ölçme

1. TALALI RETMDE LER LME TEKNKLER Do. Dr. Hac SALAM KONYA, 2010

2. II NSZ lme mhendislik uygulamalarnda, uygulamal bilimlerde ve ayrca gnlk hayatta her alanda sklkla karlatmz bir ilemdir. Salkl bir deerlendirme iin tolerans snrlar dhilinde doru lm yapmak, bunun iin de l ve kontrol aletlerini tanmak, lme metotlar gelitirmek ve uygulamak gerekir. Gelien imalat teknolojisi ve artan retim hz, hzl ve gvenilir bir lmeyi gerektirir. lme Bilimi (Metroloji) kalite kontroln temel unsurundan birini tekil eder. Yeni teknoloji ve retim metotlar ile daha hzl ve hassas retim, retilen paralarn lsnn, dier bir ifadeyle kalite kontrolnn gvenilir, kalite standartlarna uygun ve ekonomik olarak yaplmasn zaruri klmaktadr. Belirlenen kalite seviyesinin srdrlmesi, i paralarnn periyodik olarak kalibre edilmi l ve kontrol aletleri ile uygun lme teknikleri kullanlarak llmesine baldr. retim mhendisliindeki gelimeler metrolojideki gelimelerden ayr tutulamaz. l ve kontrol aletleri endstriyel taleplere gre eitli prensip ve mekanizmalara gre tasarlanmakta olup, veri depolama, karlatrma vb. ilemleri iin bilgisayar desteine ihtiya duyulmaktadr. Son zamanlarda kiisel faktrlerin lme ve kontrol zerindeki etkilerini azaltmak iin temassz ve otomatik lmler yaygnlamaktadr. Bu kitabn gayesi, rencilere ve endstride mhendislik lmleri ile uraanlara, bir cetvelle lmden koordinat tezghlar ile lme kadar dorusal, asal, profil, yzey taml, vida, dili lm ve takm tezgahlarnn snanmas gibi alanlarda kullanlan l- ve kontrol aletlerini tantmak, alma prensiplerini ve kullanmlarn kavratmak ve lmle ilgili problemlerine zmler sunmaktr. Bunu salamak iin konu ile ilgili alanlarn lme prensiplerininin dayand temel fizik, geometri, matematik ve mekanizma teknikleri hakknda bilgi sahibi olmalar gerekir. Eserin Mhendislik ve Teknik Eitim Faklteleri Makine Blmlerinde ve Meslek Yksek Okullar Makine, Makine Resim, Metal ve Motor Programlarnda ders kitab olarak, talal retim ve kalite kontrolle ilgili alanlarda Mhendis, Teknik retmen, Tekniker ve dier teknik personele kaynak kitap olarak faydal olaca kanaatindeyim. 19 yldr yrtmekte olduum leri lme Teknikleri dersi ders notlarm, bilgi ve tecrbelerimi de katarak imalat sektrne bir kitap olarak sunmay istedim. Kitabn birtakm eksikliklerinin olaca tabiidir. Bu hususta meslektalarmn yapaca tenkid ve tavsiyelerin takdirlerinden nde kabul grecei ve eserin yeterli hale gelmesine katks muhakkaktr. Bu kitabn hazrlanmasnda yardmlarn esirgemeyen r. Gr. Gkhan YALINa ve kitabn basmn yapan S.. Basm-Yaym Atlyesi alanlarna kranlarm arzederim. Eserin rencilere ve ilgili teknik personele beklenen hizmeti vermesi en byk temennimdir. Konya, ubat 2009 (1. Bask) e-posta: [email protected] Do. Dr. Hac SALAM

3. III KNC BASKI N NSZ leri lme Teknikleri meslek dersi olarak Meslek Yksek Okullar Makine Metal ve Makine Resim gibi metal ilemeye dayal programlarn deitirilen yeni mfredat programlarnda da muhafaza edilmi olup, dersin mana ve ehemmiyeti teyit edilmitir. lme tamlnn nano seviyesine eritii ve talal retimin her geen zamanda tolerans aralnn daraltld ve kalite seviyesinin buna bal olarak srekli ykseldii grlmektedir. Kitabn bu bakmdan rencilere faydal olmas ve beklenen karl grmesi zerine yeni basksnn yaptrlmasna karar verilmitir. Yeni baskda btn kitap gzden geirilerek gerekli dzeltmeler yaplm, Otomatik lme ve Kalibrasyon konular eklenmi, ematik grnleri verilen l aletlerinin yanlarnda fotoraflar da konmu ve ayrca blmlerin sonlarna sorular ilave edilmitir. Burada kitap iindeki izimlerin yaplmasnda gayret gsteren r. Gr. Gkhan YALINa, kitab baskya hazrlayan Sayn r. Gr. Sedat ENOLUna ve dier matbaa alanlarna teekkr bir bor bilirim. Kitabn beklentileri karlayacan mit eder, ilgililerin mspet tenkit ve tavsiyelerini takdirle karlarm. Gayretten murat milletimizin bilim ve endstri hayatna bir nebze de olsa hizmet etmek, ykselen bayrakta tutan bir el olmaktr. Konya, ubat 2011 (2. Bask) e-posta: [email protected] Do. Dr. Hac SALAM

4. IV NDEKLER NSZ...................................................................................................................................II NDEKLER.....................................................................................................................IV EKLLER ...........................................................................................................................XI TABLOLAR...................................................................................................................... XIX 1. BLM LME BLM ve KALTE KONTROL.......................................... 1 1.1. LME BLMNN KALTE KONTROLDEK YER ve NEM........................ 1 1.1.1. Kalite Kontrolnn Hedefleri............................................................................... 2 1.1.2. Kalite Kontrol in Gerekli artlar..................................................................... 3 1.1.2.1. Uygun l ve kontrol aletlerini kullanmak.................................................. 3 1.1.2.2. Uygun ara ve cihazlar kullanmak............................................................... 3 1.1.2.3. Takm tezghlarnn periyodik muayenesi .................................................... 3 1.1.2.4. Kayt tutma.................................................................................................... 3 1.1.2.5. Bir Metroloji Laboratuarnn tesis edilmesi .................................................. 4 1.2. LME BLM (METROLOJ) ............................................................................... 4 1.2.1. lme Aletlerinin Tarihi Geliimi ....................................................................... 4 1.2.2. lme Biliminin Yeri Ve nemi ......................................................................... 6 1.3. RETMDE LME ................................................................................................. 8 1.3.1. Girdilerin Kontrol............................................................................................... 9 1.3.2. retim Sresince lme ve Kontrol .................................................................. 10 1.3.3. Kontrol Noktalarnn Tespiti .............................................................................. 10 1.4. DORUSAL LMLERN ESASLARI.............................................................. 11 1.4.1. Temel Metrolojik Kavramlar.............................................................................. 11 1.4.2. lme Metotlar ve Aralarnn Snflandrlmas.............................................. 13 1.4.2.1. lme metotlar........................................................................................... 13 1.4.2.2. lme aralar ............................................................................................. 15 1.5. LME ALETLERNN TEMEL METROLOJK KARAKTERSTKLER ....... 16 2. BLM BOYUT LM............................................................................ 19 2.1. UZUNLUK LM BRM .................................................................................. 19 2.2. LME HATALARI................................................................................................ 23 2.2.1. Telafi Edilebilen Hatalar .................................................................................... 23 2.2.1.1. l aletinin yanl okunmas..................................................................... 23 2.2.1.2. Aritmetik hatalar.......................................................................................... 23 2.2.1.3. Ayarlama hatalar ........................................................................................ 23 2.2.1.4. evre artlarndan kaynaklanan hatalar ...................................................... 25 2.2.1.5. Elastik deformasyon yznden hatalar........................................................ 26 2.2.2. Telafi Edilemeyen Hatalar.................................................................................. 29 2.2.2.1. Taksimat hatalar......................................................................................... 29 2.2.2.2. Okuma/lme hatalar ................................................................................. 29 2.2.2.3. lm hatalar............................................................................................. 30 2.2.3. Bileik Hatalar.................................................................................................... 31

5. V 2.2.4. lm belirsizlii............................................................................................... 32 2.3. LME METOTLARI............................................................................................. 33 2.3.1. Dorudan lme ................................................................................................ 33 2.3.2. Dolayl lme .................................................................................................... 33 2.4. BOYUTSAL LMEDE BAZI TPK UYGULAMALAR ................................... 34 2.4.1. Bir Makara ile Uzunluk lm........................................................................ 34 2.4.2. aptan Kk Cetvel le Bir apn lm...................................................... 35 2.4.3. ap lme...................................................................................................... 36 2.4.3.1. ki bilye ile lme:....................................................................................... 36 2.4.3.2. Drt bilye ile lme:.................................................................................... 36 2.4.4. Yarap lme.................................................................................................... 37 2.4.4.1. Hassas apta iki makara ile yarap lm................................................ 37 2.4.4.2. Sabit silindirli lme aleti ile yarap lm:............................................ 38 2.4.5. A lme........................................................................................................... 38 2.4.5.1. Makaralar yardmyla a lm: .............................................................. 38 3. BLM UZUNLUK L ALETLERNN TASARIMI VE KULLANIMI 41 3.1. UZUNLUK L ALETLERNN TASARIMI .................................................... 41 3.1.1. Byltme (Duyarllk) Derecesi ......................................................................... 44 3.1.2. Hassasiyet........................................................................................................... 45 3.1.3. Tekrarlanabilirlik................................................................................................ 46 3.1.4. Hareketli Paralarn Ataleti................................................................................ 47 3.2. KNEMATK PRENSPLER .................................................................................. 48 3.2.1. Tam Bir Tahdidin Salanmas............................................................................ 49 3.2.2. Bir Serbestlik Derecesi....................................................................................... 51 3.3. L ALETLERNN KULLANIMI VE BAKIMI ............................................... 52 3.3.1. lme Kurallar.................................................................................................. 52 3.3.2. l Aletlerinin Bakm ..................................................................................... 54 4. BLM UZUNLUK L ALETLER.......................................................... 55 4.1. BLNTSZ L ALETLER ........................................................................ 55 4.1.1. Pergel.................................................................................................................. 55 4.1.2. D ve ap Kumpaslar .................................................................................. 56 4.1.3. ift zellikli Kumpas ......................................................................................... 57 4.2. BLNTL L ALETLER........................................................................... 58 4.2.1. elik Cetveller.................................................................................................... 58 4.2.1.1. Gzlem hatalar ........................................................................................... 59 4.2.1.2. Kullanm hatalar......................................................................................... 60 4.2.1.3. Operatr nyarg hatalar............................................................................. 60 4.2.2. erit Metreler...................................................................................................... 61 4.2.3. Katlanr Metre .................................................................................................... 62 4.2.4. ekme l Cetvelleri....................................................................................... 62 4.2.5. Derinlik lme aleti............................................................................................ 63 4.2.6. Birleik (kombine) l aleti.............................................................................. 64

