1

4 2

3

สารอาหารชนดตางๆ ไดแก โปรตน น าตาล กรดไขมน กรดอะมโน แรธาตและไวตามนหลายชนด เชน ไวตามนบหนง บสอง และไวตามนซ เปนตน

ใบสด ประกอบดวยสาระส าคญเปนกรดอะมโนหลายชนด เชน ไลซน (Lysine) ซสทน (cystine), วาลน (valine) ฯลฯ และยงมน าตาลซโครส กลโคสไวตามนบหนง และไวตามนซอกดวย

• ในยาแผนโบราณใชกระเทยมเปนยาบ าบดอาการไอ แกไขหวด แกหลอดลมอกเสบเรอรง แกความดนสง เสนเลอดเปราะ แกโรคทองเสย ขบลม ขบเหงอ ฯลฯ

ปจจบนมการศกษาวจยเกยวกบฤทธของกระเทยมในดานการรกษามากมายฤทธทนาสนใจของกระเทยม และน ามนกระเทยม ไดแก

1. ใชขบเหงอ ขบปสสาวะ และขบเสมหะ โดยมกจะเตรยมในรปของยาน าเชอม (Garlic Syrup)ซงเตรยมไดงาย ๆ ดงนใชหวกระเทยมสดประมาณครงกโลกรม ทบพอแตกใสในขวดโหล เตมน าผงหรอน าหวานขน ๆ 1 ถวยแกว แชไวประมาณ 1 อาทตย ใชรบประทานวยละ 3 ครงครงละประมาณครงชอนโตะ

• 2. ใชขบลม แกจกเสยดแนน ทองอด – ทองเฟอในประเทศอนเดยไดมการทดลองใหคนไขทมอาการทองอด ทองเฟอ รบประทานสารสกดจากกระเทยมพบวาสามารถระงบอาการปวดทอง ลดอาการจกเสยด ชวยขบลมไดผลด ใชไดทงคนไขทมอาการจกเสยดธรรมดาและอาการจกเสยด ทเนองจากอาการทางประสาทสารทออกฤทธยงไมทราบแนนอน ยาเตรยมงายๆ ทใชรบประทานเพอขบลมเตรยมได ดงน ใชกระเทยม 5-7 กลบ บดใหละเอยด เตมน าสมสายช 2 ชอนโตะ เตมเกลอและน าตาลเลกนอย ผสมใหเขากน กรองเอาแตน า ใชดม หรอใชเนอในกระเทยม 5 กลบ หนใหละเอยด รบประทานหลงอาหารทกมอกได

• 3. ชวยลดปรมาณโคเลสเตอรอลในเลอดเมอระดบโคเลสเตอรอลสง โคเลสเตอรอลจะสะสมทผนงหลอดเลอดท าใหผนงหนาขนเรอย ๆ ในทสดจะเกดอกเสบเปนแผลและแตกออกจงมกอนเลอดหลดไปตามกระแสเลอดและอาจไปอดทใดทหนงได

4. ชวยปองกนโรคหลอดเลอดอดตนและกลามเนอหวใจหยดท างานเฉยบพลน

โรคหลอดเลอดอดตนเปนสาเหตทท าใหเกดโรคกลามเนอหวใจขาดเลอดการจบตวของเกลดเลอดเปนสาเหตหนงทท าใหเกดการอดตนของเสนเลอดได สกดกระเทยมดวยคลอโรฟอรมน ามนกระเทยม และกระเทยมผง มฤทธตานการจบตวของเกลดและมฤทธสลายไฟบรน (fibriolytic) ได (ไฟบรนเปนสารทท าใหเลอดหยดไหล โดยเปนสารทท าใหเกลดทจบตวกนแขงแรงยงขน เลอดจงหยดไหลได)

5. ชวยลดความดนโลหตจากการวจยในสตวทดลองและในคน พบวากระเทยมสด กระเทยมผง และสารสกดกระเทยมดวยน ามนหรอแอลกอฮอล สามารถลดความดนโลหตได

6. ชวยลดปรมาณน าตาลในเลอด (รกษาและปองกนโรคเบาหวาน)จากผลการวจยในสตวทดลอง พบวากระเทยมสด สารสกดกระเทยมดวยแอลกอฮอลหรอคลอโรฟอรมและกระเทยมผง มฤทธลดน าตาลในเลอดได ออกฤทธคออลลซน โดยสารนจะไปกระตนใหมารหลงอนซมากขน หรอไปท าใหอนซลนอยในรปอสระ (free insulin แทน bound insulin) จงสงเสรมใหมการใชน าตาลไดมากขน

7. ชวยรกษาโรคกลากจากการวจยพบวากระเทยมมฤทธยบย งการเจรญเตบโตของเชอราทเปนสาเหตของโรคลนเปนฝาขาว และโรคกลากได สารทออกฤทธคอ อลลซนวธใช ใชหวกระเทยมสดฝานทาบรเวณทเปนบอย ๆ

• ลกษณะพฤกษศาสตร :พชลมลก อายหลายป มล าตนใตดนเรยกวาเหงาซงเลอยขนานไปกบผวดน ใบเดยว ยาว ปลาย ใบแหลม กานใบแผเปนกาบหมกนดเหมอนล าตน ดอกเปนชอดอกทยอด ดอกยอยคลายดอกกลวยไมสขาว ผลกลมหรอร มสแดงอมสมภายในม 2-3 เมลด

ชวยขบลม แกทองอด ทองเฟอ

• วธใช ใชเหงาขนาดหวแมมอ (น าหนกสดประมาณ 5 กรม น าหนกแหง ประมาณ 2 กรม) ทบแตก ตมน าใหเดอด เอาน าดม หรอใชเหงาขาแกต าละเอยด ผสมน าปนใสประมาณ 2 ถวยน า กวนใหเขากนด กรองดวยผาขาวบางใชน าดมครงละถวยแกว

ใชแกโรคผวหนง กลาก เกลอน

จากการวจยพบวา สารสกดขาดวยแอลกอฮอลและคลอโรฟอรมสามารถฆาเชอรา และเชอทเปนสาเหตของโรคกลาก เกลอน ไดดวธใช ใชเหงา ต าแหลก หรอฝานเปนชนบาง ๆ แชในเหลาโรงหรอแอลกอฮอล ทงไว 1 คน น าน าเหลาทไดทาบรเวณผวหนงทเปนกลาก เกลอนบอย ๆ ปจจบนการทดลองเตรยมยาในรปครมของสารสกดจากขาเพอใชทาแกโรคผวหนง พบวาผใชสวนมากไมชอบกลนครมขาทเตรยมขน จงควรมการพฒนารปแบบยาเตรยมทเหมาะสมตอไป

