Embed Size (px)
Citation preview
ТҮҮХ НИЙГМИЙН УХААНЫ БАГШ
А.НАРАНТУЯА
2011 оны 1-р сарын 5
2
ЗӨВ – БУРУУ-2
ТЕСТ-2
АСУУЛТАНД
ХАРИУЛАХ-2
3
4
ЗӨВ БУРУУ 1
5
ЗӨВ БУРУУ 1
ЗӨВ
6
ЗӨВ БУРУУ 2
Ìîíãîë÷óóäûí íýãäìýë ¿çýë ñàíààã
áàãöàëñàí òàâàí ñóìíû áàò áýõýýð
ñóðãàñàí äîìîãò ýõ áîë ª¿ëýí õàòàí
þì
7
ЗӨВ БУРУУ 2
Буруу
Àëóíãîî ýõ
8
ЗӨВ БУРУУ
ТЕСТ
АСУУЛТАНД
ХАРИУЛАХ
M-VM9
10
ТЕСТ 1
“Õàìàã Ìîíãîëûí” àíõíû
õààí õýí áàéñàí áý?
A) Åñ¿õýé
Б) Õàáóë
В) Òýì¿¿æèí
Г)Õîòóëà
12
ТЕСТ 2
Àëü íü Õàíëèã óëñ
áèø âý? a)Õýðýéä
б)Íàéìàí
в)Òàòàð
г)Îéðàä
13
ТЕСТ 2
Ã)Îéðàä
14
ЗӨВ БУРУУ
ТЕСТ
АСУУЛТАНД
ХАРИУЛАХ
?
АСУУЛТАНД ХАРИУЛАХ
15
16
АСУУЛТАНД ХАРИУЛАХ 1
Ãóðâàí Ìýðãèäèéí ãîë òîëãîéëîã÷
õýí áàéñàí áý?
17
Óäóéä Ìýðãèäèéí
Òîãòà áýõè
АСУУЛТАНД ХАРИУЛАХ 1
18
Òýì¿¿æèí
õýäýí îíä
õààíà õýíèé
õ¿¿ áîëîí
òºðñºí áý?
АСУУЛТАНД ХАРИУЛАХ 2
19
1162 îíä Îíîí ìºðíèé
Äýë¿¿í áîëäîã
õýìýýõ ãàçàð
Åñ¿õýé áààòðûí
õàòàí ª¿ëýí
¿æèíýýñ òºðæýý.
АСУУЛТАНД ХАРИУЛАХ 2
20
21
ИХ МОНГОЛ УЛС БАЙГУУЛАГДСАН НЬ
Õè÷ýýëèéí çîðèëãî:
800 ãàðóé æèëèéí ºìíº îðøèí
àìüäàð÷ áàéñàí бидний ºâºã
äýýäñèéíõýý àìüäðàëûí õýâ ìàÿã,
íºõöºë áàéäàë, улс төрийн
бодлого, байлдан дагуулал нь
ýäèéí çàñãèéí шинэчлэл õàðèëöàà
,íèéãìèéí,ñî¸ë áîëîâñðîëûí
õºãæëилд хэрхэн нөлөөлж буй
îíöëîãèéí òàëààð òàíèí ìýäýæ
óëàìæëàë øèíý÷ëýëèéã îð÷èí ¿åèéí
íèéãýìòýéãýý õàðüöóóëàí ä¿ãíýæ
ñóäàëíà.
Çîðèëãûíõýðýãæèë
ò
ªìíºõõè÷ýýëýý
áàòàòãàõ
Õàìòàð÷
øèíý ìýäëýãá¿òýýíý
Áàãààðõàìòàð÷àíàëèç
ä¿ãíýëòõèéíý
Ãàçðûí çóðàãàøèãëàí
ãýðèéíäààëãàâàð
ã¿éöýòãýíý
Òýð ¿åèéíáîäèò
àìüäðàëòàéòàíèëöàíà
22
МОНГОЛЧУУД ЭВЛЭРСЭН ҮЕДЭЭ ХҮЧТЭЙ.
