Embed Size (px)
Citation preview
Mehmet Ali ERCAN Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi Coğrafya Öğretmeni
GÜNEŞ’TEN GELEN GÜÇ:DIŞ KUVVETLER - 2
Bu Sunu En İyi Ofis 2007 Yüklü Bilgisayarlarda Görüntülenir
Mehmet Ali ERCANBalıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi
www.cografyakulubu.comwww.cografya.biz
KARSTİK YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ ÇÖZÜNEBİLEN KAYAÇLARDA OLUŞAN YERŞEKİLLERİ
Kalker (Kireçtaşı)Jips (Alçıtaşı)Kaya tuzugibi suda çözünebilen kalsiyum karbonatlı kayaçların yaygın olduğu bölgelerde oluşan şekillere KARSTİK ŞEKİLLER denilir.
3
Karstik Şekillerin Oluşabilmesi İçin;
Karstik yapının saf olması,
4
Karstik ŞekillerKARSTİK ŞEKİLLER● KARSTİK AŞINIM● LAPYA● DOLİN● UVALA● POLYE● MAĞARA● DÜDEN● OBRUK● KARSTİK BİRİKİM● TRAVERTEN● SARKIT● DİKİT● SÜTUN
5
KARSTİK AŞINIM ŞEKİLLERİ
6
Lapya
Karstik arazilerde sular, kireçtaşlarını aşındırarak oyuklar ve yarıklar oluşturur. Bunlara LAPYA denir. En küçük karstik aşınım şeklidir
7
Lapya
8
Dolin
Lapyalar zamanla genişleyip birleşerek dolinleri oluştururlar.
9
Dolin
Derinlikleri birkaç metredir. Çapları ise birkaç yüz metreyi
bulabilir.
10
Dolin
11
Uvala
Dolinlerin birleşmesiyle uvalalar meydana gelir.
12
Uvala
13
PolyeBirkaç uvalanın birleşmesiyle polyeler meydana gelir.
Polyelerin genişliği birkaç km’yi bulabilir.
14
Polye
15
Llanos de Libar Polje
Polye
16
Piano Grande Polje
Mağara
Karstik arazide yer altına sızan sular burada çatlaklar boyunca kendisine yol bulur ve çözünmeyle bu yolu genişletir. Çatlakların zamanla büyüyüp genişlemesi ile mağaralar meydana gelir.
17
Mağara
18
Mağara
19
Galeriler
Birden fazla mağaranın birleşmesiyle de galeri adı verilen daha büyük mağaralar oluşur.
20
Düden
Karstik bölgelerdeki sular düden adı verilen çukurluklardan yer altına sızar. Yağışın bol olduğu dönemlerde ise sular düdenlerden yeryüzüne çıkar.
21
Obruk
Mağara tavanlarının veya derinliği artan dolinlerin çökmesi ile meydana gelen çukurluklara obruk adı verilir.
22
Obruk
Obrukların tabanlarında suların birikmesiyle obruk gölleri meydana gelir.
23
KARSTİK BİRİKİM ŞEKİLLERİ
24
Traverten
Yeryüzüne çıkan suların bünyesindeki kalsiyum
karbonatın çökelmesi ile TRAVERTEN adı verilen yer şekilleri meydana
gelir.
25
26
Travertenler ihtiva ettikleri minerallerin özelliğine bağlı olarak farklı renk alır.
27
Pamukkale
Sarkıt
Su damlacıkları içindeki kalsiyum karbonatın mağara tavanında tortulanmasıyla sarkıt oluşur
28
DikitSu damlacıkları içindeki kalsiyum
karbonatın mağara tabanında tortulanmasıyla dikit oluşur
29
Sütun
Sarkıt ve dikitin birleşmesiyle sütun
oluşur
30
BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
Soğuk iklim bölgelerinde ya da soğuk havanın etkili olduğu yerlerde her yıl düşen kar üst üste
birikerek kalın tabakalar oluşturur ve alttaki tabakayı sıkıştırmasıyla buzullar oluşur
32
Kutuplarda ve yüksek dağlar üzerinde yağışlar genellikle kar halinde olur. Sıcaklık çok düşük olduğu için yağan karlar erimeden üst üste birikir. Biriken bu karlara toktağan (kalıcı) kar denir.