• ชมเหดเทศ

• “ใบชมเหด” ทใชในยามขนานท ๓๔ “รากชมเหด” ทใชในยาขนานท ๖๗ และ “ลกชมเหด” ทในยาขนานท ๗๒ รวม ๓ ขนานนน ไดจากตนชมเหดไทย ซงมชอพฤกษศาสตรวา Senna tora (L.) Roxb. จดอยในวงศLeguminosae ลางถนเรยก ชมเหดเขาควาย ชมเหดนา ชมเหดเลก (ภาคกลาง) พรมดาน (สโขทย) ลบมอนอย (พายพ) หญาลกลน (ปราจนบร) กม มชอสามญวา Foetid Cassia (เพราะมกลนเหมนเขยว) หรอ Tradahl

ชอพนเมองอนๆ : ทองพนชง หญามนไก (ภาคกลาง)ชอองกฤษ : -ชอวทยาศาสตร : Rhinacanthus nasutus Kurzชอพอง : Rhinacanthus communis Neesวงศ : Acanthaceae

• ลกษณะพฤกษศาสตร : พชลมลก มลกษณะเปนไมพม ใบเดยวรปกระสวยผวใบสาก ปลายและโคนใบแหลม ใบออกตรงกนขามเปนค ดอกสขาวออกเปนชอสน ๆ ตรงงามใบ กลบดอกมลกษณะคลายกระยาง โคนกลบตดกน ปลายแยกเปน 2 กบ ผลเปนฝกยาว มขน แตกได ภายในม 4 เมลด

• สวนทน ามาใชประโยชน : ใบ และรากสด

วธใช การใชทองพนชงรกษาโรคกลาก ใหใชใบหรอรากสดต าละเอยดแชในเหลาหรอ แอลกอฮอล (30 – 50%) ทงไว รนน าทา

บรเวณทเปนโรคผวหนง ในต าราบางเลมกลาว ใชใบชงน าดมเพอเปนยาระบายและขบปสสาวะ

ชอพนเมองอน ๆ : พลจน (ภาคกลาง), บ(ภาคเหนอ), เปลายวน, ซเกะ

(มาเลย – นราธวาส)ชอองกฤษ : Betal vine, Betal Pepperชอวทยาศาสตร : Piper betle Linn.วงศ : Piperaceae

• ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมเถา เนอแขง เลอยพนตนไมอน โดยอาศยรากฝอยทแตกตามขอเปนเครองยดเกาะ ใบเปนใบเดยวรปหวใจ เนอใบหนาเปนมน มกลนฉนเฉพาะตวรสเผดรอน ดอกสขาว ออกเปนชอแนนบนแกนยาวคลายพรกไทย ผลอกแนนเปนชอ มเนอนม ใน 1 ผล มเมลดเดยว คอนขางกลม

พล สมนไพรแกลมพษพล เปนสมนไพรสงออกทส าคญชนดหนง ประเทศทน าเขาใบพลจากประเทศไทยคอประเทศตะวนออกกลาง ปากสถาน และแอฟรกานสถาน พลมหลายชนด เชน พลจน พลเหลอง

• พลเขยว พลทองหลางเปนตน เนองจากพลเปนไมเลอยเวลาปลกพลตองหาไมคางหรอตนไมใหพชชนดนเกาะ สวนมากมกปลกใหขนไปกบตนทองหลาง ใบพลมอผสมกบปนแดงและหมากใชเปนของเคยวส าหรบผทกนหมากพลมปลกมากในภาคกลางและภาคอสาน

• สารยจนนอลและชาววคอล มฤทธเปนยาชา และชวยกระตนการไหลเวยนของ

• โลหตใบพลจงใชประโยชนในการระงบอาการคนเนองจากลมพษและยงชวยระงบอาการคนและเจบปวดเนองจากแมลงกดตอยได

• วธใช ใชใบสด 3 – 4 ใบ ต าผสมกบเหลาโรงเลกนอย คนเอาน าทา หรอใชทงน าและกากใบพลทาบรเวณทเปนลมพษหรอบรเวณทแมลงกดตอยบอย ๆ ไมควรใหโดนลมโดยตองใสเสอผาปดไว เมอทาผวหนงจะชา ท าใหหายคน

• ชวยฆาและยงย งการเจรญเตบโตของเชอแบคทเรยทเปนสาเหตของวณโรคและเชอหนอง และยงมฤทธตานเชอราทเปนสาเหตของโรคผวหนง และกลากไดอกดวย จากการทดลองเตรยมยาทาผวหนงจากสารสกดอเทอรของใบพลในรปยาขผงและครม พบวาสามรถยบย งเชอแบคทเรยและเชอราดงกลาว โดยเฉพาะเชอกลากไดดมาก

• วธใช ท าเชนเดยวกนกบใชทาลมพษ แตตองทาบอย ๆ วนละ 3 -4 ครง และทาเปนเวลานานอยางนอย 3 -4 อาทตย

ชอพนเมองอนๆ : ประค าดควาย (ภาคกลาง), (ภาคใต), มะชก สมปอยเทศ (ภาคเหนอ), ซะแซ ซะเหลเด (กะเหรยง - แมฮองสอน)

ชอองกฤษ : Soapberry, Soap Nut Treeชอวทยาศาสตร : Sapindus emrginatus Wall.

วงศ : Sapindaceae

• ลกษณะพฤกษศาสตร : ไมยนตนขนาดกลาง ใบเปนใบประกอบแบบขนนกเรยงสลบกน ใบยอยรปไข ปลายใบสอบเรยวแหลมหลงใบสเขยวเขม ทองใบสจาง ดอกออกเปนชอทปลายกง ดอกยอยมขนาดเลก สขาว หรอสเหลองออน ๆ ดอกตวผและดอกตวเมยอยแยกกน แตอยบนตนเดยวกน ผลรปกลมโต เปนผลสด ภายในมเมลดกลมสด าผลมะค าดควายมสารจ าพวกโปนน (Saponin) ซงเปนสารทใหฟองกบน าเชนเดยวกบสบ

ใชแกรงแค แกชนนะต

ผลแหงใชผสมน าเพอสระ แกรงแค และรกษาโรคผวหนงพพองบนศรษะเดก ซงเรยกวา โรคชนนะต

• วธใช ใชผลแหง 5 ผล ทบพอแตกตมกบน าประมาณ 1 ถวย ใชทาทหนงศรษะบรเวณทเปนวนละ 2 ครง เชา-เยน จนกวาจะหาย ระวงอยาใชเขาตาเพราะจะท าใหแสบตา

• ชอวงศ APIACEAE (UMBELLIFERAE)• ชอสกล Centella• ชอวทยาศาสตร Centella asiatica (L) Urb.• ชอสามญ Asiatic pennywort, Gotu kola• ชอพนเมองอน ผกหนอก (ภาคเหนอ) ;

ปะนะเอขาเดาะ (กะเหรยง - แมฮองสอน) ; บวบก (ภาคกลาง) ; ผกแวน (ภาคใต)

