די סאטמארע חלוקה, היסטאריע.

ווי עס ווייסען אלע איז שמואל ווידער דער רעדאקטאר אין בלאט און אלעס וואס שטייט דארט וואס האט נאר צוטון מיט ר' אהרנען איז זיין ארבעט. די נייעס פון טשיינע צו ענגלאנד לאזט ער פאר אנדערע, אבער סיי וואס האט נאר צוטון מיט די

ענינים פון די פאליטיק אין סאטמאר איז ער דער איינציגער בעה"ב.

ער איז דער ממציא פון יעדען איינציגען 'ספין' וואס איז נויטיג און ווען עס איז נויטיג און אויב פעלט זיך אויס, איז ער דער וועלעכער מאכט נייע פרישע מעשיות וואס זענען נישט געשטויגען און נישט געפלויגען, און אויב אנדערע אין בלאט באקען

מעשיות, איז ער דער וואס פראווד עס און נאר דורך זיין הסכמה קען עס ערשיינען.

אבער איידער מיר וועלען זיך נעמען צו זיינע ספינס און אויפדעקען זיינע ביליגע שקרים און כזבים, וועלען מיר אים פארשטעלן פאר די חשובע מעמבערס און אויב איינער האט צו צו לייגען, מה טוב ומה נעים. אבער ביטע זיך האלטן צו די תקנות פון פארום און נישט פארדרייען די נושא. אויב איינער וויל מיך אפווענדען בין איך גרייט צוריק צו ציען אויב עס וועט

זיך ארויסשטעלען אז איך האב מיך טועה געווען. אבער, בשו"א נישט פארדרייען די נושא ביטע. יש"כ פון פאראויס.

שמואל ווידער איז א יונגערמאן וואס איז אלט בערך פופציג יאר. ער האט אין זיינע בחורישע יארן געלערנט אין נייטרא אוןנאך זיין חתונה האט ער געדאוונעט אין נייטרער ביהמ"ד אין וויליאמסבורג.

ער איז געווען א נארמאלער שטילער יונגערמאן און געטראגען זייער א נארמאל פנים. ער איז געווען א גראמער אויף חתונות און דורך דעם איז ער געווארן נאנט צו די סאטמארער פירער. ער פלעגט כמה וכמה מאל אויפטרעטען מיט דברי

בדחנות ביי די סאטמארער שמחות.

ער איז נישט א ספעציעלער מוח אדער קאפ-שטיק. ער פארמאגט נישט אמתע טאלאנטען צו רעדאגירען א ערענסטען צייטונג, אבער וויבאלד דער בלאט איז נתייסד געווארען אויף איין ציהל – צו פארגרעסערען ר' אהרנען און פארקלענערען

זייינע שונאים, האט שמואל ווידער זיך איין טאג געטראפען דער אחראי אויפן בלאט.

מיר וועלען אנהייבען מיט א שטיקעלע הקדמה פארוואס עס פעלט זיך בכלל אויס אזא סארט צייטונג וואס דארף באקעןמעשיות און כסדר ארויף קומען מיט ספינס, דריידעלעך, און נארישע שטיק.

התחלה ווי באוואוסט איז ר' אהרן )א מזל אז דער פארום האט א תקנה אז מען מוז שרייבן א ר'...( געווען אין יאר תשנ"ז-נ"ח-און די

ערשטע העלפט פון נ"ט, דער גרעסטער רבי אויף דער וועלט. ער האט געהאט גאנץ סאטמאר אונטער זיך. ער האט זיך געשטארקט ביי די יונגעלייט דורך די שבת אחים'ס און ביי די הנהלה פון אומעטום דורך זיין דער איינציגער זון וועלעכער

איז געווען אקטיוו סיי ביי זיין טאטען און סיי ווייל ער האט זיך אומעטום אריינגעשטעלט.

עס האט געוויסט יעדער רב און רבי און אלע פירער פון מוסדות און קהילות סיי ווי, אז ר' אהרן גייט עווענטועל זיין דעראיינציגער רבי אין סאטמאר.

ר' אהרן האט געוואוסט מער פון אלע אז זיין טאטע איז נישט מער בכח צו פירען און אז זיין טאטע איז קראנק אויף יענעמעשה אויכעט און ער האט גענומען דעם פולען ענווענדעדש פון דעם.

ער האט אנגעהויבען צו וועבען זיינע פלענער דורך זיך ארומנעמען מיט פארשידענע מענטשען וואס פארשטייען וואס זיי האבן צו טון אנדעם וואס ער זאל מוזן רעדען בבתך רחל הקטנה. זיי האבן אלע געוויסט וואס דער ציהל דארף זיין און וואס

מען האט צו טון.

זיי האבען אויפגעשטעעלט דעם שבת אחים, וואס זאל פאר א שוי פענצטער דינען ווי א הייליגע זאך, וואס זאל צוזעמעןברענגען יונגעלייט, און די יונגעלייט זאלען זיך העלפען איינער דעם אנדערען, אא"וו.

דעמאלטס צייט האט ר' אהרן אנגעהויבן ארומפארען פאר שליחותער פון זיין טאטען איבער אלע סאטמארע מוסדות און בתי מדרשים, איבער דער וועלט, און אויך בערך דעמאלטס האט ער אויפגענומען זיין זון ר' מענדעל אין אנטווערפען, און

עס האט געהייסען אז זיין טאטע דער ברך משה האט דאס געוואלט. צו עס איז אמת צו נישט קען מען דעבאטירען פוןהיינט ביז מארגען.

אבער די ריכטיגע ציהלן פון די אלע פריער דערמאנטע אקטיוויטעטען האבן נאר געוויסט די אויבערשטע פון שטייסעל, און אויך משה דער גבאי. מן הסתם

דעמאלטס צייט איז אויך דער סיגוטער רב )היינטיגער סאמארער רבי החונה בוויליאמסבורג( אויפגענומען געווארען אלסרב ור"מ אין ירושלים אויפן פלאץ פון ירושלימער רב זצ"ל.

איך בין צו יונג צו געדענקען יענע צייט אבער אלץ ווייסער וויסן צו דערציילען אז משה דער גבאי און ר' אהרן האבן געארבעט דעמאלטס אינאיינעם מיט א 'קנוניא' )כלשון עמרם כהן, עיין טעיפ סיון תשנ"ט( אז דורך שיקען דעם סיגוטער

רב קיין ארץ ישראל וועט ר' אהרן אין חו"ל זיין דער איינציגער מ"מ און פולער פירער.

זיי ביידע האבן געוויסט בעסער פון יעדען אז דער סיגוטער רב איז גארנישט קיין שיפעלע זיבעלע, זיי האבן בעסער געוויסט פון יעדען אז דער סיגוטער רב איז פיל קליגער פון ר' אהרן און זיי האבן ביידע געוויסט אז ער איז א בעסערער

לערנער אויך. עס האבן דאס אלע געוויסט אז אין די צעירים איז ער געווען פיל א בעסערער און טיפערער מגיד שיעור וויזיין עלטערער ברידער אין ק"י.

זיי האבן ביידע אויף געוויסט אז דער אחיו הצעיר האט א ריינעם און קלונען רעקארד און ער האט נישט קיין גארבעדשאויף זיך, ער האט נישט פארשעמט קיינעם אין זיין לעבען און אוודאי אוודאי נישט, קיין רבנים און גדולי הדור.

דערפאר האבען זיי צווישען זיך באשלאסען אז דעם קליינעם ברידער דארף מען טראגען ווי ווייטער מען קען, נאר דא זאלער נישט בלייבען. זיי וואלטן אים דעמאלטס געטראגן קיין אסטראליע, ווען סאטמאר

און ר' אהרן האט זיך צוגעשטעלט און פארשטאנען אז עס איז זיין טובה. דער פלאן האט דעמאלטס געלויטעט אז דער סיגוטער רב וועט זיין דער רב איבער סאטמאר אין גאנץ ארץ ישראל און איבער מוסדות יטב לב וועלעכעס האט דאן

געהאט אונטער זיך בני ברק אויכעט.

1

ר' אהרן איז דעמאלטס ווייניג אנגעגאנגען וואס וועט ר' חיים הערש מייזליש טון. דער ר' חיים הערש האט זיך גערישט אז ער וועט זיין דער רב אין ירושלים ווייל ווי נישט ווי איז ער דער איינציגסטער פון רבינס קינדער און אייניקלעך וואס וואוינעןדארט און ער האט דארט געהאט גאנץ א גוטען נאמען און דערפאר איז נישט מער ווי יושר אז ער זאל זיין דער נייער רב.

דער ר' חיים הערש האט שוין אין יענע יארן געפירט א שטיקל אפעזיציע צום ירושלימער רב, דורך די בני ברקער יונגעלייט וועלעכע האבן נישט צופיל שייכות געהאט מיטען רב ז"ל. און ער איז געווען ווי דער אמבאסאדאר צו די היזיגע

פאליטיקאנטען וואס האבן געהאט פארשידענע פראבלעמען מיטען רב ז"ל אלץ די בני יואל פאליטיק.

אבער דער ר' חיים הערש איז אזוי לאנג גוט געווען ביז די פאליטיק האט געשפילט אויף דעמאלטס. אין די רגע וואס די היזיגע פאליטישע פירער האבען אפגעמאכט אז דער סיגוטער רב דארף אהין פארען, ווייל פארן צוקונפט פון ר' אהרן איז

דאס די בעסטע, האבען משה מיט ר' אהרן אים געלאזט הענגען אויף א צוקער שטריק. ער האט גארנישט געקענט טון, ווייל ווי געזאגט, איז ער געווען נישט אזוי באליבט ביי די ירושלימער סאטמארע חסידים, ווייל ער האט אנגעפירט די

מחלוקות פון דא, קיין דארט, און די אנ"ש אין ירושלים וואס זענען אלע געווען ברענעדיגע חסידים פון רב זצ"ל, האבן איםנישט געגליכן.

סאטמאר ירושלים איז מכתיר דעם נייעם רב און איך מיין אז ווינטער תשנ"ז האט זיך טאקע דער סיגוטער רב באזעצט אין ירושלים. צום סורפרייז פון סאטמאר אין

ירושלים האט דער רב זייער מצליח געווען און זיי האבען אים זייער געגליכען.

בעפאר ער איז אנגעקומען האט ער זיך אויסגענומען מיט די היזיגע פאליטיקאנטען אז אלע פאליטיק וואס איז דאן געווען אין ירושלים )אנשיל שווארטץ וואס איז געווען זייער פארפיינטעט ביי אלעמען דארט און אויך האט ער זיך צו ריבען מיט די

היזיגע פאליטיקאנטען, און ר' חיים הערש מייזליש( דארף זיין געסעטעלט בעפאר ער פארט. און מען האט זיךצוגעשטעלט.

ווען ער איז אנגעקומען דארט איז אנשיל שווארץ שוין געווען אינדרויסען פון די הנהלה המוסדות און ר' חיים הערש מייזליש האט זיך באזעצט אין בני ברק און איבער גענומען די ראש ישיבה אמט פון ר' מענדעל דאווידאוויטש וואס האט געהאט

יאר, און מען האט ארויסגעשטעלט נאר דערפאר ווייל ר' חיים הערשען דארף מען עפעס א טיטול35דעם אמט פאר געבען. דאס הייסט לכאורה א ריכטיגער מתכבד בקלון חבירו.

זייט יענע צייט זענען די גאנצע מייזליש געווארען געשוואורענע שונאים פארן נייען ירושלימער רב. אבער זיי האבן געמוזט שווייגען ווייל ר' אהרן איס געווען דער וועלעכער האט למעשה אים אהינגעשיקט און ער איז געווען דער וואס האט ר' חיים

הערשען צו ווארפען די פלענער.

אז ר' חיים הערש וואוינט שוין אין בני ברק האט איצט אנגעהויבען צו בלאזען אנדערע ווינטען. די דארטיגע פאליטיקאנטען האבן דא געהאט א נאנטען פריינט וואס הייסט מתתיהו דייטש. און דער מתתיהו איז אלץ געווען א גאר נאנטער מענטשן

צו ר' אהרן, ווי איך הער פון אלץ בחור אין קרית יואלער ישיבה.

אלנפאלס זיי האבן צו ביסלעך אנגעהויבען צו העצען ר' אהרן אז דער נייער רב אין ירושלים איז צו שיין מצליח און עס מוזזיין אז משה דער גבאי מיינט נישט זיין טובה.

בני ברק איז אלץ געווען אין שאטען פון ירושלים. זיי האבן אלץ געהייסן מער בעסערע מענטשען און די ירושלימער האבן אלץ געהאט מער א פרומערען און חסידישען נאמען. ירושלים איז למעשה געווען א פרומערע קהילה ווי בני ברק ווייל זיי

האבען געהאט דעם גרויסן צדיק רבי משה אריה אלס ראש ישיבה און זיי האבן געזען אין אים זייער טאטע און רבי. און ערהאט זיי טאקע געמאכט פאר גאר פרומע און אפילו כאניאקיש.

די סאטמארע פרויען אין ירושלים גייען אנגעטון פרומער ווי אין ב"ב און רוב קהילה טראגן ביבער היטען און שפעטער זיךאונגעטון דעם ירושלימער לבוש אויף שבת אויפן בקשה פון רב זצ"ל.

און דערפאר איז אלץ געווען א שטיקל שפאן צווישען סאטמאר ירושלים און סאטמאר ב"ב. דער אינערליכער שפאן האט געהאט א גרויסען חלק אז דער סיגוטער רב איז געווארען שפעטער דער רב אין סאטמאר וויליאמסבורג און עווענטועל

דער רבי פאר א גרויסער טייל פון סאטמאר איבער די וועלט

אין בני ברק האבען די יונגעלייט אנגעהויבען צו פירען א מערכה קעגן דעם נייעם רב, און לכתחילה האט ר' אהרן נישט געוואלט זיך צו הערן און זיך אריין לאזען אין די פאליטיק, אבער זיין שרעקליכער נאטור פון אומפארגינען אפילו פאר א

פליג אופן וואנט, האט אים צוגעברענגט אז ער זאל יא אננעמען די ראט פון בני ברק און פון זייער פארבינדעטער דא איןאמעריקע, מתתיהו דייטש.

דער רב אין ירושלים האט אין דער צייט אויסערגעווענליך אויסגענעמען ביי די אנ"ש אין ירושלים. למשל, ער האט נישט אוועקגענעמען דעם מוסף ראש השנה פון דעם לאנגיעריגען בעל תפילה ר' ליפא שווארץ, אנדערש ווי ר' מענדעל אין

אנטווערפען וואס האט יא אוועקגענעמען פון דעם לאניעריגען בעל תפילה ר' פרץ לעפקאוויטש, און ר' ליפא האט געקענט באשטיין און פארשטאנען אז עס קומט פארן רב, דאך האט דער רב נישט געוואלט דאס צו נעמען און ער האט געדאווענט די שחריתים. און אזוי נאך און נאך אזעלכע שיינע טאהטן וואס האט אים אין דער ענדע געברענגט בלויז כבוד און תפארת

ביי זיין נאבעלע קהילה

די אינוואזיע אויף ירושלים הייבט זיך אן ר' אהרן האט זיך אין דער ענדע געבראכען. ער האט אנגענומען די בקשות פון בני ברק אז זיי ווילען נאר אים האבן אלץ

רב, און משה מיטען ירושלימער רב וועלען אים אין דער ענדע באגראבען.

און מתתיהו דייטש האט אים אויפגעקלערט אז עס איז צייט אנצוהייבען זיך בויען. מען קען נישט ווארטען אויף מיתת אביו, מען מוז אנהייבען שוין ווערען אומאפיציעל רבי איבער גאנץ סאטמאר.

זיי האבען אים דערפאלגרייך אויפגעקלערט אז עז איז צייט אנהייבען מאכען שבת פאר זיך, ער דארף זיך ארומנעמען מיט נייע מעטשען אוןאפלאזען זיין טאטענס נאנטע, ווייל זיי וועלען אים נישט לאזען אלעס טון. זיי וועלען פאר זיכער נישט צו

לאזען אז ר' אהרן זאל שוין ווערען דער מ"מ.

און בני ברק האט באקומען די גוטסהייסונג פון קרית יואל אז ער שטייט זיי צו דער האנט און ער וועט זיי ח"ו נישט לאזען פאלען.

2

און אזוי האט ער אנגעהויבען אריינצוקומען אויף שבתים קיין וויליאמסבורג צו מאכען התוועדותן ווייל זיין טאטע זיצט אין  פלארידע און די יונגעלייט ברויכען א דבר חיזוק ווי קאלט וואסער פאר א מידען און אויף קיין בארא פארק ווייל די דארטיגע

יונגעלייט זענען שוין אויך פארחלשט פאר די דברי חיזוק.

און אונטער די קוליסען האט אנגעהויבן אויסשיסען א ברענדיגער פאליטיק צווישען אים אין משה. 

משה האט אלעס געזען. און איך וועל אייך נישט דערציילען אז משה גבאי האט געמיינט דעם אייבערשטען צו די קהילה.  איך בין נישט געשטעלט געווארען צו פארענטפערען משהן. אבער די פאקטען זענען אז משה האט געזען א קלארען פארלעצונג פון די אפמאכען און פון די הנהגת פון א עלטערען רבין צו א זון וועלעכער איז שרעקליך אמביציעס שוין

איבערצונעמען די מלוכה.

משה האט פארשטייט זיך, נישט צוזם געלייגט זיינע הענט. ער האט אנגעהויבען א אומאפיציעלען קריג מיט ר' אהרן וואס יעדער האט דאס געזען, און דער איד האט כסדר אראפ געברענגט דרשות פון ירושלימער רב, אבער דער ציבור האט

אפילו אין די מחשבות נישט געוואלט טראכטען דערפון. עס איז געווען א בחינה פון איך זע גארנישט און איך הערגארנישט.

ווינטער תשנ"ט האט זיך דער פייער פיל פארגערעסערט און האט עווענטועל צוגעפירט אז דער ירושלימער רב איזגעקומען קיין וויליאמסבורג ווערען דער רב פון סאטמאר.

א שטיקעלע כראנאלאגישען סדר. איך מיין אז עס איז געווען יענעם ווינטער ווען הירצקע צוויבעל האט אויפגערודערט סאטמאר אז דער רבי דער ברך משה האט אים געפרעגט, על פי לשונו: וואס האבן די רשעים געוואלט אז איך זאל זיי אונטערשרייבען. די רשעים זענען געווען

אליעזר קעסטענבוים און משה דער גבאי.

עד היום הזה ווייסט קיינער נישט )אויסער הירצקע, אליעזר, און משה( וואס איז דעמאלטס פארגעקומען, אויב עפעס. עס יאר און עס נאך אלץ נישט ארויפגעשווימען וואסערע חתימה האט איינער געוואלט צו טאקע10איז שוין דורך אריבער

ארויסדערווישט פונעם ברך משה.

נאך א שטילער אויסטויש פון פייער איז געווען ווען דער דעמאלטסדיגער ירושלימער רב האט בר מצוה געמאכט זיין יונגסטן זון ליפא וואס איז פארגעקומען אין ירושלים. עס איז געווען די ערשטע שמחה וואס ער האט דארט געמאכט און

מען האט צוגעשטעלט א שיינע בר מצוה.

עס האט זייער ערענסט געהייסן אז דער ברך משה וועט פארן צו די בר מצוה און אינאיינוועגס וועט פארקומען א שטיקעלאפיציעלע הכתרה, אז דער רבי וועט דארט ביי די בר מצוה רעדען צו די דארטיגע קהילה.

למעשה האט ר' אהרן אפגעטון א שטיקעל פאר זיין יונגערען ברידער און איז ספעציעל אראפ געפארען קיין מיאמי ווי ערהאט דארט סאבאטאזשירט די נסיעה.

אין די ענדע איז אהרן געפארען אין שליחות פון זיין טאטען. היינט איז שוין באוויסט אז דער ברך משה האט אים נישטגעשיקט, און דער ירושלימער רב האט אים אפען געבעטען נישט צו קומען צו דער בר מצוה.

היינט איז שוין באקאנט אז מתתיהו דייטש האט דעמאלטס ערקלערט אז ער גייט מאכען פון זלמן לייבן א סענטוויטש )אזר' אהרן וועט קומען, וועט דאך גאנץ בני ברק-סאטמאר אויך קומען און אזוי וועט דער דארטיגער רב ווערן צוקוועטשט(.

אבער ר' אהרן האט געוויסט אז זיין ברידער וועט גארנישט קענען טון אויב פארט ער יא, און ער וועט אים אפיציעל מוזןמכבד זיין, און דאמאלטס וועט ער אים שטעלען אין שאטען

ווען ר' אהרן איז אנגעקומען קיין ירושלים האט ער ביים קבלת פנים געמאכט א אנשטעל ווי ער איז געקומען צו דער געעוואלדיגער שמחה און ווי שטארק ער איז פרייליך מיט זיין ברידער און אויך האט דער דארטיגער רב צוריק געלויבט זיין

ברידער און אזוי איז אלעס אפיציעל געווען פארהאלטעסמעסיג שטיל.

מה עשה הקב"ה, ר' אהרן איז געווארן פיבעריג, ער איז געזעצען ביי דער בר מצוה מיט א פעלץ )כדרכו בקודש, ער גלייכטזייער זיין אויס'קוק אין א פעלץ...( און ער האט נישט געקענט אפילו רעדען ביי דער בר מצוה.

אבער איינער האט יא גערעדט, און דאס איז געווען דער רבי פון מיאמי דורכן טעלעפאן. דער רבי האט זייער שיין אויסגעלויבט זיין זין און געזאגט פאר די קהילה ווי גליקליך זיי זענען מיט אזא רב, א חכם א מתון און נאך הערליכע לויב

ווערטער.

די דרשה האט ר' אהרנס פאליטיקאנטען ארויסגענומען פון גלייכגעוויכט. עס האט זיי ארויסגענומען פון די כלים אז זיי האבען נישט געוויסט ווי זיך אהינצוטון. יצחק ראזנבערג האט דעמאלטס אנגעטראגן עטליכע טויענט דאלער פארן הויז

בחור אז ער זאל פארקויפען די צעטיל פון וואס דער רבי האט גערעט, און דורך דעם צעטיל וועט ער קענען ווייזען אז מען האט דעם רבין פארגעברייט מיט די דרשה און נישט דער רבי אליין האט דאס צוגעגרייט. למעשה האט דער הויז בחור

דאלער.500געמאכט א שטיקעל מיט אים און האט נאך ארויסדערווישט פון יצחקן די איינגאבע פון

די מעשה פון יצחקן האט נאך מער געוויזען פאר משה ווי דער מצב האלט מיט ר' אהרן און זיינע נאנטע. סאטמאר וויל שלום מאכן מיט זייערע שונאים, די פייער ברייטערט זיך אויס.

הארט פאר פורים איז פארגעקומען דער ענדגילטיגער שאס וואס ר' אהרן האט אפגעטון פאר משהן און פון דעמאלט ביזפסח איז שוין געווען א קאצען שפרינג.

עס איז דעמאלטס פארופען געווארען א מאסן דעמאנסטראציע דורך די התאחדות הרבנים און אויף זייער קול קורא האט אונטערגעשריבען דער מאטעווידעער רב זצ"ל. א וואך פארן פראטעסט איז דער קול קורא געווען אריינגעלייגט אין דער

איד און דאס האט פאראורזאכט א שטורעם ביי ר' אהרן און זיינע מענטשען.

דער מאטנטעווידעער רב איז דעמאלטס נאך געווען א אויסגעשפיגענער אין סאטמאר. עס איז דעמטלטס דעווען נישט לאנג נאכדעם וואס דער ברך משה האט געזאגט נישט קיין שיינע זאכען אויף אים און ער האט צוריקגעשאאסען ווערטער

און עס איז געווען א פולער קריגס צושטאנד צווישען סאטמאר און דער מאטעווידעער רב.

3

און דאס אז די התאחדות איס געגאגנגען נעמען די חתימה און דער איד האט עס נאך אריינגעשטעלט האט געוויזען אז מען האלט ביים מאכען שלום מיט אלע שונאים און ר' אהרן וועט בלייבען דורך דעם אויסגעשפילט. ווייל עס האבען אלע געוויסט דעם אמת אז מיטען ברך משה קען מען דורך קומען און מיט זיין עלטערען זין ר' אהרן נישט. )און אזוי פונקטליך

האט זך ארויסגעשטעלט יארען שפעטער. אלע רבנים האבעם איבערגעבעטען דעם ברך משה און מיט ר' אהרן האבן זיינישט געוואלט זיך איבערבעטען.(

און ווען דער איד איז ערשינען אין קרית יואל יענען דאנערשטאג איז אלמילך דייטש מיט נאך בחורים ארומגעפארעןצוזאמנעמען אלע דער איד און מען האט דאס פארברענט.

דא האט מען אפיציעל געשטעפעט מיט משה, ווייל דער איד איז זיין ביזנעס )נישט קיין חילוק ווי אזוי ער האט דאסבאקומען, אבער עס האט יעדער געוויסט אז דער איד איז משהס(.

און דאס איז געווען די התחלת גסיסה פון ר' אהרנס מלוכה.

די התאחדות האט געטענהט אז ר' אהרן האט בפירוש צוגעשטימט צו גיין צום מאנטעווידעער רב און נאכדעם האבעןזיינע נאנטסע מענטשען פארברענט משהס פארמעגען ווייל ר' אהרן איז געווען אנגעווייטיגט.

משה האט פארלאנגט אז ר' אהרן זאל דאס פארדאמען און ארויסשטעלען אלימלך דייטש פון זיין הויז. ער האט דעם מעסעדש געשיקט מיט שמואל הכהן פרידמאן וואס איז געווען א איינגעשטעלטער ביים ברך משה אין שטוב און איז געווען

דער איינציגער דארט נאנט צו ר' אהרן.

איך ווייס נישט וואס ר' אהרן האט געענטפערט אבער מען האט משה נישט נאכגעגעבען. ר' אהרן האט עס נישטפארדאמט און אלימלך דייטש איז געבליבען ביי אים אין הויז.

אלזא די פאקטן זענען קלאר, ר' אהרן האט מסכים געווען צו לייגן די חתימה פון מאטעווידעער רב אבער זיינעפאלאיטיקאנטען האבען געמאכט א שטיקעל און נאכדעם פארברענט דער איד.

סוף חודש אדר איידער איך קום אן צו יענעם פסח זאל קלאר ווערען די פאקטען. ר' אהרן האט אלעס געטון אין דער וועלט אז ער זאל זיין דער אוישליסליכער רבי ווען די צייט וועט זיין רייף. משה האט פון אנפאנג זיכער נישט געזיכט אים צו באגראבען, זיי זענען

געווען בדעה אחת, זי זענען געווען איין טיעם און האבען אלעס געארבעט אינאיינעם ביז ער האט באשלאסען שוין איצטאלעס איבערנעמען.

איין וויכטיגע זאך האב איך באקומען אין אישית אז דעמאלטס איז פארגעקומען. דער פראטעסט האט געהאט א ספעציעלען באדייט, ווייל די התאחדות הרבנים האט געוואלט ווייזען אז די קנאים קענען זיך פארגלייכען אויף איין זאך און

דאס איז ביי מאסען פראטעסטען.

יענע צייטען האט די אגודה געמאכט די גרויסע ראליס און זיי האבען צוזם געברענגט שווערע טויזענטער, האט די התאחדות הרבנים באשלאסען צו קענען צאמברענגען ווי מער מענשטען און די חילוקי דיעות ביי חסידות ענינים זאל נישט

אפעקטירען די קנאות פון אונזערע קרייזען.

אבער דערווייל האט די געפערליכע זינד פון די חתימה פון מאנטעווידעער רב אויפגעברויזט דעם ר' אהרן און ער האטנישט געקוקט אויף גארנישט, און עס איז אים נישט אנגעגאנגען קנאות.

פסח תשנ"ט יענער פסח איז אפגעצייכענט אין איין טייל פון סאטמאר אלץ תשעה באב און ביי די אנדערע טייל אז דער יום הצלה

והשיחרור. מיר וועלען דא נישט שרייבען די געפילען פון די צוויי זייטען נאר בלויז וואס עס האט זיך אפגעשפילט און וואסאלס האט יענער פסח צוגעברענגט, ביז צו אונזער הויפט קעפעל אז שמואל ווידער איז ל"ע יצא מדעתו.

יענע צייט, שוין א חודש נאכען פראטעסט איז שוין געווען דער פייער צווישען ר' אהרן מיט זיינע מענטשן און משה מיטזיינע מענטשן, מער ווייניגער אויף א פולען פארנעם.

אלע ארבעטער אין דער איד זענען שוין געווען אפענע שונאים פאר ר' אהרן, אבער רעדען אפען אויף ר' אהרן אין ביהמ"ד איז נישט געווען. ר' אהרן מיט משה ווען זיי האבען זיך געטראפען שוין אפילו נאכען פראטעסט האבען זיך געגעבען די

הענט אבער עס איז שוין געווען א מלחמה וואס ווארט אויפן ערשטען שאס.

ר' אהרן האט באמת געציטערט פון משה און ער האט געוויסט אז משה וועט אים נישט פארשווייגען אויף קיין איין זאך, אבער נאכצוגעבען, צוריק צו ציען, פארדאמען, דאס איז נישט אין זיין טבע. ער קען דאס נישט און ער וועט דאס קיינמאל

נישט קענען.

ווען ער האט ביי קאשוי יא אפיציעל איבערגעבעטען איז דאס געווען אויף אזא וועג וואס נאר בלינדע חסידים קענען דאס אנרופען איבערגעבעטען. עס איז געווען א דרשה מלא גאווה ועזות מיט א עגא גרעסער ווי די שטאט קאליפארניע... ער

האט נישט דעם דעת צו מאכען א טריט אויף צוריק.

Loose the battle win the war  אויף ענגליש איז דא א באלערענד ווערטל:

עס לוינט זיך צו מאכען א טריט אויף צוריק און פארלירען די עגא ווי איידער די מלחמה.

ביי ר' אהרן איז אבער נישט פארהאן אזא זאך ווי באלערענד, ביי אים איז נישט פארהאן אזא זאך ווי היסטאריע, אוןדערפאר האט ער אין דער ענדע פארלוירען די קריג.

איך האב נישט געזאגט אז ער איז געבליבן אויסגעשפילט און ער האט נישט קיין מענטשן. ניין, בכלל נישט דאס. אבער דיקריג האט ער קלאר פארשפילט און איך וועל אין די שפעטערע פאראגראפען ראויסברענגען די פאקטען

איצט איז פסח ביינאכט. אין ניו יארק האט נאך קיינער נישט געחלומט אז דער ירושלימער רב גייט ווערען אויפגענומען אלס רב אין סאטמאר-וויליאמסבורג. עס קען זיין אז משה דער גבאי האט יא געוויסט אבער ער לייקענט עס. ער זאגט

פאר סיי ווער עס פרעגט אים אז ער האט נישט געהאט קיין חלום דערפון ביז ווען דער רבי דער ברך משה האט עסארויפגעברענגט חוה"מ.

4

עס קען זיין אז מען מוז אים נישט גלייבען און אמעריקע געט רעכטען פאר יעדען צו האלטען וואס ער וויל, אבער אזוי זאגטער. דער מציאות איז אז קיינער פונעם ציבור, אריינגערעכענט ר' אהרן מיט זיינע מענטשען האבען דאס נישט געטראכט.

ר' אהרן איז אריינגעקומען יענעם יאר אויף די ערשטע טעג )למעשה איז ער שוין געבליבען אויף די צווייטע טעג אויך(. איןיענע יארען פלעגט ער יעדע צוויי יאר זיין ביים טאטען אין וויליאמסבורג אויף פסח, און יענס יאר איז ער אויך געווען.

די עפל סדר פרשה דער רבי האט שוין געמאכט קידוש און ר' אהרן האט גענומען נאכדעם מאסט וואס איז געווען אנגעגרייט אויפן טיש ווי ער

איז געזעצען. נאך קידוש רופט ער זיך אן הויך )כדרכו צו רעדען אלץ זייער הויך( אז די מאסט איז פארדארבען. יודל עפשטיין וועלכער האט )שוין אלס יונגערמאן( אלעס צוגעגרייט האט א שמעק געטון די מאסט און זיך אנגערופען עס

שמעקט ווי עפעל סיידער.

פון דא און ווייטער האט ר' אהרן איבערגענומען די לייצעס. ער האט זיך גענומען פארפירען אז עס איז עפעל סיידער, און גלייך ארויפגעקומען מיט א שאלה צו ער מוז איבערמאכען קידוש ווייל ער האט דאך לכאורה נישט יוצא געווען )ווי האט

עשו געפרעגט הלכהדיג צו מען מוז מעשרן זאלץ. אלץ נאר מיט הלכה...(.

בחורים פון דעמאלטס דערציילען אז דער טאטע האט אים אנגעקוקט ווי איינער וואס זיכט צו מאכן א עסק פון גארנישט,א שטורעם אין א גלעזעל וואסער.

צום ענדע האט אים זיין ר' מענדעל מוציא געווען מיט קידוש. ער איז געשטאנען ביי זיין זונס קידוש און נאר געקוקט אויף דיבחורים צו זיי זעען אלעס. ער האט געהאט אסאך אטענשאן.

דער סדר איז שוין דורך. די ערשטע קויל ווערט געשאסן.

יו"ט אינדערפרי האט שמשון גאלד געפרעגט ר' אהרן פארוואס מען רודפט זיין זון חיים יושע )וואס האט נאך דעמאלטס געוואוינט אין ק"י(, האט אים ר' אהרן גענטפערט: "דו ביסט פונקט ווי יאנקעל ברוך און איך וויל נישט מיט דיר שטיין אין

ווארט".

שבת חוה"מ איז אין יענע יאר געווען גלייך נאך יו"ט. שבת אינדערפרי האט מען אויסגערופען שמשון עולה צו זיין לוי. ווען מען האט אים אויסגערופען צו די תורה האט מען געשישקעט אין ביהמ"ד ווי קיינמאל בעפאר. דער רבי איז געזעצען אויף די בימה און ר' אהרן אויף מזרח זייט. עס האט יעדער געזען ביים שישקען ווי ר' אהרן לאכט. ניטאמאל האט ער פרובירט

צו באהאלטען זיין פרייד, נאר אפענערהייט געשמייכעלט.

ווען שמשון איז אראפ פון די בימה האט אים א חתן יאקאב פון ארץ ישראל אראפגעשלעפט דעם טלית. שמשון האטגעזען ווער דער שלעפער איז, האט ער אים אראפגעלאזט א פאטש. עס האט זיך אנגעהויבען קולות אין ביהמ"ד.

 * דער ערשטער שאס איז געשאסען געווארען עס דרייט זיך איבער דער ביהמ"ד אין פארענט פון די תורה, אין פארענט פון רבין און ר' אהרן לאכט ווי זיבעלע. ער זעט 

דא אז ער איז דער קלארער געווינער. משה מיט שמשון זענען צוויי מענטשן קעגען דעם גאנצען ציבור. ער האט געזען אקלארען זיג איבער זיינע שונאים.

מען וועט ווייזען פאר זיי וואס וועט זיין אויב זיי וועלען זיך נאך דערווייגען צו אים א קליינעם טשעפע טון. ער האט די  בחורים, ער האט די יונגעלייט, ער האט די שלעגערס, ער האט די טעראריסטען, און משה מיט זיינע פאר נאכשלעפער

וועלען מוזען אים פאלען צו די פיס אויב זיי ווילען נישט ארויספליען פון רבינס שטוב און פון גאנץ סאטמאר.

פלוצלינג שטעלט זיך אויך ר' ליפא דעם רבינס זון און נעמט זיך שרייען קולי קולות: מתתי' דייטש ימ"ש )און נאך ווערטער  וואס איינער זאל מיר ביטע אריינשיקען אין אישי אדער אין אימעיל( הערשט איצט האט ער אויפגעהערט צו לאכען. ער

קוקט אויף זיין ברידער און ער זעט אז ער האט זיך געטוישט.

ווייל ביז היינט איז ר' ליפא געווען ר' אהרנס נענטסטער ברידער און נישט זיך געזען מיט משה אויג אויף אויג. אסבער פון איין מינוט צו די אנדערע האט ר' ליפא געזען אז דער משה איז גערעכט, ר' אהרן וויל פשוט מאכען א פוטש אויף זיין

 טאטען און ער זאל שוין איבערנעמען די מלוכה.

הערשט איצט האט ער אויפגעהערט צו לאכען. ער האט זיך דערשראקען צום טויט פון משה און איצט שוין פון ר' ליפא.

באקומען אין אישי א פאר קלייניגקייטען וואס מען דארף פארעכטן אלס די פאקטען. *

קודם, די מעשה מיט שמשון איז געווען פארן סדר די מאסט האט ר' אהרנס הויז בחור דוד פארקאש מיט געברענגט ווייל ער איז דאך שוין א רבי און ער טרונקט נאר אייגנס. יודל עפשטיין האט אנגעפילט ר' אהרנסס פלאש מיט פארקאש'ס מאסט. און משה יצחק ווערטייהמער דער דעמאלטיגער

הויז-בחור, האט זיך אנגערופן אז עס איז עפל סיידער. יש"כ פאר די אינפארמאציע.

דאס ליינען און דאווענען האט זיך געענדיגט ב"ה אן קיין פארוואנדעטע. אבער דער יו"ט איז געווען א צושטערטער.* 

אויסער ביי די סדרים האט ר' אהרן געגעסען ביי זיך אין די יוז סטריט הויז. און ווי עס שיינט, האט זיך ביי ר' אהרנען ביי די סעודה נישט גוט אפגעשפילט. ווייל נאכמיטאג איז אריבערגעקומען צו משה דעם גבאין אין הויז ר' מענדעל און איך מיין

אז רעביצין סאשע אויך. וואס עס איז פונקטליך גערעט געווארען דארטען איז מיר נישט אזוי באקאנט אבער די החלטה איז געווען אז מען וועט אלעס סעטלען און זיין טאטע ר' אהרן מוז זיך אויפשטעלען ביי שלש סעודות מוחה זיין אויפן כבוד

הספר תורה און אויפן כבוד פון רבין.

אזוי איז געווען און ר' אהרן האט זיך אויפגעשטעלט און אראפגעלייגט ווי צובראכען ער איז אויפן חילול ביהמ"ד און ספעציעל ווען דער טאטע איז דא געזעצען און א גרויס צער איז געווען אויסגעגאסען אויף זיין הייליג פנים, און ער האט

געזאגט אז ער איז מוחה מען האט מבזה געווען א בנש"ק א נאנטער מענטש ביים טאטען פאר לאנגע יארן.

עס איז מוצש"ק חוה"מ פסח תשנ"ט.*

איך וועל שרייבען א קליינעם אנאליז אויף די סך הכל פון די געשענישן.

עס איז קלאר פאר אלעמען אז ר' אהרן האט איצט )חוה"מ פסח תשנ"ט( געהאט אין זיין טאש גאנץ סאטמאר. אלע יונגעלייט, אלע בחורים, פון די קליינע און די גרויסע ישיבות איבער סאטמאר בכל קצוי תבל, ער האט געהאט אונטער זיך

די קהילה פון וויליאמסבורג, ר' בערל פר"מ, ר יאנקעל כהנא, און אלע טובים און פארשטאנד.

5

און דאס איז געווען אריה לייב גלאנץ וועלכער איז דער געווען ממש דער בעה"ב82איין גרויסן שונא האט ער געהאט אין פון די מוסדות אין וויליאמסבורג. און אויך האט ער נישט געהאט אונטער זיך דעם רבינס שטוב. דארט איז געווען בעה"ב

משה דער גבאי.

– אויסער אויב איז ער מלאך אלקי – נישט געקענט האבען א פלאן ארויסצוגיין אין א פולער מלחמה מיטמשה גבאי האט ר' אהרן. ער האט נישט געקענט נעמען דעם ריסק אז דער רבי וועט אים ראטעווען, ווייל ער האט געוויסט בעסער פון

יעדען אז דער רבי איז אין א מצב פון פארגעסען און ער קען ברבים מאכען א טעות און עס זאל אים טייער קאסטען.

דער רבי האט שוין יענע יארען נישט געזאגט קיין תורה ברבים ווייל ער האט שוין נישט גערעט נאר פון א צעטיל. דאס איזדער מציאות.

משה האט גוט געוויסט אז דער ביהמ"ד איז נישט מיט אים און אויב האט ער דאס נישט געוויסט ביז פסח האט ער דאסזייער גוט געזען יענעם שבת חוה"מ און אוודאי און אוודאי אין די קומענדיגע יארען.

ר' אהרן איז פון דעם אלעם געווען זייער גוט אינפארמירט. זיינע מענטשען האבען אים דאס אלץ געזאגט אז אלעס אין די גאנצע סאטמארער וועלט איז מיט אים און דא קען מען נישט מאכען וויזשניץ וואו דער וויזשניצער רבי האט געמאכט פון ר'

ישראל אש און פארעך און אויפגענומען זיין יונגערען ברידער.

מען האט אים אלץ געזאגט אז דא אויב וועט דער רבי מאכען די מידעסטע זאך קעגען ר' אהרן וועט זיין אזא אויפשטאנדאז מען וועט נעמען דעם רבין און טראגען לעזעזאל.

ווען דער רבי וואלט געווען ביי די כוחות פון תש"מ-נ"ד, וואלט ר' אהרן זיך נישט געטרויט אפילו צו פרובירען אנצוהייבעןפירען מלכות. ער האט געוויסט אז דער טאטע וועט אים דערלאנגען אז ער וועט אים געדענקען אויף אייביג.

אבער ווען דער טאטע האט אנגעהויבען שוואך ווערען, האט ער געוויסט אז דער טאטע כאפט נישט זיינע שטיקען וואס ער מאכט אן, און אפילו משה וועט אים זאגען און דער פאטער וועט זיך אויפרעגען וועט עס נאר זיין ביחידות און נישט ברבים.

און ער האט גענעמען ביג טיים ענדווענטעזש.

אבער דער עיקר אויף וועמען ער האט זיך פארלאזט איז געווען די בחורים. ער האט געלעבט אלעמאל מיט דמיונות און פאנטאזיעס אז בחורים מיט יונגעלייטלעך קענען אין פאקט איבערנעמען די וועלט. און דער איינרעדעניש האט אים

געמאכט אריינקומען צו די יונגעלייט אויף שבתים קיין וויליאמסבורג און בארא פארק, ער האט אנגעהויבען אין יענע יארען שטארק ארויפקוקען אויף די פולע פארענטשען מיט בחורים און שמייכלען צו די פארענטשען. ער האט אין זיי געזען זיינע

צוקונפטיגע מלחמה פירער, מיט וועמען זיך א עצה צו געבען אפילו מיט משה דעם גבאין.

ער האט אנגעהויבען ביי יעדען טיש פון זיין טאטען צו מיט ארבעטען מיט די בחורים ווען זיי זינגען און דערמיט געוואלט ווייזען פאר משה, אז ער האט די פארענשטעס און ער זאל פארשטיין אז אויב ווייסט ער וואס איז גוט פאר אים זאל ער זיך

נישט וואגן אים צו טשעפען.

מיט די דיינים פון סאטמאר האט ר' אהרן געהאט א קליינעם פראבלעם, ווייל ווען ער וועט זיין רבי וועט ער שוין פון אלע קעיר נעמען. ער וועט זיי אזוי שטעלען אין פלאץ אז זיי וועלען וויסען וואס מיינט צו זיין א דיין אין סאטמאר. זיי וועלען נישט

מער זיך פירען אליין שמחת תורה נאכמיטאג, זיי וועלען אנהייבען קומען צום טיש ווי שעפעלעך און נעמען שריים וויחסידים. ער וועט זיי אלע ווייזען.

דעריבער איז אים קיינמאל נישט געווען וויכטיג גוט צו לעבען מיט ריח"מ, מיט ר' זלמן לייב פילאפ צי מיט ר' שלמה לייבן. ער וועט זיי אזוי שטעלען אין פלאץ אז עס וועט גיין א רויעך. דאס אז ר' משה מנחם פון מאנטרעאל איז אים קאלט

געווארען איז אים ווידער נישט אנגעגאנגען. ר' אהרן האט נאר געטראכט אז וויבאלד ער האט די בחורים און יונגעלייט איזער א געסעטעלטער. זיי וועלען שוין אלע דיינים שטעלען אין פלאץ.

דעריבער בין איך ביי דער מיינוג אז משה דער גבאי האט נישט געקענט עולה על הדעת זיין אז ער קען געווינען ר' אהרן.

עס איז היינט זייער שווער צוריקציגיין צו יענע צייט, און טראכטען וואס אלץ האט ר' אהרן פארמאגט. היינט קוקט מען שוין א מיט א פשטות אז די בחורים און יונגעלייט זענען מיט'ן רבין פון וויליאמסבורג, ער האט אלע שולען אין וו"ב, ער האט אלע דיינים מיט זיך, ער האט א ישיבה פון זיבען הונדערט בחורים, ער האט די ישיבה קטונות מיט זיך. דעריבער כאפט

מען זיך היינט נישט וואס דא איז אמאל געווען.

היינט פאר צען יאר צוריק, ח"י סיון תשנ"ט, האט דער רב פון ירושלים נישט פארמאגט איין מנין אידען אין וויליאמסבורגוואס האבען אים געקענט, אפגערעט פון זיך צושטעלען מיט אים.

נאך איין קלייניגקייט איידער איך גיי ווייטער מיט די רייע פון געשעענישן. * ר' אהרן און זיינע מענטשן האבן געהאלטן אז דער רבי דער ברך משה חלומט נישט אז מען טשעפעט ר' אהרן, ממילא נאר וועגען דעם טרויט זיך משה צו טון וואס ער וויל. אבער ווי נאר דער רבי וועט געוואר ווערן וואס דא גייט פאר, וועט

משה אזוי פליען פון דארט אז דאס וועט זיין די ענדע פון יעדע קעגנשטאט.

ווען עס האט אויסגעשאסן די מהומות אין שול שבת חוה"מ איז ר' אהרן מיט זיינע מעטשען און דער גאנצער ציבור געוועןזייער צופרידען אז דער רבי זעט שוין ענדליך וואס דא גייט פאר, און אח און וויי פאר משהן.

למעשה איז דער רבי נישט געווארען איבער גענומען פון די געשעענישען און דא האט זיך אנגעהויבן דער פראבלעם וואסזיי האבן זיך געכאפט. דערפאר האט ר' אהרן שנעל געשיקט זיין מענדלען צו משה שבת נאכמיטאג.

דא מוז איך זיך עטוואס פארברייטערען פון דער קורץ קעפיגייט פון ר' אהרן מיט זיינע נאנטע.

עס ווייסט יעדער וואס טוט נאר אין עולם הרביס און אין עולם החסידות אז זייט עס זענען פארהאן רביס זענען פארהאן גבאים, און די גבאים האבן מער ווייניגער אלץ געפירט דעם הויף. יא, עס זענען דא באוויסטע רביים וואס האבן דייקא

נישט געוואלט א קלוגען גבאין אבער רובא דרובא האבן יא געהאט א קלוגען מענטשן וואס זאל זיין דער יוצא ונכנס.

6

און אומעטום האט געהאט דער גבאי דער לעצטער ווארט. און די חסידים האבן געוויסט אז זיין ווארט איז דעם רבינסווארט און מען קען דאס נישט פייטן אדער אנפייפן.

ר' אהרן איז נישט א ע"ה אין חסידות, ער איז גראדע א היפשער ידען אין פאליטיק. ער האט געוויסט ווי נאנט משה גבאי איז מיט זיין טאטען און ווי שטארק זיין טאטע האלט פון משהן. ער האט געוויסט אז וויפיל פראבלעמען עס האט זיך נאר

געקענט מאכען אין סאטמאר און מען האט נאר געוואלט רעדען מיטען טאטען אקעגען משה, איז דאס געווען פון דיהארבסטע זאכען. דאס זענען פאקטען הידועים לכל. און, ר' אהרן האט דאס פיל מער געוויסט.

נאכמער, און דאס איז נישט צו א באוויסטער פאקט. דער רבי דער ברך משה איז נישט געווען אזוי נאנט צו זיינע קינדער. ער איז געווען א טאטע וואס האט זיך נישט ארויסגעגעבען צו זיינע קינדער. יא, ער האט פון זיך אלעס פאר זיי געגעבען,

ער האט זיך פאר זיי אלע געשלאגען און ממש זיך געהרגעט, אבער ער איז נישט געווען צו נאנט צו זיי.

אבער מיט זיין גבאין איז ער געווען ממש ווי איינס. ער האט פאר אים פארטרויעט זאכן וואס ער האט נישט פארטרויעט די רעביצין און זיכער נישט פאר זיינע קינדער. )דאס זענען פאקטען וואס איך האב געזאמעלט במשך מיין לאנגע

אינפארמאציע זיכונג.(

איז יעצט זייער שווער, ווי האט ר' אהרן געקענט מיינען אז ער קען באזיגען משה ביי זיין טאטען? ווי האט א פופציג יעריגער מענטש מיט פיל עקספיריענס - וואס וויניג מענטשן האבען אזויפיל עקספעריענס ווי ער, סיי פון די בחורים אין ישיבה און

ביי פון זיין רבנות אין קרית יואל, פון וואו ער האט ווען געדארפט עפעס חכמה זיך דערנאשען - געקענט מאכען מיסטעיקס וואס פאסט פאר א בחור וואס ווייסט נאך גארנישט אויף דער וועלט? ווי קען א פופציג יעריגער מענטש טראכטען אז

בחורים מיט יונגעלייט איז דער עיקר און אויב האט ער זיי האט ער אן אויסגעטראטענעם טעג אלעס איבערצונעמען מיטכח זרוע?

אבער אזוי איז דער פאקט און ער האט געהאלטען אז ער וועט משה'ן מיט זיין טאטען באזיגען אויב נויטיג.צוריק צו חוה"מ פסח תשנ"ט  *

עס זענען פארהאן פאקטען וואס דער גאנצער ציבור ווייסט ווייל עס איז געווען אין פובליק; עס זענען פארהאן פאקטען וואס נאר ר' אהרן אדער משה דער גבאי ווייסט און אפשר דער דעמטלטסדיגער הויז בחור משה יצחק ווערטהיימער און

מעדעל בריל דעם רבינס משמש ווייסן אויך. אבער טייל פון די פריוואטע פאקטען איז געווארען פובליק און טייל וועלעןנאך אמאל ארויסקומען מן הסתם און טייל וועט מיט גיין אין די קברים פון די אויבן דערמאנטע.

מוש"ק חוה"מ תשנ"ט איז געווען לויט אלעמען א היסטארישער, ווי פריער געשריבן. לויט איין זייט איז די היסטאריע באשריבען מיט ווייסע אותיות און לויט די אנדערע זייט איז עס געשריבען מיט שווארצע אותיות, אבער היסטאריש איז עס

פון אלע זייטען.

לויט די דעמאלטסדיגע אינפארמאציע, האט אליעזר קעסטענבוים געזאגט פאר ר' אהרן יענעם מוצ"ש אז ער איז היסטאריע, זיין ברידער פון ירושלים גייט דא ווערען רב. פארוואס ער האט דאס געזאגט איז מיר פשוט נישט באקאנט, און

אדרבה, זאל איינער קומען און זאגען אז ער ווייסט יא פארוואס. ווי איך האב געזאמעלט, האב איך באקומען דיאינפארמאציע אז מתוך כעס צי הייפערנעס האט ער דאס ארויסגעשאסען פאר ר' אהרנען.

דער דעמאלטסדיגער ירושלימער רב איז געקומען פון א"י אויף פסח קיין בארא פארק, און אזוי ווי די באקומען אין אישישבת הגדול דרשה האט באלאנגט פאר אים איז ער געקומען אויף שבת הגדול קיין וומ"ס.

יענעם שבת ביי דער סעודה האט ער געפרעגט זיין טאטע דער רבין צו ער זאל שוין אנהייבען פירען בלויז איין סדר ווייל עראיז אן ארץ ישראלדיגער.

האט אים דער רבי גענפערט: דו ביסט נישט קיין ארץ ישראלדיגער דו ביסט א היזיגער. די ארונים האבן געוואלט מאכן אשווייג דערפון.

דערפון און ער האט עס געזאגט פאר ר' אהרן יענע נאכט.  ממילא האט שוין אליעזר געוויסט אז עס קאכט זיך

ווי איך האב געהערט האט אליעזר דאס געטוען על דעת עצמו אן פרעגען משהן און עס איז געווען א היפשער איינשטעלעניש ווייל משה האט נישט געוויסט ווי שטארק דער רבי איז

דערביי.

רב הצעיר עס זענען פארהאן גענוג און נאך ווייסער וואס וויסען אז ר' אהרן האט שוין געארבעט במשך די יארן תש"נ-נ"ט, דורך

פארשידענע וועגען אז דער טאטע זאל אים מאכן פאר רב הצעיר איבער סאטמאר.

ער האט געשיקט בערל פרידמאן רעדען מיטען רבין אין פלארידע און דער רבי האט עס אפגעווארפען, דאס איז א פאקט. פארוואס דער רבי האט עס אפגעווארפען קענען מיר זיך מחולק זיין ביז מארגען אבער דער פאקט איז געווען אז דער רבי

האט אים נישט געוואלט אויפנעמען פאר רב הצעיר.

נאך איין פאקט איז וויכטיג צו וויסען. דער רבי האט קיינמאל פארן ציבור נישט ארויסגעוויזען אז ער וויל ר' אהרן זאל זיין דער מ"מ זיינער נאך די מו"ש. וואס ער האט געזאגט פאר דעם און פאר יענעם איז אפילו נישט אינטערעסאנט, ווייל ביז

היינט האט זיך נאך קיינער נישט ארויסגעשטעלט זאגען אז פאר אים האט דער רבי דער ברך משה געזאגט אז מיין אהרןזאל זיין דער רבי איבער גאנץ סאטמאר.

ווי איך האב געהערט האט דער רבי אפילו געזאגט פאר ר' אהרן, א טאג נאך וואס ער האט אויפגענומען דעם היינטיגען רבין אלס רב אין וויליאמסבורג, אז א רבנות איז שייך איבערצוגעבען ווייל דאס גייט בירושה, אבער רעביסטעווע, ווי איז

שייך צו זאגען פאר מענטשען אז דו זאלסט אויפנעמען דעם אדער יענעם? א רבי איז דאך א זאך וואס האט צו טון מיט אגעפיל, א הארץ, און דאס קען מען נישט איינטיילען.

און רבנות, האט דער רבי דעמאלטס געזאגט פאר ר' אהרן, איז דאך נישט מעגליך אז דו זאלסט קענען פירען גאנץ סאטמאר איבער די וועלט. עס איז נישט פארהאן דער מענטש וואס קען פירען א רבנות פון טויזנטער מעמבערס,

צענדליגער טויזנטער קינדער קע"ה, פילע מוסדות אנשטאלטען, ממילא מוז מען דאך האבען א רב אין יעדער פלאץ איןדער וועלט.

און טאקע אזוי האט דער ברך משה אלץ געטון. ער האט אריינגעלייגט אין יעדען סאטמארען קהילה א רב וואס זאל דארט אנפירען. אין מאנטריאל זיין איידעם ר' דוד מייזליש, אין לאנדאן ר' נתן יוסף ז"ל, אין קרית יואל ר' אהרן, אין בארא פארק

7

ר' שלום אליעזר, אין ירושלים איז געווען דער גאב"ד זצ"ל, אין בני ברק ר' אלי' כ"ץ,15 ר' בעריש זיין איידעם, און ב"פ 53אין מאנסי זיין איידעם ר' חיים יושע, און ער האט געזאגט פאר ר' אהרן אז וויליאמסבורג דארף האבן פונקט אזוי א רב.

ווילאנג דער רבי איז געווען ביי די כוחות איז ער געווען דארט דער רב, אבער ווען ער איז געווארען שוואכער האט ער געוואלט אויפנמען זיין זון ר' זלמן לייב. )איך וועל באלד צוקומען, לענגער, וואס איז געווען ווען ר' אהרן האט אים געזאגט

אז ער קען יא פירען וויליאמסבורג.(

איך וועל קודם דערציילען וואס איך מיטען גאנצען ציבור האבען מיטגעהאלטען און קען זיין אז שפעטער קען קומען *אנאליז, אויב איינער איז אינטרעסירט דערינען.

איך וועק מיך אויף זונטאג, דעם צווייטען טאג חוה"מ פסח תשנ"ט, און איך הער אז דער רבי באט היינט פארטאגסאויפגענומען ר' אהרן אלס דער רב הצעיר. נישט מער אן נישט ווייניגער.

איך און מיינע חברים האבען געוויסט אז עס איז דערנאך מיט משה מיט זיינע מענטשען. ר' אהרן האט געמאכט א גוטען שטיקעל, טאקע נישט אזוי שיין, אבער עס איז געלונגען, ר' אהרן איז דער רב הצעיר און ווארשיינליך דער צוקונפטיגער

רבי.

וויאזוי עס איז צוגעאגנען דאס ווערען רב הצעיר איז דעמאלטס געווען באוויסט פאר אלעמען, אז נאכדעם וואס ביינאכט האט אים אליעזר געסטראשעט אז דער ברידער קומט דא ווערען רב, האט ר' אהרן געזען פאר זיך א וואנט וואס ער מוז

טון משוגענע שטיק דארט ארויפצוקריכען. און ער האט באשלאסען מיט זיינע יועצים און זיין רעבצין אז מען גייט דא טון א אויסער ארדענטליכער שריט, וואס היינט ווען מען קוקט צוריק איז עס לאכעדיג, אבער דעמאלטס האט ער געטון עפעס

וואס איז נאך פאר זיכער קיינמאל נישט פארגעקומען אין דער אידישער היסוטריע

פארטאגס ווען דער רבי איז נאך געשלאפען און נאר מענדל בריל איז אויף געווען איז הירצקע צוויבל אנגעקומען און  5:30האט געווארט אז דער רבי זאל אויפשטיין.

ווי נאר דער רבי איז אויפגעשטאנען האט הירצקע געקאלט ר' אהרן אז ער קען קומען און ער האט אים געפענט די טיר. ר'אהרן איז אנגעקומען אינאיינעם מיט רעביצין סאשע.

ווי נאר דער רבי איז אריין אין ספרים שטוב האט הירצקע צוויבל אויסגעשפארט מענדל בריל. וואס דארט איז פונקטליך געווען ווייסט קיינער נישט געהעריג ווייל ר' אהרן דערציילט אויך נישט.

מענדל איז גלייך געגאנגען אויפוועקען דעם הויז בחור זאגן אז ר' אהרן האט זיך אריינגרוקט און אז עס איז צרות. דער הויז בחור לויפט אויפוועקען משהן אבער משה הייבט נישט אויף. ענדליך נאכען אריינשרייען אינעם ענסערינג מאשין אפאר

מאל, הייבט משה אויף און דער הויז בחור איז אים מודיע אז דער פוטש איז אין אפעקט און עס איז נישט דא וואס צו טוען. משה זאגט, גוט מען

וועט זען.

די נעקסטע זאך וואס מען ווייסט איז, אז ר' אהרן האט געקאלט בערל פר"מ: "מזל טוב דער טאטע האט מיך געמאכט פאר רב הצעיר", און ער גיט איבער דעם טעלעפאן פארן רבין. דער רבי פרעגט אים ווי אזוי עס דורך דער יו"ט אין ב"פ און קיין ווארט פון רב הצעיר. דאס זעלבע איז געווען מיטען אנדערען ראה"ק יאנקל כהנא. ר' אהרן קאלט אים און וועקט אים אויף: "מזל טוב דער טאטע האט מיך געמאכט פאר רב הצעיר", און ווידער גיט ער איבער דעם טעלעפאן פארן רבין און

ווייטער נישט איין ווארט פון רב הצעיר.

און אזוי איז ביז געציילטע סקונדעס געוואיר געווארען גאנץ סאטמאר אז ר' אהרן איז געווארען דער רב הצעיר. איבריג צו דערציילען די שמחה וואס האט געהערשט ביי ר' אהרנס מענטשן די בכל אתר ואתר, און זיכער איז איבריג צו דערציילען וויאזוי עס האט אויסגעזען דער צופרי ביי די אידען, וואס היינט ווייזט זיך ארויס פארמאגען דעם מיאריטעט אין סאטמאר.

נאר דעמאלטס זענען זיי געווען אין די מייזען לעכער וויסענדיג אז איצט גייען זיי אלע ווערען צוטרעטען דורך דיטעראריסטישע יונגען באנדעס

פון די זונטאג חוה"מ פסח פארטאגס, האב איך באקומען אין אימעיל פון איינעם וואס האט גערעדט מיטען רבינס  * און ר' אהרן, רביצין סאשע מיט5:30נאנטער מענטש, מ.ב. וואס האט דערציילט אזוי: ער איז אנגעקומען פארטאגס

צוויבעל זענען שוין געזיצן אין גבאי שטוב אין די טינקל מיט פארלאשענע לעקטער. רביצין סאשע איז געזיצן אויף משהסבענקל, און ר' אהרן קעגן איבער.

ווען ער איז ארויפגעקומען האט ער זיך זייער דערשראקן, עפעס רירט זיך דא אין די טונקעל. ער צינד אן די לעקטער און זעט אז עס איז דא געסט. )זיי האבן דירעקט נישט אנגעצינדן דו לעקטער כדי מען זאל נישט זען אינדרויסן אז עימעצער

איז דא(

ער פרעגט צוויבל וואס גייט פאר? זאגט ער, גארנישט. ר' אהרן וויל עפעס רעדען וועגן זיינע זאכן.

)למעשה איז געווען א דורכפאל ווייל זיי האבן נישט געוואלט אז מ.ב. זאל אנקומען. אבער פארפאלן ער איז דא(

ווי נאר דער רבי קומט ארויס האט זיך ר' אהרן מיט אזוי האבען זיי געווארט ביז דער רבי קומט ארויס פון שלאף שטוב.רביצין סאשע איינגעשפארט, און וואס מען האט גערעדט ווייסט מען נישט.

אינמיטן עפענט זיך די טיר, ר' אהרן קומט ארויס און זאגט פאר מ.ב. יעצט קענסטו אריינגיין, און די דריי זענען נעלם ווי אשאטען. אזוי שנעל זענען זיי פארשווינדן געווארן.

ווען מ.ב. איז אריין צום רבין, רופט זיך אן דער רבי צו אים: וואס האבן זיי געוואלט? זאגט ער פארען רבין אז ער האט נישטקיין אנונג. דער רבי וואשט זיך די הענט און הייבט אן זאגן ברכת התורה.

* עס איז שוין לעבעדיג אין גרויסען ראדני סט. שול, ר' אהרן שטייט ביים אויבן אן מיט געמאכטע פיאות, ווי א בר מצוה בחורל וואס איז נאר איצט אנגעקומען אין זאל, און נעמט אן מזל טוב פון ציבור. איך קוק היינט צוריק און דערמאן זיך, איך

בין געשטאנען אין די רייע ווי א שעפסעל ווען נעבען מיר שטייען נאך שעפסען און מען גיט מז"ט פארן שמייכעלדיגעןזיבעלע מיט הויך געקרייזלטע פיאות, אזוי ביז'ן האלבען שטערען...

ווי עס ווייסען אלע, האט ר' ליפא האט זיך דערהערט וואס דא גייט פאר איז ער געגאנגען צום טאטן אין הויז און אים געפרעגט צו עס איז אמת אז דער טאטע האט געמאכט אהרנען פאר רב הצעיר? דער רבי האט נישט קיין אנונג פון וואס

ער רעדט.

8

איידער דער רבי איז אריינגעקומען גייט ר' ליפא צו ר' אהרן און זאגט אים: איך האב פריער גערעדט צום טאטען און ער ווייסט נישט פון גארנישט. לייג עס אויף "האלד" און נאכען דאווענען וועלן מיר ביידע גיין צום טאטען און מען וועט זען וואס דא גייט פאר. ר' אהרן ענפערט אים, הייפערדיג, דריי נישט קאפ און לאז מיך אפ. און נעמט ווייטער מזל טוב ביז דער רבי

איז אנגעקומען אין שול דאווענען.

פארען דאווענען, שוין אין ראדני סטריט, איז ר' יאנקל כהנא צוגעגאנגען צו ר' אהרן און געזאגט אז דער רבי האט צו מירקיין איין ווארט נישט געזאגט וועגן רב הצעיר.

האט ער אים גענפערט: ער )דער ברך משה( האט דאס געמיינט צוזאגן.

אבער יאנקל כהנא האט נישט נאכגעלאזט, און זאגט אים, עס האט מיר בכלל נישט אויסגעקוקט אז ער רעדט פון רב הצעיר, און דא גייט מען ארום זאגן אין מיין נאמען אז דער רבי האט עס מיר געזאגט. )דער ר' יאנקל איז א באוויסטער

תמים און א גראדער מעכיל(

ר' אהרן קוקט אים אן לאכעדיג, און זאגט אים: "גייטס זאגן מזל טוב פארען טאטן. גוט?"

מיט דעם האט זיך עס גענדיגט.

* דער שוהל האט געקאכט און געזידט ווי קיינמאל בעפאר. איך ווייס נישט צו דער רבי האט דעמאלטס געהאט איין מניןוואס האט מיטגעדאווענט.

משה דער גבאי קומט אן אין שול אינמיטן דאווענען, שפאצירט ארום אין בית המדרש כאילו עס איז תשמ"ט. איךפארשטיי נאך היינט נישט זיין גבורות הנפש וואס ער האט דעמאלטס געהאט, און האט נאך היינט.

נאכען דאווענען ברעכט אויס קול רינה וישועה פון "די בחורים און יונגעלייט" די ארמיי ארבעט ווי געפלאנט, און עודך  שטעלען זיך אלע צו אין א רייע און מען ווערט נאכאמאל שעפסען... מען גייט געבן מזל טוב פארן רבין. דער רבי האט

גשמייכלט ווייל ביי אים איז געווען זיכער אז עפעס א אייניקל איז געבוירן, און ער פרעגט ר' עזריאל ביי וועם איז דא א מזלטוב?

שפעטער ווען דער רבי איז אריין אין שטוב האט אים ר' עזריאל ר' עזריאל האט מורא און ענטפערט נישט געהעריג. דערציילט דעם אמת אז ר' אהרן זאגט אז דער רבי האט אים אויפגענומען פאר רב הצעיר.

ווי נאר ער האט דעס ארויסגעזאגט, האט אנגעהויבן גיין קולי קולות, "ער איז א שקרן, דאס איז וויזשניצער שטיק". )אגב,דאס ווארט "וויזשניצער שטיק", האט דער רבי שפעטער פיל גענוצט, ווי איר וועט שפעטער ליינען.(

נאך א נקודה. מאיר צוויבעל )הירצקעס עלטערע ברידער( האט געזען ווי דער רבי האט זיך אויפגערעגט ווען מען האט אים פארציילט וואס דא גייט פאר און האט געשריגן צו עס איז פורים היינט, איז ער ארומגעלאפן זאגען אז מען זאל אויפהערען

צו זינגען. ער האט זיך גענומען שישקענען און געזאגט פאר איינעם שטילערהייט אז דער רבי האט געפרעגט צו עס איזפורים היינט.

ר' אהרן האט אלעס אונטערגעהערט און זעט אז עס איז צרות. ער הייבט פיס אין טראגט אפ פון שול.

זונטאג נאכען דאווענען איז פארגעקומען עטליכע געשעענישען, אבער עס האט נישט געהאט צו טון מיטען פובליק. איך * וועל מעגליך שפעטער אומקערען צו יענע פריוואטע געשעענישען, אבער איצט וויל איך ווידמען די ארטיקעל בלויז וואס איז

פארגעקומען ברבים און וואס עס איז דא אויף קאסעטעס.

אויף זונטאג חוה"מ נאכמיטאג איז פארופען געווארען א "גרויס" קהל מיטינג, און דער פלאן האט געלויטעט אז סוף פון דער מיטינג וועט ר' אהרן אנקומען און דאן וועט גאנץ קהל אינאיינעם מיט ר' אהרן גיין צום רבינס הויז וואו דער רבי וועט

געבען ברכות קודש פאר די נייע פלענער פון רב הצעיר.

די מיטינג איז דא אויף טעיפ און מען הערט ווי בעריל איז מציע אויפצו נעמען ר' אהרן אלץ רב הצעיר אבער ער רעד נישט איין ווארט אז דער רבי האט שוין היינט צופרי אים אויפגענעמען און אז דער רבי האט שוין פון אים אפגענומען מז"ט. מען

הערט דארט ווי ר' בנימין הירש, וועלכער איז אלץ געווען ר' אהרנס א מענטש, זאגט דארט אז עס קען נישט זיין אז אזעלעעכע האקעלע ענינים זאל קומען פון אומאפיציעלע קוועלער און מען דארף זען זיך דורך צוקומען מיט משה גבאי'ן צו

וואס יעדער שטימט מיט.

ווי אויך האט בערל פרידמאן דאן איבערגעגעבען פאר קהל, אז עס איז אויך פאראן א אנדערע הצעה, "אז מען זאל רופן רבי זלמן לייב'ן פון ירושלים" ]דא קען מען זען אז מען האט שוין געוואוסט וואס עס איז דער רצון פון רבינו שליט"א )זצ"ל([.