• XIII зууны эхэн үеийн дэлхий ертөнц ба
монголчууд
• Хамаг Монголын ханилаг сэргэсэн нь
• Их Монгол улс байгуулагдсан нь
• Их Монгол улсын төрийн бодлого
• Чингисийн гадаад бодлого
• Дүгнэлт
ÄÝËÕÈÉ ÄÀÕÈÍ
Õèëëýæ áóé óëñóóä:
Õÿòàä-2 õýñýã
Òàíãóä
Õîðåçì /øàøíû çºð èë /
XIII çóóíû ýõýí ¿åä äýëõèé äàÿàðàà äàéí
ñàìóóíòàé, òàéâàí áóñ ¿å áàéâ
ÕÀÌÀÃ ÌÎÍÃÎËÛÍ ÕÀÍËÈÃ ÑÝÐÃÝÑÝÍ ÍÜ
1162 îíä Òýì¿¿æèí Îíîí ìºðíèé Äýë¿¿í áîëäîãòÅñ¿õýé áààòðûí óóãàí õ¿¿ áîëæ ìýíäýëñýí.
Òýì¿¿æèí Æàìóõà
1189 îíä Õàð ç¿ðõíèé Õºõ íóóð ãýäýã ãàçàðÀëòàí, Õó èð, Ñà à áýõè, Òàé ó çýðýã ÕàìàãÌîíãîëûí íºëºº á¿õèé õ¿ì¿¿ñèéã õóðàëäóóëàíÒýì¿¿æèíä “ èíãèñ” öîë îëãîñîí.
Õàìàã Ìîíãîëûí õàíëèã ñýðãýñýí íü Èõ Ìîíãîë óëñáàéãóóëàãäàõ öºì íü áîëñîí.
1206 îíä Îíîí ìºðíèé ýõýíä Ìîíãîë íî¸äûí Èõ õóðàëäàéõóðàëäàæ Èõ Ìîíãîë óëñ áàéãóóëàãäñàíûã äàÿàðîëîíä òóíõàãëàí çàðëàæ, Èõ õààíûã ºðãºìæëºâ.
1206 îíû áàéäëààð :
Áàéãàëü íóóð
ÀëòàéíÕÿíãàíû
íóðóó íóðóó
Öàãààí õýðýì
1206 ÎÍÛ ¿ÅÈÉÍ ÌÎÍÃÎË ÓËÑ
ÈÕ ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÁÀÉÃÓÓËÀÃÄÑÀÍÀÀÐ
Äàéí äàæèí íàìäàæ, ýäèéí çàñàã ñýðãýí,
èë¿¿ äýâøèëòýò íèéãìèéã áàéãóóëàõ áîëîìæ
íýýãäñýí.
Íóòàã äýâñãýð, õèë õÿçãààð á¿ðýëäýí òîãòîæ
óëìààð Ìîíãîë óãñààòàí á¿ðýëäýâ.
Öýðãèéí àäâàð ºññºíººð òóñãààð òîãòíîëîî
õàìãààëàõ áàòàëãààòàé áîëîâ.
Óéãàðæèí ìîíãîë áè ãèéã òºðèéí áè èã áîëãîæ
ò¿¿õ øàøòèðàà áè èæ ¿ëäýýõ áîëîâ.
Óëñûí äîòîîä, ãàäààä õýðãèéã “Èõ çàñàã”
õóóëèéí õ¿ðýýíä øèéäâýðëýõ áîëîâ.
• Òºðèéí äýýä ýðõ
• Õààíû ¿ã õóóëüÕààí
• Õààíä ºðãºìæëºõ
• Õàðü îðîíòîé íàéðàìäàõ, äàéòàõÈõõóðàëäàé
• Àëñûí õàðààòàé çºâ áîäëîãîÑýöäèéíçºâëºë
Ñýöäèéíçºâëºë
Øàäàðñàéäóóä
Äàðõäóóä
Àõìàäóóä
Òºðèéíáýõè
Èõ õààí òîìèëíî.
/Ìóõóëàé, Áîðîõóë,
Áîîð è, óëóóí/
Áîîð è, Çýëìý,
Áîðîõóë, Ñîðõîí
øàð
Öàãààí õóâöàñ ºìñºíº.