6. VI 4.2.6.1. Gnye bal............................................................................................... 64 4.2.6.2. Merkezleme gnyesi bal........................................................................ 65 4.2.6.3. A gnyesi bal...................................................................................... 65 4.3. VERNYE TAKSMATLARI .................................................................................. 66 4.3.1. Metrik Sistem Verniye Taksimatlar .................................................................. 67 4.3.1.1. 1/10 Verniye................................................................................................ 67 4.3.1.2. 1/20 Verniye................................................................................................ 67 4.3.1.3. 1/50 Verniye................................................................................................ 68 4.3.2. Parmak Sistem Verniye Taksimatlar................................................................. 69 4.3.2.1. 1/64 Verniye .............................................................................................. 69 4.3.2.2. 1/128 Verniye ............................................................................................ 69 4.3.2.3. 1/192 Verniye ............................................................................................ 70 4.3.2.4. 1/1000 Verniye .......................................................................................... 70 4.4. KUMPASLAR .......................................................................................................... 71 4.4.1. Srmeli Kumpaslar............................................................................................. 71 4.4.2. Derinlik Kumpaslar........................................................................................... 73 4.4.3. Modl Kumpaslar.............................................................................................. 73 4.4.4. zel Kumpaslar.................................................................................................. 75 4.4.5. Srgl Kumpaslarla lme .............................................................................. 77 4.4.5.1. Srgl kumpaslarn kullanmnda dikkat edilecek hususlar...................... 77 4.4.5.2. Srgl kumpaslarla lmede dikkat edilecek hususlar.............................. 77 4.4.6. Kumpaslarda Grntleme Sistemleri ............................................................... 83 4.4.6.1. Kadranl gstergeler .................................................................................... 83 4.4.6.2. Saysal gstergeler....................................................................................... 83 4.5. MKROMETRELER................................................................................................. 84 4.5.1. D ap mikrometreleri....................................................................................... 84 4.5.2. ap Mikrometreleri........................................................................................ 89 4.5.2.1. -ap lmnde lme hatalar ................................................................ 92 4.5.3. Derinlik Mikrometreleri ..................................................................................... 95 4.5.4. zel Mikrometreler............................................................................................ 95 4.6. KALBRASYON ...................................................................................................... 99 4.6.1. Kumpaslarn kalibrasyonu.................................................................................. 99 4.6.2. Mikrometrelerin kalibrasyonu.......................................................................... 102 4.7. MHENGR............................................................................................................. 105 5. BLM KOMPARATRLER ......................................................................... 109 5.1. YKSEK HASSASYETTE KOMPARATRLER.............................................. 109 5.1.1. Eden-Rolt Komparatr (1/1.000.000) ............................................................ 109 5.1.2. Brookes Seviye Komparatr .......................................................................... 112 5.1.3. Sigma Komparatr ......................................................................................... 114 5.1.4. Johansson Mikrokatr .................................................................................... 117 5.2. GENEL LM KOMPARATRLER............................................................... 118 5.2.1. Mekanik Komparatrler ................................................................................... 119

7. VII 5.2.2. Komparatrlerin Kullanm Alanlar ve lm Metotlar................................. 122 5.2.2.1. Dorusallk................................................................................................ 123 5.2.2.2. Yuvarlaklk ve silindirik yzeylerin eksenel dorusall......................... 124 5.2.2.3. Yzeylerin paralellik kontrol................................................................... 125 5.2.2.4. Silindirik yzeylerin merkez birlii kontrol............................................ 126 5.2.2.5. Silindirik para fatura ve aln yzeylerinin eksene gre diklik kontrol .. 127 5.2.3. Optik Komparatrler ........................................................................................ 130 5.2.4. Pnmatik Komparatrler.................................................................................. 134 5.2.4.1. Geri-tepme basnl komparatrler............................................................ 135 5.2.4.2. Hava ak tipi pnmatik komparatrler..................................................... 142 5.2.4.3. lme balklar ........................................................................................ 143 5.2.5. Pnmatik Komparatr lm Uygulamalar ................................................... 144 5.2.6. Akkan Yer-Deitirmeli Komparatrler........................................................ 146 5.2.7. Elektrikli Komparatrler .................................................................................. 147 5.2.8. Elektronik Komparatrler................................................................................. 148 6. BLM AISAL LME ............................................................................. 153 6.1. NVERSAL AI GNYES........................................................................... 153 6.2. SNS CETVEL............................................................................................... 154 6.3. KONK MASTARLARIN LM............................................................... 159 6.3.1. D Koniklerin lm .............................................................................. 160 6.3.1.1. Konik lme makinesi........................................................................ 161 6.3.2. Koniklerin lm................................................................................. 162 6.3.3. Kk apl Konik Deliklerin lm...................................................... 163 6.4. SU TERAZS.................................................................................................... 164 6.4.1. Klinometre.................................................................................................. 167 6.5. OPTK ALETLERLE AI LM .............................................................. 168 6.5.1. Mikro-Optik Oto-kolimatr........................................................................ 169 6.5.2. A Dektoru................................................................................................ 174 6.5.3. A Mastarlar............................................................................................. 176 6.5.4. Ayarlama Teleskobu................................................................................... 177 6.6. DARESEL BLNT..................................................................................... 178 6.6.1. Blntl Cam Taksimatlarnn Montaj ................................................... 178 6.6.2. Dairesel Blntl Taksimatlarn Kalibrasyonu........................................ 180 6.6.3. Yksek tamlkta bir okgenin kalibrasyonu............................................... 182 7. BLM PROFL LM .......................................................................... 185 7.2. REFERANS YZEYLER (PLEYTLER) ........................................................ 185 7.3. DORUSALLIK LM ............................................................................. 186 7.4. DZLEMSELLK LM ........................................................................... 190 7.5. DKLK (KARESELLK) LM................................................................ 191 7.5.1. Dokunma metodu ile diklik lm........................................................... 193 7.5.2. Optik Metot ile Diklik Kontrolu................................................................. 196 8. BLM IIK DALGA BOYLARI VE GRM .......................................... 199

8. VIII 8.2. TEK RENKL IINLAR.................................................................................... 201 8.3. OPTK DZLEMLE DZLEMSELLK KONTROL ................................... 204 8.4. ENTERFEROMETRELER................................................................................ 210 8.4.1. Lazer Enterferometresi............................................................................... 213 8.5. OPTK PROJEKTRLER................................................................................. 216 8.6. TAKIMCI MKROSKOBU............................................................................... 218 9. BLM DORUSAL (LNEER) LME..................................................... 221 9.2. KALINLIK MASTARLARI.............................................................................. 221 9.2.1. Mastarlarnn Muhafazas ve Kullanm..................................................... 226 9.3. UZUNLUK UBUKLARI ................................................................................ 227 9.4. SINIRLAR VE SINIR MASTARLARI............................................................. 228 9.4.1. Tolerans ve l Snrlar .......................................................................... 229 9.4.1.1. Tek tarafl snrlar............................................................................... 230 9.4.1.2. ki tarafl snrlar................................................................................. 231 9.4.2. Altrma Yapma ........................................................................................ 231 9.4.3. Semeli Montaj........................................................................................... 232 9.5. LMTLER VE ALITIRMA SSTEMLER .................................................... 233 9.5.1. Normal Delik Sistemi................................................................................. 234 9.5.2. Normal Mil Sistemi.................................................................................... 234 9.5.3. ISO Snr lleri ve Altrmalar.............................................................. 235 9.5.4. Tolerans Kaliteleri...................................................................................... 236 9.5.5. Taml yiletirmek in Boyutlandrma................................................... 239 9.6. GEOMETRK TOLERANSLAR....................................................................... 242 9.7. SINIR MASTARLARI....................................................................................... 245 9.7.1. Mastar Toleranslar..................................................................................... 250 9.7.2. Anma Pay ............................................................................................... 251 9.8. LMEDE TAYLOR PRENSB..................................................................... 253 9.9. MASTAR ETLER ...................................................................................... 256 9.9.1. Tampon Mastarlar ...................................................................................... 256 9.9.2. atal/Bilezik Mastarlar............................................................................... 258 9.9.3. ablon Mastarlar ....................................................................................... 259 9.9.4. Konik Snr Mastarlar................................................................................ 263 9.9.5. Vida Dii Snr Mastarlar .......................................................................... 265 9.9.5.1. Vida snr mastarlar iin mastar toleranslar ..................................... 267 9.9.5.2. Vida dileri iin referans mastarlar .................................................... 268 9.10. ZEL MASTARLAR .................................................................................... 268 9.10.1. Delik Derinlik Mastarlar ........................................................................... 268 9.10.2. Byk D Kavislerin lm ................................................................... 269 9.11. MASTAR MALZEMELER.......................................................................... 271 10. BLM TAKIM TEZGHI METROLOJS ............................................. 275 10.1. AYARLAMA TESTLER ............................................................................. 276 10.1.1. Tesisat Dzeyi in Testler......................................................................... 277