• ลกษณะทางพฤกษศาสตร

• ไมลมลก (ExH) ประเภทเลอย มล าตนเลอยไปตามดน เรยกวาไหล มรากงอกออกตามขอของล าตน

• ใบ เปนใบเดยว ออกเรยงสลบ ใบงอกเปนกระจกออกจากขอลกษณะใบรปไต รปรางกลม ฐานใบโคงเวาเขาหากน ขอบเปนคลนหยกเลกนอย แผนใบสเขยวมขนเลกนอย กานใยสเขยวยาว

• ดอก ออกดอกเปนชอแบบชอซตามซอกใบ ชอหนงมดอกยอยประมาณ ๔-๕ ดอก ดอกมขนาด กลบดอกม ๕ กลบ สมวงเขมอมแดงสลบกน

• ผล เปนผลแหงแตก ลกษณะแบน เมลดสด า

รสและสรรพคณในต ารายาทวไป

ใบ รสขมเยน เปนยาดบรอน ลดอาการอกเสบบวม แกปวดทอง แกดซาน แกบด ใบสดตมกบน าซาวขาวดมแกนวในระบบทางเดนปสสาวะ

ทงตน รสหอมเยน บ ารงหวใจ บ ารงก าลง แกซ าใน แกออนเพลย ขบปสสาวะ รกษาบาดแผล แกรอนในกระหายน า แกโรคปวดศรษะขางเดยว (ไมเกรน) แกโรคเรอน แกกามโรค แกตบอกเสบ

เมลด รสขมเยน แกบด แกไข แกปวดศรษะ

รกษาแผลไฟไหมน ารอนลวก

โดยใชบวบกตนสด 1 ก ามอ หรอหนกประมาณ 20 กรมลางน าใหสะอาดและโขลกใหละเอยดคนเอาน าทาบรเวณทเปนแผลบอย ๆหรออาจจะใชกากพอดวยกได

ลดอาการอกเสบ ยบยง

เซลลมะเรง

โดยใชน าคนสด ๆ ของใบบวบกดมแทนน าวนละ 3 เวลาเปนประจ า

• ลกษณะ : มะพราว เปนไมตระกลปาลม และเมอพอเราพดถงค าวามะพราวกนแลวเปนรจกกนด มะพราวเปนไมล าตนสง มใบอยทยอดตน ใบเลกยาวเปนทางเชนเดยวกนกบตนตาลมดอกสขาวนวลเปนพวง เปนฝอยเลก ๆ เหมอนจนหมาก จนนเรยกวาจนมะพราว เราเอามดรวมกน เอามดคม ๆ ตดปาดจนมน าตาลไหลออกมา เอามาท าเปนน าตาล เราเรยกวาน าตาลมะพราว พอลกขณะทยงออนอย มสขาว พบผลโตขนกเรมมสเขยว พอขนาดมะพราวออนกเปนสเขยวออน พอแกเปลอกนอกสเทาหรอสน าตาล

• ประโยชน : ผลออนรบประทานน า เนอในผลออนรบประทานเปนอาหาร หรอจะท าเปนอาหารหวานกไดหลายชนด

ผลแกเรยกวามะพราวหาว เอาเนอในมาท าเปนอาหารคาวหวาน โดยคนท าเปนน ากะท ท าเปนอาหาร ท าเปนน ามนจดตะเกยงได ท าเปนน ามนทอดปรงอาหารได

น ามนมะพราวแก ท าเปน

น าดองผกกได ส าหรบทานทเปนนกดม ถาใชโซดาแลวกสนเปลองมากถาทบานทามมะพราว จะลองใชน ามะพราวแทนโซดาได กจะรสกชมชนใจดมากแตถาหาน ามะพราวออนไมได น ามะพราวแกถาจะทงกเสยของ ลองใชน ามะพราวแกแทนโซดา

จนมะพราวน ามาท า

เปนน าตาลมะพราว

ชอพนเมองอน ๆ : วานไฟไหม (ภาคเหนอ), หางตะเข (ภาคกลาง)ชอองกฤษ : Aloeชอวทยาศาสตร : Aloe berbadensis Mill.ชอพอง : A. vera Linn.วงศ : Liliaceae

วนในใบ ยางสเหลองจากใบ

วานหางจระเขเปนพชทนยมปลกตามบานเรอนเพอใชเปนไมประดบและเปนยา เดมเปนพชเมองของทวปแอฟรกา แตไดมการน าเขามาปลกในประเทศทมอากาศรอนทว ๆ ไป ในต ารายาไทยใชน ายางสเหลองจากใบเดยวใหแหงจะไดยาด าใชเปนยาระบาย แตพนธมปลกในประเทศไทยมปรมาณน ายางนอย วานหางจระเขชอบแดดร าไร

• มผลตภณฑทท าจากวานหางจระเขขายในตลาดมากมายโดยเฉพาะประเภทเครองส าอาง เชน ครมบ ารงผวหนง แชมพ ครมนวดผม ครมกนแดด ครมกนฝา นอกจากนยงมจ าหนายในรปอาหารเสรมโดยท าเปนเครองดมและวนแชอม

1. วนสดหรอเมอกจากใบ ใชรกษาแผลไฟไหม น ารอน

ลวก แผลไหมเกรยมจากแสงแดด และแผลไฟไหมทเกดจากการฉายรงส จากการวจยทงในสตวทดลองและในคนไข พบวาวนสดและเมอกจากใบวาหางจระเขสามารถรกษาแผลไฟไหม น ารอนลวก และแผลทเกดจากการฉายรงสไดผลดมาก โดยท าใหหายปวดแสบปวดรอน ผวหนงจะไมพอง แผลจะคอยๆ แหงและตกสะเกดหลดออกไมมลอยแผลเปน นอกจากนยงพบวามฤทธฆาเชอแบคทเรยทเปนสาเหตทท าใหเกด ฝ หนอง ฤทธชวยบดอาการอกเสบและเรงการเจรญเตบโตของเซลลทบาดแผล ท าใหแผลหายเรวยงขนอกดวย

วธใช เลอกใชใบลางสดของตนกอน น ามาลางใหสะอาด ปอกเปลอกสเขยวออก ลางน ายางเหลองออกใหหมดเพราะอาจจะท าใหระคายเคองผวหนงและท าใหม อาการแพได ขดเอาวนใสปดพอพบรเวณแผล หรอฝานเปนแผนบางๆ ปดทแผล พนดวยผาพนแผลทสะอาด จะท าใหรสกเยน หายปวดแสบปวดรอน เปลยน วนละ 2 ครง เชา – เยน จนกวาแผลจะหาย

2. ใชรกษาแผลในกระเพาะอาหาร

จากการวจยในสตวทดลองและในคนไข พบวาเมอกและวนจากใบวาหางจระเขเมอใหโดยรบประทาน สามารถปองกนและรกษาแผลในกระเพาะอาหารได