פארוואס האט בערל ניטאמאל געפרעגט רבי[ ."ער האט צוגעגעבן צוויי זאכן: איינס, "אז רבי זלמן לייב וויל נישט קומען.זלמן לייב צי ער וויל קומען?[. צווייטענס, האט בערל באהויפטעט, אז דאס וועט נישט ארבייטן

.נאכדעם וואס אויך ר' אהרן איז אריבערגעקומען צו די מיטינג איז דארט באשלאסן געווארן אריבערצוגיין צו רבינו שליט"א

אבער ר' בערל בעט אז מען זאל נישט נוצען דאס ווארט רב הצעיר ביים רבין אין שטוב.

די היסטארישע מיטינג ביים ברך משה אין הויז ווען קהל איז אנגעקומען האט משה דער גבאי געזאגט פאר יצחק ראזענבערג אז ער קען נישט זיין דא און ער מוז שוין

ארויס פון הויז. דאס איז געווען לכאורה צוליב די חוצפה פון צעטיל פון הויז בחור וואס ער האט געוואלט באצאלן )וויגעשריבען פריער(. יצחק האט פארלאזט דאס הויז און ר' אהרן און בערל האבן אים געבעטען צו פארלאזען דאס הויז.

דא וועל מיר מעתיק זיין די העתקה ווארט ביי ווארט פונעם טעיפ פון קהל'ס מיטינג אין רבינס הויז יענעם ביינאכט. )יש"כ פאר באלאנד פאר די הילף וואס ער האט אונז געהאלפען פארשאפען איצט דעם טעיפ.(

נאכען זעצען די קהלס לייט האט בערל אנגעהויבען.

בערל - "איך וועל נאכזאגען א מילתא דבדיחותא, מ'זאגט דאך היתה יהודה לקדשו ישראל ממשלותיו, וועגען דעם האט אבער אזויווי דא איז נישט געווען קיין קהלה וואלען, ווייל דער רבי האט געזאגט ,מען געמאכט אינדערהיים קהלה-וואהלען

מ'זאל נישט מאכען, האבען מיר גענומען קרית יואל'ער רב קומט אריין אביסל העלפען דא, רבני'שע זאכן צוצוהעלפען, און

9

ער וויל נישט הייסען נאר קרית יואל'ער רב, ער וויל נישט הייסן רב הצעיר, ער וויל נישט הייסען קיין סגן רב, נאר קרית יואל'ער רב איז אים גאנץ גענוג, און ער ברויך נישט מער. און ער זאגט, מיטען אייבירשטנ'ס הילף, דער טאטע זאל זיין,

דער רבי זאל זיין געזונט און שטארק, פירען אונז אקעגען משיח'ן, און ער וועט אים צוהעלפען וואס ער וועט קענען אין".ווילאמסבורג אויך, און וואו מען וועט ברויכען. דער רבי זאל געבען א ברכה

רבינו שליט"א )זצ"ל( – " נו גוט, אז ער זאגט איך קען מעיד זיין אז ער האט געזאגט אמת. כאטשיק כלום אב מעיד על בנו,".איך קען דאך אים

".בערל – "זאל דער רב )ר' אהרן( זאגען אפאר ווערטער

ר' אהרן – "עס איז געווען דא אין קהל'ס אפיס א מיטינג, און מ'האט מיך אריבערגערופען, און קהל, ר' בערל דער ראש ווינטער איז זייער ,הקהל מיט ר' יעקב און אנדערע חברי הקהלה, און מ'האט געזאגט אז אזוי ווי פארען טאטען איז א טובה

קאלט דא, ס'איז גרויסע קעלטען אין ניו יארק, מוז מען אוועקפארען לצורך בריאות, מוז מען אוועקפארען וואו עס איז ווארימער. און זומער אפילו ווען עס איז פרילינג איז אין קרית יואל גוטע לופט, דארטן האט מען א גארטען, מיט א הויף,

נו, איז אלעס, קהל .מיט א... ס'איז בעסער און אז עס איז לטובה פארן טאטענס בריאות אז דער טאטע זאל זיין דארטען מיט דעם גאנצען ציבור, איז אלעס מוותר, כאטשיק דער גאנצער עולם ווארט און איז משתוקק אז דער טאטע זאל זיין דא,

די אלע חדשים און אלע זמנים זמני השנה, מ'זאל זיין דא, מ'זאל קומען אין ביהמ"ד און דאווענען, פירען טיש, און אלעס אזוי ווי עס איז געווען אמאל, אבער אז עס איז פארען טאטן בעסער אזוי, איז די היזיגע קהלה פארען טאטענס געזונט איז

.מען אלעס מוותר. און דער טאטע זאל זיין אזוי באקוועמער און ווי אזוי עס איז בעסער

"למעשה עס שטעלט זיך ארויס, אז דער היזיגער ציבור בעט אז עס זאל זיין עמיצער זאל דא צוהעלפען, און מ'זאל זיין דא. מילא איך בין געווען דא יום טוב, און מ'האט געזאגט דא, מ'האט מיר געזאגט אז איך וועל מועזן אריינקומען יעדן שבת, ביז

דער עולם צופארט זיך, ס'קומט דער זומער דער עולם צופארט זיך, און אינמיטן די וואך אויך זיין דא, כפי הצורך אויך זיין"...דא אין שטאט. אזוי איך זאל קענען זען וואסערע זאכן מ'וועט דארפען ברענגען פארען טאטען, איבערשמועסען

אבער די בוסט דאך צוגעבינדען צו די .ברך משה רבי האקט אפ - "דאס איז אלעס איז געזאגט געווארן אצינד בין הזמניםישיבה?"

"...איך האב נאך נישט אויף אלעם קיין ,ר' אהרן – "מ'וועט מוזען, יעדע זאך וועט מען מוזען נאך אריינטראכטען 

ברך משה – "משיח וועט קומען ביז דעמאלטס... ס'איז הלכתא למשיחא"

]דער ציבור לאכט און מען הערט דעם עולם אונטער מורמעלען "הלכתא למשיחא"[

"...ר' אהרן – "דער טאטע וועט אנוואונטשען, דעם טאטנ'ס ברכות

ברך משה – "אז משיח זאל קומען..." ]דער עולם לאכט שטארק[

דער אייבערשטער זאל העלפען עס זאל זיין הצלחה אין ,ר' אהרן - "אויכעט... אויכעט... דאס אויכעט.... סייעתא דשמיאאלעם".

ברך משה – "נו, דער אייבערשטער זאל העלפען, מ'וועט אוודאי זען הצלחה מרובה. מ'מיינט דאך דא קיינער קיין שום אינטערעסען, קיין זייטיגע אינטערעסען, קיינער טוט נישט קיין האנט אין די אלע... מ'איז עוסק בצרכי ציבור באמונה

הקב"ה ישלם שכרם, פארוואס זאגט ער דאס דא? פאר אנדערע מצוות צאלט מען נישט? דער וואס איז נישט עוסק בצרכי ציבור באמונה דער נעמט זיך אליין... ]דער עולם שיסט אויס[, די וואס זענען עוסק באמונה זאל דער אייבערשטער געבן.

".אזעלעכע אידן וואס זיי נעמען זיך נישט אליין זאל דער אייבערשטער געבען

".בערל – "גוט יו"ט, דער רבי זאל זיין געזונט, און אונז פירען קעגן משיח'ן

".ברך משה - ,דער אייבערשטער זאל העלפען

".בערל - ,מ'זאל האבען הצלחה

".ברך משה – "קהל האט דאך א דין פון א בי"ד

".אברהם ווידער פון ק"י – "דער רבי זאל זאגען א ברכה פאר גאנץ קהל

".בערל – "ר' אברהם זאגט, אז דער רבי זאל געבען א ברכה פאר גאנץ טובי קהל

".ברך משה – "דער אייבערשטער זאל העלפען איר זאלט האבען הצלחה בגשמיות וברוחניות

קהל- "אמן"

ברך משה – "בגשמיות וברוחניות, ביי א איד איז עס קודם."

  ביז דא איז דער טעיפ. 

* נאך די מיטינג ביים רבין אין הויז זונטא חוה"מ ביינאכט, ווען ר' אהרן האט געזען אז מען האט אים געכאפט ביי די   לגיונות און עס זעט שויון נישט אויס אז ער וועט זיין רב הצעיר, האט ער נאך פרובירט איין וועג.

נישט ער האט צוגערופען משה גבאי, און האט אים געזאגט: איך וויל בלייבען מיט דיר. אין סיגוט האבען די רבניםגעטוישט דעם גבאי.

משה האט אים געזאגט: ונזכה ונחיה ונראה.

10

אנאליזען זענען גענצליך איבעריג

* א קורצען אנאליז אוואו מען האלט אצינד.

עס איז איצט זונטאג ביינאכט,דעם צווייטען טאג חוה"מ פסח תשנ"ט, נאכען אסיפה ביים רבין, וואו מען האט געדארפטאפציעל אויפנעמען ר' אהרן פאר רב הצעיר

ר' אהרן האט אינדערפרי געזאגט אז זיין טאטע האט אים אויפגענומען רב הצעיר. כאטש אז מסתבר איז נישט אז אזא גרויסע זאך ווי רב הצעיר פון דער גרעסטער קהילה אויף דער וועלט זאל ווערען אזוי נישט מיר נישט דיר, און מיט בלויז זיין

פרוי זאל מיט ר' אהרן מיט גיין, אבער אזוי האט ר' אהרן געזאגט.

ער נעמט מז"ט, שמייכעלט פון איין עק פנים ביז צו די אנדערע, אבער ער ווייסט ביי זיך איין זאך. אפילו עס איז נישט געווען פאסיג, און אפילו דער טאטע האט אים נישט געמאכט רב הצעיר, דאך וועט שוין קיינער נישט זיין בכח דאס אפצו

ווארפען.

דאס צו דער טאטע האט אים געמאכט פאר רב הצעיר איז אויבן אויף געווען א געבאקענער שקר מתחילתה ועד סופה. פראצענט, איז דאך נישט מעגליך אז אין די רגע ער שטייט100אויב גייט מען יעצט אז דער ברך משה איז געווען ביי זיך

אויף אינדערפרי זאל ער אויפנעמען א רב הצעיר וואס קומט מיט זיין פרוי. ווייל דאס איז פשוט נאך נישט געווען זייט דיוועלט שטייט. און קיין משוגענער איז ער דאך זיכער נישט געווען.

פראצענט ביי זיך, איז דאך ווייטער נישט קיין חילוק וואס דארט אין שטוב האט זיך100ווידער אויב ער איז נישט געווען אפגעשפילט. קען מער איצט דן זיין וואס מען האט געהערט און געזען ברבים סיי ביים רבין און סיי ביי ר' אהרן און סיי ביי

די מיטינגען יענעם טאג.

צופרי נעמט ר' אהרן מז"ט פונעם ציבור, און מען זינגט קול רנה נאכען דאעוונען. און ווען זיין טאטע הערט אויף וואס דערמז"ט באציט זיך ווערט ער שוימיג ביז צו די ציין.

דער רבי זאגט פאר ר' ליפא פארען גיין אין שול אז ער ווייסט נישט וואס ר' אהרן האט געוואלט. די צוויי ראשי הקהילההאבן ביידע געזאגט אז דער רבי האט זיי נישט געזאגט א ווארט פון רב הצעיר.

ביי די מיטינג ביי קהל, יענעם נאכמיטאג, הערט מען אויף די טעיפס צוויי זאכען וואס ווייזט אויף הונדערט פראצענט אז ר' אהרן האט לכאורה אויסגעטראכט די גאנצע רב הצעיר געשיכטע. בערל פרידמאן רעדט און רעדט און דערציילט נישט

פאר גאנץ קהל אז דער רבי האט שוין אויפגענמען ר' אהרןנען היינט אינדערפרי. ער רעדט איצט כאליו עס איז א גענצליך נייער פארשלאג איצט ביי קהל אויפען טיש. דאס זאגט ער יא, אז אנעם רבין איז קיין פראגע נישט פון קיין רב הצעיר ווייל

דער רבי איז דער בעה"ב פון די קהילה. ממילא, זאגט בערל מוז מען גיין צום רבין און באקומען פון אים די צושטימינג.

ר' אהרן קומט אן צו די מיטינג ביי קהל, און רעדט על דא ועל הא, און ער דערציילט ווייטער נישט קיין איין ווארט וואס היינט צופרי איז פארגעקומען אז דער טאטע האט אים שוין אויפגענומען פאר רב הצעיר. ווער עס איז דארט געזעצען האט

נישט געמוזט וויסען אז ר' אהרן איז שוין דער פאקטישער רב הצעיר, נאר אז מען גייט איצט צום רבין און נעמען א ברכהאז ר' אהרן גייט אריינקומען העלפען פאר קהל און פאר די מוסדות.

אבער איצט, צו לייגען קרעים אויפען קעיק, זאגט בערעל פרידמאן אז מען גייט ביים רבין נישט רעדען איין ווארט פון רב הצעיר. דאס טייטש לכאורה, אז ר' אהרן מיט בערלען האבען געוויסט אז די מעשה איז צווייפלהאפטיג, )שיין גערעדט( און

מען טאר ח"ו נישט דאס דערמאנען ווייל דאס קען עפעס חרוב מאכען.

מען קומט אן צום רבין און מען בעט א ברכה. אויף וואס? קיינער ווייסט נישט. בערל שטאמעלט ארום און צום סוף זאגט וואס אלץ ר' אהרן וויל נישט זיין, און ר' אהרן שטאמעלט, קעקעצט און פעפעצט, אז דערווייל ווייסט ער אליין אויך נישט

וואס דער פלאן גייט זיין.

אויף דעם טעיפ איז דער רבי א מיליאן פראצענט ביי זיך. יעדעס ווארט זיינע איז געווען אויסגעהאלטען און אין פלאץ. נו לכאורה אז דער רבי איז געווען איצט ביי זיך, פארוואס האט ר' אהרן אדער בערל נישט פארלאנגט אז דער רבי זאל געבען

א ברכה אויף וואס דער רבי האט היינט פארטאגס געמאכט ר' אהרן פאר רב הצעיר?

באקומען אין אישי א קליינע געשיכטע אין די זייט וואס מען האט דעמאלטס איבעראל גערעדט. מאיר הירש פון ק"י*  וועלכער איז אויך געווען אנוועזענד ביים מיטינג ביים רבין, איז נאכען מיטינג צוגעגאנגען צו די רביצען וועלעכע איז נאך

געווען געזונט מער ווייניגער, און איר אנגעווינטשן מז"ט.

אויף איר פראגע וואס דער מז"ט באציט זיך, האט ער איר געזאגט אז ר' אהרן איז געווארען רב הצעיר. זי איז געווארען אויסער זיך און אריינגעלאפען צום רבין וואס הייסט דאס דו נעמסט א רב הצעיר? מען וועט אונז נאך אריינשטעלען אין א

מושב זקנים. )פון דא האט זיך גענומען די קלאנגען אז משה מיט ר' ליפא האבען אנגעהעצט די רביצין אז ר' אהרן אוןרביצין סאשע ווילען זיי אריינשטעלען אין א מושב זקנים.(

האט דעמאלטס מאיר הירש אפגערופען זיין ברודער ישראל יעקב וועלעכער איז געווען ביי זייער ברידער ר' מענדל ע"ה איןשפיטאל, און זאגט אים, דער רב הצעיר געשיכטע אין "דאון דע סוער".

אבער ווער עס האט מיטגעהאלטען יענעם ווינטער ביים רבין האט געוויסט אז בערעל האט געפרעגט דעם רבין עטליכע מאל וועגען אויפנעמען ר' אהרן אלץ רב הצעיר און די רביצין איז דאך אויך געזעצען דערביי, און דער רבי האט בשו"א נישט

געוואלט הערען דערפון. בערעל אט דאס דערציילט אפילו שפעטער ווען די פאליטיק האט שוין געפלאקערט. )בכלל איז מאל אזוי ווי עס שטייט אין צעטיל קטן. דערפאר פלאפעלט ער אלעס נאך,13ער נישט איינער וואס זיפט דורך זיינע רייד

אפילו וועו עס איז נישט די טובה פון זיין זייט.(

א קליינע אנאליז אויף די מיטינג.

בערעל פרידמאן איז מסביר פארוואס מען דארף האבען איינעם צו שטיין צו האנט פאר די קהילה און מוסדות און דאס  איז זיין לשון: "דער עולם ווייס אז עס קאכט זיך לעצטענס, ס'טומלט זיך, אז וויליאמסבורג גייט צוגרינד! חשובע מענטשן האבן דאס געזאגט, אנגעהויבן פון משה גבאי'ן ארונטער, — אז שבת דאס ביהמ"ד איז דא, ס'איז הפקר! איך וויל נישט

11

אויסרעכענען וואס זאכן ס'איז אלץ דא. מ'דארף דא האבן א רב אויפ'ן פלאץ. דער רבי קען זיך מיט דעם נישט מטפל זיין.דער רבי איז זומער אין קרית יואל און ווינטער אין מיאמי, דארף מען האבן א רב אויפן פלאץ".

ר' אהרן איז אנגעקומען שפעטער ביי די מיטינג און דאס זענען זיינע ווערטער: "דער טאטע זאל זיין געזונט און שטארק  לאורך ימים ושנים, מאכט זיך אזוי, אז יעצט מוז ער אלץ אוועקפארן, ווינטער איז ער אסאך חדשים נישט וועגן די גרויסע

קעלטן קען מען נישט זיין דאהי, און זומער אזוי ווי עס ווערט אביסל ווארימער, איז אים אויך לצורך בריאותו אים אים בעסער אז ער איז אין קרית יואל, ס'דארט א שיינער הויף, און די לופט איז בעסער, איך רעד יעצט דאס איז דער מציאות

פראקטישע זאך, און אויב דאס איז א טובה פאר זיין געזונט מוז מען דאך אלעס אוועק קוקען".

שפעטער ביינאכט ביי די מיטינג ביים רבין זאגט ר' אהרן: "עס איז געווען דא אין קהל'ס אפיס א מיטינג, און מ'האט מיך אריבערגערופען, און קהל, ר' בערל דער ראש הקהל מיט ר' יעקב און אנדערע חברי הקהלה, און מ'האט געזאגט אז אזוי

ווינטער איז זייער קאלט דא, ס'איז גרויסע קעלטען אין ניו יארק, מוז מען אוועקפארען לצורך ,ווי פארען טאטען איז א טובה בריאות, מוז מען אוועקפארען וואו עס איז ווארימער. און זומער אפילו ווען עס איז פרילינג איז אין קרית יואל גוטע לופט,

דארטן האט מען א גארטען, מיט א הויף, מיט א... ס'איז בעסער און אז עס איז לטובה פארן טאטענס בריאות אז דערנו, איז אלעס, קהל מיט דעם גאנצען ציבור, איז אלעס מוותר". .טאטע זאל זיין דארטען

גייט מען נוצען. ווייל ווי עס זעט אויס איז געווען אפגעשמוסט בערעל מיט ר' אהרן אז די ווערטער, פון זומער און ווינטער,ביידע נוצען די זעלבע ווערטער און ר' אהרן נוצט עס צוויי מאל.

אבער מער אינטרעסאנט איז, די ענדע ווי ר' אהרן ענדיגט: "עס פאסט זיך אזוי". אנאליזען אויף די ווערטער זענען גענצליךאיבעריג.

* נאך איין קליינע אבער גאר וויכטיגע אנאליז.

בינימין הירש רעדט זיך אפ אז: "ס'איז אזאנס נישט געהערט געווארן, ממש ל"ע מ'ציט דא אויף א דור פון שלעגערס און פון קלאפערס. מיט א שמחה וואס דא האט זיך געטוען, איך האב געמוזט אנכאפן מיינע צוויי בחורים נעבן מיר, נישט לאזן

אוועקלויפן! יונגעלייט, אלטע, ס'איז דא יונגעלייט זיידעס, זיידעס, ממש מ'האט זיך מחיה געווען, מ'האט זיך מחיה געווען אזוי ווי א שטיקל רמב"ם? — זיצט מען דא מ'וועט שטעלן דיינים וואס מ'זאל טוען... מ'דארף נישט נעמען דיינים, מלמדים

דארף מען נעמען! מיר האבן מחנכים אין די ישיבה וואס זיי לערנען נישט אונזערע קינדער, וואס טוט זיך דא? — מ'וועט שוין קומען צו א מצב מ'וועט חלילה נעמען דעם רבי'ן זאל זיין געזונט און ארויסטראגן פון ביהמ"ד! לויט ווי ס'גייט, דאס

וועט זיין דער סוף. פון דעם דארף מען רעדן! דעס, דיינים, דעס איז נישט אינטערעסאנט.

און נאכדעם, אויסער דעם, וואס איך בין היינט געוואויר געווארן, און איך מוז זאגן אז איך בין אביסל נאאיוו,: "אויך זאגט ער אז צווישן דא, זיי זיצן דא צווישן אונז, איך ווייס נישט קיין נעמען, האבן געוואוסט וואס דאס גייט געשען אזא מין זאך, ס'איז

געווען א — ווי מ'זאגט ל"ע א פוטש! דאס האט זיך נישט געמאכט פון איין טאג צום אנדערן"

וויטער זאגט ער: "איך האב נישט געוואוסט אז בכלל ס'טוט זיך דא וועבן אזא גאנצע זאך. אז ראצערס דרייען זיך ארום, יעדער ראצער האט א מיינונג אויף א מענטש, דער איז אזוי, און דער איז אזוי, דעם דארף מען הארגענען און דעם דארף מען הענגען. איך מיין, דאס גערעדעכץ. איך האב געהערט, יו"ט האב איך געהערט, איך קען ענק זאגן, איך וויל עס נישט ארויסברענגען אויפ'ן מויל, איך האב געהערט פון יונגעלייט ווערטער אויפ'ן רבי'ן זאל זיין געזונט, — איך ווייס נישט פון ווי

מ'נעמט אזעלכע ווערטער? אויף א שיינעם אופן?"

געווען אין ביהמ"ד פאוואליע, מען האט גערעדט אויפען רבין? זענען שוין די זאליס, די שונאים, די מתנגדים, די בני יואל,יענעם פסח? וועם האט ער געמיינט?

בינימין הירש איז געווען ר' אהרןס מענטש און ארויף געקוקטער ביי גאנץ קהל און דא רופט ער זיך אן אזעלכע ווערטער אז ער האט געהערט ווי יונגעלייט רעדען אויפען רבין. און ער האט מורא אז מען וועט נאך דעם רבין ארויסטראגען פון שול.

און ער נוצט ווערטער ווי "פוטש"?

וואס האט ער געזען אזאנס?

אפילו א ר' אהרנס מענטש איז געווארען אויפגעציטערט אז ר' אהרנס מענטשן מאכען א אלא מאי איז געדרינגען אזפוטש און זיי רעדען אויפען רבין שריקליכע ווערטער און זיי וועלען נאך אים טאקע ארויספירען פון ביהמ"ד.

ניבא ואינו יודע מה ניבא. * פון קהלס מיטינג זונטאג זעט מען אז יעדער פון קהל האט איינגעשטימט אויף איין זאך: דער איחוד התלמידים איז זייער 

ווייט פון א איחוד. עס איז פיל ענדעש א פירוד התלמידים.

ר' יעקב כהנא — "איך האב געמיינט, דא האט זיך געמאכט אזא ארגעניזעשאן וואס איז איחוד התלמידים, אין איין וועג איז דאס א גוטע זאך, זיי האבן געמאכט גוטע זאכן, זיי האבן געמאכט שיעורים צו לערנען, אבער ס'איז בנין נערים סתירה.

מ'זאל זען די ראשים פון די איחוד התלמידים זאלן אריינקומען אין קהל אריין, און ס'זאל זיין אונטער קהל'ס רשות, און ממילא דעמאלט האט מען אלע יונגע לייט, און טאמער האט מען עפעס פראבלעמען קעגן א יונגערמאן, א יונגערמאן קען מיט א יונגערמאן אנדערש רעדן ווי אן עלטערער מענטש רעדט מיט א יונגערמאן. דאס מ'זאל גרייט קען אמאל, איך האב

געהאט שוין גערעדט מיט ר' שלמה זלמן סאנדער אפאר מאל וועגן דעם, אז מען זאל עס קענען אריינברעגנען אין קהל אריין. עס איז היינט געווארן, די איחוד התלמידים איז געווארן אזא מין עקסטערע ארגעניזעשאן, עס איז געווארן א ]אחד

אומר: דער איחוד מאכט א גרויסן פירוד[, א גרויסער פירוד, עס איז געווארן ווי אן עקסטערע ארגאניזעישאן ... און עסווערט ארגער און ארגער, און דער פירוד ווערט אלץ גרעסער"

ר' יעקב צבי שענפעלד — "איך וויל זאגן צוויי ווערטער. ליידער, ליידער, מ'זאל קוקן וואס דא איז געשען. מ'זאל וויסן אזוי. וואס דא איז געשען, האט מען געזען אזוי ווי ער האט געזאגט, ס'איז געווען קופקעס בחורים, קופקעס אינגעלייט, וואס

זענען געווען פארנומען מיט די גאנצע זאך. די ערשטע זאך איז, אז מ'זאל אפשטעלן אביסל, — אויסער דעם אנדערע זאכןוואס איך האב פארצושלאגן, טאקע וועגן איחוד, קהל זאל איבערנעמען אינגאנצן דעם איחוד"

נאך א קליינער באמערקונג: בינימין הירש שרייט פאר ווייטאג אז די יונגעלייט רעדען אויפען רבין, זיי וועלען אים נאך ארויסטראגען און נאכדעם רעדט ער איין רעג וועגעל די עליות אז די יונגעלייט קויפען עליות נאר צו צו פיקסען דעם און

יענעם. אבער ווער עס ליינט דעם פראטאקאל זעט אז בינימין רירט דאס אן נאר צום ענדע. און בערעל פרידמאןענטפערט אים דוקע וועגען די עליות...

און בינימין ענפערט אים טאקע צו די זאך:

12

ר' בערל — דו זאגסט אז קויפט עליות און מ'באצאלט נישט. דוד הערש איז נישט דא? )מתווכחים ביניהם(.

ר' בנימין — ר' בערל, קיין חוזק זאלט איר נישט מאכן! דא איז נישט די רעדע צי מ'באצאלט יא צי מ'באצאלט נישט. דא איזנישט די רעדע וואס מ'צאלט יא צי מ'באצאלט נישט.

* ר' אהרן זאגט "נאר דער אמת איז, אז דער ראה"ק ר' בערל האט מיט מיר שוין גערעדט פון דעם ענין מיט א לענגערןזמן"

אנטשולדיגט, איך האב געמיינט אז דער רבי האט געוואלט. און ער האט אים האט היינט אינדערפרי אויפגענומען? וואוקומט דא ר' אהרן און זאגט אז ער מיט בערלען האבן דאס אפגעשמועסט איבערען ווינטער?

געשיכטע, איז ר' אהרן אהיימגעפארען * נאכען אסיפה ביים טאטען אין הויז ווי עס איז געווארען אפגעפרעגט די רב הצעיר.קיין קרית יואל

יעדעס מאל ווען ער פלעגט זיין אויף די ערשטע טעג יו"ט ביים טאטען פלעגט ער אבער זיין די צווייטע טעג אינדערהיים.און ער איז יענע נאכט אהיימגעפארען.

מען קען נישט וויסען וואס ער האט אויפען וועג אהיים געטראכט. אבער לכאורה האט ער געטראכט אז די באן פארט שוין ממילא און משה גבאי קען שוין גארנישט טון דאס צוריק צו דרייען אפילו דער טאטע האט אים נישט געמאכט און אפילו

גאנץ קהל האט געזען און געהערט ערשטהאנטיג אז דער רבי האט אים נישט געגעבען א ברכה אפילו נאר צו זיין

אריינקומען איבער די וואך. און אפגערעדט פון ווערען רב הצעיר.

מאנטאג צופרי ג' דחוה"מ פסח, ווען מען איז אנגעקומען אין די סאטמארע שולען זענען די ווענט געווען אנגעקלעפט מיטדי צעטליך.

*

די צעטייל איז אנגעקומען מאנטאג פארטאגס צום רבין אין שטוב אויפען פעקס *

13

מאל א וואך איז נולד געווארען א נייער דערהער. "רב דקהילותינו קדושות". 2-3פון אריינקומען

איי וואס האט לאנדאן געהאט צו טון מיט דעם אז דער רבי איז ווינטער אין מיאמי און זומער אין פלארידא? אבער ר' אהרן  איז געווארען דער פאקטישער רב, און שוין נישט רב בצעיר אדער א צו-הילף וואס מען האט גערעדט ביי קהל.

מאנטאג ג' דחוה"מ פסח תשנ"ט  

צופרי דאווענט ר' אהרן אין גרויסען ביהמ"ד אין קרית יואל. כמעשהו אתמול, שטייט ר' אהרן אויף זיין פלאץ אויפען מזרח  זייט ביים אויבען אן און נעמט אן מזל טוב פון די שעפסען וואס שטייען אין די רייע. ר' אהרן האט כמעשהו אתמול, שיין

געמאכט די פיאות, גקרייזעלט ארויפ אויפען שטערען און לאכט ווי א זיבעלע.

קיינער פון די רייע ווייסט נישט אז נעכטען ביינאכט איז ער געווארען אנגעפאטשט פון קאפ ביז פיס דורך זיין טאטען בלויז מאל א וואך קיין וויליאמסבורג. און אפגערעדט פון ווערען דער רב דקהילתינו הקדושות די2-3פארען וועלען אריינקומען

בכל אתר ואתר.

ווי נישט צו אים גערעדט האט זיך זיין טיטול איון מיטען די נאכט געהויבען פון רב הצעיר, צו רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר. ער ווייסט ביי זיך אז די מלחמה איז א פארגאנגענהייט און מען גייט געהעריג איבערנעמען גאנץ

סאטמאר, און אבער שוין.

נאכען דאווענען האט מען כמעשהו אתמול, ווידער אויסגעבראכען אין א קול רנה וישועה און דער גאנצער ציבור האטגעשאלט און געיובלט. די פנימער האבען געלאכטען פון פרייד ווי ווייט עס איז געלונגען דער שטיקעל.

קופקעס שטייען און פאליטיזירען און יונגעלייט מאכען שוין ליסטעס מיט נעמען ווער עס דארף פליען די ערשטע און ווערדי צווייטע און אזוי ווייטער און ווייטער.

ווי אזוי מען האט דעמאלט געשמועסט, האט מען באשלאסען אז משה גבאי גייט יא פארבלייבען ביי זיין אמט, ווייל ער גייט מוזען ווערען א וואויל יונגעל און זיך צושטעלען פולי צום נייעם רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר, און דאס

זעלבע מיט זיינע נאכשלעפער, אבער דער איד גייט מוזען זיך צושטעלען צום נייעם רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתרואתר, און אויפהערען צו דעקען די דרשות פון ר' זלמן לייבען פון ירושלים.

איין נאמען האט יעדער זיך פאראייניגט אז ער מוז פליען אט שוין, און מען האט דעמאלטס דערציילט אז דער נייער רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר גייט דאס נאך מאכען נאך אין מיטען חוה"מ, און דאס איז, ארויסווארפען אריה

לייב גלאנצען, וועלכער איז דעמאלטס געווען שונא נומער איינס נאך משה גבאי'ן.

* במשך פון מאנטאג נאכען דאווענען ביז פארנאכטס איז נישט געווען עפעס וואס דער ציבור האט געוויסט. קען זייןאונטער די קוליסען יא, אבער איך ווייס נישט און ווער עס ווייסט יא קען מיר שיקען אין אישי.

דער עולם האט געוויסט אז מען מוז אריינפארען צו די גרויסע פארזאמלונג ביינאכט אין גרויסען ביהמ"ד אין וויליאמסבורג און עס איז געווען אנגעהאנגען פלאקאטען דער סדר הבאסעס, און יעדער האט געמאכט פלענער טאקע דארט צו זיין. ווי

איך הער האט זיך דער שטעטעל אויסגעליידיגט נאכמער ווי עס פלעגט יענע יארען זיין אויף שמחת תורה.

אבער וויבאלד עס איז דא עטליכע שעה ביז די געשעענישען ביינאכט אין וויליאמסבורג וועל איך צוריק גיין צו די נעטעןנאכמיטאגדיגע מיטינג ביי קהל .

און יעדער קען באמערקען מיט וואספארא פחד בנימין הירש רעדט ביי די מיטינג, ער האט מורא צו רעדן קלאר,       .1מען אים גלייך ארויס" וד"ל. ער זאגט אויך בתוך דבריו אז וועם מ'איז חושד אז ער האט "עפעס" געזאגט "ווארפט

איבערקערעניש יענעם יו"ט איז געקומען פון די כולי עלמא )נאכנישט געווען צוויי פארטייען( זענען מודה אז די       .2 פירער פון "איחוד התלמידים". ר' אהרן'ס אינגעלייט )ווי איך האב שוין ארויס געברענגט אז ער האט געבויט זיינע

האפענונגען אויף די כוח פון די אינגווארג(.

שעמט אז "איחוד" האט געמאכט די איבערקערעניש, און מאיר הירש די קרית יואלער קהלס לייט זענען מודה        .3זיך אפילו נישט צו זאגן אז "נאר" ר' אהרן האט א ווארט אויף זיי. וד"ל.

קוליסען איידער דעם הייטיגען טאג, בערל לייקנט ברבים - עטליכע מאל - אז עפעס האט זיך געטון אינטער די        .4 קלאר אז ביז היינט האב איך נישט און זיין לייקענען באציט זיך קלאר צו די התמנות פון אהרן, ווייל ר' בנימין זאגט

זאגט אז ס'האט זיך גארנישט געטון. און דאס איז זיין לשון: " געוויסט אז עפעס טוט זיך וועגן די רבנות און בערל וואכן מ'האט זייער שטארק דן געווען איבער דעם ענין. מ'האט2נו, מ'איז געשטאנען מיט פארשידענע די לעצטע

צדדים אהער און צדדים אהין. איז היינט צופרי האט מיך דער רבי אנגעקאלט און ער האט געזאגט אז איך וויל אז ר' אהרן דער קרית יואל'ער רב זאל אריינקומען אהער אויף וויליאמסבורג. איך ווייס נישט זאגט ער. איך האב אים געפרעגט דער רבי וויל ער זאל ווערן רב הצעיר? ער ווייסט נישט וואס דאס איז רב הצעיר — זאגט ער — ער זאל אריינקומען דא און ער זאל אנפירן אלעס וואס מ'דארף. האב איך געפרעגט דעם רבי'ן, נו מ'מוז דאך כ'פארשטיי

נישט, ער וועט אוועקגיין פון קרית יואל? — נו, דאס וועסטו שוין — זאגט ער — מיט אים שפעטער רעדן. ער האט אנגעקאלט ר' יענקל כהנא די זעלבע זאך. אונז זענען מיר געשטאנען קודם צווישן אונז פארהאנדעלט, מיר

האבן נישט געוויסט וואס טוט מען דא? צוויי פראבלעמען איז דא, איין פראבלעם, איך זאג עס נאכאמאל, וועןמען נעמט אויף א רב, וואס זאל דער רב זיין, הייסט ער דא? צו וויל ער אהערקומען וואוינען?"

דעם רבי'ן וואס ר' אהרן זאל טון דא, דערנאך זאגט ער אז ער האט גערופן ר' יענקל )קודם זאגט ער אז האט געפרעגטר' אהרן וועגן דעם. נישט געוויסט וואס צו טון", דערנאך זאגט ער אז ער איז שוין א לענגערע צייט בקשר מיט און

(...ליגענט ווען ס'איז דא א טעיפ ריקארדער אויפען טיש שקרן וכזבן שאין כדגמתו, ווייל א שקרן זאגט נישט קיין

לענגערע צייט בקשר מיט ר' אהרן, ווי ר' אהרן זאגט גלייך ווען ער איז א פאר מינוט שפעטער זאג ער אז ער איז שוין א אנגעקומען, כלשונו: "נאר דער אמת איז, אז דער ראה"ק ר' בערל האט מיט מיר שוין גערעדט פון דעם ענין מיט א

לענגערן זמן. און איך האב דאס נישט אזוי, איך האב מיך פרובירט מדחה צו זיין פון צייט צו צייט".

14

זלמן לייב. כלשונו:' דרייט זיך ארויס און גיבט נישט קיין נארמאלע סיבה פארוואס מ'זאל נישט ברענגען ר . בערל    5 "נישט ער וויל קומען, און נישט מ'רעדט דאס וועט אונז קאסטן אונז וועלן מיר נישט קענען ... און ס'וועט נישט ארבעטן".

געלט.... נא ר' בערל זאג א סיבה וואס איז ער קעקעצט עפעס וועגן געלט און לייגט גלייך צו אז אהרן וועט אויך קאסטןשלעכט מיט ר' זלמן לייב?

וויליאמסבורגע אסיפה נאך איידער די וו"ב האבן פארוואס זענען די קרית יואל'ע ראשי קהלה גערופען געווארן צו א   .6  .אהרן'ען? וד"ל געזאגט צו זיי ווילן בכלל האבן דעם

מאנטאג ג' דחוה"מ פארנאכטס

דער ביהמ"ד אין ראדני סטריט איז געפאקט מקצה אל הקצה. דער פאליש איז געפאקט, און די דורך גענג אויך געפאקט. נאך אפשר א גרעסערער ציבור ווי אין א א' סליחות. יעדער ווייסט אז די נאכט איז היסטאריש. ר' אהרן גייט ווערען דער

אפיציעלער "רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר" און ער שוין דער פאקטישער רבי איבער גאנץ סאטמאר.

קהלס לייט האט קיינער פון די פארזאמעלטע נישט געוויסט וואס מיר ווייסען היינט אז דער רבי האט אים20אויסער די נישט אויפגענומען פאר רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר, נאר עס איז געווען א געפלאנטער "פוטש" וואס

בערל פרידמאן מיט ר' אהרן האבען אויסגעארבעט שוין "א לענגערען זמן" פריער. און קיינער האט נאך דעמאלטס נישט געוויסט אז נעכטען ביינאכט ביי די מיטינג אין רבינס הויז, האט דער רבי אויפגעפאטשט ר' אהרןען בפני כל הקהל הקודש.

מען האט נאר געוויסט אז ר' אהרן האט געווינען די קריג איבער משה, און ער האט עס גוט געמאכט און עס איז איםגעלונגען.

אין ביהמ"ד זענען געווען מענטשען פון אלע קרייזען און שיכטען. פילע פרעמדע אידען זענען געקומען מיטהאלטען דעם געשעעניש. פון מוצאי שב"ק חוה"מ האט די גאנצע חסידישע וועלט מיטגעהאלטען אז אין סאטמאר האט שב"ק

אויסגעפלאקערט א מחלוקת און עס האט קיינער נישט געצווייפעלט אז די קריגעריי איז איבער די רבנות פון סאטמאר נאך די מאה ועשרים פון רבין טראץ ער איז פיזיש געזונט און שטארק, ער דאווענט פארען עמוד, פירט טישען, קומט און

גייט אליין, נעמט אויף אידען לאנגע שעות, גייט אן מיט א געהעריגען סדר היום.

עס גייט דורך א שטיק צייט, און דער רבי מיט ר' אהרן קומען נישט אן אין ביהמ"ד. אויבן אן זענען געווען אנגעגרייט אויף א סטעידש בלויז צוויי בענקלעך פאר געוועזענעם רבין און פארען נייעם רבין. אבער די צוויי בענקלעך זענען געשטאנען שוין

צו לאנג ליידיג.

מען האט געקאלט צום רבין אין שטוב, זען וואס דא דויערט אזוי לאנג, און עס האט אנגעהויבען קורסירען קלאנגען אז דער רבי האט "צוריק געצויגען" פון זיינע נעכטיגע רייד, און ער האט חרטה פארען אויפנעמען ר' אהרן אלץ רב דקהילתינו

הקדושות די בכל אתר ואתר.

איך קען נישט וויסען ווי לאנג עס האט גענומען אז דער קלאנג זאל אנקומען צו אלעמענס אויערען, אבער צוביסלעך האבען מענטשען אנגעהויבען זיך פארזאמלען אין פראנט פון רבינס הויז. קיינער האט נישט געקענט אריינגיין און עס האט זיך גארנישט ארויסגעזען פון דרויסען. בחורים מיט יונגעלייט זענען געשטאנען און געפירט קיפקעלעך, שפוקלאציעס זענען

נולד געווארען יעדע סעקונדע און אומעטום האט זיך געשפירט אז עפעס היסטעריש און היסטאריש גייט פאר.

מיר וועלען איבערלאזען דעם געפאקטען ביהמ"ד און אייך פירען צום רבינס הויז אין פראנט אויף ראסס סט זייט, ווי עס שטייען דא הונדערטער מענטשען און קיינער ווייסט נישט וואס דא גייט פאר. איין זאך ווייסט מען אז דער רבי האט צוריק

געצויגען.

פלוצלונג זעט מען ר' אהרן אנקומען - צו פיס - אין באגלייטונג פון זיין רביצין און אלע קינדער און איידעמער. שפוקלאציעס הייבען זיך ווי אויף הייווען. מען פלאטיזירט אין גרויסען. יעדער קליינער בחור אויב זיין מויל ארבעט, האט א גאנצע קוקפע

ארום זיך. מען זעט פיל מיט פרעמדע מענטשען, וואס זוכען עקשאן און ווילען מיט האלטען דעם ספעקטאקעל.

אזייגער ביינאכט, און עטוואס שפעטער קומט ארויס פון הויז ר' אהרן, זיין9:00איך מיין אז עס איז יעצט געווען בערך רביצין און די קינדער. אזוי ווי זיי זענען געקומען, אזוי זענען זיי ארויס. ר' אהרן האט געהאט געמאכט שיינע געלאקטע

פיאות געקרייזעלט שוין פון אינמיטען שטערען, ער האט אנגעהאט זיין סטראקעס בעקישע, ווייל ער איז דאך היינט נאכט דער חתן דומה למלך. אבער זיין נאז איז געווען – פארשטענדליך – פיל לענגער ווי אלעמאל, און זיין לעצטיגע זיבעלע

שמייכעל וואס האט זיך נישט פון אים אפגעטאן פון נעכטען פארטאגס, איז פארשווינדען געווארען.

און אזוי שטייענדיג אין די גאס האט פלוצלינג אנגעהויבען צו שטראמען מענטשען אין די אלפים. דער גאנצער עולם פון ביהמ"ד איז געקומען צו גיין. אנטשולדיגט, נישט גיין, נאר צו לויפען. איצט האב איך געהערט אז עס גייט בכלל נישט זיין

קיין דרשה, און "שלמה שמש" האט אויסגערופען אויפען מייק "א גוטען מועד". און איינער אין ביהמ"ד )ווי מען האט דעמאלטס געשמועסט איז עס געווען שמואל דוד מארקאוויטש, דער גבאי פון ביהמ"ד(, האט אויסגעשריגען אז דער

גאנצער עולם זאל אריבערגיין צום רבינס הויז.

וואס עס האט אלץ פאסירט האט נאך רוב פונעם ציבור אפילו נישט געוויסט, אבער מען האט געטראכט אז אפארזאמלונג אויפען גאס אין פראנט פון רבינס הויז וועט אלעס קענען איבערדרייען.

נו אז דער עולם איז היציג, נאכדערצו אז מען איז דורך געפאלען און מען האט אויסגעשריגען צו גיין צום רבינס שטוב, זענען דאך די בחורים און יונגעלייט בארעכטיגט, דעם פארזאמלונג צו פארוואנדלען אין א געהעריגע מאסען

דעמאנסטראציע.

און דאס איז געשען. עס האט אנגעהויבען צו גיין קולות פון פוי, ביז משה גבאיס נאמען, און עס האט נישט געדויערט לאנג און פון רבינס הויז זעט מען גארנישט. קיינער קומט נישט און קיינער גייט נישט, קיין שום עקשאן גייט נישט פאר, מיט וואס דער ציבור פון דרויסען קען עפעס זיך אויס געבען, האבן עטליכע יונגענטליכע זיך צוגעכאפט צו משה גבאיס קאר און דאס

איבערגעדרייט באגלייט מיט קולות.

די גאס האט אויסגעקוקט ווי הארלעם. יוגענטליכע פירען דורך א ווילדען פראטעסט און ווארטען אויף עפעס א פעטען קרבן זיך צו קענען אויסגעבען. מען האט דעמאלטס געשמועסט אז מען ווארט אז משה גבאי זאל ארויסקומען און מען

וועט אים ממש דערהרגענען.

דערווייל האט משה גבאי באשלאסען אז ער האלט נישט ביים שטארבען. זיין בוזעם פריינט אריה לייב גלאנץ האט אראפגערופען די פאליציי און ווען די פאליציי האט געזען וואס דא גייט פאר, האבען זיי אראפגערופען פארשטערקעטע

15

כוחות און מען האט אנגעהויבען פארטרייבען די צעיושטע בחורים מיט יונגעלייט. די גאס האבען זיי ליידיג געמאכט אוןקיין איין מענטש האבען זיי נישט געלאזט שטיין אויף א רגע.

בערך עלף אזייגער איז משה ארויסגעקומען פון רבינס הויז אין אהיימשפאצירט מיט פאליצייאישע באגלייטונג. קיינער איז שוין נישט געווען אין גאס און קיינער האט אים נישט אפילו נאכגעשריגען. זיין קאר האט מען צוריקגעדרייט אבער פארען

דערמיט האט מען, ווייזט אויס, נישט געקענט.

דא האט זיך געענדיגט די היסטארישע נאכט. וואס פינקטליך האט פאסירט האט מען נאך דעמאלטס נישט געוויסט, אבער אזויפיל האט יעדער שוין געהערט אז דער ברך משה האט פריער געזאגט פאר ר' אהרן אז ער וויל צו טיילען

סאטמאר צווישען זיינע צוויי זין וואס קענען לערנען, און ער, ר' אהרן, אלץ דער עלטערער זין, קען זיך אויסוועלען קרית יואלצו וויליאמסבורג. דאס אלץ וואס יעדער האט געהערט.

* איצט וועלען מיר אייך אריין טראגען צום רבין אין הויז און זען פון א אנדערען אנגעל, וואס דא האט זיך אויף גשפילט און  אויס געשפילט. )די פאלגענדע דערציילונגען איז באוויסט געווארען פארען ציבור דעם אנדערען טאג, און דאס איז געווען

די אפיציעלע ווערסיע וואס איז דערציילט געווארען דורך ר' אהרןס קינדער און צו די זעלבע צייט, דורך משה גבאי'ס זייט.(

במשך פון יענעם נאכמיטאג איז משה גבאי בכלל נישט געגאנגען צום רבין אהיים, ער האט געלאזט די זאך אליין אויפשפילן. ווי מען וויסט היינט האט ר' ליפא אריינגעטראגען די צווי – אויבערשטע - צעטלעך פון רב דקהילתינו הקדושות

און געוויזען פארען רבין. דער רבי איז ארויס פון די כלים און געשריגען אז ער וויל שוין רעדען מיט ר' אהרן.

דער הויז בחור האט פארשאפט די סעלפאן פון וואלף גליק וועלכער איז געווען דעמאלטס ר' אהרנס דרייווער אויף אפיציעלע פלעצער )און אויב האב איך נישט קיין טעות איז ר' אהרן אריינגעקומען מיט א געדינגענעם קעדילעק( און ער

האט אים אריינגעקאלט און געזאגט אז דער רבי וויל רעדן מיט ר' אהרן. וואלף האט איבער געגעבען דעם סעלעפאן פאר ר' אהרן, און דער רבי האט אים אנגעהויבען געבען קאלטס אין ווארעמס. דער רבי האט געשריגען: איך הער אז דו גייסט ארום, און זאגסט אז דו ביסט געווארען רב הצעיר, וויל איך דיר זאגן אז איך אסר דיך צו רעדען היינט ביינאכט איין ווארט

וועגען די רבנות, און אויב וועסטו מיך נישט פאלגען וועל איך זאגן פאר יעדען אז דו ביסט מיר מקצר ימים!

ר' אהרן איז שוין געווען כמעט אין שטאט. וואס טוט מען איצט? מען האט באשלאסען אז מען רופט אריין רביצין סאשע מיט די קינדער און מען וועט זיי ווארטען ביי זייער זין, ר' מענדל אין דערהיים, רביצין סאשע האט געקאלט משה אהרן

שטיינבערג אז די וועלט דרייט זיך איבער און זי מוז זיין ווי אמשנעלסטען אין שטאט. משה אהרן - וועלענדיג אויך האבען א חלק אין ראטעווען סאטמאר, און מיט משה גבאין האט ער שוין אלטע פריוואטע משפחה חשבונות – האט גענומען דעם

קרית יואלער הצלה אמבולאנס און רביצין סאשע מיט די טעכטער האבען זיך אריינגעזעצט און מען איז געפלויגען צו ר'מענדלען אהיים.

דא ביי ר' מענדעל איז מען אויפגעקומען מיט א געניאלען פלאן וויאזוי צוריק צו כאפען די מאכט. מען מאכט אפ אז ר' אהרן, זיין רביצין און די גאנצע משפחה, זון, טעכטער און שנירען, זאלען אריבער גייען צום רבין און מען גייט איינמאל פאר

אלעמעל פארציילען פארען רבין אלעס וועגען משהן, וואס ער טוט אלץ פאר ר' אהרן.

זיי קומען אן און מארשירען אריין. דער רבי האט דעמאלטס געלערענט ווי קיינמאל גארנישט. קיינער איז נישט געווען אין שטוב. דער רבי האט פריער אפגעזאגט זיינס פאר ר' אהרן און ביי אים איז די זאך געווען פערטיג. למעשה צום רבין אין

שטוב איז נאר אריין ר' אהרן און רביצין סאשע. )די קינדער זענען געבליבען אין פאר צימער. זיי האט מען בלויז געברויכט צו מארשירען אינאיינעם אויף די גאס, פאר שוי פענצטער.( אויך זענען דעמאלטס ארינגעקומען משה גבאי, דער

דאן ירושלימער רב, ר' ליפא, ר' שלום אליעזר, און ר' עזריאל. )אין אישי האב איך באקומען אז היינטיגער רבי שליט"א -אויך מרדכי אהרן מייזליש בן ר' בעריש, איך אויך געווען אנוועזענד. אבער נישט קאנפירמד(

ר' אהרן האט אנגעהויבען צו רעדען: איך וויל זאגען פארען טאטען אז משה )גבאי( און אליעזר )קעסטענבוים( טשעפענען מיך און זיי דערגייען מיר די יארן שוין א לענגערע צייט. ער האט אבער נישט דערמאנט פארען טאטען אז נעכטען האט

אים דער טאטע געמאכט רב הצעיר.

דער רבי הייבט אים אן צו זאגן זייער רואיג און געלאסען: הער מיך אויס. איך האב פיר זון - דער רבי הייבט אויף די האנט אין ווייזט אים אויף די פינגערס - צוויי ליידער קען איך נישט מאכן פאר רבנים - און ער לייגט אראפ צוויי פינגערס - די אנדערע צוויי זון קען איך יא מאכן פאר רבנים, און אזוי ווי דו ביסט עלטער, קענסטו דיר אויסוועלן אדער וויליאמסבורג

אדער קרית יואל, און פערטיג.

האט זיך רביצין סאשע אנגערופן: הייסט, דער שווער וויל צוטיילען סאטמאר? נאר דאס האט איר און און פאר ר' אהרן אויסגעפעלט. דער רבי האט איר אנגעהויבן געבען, און געשריגען: דא איז נישט וויזשניץ. דו וועסט מיר נישט איינטיילן וואס איך האב צוטוען, און נאך שטארקע ווערטער. עד כדי כך, אז ר' אהרן האט זיך זייער דערשראקן און אנגעהויבן שטאמעלען:

דער טאטע זעט, איך זאג גארנישט.

האט זיך סאשע אנגערופען פאר ר' אהרן: אויב אזוי, זאגסטו בכלל נישט קיין דרשה היינט. און האט זיך אויסגעדרייט צו משה גבאי און אים בלאזעדיגערהייט געזאגט: נצחתני! און זיי האבען פארלאזט דאס הויז, און ווידער מארשירט אויף די

גאס. )איצט האט מען אויסגערופען אין ביהמ"ד "א גוטען מועד"(

עס איז מאנטאג שפעט ביינאכט און סאטמאר איז געווארען אפיציעל צוטיילט.*

א וויכטיגער אנאליז מוז דא אריין קומען.

איז סאטמאר געווארען באמת צוטיילט געווארען די נאכט? לויט די היסטאריע איז סאטמאר געווארען צוטיילט כמעט ביי יעדע קינד וואס דער ברך משה האט ערגעץ ווי אריין געשטעלט. איבערהויפט ביי דעם קאנטערווערסיאלען אריינשטעל

יאר פריער, תשמ"ה. איך וועל מיך טרויען צוריק צו גיין נאך פיר און א האלב יאר, ווען ר'15פון ר' אהרן אין קרית יואל, נאך אהרן איז אריין געשטעלט אלץ ראש ישיבה פון דער סאטמארער ישיבה.

תש"מ האט מען גענומען א האלבע ישיבה – צו מער ווי האלב - און נישט געלאזט קומען קיין קרית יואל, נאר פאר זיי געעפענט א באזונדערע ישיבה אין "קליימער סטריט", וואס וועלעכער בחור האט געהאט אויף זיך דעם סטעמפעל

"קליימער בחור" האט געמיינט אויטאמאטיש, עלטערער בחור, א באם, און עס איז פאר זיי געגאנגען זייער שווער אין שידוכים. און די אלע בחורים מיט זייערע עלטערען זענען געווארען דם שונאים פאר ר' אהרן און אפילו פארען ברך משה,

אויף אייביג.

16

און דאס האט מען געטון נאר ווייל ר' אהרן זאל קענען איבערנעמען די ישיבה, און זיך נישט מוזען פארען מיט די עלטערע בחורים. דאס האט מען נישט געטון נישט קיינמאל פארדעם און קיינמאל נישט נאכדעם. און מען האט געמעגט שרייען ביזען הימעל, מען האט זיך נישט גערעכענט מיט די בחורים און זייער עלטערען און געשוויסטער. דעמאלטס איז געווען

דער ערשטער צו טיילונג אין סאטמאר.

סטריט ביהמ"ד אין בארא פארק.53א יאר צו צוויי שפעטער האט דער ברך משה אריינגעלייגט זיין איידעם ר' בעריש אין עס האט אים קיינער נישט געוואלט דארט האבען פאר רב, און עס זענען געווען מענטשען, לאנגיעריגע מתפללים, וואס

ביהמ"ד. צווייטע טיילונג53זענען געווען סאטמארע חסידים פון אלע יארען, וואס זענען מער נישט געגאנגען דאווענען אין ביי א פאזיציע פון א קינד.

'טע עוועניו סאטמאר ביהמ"ד.15דאס דריטע איז געווען ווען דער ברך משה האט אריין געשטעלט ר' שלום אליעזר אין דארט איז געווען פיל א פלאקערדיגע מחלוקה, ווייל ר' שלום אליעזר האט געהייסען א ביסעל א צוריק געשטאנענער

'טע שול האבען זיך15)אנטשולדיגט פארען נוצען דאס לשון, אבער דאס איז ליידער די מציאות( און רוב יונגעלייט פון געעפענט א נייע שול מיטען נאמען תורה ותפילה. עס זענען אוועקגעגאנגען די שענסטע יונגעלייט פון יענעם ביהמ"ד, און

געווארען דם שונאים פארען ברך משה. האלט מען שוין די דריטע טיילונג.

איצט, מוז איך זאגען אז אין מאנטרעאל איז ב"ה נישט געווען א טיילונג, ווי דער ברך משה האט אריין געלייגט זיין איידעם ר' דוד מייזליש, און דארט איז נאך היינט פון איינע פון צוויי פלעצער - אויך אין אנטווערפען - ווי מען דאווענט נאך

אינאיינעם די צוויי חסידותן.

יעצט וועלען מיר באהאנדלען דעם גרעסטען טיילונג פון סאטמאר, וואס דאס האט למעשה צוגעברענגט דעםשפעטערדיגען טיילונג פון תשנ"ט.

עס איז חוה"מ סוכות תשמ"ה און דער ברך משה האט אריין גערופען די קרית יואלער קהילה אין שטאט און זיי געזאגט אז עטליכע וואכען ארום שטעלט ער אריין זיין זון ר' אהרן – וואס האט שוין געוואינט אין מאנרא און געטראגען דעם טיטול

ראש ישיבה – אלץ רב ור"מ אין קרית יואל.

איך וועל נישט אריין גיין אין יענע היסטארישע צייט, ווייל איך מוז אנקומען צו אנדערע, איך בין נאך נישט געווען גענוג אלטצו קענען געדענקען, אבער עס לעבען נאך יענע אידען פון דעמאלטס און זיי פארציילען פאר ווער עס וויל נאר אויסהערען.

די שענסטע תושבים פון קרית יואל האבען זיך אפען ארויס געשטעלט און פון קרית יואל האבען רוב פון די איינוואוינער – וועמענס רב מען נעמט אצינד אויף – זיך נישט באטייליגט אויך דער הכתרה מוצש"ק וירא תשמ"ה. עס זענען געווען זקנים

פון שטעטעל וואס האבען פרובירט צו רעדען מיטען ברך משה אז ענדערש זאל קומען דער יונגערער זון ר' זלמן לייב ווערען רב, אבער דער ברך משה האט דאס נישט געטון. זיכער קען ער נישט אויפנעמען דעם יונגערען זון איידער דעם

עלטערען.

קרית יואל איז שרעקליך צו טיילט געווארען. און עס האט זיך קיינמאל נישט געאייניגט צוריק. יענער מוצש"ק וירא, האט עווענטועל צו געברענגען אז בני יואל זאל זיך עפענען, די צוויי גרינדער און בויער פון שטעטעל, ר' משה פרידמאן און ר'

שלמה מעכעל ראזנער, וואס זיי האט דער אלטער רבי אריין געשטעלט, זענען געפלויגען וועגען זיי האבען זיך נישט גענוג שטארק ארויסגעשטעלט צו פייטען פאר ר' אהרן. און די זקנים פון שטעטל האבען מער נישט געוואלט דאווענען מיט ר'

אהרן אונטער איין דאך.

פון תשמ"ה ביז תשנ"ט איז סאטמאר פיל ארגער געווארען צו טיילט ווי פון תשנ"ט און ווייטער. תשמ"ה האט אוועקגעווארפען אידען זקנים דורכגעווייקטע חסידים פון אלטען רבין, טייל פון זיי קהילה לייט פון אלטען רבין און

הונדערטער יונגעלייט האבען זיך פארעקעלט פון די גאנצע פירערשאפט, און זיך אפגעלאזט פון אריין צו טרעטען אין ביהמ"ד. יענע מחלוקת מיט ר' אהרן אז ער זאל נישט ווערען רב אין קרית יואל האט שפעטער זיך מער צו פלאקערט ביי די סקול דיסטריקט פרשה וואס ר' אהרן האט זיך צו רעדט קעגען יעדען רב און רבין וואס האט געהאלטען אנדערש פון אים,

אבער פיל גערעסער פון אים אין תורה ועבודה.

אבער תשנ"ט האט צוריקגעברענגט דאס מערהייט פון די זקנים, חסידים פון אלטען רבין, עס האט צוריקגעברענט די רבנים מיט וועמען מען האט זיך געדארפט צו קריגען וועגען ר' אהרן. תשנ"ט האט געוויזען ווי גרויס דער טיילונג פון

סאטמאר איז געווען תשמ"ה. עס האט נישט גענומען לאנג און א פיל גרעסערער עולם וואס זענען געווען מיט ר' אהרן דיאלע יארען, האבען זיך צוריק געקערט ווי נאר זיי האבען באקומען א רב וואס האט זיי יא געפאלען.

זיי האבען געזען אין דעם נייעם רב, א איד וואס וועט אויף זייער געפילען נישט טרעטען, ער וועט אויף קיין איין ערליכען איד נישט רעדען, ער פאר מאגט א אויער פאר יעדען איד, און איז גרייט צו העלפען יעדען איד. עס האט זיך דערזען א

נייער בילד: תשמ"ה האט פאקטיש צו טיילט סאטמאר, און תשנ"ט האט פאראייניגט סאטמאר.

אויב שרייט איינער ווי א קאזאק הנגזל, אז דער ברך משה האט אין תשנ"ט צו טיילט סאטמאר, האב איך פאר אים נייעס,דער ברך משה האט צו טיילט סאטמאר אויפען שטערקסטן אופן תשמ"ה, און אין תשנ"ט האט ער פאראייניגט סאטמאר.

דינסטאג ערב שביעי של פסח  צופרי ווען דער רבי איז ארויסגעקומען פון הויז אויפען וועג צום דאווענען האט אים ר' אהרנס זון ר' מענדעל אפגעווארט

זיין טאטע איז געווארן פארשעמט פאר די גאנצע וועלט און דעם רבין אויף די טרעפ. ר' מענדעל הייבט אן צו וויינען אז איבער און זאגט אים: אלעס וועגען משה אין אליעזר. ווי נאר ער האט זאגט ארויס די צוויי נעמען, האקט אים דער רבי

די וויזשניצע שטיק. פארשטאנען? און זע אז דיין טאטע זאל זיך הער מיך אויס, גיי זאג דיין מאמען אז זי זאל אויפהערן מיטפארטראגן מיט משהן. און דער רבי האט אנגעהויבען גיין צום ביהמ"ד.

הערשט איצט האט ר' אהרן מיט זיינע נאנטע געזען אז דער וועג צו איבערעדען זיין טאטען איבערצולאזען משה און דורך דעם זאל ער ווערען רב הצעיר, וועט נישט ארבעטען. ער האט געזען אז דער רבי אליין איז אנטשלאסען ביי זיך וואס ער

זאגט, און אויך האט ער געזען אז אויף זיין רביצין איז דער רבי געפערליך בייז, און אויף איר נוצט ער נאך שארפערעלשונות.

האט ער געזען איצט אזוי, ער זאל רעדען צום רבין אקעגען משה, האט זיך נישט אויסגעארבעט; זיין רביצין איז נאך ארגער, און זיין ר' מענדעל אויך שוין נישט. עס איז נאך דאן נישט געווען קלאר פאר ר' אהרן צו זיין עולם וועט אים

איבערלאזען אויב עס וועט אויסברעכען א קריג צווישען אים און זיין טאטען, צו ער וועט קענען מיט חוצפה זיי אויפהייבעןדי געמיטער און זיי זאלען איבערלאזען דעם רבין און גיין מיט אים.

17

דעריבער כדי זיכער צו מאכען אז זיין ברידער קומט נישט קיין וויליאמסבורג ווערן רב, וואס דעמאלטס וועט שוין זיכער דערנאך מיט די לאנגיעריגע פלענער אז ער גייט זיין דער גרעסטער און מעכטיגסטער רבי אויף דער וועלט, מוז ער צוריק

ווערען רב הצעיר אויף סיי וועלכען וועג. האט ער באשלאסען צו מאכען א טריט אויף צוריק, און פרובירען זיך איבערבעטען מיט משה און אליעזר און האפענטליך אזוי וועט ער קענען צוריק ווערען רב הצעיר. און דערפאר האט ר' אהרן באשלאסען

אז ער בלייבט אין וויליאמסבורג אויך אויף די צווייטע טעג. און מען וועט זען ווי זוי צו זיך איבערבעטען מיט משה. אוןהאפענטליך איבערען יו"ט וועט דאס אויף עפעס א וועג צושטאנד קומען למעשה.

)באקומען אין אישי: אז משה גבאי האט געהייסן ר' אהרן צו בלייבן כדי אז עס זאל זיין שטיל אין יעדער זאל זיךבארואיגען.(

צופרי אין ביהמ"ד האט זיך געטון א געקאכעכץ איינס אין דער וועלט. ר' אהרןס מענשטען זענען ממש אראפ פון זינען פון כעס און בזיון, וואס מען האט מיט זייערע אלע גרויסארטיגע פלענער צונישט געמאכט. עס האט געהערשט א צומישעניש

און מען האט נישט געוויסט וואס דא גייט זיין. וויבאלד די זאך נעכטען איז געשען אזוי פלוצלינג, איז נאך נישט מעגליך געווען צו מאכען א פלאן בי. ר' אהרן איז געווען אויסערגעווענליך צוקלאפט אז זיינע פלענער זענעו געווארען אויס, און

האט נישט געהאט דעם קאפ און מח, ארויפצוקומען מיט אלטערנאטיווע פלענער )ווי עס איז שפעטער, נאך פסח, יא נולד געווארען(. די יונגעלייט האבען זיך שוין געטרויעט חוזק צו מאכן פון רבין און רעדען אויף אים, אבער דער עלטערער עולם

האט נאך דאס נישט געקענט.

אין ביהמ"ד פארען דאווענען האט דער רבי געבעטען פון ר' יונה האלפערט אז ער זאל אויסרופען אין ביהמ"ד אז ווער עס טשעפעט משה איז ער נישט מוחל בזה ובבא. למעשה האט זיך דער רבי אויפגעשטעלט און געזאגט אז ער וויל אליין

רעדען.  עס איז געווען שטיל אז מען געקענט הערען א פליג זשומען.

די ווערטער פון ברך משה ערב שביעי של פסח צופרי ביים דאווענען

הערט אויס רבותי! עס איז מיר שווער צו רעדן פאר אזא גרויסן עולם און דער גאנצער עולם זאל הערן. עכ"פ, איך וועל מיך אנשטרענגען צו רעדן קורץ און שארף.

הערט אויס רבותי! עס ווערט דא געפירט א העצע אקעגן מיין גבאי ר' משה. איך קען אייך זאגן אז ער איז מיר אזא און ער איז א ,געטרייער מענטש, אז עס איז נישט במציאות אויסצושטעלן א בעסערן. ער איז גרייט פאר מיר אלעס צו טאן

אפגעהיטענער איד, נישט קיין בעל לשון הרע. איך קען נישט פארשטיין אז אויף אזא איד זאל מען אויסטראכטן אזאלכע.מעשיות. עס איז נאר א מעשה שטן

איך וויל אייך זאגן: איר זאלט וויסן אז משה איז מיר א געטרייערע מענטש וואס איך קען דאס נישט פאר קיין געלט קויפן. ער איז איבערגעגעבן בתכלית פאר מיר, פאר מיינע קינדער, און פאר מיין גאנצע משפחה. איך ווייס נישט וויאזוי עס איז א

.מציאות אויף אזא מענטש ווי משה זאל קענען אזעלכעס ארויסגיין

איך וועל איך זאגן: ער איז מיר א ידיד אז איך דאנק דעם בוכ"ע, היות איך קען דאך נישט אליין אנפירן, איך מוז דאך האבן מענטשן, האט מיר דער אייבישטער מזכה געווען מיט אזא מענטש ווי משה. ער איז א איבערגעגעבענער מענטש, און א

קלוגער מענטש, און ער פארשטייט וואס מ'קען טאן. ער איז א גוטער פריינד פאר מיר, פאר מיינע אלע קינדער, און פאראלע ידידים. איך קען עס נישט באגרייפן ווי קאן דאס זיין אויף אזא מין מענטש ווי משה זאל מען קאנען אזוינס זאגן.

איך הער דאך אבער יא. וואס זאל איך טאן? וויל איך אייך דא זאגן: איך קען אייך נישט זאגן וואס פארא גרויסער ידיד ער ער גיט זיך אוועק אלע זיינע .איז פאר מיר, און פאר אלע מיינע קינדער, פאר די גאנצע משפחה און פארן גאנצן עולם

.כוחות וואס ער קאן טאן

ממילא טוט מיר זייער וויי אז פאר אזא מענטש זאל זיך טרעפן דאס. איך וואלט נישט געגלייבט, אבער וואס זאל איך טאן, איך הער דאך אבער זאגן אזוי. וויל איך אייך דא זאגן אז די אלע וואס טראכטן דאס אויף משה'ן וויל איך זיי נישט האבן דא

אין בית המדרש! איך וויל נישט זיי זאלן האבן א דריסת הרגל דא אין בית המדרש צו ביי מיר אין שטוב אריין! איך וועלקיינמאל נישט מוחל זיין פאר די מענטשן.