9. IX 10.1.2. Mili Testleri............................................................................................ 278 10.1.3. Dorusallk Testi........................................................................................ 280 10.1.3.1. Oto-kolimatr ile dorusallk testi ..................................................... 280 10.1.3.2. Kama metodu ile dorusallk testi...................................................... 283 10.1.3.3. ki u noktasndan geen doruya gre dorusallk testi ................... 286 10.1.3.4. En kk kareler metodu ile dorusallk testi.................................... 288 10.1.4. Dzlemsellik Testi...................................................................................... 290 10.1.5. Diklik Testi................................................................................................. 293 10.2. TEMEL AYARLAMA TESTLER ............................................................... 296 10.2.1. Tablalar ve Kaytlar.................................................................................... 297 10.2.2. Milleri..................................................................................................... 298 10.2.3. Dier zelliklerle Bantl Mili-Eksen Ayar....................................... 299 10.2.4. Performans Testleri .................................................................................... 301 11. BLM VDA DLERNN LM.................................................... 303 11.1. GR.............................................................................................................. 303 11.2. DST APININ LLMES.............................................................. 304 11.3. DDB APININ LLMES ................................................................ 305 11.4. D PROFLNN LLMES .................................................................. 306 11.4.1. Vida Dii Projeksiyonu ile Profil As lm........................................ 307 11.4.2. Mikroskopla Profil As lm .............................................................. 308 11.4.3. Profil/Br As Hatalarnn Etkisi......................................................... 310 11.5. VDA DLERNDE ADIM HATALARI .................................................... 312 11.5.1. Adm Hatas Tipleri.................................................................................... 312 11.5.1.1. lerleyen/artan adm hatas ................................................................. 312 11.5.1.2. Periyodik adm hatas ......................................................................... 313 11.5.1.3. Vida lakal ..................................................................................... 313 11.5.2. Adm Hatasnn llmesi ......................................................................... 314 11.5.3. Adm Hatalarnn Etkileri........................................................................... 315 11.6. BR APININ LM ...................................................................... 316 11.6.1. deal Tel apnn Tespiti ve Teller zerinden lme ............................... 318 11.7. VDA BLEZK/ATAL MASTARLARIN LM............................... 320 12. BLM YZEY TAMLIININ LM............................................... 323 12.1. YZEY YAPISININ ETD....................................................................... 325 12.1.1. TS 2040a Gre Yapm Resimlerinde Yzey Yapsnn Gsterilmesi....... 329 12.2. YZEY YAPISI ETDNDE KULLANILAN METOTLAR.................... 329 12.2.1. Dokunma Metotlar .................................................................................... 330 12.2.2. Kontrol nesi Kullanan Metotlar .............................................................. 330 12.2.2.1. Tomlinson yzey lm cihaz........................................................... 331 12.2.2.2. Taylor-Hobson Talysurf lm cihaz............................................ 334 12.2.3. Optik Metotlar............................................................................................ 335 12.2.3.1. Yzeye dikey bir ynde ett yaplmas .............................................. 335 12.3. GRM MKROSKOBU............................................................................. 337

10. X 12.3.1. Kopya Metotlar ......................................................................................... 339 12.4. YZEY YAPISININ SAYISAL DEERLENDRMES............................. 340 12.4.1. Ortalama Przllk (Ra/CLA).................................................................. 340 12.4.2. Tepeden Dibe Ykseklik Deeri (Rz/ Rt)................................................... 342 12.4.3. Ortalama Karekk Deeri (Rs, r.m.s.)........................................................ 343 12.5. YUVARLAKLIIN DEERLENDRLMES ............................................ 344 12.5.1. Yuvarlaklk Test Cihazlar ......................................................................... 344 12.5.2. Yuvarlaklk Test Cihazlar in Yataklamalar............................................ 346 12.5.2.1. ve dnme ekseninin ayar............................................................... 346 12.5.2.2. lme cihaz....................................................................................... 346 12.5.2.3. Kayt cihaz......................................................................................... 347 12.5.3. Yuvarlaklk Hatalarnn Deerlendirilmesi................................................ 347 12.5.3.1. Tampon mastar merkezi (PGC).......................................................... 348 12.5.3.2. Bilezik mastar merkezi (RGC)........................................................... 349 12.5.3.3. Minimum blge merkezi (MZC)........................................................ 349 12.5.3.4. En Kk Kareler Merkezi (LSC)...................................................... 349 12.5.4. Merkez Birlii/Emerkezlilik..................................................................... 351 13. BLM DL LM........................................................................... 353 13.1. EVOLVENT ERS VE FONKSYONU ................................................... 354 13.2. DLLER LE LGL TANIMLAR ............................................................ 355 13.3. HELS DLLER.......................................................................................... 359 13.4. DL LM ........................................................................................... 361 13.5. DLLERDE YUVARLANMA TESTLER................................................ 361 13.5.1. ift Tarafl Br Yzeyi Testleri ............................................................. 361 13.6. D KALINLII LM.......................................................................... 364 13.6.1. Blm Dairesinde Dili Kalnl............................................................... 364 13.6.2. Sabit Kiri lm Metodu ......................................................................... 365 13.6.3. Temel Teet lm Metodu ...................................................................... 367 13.7. MAKARALAR ve BLYELER ZERNDEN LME .............................. 371 13.8. DL ADIMI LM .............................................................................. 373 13.8.1. Diten Die Adm lm ......................................................................... 373 13.8.2. Kmltif Adm Hatasnn lm ........................................................... 375 13.9. EVOLVENT FORMUNUN TEST EDLMES............................................. 376 13.10. DZ DLLERDE MSAADE EDLEN HATALAR ............................... 377 14. BLM BLGSAYAR DESTEKL LME ............................................. 379 14.1. KOORDNAT LME TEZGHLARI....................................................... 379 14.1.1. Mekanik Prob ............................................................................................. 382 14.1.2. Dokunmatik Triger Prob ............................................................................ 383 14.1.3. lme Prensipleri....................................................................................... 384 14.1.3.1. KT ile basit bir lme...................................................................... 385 14.2. OTOMATK LME VE KONTROL ......................................................... 389 KAYNAKLAR................................................................................................................... 395

11. XI EKLLER ekil 2.1 izili standardn genel formu................................................................................ 21 ekil 2.2 Ayarlama hatalar.................................................................................................. 24 ekil 2.3 Kumpas ve mikrometre okumada gr hatas..................................................... 24 ekil 2.4 Temas yzeylerinin geometrisi ............................................................................. 26 ekil 2.5 a) Airy destek noktalar, b) Chree destek noktalar............................................... 28 ekil 2.6 aptan kk bir cetvel ile bir delik apnn llmesi........................................ 31 ekil 2.7 Bir makara ile bir boyutun dolayl lm ........................................................... 34 ekil 2.8 l boyutunun lmnde geometrik zellikler ....................................................... 35 ekil 2.9 ki bilye ile delik ap lm............................................................................... 36 ekil 2.10 Drt bilye ile delik ap lm.......................................................................... 37 ekil 2.11 ki makara ile yay yarap lm..................................................................... 37 ekil 2.12 Mikrometre ile yay yarap lm................................................................... 38 ekil 2.13 Makaralar yardmyla a lm ....................................................................... 39 ekil 3.1 Bir mikrometre ve kumpasta lme ekseni ve alet ekseni .................................... 42 ekil 3.2 Kumpas ve mikrometrede ayarlama prensibine uymama hali .............................. 43 ekil 3.3 Dorusallktan hatal eilmi bir kaytn geometrisi.......................................... 43 ekil 3.4 l aletinin duyarll ........................................................................................ 44 ekil 3.5 llen llerin frekans dalm........................................................................ 46 ekil 3.6 Bir komparatrde (ibreli komparatrde) deiim ................................................. 47 ekil 3.7 Alt serbestlik derecesi.......................................................................................... 49 ekil 3.8 Kelvin kaplini........................................................................................................ 49 ekil 3.9 Kelvin kaplini uygulamas .................................................................................... 50 ekil 3.10 Lineer bir hareket iin kinematik tahditler.......................................................... 51 ekil 3.11 V-kanall, dzlemli bir kayt-kzak sistemi ..................................................... 52 ekil 4.1 Pergelin ayarlanmas ............................................................................................. 55 ekil 4.2 Bir d/i ap kumpasnn ayarlanmas ................................................................. 56 ekil 4.3 D ve i ap kumpasnn konstrksiyonu............................................................. 57 ekil 4.4 Bir i ve d-ap kumpas ile bir delik ve milin llmesi.................................... 57 ekil 4.5 ift zellikli kumpas ile paralel izgi izimi ve daire merkezinin izilmesi ........ 58 ekil 4.6 Bir elik cetvelin kullanm................................................................................... 59 ekil 4.7 Bir cetvelin okunmasnda gr hatas ................................................................. 60 ekil 4.8 erit metreler......................................................................................................... 61 ekil 4.9 Katlanr metre........................................................................................................ 62 ekil 4.10 ekme l cetveli.............................................................................................. 62 ekil 4.11 Yaygn tip blntl derinlik lme aleti ........................................................... 63 ekil 4.12 Birleik lme setinin elemanlar........................................................................ 64 ekil 4.13 Gnye bal ile markalama............................................................................... 65 ekil 4.14 Merkezleme gnyesi ile daire merkezinin markalanmas................................... 65 ekil 4.15 lmede cetvel ve a gnyesi balnn konumu............................................. 66 ekil 4.16 1/10 verniyenin yaps......................................................................................... 67

