ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Γενικά Χαρακτηριστικά περιόδου

1. Ομηρικά έπη – έργα «ώριμης τελειότητας»2. Επικράτηση προφορικού λόγου έναντι γραπτού.3. Κυριαρχία ποίησης ένταντι του πεζού λόγου.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΙΛΟΓΟΓΙΑ & ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

1. Εντοπισμός μαρμάρινες στήλες, πάπυρος, περγαμηνές, κώδικες (τα πρώτα βιβλία), επιστήμες που βοηθούν τη φιλολογία στο στάδιο του εντοπισμού (επιγραφική και παπυρολογία), κωδικολογία, παλαιολογία.

2. Αποκατάσταση κριτική επεξεργασία του κειμένου / κριτική έκδοση, ιστορική γλωσσολογία.

3. Ένταξη του κειμένου στο ιστορικό και πολιτισμικό τους περιβάλλον. 4. Ερμηνεία κειμένου με βάση συγκεκριμένες θεωρητικές αρχές (θεωρία της

λογοτεχνίας) θεωρητική γλωσσολογία.5. Διευκόλυνση της προσπέλασης ενός μη ειδικού στα κείμενα.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η επιστήμη η οποία αναφέρεται σε κείμενα εντέχνου λόγου δημώδη, η λόγια ποιητικά ή πεζά που αποσκοπούν στην αισθητική απόλαυση του αποδέκτη τους.

Η διαφορά με τη γραμματεία είναι στο χαρακτήρα που έχουν τα κείμενα (η γραμματεία ασχολείται με κείμενα χρηστικά) ενώ η λογοτεχνία με αισθητική απόλαυση.

Περίοδοι της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας.

Αρχαϊκή περίοδος ( από το δεύτερο μισό του 8 αιώνα έως και το ¼ του 5ου αιώνα) - Χρόνια της γραφής.Είναι το έπος, λυρική ποίηση (ελεγεία, ίαμβος, μονωδία, χορική ποίηση).Τα πρώτα κείμενα φιλοσοφικού στοχασμού. (προσωκρατική φιλοσοφία)Ιωνία παράλια της Μ. Ασίας, κάτω Ιταλία.

Κλασική Περίοδος

2ου τέταρτο του 5ου (Τέλος Περσικών) μέχρι το 2ο μισό του 4ου αιώνα 323.Χαρακτηριστικά της περιόδου Η μεγάλη πνευματική κίνηση με επίκεντρο τη Δημοκρατική Αθήνα.

Είδη που αναπτύσσονται 1. Αττικό δράμα

τραγωδία

1

κωμωδία σατιρικό δράμα

2. Ιστοριογραφία3. Ρητορική

Ελληνιστική Περίοδος

323 – 31 π.χ. (Ναυμαχία στο Άκτιο) – Εγκαθίδρωση του Αυγούστου στη Ρώμη

1. Νέα Κωμωδία -> Επιδράσεις στο Ρωμαϊκό θέατρο και το σύγχρονο θέατρο.

2. Επίγραμμα (ολιγόστιχο ποίημα που γράφεται προς τιμή κάποιου).3. Ερωτικό μυθιστόρημα

Φιλοσοφικές σχολέςΠνευματικό κέντρο της εποχής ΑλεξάνδρειαΑπό τις φιλοσοφικές σχολές γεννιέται ο Ρωμαϊκός Φιλοσοφικός στοχασμός.

Αυτοκρατορική Περίοδος (όψιμη Αρχαιότητα)

Από 31 π.χ. – 330 μ.χ. Ίδρυση της Κωνσταντινούπολης. Ενιαίο Ρωμαϊκό Κράτος. Κάμψη της ποίησηςΓλώσσα : Ελληνικά και ΛατινικάΤο πρακτικό πνεύμα του Ρωμαϊκού στοχασμού εκφράζεται και στη φιλοσοφία και στην παιδεία.

Τομείς που καλλιεργούνται : 1. Ρητορική2. Πρακτική φιλοσοφία3. Ιστοριογραφία4. Χριστιανική Γραμματεία (προς το τέλος της περιόδου5. Η εγκαθίδρυση της επιστήμης της Γραμματικής6. ΄Έργα ποικίλου γνωστικού περιεχομένου.

Επίσης χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου στη Ρητορική στο γραπτό και τον προφορικό λόγο είναι αττικισμός -> ουσία -> σκέψη θεατή ασιανισμός -> καλλωπισμός λόγου - συναίσθημα.

Ιδιαιτερότητα της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας.

1. Η διάδοση οφείλεται στη γραφή (όχι γραφή για πρακτικούς λόγους αλλά έργα προς τέρψιν του κοινού) δεν αποτελεί πλέον προνόμιο των λίγων.

2. Τα πρώτα λογοτεχνικά είδη διέπονται από ομοιογένεια (μέτρα, διάλεκτοι ΠΡΟΣΩΔΙΑ εναλλαγή μακρόχρονων και βραχύχρονων συλλαβών).

3. Αποτελεί πηγή έμπνευσης του σύγχρονου πολιτισμού.4. Επιλογή κειμένων με βάση πολιτισμικά κριτήρια

2

5. Ελάχιστα δημώδη δείγματα.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

- Εορτές (θρησκευτικού χαρακτήρα)- Αγώνες (μέρος των εορτών)- Συμπόσια ( 6ος – 5ος αιών.)- Αγορά, Γυμνάσιο, Εκκλησία Δήμου- Εκπαίδευση, Σχολές (ανάγνωση, γραφή, μουσική)- Φιλοσοφικές σχολές και ρητορικές- Βιβλιοθήκες (κέντρα .........) και ανάπτυξη επιστημών- Αυτοκρατορικό περιβάλλον (κύκλοι διανοούμενων κυρίως στη Ρώμη)

κλειστή τάξη.

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Η παράδοση των κειμένων διακρίνεται :- άμεσα- έμμεσα -> παραθέματα, μεταφράσεις

Γραφικές ΎλεςΠάπυρος, περγαμηνήΙδιωτικά Βιβλία τον 5ο αιώνα π.χ. Βιβλιοθήκες -> Πέργαμο Αλεξανδρείας

ΟΝΟΜΑΣΤΟΙ ΛΟΓΟΙ

Ζυνόδοτος, εκδότης ΌμηρουΑριστοφάνης ο Βυζάντιος (ασχολήθηκε με την μελέτη του μέτρου. Εφήρμοσε την επιστήμη της κολωμετρίας). Αρίσταρχος (εκδότης και υπομνηματιστής (επεξηγητής)

Περίοδος 2 ης Σοφιστικής (2 ος – 3 ος μ.χ. αιών.) (το ευτύχημα είναι πως διασώθηκαν όλα τα κείμενα)Το δυστύχημα πως έχουμε και εδώ επιλογή κειμένων με την εγκαθίδρυση του χριστιανισμού αλλάζουν τα πρότυπα.

Καθορισμός αντιγραφικής δραστηριότητας Βυζαντινή εποχή σταθμός ο μεταχαρακτηρισμός από κεφαλογράμματα

σε μικρογράμματα.Σημαντική μορφή της περιόδου ο Πατριάρχης Φώτιος.Το 10 αι γίνεται το σημαντικό έργο Σούδα ( εγκυκλοπαιδικό λεξικό )

Μάξιμος Πλανούδης Μανουήλ Μοσχόπουλος Θωμάς Μάγγιστρος Δημήτριος Τρικλίνιος

Αναγέννηση (ουμανισμός -> ανθρωπισμός

3

Ο ουμανισμός στηρίχτηκε στη κλασική αρχαιότηταςΑνακάλυψη τυπογραφίαςΣημαντικές εκδόσεις - Μανούτιος - Μουσούρος

Ρεύμα νεοκλασσικισμούΓκαίτε, Σίλερ, ΝίτσεΞεκινά ένα θέμα μετάφρασης με κυρίαρχο πρόβλημα την μη σωστή απόδοση.

ΕΠΟΣΠροομηρικό Έπος (επική παράδοση) Έπος: Το είδος της ποίησης που μιλά για κλέα ανδρών (δόξα).Ομηρικό ζήτημα: Πατρότητα και χρονολόγησή τους.Τα επικά ποιήματα καλύπτουν την εποχή από την Θεογονία του Ησίοδου έως το θάνατο του Οδυσσέα.Μυθολογικοί κύκλοι (τέσσερις): Αργοναυτικός κύκλος, Τρωικός, Θηβαϊκός, Αιτωλικός.