איך קען אייך זאגן אז איך דאנק דעם בוכ"ע יעדן טאג כמעט - איך בין דאך א מענטש, איך קען נישט גיין אליין אויף די גאס א קלוגער .און איך קען נישט טאן פאר מיר, אבער דער אייבישטער האט מיר מזכה געווען מיט אזא מענטש ווי משה'ן

מענטש, א בארעכענטער מענטש, און א גוטער פריינד. אז עס זאל קענען זיין אזעלכע זאכן. אבער דאס וויל איך אייך זאגן: איך אסר א דריסת הרגל אין דעם ביהמ"ד פאר דעם מענטש וואס וועט זיך דערוואגן אים אנצורירן חלילה, אפילו נאר

.בכבודו. איך שמועס שוין נישט בגופו

און איך האף מיטן אייבירשטנס הילף אז איר וועט פארשטיין וואס איך זאג אייך דא. איך ווייס וואס עס טוט זיך. איך בין נישט אויסגעוועפט חלילה וחס. איך האב שוין מיט אסאך מענטשן אפיר געהאט. א דאנק דעם בוכ"ע. איך קען דאך נישט

איך מוז דאך האבן א מענטש, דערפאר דאנק איך דעם בוכ"ע ,אליין טאן פאר מיר, איך קען נישט אליין גיין אין דער גאס אז ער האט מיר מזכה געווען מיט אזא מענטש ווי משה, אזא רואיגער מענטש, און א קלוגער מענטש, און א היימישער

מענטש. ממילא וויל איך אייך זאגן: אז די אלע מענטשען וואס רעדן ארום לשון הרע'ס אויף אים, אז איך וועל דאס זיי!קיינמאל נישט מוחל זיין. נישט בזה און נישט בבא

איך וויל איר זאלט וויסן אז דאס הערן אזעלכע זאכן מאכט מיר אזא מער אז איך קען אייך דאס גארנישט ארויסזאגן, וואס פאר עגמת נפש דאס פארשאפט מיר איך קען עס גארנישט באגרייפן אז ביי אז ביי אונזערע אידן זאל זיך אזאלכעס

טרעפן. אדרבה, לאמיך זעהן איינעם וואס זאל קענען קומען צו מיר זאגן אז משה האט אים געטאן עפעס א רעה. מיט.דעם קען איך נישט פארשטיין וואס איז דאס אז אזוינס זאל קענען פאסירן

איך וויל אייך זאגן אז איך האב גרויס צער פון דעם און איך קען נישט גלייבן אז ביי אונז זאלן מענטשן זיין אלכע טפשים און מען קען מיר פשוט נישט .אזוינע שוטים און אזוינע רשעים. אויך אלעס אינאיינעם און טוען מיך פשוט מצער זיין מיט דעם

טון א גרעסערן צער פון דעם. עס טוט מיר וויי דאס הארץ אז איינער וואס איז אזוי איבערגעגעבן פאר מיר און פאר מיינע וויל איך אייך זאגן אז איך וועל די ,קינדער. איך ווייס נישט וואס צו זאגן באמת. איך הער נאר אז עס גייט פעס פאר

.די אלע מענטשן, נישט בזה און נישט בבא מענטשן נישט מוחל זיין קיינמאל נישט

* די דרשה האט צושאקעלט אלעמען. עס האט געוויזען אז דער רבי ווייסט וואס טוט זיך און ער האט אלעס אליין געטון.עס האט אויפגעטאן אז דער יו"ט איז דורך זייער שיין און רואיג.

18

צענדליגער ר' אהרןס מענטשען האבען געקאלט משה – און פערזענליך געטראפען – און אים איבערגעבעטען, זיכער צומאכען אז זיי וועלען נישט צווישען די מענטשען וועלעכע פירן די העצעס.

אגב, יענע שביעי של פסח איז ליידער געווען דער לעצטער יו"ט ביים ברך משה, וואס איז א דורך שיין און רואיג. פאר די קומענדיגע זיבען יאר, האט מען איבערגעדרייט דעם ביהמ"ד און די טישען יעדען יו"ט ביז ניסן תשס"ו. און אויך די

מערהייט פון די שבתים במשך די קומענדיגע יארען

שביעי של פסח

ר' אהרן האט געדאוונעט גאנץ יו"ט אין גרויסען שול און עס האט זיך ממש נישט אנגעזען אז דא האט זיך איבערקערטוועלטען במשך די לעצטע וואך. אזוי שטיל איז געווען.

קומט אריין אין ביהמ"ד פון ראדני סטריט, פון איין זייט איז ר' אהרן און פון די אנדערע זייט דער רבי ברך משה דער שליט"א )ר' זלמן לייב(. משה גבאי גייט אונטער זיי מיט א געהויבענעם קאפ און א שמייכל פון איין עק פנים ביז צו די אנדערע. ר' אהרןס מענטשען )זיי האבן נאכנישט געהייסן "ארונים" דעמאלט( קריצן מיט די ציין. אבער אין פוצה פה

ומצפצף. קיינער וואגט זיך נישט צו זאגן א פיפס. מען ווייסט אז די רב הצעיר סטארי איז א פוסטע פאנטאזיע.

ביי די טישן שביעי של פסח און אחרון של פסח נעילת החג שטייט דער גאנצער עולם מיט א פארכאפטן אטעם און מען.קוקט זיך צו אויפ'ן אויבנאן, וואו אין צענטער זיצט דער ברך משה ארומגענומען מיט זיינע קינדער

)איך הער ווי איין אהרוני יונגערמאן זאגט צו אן אנדערן אהרוני יונגערמאן: זלמן לייב וועט נישט דא אויפפיקן ביי קיינעם, קוק, ער שאקלט זיך אזוי, ער האקט מיט די הענט ווי איינער וואס האט ליב דאס רבי'סטעווע. קוק דער רב )ר' אהרן( איז

(...שטיל, אזוי ווי אין סאטמאר, ער מאכט זיך נישט משוגע, דאס האט דער עולם ליב

)ציניקער באמערקן ווי משה גבאי שמייכלט זייער שטארק ביי די נעילת החג טיש און ער קלאטשט אונטער ר' אהרן ביי דיווערטער פון חסל סידור פסח: "כאשר זכינו לסדר אותו, כן נזכה לעשותו"... אבער מער-ווייניגער איז עס א שיינער יו"ט.(

אחרון של פסח נאכען דאווענען איז ר' אהרן געגאנגען צו קידוש צו אליעזר קעסטענבוים אהיים.

דער קידוש איז צושטאנד געקומען דורך ר' אהרנס זון ר' מענדעל. די סיבה איז געווען ווייל ר' מענדעל איז געווען דער וואס נאכמיטאג און ער האט געוויינט צו משהן אז מען איז גרייט אלעס צו טוען שבת חוה"מ האט געשלעפט זיין טאטן צו משהן

דער וועלט אז סזאל זיין שלום. אויף

דארף זען אז אין ארץ ישראל זאל זיין שטיל ווייל די משה האט האט אים געענטפערט אז עס האט גארנישט מיט אים, מען ציווילדעוועט. דעמאלטס האט מען מחליט געווען אז ר' אהרן גייט מוחה זיין ביי שלש בני ברקער זענען געווען דעמאלטס

)ווי שוין געשריבען( סעודות

נאך א נקודה )ואס איך האב באקומען אין אימעיל(. בשעת מען האט איבערגדרייט משהס קאר מאנטאג נאכט איז ער ר' מענדעל אין בוידעם ביים ברך משה אין דערהיים און געטרייט צו פארהאנדלען. אזוי רענדנדיג זאגט ר' געזעצן מיט

איך וועל דיר נישט פאפען אז איך מיין, מיין טאטען. איך מיין מיך, ווייל אויב מיין טאטע ווערט רב מענדעל פאר משה, הצעיר און קומט אויף וויליאמסבורג, וועט מאנרא גיין פאר מיר. )איר הערט ווערטער?(

ר' מענדעל געלייגט פרעשער אויף אליעזר אז ער זאל רופן צו קידוש זיין טאטען אזוי אז עס זאל יעצט די צווייטע טעג האט פארגלעטען. ר' אהרן האט סיי ווי נישט געהאט קיין ברירה, ווייל אלע וועגען וואס ער האט פרובירט ביז איצט האט זיך

דאך נישט געארבעט, האט ער פרובירט איצט דעם וועג.

ביים קידוש האט זיך באטייליגט ר' אהרן, דער היינטיגער רבי שליט"א, וועלעכער האט געוויילט די צווייטע טעג איןוויליאמסבורג, ר' מענדעל, הירצקע צוויבעל אבער נישט משה גבאי.

וואס מען האט גערעדט ביי דעם קידוש איז מיר נישט באקאנט.

ויהי ממחרת החג

אסרו חג איז דעמאלטס אויסגעפאלען פרייטאג און ר' אהרן איז געבליבען אין שטאט אויף שב"ק.

יענער שבת איז געווען דער ערשטער שבת וואס איז געווען איבערדרייענישען, וואס דאס האט שוין אנגעהאלטען ביז בערךתשס"ה.

נאכטס ווען גאנץ ראדני איז געווען איבערגעדרייט. נעמליך אז יענקל עסטרייכער פון עס האט זיך אנגעהויבן פרייטאג צו זלמן לייב פאר רב? האט' לאנדאן האט היינט געקאלט דעם רבי'ן )ברך משה( און געפרעגט אויב ער וויל טאקע נעמען ר

)אגב, דער סלאגאן האט אנגעהאלטען עטליכע חדשים וואס דער רבי .דער רבי געענטפערט: מעולם לא עלתה על דעתיהאט דאס געזאגט פאר יעדען ארוני וואס איז נאר ארויסגעקומען פון רבינס שטוב...(

יענעם שבת האבן זיך ר' אהרןס מענטשן אנגעהויבן מחזק זיין ווען שמואל דוד מארקאוויטש און חיים אליעזר גראס )די צוויי דעמאלטסדיגע גבאים( האבן מכבד געווען ר' אהרן מיט פרק פארלערנען, און דאס ביהמ"ד איז געווען מלא וגדוש,

און דאס האט זיי אנגעהויבן געבן אפעטיט אז די מערכה איז נאכנישט אויפגעגעבן.

האט זיך געטאן אזא געשישקעכטס אז דאס גאנצע ביהמ"ד איז געווען אויף די ווען מאיר ראטה איז אריין אין בית המדרשמיט ר' זלמן לייב האט פשוט געציטערט אריינצוגיין אין בית המדרש. פיס און איינער וואס האט זיך אידענטיפיצירט

יענע וואך האבען ר' אהרןס מענשטן אנגעהויבן מיט די געוואלדיגע חכמה פון צוצוגיין צו יעדן איינעם וואס מען האט זענען, וואס זיי, און געגעבן "שלום" און געפרעגט אויב ער ווייסט וואו די בית הכסא'ס געהאלטן אז ער באלאנגט נישט צו

מענטש, אזוי וועלן די שלעגערס האבן א פרייע האנט. דער ציל איז געווען ענג צו מאכן דאס ביהמ"ד פאר יעדן נארמאלן

*איידער איך גיי ווייטער אינעם כראנאלאגישען סדר פון די וואכען און יארען, אנגעהויבען פון תשנ"ז ביז תשס"ו, מוז מען זיך אפשטעלען און עטוואס אפעטעמען, ווייל פון נאך פסח תשנ"ט האט זיך אלעס שטארק פארדרייט אויף לינקס, און עס

האט אלעס אנגעהויבען אלעס צו פליען מט א שטארקען טעמפא. עס האט אויסגעזען ווי א גרויסער אווערלאנדש וואס

19

קוילערט זיך אראפ א בארג שניי, און ווערט מער און מער מעכטיג, און עס וועט אלעס פארווישען וואס קומט נאר איןבארירונג מיט איר.

אויב ביז איצט, איז אלעס געגאנגען אין דער שטיל, און קיינער האט זיך נישט געטרויעט צו רעדען איבערען מצב פון רבין, 120צו ער פארגעסט, צו ער ווייסט וואס טוט זיך, און צו ר' אהרן וויל אלעס שוין איבערנעמען ווי גלייך זיין טאטע איז שוין יאר, און ווי שטארק ער איז פארחלשט שוין אנהייבען פירען רעביסטעווע, איז אלעס געווארען אפען פאר אלעמען צו

דעבאטירען.

יעדער בחור האט גערעדט זאכען וואס אידען האבען נישט גערעדט קיינמאל ביז היינט. אלעס איז געווארען אפען און אלעקארטלעך זענען איבערגעדרייט געווארען. עס איז געווארען אויס שפיל, און אלעס האט זיך דערזען אן די בגדים.

אויב האט מען ביז איצט געקענט זיך באהאלטען אונטער דיפלאמאטיע און אונטער עפעס פראפעשענעליזם, און אז מען רעדט נישט פון א רבינס טויט און אוודאי נישט פון א טאטענס טויט, איז איצט געווארען צו נישט און פארווישט. יעדער

איינער, אנגעהויבען פון ר' אהרן און געענדיגט ביים קליינעם ראציגען בחור מיטען צוקראכטען שטאפענעם הוט, האט זיךגעטרויעט צו רעדען וואס ער וויל. וואס איך מיין צו זאגען, אז מען האט איצט אין די טעג פשוט פארלוירען דעם דעת.

ר' אהרן האט זיך אריינגעלייגט אין א עקספלאראציע וואס האט נישט געהאט זיינס גלייכען מימות מענטשהייט איז געבוירען געווארען. א רב מפורסם בישראל, א רב אין די גרעסטע חסידישע שטאט אין דער וועלט, א ראש ישיבה פון די

גרעסטע חסידישע ישיבה אין דער וועלט, א פאפולערע פיגור, א מענטש וואס איז געווען ארויפגעקוקט, האט זיךאריינגעלאזט אין אוואנטורעס וואס איז נאך קיינמאל נישט אויספראבירט געווארען.

היסטאריע פון דורות איז פאר א מנהיג ישראל, דער שו"ע. פון היסטאריע קען מען ארויסנעמען אלע הנהגה ענינים וואס האט נישט קיין מקורות אין שו"ע. פון היסטאריע ווייסט מען וויזוי האבען זיך אידען געפירט אלע דורות, און וויאזוי די זיידעס

האבען זיך געפירט, א.א.וו.

אויב איינער קען נישט היסטאריע, קען ער נאך אלץ מצליח זיין אויב פארמאגט ער א אוזן קשבת, און ער לאזט זיך רעדען. דורך דעם וואס אנדערע מענטשען גיבען איבער, קען מען גאר פיל ארויסהאבען. און עס איז נישט פאראן קיין שום זאך אין דער וועלט וואס היסטאריע דערציילט נישט איבערדעם, און גיט נישט איבער פאר יעדע געשעעניש אין שפעטערע דורות.

און וואס עס האט נישט קיין מקור אין די היסטאריע, קען שוין נישט גוט שמעקען. עס מוז זיין אז דאס טויג נישט. אלעס האט זיך שוין געמוזט אפשפילען ערגעץ אין די יארען וואס די וועלט שטייט, כאטש זייו מען שרייבט אראפ אויף פאפיר,

אלע געשעענישן.

אויסער ביי ספעיס פראגראמען. ווען אמעריקע האט געוואלט אנהייבען עקספלארירן די "ספעיס פראגראם" אין די פריע גער יארען, איז אנטשטאנען א פראבלעם. אמעריקע קען נישט – ווי רוסלאנד – אומברענגען מענטשען פאר60

עקספלאראציעס. נו וויזוי קען מען געוואיר ווערען וואס דארט אויבען טוט זיך און וויזוי דער קלימאט דארט אויבן איז? היסטאריע איז דאך נישט שייך ביים ספעיס, ווייל עס איז גענצליך א נייע געשעעניש. איז מען ארויפגעקומען אויף א

המצאה. מען וועט ארויפשיקען א – מאנקי! און ערגסטענספאל וועט דאס שטארבען. אויב וועט עס יא איבערלעבען דעם וועג ארויף און צוריק אראפ, וועט מען קענען דורך די מאנקי, באקומען די נויטיגע אינפארמאציע וויזוי אנצוהויבען צו שיקען

מענטשען פאר ספעיס עקספלאראציע.

לענינינו. ר' אהרן האט גענומען אויף זיך די עקספלאראציע וואס בלויז א מאנקי האט זיך געמעגט אונטערנעמען. ער האט זיך נישט געקענט פון קיינעם אפלערנען וויזוי פירט מען זיך ווען א זון וויל ירשענען ווען דער טאטע לעבט, און וויאזוי מען

דארף זיך צו פירען, ווען דער טאטע לאזט זיך נישט.

ר' אהרן האט באשלאסען אלעס צו ערלויבען אויף דער וועלט, יעדע פאריקטע המצאה האט אין זיין מח געראפען א מקום מנוחה, ווייל אפשר אולי ואולי וועט דאס זיין וואס וועט באוועגען דעם וואגשאל וואו ער סווינגט זיך, צו קענען צוריק האבען גאנץ סאטמאר. עס איז נישט געווען קיין איין עוועניו, איין וועג, קיין איין דורכגאנג וואס עס איז נישט געווען אפען פאר אים

צו עקספלאראטירן. סיי וואס עס איז איינגעפאלען פאר יעדען משוגענעם, פאר יעדען שנוק, פאר יעדען אומבאזעצטען מענטש, אפילו א נארישער בחורל, האט ביי אים געהאט א אוזן קשבת. ער האט געפענט אלע גרעניצען אלעס צו

צולאזען, אבי, אפשר, דאס וועט זיין דאס וואס וועט אים מאכען דער "איינציגער" יורש. עס איז נישט געווען איין מאל ווען ער האט דאס אפגעשטעלט, ווייל דאס איז שוין צו ווייט, צו ווייל דאס פאסט נישט, צו ווייל דאס איז קעגען די תורה. אויב האט ער איינגעזען אז עס פאסט שייער נישט די טריט, האט ער זיך אריינגעלאזט אין די סוגיא פון "מתוך" און געהאלטען

אז די וועלט איז משוגע און יעדער שווערט זיך אז עס ווערט געטון זאכען פון זיך אליין. און ער ווייסט גארנישט.

איך וועל אלע עקספלאראציעס פאר אייך אראפלייגען אין א סדר בערך ווען עס איז פארגעקומען.

וואס איך מיין מיט עקספלאראציעס איז אזוי. עס איז איצט שוין נאך פסח און ר' אהרן האט באקומען חיזוק מיט דעם פארגאנגענעם שב"ק ווען ער געזען אז ווער עס שטייט מיט אים איז גרייט צו שלאגען מיטען רבין כפרות, אבי משה זאל

נישט האבען דעם לעצטען לאך. ווי נאר ר' אהרן האט דאס דערהערט האט זיך אנגעהויבען א גאר א נייער גאנג. ר' אהרן האט אפגעמאכט אז ער וועט אינגאנצען מיטשפילען. ער וועט אלעס לאזען אויף דער וועלט, ער וועט גארנישט און

קיינמאל נישט אפשטעלען קיין שום זאך וואס וועט געטאן ווערן וואס וועט געטון ווערען אויב יענער מיינט טובתו.

אין יענע טעג האט זיך געעפענט א "וועב סייט" מיטען נאמען "סאטמאר.קאם". אויך האט זיך אין די טעג געעפענט א האט ליין וואס איז געווארען אנגעפירט פון מענטשען – וואס האבען גערעדט מיט משוגענע שטימעס – ווייל זיי האבען געוויסט

אז זיי טראגען נישט א פנים ביי מענטשען. איך וויל נישט אויסרעכענען זייערע נעמען ווייל זיי זענען אלע אויף צרות.

אויף די צוויי קאמנוקאציע מיטלען האט זיך אנגעהויבען א קייט פון לצנות אויף יעדען מענטש וואס איז נישט מיטגעשטאנען מיט ר' אהרן, ועל כולנה אויפען רבין אליין. יעדען טאג איז דארט געווען נייעסער וואס דער רבי האט

גערעדט שטותים דא, און נישט צו די זאך דארטען; זיי האבען יעדען טאג געהאט פרישע מעשיות מיט נעמען אז פאר איינעם האט דער רבי געזאגט איצט ביינאכט אז ר' אהרן איז דער רב הצעיר, און פארען אנדערן האט ער געזאגט אז "לא

עלתה על דעתי" צו אהערברענגען ר' זלמן לייבן. מען האט געמאכט אפענע ליצנות פון רבין, מיטען תירוץ אז ער ווערט די אלע לצנות זענען נישט אויפען רבין געפירט דורך משה, ממילא קען מען שוין קיינעם נישט פארהאלטען דערויף, ווייל

נאר אויף משה. און, ר' אהרן ווייסט נישט פון גארנישט.

אינעם האט ליין איז ר' אהרן אנגערופען געווארען מיטען טיטול "דער רב" צו ווייזען אז ער איז ווייטער דער רב דקהילות הקדושות. דער האט-ליין און די וועב סייט האבען יעדען איינציגען טאג פארשעמט זקנים עם נערים, רעכטס און לינקס

נאר צו דינען דעם ציל אז די נייע מענטשען זאלען נישט זיין באקוועם צוריקצוקומען. ווייל שוין די ערשטע פאר וואכען, נאך

20

איידער ר' זלמן לייב איז געווארען אויפגענומען פאר רב, זענען שוין געווען אידען אפילו זקנים וואס האבען שוין פאר לאנגע יארען פארלאזט ראדני סטריט ביהמ"ד – און פארלאזט די גאנצע קיקעלע קהל, נישט געוואלט הערען פון קיין שום זאך

וואס האט צוטון מיט די אדמיניסטראציע פון סאטמאר זייט כ"ו אב, יעדער איינער לפי טעמו וזמנו – האבען צוריקאנגעהויבען קומען דא און דארטען אין ביהמ"ד.

ר' אהרןס מענטשען האבען זיי נישט אפגעשוינט, מען האט די אידען נאכגעשריגען ביים דאווענען, זיי געפרעגט צו זיי ווייסען ווי די בית הכסא'ס געפינען זיך, זיי נאך געשישקעט, און מען האט פון זיי גערעדט אויף די האטליינס און וועב

סייטס. און פאר די אידען האט זיך נאכאמאל ארויס געוויזען, ווי גערעכט זיי זענען געווען ביים פארלאזען גאנץ סאטמאר די אלע יארען. זיי האבען ארויסגעקוקט אויף א טויש, זיי האבען ארויסגעקוקט אז עס זאל אנקומען דער נייער רב וואס זאל

צוריק שטעלן די קהילה ווי עס ברויך צו זיין, און די אלע שלעגערס און העצערס זאלען זיך גיין לחיים ולשלום.

עס האט אנגעהויבען צו פליען פאשקעווילן יעדען טאג, מיט באליידיגענדע ווערטער אויפען רבין, וואס ער האט געמישט און געזאגט פאר יעדען ראצער אנדערע ווערטער. יעדער שנוק האט זיך אנגעהויבען טרויען אריינצוגיין צום רבין און

איבערפרעגן וועגען די וויליאמסבורגער רבנות, און אלעס איז געווארען אויסגעליפטערט אין די גאסן פאר אלעמען. און ר'אהרן איז שטיל. ער ווייסט גאר נישט, ער זעט גארנישט, און ער הערט גארנישט.

עס איז נאך אזעלעכע עזות און חוצפה קעגען א רבין און א טאטען נאך נישט פארגעקומען זייט שרייב ארבעט איז באשאפען געווארען. די אלע מעשים וואס ר' אהרןס מענשטן האבען אפגעטון פאר זייער רבין, וועט קיינמאל נישט קענען

פארענטפערט ווערען.

מען האט דעם ברך משה פארשעמט הונדערטער מאל בפניו און טויזענטער מאל שלא בפניו. און דאס איז געטון געווארען דורך א זון און דורך חסידים. און אין די זעלבע צייט האבען די "חסידים" געהאלטען אין איין שרייען אז דער וויליאמסבורגער

רב ברענגט צוריק זיין טאטענס "שונאים".

די גרעסטע "שונאים", "מתנגדים", "בני יואל" און אפילו "יאסל וואלדמאן" קענען זיך פארשטעקען מיט אלע זייער מעשים וואס האבן במשך די תש"מ-תש"נ יארען געטון פארען ברך משה, וואס עס האבען געטון ר' אהרןס מענשטן פון תשנ"ט און

ווייטער.

און דא וועל איך צוגיין צו דער נושא פון דאס ווארט "שונאים" וואס דאס איז געווען "מכלומרשט" די אויסרייד צו טון אלעסארט טאקטיקן וואס איז נאכנישט גענוצט געווארען אין די ערגסטע מחלוקת זייט חסידות איז נתגלה געווארען.

אבער דאס צו מסביר זיין און צולייגען אויף טעלערלעך, וועל איך מוזען זיך שטארק פארברייטערען אין דעם ר' אהרן גופא. ווער ער איז, וואס פארא סארט מענטש ער איז, פארוואס איז ער אזא סארט מענטש, וויאזוי איז ער געווארען ווי ער איז

געווארען, פארוואס האט ער אזויפיל שונאים און דאס וועט מוזען אנקומען צו א טיפערע אנאליז וויאזוי מענטשען רעאגירן צו א רבין, און דאס וועט אויטאמאטיש פארענטפערען פארוואס יעדע חסידות איז אנדערש פון אנדערען וויאזוי זיי פירען

זיך אויף און וויאזוי זיי שפירען זיך איבער זייער רבין.

א זעלטן-סייענטיפישער באריכט קומט, וואס דורך דעם וועט פיל פראגעס פארענטפערט ווערען.

*די אלע פאלגענדע אינפארמאציע האב איך נאכגעפארשט פאר יארען. איך קען נישט פון דער נאנט דעם ר' אהרן אבער זיינע אבנארמאלע מעשים און רעדעס קען יעדער פון דער נאנט. איך האב געזאמעלט גאר אסאך אינפארמאציע אויף

אים, איך האב געפרעגט גאר אסאך מענטשען וואס קענען אים שוין לאנגע יארען און אפילו פון נאך אלץ בחור. איך האב גערעדט מיט זיינע אוהבים און שונאים, איך האב באקומען אסאך אינפארמאציע אין אימעיל און אין אישי. צענדליגער

מענטשען האבען געשריבען און גערעדט צו מיר במשך מיין זאמלונג פראצעדור, און דורך דעם בין איך אנגעקומען צו דיפאלגענדע אנאליזן אויף אים, און אויטאמאטיש אויף זיינע מענטשען.

ר' אהרןס לעבען האט זיך אנגעהויבען נישט עפעס ספעציעל. זיינע עלטערען דער סיגעטער רב און להבחל"ח די רעביצין, זענען געווען מלחמה געליטענע, און אויטאמאטיש אנגעצויגענע מענטשען. ר' אהרן איז געווען דאס פינפטע קינד צו זיין

יאר און האט שוין געהאלטען נאכען פארלירען א פרוי33טאטען און דאס צווייטע צו זיין מאמע. זיין טאטע איז אלט געווען מיט דריי קינדער ביי דער מלחמה.

ער האט געלערענט ביי זיין טאטען אין סיגעטער ישיבה, און ביי דעם ראש ישיבה, דער היינטיגער סאטמארער ראב"דהגריח"מ פריעדמאן.

ווען מען האט גערעדט זיין שידוך מיט וויזשניץ, האט זיך אפגעשפילט א פייער אין סאטמאר. ווי באקאנט האט דער רבי ז"ל נישט געוואלט דעם שידוך, און עס זענען פאראן ווערטער וואס דער רבי האט געלאזט פאלען אויפען עתידות פון ר' אהרן

)צום ווייצענער רב פון שיקאגא(.

ווען ער איז געקומען אפנעמען מז"ט צו זיין חתן ווערען, אין דער סאטמארער ישיבה אין סאנדז סט. האט אים קיין אייןאיינציגער בחור נישט געגעבען מז"ט. ער איז אהיימגעגאנגען מיט מער ציגערעטעלעך ווי ער איז געקומען.

עס איז די געשיכטע פון פסח תשכ"ו. ווי באקאנט האט דער רבי אריינגעלאזט נאר חתנים און אויך נאר מיט א מיט א פריער באשטימטען סדר. דער רבי האט זעלבסט איבערגעקוקט די ליסטעס ווער עס האט זיך איינגעשריבען און ער האט

איינגעטיילט ווער יא און ווער נישט.

אגאנץ יאר האט דער רבי געהאט א אפען הויז פאר געסט, יעדען שבת ויו"ט האבען דארט געגעסען פילע געסט, אבער ביים סדר האט דער רבי געהאט א טעם כמוס אז געסט זאלען זיך ערגעץ אנדערש פלאצירען. א גאסט האט זיך געמוזט

בעטען ביים רבין צו קענען זיין כאטש ביי איין סדר. דער רבי האט זיך געדינגען מיט יעדען גאסט. רוב מאל האט דער רבי פלאצירט די געסט צו זיין ביי איינעם און נאר געציילטע האט דער רבי ענדליך געלאזט. אבער יעדער האט געוואלט זיין

ביים סדר ווייל עס איז באוויסט געווען דעם רבינס עבודה אין די הייליגע נאכט.

ר' אהרן דינן האט זיך נישט איינגעשריבען. ערב יו"ט אינדערפרי האט דער רבי איבערגעקוקט די ליסטע פון חתנים און נישט געזען זיין פלומעניק אויף די ליסטע. דער רבי גיט א פרעג ר' יוסל אשכנזי, אהרן האט זיך נישט איינגעשריבען? האט

ר' יוסל א דריי געטון מיט די צינג: "יא יא, ער איז נישט אויף די ליסטע?... מן הסתם האב איך פארגעסען."

21

און ער איז גלייך געלאפען רופען צום סיגעטער רב אין שטוב, אז אהרן מוז קומען אויף איין סדר. און מען דערציילט זאכען אהער און אהין, סוף דבר איז ר' אהרן געקומען קיין וויליאמסבורג און איז איינגעשטאנען ביי ר' יעקב יצחק צימענט – ביי

וועם ער איז געווען די צווייטע סדר נאכט – און איז געווען ביים ערשטען סדר ביים רבין.

ער איז געזעצען דער ערשטער נעבען רבין אבער עס האט זיך נישט אנגעזען א ספעציעל התקרבות פון רבין צו אים. די חתנים האבען אים קיין שלום נישט געגעבען און אויך נישט קיין מז"ט. ער איז געזעצען אליין און נישט גערעדט מיט

קיינעם, און ער האט אפילו נישט געקענט די חתנים ווייל ער האט נישט געלערנט אין סאטמאר. אזא פייער האטדעמאלטס געברענט וועגען שידוך.

צופרי האט ר' אהרן געדאווענט אין סאטמארער ביהמ"ד. און וויבאלד ער האט נאך נישט עולה געווען זייט ער איז א חתןגעווארען איז געווען פארשטענדליך אז ער וועט היינט עולה זיין.

דערווייל האט מען פארקויפט די עליות און עס האט זיך געקאכט אין ביהמ"ד אז דער רבי גיט נישט קיין עלי' פאר )ר'( אהרן. איז געגאנגען ר' יצחק פריעד וואס האט געזען אז מען פארקויפט די עליות, און האט געקויפט א עליה, צו קענעןגעבען פארן חתן א עליה. למעשה האט מען אוועקגענומען די עליה פון ר' יצחק'ן און ר' אהרן האט נישט עולה געווען.

האט מיר דערציילט איינער פארוועם ר' אהרן האט יארען שפעטער דערציילט די געשיכטע, אז ר' אהרן האט יענעם געזאגט אז "דער פעטער אליין האט אלץ איינגעטיילט אלע עליות אין בימ"ד, און כאטשיג ער איז נישט געווען אין ביהמ"ד

בשעת דעם גאנצען קאכעריי )דער רבי פלעגט ארויסגיין פון ביהמ"ד בשעתן פארקויפן די עליות(, האט אבער דער פעטערגעהייסען אוועקנעמען די עליה.

מען דערציילט אז דער רבי האט געלאזט פאלען א ווארט אויף ר' יצחק, אז ער האט גארנישט געוויסט אז יצחק איז אסיגעטער...

ביי די חתונה איז געווען א געפערליכער פייער אין סאטמאר. פון רבינס שטוב איז געקומען דער באפעל אז די סאטמארער חסידים זאלען זיך נישט באטייליגען בכלל אויף דער שמחה. דער סיגעטער רב האט געהאט אין א"י עטליכע שטארקע

ידידים, אבער אויפן רבינס ווארט זענען זיי קיינער נישט געגאנגען.

פון דא האט זיך אנגעהויבען וועבען אין ר' אהרן'ען – ווי פארשטענדליך – א טיפע שנאה צו סאטמאר און צום רבין. ער האט נישט געקענט מוחל זיין אויף די אלע בושות וואס ער האט מיטגעמאכט אלס חתן און נאכדערצו אז דער רבי

זעלבסט האט אלעס אנגעדרייט. ער איז געווארען ביטער אויף סאטמאר, און דערצו האט אים זיין נייע פרוי, אויך נישטצופיל דערנענטערט צו סאטמאר.

קיין סאך איז ער נישט געקומען צום רבין, כאטש פון די גאנצע וועלט איז מען געקומען, איבערהויפט אין די נישט געזונטע יארן, וואס דעמאלטס ווען דער רבי האט זיך באוויזען פארן ציבור איז געווען א אנלויפעניש פון אומעטום, דאך איז ער

כמעט וואס נישט געקומען, נישט צו א דאווענען שבת אדער יו"ט און נישט זיך געזעגענען, כאטש ער האט געוואינטעטליכע גאסען אוועק.

דער ציבור אין סאטמאר האט – נאטירליך – נישט צופיל געגליכען, ווייל זיי האבען געזען אין אים אז דורך אים האט דער רבי געהאט צער און מען האט געוויסט אז זיין פרוי רעדט עיווריט אין שטוב. און עיווריט אין סאטמאר איז געווען דאס

מערסטע טמא. און זיי האבען נישט געלעבט אין א טעות.

עס האט געוויסט דער ציבור אז זי רופט אירע קינדער אויפען עיווריטישן הבהרה. למשל, איר טאכטער הייסט חיה, און זי" און Dרופט איר עמטליך "חאיא", און דאס זעלבע מיט א טאכטער וואס הייסט "הינדא" האט זי עמטליך גערופען "הינדא מען האט געוויסט צו זאגען אז ביי זיי אין שטוב איז דא ציוניסטישע צייטונגען און מאגאזינען און בכלל האט זי זיך נישט

אויפגעפירט ווי עס פאסט פאר א פלומעניצע פון הייליגען סאטמארער רבין.

אנדערש ווי די איידעלע פרויען אין סאטאר, שמירט זי זיך די פנים און אפילו די אויגען, שטארק פערפיומד, און שמעקט; זי פלעגט רעדען צו וויזשניצער יונגעלייט אויף די גאס בפני כל עם ועדה, און דאס האט איבערגעלאזט אויך ביי די

סאטמארער פרויען א זויערן טעם אין מויל אויף איר.

לכאורה וועט זיך דאך שטעלען א פראגע: פארוואס איז מען ברוגז אויפן חתן-יונגערמאן, ווען נישט ער אליין האט דאך אויסגעוועלט זיין כלה, עס איז דאך די עלטערען וואס האבען געטון דעם שידוך? און אויף זיין טאטען איז דער ציבור נישט געווען אזוי ברוגז, דער סיגעטער רב האט אויפגעטרעטען עטליכע מאל אין סאטמאר במשך די יארען תשכ"ו-תשל"ט, ער

האט געדאווענט פארן עמוד ערב ר"ה און הושענא רבה פון תשכ"ח ביז תשל"ט, ער האט געזאגט א גרויסע דרשה אין גרויסען ביהמ"ד פסח תש"ל, אויפגעטרעטען ביי אלע דעמאנסטראציעס, אויפגענעמען דעם בי"ד פון די עדה החרדית און גערעדט ביים גרויסן קבלת פנים און ביי די ריזיגע עצרת, ער האט געהאלטען די היסטארישע רעדע אין מעדיסאן סקווער

גארדען תשל"ט. נו פארוואס האט מען צו ר' אהרן געהאט א שנאה און צום ברך משה נישט?

דער ענטפער איז, פערסאנאלעטי.

איצט צו די פערסאנאלעטי פון ר' אהרן

ר' אהרן איז געווען דער רב אין סיגעטער ביהמ"ד אין וויליאמסבורג – וואס ער האט אנגעהאלטען ביז בערך תשמ"ח וואס דאן האט ער עס איבערגעגעבען פאר זיין זון ר' מענדל – און לערנען האט ער געלערנט אין סיגעטער כולל אין בארא

פארק.

קיין גרויסער מתמיד איז ער אין זיין לעבען נישט געווען. מען האט אין אים נישט געזען קיין צוקומפטיגער גדול בישראל. און אלס זיין לערנען אויס, אלס זיין התמדה און קענען לערנען, וואלט ער ניטאמאל א מגיד שיעור געווארען אין א ישיבה און

פאר א דיין זיכער נישט, ווען נישט ער וואלט געווען דעם סיגעטער רבס זון. )די ספעציפישע נושא איבער ר' אהרןס קענען לערנען, זיין התמדה, פסקענען הלכות און זיין יראת שמים וועט ווערן באזונדער אויס געברייטערט אין שפעטערדיגע

ארטיקלען אי"ה.(

אלס בחור איז ער געווען מער ווייניגער א שטילער, און געטראגען א שטיל פנים. נישט געהאט אפיר מיט צופיל מענטשען און מענטשען האבען אים נישט געקענט. אבער ווען ער האט זיך געצויגען פון א"י קיין וויליאמסבורג אביסל נאך זיין

חתונה, און איז געווארען דער "רב דקהל עצי חיים", האבען די מתפללים אין אים געזען זייער א אינטרעסאנטער

22

כאראקטאר. איצט האט ער הערשט אנגעהויבען צו האבען אפיר מיט מענטשען, און רעדען ברבים תורות און זאגעןדרשות פאר זיי שבה"ג און שבת שובה, און זיי האבען אנגעהויבען זען אין אים, א "פאני" סארט מענטש.

ער האט גערעדט זייער הויעך און אלעס וואס ער האט נאר געהאט אין בויך איז גלייך ארויס געפלויגען פון זיין מויל. פארוואס שרייב איך בויך און נישט וואס ער געהאט אין מח, ווייל וואס ער געהאט אין בויך איז נישטאמאל דורך געגאנגען דעם מח. עס האט נישט גענומען א מילי-רגע און דער דיבור איז שוין געווען אינדרויסען פון זיין מויל, און נישט קיין חילוק ווער עס איז אלץ דארט געשטאנען. עס האט זיך ארויסגעוויזען זייער א קאמישער בילד אויף דעם יונגערמאנטשיקל. ער

האט געגליכען אטענשאן, נאכמער ווי א קליין קינד. ער האט אלעס געטון פאר אטענשאן.

דער סיגעטער ביהמ"ד כאטש עס איז נישט געווען צו גרויס, איז דאס געווען זייער א רעספעקטפול ביהמ"ד. די מתפללים זענען געווען זייער צוגעבינדען צו דעם ביהמ"ד און ספעציעל צו זייער רב דער ברך משה ז"ל, און עס איז געווען פון די

שענסטע בתי מדרשים בימים ההם אין וויליאמסבורג. אפגערעדט אין דער וואכען האט דער ביהמ"ד געשפרידלט מיטמנינים איינס נאך די אנדערע און איז געווען פון די פארנומענסטע שוהלן.

קהל עצי חיים האט געהייסן א קהילה וואס רוב אידען זענען געווען באוויסטע ת"ח און לומדים, און עס פלעגען זיין דארטן פילע שיעורים וואס עס איז פארגעלערענט געווארען דורך בעלי בתים וואס האבען געזאגט גאר טיפע און לומדישע

שיעורים.

ווען ר' אהרן איז געווארען רב אין וויליאמסבורג-סיגעטער ביהמ"ד האבען די מתפללים – וואס רוב פון זיי זענען געווען עלטערע אידען פון פאריגען דור, רוב פון זיי, תלמידים פון עצי חיים ז"ל און געווען שטארקע מעריצים און אפילו חסידים

פון ברך משה – זיך געפריידט צו זען זייער רבי'נס א אייניקל, א געבוירענער שוין דא אין אמעריקע ווערט דער רב. עס איז געווען א טרייסט פאר זיי אז עס וועט זיך ווייטער ציען א נייער דור פון זייער רבין. אבער זיי זענען געווארען זייער אנטוישט

צו זען וויאזוי ער האט זיך אויפגעפירט אין ביהמ"ד בכלל, און צו זיי בפרט.

ער האט נישטאמאל געגריסט זיינע מתפללים וואס זענען אלע געווען פיל עלטער פון אים און געקענט פיל מער לערנען פון אים. ער האט זיי אפענערהייט גרינגעשעצט און פשוט נישט שיין גערעדט צו זיי און זיי נישט מכבד געווען ווי עס פאסט

זיך.

ער האט די עלטערע אידען נישט ארויפגעקוקט, ווייל ער האט, מחמת קטנות המוחו, געהאלטען אז ער מוז די יונגעלייט בויען, און די עלטערע זענען שוין סיי ווי אויפן עולם האמת. און דאס איז אלץ זיין בליק אויף עלטערע אידן. עס איז געווען

זייער מערקבאר דעם שטארקען קאנטראסט צווישען אים און זיין טאטע, וואס האט זיך פון וויליאמסבורג אוועגעצויגעןבלויז דריי יאר פריער.

אין סיגעט זענען די גבאים געווען עלטערע אידן און לאנגיעריגע מתפללים. עס האט דערציילט א איד – באקומען אין אישי פון זיינס א זון – וועמענס טאטע איז געווען גבאי אין סיגעט פאר בערך צוואנציג יאר. און ווען ר' אהרן איז געווארען רב,

האט ער "צוגעלייגט" א גבאי צו זיין טאטען. און דאס איז געווען ר' אייזיק הערש בערקאוויטש, וואס איז געווען אזוי אלט וויר' אהרן.

דערציילט ער, אז זיין טאטע האט אמאל געפרעגט ר' אהרן עפעס וואס האט צו טון מיט די שול. ר' אהרן גיט אים א זאג הויך, פרעך און מיט א גרינגשעצונג: רעדט מיט אייזיק הערש, איך בין אלעס שוין אדורך געגאנגען מיט אים. דערציילט

דער איד, אז זיין טאטע האט געמיינט אז ער פאלט אוועק. איך דארף רעדען צו א יוגערמאנטשיקל, א ראצער? אבער אזויאיז ער געבליבען, און ארגער פון אלעם איז, אז קיינער האט אים נישט פראבירט צו פארעכטען.

ער האט זיך אויפגעפירט זייער קינדיש, געזוכט אלץ די ספלעש, אלץ געזוכט אטענשאן, אלץ געשאסען קינדערישע וויצען, ער האט געמוזט אלעס זען און אלץ עפעס אנמערקען; אריינגעפליקט פאר יעדען, נישט געקוקט צו ער טוט וויי די עלטערע אידען, וואס פאר זיי זענען די וויצען שוין גארנישט געווען אזוי לאכעדיג. ער האט נישט געהאט די ערנסקייט וואס עס האט

זיך געפאסט פאר א רב פון אזא סארט שול.

און עס האט נישט צו לאנג, און ער האט זיך ערווארבען א נאמען פאר א גרויסען נאר. ער האט זיך ערווארבען א נאמען ווי א גרויסער בעיבי, איינער וועם דאס מויל הערט נישט אויף צו גיין, וואס רעדט גאר אסאך, און דערצו, פירט ער זיך נישט

אויף בנימוס מיט מענטשען. ער איז געווען ווי איזולירט פון דער מענטשהייט און פון די סאסייעטי. ער האט זיך נישטצוזאמגעפארט מיט מענטשען און אפילו מיט זיינע נאנטע.

בעצם פארשטייט ער באמת א עסק, ער גלייכט און קען גוט וועלטליכע פאליטיק, ער גלייכט געאגראפיע, ער גלייכט צו פארברענגען, ארום צו לאכען. אבער ווי נאר עס קומט צו נעמען אטענשאן, ווערט ער א קליין קינד ממש. ער וועט רעדען הויך און פראסט, און נישט קוקן צו איינער ווערט פארשעמט און עס אינטערעסירט אים נישט וויאוזי מענטשען רעאגירן.

דער עיקר: ער האט ארויסגעשאסען דעם וויץ, צו גוט אריינגעפליקט יענעם.

און, פונקט אזוי האט ער זיך אויפגעפירט צו זיין רביצין. ער האט צו איר גערעדט זייער נישט שיין און נישט געקוקט צו די קינדער הערען און זעען אלעס צו. איך וועל נישט אריינגיין אין זייער פריוואטע שלם בית פראבלעמען, ווייל דאס באלאנגט

נישט אין דעם ארטיקל. דער עיקר וואס איך וויל ארויסברענגען איז אז ער איז געבליבען אין זיינע קינדער שיכלעך און זייקיינמאל נישט אויסגעטון, ער האט זיך אויפגעפירט ווי א אכצען יעריגער בחור, מיט אלעם און אין אלע הינזיכטען.

באמת האט מען דאס געזען אין וויזשניץ נאך בעפאר סיגעט האט עס באמערקט. ווייל שוין צוויי וואכען נאך זיין חתונה – ווען ער האט נאך געוואינט אין בני ברק – האט אים זיין זיידע, דער וויזשניצער רבי דער אמרי חיים וועלעכער איז געווען

באוויסט פאר זייער א קלוגער רבי, אמאל מכבד געווען מיט א זמר ביים טיש. ר' אהרן האט אויפן פלאץ ברבים אויסגעשאסען א וויץ וואס ער האט אין די מילי-רגע אפגעמאכט אז דאס וועט זיין א גוטס און עס וועט הייבען זיין אימעדזש

אין וויזשניץ, און ער וועט האבען אסאך אטענשאן. נישט קוקענדיג אז עס איז בכלל נישט אין פלאץ, דא איז א טיש און זיין זיידע איז א גרויסער רבי, א ערנסטער רבי, מיט פילע חסידים. זייט דעמאלטס האט אים דער זיידע אנגערופען "מיין

'נ'ארעלע"... פרושים זענען גענצליך אום נויטיג.

און דא קומט צו נאך איין הויפט חסרון. ר' אהרן האלט פון זיך א וועלט. ער קוקט אראפ אויף יעדען און אויף אלעמען. ער האלט זיך העכער פון יעדען. וואס דאס האט אים פשוט פארפיינטעט ביי מענטשענס אויגען. אויב איינער האט אים נאר

אמאל עפעס געפרעגט האט זיך באגעגענט מיט א ענטפער וואס האט יענעם דערנידערט עד עפר. ניטאמאל האט ער זיך געקענט אראפלאזען צו א מענטש פון וועם ער האט געברויכט א טובה. אלעמאל איז עס מיט א גרינגשעצונג און מיט א

דערנידערונג.

23

פון די אנדערע זייט אבער, האט ער זייער מורא פון איינעם וואס איז שטערקער פון אים. פון איינעם וואס קען אים צוריק ענטפערען אויף זיין שפראך, וועט ער זייער ווייט שטיין. פאר א מחוצף האט ער אלעמאל געציטערט און ארויסגעפחדנט.

פון זיינע בעלי בתים אין קרית יואלער ישיבה, האט ער געהאט דאס ניין יעריגע. עס איז באוויסט אז פאר ר' לייבוש לעפקאוויטש האט ער זיך נישט געטרויעט צו הייבן זיין קול. ר' לייבוש פלעגט אויף אים שרייען אוון פארהאלטען מיט

שארפע ווערטער, און ר' אהרן האט זיך נישט געטרויעט דאס מינדעסטע צוריק צו זאגען. )און דאס איז געווען איינע פון די הויפט סיבות פארוואס ער האט אויז פיינט געהאט אריב לייב גלאנצען און אים געוואלט ארויסזען פון די מוסדות ווי

שנעלער, ווייל ער האט געהאלטען אז ווייל אריה לייב העצט ר' לייבוש, שרייט ער אויף אים.(

איך האב נישט געלערענט אין מאנרא, אבער אינגעלייט וואס האבען געלערענט דארט אין די גוטע צייטען, דערציילען, אז ביי א מיטינג פון די הנהלת הישיבה פלעגט ר' אהרן אפילו נישט זיצען אויבן אן, נאר אינמיטען און פלעגט זיך נישט טרויען

צו זאגען אנדערש פון ר' לייבושן.

אין עולם ה"סקייעטרי" איז פארהאן באוויסטער סימן אז אונטער א גרויס מויל ליגט א שוואכער און נידריג זעלבסט זיכערער מענטש, און ווייל דער באטרעפענדער וויל ווי מער באהאלטען זיינע שוואכקייטען ווערט ער פארוואנדעלט אין א

גרויס מויל וואס רעדט אסאך און אלעס, ער וויל זיך מתגבר זיין אויף מענטשען און ער טוט דאס מיט זיין מויל מיט וואס ער קלאפט אראפ אנדערע. אבער ווען א אמתר שטארקער מענטש – ווי ר' לייבוש לעפקאוויטש – צו ר' משה פריעדמאן פון מאנרא, און שפעטער משה גבאי, אדער אויב האט ער געוויסט אז א מענטש צו א רב, רבי איז א אמתר מבין אויף אים,

וואס יענער קען אים אויף א אמת, יענער ליינט אפ זיין בלאף – איז צו אים געקומען אדער ער צו יענעם, איז דער פחד געפערליך אנגעקומען, און זיין אמתר שוואכקייט האט זיך אויפגעשפילט, אויף אזוי ווייט אז ער האט נישט געקענט זיך

עפענען דאס מויל.

)זיין שרעקליכע פחדנות און דאס נישט קענען דערהייבן א געוואגטע אינטערנעמונג, ווייל ער ציטערט אוועק אז ער וועט דורכפאלען, און אפילו נישט וועלען וויסען פון זיינס א דורכפאל לאחר המעשה וואס דאס איז גאר א שטארקער סימן פון

בכלל נישט קיין זעלבסט-זיכערקייט, האט זיך אויסגעשפילט הונדערטער מאל במשך די יארן תש"מ-תשס"ט. און מירוועלען האפענטליך צו אלעם אנקומען אין די רייע פון די געשעענישן.(

דער סאטמארער רבי שליט"א פון וויליאמסבורג איז ממש פונקט פארקערט. ביידע דער ברך משה איז געווען און אויך אזוי זייער שטארקע מענטשען, האבען נישט ארויסגעפחדנט פאר גארנישט, ווייסען וויאזוי צו האנדלען מיט מענטשען, זעלבסט

זיכערקייט ביז א מאקסימום, אבער קענען זיך ארפלאזען צו יעדען, און גאר גרינג דורכצוקומען. )איבער דעם סאטמארעררבי שליט"א פון וויליאמסבורג, וועלן מיר אנקומען ווען מען וועט האלטען ביי ח"י סיון תשנ"ט.(

פון ווי ר' אהרן האט גענומען די אלע קאמפליקאציעס און שוועריקייטען, איז נישט באוויסט – עכ"פ פאר מיר. לכאורה איזער געווען א שווער קינד און קיין הילף איז דאן נאך נישט געווען פארהאן.

ווען קרית יואל וואלט שוין געשטאנען אין זיינע קינדערישע יארען, וואלט דער סיגעטער רב זיך אהין געצויגען, ווייל דער צו  ADD"סקול דיסטריקט" וואלט געקענט העלפען דאס קינד. היינטיגע צייטען באקומט אזא קינד גלייך א דיאגנאז אלס

ADHDמיט כל מיני שמות, אבער ער וואלט כאטש מן הסתם געהאלפען געווארען אויב נישט געהיילט געווארען. אבער , וויבאלד עס האט נאך דאן נישט עקסיזטירט די סארט הילף איז ער אויפגעברענגט געווארען מיט טיפע פראבלעמען וואס האט אים געפלאגט אלעמאל, און עווענטועל האט געליטען דערפון זיין פרוי, זיינע קינדער, וויזשניץ, סיגעטער מתפללים,

די בחורים פון דער סאטמארער ישיבה, קרית יואלער איינוואינער, זיין טאטע דער ברך משה, און אפילו זיינע חסידים.

פארוואס אין די שפעטערע יארען האט אים זיין רביצין נישט געטראגען פאר הילף און פראבירט אים צו העלפען זיך אויסהיילען פון זיינע מחלות, – פון וואס זי האט זיך אנגעליטען – איז מיר נישט באקאנט. )אדרבה ווער עס ווייסט

פארוואס, זאל ער ביטע דאס אריינשיקן צו די אימעיל אדער צו אישי.( מענטשן זאגען סברות, אז עס קען זיין אז ווייל זיי האבען נישט גוט געלעבט האט איר נישט אינטערעסירט אים צו בויען און ארויס צו העלפן, אנדערע זאגן אז עס קען זיין

ווייל אלס ערוואקסענער איז ער שוין גענוג גרויס געווען זיך נישט צו לאזען היילען. אלענפאלס, ער איז נישט געהיילט געווארען אויף זיינע קאמפלעקסען און אויף זיינע שווערע פראבלעמען וואס פלאגט אים, און פאר יעדען וואס קומט נאר

אין זיין בארירונג.

די אלע מיחושים וועלן שפעטער אינעם באשרייבונג, גאר אסאך פארענטפערען זיינע אויפירונגען אין אלע צייטען, זיינעפאני קאפלעקסטע דרשות, זיין באנעמונג מיט מענטשען, זיין נישט לאזען א מענטש אויסרעדען, כהנה וכהנה.

משא"כ דער טאטע דער ברך משה און סיי די איבריגע קינדער )אויסער רש"א( זענען באוויסט צו זיין גאר קליג, נישט גערעדט אסאך און אוודאי נישט הויך, קיינער פון זיי זענען נישט קאמפליצירט, אדער ארומגענומען מיט שווערע

שוואכקייטען. אלע זענען גאר צוגעלאזענע מענשטן, גרינגע מענטשען, מענשטען מיט כאריזמע, מיט נשיאות חן, וואס דאס קען מען נישט באקומען פאר קיין געלט אויף דער וועלט. דאס איז א מתנה פון הימל, און ווער עס פארמאגט חן, קען

טון פילע זאכען וואס א אומבאחנטער מענטש, קען נישט.

דעריבער איז שוין פארענטפערט פארוואס דער ברך משה האט נישט געהאט די שנאה פון די סאטמארער חסידים, ווייל זיין צוגעלאזענקייט און נשיאות חן האט געברענגט אז עס זאל נאך א שטיק צייט נאכלאזען אויף אים די כעס, משא"כ אויף

ר' אהרן איז געבליבען א פאראכטונג ווייל מיט זיינע שוואכקייטען און קאמפלעקסען איז ער געבליבען בלאזען אויף סאטמאר, וואס דאס איז געווען זייער מערקבאר אויף אים במשך פון די יארען, און קיין ידידים האט ער דאך נישט געקענט

זיך איינהאנדלען צוליב זיין באנעמונג צו מענטשען, איז ער געבליבען איזולירט און מיט א שנאה כבושה פון אים צוסאטמאר און פון סאטמאר צו אים.

אויך ווערט איצט פארענטפערט פארוואס די "שונאים" פון די יארען תש"מ-תשנ"ט זענען גרייט געווען צוריקצוקומען צום ברך משה און צו זיין אנדערען זון דער רבי שליט"א און אפילו גרייט געווען מוחל צו זיין משה גבאי, אבער צו ר' אהרן, דאס שוין נישט. קיינער פון די אלע האט נישט געוואלט הערען און געדענקען פון אים צו זאגען. עס האט קיינער פון די טויזנטער

אידען וואס זענען צוריקגעקומען נאך ח"י סיון, נישט געווען גרייט מוחל צו זיין פאר ר' אהרן און צוריק געווארען זיינע גוטע פריינט. און, די סיבה דערצו איז נישט, ווייל ר' אהרן איז דער גרויסע בעל מוסר וואס שטראפט מיט מוסר רייד זיינע

אנהענגער און דער ציבור וויל נישט אזא סארט רב... דא רעדט מען נישט פון א רב וואס פארלאנגט פון זיינע חסידים פרומקייט צו אידישקיייט וואס איז צו שווער פאר אלע מענטשען מיט צוהאלטען און דערפאר האבן אים זיינע קעגנער

אראפגעריסען. בכלל נישט.

יאר, אין אלע הינזיכטען. קיין שום פראבלעם איז נישט ביי אים18-19ר' אהרן האט זיך אלץ אויפגעפירט ווי א בחורל פון * ערנסט גענומען געווארען, און קיין שום זאך האט אים נישט ערענסט באנומען. אלעס האט ער אנגעקוקט מיט זייער א קורץ-זיכטיגען בליק. און דאס קומט ווייל ער איז א אויבערפלעכליכער מענטש וואס זיין מחשבה איז זייער פלאך און פון

אויבנאויף. ער איז קיינמאל נישט טיף אריינגעלייגט אין קיין שום נושא.

24

דאס זעלבע איז מיט זיין לערנען. ער איז זייער א אויבערפלעכליכער לערנער וואס נעמט נישט דורך קיין סוגיא על בריו, און איז קיינמאל נישט קלאר און גרונטליך. דערפאר האט א טיפער לערנער נישט געקענט זיצען ביי זיינע שיעורים, ווייל עס

האט יעדער טיפערער פארשטייער, גלייך געזען אז ער איז ווייט נישט קלאר אין די גמרא און תוספות.

דערפאר האט ער נישט געלאזט קיינמאל אריינפרעגען ביי זיינע שיעורים, ווייל ער האט נישט זיך געקענט אריינלאזען איןא טענה'ריי ווי ער וואלט פאר זיכער געווארען אפגעפרעגט, און דאס האט ער נישט געקענט פארנעמען.

ווען ער פלעגט וועלען לערנען מיט א בחור, האט ער קיינמאל נישט אויסגעוועלט א בחור וואס ער האט געוויסט אויף אים אז ער איז א טיפער לערנער. ער האט מורא געהאט פון די גוטע לערנערס ווייל זיי וועלען אויפדעקען אז ער איז זייער א

פלאכער לערנער.

אין די ישיבה איז ר' אהרן געווען דער שוואכסטער מגיד שיעור. ער האט ארומגעפשטעלט אלע סארט פלפולים, געדרייטווי א דריידל, אבער פשוט פשט האט ער נישט געקענט פארלערנען, ווייל ער אליין האט דאס נישט געקענט.

זיין קאפ איז גלייך אריין געפלויגן צו א פשטל וואס אלץ מען קען מיט דעם רבי עקיבא פארענטפערען א פסוק אין חומש, ווען ער האט נאך אפילו נישט פארשטאנען וואס רבי עקיבא וויל דא זאגען. און קיין קשיות האט ער נישט ערלויבט אריין צו

פרעגען, וואס דעריבער האבען די גוטע לערנערס שטארק אפגעלאכט פון זיינע שיעורים.

און דערפאר פלעגט ער האבען פאר זיין כיתה א באזונדערן שואל ומשיב, וואס פלעגט ענטפערען פאר די בחורים אלע שאלות איבערען שיעור. אנדערש פון אלע מגידי שיעור וואס פלעגען נאך זייער שיעור, זיך אריין זעצען אין ביהמ"ד אין

ישיבה און ענטפערען אלע קשיות פון די בחורים בשעתן איבערחזרן דעם שיעור הישיבה.

ר' אהרן האט מען נישט געקענט איבערפרעגען גארנישט פון זיין שיעור. נאך זיין שיעור, פלעגט ער אריין גיין אין זיין אפיסאון נישט געגאנגען אין ביהמ"ד ווי אלע אנדערע מגידי שיעור.

אבער, זיינע פשטלעך זענען גאר שטארק צוניץ געקומען פארן עולם גולם וואס עפ"ר זענען שוואכע לערנערס, און ר' אהרן מיט זיינע "טיפע" פשטלעך האט זיי געקענט פארקויפען די ברוקלין בריק, אז מען רעדט דא פון א גאון אדיר, א מפלפל גג

על גג און אלע סארט ווערטער וואס מען נוצט אויף א אמתן וועלטס גאון.

דער ברך משה פון די אנדערע זייט, איז יא באוויסט געווען פאר א אמתר גאון, א טיפער לערנער וואס ווען ער פלעגט לערנען מיט זיין חבר, פלעגט ער לערנען ווי א יונגער בחור, וואס הייבט איצט אן א סוגיא פון דאס ניי. ער האט געקענט זיצען אויף איין ווארט פון די גמרא צו א "כלומר" פון רשיה"ק, צו א "קשה", א "תימה" אדער א "וא"ת" פון תוספות גאנצע

שעהן, ביז ער איז געווען קלאר און גרונטליך.

און ער האט געוואלט אז דער חברותא זיינער זאל זיך נישט לאזען, נאר איבערפרעגען ביז ער וועט באמת פארשטיין.

און ער האט קיינמאל נישט גענומען ר' אהרן פאר זיין חברותא. אפילו ער איז געווען אין קרית יואל פון נאך פסח ביז חציאלול, האט ער זיך קיינמאל נישט אראפגעזעצט לערנען מיט ר' אהרן א בלאט גמרא.

די בחורים וואס האבען געלערענט אין ישיבה במשך די יארען תש"מ-תשנ"ה, דערציילען אז דער ברך משה האט זייער גרונטליך פארהערט. די בחורים האב אים נישט געקענט עפעס אריין בלאלבלען א פשט אין די גמרא, רש"י, תוספות,

רא"ש, מהרש"א, ווייל ער פלעגט זיך אנהייבען בייזערען אויף דעם בחור אז עס איז געגאנגען א רויעך.

נישט איינמאל האט פאסירט ביי א פארהער אז דער ברך משה האט געפרעגט פשט אין א תוספות און איין בחור האט נישט געוויסט, האט ער געפרעגט א אנדערען און אויב יענער האט אויך נישט געוויסט האט ער געפרעגט א דריטען און א פערטען. אויב האט ער ביים פינפטען בחור געזען אז זיי ווייסן נישט האט ער זיך אזוי געבייזערט: וואס הייסט אז מען קאן

נישט? וויאזוי זענט עטץ דורך די תוספות אום פארשטאנען? ווי קען מען זיך פאפען?

טייל מאל האט ער זיך אזוי געבייזערט אז ער האט זיך אויפגעשטעלט, צוגעמאכט די גמרא און פארלאזט דעם פארהער, און עטליכע מאל האט ער זיך צושריגען: וואס טוט עטץ א גאנצע וואך? מיט אזא געלערנעכץ וועט עטץ אויף וואקסען עמי

הארצים!

דערציילען די דעמאלטסדיגע בחורים אז ווען דער ברך משה איז געקומען אין די ישיבה פארהערען, פלעגט עפ"ר ר' אהרן זיצען נעבען טאטען ביים פארהער. און עס איז געווען עטליכע מאל וואס דער ברך משה האט זיך אזוי אויפגעבייזערט אז ער האט געפרעגט ר' אהרן: זאג נאר, דו קענסט יא דעם תוספות? און עס איז געווארען א טענהריי איבער דעם תוספות

און ר' אהרן האט פרובירט איבערצייגען דעם טאטען אז ער קען דעם תוספות דורך: שרייען העכער.

עס איז געווען עטליכע מאל וואס דער טאטע האט זיך נישט געקענט איינהאלטען און ברבים אים געזאגט דו קענסט נישטדעם תוספות; דו ווייסט נישט וואס תוספות וויל דא; דו שרייסט טאקע אבער נישט דאס איז דער פשט פון תוספות.

אבער אנשטאט ער זאל אנהייבען זיך דערגרינטעוען איבער זיינע לימודים, האט ער אויסגעוועלט א צווייטע אפציע: דער טאטע זאל מער נישט קומען פארהערען. עס האט מיר דאס געשריבען איינער וואס צוויי פון די אמאליגע הויז בחורים ביים

ברך משה אין די תש"מ און פריע תש"נ יארען, האבען דאס פארציילט.

ר' אהרן האט שטענדיג פארארבעט אז דער טאטע זאל נישט קומען אין ישיבה פארהערען. און מען קען זאגען – האט מיר געשריבען א בחור פון יענע יארען – אז פון תשמ"ח ביז תשנ"ט האט דער ברך משה פארהערט די ישיבה ניטאמאל פינף

מאל. )אויב איינער קען אויף ווייזען אנדערש, איז געלאדענט צו אויף ווייזען.(

די הויז בחורים פון יענע יארען דערציילען, אז סיי ווען ר' אהרן איז געקומען צו זיין טאטען אינדערהיים, און גערעדט אין לערנען, האט מען ארויסגעהערט פון שטוב, אז דער טאטע פלעגט אים זאגען: דו ווייסט נישט וואס דו רעדסט; דו קענסט

נאך נישט פשוט פשט פון די גמרא און דיין קאפ פליעט שוין צו א דריידעל; איך ווייס נישט וויאזוי דו לערענסט אזוי פאר.

ווען מען האט געלערענט סוגיא פלעגט ער פארלערנען א שיעור ברבים אין ביהמ"ד פון די ישיבה וואס דארט האבן זיך אלע בחורים געקענט באטייליגען, נישט נאר די בחורים וואס האבען געלערנט אין זיין כיתה. אין די וואכען פון סוגיא

האבען די מגי"ש נישט פארגעלערענט, נאר יעדע חברותא האט אליין געלערענט און מען האט געקענט פרעגען די מגי"ש,אלע שאלות אויף די סוגיא.

25

ווען מען האט געלערענט סוגיא אין די ישיבה, פלעגט ר' אהרן לעבען ווי א פיש אין וואסער. ווייל די שיעורים זענען לכתחילה געווען געבויעט נאר אויף פשטלעך און אויף דעם, האט ער זיך ספעציעלעזירט, און געקענט אויפשטעלען גג על גג אז אביי האט האלט ווי המן און רבא ווי אחשורוש, רבי יהודה ווי פרעה און רבי אליעזר ווי עשיו, און מיט דעם רבי עקיבא

קען מען פארענטפערן דעם באוויסטען מדרש, שלח נא ביד תשלח, ביד רבי עקיבא; און אויך קען מען מיט דעם רבי ישמעאל פארענטפערען דעם מדרש: הים ראה וינוס מה ראה ברייתא דרבי ישמעאל. און אזוי איז ער געפארען פון הוידעל צו בוידעל. אבער די סוגיא צו פארשטיין על בריו, צו פארענטפערען א פני יהושעס קשיא, צו א סתירה פון א רמב"ם אדער

פון א רא"ש, האט מען געמוזט גיין פרעגען ר' מרדכי דוד קאהן אדער ר' זלמן לייב רובין.

די צוויי אויבענדערמאנטע מגי"ש זענען געווען ריזיגע שיעורים זאגערס, און זיי האט מען געקענט אריין פרעגען אין מיטעןזייער שיעור, און די בחורים וואס זענען געגאנגען צו זייער שיעורים האבען געקענט די גמרא תוספות ישר והפוך.

די אלע פאקטען האב איך דורך געטון פאר א לענגערע צייט.

*איצט וועלן מיר זיך אריבערציען צו א אנדערע סוגיא פון ר' אהרן און דאס איז: זיין התמדה.

צום אלעם ערשט מוז מען וויסען א כלל: עס איז נאך נישט אויף געוואקסען א אמתר גאון, איינער וואס קען גאנצעטע מסכתות אין ש"ס, איינער וואס קען רוב מקצועס פון שלחן ערוך מיט די נושאי כלים, גרינטליך מיט א קלארקייט, אן

לערנען בהתמדה רבה. פון שלאפען אכט שעה א נאכט, מיטהאלטען אלע פאליטיק, שמועסען פינף-זעקס שעה, עסען דריי פולע מאלצייטען קען קיין גאון נישט זיין. עס איז נאך ביים כלל ישראל נאך נישט אויף געוואקסען א גאון אויף א אמת,

געוואלדיגע התמדה. אויב האט ער נישט געלערענט מיט א

און איך וועל אייך געבען א גשמיותדיגער ביישפיל. א יונגערמאן עפענט אויף א ביזנעס און איז בעזהשי"ת א מוצלח, ער איז אויסגעוואקסען א מיליאנער, מוז זיין אז ער איז א ווארקאהאליק. ער האט יעדע מינוט פון טאג, און אפילו שבת און יו"ט,

געטראכט וויאזוי ער קען מאכען נאך א טאלער און וויאזוי ער קען זיך מער פארגרעסערען. זיין קאפ קען נישט ליגען אין קייןשום אנדערע זאך, און ער מוז זיין אמביציעז צו קענען אנקומען צו זיין ציל.

אזוי להבדיל גייט עס מיט לערנען. די אלע אמתע ת"ח, די אמתע גאונים )און נישט די "שמואל ווידער – דער בלאט – גאונים וואס וואקסען יעדע וואך אלס שרי התורה( זענען געווען "לערנענהאליקעס". קיין איין ת"ח איז נאך נישט

אויפגעקומען פון עסען צו דער זעט דריי מאל א טאג און שלאפען גאנצע אכט שעה א נאכט און נאך זיך צוגעלייגט איןמיטען טאג.

שעה רציפות און זיך מייגע זיין אויף די תורה מיט א שווערע פלאג, פונקט אזוי5צו זיין א מתמיד מיינט צו לערענען פאר שווער ווי א יונגערמאן ארבעט ווען ער שלעפט באקסעס אין א וועירהאוז. גארנישט ווייניגער. דער אמתר ת"ח הארעוועט

אזוי שווער אז ער פאלט אוועק ביינאכט פאר מידעקייט, כאטש ער האט נישט געשלעפט באקסעס.

מיר וועלן נישט רעדען פון אזעלכע אויסגערופענע מתמידים ווי רבי יואליש מארגענשטערען. ווייל אזאנס איז נישט פארהאן צופיל. אבער קוקט נאך יעדען עלטערען דיין אין סאטמאר, וועט איר הערען אז זיי האבען גלערענט נישט ווייניגער

שעה א טאג. און האבען געלערנט תורה מיט א יגיעה רבה.15ווי

איצט וועלן מיר אייך אראפלייגען ר' אהרן דינןס סדר היום וואס איז אריינגעשיקט געווארען דורך עטליכע יונגעלייט וואס האבן געלערענט אין קרית יואל פון תש"מ-תש"נ, און דורך דעם דעם וועט איר ארויסהאבען זיין "געוואלדיגע" התמדה און

"יגיעה" בתורה.