12. XII ekil 4.17 1/20 verniyenin yaps......................................................................................... 68 ekil 4.18 1/50 verniyenin yaps......................................................................................... 68 ekil 4.19 1/64 verniyenin yaps ....................................................................................... 69 ekil 4.20 1/128 verniyenin yaps ..................................................................................... 69 ekil 4.21 1/192 verniyenin yaps ..................................................................................... 70 ekil 4.22 1/1000 verniyenin yaps ................................................................................... 70 ekil 4.23 Verniyeli kumpas ................................................................................................ 72 ekil 4.24 Srgl kumpas ile lme................................................................................... 72 ekil 4.25 Verniyeli derinlik kumpas.................................................................................. 73 ekil 4.26 a) Modl kumpas; b) Dili parametreleri........................................................... 74 ekil 4.27 Modl kumpas ile dili et kalnlnn llmesi ve dorulanmas ................... 75 ekil 4.28 Bir d ap kumpas ile dili et kalnl lm................................................. 75 ekil 4.29 zel kumpas trleri............................................................................................. 76 ekil 4.30 Ar lme basks sonucu lme enelerinin durumu....................................... 77 ekil 4.31 Kumpasla lmede gr (paralaks) hatas......................................................... 78 ekil 4.32 D ap lm.................................................................................................... 78 ekil 4.33 Keskin azl kumpas ile kanal lm .............................................................. 78 ekil 4.34 Srgl kumpas ile i ap lm ...................................................................... 79 ekil 4.35 Srgl kumpas ile derinlik lm ................................................................... 79 ekil 4.36 Srgl kumpas ile adm lm........................................................................ 79 ekil 4.37 Delik eksenleri aras lm............................................................................... 80 ekil 4.38 Silindirik pimler yardm ile delik eksenleri aras llerin elde edilmesi ......... 80 ekil 4.39 Kancal derinlik lme kumpas ile fatura kalnl lm............................... 81 ekil 4.40 Millerin kama kanal derinliinin llmesi....................................................... 81 ekil 4.41 Eilebilir cetvelli derinlik kumpas..................................................................... 81 ekil 4.42 Saysal kumpas ile delik eksenler arasnn llmesi ......................................... 82 ekil 4.43 Saysal kumpas ile okuma gl olan yerlerde lm yaplmas ................... 82 ekil 4.44 Saysal kumpas bir i apn llmesi ................................................................ 82 ekil 4.45 Kadranl kumpas ................................................................................................. 83 ekil 4.46 Saysal kumpas.................................................................................................... 84 ekil 4.47 Mikrometrenin zellikleri ................................................................................... 85 ekil 4.48 Mikrometrenin kesit resmi .................................................................................. 85 ekil 4.49 1/100 mm tamlkl bir mikrometrenin okunuu .................................................. 86 ekil 4.50 1/1000 mm tamlkl bir mikrometrenin okunuu ................................................ 86 ekil 4.51 Mikrometre setleri ve deiken sabit eneli mikrometre .................................... 88 ekil 4.52 Kadranl mikrometre........................................................................................... 88 ekil 4.53 Bir deliin muhtemel geometrik yaps............................................................... 89 ekil 4.54 -ayakl mikrometre ......................................................................................... 90 ekil 4.55 Kk delikler iin i ap mikrometresi ............................................................. 90 ekil 4.56 a) Komparatrl delik mastar, b) Delik mastar ile delik apnn llmesi ..... 91 ekil 4.57 Mikrometrelerde elde tutma sresine gre uzama miktar.................................. 92 ekil 4.58 -ap mikrometresinin hatal pozisyonu............................................................ 93

13. XIII ekil 4.59 Eim-lme hatas diyagram ............................................................................. 93 ekil 4.60 Airy ve Bessel noktas......................................................................................... 94 ekil 4.61 Delik mastarlarnn konumlandrlmas............................................................... 94 ekil 4.62 Derinlik mikrometresi......................................................................................... 95 ekil 4.63 V eneli mikrometre ........................................................................................ 96 ekil 4.64 Deiik lme enelerine sahip boru mikrometreleri ......................................... 96 ekil 4.65 D ap mikrometresi .......................................................................................... 96 ekil 4.66 Vida mikrometresi............................................................................................... 97 ekil 4.67 Deiken eneli mikrometre ............................................................................... 97 ekil 4.68 Birleik mikrometre ............................................................................................ 98 ekil 4.69 -kanal mikrometreleri....................................................................................... 98 ekil 4.70 Deiik ene yapl i ap mikrometresi ............................................................. 98 ekil 4.71 Mihengir ve mihengir ile markalama................................................................ 105 ekil 4.72 Komparatr lme ular................................................................................... 106 ekil 4.73 Mihengirle karlatrmal lme ...................................................................... 106 ekil 4.74 Mihengir ile ykseklik lm ......................................................................... 107 ekil 4.75 Ykseklikler .................................................................................................. 108 ekil 5.1 Eden-Rolt 1x106 komparatr temel zellikleri ................................................. 110 ekil 5.2 Eden-Rolt komparatrnde dorusal hareketten asal hareket elde edilmesi.... 111 ekil 5.4 Brookes seviye komparatr............................................................................... 113 ekil 5.5 Sigma komparatr ematik resmi...................................................................... 115 ekil 5.6 Sigma komparatr ve mekanizmasnn temel zellikleri.................................. 116 ekil 5.7 Johansson mikrokatr ve mekanizmasnn temel zellikleri ............................ 118 ekil 5.8 Mekanik komparatrlerin alma prensipleri .................................................... 119 ekil 5.9 breli komparatr mekanizmas........................................................................... 120 ekil 5.10 Bir komparatrn komparatr sehpasna balanmas....................................... 121 ekil 5.11 Bir komparatrn ayarlanmas.......................................................................... 121 ekil 5.12 Bir ibreli komparatr ile delik ekseninin ayarlanmas ...................................... 122 ekil 5.13 Bir flann drt ayakl aynaya eksende balanmas .......................................... 123 ekil 5.14 Dzlem bir yzeyin kontrol ............................................................................ 124 ekil 5.15 En basit sabit ap ekli ...................................................................................... 124 ekil 5.16 Yuvarlaklk kontrol......................................................................................... 125 ekil 5.17 Silindirik bir milin eksenel dorusallk (koniklik) kontrol ............................. 125 ekil 5.18 Dzlem bir yzeyin paralellik kontrol ............................................................ 126 ekil 5.19 Merkez birlii kontrol ..................................................................................... 126 ekil 5.20 Delik ve d faturann emerkezlilik kontrol................................................... 127 ekil 5.21 Aln veya fatura yzeylerinin eksene gre diklik kontrol............................... 128 ekil 5.22 Birden fazla lnn birlikte llmesi ............................................................ 128 ekil 5.23 Silindirik paralarn aln yzeylerinin yalpa kontrol ...................................... 129 ekil 5.24 Silindirik talamada komparatr ile i paras apnn llmesi..................... 129 ekil 5.25 In yansma kurallar..................................................................................... 130 ekil 5.26 Optik komparatrn alma prensibi ............................................................... 132

14. XIV ekil 5.27 O.M.T. optik komparatr optik dzenlemesi.................................................. 133 ekil 5.28 Geri-tepme basnl pnmatik lme sisteminin esaslar.................................. 135 ekil 5.29 Geri-tepme basnl pnmatik lme sisteminin karakteristik erisi................ 136 ekil 5.30 Geri-tepme basnl pnmatik lme sistemi (Solex tipi)................................. 137 ekil 5.31 Geri-tepme basnl pnmatik komparatr (Mercer tipi).................................. 139 ekil 5.32 Dk geri-tepme basnl pnmatik komparatr (amandral tip) ................. 140 ekil 5.33 Tepki basnc ile sv seviyesi ilikisi................................................................ 141 ekil 5.34 Pnmatik komparatrle oklu lm ................................................................ 141 ekil 5.35 Hassas bir basn anahtarna bal lme bal.............................................. 141 ekil 5.36 a) Ak tipi pnmatik komparatr, b) Bilezik tipi lme bal....................... 142 ekil 5.37 Muhtelif lme balklar .................................................................................. 143 ekil 5.38 . Muhtelif temasl lme balklar uygulamalar ............................................. 144 ekil 5.39 Pozisyon kontrol ile ilgili uygulamalar........................................................... 145 ekil 5.40 ift-devreli sistemlerle ilgili uygulamalar ........................................................ 146 ekil 5.41 Akkan yer deitirmeli komparatr................................................................ 146 ekil 5.42 Elektrikli komparatr ve kpr devresi............................................................. 147 ekil 5.43 Elektronik komparatr (AC kprs) ............................................................... 149 ekil 5.44 Lineer Deiken Diferansiyel Transformer (LVDT) ........................................ 150 ekil 6.1 niversal a gnyesi.......................................................................................... 153 ekil 6.2 niveral a gnyesinin okunuu........................................................................ 154 ekil 6.3 Sins cetveli ile prizmatik paralarda a lm............................................... 154 ekil 6.4 Sins cetveli ile byk/ar paralarda a lm............................................. 157 ekil 6.5 Kk al paralarda a lm...................................................................... 158 ekil 6.6 Sins cetveli ile byk a lm...................................................................... 158 ekil 6.7 Kk alarn seri lm ................................................................................. 158 ekil 6.8 Sins merkezinde konik bir tampon mastarn koniklik as lm ................. 159 ekil 6.9 Bir konik tampon mastarn konik as lm .................................................. 161 ekil 6.10 Bir konik bilezik mastarn konik as lm ................................................. 162 ekil 6.11 Konik bir deliin konik as lm................................................................ 163 ekil 6.12 Su terazisi.......................................................................................................... 164 ekil 6.13 Elektrikli su terazisi........................................................................................... 166 ekil 6.14 Klinometre......................................................................................................... 167 ekil 6.15 Kolimasyon prensibi ......................................................................................... 169 ekil 6.16 a) Bir otokolimatrn optik sistemi b) Drbnden grnen grnt ............... 170 ekil 6.17 Bir otokolimatrn ematik grn............................................................... 171 ekil 6.18 Bir otokolimatrn okunuu.......................................................................... 172 ekil 6.19 a) Otokolimatrle bir yzeyin; a) Dorusallk testi, b) Diklik testi C) Dzlemsellik testi............................................................................................................... 173 ekil 6.20 A dektoru........................................................................................................ 175 ekil 6.21 A dektorunda ann okunmas....................................................................... 176 ekil 6.22 A mastarlar ile bir ann tesisi...................................................................... 177 ekil 6.23 Ayarlama teleskobu kolimasyon nitesi ........................................................... 177