Η εποχή που αναφέρεται ο Όμηρος είναι η Μυκηναϊκή Εποχή.Τέλη 18ου αιώνα Wolf – Θεωρία της προφορικής παράδοσης. Σημαντικό ρόλο παίζει και η γραφή.

Στον Όμηρο διακρίνουμε στοιχεία προφορικότητας, κάτι που φαίνεται από το λογότυπο (formula).Λογότυπος: Επαναλαμβανόμενες στερεότυπες εκφράσεις ή και επαναλαμβανόμενοι αυτούσιοι στίχοι.

Τυπικές σκηνές: (π.χ. φιλοξενίας, υποδοχής, αποχαιρετισμού, περιγραφή μάχης, ταφής, κλπ.)

Ο Όμηρος ως Ιστορικό πρόσωπο. Όμηρος = εγγυητής (εκπρόσωπος μιας ολόκληρης κοινωνικής τάξης).Σύγχρονος του Ομήρου ο Ησίοδος.Όμηρος – εκπρόσωπος του Ηρωικού έπους, έδρασε ανάμεσα στον 8ο – 9ο

αιώνα. Έγραψε Ιλιάδα, Οδύσσεια.Επίσης του αποδίδονται οι Ύμνοι και κάποια κύκλια έπη.Χαρακτηριστικό της ποίησης του Ομήρου είναι η σύνθεση δύο χαρακτηριστικών:

1. Περιλαμβάνει στο έργο του και την παράδοση (Μυκηναϊκή).2. Αλλά παράλληλα φαίνεται ταυτόχρονα και μια απόκλιση από την

παράδοση.Αυτό φαίνεται από:

Κατά λέξη επανάληψη σκηνών. Τυπικές σκηνές με εναλλαγή προσώπων. Τυπικές σκηνές με νεωτερισμούς. Σκηνές με φανερά παραδοσιακό υπόδειγμα.

Στην Ιλιάδα οι Ραψωδίες συμβολίζονται με κεφαλαίο και στην Οδύσσεια με μικρό. Και οι δύο έχουν προοίμιο, όπου αναφέρεται η υπόθεση του έργου.

4

ΙΛΙΑΔΑΡαψωδία Α’Περιγράφεται ο θυμός του Αχιλλέα και ο λοιμός.Στο προοίμιο σημαντική είναι η επίκληση του ποιητή στη Μούσα.Ραψωδία Β’Όνειρος του Αγαμέμνονα.Κατάλογος στρατιωτών.Ραψωδία Γ’Έναρξη εχθροπραξιών, ναυμαχιών. Για πρώτη φορά η εμφάνιση της Ωραίας Ελένης στα τείχη.Ραψωδία Δ’Κυριαρχεί το Συμβούλιο των Θεών.Ραψωδία Ε’Ξεκινάνε οι αριστείες (Διομήδης), με τη βοήθεια της Αθηνάς.Ραψωδία Ζ’Απομάκρυνση Θεών από τη μάχη (Έκτορας και Ανδρομάχη).Ραψωδία Η’Μονομαχία Έκτορα – Αίαντα. Ισόρροπο αποτέλεσμα.Ραψωδία Θ’Περιγραφή μαχών (νικούν οι Τρώες).Ραψωδία Ι’Αποστολή στον Αχιλλέα με σκοπό να γυρίσει στη μάχη (Νέστορας).Ραψωδία Κ’Αποστολή ανιχνευτών / Δολοφονία Ρήσσου και αρπαγή των αλόγων.Ραψωδία Λ’Αριστεία του Αγαμέμνονα.Ραψωδία Μ’Προβάδισμα των Τρώων.Ραψωδία Ν’Εμφάνιση Ποσειδώνα, με την μορφή του μάντη Κάλχα.Ραψωδία Ξ’Ενθάρρυνση των Αχαιών από τον Αγαμέμνονα (κοίμηση του Δία).Ραψωδία Ο’Ξύπνημα του Δία.Ραψωδία Π’Κάψιμο των πλοίων των Αχαιών. Μονομαχία Πάτροκλου – Έκτορα.Ραψωδίες Ρ’ & Σ’Θυμός του Αχιλλέα. Η μητέρα του Θέτις, παραγγέλλει καινούργια όπλα για τον γιο της (οπλοποιία).Ραψωδία Τ’ Συμφιλίωση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα και ανταλλαγή δώρων.Ραψωδίες Υ’ & Φ’Μάχες ανάμεσα στον Σκάμανδρο ποταμό.Ραψωδία Χ’Μονομαχία Αχιλλέα – Έκτορα (θάνατος του Έκτορα) και προφητεία του τέλους του Αχιλλέα.Ραψωδία Ψ’Προετοιμασία ταφής του Πάτροκλου.

5

Ραψωδία Ω’Επιστροφή του πτώματος του Έκτορα στον Πρίαμο. Τελετουργικό της ταφής του Έκτορα.

Δομή Ιλιάδας1. Γεγονότα 10 ετών – περιγράφονται σε 52 ημέρες.2. Ιλιάδα. Ο τίτλος προέρχεται από το Ίλιον (Τροία).3. Κεντρικό θέμα: Μήνις (θυμός) Αχιλλέα.4. Σύγκρουση Ύβρεως (Αγαμέμνονας) – Τιμής (Αχιλλέας).5. Μοίρα.6. Ο Όμηρος είναι έξοχος γνώστης της ανθρώπινης ψυχολογίας.7. Τα γεγονότα δεν ακολουθούν αυστηρή χρονολογική σειρά.8. Η τεχνική που χρησιμοποιεί λέγεται αναδρομή στο παρελθόν. Άλλες

τεχνικές είναι: της προαναγγελίας ή τεχνική της διεύρυνσης και η τεχνική της συμπύκνωσης.

9. Προσδίδει στο έργο δραματικό χαρακτήρα.10.Επινοήσεις του Ποιητή που απομακρύνονται από την παράδοση.11.Αντικειμενικός ο Όμηρος. Το κριτήριο κυρίως είναι η πολεμική αρετή.12.Ειρηνική ιδεολογία.

Ομηρικό Ζήτημα1. Πατρότητα2. Χρονολόγηση3. Ο τρόπος δημιουργίας

Ξεκίνησε από την Αρχαιότητα με πρώτο το πρόβλημα της πατρότητας.Χωρίζοντες: Υποστηρίζουν πως τα δύο ποιήματα είναι δημιουργήματα διαφορετικών δημιουργών. Βασικοί εκπρόσωποι χωριζόντων: Ελλάνικος, Ξενώνας.Ιδεολογικός του αντίπαλος: Αρίσταρχος (προς το Ξένωνος παράδοξο).Αρνητικοί εκτιμητές του έργου του Ομήρου από άποψη Θρησκευτική και Ηθική.Τέτοιοι αντίπαλοι του Ομήρου ήταν οι: Πλάτωνας, Ξενοφάνης, Ηράκλειτος, ο κυνικός φιλόσοφος Ζωίλος, ο οποίος ονομάστηκε «ομηρομάστιξ».

Νεώτεροι χρόνοι 1795 Wolf “Prolegomena ad Homerum)Εκπρόσωπος των χωριζόντων. Θεμελιωτής της Αναλυτικής Σχολής. Υποστηρίζει ότι ο Όμηρος έγραψε και έζησε το 970 π.Χ.

Άλλη θεωρία, είναι αυτή των μικρών επών. Υποστηρίζει πως ο Όμηρος συγκόλλησε προγενέστερα μικρά έπη.

Θεωρία της Συμπίλησης (Kirchhoff). Ο κάθε ποιητής προσέθετε και κάτι δικό του.

Θεωρία της Διεύρυνσης (Theiler – Muhll).

Γενικά χαρακτηριστικά αναλυτικής θεωρίας1. Ανακάλυψη αντιφάσεων που προήλθαν από τη συνένωση άσχετων

ανεξάρτητων μεταξύ τους μικρών επών.

6

2. Ανακάλυψη επανάληψης στίχων.3. Ανακάλυψη αναχρονισμών.4. Διαφορές ύφους.

Θεωρία της Νεοανάλυσης(Εκπρόσωποι: Mulder, Κακριδής, Kullmann).

Δέχεται την προσθήκη θεματικών ενοτήτων, όπως από Αιθιοπίς και Κύκλεια Έπη π.χ. η Μήνις του Αχιλλέα. Προέρχεται από τον Μύθο του Μελέανδρου.