Äàéí õèéõ ñàéí ºäºð
ñîíãîíî./Óñóí ºâãºí/
Óëñûí ýõ, õàòàä
áîëîí èõ
ìýðãýä¿¿ä
èíãèñ õààíû 9 ºðëºã
Ìóõóëàé
Áîîð è
Øèõèõóòàã
Ñîðõîí øàð
Ñ¿áýýäýé
Çýâ
Áîðîõóë
Õàð õýð¿ãý
óó ìýðãýí
ĺðâºí íîõîñ
Õóáóëàé
Çýëìý
Çýâ
Ñ¿áýýäýé
Óëñûí âàí-õýðýãæ¿¿ëýã / Ãî
âàí Ìóõóëàé/
Óëñûí çàðãà - ø¿¿õ á¿õ ýðõ
/Øèõèõóòàã/
o èíãèñ õààí ýðò ¿åýñ óëàìæèëæ èðñýí ìÿíãàíûñèñòåìèéã óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîæ óëñàà 95 ìÿíãàòàä õóâààâ.
o Áàéíãèéí àðìèéã áèé áîëãîæ öýðãèéí áîäëîãîáîëîâñðóóëàõ “Èëäý ” õýìýýõ ãàçðûã áàéãóóëæýý.
o Åðºíõèéä íü óëñàà 3 õóâààí
Òºâ ----- Íààÿà
Áàðóóí--- Áîîð è óäèðäàæ áàéâ.
Ç¿¿í------Ìóõóëàé
ÃÀÄÀÀÄ ÁÎÄËÎÃÎ
Ýðõ òýãø õàðèëöàà òîãòîîõ
ºëººò õóäàëäààã õºãæ¿¿ëýõ
Ãàäààä àþóëã¿é áàéäëàà
áàòàëãààæóóëàõ
Ýë òºëººëºã èëãýýí, íàéðàìäàëò õàðèëöàà
áàéãóóëàõ
ÈÕ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÄÀÉÍ ÒÓËÀÀÍ ÕÈÉÑÝÍ
ÈÃËÝË¿¿Ä
ÓÌÀÐÄ ÀËÒÀÍ ÓËÑÛÃ ÝÇÝËÑÝÍ ÍÜ
Ýë èëãýýñýí áîëîâ òàòãàëçñàí, ìºí õóäàëäàààðèëæààã õààí áîîãäóóëæ áàéâ.
1211 îíä èíãèñ õààí èõ öýðýã õºäºëãºñíººð 23 æèëèéí äàéíû ýõëýë áîëîâ.
2 çàìààð öýðãýý õóâààæ íýãèéã íü èíãèñººðºº, íºãººã íü Ìóõóëàé, Çýâ íàð óäèðäæýý.
1213, 1214 îíä äàõèí öýðýã õºäºëãºæ 1215 îíäÆ¿íä¿ (Áýýæèí) õîòûã ýçëýí àâàâ.
1217 îíû 8 ñàðä ¿ëäñýí ãàçðûã ýçëýõ ¿¿ðãèéãÌóõóëàéä äààëãàæ, íóòàã áóöàâ.
ÕÎÐÅÇÌ ÓËÑÛÃ ÁÀÉËÄÀÍ ÄÀÃÓÓËÑÀÍ ÍÜ
1217 îíä èíãèñ õààí Óõóíà òýðã¿¿òýé 450õ¿íèéã õóäàëäàà õèéëãýõýýðèëãýýñýí.Õóäàëäàà äûã Îòðàð õîòîä î èõîäõîòûí äàðãà Èíàë óã òýäíèéã õºíººæýý.
1218 îíä äàõèí èë èëãýýí áóðóóãààõ¿ëýýõèéã øààðäàâ.̺í ýë íàðààñ õî¸ðûã íüàëæ, íýãèéã íü äîðîìæëîîí áóöààâ.
1218 îíä èíãèñ õààí Èõ õóðàëäàéõóðàëäóóëæ òºðèéí õýðãèéã Îò èãèí íî¸íä,ãîâèîñ ºìíºõ Õàòàí ãîë õ¿ðòýëõèéã ã¿íæÀëàãáýõèä õàðèóöóóëàâ.
ÕÎÐÅÇÌ ÓËÑÛÃ ÁÀÉËÄÀÍ ÄÀÃÓÓËÑÀÍ ÍÜ
Õîðåçì óëñûã áàéëäàõäàà èíãèñ õààí ìýðãýí çºâëºãÅëþé óàé, 4 õ¿¿, Áîîð è, Ñ¿áýýäýé, Øèõèõóòàã, Çýâ,Õóëàí íàðûã äàãóóëàí ÿâñàí.