15. XV ekil 6.24 Optik blnt bal/dner tabla prensibi........................................................ 179 ekil 6.25 Eksantrik monte edilmi bir blntl emberin sebep olduu alet hatalar.... 179 ekil 6.26 Bir blme aygtndan alnan konumlama hatalarnn grafii ............................ 181 ekil 6.27 ki oto-kolimatr ile bir poligonun yzey hatalarnn lm.......................... 182 ekil 7.1 Dzlem bir yzeyin elde edilmesi....................................................................... 185 ekil 7.2 Dkme demir pleyt.............................................................................................. 186 ekil 7.3 Gnyeler.............................................................................................................. 186 ekil 7.4 a)Airey noktalar, b) Minimum sapma noktalar................................................. 187 ekil 7.5 Ortalama gerek dzlem ..................................................................................... 187 ekil 7.6 Dorusallk testinde gnye ve sentil kullanm................................................... 188 ekil 7.7 Dorusallk testinde gnye ve k kutusu kullanm .......................................... 188 ekil 7.8 Kalnlk mastarlar ile bir gnyenin kalibrasyonu............................................... 189 ekil 7.9 Dzlemsellik testi................................................................................................ 191 ekil 7.10 Gnye eitleri .................................................................................................. 192 ekil 7.11 Diklik kontrol (a) apkal gnye ile (b) Sentil ile........................................... 193 ekil 7.12 Kalnlk mastarlar ile diklik kontrol............................................................... 193 ekil 7.13 Komparatr ile diklik kontrol.......................................................................... 194 ekil 7.14 Diklik testi......................................................................................................... 195 ekil 7.15 Otokolimatr ile diklik hatas lm............................................................... 196 ekil 8.1 In bir sins dalgas olarak gsterilmesi ......................................................... 199 ekil 8.2 Ayn fazda fakat farkl genlikte iki n dalgasnn bileke genlii..................... 201 ekil 8.3 -kadar faz d iki n dalgasnn bileke genlii.............................................. 202 ekil 8.4 Yar-dalgaboyu (1800 ) faz d iki dalgann bileke genlii................................ 202 ekil 8.5 Ekranda ardk aydnlk ve karanlk alanlarn teekkl ................................... 203 ekil 8.6 Bir optik dzlemden grlen giriim izgileri/saaklar..................................... 205 ekil 8.7 Optik cam altnda dzlem bir yzeyden grlen giriim saaklar..................... 206 ekil 8.8 Dbkey yzeyin optik cam grnts.............................................................. 207 ekil 8.9 /2nin onun kenarlarndan yksek bir yzeyde ekillenen saak modeli.......... 208 ekil 8.10 Tipik giriim saaklar....................................................................................... 209 ekil 8.11 Dzlemsellik ve paralellik lm iin NPL tipi enterferometre ..................... 210 ekil 8.12 Enterferometre ile mastarn paralellik testi....................................................... 211 ekil 8.13 NPL tipi kalnlk mastar enterferometresi........................................................ 212 ekil 8.14 /2nin kesrini vermesi iin a/b=f..................................................................... 213 ekil 8.15 Lazer enterferometresi ile lm iin donanm ................................................ 215 ekil 8.16 Optik projektrn optik sistemi ........................................................................ 217 ekil 8.17 Profil lm..................................................................................................... 217 ekil 8.18 Bir takmc mikroskobunun optik lme prensibi............................................. 218 ekil 9.1 Uzunluk ubuklar............................................................................................... 227 ekil 9.2 Tolerans ve tamlk maliyeti arasndaki iliki ...................................................... 228 ekil 9.3 Delik veya mil esaslar........................................................................................ 230 ekil 9.4 Delik ve mil arasndaki muhtemel boyut ilikileri (TS 1845)............................. 233 ekil 9.5 ISO snr lleri ve altrmalarda kullanlan terimler....................................... 236

16. XVI ekil 9.6 Seilmi tolerans kaliteleri.................................................................................. 237 ekil 9.7 Seilmi normal delik ve normal mil sistemi esasl altrmalar......................... 239 ekil 9.8 Toleranslarn toplanmasna sebep olan lmlendirme...................................... 240 ekil 9.9 Bir referanstan lmlendirme............................................................................ 240 ekil 9.10 Tolerans tekili.................................................................................................. 240 ekil 9.11 Deiik referans yzeyleri ile bantl llendirme ....................................... 241 ekil 9.12 Konik detay ve yorumu.................................................................................... 242 ekil 9.13 Tolerans blgesi tarafndan izin verilen hata tipleri.......................................... 243 ekil 9.14 Baz geometrik toleranslar (TS 1304)............................................................... 244 ekil 9.15 Maksimum ve minimum malzeme art............................................................ 247 ekil 9.16 Konum tolerans rnekleri................................................................................. 248 ekil 9.17 in zellii........................................................................................................ 249 ekil 9.18 Tampon ve atal/bilezik mastar iin mastar tolerans blgeleri......................... 251 ekil 9.19 Bir delikte tolerans blgesi................................................................................ 253 ekil 9.20 Dikdrtgen delik bir ynde l ddr ............................................................ 254 ekil 9.21 G tampon mastar uzunluu dorusal olmayan bir delie girii engeller......... 254 ekil 9.22 Silindirik iteki yuvarlak u (lob) etkisi............................................................ 255 ekil 9.23 Te-bo tip tampon mastar ................................................................................... 256 ekil 9.24 Tampon mastarlar.............................................................................................. 257 ekil 9.25 Tampon mastar tipleri ....................................................................................... 257 ekil 9.26 Tek-tarafl ubuk tipi tampon mastarlar............................................................ 258 ekil 9.27 Sabit ll atal/bilezik mastarlar ................................................................... 258 ekil 9.28 Ayarlanabilir atal mastarlar............................................................................. 259 ekil 9.29 ablon/kabul mastar......................................................................................... 260 ekil 9.30 Bir lm mastar.............................................................................................. 260 ekil 9.31 in teknik zellikleri......................................................................................... 261 ekil 9.32 MaMda delikte 32.1/32.0 ls iin mastar ................................................ 261 ekil 9.33 Bir profilin lm............................................................................................ 263 ekil 9.34 Konik bir snr mastarnn kullanlmas............................................................. 263 ekil 9.35 Konik tampon mastar........................................................................................ 264 ekil 9.36 Gz vida atal mastar eneleri formu............................................................... 267 ekil 9.37 Delik derinlik mastar........................................................................................ 269 ekil 9.38 Byk d kavis yarapnn llmesi ............................................................. 270 ekil 10.1 Su terazisi ile bir tornann kayt testi................................................................. 277 ekil 10.2 mili emerkezlilii ve kaytlarla hizalama testi............................................. 279 ekil 10.3 Torna i/fener milinin eksenel kayma/gezinme testi......................................... 280 ekil 10.4 Torna kaytnn dorusallk testinde oto-kolimatr kullanm .......................... 281 ekil 10.5 Bir torna kaytnn oto-kolimatrle tespit edilmi hata grafii.......................... 283 ekil 10.6 Kama metodu ile dorusallk testi..................................................................... 284 ekil 10.7 Dorusallk testi temel metodu ......................................................................... 285 ekil 10.8 Test iin su terazisinin kpr zerine yerletirilmesi........................................ 286 ekil 10.9 Su terazisi ile dorusallk testi .......................................................................... 286