מיר האבען זיך גוט נאכגעפרעגט דערויף און דאס איז דער אמתר בילד.

אינדערפרי ווען ער איז ארויס פון זיין הויז און צו פיס איז ער אליין7:30זיין טאג האט זיך אנגעהויבען מערסטענס טעג, געגאנגען אין מקוה. נישט געמאכט דאס פנים, אויף די פאות איז קענטליך אז זיי קומען גלייך פון קישען און דאכענע, די

ציין נישט געפוצט און א מויל גערוך האט זיך געשפירט פאר די וועם ער האט געגריסט.

פון תשמ"ה ווען ער איז געווארען רב אין ק"י פלעגט ער גיין אין מקוה אין גרויסען ביהמ"ד )ביז תשמ"ה, אין די ישיבה מקוה(. ער פלעגט זיך זעצען דער ערשטער אויף די מיטעלסטע באנק, און ווען ער האט געהאלטען ביים העמד איז ער

צוגאגאנגען צום בור און אויפן רעיל האט ער גלייגט זיין ט"ק און העמד. אין מקוה האט ער זיך אויפגעפירט ווי א פשוטער בעה"ב. געשמועסט און געלאכט א הויעך. יעדער וואס איז אריין געקומען אין מקוה, האט גלייך "געהערט" אז דער רב איז

אויך אין מקוה. )איך וועל איצט נישט אריין גיין אין די נושא צו ער האט געהאט שמירת עינים – וואס פארדעם האט מען אים געמאכט א פרייוועט מקוה אין כולל – ווייל דאס באלאנגט ביי די נושא פון זיין יראת שמים, און עס איז נישט זיכער אז

עס איז נויטיג אהין אנצוקומען.(

נאך די מקוה פלעגט ער ארויסגיין אין די האל זיך וואשען די הענט, און אפגעליינט יעדען צעטיל אויף די וואנט. כמעט קיין איין צעטיל איז נישט אויסגעלאזט געווארען פון זיינע קינדישע וויצען און סטעיטמענטס וואס האט אים געמאכט אויסזען ווי

יעריג קינד. און זיינע וויצלעך האט ער געשאסען הויעך און אויב האט זיך אים געדאכט אז איינער האט7א זייער א קליג מאל, און זיך אומגעקוקט ווער עס3-4אים נישט געהערט האט ער זיך נישט געפוילט און עס איבערגעזאגט אפילו ביז

לאכט. אויב האט א שעפסל גוט געלאכט, האט ר' אהרן איבערגעפרעגט: "הא, הא?" און גלייך נאך אמאל איבערגעזאגטדי הלצה.

אינדרויסען פון מקוה זיצען אלץ אידען נאך געלט, צו ביי די אפיציעלע טישלעך צו סתם יחידים, אדער ארץ ישראל אידען, האט אבער אונזער ר' אהרן קיינמאל נישט געגעבען איין טאלער. אויב האט איינער געמוטשעט, איז ער געווארען

באבלאזען.

אוי, איך מוז פאר צוויי מינוט פארקריכען פון די נושא, ווייל איך האב אינגאנצען פארגעסען צו רעדען פון זיינע געבלאזעכצער. ווער עס האט נאר אמאל געהאט קליינע קינדער ווייסט זיכער ווי אזוי די קליינווארג בלאזען ווען זיי

באקומען נישט דאס זייעריגע. עס איז אפילו זיס צו זען ווי די פיצעלעך בלאזען. זיי לאזען אראפ די אויגען מיט די נאז, אוןקוקען נאר מיט א זייטיגען בליק צו זיי האבען די אטענשאן פון די עלטערן און זיי לאזען זיך נישט גרינג איבערבעטען.

אויף די האר אזוי פירט זיך אויף אונזער ר' אהרן, ווען ער באקומט נישט דאס זייניגע. ער לאזט אראפ די אויגען מיט די נאז און ער קוקט אראפ אויפען טיש; ער בלאזט. ער וועט נישט רעדען איין ווארט. ער בלאזט. דאס טוט ער צו זיין רביצין, צו

זיינע קינדער און צו יעדען וואס טוט נישט וואס ער האט פארלאנגט. ער וועט אפילו נישט זאגען פארוואס ער בלאזט, ער

26

וועט פשוט און גראד אויפהערען צו רעדען מיט דעם באטרעפענדען וואס האט אים עפעס נישט געטון, צו עפעס געזאגטוואס ער וויל נישט הערען.

5אויב איינער וועט אים דערציילען, למשל, אז ביי דעם עצרת אין מעיריאט האטעל פאר א חודש צוריק איז געווען א טויזענט מענטשען, וועט ער ווערען בלאזעדיג. נישט אויף שמואל ווידער פארוואס ער מאכט אים משוגע אין בלאט אז

דארט איז גארנישט געווען, נאר די פאר ברעטשערס. בהחלט נישט. ער נעמט זיך בלאזען אויף דעם נייעס דערציילער... ער קען יענען נישט קוקען אין די אויגען ווייל יענער האט אים אויסגעזאגט דעם אמת. פאר ר' אהרן טאר מען נישט

דערציילען דעם אמת.

דער אמת איז ביי אים דער גרעסטער שונא. דער אמת דערציילט דאך נאר די נישט גוטע זייט פון די מטבע. דער אמת וועט אים דערציילן, אלעס וואס ער וויל נישט הערען און נישט וויסען. און אז ער ווייסט גארנישט און הערט גארנישט שטייט

ער דאך גוט...

איין ביישפיל מוז איך אייך אראפברענגען וואס הייסט אז אפילו זיינס א גוטער פריינט טאר אים נישט דערציילען קיין שום נעגאטיווע זאך, כאטש ווען עס איז זיכער אז יענער מיינט זיין טובה. ביי אים איז נישט פארהאן דער דערהער אז זיין גבאי זאל אים זאגען: איך וועל דעם רבין זאגען דעם ריינעם אמת. דאס ווארט ריין און אמת איז אלץ ביי אים נעגאטיוו, און ביי

נעגאטיווע נייעס רעאגירט ער גענוי ווי א קינד.

איין משל. צווישען פסח און שבועות תשנ"ט האט ר' עזריאל גליק – וועלכער איז געווען א גוטער פריינט פאר ר' אהרן – אים געקומען איינמאל זאגן: איך האב גערעדט צום רבי'ן, "והוא באחד ומי ישובנו", דער רבי האלט זיך פעסט ביי זיינס, ער

וויל ר' זלמן לייב זאל האבן דאס רבנות אין וויליאמסבורג. האט אים ר' אהרן געענטפערט: איך דארף אייך נישט אלספארטרעטער ביים טאטן אין שטוב.

לאמיר אנאלאזירען דעם קליינטשיגען אנעקדאט: ר' עזריאל איז אלץ געווען זיין גאר גוטער פריינט און אויך פאר זיין טאטען. ער איז געווען דער גבאי אין זיין ביהמ"ד, ער איז געווען דער איינציגער נאנטער מענטש צום אלטען רבין ז"ל וואס

איז געבליבען נאנט צום ברך משה און צו ר' אהרן. ר' עזריאל האט זיך צוקריגט מיט די אלטע רביצין ע"ה און מיט זיינע נאנטע פריינט פון זיינע אלע יארען ביים רבין אין שטוב, ווייל ער איז מיטגעשטאנען מיטען ברך משה )מיר וועלען שפעטער

מוזען צו דעם אלעם אנקומען עס צו באשרייבען(. ער איז נאך דאן נישט געגאנגען צום בג"ץ...

קומט ר' עזריאל און רעדט צו אים בתורת פריינט: הער מיך אויס ר' אהרן, איך מיין דאך דיין טובה, די טובה פון טאטען, די טובה פון סאטמאר. )לאמיר גוט פארשטיין אז ר' עזריאל האט דאך "עני-טיים" אזוי געמיינט די טובה פון סאטמאר ווי ר'

פאר רב, און עס איז נישט בלויז משה גבאי. איך זאג דיר ר' אהרן אהרן.( איך זאג דיר אז דיין טאטע וויל ר' זלמן לייב צווישען פיר אויגען, האב שכל און מאך שלום מיטען מצב ווייל דאס גייט סיי ווי געשען, דער טאטע איז אנטשלאסען. זיי

נישט קיין בהמה און עס איז א שאד זאלסט מאכען א קריגעריי, ווייל דו קענסט אזא זאך נישט טון. מען קען זיך מיט אטאטען נישט קריגען, איבערהויפט א רב מפורסם קען זיך נישט ביליג קריגן.

ר' אהרן טראכט נישט איין רגע. ער האט נישט גענומען די מי אריין צונעמען די ווערטער אין זיין מוח פאר א סעקונדע, נארגלייך געענטפערט בלאזעדיג: "איך דארף אייך נישט אלס פארטרעטער ביים טאטן אין שטוב."

דאס טייטש אזוי. נישט מיין זיך קריגען מיטען טאטען איז דער פראבלעם. דער פראבלעם איז ר' עזריאל. פארוואס? ווייל ער האט דאס אים פארציילט. און ער זאגט אים טאקע: גיי נישט מער אהין. ווייל אויב ר' עזריאל וועט נישט אהינגיין, וועט

ער דאך מער נישט רעדען מיטען רבין און אז ער וועט שוין נישט רעדען מיטען רבין וועט ער שוין נישט קענען קומען פארציילען אזעלעכע נעגאטיווע נייעס, און אז ר' עזריאל וועט אים שוין נישט דערציילען אזעלכע נייעסער, איז דאך דער

מצב אלעס אין ארדענונג. אין קורצען מיינט דאס: א קינד.

ווען ער וואלט אבער געווען א ערוואקסענער און באזעצענער מענטש, ווען ער וואלט געוען א מענטש א שטארקער, א מענטש מיט זעלבסט זיכערקייט, וואלט ער געחלשט צו וויסען יעדע קלייניגקייט פון זיין אפאנענט ווייל צו גיין אין קריג מוז

מען דאך וויסען יעדע קלייניקייט. נאכמער, ר' אהרן וואלט געדארפט זיך לאזען קאסטען צו קענען האבען שפיאנאזש פון דיבאהאלטענסטע קוועלער, וואס אלץ עס טוט זיך ביי זיין ברודער, אין יענע ישיבה, אין יענע קהילה, א.א.וו.

ווייל ווען ער ווייסט ווען דעם אמת, אז זיין ברודער האט אויסערגעווענליך מצליח געווען, זיין ברודערס ישיבה איז היינט גרעסער פון זיין ישיבה מיט א צוויי הונדערט בחורים. די שענסטע רבנים פון ניו יארק וואס פלעגען אמאל שיקען זייער

בחורים קיין קרית יואל שיקן היינט קיין קווינס; די שענסטע רבנים נעמען היינט פאר איידעמעס בחורים פון קווינס; דער פון די טיפע חובות און אז עס איז נישט פארהאן איין רב און רבי וואס גייט82ברודער האט מצליח געווען ארויסצו בעילען

אים נישט באזוכען, וואלט ער דאך פארזיכער נישט אזוי געפירט די מלחמה.

יאר, וואלט ער דאך געמוזט וויסען אז ווי מער ער60נאך טיפער. ווען ער וואלט געווען א בר דעת ווי א מענטש וואס איז וועט זיך קריגען און ווי מער ער וועט טעראריזירען זיין ברודער מיט זיינע מענטשען, וועט זיין ברודער נאך סאך מער

וואקסען און מער מענטשען וועלן כסדר צוקומען, מער בחורים וועלען צו זיין ישיבה צוקומען און מער מענטשען וועלעןפאר זיין ברודער געבען סידור קידושיןס.

ווען ר' אהרן וואלט געהאט שכל וואלט ער דאך בלויז גענוצט זיין עקספיריענס און געזען למפרע אז ווי מער זיינע שונאים האבען אים געפייניגט אין ק"י די אלע יארען, אלץ מער איז ער געוואקסען, דעריבער וואלט ער דאך נישט געטארט לאזען אז מען זאל זיין ברודער דאס מינדעסטע פייניגען, ווייל ער וועט דורך דעם זיך נאר פארברייטערען און פארגרעסערען, ווי

עס איז אקוראט געשען.

דערווייל ווייל ער איז א קינד, וואס קען נישט דערהייבען איין נעגאטיוו ווארט, אפילו מען מיינט זיין טובה, האט ער זיך אריין געלאזט אין א קריגעריי ווי א יונגעל וועם מען האט אוועקגענומען א טוי ווייל ער דארף שוין שלאפען גיין. ער האט זיך

געקריגט ווי א אום באזעצען קינד און זיך אפען געשלאגען מיט זיין טאטען ווייל ער האט געגעבען וויליאמסבורג פאר זייןקלענערער ברודער, און דורך דעם איז דער ברודער געווארען פון די גרעסטע אדמורי"ם אויף דער וועלט.

יש"כ ר' אהרן.

*איך וועל מיך צוריקערען צו די נושא אין א קומענדיגע געלעגענהייט. איצט וועלען מיר זיך צוריקערען צו ר' אהרןס סדרהיום.

27

עס איז איצט פינף צו אכט. ער האט שוין אפגעליינט אלע צעטלעך, געשאסען וויצען, געהאט גענוג און נאך אטענשאן פון אלע וואס האבען געלאכט אויף זיינע דשאוקס, און איצט איז ער ארויס אין די גאס זיכען א היטש ארויף אין די ישיבה. עפ"ר האט זיך יעדער אפגעשטעלט אים אריין צו נעמען. ביז אין תש"נ יארען ווען עס איז נאך נישט געווען אזוי הייס די מחלוקות

מיט בני יואל האט אפילו זיינס א שונא געקענט זיך אפשטעלען, שפעטער האבען זיי זיך נישט מער אפגעשטעלט פאראים.

אין די אויטאס ביי די היטשעס, האט ער ווידער געשאסען קינדישע וויצען, וואס מענטשען דערציילן היינט נאך מיט נאסטאלגיע. אויך פלעגט ער אלץ וועלען וויסען נייעס, ווייל ער איז געווען געצוימט צו באקומען נייעס. איך גלייב נישט אז

ער האט געהאט א רעדיא אין דערהיים, דערפאר האט ער געקענט באשטיין אז אין די קאר זאל יא גיין די ראדיא. ער פלעגט עס נישט הייסען אנצינדען, אבער אויב איז עס געגאנגען איז ער געבליבען אין די קאר אויסצוהערען די אכט

אזייגער "ווארלד ניוס ראונדאפ" פון קריסטאפער גלען.

קיין יש"כ האט מען פון אים קיינמאל נישט געהערט. ער איז פלוצלינג ארויס פון די קאר, און זיך באדאנקט דורך אגעזונטען האק מיט דער טיר...

גלייך איז ער געגאנגען צו זיין אפיס, ווי ער האט געטרינקען א קאווע און זיך צוגעגרייט צום דאווענען, און בערך א פערטל נאך אכט איז ער אריין אין ביהמ"ד צו זיין עמוד אויפן מזרח וואנט. אריינקומענדיג אין בימה"ד אינדערפרי איז ער עפ"ר

געווען בלאזעדיג, נישט גוט געלוינט. עס האט אים גענומען א שטיקעל צייט צו ווערען באגיסטעט.

ווי זוי דאוונען האט זיך זייער געוואנדען צו ער איז אנגעצויגען אדער גאר הייפער. אויב איז ער אין א שלעטע גיסטע, דאווענט ער שטיל און איז פארחלומט. אויב האט ער פריער געהערט א גוטע נייעס, אדער ער גייט באלד ערגעץ פארען

"עקסייטינג", זעט זיך אן די עקסייטעמענט שוין צופרי ביים דאווענען און דאן שרייט ער הויך מיט זיין באסאווע שטימע אוןקען אפילו מאכען תנועות מיט די הענט. די מבינים ווייסען פונעם דאווענען וואס עס טוט זיך ביים אים פריוואט אין קאפ.

אז מען רעדט שוין פון זיין שטימע, מוז איך ארויסברענגען אז מיר טארען נישט חוזק מאכען פון עפעס וואס ער האט זיך נישט אליין גענומען. עס איז א שטיקעל שטראף פון הימל פאר א מענשט צו האבען אזא קלאמזי, גאר אינטרעסאנטע און

שרעקליכע שטימע. איך ווייס נישט צו עס איז נאך דא איין מענטש מיט אזא שטימע. עס איז גענוג צו באצייכענען זייןשטימע מיט די ווערטער: נעבעך.

נאכען דאוונען איז ער אריין אין זיין אפיס ווי ער האט געלייגט ר"תס תפילין און נאכדעם געגעסען פרישטאג.

פאר, נאך און אין מיטען פרישטאג האט ער יעדען טאג געקאלט זיין טאטען, דערציילט אלע לעצטערע געשעענישען,שפעטער איז אלץ דערציילט געווארען וואס זיינע שונאים, טוען אים, פון די קארטס מיט די בני יואל א.ד.ג.

נאכדעם האט ער געקאלט זיין ברודער ר' ליפא. מיט אים איז ער געווען אויפען טעלעפאן אפילו עטליכע מאל א טאג, ווייל דער ברודער האט אים פארציילט די נייעס פון טאג. ער פלעגט אים פארליינען גאצע שטיקער פון טיימס און אויב איז

געווען א וואל סעזאן האט אים ר' ליפט געלאזט הערען די רעדיא דורך דעם טעלעפאן.

ר' אהרן גלייכט זייער פאליטיק און ער אינטרעסירט זיך ביי יעדען איבער די נייעס. ער איז א רעפובליקאנער געשטימטער רב. און מיט די בחורים וואס פלעגען זיין זיינע באדיס פלעגט ער אלץ זיך אינטרעסירען: וואס איז נייעס? די נייעס שפילט א

שטארקע ראלע אין זיין סדר היום. ווען ער קאלט איינעם וואס דערציילט אים נייעס, קען יענער נישט אראפלייגען דעם טעלעפאן, אפילו ווען יענער מוז שוין אראפלייגען. ר' אהרן וועט יענעם ווייטער פרעגען אזוי: וואס נאך איז נייעס? און וואס פארציילסטו נאך עפעס? אהא, איז גארנישט דא קיין נייעס. זאגסטו אז עס איז שטיל. הא? אהא. זאגסטו גארנישט. הא?

בום. אראפ מיטען פאון. מיט יעדען מענטשן וואס האט אים מיט אים גערעדט איז דער שמועס בערך אזוי צוגעגאנגען.

נאכדעם האט ער גערעדט צו משה גבאי'ן. אמאל האט ער געקאלט, און אמאל האט משה געקאלט. אבער עס איז נישטגעווען אזאנס אז ער מיט משה זאלען נישט רעדען כאטש איינמאל א טאג.

נאך א וויכטיגע פוינט איבער זיין נימוס. אלץ האט ער גערעדט אויפען טעלעפאן אינמיטען עסן. און וויבאלד ער עסט אזוי הויך ווי ער דאווענט אין א הייפערדיגען טאג, האט דאס דענערווירט יענעם ביזען וועלען שפרינגען פון דאך. אבער ווער קען אים דען זאגען ווי אזוי זיך צו פירען. דאס זעלבע איז געווען ברבים. ער האט געגעסען מיט א גערודער. און דערצו האט ער אפילו שוין נאכען ארפנעמען זיין טעלער, ווייטער גענאשט סיי וואס עס איז אונטערגעקומען. ער האט איצט זיך גענומען צו

די ברעקלעך פון די טישטוך. און עס איז צוגעגאנגען מיט א שטיקל סדר. ער האט אפגלעקט זיין פינגער און עס איינגעטינקען אין ברעקלעך און אריין אין מויל. אז עס איז ווידער נאס די פינגער פון מויל, האט ער ווידער עס איינגעטינקען אין ברעקלעך און עודך אין מויל. ווי א אומערצויגען קינד וואס קען נאך נישט עסען שיין. און דאס אלעס איז געווען זיצענדיג

אויפן פאדיום אין פראנט פון הונדערטער מענשטען.

און דערפאר פלעגען זיינע וואכנדיגע טיש בעקישעס, ספעציעל זומער ווען ער האט אנגעהאט די לייכטע זומער טיש כאלאטען, אלץ זיין זייער פלעקיג. ווייל ער האט געגעסען אן א ביב, איז דער כאלאט געווען א ביב. און ווען ער פלעגט זיך צומאל דרייען אין ביהמ"ד צווישען די בחורים האט מען זיך געקענט קוילערען פאר געלעכטער ווי שמוציג די בעקישע איז.

פארוואס זיין רביצין האט נישט געזען וואס די בחורים האבען געזען קען מען פארענטפערען מיטען זעלבען תירוץ פארוואס זיינע שווארצע זאקען אין דער וואכען זענען געווען מער צו גרין ווי צו שווארץ. זי האט נישט געהעריג קעיר גענומען אז ער

זאל גיין אנגעטאן לייטיש.

נאך אלע טעלעפאן קאלס, איז ער געגאנגען פארלערנען. פון זיין פארלערנען האב איך שוין פריער געשריבען.

נאכען פארלערנען פלעגט ער צוריקגיין אין אפיס און פלעגט כאפען א שמועס מיט זיינע לעקערס און באדיס וואס האבען אים דערפריידט מיט בעבישע נארישקייטען, וואס מען האט געקענט ארויסהערען. און דערצו האט ער געהאט א מזל אז

נאר נארישע בחורים האבען אין אים געטראפען צו ווערען א באדי.

געווענליך פלעגט ער יעדען טאג נאכען פארלערנען אריינגיין אין ביהמ"ד און ארומגיין צווישען די בחורים. צומאל האט ער געקענט פרעגען א בחור ווי ער האלט, און צומאל האט ער געווארפען א וויץ און מאכען א נארישע באמערקונג. אבער דער

שואל ומשיב פאר די בחורים איבער די שיעור פון די וואך איז געווען א אנדערער אנגעשטעלטער. בלויז ער פון אלע מגידישיעור האט געהאט א באזונדערען שואל ומשיב. אים האט מען נישט איבערגעפרעגט פונעם שיעור הישיבה.

צומאל פלעגט ער בעטען א בחור זאל זיין זיין חברותא, און עס האט מיר אריינגעשיקט אין אימעיל א בחור וואס פלעגט מיט אים לערנען צווישען תשמ"ז און תשמ"ט אז וויבאלד יענע פאר יאר איז געווען א פאליטיק אין די ישיבה צוליב דעם

28

מנהל הישיבה וואס האט זיך נישט פארטראגען מיט אים, האט ער יעדע צען מינוט געמאכט א פאון קאל צו מתתי' מאל, ממש ווי א באביטשקע,6-7דייטשען, צו משה גבאי, צו זיין ברודער ר' ליפא, און איבערגעקייט די זעלבע פאון קאל

גערעדט און גערעדט. ער האט נישטמאל געקימערט מיך ארויסצושיקען. ער האט קיינמאל נישט געלערענט קיין שעות רצופות, ווייל נאך צוואנציג מינוט לערנען האט ער שוין געמאכט א פאון קאל. און אזוי איז אריבער די צוויי שעה ביז

לאנטש.

אבער דאס נעמען א חברותא א בחור, איז געווען איין טאג יא און איין טאג נישט. ווען עס האט אים פארשמעקט האט ערגענומען א חבר און ווען נישט, נישט, נאר געזעצען אין זיין אפיס.

ביי לאנטש האט ער באקומען עסען וואס א בחור האט אים ספעציעל אנגעגרייט, ווי קוקיס און קאמפאוט פרוכט אוןאמאל א זופ און אויך א קאווע.

איצט האט מען אויפגעהאנגען א ספעציעל טעוועלע אויף די טיר אינדרויסען פון זיין אפיס: ביטע נישט שטערען, דער רבהאט זיך צוגעלייגט. היינט שטייט שוין מן הסתם, דער רבי הגה"ק האט זיך צוגעלייגט.

מינוט אויפן קאטש אין זיין אפיס. נאכען אויפשטיין האט זיך אנגעהויבען א90 און 60ער פלעגט אזוי שלאפן צווישען פרישע רונדע מיט טעלעפאן קאלס, געוואויר צו ווערען צו עס איז דא פרישע נייעס זייט ער איז איינגעשלאפען.

נאך אביסעל איז געווען מנחה און דער טאג פארן ראש ישיבה האט זיך אפיציעל געענדיגט. ער פלעגט אראפפארן עפ"רמיט א קאר אדער צומאל אהיימשפאצירט אליינס.

אינדערהיים האט ער געגעסען נאכטמאל, אויפגענומען שנארערס און זיי געגעבן א צוואנציגער, פלעגט זיך באטייליגען ביי שמחות ווי מען האט אים גערופען, געדאווענט מעריב אין גרויסע שול, און אמאל אמאל איז געוועןא מינטינג מיט

מאל א יאר איז אין יענע יארען2-3פארשידענע אפטיילונגען אין דער קהילה, מוסדות און די ווילעדש. אבער נישט מער ווי פארגעקומען מיטינגען ביי אים אין שטוב.

דאס איז געווען דער אלגעמיינער סדר היום פון דער רב און ראש ישיבה.

ווען מען רעדט מיט די בחורים וואס האבען געלערענט אין די יארען צווישען תש"מ און תשנ"ה אין די ישיבה, קען מען הערען נאסטאלגישע זכרונות איבער דעם ר' אהרן און זיינע ווערטלעך און וויצען. איך וועל דערציילען עטליכע גאר

באוויסטע.

( אויב האט א בחור אויסגעטון זיין1אין די ישיבה פלעגט ער בעיקר פירען מלחמות מיט צוויי שרעקליכע פראבלעמען. ( אויב האט א בחור אנגעטאן גאלדענע אדער זילבערנע גלעזער. אן א שיעור בארימטע2כאלאטעל ביים לערנען און

פראזען האבען זיך געדרייט אין די ישיבה וואס ר' אהרן האט אלץ "אריינגעזאגט" פאר א בחור וואס האט געטון דיאויבנדערמאנטע.

פון די באוויסטע זענען אז ארומדרייענדיג זיך אמאל אין ביהמ"ד האט ער געזען א אויבער חכם לערנט אן זיין כאלאטעל. זאגט אים ר' אהרן – אבער הויך – פארוואס האסטו נישט די כאלטעל? זאגט דער בחור ווייל עס איז הייס. ר' אהרן:

אאאאאון אויב עס וועט זייך נאך הייסער, וועסטו דיר אויסטאן די הההההויזען? הא, סאיז אים הייס, און עס וועט אים זיין נאך הייסער וועט ער אויסטאן די הויזען, הויזען. הא? און ווייל די בחורים האבען ממש אויסגעשאסען אין א געלעכטער, האט ער געמיינט אז די וויץ איז געלונגען און ווי מער ער האט געזען ווי גוט דאס וויצעל איז האט ער דאס איבערגעזאגט

פאר אלע בחורים אין די רייע ווי זיי זענען געזעצען אין ביהמ"ד. אפשר צען מאל האט ער עס איבערגעזאגט. און זיי האבען ווייטער געלאכט. עס האט אים קיינער נישט געזאגט, ר' אהרן, איר זענט א אפגעריסענער נאר, עס פאסט נישט פאר א

ראש ישיבה צו זאגען אזעלכע נארישע וויצען ווען די בחורים זענען עפ"ר א מבין אויף אייך.

א בחור וועם ער האט דערווישט מיט נייע גאלדענע אדער זילבערענע גלעזער, האט ער אנגערופען: פראפעסאר. און די הלצות האט ער איבערגעזאגט במשך די יארען שווערע הונדערטער מאל. און אלץ זיך ארומגעקוקט ווי אזוי די בחורים

רעאגירען, און אויב האט ער געזען אז ער האט געצילט אין פינטעל, האט דאס איבערגעזאגט און איבערגעפרעגט, הא?הא? זיך אויסטאן די הויזען. הא?

ער קומט אמאל ארויס פון זיין אפיס גלייך נאכען נאכמיטאג שלאף מיט די פאות צוקנייטשט, און גלייך ווען ער זעט דעם ערשטען בחור, זאגט ער אים: הערסט, איך האב מיך געחלומט אז ... – א נאמען פון א בחור – איז א חתן געווארען מיט א

רויט מיידל! יא, יא, אזוי האב איך זיך געחלומט. ער איז א חתן געווארען מיט א רויט מיידל. יא, יא.

מיינע טייערע ליינער, איר קענט איבער פרעגען די מעשה יעדען בחור וואס האט געלערענט אין ק"י תשמ"ה-מ"ו. עס האטאויפגערודערט די ישיבה אז עס איז געווען די טאלק אוו טאון פאר יארען לאנג.

פראצענט פון די בחורים וואס האבען געלערענט אין די ישיבה פון תש"מ ביז תש"נ זענען נישט זיינע90מען זעט טאקע אז חסידים און זיי באלאנגען פארן רבין אין וויליאמסבורג.

זיינע ווערטלעך וואס ער האט ארויסגעשאסען אן איין סעקונדע טראכטען זענען ממש לעגענדאריש.

דאס בארימטע ווארט "שונאים", און "חסידים"

ווער זענען זיי? פארוואס איז איינער א שונא אוןאיינער א חסיד? וואס האבען די שונאים געטאן און וואס האבען די חסידיםגעטאן? אלעס ארום די "שונאים" און "חסידים"

איינע פון די ווערטער וואס מען אמאל זייער אסאך געהערט זענען די ווערטער "שונאים" און "חסידים". און מיט די ווערטער האבען ר' אהרןס מענטשען - און ער אליין האט - זיך אסאך באניצט דערמיט צו בארעכטיגען אלע זיינע שריטען וואס ער

און זיינע מענטשען האבען אלץ געטון אראפצוברענגען דעם כבוד פון ברך משה, און דורך דעם וועט ר' זלמן לייב נישטקענען פארבלייבען אין וויליאמסבורג אלס רב און שפעטער שוין אלס רבי.

דאס ווארט "שונאים" באציט זיך צו מענטשען, סאטמארע חסידים, תלמידים פון סאטמארע ישיבה, קינדער פון תלמידים פון רבין ז"ל וואס האבען זיך פון תש"מ אפגעשאקעלט פון ברך משה און זיין זון ר' אהרן. דאס אפשאקלען זיך איז נישט

29

פארגעקומען נאר אין איין צייט, צו נאר ביי איין עפיזאד, צו ביי איין דרשה. עס איז געווען ביי יעדע געשעעניש, ביי יעדע דרשה, און ביי יעדע פריוואטע פראבלעם, ווי ביי א גט, ל"ע, א נישט געגעבענע עליה אין ביהמ"ד, און נאך אזעלכע ענליכע קלייניקייטען. וואס דער רבי אדער ר' אהרן האט עפעס געטון, אדער נישט געטון, פאר איינעם צו פאר א רבים, האט דאס

געברענגט אז נאך מענשטען און זייערע משפחות זענען קאלט געווארען און זיך צוביסלעך אפגעשאקעלט געווארען.

דאס איז דער אפטייטש פון דאס ווארט שונאים אין קורצען.

דאס ווארט "חסידים" באציט זיך צו מענשטען סאטמארע חסידים, תלמידים פון סאטמארע ישיבה, קינדער פון תלמידים פון רבין ז"ל וואס האבען זיך צוגעשטעלט צום ברך משה און נאכדעם צו זיין זון ר' אהרן און נאר זיי זענען עד היום

געבליבען ביי ר' אהרן.

איצט לאמיר אויפמישען א שטיקעלע פרשה פון די היסטאריע ביכער וואס עס האט צוגעברענגט אז דער ברך משה זאל באקומען ניין און ניינציג פראצענט פון סאטמארער חסידים און וואס האט צוגעברענגט אז טייל פון זיי זאלען זיך

אפשאקלען ביז עס איז געקומען צו א קלימאקס אז ווי נאר ער האט אויף גענומען זיין זון ר' זלמן לייב פאר רב אין וויליאמסבורג זאל ווערען ארויסגעוויזען אז רוב פון סאטמאר זענען במשך די יארען געווארען אפגעשאקלע למחצה,

לשליש ולרביע.

עס איז כ"ו אב תשל"ט

דער מצב אין סאטמאר איז געווען חושך ואפילה. עס האט זיך קיינער נישט גערישט אז דער טאג וועט אמאל אנקומען אוןדעריבער איז נישט געווען קיין שום פלאן אויף ווייטער.

די קלוגסטע מענטשען פון די קהילה זענען געווען אובד עצות וואס מען טוט דא ווייטער. עס זענען געווען אויפגעקומען אזעלכע אינטרעסאנטע שפעקולאציעס וואס היינט קען מען נאר לאכען, אבער מען קען היינט זיך נישט אריינלייגען אין די

דעמלאסטיגע הויזען. עס איז געווען א שרעקליך פינסטערע צייט פאר סאטמאר און אירע חסידים.

עס זענען געווען פלענער אז,אז די רביצין זאל איבערנעמען אויף עפעס א אויפןפאלשע קלאנגען כאילו עס זענען געווען און נאך בערך אזעלכע שפעקולאציעס., אזא גאנג ווי אין ירושליםדי קהילה זאל זיך פירן מיט א בי"ד

אבער באמת האבען די שפעקאלוציעס יא געהאט א אונטערגרונט וואס איז שוין היינט פארשטויבט געווארען אין די ר' יוסף אשכנזי און ר'קעלערען ווי מען האט באהאלטען יענע היסטאריע ביכער. און דאס איז געווען די רביצין ע"ה מיט

אירע מענטשען וואס זענען געווען אומגעהויער שטארק די יארען וואס דער רבי איז נישט געזונט געוועןעזריאל גליק און ביז די פטירה צוועלעף יאהר שפעטער.

צוגיין איןנ נישט אינטערסאנט אריי,עס איז נישט קיין סוד אז די רביצין ע"ה האט זיך מיטען סיגוטער רב נישט פארשטאנעןדי סיבות דערצו ווייל עס איז נישט נויטיג צו דעם באשרייבונג.

און דא איז צוגעקומען נאך א פראבלעם וואס היסטאריקער דערציילען. די ישיבה האט זיך שטארק אנגעזען אז דער רבי איןזצוק"ל איז נישט געזונט און אז דער רבי זאגט מער נישט קיין תורות און עס האט פארמינעוועט די כח פון ר' נתן יוסף

, ווי עס פלעגט זיין פאר תשכ"ח זי"ע רביןדי פראבלעמען מיטן אדורך שמיעסןדי ישיבה ווייל ער האט מער נישט געקענט .אלעס געפירט און אנטייל גענומעןווייל אזוי האט דער רבי

אנדערע און צום מערסטן דיאון ווען דער רבי איז נפטר געווארען איז געווארען א פראבלעם. האט ר' סענדער דייטש און חסידים ע"פ רוב די א"י חסידים האבן פארלאנגט און געפאדערט פרישע פרעמעדע צוגעקומענע געווארענע סאטמארע

האבען א מ"מ פונקט ווי מען האט זיך געפירט אין סיגעט און אין אלע אנדערע שטעט אלע מאל, אבערמען מוז אז תיכף ע"פ רוב די אלטע סאטמארע חסידים האבן דאס נישט געקענט פארטראגן דאס כאפעניש, ווייל ביי זיי איז דער רבי זי"ע אויך געווען ממש זייער טאטע, און קיינער לויפט נישט תיכף נאך א פטירה פון א געטרייעם טאטען שנעל נעמען א שטיף

געוואלט מען זאל קודם זיך בארואויגען פון דעם גרויסן בראך און נאכדעם וועט מען אויפנעמען טאקעזיי האבען טאטען, אז ווי אזוי קען מען איר אזוינישט געוויסט וואס טוט מען דא מיט די רביצין דעם סיגעטער רבין, די העצערס האבן אויך .מצער זיין תיכף ומיד נאך איר גרויסען בראך

מען אז. און פושר געווען די פראבלעמען האט נאך רעספעקט און איר נישט געוואלט מצער זייןגעהאט אויך קהל האט מען האט אים אנגעריפן "דער סיגעט- סאטמאראון אויף נאכן ערשטן יארצייט אויפגענומען דעם סיגעטער רב ט האמען

האט זייער שנעל מסכים געווען.רב" און דער ברך משה

א שטארקע אטוישינג ביים עולם ווען ער האט אטאקירט דעם רבינס נאנטעפון די ערשטע שריט פון נייע רב איז געווען מענטשן און האט אויך אימדירעקט אטאקירט דעם רבין זי"ע זעלבסט, דאס איז געווען ביי זיין ערשטע געלעגנהייט אין

היציג גערעדט מיט שרעקעדיגעדי דרשה ביים ייטב לב'ס יארצייט ו' אלול תשל"ט. דארט האט ער זייער סאטמאר ביי . ער האט זיי אנגערופען ביים נאמען "אינשי דלאביים רבין זי"עווערטער קעגען די מענשטען וואס האבען זיך געדרייט

)מענטשן היינט זאגן אז די דרשה איז אים שפעטער צוריק באצאלט געווארן הינדערט מאל אזויפיל וואס ער האטמעלי". נישט געהאט קיין מנוחה עד יומו האחרון פון זיינע אייגענע נאנסטע מענטשען וואס ער האט אליינס געבוירן און

)אגב, די קאסעטע פון יענע דרשה איז נישט בנמצא,אויפגעצויגן זיין אזוי געריפענער בנו בכורו ר' אהרן עם כת דילי וד"ל( טובה אז עס זאל ארויסקומען אין די גאס.( זיין נאנטע איינגעזען אז עס איז נישט זיינעווייל פארט האבען

נישט באמת געווען מיסודם סאטמארע חסידים פון רבין זי"עען זענען די מענשטען וועלכע זענדעמאלטס נאך די דרשה נאר געקומען קיין סאטמאר ווייל סאטמאר איז געווען פון די גרעסטע חסידות'ער אבער נישט ווי די ריכטיגע חסידים

זיך געוואלטותלמידים וואס זיי זענען געווען ווי דעם רבינ'ס קינדער, נאר ווי דערמאנט פון די "צוגעקומענע" זיי האבן )אויסער אפאר געציילטע פון די עומדים, און תיכף געפאדערט א מלך ככל הגוים אראפזען פון די אמאליגע הערשערס

זיךבראש וואס האבן זיך אליינס קודם אינזין געהאט אויף זייער פאזיציעס האבן זיי געוואלט זיך פארזיכערן וד"ל( זיי האבן און דער נייעראז מען האט עררייכט א מלך מיט א פויסט וואס וועט ווייזן זיין שטארקייט אן א פחד ומורא געהויבען די קעפ

. פון די יונגע און הייסע חברהאנגעהויבען צובאקומען שטארקע סימפאטיקערטאקע לכבוד דעם רב האט

צוהאבען זיך רוב סאטמארער חסידים צוגעשטעלט ווי דער ווינט האט דעמאלטס שטארק געבלאזן אויף זיין זייט וע"פ רוב האט געדארשט מער ווי ער אליין איז גרייטהאט געהאפט אז ער וועט צוזאמען האלטן סאטמאר מען . דער עולם אים

געווען צו געבען.

30

איבערגעטריבען פון ווארט חסידים באדייט באמת. עס איז געווען איין חודשגעווען אבער דאס ווארט חסידים איז ווייט חסידים.באמת'ע נאכען פארלירען דעם צדיק הדורות און איז נאריש צו זאגען אז דער סאטמארע ציבור זענען געווארען

. עס האט גענומעןמען האט געהאפט אז דער נייער רב וועט סאטמאר צוזאמען האלטןבאמת איז דאס ריכטיגע ווארט, און אים און דער נייער דור וואס האבען שוין נישט געדענקט דעם אלטען רבין און זיי זענען געווארען חסידיםןיאר

.אנגעהויבן רופן רבי

און, יענעם חוה"מ סוכות ווען קהל האט נישט געוואלט ארויס נעמען די בענק פון גרויסען שול, כאטש דער נייער רב האט האט מען וןאצו ווייזען ווער איז בעה"ב באשלאסען זיינע יונגע אינטערגעהעצטע חברה געדארפט טאנצען די הקפות, האט

מען קען נישט אזוי, זיי האבן געוואלט ווייזן די ברכת כהנים זיצען פון ביהמ"דפון אויפגעריסן אין מיטן די נאכט אלע בענק נאמען- אז מען דארף זיך שויןביצין ער אויך כסדר זיך באניצט מיט די , און זיי האבעןקהלמורא האבען טאג און נאכט פון

נישט מער שרעקן, איי ווי קימט דארטן אריין די רעבעצין? די רעבעצן אין מאנרא האט עפעס א שייכות איןאירפון פינקט ווי די דעמקראטן היינט ניצן אלץ,וויליאמסבורג?, אדער אויף צי העצן דעם המון עם איז שוין געניג געווען

פרעזידענט בוש'ס נאמען אויף אלעם וואס זיי ווילן דערגרייכן.

און האט געזען אז ער האט שוין ציפילרבי שרעקליכן טימעל אויפעשאקעלט אפילו דעם נייעם למעשה האט דער קהל. אבער עסגאנץ צוריק שטעלען אלע בענק צו בארואיגען זיינע חברה געהייסען איבערגעצויגן דאס שטריקל האט ער

פאר גארנישט אפשרעקן אפילו וועסוואס וועלען זיך נישט גבר עלים'ס האט געוויזען אז דער נייער רב האט מענטשען אלטע א מעסעדש פאר אלע רבינס מיט דעם האבן זיי געוואלט אויך שיקן. און האט שאדן געטון גרויסע געלט שאדנס

צייטען זענען פאריבער און עס איז דא א נייער רב אויף סאטמאר.עם אלטן רבינס אז דחסידים

די צווייטע שריט איז געווען: אויפנעמען ר' אהרן אלס ראש ישיבה פון סאטמאר. און ר' נתן יוסף פארט קיין לאנדאן ווערעןרב.

די ישיבה האט זיך נאכען ווינטער אריבערגעצויגען קיין קרית יואל און ר' אהרן האט ארויסגעמופט אין א גערענטע דירהאויף קארטער לעין.

פאר איין סיבה: "אין שני מלכים * דאס וואס דער ברך משה האט געמוזט פארשיקן ר' נתן יוסף קיין לאנדאן איז געווען גר אין געווען א אהרן, וועלכער איז נאך דאן ער האט געוואלט אריינבויען אין סאטמאר זיין זון ר' משתמשים בכתר אחד".

דאס בעסטע סאטמאר, און ווי געשריבען איז געבליבען דער פארפיינטעטער. און כדי אים צו בויען אויף עפעס א וועג איז עווענטועל ראש הישיבה, אזוי ארום וועט ער זיך בויען צווישן דעם ציבור און ער וועט וועג געווען אים צו ערקלערן אלס

קיינמאל זיך נישט פאראייניגט אונטער א נישט האבן קיין פראבלעם מיט די סאטמארע וועלכע וואלטן בשעתו אין תש"מ. פערזאן וועלכער איז א איידעם אין וויזשניץ

יאר אין א גרויסע ישיבה ישיבה, אז אריינצוזעצען א יונגען שנוק פון עטליכע דרייסיג עס פארשטייט יעדער בר דעת ווען עס זיצט אים אין פנים א וועטעראן ראש איבערהויפט אזא איינער וועלעכער איז געווען א גר אין סאטמאר, במקום

ברך רבי'ן די שליסלעך פון די ישיבה, וואלט נישט געארבעט. און דעריבער האט דער ישיבה וועלעכער האט באקומען פון אין פנים אריין און זיך ארומדרייען משה אנגעכאפט רבי נתן יוסף'ן און אים פארשיקט מעבר לים, ער זאל אים נישט זיצן

. מיט מיינונגען, און פטור א עסק

א שיינעם אויסצופלאסטערן אין די לאנג-ראן איין ווארט: ר' נתן יוספ'ס אוועק שיקן קיין לאנדאן איז געווען בלויז כדי אין.מיטען ציבור וועג פאר אהרנ'ען, עס האט נישט געהאט אזוי ווייט

ל אין בעיסמענט פון זיין דירה אויף קארטער לעין מיטען'ר' אהרן האט זיך געפענט אין קרית יואל א קליין בית המדרש אידען.25-30נאמען אבני צדק. עס האט בעיקר געדינט אלס א שכנ'יש ביהמ"ד און עס האבען דארט געדאווענט בערך

טייל פון יענע מתפללים זענען היינט גרויסע שונאים זיינע און טרעטען נישט אריין אין גרויסען ביהמ"ד.

ר' אהרן האט נישט געהאט קיין שייכות מיט די איינואוינער פון שטעטל ביז ער איז געווארען רב פיר א האלב יארשפעטער, תשמ"ה. ער פלעגט א גאנצע וואך אלץ זיין אין ישיבה.

אין קרית יואל איז ער געווען פארפיינטעט ביים רוב ציבור. אין קרית יואל האבען דאן געוואינט בעיקר דער ציבור וואס האבען זיך מוסר נפש געווען זיך אריין צוציען אין דעם נייעם שטעטל פאר עטליכע יאר צוריק, און זיי זענען גרייט געווען צו

ליידען נאר כדי צו טון דעם רצון פון רבין, און עס איז פאר מערסטנס פון די סארט אידען נישט צום הארצען געווען אז ר'אהרן מיט זיין רביצין ציען זיך ארויס וואוינען אין רבינס שטעטל. דעריבער האט רוב ציבור נישט געהאט אפיר מיט אים.

ער האט געהאט צוויי פונקציעס אין שטעטל. איינס, ער פלעגט זאגען א שבת הגדול דרשה איין וואך פאר שבה"ג, ווייל שבה"ג האט דער דיין ר' געציל געדרשנט הלכות, און צוויי, ער האט געליינט די מגילה תענית אסתר ביינאכט אין גרויסען

שול.

סיי ביי די דרשה א וואך פאר שבה"ג און סיי ביי זיין מגילה ליינען איז געווען דער ביהמ"ד ממש ליידיג אין יענע יארען. עסס דרשה.'איז געווען ממש בושות אז איין וואך דערויף, שבה"ג, איז דער ביהמ"ד געווען פיל ביים דיין

ט עס צו שרייבען.ם'טעא*ווען מען שרייבט היסטאריע קען מען זיך נישט פארהוילען פון פאקטען אפילו עס איז נישט ב וואס עס איז איצטברך משהאיבערהויפט ווען עס איז זייער לענין. פארפאלען, עס זענען פארגעקומען פארשידענס פון

וויכטיג ארויסצוגעברענגט ווערען. און עס האט געהאט א דירעקטען המשך צו די מחלוקת וואס ברענט היינט, שויןצענדליגער יארען שפעטער.

געטון היפשמען האט מעשים לשם שמים. יינע האבען בלויז געמיינט אלע זדער ברך משה*מען קען נישט זאגען אז די רעבעצין און אירע שטיצערס מיט זיין פילע גיטהייסונגען, וואס האט געברענגט א קעגןמיאוסע שטיקלעך קעגען

. אן א שיעור מיאוסע פאשקעווילען זענען כסדר געווארפען אליינסר' אהרן און קעגען דעם ברך משהרעאקציע קעגן געווארען אין קרית יואל קעגען ר' אהרן און ברך משה און נאך פיל ארגערע שטיקלעך.

איין שטיקעל. עס איז געווען ווען ר' אהרןס טאכטער האט נאך געלערענט אין נורסערי, האט איר טיטשער איר ארומגעטראגען אין קלאס, און אויסגערופען אז אזוי זעט מען אויס ווען א אידיש קינד ווערט אויף געצויגען דורך א גויטע.

)ווייל רביצין סאשע האט אלץ געהאט א "ליוו אין גויטע", וואס פלעגט האבען פילע פונקציעס אין פירען די שטוב.(

מענטשען, איז אט דא אויך געשעןדי פון מען א פחד באקומט מען רודפ'ט דעם ציבוראון ווי עס איז דער סדר, אז ווען מערפאר מורא פון פארלירן פאסטענס פאר זיך אדער אפילו זיינע משפחה מיטגלידערס צוביסלעך. חסידים האבען זיך

ר' אהרן וועלעכער איז אויטאמטיש געווארען זייער פאן טרעגער אין אדעם ברך משה און צו און מער ארומגענומען ארום

31

צין און אירע מענטשען האבען נאך דאן געהאט זייער א גרויסען כחע רעבעם אלטען רבינס השפעה און דישטעטעל וואו ד האבען צוגעברענגט נאך און נאך מענטשען צום ברךרדיפות מעשים פחד פון זייערע . נאכמער, די אלע און רעספעקט

ר' אהרן. צו משה, וואס דאס האט אין קרית יואל געמיינט אויך

ך אין קרית יואל. איך וועל בלויז שרייבען די טרוקענע פאקטען, ווייל אנאליזעןוברכתשמ"ד זומער איז געווען א גרויסער דורזענען נישט וויכטיג ווען עס איז שוין היינט נישט נוגע פאר קיין איין צד.

שטיין ז"להרב ישראל אברהם פאלטיטשאנער רב הצדיק דער ן קרית יואל הרב אייענעם גאנצען זומער איז איינגעשטאנען און האט געלעבט זי"עער און הויפט רעדנער ביי אלע פראטעסטען בשעת ווען דער רביטסעוועלכער איז געווען דער גר

. אבער זינט די פטירה האט ער מער נישט אויפגעטרעטען און מען האט מער נישטדער רבי האט אים זייער ליעב געהאט מכבד געווען ווייל דער ברך משה האט נישט פארטראגן זיין ידידות מיט די רעבצין ע"ה און כידו' האט ער אויך זייער ווייניג

., געהאלטן פון דעם ברך משה

ער איז איינגעשטאנען אין א דירה לעבען ביהמ"ד און האט געדאווענט און געפירט טישען אלעס ביי, יענעם זומער תשמ"ד כסדר גערעדט פון רבין זי"ע און געקלאגט ", מיר זענען געבליבן אליינס מיר האבןזיך. יעדען של"ש האט ער ביי די תורה

אזפארלוירן דעם הייליגן רבין און אז מיר האבן שוין נישט גארנישט וכדו' ", וואס דאס האבן די חסידים אויסגעטיישט . ברבים ווייל ביי זיי פעלט דאך שוין גארנישט מען האט דאך א נייעם רבי! ברך משהקעגןער האט מיאוס בארעדט כאולי

דער ברך משה פלעגט נאך אין יענע יארען אוועקפארען אויף זומער קיין סעמערינג, עסטרייך, און א טאג-צוויי פאר דייארצייט כ"ו אב, פלעגט ער אהיימקומען.

אריינגעבען א ס"ת וואס זי האט געלאזט שרייבען לע"נ איר הייליגען מאן, דער רבי זי"ע,ע"ה יענעם זומער האט די רעביצין מנדב געווען און אליינסאויך אין גרויסען ביהמ"ד, ווי זי האט יענעם יאר האט דאס אריינגעגעבן און פארשטייט זיך

געבויעט דעם מייעסטעטישען ארון הקודש. און צום הכנסת ס"ת האט דער ארון הקודש געדארפט פערטיג ווערען.

נאטירליך וואלט דער הכנסת ס"ת געדארפט פארקומען ביומא דהילולא, פון הייליגן רבין, כ"ו אב. אבער די רביצין האט ווען דער ברך משה איז נאך געווען איןאז זי זאל אריינגעבען די ס"ת צען טאג פריער, חמשה עשר באבגעמאכט .אויסלאנד

צו דעם מעמד איז ארויסגעגעבען געווארען א ספעציעל ספר פון די רביצינס מעשים טובים און מיט באגריסונגען פון אלעמוסדות פון סאטמאר אומעטום.

א קלייניקייט. פון אלע באגריסונגען פון די מוסדות, איז ארויסגענומען געווארען פון די "לעטער העד" די ווערטער "בנשיאות וואס אלע כבוד פאר די רביצין געווען א הערליכן "כתב זאת זכרון בספר" עס איז מיטן נאמעןכ"ק מרן אדמו"ר שליט"א".

.מוסדות סאטמאר מכל העולם האבן איר הערליך שיין באגריסט איז זיך צוזאמגעקומען א ריזען ציבור לכבודה, פילע זענעןעס עס איז געווען א גרויסער טראסק און ביי די הכנסת ס"ת

ארויסגעקומען פון שטאט און עס זענען געווען אנוועזנד אלע דיינים פון די קהילה און אלע שיינע אידען.

לדוד מזמור האט געזאגט דער דיין פון וויליאמסבורג וואס איז היינט דער ראב"ד דקהל יטב לב. און נאך די הכנסה איז דער גאנצער עולם אראפ אין חתונה-זאל אונטערען ביהמ"ד ווי דארט איז פארגעקומען די סעודה לכבודה של תורה

ולכבודה פון די רעבצין.

ביי די סעודה האט אויפגעטרעטען דער וואוידעסלאווער רב ז"ל וועלכער איז אויך איינגעשטאנען זומער אין ק"י, דער דיין ר' געציל, דער ראב"ד הגרחי"מ און נאך. און דער הויפט רעדנער איז געווען דער פאלטישטאנער רב איך ווייס נישט צו ער האט דעמאלטס אויך געהאקט אויפן ברך משה, אבער עס איז געווען מערקבאר אז דער פאלטיטשאנער רב איז געווען

אלץ ווייטער שטארק מכבד געווען די רעבעצין אפילו ווען רוב רבנים און אירע אלטעדער הויפט רעדנער ווייל ער האטגיטע פריינד האבן מורא געהט שייכות האבן מיט איר,

וואס האטוואס זי האט מנדב געווען מענטעלע אויפן ארון הקודש נייעדי רביצין ארויפגעשטעלט די אויך דעמאלטס האט . עס איז באמת געווען פון דעם אוסעגעווענליכען שיינעם נייעם ארון הקודשצוגעגעבען גאר אסאך צום מייעסטעטישקייט

שיינע האבען אזעלעכע איז געווען באוויסט צוא חידוש אין שיינקייט וואס נאר אזא פערזענליכקייט ווי די רביצין ע"ה )וואס אגב, האבן זיי דעמאלטס היבש פארשעמט הרה"ח יצחק שווארץ ווען זיי האבן אפגעמעקט זיין נאמען ביי די.השגות

זייט פון דעם מארמארשטיין מיט דעם האבן זיי געצילט אין די רעבצין אליינס, ווייל ער האט עס געבויעט דעם אה"ק אוןאיז געווען פין אירע נאנסטע מענטשן(

פאר די רעבצינס מיט אירע און די אלע רבנים ודרשות האט געמאכט א שטארקן רושם און חיזוקדי הכנסת ס"ת שטיצערס.

געברענגט א גרויסען מאמענטים אין די קעגנער פון ברך משה. עס האט געוויזען אז דיאבער אויך די הכנסת ס"ת האט און קרית יואל איז נאך אלעםפון די שטאט ביז איר אר פרעספעקטציבור און יעדער האט נאך שיינעם א נאך רביצין האט

נאך אלץ א פעסטונג וואס שטייט נישט מיט מיטן ברך משה.איז זי אז עס איזברך משהאנגעהעצט דעם מען געניצט און דרשות פון פאלטיטשאנער רב האט ר מעמד אוןיענעאבער

געווארען א פולווער פאס, און עס האט געהאט א חלק אין די קומענדיגע פייערדיגע וואכען אין שטעטעל.

* באקומען אן אישי, אז ווען הרה"צ ר' נתן יוסף זצוק"ל איז געקומען פון לאנדאן ער איז דעמאלטס געווען ביים ברך משה צוזאמען מיט ר' אברהם פרענקעל ע"ה אויך פין לאנדאן, האט ער אים פארציילט אויף דעם פאלטאטישער רב בזה"ל

"עטץ ווייסט דאס בענקל האט זיך מיר ממש געוואקעלט, דער פאלטישענער האט ממש דא געוואלט מאכן אן איבערקערעניש הגם איך האב נישט מורא געהאט פאר אים ווייל איך האב דאך די בחורים און איך האב אים געאסרט פון

שטעטעל". מעשה הטאוועל געלאזטע"ה איז נפטר געווארען האט די רביצין צו די קומענדיגע געשיכטע קומט צו א קליינע הקדמה. ווען דער רבי זי”ע

ארויף לייגען העכערען רבינס פלאץ אין גרויסען ביהמ"ד א מארמארענעם טאוועל וואס האט אנטהאלטען בערך די בתפילה,,,,, און פאר לאנגע יארן איז עס דארטןזי"ע יואל בן רבה"ק חנני יו"ט רביה"ק מרן ווערטער: במקום הזה עמד

האט מען אין מיטן די פינסטערניש פון די נאכטי"ז אב תשמ"דדעם באוואוסטן דינסטאג נאכט אור ליום , ביז געהאנגען.זיך במחתרת אריינגעכאפט אין ביהמ"ד ארויסגענב'ט דעם טאוועל פון די וואנט

32

האט מען תיכף באמערקט אזאיז אנגעקומען אין ביהמ"ד צופרי דער עולם מיטוואך פארטאגס י"ז אב תשמ"ד ווען יענעם . פעלטגעהאט דער טאוועל פליצלינג

דא קיין פרופ )ווער עס ווייסט מער פרטים זאל ביטע אריינשיקן אןווער עס האט דעם טאוועל אראפגענומען איז נישט .(aronshistory@gmail.comאישי צו )

אינמיטען די נאכטמיט זיין גוטהייסן און באפעל האבען עס דער ברך משה'ס מענטשן אז יעדער האט דעמאלטס געוויסט אלס נקמה אין די רעבצין וועגן איר געלונגענער הכנסת ס"ת וואז זי האט במכוון געמאכט ווען ער איז געוועןאראפגענומען

אין אויסלאנד ווייל זי האט אים נישט געוואלט ער זאל אנטייל נעמען ביי איר שמחה, ווייל די גאנצע צייט זייט דעם רבינ'ספטירה האט זי געהאט אסאך רדיפות פון ברך משה מיט זיין ר' אהרנען.

ארויףר' יצחק שווארטץ האט וואס מען האט דאס ערשטען טאוועל אראפגנומען ם דינסטאג נאכטאלנפאלס. נאך יענע מפי ).זעי דאס בילד! ,,,געשטעלט א נייעם טעוועלע וואס עס האט אנטהאלטען נאך ווערטער ווי שפך שיח לפני קונו

השטיב מענטשן איז דער טאוועל געווען דאס ערשטע אריגנעלער געמאכט געווארן נאר עס איז געווען פעלערהאפאיג וואס מען האט שלעכט געספעלט "ושפך- ח" האט מען דאס אוועקגעלייגט און נישט געניצט, יעצט ווען מען האט דאס

טאוועל ארפגעבראכן אין מיטן די נאכט האט מען דעם דאס ערשטע טאוועל שנעל צוגעפיקסט און תיכף צוריק.(ארויפגעלייגט

דעמאלס )נאך דער ברך משה האט קיין ק"י,צומארגענס, דאנערשטאג, איז דער ברך משה אהיימגעקומען פון סעמערינג פילט אז עס מיינטהאט געזאגט אז ער ער דעם טעוועלעמער נישט געוואלט עטליכע יאר וואס עס איז שוין געהאנגען(

נישט קיין רעליגיע וואס האט נישט קיין אבות און רביס, און מען האטאיז סאטמאר ער האט געזאגט אים צו שטעכען, און ,נישט געזען אזא טאוועל ביי די זיידעס און רביס

נישט אז אויב איז דער טאוועלזיי זאלן תיכף אראפנעמען דאס טאוועלע פאר קהל דער ברך משה האט פארארדערט . און ביהמ"ד נאר וועט בלייבן דאווענען ביי זיך אין שטיבאראפגענומען ביז שבת, קומט ער נישט אריין דאווענען

, הרה"ח ר' יודא לייב ווייס ע"ה האט זיך שטארק ארויסגעשטעלט אקעגיןס מיטינג'רופען א קהלפאר האט קהלקרית יואל אראפנעמען דעם רבינס נאמען ובפרט נאך אזויפיל יאר האט ער געהאלטן אז איז א גרויסער ביזיון קעגן רבין זי"ע

געשען אז קהל האט זיך אפגעזאגט ווייל קיינער האט זיךטאקע למעשה איז אראפצינעמען זיין נאמען נאך אזויפיל יארן, דידעם הייליגן רבינס נאמען און האבן אויך נישט געוואלט וויי טון אונטערנעמען עפעס א אקציע קעגען טרוירטנישט גע

. , ווייל זיי האבן אויך קלאר געוויסט אז דאס איז נאר געווען א נקמה אקציע קעגין אירבציןער

באוויסטע טעוועלע דרשה א וואך שפעטער. די טעיפס זענעןאויך מיט זיין)האט אויפגעהעצט די בחורים און ר' אהרן * בחורים האבען עסזיינע אז נישט אזוי "געזאגט מחדש געווען א גאנצע נייע באבקע און האט ער בנמצא ביי סאנדל(

ווייל זיי האבעןמסביר געווען פארוואס? , און "גענומעןפאראאליינס אראפגענומען נאר די רביצינס מענטשען האבען עס דאס אליינס אראפגענומען אין מיטן די נאכט דעם ערשטן טאוועלס"ת, האבען זיי געלונגענע באקומען מאמענטים פון די

33

דער לעצטער טאטוועל אויף די וואנט מען זעיט אויך די

רעבעצין ע"ה מיט הרה"ח ר' זלמן לייב וואלדמאן שליט"א ווי זיי געזעגענען זיך מיטן טאוועל ווען יענעם ליל שישי האט מען

איר פארציילט דעם ברךמשה'ס גזירה נגד הטאוועל

" כלשונו הט', וואס האטגעוואלט לייגען א נייעם און גרעסערען טאוועל וואס זאל אנהאלטען נאך מער ווערטעראון קיינמאל געמאכט קיין סענס, ווייל ראשית ווי יעדער געדענקט איז דער צווייטער טאוועל בפירוש געווען פעלערהאפטיג,

והשנית זענען אלע אלטע חסידים ובפרט די אפגעסעמפלטע "אנשי דלא מעלי" געווען מלא פחד ואימה פון די נייע.הערשאפט וואס האבן יעדן טאג אן געמאכט אלע מיני טראר אויף זיי כידוע

נישט אראפגענומען דעם טאוועל און דער ברך משה איז יא געקומען דאווענען שב"ק איןטאקע למעשה האט קהל זענעןהאבן דאס געטון פאר אים און לעיני כל העולם וואס זיי די בחורי הישיבה ווייל זיינע מיליטער ביהמ"ד. פארוואס?

מיט העק און שטיינער ווייל ער האטנחמן בראךאון צובליטיגן ר' אטאקירןג מיטאג און נאכען אאראפגעקומען פרייט מיט די הייליגע נעמען פון רבינו יואל אוןאיז דער טאוועל און דעמאלטס , געטרייט צו שטערן דאס טאוול פון אראפצוברעכן

אןן צושטיקלט ברבים, דעמאלטס האט זיך דער בליטיגער דוד עקשטיין זיךגעווארען צוהאקטרבינו חנני י"ט זי"ע איינגעקויפט דאס ידידות וואס ער איז געווען צוזאמען מיט איציק לאווי וואס האבן דאס אנגעפירט מיט די ציוישטע בחורי

.הישיבה

פאר לאנגע יארן האט ר' נחמן בראך יעדען געוויזען זיין בליטיגען העמעדיל און יעדען געזאגט אז יענע שטיינער אויף זיין קאפ האבן אויפגעבויט די מוסד "בעקבי הצאן" פאר הונדערטע מיידליך פון די מתנגדים, וואס מען וועט עקסטערע דארפן

באשרייבן,

הכנסת ס"ת האטשמחת און די גרויסארטיגע ס די קעגנערער פחד פיל פארשטערקערט אויףאויף אמאל האט זיך ד .אויסגעוועפט פון די רעבצינס מענטשען

יענעם מוצש"ק האט ר' אהרן געהאלטען א דרשה פאר די בחורים אין די ישיבה, ווי ער האט שטארק אויסגעלויבט די אקציע און אפיציעל געגעבען חיזוק פאר די אקציע )די חיזוק וואס די בחורים האבען דעמאלטס אפיציעל באקומען פון ר'

אהרן, האט זיך אויסגעצאלט שפעטער ביי זיין הכתרה(. אז מען הערט די טעיפ, וואס מען זאל יא פרובירען צו פארשאפען, וועט מען הערען דברי פי חכם ווי ער צילייגט אויף פיצי געלט, נאך קלענער ווי קליין געלט, די השתלשלות הענינים אויף

געפערליך א קינדישען אופן. ער האט דערמאנט נעמען איינס נאכען צווייטען, האט חוזק געמאכט פון די רביצין, אן א צייכען פון דאס מינדעסטע דיפלאמאטיע. )איך בין נאך אונטערען רושם פון זיינע ווערטער, ווייל שרייבענדיג די שורות

ארבעט דער טעיפ... עס איז לא יאומן כי יסופר. די בחורים קוילערען זיך פון די מערסט קארני וויצען וואס ער ווארפט ארייןיעדע צווייטע מינוט, ווייל ער איז געווען געוואלדיג הייפעראקטיוו פון פרייטאג.(

עס איז דאן געווען די ערשטע פון קומענדיגע הונדערטער פיזישע געשלעגען אין קרית יואל. אבער דאס אראפנעמען דעם טאוועל איז געווען דער אבן הפינה צו ר' אהרןס רבנות אין קרית יואל וואס איז פארגעקומען פונקט דריי חדשים שפעטער

מוצש"ק וירא תשמ"ה.

פון יענעם פרייטאג אן איז דער ברך משה מער נישט געווען אונטערשטעליג אין קרית יואל. דער טאוועל האט שטארק שטיצערס,די רעביצינס אפילו אויף כסדר אנגעווארפן א פחדאריינגעשפילט אין די הענט פון ברך משהס מענשטען און

שטיצערס ווי הר"ר דוד מען האט פשוט מורא געהאט אריינצוגיין גיט שבת זאגן פאר די רעבעצין, אפילו אירע גאר נאנטע מרדכי ע"ה האט פשוט מורא געהאט פאר זיין פרנסה, איבערהויפט נאך וואס דער נייער רה"כ ר' ברוך מיללער האט

געווארנט פון גיין באגריסען איר אין איר דירה.

ר' אהרן איז אין יענע צייט געווען ממש דער "לעפינג סטאק" אין די ישיבה. ער האט נישט געהאט א מנין בחורים אין יענע יארען וואס האבען אויף אים ארויף געקוקט. ער האט זיך אויף געפירט ווי קליין קינד ממש. ווי שוין געשריבען האט ער

געשאסען לעגענדארישע וויצען און מען האט אים ממש געלאכט אין פנים.

אבער, די מעשה האט אים מער און מער געבויעט אין קרית יואל, ווייל דעם רבינס מענשטען האבען שטארק געליטען פון די רעביצינס מענשטען און וויבאלד ר' אהרן איז גערודפט געווארען דורך זיי, האבן דעם ברך משהס מענשטען אים ווי מער

מחזק געווען.

תשמ"ה - דאס יאר פונעם "ספליט" אין סאטמאר

חוה"מ סוכות תשמ"ה האט דער ברך משה געלאזט רופען קהל פון ק"י אין די סוכה, און זיי געלאזט וויסען אז ער נעמטאויף זיין זון ר' אהרן דער ראש ישיבה וואס וואוינט שוין אין ק"י פאר פיר יאר, אלס רב אין שטעטעל.

דער ברך משה האט געזאגט אז ער קען נישט אלץ זיין אין קרית יואל און ער שטעלט זיין זון צו דינען אלץ זיין צו הילף, אוןער וועט טון אלע פונקציעס פון א רב, העלפען פירען די קהילה, די מוסדות און אלעס וואס פעלט זיך אויס.

אסרו חג סוכות האט אויסגעבראכען א מחלוקת אין שטעטעל ווי קיינמאל בעפאר. מען האט געשריגען אין שול, פאשקעווילען זענען געפלויגען צוויי מאל א טאג, זקנים פון שטעטל זענען אריבער צום ברך משה זיך בעטען אז ענדערש זאל ער שיקען זיין דריטען זון ר' זלמן לייב. פארשטייט זיך אז דער רבי האט דאס אפילו נישט געקענט טון צו געבען פאר יונגערען פארן עלטערען. עסאיז געגאנגען אזוי ווייט אז עס האט זיך ארגינעזירט א "פרויען פראטעסט" וואס האבען שוין

געדינגען א באס פאר פרויען, אריין צו פארען צום רבין און פארלאנגען נישט צו מאכען רביצין סאשע פאר רביצין אין קרית יואל ווייל זי רעדט עיברית. למעשה איז עס נישט פארגעקומען. דער מערהייט פון קרית יואל זענען געווען אויסגעשפראכען

דאס נישט צו צולאזען.