3. ฤทธตอตานการอกเสบ

จากการวจยในคนไขโรคเหงอกอกเสบ พบวาสารสกดจากใบวานหางจระเขสามารถลดอาการอกเสบได

4. ใชเปนสวนผสมในเครองส าอางหลายชนด

• เมอกและวนจากใบวานหางจระเขนยมผสมลงในเครององส าอางหลายชนด เชน ครมบ ารงผว แชมพ ครมนวดผม เพอบ ารงใหผวหนงนมไมหยาบกราน ผมนมดกด า

• สารอะโลอน (aloin) ซงเปนสารส าคญจากใบวาหางจระเขสามารถดดแสงอลตราไวโลเลตซงมในแสงแดดได แสงอลตราไวโลเลตเปนตวการทท าใหผวหนงไหมเกรยมเมอถกแดดนาน ๆ จงใชน ายางผสมในครมกนแดด เพอปองกนไมใหผวหนงไหม นอกจากนยงมรายงานวาสารอะโลอนและสารอนๆ น ายางมฤทธยบย งเอนไซมโทโรซเนส (Tyosinase enzyme) ทมอยใตผวหนงได ถามเอนไซมชนดนมากเกนไปจะมผลท าใหผวหนงเกดจดดางด าได จงใชวาหางจระเขผสมในครมก าจดฝาและรอยดางด าบนผวหนง

5. ใชเตรยมยาด าซงใชเปนยาระบาย – ยาถาย

ยางสเหลองจากบรเวณเปลอกใบมฤทธเปนยาถาย น ามาเตรยมเปนยาด าโดยตดใบตรงโคนตดกบล าตน แลวน ามาผกหอยลงใหยางไหลลงในภาชนะทรองรบ แลวน าไปเคยวใหขน ตงทงไวใหเยนจะเกาะเปนกอนแขงสด าเรยกวา ยาด าใชเปนสวนประกอบในยาไทยหลายต ารบจนมค าพงเพยวา “แทรกเหมอนยาด า” ซงหมายถงเขาไปมสวนรวมอยในเกอบทกเรอง แตวานหางจระเขทปลกกนทวไปในประเทศไทยจะมปรมาณน ายางนอยมากจนไมสามารถน ามาท าเปนยาด าได แตถาปลกบรเวณชายทะเลจะพบวามน ายามากขน ยาด าจงตองน าเขาจากตางประเทศ

• การใชวานหางจระเขเปนเวลานาน ๆตดตอกน ทงโดยการรบประทานหรอใชทาภายนอก อาจเกดอาการแพเปนผนคนได จงไมควรใชตดตอกนนาน ๆการน าน าเมอกหรอวนจากใบมาใช ตองระมดระวงไมใหยางซงอยบรเวณเปลอกปนมา เพราะอาจท าใหเกดการระคายเคองได และในการน าเมอกและวนมาใชตองระวงเรองความสะอาด เพราะอาจน าเชอไปตดแผลได (แมเมอกจะมฤทธฆาเชอแบคทเรยอยบาง กตองใชในความเขมขนสง)

วนจากวานหางจระเขเปนสารทไมคงตว สลายไดงาย และรวดเรวจงควรใชสด ๆ หรอเกบไวในตเยน และควรจะเกบในใบมากกวาขดเกบไว และแมวาวนจากวาหางจระเขจะมสรรพคณหลายอยางตามทโฆษณากน แตผลตภณฑตาง ๆ ทมจ าหนายในทองตลาดกมไดมการวเคราะหตรวจสอบวา วนวานหางจระเขทออกฤทธเหลออยหรอไม หรอเสอมสลายไปหมดแลว เพราะถาสลายไปหมดแลวกไมมประโยชนทตองการ

• ชอวงศ ZINGIBERACEAE• ชอสกล Curcuma• ชอวทยาศาสตร Curcuma longa L.• ชอพอง Curcuma domestica Valeton.• ชอสามญ Turmeric• ชอพนเมองอน ขมนแกง, ขมนหยอก, ขมนหว

(เชยงใหม) ; ตายอ (กะเหรยง-ก าแพงเพชร) ; สะยอ(กะเหรยง-แมฮองสอน) ; ขมนชน (ภาคกลาง, พษณโลก) ;

• ขมน, หมน (ภาคใต) ; ขมน (ทวไป)

เหงาหวหรอล าตนใตดน รสฝาดหวานเอยน แกไขเรอรง

แกโรคผวหนง แกเสมหะและโลหต แกทองรวง สมานแผล แกธาตพการ ขบผายลม แกผนคน, น าคนจากเหงาสกแกแผลถลอก แกโรคผวหนงผนคน ลดการอกเสบ ท าใหผวพรรณผดผอง

ขมนสด โขลกกบดนประสวเลกนอย

ผสมน าปนใส พอกบาดแผลและแกเคลด ขด ยอก,เผาไฟแลวโขลกรวมกบน าปนใส รบประทานแกทองรวง แกบด

ผงขมน เคยวกบน ามนพช

ท าน ามนใสแผลสด ผสมน าทาผว แกเมดผดผนคน

รกษาฝ แผลพพอง โดยใชเหงาขมนสดยาวประมาณ ๒ นว หรอหนกประมาณ ๑๕ กรม ลางใหสะอาดน ามาฝนกบน าตมสกปรมาณเลกนอยใหมความขน ใชทาและพอบรเวณทเปนวนละ ๓ ครง หรอใชผงขมนโรยทาบรเวณทเปนฝ หรอแผลพพองกได

รกษาเมดผด ผนคน ในเดก โดยใชเหงาขมนแกสด ประมาณ ๑๕ กรม ลางใหสะอาด หนบาง ๆ ตากแดดใหแหง น ามาบดใหเปนผงละเอยด ใชทาบรเวณทเปนผนคนตามรางกาย ๒ เวลา เชา-เยน หรอจนกวาจะหาย

รกษาแผลพพอง ทหนงศรษะ

โดยใชเหงาขมนแกสดประมาณ ๑๕ กรม ลางให

สะอาด หนบาง ๆ แลวน ามาบดใหละเอยดผสมกบ

สารสมเลกนอยและน ามนมะพราวพอใหแะะ ใชทาและพอกบรเวณทเปน ๒ เวลา เชา-เยน หรอ

จนกวาจะหาย

• ชอวงศ FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE)

• ชอสกล Senna

• ชอวทยาศาสตร Senna alata (L.) Roxb.• ชอพอง Cassia alata L.• ชอสามญ Candelabra bush, Ringworn bush.• ชอพนเมองอน ชมเหดใหญ, ตะสพอ (กะเหรยง-

แมฮองสอน) ขคาก, ลบมนหลวง, หมากกะลงเทศ (ภาคเหนอ) ; ชมเหดเทศ (ภาคกลาง,ภาคใต)