17. XVII ekil 10.10 Su terazisi ile dorusallk testinde grafik gsterim......................................... 288 ekil 10.11 En kk kareler dorusuna gre hatalar........................................................ 289 ekil 10.12 llen yzeydeki dorusallk hatas ............................................................. 289 ekil 10.13 Bir matkap tezgh i milinin tablasna dikliinin test edilmesi ..................... 294 ekil 10.14 Oto-kolimatr ve prizma ile tezgh tablasnn stununa diklik testi............... 295 ekil 10.15 Al itme yzeyli ana mili ve bir oto-kolimatr ile diklik testi...................... 296 ekil 10.16 Kaytlarn iki dzlemde diklik testi................................................................. 298 ekil 10.17 Kayma ve emerkezlilik testi .......................................................................... 298 ekil 10.18 Emerkezlilikte hata tipleri ............................................................................. 300 ekil 10.19 mili ile paralellik testi.................................................................................. 300 ekil 10.20 Diklik testi mili ile a) tabla, b) kay t arasndaki diklik............................... 300 ekil 10.21 mili ekseni ve dier baz eksenler arasnda iki dzlemde test ayar............ 301 ekil 10.22 Kabul testlerinin baz tipik rnekleri............................................................... 302 ekil 11.1 gen profilli bir vidann elemanlar................................................................ 303 ekil 11.2 Sehpal mikrometre ........................................................................................... 304 ekil 11.3 Prizma eneler yardm ile di dibi apnn llmesi ...................................... 305 ekil 11.4 Arabal ap lme makinas.............................................................................. 306 ekil 11.5 Vida dii projeksiyonunda grnt................................................................... 307 ekil 11.6 Optik sistemle vida helis as lm.............................................................. 308 ekil 11.7 Optik sistemle br as lm.................................................................... 309 ekil 11.8 Br alarnn mikroskobik lm .............................................................. 309 ekil 11.9 Br as hatalarnn etkileri.......................................................................... 310 ekil 11.10 a) lerleyen adm hatas, b) Periyodik adm hatas.......................................... 313 ekil 11.11 Adm lme makinesinde kullanlan hassas gsterge..................................... 314 ekil 11.12 Adm hatalarnn etkileri ................................................................................. 315 ekil 11.13 Br apnn hesab....................................................................................... 316 ekil 11.14 En uygun lde silindir vidaya br apnda temas eder............................ 318 ekil 11.15 O-V yay mastar ile br ap lm .......................................................... 319 ekil 11.16 Bir i vida efektif ap lm iin lme makinesinin ayarlanmas ............. 320 ekil 12.1 Yzey yapsnn etdnde kullanlan baz terimlerin gsterilmesi................... 323 ekil 12.2 Yzey tamlnn saysal deerlendirmesinde cut-off dalga boyunun etkisi .... 327 ekil 12.3 Tomlinson yzey tamlk kayt cihaz temel zellikleri..................................... 331 ekil 12.4 Takipi kzakl bal....................................................................................... 333 ekil 12.5 Taylor-Hobson cihaznn resmi ve ematik grn....................................... 334 ekil 12.6 Yzey przllnn etdnde n giriim izgileri ..................................... 336 ekil 12.7 Ikl kanal sistemi prensibi............................................................................... 336 ekil 12.8 Giriim izgileri ile gsterilen yzey dzensizlikleri........................................ 337 ekil 12.9 Kesit alnarak yzey dzensizlii etd............................................................ 337 ekil 12.10 S bir kanala sahip dzlem bir yzeye kar giriim izgileri/saaklar........ 338 ekil 12.11 Bir dzlem yzeyde bir izii gsteren saak modelinin diyagram .............. 338 ekil 12.12 Mikro giriim diyagram ................................................................................. 339 ekil 12.13 a). Yzeyin gerek izi, (Ra =3.65), b) Yzeyin kopyasnn izi, (Ra =3.45) .... 340

18. XVIII ekil 12.14 Rann grafik temsili ....................................................................................... 341 ekil 12.15 Rz deerinin grafik tespiti............................................................................... 343 ekil 12.16 r.m.sh in grafik temsili..................................................................................... 343 ekil 12.17 Yuvarlaklk test cihaz blok diyagram ........................................................... 345 ekil 12.18 Farkl byltmelerde bir yatak burcunun d apndan yuvarlaklk izleri ...... 348 ekil 12.19 En kk kareler merkezi................................................................................ 350 ekil 12.20 Eksantriklii gsteren yatak burcunun d ve i apnn izleri ....................... 352 ekil 13.1 Bir dz dili terminolojisi.................................................................................. 353 ekil 13.2 Evolvent erisi ve bir ann evolvent fonksiyonu............................................ 355 ekil 13.3 a) Bir evolvent di yzeyi retimi, b) Bir dz dili ifti terimleri..................... 356 ekil 13.4 Helis dili ile ilgili kullanlan terimler .............................................................. 359 ekil 13.5 Temel kremayerin normal ve enine kesitleri..................................................... 360 ekil 13.6 Yuvarlanmal tip dili test cihaz....................................................................... 362 ekil 13.7 Kayt edebilir tip yuvarlanma test cihaz tarafndan retilen tipik izler............ 363 ekil 13.8 Modl kumpas ve gerekli verniyeleri .............................................................. 364 ekil 13.9 Adm izgisinde di kalnl lm ............................................................... 364 ekil 13.10 Sabit kirite di kalnl lm..................................................................... 366 ekil 13.11 Sabit kiri lm metoduna dayal dili di komparatr............................... 367 ekil 13.12 Bir verniyeli kumpas veya mikrometre ile birka diin aralk lm........... 368 ekil 13.13 Bir ift zt evolventin meydana gelii ............................................................. 368 ekil 13.14 Temel dairede llen di kalnl................................................................. 369 ekil 13.15 Makara zerinden dili eksenine olan yarapn lm ................................ 371 ekil 13.16 Temel adm bir evolvent ifti arasndaki lineer mesafedir.............................. 373 ekil 13.17 Maag adm lme aleti.................................................................................... 374 ekil 13.18 ki komparatrle di-di adm hatalarnn tespiti ............................................ 374 ekil 13.19 ndeksleme cihaz............................................................................................ 375 ekil 13.20 Evolvent formu test prensibi........................................................................... 376 ekil 13.21 David Brown evolvent formu test cihaz emas............................................. 377 ekil 14.1 Portal tip KTn ematik resmi....................................................................... 381 ekil 14.2 Tipik bir dokunmatik prob (Renishaw Metrology Ltd.) ................................... 383 ekil 14.3 ok-ulu prob nitesi........................................................................................ 384 ekil 14.4 KTde kontrol edilecek eleman...................................................................... 385 ekil 14.5 dzlemde referans/datum oluturmak iin kullanlan kalibreli kre ........... 386 ekil 14.6 Talama ilemi srasnda geri-besleme ile lme.............................................. 390

19. XIX TABLOLAR Tablo 2.1 Bir tampon mastarn lme hatas........................................................................ 30 Tablo 4.1 Baz dkm malzeme ekme paylar ................................................................... 62 Tablo 6.1 Dner tabla okuma deerleri.............................................................................. 181 Tablo 6.2 Poligon yzeyleri hata hesaplama tablosu ......................................................... 183 Tablo 8.1 Baz renkli nlarn dalga boyu aralklar.......................................................... 200 Tablo 9.1 Aralk mastarlarnn dzlemsellik, paralellik ve uzunluk toleranslar ............... 224 Tablo 9.2 Aralk mastar muayene sertifikas .................................................................... 225 Tablo 9.3 Geometrik toleranslar......................................................................................... 243 Tablo 9.4 Mastar toleranslar.............................................................................................. 250 Tablo 10.1 Duyarllna bal i mili eksenel gezinme mesafeleri................................... 280 Tablo 10.2 Dorusallk testi verileri ve deerlendirme...................................................... 282 Tablo 10.3 Su terazisi ile dorusallk testinde (1 birim=0.01 mm).................................... 287 Tablo 10.4 EKKM ile dorusallk testinde verilerin dzenlenmesi................................... 289 Tablo 10.5 Oto-kolimatr kullanm ile dorusallk test lm sonular ......................... 292 Tablo 10.6 EKK dzlemi ile Tablo 10.5teki doru okumalar iin hesaplama tablosu..... 292 Tablo 10.7 Tablo 10.5te llen dzlemsellik deerlerinin dzlemsellik test sonular.. 293 Tablo 10.8 Tabla ve kaytlarda test toleranslar ................................................................. 297 Tablo 10.9 /ana milleri iin test toleranslar.................................................................... 299 Tablo 10.10 mili eksenlerinin ayarlama testi ................................................................. 299 Tablo 12.1 lem ilemleri iin tavsiye edilen deerleri .................................................... 327 Tablo 12.2 Tipik retim metotlar ile elde edilebilen przllk deerleri ....................... 328 Tablo 12.3 Numune rnek uzunluk deerleri..................................................................... 333 Tablo 12.4 Tercih edilen Ra deerleri................................................................................ 342 Tablo 12.5 Yuvarlaklk hatas hesap tablosu...................................................................... 351 Tablo 13.1 Evolvent dililer iin AGMA standartlar........................................................ 357 Tablo 14.1 Drt delikli bir plakann KT kts............................................................... 387

20. 1 1. BLM LME BLM ve KALTE KONTROL Kalite kontrol, kalite dzeyinin belirlenip korunmas, denetimi, kaliteyi oluturan unsurlarn kalite standartlarnn tespiti, bunlarn korunup korunmadnn ve uygulanp uygulanmadklarnn anlalmas iin gerekli lme, muayene ve denemelerin yaplmas faaliyetidir. Mekanik paralarn retimi boyutsal lme bilimi (Metroloji) tekniklerinin kullanmn zaruri klar. Sertlik, ekme dayanm, vb. metalrjik malzeme muayenelerinin yan sra mekanik paralarn retiminde boyutsal, biimsel ve yzey przll ile ilgili, gereinde mikrometre dzeyinde gvenilir lmler yaplmas gereklidir. Bu sebeple Kalite Kontrol lme Bilimi, Muayene Metotlar (tahribatl ve tahribatsz) ve statistik Kalite Kontrolden oluan bir sacaya zerine oturur. 1.1. LME BLMNN KALTE KONTROLDEK YER ve NEM Lord Kelvin, konutuunuzu lebiliyor ve saysal olarak ifade edebiliyorsanz o konuda bir eyler biliyorsunuz, aksi halde sylediiniz mesnetsizdir demitir. Grant, hatal paralarn hatsz kabul edilme ihtimalinin ortadan kaldrlmasnn en iyi yolunun paralarn tam olarak yaplmas olduunu ileri srmekte, retilen paralarn llebilen kalitelerinin ansa bal sebeplerle deitiine iaret ederek, herhangi bir retim lme ve kontrol ilemlerinde kararl hale gelmi ans deiimlerinin bu ilemlerin tabiat gerei olduunu kabul etmektedir. Granta gre bilinen snrlar iinde kararl bir biimde meydana gelen kalite deiimleri kanlmazdr. Fakat kararl durum bozulmaya balaynca, yani kaliteyi deitiren belirgin sebepler etkili olmaya balaynca bunlar en ksa zamanda fark edilmeli ve ortadan kaldrlarak yeniden kararl durum salanmaldr. Bugn retim endstrisinde lme teknikleri ve l aletleri ylesine gelimitir ki, ok kk deerleri okuma imkn elde edilmitir. Hatta kesici takmlarn ie gre durumlar otomat tezghlarda geri-besleme sistemleri ile saysal kontroll/bilgisayar saysal kontroll tezghlarda otomatik ve daha hassas olarak elde edilmektedir.