דאס איז זיכער אז די צייט איז נאך נישט געווען רייף אז ר' אהרן זאל ווערען קרית יואלער רב, אבער מען האט דעמאלטס גערעדט אז ר' אהרן האט פארלאנגט שוין צו ווערען רב נאך בעפאר די "גרויסע חתונה" פון זיין זון וואס איז פארגעקומען

פרשת וישלח תשמ"ה, ווייל זיין שוואגער דער מחותן ר' בעריש האט שוין געהאט א טיטעל פון רב דקהל יט"ל ב"פ, און ער, ר' אהרן, האט נאר געהאט דאן דעם טיטעל פון ראש ישיבה, דעריבער האט ער פארלאנגט אז ער וויל ווערען רב נאך פאר

די חתונה, און אויפן חתונה בריוועל וועט שוין קענען שטיין רב ור"מ דקית יואל. )און ווער עס ווייסט אנדער איז מכובד צושיקען אינפא.(

א וואך נאך סוכות איז נפטר געווארען ר' שלמה אלעזר שפילמאן פון א הארץ אטאקע וואס עס האט געהייסען אין די גאס אז מען האט פארשטאפט דעם שלאס פון זיין פיש סטאר יענעם מאנטאג פארטאגס, ווייל נעכטען זונטאג ביינאכט האט זיין זון אייזיק הערש פון מאנרא געשלאגען אלתר משה ג"ב ווייל ער האט זיך אויף געשטעלט שרייען אין שול אז ר' אהרן

איז אציוני און טאר נישט ווערען רב. און דאס פארשטאפען דעם שלאס האט גורם געווען אז עטליכע מינוט דערויף איז ער אוועקגעפאלען און באלד נישט געווען בין החיים, ל"ע. עס איז געווען א שרעקליכע לוי' ווייל ער איז געווען אין זייענע

פופציגער יארען און ער איז געשטארבען, ווי די גאס האט דעמאלטס דערציילט, אלץ א רעזולטאט פון די מחלוקה איןקרית יואל.

34

ביי די לוי' האט דער ברך משה געשריגען שארפע ווערטער, ווי רשעים ארורים, ימ"ש, אויף די וועלכע האבען אויף געהעצטדעם שטעטל. הקיצור עס איז געווען שרעקליך פון אלע זייטען.

יענעם שבת וירא איז געווען א חידוש אין עניני טעראר אין קרית יואל. דער ברך משה איז געווען אויף שבת אין קרית יואל און ביים טיש האבען די קעגענער אונטערגעלייגט שטינק באמבעס אין ביהמ"ד וואס האט געסרחט געפערליך פון

פארדארבענע אייער.

דעמאלטס האבען זיך ר' אהרנס ידידים אין ישיבה גוט ארויסגעשטעלט און האבען אגאנצע נאכט געוואטשט אז מען זאל נישט ווארפען קיין פאשקעווילען אין שטעטעל און דער שבת איז דערעך גאנץ שטיל. די קעגנער פון רבין האבען מורא

שעה אין טאג סיי אין די גאסען און סיי די שול.24געהאט עפעס צו טון ווייל די בחורישע פאליציי האט געהיטען

25מוש"ק איז פארגעקומען די הכתרה אין פאליש פון ביהמ"ד. פון קרית יואל האט זיך באטייליגט נישט מער ווי פראצענט, מען האט געמוזט ווארטען אויך די באסעס פון שטאט זאלען אנקומען אז אולי דאן וועט זיך אנפילען די פאליש. רוב קרית יואל האט למעשה נישט אויפגענומען א רב דעמאלטס. די חסידים פון קרית יואל און די חסידים פון וו"ב האבען

אבער יא אויפגענומען ר' אהרן און ער איז געווארען דער רב.

דער ברך משה האט דעמאלטס ביי די הכתרה שטארק מחזק געווען זיינע חסידים זאגענדיג אז עס מוז זיין שונאים פארן רב. ער האט צוגעברענגט דעם מאמר חז"ל )יומא כ"ב( אמר רב יהודה אמר רב שמואל: "מפני מה לא נמשכה מלכות בית

שאול? מפני שלא היה בה שום דופי. דאמר רבי יוחנן משום רבי שמעון בן יהוצדק: אין מעמידים פרנס על הציבור אלא אם כן קופה של שרצים תלויה לו מאחוריו, שאם תזוח דעתו עליו – אומרים לו: חזור לאחוריך". און ער האט בדרך הלצה

געזאגט אז אויף דעם זארגט ער זיך שוין נישט. זיין זון ר' אהרן האט שוין איינמאל א "קופה של שרצים תלויה לו מאחוריו"...

די הכתרה איז שוין אויך אדורך און ר' אהרן האט באקומען דעם טיטעל "רב ור"מ דקרית יואל".

יאר ביז מען האט אים גערופען "דער רב" אפילו שלא בפניו. דער ברך משה האט מען גערופען3-4עס האט גענומען א "דער רב" און ר' אהרן האט מען גערופען "ר' אהרן" אפילו אין די ישיבה. אבער בפניו האט מען גערופען דעם ברך משה,

דער רבי, און ר' אהרן, דער רב.

דעם ערשטען שב"ק נאך ווען ר' אהרן איז געווארען רב, האט זיך אנטפלעקט א נייער בילד. עס איז געווען שב"ק חיי שרה, און דער ביהמ"ד איז געווען ליידיג ממש. אלע קעגנער האבען זיך אפגעטראגען פון ביהמ"ד ווייל זיי האבען נישט געוואלט

דאווענען מיט אים אונטער איין דאך. אבער עס האט פאר ר' אהרןס מענטשען נישט צופיל וויי געטון ווייל עס איז געווארעןרואיגער אין שול. אין דער וואכען פלעגען נאך דעמאלטס יעדער דאווענען אין שול, נאר שבת איז ליידיג געווען די שול.

וואכען ארום און דער וויזניצער זיידע קומט3פאשקעווילען איז נאך אלץ געפלויגען ווייל עס גייט זיין די חתונה פון זיין זון אין אויף דער חתונה. און מען טאר נישט קוקן אויף אים, ער איז א ציוני א.א.וו. אבער די אלע אקציעס האבען צוגעברענגט אז

די חסידים האבען זיך מער און מער דערנענטערט צו ר' אהרן, און אז מען איז געווען זיינער א מענטש מוז מען שוין איצטפארענטפערען זיך פאר יעדע קלאגע, און פאר יעדע נארישע דרשה וואס ער האט געהאלטען.

*איצט וועלען מיר אביסעל פארקריכען פון דער נושא און זיך פארברייטערען וויאזוי חסידות פירען זיך, פארוואס איז יעדע חסידות אנדערש אין נאטור; פארוואס א רבי, א אדם קטן ממש, א שלעכטער, א נארישער, א נישט געלונגענער, קען

האבען חסידים וואס גייען פאר אים אין פייער.

מיר וועלען אנהייבען מיט די רביס וואס האבען געלעבט פארן קריג און ב"ה ניצול געווארען און איבערגעלאזט גרעסערעחסידותער.

די צוויי גרעסטע רביס נאכען קריג זענען געווען דער סאטמארער רבי זי”עאון דער בעלזער רב זכרונם לברכה )און אזוי אויך דער סקווערער רבי ז"ל, כאטש עס האט נישט געהייסען אז ער איז אין די דרגה פון סאטמארע רבי און בעלזער רב, אבער

ווער זענען מיר צו מעסטען(. זיי זענען געווען גרויס, נישט ווייל די חסידים האבען זיי גרויס געמאכט צו ווייל די חסידים האבן געמאכט פראפעגאנדע אדער ווייל זיי האבען זיך געפיקטשערט יעדע וואך אויף די דעקלעך פון די מאגאזינען. ניין און בהחלט פונקט פארקערט. זיי, און אלע רביס בימים ההם, זענען געווען גאר שארף קעגען בילדער און האבען אפילו

געלאזט צו ברעכען פאטא מאשינען.

זיי זענען געווען גרויס ווייל זיי האבען געדינט דעם אייבעשרטען טאג און נאכט, זיי האבען נישט געגעסן און נישט געטרינקען און נישט געשלאפען ווי מענטשען. עס איז פאר קיינעם נישט געווען א ספק אז דער סאטמארער רבי און דער בעלזער רב זענען געווען מלאכי אלקים )פארשטייט זיך אז זיי זענען געווען אנדערע סארט מענשטען בטבע.( עס האט די

וועלט געציטערט פאר זייערס א ווארט און עס האט קיינער זיך נישט געוואגט צו רעדען א ווארט קעגען זיי.

דעריבער זענען מענטשען געווארען דבוק אין זיי און חסידים "בטבע" גייען אין פייער פאר זייער רבין, כ"ש ווען דער רבי איזא מלאך בצורות אדם.

ווען דער בעלזער רב ז"ל האט אונטערגעשריבען דעם קול קורא אז מען זאל ארויס גיין שטימען פאר די "אגודה", האט דער רבי געזען אין די חתימה א געוואלדיגען נסיון אין די עקרי האמונה. דא שרייט דער רבי און דער בי"ד, וואס זענען געווען

אלע וועלטס גאונים ממש, אז צו גיין צו די בחירות איז יהרג ואל יעבור און דא שרייבט אונטער דער גרעסטער צדיק וואס כלל ישראל פארמאגט. עס איז פארען רבין דאס געגאנגען בדכדוכו של נפשו. ער האט איצט געזען אז די מלחמה קעגען

ציונות האט געכאפט א קאטראספאלען קלאפ, ער האט געזען אין די חתימה פון בעלזער רב א מרידה בשם ובתורתו.

דער רבי זי”עהאט זיך דעמאלטס אויפגעשטעלט אין בני ברק און געהאלטען א פייערדיגע דרשה ווי ער האט מיט בכיות נוראות מסביר געווען דעם אז דאס איז אויך א נסיון וואס דער שטן שטעלט צו און מיט מסירות נפש זיך ארויסגעשטעלט

קעגען די חתימה פון בעלזער רב.

עס איז ביי קיינעם נישט געווען א נדנוד ספק אז דער רבי זי”ע איז ח"ו לעצמו הוא דרש. און אין די רגע וואס דער רבי זי”ע איז ארויס קעגען בעלזער רב, זיכער נישט פערזענליך, ח"ו, זענען סאטמארער חסידים מער נישט געגאנגען קיין בעלז.

נישט קיין חילוק ווי גרויס דער בעלזער רב איז געווען, מער זענען די סאטמארע חסידים נישט געגאנגען קיין בעלז. דאס זעלבע איז געווען מיט בעלזער חסידים, און שוין אפילו נאכען בעלזער רבס פטירה א צוויי יאר דערויף זענען די בעלזער

חסידים עפ"ר מער נישט געקומען צום רבין ז"ל.

35

נאך א וויכטיגע נקודה. חסידים באקומען אויטאמאטיש זייער אסאך פון זייער רבינס נאטורען. דער סאטמארער רבי זי”ע איז געווען, דער גרעסטער בעל צדקה, א גבור חיל ווען עס איז געקומען צו סיי וואס, ער האט נישט מורא געהאט פאר

קיינעם און פאר גארנישט, עס האט אים גאר ווייניג אינטערסירט וואס סיי ווער האט אויף אים צו שרייבען אדער צו זאגען.

זענען די סאטמארער חסידים אויך געווען שטארקע בעלי חסד, שטארק ביי זיך מיט א שטאלץ, און זיי האבען שוין איינמאל געהאט מיט וואס צו זיין שטאלץ, און זיי האט נישט אינטערעסירט וואס דער פארווערטס, דער מארגען דשורנאל, דער

אלגעמיינער, און די אלע אנדערע, שרייבען. עס איז זיי נישט אנגעגאנגען אויב א מחוצף האט אמאל גערעדט קעגען רבין. זיי האבען געהאט א סעלף עסטים ביז צום מארס. אזוי דאס זעלבע איז געווען מיט חסידים פון אנדערע גרויסע צדיקים, די

רביס פון יענע צייט. זיי האבען געלעבט פאר זיך און נישט אינטערעסירט וואס איינער האט צו זאגען אויף זיי.

אויך איז וויכטיג צו וויסען, אז חסידים ווייסען נישט וואס מיינט א טריט אויף צוריק. אויב האט דער רבי זי”ע געזאגט אזוי, איז אזוי, און סיי ווער עס זאגט אנדערש, נא פראבלעמע, יענער איז גארנישט. פשוט און גראד. אזוי פירען זיך חסידים

נישט פון היינט און נישט פון נעכטען. דאס איז די טבע פון חסידים צו רביס.

דעם בעלזער רב האט מען נישט געקענט אזוי אוועק מאכען, ווייל ער איז דאך געווען א אויסגערופענער מלאך השם, נו וואס טוען סאטמארער חסידים מיט דעם וואס בעלזער רב האט אונטערגעשריבען פאר די בחירות, זאגט מען אז ער איז געווארען געפירט דורך זיינע גבאים, ער איז געווען א סגי נהור און נישט געוויסט וואס ער שרייבט אונטער און נאך כהנה

וכהנה, אלעס ווייל ער האט וויי געטון זייער רבין. די בעלזער חסידים זענען געווען פיל גרעסערע מחוצפים, און אז דער סאטמארער רבי איז ארויס געגאנגען קעגען בעלזער רב, איז ער אויטאמאטיש אויס הייליג, און זיי האבען גערעדט מיאוס

אויפן רבין. עס מוז נישט אז אלע בעלזער חסידים האבען גערעדט אויפן רבין, אבער די שטימונג אין בעלז איז געוועןשטארק אנטי סאטמאר, פיל מער ווי סאטמאר, אנטי בעלז, יענע יארען.

מיט די אנדערע – און פיל קלענערע - רביס וואס האבען אונטערגעשריבען פאר די בחירות, האבען די סאטמארער חסידים פשוט געמאכט צו עפר ואפר און אזוי איז שוין געלייזט אלע פראבלעמען. נישט אז דאס ווערט בארעכטיגט, אבער

דאס איז דער מציאות וויאזוי חסידים פירען זיך, אויב איינער איז קעגען זייער רבין.

דאס זעלבע איז געווען מיט די מחלוקה פון טשערנאבעל און ברסלב. די מחלוקה האט זיך אנגעהויבען אלס א ערנסטע, אבער די חסידים אפילו היינט רעדען אויף הרה"ק ר' נחמן זי"ע כאילו ער וואלט ווען געווען נאך ווייניגער פון גארנישט.

אבער סקווערער חסידים זענען נישט קיין רשעים פארדעם, אויב זענען זייערער רביס געווען קעגען ברסלב איז א קלארער סימן אז ברסלב איז א קליפה. )חס מלהזכיר, איך מיין נאר די מציאות ארויס צו ברענגען.( דאס זעלבע איז געווען ביי די

מחלוקה פון די צוויי אדמורי"ם לבית וויזניץ. די בני ברקער האבען געהאלטען אז דער מאנסיער רבי איז גארנישט שבגארנישט און אויף די האר אזוי, האבען געהאלטען די מאנסיער חסידים אויפן בני ברקער רבין, אלעס נאר, ווייל דער

אנדערער איז קעגען מיין רבין.

און דאס איז נישט ארגעניזירט, ווייל עס פעלט ניטמאל אויס צו ארגעניזירען אזא זאך, דאס איז אריינגעלייגט אין די טבע פון חסידים פון לאנגע דורות. קיין איינער אין סאטמאר האט נישט געדארפט האלטען קיין דרשות אדער שרייבען אין איד, אין פאקט, מען האט גארנישט געהאלטען קיין דרשות אדער געשריבען אין איד, נאר פשוט דאס איז אויטאמאטיש געשען

ביי יעדען סאטמארער חסיד ווי אימער, אזוי ווי אלע אנדערע חסידות'ן וואס רעדען אויפן אנדערען רבין, ווי שוין געשריבען.

איצט וועלען מיר זיך צוריק קערען צו די ערשטע נקודה פון חסידים, אז חסידים באקומען אויטאמאטיש זייער אסאך פוןזייער רבינס נאטורען.

עס לעבען שוין היינט נישט ליידער קיין איינע פון די אמאליגע צדיקים מלאכים ושרפים. זיי זענען אויבען אין גן עדן און מירזענען דא געבליבען מיט וואס מיר האבען. איצט וועלן מיר א קוק געבען אויף זייערע ממלאי מקומות.

בעלזער רב איז נפטר געווארען תשי"ז, און ביז תשכ"ו )מיין איך( האבען זיי נישט געהאט קיין רבין. תשכ"ו איז דער היינטיגער רב געווארען רב אויף בעלזא. ער איז אלט געווען סך הכל צוויי און צוואנציג יאר. און ווי באלד די וועלט האט אים

נישט אפגעקויפט אז ער איז דער "אמאליגער" בעלזער רב, האט ער אנגעהויבען משנה זייער אסאך אלטע מהגים, ווייל ער האט געוויסט אז אויב וועט ער זיך פירען ווי די פריערדיגע רבנים זיינע זיידעס די צדיקים וקדושים, וועט אים קיינער

נישט אנקוקען. רבי ישכר דוב זי"ע און בנו רבי אהרן זי"ע, איז מען דאך געקומען נאר אנקוקען זייער הייליגע צורות, נאר א שריים צו כאפען און נאר צו ווייזען פאר די קינדער וויאזוי א צדיק אמת זעט אויס. אבער ווער וועט אים קומען אנקוקען,

וואס איז ער אינטרעסאנט, די וועלט איז דאך קיינמאל נאך נישט משוגע געווען און עס האט נאך נישט פאסירט אזאנס אז א רבי א גארנישט זאל ווערען א רבי צו וועם אידען פון אלע אנדערע פלעצער זאלען פארען צו אים, ווי עס איז געווען דער

פאל מיט די פריערדיגע גרויסע רביס ווי סאטמאר בעלז און אפילו סקווירא, צו וועם אידען פון אלע קרייזען און שיכטעןזענען געפארען בלויז זיי אנצוקוקען, א ברכה אריין כאפען.

נו וואס טוט מען, האט ער באשלאסען אז ער מוז מאכען שטארקע שיניום און האפענטליך אזוי וועט די וועלט ווייטער קומען צו פארען קיין בעלז. למשל, אין בעלז האט מען קיינמאל נישט געזונגען ביים טיש, דער רב פלעגט נישט מאכען קיין

תנועות מיט די הענט, און נאך פיל אנדערע. אזוי וועט די וועלט קומען מיט האלטען א שיינעם טיש. מען וועט זיי סערווען מיט א קנאקעדיגען טיש, מיט געזינגעכץ און געקלאטעשכץ. אויך האט דער היינטיגער אנגעהויבען צו נעמען געלט פון די

ציונים און נאך אסאך פילע שריט, אלעס כדי די וועלט זאל אויף אים ארויף קוקען און קומען צו פארען אזוי ווי צו זייןפעטער ז"ל.

אבער די אלע שיניום האבען אים געקאסט א פרייז. ער האט זיך צוקריגט מיט רוב זקני הקהילה און זיי האבען אים מיט זיינע מענטשען געלאזט פייפען און זיך געפענט אייגענע בתי מדרשים אומעטים און מער נישט געוואלט הערען פון אים.

דאס איז אויסער וואס ער האט יעדען געטשעפעט און אריינגעזאגט. דאס איז שוין זיינע פריוואטע מחלות וואס ער זאל זיך גיין היילען. פארשטייט זיך אז טראץ די אלע משגעתן איז ער נישט געוואקסען אין די וועלט, און האט נישט באקומען א

נאמען אלץ א הייליגער איד. ווייל אז מען איז נישט הייליג, איז מען נישט הייליג...

ווען דער רבי זי"ע איז נפטר געווארען תשל"ט האט ער באשלאסען ביי זיך אז די סיבה פארוואס ער איז נישט פארהייליגט ביי די מאסן )אויסער בעלז( איז געווע, ווייל דער סאטמארער רב איז געווען דער זקן האדמורי"ם און יעדער איז געפארען צו

אים. איצט אבער אז ער איז שוין נישטא און דער נייער רב וועט שוין נישט ציען די מאסען ווייל ער איז נישט וואס דערפעטער איז געווען, איז זיין צייט צו ווערען דער רבן של כל בני הגולה.

היינט ווייסט מען שוין אז עס האט אים גארנישט געהאלפען און זיין רעדען אויפן רבין ברבים האט אים געברענגט בושות אז ביז היינט איז נאך נישט ארויסגעקומען א קול קורא קעגען א יחיד ווי עס איז ארויסגעקומען קעגען אים ארויס געשריבען

זיין נאמען. עס זענען געווען אונטערגעשריבען, אלע רביס און רבנים פון היימישען ציבור.

36

עס איז איבריג צו זאגען אז קיין איין בעלזער חסיד האט אים נישט איבערגעלאזט טראץ די קול קורא און טראץ אז זייער רב איז א קינדישער מענשט וואס האט געטאן מיסטעיקס וואס פאסט פאר א קליין קינד. פארקערט. קיין איין בעלזער חסיד

האט מער נישט אריין געטרעטען, און טרעטען נישט אריין עד היום הזה, ביי קיין איינע פון די רבנים וואס האבען פארדרייסיג יאר צוריק אונטערגעשריבען.

מעשים האבען אים גארנישט צוגעברענגט, האט ער באשלאסען צו גיין אויף גאר א אנדערען וועג. ער האט נו אז זיינע געבויעט דעם גרעסטען בית המדרש אויף דער וועלט אויפן העכסטען בארג אין ירושלים, אלעס אז "די וועלט" זאל רעדן

און קוקן אויף בעלזא. און טראץ דעם איז ער היינט בלויז דער רב אין בעלז. עס פארען צו אים נאר זיינע חסידים אוןטוריסטען וואס קומען קוקען די שול.

ער קומט ארויס יעדען שני וחמישי מיט נייע איינפירונגען און זיינע חסידים זענען העפי ביז צו די זון אויס צו פירען אלע זיינע נייע "מנהגים". למשל דאס אנטאן קאסקעטלעך פאר בחורים ביז צו די פערצען יאר, תקנות פאר שמחות, איצט האט ער

געהייסען אז די בלזער דיינים זאלען זיך אנטאן ווייסע זאקען אויף שבת און פילע נאך.

די בעלזער חסידים אבער, גייען אין פייער פאר אים, און ער גיט זיי חיזוק און זיי פארעטנפערען אים טאג און נאכט. וויפיל משועגתן ער לייגט אויף זיי ארויף, אלץ מער ווערען זיי משוגע העפי אז זיי קענען ווייזען פאר די וועלט ווי שטארק ער איז.

תמצית הדברים, חסידים ענדלען אין זייערע רביס און דעריבער זענען אלע בעלזער חסידים קינדישע מענשטען וואסווילען אלץ ווייזען און ווייזען ווי מעכטיג זיי זענען און ווי שטארק זיי זענען צוגעבינדען צו זייער רבין, א.א.וו.

*דער סקווערער רבי זצ"ל איז נפטר געווארען ב' ניסן תשכ"ח. זיין בן יחיד דער היינטיגער רבי איז געווארען דער מ"מ ביי דיאכט און צוואנציג יאר.

דער אלטער סקווערער רבי איז געווען א איש קדוש, גאר א פרומער, א גאון און אפילו א למדן. כאטש ער האט ווייניג גערעדט, דאך האט די וועלט געוויסט אז ער איז א רבי פון פריערדיגען דור, וואס שלאפט כמעט נישט און איז זיך מסגף, ער לייגט אריין הויפענעס מיט זאלץ אין זיין עסען אז ער זאל נישט פילען קיין געשמאק אין די מאכלים. ער האט ממאס געווען דעם עוה"ז מיט א אמת. פארשטייט זיך פראפעגאנדע איז געווען ביי אים מאוס ומיאוס, און בילדער איז ביי אים

געווען דאס ארגסטע.

ער האט געציטערט פון יעדע זאך וואס האט נאר נאר אנגערירט קדושה ענינים. ער פלעגט אריין פארען צוויי מאל א יאר פון שיכון סקווער קיין וויליאמסבורג. ער האט נישט געלאזט קיין איין בחור מיט פארען. עס איז געווען ביי אים זייער הארב,

ווייל שמירת עינים איז ביי אין געווען געפערליך, און א בחור טאר נישט זיך געפינען אין שטאט. חסידים דערציילען אז אפילו א בחור האט אמאל געמוזט אריין פארען זיך קויפען א אנצוג, א הוט וכדו' פלעגט ער כמעט נישט לאזען. ער פלעגט

זאגען אז די טאטע און מאמע קענען דאס אויך קויפען אן דעם בחור.

ער איז געווען ארויף געקוקט ביי גאנצען אידענטום אפילו אין סאטמאר. כאטש אז עס איז געווען אנגעצויגען פון מאל צו מאל צווישען רבין ז"ל און סקווערער רבין ז"ל, דאך האט מען אויף אים נישט גערעדט. )פון סאטמאר איז מען טאקע דאס

ווייניגסטע געגאנגען קיין סקווער, אבער די סיבה איז געווען ווייל דער סאטמארער ציבור האט געהאלטען אז זייער רבי איז פיל מער ווי דער סקווערער רבי, וואס דאס איז נאך נארמאל. און אפילו אויב האט איינער, צו מערערע, גערעדט, איז די

סיבה די זעלבע וואס איך האב שוין אויבען געשריבען, אז ביי חסידים דארף נישט זיין ארגעניזירט דער געדאנק צו רעדעןאויף א צווייטען רבין.(

ווען דער סקווערער רבי איז נפטר געווארען האט דער היינטיגער סקווערער רבי אינדערגענומען, אבער פארשטענדליך, עס איז מער נישט געווען דאס געפארעכץ. ער האט נישט געהאט א ספעציעלע נאמען ביים חסידישען ציבור און פאפען די

וועלט איז נישט מעגליך, ווי פריער געשריבען.

דער סקווערער רבי האט נישט א נאמען פאר א לערנער און אויך נישט פאר א פרומער. א קלוגער הייסט ער אין די גאנצע וועלט אבער נישט פארהייליגט. דער סקווערער רבי האט די ערשטע זאך געטון, אז ער האט נאכגעמאכט זיין טאטען אויף

די האר. סיי מיטען דאווענען, פירען טיש, רעדען, פראווען, אלעס נאכגעמאכט.

אבער דאס האט נישט צוגעצויגען די מאסען אזוי ווי ביי זיין גרויסען טאטען, און דא האט אויסגעבראכען א שטיקל רעוועלאציע אין שטעטעל אליינס, ווייל דער צוזאמעשטעל פון די איינוואוינער איז געווען זייער א געמישטער. אלטע

בעלזער חסידים וואס האבען אין אלטען סקווערער רבין געזען א מ"מ צו בעלז אלץ א אייניקעל, האבען זיך געצויגען קיין סקווער; אונגארישע אידען וואס האבען געזוכט פרומקייט און א ערליכען איד האבען זיך ארויסגעצויגען, אבער אלע האבען

געוויסט איין זאך, אז דער רבי איז הייליג. אבער אז דער שון איז געווארען רבי, און זיי האבען אין אים נישט געזען מער קייןגרויסקייט, זענען זיי שוין נישט געווען אזאנע חסידים.

די יונגעלייט ווי דער סדר איז מיט יונגע און היציגע זענען יא צוגעשטאנען צו דעם נייעם רבין, און מען אנגעהויבען ארויס צו טראסקען משפחות רעכטס און לינקס. מערערע משפחות מיט קינדער האט מען ארויסגעשטעלט פון שטעטעל בלויז ווייל

זיי זענען נישט חסידים, און ווייל זיי זעען נישט אין נייעם רבין קיין צדקות און גדלות.

נאכדעם האט מען איינגעפירט נייע תקנות פאר די איינואוינער צו פארשטארקען דאס חסידות. אויב א איינואוינער נעמט א איידעם פון א אנדערע ישיבה, טאר דאס פארפאלק נישט וואוינען אין שטעטעל. צוביסלעך האט מען פארלאנגט אז די חסידים מוזען אנטאן "שטיוועל" אזוי ווי דער רבי גייט, וואס דאס האט דער אלטער רבי קיינמאל נישט געוואלט. בילדער זענען געווארען ערלויבט. נאכמער, דאס חסידות ארבעט מיט אלע צייטונגען און בילדער מאגאזינען אז זיי זאלען לייגען

בילדער פון רבין, א.א.וו. )אגב, אין בעלזא איז מיט דעם די זעלבע. כמעט יעדע וואך איז דער בעלזער רב אויף אלעפלעצער וואס לייגען בילדער.(

שפעטער מיט די יארען האט דער רבי אינגאנצען משנה געווען דעם טיש שבת און אלע טישען איבערען יאר. ווייל צו פירען טיש ווי דער טאטע האט געפירט, מיט די הענט אויף די אויגען אגאנצען טיש, וועט קיינער נישט קומען. אבער אינגאצען טוישען איז דאך ווייטער נישט פאסיג, האט מען איינגעטיילט דעם טיש אויף צוויי. ערשטע העלפט ווי דער טאטע און די

צווייטע העלפט איז געווארען א נייער סארט טיש. מען זינגעט, מען טאנצט מען מאכט מיט די הענט. מען האקט די הענט ווייטער קומען קיין סקווער. וואס דער אלטער רבי וואלט זיכער נישט געטון. אויפן טיש, אלעס כדי די וועלט זאל

היינט, נישט נאר מען לאזט די בחורים קומען קיין וויליאמסבורג אויף שבת, נאר מען נעמט די בחורים און יונגעלייט צו די מאדערענסטע פלעצער אין אמעריקא כדי דער רבי זאל פארען מיטען גרעסטען טראסק און פאמפע. מען טראגט

אומעטים די פארנטשען און מען מאכט דעם אויבן אן אזוי הויך אז כאטש זאל אויס זען ווי דער רבי פליט אין הימעל, אלעסאז די וועלט זאל קומען צום היינטיגען רבין פונקט ווי צו זיין טאטען.

37

אבער איין גרויסע מעלה האט ער, אז מיט די דרויסנדע וועלט האט ער נישט געהאט קיינמאל א געפעכט. ער האט נישט וויי געטון קיינעם און קיינער איז נישט בהחלט קעגען אים. ארויף געקוקט איז ער טאקע נישט און די וועלט האלט אים פאר

א איש פשוט, אבער מען האט נישט אוף סקווערע רבין א שלעכט ווארט.

די מאדערענע וועלט איז יא געלונגען פאר סקווער זיי צו צוציען. זיי קומען כסדר אויף שבתים און מען שטעלט זיי צו מכל טוב וטוב, פון עסען ביז פלעצער אויך די פארענטשען, פון שלאפן ביז פירות און נאש אין זייערע געסט צימערען. נאר

קומען זאלען זיי. און דער רבי פארט היינט שוין אויך אויף שבתים אין די מאדערן ארטאדאקסישע געגענטער, אבער אלעס"זיי" צו מחזק זיין...

דער רבי הייסט אין די וועלט זייער א קלוגער, מענשטען קומען זיך דורך רעדען מיט אים אין אלע ענינים, אבערפארהייליגט איז ער נישט. עכ"פ נישט אין די חסידישע וועלט און אין די פרומע וועלט.

דער סך הכל פון די צוויי רביס פון בעלז און סקווער: משנה זיין כדי צו ציען די "גאנצע" וועלט ארבעט נישט. יא, ביידע רביסזענען שטארק ביי זיך אין הויף, אבער אויף די וועלטס ארענע, בהחלט נישט.

* די ליינער זאלען א טעות נישט האבען אז איך בין דא זיי צו בארעדען. בכלל נישט. איך מוז זיי נאר צוברענגען כדי אז מען זאל פארשטיין די די טיפקייט וויאזוי חסידות ווענד זיך אינעם רבין און ווי אזוי חסידים טוען רעאגירען ווען זייער רבי מוז אנקומען צו הילף פון אין דרויסען ווען דער רבי אליין איז ארומגענומען מיט שוואכקייטען. און ויאזוי דאס שפילט זיך אפ

היינט צו טאגס אין סאטמאר, ווי איר שפעטער ליינען.

אז דער רב צו דער רבי זענען נישט קיין שטארקע ביי זיך, מוזען זיי צוקומען צו לויב ווערטער פון די גאס. זיי "מוזען" זיךאייביג לאזען הערען פאר די גאס און זיך לאזען זען פאר די גאס, און די גאס איז פאר זיי גאר וויכטיג, ממש צום לעבען.

היינט צו טאג דורך די מאגאזינען און צייטונגען איז זייער גרינג אנצוקומען צו די גאס, און די סארט רביס האבען יעדע וואך בילדער און נייעסער פון זיך און זייערע חסידותער אין אלע מאגאזינען און צייטונגען. אז די חסידים "שפירען" אז דער רבי

דארף עס, ער ענדשויד עס, ער באקומט חיות דערפון, עס הייבט זיין זעל, דעמאלט וועלען אויף איינמאל אלע חסידים באקומען דעם געפיל. און צוביסלעך וועלען די חסידים אויך וועלען זען פון זיך ווי מער בילדער און ארטיקלען. זיי וועלען זיך

לאזען קאסטען געלט, זיי וועלען שווער ארבעטען אז דער רבי און זייער חסידות זאלען זיין "געקאווערט" וואך איין וואך אויס. און זיי אליין וועלען לויפען קויפען אלע צייטונגען און מאגאזינען ווי דער רבי איז שיין געדעקט. און דאס וועט הייבען

זייער מאראל זייער סיפוק און חיות. אלעס אלעס הייבט זיך אן צו דרייען ארום און ארום קינדישקייטען און ווי אזוי דער רביגייט ווערען געקאווערט די וואך אין די מאגאזין און אין די צייטונג.

אן די רביס ארבעטען זייער שיין מיט מיט די חסידים. דער רבי וואס זוכט די סארט אטענשאן וועט כסדר אויפקומען מיט נייע אויפטואונגען מיט נייע סארט קאנראווערסיעס, מיט אלע מיני ספלעשי מעשים ווייל דאס גייט אים ברענגען אז אלע

צייטונגען וועלען אים ווידער פראמינענט דעקען און אלע מאגאזינען וועלען זיי נאך לויפען עס צו וועלען דעקען און אזוי א ספלעש ארום דרייט זיך זייער שיין דער צויבער ראד. די נאנטע צום רבין ארבעטען כסדר אז דער רבי זאל מיט עפעס

אויפקומען און נאכדעם ארבעט דער רבי מיט אז די צייטונגען און מאגאזינען זאלען דאס אויפשפילען און אין די רגע וואס דאס געשעט גייען אלע חסידים ארום מיט א שמייכעל פון איין עק באק ביז צו די אנדערע. און פארן רבין ווערט

געשטארקט זיין אינערליכער זעל, וואס דאס טייטשען אפ די חסידים אלץ "חיות דקדושה". און דאס פארקויפט מען אין די חדרים און די ישיבות פון דעם באטרעפענדען רבין. און דער רבי הערט צוריק ווי שיין די בחורים מיט יונגלעך האבען דאס אפגעקויפט, ווערט זייער "חיות דקדושה" פיל מער פארשטארקט. און אוזי דרייט זיך א ראד פון שוואכקייטען וואס ווערט

געשטארקט נאר אויף גאר קורצע תקופות און מען דארף כסדר אויפקומען מיט נייע אופנים ווי אזוי צו האלטען דעם רבין   און די חסידים מיט א "חיות דקדושה".

קומט מיט א פרייז. ווייל אויב דער רבי ווערט גרויס אבער די אלע סארט וועגען - אזוי צו בויען דעם רבין און די חסידות - בלויז דורך קינדישע וועגען, דורך אטענשאן פון די גאס, דורך בילדער און ארטיקלען, ווערען זיי זייער שוואך און צובראכען

ווען זיי ווערען נאר דאס מינדעסטע קריטיקירט. אויב קומט נאר ארויס איין פאשקעוויל וועפט אין די רגע אויס די גאנצע א דרויסענדיגער "חיות דקדושה" פון רבין און פון אלע חסידים, וואס זיי האבען זיך ערווארבען אין לאנגע חדשים. אויב

מענטש רעדט אויפן רבין וועט ארויסקומען די טיפע שוואכקייטען אויף וואס דער רבי אין דאס חסידות איז געבויעט. זיי וועלען מוזען פארענטפערען יעדע קליינע משוגעת פון זייער רבין, און וויבאלד דאס איז נישט גרינג, וועט דאס געטוען

ווערען דורך סיי וואסערע וועג. אויב פעלט זיך אויס אראפצורייסען פריערדיגע, וועט זיין נאו פראבלעם. מען וועט אלעס אין דער וועלט טוען אז דער איצטיגער רבי זאל פארענפערט ווערען. מען וועט נוצען יעדע וועג, גואיש צו אידיש, נאריש און

קלוג, צו פארעטפערען און פארשטארקען דעם רבין וואס ווערט אוועקגעבלאזען פון די שוואכסטע סארט קריטיק. )וויילחסידים שטעלען זיך נישט אפ פאר גארנישט, ווי שוין פריער געשריבען.(

פון די אנדערע זייט איז דא רביס ווי למשל וויזניץ מאנסי, ראחמיסטריווקע, און נאך, וואס זיי זענען שטארק ארויף געקוקט בייי די גאס ווייל פאר לאנגע יארען האט די גאס געזען אין זיי שטארקע פרומקייטען, די גאס האט אין זיי געזען ערליכע

אידען, און זיי זענען געבויעט געווארען אן קיין שום פאמפע און פראפעגאנדע, )ווייל ווי געשריבען, די גאס האט נאך קיינער נישט געפאפט זייט די וועלט שטייט( זיי "מוזען" נישט אנקומען צו קיין שום בילדער און ארטיקלען, זיי זענען ממאס אין די

סארט זאכען, זיי וועלן זיך פאר א מיליאן דאללאר נישט לאזען אינטערוויאען פון א מאגאזין, זיי זענען נישט ספלעשי, נישט אנגעוויזען אין די גאס, נאר די גאס איז באמת אנגעוויזען אויף זיי. און, זייערע חסידים זענען באמת געבויעטע מענטשען

מיט א אמתע שטארקייט וואס איז נישט געבויעט אויף בילדער און מאגאזינען.

דערפאר, זענען די חסידים נישט שוואך ווען זיי ווערען קריטיקירט פון סיי וועמען. זיי זענען אזוי געבויעט און אזוי שטאלץמיט זייער רבין אז עס אינטרעסירט זיי גאר קנאפ וואס איינער האט צו זאגען אויף זיי צו אויף זייער רבין.

ווען וויזניצער צו ראכמיסטאיווקער רבי זאל אויך זיין אזוי שוואך ווי די אויבען דערמאנטע רביס, וואלטען וויזניצער און ראחמיסטריווקער חסידים אויך נאכגעלאפען די זעלבע קינדישקייטען ווי די צוויי אויבען דערמאנטע חסידותען. ווייל

חסידים באקומען און פארמאגען די זעלבע שטריכען, גוטע צו שלעכטע, נארישע און קלוגע, ווי דער רבי.

און מיט די בחינה וועט שפעטער זייער שיין פארענפערען ווערען די קשיות פאר וואס ר' אהרן מיט זיינע מענטעשן "מוזען"נוצען דעם גאנג מיט וואס זיי גייען )צו לויפען(.

נאך א וויכטיגע נקודה וואס איז וויכטיג ארויס צו געברענגט ווערען. מען זעט ביי די אלע שוואכקייטען-פולע רביס, אז מען מוז זיי רימען כסדר. ווי זיי גייען און ווי זיי שטייען רימט מען זיי אין א ארגאנעזירטען אופן.

מען זעט אין די חסידות "גליונות", ווי יעדער רב און רבי וואס קומט נאר באזוכען דעם רבין, רומט אויס דעם רבין בפניו אז עס איז ממש א גועל הנפש. דער רבי זיצט און הערט אויס ווי מען רומט אים איין מאל און נאך אמאל, און ער געט נאך צו,

38

ווי שווער עס איז אים אנגעקומען און ב"ה די זאך איז א דורך געפירט געווארען מיט מסירות נפש, און אזוי ווייטער אוןווייטער.

בי יעדען דינער, כינוס, און סיי וועלכע איווענט ווי אפילו א שבע ברכות, רופט מען א רעדנער א רב צו סתם א בעל דרשן, וואס רומט דעם רבין אריין און ארויס, פון אויבען ביז אונטען, אין פראנט פון די חסידים וואס כאפען קעלבערנע התפעלות ווי ווייט דער רב דער בעל דרשן ווייסט ווי גרויס דער רבי איז און ווי שווער דער רבי ארבעט און וויפיל קרעדיט עס קומט זיך

פארן רבין וואס גיט זיך אזוי איבער פאר זיינע חסידים.

און די חסידים ווילען אפילו נישט וויסען אז דאס איז אנגעגרייט געווארען שעהן פריער, און דער רעדנער איז געווארען אפיציעל געבעטען און מען האט דאס אלעס אויסבעט פון פריער אז דער רבי דארף חיזוק, און דער רבי איז צובראכען פון די צרות וואס די חסידים האבען ל"ע, און דער רבי וועט שעפען "חיות דקדושה" פון די אלע דרשות. און ווען דער רעדנער טוט זיין ארבעט בשלימות באקומט ער שיין באצאלט, אזוי אז ער אליין בעט זיך שוין נאך אמאל צו קומען מחזק זיין דעם

רבין און דאס חסידות.

ביי קיין איינע פון די "אמאליגע" רביס, האט מען אזאנס קיינמאל נישט געטוען. מען האט נישט גערימט קיין רבין, ווייל מען האט דאס נישט געדארפט, די חסידים האבען נישט געברויכט קיין פאלשע באצאלטע רימערייען ווייל עס איז א עקל און א

גרויל. און די חסידים מיטען רבין האבען אפילו נישט געברויכט קיין רימערייען ווייל זיי זענען געווען באמת שטארק.

אדרבה, קוקט איר, ליינער, אליין איבער די דרשות וואס "פרעמדע" בעלי דרשנים קומען רעדען ביי די סארט "שוואכקייטען-פולע" רביס און חסידותער. קוקט איבער די גליונות וואס באזוכער רעדען אלס צום רבין אליין און וויאוזי מען

רימט אים בפניו, און וויאזוי די רביס שעפען חיות דקדושה פון די געוואלדיגע באשטעלטע און באצאלטע דברי חיזוק.

משא"כ ביי די רביס וואס זענען באמת ארויף געקוקט אין די וועלט, רופט מען נישט קיין דברי חוזיק רעדנערס, זיי רימט מען נישט בפניהם. עס איז ביי זיי אפ געפרעגט און פארעקעלט און ממילא זענען די חסידים אויך פארעקעלט און

פארגרוילט פון די סארט חיות דקדושה בארימערייען. מען וועט טאקע נישט זען קיין גליונות אין וויזניץ, נישט אין ראחמיסטריווקע, און נישט ביי קיין איין באמת שטארקען רבין. זייערע חסידים דארפען דאס נישט און עס איז ביי זיי נישט

קיין חיזוק.

כאטש די רביס האבען אויך כסדר באזוכען פון רבנים און רביס ביי זיי און די רביס גייען צוריק באזוכען ווי עס פירט זיך, און ביי די באזוכען קומען פאר, נאך עניטיים אזעלכע אינטרעסאנטע שמועסען און שיחת קודש ווי ביי די שוואכקייטען-פולע רביס. אבער זייערע שמועסען גיט נישט קיין חיזוק פאר די חסידים, ווייל די חסידים זענען שטארק אנדעם. נאך מער, די

חסידים פון די ערליכע און שטארקע רביס זענען נאך פיל שטארקער אן די שטותים גליונות, ווי די חסידים פון דישוואכקייטען-פולע רביס, שוין נאך די גליונות.

כ"ו אב תשל"ט

די וועלט האט געטרויערט און באוויינט דעם רבין זי"ע. וכל בית ישראל יבכו את השריפה. אין אלע קרייזען און שיכטען פון כלל ישראל האט מען מספיד געווען דעם לעצטען רבשכבה"ג און די וועלט האט באוויינט דעם חלל וואס וועט מער נישט

אנגעפולט ווערען ביז משיח וועט קומען.

אין סאטמאר גופא האט מען נאך די שבעה בערך אויפגענומען דעם סיגעטער רב אלס דער מ"מ, וואס מען האט געהאפט אז ער וועט פירען סאטמאר קעגען משיח וואס דאן וועלען זיך די סאטמארער תלמידים און חסידים ווידער טרעפען מיטען

רבין ז"ל ווי עס איז דער ווילען פון יעדען תלמיד און חסיד.

דער ברך משה איז געווען באוויסט פאר א ענוותן און פאר א פשטן. ער האט איין רגע נישט געטראכט אז ער איז אזוי גרויס ווי דער רבי זיין פעטער, און אזוי האט געטראכט יעדער סאטמארער חסיד. א מ"מ איז נישט טייטש אז מען נעמט אויף

איינעם וואס איז אזוי גרויס ווי דער פריערדיגער ווייל דאס איז אלס געווען דער סדר הדורות אז די פריערדיגע זענען געווען גרעסער. אבער א מ"מ האט מען אלץ אויפגענומען ווייל מען דארף האבען א ראש, מען דארף האבען וועם ארויף צו

קוקען, און אין סאטמאר האט דאס אויך געמיינט אז מען דארף האבען א רבין ווער עס זאל פירען די טויזענטער קינדער דיתשב"ר בכל מקומות.

און ווייל דעם ברך משהס אבות זענען געווען רבנים וואס זענען אויך געווען חסידישע רביס האט ער זיך געפירט ווי זיינע אבות און געווען א אדמו"ר פאר די חסידים. דער ברך משה האט געפירט טיש אלע זיינע יארען, נישט קיין אימער וויפיל

מענטשען האבען זיך באטייליגט און וויפיל חסידים ער האט געהאט. ער האט געפירט טיש ווייל זיין טאטע האט געפירט,זיין פעטער האט געפירט ווייל זייער טאטע און זיידעס האבען געפירט טיש און געטיילט שריים.

ער האט זיך קיינמאל נישט אריינגעלייגט אין רבין ז"ל שיך און האט קיינמאל נישט פרובירט צו פארקויפען פאר קיין איין מענטש אז ער איז אזוי גרויס ווי דער פעטער, אפגערעדט אז ער איז גרעסער. ער האט נישט געהאט קיין שום פראבלעם

אז די חסידים זענען געבליבען פארהייליגט און מקושר צום אלטען רבין. ער האט נישט געזען א פראבלעם אז ביי די בחורים הערט מען אויס כסדר טעיפס פון רבין ז"ל. ער האט נישט געהאלטען אז עס פארמינערט עפעס פון אים אז מען

רעדט פון אלטען רבין.

זיינע חסידים אליין האבען אייביג גערעדט פון אלטען רבין און זיי האבען נישט געפילט אז עס פארמינטערט דעם ברך משה. מען האט קיינמאל נישט געהאט קיין ספק אז דאס וואס דער אלטער רבי זי”ע איז געווען וועט מער נישט זיין. דער

אלטער רבי זי”ע איז געבוירען געווארען ספעציעל פאר אונזער דור צו קענען אויף בויען אידישקייט אין אמעריקא און ער איז יאר צוריק. דעריבער איז נישט געווען א הו"א אז עס איז נאך דא150געווען א רבי וואס פאסט זיך באמת אין די צייטען פון

א סאטמארער רב אין דעם געשטעל.

און דער ברך משה האט דאס מערסטע און שענסטע גערעדט פון זיין פעטער. עס איז נישט געווען כמעט איין דרשה,שמועס, תורה, וואס ער האט נישט דערמאנט זיין הייליגען פעטער. צומאל מיט בכיות פון בענקשאפט.

און וויבאלד ער איז געווען א פשטן, א ערנסט פארצייטישער רב א גאון, וואס איז אים נישט אנגעגאנגען קיין שום פובליסעטי, קיין שום פראפעגאנדע, קיין שום רימערייען, און אים איז נישט אנגעגאנגען וויפיל מענטשען ער האט ביים

טיש, איז דער ציבור געווען אויך אזוי ערנסט.

עס האט נישט עקסיזטירט אזאנס אז מען זאל שמועסען פון א גרויסען עולם, אפ גערעדט אז עס האט נישט עקסיסטירט א מספר פון "שטריימלעך". קיינער האט קיינמאל נישט גערעדט פון די מספר פון מענטשן. און עס האט נישט קיינער

39

געזוכט און געדארפט אלע סארטען שטותים וואס זאל בויען דאס חסידות. סאטמאר זענען געווען דאס שטערקסטע וואסאיז נאר געווען.

ווען דער ברך משה איז געווען אין ארץ ישראל צו ביי די גרויסע חתונות האט מען הערשט דעמאלטס אנגעזען זיין פשטנות און ענוה. עס האט ממש נישט אינטערעסירט קיין שום כבוד וגדולה. עס האט אין ארץ ישראל געפירט טיש פאר

צענדליגער טויזענטער אידען מיטען גאנצן בי"ד און תו"א רבין ז"ל, די זעלבע ווי ער האט געפירט טיש די יו"ט סוכות ווען מענטשען. 13עס האט געגאסען א רעגען און עס איז נאר געווען

די הכתרה תש"מ ווען עס זענען זיך צוזאם געקומען די גרעסטע רבנים און גדולי ישראל וואס דער היימישער ציבור ביי האט דעמאלטס פארמאגט, איז ער געזעצען דערביי ווי נישט אים מיינט מען. עס האט אים נישט אינטרעסירט די כבוד וואס עס איז דעמאלטס צוגעטיילט געווארען לכבודו. )און אזא אויבען אן וועט מער נישט זיין ביז דער מלך המשיח וועט

אז אלע דרשנים אלע גדולי ישראל וואס קומען בב"א.( מען זאל אויסהערען די טעיפ פון די הכתרה ווי איר וועט הערען האבען גערעדט, האבען נישט גערעדט מיט חנופה ח"ו, צו רימערייען אויף זיין חשבון. און דער ברך משה אליין ביי זיין דרשה יענעם מוש"ק האט ער מיט בכיות באוויינט אז ליידער ווערט ער מ"מ ווייל דער פעטער איז נפטר געווארען. עס

האט קיינער אין די וועלט נישט געהאלטען אז ער האט דאס יא געוואלט, און ער זיך געפריידט צו ווערען מ"מ.

ער האט גארנישט אין די וועלט געברויכט פאר זיך. ער האט קיינמאל נישט געהאלטען אז עס זיין עולם, זיין ציבור אדער זיינע חסידים. עס איז באוויסט אז אין די יארען בערך תשנ"ה ווען ר"ה און יוה"ק איז געווען ממש א סכנה צו דאווענען אין

האט דער ברך משה געהאלטען אז דער ציבור גייט נישט דאווענען ערגעץ אנדערש ווייל דא האט געדאווענט דער ראדני, רבי זי"ע. קיינמאל האט אים נישט עולה על הדעת געווען אז דער ציבור קומט דא דאווענען ווייל ער איז דער רבי און דער

עולם קומט צו אים.

זיינע אלע דרשות אפילו ווען עס איז געווען ביי די הייסע מחלוקת ביי בני יואל האט ער באמת געהאלטען אז ער פירט זיך וויאזוי די רבנים האבען אין דערהיים זיך געפירט מיט די בעלי מחלוקת. ער האט געהאלטען אז זיי ווילען חרוב מאכען דעם רבינס מוסדות און ער טאר דאס נישט צו לאזען. אים האט נישט געארט קיין פאשקעווילען און קיין רעדערייען קעגען אים.

ווי שנעל ער איז געווארען כעסיג אויף איינעם אזוי שנעל האט ער זיך געלאזט איבערבעטען. ער איז געווען א נוח לכעותאון א נוח לרצות. ער האט נישט געקוקט אויף זיין כבוד.

ווען ער האט געזאגט די באקאנטע "שייגעץ ארויס" דרשה תש"ן, און יעדער האט געהאלטען אז עס איז נישט געווען האט אים געקענט זייער גרינג אנצינדען מיט דעם אז די בני יואל ווילען חרוב מאכען איז דאס געווען ווייל מען לכבודו,

אלעס אין קרית יואל, און ער האט דעמאלטס געזאגט ווערטער וואס ער וואלט נישט געזאגט ווען ער ווייסט אז זיי מיינען נאר אים אליין. זיינע פריוואטע שונאים און קעגנער האט ער זייער שנעל מוחל געווען און אפילו נישט געהאט א שווער

הארץ אויף זיי.

ער איז ביי זיך געווען קליין און נישטיג, כאטשיג אלע גדולי ישראל בימיו האבען פון אים גערעדט מיט א געוואלדיגעהערצה.

אבער זיין פשטנות און עניוות האט אים געקאסט א ביטערען פרייז. זיין זון האט אים, און זיך, צום ענדע באגראבען.המשך יבוא

מיר מוזען זיך צוריק קערען צו סוף זומער תשנ"ד און תשנ"ה. האבען שוין געשריבען פון תשנ"ו אבער מיר

סוף יאר תשנ"ד האט אויסגעבראכען די באקאנטע "קרית יואל סקול דיסטריקט פרשה". אנגעהויבען האט זיך עס ווען דער סופעראינטענדעט פון קרית יואל פובליק סקול דר בערנארדא האט געזאגט א סעיטמענט פארן דעילי ניוס אז ער ארבעט

שווער ארויסצונעמען ג-אט פון קרית יואל פובליק סקול. ער האט שפעטער געזאגט אז דער דעילי ניוס האט עסארויסגענומען פון קאנטעקסט און ער האט דאס נישט געמיינט צו זאגען.

פון דא און ווייטער האט אנגעהויבען צו פלאקערען א פייער וואס האט זיך נישט אזוי שנעל פארלאשען. קאשויער רב ז"ל איז ארויסגעקומען יענעם זומער מיט א בריוו וואס ער האט געשיקט קיין סקווער אז אזוי ווי ער הערט אז זיי ווילען אין זייער שטעטל אויך עפענען א סקול דיסטריקט, זאלען זיי וויסען אז די פירער פון דעם קרית יואל סקול זענען חוטאים ומחטיאים,

און זיי זאלען דאס נישט בשו"א נאך טוען.

ר' אהרן האט זיך אויפגעשטעלט דעם פרייטאג צו נאכטס דערויף, נאך מנחה )ווען מען קען נישט כאפען קיין טעיפס( און קאשויער ישיבה אז פון אטאקירט קאשויער רב, וועם ער האט אנגערופען "דער אלטער פון בעדפארד הילס", און געזאגט

זענען ארויסגעקומען די גרעסטע שקצים, און ממילא זאל ער אונז נישט אטאקירען. פון דא און ווייטער איז דער וויזניצער רבי, דער מאטעווידעער רב און דער קארלסבורגער רב ר' יחזקאל ראטה, אויך ארויסגעקומען קעגען דעם סקול

דיסטריקט. ר' אהרן האט געזאגט אויף ר' יחזקאל ראטה: "דער פון ב"פ וואס טרעפט היתרים אויף אלע איסורים פון דיתורה, דער טרעפט יעצט נישט קיין היתר.

תשנ"ה האט זיך געטון אויף טישען און בענק. ר' אהרן האט געהאלטען יענם יאר בערך א צען דרשות וואס יעדע איינע איז וויכטיג היינט איבערצוהערען. איין דרשה האט ער געזאגט אויפן וויזניצער רבין: "איך וויל זאגען פארן פראפעסינאלען

מוחה", איין מאל איז ער ארויסגעקומען מיט א באמבע וואס ער האט באקומען פון געהיימע קוועלער אז "ר' מאטעלע" האט א "גילוי עריות" פראגראם אין וויזניצער מוסדות. ר' אהרן האט דעמאלטס אזוי געשטורעמט, ווייל גילוי עריות האלט

ער נישט אויס...

די הויפט געשעעניש פון ווינטער תשנ"ה איז געווען די דרשה אויף קאשויער רב. ער האט גערעדט אזעלכע אבנארמאלע דיבורים אז מען קען עס היינט אפילו נישט אויסהערען. ער האט אנגעהויבען מיט די ווערטער: "איך האב היינט גערעדט

צום טאטן זאל זיין געזונט, און דער טאטע האט מיר געהייסן איך זאל נישט ענטפערן, ווייל עוד חזון למועד. אבער איך וועל יא ענטפערן, אשיבה חורפי דבר, איך וועל אים אריינגעבן אין זיבעטן ריפ אריין!" – "זיין מיינוג איז קיין מיינוג!" און האט

געענדיגט מיט דעם באקאנטען לאזונג: "און איך וועל אים זאגען עפרא לפומיה!"

דעם אנדערען טאג האט דער מאנטעווידעער רב געהאלטען א דרשה קעגען ר' אהרן, און ער האט מתיר געווען די מוסדות בני יואל. וויזשניצער רבי האט גערעדט עטליכע מאל קעגען ר' אהרן און קעגען דעם ברך משה, און שפעטער איז

פארגעקומען א גרויסער אסיפת הרבנים אין מאנסי וואו עס האט זיך באטייליגט דער וויזניצער רבי, מאנטעווידעער רב, ר' חיים פלאר, קאשויער רב, קארלסבורגער רב און הונדערטער אידען, און מען האט דארט גע'אסרט דעם סקול דיסטריקט און מוחה געווען אויף דעם כבוד הרבנים אדירי התורה וגדולי הדור, וואס ווערט מבוזה אויף א זעלטענעם פארנעם, בלויז

ווייל זיי זענען זיך מחולק מיט ר' אהרן און זיי האלטען אז דער סקול דיסטריקט איז אסור.

40

ער האט עטליכע מאל אויפגעטרעטען פאר די בחורים מיט דרשות קעגען וועם עס האט זיך נאר געלאזט, און זיי גוט אויפגעהעצט. די אלע דרשות אהין און צוריק האבען געמאכט ר' אהרןען א הערא ביי די בחורים. ער האט מיט די דרשות זיי געוויזען וואס מיינט א תקיף, אזא איינער וואס וועט זיך נישט לאזען שפייען אין די קאשע, ער וועט אלעמען דערלאנגען

רעכטס און לינקס, ער וועט שניידען אין די זיבעטע ריפ, אזא איינער וואס וועט נישט קארגען קיין ווערטער ווי זיין טאטע,נאר ער קען און ער וועט...

און נאטירליך זענען די בחורים געווארען גוט אנגעצויגען און אויפגעהיצט און דורך דעם האבן זיי זיך אויך אנגעהויבען צו צושטעלען צום "רב". ביז יענעם יאר, האט ער נאך געהייסען אין ישיבה "ר' אהרן" ביי רוב בחורים, אבער דעמאלטס האט

זיך עס געטוישט. די קנאקערס פון ישיבה זיינע באדיס, זענען געווארען די בעלי בתים אויף די בחורים און יעדער האט געמוזט אנהייבען רופן "דער רב". אויך האט ער באקומען א שטיקל הויז בחור. ביז יענעם יאר האט ער אליין געטראגען זיין גמרא צום פארלערנען אין זיין פארלערנען שטיבל, אבער איין טאג פאר ער איז אריין געקומען, קומט פאר אים א בחור און לייגט אראפ די גמרא אויפן טיש. ער האט שוין א הויז בחור. יענעם ווינטער האט א בחור אנגעהויבן שישקען איין צופרי ביי

די ברכות פון ר' אהרן. קיינער האט נישט געוואוסט וואס ער וויל. בקיצור, דער רב זאגט קודם ברכות און נאכדעם דער בעל תפלה. אזוי ווי ביי א רבי'ן. דאס איז קיינמאל נישט געווען אין ישיבה ביז תשנ"ה. און דאס איז אלעס געשען ווייל ער

איז געווארען א העלד ביי די בחורים. זייער ראש ישיבה פירט זיך אליין אויף ווי א בחור. ער דערלאנגט ווער עס וואגט זיךאים אנרירען, ער האט נישט מורא פאר קיינעם.

און די בחורים האבען זיך שיין אהער געשטעלט לכבודו פון זייער ראש ישיבה, מיט שטיקלעך פאר די אלע רבנים. פייער נישט דא אזא לעשער קיין מאנטעווידעע, פאוני קאלס קיין קאשוי; וויזניצער רבי האט יענע צייט געזאגט ברבים אז ער איז

תוספות וואס דער ברך משה האט צוגעברענגט ביי א דרשה, און ווען מען האט יא געטראפן דעם תוספות, האט מען מראה מקום וואו דער תוס' איז. מען האט אויפגעשטעלט א שבת פייפער אין געווארפען פאשקעווילען אין מאנסי מיט א

מאנסי וואס זאל פייפן ווען דער סאטמארע הדלקה"נ איז, און דער וויזניצער רבי האט זיך אין מיטען שמו"ע ביי מנחה געמוזט צושטאפען די אויערען. ביי איין דרשה האט ר' אהרן באזונגען וויזניצער רבין אז ער איז געווען ארויסגעווארפען פון

דעם אמרי חייםס הויז, און נאך פילע דרשוות אהין און צוריק.

דאס איז אלעס געווען ווינטער תשנ"ה. אבער זומער תשנ"ה איז געווען אזאנס און אזעלעכעס. עס איז געווען גאר א קאכעדיגער. און נישט פונעם וועטער רעדט מען דא... דער קארלסבורגער רב האט געמאכט א דינער לטובת זיין כולל אין

ב"פ, אין "ילד שעשועים" אין קרית יואל. און אזוי ווי אלע שונאים פון ר' אהרן און ברך משה האבען זיך זייער געפריידט אזדער קארלסבורגער רב שטעלט זיך ארויס לטובתם, איז געווען א גרויסער ווינט אין קרית יואל צו גיין צו דעם דינער.

קהל פון קרית יואל האט געשיקט א בריוו צו ר' יחזקאל איין טאג פארן דינער, אז היות ער צינדט אן א פייער פון מחלוקתזאל ער זיך נישט וואגן אריינצוקומען אין שטעטל.

יענעם טאג, איין טאג פארן דינער, האט ר' אהרן זיך אויף געשטעלט אין ישיבה און געהאלטן א קאכעדיגע דרשה. ער האט אנגעהויבן: "יעדער ווייסט, עס קומט אן אומגעוואונטשענער גאסט אין קרית יואל, מען האט אים געבעטן ער זאל נישט

קומען, אבער ער פייפט זיך אריין, אלזא איך פארשטיי די בחורים, עס טוט וויי פאר די בחורים אזא עזות, און אזא חוצפה,אבער איך וויל בעטן, ווער עס איז מיר א גוטער פריינט זאל נישט גיין אהין".

אזוי איז אלץ געווען זיין סטיל, קודם אויפצוקאכן די הארמאנען פון די בחורים אויפ'ן העכסטן לעוועל, אז דארט ליגט דיאייער, און נאכדעם צו ווארפן דעם לחש, אז ווער עס איז אים א גוטער פריינט זאל נישט גיין אהין...

עס איז אום נויטיג צו שרייבען ווי היציג א בחור קען ווערען ווען ער הערט אזעלכע ווערטער פון דעם רב און ראש ישיבה. נאך די דרשה זענען אלע בחורים "חסידים" ארומגעגאנגען: מיר זענען "חסידים" פון רב, נישט קיין "ידידים". דער רב האט

נאר געזאגט ווער ס'איז אים א גוטער פריינד זאל נישט גיין, מיר זענען נישט קיין גוטע פריינד.

און א טאג דערויף האבען אלע בחורים פארשטאנען וואס דער אמתר און הייליגער רצון פון רב איז. ביינאכט בערך אכט אזייגער זענען די בחורים אראפגעגאנגען פון די ישיבה אין די מאסען. הונדערטער בחורים האבען זיך געשטעלט אונטען

פון בארג פון ילד שעשועים אויף עיקערס רד און געטון דעם רצון פון רב. מען האט געטראסקעט שטיינער, געשריגען פוי!געהאלטען טאוולען וואס האבען געשריגען די ווערטער )אויף ענגליש(: "מייקל ראוט אוער ביגעסט ענעמי".

ר' יחזקאל ראטה אליין איז דארט אריינגעפארן באהאלטען אין א טראנק פון איינעמס סובארבען. ז.ל.וו. האט געכאפט א שטיין אין נאז, צענדליגער קאר פענצטער זענען אויסגעשאסען געווארען, טויזענטער דאלאר פיזישע שאדענס, און די

פאליציי האט ארעסטירט אפאר בחורים.

קיינער פון קהל, און אפגערעדט פון ר' אהרן אליין, האט דאס נישט אפגעשטעלט. און זיי האבען געוויסט בעסער פון אלע בחורים אז אויפן פלאץ פונקט ווי די בחורים שטייען אצינד ביינאכט ביי דעם פראטעסט לכבודו פון רב, איז דער דרייוועי פון די מקוה טהרה, און עס איז געווען פארפלייצט מיט בחורים, עס איז געווען ממש א שרעק. עס איז נישט פאראן קיין

ווערטער פאר אזא קהל און פאר אזא רב, נאר - "לאו לייפס"!

נאכמער און נאך ארגער. עס איז געגאנגען אזוי ווייט, אז דער מנהל פון ישיבה ר' י.ל. קאהן האט יענעם טאג געפרעגט די א.ג. אויפגעקלערטע בחורים פארוואס זיי גייען נישט אראפ. האט אים איין בחור געענטפערט: וואס הייסט? דער רב האט

דאך געזאגט מען זאל נישט גיין. האט ר' י.ל. אים געענטפערט: זיי מיר נישט קיין אויבער חכם!

)ווען מען טראכט היינט אריין פון יענע נאכט פארשטייט מען שוין זייער גוט ווי אזוי האט א יונגערער ברידער געקענטקומען פיר יאר שפעטער און ארויסריקען דריי פערטעל סאטמאר פון דעם "רב".(

אבער לאו לייף אהער און לאו לייף אהין, דער רב האט זיך געבויט ביי די בחורים. די היציקייט וואס ער האט אויפגעארבעט ביי די בחורים האבען אים געברענגט רעזולטאטען. און נישט נאר ביי די בחורים נאר ביי אלע פון זיין

טאטענס מענטשען און חסידים האט ער אנגעהויבען צו ווערען מער און מער ארויף געקוקט. מען האט אין אים געזען א תקיפות, א שטארקייט, גאטס, ער איז נישט א פשטן ווי זיין טאטע, ער וועט ארויף שארצען די ארבלעך טאמער וועט איםאיינער וואגען צו טשעפען, ער האט א מיליטער, ער האט א ארמיי און ער וועט זיך באנוצען מיט זיי סיי ווען נויטיג א.א.וו.

א יאר דערויף, זומער תשנ"ו איז פארגעקומען צוליב דעם קארלסבורגער רבס קומען קיין קרית יואל, די בלוטיגסטע געשיכטע פונעם סאטמרער אידענטום. איך ווייס נישט ווי אזוי צו שרייבען פונעם פארברענען דעם ילד שעשועים אין

מיטען די נאכט ווען עס האבען זיך דארט געפונען זעקס און דרייסיג מאמעס מיט זעקס און דרייסיג פיצעלע עופהלעך. אלעס ווייל ר' יחזקאל ראטה גייט מארגען, צו איבער מארגען, נאך אמאל מאכען דארט זיין דינער. עס איז נישט פארהאן

קיין ווערטער אויף יענע בלוטיגע נאכט.

41

מען ליינט דא כסדר אויף הייד פארק, אז די יעניגע, די בחורים וואס האבען דאס געטוען, זענען היינט דא, און יענער שרייט אז זיי זענען דארטען. עס איז אפילו נישט אינטרעסאנט ווער די בחורים זענען געווען און ווי זיי געהערען זיך אן היינט צו

טאגס. זיי זענען אומשולדיגע קרבנות פון זייערע אויף געהיצטע הארמאנען וואס זייער ראש ישיבה האט אין זיי יעריגער בחור קען נישט18 17אנגעצינדען. די צינדערס פון ילד שעשועים יענע נאכט זענען געווען "ראבאטן". א

באגרייפען וואס ער האט געטוען. אבער דער פופציג יעריגער ראש ישיבה, א טאטע פון קינדער, א זיידע פון אייניקלעך, א מאן צו א פרוי וואס האט געבוירען קינדער, ער האט וואלט דאך יא געדארפט באגרייפען. אבער וויבאלד ער איז אליין א

היציגער בחור, ער פירט זיך אויף ווי א בחור מיט אלעם, און הערשט איז ער א נארישער בחור, איז געשען וואס עס איזהמשך יבוא געשען.

באקומען אין אישי: נאך ת"ב תשנ"ד איז פארגעקומען די וואלען פארן "נייעם" סקול דיסטריקט. די איינוואינער האבען געקענט שטימען יא

אדער ניין.

א נאכט פאר די וואלן איז געווען א גרויסע גענעראל פארזאמלונג אין גרויסען ביהמ"ד אין ק"י, און דער ברך משה איז געקומען צופארן פון שעראן ספרינגס, צו בעטען דעם ציבור צו שטימען "יא". די צייט דעמאלטס איז געווען אין ספעציעל

ליכט פון די דרשות פון קאשויער רב, און וויזניצער רבי, און אלע אנדערע רבנים האוסרים.

ר' אהרן האט ביי די דרשה אראפגעריסען אלע רבנים האוסרים ווי עס ברויך צו זיין, און בתוך הדברים האט ער געזאגט: איבערבעטן דעם קאשויער רב. נו, איך בין גרייט אים מפייס צו זיין. אבער, ער זאל זאגען מענטשן זאגן אז איך דארף

איך האב מיך טועה געווען. א זאך וואס ער אליין האלט נישט ביים טוען. מודים דרבנן היינו שבחיהו. טעיתי,

דער ברך משה האט נישט גערעדט אויף קיין איין רב, און אפילו אויסגערימט קאשויער רב. בתוך הדברים האט דער ברך עס וועט שטימען פאר יא וועט משה געזאגט: בגזירת מרא דאתרא בין איך גוזר אז מען דארף שטימען פאר יא. און ווער

געבענטשט ווערן מיט ברוך אשר יקום את דברי התורה הזאת, און זייערע קינדער וועלען ח"ו נישט מוזען אנקומען צו דעםמוסד. און פון די פארקערטע וויל איך נישט זאגן.

ווער עס איז אינטרעסירט צו העלפן מיט אינפארמאציע וואס איז וויכטיג פאר דעם ארטיקל ווערט געבעטען צו שיקן צו farmaglich@gmail.comאונז אין אימעיל

און בעיקר זוכען מיר ווער עס האט אוועגלייגט אלטע דער בלאט אדער זכרונות פון הייד פארק וואס זיי פלעגען שרייבעןהיסטעריש-צעדרייטע שטיקלעך פון וואס שמואל ווידער וויל זיך נישט דערמאנען היינט צו טאגס.