รสและสรรพคณในต ำรำยำ

ทวไป

• ใบ รสเบอเอยด บดผสมกระเทยมหรอน าปนใสทาแกกลาก เกลอน โรคผวหนง ฝ และพพอง

ดอก รสเอยน ใชเปนยาระบาย ยาถาย ถายพยาธล าไส

ฝก และเมลด รสเอยดเบอ แกพยาธ เปนยาระบาย ขบ

พยาธตวตด พยาธไสเดอนตน รสเบอเอยน ใชขบพยาธในทอง

ตน รำก ใบ รสเบอเอยน แกกระษยเสน ท าใหหวใจปกต

แกทองผก ขบปสสาวะ

รสเบอเอยน แกกลาก เกลอน โรคผวหนง แกทองผกดอกสดใบสดหรอใบแหง

รสและสรรพคณในต าราเภสชกรรมแพทยแผนไทย

• รกษาฝ และแผลพพอง โดนใชใบและกานสด ๑ ก ามอ หรอประมาณ ๒๐ กรม ลางใหสะอาดตมในน าสะอาด / ลตร แลวน ามาเคยวใหเหลอ ๑ ใน ๓ น ามาชะลางแผลบรเวณทเปนวนละ ๒ ครง เชา-เยน กรณทเปนมากใชใบและกาน ๑๐ ก ามอ ตมอาบ

• ชอพนเมองอนๆ : เทยนดอก เทยนไทย เทยนสวน (ภาคกลาง)

• ชอองกฤษ : Garden Balsam• ชอวทยาศาสตร : Impatiens balsamina Linn.• วงศ : Balsaminaceae

• ลกษณะทางพฤกษศาสตร : พชลมลก สง 20-70 ซม. ล าตนอวบน า สเขยวออน เนอใสและโปรงแสง ใบเปนใบเดยว เรยงสลบเวยนรอบล าตน ใบรปยาวเรยว ขอบใบหยกแบบฟนเลอย ดอกเปนดอกเดยวหรอออกเปนชอ 2-3 ดอก ออกทซอกใบ ดอกมหลายส เชน ขาว ชมพ แดง หรอมหลายสผสมกน ผลเปนผลแหงรปร เมอแกจดจะแตกเปนรวตามยาวของผลและมวนขมวด เมลดกลม

• สวนทน ามาใชประโยชน : ใบสด

• ใชรกษากลาก และฮองกงฟต• จากการวจยพบวา สารสกดแอกอฮอลของใบ

เทยนบานมฤทธฆาเชอราทเปนสาเหตของโรคผวหนง กลาก และฮองกงฟตได ทงนเนองจากฤทธของสารลอโซนทมอยในใบ มผทอลองเตรยมครมของสารบรสทธทสกดจากใบเทยนบานความเขมขน 0.5% พบวาใหผลในการหาเชอกลากและฮองกงฟตไดด

• ใชพอกแกเลบขบ รกษาฝ และแผลพพอง

• ในต ารายาไทยใชใบสดต าใหละเอยดพอกแกเลบขบ และใชทาบรเวณทเปนฝ และแผลพพอง

• วธใช ใชใบสดประมาณ 1 ก ามอ ลางสะอาด ต าใหละเอยด พอกบรเวณทเลบขม น าคนใชทาบรเวณทเปนฝ และแผลพพอง วนละ 3 ครง

ชอพนเมองอน ๆ : น าลายพงพอน ฟาทะลาย (กรงเทพฯ),หญากนง (สงขลา), ฟาสาง (พนสนคม), เขตตายยายคลม (โพธาราม), สามสบด (รอยเอด), เมฆทะลาย (ยะลา), ฟาสะทาน(พทลง)ชอองกฤษ : -ชอวทยาศาสตร : Andrograhis paniculata (Burm. F.) Neesวงศ : Acanthaceae

• ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมลมลกสง 1-2 สอกล าตนเปนสเหลยม แตกกงกานสาขามาก ใบเปนใบเดยว ออกตรงขาม ตวใบยาวร ปลายใบแหลม ดอกออกทยอดและตามงามใบ ดอกเปนชอเลก ๆ กลบดอกสขาว โคนกลบดอกตดกนปลายแยกออกเปน 2 ปาก ปากบนม 3 กลบ มเสนสแดงตามยาว ปากลางม 2 กลบ ผลเปนฝกสเขยวอมน าตาล ปลายแหลม เมอผลแกจะแตกเปน 2 ซก ดดเมลดออกมา ทงตนมรสขม

• ใชรกษาโรคอจจาระรวงเฉยบพลนและบดไมมตว

ไดมการทดลองดานคลนกโดยใหคนไขอจจาระรวงเฉยบพลน 200 รายรบประทานผงกงและใบฟาทะลายโจรทบรรจแคปซล ปรากฏวาสามารถรกษาโรคอจจาระรวงเฉยบพลนดมาก ดกวาการใชเตรตราไซคลน ทงนเพราะฟาทะลายโจรสามารถยบย งการเจรญเตบโตของเชอแบคทเรยในล าไสทท าใหเกดโรคทองเสยได

• ใชแกเจบคอ

• กระทรวงสาธารณสขไดแนะน าใหประชาชนปลกฟาทะลายโจรไวใชเพอชวยตวเอง เพอใชแกอาการเจบคอ ในตนและใบฟาทะลายโจรสามารถยบย งการเจรญเตบโตของเชอแบคทเรยทเปนสาเหตของการตดเชอและอาการอกเสบได ไดมการทดลองกบคนไขทเปนโรคเจบคอแลวไดผลนาพอใจ

• วธใช การใชฟาทะลายโจรเพอรกษาอาการทองรวง บด และอาการเจบคอมวธใชไดดงน

• 1. ใชในรปยาตม ใชใบและล าตนฟาทะลายโจรสด สบเปนทอนสน ๆ 1-3 ก ามอ (แกอาการเจบคอใชเพยง 1 ก ามอ) ตมกบน านาน 10-15 นาท ใชน าดมกอนอาหารวนละ 3 ครง หรอดมเมอเวลามอาการทองรวง ยาตมฟาทะลายโจรจะมรสขมมาก

• 2. ยาลกกลอน น าใบและกงฟาทะลายโจรมาลางใหสะอาด ผงลมใหแหงบดเปนผงปนกบน าผงเปนยาลกกลอนขนาดเทาปลายนวกอย ใชรบประทานครงละ 3-6 เมด วนละ 3-4 ครง กอนอาหารและกอนนอน

3. ยาแคปซล ผงฟาทะลายโจรมาบรรจแคปซล ๆ ละ 500 มลลกรม รบประทานครงละ 2 แคปซล วนละ 2ครงกอนอาหารเชา-เยน

4. ยาดองเหลา น าใบและล าตนฟาทะลายโจรทแหงแลว ท าใหเปนชนเลก ๆ ใสในขวดแกว แชดวยเหลาโรง 40 ดกร พอใหทวมยาเลกนอย ปดฝาใหแนน เขยาขวดหรอคนยาวนละครง พอครบ 7 วน กรองเอาแตน าเกบไวในขวดสะอาดและปดมดชด ใชรบประทานครงละ 1-2 ชอนโตะ วนละ 3-4 ครงกอนนอนอาหาร