33
Kalıcı Kar
Yaz ve kış karla örtülü olan böyle yerlerin alt kısımlarına ise, toktağan (kalıcı) kar sınırı adı verilir. Kalıcı kar sınırı;Bakıya,Enleme,Yüksekliğe bağlı olarak değişir
34
BUZUL ÇEŞİTLERİ
35
Vadi BuzuluYükseklerdeki vadi içlerinde oluşan buzullardır
36
Aletsch Glacier, Switzerland
Vadi Buzulu
37
Karakoram Mountains, Pakistan.
Sirk Buzulu
Dağlardaki çukurluklara yerleşmiş buzullardır
38
Sirk Buzulu
39
The Lower Curtis Glacier in North Cascades National Park
Sirk Gölü
40
Upper Thornton Lake Cirque in North Cascades National Park
41
Buzul ve Buzul Gölleri Bhutan
Örtü Buzulu
Kutuplara yakın sahalarda, deniz seviyesine kadar inerek geniş alanları kaplayan buzullardır.
Antarktika ve Grönland gibi
42
Perito Moreno Glacier Patagonia Argentina
Örtü Buzulu
43
Grönland'daki buzul kütlesinin kenarı
Takke Buzulu
Yüksek dağların zirvelerini örten buzullara takke buzulu denir
44
BUZUL AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
45
Buzul Vadisi
Eğim boyunca inen vadi buzullarının aşındırması ile oluşmuş “U” profilli vadilerdir
46
Mount Hood Wilderness'ta kendine has U şeklinde ve düz tabanlı buzul vadisi.
Hörgüç Kaya
Yüksek dağ doruklarında buzul aşındırması sonucu oluşan kaya tepeleridir
47
Roche moutonnée in the Cwm Cau valley near
Sirk (Buz yalağı)
Buzul aşındırması sonucu oluşmuş çukurluklardır. Buzulların erimesiyle bu çanaklar suyla dolunca sirk gölleri oluşur
48
Sirk Buzulu
49
The Lower Curtis Glacier in North Cascades National Park
Sirk Gölü
50
Upper Thornton Lake Cirque in North Cascades National Park
Sirk Gölü
51
BUZUL BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
52
Moren
53
Lateral moraines of the reducing glacier in Engadin
Buzulların eridiği yerde
taşıdığı malzemeyi biriktirmesiyle oluşur
Moren
54
Drumlin
55
Clew Koyu'nda drumlin.
Buzul hareketi sonucu oluşan uzun ve balina şeklinde bir tepeciktir.
Drumlin
56
Sander Ovası
Eriyerek çekilen buzul sularının oluşturduğu düzlüklerdir.
57
İzlanda
Sander Ovası
58
İzlanda
DALGA VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU YERŞEKİLLERİ
Dalga
Deniz yüzeyinde rüzgârların etkisi ile meydana gelen salınım hareketine dalga adı verilir.
60
Dalgaları oluşturan nedenler;
Rüzgârlar,
61
Akıntılar
Deniz yüzeylerindeki suların, bulundukları yerlerden başka alanlara doğru taşınmasına AKINTI denir.
62
Akıntıların oluşmasına neden olan faktörler şunlardır
Sürekli rüzgârlar (akıntıların en önemli nedeni)Gel - git olayıSeviye farkıYoğunluk farkıa. Sıcaklık farkıb. Tuzluluk farkı
63
Dalgalar, çarptıkları kıyıları aşındırarak şekillendirir. Aşınan malzeme taşınarak denizin sığ kesimlerinde biriktirilir.Böylece dalga aşınım ve birikim şekilleri oluşur.
64
DALGA VE AKINTI AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
65
Falezler (Yalıyarlar)
Yüksek kıyılarda dalgaların etkisiyle kıyıların alt kısımları aşındırılır ve bazı oyuklar oluşur. Bu oyuklar büyüdüğü zaman tavanları çöker ve denize dik kıyılar meydana gelir. Bu dik kıyılara FALEZ ya da yalıyar adı verilir.