יש"כ למפרע

יענע מלחמות מיט די אלע רבנים און רביס האט אויפגעבויעט ר' אהרן אלס א גרויסער הערא, אלס א "פייטער", און אויך דאס אז מען האט אזוי געהאקט אויף אים און אין די זעלבע צייט אויפן ברך משה, האט אים אויטאמאטיש געמאכט איינס

מיט זיין טאטען, וואס דאס האט אים געברענגט אז רוב חסידים פון טאטען זענען געווארען זיינע מענטשען. און דאס איזגעווען אויף יעדע פלאץ ווי סאטמאר האט נאר פארמאגט חסידים.

קעגען3900און דאס אז די "קרית יואל סקול דיסטריקט" איז דורך געגאנגען מיט אזא גרויסע צאל שטימען פון העכער , האט געגעבען פאר ר' אהרן א שטארקען שטאטוס נישט נאר אין סאטמאר, נאר אויך איבער די חסידישע וועלט אז390

דעם סאטמארער רבס עלסטער זון איז א ריז, ער איז עפעס.

און דאס האט אים אויך זייער גוט געהאלפען אז ער האט זיך אריין געשטיפט אומעטים. ער האט געוואלט איבעראל זיין און זיכער מאכען אז עס ריקט זיך נישט אריין קיינער, נאר ער. אבער דער ציבור האט נישט געקענט זען וואס טוט זיך אונטער

די קוליסען, דער ציבור האט נישט געקענט וויסען אז די אלע שליחותער איז געווען ווייל ער האט נישט צוגעלאזט אז א אנדערער זאל פארען, נאר ער. דער ציבור האט נישט געקענט מיט האלטען ווי ער האלט אין איין פארלאנגען "הב הב און הב". דערפאר האט אויסגעזען נאטירליך אז ער איז עס. ער גייט זיין דער צוקונפטיגער רבי. יא, זיין טאטע וויל נאר אים און

ווידער אים.

תשנ"ו האט ר' לייבוש לעפקאוויטש געוואלט עפענען נאך א ישיבה גדולה אין וויליאמסבורג, ווייל יענע צייט האט געבלאזן ווינטען פון קאמפעטישאן אין די קלענערע ישיבות אין די סאטמארע ישיבה קטנות און אז וועט זיין א קאמפעטישען, וועט

ממילא זיין גוט פאר אלע ביידע.

דער ברך משה האט זייער געהאלטן דערפון, עד כדי כך אז עס איז געווען א מיטינג ביים ברך משה אין קרית יואל סוף זוממער תשנ"ה אויס צו ארבעטען די פונקטליכע פלענער ווי אזוי דאס וועט צוגיין. למעשה האט ר' אהרן אינטער

געשטעלט פיסלעך פון אלע זייטען. ער האט זיך אנגרופען איינמאל אז אין קרית יואל, ווי קען מען שוין טרעפן א בחור 'סטע סטריט. אבער עס האט אלע42ערגסטענספאל אין טאון. אבער אין שטאט ווי וועט מען טרעפען בחורים - אין

'סטע42באטייליגטע ביי די מיטינג גאר גוט געוויסט ווי שטארק עס גייט אן ר' אהרן אז מען וועט טרעפען בחורים אויף סטריט, און עס האט יעדער פארשטאנען אז ר' אהרן שפירט אז ער קען מיט א ישיבה אין וו"ב עפעס פארלירן. ווי נישט ווי איז זיין ברודער ר' זלמן לייב געמאלטס געווען ראש ישיבה אין די צעירים און ער האט פארשטאנען אז דער ברודער וועט

"עפעס" ווערען אין א וויליאמסבורגער ישיבה גדולה, און ער האטט זייער גוט געוויסט אז ר' לייבוש האלט פון ר' זלמן לייבן מער ווי פון אים, און ער וועט אים דארט אריין שטעלען. און נאכען עפענען א ישיבה וואלט ער זיך נישט געקענט שלאגען

נישט אויף צו נעמען ר' זלמן לייבן, ווייל איינס, פון ר' לייבוש האט ר' אהרן געהאט דאס ניין יעריגע, און צוויי, ער האט נאך דאן נישט געקענט זיך אפען קריגען. עס איז נאך געווען צו פרי פאר די סארט אומדערהערטע מחלוקת. עס האט נאך דאן

געלעבט ר' לייבוש, ר' סענדער און ר' יודל ראזענבערג, און פון זיי האט ר' אהרן זייער מורא געהאט. דעריבער האט ערגעמוזט אפשטעלען די פלענער פון א ישיבה אין די שטאט, איידער עס גייט ארויס מכח אל הפועל.

זיין ברודער ר' ליפא, מיט וועם ער האט דאס בעסטע געלעבט )ביז ער האט איינגעזען פסח תשנ"ט אז ר' אהרן פירט אן א פוטש אויפן טאטען, ווי שוין געשריבן( האט אים געפרעגט, וואס פארפירסטו אזוי, דו וועסט דאך זיין ראש ישיבה אויף

ביידע? האט ער אים גענפערט: איך דארף נישט קיין ישיבה אין וו"ב, נישט אין מאנסי און נישט אין מאנטריאל, נאר אין מאנסי קען איך מיך נישט שלאגן ווייל ער איז מיין שוואגער, און אין מאנטריאל האב איך נישט קיין ברירה ווייל ר' משה

מנחם שטעלט זיך צו צום טאטן, אבער יבא יומו ווען מען וועט עס דארט אויך אפשטעלן.

למעשה האט ר' אהרן שוין געהאט גענוג כוחות דאס אפשצושטעלען און משה דער גבאי איז געווען אויף זיין זייט,דעריבער איז – ליידער – א נייע ישיבה גדולה אין וו"ב נישט צושטאנד געקומען.

42

ר' אהרן האט אלץ געהאט א חלום אז ער וועט האבען "די גרעסטע" ישיבה אויף דער וועלט. ער האט אמאל ברבים געזאגט אז אין יאר תש"ס וועט ער האבען "טויזענט" בחורים אין די ישיבה. ער האט אמאל געזאגט פאר ר' לייבוש

לעפקאוויטש ע"ה "איך" וועל האבען א ישיבה פן צוויי טויזענט בחורים, נאך גרעסער פון לעיקוואד.

נאכען ליינען די שורות, בלייבט נאר איבער איין ווארט צו שרייבען: ל"ע.

*תשנ"ו אנפאנג זומער האט דער ברך משה מיטגעמאכט א אפעראציע אויף די נירען ווייל מען האט געטראפען יענע מעשה אין א ניר. עס איז געווען א ערנסטע אפעראציע און עס האט גענומען צייט ביז דער ברך משה האט זיך ערהאלט.

שוואכער איז ער געווארען, אבער ער האט געקענט אנגיין מיט זיין סדר היום מער ווייניגער, עכ"פ וואס דער ציבור האטגעזען.

און אז דער רבי איז שוואך האט זיך דער זון זיינער געשטארקט. ער האט נאר געוואלט דער טאטע זאל רוען און ער וועט שוין פירען. ער האט שוין פון חצי אב געארבעט אז דער טאטע "מוז" נישט דאווענען פארן עמוד די הייליגע טעג. ער האט זייער זייער זייער און נאכאמאל זייער אבאכט געגעבען אויפן טאטענס געזונט. ער האט געציטערט אז חלילה דער טאטע זאל זיך אנשטרענגען. ר' אהרן האט נישט פארלאנגט אז ער זאל דאווענען און בלאזען שופר אנשטאט דעם טאטען, נאר

ער האט געוויסט אז אויב נישט דער טאטע, וועט עס זיכער זיין ער.

די הייליגע טעג תשנ"ז האט דער ברך משה יא געדאווענט, געזאגט די דרשות און געבלאזען שופר און געזעגענט דעםציבור ווי אלע יארען.

אבער שמיני עצרת איז עפעס פארגעקומען וואס א גרויסער טייל פונעם ציבור האט דעמאלטס נישט געוויסט. אגעשעעניש וואס ווייזט אויף א כאראקטאר וואס באשטייט בלויז פון "איך", "זיך" און "מיך".

א שטיקל הקדמה. ווי עס ווייסט יעדער אז דער שענסטער יו"ט אין סאטמאר זענען די צווייטע טעג סוכות. די הקפות ביי די רביס לבית סיגעט זענען געווען באוויסט. דאס איז געווען נאך פון הייליגען ישמח משה וואס האט געטאנצט לאנגע שעהן מיט די תורה. דער יט"ל, דער קדושת יו"ט, דער עצי חיים האבען זיך ווייטער געפירט און געטאנצען לאנגע הקפות מיט א

געוואלדיגער דערהויבנקייט.

כאטש אלע חסידישע רביס האבען געפראוועט הקפות, דאך איז באוויסט געווען אז סיגעט זענען די הקפות געווען פילמער ווי אין אנדערע הויפן.

אבער די הקפות וואס דער רבי ז"ל האט אראפגעלייגט איז געווען א חידוש נאך אין דער אלטער היים. אין גאנץ אונגארען האט מען גערעדט פון סאטמאר רבס הקפות. אויך איז באקאנט די הקפות וואס דער רבי זי”ע האט אראפגעלייגט אין

לאגער אין די נאצישע הענט, אין בערגען בעלזען, וואס איז דורך געפירט געווארען מיט מסירת נפש והגוף ממש. אן קיין עסן אן קיין שום מענטשליכע באדינונגען, אן קיין חסידים, נאר ר' יאסל, און דער רבי זי”ע האט געטאנצען שעות מיט א

ס"ת און אפילו די פרייע אידען האבען געמוזט בע"כ מודה זיין אז דער רבי זי”ע איז א מלאך אלקים.

און שפעטער ווען דער רבי זי”ע האט שוין געפראוועט די הייליגע הקפות דא אין אמעריקע, זענען זיי געווען בפי כל הבריות. יעדער איד האט אלץ צו דערציילען ווען ער איז אמאל געווען ביים סאטמארער רבס הקפות און יענער געדענקט נאך דעם

ניגון און יענער ניגון. עס האט יעדער געוויסט אז די עבודה פון רבין ביי די הקפות זעט מען נישט אין ערגעץ.

ווען דער רבי זי”ע איז נפטר געווארען האט דער ברך משה אויך געפראוועט געהויבענע הקפות. וויפיל ער האט באהאלטען פון זיך אגאנץ יאר, האט ער עטוואס ארויסגעגעבען ביי די הקפות. עס איז געווען ביים ציבור איינגעבאקען אז יעדער קומט

צו די הקפות און מען טאנצט לאנגע שעהן מיט די תורה כמנהג אבותינו ורבותינו הק'.

און אזויווי זיין זון ר' אהרן איז דאך קיינמאל נישט ערענסט, אלץ מיט א קינדישקייט און מיט בעיבישקייט, האט ער אלץ ארויף געקוקט ווען ער וועט שוין טאנצן די הקפות. ער האט זיך אלץ פארגעשטעלט אז ער וועט טאנצען גאר אנדערש ווי

זיין טאטע, וואס האט געטאנצט מיט א פשטות, נישט געמאכט קייו תנועות, נישט געזיכט אז דער ציבור זאל קוקען ספעציעל אויף אים, ער האט געהאלטען אז דער ציבור טאנצט ווייל אין דעם ביהמ"ד האט געטאנצט דער רבי ז"ל, ער

האט נישטאמאל אין אכט גענומען אז טויזנטער אידען טאנצען אין א געוואלדיגען געדרענג ווייל מען וויל זען "זיינע"נענועים ביי די זעקסטע הקפה.

אבער אונזער ר' אהרן האט זיך אלץ גאר אנדערש פארגעשטעלט וויאזוי זיינע הקפות גייען אהערגעשטעלט ווערען. ביי אים וועט דער עולם טאנצן אויף די פארענטשען און ער וועט טאנצען אין דערמיט אליין. ער וועט מאכען האווייעס מיט די הענט און האקען פאני מיט די פיס; צומאל וועט ער דשאמפען און צו מאל לויפן, צו מאל זיך אפשטעלען און זיך שאקלען אהין און אהער, און צומאל אריין טאנצען אין ציבור מיט פארמאכטע אויגען פון גרויס דביקות; די בחורים וועלען מאכען

ליפט מיט די היטען און ער וועט זאגען תורה וואס ר' עזריאל וועט איבערזאגען הויך פארן מיליאן-קעפעיקען ציבור, און נאךפילע נישט ערנסטע און קליין-קעפיקע קינדישע פאנטאזיעס.

)איר ווילט א משל וואס ר' אהרן האט זיך אלץ פארגעשטעלט אויף זיינע הקפות? קוקט די "קליפ" פון זיין מצוה טאנץ ביי זיין אייניקעלס חתונה וואס איז פארגעקומען פ' בהעלותך תשס"ט. ער איז נישט קיין פלעינער מענטש ווי זיין טאטע וואס

האט נאר געטאנצט מצוה טאנץ זיך אנכאפענדיג מיט זיינע קינדער, און פלעין געטאנצט ארויף און אראפ. ניין, נישט אונזער ר' אהרן. ר' אהרן דינן איז דאך ספלעשי, ער וועט טאנצען אזוי, אז זיינע חסידים וועלען נאך די חתונה שרייבען אין הייד פארק און אין בלאט, אז מענטשען גיבען איבער אז זיי האבען געהערט ווי ר' יקותיאל הערש ווערצבערגער וועלעכער

איז נאך געפארען צום רבין אין דער אלטער היים, האט געזאגט פאר זיין זון יודל גלייך נאך די מצוה טאנץ, אז אזעלעכע געהויבענע טענץ, האט ער נאך נישט געזען זייט "דער בעל דברי יואל" האט חתונה געמאכט זיין טאכטער פאר זיבעציג

יאר צוריק! אקס!

אבער ביטע פרעגט אייך נאך ווי איר קענט זען די קליפ. איר וועט נישט גלייבען וואס איר פארפאסט. ער טאנצט קודם מיט א גארטל, אליינס, אנגעטאן מיט א ווייסע בעקישע. ער טאנצט מיט פארמאכטע אויגען ארויף און אראפ, בוקע רקיעים, מוציא אסירים ופודה ענוים. דער עולם גולמט אבער, האט דער רבי באשלאסען אפצולאזען די גארטל און טאנצען אליין לפני הכלה. איצט איז שוין דער רבי אינגאנצען נישט דאהי. ער פלאמט ממש, ער טוט זיך אויס ספאנטאניש די ברילען,

און "לויפט" אהער און אהין. אבער דער עולם גולמט נאך אלץ. שטעלט זיך דער רבי אפ און מאכט מיט די הענט ווי ער בעט זיך, ער שטייט אויף איין פלאץ און דרייט זיך מיט פארגלייזטע אויגען, און די הענט אין די הייך. און ווידער ספאנטאניש

הייבט דער רבי אן צו לויפן אבער יעצט איז צוגעקומען א נייער חידוש: דער רבי האקט זייער פאני מיט די פיס. אזוי לויפט מינוט. ווען דער רבי איז שוין אויסגעלאפען פון אלע סארט געטענץ, איז שוין געווען6ער און האקט מיט די פיס פאר נאך

43

אריבער א דריי פערטעל שעה. און ענדליך האט ער געלאזט זיין אייניקעל די כלה במנוחה און איר געלאזט וויסען אז זי איזנאר דא ווייל ער האט געדארפט שפילן א זעלטענער סארט רבי.

דא ציטיר איך אייך די ווערטער וואס ר' אהרןס חסיד האט געשריבען אין הייד פארק נאך די חתונה: "איך האב היינט א.ד.ג. און אויך געהערט אז ביים טאנצן די מצוה טאנץ האט דער רבי געטאנצט אנדערש, ער האט געמאכט הוי-ה אדנ-י

אז די ריקודין און התלהבות איז עפעס געווען נורא נוראות. קען מיר עמיצער מסביר זיין וויאזוי דער רבי האט געטאנצטאנדערש ווי ביז היינט?"

דא האט איר נאך א ציטאט פון א אנדערען בלאט און הייד פארק שרייבער: "ס'איז נאכנישט באשאפען געווארען די מענטש וואס זאל קענען אראפברענגען אויף פאפיר געפילען וואס איז געווען בשעת די מצוה טאנץ. קודם די גראמער ר'

דוד עסטרייכער האט אראפגעלייגט א געוואלדיגע ארבער, ספעציעל מיט דעם "מי שענה" וואס האט געריסען מרדכי שטיקער, די רבי האט געוויינט בכיות נוראות, )אויף א פאפיר קען מען נישט דרוקען דעם ב'כככככ'יות( וואס האט מיטגעשלעפט דעם גאנצען ציבור און א ערענסטען און וויינעדיגע שטימונג. נאכ'ן אויסרופען דעם רבי'ן איז די רבי

ציבור האט געזינגען א ווארעמע ניגון )איך געדענק נישט וועלכע, דוכט זיך מיר געבליבען זיצעו אויף זיין פלאץ ווי לאנג די אז ס'איז א בעלזא ניגון(. איך ווייס ניטאמאל וויאזוי איך זאל שרייבען ווייטער.... ס'איז שוין דורך א גאנצע טאג און ס'גייט

האנט כאפט ער אן די די רעכטע מיר נישט ארויס פון קאפ.... רבינו שליט"א האט געטאנצט... אהין און צוריק... מיט גארטעל, און די לינקע האנט לייגט ער אריין און זיין גארטעל... ווען אינמיטען שטעלט ער זיך אפ כדרכו... אבער דא איז

געווען עפעס שלא כדרכו... איך ווייס נישט וויאזוי עס צו שרייבען... אפשר מיט א קליפ וועט מען עס אביסעל קענען זעהן..... דאס טאנצען איז געווען א געמיש פון א שלהבת אש קודש! התרוממת דקדושה! בכיות עצימות! רגשי שמחה! נאך

בערך א האלבע שעה טאנצען לפני הכלה האט די רבי גענומען דעם חתן, דערנאך אויך דעם מחותן אבי הכלה שליט"א,דערנאך איז אריין און די רינג די מחותן אבי החתן און די זיידעס וקרובי המשפחה".

דא האט איר נאך א ציטאט פון דער בלאט און הייד פארק שרייבער: "כ'בין נאך צו איבערגענומען פון די אויסטערליש דערהויבענע מצוה טאנץ וואס סאטמארע חסידים האבן יעצט מיטגעהאלטן. סאטמאר האט נאך אזוינס נישט געזען!

גענוג צו קוואטן צוויי עלטערע אידן וואס זענען געשטאנען לעבן מיר און ביידע האבן געזאגט די זעלבע זאך ספאנטעניעסלינאך די מצוה טאנץ "א מעין פון די הקפות ביים רבין זי"ע!!!"

אויף די קומענדיגע חתונה איז זייער מעגליך אז ער גייט אויפקומען מיט א נייע סארט שפיל. ער גייט טאנצען בלויז איין מינוט, און גלייך אליין אויסשרייען הויך: ביטול תורה. איך וויל די בחורים זאלען קענען לערנען מארגען געהעריג די סדרים.

און ווידער וועלען זיינע חסידים נאך די חתונה שרייבען אין הייד פארק און אין בלאט ווי מענטשען גיבען איבער אז זיי האבען אליין געהערט ווי ליטווישע אידען האבען געזאגט איינער פארן אנדערען אז אזא סארט ציטער פאר ביטול תורה האבען זיי שוין נישט געזען זייט רבי משה פיינשטיין ז"ל האט אזוי געטאנצט מיט זיין טאכטער פאר זיבעציג יאר צוריק!

אקסן!

דאס איז בערך וואס אונזער ספלעשי ר' אהרן האט געוואלט טאן אין סאטמאר ביי די הקפות.(

און אזויווי ער האט דאך קיינמאל נישט קיין געדולד, ער וויל אלעס שוין באקומען, האט ער נאר ארויסגעקוקט ווען ער וועט שוין טאנצען די הקפות אין ראדני סטריט. און, יעצט אז עס האט זיך אונטערגערוקט אז דעם טאטען האט מען אפערירט,

און ער איז נאך שוואך, און ער איז דאך שוין נישט קיין אינגערמאן, קען געלונגען אז דער טאטע וועט אפמאכען אז ער האט נישט קיין כח ארום צו לויפען טאנצען די הקפות )און טאנצען אויף די בימה ווי דער רבי ז"ל האט ער נישט געהאלטען דערביי( איז זייער מעגליך אז דער חלום האלט ביים ווערען א ווירקליכקייט. און ער איז אויפגעקומען מיט א געניאלען

פלאן.

יעדעס יאר שמיני עצרת און שמח"ת , אפילו ער איז שוין געווען רב אין ק"י, פלעגט ר' אהרן פראווען די הקפות איןסיגעטער ביהמ"ד און נאך זיינע הקפות פלעגט ער אריבערקומען אין גרויסען ביהמ"ד טאנצען ביי זיין טאטען.

יענע יאר, תשנ"ז, שמיני עצרת ביינאכט האט ער געדאווענט מעריב אין סיגעט ווי אלע יארען. נאך מעריב אן קיינעם זאגען א ווארט, קלאפט ער אויס אין שול האלב שמייכלדיג: איךגעב איבער די הקפות פאר מיין זון ר' מענדעל! שאקס, א

באמבע! קיינער האט אבער נאכנישט קיין אנונג וואס ער וויל באמת.

און ער טוט זיך אן זיין רעזשוואלקע און לויפט קיין ראדני. ר' אהרן קומט אן אין גרויסען ביהמ"ד. ער איז נישט געקומען צו גיין. ער איז געקומען צו לויפען זייער עקסיידעט און

היסטעריש. ער קומט אן אין ביהמ"ד און גייט גלייך אריין אין "געיט" ווי דער רבי האט זיך אראפגעזעצט נאך מעריב בעפאר אתה הראית, און זאגט פארען רבין מיט גרויס שמחה: גוט יו"ט. איך האב יעצט איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין

מענדלען, ער זאל פון היינט און ווייטער טאנצען די הקפות.

און דער טאטע איז שטיל. דער רבי מאכט זיך פשוט נישט וויסענדיג. האט ער איבער געזאגט נאכאמאל: איך האב יעצט איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין מענדלען, ער זאל פון היינט און ווייטער טאנצען די הקפות. און נאכאמאל: איך האב

יעצט איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין מענדלען, ער זאל פון היינט און ווייטער טאנצען די הקפות. אבער דער רבי איז ווי געלעמט. דער טאטע קוקט אים אן מיט א פאר אויגען אבער רעדט נישט ארויס קיין ווארט. צו דער רבי האט געכאפט וואס דער "בנו בכורו" האט דא געוואלט, קען מען זיך טענהן. אבער דאס איז נישט קיין ספק אז דער "בנו בכורו" האט

זיכער געכאפט. און נישט נאר ער האט געכאפט, נאר אלע וואס האבען אים געקענט האבען געכאפט וואס דא איזפארגעקומען.

די נעקסטע מאל וואס ער געפראוועט די הקפות אין סיגעטער ביהמ"ד איז געווען אונטער פארמאכטע טירען אז קיינער זאל נישט ארייקומען ח"ו, נאר זיך גיין שלאגען אין גרויסען סאטמארען ביהמ"ד און ארויסטראגען זיין ברודער און ווען דער

ביהמ"ד וועט שוין זיין טאטאל אפגערייניגט פון די "שונאים" זאל מען אים רופען צו פראווען די ריכטיגע שמחת התורה. דאס איז פארגעקומען אכט יאר שפעטער, תשס"ה. יענע יאר האט ר' אהרן געהאט אויפגעבויעט דעם גרעסטען טענט

אויף די וועלט אין וויליאמסבורג צו טאנצען הקפות און ווייזען פאר ווער עס וויל נאר זען אז ער האט א גרעסערען עולם און ער וועט ווייזען וואס מיינט טאנצען, אבער דערווייל האט ער געפראוועט די הקפות בסוד אין סיגעטער ביהמ"ד מיט

פארשלאסענע טירען.

מיר וועלען זיך צוריק קערען מיט א אריכות צו יענע בלוטיגען יו"ט ביינאכט, ווען מיר וועלן אי"ה האלטען דארטען.

*יענעם ווינטער האט ר' אהרן אריינגעלייגט זיין עלטסטן זין ר' מענדעל אלס רב אין אנטווערפען. אבער דאס איז אויך נישטצוגעגאנגען אזוי פשוט. די פאלגענדע האב איך באקומען פון א נאנטען מענטש בבית הברך משה.

44

ווען דער באניער רב ז"ל פון אנטווערפען איז נפטר געווארען )איך מיין תשנ"ה( איז געווארען א גרויסער חלל אין די סאטמארער קהילה ווי ער האט געדינט אלס רב. ער איז געווען א גרויסער צדיק, א חכם און ת"ח עצום, האט די דארטיגע

קהילה געבעטען דעם ברך משה ז"ל אז ער זאל שיקען זיין אייניקעל ר' העניך אשכנזי קיין אנטווערפען, וויבאלד ער איזגעווען ר' אהרןס עלטסטער איידעם און ר' מענדעל האט שוין געהאט א רבנות פאסטען אין סיגעטער ביהמ"ד אין וו"ב.

ווען ר' מענדלס פרוי האט דאס געהערט איז זי אריבערגעגאנגען צי ר' ליפא, דער זענטער רב אין שטוב, אין געזאגט אז איר מאן מענדי וויל פארען ווערען רב אין אנטווערפען, אבער נאר אויף צוויי יאהר. האט ער איר געפרעגט, וואס עפעס

נאר אויף צוויי יאהר, מה נפשך אדער יא אדער ניין ? האט זי גענטפערט, דו מיזט פארשטיין אז זיידי )דער ברך משה( איז שוין אלט, און נאך זיינע הונדער און צוואנציג וועט דאך מיין שווער )ר' אהרן( אלעס איבערנעמען, קומט אויס אז מענדי

וועט האבען קרית יואל, און וויבאלד ער דארף האבען אביסעל עקספריענס אין רבנות וויל ער פארען אויף צוויי יאר.

די וועלט זאגט א ווערטעל: קינדער שפייען וואס די עלטערן קייען.

ר' אהרןס באזוך ביי הרה"ק ר' יאנקעלע פון פשעווארסק וועט נאכקומען אי"ה

ר' מענדעל איז געווארען רב אין אנטווערפען תשנ"ז און ר' אהרן איז אהינגעפארען פראווען א גרויסען שבת התוועדות מיט , איז נישט53א הכתרה אינאיינעם. אינטרעסאנט איז אז ר' מענדלס שווער, ר' בעריש מייזליש דער רב פון סאטמאר

אהינגעפארען. לכאורה איז דאך זייער א ווינדער פארוואס איז ער נישט אהינגעפארען ווען זייין איידעם באקומט אזא חשובע פאזיציע, אזא רבנות פאסטען האט נאך נישט באקומען קיינער פון רבינס אייניקלעך? דער תירוץ איז, אז ר' אהרן האט פארארבעט אז ער זאל נישט קומען און חלילה אוועקנעמען א טראפ אטענשאן, ח"ו. ר' אהרן האט בטבע נישט ליב

ווען נאך איינער באקומט כבוד איבערהויפט אויב וועט עס ח"ו קומען אויף זיין חשבון.

פרייטאג איז ר' אהרן באזוכען ביי הרה"ק ר' יאנקעלע פון פשעווארסק. דאס איז קלאר געווען ביי ר' אהרן אז ער איז א גרעסערער רבי ווי ר' יאנקעלע. ר' אהרן האט שוין דעמאלטס געהאט אין זיין ישיבה זיבן הונדערט בחורים, און ר' יאנקעלע

נישט. ר' אהרן איז געקומען צו פארן קיין בעלגיע מיט עטליכע הונדערט געסט, ר' יאנקעלע איז קיינמאל נישט געפארען אויף קיין נסיעה מיט אזויפיל מענטשען. ר' אהרן האט געקענט רעדען אויף יעדען צדיק וגאון, ר' יאנקעלע נישט. ר' אהרן

איז געווען מעכטיג און ר' יאנקעלע נישט.

אבער איידערען שרייבען דעם באזוך וועל איך זיך מוזען אוועק קערען פון די נושא און מאכען א שטיקל הקדמה וואס וועט פארשטיין געבען בעסער וואס איז געזען ביי דעם באזוך און פאר וואס דער באזוך האט אויסגעזען וויאזוי עס האט

אויסגעזען.

ר' אהרן איז פון תשנ"ז אן, געווען אין פאקט דער גרעסטער רבי אין די וועלט. ער האט זיך געהאלטען שוין רבי אין סאטמאר, און שטילערהייט האט שוין געברענט א פייער צווישען אים און משה. דער "שבת אחים" האט שוין געארבעט אז

ר' אהרן זאל אומעטים פארען און זיי האבען נאר געארבעט אים אויף צו בויען. דער היינטיגער סאטמארער רבי שליט"א איז שוין געווען רב אין ירושלים אבער בני ברק האט שוין דעמאלטס געארבעט מיט ר' אהרן און זיינע מענטשען ווי מער

שטיקלעך אונטערצולייגען אז ער זאל נישט מצליח זיין.

יעדע פלאץ ווי ר' אהרן איז אין יענע יארען געפארען אויף מכלומערשטע שליחותער, און דער רב אויף יענעם פלאץ האט אים, ווי עס פאסט, אוועקגעגעבען אלע כיבודים, האט ר' אהרן קיינמאל נישט אפילו זיך געמאכט ווי ער וויל עס נישט. ער האט קיינמאל נישט צוריק געגעבען אפילו נאר א קליינע כיבוד. ווען ער איז געווען אין ירושלים תשנ"ט ביי די בר מצוה פון

היינטיגען סאטמארער רבי שליט"אס זון, האט אים דער דעמאלטסדיגער סאטמאר-ירושלימער רב מכבד געווען מיט אלע כיבודים. עס איז נישט געווען איין כיבוד וואס ער האט זיך אפילו געמאכט אז ער וויל אז דער דארטיגער רב זאל האבען דעם כיבוד. צו איז דאס געווען מנחה ער"ש, מאכען ערשט קידוש, תורה זאגען, דאווענען שחרית, שישי, זאגען ה' מלך,

זאגען תורה ביי של"ש, בענטשען ביי של"ש, אויף קיין שום כיבוד האט ער נישט זיך אפילו געמאכט ווי ער וויל אז דער רבפון דארט זאל עס האבען.

און ר' אהרן איז נישט געווען דער רבי. ער איז געווען א רב אין א קהילה פונקט ווי זיין ברודער - דער רב אין ירושלים, נו פארוואס האט ער נישט געטראכט אז עס קומט זיך אים נישט עכט די אלע כיבודים. אמת עס איז זייער שיין אז מען איז

אים מכבד און דער דארטיגער רב גיט אים אלעס אוועק, אבער פארוואס האט ער געהאלטען אז עס קומט זיך אים באמת? אבער דאס איז ער. ער איז צוזאם געשטעלט פון "איך", מיך" און "זיך", און דערפאר עקסיסטירט נישט ביים אים

אין מח, נאר איין מענטש. אלעס קומט זיך פאר מיר.

איידער ר' אהרן איז געפארען קיין אנטווערפען האט די "שבת אחים" פון ניו יארק אריבער "געליפערט" בחורים פון דאהי צו הענגען לעקטערלעך און טאוולען אויף די אנטווערפענער גאסן, וואס דאס פאר זיך איז געווען גאר אום עטיש צו טון ווען

דער רבי, זיין טאטע, לעבט נאך און איז פולקאם געזונט.

עס איז פארהאן "געזעצען" און "הלכות" ביי רעביסטעוועס. עס איז פארהאן עטישקייטען פון אין מלכות נוגעת בחברתה, עס איז פארהאן עטישקייטען פון פשוטע כיבוד אב, כאטש דער טאטע איז פאקטיש נישט מוחה. עס איז פארהאן

עטישקייטען וואס פשוט עס "פאסט" נישט. עס פאסט נישט אז א פשוטער זון זאל אפילו צולאזען אז מען זאל פאר איםמאכען דאס וואס עס באלאנגט פאר א פשוטער טאטען. אפגערעדט פון א זון פון א רבין וואס לעבט און איז געזונט.

ר' אהרן האט קיינמאל זיך נישט אויפגעשטעלט ברבים און אפילו נישט פריוואט געזאגט, אז מען זאל נישט טון דאס מינדעסטע וואס באלאנגט פארען רבין. ער האט נאר געמיטינגט מיט זיינע יועצים, וואס מען קען יא טון און מיט וואס קען ער ווייזען פאר אלע סאטטמארע קהילות אז ער איז דער נעקסטער אין די רייע פון די דינאסטיע. למשל, אריין צוברענגען א גאנצען פיש, ביי א סעודה ברבים, איז בהחלט א זאך וואס געהערט צום רבין. אנצוגרייטען זילבערנע כלים ביי א שבת

התוועדות איז נאך ארגער ווי זיך אנטאן א טלית פרייטאג צו נאכטס און מאכען דערמיט קידוש. צו הענגען לעמפעלעך און טאוולען ברוך הבא און מזל טוב, געהערט אויסשליסליך פארען רבין. אוודאי שטייט נישט ארויס געשריבען אין שו"ע אז

אויב א זון הונגערט נאך די זאכען איז ער עובר אויף כיבוד אב, אבער עס פארשטייט יעדער אז די סארט זאכען זענעןפונקט ווי זיך זעצען פיזיש אויפן טאטענס פלאץ.

ווען ר' אהרן איז אין יענע יארען ארומגעפארען אין די גאנצע וועלט בשליחות פון "שבת אחים" האט ער קיינמאל נישט אפגעשטעלט דאס זונגען ווען ער איז אריינגעקומען צו די הויפט מסיבות. ער האט זיך קיינמאל נישט אויסגענומען אז ער וויל נישט ח"ו האבען די סארט נארישע כבוד המדומה. איך שרייב כבוד המדומה, ווייל ר' אהרן האט געוויסט אז וויבאלד

ביי זיין טאטען זענען די אלע סארט כיבודים ווי, לעמפעלעך, טאוולען, זונגען ביים אריינקומען, קבלת פנימער פון טויזענטער אידען, זילבערנע כלים ביים טיש, גאנצע פיש ביי א סעודה, געווען בלויז א כבוד המדומה. דעם ברך משה'ן

זענען די זאכען אפילו נישט אריין אין קאפ, און ער האט דאס אפילו ממאס געווען. דעריבער האט ר' אהרן געוויסט אז זייןטאטע וועט דאס באמת נישט אן גיין, ווייל ער האט געוויסט אז דער ברך משה פארשטייט נישטאמאל צו די זאכען.

45

אבער ווען ר' אהרן טוט ווען אן א טלית פריייטאג צו נאכטס, אויף דעם וואלט דער טאטע שוין יא פארשטאנען אז ער איז געגאנגען מיט א שמיץ אריבער. מען זאל נישט מיינען אז דער ברך משה האט נישט געוויסט וואס פארא פאזיציע ער

פארנעמט אויף די וועלטס ארענע. ער האט אויף פארשידענע ענינים זייער אכט געגעבען אויף דעם כבוד וואס קומט זיך אים. ער איז נישט געגאנגען צו א חופה אויב איז ער נישט געווען דער מסדר קידושין און איז נישט געגאנגען צו א ברית ווי ער איז נישט געווען מכובד מיט סנדקאות. ער האט געקענט איבערגעבען די כיבודים דא און דארט, אבער נאר ער האט

דאס איבערגעגעבען. ער איז נישט געגאנגען צו קיין חתונות פון קרובים אויב האבען זיי נישט אים מכבד געווען מיט סידור קידושין. נישט אז ער איז געווען פאר'חלש'ט אויף א סידור קידושין, ווייל איינס, ער האט ממאס געווען אין כבוד. צוויי, ער

האט פארשטאנען גאר גוט אז עס קומט זיך די סידור קידושין פאר א זיידען א רב צו א רבי. און דריי, ער איז לכאורה געווען דער גרעסטער מסדר קידושין אין דער וועלט. ער האט געהאט הונדערטער סידור קידושינ'ס א יאר, עס זענען געווען פיל

סידור קידושינס א טאג. ער האט געהאט די מערסטע סנדקאות אין זיין צייט5-6מאל ווען דער ברך משה האט געהאט בריתן אין איין צופרי. דעריבער איז נישט געווען די סידור קידושין צו סנדקאות וואס ער האט4-5געקענט האבען

געדארפט, אבער ער האט געהאלטען אז א רב אין דעם קאליבער ווי ער איז, טאר נישט גיין צו א חופה אדער שפעטער צו די חתונה, אויב איז נישט געווען דער מסדר קידושין. עס זענען נאך געווען פארשידענע כיבודים אויף וואס ער האט

געהאלטען אז אלס רב, געהערט עס אויסדרוקליך פאר אים, ווי למשל זיין צייט צו דאווענען יעדען טאג אין ביהמ"ד האט געמוזט זיין ליידיג דער עמוד. עס האט נישט געטארט פארקומען א מנין אין גרויסען ביהמ"ד שוין פון א האלבע שעה פאר זיין דאווענען, אפילו עס האט זיך אמאל געקענט מאכען אז ער איז אנגעקומען שפעטער. ער האט נישט געוואלט ווארטען

אז יענער מנין זאל זיך ענדיגען. זיי האבען געמוזט זאפארט ארויסגיין אין א זייטיג שטיבעל.

דעריבער וואלט ער פארשטאנען אז א טלית פרייטאג צו נאכטס, אדער א שטעקען וואלט געווען א פארלעצונג אין זיין כבוד און ער וואלט דאס נישט צוגעלאזט. אבער די כבוד המדומה, די בעיבישע כיבודים האט ביי אים קיינמאל נישט פארנעמען א פלאץ. און דאס אלעס האט אונזער ר' אהרן געוויסט און דעריבער האט ער נישט מורא געהאט אז דער

טאטע וועט אים דערלאנגען אחת למעלה ושבע למטה פאר די חוצפה.

דער ר' אהרן, אויסער צו פארמאגען א נאז מיט צוויי אויגען און א בארד, ענדעלט נישט גארנישט צו זיין טאטען. ער איז מיט אלעם אזוי אנדערש אז עס וואלט נישט געווען ווער עס זאל אפווענדען א טעריע אז ער איז א אדאפטירט קינד ביים

ברך משה.

דער ברך משה איז געווען א אויסגערופענער גאון און מתמיד, א חכם מחוכם, ממאס געווען יעדע שמץ פון גאווה, ממאס געווען אין כבוד. א מזג טוב, געמאכט יעדען איד שפירען ווי ער איז עפעס ווען מען איז אריין צו אים, ער האט ליב געהאט

יעדען איד און ספעציעל תלמידי חכמים. און ביז די סקול דיסטריקט פרשה האט ער אמבעסטען געלעבט מיט יעדען ערליכען איד אויף דער וועלט. און אפילו דעמאלטס ווען ער האט יא גערעדט קעגען די רבנים האוסרים איז אינטרעסאנט

צו באמערעקען אז זיי האבען זיך אלע איבערגעבעטען שפעטער. דער וויזניצער רבי האט געטון עפעס וואס מען זעט ליידער נישט מער. ער האט געשריבען א בריוו צום ברך משה ווי ער שרייבט אים אז ער בעט אים איבער און ער שרייבט

אז דער ברך משה זאל אים מוחל זיין.

איך מוז זיך אפשטעלען, שרייבענדיג די ווערטער. ווייל אזא סארט בריוו איז נאך נישט ערשינען אין לאנגע לאנגע יארען. מען רעדט דא פון א גרויסען רבין מיט טויזנטער חסידים, וואס האט געמעגט רעדען וואס ער האט גערעדט נאכדעם וואס

מען האט אויף אים אזוי גערעדט. דער וויזניצער רבי האט באמת געהאלטען אז דער סקול דיסטריקט איז אסור, און ער מעג זיך מחולק זיין אפילו מיטען גרעסטען פוסק. און עס קומט נישט אזוי אראפ צו רייסען א רבין אויב האלט ער אנדערש. פון דעסטוועגען האט ער זיך אראפגעלאזט, צו גאר אויפגעהויבען און דערהויבען, און געשריבען אזא מחילה בריוו. עס איז

נישט פארהאן קיין סאך רביס וואס וואלטען אזעלכע ווערטער געשריבען אן קיין תנאים פון פריער וואס וואלטען פארזיכערט אז ער באקומט אויך עפעס אויף צוריק אז ער זאל נישט אויס זען ביי זיינע חסידים אין די אויגען ווי א

פארלירער. עס איז די שטערקסטע סארט גבורה פון א רבין.

אויך האט זיך דער מאטעווידעער רב ז"ל איבערגעבעטען שפעטער מיטען ברך משה, און כאטש דער ברך משה האט אויף אים גערעדט נאך סאך מער ווי אויף די אנדערע רבנים האוסרים. דאך האט ער פארשטאנען אז עס איז געווען זייער א אנגעצויגע צייט, עס איז געווען פורים ווען דער רבי איז געווען בגילופין און ר' אהרן האט אים געהאט אנגעצויגען. און די רגע וואס דער ברך משה האט אויף גענומען זיין דריטען זין אלס רב אין סאטמאר וו"ב האט זיך דער מאנטעווידעער רב

איבערגעבעטען און האט מערערע מאל באשיינט דעם אויבען אן מיטען ברך משה.

דעם קאשויער רב האט דער ברך משה געוואלט גיין באזוכען אין שפיטאל עטליכע מאל , נאר זיינע קינדער האבען ליידער געמאכט שטיקלעך אז דאס זאל נישט פארקומען. כאטש עס איז באוויסט אז דער ברך משה און דער קאשויער רב זענען געווען אמאל ספעציעל נאנט און האבען קיינמאל נישט גערעדט איינער אויפן אנדערען, נאכמער, עס איז היינט ידוע אז

ביידע האבען אפילו אין די אנגעצויגענע יארען, שיין גערעדט איינער איבערען אנדערען. דאך איז ליידער נישט צו שטאנדגעקומען אז זיי האבען זיך געקענט טרעפען און זיך אפיציעל איבערבעטען.

דער שארמאשער רב ר' יואליש מארגענשטערען האט זיך איבערגעבעטען מיטען ברך משה און נאכען אויפנעמען ר' זלמן לייבען פאר רב, האט ער באשיינט יעדע מסיבה און באזוכט דעם ברך משה צענדליגער מאל, און דער ברך משה האט זיך

באמת געפריידט צו דעם גרויסען גאון וצדיק. בעפאר די סקול דיסטריקט פרשה איז ר' יואליש געגאנגען יעדע וואך צום טיש פון ברך משה אין קרית יואל און ער פלעגט אויף הייבען דעם כוס צו קידוש, און באקומען דאס בענטשען די ערשטע וואך. דאס פארציילען צענדליגער מענשטען וואס געדענקען דאס. און מענשטען פארציילען אז דער ברך משה האט זיך

אונטערגעהויבען ווען ר' יואליש פלעגט אריינקומען.

דאס דרך ארץ וואס דער ברך משה האט געהאט פאר א ת"ח איז געווען פיל מער ווי עס פירט זיך א גרויסער רבי. ער האט פון זיין כבוד אוועק געקוקט, און זיך ברבים אונטער געהויבען, און טייל מאל אינגאנצען זיך אויף געשטעלט, פאר תלמידי

חכמים וואס זענען אריינגעקומען. עס איז געווען ביים אין נאטור מכבד צו זיין יעדען מענשט בכבוד הראוי לו.

ער איז געווען אויסערגעווענליך באליבט און ארויף געקוקט ביי יעדען ערליכען איד. הרה"ק ר' יאנקעלע, דער אלטער סקולענער רבי, דער אלטער פאפער רב, דער גאב"ד דער מנחת יצחק, דער גאב"ד דער רמ"א, דער גאב"ד רי"מ

דושינסקי, ספינקער רבי ר' הערשלע, און נאך פילע, וואס האבען מיט אים אויסער געוונעליך שיין געלעבט. און ער האט זייאויסטערליש מכבד געווען און ארויף געקוקט, און פון זיך אלעס אוועק געגעבען פאר זייער כבוד וועגען.

זיין זין ר' אהרן האט קיינעם נישט קיינמאל מכבד געווען און קיינמאל קיינעם נישט ארויף געקוקט. און מען זעט טאקע אז קיין איין רב האט זיך מיט אים נישט געוואלט איבערבעטען קיינמאל, נאר דער קארלסבורגער רב ר' יחזקאל ראטה. )אז

מען רעדט שוין, איז אינטרעסאנט צו אנמערקען, אז דער קארלסבורגער רב איז געווען דער שארפסטער לוחם קעגען סקול דיסטריקט. ער איז געווען דער איינציגער וואס האט געהאלטען און ארויס געקומען מיט א געשריבענע תשובה אז עס

"יהרג ואל יעבור", אבער ער איז דער איינציגער וואס לעבט גוט מיט ר' אהרן.(

46

ר' אהרן קוקט נישט ארויף אויף קיין ערליכען איד, און האט זיך נאך בטעות אויף געשטעלט פאר קיין איין רב. אזוי ווייט, אז ווען ר' אהרן האט חתונה געמאכט זיין טאכטער צו הרב דושינסקיס איינקעל, דאכט זיך, תשנ"ח, און הרב דושינסקי איז ספעציעל געקומען צו פארען צו די חתונה שוין גאר שוואכערהייט, דערציילען מענטשען, אז ר' אהרן האט זיך ניטאמאל

אונטערגעהויבען ווען הרב דושינסקי איז אריינגעקומען צו די חתונה. און נאכמער, הרב דושינסקי האט אפגענומען מז"ט פון דעם גאנצען אויבען אן, אויפן וועג גייענדיג צו זיין פלאץ אין מיטען, און ווען ער איז אן געקומען צו ר' אהרן און געגעבען

די האנט, האט זיך ר' אהרן נישטאמאל אויס געדרייט אויף זיין זייט, נאר אים צוריק געגעבען די האנט ריק ווערטעס. אטדאס איז דער בעסטער ביישפיל וויאזוי ער פירט זיך אויף צו רבנים וואס זענען פיל עלטער פון אים.

כ"ש ווי אזוי ער פירט זיך אויף צו רבנים וואס זענען זיין עלטער אדער יונגער. און כ"ש וכ"ש וויאזוי ער פירט זיך אויף צו סתם מענטשען. ער ענטפערט נישט נארמאל, ער האקט אלץ אריין אין מיטען רעדען, רעספעקט פאר א מענטש אלץ א

מענטש, איז ביי אים נישט אנגענומען. ווייל ער איז צוזאמגעשטעלט פון "זיך", מיך" און "איך".

יעדער וואס האט קליינווארג אין שטוב ווייסט אז פיצעלע קינדער ווייסען נישט פון גארנישט. ווען זיי זענען הונגעריג צו ווען עס האט געמאכט א פעמפער, מעג די מאמע האלטען אין מיטען ליכט בענטשען. דאס קינד ווייסט נישט פון קיין חכמות. ער מוז שוין האבען דאס וואס עס קומט זיך פאר אים. א פיצעל קינד האט גארנישט אויף דער וועלט, בלויז, "איך", "מיך"

און"זיך". ווען דאס קינד ווערט עלטער, ווייסט עס שוין אז עקסיטירט נאך קינדער אין שטוב, עס איז פארהאן די צייט צו עסען און עס איז פארהאן א צייט צו שלאפען, אבער ער קען נאך נישט פארשטיין אז עס אמאל פארהאן א תירוץ פון נישט קענען באקומען עפעס ווייל עס קאסט צופיל געלט. דאס קינד קען נאך דאס נישט דערהערען. דער "איך", "מיך" און "זיך"

איז שוין פארברייטערט אבער עס איז נאך אלץ פארהאן פארשידענע מאל ווען דער "איך", "מיך" און "זיך" איז נאך דא. ווען דאס קינד ווערט נאך עלטער, ער איז שוין א בחור און פארמאגט שוין שכל, פארשטייט ער שוין אז נישט אלע מאל קען

מען עפעס קויפען, ער ווייסט שוין אז נישט אלעס קומט זיך אים, און נישט אלעס קומט אן גרינג. אבער ער איז נאך א קינד פון מאל צו מאל. ער קען נאך אלץ חתן פארלאנגען פארשידענס וואס ער קען נישט פארשטיין און דערהערען אז זיין זאך וואס ער וויל, איז נישט פאסיג, עס איז אום נויטיג, צו דער טאטע האט נישט קיין געלט אויף דעם. אבער נאך די חתונה,

ווען ער ברענגט אריין א שותף אין זיין לעבען, מוז דער "איך", "מיך" און "זיך" אינגאנצען פארשווינדען ווערן. געווענליך האט דער יונגערמאן אליין שכל אז דאס לעבען איז ווייט פון "איך", "מיך" און "זיך", אבער אויב ל"ע האט ער נישט דעם שכל פון זיך אליין, דעמאלטס וועט ער זיך דאס לערנען אויף זייער א שווערען וועג, אויב ער וועט בכלל באקומען נאך א שאנס זיך

אויס צו לערנען.

ווען א מענטש ווערט עלטער ווייסט ער פון זיך אליין אז ער איז נישט דער קלוגסטער, ער איז נישט דער גרעסטער, און ער ווייסט אז פון עלטערע קען מען און מוז זיך לערנען. און אויב נישט, אויב האלט ער זיך העכער פון יעדען מיט אלעם, וועט

אזא איינער האבען זייער א מיזרעבעל לעבען. ער וועט מאכען אזעלכע מיסטעיקס אין זיין לעבען אז עס קען זיך אפילו נישט ענדיגען גוט. און עס קען זיין אז ער וועט מאכען אזא סארט טעות וואס וועט אים שאטען פאר א גאנץ לעבען. יעדער

מענטש מוז, נישט איינמאל און נישט הונדערט מאל, נאר א גאנץ לעבען, אנקומען צו אנדערע מענטשען, און דעריבער רעספעקטירט ער אנדערע מענטשען פון זיך אליין, ווייל דער שכל דיקטירט אים דאס. אן רעספעקט פאר א אנדערען

מענשט איז מען אליין נישט רעספעקטירט, און דאן שווימט דער מענטש אליין אויפן גרויסען ים אן קיין שיצונג. ער מאכט אזאנע טעותים וואס קיינער אויף דער וועלט קען עס שוין נישט פארעכטען, און דאס ערגסטע פון אלעם איז, אז ער אליין

קען אויך נישט.

אונזער ר' אהרן איז געבליבען אין אלעם ווי א קינד. ער איז נישט קיינמאל אויס געוואקסען דעם "איך", "מיך" און "זיך", ביי אים עקסיסטירט נישט נאך א מענטש, ער מוז קיינמאל נישט צוקומען צו א אנדערען. ער ווייסט נישט פון זיך טיילען מיט

נאך איינעם, נאר ער אליין דארף אלעס באקומען און טאקע שוין. ער רעספעקטירט קיינעם נישט אויף דער וועלט, אבער ער וויל די גאנצע וועלט זאל אים דינען און רעספעקטירען. אין אנדערע ווערטער, ער וויל נאר האבען פון יענעם וואס יענער

קען אלס געבען, אבער ער געבען, דאס קען ער פשוט נישט.

וויאזוי ער האט זיך געקענט צוזאם לעבען מיט זיין פרוי און קינדער, דאס זאל איר ביטער גיין זיי פרעגען. איך גיי נישט שרייבען איבער דעם, ווייל די זאכען וואס איך האב מיך אנגעהערט פון גאר קראנטע מקורות, זענען אזוי אום גלייבליך אז

איר וועט מיך אנקוקען ווי א ליגנער און א פאנטאזירער.

איין סארט מענטש וועם אונזער ר' אהרן רעספעקטירט יא. אין אמתן, צוויי סארט. איין סארט איז ער אליין. עס איז נישט פארהאן נאך א מענטש וועם ער רעספעקטירט אזוי ווי זיך אליין. אבער אויך נישט ווי א גרויסער ערוואקסענער מענעטש רעספעקטירט זיך, ווייל א מענטש וואס רעספעקטירט זיך, ווייסט אויף יעדע זאך אז עס איז פארהאן פארשידענע סארט

זאכען וואס ער טאר נישט טון ווייל עס נעמט אוועק זיין רעספעקט. למשל. א זעלבסט רעספעקטירטער מענטש, וועט נישט עסען מיאוס און קייען הויעך, ער וועט נישט אויף גרעבטשען ברבים און אוודאי נישט נפחא'ן ברבים. א זעלבסט

רעספעקטירטער מענטש ווייסט ווי אזוי צו רעדען צו מענטשען, ער האקט נישט אריין יעדעס מאל ווען איינער זאגט עפעס, אפילו אנדערש פון אים. א זעלבסט רעספעקטירטער מענטש נעמט אן יענעמס מיינונג אויב איז ער איבערצייגט אז יענער מיינט זיין טובה, אפילו עס איז אנדערש וויאזוי ער וואלט באמת געוואלט. א זעלבסט רעספעקטירטער מענטש פארשטייט אליין אז א מכבד ווערט א מכובד. א זעלבסט רעספעקטירטער מענטש ווייסט וואס מיינט "קלעסי" און פארמאגט קלאס. און נאך צענדליגער משלים וואס איך לאז איבער פאר די אינטעליגענטע ליינער אז זיי זאלען מיט זייער אינטעליגענץ אליין

צוזאם שטעלען די אלע משלים וואס איר טראכט אז מיט דעם קען פארענטפערט ווערען ר' אהרןס גאנג אין לעבען.

איין משל וואס איך וועל אייך געבען כדי בעסער צו פארשטיין וואס פארא סארט משלים מען רעדט וואס איר זאלט אליין אריין טראכטען. ר' אהרן קען נישט באקומען געניג קאמפלימענטען און רימערייען וויפיל מען זאל אים נאר וועלען געבען.

א קינד דארף מען זייער רימען אין ארדער אים אויף צו בויען, און מיט א גוט ווארט קען מען ביי אים פועלן אלעס אויף דער וועלט. און א קינד בארימט זיך אליין אן אויפהער. דאס איז די טבע פון אלע קינדער. אבער ווי גרעסער ער ווערט, באוקמט ער מער שכל צו פארשטיין אז רימערייען איז נישט שיין, און אייגענע רימען, זאגט די וועלט, שטינקט, און דער מענטש אליין

עקעלט זיך פון בארימערייען, און אפילו ווען אנדערע בארימען אים וועט ער זיך זיך פילען מיט אפשיי און נישט פאסיג.איבער הויפט ווען עס איז פאלש און איבערגעטריבען.

דער ר' אהרן וויפיל מען רימט אים און מיט וויפיל לעקערייען ער הערט זיך אן, וועט ער זיך נאכדעם אליין אויסרימען. יעדער רב און שיינער יוד וואס באזוכט אים, באקומט אינסטרוקציעס אין דרויסען, אז ער זאל רעדען מיטען רבין איבער די

"שחיטה מהודרת" אין קרית יואל, צו רעדען פון די ברייט פארצווייגטע פעולות פון רבין אין די גאנצע וועלט, ער זאל פרעגען דעם רבין וויאזוי ער מאכט די אלע זאכען ווען ער איז איין מענטש אליין, רעדען וועגען "תקנות", און ווי די גאנצע וועלט ווערט משוגע פון די תקנות. און ווי נאר יענער רב הייבט נאר מיט די גערימעכצער, נעמט דער רבי איבער און ער אליין ברענגט נאך און נאך ארויס אז דאס וואס דער רב ברענגט ארויס איז נאר א האלבער בילד וואס ער טוט אלץ. ער

טוט פיל מער און ברייטער.

ביי יעדע כינוס און סיום ברענגט מען רעדנערס וואס זיי רעדען נאר פון איין זאך: פון רבין. פון זיין גרויסקייט און מעכטיקייט און זיינע פעולות אין כשרות און זיינע פעולות אויף יעדע זאך. און דאס איז אלעס בפניו. ער זיצט דארט און קען נישט זיך אן

הערען גענוג. לעצטענס האבען זיינע נאנטע מענטשען אויף געכאפט אז הרב ברוידא פון ב"פ ער איז דער מערסט,

47

געאייגענטער מענטש פאר די ארבעט. ער ווערט גערופען יעדען שני וחמישי אויף צו טרעטען און טון די ארבעט )בערך וואס דער לימאנאווער רב טוט אין סקווער.( און ווען יענער רב איז פערטיג, הייבט דער רבי אין זיין דרשה, זיך אזוי אויס צו

לויבען אז זיין ציבור ווערט שטיל פון פארשטימעניש. און דער בלאט רופט אן די סארט שטימעניש: יראת הכבוד.

פארגאנגענעם פסח האט זיך ר' אהרן געלאזט בארימען דורך א אינטרעוויא מיט די מאגאזין "משפחה" אויף עיברית און אויף ענגליש. איך וועל נישט אריין גיין אים דעם עצם רעיון פון א ראיון, ווייל דאס האב איך שוין געשריבען אז די סארט

פראפעגאנדע וואלט מען נישט געקענט פועלן ביי קיין שום ערענסטען רבי'ן, נאר ביי די "שוואכקייטן-פולע" רביס. אבער דער אינטערוויא איז געווען פיל מער ווי די וואס זיי האבען שוין געמאכט מיט די פריערדיגע רביס וואס גייען אריין אין דעם

כלל פון "שוואכקייטן-פולע". עס איז געווען דארט געשריבען אזעלעכע עקעלדיגע גערימעכצער אז עס געווען צום ברעכען. קודם רימט אים אויס זיין "יועץ פרטי" מתתיהו דייטש, נאכדעם זיין "שר החוץ" משה אהרן האפמאן, נאכדעם זיין גבאי, חיים שלמה פישער, און ווען זיי זענען שוין פערטיג גייט מען אריין צום רבין אליין, און ער רימט זיך אליין דאפעלט ווי די

פריערדיגע האבען נאר געקענט נאכקומען.

עס איז געווען א סטראטעגיע אים צו מאכען ווי א קאפ שטיק, וואס דער ווילנער גאון אינאיינעם מיטען ראגאטשאווער זענען פלאך און פלאטשיג קעגען אים. ער איז אזא סארט ווידלער קאפ אז ער קען פארנעמען צען זאכען אויף א מאל. ער

ענפערט פראגעס ווי ר' חיים קנייבסקי, שנעל און קורץ. און מיט דעם ווערט שוין פארענטפערט פארוואס ביי אים איז א קוויטעל א "טובל און ארויס". נישט ווייל ער לאזט קיינעם נישט קומען צום ווארט, נאר ווייל ער איז א ווילדער קאפ און כאפט אלעס אין איין מילי-רגע. דער שרייבער האט "אליין" געהערט און געזען ווי מען קאלט אן ר' אהרן פרעגען, פון

אסטראליע א מקשה לילד, פון לאנדאן וועגען א אפעראציע, פון אנטווערפען וועגען א נאמען, פון בני ברק וועגען א שידוך, פון האטסע פלאטסע וועגען אנטאן גלעזער פאר א קינד, און נאך געפערליכע קינדישע שטיק וואס יעדער ליינער האט

געדארפט גלייך לויפען אין בית הכבוד צו ברעכען.

נאך א סארט מענטש וועמען ר' אהרן רעספעקטירט, די אנדערע שוואכקייטען-פולע רביס. ער איז דשעלעס אויף זייערע אנגעפאקטע פארענטעשן, אויף זייער לעבידיקייטען ביים טיש, די לעמפעלעך און די שיינע סיינס וואס הענגען ביי די

סארט רביס ביי די חתונות און נאך די סארט בעיבישע שטיקן פון די סארט רביס. אבער א רבין וואס איז נישט "אזוי גרויס" אין די סארט בעיבישע שטיק, ווי למשל דער היינטיגער פשעווארסקער רבי, דער וויזניצער רבי, דער סקולענער רבי, דער

ראחמיסטריווקער רבי פון דאהי און זיין פלומיניק פון ירושלים, זענען ביי ר' אהרן פריך ומופרך פון קאפ ביז פיס. ער איז נישט גענוג ערוואקסען צו פארשטיין אז די אלע זענען פון אים העכער אין יעדע הייליגע זאך, זיי זענען מיליאן מאל

אזעלעכע ירא שמים וירא חטא ווי אים. אבער וויבאלד זיי האבען נישט די סארט טישען, די גרויסע חתונות, די סארטבעיבישע קינדישקייטען, איז ער פיל פיל פיל העכער פון זיי.

איצט צוריק קיין אנטווערפען.

עס איז פרייטאג נאכמיטאג און ר' אהרן גייט באזוכען ר' יאנקעלע. מען דארף נישט דא מספיד זיין ר' יאנקעלע און אייך קומען דערציילען ווער עס איז געווען. אבער עס איז וויכטיג א קליינע נקודה צו וויסען אז דער פשעווארסקער רבי איז געווען

פארהייליגט אומעטים און איז געווען דער רבי איבער גאנץ אייראפע. אפגערעדט אין אנטווערפען וואס די גאנצע שטאט געווען פלאמעדיגע חסידים פון דעם איש קדוש. ר' יאנקעלע איז שוין געווען תשנ"ז גאר גאר שוואך. און עס איז געווען

זמנים וואס ער איז נישט געווען אינגאנצען ביי זיך.

די פשעווארסקער גבאים האבען געוויזען פאר ר' אהרן ווי דער באזוך וועט פארקומען, אין די סוכה. ר' אהרן איז שוין געזעצען און עס האט גענומען צייט ווילאנג מען האט אריינגברענגט ר' יאנקעלע. ר' אהרן האט גערעדט על דא ועל הא,

הויך כדרכו.

ענדליך מען ברענגט אריין דעם גרויסען צדיק און מען זעצט אים הארט נעבען ר' אהרן. ר' אהרן גיט אים שלום. און אזוי ווי דער פשעווארסקע רבי האט שוין דאן נישט גערעדט, האט ר' אהרן זיך גענומען רעדען. אבער נישט וואס פאסט, זיצענדיג

נעבען דעם צדיק נשגב, ווייל ר' יאנקעלע איז ביי אים גארנישט.

די ערשטע שאלה פון ר' אהרן האט ער געפרעגט כאילו עס זיצט נישט דא קיינער נישט נאר ער מיט זיינע מענטשען. ער פרעגט הויך: אה, דא איז די סוכה? – יא. דא איז די סוכה, האט מען געענפערט. אה. און און און דאס איז דער שלאק? ווייזענדיג מיט די פינגער צום דאך. איך זע אז עס איז צובראכען. ביי מיר אין מיין סוכה אין קרית יואל איז אויך דא אזא

סארט שלאק, אבער עס פארט נישט ארויף, נאר גלייך. אה אה.

דער דארטיגער ציבור האט געמיינט אז זיי חלשן אוועק. אזא שמועס איז נאך קיינמאל נישט פארגעקומען ווען ר' יאנקעלע איז געווען אנוועזענד. דעם ר' יאנקעלע האבען רבנים באזוכט אפילו ווען ער איז שוין געווען גאר שוואך. און געווענליך האט

מען גערעדט וויאזוי דער רבי פילט, און אליין געבעטען א ברכה און די גבאים האבען פרובירט ארויס צו קוועטשען א ברכה, און נאכדעם האט דער רב, דער באזוכער, אויך געווינטשען פארן רבין א ברכה פון געזונט און אריכת ימים און עס

זאל זיין יתחדש כנשר נעוריו.דא רעדט מען דאך פון רבין וואס איז געווען נערץ ומקודש אין די גאנצע וועלט. א אפענערבעל מופת. א סארט רבי וואס האט זיך נישט געפינען נאך איינס, און עס איז געווען א זכיה נאר אים אנצוקוקען.

אבער דער ר' אהרן קוקט דאך נישט ארויף אויף אזא סארט רבין. ער גלייבט נישט אין העכערס, האט ער נישט געבעטען א ברכה נישט פאר זיך, נישט פאר זיין שטוב, און אפילו נישט פאר זיין זון וואס גייט דא ווערען רב אין די סאטמארע קהילה

ביי וועמען דער פשווארסקער רבי איז הייליג.

איבערהויפט ווערט ר' אהרן נישט איבערגענומען אז איינער איז קראנק און שוואך. איך וויל נישט שרייבען אז נאר א גוי ווערט נישט איבערגענומען ווען איינער איז זייער קראנק. ביי א גוי, אויב איינער איז קראנק, איז זיין צייט געקומען צו

שטארבען און פטור. אבער א ערנסטער איד, א מאמין, גלייבט דאך אז א רבי, א צדיק וקדוש, אפילו ער איז שוואך, אפילו ער איז נישט ביי זיך, איז א זכיה אז ער לעבט, ווער רעדט נאך אויב קען מען נאך אריין כאפען א ברכה פון דעם הייליגען

מאן, גלייבט מען אין די ברכה, מען גלייבט אז ליידער די חטאים פון דור האבען דאס צוגעברענגט, און אויב וועט מען תשובה טאן ווער דער אייבערשטער העלפען אז דער צדיק ווועט געזונט ווערען און וועט אונז פירען קעגען משיח צדקינו

במהרה בימינו.

ליידער קען מען דאס נישט זאגען אויף ר' אהרן. ביי אים איז ר' יאנקעלע געווען א וועדזשטעיבעל און כאטש ער זיצט דא טאקע, איז ער נישט ביי זיך און טראגט אים אריין ווייל ער ווייסט סיי ווי נישט אז איך בין דא. און דערפאר האט ער "מיט די

ארומיגע" גערעדט שטותים און לאקשען, און ניטאמאל געקוקט אויך די זייט פון דעם צדיק.

יענער באזוך האט זיך פלוצום געענדיגט ווען ר' אהרן האט שוין נישט געהאט מער נארישע פראגעס, און מיט א גוט שבת האט ער זיך אויף געהויבען און געגאנגען זיין וועג, צו קענען שפאצירען אין גאס און זיך אן עסען מיט כבוד ווי יעדער קוקט

48

אויף אים און ער זעט נאך אמאל די לעמפעלעך און טעוועלעך וואס זיין ארגעניזאציע "שבת אחים" האט אים דעליווערטפון אמעריקע.

איז נאך א ווינדער אז זייין זין האט נישט מצליח געווען אין אנטווערפען? איז נאך א וואונדער אז אין פשעווארסק האלט מען פון ר' אהרן ווייניגער ווי גארנישט, איז נאך א ווינדער אז דער היינטיגער פשעווארסקער רבי, וואס איז ווי זיין טאטען נערץ

ומקודש ביי אלע ערליכע אידען, האט געארבעט מעשים אז דער היינטיגער סאטמארער רבי זאל ווערען רב אין דער סאטמארער קהילה אין וו"ב? איז נאך א ווינדער אז דער היינטיגער פשעווארסקער רבי האלט ר' אהרן טייטלבוים פאר

איינעם וואס גלייבט נישט אין גארנישט? איצט איז שוין אויך נישט קיין ווינדער אז דער היינטיגער פשעווארסקער רבי איזפארפיינטעט ביי אלע ר' אהרןס מענטשען און ביי אים אליין.

המשך יבוא, מאנטאג אי"ה. גוט שבת.

פאראכטען פון פריער

תשנ"ח איז געווען א היסטאריש יאר אין סאטמאר, ווען די "קאלטע קריג" האט געבושעוועט אינגרויסן, עס האט זיך געענדיגט מיט דעם וואס יענעם יאר זענען נפטר געווארען די בארימטע בויערס פון סאטמאר ווי די ראשי הקהילה ומנהלי

המוסדות פון ניו יארק הר"ר לייבוש לעפקאוויטש, הר"ר סענדער דייטש און הר"ר ליפא שווארץ פון ירושלים.

אבער די קריג דעמאלט איז געווען פון "הונטער די קוליסן", דאס הייסט יעדער האט געוואוסט דערפון, אבער מען האט זיך נאך געקריגט אביסל פאליטיש, עס צו פארשטיין דארף מען דערמאנען די "היילייטס" פון יענעם יאר, ווייל נאר ווען מען

וועט גיין מיט א שטיקל סדר, וועט מען אפשר אביסל ארויסהאבן דעם בילד פון שפעטער און די שרעקליכע דורכפאלפונעם איבערנעמען גאנץ סאטמאר:

די טיילונג פון אייראפע און ארץ ישראל

שליט"א שבת פרשת נח תשנ"ח איז געווען א גרויסער שבת אין ירושלים, דער סיגעטער רב, היינט כ"ק רבינו נ"זהאט זיך דעמאלט אפיציעל באזעצט אין ירושלים אלס אבד"ק סאטמאר ירושלים. איבערען יאר פון תש זענען אנגעגאנגען די מיטינגען מיט די דארטיגע הנהלת הקהילה און צוזאמען מיט'ן ברך משה איבער די

אנגעהויבן פארן אויף שבתים. שבת החודש איז געווען א גרויסער שבת, התמנות, און דער רבי שליט"א האט איז צוריקגעקומען קיין ניו יארק. ווען אלעס איז שוין געווען אויסגעארבעט, תנאים, רבנות, און נאך, אבער ער

אז גלייך נאך די ימים טובים תשנ"ח גייט ער זיך באזעצן דארט. און אזוי איז טאקע געווען. וכדו', איז געבליבען

אין יענע צייט האט מען אנגעהויבען הערן מאחורי הפרגוד אז דער ברך משה וויל צעטיילן סאטמאר אין די לענג און נישט ישראל פאר ר' זלמן לייב, און אמעריקע פאר ר' אהרן. ר' אהרן האט זיך אין די ברייט. דאס הייסט, אייראפא און ארץ

קעמפן מיט ציין און נעגל און געזען נישט צוצולאזן אז עפעס זאל קענען צושטאנד קומען. דער "וכל זה איננו שוה גענומען אהרן און זיין יועץ פרטי לי" האט אנגעהויבען ארבעטען אויפן גרעסטען טעמפא. די "איחוד" קאמפאני אין שפיץ פון ר'

האבן אנגעהויבען מאכען אלע סארט פלענער אז גאנץ סאטמאר זאל זיין אינטער ר' אהרן, סיי ארץ ישראל און סיי אייראפע, און מטכס עצה געווען און ווי אזוי מען קען אפווישען דעם גרויסען שבת פ' נח וואס איז פארגעקומען אין ירושלים,

נישט נאר דעם שבת נאר אויך דעם בעל השבת, דאס איז דער יונגערער זון פונעם ברך משה.