èíãèñ õààíû öýðãèéí òîî 150-200ìÿíãà îð èì áàéñàíãýñýí áàðèìò áàéäàã.
1218 îíä öýðãýý 2 õýñýã áîëãîí ýë èéã íü õºíººñºí Îòðàðõîòûã ýçëýí, Èíàëöóêèéã àëæ, õîòûã ¿íñýí òîâîðãîáîëãîâ.
ͺ㺺 õýñýã íü 1218 îíä Äîëîîí ìºðºí, 1219-1222 îíä Áóõàð,Ñàìàðêàíä, Óðãåí õîòûã ýçëýí àâ ýý.
1221 îíä Çýâ, Ñ¿áýýäýé Ìóõàìåäèéã ìºðäºí õººõèéí õàìòÀçåðáàéäæí, ÿðæèéã ýçëýâ.
1223 îíä Êàëêà ãîëûí õºâººí äýýð Îðîñûí âàíãóóäûã áóòöîõèâ.
ÒÀÍÃÓÄÛÃ ÝÇÝËÑÝÍ ÍÜ
1225 îíä èíãèñ õààí ýõ íóòàãòàà áóöàæ èðýýä, íàìàð íü100000 öýðýãòýé, Òàíãóäðóó õºäºëæýý.
1226 îíä öýðãýý 2 õýñýã áîëãîí Ç¿¿í ãàðûã èíãèñ ººðººóäèðäàí õóäàëäààíû òîìîîõîí òºâ áîëîõ Ñèëÿí õîòûãáóóëãàí àâàâ.
Áàðóóí ãàðûí öýðýã íü Ò¿ðýìãèé áàëãàñûã ýçëýí àâ1227 îíû 1 ñàðä ßðãàé õîòîä äºõºæ î èâ. Ãîë õ¿ íüÒ¿ðýìãèé áàëãàñàíä íýãýíò öîõèãäñîí, íèéñëýëýý áàãàõ¿ ýýð õàìãààëæ áàéñàí òóë Òàíãóä óëñ ÿëàãäàâ.
èíãèñ õààí àðãûí òîîëëûí 1227 îíû 8 äóãààð ñàðûí 25-íûºäºð øàðõíû õàëóóíààð òààëàë òºãñ ýý.
ЧИНГИС ХААНЫ БАЙЛДАН ДАГУУЛАЛ
МЯНГАНЫ ТҮҮХЭН ХҮН ЧИНГИС ХААН
Òýì¿¿æèí ãýð á¿ëýý õàìãààëàõ,
áóòàðñàí óëñàà öóãëóóëàõ, óëìààð
ýñãèé òóóðãàòíàà íýãòãýõã¿éãýýð
ìîíãîë óóä îðøèí òîãòíîæ àäàõã¿é
ãýäãèéã ÿñ ìàõàíäàà òóëòàë îéëãîñîí
õ¿í áàéâ.
èíãèñ õààíû ãîë çàð èì íü îëíîîñ îëîí,
öººíººñ öººí ãàðç ó èðíà ãýæ ¿çýæ íÿãò
íàðèéí áîëîâñðóóëñàí ñòðàòåãè,
òàêòèêèéí à ààð äàéí òóëààíààñ
õîõèðîë áàãàòàé ãàðäàã áàéñàí ÿâäàë
þì.Ýíý áîë öýðãèéí æàíæíû ãàéõàìøèãò
àíàð áîëíî.
1206 ÎÍ , 1227 ÎÍÛ ÕÀÐÈÖÓÓËÑÀÍ ÁÀÉÄÀË
ДҮГНЭЛТ
• МЭ XII зуунаас МЭ ХIII зуунБид ямар он
цагаар аялсан
бэ ?
• Гурван голын савБид ямар газар
нутгаар аялсан бэ ?
• Чингис хаан болон бусадБид энэ түүхийг үзсэнээр ямар
хүмүүстэй танилцсан бэ?
• Монголын нууц товчоо
• Судрын чуулганБид ямар түүхэн
сурвалжтай танилцсан бэ ?
• Уугуул нутгаа эрхэмлэх
• Үндэс язгуураа дээдлэх
• Удам угсаагаа хадгалах
Бид ямар түүхэн сургамж авсан
бэ ?
ГЭРИЙН ДААЛГАВАР “ГЭР ТЭРЭГ” ЭССЭ БИЧИХ