Αποδοχή παραδοσιακών στοιχείων.

Θεωρία της προφορικής δημιουργίας και παράδοσης των επών ( oral poetry ) (Parry).Δύο βασικά στοιχεία:

Παραδοσιακό επίθετο (π.χ. πολυμήχανος Οδυσσέας). Στερεότυπες εκφράσεις (formules).

ΟΔΥΣΣΕΙΑΜεταπολεμικό Έπος.Κινείται ανάμεσα στον εξωτικό μύθο και την πολιτική πραγματικότητα.Στην Οδύσσεια παρατηρείται για πρώτη φορά η Κατάβαση θνητών στον Άδη «νέκνια» (Ραψωδίες λ’ και ω’).Βασικό χαρακτηριστικό της Οδύσσειας είναι ότι ξεκινάει η διήγηση “in medias res” (από την μέση των γεγονότων).

1. Η Οδύσσεια χρονικά συμπίπτει με τους δύο μεγάλους αποικισμούς, Μ. Ασία, Μεσόγειο και Εύξεινο Πόντο. Κεντρικό θέμα της Οδύσσειας: ο Νόστος / Νόστιμον Ήμαρ. Στην Οδύσσεια γεγονότα 10 ετών, περιγράφονται σε 40 ημέρες.

2. Η Θρησκεία: περιλαμβάνει τους Ολύμπιους Θεούς.3. Γλώσσα / Τεχνητή.4. Προοιωνίζει την δημιουργία της Πόλης – Κράτους.

Σαν γενικό συμπέρασμα, η Οδύσσεια αποτελεί σύνθεση επικού παρελθόντος και σύγχρονου κόσμου. Ιπποτικού κόσμου των ευγενών. Δόλος και ενέδρα: θεμιτά μέσα επιβίωσης.Μέτρο: Δακτυλικό εξάμετρο.Αφηγηματικοί τρόποι Οδύσσειας:

1. Παρομοιώσεις2. Επιβράδυνση3. Προαναγγελία4. Αναδρομή στο παρελθόν5. Ενσωμάτωση δευτερευουσών διηγήσεων6. Ταυτόχρονη διήγηση γεγονότων σε διαφορετικούς χώρους.

ΚΥΚΛΙΑ ΕΠΗΣώζονται συνολικά 120 στίχοι.

ΟΜΗΡΙΚΟΙ ΥΜΝΟΙΠοιητικά δημιουργήματα γραμμένα σε εξάμετρα (επικά – λυρικά).

7

Είναι σωσμένα σε μία συλλογή. Δεν τηρούν χρονολογική σειρά.

Ύμνος: είναι ένα εγκωμιαστικό τραγούδι προς τιμήν Θεού ή Ήρωα.Συγκεκριμένο σχήμα ύμνου:

1. Στάδιο 1: Επίκληση Θεού.2. Στάδιο 2: Ιδιότητες του Θεού.3. Στάδιο 3: Καταγωγή του Θεού.4. Στάδιο 4: Πράξεις ή περιστατικά της ζωής του.5. Στάδιο 5: Διάφορα εγκώμια γύρω από τον Θεό.

Ύμνοι που έχουν διασωθεί:1. Ύμνος εις Δήμητρα.2. Ύμνος εις Απόλλωνα.3. Ύμνος εις Ερμήν.4. Ύμνος εις Αφροδίτη.

Ησίοδος:Σημαντικότερος ποιητής μετά τον Όμηρο. Βασικός εκπρόσωπος του διδακτικού έπους.Κοινά σημεία με τον Όμηρο:Μέτρο. Επική γλώσσα (ύφος). Ραψωδική παράδοση.Αντιθέσεις:Ο Ησίοδος μιλάει με προσωπικό ύφος και πάθος.Έχει γεννηθεί στην Άσκρα Βοιωτίας (αγροτική περιοχή).«Έργα και Ημέραι» (αγροτικές συμβουλές για έναν τίμιο βίο).Ο Ησίοδος, εκτός της Ομηρικής παράδοσης, επηρεάζεται και από μύθους της μέσης Ανατολής, κάτι που φαίνεται στην «Θεογονία».Η ποίηση του Ησίοδου κινείται σε δύο πόλους: Μυθολογία και Ανθρώπινη κοινωνία (εξ ου και λαϊκός φιλόσοφος).Έργα: «Θεογονία» : 1.022 εξάμετρα. Προοίμιο: επίκληση στις μούσες (ομηρική επίδραση). Μάχη Θεών και Γιγάντων, Τιτάνων, επικράτηση των Θεών.«Έργα και Ημέραι»: 828 εξάμετρα. Διδασκαλία και συμβουλές με κύριο θέμα το δίκαιο και την εργασία.

ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗΛυρικοί – Ελληνιστικοί χρόνοι.Λυρικό «εγώ»: αξία στο άτομο.Μέσα από την Λυρική ποίηση διακρίνουμε τα τρία φύλλα του αποικισμού: Αιολείς, Ίωνες, Δωριείς.

ΕΛΕΓΕΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗΕλεγεία: ποίηση με θρηνητικό περιεχόμενο.Ελεγειακό δίστιχο: 1 δακτυλικό εξάμετρο – 1 δακτυλικό πεντάμετρο.Αναπτύχθηκε κυρίως στην Ιωνία.Εκπρόσωποι:

Καλλίνος: 21 στίχοι έχουν σωθεί από το έργο του. Το περιεχόμενο αυτών είναι η παρότρυνση των νέωννα υπερασπισθούν την πατρίδα τους με τα όπλα.

8

Τυρταίος: (5 τόμοι). Έχουν σωθεί 2 τίτλοι: «Υποθήκαι» (συμβουλευτικά) – «Ευνομία» (εγκώμιο για το Σπαρτιατικό πολίτευμα – πολεμικά εμβατήρια).

Μίμνερμος: καταγωγή από τον Κολωφώνα της Μ. Ασίας. Έγραψε έργα μελαγχολικά. Συνήθη θέματα: νιότη, χαρές της ζωής και του έρωτα και η φρίκη του γήρατος και του θανάτου. Από το έργο του σώζονται δύο τίτλοι: «Νανώ» και «Σμυρνηίς».

Αρχίλοχος: δηκτικό και αντιηρωικό ύφος. Σόλων: 2 έργα: «Σαλαμίς» και «Ελεγεία Μουσών» υπέρ της ευνομίας

και κατά της κακονομίας. Θεόγνης: ποιητής των συμποσίων, εκπρόσωπος της αριστοκρατικής

αντίληψης (1.400 στίχοι). Χωρίζονται σε 2 βιβλία. Φωκυλίδης ο Μηλίσιος: ηθολογικού χαρακτήρα ποίηση. Δημόδοκος από τη Λέρο. Ξενοφάνης: φιλοσοφική ελεγεία.

ΙΑΜΒΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Όνομα: Ιάμβη (σκλάβα της Ελευσίνας που έκανε την Δήμητρα να γελάσει).Ιαμβική Ποίηση: ποίηση με σκωπτικό χαρακτήρα σε Ιαμβικό Τρίμετρο.Εκπρόσωποι: Αρχίλοχος (η καταγωγή του ήταν από την Πάρο). Η παράδοση τον θέλει αρραβωνιασμένο με την Νεοβούλη (η αιτία της διάλυσης του αρραβώνα, ήταν τα σκωπτικά ποιήματα). Οι αρχαίοι τον τοποθετούν δίπλα στον Όμηρο.Διαφορά: ο Όμηρος μιλά ανώνυμα. Ο Αρχίλοχος ενδιαφέρεται για το εδώ και τώρα.Έκανε το «εγώ» περιεχόμενο ποίησης.Καθιέρωσε το «ασυνάρτητο», δηλ. στίχους με διαφορετικό μέτρο και έκταση.Σόλων: Βασικά έργα:

1. «Απελευθέρωση της γης»2. «Διαγραφή των χρεών»3. «Σεισάχθεια»

Συμεωνίδης Σάμιος:Έργα: «Ίαμβος των γυναικών». Παρομοιάζει τις γυναίκες με ζώα και θεωρεί αγαθό τύπο, την γυναίκα – μέλισσα.Η διαφορά του Συμεωνίδη με τους άλλους Ιαμβικούς, είναι πως ο Συμεωνίδης δεν μιλάει για το «εγώ», αλλά για την ομαδική κακοδαιμονία.Ιππώνακτας: καθιέρωσε ένα ιδιαίτερο μέτρο τον «χωλίαμβο» (κουτσό μέτρο). Ο Ιππώνακτας μέσα από την ποίησή του σκιαγραφεί το περιθωριοποιημένο άτομο.

ΜΕΛΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗΚαλλιεργείται κυρίως στην Λέσβο. Ένα άτομο και συνοδεία λύρας. Επειδή τραγουδιέται από ένα άτομο, ονομάζεται και Μονωδία.Εκπρόσωποι:Αλκαίος: έζησε την εποχή Τυράννου Μυρσίλου και Πιττακού. Λόγω της ζωής του, την διάρκεια της Τυραννίας όλη του η ποίηση είναι μια πρόσκληση σε Δημοκρατία.

9

S.O.S. Στον Αλκαίο συναντάμε την αληγορία της πόλης, να παρουσιάζεται ως καράβι. Τα ποιήματά του εκδίδονται σε 10 τόμους, από τον Αριστοφάνη τον Βυζάντιο. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι απλή Αιολική διάλεκτος.Μέτρο: Αλκαϊκό 9σύλλαβο.Σαπφώ: γεννήθηκε στην Έφεσσο και έζησε στη Μυτιλήνη.Τα ποιήματά της, μας δίνουν στοιχεία για την καθημερινή ζωή.Ένας ύμνος της Σαπφούς «Ωδή στην Αφροδίτη», έχει χαρακτήρα ερωτικό. Παρουσιάζει τον έρωτα ως αρρώστια που χτυπάει τη γη ανελέητα.Οι Αλεξανδρινοί κατέταξαν τα έργα σε 9 βιβλία.

S.O.S. Επιθαλάμια: τραγούδια του γάμου. Γράφει σε Αιολική διάλεκτο.Μέτρο: Σαπφική Στροφή.Ανακρέων: έγραψε ποιήματα συμποσιακά, σε διάφορα μέτρα.Κόριννα.Τελέσιλλα.Πράξιλλα.

ΧΟΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

(Ύμνοι, παιάνες, προσόδια, διθύραμβοι, εγκώμια, επινίκια)Το πιο αξιόλογο είδος της εποχής, εκτελούνταν από χορό ανδρών ή γυναικών.Το είδος καλλιεργήθηκε και στη Σπάρτη (αγώνες με ποιητές από όλη την Ελλάδα).Εκπρόσωποι:Πίνδαρος: (γεννήθηκε στην πόλη Κυνός Κεφαλές Βοιωτίας). Μορφώθηκε στην Αθήνα από τον δάσκαλο Αγαθοκλή.Επινίκια: ποιήματα γραμμένα προς τιμή των νικητών των αγώνων.Οι τίτλοι των ποιημάτων μας δηλώνουν τον νικητή του συγκεκριμένου αγώνα.Τα επινίκια του Πινδάρου πάντοτε στο τέλος κλείνουν με τις λεγόμενες «γνώμες» (γνωμικά, συμβουλές στους ακροατές).Βακχυλίδης: (καταγωγή από την Κέα).Έργα: Διθύραμβοι. Σώζονται δύο: «Ημίθεοι» (νέοι), «Θησεύς». Η γλώσσα είναι όπως και του Πινδάρου, τεχνητή.Αλκμάνας: (έζησε στη Σπάρτη). Έγραψε ποίηση ειρηνική. Έργο του τα «Παρθένεια».Στησίχορος: (Ιμέρα της Σικελίας). Το όνομά του μάλλον σημαίνει δάσκαλος του χορού. Έργο του η «Παλινωδία» (στο έργο μετανιώνει για ό,τι έχει γράψει για την Ωραία Ελένη και ξαναβρίσκει το φως του).Ίβυκος: αγαπάει το μύθο. Στη συνέχεια στρέφεται προς την ερωτική μονωδία.Συμεωνίδης: έργα: «Σκόλια». Συμποσιακά τραγούδια. Αξίζει να σημειώσουμε μια φάση του (άποψη για την ποίηση που μας διασώζει ο Πλούταρχος. Η ποίηση είναι ζωγραφική που μιλάει και η ζωγραφική είναι σιωπηλή ποίηση.

ΠΕΖΟΣ ΛΟΓΟΣΙστοριογραφία: καταγραφή της Ιστορίας.Τα πρώτα βήματα με τους Ίωνες λογογράφους που καταγράφουν την Μυθολογική και Ιστορική παράδοση του τόπου τους καθώς και γεωγραφικ΄ς και εθνογραφικές έρευνες.

10

Ο πρώτος Ίωνας λογογράφος: Εκαταίος ο Μηλίσιος. Έργα του: «Γης περίοδος», «Γενεαλογίες».Παράδειγμα εξιστόρησης πόλης είναι του Χάροντα από την Λάμψακο «Όροι Λαμψακηνών».Άλλοι που έγραψαν για την πόλη: Κάδμος, Ίων, Ελλάνικος.Οι Ίωνες λογογράφοι είναι οι πρόδρομοι του Ηρόδοτου.

Ηρόδοτος: (Αλικαρνασσός της Μ. Ασίας). Απεσταλμένος του Περικλή στην ίδρυση της αποικίας των Θουρίων 444 π.Χ.Έργο του Ηροδότου (9 βιβλία). Το κάθε ένα από αυτά, έχει το όνομα 1 εκ των 9 μουσών.Στα βιβλία εξιστορεί τους Περσικούς πολέμους.Πιθανότατα η Ιστορία του να κυκλοφόρησε το 425 π.Χ.Ο ίδιος χαρακτηρίζει το έργο του «Ιστορικές αποδείξεις» (δηλαδή παρουσίαση έρευνας). Η έρευνα αυτή αναλύει την ιστορική αιτιότητα με επίκεντρο τον άνθρωπο.Ο Ηρόδοτος αμφισβητεί την ιστορική αιτία των Επών, παρόλο που θαυμάζει τον Όμηρο.Αναζητά τα αίτια του Περσικού πολέμου και υποστηρίζει πως αιτία είναι η κατάκτηση των παραλίων της Μ. Ασίας από τον Βασιλέα Κροίσο. Καυτηριάζει τον Μηδισμό (παράδοση πόλεων άνευ όρων) των Ελλήνων της Μ. Ασίας.

S.O.S. Ο Ηρόδοτος αναλύει τα πάντα με πληρότητα απόψεων και εικόνων, τις λεγόμενες «Παρεκβάσεις».

S.O.S. «Νουβέλα»: είναι αυτοτελείς αφηγήσεις περιορισμένης έκτασης ενός ή δύο πρωταγωνιστών ενός συγκεκριμένου περιστατικού.Ιστορική σκέψη του Ηροδότου:Έντονο θεολογικό περιεχόμενο.Κυριαρχούν δύο έννοιες:

1. Ύβρις :που οδηγεί στην Τίσις (τιμωρία). Το κριτήριο καθορισμού της ύβρεως είναι η Θεία Δικαιοσύνη.

2. Ο Ηρόδοτος πιστεύει πως η ανθρώπινη Ιστορία ακολουθεί μια κυκλική πορεία (ακμή & παρακμή).

3. Η θεϊκή βούληση εκφράζεται μέσα από Όνειρα, Χρησμούς, Προφητείες.4. Πιστεύει στην ύπαρξη μιας κοινής μοίρας (Αίσα)5. Πιστεύει πως η χλιδή ταιριάζει στους Πέρσες, ενώ η πενία στους

Έλληνες.6. Θεωρεί ως βασική αιτία νίκης των Ελλήνων την Αθηναϊκή Δημοκρατία.

Θουκυδίδης: γεννήθηκε στην Αθήνα το 460 π.Χ.Βασική διαφορά του Θουκυδίδη με τον Ηρόδοτο, είναι πως ο Θουκυδίδης δεν ενδιαφέρεται για την πληρότητα, αποσιωπά τις πηγές του και τέλος καταγράφει αυτό που αυτός θεωρεί πιο σωστό.Το έργο του παραμένει ημιτελές, λόγω του θανάτου του και διακόπτεται στη μέση του 8ου βιβλίου.Περιεχόμενο έργου του:Κριτική αξιολόγηση των γεγονότων (όχι απλή καταγραφή).Επιλέγει τον Πελοποννησιακό πόλεμο γιατί τον θεωρεί σπουδαίο γεγονός και άξιο μνήμης (γιατί είναι εμφύλιος πόλεμος).