66
Falez (Yalıyar)
67
Falaise de Moher
Falez (Yalıyar)
68
Irlande Les célèbres falaises de Moher
Aşınım Düzlüğü (Abrazyon Platformu)
Derin kıyılardaki aşınmanın devam
etmesi sonucu, kıyı boyunca uzanan
falezlerin gerilemesiyle
oluşmuş, sığ sularla kaplı olan düzlükler
69
Cap Blanc (France),
Mağara ve Köprüler
Derin kıyılardaki aşınma faaliyetleri
sırasında mağara ve doğal köprüler
oluşur
70
Mağara ve Köprüler
71
DALGA VE AKINTI BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
72
Kıyı Okları ve Setleri
Dalgalar ve akıntıların taşıdıkları malzemelerin hemen kıyının önünde
setler halinde yığılmasıyla kıyı setleri ya
da okları oluşur.
73
Kıyı Okları ve Setleri
74
Farewell Spit, New Zealand
Kıyı Okları ve Setleri
75
Ölüdeniz
Tombolo
Kıyı oklarının gelişerek, açıktaki bir adayı karaya bağlamasıyla oluşan şekillerdir
76
Tombolo
77
Paximadhi Eboea - Yunanistan
Tombolo
78
Lâgün
Kıyı oklarının gelişerek bir koyun ağzını kapatmasıyla oluşan göllere lagün ya da deniz kulağı denir
79
Lâgün
80
Lâgün
81
Kara bogaz gol lagoon in Turkmenistan.
Kıyı Kumsalları (Plajlar)
Dalga biriktirmesi sonucu kıyıya paralel şekilde biriken kum yığınlarıdır
82
Shoal Bay Beach, Anguilla
Kıyı Kumsalları (Plajlar)
83
Secret Beach, Kauai, Hawaii
Kıyı Kumsalları (Plajlar)
84
Natural Bridges State Beach, Santa Cruz, California
KIYI TİPLERİ VE OLUŞUM SÜREÇLERİ
Boyuna KıyılarDağların kıyıya paralel uzandığı, girinti çıkıntının
az olduğu kıyılardır
86
Enine Kıyılar
87
Dağların kıyı çizgisine dik
uzandığı, girinti ve çıkıntılı kıyılardır
Ria Tipi Kıyılar
Kıyıya dik uzanan akarsu vadilerinin
sular altında kalmasıyla oluşur
88
İspanya
Ria Tipi Kıyılar
89
İspanya
Ria Tipi Kıyılar
90
İrlanda
Ria Tipi Kıyılar
91
İrlanda
Limanlı Kıyılar
92
Limans black sea coast
Kıyı oklarının koy önlerini kapatmasıyla oluşur
Limanlı Kıyılar
93
Odessa Limanı
Dalmaçya Kıyıları
94
Kıyıya paralel uzanan dağ sıraları arasındaki vadilerin sular altında
kalmasıyla oluşur
Hırvatistan
Dalmaçya Kıyıları
95
Kaş- Antalya
Fiyortlu Kıyılar
96
Grönland
Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla
oluşur
Fiyortlu Kıyılar
97
Sogne Fiyordu - Norveç
Fiyortlu Kıyılar
98
Norveç
Skyer Tipi Kıyılar
Hörgüç kayaların ve moren yığınlarının sular altında
kalmasıyla oluşan çok adacıklı kıyılardır
99
Baltık Denizi Kıyıları
Haliçli Kıyılar
100
Gel-git olayının kuvvetli olduğu kıyılarda akarsu
ağızlarının tortullardan temizlendiği
kıyılardır
Kuzey Denizi Kıyıları
Haliçli Kıyılar
101
Amazon Nehri Ağzı
Resifli (Mercanlı) KıyılarTropikal bölgelerde
deniz suyu sıcaklığının yüksek olduğu sığ kıyılarda gelişen
mercan iskeletlerinin üst üste birikmesiyle
oluşan kıyı tipidir.
102
Avusralya’nın Büyük Set Resifleri
Resifli (Mercanlı) Kıyılar
103
Maldivler
Resifli (Mercanlı) Kıyılar
104
Jaluit Atoll Lagoon, Marshall Islands
Atol (Mercanada)
Mercan iskeletlerinin su altındaki volkanik bir adanın üzerinde birikip yüzeye çıkmasıyla dairemsi atoller oluşur
105
Nukuoro, Federated States of Micronesia
Atol (Mercanada)
106
Atafutrim Atafu Atolls
YER ŞEKİLLERİNİN DİĞER OLUŞUM SÜREÇLERİ
KÜTLE HAREKETLERİ
108
Kütle Hareketleri
Ana kaya üstündeki toprak kütlesinin bir yamaç boyunca eğim doğrultusunda yer değiştirmesi toprak kayması, Toprak tabakasının ana kaya ile birlikte yer değiştirmesi de heyelan olarak adlandırılır.
