.

Forma e jashtme:

është një pemë me gjatësi

mesatare (40 – 60 m), me një

kurorë gjerësisht piramidale.

CEDRUS ATLANTICA

është pemë halore me gjelbërim të përhershëm dhendryshe quhet “Atlas Kedar”.

Gjendet në malet Atlas nëAfrikën veriore (Marok, Algjeri).

C. atlantica ështëpërfaqësuesi tipik i kedarëve.

Nuk ka probleme serioze me insektet apo semundjet. Bora e rëndë mund t’i thyejëdegët, në dimër.

Lulja (monoike) përbëhet nga kone

mashkull (me gjatësi 2 -3 inc. dhe me

ngjyrë të verdhë të zbehtë, që

ndodhen në pjesën e poshtme të

kurorës) dhe nga kone femër (të drejtë

me ngjyrë të purpurtë).

Fruti përfaqësohet nga kone të drejtë

3 – 4 inc. të gjatë dhe 3 inc. të gjerë.

Përbëhet nga shtresa luspash, ku ato

më të hershmet kanë ngjyrë të

purpurtë dhe të maturuarat marrin një

ngjyrë kafe në të kuqerremtë. Kërkon

rreth 2 vjet për t’u pjekur.

Gjethja përfaqësohet nga hala me

gjelbërim të përhershëm, me gjatësi

1 – 2 inc. dhe me majë të mprehtë.

Janë forma individuale ose forma të

degëzuara. Kanë ngjyrë gri – jeshile.

Dega është e hollë, me shumë degëzime të

shkurtra, të hapura horizontalisht. Sythet janë

të vegjël dhe të rrumbullakët.

Forma e jashtme:

Pmët e reja kanë një kurorë piramidale,

që bëhet edhe me e gjerë te pemët më të

vjetra, duke i hapur degët në shtresa

horizontale. Arrijnë deri në gjatësinë 80

m.

FAMILJA CUPRESSACEAE

Gjinia Juniperus Gjinia Cupressus

J. communis

J. oxycedrus

J. foetidissima

J.sabina

J. phoenica

J.exelsa

C.Sempervirens

FAMILJA CUPRESACEAE

Selvia druri me te bukur te

flores mesdhetare

Rritet deri ne 30-35 m

Levoren te holle ngjyre hiri

dhe me te cara te rralluara

Jetoje nga 300-400 vjet

Rrenjet 1000-1200 vjet

NDERTIMI

Gjethet ne trajte melluge.

Fara e vogel 1-2 mm

Lulet mashkullore 2-3 mm te vegjel e te verdhe

Fara ka ngjyre te erret dhe kane madhesi nga 5-

6mm

PERHAPJA

Ne vendin tone eshte e ardhur nga Anadolli

Ndodhen ne klime mesdhetare

Ndodhen pergjate bregdetit jonian

KLIMA DHE TOKA

Klime te ngrohte mesdhetare

Mbin ne cdo lloj toke

Nuk mban lageshti te tepruar

JUNIPERUS OXYCEDRUS

Jane ne trajte shkurreje

Ka gjatesi nga 9-10 m

dhe trashesi nga 60-70

cm

Levoren e ka te holle e

ngjyre hiri

PERHAPJA

Shumica takohet ne bregdetin e Vlores,ne ranishtet

bregdetare, ne kodrinat dhe pllajat e maleve qe

rrihen nga ererat e detit

NDERTIMI

Gjethe ne trajte halash me gjatesi 15-20 mm dhe 2mm te gjata

Jane te forta ne maje me dy vija te bardha

Frutin e ka kokrrizor 6-12 mm

Eshte e madhe dhe e kuqerremte

KLIMA DHE TOKA

Klime mesdhetare

Gjallerohet ne toka te thata e sterile

VETITE BIOSELVIKE

Rritet ngadale

Duron thatesiren por jo ftohtesine e madhe

Nuk duron vecese nje hije te lehte

JUNIPERUS COMMUNIS

Rrite gradualisht ne

trajte shkurreje

Ne klime optimale

Eshte e larte deri

ne 10 m dhe me

trashesi ½ m

NDERTIMI

Gjethet ne trajte halash te

gjata 6-21mm dhe te gjera

nga 1-2 mm

Jane te drejta me maje,me

vije te bardhe ne faqen e

siperme te tyre

Lulet mashkullore jane te

vogla,femeroret te vecuara ne

sqetullat e halave

Fryti kokerr 6-9mm e

madhe,rrumbullake,e zeze

PERHAPJE

Ndodhet kudo si ne fushe dhe ne male

Mbin ne Alpet tona te veriut

Jashte vendit ndodhen ne Evrope,Azie etj

KLIMA DHE TOKA

Lind ne cdo klime mesdhetare

Mbin ne cdo lloj toke gelqerore,ranore dhe me gure

VETITE BIOSELVIKE

Rritet shume ngadale

Do mjaft drite te zhvillohet

Eshte shume rustike

Gjinia

Cupressus

Lloji :C.sempervirens

Gjinia:Cupressus

Familja:Cupressaceae

Rendi: Conipherales

Klasa:Conypherophytae

N/ndarja: Gymnospermae

Ndarja: Spermatophyta

M/ndarja: Cormophyta

Mbretëria: Bimore

• Cupressus eshte nje nga gjinit e familjes

• Cupressaceae.

• Aktualishte keto gjenden ne

• rajone kryesisht të ngrohtë në Hemisferën

Veriore duke përfshirë edhe Amerikën

Perëndimore te Veriut, Amerika Qendrore, në

Veriperëndim te Afrikë, Lindjen e Mesme,

Himalajet, Kina jugore dhe veriore Vietnami.

• Kultivimi i gjerë ka çuar në një

shumëllojshmëri të gjerë të formave,

madhësive dhe ngjyrave, që janë rritur në

parqe dhe kopshte në të gjithë botën.

Shumë lloje janë rritur si pemë dekorative

Keto bime jane te gjata 5-40 m,gjethet jan rreth 2-6

mm ndersa tek bimet e reja ato jan ne forem

gjilpere dhe te gjata deri ne 5-15 mm

•Numri I specjeve ne kete gjini eshte shum

Imadhe,ato grupohen ne dy grupe.

•1-Speciet me te vjetra te cilat I kane bocet me te

medha me 8-14 shkalle ku bejn pjese :

•Cupressus atlantica

•Cupressus torulosa

•Cupressus austrotibetica

•Cashmeriana Cupressus

•Cupressus chengiana

• Cupressus duclouxiana

•Cupressus dupreziana

•Cupressus funebris

•Cupressus gigantea

•Cupressus sempervirens•Cupressus vietnamensis

2- Speciet me te reja te cilat i kan bocet me te

vogela me 4-8 luspa ku bejn pjese :

• Cupressus abramsiana

• Cupressus arizonica

• Cupressus bakeri

• Cupressus benthamii

•Cupressus forbesii

• Cupressus glabra

• Cupressus goveniana

• Cupressus guadalupensis

• Cupressus lusitanica

• Cupressus macnabiana

• Cupressus macrocarpa

• Cupressus montana

• Cupressus nevadensis

• Cupressus nootkatensis

• Cupressus pigmaea

• Cupressus revealiana

• Sargentii Cupressus

• Cupressus stephensonii

FALEMINDERIT !