11

Τον ενδιαφέρει το έργο του να μείνει «Κτήμα ες αεί». Θεωρεί τον πόλεμο πανανθρώπινο φαινόμενο (είναι εναντίον του πολέμου και αυτό θέλει να καταδείξει μέσα από το έργο του).Για τον Θουκυδίδη, δύο είναι τα κίνητρα που ωθούν τους ανθρώπους στον πόλεμο: α)το χρήμα, β)η αύξηση της πολεμικής δύναμης.Αιτία του πολέμου (αληθεστάτη πρόφαση): (Ο Θουκυδίδης σε όλα τα φαινόμενα αναλύει την βαθυτέρα αιτία).

Αύξηση της Αθηναϊκής ισχύος, λόγω της Νίκης στους Περσικούς πολέμους.

Η αντίστοιχη Σπαρτιατική ανησυχία. Αφορμή του πολέμου / ποτιδαϊκή διαμάχη Κέρκυρας – Ποτίδαιας.Στον Θουκυδίδη ο πόλεμος (Πελοποννησιακός) χωρίζεται σε τρεις φάσεις:

1. Αρχιδάμειος ή δεκαετής (431 – 421)2. Σικελική εκστρατεία (415 – 413)3. Δεκελεικός πόλεμος (411 – 404)

Μέθοδος του Θουκυδίδη:1. Χωρίζει το έτος κατά θέρη και χειμώνα.2. Δεν αποσκοπεί στην πληρότητα

3. S.O.S. Δημηγορίες: ζεύγη αντιλογιών σημαντικών ανδρών. Σημαντικό πως το συμπέρασμα το αφήνει στον αναγνώστη (δεν παίρνει θέση).

4. Ανθρώπινες αποφάσεις στηρίζονται πάνω σε ορισμένες ψυχολογικές διαδικασίες.

5. S.O.S. Παραδέχεται τον παράγοντα Τύχη.6. Χρησιμοποιεί το Πιθανόν και τις εξωτερικές αποδείξεις.7. Εκφράζει την ανησυχία του για την ανωριμότητα των μαζών και την

ευκολία λήψης αποφάσεων εν θερμώ.

Ξενοφώντας: (Αθήνα 430 π.Χ.)Ανήκε στην τάξη των Ιππέων. Φιλοσπαρτιατική στάση. Εξορίζεται και επιστρέφει στην Αθήνα το 371 π.Χ.Έργα του:

1. «Κύρου Ανάβασις» (απευθύνεται στον εαυτό του σε τρίτο πρόσωπο).2. «Ελληνικά» (συνεχίζει το έργο του Θουκυδίδη από το 411 – 362 Μάχη

της Μαντινείας).3. «Κύρου Παιδεία» Μυθιστορηματική αυτοβιοφραφία του Κύρου. Μέσα

από το έργο του θέλει να προβάλει ένα θετικό πρότυπο (τα έργα του έχουν ως τίτλο το όνομα του προσώπου που θέλει να προβάλει – Αγησίλος, Λύσσανδρος, Επαμεινώνδας).

4. «Λακεδαιμονίων πολιτεία» (πολιτικό έργο– πολιτική κοινωνική ουτοπία). Θεωρεί πρότυπο για όλες τις εποχές το πολίτευμα των Λακεδαιμονίων επί εποχής Λυκούργου.

5. Έγραψε επίσης φιλοσοφικά έργα: «Απομνημονεύματα» (του Σωκράτη) που υπήρξε δάσκαλος του

Ξενοφώντα (4 βιβλία). Τα φιλοσοφικά του έργα είναι πρακτικά και διαλογικά. Τέτοια

είναι: «Συμπόσιο», «Οικονομικός», «Ιέρων». Έγραψε επίσης τους «Πόρους» οικονομικό έργο.

12

Τεχνικές πραγματείες, όπως: «Ιππαρχικός», «Κυνηγετικός», «Περί Ιππικής».

ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Παιδεία «Σοφιστικής».Ρητορικός λόγος: χωρίζεται σε τρία βασικά είδη.

1. Δικανικός.2. Συμβουλευτικός.3. Επιδεικτικός (πανηγυρικός).

Έντεχνη Ρητορία: Θεωρία και άσκηση. Πρόδρομοι της έντεχνης Ρητορικής: Κόραξ, Τεισίας (Συρακούσες).Οι πρώτοι που εξέδωσαν εγχειρίδιο Ρητορικής. Η όλη τους θεωρία στηρίζεται στη θεωρία του «εικότος». Φαινομενικά αληθινό, όχι απαραίτητα σωστό.Γοργίας: ο κατ’ εξοχήν ρήτορας. Γοργίεια σχήματα: εναλλαγή αντιθέσεων … και ηχητικών σχημάτων με σκοπό τον εντυπωσιασμό του ακροατή (ο Γοργίας κάνει επίκληση στον συναίσθημα, όχι στη λογική). Έχουν σωθεί δύο λόγοι του: α) «Υπέρ Παλαμήδους απολογία», β) «Ελένης εγκώμιον».Αντιφών: (κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του Δικανικού λόγου). Καταδικάστηκε σε θάνατο το 411 π.Χ. στο πραξικόπημα. Ο λόγος που υπερασπίσθηκε τον εαυτό του στο δικαστήριο λέγεται «Περί μεταστάσεως». Σώζονται 15 δικανικοί λόγοι που λέγονται «Φονικοί» γιατί εκφωνήθηκαν σε δικαστήρια, για περιπτώσεις φόνων.Ισοκράτης: φιλομακεδονικά συναισθήματα, μαθητής του Γοργία, ιδρύει σχολή Ρητορικής. Υπέρμαχος ανθρωπιστικής παιδείας.Έργα του:

«Πανηγυρικός» (380 π.Χ. – Πολιτικό περιεχόμενο) «Αρεοπαγιτικός» (380 π.Χ. – Πολιτικό περιεχόμενο) «Περί Ειρήνης» (380 π.Χ. – Πολιτικό περιεχόμενο) «Φίλιππος» (φιλομακεδονική στάση) «Παναθηναϊκός» «Περί …» (δικαίωση έργου του)

Λυσίας: Δικανικός λόγος «Κατά Ερατοσθένους» «Υπέρ αδυνάτου» «Υπέρ Μαντιθέου»

ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Ορισμός : Μίμηση ενός ηρωικού μύθου με χορευτικά και διαλογικά μέρη.

Ο όρος στη λογοτεχνία ή τραγωδία εμφανίζεται σαν Αχαρνής του Αριστοφάνη.

Προέλευση : (επικρατέστερη άποψη) από τους τραγωδούς που σήμαινε χορό.

SOS Συνδέεται άμεσα με τη λατρεία του θεού Διονύσου.

13

- με την οργάνωση της πόλης κράτους και τη δημοκρατία. Χάνει το θρησκευτικό της περιεχόμενο και το θεϊκό επίπεδο καταβαίνει στη ανθρώπινη

- πηγές για την προέλευση της τραγωδίας Σημαντικότερη πηγή «περιποιητικής» Αριστοτέλη Κατά τον Αριστοτέλη προήλθε από τον ΔιθύραμβοΔιθύραμβος -> χορικό τραγούδι προς τιμή του Διονύσου

- Eξάρχων αυτός που αποσπάται από το χορό και αρχίζει να συνομιλεί μαζί του. Θεωρείται δε πρόδρομος του υποκριτή.

Άλλη μία θεωρία του Αριστοτέλη λέει πως η τραγωδία μπορεί να προήλθε από τη Σατυρική.

Πρόδρομος των 3 τραγικών Αρίων, Θέσπις, Πρατίνος, Χοιρίλος, Φρύνιχος

Ο Αρίων αναφέρεται ως «εφευρέτης» του τραγικού τρόπου.Για τον Χοιρίλο έχουμε πληροφορίες από το Ησύχιο και τη Σούδα έργο του η «Άλωσης».

Ο πιο γνωστός πρόδρομος ο Φρύνιχος. Έργα του «Φόνισσα», «Μιλήτου Άλωσης». Αναφέρεται επίσης πως έγραψε άλλη μια τραγωδία «Τάνταλος» (μνημονεύεται).