21. 2 leri bir retim teknolojisine, eldeki duyarl l aletlerine, kullanlan ileri kontrol metotlarna ramen hala pek ok insan, tezgh, ara, gere ve mamullerin kusurlu tasarm ve/veya kusurlu retimi sebebi ile olumsuz etkilenmektedir. Daha iyi kalite kontrolnn hedefi kusurlu rn orann azaltmak ve hurdaya giden paralarn ynn deitirerek lke ekonomisine katk salamaktr. Kalite kontrol retimi yavalatp, maliyeti arttran bir faktr deil, lme tekniklerinin tespiti, hassas ve yksek tamlkta l aletlerinin imali, bunlarn yerinde ve gerekli ekilde kullanm, kalibrasyonu, bakm, mastarlarn tasarm, retimin beklenen kalite seviyesine gre dzenlenmesi, alnan veya retilen ara ve gerelerin bilimsel metotlarla rneklenmesi, llp deerlendirilmesi, tasarm srecinde kaliteye bal standartlarn tespiti, toleranslarn tespiti, bunlarn iyiletirilmesi, tezghlarn snanmas vb. faaliyetleri modern anlay ve ller dhilinde yapma gayretidir. Bylece milli geliri arttran nemli bir unsurdur. Ayrca hatal retilen paralar sebebiyle olan kazalar, yaralanma ve lmlerin toplum zerindeki etkilerini hangi kar pay ile telafi etmek mmkndr? Bu sebeplerle kalite kontrol sanayilemi lkelerde nemli bir meslek dal haline gelmitir. Gelien rekabet ortamnda piyasaya arz edilen rnlerin kabul grmesi phesiz kaliteleri ile olacaktr. 1.1.1. Kalite Kontrolnn Hedefleri 1. Alcya, ifade edilen zelliklere tam olarak sahip mamullerin sunulmas, 2. gcnn, tezgh, ara, gere ve sistemlerin kalite kontrol asndan deerlendirilmesinin yaplmas, 3. Kalite-kontrol sisteminin tasarm ve/veya gelitirilmesi maksad ile istenilen kalite dzeyinin mukayese edilmesi, 4. Bozuk para ve hurda miktarnn en aza indirilmesi, 5. rn tasarmna esas olmak zere, elde bulunan tezgh, ara ve cihazlara uygun kalite seviyesinin tespiti, 6. Tezgh, ara ve cihazlar zerinde deiiklik yaplmasna imkn verilmesi. 7. Primli sistem iin kurallarn dzenlenmesi, 8. Fabrikaya kusurlu para ve gerecin girmesinin engellenmesi, 9. Bir ilemden bozuk kan bir parann dier ileme girmesinin engellenmesi,

22. 3 10. Son ilemden kusurlu olarak kan mamuln tespit edilmesi. 1.1.2. Kalite Kontrol in Gerekli artlar 1.1.2.1. Uygun l ve kontrol aletlerini kullanmak Kaliteyi kontrol altnda tutabilmek iin l aletleri ve kontrol aletleri (mastarlar gibi) gvenilir olmaldr. Bunlarn l tamlklar periyodik olarak kabul edilen l standartlarna gre kontrol edilmelidir. Mastarlar gerektiinde maksimum malzeme art (MMC) gibi belirlenmi kabullere gre doru olarak biimlendirilmi ve imal edilmi olmaldr. 1.1.2.2. Uygun ara ve cihazlar kullanmak Kalite kontrol iin uygun cihaz ve aralar kullanarak gvenilir sonular elde etmek iin standartlatrlm lme metotlar kullanlmaldr. Dorusallk, dzlemsellik, yuvarlaklk, yzey przll vb. terimleri ve bunlarn lme metotlar iin ilgili herkes ayn eyi anlamaldr. Dier bir deyile kalite standartlar tek anlaml hale getirilmelidir. 1.1.2.3. Takm tezghlarnn periyodik muayenesi Takm tezghlarnn muayenesi ve performans deneylerinin periyodik olarak yaplmas salanmal, toleranslarla ilemin standart sapmalar aras ilikiler gereki hale getirilerek, bozuk para kma ihtimali kontrol altna alnmaldr. l ve kontrollerde gvenilir l standartlar bulundurulmal, l ve kontrol aletlerinin kalibrasyonlarnda ve takm tezghlarnn muayenesinde bu standartlar kullanlmal, lmler modern metotlar ve gereken imknlar kullanlarak yaplmal, retim kalitesi her yn ile denetlenmelidir. 1.1.2.4. Kayt tutma Kalite kontrol iin vazgeilmez nemli bir ihtiya ta verileri kayt altna almaktr. retim metotlar kontrol grafikleri yardm ile izlenebilir. Gerektiinde ilgili reticiler (iletmedeki retim birimleri veya sipari verilen iletmeler) ikaz edilerek, belirli sebeplere bal olarak bozulmaya meyleden kalite dzeltilmelidir.

23. 4 1.1.2.5. Bir Metroloji Laboratuarnn tesis edilmesi st seviye lmlerin yaplmas, l ve kontrol aletlerinin bakm ve onarmlar ve ana mastarlar dhil tm mastar ve l aletlerinin sistematik kalibrasyon ilemlerinin periyodik olarak yerine getirilmesinde iletmelerin ihtiya ve kapasitelerine gre belirlenecek lekte bir Metroloji Laboratuarnn tesis edilmesi nemli bir unsurdur. Kullanlan l ve kontrol aletlerinin ounluu hidrolik, haval ve elektronik olduundan, arza tehisi ve bakm-onarmn salamak iin yetimi elemanlara ihtiya vardr. Teknik olarak METROLOJ Laboratuar ad verilen, iinde boyutsal l ve kontrol aletleri ile lme ve kontrollerin yapld bu laboratuar yukarda zikredilen grevleri yrtr. Ayrca laboratuarda prototip mamul ve rnler yksek tamlk dzeyinde llerek, tasarm, retim, planlama ksmlarna yardmc olunur. Yan reticilerin mastar ve rnek mamullerinin lm de Metroloji Laboratuar bnyesinde yaplacak faaliyetlerdendir. 1.2. LME BLM (METROLOJ) 1.2.1. lme Aletlerinin Tarihi Geliimi Modern endstriyel metroloji lme aletleri ve lme biliminin uzun sreli geliiminin bir sonucudur. lk lme cihazlarnn kullanm ok eski zamanlara kadar gider.. lme birimleri ziraat, ticaret ve konstrksiyon/yapdaki gelimelerle beraber gelitirilmitir. Eski Msr piramitleri zerine yaplan bir alma burada lme tekniklerinin nispeten yksek bir seviyeye sahip olduunu gstermitir. lme aralar ve metotlar asrlar boyu yava ilerleyen bir gelime seyri gstermitir. Ancak 19. yzyln ikinci yarsnda metal ileme endstrilerinin hzl geliimi endstriyel metrolojide de buna karlk ilem hz art meydana getirmitir. Verniyeli kumpaslarn ticari anlamda retimi 1850de, mikrometrelerin ki ise 1867de gerekletirilmitir. 19. yzyln sonunda metal ileme endstrisinde altrma mastarlar yaygn olarak kullanlm ve bunlar snr mastarlar takip etmitir. Kalnlk mastarlar mhendislik paralarnn kontrol iin birletirme mastarlar gibi orijinal olarak tasarlanm ve ilk olarak 1898 ylnda tantlmtr ve bu mastar setlerinin ticari retimi 1911 ylnda Johansson (veli) tarafndan balatlmtr.

24. 5 lme tamlnda yksek bir art salayan mekanik kaldra/levye tipi komparatrler 1890 ylnda tantlm, ibreli komparatrler gibi 0.010.001 mm taksimat blntl dili ve levye-dili tipi lme balklar 20. yzyln dnnde kefedilmitir. Mekanik lme aletlerinin daha ileri geliimi mikrometre taksimatndan daha ince blntye sahip kvrk erit yayl Mikrokatrlerin tantm ile ortaya konmutur. Optik lme aletleri 1920de Zeiss tarafndan takdim edilmi ve ondan sonra da hzla gelimitir. Bu firma 1920de Optimetre ve Takmc Mikroskobu ile tannd. 1923 ylnda, 1892de ileri srlen Michelsonun prensiplerini dayal Kersters enterferometrik komparatr gelitirildi. D vida elemanlarn lmek iin gelitirilmi bir mikroskop olan Vida Dii Komparatr 1925te ortaya kt, bu 1926da retilen niversal mikroskobun atas idi. Ayrca optik blnt balklar 1925te piyasaya kmtr. lk optik uzunluk lme makinesi 1926da ve modern projektrler 1930da retilmeye balanmtr. lk dk-basnl, sv stunlu gstergeye sahip haval komparatr 1928de Fransada tantld. Bourdon borulu manometre gstergeye sahip yksek basnl haval pnmatik komparatr Avustralyada tantld. Elektrikli snr lme balklar, endktif, kapasitif ve fotoelektrik transduser gibi elektrikli lme aletleri 1930lardan beri gelitirilmektedir. lme aletleri sadece lme prensiplerinin seimi, tamlk iin gerekli art, gvenirlik ve verimlilik gibi teknik ynlerden deil, fakat ayrca endstriyel tasarm ynnden de tasarlanmaldr. Bu aratrma-gelitirme ileminde tasarmcnn roln gerekli klar. Tasarmcnn mhendislerle almas teknik ve estetik zelliklerle ilgili olarak yksek kaliteli bir l aleti yapma abasna katk salar. Bir btn olarak l/kontrol aletinin ekli ve onun elemanlar onun fonksiyonu ile mmkn mertebe tam olarak mutabk olmal ve ergonomi taleplerini karlamaldr. Fonksiyonel ve tutarl bir tasarm geici bir moda grnten daha gereklidir; onun gayesi ii alma artlarn uygun hale getirmek ve operatr etkileyebilecek zorluk ve dikkati datan btn unsurlar darda brakmaktr.