לכבוד דעם האבען זיי אנגעהויבן צוגרייטן פלענער פאר א "התוועדות" פון אנשי שלומינו חסידי סאטמאר אין אייראפע אלס א כינוס פאר גאנץ אייראפע בשליחות" פונעם ברך משה, דורך בנו הגדול הגאב"ד ור"מ קרית יואל, וואס זאל דינען"

מען קען נישט אוועקנעמען פון אים אייראפע. און פארשטייט זיך, צו פארזיכערן ר' אהרןס מאכט און אז

וויינשטאק האט חתונה שבת חיי שרה תשנ"ח, איז ר' אהרן געפארן קיין מאנטשעסטער, ווען זיין דעמאלטדיגער גבאי, יודל התוועדות. ער איז שוין דעמאלטס נישט געווען אזוי נאנט מיט יודלען, און געמאכט דארט, און ער האט געמאכט א שבת

שווערע יארען. אבער וואס18יודל האט געוויסט אז ער גיייט פון דארט פליען נאך זייענדיג דארט ביי אים אין הויז פאר טוט מען נישט פאר אזא געטרייע מענטש ווי יודל... איז געווארען אז ר' אהרן וועט פארן צו די חתונה, און דעמאלטס האט

די ערשטע מאל געהייסן אין סאטמאר-אייראפע א "שבת התוועדות", א זאך וואס איז קיינמאל פריער נאכנישט געהאט געווען אויף יענעם קאנטינענט, און ר' אהרן האט זיך באשטעלט צעטלעך וואו מען זאל שרייבן אז דער חשוב'ער גאסט

אבד"ק קרית יואל שליט"א קומט צו פארן בשליחות אביו כ"ק מרן אדמו"ר הגה"ק שליט"א. הגאון הצדיק

און אזוי ווי עס איז נאך דאן געווען די "קאלטע קריג" עפאכע און משה האט זיך אפיציעל נישט אפען געקריגט מיט ר' אהרן, איז נישט געווען ווער עס זאל אויף דעקען דעם פאלשען "שליחות", און עס איז נישט געווען ווער עס זאל אויף דעקען דעם

שלייער אין וואס ר' אהרן האט זיך איינגעהילט.

ר' אהרן איז געווען ביי די חתונה ביי יודל וויינשטאק, דערנאך האט זיך אנגעהויבן די באזוכן ביי די רבנים און די בית המדרש פון סאטמאר מאנטשעסטער, און א גרויסען שבת. אויך איז ר' אהרן געפלויגן פיקטשערס, א קבלת פנים אין

סאטמארער ת"ת אין קיין אנטווערפען, וואו ער האט געפראוועט א מעמד הנחת אבן הפינה פאר די נייע אויף איין טאג אנטווערפען, אויך באגלייט מיט כבוד, פאמפע און פיקטשערס און מיט זיין יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש וועלעכער איז

געווען דער ארכיטעקט פון פארכאפען אלעס אין דער וועלט.

פרשת ויחי, איז ר' חיים יהושע הלברשטאם דער רב פון סאטמאר-מאנסי אפאר וואכען שפעטער יענעם ווינטער, שבת * קומט צו פארען בשליחות חותנו געפארן קיין לאנדאן אויף א שבת, און עס איז אומעטים געלייגט געווארען מודעות אז ער

מרן רבינו זצ"ל, וועגן דעם נייעם בית המדרש אין מאנסי.

אפגעווארט ער האט געהאט א געלונגענעם שבת, און אויך האבן אלע ראשי הקהילה ומנהלי המוסדות פון לאנדאן אים געשריבן די ביים עירפארט. אויך איז אליעזר קעסטנבוים געפארן אינאיינעם מיט אים, און אויף אליעזר האבן די מודעות

דאס איזהגה"צ חדב"נ לעיר הבירה לאנדאן". זעלבע: "זכה להיות כשליח המלך מכ"ק רבינו שליט"א הלוך ונסוע ביחד עם געווען שונא נומבער איינס ביי ר' אהרן און זיין קאמפאני, און יעדעס מאל וואס שוין געווען א עון בל יכופר, ווייל אליעזר איז

אויך ווי א זלזול און מען האט געשריבן "בשליחות" אויף אן אנדערן ווי ר' אהרן, האבן זיי עס אנגעקוקט סיי ווי א פגיעה, אוןפורים. ליצנות, ווייל אזוי ווערט די גאנצע "בשליחות" פון ר' אהרן אויך נאר א

נאך די קריג נישט געווען ר' אהרן מיט זיינע מענטשען האבען געקריצט מיט די ציין, אבער, ווי שוין דערמאנט, איז שיקט ר חיים יושע בשליחות כלומר'שט פאר זיין בית אפיציעל, האט מען נאר געשאלטן דעם רשע משה, פארוואס ער

בלויז ר' אהרן איז דער אמת'ער שליח פון רבי'ן. המדרש אין מאנסי, ווען יעדער ווייסט אז

49

ר' אהרן האטליסטע ביי ר' אהרן און זיינע מענטשען, ווייל דעמאלט איז ר' חיים יהושע אפיציעל ארויף אויף די שווארצע נישט, ער איז דער גאנצער זכות קיום פון סאטמאר, ממילא יעדע דאך געהאלטן ער איז אלעס, דער טאטע לעבט שוין

האט נישט געוואוסט דערפון פריער, יעדע מסיבה, אפגערעדט התמנות'ער פון רבנות, ראשי שאקל אין סאטמאר וואס ער ישיבות, נייע בנינים פון קהילות און מוסדות, וואס ער האט נישט געוואוסט פון פריער, אדער נישט מיטגעהאלטן אלע

מרידה קעגן אים. פלענער, האט ער און זיינע מענטשן שוין געהאלטן פאר א

סאטמאר וואס האט נישט נוגע געווען הגה"צ אבד"ק און פאר דעם האט ער כסדר געהאט באמפס, ווייל יעדע נייעס פון געווען פארמישט דערין, איז שוין געווען עפעס וואס איז קעגן אים, און משה מיט קרית יואל שליט"א אדער ער איז נישט

וועבן שרעקליכע פינסטערע פלענער. אליעזר

געקומען צו פארן ר' יוסף פרשת בשלח תשנ"ח האט ר' אהרן געמאכט זיין שבת התוועדות אין וויליאמסבורג, וואו עס איז * טאראנטא, דער אומשולדיגער נדבן פאר "איחוד" נישט בנימין וואזנער פון בני ברק און ר' אברהם שמואל גראס פון

וויסענדיג דעם אמתן מאטיוו פון דעם "איחוד".

געווען מוצאי שבת די ערשטע מאל א ריזיגע מסיבת מלוה ביי יענעם שבת התוועדות פון ר' אהרן אין וויליאמסבורג, איז אינגעלייט אין "ראוז קעסל". עס איז אויך געווען די ערשטע מאל וואס דער ברך משה האט מלכה, פון אפאר טויזנט

געשריבן א בריוו פאר א כינוס פון איחוד. אבער די אהרונים זענען נישט געווען צופרידן פונעם בריוו, פארוואס? ווייל אינעם פונעם שבת, נאר פון מוצאי שבת. יעדער האט געשמועסט אז משה בריוו איז נישט דערמאנט געווארן קיין איין ווארט

איז א חוצפה און א מרידה קעגן רבי'ן, אויף דעם קומט נישט קיין בריוו. יא, א מלוה מלכה פון א גבאי זאגט אז דער שבתזיינע תלמידים, דאס האט פשט. אבער א שבת התוועדות נישט. ראש ישיבה מיט

קומען זיך צוזאם די תלמידים אין שפיץ דער גאנצער בריוו איז אלזא געווען אדרעסירט נאר פאר'ן מוצאי שבת, היות עס מלכה, דארף מען געדענקען לכו בנים שמעו לי, און מיטנעמען אלע גוטע פון בני הגה"צ ר' אהרן שליט"א צו א כינוס מלוה

הערט ביי די מלוה מלכה. קבלות וואס מען

נאכנישט געווען די ענדע, ווייל מיט אפאר וואכן שפעטער ווען יענער בריוו האט זייער שטארק וויי געטאן, אבער עס איז געפארן אויף שבת שקלים קיין לאנדאן, האט דער ברך משה דער דעמאלטסדיגער סאטמאר-ירושלימער רב שליט"א איז

ער האט צוגעשריבן בכתב יד עטליכע שורות, אז דער רב שליט"א )ר' זלמן לייב( איז געשריבן אסאך א שענערן בריוו, אוןביי אים אויסטערליש חביב און חשוב.

נאך א שבת התוועדות, איין וואך נאך וויליאמסבורג, אבער לאמיר גיין מיט א סדר, שבת יתרו האט ר' אהרן געפראוועטגעווען אין בארא פארק. שבת יתרו קבלת התורה איז עס

אפצואווישן די שבת נח אין ירושלים, פונקט ווי דער שבת פרשת חיי שרה "שבת התוועדות" אין מאנטשעסטער איז געוועןאיז יעצט געווען פארקערט.

אייראפע, דער רבי שליט"א איז געקומען צו פארן פון ירושלים ווידער האט מען זיך אנגעהויבן גרייטן צו א נייעם שבת אין שקלים, בשליחות אביו הברך משה, צו גרינדן אן עקסטערן אפיס פאר וואו ער איז געווען רב, קיין לאנדאן אויף שבת

באייראפע. מוסדות יטב לב

הערליכע שבתים פון וויליאמסבורג און בארא אין די צייט ווען ר' אהרן מיט זיינע מענטשען האבן גערעדט פון די צוויי 1טייטלבוים שליט"א אבד"ק סאטמאר ירושלים – דער אומאפיציעלער שונא נומבער פארק, איז הגה"צ רבי יקותיאל יודא

זיין א יסוד און שטעלן א הנהלה באייראפע פאר אין ר' אהרנס קאמפאני - געפארן אין לאנדאן אויף שבת שקלים ממנה צו און ראשי הישיבות, ער איז מוסדות יטב לב בארה"ק. דער סאטמאר רב פון ירושלים איז אויך ארום באזוכן אלע רבנים

לטובת כולל שומרי החומות, בשליחות אביו דער נשיא מרן אויך געווען גאסט רעדנער ביי די יערליכע מסיבה אין לאנדאן הברך משה זצ"ל, און ער האט דארט גענאסן פון כבוד מלכים ממש. כאטש ער איז נישט געווען דער בנו הגדול און כאטש

מען האט מיט אלע מיטלען אים פרובירט צו באקעמפען.

וויפיל דער יועץ הפרטי פון ר' אהרן, אהרן מתתיהו דייטש, האט פראבירט דעמאלטס צו צוימען דעם לאנדאנעם שבת האט געפראוועט שבת שקלים אין לאנדאן אין ביידע שולן, שקלים האט דאס פונקט קאפויער געארבעט. דער רבי שליט"א

א ראוד, און אויך געהאלטן א דרשה שבת קודם קריאת התורה, און מוצאי שבת איז געווען קלעפטאן קאמאן און קעזענאווגעלונגענע הערליכע מלוה מלכה פאר מוסדות יטב לב.

פארשטייט זיך אז סאיז געווען באגלייט מיט אפיציעלע מודעות מטעם הקהילה און מטעם המוסדות אין לאנדאן און פון יטב לב, איבעראל איז געשטאנען די ווייטאגליכע ווערטער אז דער רבי שיקט זיין חשוב'ן זון הגה"צ ר' זלמן לייב קיין

ירמי' טייטלבוים, און פון ירושלים לאנדאן, עס זענען מיטגעפארן ר' יונה האלפערט משב"ק און ר' בנציון געלבמאן מיט ר' נתני', ר' יוסף ראזענברג פון ירושלים און ר' משה חיים ווייס פון בני ברק. זענען געקומען צו פארן ר' חיים דוד יאזשעף פון

געקומען חשוב'ע געסט פון אייראפע, ר' יוסף פרענקל דער רבי שליט"א האט געפראוועט א געהויבענעם שבת, אויך זענען אליעזר פרענקל פון גאלדערס גרין, און מען האט שוין אנגעהויבן שמועסן אז זיי' פון לוגאנא, ר' משה פאשקעס און ר

ר' זלמן לייב'ס מענטשן", דער מצב האט אנגעהויבן אויסקוקן נישט גוט. "זענען געדאווענט פאר'ן עמוד, האט אויפגעטרעטן מיט א דרשה ר' פרייטאג צו נאכטס נאך מנחה, וואס דער רבי שליט"א האט

איבערגעגעבן א פערזענליכען גרוס פון רבי'ן דער ברך משה, און ער האט מיט ווארימע יונה האלפערט משב"ק און האט זיין זון האט וואס דער רבי האט פון שיקן זיין זון קיין ירושלים, ווי ער איז זוכה צו זען נחת אז ווערטער דערציילט די שמחה

אזא חשוב'ע רבנות. דעריבער ווען דער רבי שליט"א איז דא געקומען ווינטער קיין ניו אבער ווי געשמועסט איז נאך די קריג געווען אומאפיציעל,

ארץ ישראל, געווען דעמאלט א שטילע מסיבה אין בארא פארק פאר מוסדות יטב לב, אין שפיץ יארק אויף א באזוך פון האט שוין אסאך אהרן און ר' זלמן לייב, ביידע האבן גערעדט. דער קרית יואל'ער רב האט דערציילט אז ער' פון האחים ר

איבערגעגעבן א באריכט פון די מוסדות וואו ער מאל באזוכן די מוסדות און ארץ ישראל, און דער ירושלימ'ער רב האטרבנות. האט נארוואס איבערגענומען דאס

אזוי אז דער קריג אויף אייראפע איז שוין געווען אויף א פולען טעמפא. אין אנווערפען האט ר' אהרן מיט זיינע מענטשען געהאלטען אז דאס איז זיינס ווייל זיין זון איז געווען דארט דער רב. אין ארץ ישראל האט ר' אהרן געהאלטן ר' חיים הערש

אלץ זיכער ער ווערט רב זיין פאנצער אין בני ברק.ר' חיים הערש איז געווען אנגעווייטאגט ווויל ער איז געווען מייזליש אלס אויסגעלאזט מיט א גארנישט. איז ב"ב געווען די הויפט שטאט פאר נאך רמ"א אין ירושלים, און דא האבן זיך זיינע פלענער

געהאט א קינד אין ארץ ישראל, רב ר' אהרן אין א"י. דעריבער איז געקומען צו א מצב, וואס דער רבי דער ברך משה האטגעלאזט קומען קיין בני ברק. אין סאטמאר ירושלים, און מען האט אים קיינמאל נישט

געבן, און די געלעגנהייט איז געקומען א "נאר" מיט ירושלים האט זיך נאך ר' אהרן געמוטשעט וויאזוי ער וועט זיך אן עצה איז געפארן קיין פלארידע און מסביר געווען דעם ברך משה אז ער יאר שפעטער ביי די בר מצוה אדר תשנ"ט, ווען ער

50

במלוא מובן ער וועט פארן בשליחותו, און נאכדעם איז ער געפארן און זיך גענומען אלע כיבודים האט נישט קיין כח, אוןהמילה.

קאמפאני האט אזויפיל כוחות אריינגעלייגט אין אויספלאנירן די ממילא איז שוין פארשטענדליך, פארוואס ר' אהרןס חתונה און דעם יובל העשרים יענעם זומער, ווייל דעמאלט וועט מען איינמאל פאר אלעמאל ווייזן אז ר' אהרן איז באמת

סאטמאר רבי, און ער גייט איבערנעמען גאנץ סאטמאר. מען גייט עס נישט צעטיילן.

ל"ג בעומר תשנ"ח איז פארגעקומען די אפיציעלע עפענונג פון די בנין עטרת אברהם. עס איז פארגעקומען א גרויסע * פאראדע ווען אלע קינדער האבן מארשירט צום נייעם בנין מיט די באטייליגונג פון ברך משה. אבער ר' אהרן איז נישט

געווען געלאדענט. און עס איז געווען א גאנצער פאליטיק פון ר' אהרןס מענטשען אז מען האט אים דירעקט נישט און אריה לייב בראש, זענען זיינע שונאים.82גערופען, ווייל

*איצט צו די פאזיטיווע געשעענישען פאר ר' אהרן אין דעם יאר. ר' אהרן האט יענעם יאר אין חודש סיון חתונה געמאכט זיין טאכטער. ווייניגער ווי א וואך דערויף איז פארגעקומען דער

גרויסער "קרן הצלה" כינוס אין ארמארי און ר' אהרן איז געווען פון די הויפט שפילער. אויך האט חודש אייר תשנ"ח אנגעהויבען צו ערשיינען "דער אידישער געדאנק" וואס ר' אהרןס מענטשען האבען ארויסגעגעבען כדי אים צו בויען, ווייל

דער איד האט דאס נישט גענוג געטון לויט זיינע געברויכען. מיר וועלען קורץ באשרייבען די דריי.

די חתונה איז פארגעקומען מיטוואך בהעלותך ט"ז סיון אין ק"י, און איז געווען די ערשטע חתונה זייט ר' אהרן איז געווארען מעכטיג, און אין זיינע אויגען דער פאקטישער רבי. צו די חתונה איז געקומען צו פארען דער זיידע פון חתן דער ירושלימער

רב הגרי"מ דושינסקי ז"ל, און אויך האט זיך באטייליגט דער גאון ר' מאיר בראנסדארפער וועלכער איז געווארען א יאר פריער א חבר הבד"ץ. מען האט איינגערעדט פארען גאנצען סאטמארען ציבור אז ר' מאיר מיט ר' אהרן זענען מוראדיג

נאנט.

גלייך גערעדט )נאך אנהויב ווינטער ווען דער שידוך איז געשלאסן געווארן האט ר' אהרןס יועץ פרטי, אהרן מתתיהו דייטש חתונה, ווייל מען גייט מאכן א יובל העשרים פון פון דעם, אז די חתונה וועט זיין סיון, און דער גאנער בית דין וועט זיין ביי די

כ' סיון. איך וואלט מיך נישט געטרויעט צו שרייבען אז בלויז דאס איז געווען די סיבה פארן עצם שידוך, אבער טאמער עס וועט נאך אמאל דאס קראנט ארויס קומען, וועלען מיר נישט מוזען זיך אנכאפען אין א בענקעל, מיר וועלן דאס קענען

הערען שטייענדיג.(

איצט א שטיקל הקדמה צו די מכלומרשטע נאנטשאפט פון ר' מאיר צו ר' אהרן. כסלו תשנ"ז איז נפטר געווארען דער תולדות אהרן רבי ז"ל. נאך זיין פטירה האט זיך די חבריא צוטיילט, נישט ממש צוטיילט אבער עס איז געווארען צוויי

חבריא'ס. דער עלטערער זון ר' שמואל יעקב האט זיך געעפענט א נייע חבריא און זיך א נאמען געגעבען תולדות אברהםיצחק, און דער יונגערער זון ר' דוד איז געבליבן מיט תולדות אהרן.

די דארטיגע פאליטיק האט אין יענע יארען געהאט א שטיקל אפעקט אין סאטמאר אויך. דער נייער תולדות אברהם יצחק רבי איז געווען דער עלטערער זון און דערווייל האט דאס געוויזען אז נישט אלץ און נישט אויטאמאטיש נעמט דער בנו

בכורו איבער. אוון ווייל ער איז געווען דער עלטסטער זון האט ר' אהרן געוואלט אז ער זאל געווינען. אויך איז דא א זייטיגע פוינט, ווייל דער תולדות אברהם יצחק רבי האט איינגעפירט גאר נייע שיניום ביי זיינע טישען און בכלל אין זיין חסידות, און

ער איז געווען זייער נאנט צו וויזניץ ב"ב, און איז געווען באוויסט פאר א נישט אזא גרויסער קנאי ווי זיין ברידער, ממילאהאט ר' אהרן געוואלט אז דער נייער רבי זאל זייער מצליח זיין.

אויך קומט צו דער פאקט אז דער יונגערער זון, ר' דוד איז בהחלט נישט געווען נאנט מיט ר' אהרן. ער האט נישט געוואלט קומען באזוכען דעם סקול דיסטריקט ווען ר' אהרן אליין האט אים געבעטען, און עס איז באוויסט אז ער איז געווען נאנט צו

קאשוי און צו וויזניץ-מאנסי, און דערצו א קנאי, ממילא האבען ר' אהרןס מענטשן אים זייער פיינט געהאט.

ווידער משה גבאי מיט זיינע פאליטיקאנטען אין א"י, ווי אפרים שטערן, מענדל וואלערשטיין און אנדערע, האבען געהאלטען אז פאר סאטמאר'ס טובה איז ענדערש אז ר' דוד, דער יונגערער זון, זאל מצליח זיין. וואס דער

דעמאלטסדיגער סאטמאר-ירושלימער רב האט געהאלטען איז אפיציעל נישט באקאנט, אבער עס איז גרינג זיך פאר צו שטעלען אז ער איז געווען באקוועמער מיט ר' דוד ווי מיט ר' שמואל יעקב, כאטש אפיציעל האט ער נישט גענומען א זייט אין יענע מחלוקה. דער איד האט מער געבויעט ר' דוד ווי ר' שמואל יעקב, וואס פון דעם אליין האבען ר' אהרןס מענטשען

געוויסט אז זיי מוזען האלטען מיט ר' שמואל יעקב.

ווען ר' שמואל יעקב איז געקומען אין ניו יארק די ערשטע מאל אלץ רבי, האבען ר' אהרןס מענשטען געפילט אז ער איז זייערס און ער איז מיט ר' אהרן און זיי זענען געלאפען צו זיינע טישען און גערעט פון אים ווי פון א וועלטס ווינדער. ר' שמאל יעקב האט זיי נישט אויסגעשפילט, און ער האט זיך צוגעשטעלט צו ר' אהרן און צו זיינע מענטשען. )ער איז אין שפעטערע

יארען איינגעשטאנען ביי יצחק ראזנבערג, כטאש עס האט אים שפעטער געקאסט א פרייז אז ער האט נישט געקענט באזוכען דעם ברך משה און דעם נייעם וו"ב סאטמארן רב און ער האט נישט געהאט די שטיצע פון א גרויסען טייל פון

סאטמאר(. אבער דער שידוך מיט ר' אהרן און ר' שמואל יעקב האט אן געהאלטען ביז דער זייפן בלאז האט זיך צו בלאזען, יאר דערויף האבען זיי זיך פון ר' שמואל יעקב אפגעשאקעלט, צו ער פון זיי, און היינט צו טאגס איז ער אייניג6-7און א

נאנט צו ביידע רביס.

און ווייל ר' מאיר בראנסדארפער איז געווארען רב אין די נייע קהילה האט ר' אהרן אויטאמאטיש זייער ליב געהאט ר'מאיר. אבער צו ר' מאיר האט ליב געהאט ר' אהרן אויך, דאס איז נאך נישט אויף געוויזען געווארען קיינמאל.

דער שקר אז ר' מאיר בראנדסדארפער איז שרעקליך מקושר צו ר' אהרן איז אין תשנ"ח געווען אזוי גרויס אז קיינער האט דאס אפילו נישט געקענט אפלייקענען. עד היום הזה ווייסט מען נישט וואס דער שקר פון דעם קשר האט באדייטעט. ר' מאיר האט ביז זיין לעצטען טאג אויף די וועלט למעשה גארנישט דעליווערט פאר ר' אהרן און אפיציעל איז נישט געווען

עפעס וואס ער האט אפילו איינמאל ארויסגעוויזען פאר ר' אהרן מער ווי פאר זיין ברידער.

ר' אהרןס יועץ פרטי, אהרן מתתיהו דייטש, האט אין יענע יארען געפאמפעט מיט דעם שקר פון דעם קשר אז אפילו ר' אהרן אליין האט זיך געהעריג איינגערעדט אז ער מיט ר' מאיר זענען איינס. און עס האט געהייסען אין די גאס אז עס איז

געלונגען פאר מתתיהו דייטש צו ברענגען ר' מאירן צו די חתונה פון ר' אהרן זיין נאנטסטער פריינט אויף די וועלט.

די חתונה ביי די חתונה האבען ר' אהרןס מענטשען געלאזט וויסען פאר דעם שונא נומער איינס, אריה לייב גלאנץ, אז זיי דארפען נישט אז ער זאל אנפירען די חתונה, ווי ער פלעגט ביי אלע חתונות נכדי הברך משה, נאר זיי האבען אויפגענומען ר' אלי'

שלמה קאהן אז ער זאל האבען די מייק און אויסרופען וואס מען דארף. דאס האט געדארפט שיקען א מעסעדש פאר

51

משה גבאי אז ער איז מער נישט באלעבאס אין סאטמאר און נעקסט איז ער. אריה לייב האט טאקע נישט פארנומען קייןארט ביי די חתונה, און נאכמער, מען האט אים אזוי ענג געמאכט דארט, אז ער האט געמוזט אנטלויפן אינמיטן די חתונה.

וויבאלד ביי די חתונה איז ר' אהרן געווען אין זיין "פיעק" צייט )פיעק אויף אידיש, איז הויך פונקט( און דא גייט זיין אנוועזענד דער ירושלימער רב און אויך ר' מאיר, און אויך אז זיינע מענטעשן האבען אויפגעזאגט אריה לייבען, און דער ברך משה,

דער דעמאלטסדיגער סאטמאר-ירושלימער רב, וועלכער איז געקומען צו פארען צו די חתונה, און אויך משה גבאי גייען דא איצט צום ערשטען מאל זען ווי מעכטיג ר' אהרן און זיין ארמיי איז, איז ר' אהרן געווען אויסער געווענליך הייפער. ער גייט

ווייזען פאר זיי ווער ער איז און ווי שטארק ער איז, און די חתונה גייט זיין פיל העכער ווי למעלה מן המשוער.

עס איז מיר נישט באקאנט ווען ר' אהרן האט דאס אפגעמאכט, צו ווער עס האט אים געגעבען די עצה אז מיט דעם וועט ער זיך אהערשטעלען אלץ א תקיף און א בעל יכולת, אלץ א פירער און אלץ א קנאי איינס אין דער וועלט, אבער בלויז

עטליכע מינוטען אינעם קבלת פנים, וואס איז פארגעקומען אונטען אין זאל פון ביהמ"ד, האט זיך ר' אהרן, אן די ברילען מחמת גרויס ערנסקייט, ספאנטאניש אויף געשטעלט פון זיין פלאץ און זיך גענומען שרייען מיט אום באנימענע קולות:

שייגעץ הער אויף צו כאפען בילדער! טראגטס אים ארויס! עס איז א ערנסטער זמן, דער טאטע זיצט דא, מען וועט נישט כאפען קיין בילדער. און לאזט וויסען פארען גאנצען ציבור, אז ער וועט נישט לאזען כאפען קיין בילדער ביי די גאנצע

חתונה. עס איז א חוצפה נוראה! ער האט געמאכט איבערקערענישען צוויי מאל ביי די קבלת פנים, אזוי ווייט אז דער ברךמשה האט אים שוין געהייסען אויף הערען צו שרייען.

די שעפסען זיינע האבען הנאה געהאט ווי גוט דער נייער גאנג ארבעט זיך אויס. עס האט אים געמאכט אויסזען ווי א קנאי, א פרומער, איינער וואס וועט שרייען ווען עס טוט וויי, און יעדער האט געזען אז ער מיינט עס ערענסט. פארשטייט זיך,

אויסער זיינע פריוואטע יועצים און דער ברך משה מיט משה גבאי.

די קנאות און הייפערדיגע שטימונג האט אנגעהאלטען די גאנצע נאכט. ביי די חופה האט ער זיך צושריגען, אויך ביי די סעודות החתונה, ביי די טענץ און אויך ביים מצוה טאנץ. ער איז געווען אויף א מיסיע קעגען בילדער די גאנצע צייט. און

מען מוז פארשטיין אז עס האט נאך דאן נישט עקסיסטירט קיין איין בילדער מאגאזין, דער בליק האט דאן אויך נאך נישט געלעבט, דער איד האט נאך נישט געהאט די העזה צו לייגען בילדער, און קיין בלאט איז אויך נאך נישט געווען. אויך איז

דעמאלטס נאך נישט געווען די יארען פון "דידשיטעל קעמרעס" ווי היינט און קיין "טעלעפאן קעמרעס" אויך נישט. די אלעבילדער מאכערס זענען געווען געדינגענע מענטשען וואס זענען געקומען כאפען בילדער פאר געלט, און פאר גוט געלט.

שטעלט זיך א פראגע, ווער האט זיי געדינגען? ווער האט זיי באצאלט? און פארוואס האט מען געכאפט די בילדער? דיתירוץ קומט אין די פאראגראפען ווען איך וועל שרייבען פון "אידישען געדאנק".

ביי די חתונה האט זיך ר' אהרן ניטאמאל אונטערגעהויבען ווען הרב דושינסקי איז אריינגעקומען צו די חתונה. און נאכמער, הרב דושינסקי האט אפגענומען מז"ט פון דעם גאנצען אויבען אן, אויפן וועג גייענדיג צו זיין פלאץ אין מיטען, און ווען ער

איז אן געקומען צו ר' אהרן און געגעבען די האנט, האט זיך ר' אהרן נישט אויפגעשטעלט און נישטאמאל זיך אויס געדרייט אויף זיין זייט, נאר אים צוריק געגעבען די האנט ריק ווערט, אין די זעלבע צייט ווען דער ברך משה האט יא אפגעגעבען

דעם גרעסטען כבוד פאר הרב דושינסקי. דאס האבען געזען אלע הרב דושינסקיס מענטשען.

כאטש ר' אהרן האט שוין חתונה געמאכט אין קרית יואל דריי קינדער פאר די חתונה, און דאס איז געווען זיין זעקסטע ערשטע מאל א שאטער קינד, דאך האט מען ביי יענע חתונה געפילט אין די לופט די רבי'סטעווע, מען האט געבויט דאס

טיילן מזל טוב פאר יעדן איינעם. ר' אהרןס יועץ פרטי ספעציעל פאר'ן עסן, און ר' אהרן איז ארומגעגאנגען ביי די סעודה שוויצערס" האבן באגלייט די מערכה פון א' ביז ת' אז עס זאל קלאפן מיט די "מתתיהו דייטש מיט נאך צענדליגעראהרן

הצעיר. רביסטעווע פונעם רב

אין מיטען די חתונה איז פארגעקומען דער קלימאקס פון די נאכט. ר' אהרן מיט זיין בעסטער פריינט ר' מאיר האבען זיך געשטעלט טאנצען אין מיטען ביהמ"ד. מען האט געזונגען א ספעציעלען פאראויס באשטימטער ניגון, "ר' משה ארי'ס ניגון". מען האט געמאכט א ריזיגע רינג ספעציעל איצט אז משה גבאי זאל גוט זען דעם געהויבענע טאנץ און ער זאל

פלאצען. דער ביהמ"ד איז געשפרינגען אין די ליפטן מען האט געטאנצען אין די הייך ארויף און אראפ וויאזוי מען טאנצט מיט דעם ניגון. אבער וויבאלד ר' אהרן מיט זיינע מענטשען האבען געלייגט צו א גרויס געוויכט און גרויס האפענונג אויף

דעם טאנץ אז דאס וועט ווייזען זייער ספעציעלע נאנטקייט, האט דאס נישט געקלאפט. ר' מאיר האט נישט געוויסט וואס מען וויל פון אים. ער איז פשוט נישט געוואינט געווען צו טאנצען וויאזוי ר' אהרן האט יעצט געוואלט טאנצען, און קיין

גבאים מיט וועם ר' אהרןס מענטשען זאלען דאס אפשמועסען פון פאראויס האט ער דאך נישט פארמאגט, און אפילו ווען יא, וואלט ער דאס סיי ווי נישט אנגענומען ווייל ער איז דאך געווען א ערנסטער מענטש, האט דער טאנץ אנגעהאלטען

בלויז עטליכע מינוט, און ר' מאיר האט אפגעלאזט ר' אהרןס הענט און זיך צוריק געגאנגען אויף זיין פלאץ. וויפיל פלענער עס איז נאר געלעגען אין דעם געוואלדיגען טאנץ, האט זיך אויסגעלאזט מיט א בוידעם. ר' מאיר האט נישט מיט

געארבעט.

דער אידישער געדאנק נישט לאנג נאך די חתונה איז ערשינען דער אידישער געדאנק. דארט איז געווען באשריבען די חתונה מיט אלע סארט

גוזמאות וואס דער ווערטער בוך פארמאגט נאר. )דער בלאט היינט איז דער ממלא מקום פון דעם אידישען געדאנק און היינט קען מען ליינען די אלע נארישע גוזמאות וועכענטליך אין בלאט.( דעמאלטס האט דער אידישער געדאנק געגרינדעט

א נייעם טיטול אויף ר' אהרן: "גאב"ד ור"מ קרית יואל". עטליכע יאר שפעטער האט דער בלאט געגרינדעט א אנדערעןטיטול פאר ר' אהרן: "כ"ק מרן הגאב"ד", און היינט האלט מען שוין ביי הגה"ק. ל"ע.

און אויך האט דער אידישער געדאנק פארמאגט צענדליגער בילדער פון די חתונה. זיי האבען דאך געוויסט דעם אמת אז "דער רב" מיינט נישט עכט ערנסט די מלחמה אקעגען בילדער, די רעדאקציע פון אידישען געדאנק זענען דאך געווען ביי

די מיטינגען ווען מען האט אפגעמאכט אז ר' אהרן זאל ביי די חתונה ווערן א קנאי, ממילא האבען זיי דאך לכתחילה געוויסט און טאקע אנגעזאגט פאר די בילדער מאכער אז ר' אהרן וועט שרייען אבער זיי זאלען ווייטער כאפען ווייל דער רב מיינט עס נישט עכט. און זיי האבען אריינגעשטעלט בילדער אין אידישען געדאנק לרחצה. איצט פארשטייט מען שוין אויך

ווער עס האט באשטעלט די בילדער מאכער און ווער עס האט זיי באצאלט.

אויך האט דער אידישער געדאנק איינגעפירט א נייעם געדאנק. זיי האבען אויסגעשניטען יעדען בילד וואס האט געהאט משה גבאי. משה דער גבאי איז אין די אידישע געדאנק נישט געווען בבל יראה ובבל ימצא. דאס איז געווען אזא גוטס אז ר'

אהרן מיט זיינע מענטטשען האבען געהאלטען פאר זיכער אז אט אט אט אט אט קומט משה גבאי פאלען צו ר' אהרןספיס און בעט זיך איבער און זאגט צו אז ער ווארפט זיך אינטער ר' אהרן.

52

דאס אז משה גבאי איז נישט אזוי בעיביש, דאס אז משה אינטרעסירט די בילדער ווי פאר יעדען נארמאלען מענטשהעכער די פערציג, איז זיי פשוט נישט איינגעפאלען.

)איך האב באקומען אין אישי פון איינעם קראנט, אז ר' אהרן האט געליינט דעם אידישען געדאנק און באטראכט יעדעס בילד פון אלע זייטען און זיך געהאלטען ביי די זייטען ווי גוט מען האט אפגעטאן פאר משה גבאי אז מען זעט אים נישט אויף קיין איין בילד. און אויך האט מיר יענער פארציילט אז הרב דושינסקי איז נישט געווען אויף שבת שבע ברכות אין

קרית יואל. ער איז געפארען צו זיין טאכטער א אלמנה וואס וואונט אין נייטרא. פרייטאג פאר ער איז געפארען, האט ער אפגעגבען א באזוך ביי ר' אהרן אין הויז. ביי יענעם באזוך האט געבליצט אן אויפהער און ר' אהרן האט גארנישט

געשריגען, נאר עס האט אויסגעזען ווי ער האט גאר הנאה. און הרב דושינסקי האט זיך אויסגעדרוקט אויפן ועג צו איינעםפון זיינע נאנטע, אז אינטרעסאנט ער האט נישט געשריגען ווען מען מאכט ביי אים אינדערהיים בילדער.(

)האפענטליך וועל איך קענען פארשאפען א קאפיע פון די אידישע געדאנק, און איך וועל עס ארויפשטעלען. אויב איינער (farmaglich@gmail.comהאט דאס, ביטע מיר שיקען אין אימעיל

יובל העשרים דינסטאג פ' בהעלותך, איין טאג פאר די חתונה, איז פארגעקומען דער גרויסער קבלת פנים אין וויליאמסבורג פאר די

חברי הבד"ץ, ר' יעקב בלוי, ר' משה שטערנבוך, ר' משה האלבערשטאם, ר' מאיר בראנסדארפער ובראשם דער גאב"ד ישראל חיים הרב דושינסקי ז"ל. ביז צום פליגער זענען צוגעלאזט געווארן ר' אהרן און דער היינטיגער ראב"ד סאטמאר ר'

מנשה פריעדמאן און די איידימער פונעם גאב"ד. פון עירפארט זענען די חברי הבד"ץ ערשט געפארען צום בית המדרש אב"ד אבני וואו דער ברך משה האט זיי מקבל פנים געווען. דארט איז געווען הגה"צ ר' נתן יוסף מייזעלס ברך משה,

און נאך מנהיגי שלמה חבר וועד הרבנים פון קרן הצלה, און דער יו"ר פון קרן הצלה הרה"ח ר' ליפא לעפקאוויטש ע"ה,קהילות וחשובי הרבנים.

גאס צום גרויסן סטעידש אויף בעדפארד עוועניו וואו עס פון דארט איז דער רבי אינאיינעם מיטען בית דין ארויס אויף די ז"ל, און אין נאמען האט זיך באטייליגט טויזנטער מענטשען. צום ערשט האט גערעדט דער ראש הקהל ר' סענדר דייטש

זיין איידעם רבי חיים יהושע דער רב אין מאנסי. דאס האט ר' אהרן נישט אויסגעהאלטען פונעם ברך משה האט גערעדט און אויך נישט זיינע מענטשען, ווייל זיי האבן געוואלט מען זאל קענען איבערשפילן די פריערדיגע צוויי מסיבות, התייסדות קרן הצלה און שנת העשר, וואו דער ברך משה איז געווען דער הויפט רעדנער ביים קבלת פנים. דערנאך האט גערעדט ר'

מאיר בראנדסדארפער. צום סוף האט אב"ד פריימאן. נאכדעם האבן גערעדט ר' משה הלברשטאם און ר' מנשה כ"ץדומ"ץ אנטווערפען היינט גאב"ד ירושלים. גערעדט הגאון ר' טובי' ווייס שליט"א דעמאלט

ביי דעם גרויסען עצרת אין ארמארי געביידע האט שוין ר' אהרן יא גערעדט און ער האט זיך אויפגעטאן מיט א אריינגעקומען איבער א מיליאן דאלער פאר קרן הצלה"... זיין דראמאטישען טאן און געפאמפעט: "פון קרית יואל אליין איז

דער חבר הביד"צ דרשה איז דעמאלט געווען די "סטעיט אוו די יוניאן" ביי די אהרונים, מען האט דעמאלט געשמועסט אזאזא דרשה מלא שחצנות! ר' יעקב בלויא האט זיך נאכדעם אויסגעדריקט: שוין לאנג נישט געהערט

*יארצייט מיט אלע זיינע קינדער. זומער תשנ"ח איז דער ברך משה געפארן צום ישמח משה'ס

יואל פאר מוסדות יטב לב אין ארץ ישראל, וואס האט אויך געדינט אלס פרשת פנחס איז פארגעקומען א מסיבה אין קרית עס איז געווען א מלוה מלכה, און דער יו"ר, ר'פנחס דוד שווארץ ע"ה, האטפאר'ן ברך משה צו די נסיעה, א מסיבת פרידה

מען באגלייט דעם מלך. ביי יענע מסיבה האט אויך ר' אהרן" דעמאלט געזאגט אז עס איז א ריכטיגע "מלוה מלכה בעסער האט ער די ערשטע מאל דערמאנט - רעדנדיג וועגן די מוסדות יטב לב אין ארץ ישראל - ווי גערעדט, און דעמאלט

און מיין פלומעניק ר' חיים הערש מייזליש עס איז געווארן זינט מען האט אויפגענומען מיין ברודער אלס רב אין ירושלים,אלס ראש ישיבה אין בני ברק.

נאכנישט געוואוסט וויאזוי מען הענדלט דעם עס האט געהייסן א "מואוו" פון ר' אהרן, ווייל ביז דעמאלט האט מען געווען פעסט, אבער עס איז נאר געווען אומאפיציעל. אבער איצט ווען ער האט ירושלים, די קאלטע קריג איז דאך שוין

מכניע געווען, מוסדות יטב לב און ער האט געמוזט רעדן, האט ער ווי דורכגעבראכן די אייז, און זיך געהאט א דינער פארביי-די-וועי א פליק, אז אין בני ברק בין איך בעל הבית. אנגענומען אז זיין ברודער איז רב אין ירושלים, און געגעבן

צאתכם לשלום פון הונדערטער איידער דער רבי איז ארויס געפארען פון קרית יואל צום עיר פארט, איז געווען א ריזיגערגערעדט. קינדער און בחורים, און ר' עזריאל און דער ברך משה האבן

חיים, זענטער רב האט געזאגט ביים קדושת יו"ט און ביים ייטב לב האט אין סיגעט האט ר' אהרן געזאגט תהלים ביים עציוועלכער איז שוין געקומען פון ירושלים, געזאגט פארן עמוד. דער רבי שליט"א

ביי די נסיעה איז פארגעקומען די געשיכטע ווען דער ברך משה האט זיך אויף גערעגט אויף ר' אהרן און אים ברבים דערלאנגט א פסק. דאס איז געווען אויפן באס אין אונגארען, און כידוע איז דער ברך משה געווען ביי די נסיעות זייער פארמאכט אין זיינע מחשבות. א קלייניקייט, ער גייט אויפן ציון פון זיינע עלטערען וואס האבען אים איבערגעלאזט א

קיילעכדיגען יתום ביי די עלעף יאר. און דא אונטער אים זיצט זיין פופציג יעריגער זון און פלוידערט הוילע שטותים פארשעהן און דערצו אויפן העכסטען טאן.

)איך וועל נישט שרייבען וויאזוי ער האט ארויסגעקוקט פון פענסטער ביי יעדע ראיה און אפילו זיך צוריקגעדרייט צו קענען נאך אביסעל זען, ווייל דאס קומט אריין ביי די ענין פון זיין יראת שמים, וואס מעגליך וועט נישט געשריבען ווערען באריכות,

ווייל ווי מען הערט, ווערען די מאמרים געליינט דורך אלע בחורים און עס איז נישט אויסגעהאלטען צו שרייבען וואס זיי טארען בהחלט נישט ליינען. ר' אהרןס נישט יראת שמים, קען אוועק הרגענען אלע שובבי"ם תורות-טיעפס פון רבין זי"ע

וואס דער בחור האט זיך אנגעהערט, רח"ל.(

פלולצינג דרייט דער ברך משה צו זיין פופציג יעריגען קינד )תרתי משמע( און הייבט אן שרייען: דו שוטה, פאר צוויי מינוטאין א צי קאנסטו נישט שווייגען. האסט נישט וואס צו טאן, זאג א קאפיטל תהילים און האלט דיינע שטותים ביי דיר!

* פון די דריי נפטרים האט ר' אהרן נישט געווינען קיין סאך, ווייל זייערע ממלאי מקומות האט ר' אהרן נישט אריינגעלייגט,

כאטש ער האט זיך גערישט אז ער וועט איצט קענען זיך אריין שטעלען אין א פאזיציע צו קענען זיך פארפעסטיגען אין וויליאמסבורג. ר' אהרן האט זיך גערישט אז ענדליך וועט ער קענען אריין לייגען זיינע ביידע פיס אין גרעסטען מוסד פון

סאטמאר און פון דארט ביז ווערען רבי, איז שוין בלויז א קאצען שפרינג. ער האט זיך גערישט אז יעצט וועט ער שוין ענדליך קענען פטור ווערען פון זיין גרעסטען שונא, אריה לייב גלאנץ און אים

און ער וועט אריין שטעלען זיינע מענטשען און אזוי וועט ער אויטאמאטיש ווערען בעה"ב אין82פארווארפען פון וויליאמסבורג, צו וואס ער האט אזוי געגארעט. אנטשולדיגט, נישט ער, נאר דער ברך משה. דערווייל האט די הנהלת

המוסדות נישט געפרעגט ר' אהרן און האבען נישט אריין געשטעלט קיינעם פון זיינע מענטשען, נאר ר' אברהם לעפקאוויטש איז געווארען דער מנהל המוסדות וואס ר' אהרןס מענטשען האבען אויף דעם געשאלטען ווייל ער איז דאך געווען פון די "שונאים" און עס ווערט ענדליך מקוים די שרעקענישען אז משה גבאי גייט צוריק גוט ווערען מיט די שונאים.

53

גאנצן בית המדרש און ארויפגערופען ר' אברהם יענעם יאר כ"ו אב אין קרית יואל האט משה גבאי שטיל געמאכט דעם אויבענאן נעמען שיריים פונעם ברך משה. ר' אהרן מיט זיינע מענטשען זענען לעפקאוויטש פונעם אנדערן עק ביז צום

קאוועראפ, און עס מיינט באמת אז אליעזר געווען געפערליך אויפגעקאכט אז אברהם לעפקאוויטש איז נאר א און אפיציעל קעסטנבוים גייט זיך אריינריקן. נעבעך. זיי האבן געשאלטן פארוואס מען נעמט אריין אברהם לעפקאוויטש,

געזאגט אז עס טוט זיי וויי ווייל ער איז א שונא פאר'ן רבי'ן און ער איז פון די רביצינס מענטשן. אבער די אמת'ע סיבה געטאן איז ווייל ר' אהרן האט זיך דערזען אז דעם טאג אויף וועלכן האט זיך שוין אזוי לאנג פארוואס ס'האט זיי אזוי וויי

געשארפט די ציין איז אנגעקומען, און דערווייל זענען אלע זיינע חלומות זיך צורינען. אין קהל זענען געווארען בערל פרידמאן און יאנקל כהנא קא-פרעזידענטען. וואס דאס האט זיך שפעטער ארויס געשטעלט צו זיין א צייטווייליגען געווינס פאר ר' אהרן ווייל בערל מיט אים האבען דעם ווינטער דערויף קאנספירירט ווי אזוי איבער צו

נעמען סאטמאר.

בנוגע איבערצו נעמען ר' ליפא שווארץ אין ירושלים, האט ר' אהרן געוויסט אז זיין ברודער וועט אריינלייגען זיינע מענטשען ווייל ער איז דאך געווען רב דארט און די הנהלה דאהי איז דאך שוין געווען נאר ר' זלמן לייבס מענטשען. יצחק ראזנבערג

איז שוין נישט געווען אין מוסדות יטב לב, זייט אנשיל שווארץ איז געפלויגען פון מנהל אין ירושלים.

* איצט איז געענדיגט געווארען די יארען פון תשנ"ד ביז נאך תשנ"ח. ר' אהרןס פערסאנאלעטי איז שוין אויך באשריבען

געווארען. אין די קומענדיגע מאמרים, וועט זיין געשריבען איבער, פארוואס טאקע האט אזא סארט שוואכקייט ווי ר' אהרן, מענטשען וואס זענען אלעס גרייט צו הערען, ליינען, מיטמאכען און משוגע ווערען פאר אים.

------------------------------------------------אי"ה.

איך האב אנגעהויבען דעם פריערדיגען מאמר מיט די ווערטער: תשנ"ח איז געווען א היסטאריש יאר אין סאטמאר, ווען די"קאלטע קריג" האט געבושעוועט אין גרויסן.

א קאלטע קריג מיינט, אז צוויי לאגערען זענען אין א קריגס צושטאנד, דאס מיליטער איז גרייט אויפן העכסטען לעוועל, מען איז באוואפענט ביז איבער די נאז, אבער, מען שיסט נאך נישט. מען גייט נאך נישט ארויס אין א פולען קריג. און די

סיבה איז, ווייל ביידע לאגערען האלטען זיך צוריק פאר א געוויסע סיבה.

סאטמאר איז פון תשנ"ו ביז פסח תשנ"ט געווען אין א קאלטע קריג צושטאנד. ביידע לאגערען, ד.ה. ר' אהרן מיט זיינעמענטשען, און משה גבאי, אלסן כבוד פון ברך משה, זענען געווען אין קריג, אבער נישט ממש אפען.

ר' אהרן האט זיך באוואפענט מיט מענטשען וואס האבען אים געגעבען עצות אז ער זאל שוין איצט פארכאפען די מאכט, און משה גבאי האט זיך באוואפענט מיט דעם, צו ווייזען אז דער רבי לעבט, דער רבי איז געזונט, און ר' אהרן איז "רבינו

בחיי".

ר' אהרן האט געקענט טאן מער און שטערקערע שריט ווי משה גבאי, ווייל ר' אהרן איז געווען גרייט צו טאן אלעס אין דער וועלט, און משה גבאי איז געווען באגרעניצט ווייל ער האט געמוזט אכט געבען אויפן ברך משה'ס כבוד. ר' אהרן איז ארום

געפארען אין די גאנצע וועלט מיטען שקר אז דער טאטע האט אים געשיקט, אבער משה גבאי האט דאס נישט געקענט פארלייקענען ווייל עס איז געווען א שטילער קריג און כדי נישט צו פארשעמען דעם ברך משה האט ער נישט געקענט זיין

דער וואס זאל אויס שיסען דעם ערשטען שאס, מיט דעם וואס ער וועלט ארויסגעקומען עפענטליך אז ר' אהרן איז א שקרןוכזבן.

ר' אהרןס יועץ פרטי, אהרן מתתיהו דייטש האט אפען גערעדט מיאוס אויפן ברך משה און ר' אהרן האט דאס געהערט און געוויסט, און טראץ דעם האט ער אנגענומען זיין "שלעכטע" ראט און געטון אלעס וואס ער האט אים געראטען. משה גבאי האט נישט געקענט ארויסקומען מיט די פאקטען אפען פארן גאנצען ציבור, ווייל קיין גרעסערער בזיון פארן ברך משה איז

נישט פארהאן, ווי דאס אז זיין זיןס נאנטסטער מענטש, וועם ער פאלגט און טוט אלעס וואס ער וויל, רעדט אויפן רביןפרעך און שמוציג.

אין ארדער אז ר' אהרן זאל אלעס אן נעמען וואס דער יועץ פרטי הייסט אים, האט אבער געמוזט געשען עטליכעפאקטארען.

נישט לאנג נאכדעם וואס ר' אהרן האט זיך ארויסגעצויגען קיין קרית יואל, תש"מ, האט זיך יודל וויינשטאק איבערגעגעבעןפאר אים בלב ונפש. ער איז געווען דער איינציגסטער געטרייער מענטש וואס ער האט געהאט אין יענע יארען.

קרית יואל איז אין יענע יארען געווען זייער פיינטליך געשטימט צו ר' אהרן און דער יודל האט פאר אים אלעס אין דער וועלט געטון. געטראגען און געברענגט, געהאלפן ענדלאז בייטאג און ביינאכט. ער האט אים פארשאפט געלט, געארבעט

אז מענטשען זאלען קומען דאווענען אין זיין ביהמ"ד און אלעס וואס פעלט זיך אויס. און אויב עס האט זיך אויסגעפעלט האט יודל אים פיזיש געהיטען. מען קען רואיג זאגען אז ווען נישט יודל וואלט ר' אהרן נישט געקענט אנקומען צו ווי ער איז אנגעקומען. און עס קען זיין אז מען וואלט ר' אהרן ארויסגעפירט פון קרית יואל. אזוי פארפיינטעט איז ער געווען אין יענע

יארען.

אבער ווען ר' אהרן האט זיך ארום גענומען מיטען יועץ פרטי, איז געווען די ערשטע ראט זיינע צו ר' אהרן, ווער פטור פון יודלען. די סיבה דערצו איז געווען ווייל יודל איז געווען צו א שטארקער ברך משה מענטש. ווייל ביז תשנ"ו האט דאך ר'

אהרן נישט געהאט די גאטס ארויס צוקומען אין דער עפענטליכקייט אז ער וויל שוין אלעס, ווייל זיין טאטע איז דאך געווען פאלקאם געזונט. אבער ווען ער האט אפגעמאכט אז זיין טאטע ליגט שוין אויפן טויטען בעט, ער איז שוין זייער שוואך, מוז

ער זיך שוין אנהייבען בויען, מוז ער שוין ווערען רבי, מוז ער שוין אלעס פארכאפען, אבער וויבאלד יודל איז געווען גאר נאנט צום רבין און צו משהן, מוז ער קודם פטור ווערען פון אים ווייל יודל וועט זיך ארויס שטעלען קעגן ארויסגיין אין קריג

מיטען טאטען.

עס איז פארהאן אין די וועלט א באקאנטע חידה, וואס עס קומט פריער, די איי אדער די טשיקען? אבער דא ווייזט זיך ארויס קלאר און באשיינפערליך אז ר' אהרן איז געווען דער אגרעסאר כאטש ער איז אפילו נישט געווען אין א געפאר פון

עפעס אנווערען. ער האט איין טאג באשלאסען אז עס איז שוין זיין צייט און ער וועט אלעס טון אין דער וועלט דאס צופארזיכערען, און אויף דעם האט משה רעאגירט כדי אפצו שוינען דעם כבוד פון ברך משה.

פארוואס האט באמת ר' אהרן שוין אין תשנ"ו געוואלט פארכאפען די מאכט? פארוואס האט האט ער נישט געקענט ווארטען אויף די מאה ועשרים פון זיין טאטע? די קשיא גייט נאך פיל טיפער, פארוואס האט ער געהאלטען אז אלעס קומט

54

זיך אים? פארוואס קומט זיך נישט פונקט אזא חלק פאר זיין ברודער וואס האט אויך געהייסן אין סאטמאר, איינע פון די זיןוואס זענען ראוי צו ווערען רב?

אבער צו פארענטפערען די אלע קשיות מוז מען אנהייבען מיט די שטערקסטע קשיא פון אלעם: ווי האט ר' אהרן, אפילו אלס א פשוטער איד, א פשוטער בעה"ב, אפגערעדט פון א רב מפורסם, און אפגערעדט פון דעם צוקונפטיגען

סאטמארער רבי, געקענט זיך צוזאם זעצען מיט יונגע יועצים, ווילדע מענטשען, אומבאלערענדע און אומבאזעצטע פארשוינען און מאכען פלענער אויף נאך די מאה ועשרים פון זיין טאטע? עס איז דאך אזאנס קיינמאל נישט פארגעקומען

ביי ערליכע אידען. עס איז נאך קיינמאל נישט פארגעקומען ביי קיין שום רבין אויף דער וועלט אז דער זון זיינער האט זיך ארום גענומען מיט מענטשען וואס זיי זאלען אים ראטען אז זיין טאטע איז א פארגאנגענהייט, זיין טאטע איז שוין נישט

ביכולת צו פירען און ער דארף זיך שוין אנהייבען אריין שטופען אומעטים?

און ווייל ר' אהרן ווייסט אז איין ברודער זיינער איז אויך ראוי און קען אויך ווערען רבי, מוז ער שוין אנהייבען פלאנירען מיט אלע סארט שטיקלעך און מיט אלע סארט פאלשקייטען זיכער צו מאכען אז יענער זאל ח"ו גארנישט האבען? זייט קין האט

געהרגט הבלן ווייסט מען נישט פון א ברודער וואס האט געוואלט אז די גאנצע וועלט זאל זיין בלויז זיינס. ווייל אפילו די מלכים וועלכע האבען אומגעברענגט זייער משפחה איז דאס נאר געווען צו קעניגען אויף איין פלאץ, אויף איין לאנד,

אבער צו זיין איין מענטש אליין אויף די גאנצע וועלט און אומברענגען סיי ווער עס וויל נאר לעבען, איז נאר געווען ביי קין,נא ווי קען זיין אז ר' אהרן זאל דאס וועלן נאך קאפירען?

איך וואלט באמת נישט געמוזט ענטפערען די אלע קשיות ווייל עס איז נישט מעגליך עס צו ענפערען אנדערש ווי, ליידער ליידער האט ר' אהרן נישט געגלייבט, ווי יעדער ערליכער איד, אז זיין טאטע וועט דערלעבען משיח צדקינו. ער האט נישט געהאלטען אז משיח גייט אט אט קומען, און אז משיח גייט נישט אזוי שנעל קומען, ממילא וועט זיין טאטע נפטר ווערען ווי

וועט נפטר ווערען מוז "ער" דאך איבערנעמען ווייל ער איזטאטע עס איז דער סדר העולם אז דור הולך ודור בא, און אז זיין דאך א מענטש וואס באשטייט פון בלויז "איך", מיך" און "זיך".

און ווייל ער איז אזא סארט איך", מיך" און "זיך" פארשוין, האט ער געקענט אננעמען אלע סארט פאריקטע ראט פון זיין יועץ פרטי אז יודל וויינשטאק מוז פליען, אז מען מוז אנהייבען פארען "בשליחות" און אז מען מוז שוין אלעס אלעס

איבערנעמען.

און אז א מענטש באשטייט פון בלויז איך", מיך" און "זיך", פארמאגט ער נישט קיין טאטען און נישט קיין שכל צו היטעןאפילו אויף זיין אייגענעם כבוד און רעספעקט.

און באמת ווייסט מען נישט וואס דער פלאן פון ברך משה איז געווען תשנ"ו. קיינער ווייסט נישט, עכ"פ נישט וואס עס איז ידוע דערווייל פארן ציבור, צו דער ברך משה האט אלעס געוואלט געבען פאר ר' אהרן צו ער האט געוואלט געבען אויך

פאר זיין אנדערען זון. און אט דער אומוויסענדיגקייט, דער אומקלארקייט, האט געמאכט אז ר' אהרן מוז זיך אנהייבעןנעמען אליין.

עס איז נישט קיין פראגע אז פרעגען זיין טאטען אדער אפילו משה גבאי וואס דא גייט זיין נאך די מאה ועשרים, וואס גיי איך זיין און וואס אלץ וועל איך איבערנעמען, איז נישט געקומען פאר ר' אהרן אין באטראכט. און קיין צייט פאר

שפעקאלאציעס איז אויך נישט געווען, ווייל דער טאטע פארגעסט שוין, און דער טאטע איז קראנק און קען אין יעדע מינוט נפטר ווערען, און אויב וועט דעמאלטס אפיר קומען א צוואה אז דער ברודער זאל אויך באקומען א רבנות פאסטען, האט

ר' אהרן געהאלטען, וועט ער זיין דערנאך ווייל מיט א צוואה וועט ער זיך נישט קענען פייטען און עס וועט זיין צו שפעט. דעריבער מוז מען שוין אנהייבען זיך צו באפעסטיגען, מען מוז איבעראל שוין אריינלייגען נאר "היימישע מענטשען" און אז דאס וועט געלונגען, מעג נאך די מאה ועשרים ארויסקומען צען צוואות אז ר' זלמן לייב דארף ערגעץ ווערען רב, אבער ער

וועט נישט האבען צו וועם צו רעדען ווייל איבעראל זענען אלע מענטשען ר' אהרןס און זיי וועלען זיך אפילו נישט וואגעןעפעס דורך פירען.

דער נייער גאנג פון אלעס זאפארט כאפען איז צוגעגאנגען שטאפעל ווייז. ר' אהרן האט נישט געקענט ארויסקומען גלייך אפען אז ער וויל אלעס שוין. זיי האבען געוויסט אז אין ארדער ר' אהרן זאל זיך באפעסטיגען איבעראל און אריינלייגען זיינע מענטשען, וועט מען מוזען זיך צוקריגען מיט משה גבאי ווייל ער וועט עס נישט צולאזען, ווייל אזא זאך טאר מען דאך נישט צולאזען אין קיין שום פלאץ, אבער אויב וועט דער ציבור מיטשטיין וועט ר' אהרן קענען זייער רואיג ארויסגיין אין קריג מיט

משה גבאי, ווייל אלע ר' אהרןס מענטשען זענען דאך דעם ברך משהס מענטשען ממילא וועט משה נישט האבען מיט וועם צו גיין אין קריג. און דאס האט דאך ר' אהרן מיט זיינע מענטשען געוויסט אז דער ברך משה איז שוין נישט אויף א

מצב ארויס צו גיין אין א קריג, ממילא וועט משה זיין אליין, און אויטאמאטיש וועט ר' אהרן זיין דער געווינער. אבער, קודם האט דער יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש געמוזט טאפען דעם דופק ווי ווייט דער ציבור וועט מיטשטיין מיט אלעם און אז

אלעס וועט קלאפען, ערקעלערט מען אפען קריג.

דער יועץ פרטי האט שוין אין די זייט געשטעלט יודל וויינשטאק, כאטש עמטליך איז ער נאך דארט געווען ביז סיון תשנ"ח, אבער פון סוף תשנ"ז איז יודל געווען דער פינפטער ראד. דער יועץ פרטי האט טאטאל איבערגענומען די לייצעס. ער האט גלייך אריינגעברענגט דעם באקאנטען געמיינעם מענטש, און היינט דער שוין באקאנטער טאשען שניידער, אלישע שמואל

האראוויץ, וואס ער איז געווען באקאנט אלס דער גרעסטער חכם אין קרית יואל. דער יועץ פרטי האט געוויסט אז אלישעשמואל איז זייער געמיין און וועט אלעס פארשטיין וואס ער האט צו טון.

און נאך א מעלה האט דער טאשען שניידער אז ער טראגט א פנים. ער האט געהאט א נאמען פאר א שטיקל יודע ספר, וואס ער איז בהחלט נישט. ער איז באמת א קיינער און א גארנישט. נישט געלערענט און נישט געדאווענט, נאר גערעדט מיט יעדען נאריש יונגעל זיינע נארישע הלצות און וויצלעך, אבער געהאט גענוג שכל זיין נאמען זיך צו היטען, געהייסען א

, טראגט א הויכען הוט, וואס מיט די אלע זאכען האט ערןנגיד און א נותן צדקה בסבר פנים יפות און גערעדט שיי געהייסען א שטיקעל שיינער יוד. און דערצו האט ער געטון שיינע שידוכים, שיינע מחותנים, דער דיין ר' געציל האט זיך

אויך מיט אים משדך געווען. אבער פאר זיך איז ער א נידריגער מענטש, א מענטש וואס גלייבט נישט אין גארנישט, והאראיה, ער האט באגאנוועט מענטשען אין פולען זין פון ווארט.

ער האט פארקויפט "חתונה פאליסיס" און ווען עס איז געקומען צו באצאלען האט ער גענומען דאס געלט פאר זיך אין טאש. איך וועל איצט נישט אריין גיין ווי אזוי ער האט עס באוויזען, ווייל דאס קענט איר פרעגען די הונדערטער אידען וואס

האבען ביי אים באגראבען איבער זעקס מיליאן דאלער. דא רעדט מען נישט פון א אינוועסמענט שאדן, אז דאס געלט וואס ער האט אריינגעלייגט אין די פאלעסיס, זענען דערלייגט געווארען דורך די פירמע, און ממילא זענען די דערלייגערס

ביטער. ניין און ניין. ער האט באקומען פון די קאמפאני דאס געלט וואס ער האט געדארפט באצאלען פאר זיינע קליענטען, אבער אנשטאט געבען דאס געלט אז די יעניגע זאלען קענען חתונה מאכען מיט דאס געלט, האט ער דאס

אריין געלייגט צו זיך אין די קעשענע. און צוויי אידען, זיינע ארבעטער זענען פאר זיינע, דעם טאשען שניידערס, אנדערע

55

פארברעכנס, געזעצען אין טורמע פאר א יאר יעדער איינער. )די פארברעכנס פון די "חתונה פאליסיס" זענען נישטאנגעקומען אין געריכט.(

דער טאשען שניידער איז אויך געווען דער וועלכער האט צוגעשטיפט ר' אהרן אפ צוזאגען יודל וויינשטאק, מכלומרשט ווייל יודל איז נישט דער מענטש וואס מעג שטיין נעבען אזא גרויסען מענטש ווי ר' אהרן. מילא ביז איצט, איז דאך ר' אהרן

געווען אבי איינער, אבער איצט אז דער רב גייט פירען די וועלט, מוז מען אריין לייגען א פאסיגען מענטש וואס ער זאלפירען אלעס וואס מען ברויך און זאל פארשטיין וואס עס דארף אלץ געטון ווערען אז ר' אהרן זאל זיך בויען און בויען.

נאכדעם האט דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו דייטש אריינגעברענט א מענטש וואס זאל דינען אונטער די קוליסען אלס א ראט געבער און אויפקומען מיט איידיעס און חכמהלעך וויאזוי צו פארפירען דעם ציבור אז זיי זאלען מיט אלעם מיטשטיין

מיט ר' אהרן, און דאס איז געווען אונזער באקאנטער – שמואל ווידער. שמואל ווידער איז געווען פון די ערשטע רגע דער וויכטיגסטער מענטש צו דעם יועץ הפרטי אהרן מתתיהו דייטש. דער

געווען איועץ הפרטי איז נישט קיין אויפטרעפער און איז נישט א מחדש. ער האט א גוטען קאפ און גאנץ א גוט מויל אבער האט נישט קיין ספעציעלאטי וואס עס געברויכט זיך יעצט, און דאס איז, משוגע מאכען דעםגראמער ביי חתונות

גאנצען ציבור דורך אויפקומען מיט א ספין, וואס דאס איז געווען, אז משה פירט קריג מיט ר' אהרן און ממילא זאל מען זיך לאזען אריין שלעפען אין א פרישע מחלוקה, נאך אין מיטען די סקול דיסטריקט מחלוקה, אבער דאס מאל מיט משה

גבאי.

וויאויז עס איז געלונגען אז דער ציבור זאל אפקויפען אז משה גבאי איז פלוצלונג געווארען א שונא פאר ר' אהרן, איז איינע פון די גרעסטע מיסטעריעס אין די מחלוקה. ווייל פארוואס עפעס זאל משה גבאי פיינט באקומען ר' אהרן, וואס איז ער אים געשטאנען אין וועג, אז משה גבאי זאל אנהייבען וועלען באגראבען ר' אהרן צו ר' אהרן משה'ן, ווען איין טאג פריער

זענען זיי געווען בעסטע פריינט?

דאס אז ר' אהרן איז געווארען משה'ן א שונא, ווייסט מען דאך שוין אז ער האט געמוזט אנהייבען די קריג ווייל משה וועט דאך אים נישט לאזען שפרינגען פון די הויט, משה וועט אים קיינמאל נישט לאזען לייגען דעם טאטען אין די זייט. משה וואלט אים קיינמאל נישט געלאזט ארום פארען אין די וועלט זיך צו באפעסטיגען ווייל אזא זאך איז נאך נישט געהערט

געווארען ביי ערליכע אידען זייט די וועלט שטייט.