ΤΡΑΓΩΔΙΑ και ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑ

Αρχικά η Τραγική Τέχνη συνδεόταν με την οργιαστική τελετή του Διονύσου και παράμενε μυστική και περιορισμένη στον αγροτικό κόσμο. Αργότερα ταυτίστηκε με τη λαϊκή κίνηση ενάντια της αριστοκρατίας. Επεκτάθηκε και στα αστικά κέντρα και υιοθετήθηκε από τους εκάστοτε τύραννους αρχικά ως θρησκευτική τελετή και στη συνέχεια ως δράμα. Η τραγωδία προήλθε από λατρευτικά δρώμενα, αρχικά γύρω από τον τάφο ενός ήρωα και κατόπιν του Διονύσου, ως αναπαράσταση των παθών του θεού.

Στην αρχή λοιπόν σχέση με τη λατρεία του Διονύσου σταδιακά όμως όσο επεκτείνεται και στις πόλεις ο λατρευτικός μύθος εγκαταλείπεται και δίνει τη θέση του στον ηρωικό μύθο. Στοιχείο αυτής της αποστασιοποίησης επί σκηνής είναι και το προσωπείο. Παρόλα αυτά ο Διόνυσος εξακολουθεί να είναι έστω και νοητά παρών στην διάρκεια των παραστάσεων.

Η τραγωδία ως θεσμός πολιτικός και θρησκευτικός θεσπίζεται από τον Πεισίστρατο (6 αιών.) αλλά ακμάζει την περίοδο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Οι Δραματικοί αγώνες εντάσσονται στο πρόγραμμα κάποιων γιορτών όπως Μεγάλα Διονύσια, Μικρά κατ’ αγρούς Διονύσια, Ανθεστήρια.

Η οργάνωση και η διεξαγωγή των αγώνων ήταν κρατική υπόθεση. Την ευθύνη είχε ο λεγόμενος «Επώνυμος άρχοντας» (διαλέγει τα έργα που θα ανεβαστούν) και του συγγραφέα και ορίζει χορηγούς (η ανάληψη της οικονομικής δαπάνης λεγόταν λειτουργία.

Ο ποιητής είχε στη διάθεση τον χορό 15 ανδρών/επαγγελματίες χοροδιδασκάλους.

14

Τρεις μέρες πριν την διεξαγωγή των αγώνων γινόταν ο «προαγών» (πρόβα για το έργο.

Κριτές των αγώνων : Οι κριτές ήταν 10 οι οποίοι εκλέγονταν με κλήρο (ένας από κάθε φυλή των Αθηνών). Τα ονόματα τους φυλάσσονται στο θησαυροφυλάκιο της Ακρόπολης.

Οι αγώνες άρχιζαν με θυσία εξαγνισμού και συνέχεια όμως ήταν πολιτικού χαρακτήρα. Η σειρά παρουσίασης των ποιητών γινόταν με κλήρο. Οι ποιητές παρουσίαζαν στο κοινό μια τριλογία και ένα Σατυρικό Δράμα.

Αρχιτεκτονική Αρχαίου Θεάτρου

1. Υπαίθριο2. Χτισμένο αμφιθεατρικά και λεγόταν «κοίλο» αποτελούνταν από ένα

ημικυκλικό χώρο παραστάσεων που λέγονταν «ορχήστρα».Στη μέση της ορχήστρας ήταν ο βωμός «Θεμέλη».

3. Πάροδοι (δύο διάδρομοι αριστερά και δεξιά της σκηνής4. Σκηνή ή λογείον5. Θεολογείον (χώρος όπου εμφανίζονταν οι απομηχανής θεοί.

Τα καθίσματα των θεατών στην αρχή ήταν ξύλινα και πέτρινα μόνο τα μπροστινά για τους επίσημους (αρχιέρια άρχοντα της πόλης κλπ.)

Στη θεατρική παράσταση λάμβαναν μέρος μόνο άνδρες που υποδύονταν και τους γυναικείους ρόλους.

Πολύ σημαντικό για την εξέλιξη του δράματος ήταν η Όρχηση (μέλος).

SOS Τα ποιοτικά μέρη της τραγωδίας ή «κατά ποιόν μέρη» της τραγωδίας κατά τον Αριστοτέλη.

1. Μύθος2. Ήθος (ήρωα χαρακτήρα)3. Διάνοια (σκέψη ήρωα)4. Λέξεις (σημασία του λόγου)5. Όψης (κουστούμια, προσωπεία κλπ.)6. Μέλος (μουσική μελωδία)

«Κατά ποσόν μέρη». ΠΡΟΛΟΓΟΣ / ΠΑΡΟΔΟΣ / ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ / ΣΤΑΣΙΜΑ ΕΞΟΔΟΣ

15

ΑΙΣΧΥΛΟΣ

Γεννήθηκε στην Ελευσίνα 525/ 4 π.χ.

Έζησε στην Αθήνα της μεγάλης ακμής και της Δημοκρατίας.

- Αύξησε τον αριθμό των υποκριτών από 1 σε 2 - Πήρε για πρώτη φορά μέρος σε αγώνες 499/8- Νίκησε σε δραματικούς αγώνες 12 φορές.

Από το έργο του σώζονται 82 τίτλοι από αυτά 7 ακέραια έργα Αισχύλου.

SOS Θεατρικές καινοτομίες 1. Αύξηση του αριθμού των υποκριτών σε 22. Αύξηση των διαλογικών μερών3. Τετραλογία με κοινή θεματική

1. Έργα του «Πέρσαι» (472)Το μοναδικό έργο του Αισχύλου με Ιστορικό περιεχόμενο. Τα τρία έργα που το πλαίσιο ήταν «Φινεύς », «Γλαύκος Ποντιεύς », «Προμηθεύς»

2. « Επτά επί Θήβας» (467) έργα που το πλαισίωναν «Λάϊος», «Οιδίπους», «Σφίγγα»

3. «Ικίτιδες» (463), «Αιγύπτιοι», «Δαναΐδες», «Αμυμένη»4. Ορέστεια (458) Ισως το πίό αριστουργηματικό του έργο. Κέρδισε και

βραβείο τη χρονιά που παρουσιάστηκε. Τα έργα που τα πλαισίωναν «Αγαμέμνων», « Χοηφόροι», «Ευμενίδες»

5. «Προμηθεύς Δεσπότης»

Αξιολογικές παρατηρήσεις στο έργο του Αισχύλου.

Είναι οι καινοτομίες ( που ήδη γνωρίζουμε) και η επιλογή των θεμάτων στις τραγωδίες του Αισχύλου. Γεννά ένα μείζονα ηθικό πολιτικό και θρησκευτικό και κοινωνικό προβληματισμό. Η αντίληψη της εποχής δεν επιτρέπει την άρνηση του προβλήματος αλλά την αντιμετώπιση του. Το έργο του χαρακτηρίζεται «ως βαθύτατα ωραίο».

SOS Χαρακτηριστικά της Αισχύλειου ποίησης

1. Σύγκρουση κοσμικής και θεϊκής εξουσίας.2. Η αντιμετώπιση προβλημάτων3. Σκιαγράφηση ολοκληρωμένων χαρακτήρων4. Όγκος, μεγαλοπρεπείς ήρωες5. Κυριαρχία χορού6. Ευθύγραμμη πλοκή7. Επικράτηση θεϊκής δικαιοσύνης8. Σύνδεση μυθολογίας και πραγματικότητας.9. Λιτή μουσική και σκηνογραφία.

16

ΑΡΧΑΙΑ & ΜΕΣΗ ΚΩΜΩΔΙΑ

Καταγωγή κωμωδίαςΟ Αριστοτέλης μας λέει ότι έχουμε λίγα στοιχεία για την κωμωδία και αυτό γιατί ως θεσμός άργησε να εισέλθει στους αγώνες.Κατά μια εκδοχή, η κωμωδία προήλθε από κάποια φαλλικά άσματα, όπως και για την τραγωδία έτσι και η κωμωδία αναπτύχθηκε στις Διονυσιακές τελετές.Ανθρωπολογικά και θρησκειολογικά δεδομένα.

1. Μίμηση και χρήση προσωπείων.2. Κωμικό και άσεμνο στοιχείο.3. Εξοργισμός του κακού πνεύματος.4. Επανάληψη συγκεκριμένων μοτίβων.