• ลกษณะพฤกษศาสตร

• ไมลมลก (H) ล าตนเลอยทดไปตามดน มหวใตดน เนอในหวสขาว

• ใบ เปนใบเดยว ออกเรยงสลบเวยนรอบล าตน ลกษณะใบรปใบหอกกลบ ขอบใบหยกลกษณะตาง ๆ โดยรอบคลายกบใบเหงอกปลาหมอ หลงใบสมวงเขม มขน เสนใบเขยว ทองใบสเขยวแกมเทา

• ดอก ออกดอกเปนชอ ทปลายยอดลกษณะเปนกระจกสเหลองเลก ๆ เปนฝอยคลายดอกดาวเรอง ชกานสงขนจากพนดน

• ผล เปนผลแหงไมแตก

ใบ รสเยน โขลกผสมกบสรา

พอกดบพษฝ หรอพอกหวล ามะลอกท าใหถอนพษแกปวดแสบปวดรอน

หวใตดน รสเยน

รบประทานดบพษกาฬ

พษรอน แกไขพษ

เซองซม ระส าระสาย

แกพษอกเสบ

รสเยน ใบสดใชพอกฝ หวล ามะลอก ถอนพษ บรรเทาอาการปวดแสบปวดรอนกระสบกระสาย รกษาพษอกเสบ

สวนทใชเปนยาหวใตดน

• รกษาฝ และแผลพพอง

โดยเอาหววานมหากาฬ 1-3 หว หรอหนกประมาณ 1-10 กรม ลางใหสะอาด โขลกหรอฝนกบน าปนใสใหขนใชทาและพอกบรเวณทเปนบอยๆ จนกวาจะหาย

ชอพนเมองอน ๆ : วานไฟไหม (ภาคเหนอ), หางตะเข (ภาคกลาง)ชอองกฤษ : Aloeชอวทยาศาสตร : Aloe berbadensis Mill.ชอพอง : A. vera Linn.วงศ : Liliaceae

• ลกษณะทางพฤกษศาสตร : พชลมลกอายหลายป ล าตนสน ใบเปนใบเดยวออกเปนหระจกทปลายล าตน สรปรางยาว ปลายใบแหลม ขอบใบมหนามแหลม ผวใบมจดดางขาว ใบหนาอวบน า ภายในมวนใส มน าเมอกเหนยว ๆใตผวสเขยวมน ายางสเหลอง ออกดอกเปนชอ ออกจากกลางตน ดอกยอยเปนหลอดหอยลงสสมหรอแดงอมสม บานจากสวนลางขนสวนบน ผลเปนผลแหงแตกได

วนในใบ ยางสเหลองจากใบ

วานหางจระเขเปนพชทนยมปลกตามบานเรอนเพอใชเปนไมประดบและเปนยา เดมเปนพชเมองของทวปแอฟรกา แตไดมการน าเขามาปลกในประเทศทมอากาศรอนทว ๆ ไป ในต ารายาไทยใชน ายางสเหลองจากใบเดยวใหแหงจะไดยาด าใชเปนยาระบาย แตพนธมปลกในประเทศไทยมปรมาณน ายางนอย วานหางจระเขชอบแดดร าไร

• มผลตภณฑทท าจากวานหางจระเขขายในตลาดมากมายโดยเฉพาะประเภทเครองส าอาง เชน ครมบ ารงผวหนง แชมพ ครมนวดผม ครมกนแดด ครมกนฝา นอกจากนยงมจ าหนายในรปอาหารเสรมโดยท าเปนเครองดมและวนแชอม

1. วนสดหรอเมอกจากใบ ใชรกษาแผลไฟไหม น ารอน

ลวก แผลไหมเกรยมจากแสงแดด และแผลไฟไหมทเกดจากการฉายรงส จากการวจยทงในสตวทดลองและในคนไข พบวาวนสดและเมอกจากใบวาหางจระเขสามารถรกษาแผลไฟไหม น ารอนลวก และแผลทเกดจากการฉายรงสไดผลดมาก โดยท าใหหายปวดแสบปวดรอน ผวหนงจะไมพอง แผลจะคอยๆ แหงและตกสะเกดหลดออกไมมลอยแผลเปน นอกจากนยงพบวามฤทธฆาเชอแบคทเรยทเปนสาเหตทท าใหเกด ฝ หนอง ฤทธชวยบดอาการอกเสบและเรงการเจรญเตบโตของเซลลทบาดแผล ท าใหแผลหายเรวยงขนอกดวย

วธใช เลอกใชใบลางสดของตนกอน น ามาลางใหสะอาด ปอกเปลอกสเขยวออก ลางน ายางเหลองออกใหหมดเพราะอาจจะท าใหระคายเคองผวหนงและท าใหม อาการแพได ขดเอาวนใสปดพอพบรเวณแผล หรอฝานเปนแผนบางๆ ปดทแผล พนดวยผาพนแผลทสะอาด จะท าใหรสกเยน หายปวดแสบปวดรอน เปลยน วนละ 2 ครง เชา – เยน จนกวาแผลจะหาย

2. ใชรกษาแผลในกระเพาะอาหาร

จากการวจยในสตวทดลองและในคนไข พบวาเมอกและวนจากใบวาหางจระเขเมอใหโดยรบประทาน สามารถปองกนและรกษาแผลในกระเพาะอาหารได

3. ฤทธตอตานการอกเสบ

จากการวจยในคนไขโรคเหงอกอกเสบ พบวาสารสกดจากใบวานหางจระเขสามารถลดอาการอกเสบได

4. ใชเปนสวนผสมในเครองส าอางหลายชนด

• เมอกและวนจากใบวานหางจระเขนยมผสมลงในเครององส าอางหลายชนด เชน ครมบ ารงผว แชมพ ครมนวดผม เพอบ ารงใหผวหนงนมไมหยาบกราน ผมนมดกด า

• สารอะโลอน (aloin) ซงเปนสารส าคญจากใบวาหางจระเขสามารถดดแสงอลตราไวโลเลตซงมในแสงแดดได แสงอลตราไวโลเลตเปนตวการทท าใหผวหนงไหมเกรยมเมอถกแดดนาน ๆ จงใชน ายางผสมในครมกนแดด เพอปองกนไมใหผวหนงไหม นอกจากนยงมรายงานวาสารอะโลอนและสารอนๆ น ายางมฤทธยบย งเอนไซมโทโรซเนส (Tyosinase enzyme) ทมอยใตผวหนงได ถามเอนไซมชนดนมากเกนไปจะมผลท าใหผวหนงเกดจดดางด าได จงใชวาหางจระเขผสมในครมก าจดฝาและรอยดางด าบนผวหนง