109
Kütle Hareketleri
110
Toprak Kayması ve Heyelanı Etkileyen Faktörler
Eğim fazlalığı
111
Kütle Hareketleri
112
Kütle Hareketleri
113
Kütle Hareketleri
114
Kütle Hareketleri
115
El Salvador
Guatemala’da Heyelan - Uydudan
Heyelan Gölü Oluşumu (Tibet Platosu)
116
117
Pareechu Nehri (Tibet) üzerinde heyelan gölü
oluşumu,
Heyelan Gölü Oluşumu (Tibet Platosu)
ÇÖZÜLMENİN YER ŞEKİLLERİNE ETKİSİ
118
Fiziksel(Mekanik) Çözülme
Kayaçların dış kuvvetlerin etkisi ile ufalanması, dağılması ve parçalanmasıdır. Mineral yapılarında bozulma olmaz
119
EN ÖNEMLİ FAKTÖRDÜR
SICAKLIKFARKI
Buz çatlatması
ETKİLİ OLMAKTADIR
Fiziksel Çözülmenin Daha Çok Görüldüğü İklimler
120
Çöl İklimi
Step İklimi
Tundra İklimiKarasal İklim
Salt Flats, Badwater, Death Valley, California
Fiziksel Çözülme
121
İzlanda
Fiziksel Çözülme
122
Jumbo Rocks, Joshua Tree National Park, California
Fiziksel Çözülme
123
Fog Bow Over Tundra, Siberia
124
Death Valley, California
125
Salar de Uyuni Salt Pan, Altiplano, Potosi District, Bolivia
Kök Çatlatması
126
Kök Çatlatması
127
Kök Çatlatması
128
Kimyasal Çözünme
Çözünmeyi Hızlandırır
KİMYASAL ÇÖZÜNME
SICAKLIK
Kayaları Eritir
SU
Su ve sıcaklığın etkisiyle kayaçların eriyerek mineral yapılarının değişmesine kimyasal çözünme adı verilir.
129
Kimyasal Çözünmenin Daha Çok Görüldüğü İklimler
130
Ekvatoral İklim
Muson İklimiOkyanusal İklim
Akdeniz İklimi
Kimyasal Çözünme
131
Kimyasal Çözünme
132
Iguassu Falls, Brazil
BölgeGündüz Sıcaklığı Ortalama (oC)
Gece Sıcaklığı Ortalama (oC)
Yıllık Yağış Miktarı (mm)
I 28 7 350
II 20 13 1000
III 26 24 1500
IV 30 15 750
V 17 10 425
133
Buna göre, tablodaki bilgilerden yararlanarak fiziksel ve kimyasal çözünmenin EN ŞİDDETLİ OLDUĞU BÖLGELER hangisidir.
Kayaların kimyasal yapısı bozulmadan daha küçük parçalara bölünmesiyle gerçekleşen fiziksel çözülme günlük sıcaklık farkının fazla olduğu bölgelerde, kayaların yapısındaki minerallerin erimesi sonucu gerçekleşen kimyasal çözünmeye ise yağış ve nemliliğin fazla, sıcaklığın yüksek olduğu gölgelerde etkilidir
Kaynaklar
Komisyon, Coğrafya 9 MEB Ders Kitabı, İstanbul 2007M. Köroğlu- S. Köroğlu, 9. Sınıf Coğrafya, Esen Yayınları, Ankara, 2007 Komisyon, ÖSS Coğrafya, Güvender Yayınları, Ankara, 2008Doğu Ateş, 9. Sınıf Coğrafya, Ekip Yayınları, Ankara, 2008Cumhur ABAY, ÖSS Coğrafya, Esen yayınları, Ankara 2006Prof. Dr. İ. ATALAY, İ. TOLUNAY, B. SEYMAN, Coğrafya 9, Farklı Yayıncılık, İstanbul 2006 Prof. Dr. Reşat İZBIRAK, Coğrafya Terimleri Sözlüğü, MEB Basımevi, İstanbul 1992Akademedia 99 Bilgisayar Destekli Eğitim Paketi, Sebit, 1998www.wikipedia.org www.webshots.com