25. 6 Dnyada gnmze kadar uzunluk tanmlanmasnda deiik birim sistemleri ve birimler kullanlmtr. Uzunluk birimi olarak metre ilk olarak 1791 ylnda Fransada tantlmtr. 1889 ylnda kabul edilen prototip metre Metrik Sistem iin milletleraras bir uzunluk standard olarak kabul edilmitir. Standart metre X kesitli, 20x20x1020 mm boyutlarnda iridyumlu platinden yaplm olup, yksek sertlik, korozyon direnci ve boyutsal kararlla sahiptir. Byle bir kesit standard daha rijit yapar ve referans izgilerinin ntr bir dzlemde tehir edilmesine imkn verir. Bu referans izgileri standardn bir ucundan dier tarafa 1 m aralkldr. imdiki halde lme aletleri ve standartlar daimi olarak gelitirilmi ve daha fonksiyonel aletler dk kontrol oranlar ve doruluk asndan eskilerin yerini almtr. llen parann tamlna bal olarak ihtiya duyulan lme tamln salamak iin, lme aralarnn seiminde teorik prensiplerin geliimine hayli nem verilmektedir. Mhendislik paralarnn kalitesi mecburi tamlk taleplerini kabul etmekle salanr ve lme aralarnn resmi dorulamasn ortaya koyar. Yksek seviyeli modern endstriyel metrolojiyi ve endstride ihtiya duyulan rn kalitesini srdrmek iin niversite veya teknik eitim veren okullarda uzmanlara ihtiya duyulur. Bu ders kitab dorusal lme esaslarn ve konstrksiyon bilgisini, dorulama metotlarn, temel lme aletlerinin kullanmn ve ayrca onlarn tasarm metotlarn sunar. 1.2.2. lme Biliminin Yeri Ve nemi Btn mhendisler, teknisyenler, operatrler meslek dallar ne olursa olsun, lme problemleri ile karlarlar. Bu duruma gre uzunluk, ktle, scaklk, elektrik akm, a veya bunlarn bazlarnn birleik etkileri olabilir. Elde edilen lme sonular karar vermede bilgi kayna tekil ederler. Metroloji bir lme bilimidir. Mhendislik metrolojisi esas itibariyle mhendislik rnlerinin (makine paralarnn) lmleri ile urar. Makine paralar yzeylerin birleimi ile ekillendirilen kat paralardan olutuundan, bu paralar llrken yzeylerin tamln ve sonra onlarn ilikilerini dikkate almak gerekir. lmler uzunluk lm, yzey lm ve yzey iliki lm (a lm gibi)

26. 7 lmlerden oluur. Asal lmler lineer lmlerin uygun birleimleri ile yerine getirildiinden, uzunluk lm daha fazla neme sahiptir. Herhangi bir lm, karar verme konusunda bir hizmet salamaldr. Eer lme kabul edilebilir bir tamlk derecesinde yaplmazsa hizmet tam olmaz. Ayrca hibir boyut tam olarak llemez. Bu sebeple sadece llen boyut deil, ayrca yaplan lmle ilgili tespit taml da ifade edilmelidir. Mesela bir mastarn nominal boyutu yannda mastarda llen hata (+0.0001 mm) ve tespit taml da (0.0005) verilmelidir. lme metoduna zg hatalar mmkn mertebe minimumda tutulmaldr. Eer mastar bir mihengiri 0.01 tamlkta bir referansa ayarlamak iin kullanlacaksa mastar hatas ihmal edilebilir. Eer mastar 0.001 mm tamlkta bir komparatr ayarlamak iin kullanlacaksa lme hatas dikkate alnmal ve mastarn tespit taml yaplan mukayesenin tespit tamlna dhil edilmelidir. lme bir mukayese ilemi olup, bilinen bir birimle bilinmeyen bir bykln karlatrlmasna dayanr. Metroloji lmleri ve bir lme standardnn dier lme standard veya bilinmeyen tamlktaki bir cihazla mukayeselerini kapsar. lme Bilimi dorusal (lineer) ve asal boyutlarla ekil ve konum toleranslarnn llmesini ve bu alanda kullanlan lme tekniklerini ve veri analiz metotlarn, l ve kontrol aletlerinin kullanmlar, ayarlanmas ve kalibrasyonlarn kapsar. Bu bilim dal zellikle muayene uzmanlarn, teknolojistleri, operatrleri ve mhendisleri ilgilendirir. lme bilimi alannda her trl test, tasarm ve metotlar, iletim ve testlerin sonularnn analizi yaplabilir. Btn byklkler iin temel referanslar (uzunluk, akm, zaman, vb.) milletleraras anlamalarla mutabk kalnmtr. lme bilimi faaliyetleri soyuttan istatistik metotlarla mukayeseye kadar birok alanda insanlarn hayatna girmitir. lme mukayeseler iin muhakkak olduundan l aletleri kalibre edilmelidir. Kalibrasyon bir lme aletinin (bilinmeyen) eit veya daha iyi standarda kar bir lmnn karlatrlmasdr. Bir lmede kabul edilen standart referans olarak dikkate alnr. Bir kalibrasyon ilemi bilinmeyenin standarttan ne kadar sapma gsterdiini renmek iin yaplr.

27. 8 Eer birka lm alnrsa, o halde aritmetik ortalama normal olarak hesaplanr. Be tip metroloji laboratuar vardr ve her biri farkl bir greve sahiptir. Birinci snf laboratuarlar daha iyi lme metotlar konusunda yeni aratrmalarn yapld, birinci ve ikinci kalite standartlarn kalibrasyonlarnn yapld yerlerdir. alma standartlar ikinci snf laboratuarlarda kalibre edilir. Aratrma laboratuarlar baz zet projelerin (tek bir elektronun akmnn llmesi gibi) yapld yerdir. Kalibrasyon laboratuarlar yksek hacimde kalibrasyonlarn retimi dorultusunda ynlendirilmeyi gerektirir, ikinci ve birinci derece laboratuarlar tarafndan desteklenen standartlar kullanr. Mobil laboratuarlar deiik yerlere hareket ettirilebilen metroloji standartlar ile donatlr. Bu laboratuarlarn birinde yaplan lme ilemi sadece kalibrasyonun bir parasdr. lme tamamlandktan sonra lme standard ve test aleti hakkndaki btn bilgi test verileri ile birlikte konur. Bu test kaydndaki bilgi testin izlenebilirliini destekler. Milletleraras lme Sistemi (SI-Standard International) belli kavramlar tatmin eder. SI sistemi alt temel birim, iki ek birim ve ilave trev birimlerin birleimi olan ondalk (desimal) bir sistemdir. SIda uzunluk, ktle ve zaman birimleri metre, kilogram ve saniyedir. Her lme birimi bir tanmlama, bir anlama ve bir aklamaya sahiptir. Tanmlama idealdir ve genellikle SInn bir organdr. Anlama, sonucu tanmlamayla mmkn mertebe ok yakn eleen bir deneme yardmyla elde edilir. Anlama baarld zaman bir milli laboratuar onu birimin bir aklayc deeri olarak depolar. Milli laboratuar onun aklamasn dier aklamalarla karlatrmak iin bir mastar standart olarak kullanr. deal olarak, bir bykln lmleri iin tanmlanm bir standard benimseyen bir imalat herkesin standart tanmn sabit ve doru addettiini bekleyecektir. Ayrca, standart deer btn evresel artlar altnda her zaman ve her yerde ayn olmaldr. 1.3. RETMDE LME Tasarm kalitesi teknik resimler, ller ve toleranslar, yzey ileme iaretleri gere zellikleri, vb. faktrlerden olutuundan, retimden sorumlu kiilerin grevi retimi bu zelliklere uygun olarak gerekletirmektir. retim veya uygunluk kalitesi denilen bu

28. 9 merhalede ilk teebbs yan reticiden salanan ve ithal edilen paralarn, malzemelerin, vb. istenilen zelliklerde olup olmadnn tespit edilmesi, ikinci teebbs retimin tasarmla belirlenmi zelliklere uygun olarak yrtlmesinin gerekletirilmesi ve son teebbs ise alcya, ancak belirtilen zelliklere uygun rn salamay hedefleyen kontrol ve denemelerin yaplmasdr. Bu grevlerin yaplmas iin birok lme ve kontrol faaliyetlerinin yerine getirilmesi gerekir. 1.3.1. Girdilerin Kontrol retici firma iletmeye, nceden belirlenmi zellikleri tam olarak gsteren yar-

Technology

ölçme