5. ใชเตรยมยาด าซงใชเปนยาระบาย – ยาถาย

ยางสเหลองจากบรเวณเปลอกใบมฤทธเปนยาถาย น ามาเตรยมเปนยาด าโดยตดใบตรงโคนตดกบล าตน แลวน ามาผกหอยลงใหยางไหลลงในภาชนะทรองรบ แลวน าไปเคยวใหขน ตงทงไวใหเยนจะเกาะเปนกอนแขงสด าเรยกวา ยาด าใชเปนสวนประกอบในยาไทยหลายต ารบจนมค าพงเพยวา “แทรกเหมอนยาด า” ซงหมายถงเขาไปมสวนรวมอยในเกอบทกเรอง แตวานหางจระเขทปลกกนทวไปในประเทศไทยจะมปรมาณน ายางนอยมากจนไมสามารถน ามาท าเปนยาด าได แตถาปลกบรเวณชายทะเลจะพบวามน ายามากขน ยาด าจงตองน าเขาจากตางประเทศ

• การใชวานหางจระเขเปนเวลานาน ๆตดตอกน ทงโดยการรบประทานหรอใชทาภายนอก อาจเกดอาการแพเปนผนคนได จงไมควรใชตดตอกนนาน ๆการน าน าเมอกหรอวนจากใบมาใช ตองระมดระวงไมใหยางซงอยบรเวณเปลอกปนมา เพราะอาจท าใหเกดการระคายเคองได และในการน าเมอกและวนมาใชตองระวงเรองความสะอาด เพราะอาจน าเชอไปตดแผลได (แมเมอกจะมฤทธฆาเชอแบคทเรยอยบาง กตองใชในความเขมขนสง)

วนจากวานหางจระเขเปนสารทไมคงตว สลายไดงาย และรวดเรวจงควรใชสด ๆ หรอเกบไวในตเยน และควรจะเกบในใบมากกวาขดเกบไว และแมวาวนจากวาหางจระเขจะมสรรพคณหลายอยางตามทโฆษณากน แตผลตภณฑตาง ๆ ทมจ าหนายในทองตลาดกมไดมการวเคราะหตรวจสอบวา วนวานหางจระเขทออกฤทธเหลออยหรอไม หรอเสอมสลายไปหมดแลว เพราะถาสลายไปหมดแลวกไมมประโยชนทตองการ

Text

Text

Text

Text

Text

ต าลง

• ลกษณะทางพฤกษศาสตร

• ไมเถาลมลก (HC) ล าตนเลก เกลยง เลอยพาดพนไมอนโดยมมอเกาะ มอเกาะไมแยกแขนง แตกกงกานสาขากวางขวาง เถามสเขยวอมขาว พอเถาแกมสเทา ขรขระเลกนอย

• ใบ เปนใบเดยว ออกเรยงสลบกน ลกษณะใบคอนขางกลมม 3-5 แฉก ผวเรยบเปนมน กานใบสน โคนใบเวาเปนรปหวใจ ขอบใบจกแบบฟนเลอยเลกๆ หกเปนมม 5 มม หรอเวาลกแฉก 5 แฉก ปลายใบเปนตงแหลม มเสนใบออกจากจดเดยวกนทโคนใบ 5-7 เสน

•

• ดอก ออกดอกเดยว หรอออกเปนคทซอกใบ ดอกใหญสขาวทรงกระบอกหวแฉก ดอกเพศผและดอกเพศเมยอยคนละตนกน แตลกษณะคลายคลงกน กานดอกสน ดอกสขาว กลบดอกโคนเชอมตดกนเปนรปกรวย

• ผล มรปรางคลายแตงกวา ลกษณะรปไขกลบหรอขอบขนานมจะงอยแหลม เมอออนมสเขยว เมอแกจกผวเนอมสแดงสด

• เมลด มจ านวนมาก รปไขกลบแกมขอบขนาน แบนเปลอกแขง

ใบ รสเยน ใบของตนเพศผใชผสมเปนยาเขยว ชวยลดไข ทาถอนพษ ขบเสมหะ แกคนและปวดแสบปวดรอน

ดอก รสเยน โขลกเปนยา ทาแกคน แกไขทงปวง หยอดตาแกรดสดวงตา

ผล รสเยน แกไขหอบ ไขอเสา และแกฝดาษ

ตนหรอเถาน ายาจากตนเปนยาเยน ชวยดบพษ ใชหยอดตา แกอบเสบผสมน าคนจากวานน าใชดมแกอาการวงเวยนมนงงศรษะ และลดไข

ทงตน (เถา ราก ใบ)

รสเยน น ามาใชเปนยารกษาโรคผวหนง โรคเบาหวาน แกหลอดลมอกเสบ และลดระดบน าตาลในเลอด

ราก รสเยน น าตนราก เปนยาเยน ลดไขถอนพษ และแกอาเจยน เผาเปนเถาใชทาแผล ผงของเปลอกราก รบประทานเปนยาระบาย

• รสและสรรพคณในต าราเภสชกรรมแพทยแผนไทย

ใบสด รสเยน โขลกคนเอาน า แกพษแมลงสตวกดตอยทท าใหปวดแสบปวดรอน และคน

• อาการและวธการน าไปใช

รกษาอาการแพ อกเสบแมลงสตวกดตอย เชน ยงกด ถกตวบง ใบต าแย แพละอองขาว โดยใชใบสด 1 ก ามอหรอประมาณ 15 กรม ลางน าใหสะอาดโขลกใหละเอยดผสมน าเลกนอยแลวคนน าจากใบเอามาทาบรเวณทมอาการ พอน าแหงแลวทาชาบอยๆ จนกวาจะหาย

• ชอวงศ CONVOLVULACEAE• ชอสกล lpomoea• ชอวทยาศาสตร lpomoea pes-caprae (L.) R.Br.• ชอสามญ -

• ชอพนเมองอนๆ ผกบงทะเล (ภาคกลาง) ; ละบเลาห (มลาย-นราธวาส)

• ลกษณะทางพฤกษศาสตร

ไมลมลก (CrH) มล าตนทอดคลานไปตามพนดนไดยาวมาก มรากทขอ รากนนเปนรากแกวใหญ ล าตนเปนสนเกลยงสเขยวปนแดง และมยางขาว

• ใบ เปนใบเดยว มกแตกออกจากล าตนดานเดยว ออกเรยงสลบลกษณะใบรปไขหรอรปไขกลบหรอรปไต ปลายใบจกเปนแฉกลกถงกงกลางใบ ปลายแฉกกลม โคนใบสอบแคบเปนรปหวใจหรอสอบเรยวไปยงกานใบ เนอใบหนา ผวเปนมน และกรอบน า แผนใบเรยวสเขยว กานใบยาวสแดง