Πρόδρομος της κωμωδίας ο Επίχαρμος: ο εκπρόσωπος της λεγόμενης Δωρικής Φάρσας που ακμάζει στις Συρρακούσες.Γνωρίσματά της:

1. Δωρική διάλεκτος.2. Έλλειψη μετρικής ποικιλίας.3. Παρωδία γνωστών μύθων.4. Αντιπαράθεση δύο αντιδίκων.5. Η ύπαρξη χαρακτηριστικών κωμικών τύπων.

Πρόδρομοι του Αριστοφάνη486 π.Χ. Η κωμωδία μπαίνει σε δραματικούς αγώνες (Μ. Διονύσου).Ως πρόδρομοι αναφέρονται οι εξής:Χιωνίδης, Μάγνης, Κράτης.Στην περίοδο ακμής της κωμωδίας, ξεχωρίζει ο Κρατίνος με καινοτομία την καθιέρωση του προσωπικού πολιτικού σκώμματος. Έργο του: «Πυτίνη».Επίσης ο Εύπολις: «Κόλακες», «Δήμοι», «Βάπται».

Αριστοφάνης (450 – 445 π.Χ.)Στη διάθεση των έργων του, βοήθησε η γλώσσα που χρησιμοποιεί (καθημερινός Αττικός πεζός λόγος).Τρία έργα του Αριστοφάνη: «Πλούτος», «Νεφέλες», «Βάτραχοι», γνώρισαν επιτυχία την Βυζαντινή περίοδο και ονομάζονται Βυζαντινή Τριάδα.Χαρακτηριστικά της κωμωδίας του Αριστοφάνη:

1. Μυθολογικά θέματα και συνδυασμός με την καθημερινή πολιτική ζωή.2. Παραμυθικό σχήμα (ο μύθος ακολουθεί συγκεκριμένο τυπικό:

Ο Ήρωας = πρόβλημα. Απόφαση για αντιμετώπιση προβλήματος. Δέχεται βοήθεια αλλά με τρόπο υπερφυσικό. Ο Ήρωας συναντά εμπόδια. Καταφέρνει να πείσει τους αντιπάλους του. Διασυρμό και εξουδετέρωση του εχθρού. Θρίαμβος του Ήρωα.

3. Ελευθεροστομία.4. S.O.S. Παράβαση. Ο ποιητής απευθύνεται μέσω του ήρωά του

απευθείας στους θεατές.5. Παρανοήσεις, ευτράπελα, απόκρυψη στοιχείων.

17

Ο χορός στην κωμωδία αποτελείται από 24 χορευτές.

Στόχοι της σάτιρας:1. Πολιτική2. Κοινό και το θέατρο.3. Η ίδια ή τραγωδία.4. Γυναίκες.5. Κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα.

Δομή της κωμωδίας:1. Πρόλογος.2. Πάροδος.3. S.O.S. Αγώνας (η σύγκρουση του ήρωα με έναν αντίπαλο).4. Παράβαση.5. Χορικά μέρη.6. Έξοδος.

ΜΕΣΗ ΚΩΜΩΔΙΑ(400 – 320 π.Χ.)Η βασική διαφορά από την Αττική (Αρχαία) είναι στο χορό (σιγά-σιγά ο χορός δεν έχει άμεση σχέση με το έργο, αλλά τα χορικά είναι εμβόλιμα).Γνωρίσματα Μέσης Κωμωδίας:

1. Υποχωρεί το προσωπικό σκώμμα και η αισχρολογία.2. Αδιαφορία για τον πολιτικό βίο και ενδιαφέρον για την προσωπική ζωή.3. Αύξηση κωμωδιών με μυθολογικό περιεχόμενο (συνήθως γέννηση

ενός θεού).4. Πεζό ύφος.5. Ομοιογένεια (συνήθως ως προς τη γλώσσα).

Εκπρόσωποι:Εύβουλος, Αντιφάνης, Αναξανδρίδης, Αλέξις.

ΒΟΥΚΟΛΙΚΗ & ΜΙΜΗΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Θεόκριτος: δημιουργός της βουκολικής ποίησης.Καταγωγή: Συρακούσες. Είχε και σχέσεις με την Κω.«ΒΟΥΚΟΛΙΚΟ»:Αρχικά προέρχεται από τη ζωή των Βοσκών. Στη συνέχεια, θέμα της βουκολικής ποίησης, είναι ο Έρωτας.Ορισμός: Ποίηση επική, γραμμένη σε Δακτυλικό εξάμετρο, με ήρωες απλούς καθημερινούς ανθρώπους, ακόμα και όταν πηγή έμπνευσης είναι ένας γνωστός μύθος.

«ΕΙΔΥΛΛΙΟΝ»:Έχει και αυτό ως θέμα τη ζωή στην ύπαιθρο, αλλά διαφέρει στον τρόπο παρουσίασης της ζωής της υπαίθρου, δεν την παρουσιάζει ειδυλλιακή και παραδεισένια, αλλά ρεαλιστική, συμβολική.Με το όνομα του Θεόκριτου, έχουμε 31 ποιήματα και 24 επιγράμματα.Γλώσσα: Γράφει σε Δωρική διάλεκτο και σε διάφορες παραλλαγές της.

18

«Μετα-έπος»: Γιατί επηρεάζονται από την επική ποίηση, δηλαδή συνδυάζει τη Βουκολική απλότητα, με τη λογιότητα του ποιητή. «Επύλιον»: Ο όρος πρωτοχρησιμοποιείται τον 19ο αι.Ορισμός: Είναι ποίημα σε δακτυλικό εξάμετρο με μικρή έκταση (75 – 1500 στίχους). Συχνά τα ποιήματα τιτλοφορούνται με ένα γυναικείο χαρακτήρα και έχουν κατά κανόνα θέμα ερωτικό. Αποτελεί ρεαλιστική πραγμάτευση ενός ήδη γνωστού μύθου. Πολύ συχνά έχει τόνο λόγιο ή πολεμικό. Συνηθισμένο στοιχείο είναι οι παρεκβάσεις και η περιγραφική διάθεση. Τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα: «Εκάλη» του Καλλίμαχου και η «Ευρώπη» του Βουκολικού Μόσχου.«Ελληνιστικό επίγραμμα»: Το επίγραμμα πλέον παύει να εξυπηρετεί μόνο πρακτικούς σκοπούς και περιγράφει σκηνές της καθημερινής ζωής. Παράδοξα της φύσης και ερωτικά θέματα, γίνεται το κατ’ εξοχήν είδος της εποχής.Κατηγορίες επιγραμμάτων:

1. Επιτύμβια.2. Αναθηματικά.3. Ερωτικά.4. Παιδεραστικά.5. Συμποτικά.6. Σκωπτικά.7. Εκφραστικά.8. Επιδεικτικά.

Υπήρχαν δύο Σχολές επιγραμμάτων: Ιωνική – Αλεξανδρινή Δωρική – Πελοποννησιακή Την περίοδο της παρακμής και προς το τέλος, εμφανίστηκε και η

σχολή της Φοινίκης.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

Χαρακτηριστικά:1. Τα κέντρα εξουσίας βρίσκονται και εκτός Ελλάδος.2. Ποικιλία γλωσσική και πολιτιστική.3. Ενότητα της Ελληνικής παρουσίας.4. Ζύμωση του ντόπιου και του Ελληνικού στοιχείου.5. Καθιέρωση της Ελληνιστικής Κοινής ως επίσημης γλώσσας.6. Πολυπολιτισμική κοινωνία. Κατάργηση πόλης – κράτους.7. Η εξουσία ανήκει στους ηγεμόνες. Το ενδιαφέρον γίνεται

ατομοκεντρικό.8. Αισθητική πολυμορφία σε επίπεδο καλλιτεχνικό.9. Αλεξάνδρεια: το μεγάλο πνευματικό κέντρο.

Το ύφος του Έπους την Ελληνιστική Εποχή.Δημιουργείται ένα είδος «αυλικής» ποίησης, όπου εξυμνούνται οι σύγχρονοι ηγεμόνες. Στο είδος αυτό ανήκουν και οι λεγόμενες «κτίσεις πόλεων». Έτσι το έπος, από παραδοσιακό γίνεται νεωτερικό.

19

Σχέση του Ελληνιστικού Έπους με το παραδοσιακό

Ομοιότητες:1. Τεχνικές αντιθέσεις και μίμησης.2. Σημάδια διακειμενικότητας.3. Λογιότητα ποιητή.

Διαφορές:1. Το νεωτερικό, οφείλει τη διάδοσή του στη γραφή.2. Το πρότυπο του ήρωα, αλλάζει ριζικά.