און דאס איז זיכער אז משה איז געווען דער געטרייסטער מענטש פארן ברך משה. אפגעזען וויפיל פאליטיק און גארבעדש עס איז אלץ געווארפען געווארען אויף זיין זייט, און וויפיל מען האט געזאגט אז ער פירט אריין דעם רבין אין אלע שמוץ און

פאליטיק. ווייל קיינער ווייסט נישט וואס באמת האט זיך אפגעשפילט און וויפיל שמוץ ער האט גענומען אויף זיך אז עס ווייל יעדער ווייסט אז משה אליינס וואלט קיינמאל געלאזט מצער זייןזאל נישט גיין אויפן רביןס חשבון, כסדר כל הגבאים,

די רעבעצין ער איז אלע יארען בעפאר געווען פון אירע גרעסטע שטיצערס, דרשה "אנשי דלא מעלי" יוכיח ווען משה האט נאך מיטן ברך משה נישט געהאט קיין שייכות, נאר דער רבי אליינס האט דאס אלעס געוואלט און משה האט געארבייט געטריי פאר זיין זשאב, עס פארציילן פון די אינסייד מענטשן אז משה האט מיט חכמה זייער אסאך שרעקליכע זאכן פון

וד"ל. ברך משה באוויזן צוריק צוהאלטן

)יעדער האט מיט געהאלטען שוין עטליכע מאל וואס די גאנצע ארונישע פארטיי האט זיך כיאטיש איבערגעקערט אז חיים שלמה פישר, ר' אהרןס גבאי, פירט אים ארום און אלע ר' אהרן קינדער זענען צוקריגט מיט אים, ער לאזט נישט ר' אהרן

זיין ביי ברוךס בר מצוה, חיים הערש ר' אהרןס האט אים ברבים געשלאגען; ער לאזט נישט פארען ר' אהרן קיין וויליאמסבורג און האט שוין דארט געקענסעלט עטליכע שבתים פון איין מינוט אויף די אנדערע, פרייטאג מיטאג, און נאך צענדליגער פראבלעמען וואס ר' אהרןס ציבור האט מיט דעם ר' אהרןס גבאי. עס האט שוין דארט עטליכע מאל אזוי זיך

צופלאקערט די מחלוקת מיטען גבאי'ן אז זיי איז שוין נישט אנגעגאנגען אז קעגען איבער שטייט א ריזיגע פארטיי און לאכען פון זיי אין די פויסטען. אבער די קלוגע מענשטען ווייסען גאנץ גוט אז נישט חיים שלמה פישער איז דער פראבלעם,

נאר ער מוז טון וואס זיין רבינס קינדישער קאפ און אומפארגינערישקייט אפילו צו זיינע אייגענע קינדער, דיקטירען אים.עס איז א סוגיא פאר זיך וואס וועט נאך אין דער צוקונפט אי"ה ברייט באארבעט ווערען.(

אלנפאלס, משה גבאי וואלט נישט געטארט און וואלט אפילו נישט געטארט אפילו זיך צוריק האלטען פון סיי וואס, אפילו אויב עס וועט אויסברעכען א וועלט מלחמה אין סאטמאר, צו צולאזען אזא זאך אז דער זון זאל זיך דערקלערען "רבינו בחיי", ממילא האט ר' אהרן זיך געמוזט צו קריגען מיט משה. אבער ווי אזוי עס איז געלונגען איינצורעדען פאר א ריזען

ציבור אז משה איז דער וואס קריגט זיך, משה איז דער וואס לאזט נישט ר' אהרן ארום פארען ווייל ער וויל אים באגראבען,דאס דארף באמת א שטארקען הסבר.

און אויף דעם איז דער תירוץ שמואל ווידער. פארשטייט זיך אז ער איז נישט דער אשם יחיד. עס האט געארבעט ווי א רינדיגער קייט. ר' אהרן איז א "איך", מיך" און "זיך" קינדישער פארשוין, דעריבער האט ער זיך זייער גערען צוגעכאפט צו די

יעצנו רע שטיק פון זיין יועץ פרטי, און דער יועץ פרטי, וויסענדיג אז ביי ר' אהרן וועט ער קענען אלעס אויף דער וועלט פועלן, נאר דער ציבור איז א פראבלעם, האט אויף גענומען שמואל ווידער וואס ער וועט דאס באארבעטען. און - עס איז

געלונגען.

האב איך געשריבען געלונגען? מיינע חשובע ליינער, ווי לאזט איר מיר אפילו שרייבען אזא נארישקייט אז עס איז געלונגען, דער טאשעןהאראוויטץווען יעדער זעט אז נישט נאר עס איז נישט געלונגען, נאר דער טריאP פון דער יועץ פרטי, אלישע

שניידער און שמואל ווידער דער מח וואשער, האבען באגראבען ר' אהרן אז ער וועט מער קיין מאל בדרך הטבע אויף שטיין? זיי האבען דאך אים געמאכט טאן די גרעסטע משוגענע שריט וואס א מענטש קען נאר באגיין, אפגערעדט פון א

רב מפורסם. נא ווי אזוי האט איר מיך צוגעלאזט צו שרייבען אזא נאריש ווארט ווי געלונגען אויף זיינע מעשים?

יאP האט פארוואנדעלט ר' אהרן און אלע זיינע מענטשען אין א Rווי אזוי קען איך שרייבען דעם ווארט געלונגען ווען די טר כאפטע פון קינדער. עלטערע מענשטען, באזעצענע אידען, אפילו חשובע אידען, זענען פארוואנדעלט געווארען ביי די דריי

פארשוינען אין די אויגען, אלץ מענטשען וועם מען קען געבען עסען שטרוי?

די דריי האבען דאך פארוואנדעלט די גאנצע ארונישע פארטיי פאר די שוואכסטע מענטשען וואס עס איז נאר פארהאן. מען מוז זיי פארקויפען די גרעסטע שטותים אז זיי זאלען האבען די מינימאלסטע חיות. מען פארקויפט זיי וואך איין וואך

אויס אזעלעכע דמיונות מיט חזיונות אז אלע פון זיי, האלטען נאכען ליינען אז די אנדערע זייט פון זיי, איז שוין קאפוט,פערטיג, טויט, געשטארבען.

די נארמאלסטע מענטשען זענען געווארען אזוי שוואך ווי זייער רבי. זיי קענען שוין נישט דורך גיין בעדפארד עוועניו וויילאפשר וועלן זיי ח"ו זען וואס וועט זיי קענען ברענגען מחשבות אז זיי לעבען אין א דמיון.

56

מען האט גענומען א גאנצע פארטיי פון מענטשען און זיי איינגערעדט אז יעדער באצאלט פאר זייער קהל פאר די חופה, מצה און סוכה גזולה. מען האט גענומען א גאנצע פארטיי און זיי געגעבען שטרוי צו עסען אז דער גרעסטער היימישער בוטשער אין אמעריקע זאלצט נישט קיין פלייש. און, עס איז שטיל. און אויב עס איז נישט גענונג, האט דער מח וואשער

געלערענט פאר לאנגע חדשים מיט אלע ארונים, הלכות מליחה. און, קיינער פון די טויזענטער בלאט ליינער עפענט זיך נישט די אויגען, מויל מיט אויערען: בין איך א פשוטער צודרייטער? בין איך שוין א פראסטער גאסען משוגענער? קען מיך

שמואל ווידער מיט אהרן מתתיהו דייטש שוין אריין פירען א סקייעטריק צענטער?

אבער, ניין. קיינער פרעגט נישט. קיינעם באדערט נישט. קיינעם ארט נישט אז שמואל ווידער מיט מתתיהו דייטש האבען אפגעמאכט אז מען קען טון מיט זיי וואס זיי שמעקט. קיינעם ארט נישט אז דער טריא האט אפגעמאכט אז אלע ארונים

זענען אקסען.

און גערעכט זענען די טריא. אוי ווי גערעכט זיי זענען. די ארונים זענען טאקע אקסען, און נישט סתם אקסען, נאר אקסען וואס זענען א סכנה פאר די מענטשהייט. און איך וועל מסביר זיין פארוואס דער יועץ פרטי מיטען טאשען שניידער און דער

מוח וואשער זענען בארעכטיגט צו האלטען זייער גאנצער עולם פאר אקסען און שעפסען. אט ליינט דעם הסבר:

עס איז תשנ"ט. עס איז שוין א פאקט. ר' זלמן לייב איז דער רב אין סאטמאר וו"ב. די גרעסטע מוסדות אין די וועלט זענען אונטער אים און טויזענטער אידען וואס האבען זיך אוועק געשארט פון סאטמאר במשך די אלע יארען, קומען צוריק. און די

טריא האט באמת געוויסט אז די מלחמה איז פארלוירען. זיי האבען באמת געוויסט אז טויזענטער סאטמארער חסידים, ווילען דעם נייעם רב. זיי האבען געוויסט אז טויזענטער סאטמארער חסידים טאנצען חסדי ה' כי לא תמנו, אז סאטמאר

איז פטור געווארען פון ר' אהרן, פאר סיי וועלכע סיבה. זיי האבען געוויסט מיט א אמת, אז גארנישט אין דער וועלט בדרך הטבע וועט נישט טוישען דעם מצב. די אלע טויזענטער סאטמארע חסידים וועלען אלעס טאן אין דער וועלט, נאר נישט צו

זיין אונטער ר' אהרן.

נא ווי אזוי האבען זיי, די יועצים פון ר' אהרן, געטראכט אז א האט ליין, גייט טוישען דעם מצב? ווי אזוי האבען זיי געטראכט, אז מיט א אינטערנעט סייט גייען זיי צוריק ברענגען ר' אהרן? ווי אזוי האבען זיי געטראכט אז מיט נאך שרייען

דעם נייעם רב, מיט א שוטי'שען שפעט נאמען, גייט ער אויפגעבען? ווי אזוי האבען די גרעסטע קעפ ביי ר' אהרןס פארטיי געטראכט אז אויב וועט מען דעם ברך משה מבזה זיין לעיני העולם, גייט ער צוריק באקומען אלעס? ווי אזוי האבען זיי געקעלרט אז מיט "הייד פארק" געבעקסען, אנגעפירקעלט מיט די גרעסטע שטותים אויף דער וועלט, גייען טויזענטער

און זיי גייען זיך צוריק קערען צו זייערע אמאליגע קליינע שוהלען? און די קשיות גייען פיל אידען זיך מוראדיגע דערשרעקען ווייטער און טיפער, אבער דער פוינט איז שוין גענוג ארויסגעברענגט פאר יעצט.

איך וועל יעצט אייך אראפברענגען א שטיקל פון נביאים, מלכים קאפיטלעך י"א און י"ב, וואס קען ווארפען עפעס א ליכט צו פארשטיין אז היסטאריע חזרט זיך אלץ איבער, און אין חדש תחת השמש זאגט שוין דער חכם פון טויזענטער יאר

צוריק.

די פאלגענדע פאסירונג האט פאסירט נאך די פטירה פון שלמה המלך. השם האט געוואלט אז דאס כלל ישראל זאל זיך צוטיילען אין צוויי. אבער רחבעם דער נייער קעניג, דער זון פון שלמה המלך האט נישט געוואלט. )ח"ו צו פארגלייכען

רחבעם צו להבדיל ר' אהרן, אבער א ליכט קען עס ווארפען אויף אונזער געשיכטע.(

איך וועל אראפברענגען די פסוקים מיטען לשון ככתבו.

ר SאמTי Dה יא ו Pכ Pל Vמ Dמ Dת-ה Sע א Dר Vק Sא DעTר Pיך--ק Sל Pי ע Rית Rו Rר צ Sש י, א] DתTק ח[ Vי ו Rית Rר Vב Pת Vר Dמ Pלא ש Vך, ו Pמ Rאת עTה-ז Pת Vי Pר ה Sש ן א] Dע Dה, יTלמ Vש Rה' ל ך. Sד Vב Dע Vל Pיה Rת Dת Vיך, ונ Sל Pע dיך: מ Rד אב Rו Pן ד Dע Dמ Vה, ל Pנ Sש hע Sיך לא א Sמ Pי Vך-ב Dה.  יב א Pנ Sע Pר Vק Sך, א Vנ Rד ב Dי Rע,  מ Pר Vק Sה לא א Pכ Pל Vמ Dמ Dל-ה Pת-כ Sק א Dיג ר

ך: Sנ Vב Rן ל dת Sד א Pח Sט א Sב dי. ש Rת Vר Pח Pר ב Sש ם א] R Dל Pרוש Vן י Dע Dמ Vי, ול Rד Vב Dד ע Rו Pן ד Dע Dמ Vל

שטייט ווייטער:

ם: Sכ Vם, ש Pע Vב Dח Vך ר Sל dי Dתו. וTיך א Rל Vמ Dה Vל, ל dא Pר Vל-יש Pא כ Pם ב Sכ Vי ש Rח,  כ Dר Pר ב Sש ים, א] Dר Vצ Rמ Vנו ב Sהוא עוד Vט, ו Pב Vן-נ Sם ב Pע Vב Pר Pי DעTמ Vש Rי כ Rה Vי Dב ו ים. Pר Vצ Rמ Vם, ב Pע Vב Pר Pב י Sש dי Dה; וTלמ Vך ש Sל Sמ Dי ה dנ Vפ Rם מ Pע Vב Dח Vל-ר Sרו, א Vב Dד Vי Dל; ו dא Pר Vל יש Dה Vל-ק Pכ Vם, ו Pע Vב Pר Pא( יTב Pי Dאו-לו, ויבאו )ו Vר Vק Rי Dחו, ו Vל Vש Rי Dג ו

אמTר. dל . Pך Sד Vב Dע Dנ Vינו--ו dל Pן ע Dת Pר-נ Sש ד א] dב Pכ Dלו ה ע[ dה, ומ Pש Pק Dיך ה Rת אב DדTב ע] dל מ dק Pה ה Pת Dה ע Pת Dא Vנו; ו dל ת-ע[ Sה א Pש Vק Rיך, ה Rר  ד אב SאמTי Dה ו ם. Pע Pכו, ה Vל dי Dי; ו Pל dשובו א Vים--ו Rמ Pה י Pלש Vד שTכו-ע Vם, ל Sיה dל למTה א] Vי ש dנ Vת-פ Sים א Rד VמTיו ע Pר-ה Sש ים א] Rנ dק Vז Dת-ה Sם, א Pע Vב Dח Vך ר Sל Sמ Dץ ה Dע Pו Rי Dו ו

אמTר: dי, ל Dתו חTי Vה Rיו, ב Rר. אב Pב Pה ד Sז Dם-ה Pע Pת-ה Sיב א Rש Pה Vים, ל Rצ Pם נוע Sת Dיך א dד  א Sב Sה-ע Sי Vה Rיום ת Dם-ה Rר, אTאמ dיו ל Pל dרו( א Vב Dד Vי Dז וידבר )ו ים. Rמ Pי Dל-ה Pים, כ Rד Pב ך ע] Vיו ל Pה Vים--ו Rים טוב Rר Pב Vם ד Sיה dל תP א] Vר Dב Rד Vם, ו Pית Rנ ע] Dם, ו Pת Vד Dב ע] Dה ו Sז Dם ה Pע Pר ל Sש ים, א] Rנ dק Vז Dת ה Dצ ת-ע] Sב אTז ע] Dי Dח ו

יו. Pנ Pפ Vים, ל Rד VמTע Pר ה Sש תו, א] Rלו א Vד Pר ג Sש ים א] Rד Pל Vי Dת-ה Sץ, א Dע Pו Rי Dהו; ו צ[ Pע Vם י Pע Pת-ה Sר, א Pב Pיב ד Rש Pנ Vים, ו Rצ Pם נוע Sת Dה א Pם, מ Sיה dל ר א] SאמTי Dט ו ינו. dל Pיך ע Rן אב Dת Pר-נ Sש עTל, א] Pן-ה Rל מ dק Pר, הTאמ dי, ל Dל dרו א Vב Rר ד Sש ה--א] Sז Dר ה DאמTה-תTר, כTאמ dתו ל Rלו א Vד Pר ג Sש ים א] Rד Pל Vי Dיו, ה Pל dרו א Vב Dד Vי Dי ו

ינו: dל Pע dל מ dק Pה ה Pת Dא Vנו, ו dל ת-ע[ Sיד א Rב Vכ Rיך ה Rר אבTאמ dיך ל Sל dרו א Vב Rר ד Sש ה א] Sז Dם ה Pע Pי. ל Rי אב dנ Vת Pמ Rה מ Pב Pי ע Rנ Pט Pם, ק Sיה dל ר א] dב Dד Vה תTיא  כ ים. Rב Dר Vק Dע Pם ב Sכ Vת Sר א dס Dי י, א] Rנ א] Dים, ו Rשוט Dם ב Sכ Vת Sר א Dי, יס Rם; אב Sכ Vל ל-ע[ Dיף ע Rי, אוס Rנ א] Dד, ו dב Pל כTם ע Sיכ dל יס ע] Rמ Vע Sי ה Rה, אב Pת Dע Vבו ו Pי Dיב ו

י. Rיש Rל Vש Dיום ה Dי ב Dל dר, שובו אTאמ dך ל Sל Sמ Dר ה Sב Rר ד Sש א] Dי, כ Rיש Rל Vש Dיום ה Dם, ב Pע Vב Dח Vל-ר Sם א Pע Pל-ה Pכ Vם ו Pע Vב Pר Pם, י Pע Pת-ה Sך א Sל Sמ Dן ה Dע Dי Dיג ו הו. צ[ Pע Vר י Sש ים, א] Rנ dק Vז Dת ה Dצ ת-ע] Sב אTז ע] Dי Dה; ו Pש Pיף ק RסTי א Rנ א] Dם, ו Sכ Vל ת-ע[ Sיד א Rב Vכ Rי ה Rר, אבTאמ dים ל Rד Pל Vי Dת ה Dצ ע] Dם, כ Sיה dל ר א] dב Dד Vי Dיד ו

ים. Rב Dר Vק Dע Pם ב Sכ Vת Sר א dס Dי י, א] Rנ א] Dים, ו Rשוט Dם ב Sכ Vת Sר א Dי, יס Rם; אב Sכ Vל ל-ע[ Dם: ע Pע Pל-ה Sך, א Sל Sמ Dע ה Dמ Pלא-ש Vם ה',  טו ו Rע dה, מ Pב Rה ס Pת Vי Pי-ה Rכ ר Sב Rר ד Sש רו א] Pב Vת-ד Sים א Rק Pן ה Dע Dמ Vט. ל Pב Vן-נ Sם ב Pע Vב Pר Pל-י Sי, א Rילנ Rש Dה ה Pי Rח ד א] Dי Vם, ה' ב Sה dל ך א] Sל Sמ Dע ה Dמ Pי לא-ש Rל, כ dא Pר Vל-יש Pא כ Vר Dי Dטז ו

ל, dא Pר Vך יש Sל dי Dד; ו Rו Pך ד Vית dה ב dא Vה ר Pת Dל, ע dא Pר Vיך יש Sל PהTא Vי ל Dן-יש Sב Vה ב Pל ח] Dלא-נ Vד ו Rו Pד Vק ב Sל dנו ח Pה-ל Dר מTאמ dר ל Pב Pך ד Sל Sמ Dת-ה Sם א Pע Pבו ה Rש Pי Dו יו. Pל PהTא Vם. ל Pע Vב Dח Vם, ר Sיה dל לך ע] Vמ Rי Dה--ו Pהוד Vי י dר Pע Vים ב Rב VשTי Dל, ה dא Pר Vי יש dנ Vיז וב

יTתו Vה Rיו, ב Rה אבTלמ Vי ש dנ Vת-פ Sים א Rד VמTיו ע Pר-ה Sש ים א] Rנ dק Vז Dשטייט קלאר אז דער רחבעם האט זיך דורך גערעדט קודם מיט די ה י, די עלטערע וואס האבען שוין געדינט זיין טאטען שלמה. אבער זיי האבען אים געראטען, איין געהאלטענקייט. זיי Dח

האבען אים געראטען ווי נאר א עלטערער מענטש קען עצהן, האלט זיך איין, רעד רואיג.

הו. ער האט צ[ Pע Vר י Sש ים, א] Rנ dק Vז Dת ה Dצ ת-ע] Sב אTז ע] Dי Dאבער ניין. דאס טויג נישט. ער מוז זיך גיין זוכן אנדערע יועצים. ו איבערגעלאזט די זקנים וואס האבען אים גוט געעצה'ט. נו וועם האט ער געטראפען? לאמיר זען ווי אזוי דער פסוק

יו. ער האט זיך באראטען מיט די "קינדער" וואס Pנ Pפ Vים, ל Rד VמTע Pר ה Sש תו, א] Rלו א Vד Pר ג Sש ים א] Rד Pל Vי Dת-ה Sץ, א Dע Pו Rי Dבאצייכענט זיי: ו זענען אויף געוואקסען מיט אים און זיי שטייען "פאר אים", און נישט געווען ביי זיין טאטען.

תו, דער Rלו א Vד Pר ג Sש ים א] Rד Pל Vי Dיו, ה Pל dרו א Vב Dד Vי Dנאכדעם ווען זיי האבען אים געגעבען די עצה, שרייבט נאכאמאל דער פסוק: ו פסוק באצייכענט זיי ווידער מיטען טיטול "קינדער". און שפעטער ווען ער האט גערעדט צו די אידען, שרייבט דער פסוק

הו. צ[ Pע Vר י Sש ים, א] Rנ dק Vז Dת ה Dצ ת-ע] Sב אTז ע] Dי Dה; ו Pש Pם, ק Pע Pת-ה Sך א Sל Sמ Dן ה Dע Dי Dר. נאכאמאל: וTאמ dים ל Rד Pל Vי Dת ה Dצ ע] Dם, כ Sיה dל ר א] dב Dד Vי Dו

57

דער פסוק געפינט פאר וויכטיג נאכאמאל ארויס צוברענגען אז ער האט אפגעלאזט די "עצת זקנים" און ער האט גערעדטצו די אידען "כעצת ילדים".

מען מוז זיך לערנען פון היסטאריע. עס איז נישט פארהאן א זאך וואס איז נאך נישט געווען, זאגט דער גרעסטער חכם אויף דער וועלט. עס איז שוין געווען אמאל אזאנס אז א מלך האט איבערגעלאזט אלע זקנים, די באזעצענע און קלוגע, און

ער איז געגאנגען צו "קינדער" וואס זענען אויף געוואקסען אינאיינעם מיט אים. און, ער איז איז טאקע ביטער דורךגעפאלען.

מען מוז זיך לערנען. און אויב לערענט מען זיך נישט, פאלט מען אדורך. שטענדיג.

המשך יבוא

עס איז אנפאנג תשנ"ח און ר' זלמן לייב פארט זיך באזעצען קיין ירושלים איבער צונעמען דאס רבנות דארט.

ר' אהרן מיט די דריי, דער יועץ פרטי, דער טאשען שניידער און דער מח וואשער האבען זיך צוזאמען געשטעלט און מען האט אנגעהויבען פעסטע פלאנירונגען ווי אזוי אפצושטעלען ר' זלמן לייבען פון עפעס האבען און וויאזוי אויפצו בויען ר'

אהרן איבער די גאנצע סאטמארער וועלט אזוי אז עס וועט נישט זיין קיין שום פראבלעם אינעם עתיד.

אבער פאוואליע. עס שטעלט זיך א פראגע. פארוואס האט דער ברך משה טאקע באשלאסען צו שיקען זיין זון ר' זלמן לייב קיין ירושלים? קלוגע מענטשען האבען שוין איצט געזען אז סאטמאר גייט זיין צוטיילט. זיכער האט מען נישט געקענט

פאראויס זען ווי טיף און ווי ברייט דער טיילונג גייט זיין, אבער א טיילונג אין חסידים האבען שוין קלוגע מענטשעןפארגעזען, נו פארוואס האט דער ברך משה דאס געטון?

נאכמער, ווי עס טענהן אלע ר' אהרןס מענטשען אז דער ברך משה האט נאר אלס געוואלט ר' אהרן און אים האט ער געבויעט און אים האט ער גערימט, און אים האט ער מכבד געווען און אים און נאר און אים און בלויז אים האט ער געוואלט זאל זיין זיין מ"מ. און ווי צוויבעל מיטען ראחובער רב אז דער ברך משה האט זיי געזאגט אז ער וויל אז ר' אהרן זאל זיין דער

מ"מ, און דא פלוצלונג וויל ער צו טיילען סאטמאר?

אלא מאי מוז זיין אז עס איז נישט געווען דער ברך משה. ער האט ווייטער געוואלט אז ר' אהרן זאל זיין דער איינציגסטער רבי פאר גאנץ סאטמאר, נאר ווייל משה האט געהאט די גרעסטע השפעה אויפן ברך משה און ער האט זיך צוקריגט מיט

ר' אהרן, האט משה אויפגעהעצט דעם רבין, און דער רבי איז געווארען זייער בייז אויף ר' אהרן און האט באשלאסען אז ערוויל צוטיילען סאטמאר.

די אלע אויבען דערמאנטע פראגעס זענען פון איינזייטיגע מענטשען וואס ווילען זיך און אויך אונז איין רעדען אז דער רבי האט געזאגט פאר יענעם און פאר דעם אז ער וויל ר' אהרן. מיר, דער ציבור ווייסען נישט פון קיין איין פאל, נאכאמאל, קיין

איין מאל האט דער רבי נישט געלאזט דאס מינדעסטע צו וויסען טאן פאר זיין ציבור אז ר' אהרן זאל אליין, צו בכלל,איבער נעמען סאטמאר נאך זיינע מאה ועשרים.

מען האט געקענט שפעקולירען, מען האט געקענט פאנטאזירען און אפילו חלומען אז עס גייט אזוי זיין, ווייל ר' אהרן איז געווען דער וואס האט זיך איבעראל אריין געשטיפט און נישט צו געלאזט א צווייטען קיינמאל )און שפעטער וועט

אן קיינעמס רופען(. אבער פון רבין האט דאס82באשריבען ווערען וויאזוי ער האט זיך אריין געשטיפט תשנ"ט ווינטער אין קיינער נישט געקענט וויסען.

קומט זיין נאנטער מענטש, הירצקע צוויבעל און זאגט, אז פאר אים האט דער ברך משה עס יא געזאגט נאך אין די יארען איידער ער האט שוין אנגעהויבען פארגעסען. צוויבעל באווארענט זיך און מאכט זיכער אז עס איז געווען יארען איידער די

מחלוקה. וואס ער מיינט איז, אז עס איז געווען נאך איידער דער רבי האט אנגעהויבען פארגעסען, ווייל ר' אהרן האלט דאך אז אויב איז מען נאר אביסעל שוואך איז מען שוין דערנאך. א רבין וואס איז שוואך מעג מען פארשעמען פאר די

גאנצע וועלט, מען "מוז" אויפשפילען פאר די גאנצע וועלט ווי שטארק די זקנה איז געווען קפצה. און די גאנצע טענה פון ר' אהרן און זיינע מענטשען איז, אז אלע זאכען וואס איז געשען פון תשנ"ט איז געווען צוליב דער רבי איז שוואך געווען און

דאס ווערט נישט גערעכענט )נאר אויב ער מאכט אים פארטאגס רב הצעיר(. דעריבער האט צוויבעל זיכער געמאכט צוזאגען אז דער ברך משה האט דאס אים געזאגט ווען ער איז נאך געווען געזונט און שטארק. דאס איז בערך תשנ"ה-נ"ו

)פון ראחובער רב וועל איך בכלל נישט רעדען ווייל דער ברך משה האט אין זיין לעבען נישט גערעדט צו שוטים. און ווערעס איז נאך נישט איבערצייגט איבער זיין "חכמה", זאל ביטע אויס הערען זיין עדותשאפט.(

יאר. קען דען זיין אז דער ברך משה איז געווען אזוי אומאחריותדיג אז פאר א27-29צוויבעל איז דאן אלט געווען יונגעמאנטשיקעל געט ער איבער אזעלכע דברים ברומו של עולם? קען דען זיין אז דער ברך משה איז געווען אזא

אומחריותדיג אז די ווערטער זיינע זאל נישט ווערען דורך אים געהעריג פארשריבען? מען רעדט דאך דא פון איבער צו טויזענט25-30געבען די גרעסטע קהילה אויף דער וועלט, די גרעסטע מוסדות אין די וועלט, סאטמאר פארמאגט קע"ה

תשב"ר כ"י, און דאס גיט מען איבער אזוי, נישט מיר און נישט דיר?

עס האט נאך דאן געלעבט די אלטע קהלס לייט, ווי ר' לייבוש, ר' סענדער, ר' יודל ראזענבערג, ר' משה ארי' גליק, ר' ליפא שווארץ, איז יעלה על הדעת אז זיי לאזט ער ארויס פון די האקעלסטע נושאים און גיט עס איבער פאר א שנוק? עס איז

דאך דער גרעסטער בזיון פארן ברך משה אזא זאך צו טון.

מען טאר נישט גלייבען דעם צוויבעל, און מען זעט טאקע אז אפילו ר' אהרן גלייבט אים אויך נישט. והא ראיה, ער האט דאך געמאכט א דעקלעראציע א טאג נאך וואס ר' זלמן לייב איז געווארען רב, ח"י סיון תשנ"ט, אז פלניא גזלנא, ווי אזוי די הלכה זאגט פאר. נו פארוואס האט ער נישט גערופען צו דין תורה זיין ברידער, נאך די פטירה פון ברך משה, אז ער האט

עדים פארוועם דער טאטע האט געזאגט אז ער זאל זיין דער רב?

און האט ר' אהרן נישט געוויסט פון צוויבלס צוואה קיינמאל? האט דאס צוויבעל אים נישט געזאגט במשך די יארען אז ערקען זין רואיג, דער טאטע האט מיר דאס און דאס געזאגט?

ר' אהרן וואלט נישט צוזאמגעפאלען. צו ר' אהרן האט מען געקענט פון אלעם רעדען, זיין מויל איז קיינמאל נישט פארמאכט, און ער האט דאך געטון פיל ערגערע זאכען קעגען זיין טאטען ווי רעדען פון נאך זיינע מאה ועשרים. נו פארוואס איז ער נישט געווען רואיג אז ער האט די זאך כתוב וחתום, ער האט אלעס און משה קען זיך אויפן קאפ

שטעלען?

58

)דאס צו ר' אהרן וואלט נישט צוזאם געפאלען צו הערען עפעס פון נאך די מאה ועשרים פון זיין טאטען, איז אינטרעסאנט צו ברענגען א מעשה וואס האט זיך ארומגעטראגען און איז געקומען פון ר' אהרןס מענטשען. עס איז געווען ווען דער ברך

משה איז צוזאמגעפאלן איין שבת אין מיאמי תשס"ה. משה אהרן שטיינבערגער דער ראש ההצלה אין ק"י, וואס אים האט מען געקאלט אויפן באפעל פון משה גבאי, אז ער זאל פארציילען פאר ר' אהרן, איז געקומען דערציילען פאר ר' אהרן אז

עפעס איז געשען צום טאטען און ער איז אויף א שווערען מצב. ר' אהרן זאגט אים: נו נו, קענסט רעדען זאג מיר דעם אמתווי האלט דער מצב.(

קומען מיר צוריק אז וואס דער ברך משה האט באמת געוואלט ווייסט קיינער נישט. און וואס מען זאגט אז ווייל אזוי וויליענער און עס האט דעריבער נישט קיין געוויכט.

די סברה ע"פ שכל זאגט אז עס קען נישט זיין אז ער האט געוואלט אלעס איבערגעבען פאר ר' אהרן. ווייל פארוואס קומט זיך אים אז בלויז ער זאל אלעס איבערנעמען און זיין ברודער וואס איז נאך אזוי ראוי ווי אים, זאל "גארנישט" באקומען?

וואס עפעס קומט זיך פאר איינעם אלעס און פאר דעם צווייטער גארנישט?

אפגערעדט וואס מען זעט אז פון הימעל האט מען אנדערש געוואלט. אבער פשוט ע"פ שכל קען אזא דערהער פון ר' אהרןאלעס און פאר ר' זלמן לייב, גארנישט, נישט זיין.

אבער מיר וועלען אויף איין מינוט זיך פרובירען אריין לייגען אין צוויבעלס שיך און זאגען אז דער ברך משה איז געווען א אומאחריותדיגער מענטש, א לייכטזיניגער פארשוין, אזא סארט טאטע וואס האט ליב איין קינד יא און איין קינד נישט. ער

איז געווען בלינד פון צו זען אז ר' אהרן טויג צו גארנישט. שוין.

איצט אזוי. פארוואס קען נישט זיין אז דער ברך משה האט זיך געקענט טוישען זיין מיינוג? פארוואס קען נישט זיין אז דערברך משה האט איינגעזען אז ר' אהרן איז נישט קוואליפיצירט צו פירען גאנץ סאטמאר.

עס איז איצט תשנ"ו. עס אזי שוין אדורך עלעף יאר זייט ר' אהרן איז געווארען רב אין ק"י. לאמיר זיך אומקוקען ווי אזוי זיין "רעפארט קארד" זעט אויס. אזוי פירט זיך דאך די גאנצע וועלט אז מען גיט איינעם צו פירען א ביזנעס, רופט מען אראפ

מבינים און מען זעט צו יענער טויג צו נישט. וואקסט די ביזנעס, צו נישט. קען מען דעם מענטש געטרויען צו נישט.

וועלען מיר אראפברענגען א שטיקל וואס איז שוין געווען געשריבען פריער: תשמ"ה. די שענסטע תושבים פון קרית יואל האבען זיך אפען ארויס געשטעלט און פון קרית יואל האבען רוב פון די איינוואוינער – וועמענס רב מען נעמט אצינד אויף

– זיך נישט באטייליגט אויך דער הכתרה מוצש"ק וירא תשמ"ה. עס זענען געווען זקנים פון שטעטעל וואס האבען פרובירט צו רעדען מיטען ברך משה אז ענדערש זאל קומען דער יונגערער זון ר' זלמן לייב ווערען רב, אבער דער ברך משה האט

דאס נישט געטון. זיכער קען ער נישט אויפנעמען דעם יונגערען זון איידער דעם עלטערען.

קרית יואל איז שרעקליך צו טיילט געווארען. און עס האט זיך קיינמאל נישט געאייניגט צוריק. יענער מוצש"ק וירא, האט עווענטועל צו געברענגען אז בני יואל זאל זיך עפענען, די צוויי גרינדער און בויער פון שטעטעל, ר' משה פרידמאן און ר'

שלמה מעכעל ראזנער, וואס זיי האט דער אלטער רבי אריין געשטעלט, זענען געפלויגען וועגען זיי האבען זיך נישט גענוג שטארק ארויסגעשטעלט צו פייטען פאר ר' אהרן. און די זקנים פון שטעטל האבען מער נישט געוואלט דאווענען מיט ר'

אהרן אונטער איין דאך.

ר' אהרן האט אוועקגעווארפען אידען זקנים דורכגעווייקטע חסידים פון אלטען רבין, טייל פון זיי קהילה לייט פון אלטען רבין און הונדערטער יונגעלייט האבען זיך פארעקעלט פון די גאנצע פירערשאפט, און זיך אפגעלאזט פון אריין צו טרעטען

אין ביהמ"ד. יענע מחלוקת מיט ר' אהרן אז ער זאל נישט ווערען רב אין קרית יואל האט שפעטער זיך מער צו פלאקערט ביי די סקול דיסטריקט פרשה וואס ר' אהרן האט זיך צו רעדט קעגען יעדען רב און רבין וואס האט געהאלטען אנדערש פון

אים, אבער פיל גרעסער פון אים אין תורה ועבודה.

איז אזוי. סאטמאר איז איצט שרעקליך צוקריגט מיטען וויזניצער רבין פון מאנסי. מען איז צוקריגט מיטען קאשויער רב פיל ארגער ווי ביז איצט. מען איז צוקריגט מיטען מאנטעווידעער רב, מיטען קארלסבורגער רב, און שווערע הונדערעטער בעלי

בתים, חסידים און תלמידים פון רבין זי"ע האבען זיך גענצליך אפגעשאקעלט פון סאטמאר.

אלע קליינע שוהלען אין וו"ב זענען געפאקט מיט סאטמארער יונגעלייט און בעלי בתים און זקנים. אלע קלענרער מוסדותאין וו"ב זענען געפאקט מיט קינדער פון עלטערען וואס ווילען נישט מער שיקען די קינדער אין סאטמאר.

איז נישט געווען צייט צו מאכען א טויש? דאס האט יעדער געוויסט אז מיטען ברך משה קען מען זיך זייער גוט פארטראגען, ווי שוין געשריבען. און מיט ר' אהרן קען זיך קיינער נישט פארטראגען, אויך ווי שוין געשריבען פריער. נו

פארוואס איז נישט געווען צייט צו מאכען א טויש אין דעם וועג ווי אזוי מען האט זיך געפירט ביז איצט?

האבען די פירער פון סאטמאר נישט געזען אז מיט ר' אהרן וועט זיך סאטמאר נישט בויען? ער וועט נאר כסדר אוועקווארפען מענטשען, רבנים, רביים, רעכטס און לינקס?

האט דער דער ברך משה דען נישט געזען און געוויסט אז דער דריטער זין זיינער איז א נח לשמים ונח לבריות? האבען די פירער פון סאטמאר נישט געזען אז אין די צעירים קענען שיקען סיי וועלכע טאטע זיין בחור און ר' זלמן לייב דער ר"י וועט

נישט שפילען קיין פאליטיק קיינמאל?

עס איז קיינער נישט בלינד געווען, נאר ר' אהרן. עס איז געווען קלאר ווי דער טאג אז ר' אהרן וועט נישט קענען זיין דעררבי איבער סאטמאר. ער וועט אלץ זיין אין קריג און ער וועט זיך קיינמאל נישט קענען דורך קומען מיט קיינעם.

דער טאג פון טויש איז אנגעקומען.

,האט משה גבאי געהאט א האנט דערין? זיכער. וואס, ווען און ווי אזויאין קומענדיגען מאמר, אי"ה

משה דער גבאי האט יא בהחלט געהאט א גרויס חלק אין אריין ברענגען א טויש אין סאטמאר. נישט יא און יא. באהאלטענערהייט. ניין, ער האט געטון וואס יעדער געטרייער מענטש וואלט געטון און האט מיט געוואלד אפגעשטעלט

ר' אהרן פון איינעמען די וועלט.

59

ר' אהרן האט באשלאסען און שוין אין תשנ"ו אז ער איז דער יורש עצר. ער איז דער צוקומפטיגער רבי אין סאטמאר אוןווער עס וואגט זיך קעגען צו שטעלען וועט זיין בלוט על הארץ תשפכנו כמים, כדרכו בקודש.

און משה גבאי האט אלעס פארציילט פארן ברך משה. אלעס אלעס און נישט אויסגעלאזט די קלענסטע דעטאלען. ער האט דאס געמוזט טון אפילו ער וואלט ווען נישט געוואלט. ער האט פארציילט פארן ברך משה, ווי גרויס דער אפעטיט פון

זיין זון ר' אהרן איז. ער האט פארציילט פארן רבין, מיט וועם ר' אהרן האט זיך ארום גענומען. ער האט פארציילט אז דער נייער יועץ פרטי רעדט אויפן רבין דאס מיאוסטע וואס איז שייך. ער האט פארציילט אז דער נייער יועץ פרטי רייצט זיך אז

דער ברך משה וועט זיין א בזיון פאר סאטמאר קעגען וואס פארא רבי ר' אהרן גייט זיין. ער האט פארציילט פארען רבין אז ר' אהרן פארט ארום אין די וועלט זיך צו באפעסטיגען און זאגט אומעטים אז דער טאטע האט אים געשיקט "מחזק זיין"

דעם פארחלשטען ציבור. ער האט פארציילט פארען רבין איבער דעם נייע ארגעניזאציע "איחוד התלמידים" וואס העלפט ארויס יעדען יונגערמאן דורך מאכען התוועדותן, א.א.וו.א.וו. אלעס האט ער פארציילט ווייל דאס איז זיין ארבעט אלס גבאי

און אוודאי אלס חסיד.

משה גבאי האט, ווי אונז אלע, נישט געוויסט וואס דער ברך משה האט אין פלאן נאך זיינע מאה ועשרים. ביי ערענסטע אידען רעדט מען נישט פון לאחר מאה ועשרים. מען האפט אז משיח וועט זיכער קומען פריער און דער רבי וועט אונז

אלעמען פירען אקעגען משיחן ווי מען לאזט אלץ אויס: ומלכינו בראשינו.

צו רעדען מיט א רבין וואס וועט זיין נאך זיין פטירה דארף מען זיין א טיפש ווי בערעל פרידמאן. עס איז באוויסט אז ער האט זיך געוואגט צו פרעגען דעם רבין זי"ע וואס וועט זיין ווען דער רבי וועט ארויף גיין קיין ירושלים. בערל האט קיינמאל נישט געטראכט פאר א ווארט איז ארויס געשפרינגען פון זיין מויל, און ער איז אויך א קינדישער נאר, וואס האט זיין מויל

געלאזט לויפען אין די האקעלסטע נושאים וואס באלאנגט נישט פאר אזא יונגער שנוק ווי ער איז דעמאלטס אלט געווען. און דער רבי האט אים געענפערט וואס ער האט אים געענטפערט, אבער דער רבי האט אים מער נישט געוואלט זען אין

די קהילה, ווי עס איז ידוע לכל.

אלענפאלס נארמאלע מענטשען איבער הויפט חכמים, פרעגען נישט אזעלכע קשיות. און משה האט אויך קיינאמל נישט גערעדט אזעלכע האקעלע נושאים מיט א עלטערען רבין. און ר' אהרן האט אויך נישט זיך געוואגט צו פרעגען משה צו ער

ווייסט עפעס פרטים פון נאך די פטירה. עס האט נישט עקסיסטירט אזא ביליגקייט צווישען אים און משה.

און מען זעט אז עד היום הזה איז משה נישט ארויס געקומען מיט סיי וואס דער רבי האט מיט אים גערעדט בנוגע דיענינים פון א צוואה אדער ווערטער בעל פה פון נאך די פטירה.

משה האט דעריבער זיכער זיך אויך פארגעשטעלט אז דער ברך משה אלס א קלוגער מענטש, אלס ענוותן, אלס א געטרייער טאטע צו זיינע קינדער, וועט זיכער איבער געבען פאר זיין זון ר' זלמן לייב א בכבודיגע רבנות פאסטען. ווייל דער ברך משה האט נישט געהאלטען אז איין מענטש קען אלעס פירען, און אלס ענו האט ער זיך זיכער נישט געהאלטען פאר

א רבי און ער קען די רעביסטעווע אין זיין א צוואה פארשרייבען פאר איינעם אז צו יענעם זאל יעדער געבען קוויטלעך.

פונקטליך ווען דער רבי האט אפגעמאכט צו געבען פאר ר' זלמן לייבען, וויליאמסבורג, ווייס איך נישט. אבער דאס האט מען געזען אז ער אליין האט דאס אים געגעבען, דער ברך משה האט דאס אליין געוואלט און ער איז גרייט געווען צו

פארלירען מענטשען איבער דעם, פונקט ווי ער איז גרייט געווען תשמ"ה זיך צו קריגען מיט די דעמאלטסדיגע קעגנער פוןיענע רבנות. דאס איז וואס יעדער האט געזען.

אבער די גרעסטע ראיה אז ר' אהרן און זיינע מענטשען האבען אויך געוויסט אז עס איז דער ברך משה אליין וואס וויל עס און עס איז נישט משהס ארבעט; א ראיה אז ר' אהרן האט געוויסט אז זיין טאטע איז געזונט און איז ביי זיך, און ווייסט שוין

איינמאל וואס ער טוט, ווייל פון יענעם פסח און ווייטער, זענען זיי אלע געווארען די גרעסטע שונאים פארן ברך משה אליין. זיי האבען דעם ברך משה אפען געשאלטען און צושטערט יעדע טיש, און צושטערט אלע תפילות אין ביהמ"ד. זיי האבען

ביי גוט שבת זאגען די ערשטע וואך נאך די התמנות געשריגען קולי קולות ווען דער רבי איז ארויף אויפען ארון קודש.

אויב דער רבי איז קראנק, אויב דער רבי ווייסט פון גארנישט. אויב דער רבי וויל באמת אז ר' אהרן זאל זיין רב הצעיר, רב דקהילות הקדושות, רבי בכל אתר ואתר, נו פארוואס קומט איך זיך אים די קללות? פארוואס האבען אלע ר' אהרןס

מענטשען גערעדט מיאוס אויפען רבין? פארוואס איז זיך אים געקומען אז זיין זון זאל צו לאזען די אלע בזיונות? ער איז דאך קראנק און ווייסט נישט וואס טוט זיך? אויב איז אלעס געווען משה גבאי, נו פארוואס האט דער אייגענער זון א רב

מפורסם, נישט אפגעשטעלט קיין איין בזיון אויף זיין טאטען און רבין? ווי האט מען געמעגט מבזה זיין א פארקאלעכטען איד וואס ווייסט נישט פון דינסטאג אויף מיטוואך און בחייכון וביומיכון? אפגערעדט ווען דער פארקאלעכטער איד איז א

טאטע פון דעם מבזה, אפגערעדט אז דער פארקאלעטער איד איז א רבי פאר די מבזים? ווי האט דאס קיינער קיינערנישטאמאל פראבירט עס איינמאל אפצושטעלען? אתמהה.

ווען דער רבי איז געווען אין קרית יואל פון ל"ג בעומר ביז אלול תשנ"ט, האבען ר' אהרןס מענטשען פון אים געמאכט גאלערעטע מיט חריף. מען האט געשיינט מיט "לעיזער פוינטערס" ביים גרויסען טיש ל"ג בעומר; מען האט דירעקט

געזינגען ווען משה האט געהייסן ענדיגען, און דאס איז אלעס געווען ארקעסטרירט און ארגעניזירט. ר' אהרן האט אפעןגעשמייכעלט צו די בחורים אויף די פארענטשעס ווען זיי האבען געשיינט די "לעיזער פוינטערס".

שבועות איז געווען אין קרית יואל ביהמ"ד פאשקעווילען קעגען רבינס התמנות. מען האט צושטערט יעדען טיש איבערען יו"ט, און עס האט יעדער געוויסט אז מען דארף איצט זיין שטיל, מען טאר נישט ח"ו מוחה זיין. מען דארף לאזען דאס

הפקירות אנגיין.

די שבתים נאך שבועות האבען די בחורים און יונגעלייט באגלייט דעם רבין ארויס פון ביהמ"ד נאך הבדלה, מיט מכלומרשטע געזאנג )ווען מען זינגט נישט סתם א מוצאי שבת( צו ווייזען אז דער רבי פארגעסט און ער מיינט אז עס איז

מוצאי יו"ט.

מען האט געשטויסען דעם רבין יעדע וואך איבערען גאנצען זומער, לעיני כל. עס האט דאס יעדער געוויסט, געזען און געהערט. ווען דער רבי האט זיך אריינגעזעצט אין די קאר אהיים צו פארען פון ביהמ"ד האבען אפאר הונדערט צעיושטע

בחורים מיט יונגעלייט געשאקעלט די קאר און עס "געסווינגען" פון איין זייט צו די אנדערע און אויפגעהויבען אוןאראפגעלאזט.

איך מוז דאס איבערשרייבען: מען האט געשטויסען דעם רבין יעדע וואך איבערען גאנצען זומער, לעיני כל. עס האט דאס יעדער געוויסט און יעדער געזען. ווען דער רבי האט זיך אריינגעזעצט אין די קאר אהיים צו פארען פון ביהמ"ד האבען

60

אפאר הונדערט צעיושטע בחורים מיט יונגעלייט געשאקעלט די קאר און עס "געסווינגען" פון איין זייט צו די אנדערע אוןאויפגעהויבען און אראפ געלאזט.

און עס איז שטיל געווען. ר' אהרןס טאטע ווערט פארשעמט, ער ווערט דערנידערט און ער איז שטיל. יעדער איז שטיל.

אוי, איך האב פארגעסען צו שרייבען זייער א וויכטיגער פוינט.

די צעיושטע בחורים זענען נישט געווען בני יואל בחורים צו קאשויער בחורים. די צעיושטע יונגעלייט זענען נישט געווען וויזניצער חסידים אדער די רעביצינס מענטשען. ניין. נישט יאסל וואלדמאן האט ארגעניזירט אז מען זאל דעם "סיגעטער"

שטויסען און פארבלוטיגען די פיס. בהחלט נישט.

די "שונאים" וואס זיי האבען אלס נישט געטון די אלע יארען, זענען זיי נאך אלץ געווען "חסידים" אקעגען די נייע "שונאים". די "שונאים" וואס זענען געווארען שונאים ביי ר' אהרןס התמנות, זענען געווען "חסידים" קעגען די "שונאים" וואס זענען

געווארען שונאים ביי ר' זלמן לייבס התמנות.

אוי, איך האב שוין ווידער פארגעסען. איך לייד שוין אויך אויף די מחלה פון פארגעסען. נישט דעם ברך משה האט מען געשטויסען. נישט זיינע טישען האט מען צושטערט. נישט אויף אים האט מען געשריגען ביי גוט שבת זאגען. נישט זיין קאר

האט מען "געסווינגען" און געשאקעלט און נישט אויף אים האט מען געווארפען פאשקעווילען.

יא, דער רבי איז טאקע געווען אויפן ארון קודש פונקט ווען מען האט געשריגען אויף משה גבאי ווייל ער האט געמאכט ר' זלמן לייב פאר רב. יא, פונקט האט דער רבי געפירט טיש ל"ג בעומר ווען פיל מיט "לעיזער פינטערס" האבען געשיינט

אויף משה גבאי ווען ער איז געשטאנען נעבען רבין, ווייל ער האט געמאכט ר' זלמן לייב פאר רב. יא, דער רבי האט פונקט געפירט טיש ווען מען האט אנגעפיפען משה גבאי ווען ער האט געהייסען זיין שטיל, ווייל ער האט געמאכט ר' זלמן לייב פאר רב. יא, פונקט האט מען געווארפען פאשקעווילען אין ביהמ"ד ווען דער רבי איז אויך געווען דארט. יא, דער רבי איז

פונקט געזעצען אין די קאר ווען מען האט געסווינגען און געשאקעלט די קאר ווי משה גבאי האט זיך אריינגזעצט, ווייל ער האט געמאכט ר' זלמן לייב פאר רב. יא, פונקט איז דער רבי דורך געגאנגען די צעיושטע בחורים און יונגעלייט ווען זיי

  האבען געשטויסען משה גבאי, ווייל ער האט געמאכט ר' זלמן לייב פאר רב.

אבער פארשטייט זיך און מען דארף דאס ניטאמאל זאגען אז די שטויסערס, די פייפערס, די פאשקעווילען ווארפערס, די "לעיזער פוינטער" שיינערס, די שרייערס, די שאקלערס און סווינגערס, זענען הייסע חסידים פון ברך משה. דאס איז דאך

אום לייקענבאר. ווי זאגט די וועלט: מיט אזעלכע גוטע פריינט ווער ברויך נאך שונאים?

פארוואס טאקע האט ר' אהרן טאקע צוגעלאזט אז זיינע בחורים מיט יונגעלייט זאלען די אלע זאכען טאן קעגען זיין רבין און טאטען? פארוואס האבען די יונגעלייט און בחורים די אלע זאכען געטון? ווייל זיי האבען געוויסט אז דער ברך משה

אליין וויל זיין זון ר' זלמן לייב פאר רב, זיי האבען געוויסט אלע אז וועגען דעם התמנות איז ר' אהרן געווארען א דם שונא פארען טאטען ווייל ער האט געוויסט אז ער אליין האט אויף גענומען זיין ברודער פאר רב, און די הלכה בידוע איז דאך, אז

אויב האט ר' אהרן איינעם פיינט, מוז זיין בלוט תשפכנו על הארץ כמים.

אבער דער סך הכל איז, אז דער ברך משה האט פארשטאנען וואס זיין געטרייער מענטש האט אים דערציילט איבער זיין "בנו הגדול והנורא" און האט געטאן וואס יעדער טאטע און רבי וואלט געטון פאר אזא זון. מאכען א טויש. )און דאס

שטימט אויך אפילו ווען מען נעמט אן צוויבעלס ווערטער פון תשנ"ה.(

אבער איך ווייס נישט צו דער ברך משה האט אפגעמאכט אז ער וועט דעם ר' זלמן לייב שיקען קיין ארץ ישראל כדי ער זאל זיך דארט צו לערנען און שפעטער ברענגען צוריק קיין אמעריקע, אדער ער האט דאס אפגעמאכט זעענדיג ווי שיין דער נייער רב איז מצליח אין ירושלים אז ער איז דער פאסיגער מענטש. )אויב ווייסט איינער יא די פרטים, ביטע דאס

לאזען וויסען.(

און דער יועץ פרטי מיטען טאשען שניידער און דער מח וואשער, האבען אויך פארשטאנען אז דער ברך משה וועט מן הסתם "נישט" איבער געבען אלעס פאר ר' אהרן. ווי משוגע זיי זענען, זענען זיי נישט קיין נאראנים, און האבען אויך

געוויסט אז ר' זלמן לייב איז א סכנה פאר ר' אהרן. זיי האבען דאס בעסער געוויסט ווי דער אלגעמיינער ציבור.

דעריבער האט מען געמוזט ארבעטען גיך און געשווינד ווייל אויב דער רבי ווערט נפטר פאר ר' אהרן איז אומעטים באפעסטיגט, וועט ר' אהרן זיכער נישט זיין דער אויסשליסליכער רבי אין סאטמאר. דער ברידער וועט זייער גרינג קענען באקומען א ריזיגען טייל פון סאטמאר, ווייל דאס האבען די טריא אויך גוט געוויסט אז א ריזיגער טייל פון סאטמאר וואס

זענען אוועק געגאנגען שטייען אבער גרייט צוריק צוקומען ווי נאר ר' זלמן לייב וועט ווערען רבי.

המשך יבוא

ווי שוין פריער געשריבען, האט דער טריא, דער יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש, דער טאשען שניידער אלישע שמואל האראוויטץ און דער מח וואשער שמואל ווידער, באשלאסען אז מען דארף אנהייבען מיטען בויען ר' אהרן ווי אמשנעלסטען

ווייל מען קען נישט וויסען וואס קען אין יעדע ליאדע מינוט פאסירען און ווער ווייסט וואס דער ברך משה האט אין פלאן צוגעבען פאר ר' אהרן.

און דער אייבערשטער האט געהאלפען און יודל וויינשטאק האט חתונה געמאכט א זון אין מאנטשעסטער אנפאנג ווינטערתשנ"ח, ב"ה. און אז יודל מאכט חתונה איז דאך נישט קיין פראגע אז ר' אהרן "מוז" פארען, ווייל יודל איז דאך זיין גבאי.

אבער האלט. זיין גבאי? יודל וויינשטאק איז געווען זיין גבאי תשנ"ח? ניין. ער איז שוין נאר דארט געווען ווייל ער האט נאך נישט געקענט "פעיסען פעקט" אז ער, דער גרויסער גבור און העלד, דער וועלעכער האט זיך פארברענט פאר ר' אהרן,

דער וועלעכער איז געווען דער מערסט פארהאסטער מענטש אין קרית יואל נאך ר' אהרן, בלויז ווייל ער איז דער נאנטסטער מענטש צו ר' אהרן, האט מען ארויסקאפעט פון ר' אהרןס הויז ווייל מען קען נישט אין זיין אנוועזענהייט אנגיין

מיט די גרויסארטיגע פלענער פון ווערען רבינו בחיי.

יודל האט עס נישט געקענט אראפשלינגען. די בושות פון אזא כפויי טובה, האט ער נאטירליך נישט געקענט דערנעמען, טער ראד צום גרויסען טראקטאר טרעילאר און18האט ער באשלאסען אז ענדערש וועט ער בלייבען דארט און זיין דער

נישט זיין אויסגעשטעלט צו די בושות און כלימות וואס עס איז זיך אים נישט געקומען.

61

און לאמיר זיך נישט נארען, ווער אין זיין פלאץ וואלט אנדערש געהאנדעלט? איז דען פארהאן א מענטש וואס קען אריין הייבען אזעלכע בושות פון ווערען אויס גבאי ביי א גרויסען רב צו רבין? דא שטייט א מענטש וואס זיין נאמען איז געווען

סינאנים מיט ר' אהרן און אויף אמאל, ארויס. און דורך וועמען, דורך מאכט פרעסערס, וואס האבען באשלאסען אז די ביזאיצטיגע פארציע פון שררה איז נישטיג. עס איז צו קליין און דינטשיג געשניטען פאר אזוי גרויסען אפעטיטליכען הארץ.

פארשטייט זיך אז ר' אהרן גייט נישט טון אזא אומרעכט. וועלעכער נארמאלער מענטש קען דען אזאנס טאן פאר אזאנאנטען מענטשן וואס האט אים געבויעט, געהיטען, געשאפען הונדערטער אלפים. און זיכער נישט אזא רב מפורסם.

נו אבער עפעס מוז מען טון, מען מוז זיך צו איילען ווייל עס איז שוין פנה יום און דער רב מוז זיך בויען אין די גאנצע וועלט ווי אמשנעלסטען. דאונט ווארי. דער יועץ פרטי האט ארויסגעגעבען דעם באפעל פארן מוח וואשער און מיט שותף דער

טאשען שניידער אז מען זאל אויף קומען מיט עפעס, אזוי וועט דער עולם גולם עס גוט אפקויפען.

נאך אין סוף יאר תשנ"ז האט דער מח וואשער אנגעהויבען צו ארבעטען אויף א איינפאל אז יודל גיט ארויס "סודות" פוןרבס הויז. און דו ווייסט נאך פאר וועם? פאר משה גבאי. און דאס האט געארבעט.

עס האט גענומען א שטיק צייט ביז דער מח וואשער האט באוויזען צו וואשען אלעמענס מוחות, אבער עס האט אזוי פיל טער ראד. געפלויגען אינגאנצען איז ער הערשט גלייך נאך די חתונה פון ר'18אויף געטון, אז יודל איז גלייך געווארען דער

אהרןנס טאכטער, סיון תשנ"ח. אבער שוין איצט סוף יאר תשנ"ז איז ער געווארען בלויז א נאך שלעפער.

ר' אהרן האט נישט געהאט דעם קוראזש צו קוקען יודלען אין פנים. ער האט דאך געוויסט אז יודל האט אים געפעמפערט און געדייפערט. ער האט געבאדען און ארום געוואשען אז ער זאל נישט האבען א גערוך, און אויך האט ער געוויסט אז יודל

איז א קרבן פאר זיין מאכט הונגער, דערפאר האט ער אים ממש נישט געקענט קוקען אין פנים. זיי האבען מער נישטגערעדט געהעריג, נאר געגאנגען אין דאס און געפארען אין די קאר, שטיל. )יודל וויינשטאק דערציילט דאס פאר אלעמען.(

אבער צו די חתונה, איז שוין א אנדערע מעשה. ביי ר' אהרן א שמחה פון א איד, ספעציעל פון א נאנטען פריינט, האט אפיל טיפערען באדייט. צו אזא פריינט ווי יודל מוז מען פארען.

און איין וועגס אז מען פארט שוין צו די חתונה פון אזא נאנטען פריינט, וועט מען שוין אין די זעלבע צייט פארענטפערען א געוואלדיגע פראגע. די אייראפעער חסידים האבען די לעצטע שטיקל צייט געטענהט זייער א גערעכטע טענה: "למה

נגרע"? פארוואס האבען די סאטמארער חסידים אין וויליאמסבורג און אין בארא פארק יא די זכיה צו הערען דברי חיזוק? פארוואס האבען סאטמארער חסידים אין וויליאמסבורג און אין בארא פארק יא די זכיה אז עס האט זיך אויף געשטעלט א

ארגעניזאציע "איחוד התלמידים" וואס אויסער וואס זיי העלפען ארויס פיזיש, גייסטליך און פינאנציעל יעדען סאטמארען יונגערמאן, העלפען זיי אויך ארויס די יונגעלייט מיט דעם וואס נאר אדאנק זייערע שטארקע תחנונים איז זיך דער קרית

יואלער רב און ראש ישיבה מטריח מיט א אומגעהויערע טירחא ויגיעה רבה, ווען דער טאטע אין אין מיאמי וועגען די שווערע קעלטען אין ניו יארק און דער עולם איז "מוותר", און רייסט זיך אוועק פון זיין קהילה אויף עטליכע שבתים אין יאר

און פארט אריין אין וו"ב, און באזונדער אין ב"פ און מאכט א שבת התוועדות, וואס די יונגעלייט שפירען די חיזוק פאר לאנדע חדשים, און טייל יונגעלייט שפירען דאס ביז דעם קומענדיגען שבת התוועדות. אזא התחזקות קומט פאר אין ניו

יארק עטליכע מאל אין יאר.

זענען דאך די אייראפעער אידען זייער גערעכט מיט זייער הארבע פראגע למה נגרע? פארוואס ווייל מיר וואוינען אין אייראפע קומט זיך נישט פאר אונז די חיזוק? פארוואס קענען מיר נישט גרינדען אזא נאבעלע גוט הארציגע ארגעניזאציע

ווי איחוד התלמידים וואס זייער שטרעבען איז בלויז אויף צו טון פאר אלע יונגעלייט און טוען ארויס העלפען פיזיש,גייסטליך און פינאנציעל יעדען סאטמארען יונגערמאן?

אבער, נישט געזארגט אייראפע. דער רב פון קרית יואל האט אויסגעהערט ענקער וויי געשריי. ענקער הונגער פאר חיזוקאיז אנגעקומען צום רב שליט"א און דער רב וועט ענק מחזק זיין פיל מער ווי עטס מיינטס.

אבער וואס ווייניג האבען דעמאלס געוויסט איז, אז ר' אהרן האט זיך נישט אזוי געפריידט צו יודלען ווי דאס אז מען קען איצט פארען קיין אייראפע ווי עס איז אזוי וויכטיג א התוועדות פאר די סאטמארער חסידים אין אייראפע וואס זענען ממש

צמא למים, צו הערען דעם דבר ה'. זיי גייען אויס פאר חיזוק ווערטער וואס זיי האבען שוין לאנג נישט זוכה געווען צו הערען. וואס ווייניג האבען דעמאלטס געוויסט איז, אז "יותר משהעגל רוצה לינק הפרה רוצה להניק". ר' אהרן וויל זיי

מחזק זיין פיל מער וויפיל חיזיק זיי געברויכען.

און ר' אהרן איז געפארען צו די חתונה אין מאנטשעסטער. די חתונה איז געווען א שווערער דורך גאנג פאר ר' אהרן. ער האט נישט געקענט יודלען אפילו אין די אויגען קוקען. ער האט געוויסט אז יודל ווייסט פונקטליך פארוואס ער איז באמת

געקומען, און יודל האט געוויסט אז ר' אהרן ווייסט וואס ער ווייסט, דעריבער איז יענע חתונה געווען א שווערער דורך גאנג.

אבער די חתונה איז אדורך. ר' אהרן איז געווען ביי די חתונה א מינוט נישט מער ווי ער פלעגט זיך אין יענע יארען באטייליגען ביי יעדע חתונה וואס איז פארגעקומען אין קרית יואל. ר' אהרן איז געווען ביי די חתונה צו וואס ער איז

ספעציעל געקומען צו פארען פון ניו יארק, ווי מען רופט עס, א טובל און ארויס. אבער ב"ה די חתונה איז פאריבער און מעןקען זיך אנהייבען גרייטען פארן קומענדיגען גרויסארטיגען שבת.

ר' אהרן איז געבליבען אין די פארשטופטע מאנטשעסטער אויף שב"ק און נישט געפארען צו די חסידישער לאנדאן ווי עס געפינט זיך א ריזיגע סאטמארע קהילה און זייער מוסדות התורה, ווייל ר' אהרן און זיינע יועצים האבען נאך דעמאלטס

נישט געקענט וויסען ווי אזוי דער עולם אין אייראפע וועט אויף נעמען דעם פאלשען שבת התוועדות.

אייראפע האט נאך קיינמאל נישט געהאט א שבת התוועדות צו וואס ניו יארק איז שוין געווען צוגעוואינט שוין עטליכע יאר. און אויך, אייראפע זענען געווען ארגינעלע חסידים פון ברך משה, און דארט איז נאך נישט געווען אזוי ווייט ארייגעמישט

דעם עגל שעשה אהרן. דארט האבען די סאטמארער חסידים נאך נישט געטראכט וואס די חסידים האבען שוין געטראכט. און דערפאר האט ר' אהרן מורא געהאט צו מאכען גלייך אזא שפרינג. דעריבער איז געבליבען אז ר' אהרן וועט

בלייבען אין מאנטשעסטער און אויב דער עולם וועט קומען, איז דאך א סימן אז מען קען אן גיין מיט אלע פלענער פארןעתיד, און אויב נישט, איז אויך נישט אזא דורך פאל, ווייל קיין מאנטשעסטער איז א לאנגער נסיעה.

אבער די פראפעגאנדע מיטען ליגענט פון די "שליחות" פון ברך משה רבין וואס ער האט פערזענליך געשיקט את בנו הגדול והנורא, האט געארבעט. ר' אהרן האט זיך באשטעלט צעטלעך וואו מען זאל שרייבן אז דער חשוב'ער גאסט הגאון

הצדיק אבד"ק קרית יואל שליט"א קומט צו פארן בשליחות אביו כ"ק מרן אדמו"ר הגה"ק שליט"א. און דער שבת איז געוועןא שיינער דערהויבערנער שבת.

62

די באטע איז געווען געלונגען, מען האט געזונגען ניגונים פון אלע סארט, ר' אהרן האט געזאגט פילפולים גג על גג און עסאיז געווען א גרויס חיזוק פאר ר' אהרן און זיינע יועצים. אנטשולדיגט, פאר אייראפע.

ר' אהרן איז מיטען פעלץ ארומגעגאנגען באזוכען אלע רבנים, געשמייכעלט צו די פאטאגראפירער און הנאה געהאט ווימשוגע די מאסען גייען פאר אים.

די יועצים האבען נישט געקענט איבערקומען ווי גרינג ענגלאנד איז געפאלען. ממש אן א שאס האט זיך ענגלאנדאינגאנצען אונטערגעווארפען אונטער ר' אהרן.

איצט נאך איין קלייניקייט דארף מען ערלעדיגען אין אייראפע, אז מען איז שוין דארט. ר' אהרן האט זיך מאנטאג אויפגעהויבען און געפלויגען קיין בעלגיע פאר צוויי טאג צו לייגען די אבן הפינה פאר די דארטיגע סאטמארע ת"ת. עס איז אויך באגלייט געווען מיט כבוד, פאמפע און פיקטשערס און מיט זיין יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש וועלעכער איז געווען

דער ארכיטעקט פון פארכאפען אלעס אין דער וועלט.

בעלגיע איז נישט געווען א פראבלעם פאר ר' אהרן ווייל דארט האט ער שוין באזעצט זיין זון און בעלגיע איז שוין געוועןזיינס כמונח בקופסא.

ר' אהרן איז אהיים געקומען הייפערעקטיוו. ער איז געווען אזוי עקסיידעט ווייל אין זיינע און די אויגען פונעם טריא איז געוועןדי מלחמה איבער סאטמאר, דערנאך. משה גבאי קען זיך לייגען שלאפען. אייראפע איז פארזיגעלט אלס ר' אהרןס.

*

נאכען אהיים קומען פון אייראפע איז פארגעקומען א גרויסער שינו ביי ר' אהרן. ער איז געווארען אזוי "פאמפד אפ" אז נאך יענעם שבת ביי זיין באטע האט ער, עפ"י עצת שמואל ווידער דער מח וואשער, אנגהויבען זינגען ניגונים במשך דעם

גאנצען באטע.

ביז איצט האט מען גארנישט געזונגען ביי ר' אהרן, אויסער כל מקדש, מנוחה ושמחה און אז ביום השביעי. אבער איצט אז ר' אהרן האט שוין אייראפע איינגענומען, האט דער מח וואשער באשלאסען אז עס איז צייט צו ארבעטען אויף די יונגעלייט

אין אמעריקע. עס איז צייט אז די יונגעלייט זאלען אין ר' אהרן זעהן אז ער וועט זיין דער ריכטיגער רבי וואס וועט "ענדליך"זאט מאכען אלע יונגעלייט וואס זענען דארשטיג נאך דעם סארט רבי וואס וועט בכח הדמיון זיי געבען זייער פולער סיפוק.

ר' אהרן וועט פירען ריזיגע טישען, מען וועט ביי זיינע טישען האלטען און איין שרייען אז עס איז סכנת נפשות, עס הערשט א געדרענג, מאכטס פלאץ, מענטשען חלשן, און דער רבי וועט פאטשען און קלאטשען. מען וועט אנהייבען זינגען ניגונים

ביים טיש ווייל דאס וועט ריכטיג אנווארעמען די יונגעלייט וואס זענען שוין פארפרוירען הונדערטער יארען, זייט דער הייליגער ישמח משה האט אנגעהויבען פירען טיש פאר צוויי הונדערט יאר צוריק. און וויבאלד ער האט האט נאר געזונגען

כל מקדש און מנוחה ושמחה, זענען די חסידים קאלט ווי אייז. און די קאלט קייט האט זיך אריבערגעצויגען ווייטער צו זיין אייניקעל דער הייליגער יטב לב, וואס האט נאר אויך געזונגען די צוויי ניגונים, און אזוי האט זיך ווייטער געפירט דער

הייליגער קדושת יו"ט און זיינע צוויי היליגע זון דער עצי חיים מיטען רבין ז"ל און שפעטער דער ברך משה.

זיי האבען געפירט טיש זייער פשוט. געזונגען שלום עליכם אן קיין תנועות מיט די הענט, זיי האבען קידוש געמאכט, ווייטער אן קיין שרייען מיט קולות, געטיילט שריים, געזונגען צוויי זמירות, געזאגט תורה, געגעסען לעבער, געבענטשט און

געטאנצט אין א רינג אז ביום השביעי.

אבער ווי קומט דאס צו צו דעם נייעם סארט רבין. די יונגעלייט וואס גלייכען אלע סארט דמיונות וועלען ענדליך אנטרעפען א רבין וואס וועט מיט זיי אלעס מיט שפילען, און דאס גייט זיין א רבי וואס וועט נישט האבען זיינס גלייכען אין די גאנצע

וועלט. ער גייט באווייזען צו פירען טיש וואס וויזשניץ, סקווער, בעלז, פרעמישלאן, באהוש, טאלנא, תולדות אהרן, תולדותאברהם יצחק, קלויזענבורג, און אפילו ליובאוויטש, וועלען זיך קענען פארשטעקען.

עס איז זייער שווער מסיים זיין דעם קאפיטעל אן די ווערטער, ל"ע.

המשך יבוא

63