• ดอก ออกเปนชอตามซอกใบ 4-6 ดอก กานชอยาวแขงเปนเหลยมหรอแบน ใบประดบรปหอกแกมรปไข หลดรวงงาย กลบรองกลบดอกชนนอกรปไขหรอวงร กลบรองกลบดอกชนในรปวงกลม กลบดอกเชอมตดกนเปนรปปากแตร เกลยง สชมพหรอสมวงอมแดงหรอสมวง ทโคนดานในสเขมกวา

ผล ลกษณะรปทรงกลมหรอรปวงร เลก ผวเรยบ ผลแหงแตกออกได

เมลด ม 4 เมลด สด า และมขนสด าหนาแนน ปกคมอยรอบ ๆ เมลด

• ใบ รสขนเยน ใชทาภายนอกแกโรคไขขออกเสบ แกอาการจกเสยด น าตนใชลางแผล น าคนตมกบมะพราวท าเปนขผงทาแผลทกชนดและแผลเรอรง ตมอาบรกษาโรคผวหนง

• ทงตน รสขนเยน ถอนพษลมเพลมพด เปนยาสมาน เจรญอาหาร ตมอาบแกอาการผนคนตาม ผวหนง น าคนแกพษแมงกะพรน

• เมลด รสขน แกตะครว แกปวดทอง เปนยาระบาย

• ราก รสขนเยน ขบปสสาวะในกระเพาะปสสาวะอกเสบ แกโรคเทาชาง ปวดฟน ผด ผนคนทมน าเหลอง

• รสขนเยน ถอนพษลมเพลมพด (อาการบวมเปลยนทไปตามอวยวะทวๆไป) ตมอาบแกคนตามผวหนง ยางมพษรบประทานแลวเมา คลนไส วงเวยน

• รกษาอาการแพ อกเสบ แมลงกดตอย (โดยเฉพาะพษของแมงกะพรน) โดยใชใบและเถาสด 1 ก ามอ ลางน าใหสะอาดโขลกใหละเอยด คนน าทาบรเวณทบวมแดงบอย ๆ

ชอวงศ ACANTHACEAEชอสกล Clinacanthusชอวทยาศาสตร Clinacanthus nutans (Burm.f.) Lindauชอสามญ -ชอพนเมองอน ผกมนไก, ผกลนเขยด (เชยงใหม) ;พญาปลองค า (ล าปาง) ; โพะโซจาง (กะเหรยง-แมฮองสอน)

; เสลดพงพอนตวเมย (พษณโลก) ; พญาปลองด า,พญาปลองทอง (ภาคกลาง) ; พญายอ (ทวไป)

ลกษณะทางพฤกษศาสตรไมเถาลมลก (HC) มลกษณะเปนพมแกมเลอยเถา มกจะเลอยพาดไปตามตนไมอนๆ ล าตนกงกาน เกลยง เปนปลองออน ตนออน จะเปนสเขยว แตกกงกานดกทบใบ เปนใบเดยว ออกตรงขามกนเปนคๆ ลกษณะใบรปใบหอกยาวแคบๆ ปลายใบยาวแหลม ไมมหนาม โคนใบแหลม ขอบใบเรยบ แผนใบเรยบสเขยวดอก ออกดอกเปนกระจกตรงปลายกงกลบรองกลบดอกสเขยวยาวเทาๆ กน มขนเปนตอมเหนยวๆ อยโดยรอบ กลบดอกเปนหลอดปลายแยกปน 2 กลบ คอ กลบบนและกลบลาง สแดงอมสมผล เปนผลแหง ลกษณะรปวงร แตกออกไดเมลดแบน

รสและสรรพคณในต ารายาทวไปใบ รสจดเยน ใชดบพษไฟลวก น ารอนลวกทงตน รสจดเยน แกพษง พษแมลงสตวกดตอย แกเรม แกบด ถอนพษไข ไฟลามทง โขลกกบดนประสวเลกนอยผสมเหลาขาวคนเอาน าดมและเอากากฟอกราก รสจดเยน ฝนทาแกพษง ตะขาบ แมงปอง

รสและสรรพคณในต าราเภสชกรรมแพทยแผนไทยใบ รสจด รกษาอาการอกเสบเะพาะท

สวนทใชเปนยาใบ

ชวงเวลาทเกบเปนยาเกบขนาดกลางทสมบรณไมแกหรอออนจนเกนไป

ชอพนเมองอนๆ : เสลดพงพอนตวผ ชองระอาพมเสนตน (ภาคกลาง)ชอองกฤษ : -ชอวทยาศาสตร : Barleria lupulina Lindl.วงศ : Acanthaceae

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมพมขนาดเลก สงประมาณ 1 เมตร แตก กงกานสาขามาก มหนามแหลมยาวตามขอ กงกานสน าตาลแดง ใบเปนใบเดยวรปยาวเรยว ปลายแหลม มเสนกลางใบสแดง ผวใบเรยบมนสเขยวเขม ดอกออกเปนชอทปลายกง ชอดอกยาวประมาณ 8 ซม. เมอดอกยงออนมใบประดบหมมด เมอดอกบานจะโผลพนใบประดบขนมา ใบประดบคอนขางกลมขนาดใหญสน าตาลแดงกลบดอกสเหลองสม โคนเชอมตดกนเปนหลอด ปลายแยกเปน 2 ปาก ปากบนมกลบขนาดใหญ 4 กลบ ปากลางเลกกวาม 1 กลบ ผลเปนฝก รปไข

ฤทธและประโยชนทางยา :ใบสด ใชรกษาอาการแพ อกเสบ

ถอนพษแมลงกดตอย แกลมพษรกษาเมดผนคนตามผวหนง แกแผลอกเสบและแกฝ

วธใช ใชใบสด 1 ก ามอ ลางใหสะอาด ต าใหละเอยดผสมเหลาเลกนอยใชฟอกหรอทาฝ ทาแผลอกเสบทเกดจากแมลงกดตอยและเรม

รสและสรรพคณในต ารายาทวไปราก ใชรกษาโรคเอดสใบ รสเผดเมา แกปวดฟน แกร ามะนาด แกปากเหมน ขบลมในล าไส แกทองอด ทองเฟอ แกปวดทอง ทองเสย กระตนใหกระปรกระเปรา,ใชภายนอกแกปวดบวมฟกซ า ฆาเชอโรค แกการอกเสบของเยอจมกและคอ แกกลากแกน ากดเทา แกคน แกลมพษน าคนจากใบสด รสเผด เปนยาขบลม และทาแกลมพษ โดยโขลกใหละเอยดผสมสรากลนทาบรเวณทเปน

น าคนจากใบสด รสเผด เปนยาขบลม และทาแกลมพษ โดยโขลกใหละเอยดผสมสรากลนทาบรเวณทเปน

รสและสรรพคณในต าราเภสชกรรมแพทยแผนไทย

รสเผด เปนยาฆาเชอโรค ขบลม แกลมพษ คนสงอายใชทาปนแดงรบประทานกบหมาก