Το αντιπροσωπευτικότερο έργο: «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου.Πηγές του έργου αυτού:Ηλιάδα, Οδύσσεια, Ηρόδοτος, 4ος Πυθιόνικος του Πινδάρου, Μήδεια του Ευριπίδη.

Χαρακτηριστικά Ελληνιστικού Έπους:1. Δεν έχει βασικό ήρωα (αντιήρωα).2. Δείχνει ενδιαφέρον για την γυναικεία φύση.3. Ο ρόλος του Έρωτα: θεωρείται κινητήρια δύναμη.

Παρατηρήσεις για Γλώσσα και Ύφος.Γλώσσα:

1. Βασίζεται στην Ομηρική τεχνητή γλώσσα.2. Αφθονία παρομοιώσεων.3. S.O.S. Στο Ελληνιστικό απεικονίζεται το καθημερινό και οικείο στοιχείο.4. Οι θεοί, ως καθημερινοί άνθρωποι.5. Αγάπη για τις αντιθέσεις και τις λεπτομέρειες.

Καλλίμαχος:Γεννήθηκε το 320 π.Χ. (Κυρίνη Αιγύπτου), πέθανε το 240 π.Χ.Έβαλε σε τάξη τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας με ένα έργο 120 τόμων. Μαζί με την βιβλιοθηκονομία, συνδύαζε και την φιλολογία.Χαρακτηριστικά της ποίησής του:

1. Το έργο του έχει λόγιο χαρακτήρα.2. Ανανέωση ποιητικού λόγου.3. Δημιουργική εκμετάλλευση ποιητικής παράδοσης.4. Επιλογή σπάνιων λέξεων.5. Εμμονή σε νέα άγνωστα θέματα.6. Τάση για ανατροπή καθιερωμένων και παραδοσιακών αξιών.7. Επιστρατεύει νέους αφηγηματικούς τρόπους.8. Συνθέσεις μικρής έκτασης.

Έργα του: «Αίτια»: (τα βιβλία είναι τρία). Στα δύο πρώτα βιβλία, ο κοινός τους

σύνδεσμος είναι οι μούσες. Το 3ο βιβλίο, περιλαμβάνει μια ερωτική ιστορία, την οποία εμπνέεται από την χρονογραφία του Ξενομήδη (ήρωες ο Ακόντιος και η Κυδίππη).

Εκάλη (χαρακτηριστικό επύλλιο).Εκάλη είναι το όνομα μιας γριούλας που φιλοξένησε τον ήρωα Θησέα μετά τον άθλο με τον Ταύρο του Μαραθώνα. Μετά από το έργο αυτό αναδεικνύεται το στοιχείο της Ελληνιστικής ποίησης που είναι η ανάδειξη καθημερινών ανθρώπων και η σμίκρυνση του ήρωα και των πράξεών του.

20

Ύμνοι : Άρτεμη, Δήμητρα, Λουτρά παλλάδας, Δία, Δήλο, Απόλλωνα

Αυτοκρατορικοί Χρόνοι (31π.Χ. έως 330 μ.Χ.)

Σημαντικός θεσμός PAX ROMANA (Ειρήνης για όλους τους κατακτημένους λαούς). Παιδεία : Κατευθύνεται προς τη Ρητορική και τη Φιλοσοφική και ονομάζεται 2η Σοφιστική. Την περίοδο αυτή σοφιστής είναι αυτός που μεταδίδει το ελληνικό παιδευτικό ιδεώδες και στο επίκεντρο βρίσκεται η ελληνική παιδεία . Τα δημιουργήματα έχουν παιδαγωγική και διδακτική σκοπιμότητα. Ο όρος 2η σοφιστική ανήκει στο Φιλόστρατο το Β΄. Το ρεύμα που επικρατεί στη Ρητορική και τη Φιλοσοφία ονομάζεται «κλασικισμός» τάση μίμησης κλασικών προτύπων,

Στη ρητορική έχουμε ρεύματα Ασιανισμός και Αττικισμός.

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Ορισμός : Το λογοτεχνικό είδος που αναπαριστά μια σειρά γεγονότων που συνδέονται μεταξύ τους με κάποια λογική σειρά. Τυπικά θέματα είναι ο έρωτας, ένας φαινομενικώς θάνατος και μία αιφνίδια νεκρανάσταση, ένα ναυάγιο, αιχμαλωσία από ληστές ή πειρατές, όλα όμως με αίσιο τέλος. Ο χρόνος είναι συνήθως απόμακρος και τόπος εξωτικός.

Συγγραφείς και έργα της εποχής

Αχιλλεύς Τάτιος : «Λευκίπη + Κλειτοφών»Λόγγος : «Δάφνη + Χλόη»Ηλιόδωρος : «Αιθιοπικά» θέμα το έκθετο νεογέννητο Χαρίτων ο Αφροδεύς : «Χαιρέας + Καλλιρρόη» Ξενοφών ο Έφεσιος : «Εφεσιακά»

Το μυθιστόρημα της εποχής διακρίνεται σε Ελληνικό = σοβαρόΡωμαϊκό = Κωμικό, ευτράπελο

Το μυθιστόρημα προβάλει ένα κόσμο ευδαιμονίας.ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ (Συρία 120 – 125 μ,.χ.)

Καθαρός εκπρόσωπος της εποχής του. Σκοπός του να ψυχαγωγήσει το κοινό με τρόπο σατυρικό. Πληροφορίες γι’ αυτόν αντλούμε από τα έργα του.

Χαρακτηριστικό του Λουκιανού είναι πως αντιτίθεται στη Ρητορική τέχνη της εποχής του «υπεραττικισμός», εκφυλισμός της ρητορικής. Ο Λουκιανός χρησιμοποιεί το Διάλογο ως μέσο έκφρασης στα έργα του. Πιστεύει πως η αναζήτηση τρόπου έκφρασης αποτελεί και την ουσία του κάθε καλλιτέχνη. Έχουν σωθεί 86 έργα (με προβλήματα χρονολόγησης).

21

Το έργο του χωρίζεται σε δύο περιόδους :1. Νεότητας : Επικροτεί τη Ρητορική2. Ωριμότητας : Καταδικάζει τη Ρητορική και επικρατεί ο σατυρικός λόγος.

Έργα : Διάλογοι : Διάλογοι θεών, Ενάλιοι και Εταιρικοί

Μενίππειοι Διάλογοι με θέματα κοινωνικής φιλοσοφίας Πλατωνικοί Διάλογοι Ενύπνιος (αυτοβιογραφία) Δημόνακτος Βίος : κατατάσσεται στο είδος των απομνημονευμάτων .

Έγραψε επίσης δύο μυθιστορήματα «Αληθή διηγήματα» και «Λούκιος» ή «Όνος».Στο Λουκιανό αποδίδονται και κάποια επιγράμματα. Επίσης αποδίδονται «Ποδάγρος» και «Ωκύπους».

Βιογραφία

Πλούταρχος (50 – 120 μ.Χ.)Χαιρώνεια ΒοιωτίαςΤο έργο του χωρίζεται σε 2 μεγάλες ομάδεςΗθικά και βίοι παράλληλοι (22 ζεύγη)

Δομή των βίων Αρχή, κοινά στοιχεία στη ζωή των 2 ανδρών.Ζεύγη βίων : Περικλής και Φοίβιος Μάξιμου, Νικίας και Μάρκος Κράσος Αλκιβιάδης και Γάιος Μάρκιος Καρολάνος Οι βίοι αυτοί είναι με ηθικά κριτήρια.

Έγραψε βίους και με άλλα κριτήρια όπως Δημοσθένης και Κικέρων -> Αττική Ρητορική/Ρωμαϊκός διάλογος Δίων και Βρούτος -> φιλοσοφική παράδοση Τιμολέων και Αιμίλιος Παύλος -> πόλεμος

εκτός από ζεύγη βίων έγραψε και βίους μεμονωμένους όπως : Βίος Αράτου, Βίος Ξέρξη, Βίος Άγη και Κλεομένη, Βίος Τιβέριου Γράκχου

και βιογραφία του Γάλβα.

Σημασία των βίων

1. Τόνισε τη σημασία του Ελληνικού πολιτισμού.2. Μέσα από τους βίους εκπληρώνει το διαχρονικό αίτημα της

προσωγραφικής αποτύπωσης των ιστορικών γεγονότων.

22